Informazioni su questo libro

Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google
nellambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non essere pi protetto dai diritti di copyright e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio
un libro che non mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio pu variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono lanello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico,
culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio
percorso dal libro, dalleditore originale alla biblioteca, per giungere fino a te.
Linee guide per lutilizzo
Google orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili.
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro oneroso, pertanto, per poter
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire lutilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa
limposizione di restrizioni sullinvio di query automatizzate.
Inoltre ti chiediamo di:
+ Non fare un uso commerciale di questi file Abbiamo concepito Google Ricerca Libri per luso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali.
+ Non inviare query automatizzate Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantit di testo, ti
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo luso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file essenziale per informare gli utenti su questo progetto
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipendentemente dallutilizzo che ne farai, ricordati che tua responsabilit accertati di farne un uso legale. Non
dare per scontato che, poich un libro di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un
determinato uso del libro consentito. Non dare per scontato che poich un libro compare in Google Ricerca Libri ci significhi che pu
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe.
Informazioni su Google Ricerca Libri
La missione di Google organizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fruibili. Google Ricerca Libri aiuta
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungere un pubblico pi ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web
nellintero testo di questo libro da http://books.google.com

<366112358800 16

<36611235880016

Bayer. Staatsbibliothek

'-.

SEXTI POMPEI FESTI

DE VERBOROI SIGNIFICATION E QUAE N1PERSITNT

CUM PAULI

EPITOME

TIE* DATA ET

^ >> *

1 blPSIAE
IN LIBRARA weidmanniana.
ANNO

MDCCCXXXIX.

'bibliothec
E&1A

<r~

GUSTAVO HUGONI
AMTIQITORIM MITGTORIlfl ET SlbPICIORUM
EPLMA1DO ROMAJVORlTJfl IURE CIVIXI
1 ET
IIJRISPRIIJEMTIAE

DOCTORI

CURAS

QUOiQlIAGEMARIO

HA8CE

IM HOC UREO SEXTI POIHPEI UBELLO

llOMAMt; AVTIOl ITATIS FOXTE INEXHAUSTO
POSITAS

DEDICAT

Ci RATA PIETAS CiEIERI.


BECrlA
-MONAGENS IS,

./..:, U :

P
I 'a

PBIEFATIO.

s "|

1
^

Ir M;

j,

lir

- ;.-,". .".

V
Ici talis crimen ncurram, cum slatm in limine liuius operls affirmo, Festi de vcrborum signirp!tomen in connu librorum numero esse, qnibns recle nti non possin t, nisi qui corum gcnuiindicionem diligcnter cognoverint. Neque hoc adiicere dubito , indc quod viri docti superior
: earn rem parum attenderint, in scrlptis grammaticorum, historicorum, iurlsconsultorum tantara
ul am multa opus sit vigllantla ac diligentia , qua ulterius ca scrpcre problbcatur. Exempla
doclis, eque ut corum laudlbus obtrcctem, neque vanac gloriolae captandac caussa, sed ad
iiiiiIo lectorum meorum studia et indicia, lia Aegidius Forcelliniis, diligentissimus Lomo
is meritus , non solum omnia verba , quae in Fest! fragmento Ursinus supplcvit , ipsi Festo
tarare provlnelain, proiceta sacra, subsolaneae etc.: sed etlain eum vocabulorum ordincni, quem
idiixlt, ab antique grammatico institutum clque scrlpturae formant accommodandam esse pulat,
sso. Hie autem error el communis est cum L. Sehn eidero nostro, qui cam vocabulorum
cui llterarum ordo apud Fcstum congruat, scilicet novicius Hie Autonii Augustini, in gram'.II. p. 402. Dirhsenius autem, litcratissimus Ictus, in docto et laborioso de XII tabiilis
legi in vulgatis Festi codieibus manuscriptis $ aliler in vetere Scalige libro $ denique codi^acerium proposita sit, haec habere (v. p. 436. 526.): quae qui leget, niinqnam profecto
hominum memoria innotuisse Festi codicem manuscrlptum. Quid quod Niebll riu s
os acrrimo Festi studia ex longo situ et oblivione suscitavit, unicumque illum Festi codicem
icipium in Pauli excerptis ea scripsit (v. in hoc excinplari p. 127.), quae, puto, non
m et Pompon Laeli schedas et Pauli excerpta diligcnter inter se contulissct. Pluribus non
sus, ut hoc loco ctiam mcos quosdam errores, olim cum de Etruscoruin rebus scribcrcin
icain.
vehementer optem , ut omnes, qui hoc libro uti vclint , ca antea cognoscant, quae maxime
ro, (uni ipso Festo Pauloquc recte ulantur: in hac praefationc ca quam potero planissimc
autem comparata est critica grammaticorum horum librorum condicio, ut neque ab anti, neque ab ca, quam ildcm recentioribus temporibus inducrint, disputandi initium facer
cius dispiitationis fundamentum strui nequcat, nisi priraum ea monimenta, quae fontes
.-in t, dligenlcr perspectum habucrlmus. Itaquc dicam primum de manu scrlptis et Festi
un corum librorum formant, quantum fieri potest, ascciidam : bine brevi anfractu revertar

t.-a

II

PRAEFATIO.

ad philologue recentiors stiidia in is emendandis et explicandis collocata : extrema in praefationc , qnas rationes ipse in
ca re secutus sim, proftebor. Quo in ordine disponendarum rcrum si qiiis elegantiam desideret, is reputet quacso, in
universo hoc opere insliluendo nulli rei consulere me vohiis.se nisi utilitati et commodis philologoruin.

Cap.

I.

DE MANUSCRIPTIS FESTI ET PAULI LIBRIS.

. 1. Fcsti de verborum significatione librornm uniini tantum, punique valdc truncatum codieem manuscriptum e
medii aevi tenebris emersisse et in lucem pliilologiac esse protractum, certissimum est. Luculentissimnm de eo libro
testimonium est An ton i i Augnetini, quod ex M. Verrii Flacci quae extant et Sex. Pompei Festi de V. S. lib. XX.
V~enetiis M D. LX. excerpo , ubi in Praefatione de M. Verrii Fl. et Sex. Pompei F. ibris , postquain de Pauli epitome
dictum est , ta pergitur :
tlIs liber indoclis viris adeo plaait, nt pro Festo in omnibus bibliothecis substitueretur. Vnus adhuc liber exlabat
totius cladis superstes i sed quaiis victis commilitonibus et occisione occisis , miles trancis naribus , altero oculo effosso,
mutilo altero bracchio , cruribus fractis rpit alicunde. Eius libri advecti ut ferunt ex Illyrico , habuit aliquas pagellas
Pomponius Laetus, ut Pius , ut Politianus scripserunt $ maiorem libri partem Manilius llallas. Ab his ngelus PoliliaHus librum accepit, agnovit, et exscripsit, et ex eo in centuria versum Catulli emendare templavit. Ab eodem Politiani
exemplo Petrus Victorius aliquot lois in variis lectionibus vulgares Festi libros emendare doctissime, ut solet, coepit.
pervenerunt ipsae reliquiae libelli ad Aldum Manutium" rj, ct quae eccuntur, quibus inferiore loco u lemur.
Quodsi
ipsius lo. Baptistae Pii et Politiani verba rimamur : Pomponium Lactina , inde colliganius necesse est , non solum aliquot
codicie pagellas, sed omnes, quotquot ex IUyrico advectac fucrant, hahuisse, Maniliuin Kalium aiilem maiorcui tantuin
carum partem ab eo accepisse 2). De Plitiani schedis ex ntraque parte exscriptis multa uarrat Victorius in Varr. leett.
XVII, 2., quae operae prctium est ipsius verbis adscriben*:
"Cum supra ipse affirmarim me librum habere Sex. Pompeii, exscriptum de antiquissimo exemplari, totam rem
accuratius ut des eius auctoritasque augeatur, conmemorare vol. ngelus Politianus in LXXIII. capite JMiscellaneorum , narrt se Romae accepisse a Manilio Rallo Jragmentum quoddam Sex. Pompeii, sanequam vetustum: nonnullasque itidem pagellas eiusdem exemplaris a Pomponio huelo, quae omnia ut ostendit illic, cum descripsisset , paucis abhinc
1) In margine Ant. Augustinus banc apposuit annotalionem : Ex
Pio in anno t. post. ea. XVI. Ex Politia. tent. I. cap. LXXIII. Ex
Pel. Vie. lib. XVII. cap. II. Vor. led. et lib. XVIII. ca. VII. et alibi.
De Catalli venn a Politiano Festi subsidio emendate . annot. ad
T. suppcrnati , p. 305. Qu. XIV, 10, 15.
il) lo. Bapt. Pint in aiuiott. postcrioribus 16. (in Gruteri
Lampade T.I. p. 411.) Mcdiolani narrt se usum esse Pompei Festi
cdice pervetusto el ob hoc fidelissimo , qui ex Illyrico Pomponio Lactu
cxtra ingenii aleam psito fuerit obtains. Idem, c.31. p. 432. et .lll.

ait, quae in cdice Qu. IX, 7. 8. de Mamcrtinis , et ex schedis Pomponii, Qu. VIII, 13., de manticulis lcuntiir.
Politiani verba, nt potissima tantnm excerpam , sunt:
Ostendit mihi Romae abhinc quadriennium (scripsit ea a. 1489.) Maniiis Rallus Graecus homo, sed Latinis Uteris adprime excultus, frag
tnentum quoddam Sex. Pompei Festi (nam ita erat in titulo) sanequam
vetustum , sed pleraque mulilalum , praerosumque a muribus. . . .
Nonnullas quoque ex eodem fragmento Pomponius Laetus, vir antiquitatis et literarum bonorum consultissimus , sibi pagellas relinuerat,

p. 512., in inleijris Pompeii eodieibus (fie ait, parum exacte) ea cue

qnas itidem legendas mihi deseribendasque ddit.

PRAEFA.TIO.

Ill

tedrim ipsius in taberna librara, quibus continebantur etiam hue reliquiae Festi, atque
nta lit men Ule celeritate in scribendo usus fuerat, literisque adeo minutis , ac saepe
tea lis , quod suum propriumque hominis erat, cum huiuscemodi aliquid, quod ipsius
entariis adnotaret, ut vix intelligi possint. illic igitur ita ut ostendi, letfitur" 1). Ex
m Politiani excerpta mcmorat, Var. lectt. XVIII, 7., intclligitur omnia in !s
lagellarum parte, igne Jam tum consumpta , legebantur; narrt cniiii statini post scraptas
29.) glossam de sexagenaries sic in iis schedis fuisse lectam :
Sexagenarios
Jlumen ac mare in patriam remitterelur. Sunt qui dicant etc. Itaque omnia deerant,
in pp. 333. 334. exterioribus leguntur , praeter extrema verba , quae Politianus reeepit,
e intellexit2). Comperior, etiam nunc Monaci inter Victorianas copias exemplar esse
ad codicis excmplum correctum : nee tarnen codicem ipsum Yictorio praesto fuisse , sed
t ex Victorii ipsius testimonio prolato colligo et inde , quod correctiones docti Itali cum
gruunt : velut ea quae Leon bard. Spengcl. in . Caecilii Statu fragmentis p. 14. apstro p. 281. Qu. XIII, 17, 30. v. rcluerc.
nque quae Victorius inde excerpsit, magnum sane esset prctium, si Manila Ralli codex
Milium est , cum et Antonius Augustinus codicem manuscriptum describendum etiraverit,
lagellis inter sc respondentibus expresserit, ct, quod maximum est, idem in bibliotheca
t. Augustinus unde cum librum acccperit , ita nil cat : ('Jabuimus autem hoe monumenta bibliotheca amplissitni viri Bainutii Farnesii Cardinalis, cui propter singularem bonamque praeclarum, atque in utraque lingua mximos progressus, et non vulgarem erudiinali ex testamento relictum est" 5). Ad hunc autem Micbaclem Silvium qua via codex a
quel , nee quaerere iuvat. Ursinus codicem , quern describendum curavit , vetustissimum
ae appellat. Quo autem tempore ea bibliotheca Parma Ncapolim translata est, anno 1736.,
Nee raro ibi a peregrinantibus viris doctis memorabatur: excussum autem esse et dilit Ursinum , non accepi , donee vir non solum iuris consultissimus , sed totius Romanae
lu aril ii s Boecking Trevir (qui cum Festi denuo recensendi consilium cepisset, mibi
nere vices suas sustinerem) , doctissimum iuvenem , nunc in Rhcnana Academia collcgain
, pcrmovit, ut bieme exeuntis anni MDCGCXXXIII. codicem cum cum Romano Ursini
tanta cura ct diligentia perfecit, ut Icctionem varan tern ab illo cuotata in maximum operac
n fuisse, libentissimo animo agnoscam.
Piscatorii liuli (p. 238. Qu. XII,
iii.sectilorum maiornm lcjjeba tur ;
, ut legitur in ipso cdice iiiaiiuirius memorat in Varr. lectt. ctiam

Append, p. 398. : Eandem bibliothecam (Farncsianam) mulls Graeeis et

Latais item eodieibus manuseriplis ttuxil JRaynutius , eiusdem Pauli
nepos et S. lt. E. Cardinalis saneti Angel nuncupatus , et Feste Pom
pcio tarn eclebri decoravit; hos autem libros Michael Silvius et S. it.
/i. Cardinalis Fisciis ei ex testamento reliauit.

De eadem re accurate,

qui cius mos est, dixit Blumius in Itin. IUI. T. IV. p. 14.
;;clus lloccha , Biblioth. Aposlol.

IV

P R A E F A T I .

.,
Rcpelirimus liistoricam hiiins libri manuscripti mcmoriam , quam potcramus longissime, coque cam dednxinius , ut
km ptimo auctore , Arndtsio , a forma ct condicione codicie dcscribcnds ii t possimus. Liber vctcrc quodam numero,
Farncsianac ut vidctur bibliotliccac , 84. insignitus est. Idem in catalogo Latinorum bibliotbecac Neapolitanae codicum,
quem (lata us Ianclli, bibliotliccac pracfectus, confecit, rcccnsctur p. 2. n. 3. addita armarii ct loculi, quo repositus
est, nota IV. A. 3. Cataldus Ianclli hace de cdice scripsit : "Liber haberi potest descriptus saeculo XL vel XL
Jnest pars operis Sexti Pompeii Festi de verborum significatione . . . Codex iste Ule ipse est Farnesinus celeberrimus,
quem Fulvin s Ursinus exscripsit et Iiomae edidit anno 1581. , ulque hactenus urguere potuimus , magna tum fide tum
industria."
Cui landi , in Universum non immcritae, non potcriinus lamen quin nonnulla subducamus (Cap. HI. .2. ).
Arndtsius observavit, libriim compositum esse ex XLI foliis membranac forma maioris , quorum unumquodque in utraque pagina duos contineat scripturac ordincs (quas columnas dicimusj : ita confien columnas CLX1V. Omnium autcm
exteriorum columnarum, quae margincm foliorum attingebant . plusquam dimidiam partem esse combustain , ita ut in
plcrisqtie foliis ignis adhuc vestigia offuscato margine dcinonstrcntiir. Aliquot tamen in foliis ambustam banc folii partem
cultro esse rcscctam, ac folii nonidecimi extcriorcm to lu m nam plane esse abscisam (V. in boc exemplar! p. 265. 2G6. Qu.
XIII, 2. 3.). Qua in condicione libri cum fieri nequcat, quin margo aiiibiistiis usu facile dctcratur, Arndtsius arbitrator,
Ursini tempore non pticas bic illic literas supcrfuisse, quae post cvaiiucrint, idem tamen fatctur, interdum Ursinum negli
gentia ita peccassc vidcri, ut plurcs literas poncret, quam in cdice conspexisset : iilque sacpius factum esse quam Hud, infra
ostendemus (Cap. III. .2.). Praeter ea mala, quae diximus, prima octo folia (i.e. p. 153 . . . 182. Qu. IX, 1 . . . 32.),
accepi , propria laborare miseria , scripture ita oblitrala , ut saepe vix legi possit : omnium misrrimo liabitiim esse folii
primi rectum latus. Practcrca membranam non raro parvis rimulis sive foraminibus esse maculatam , qualibus maxime in
quaternionibus XIV ct XV. video literas quasdain interceptas esse , quae Ursini tempore nondiim dcfcccrant J). .
Quod attinet ad scribendi genus , scriptura indc a folio nono (Qu. XI, 1.) satis nitida et luciilcnta est.
autcm scribendi habet non , quorum praccipua ex variante lectione e cdice enotata apponam :
al cum.

prim' primus.

tgent* tcrgentur.
est.
_ qui.
fis dens.

it iter.

coeper* coepcrunt.

i*" id est.
$.

Compendia

quod.

gra gratia.

non.
<j>

- V dun taxa t.

que.
glii gloria.

g per.

*m* meminit.
p prae.

(P pro.

nro nostros.

De litrarum forma monendum videtnr, ac scriptum esse e, , sed sacpe etam dnctum Hum omissum, ac maxime pro Grace
eaepissime greci scriptum esse, quod annotare supcrvacancum liabui. Hinc etiam fit, ut conpssa inveniatur pro compressa,
qiioniam p legebatur pre. Litera autcm e non raro aut formant habet litcrac i simillimam, aut cum ea commutata est,
velut Qu. XI, 4,28. reeipt is que, strut scriptum est. Contra i sacpe vix dieting! potest ab l, maxime in cxitu vocabulorum cius form ut Opilius.
Distinguendis sentenliac membris duo tantum signa inservire accepi , ct utrnmque plcrumque incommode positum esse, nisi in fine articulorum. Ubi singulac litcrac pro compendio scripturac sunt, soient cae circumdalac esse
1) Arndtsius pluribus loris indicnt , S litcram initio positam esse crosam et cum ea oliatn literas in cadera pagclla opposilas.

PRAEFATIO.

e. Gains, et *2>, i. e. liber, quod in antiquissimis codicibns mannscriptis observar! conII u s usus est, nisi in initio glossarum (quas etiam artculos diccre licebit), quod librarius
clut cum vocabulum Solla p. 298. Qu. XIV, 4, 24. magna et coloribus distincta litera S
pagellis numerus partim est XXXIII. partim XXXIV. (Qu. XII, 1. usque ad XIII, 12.
IV, 21 - XV, 32.) ; rcperiuntur etiam aliquot in pagellis XXXV. (Qu. XIV, 13 - 19.J.
cm , sed consiinilc : indc a Qu. XIV7, 5. accepi rudiorcs incipere ductus , sicut ea parte
iris scriptos esse apparct.
ct secunda manus in cdice distinguitur , velut Qu. XII, 20, 5. XIV, 11, 33. 13, 35.:
ris est , non admodum prit!. V. etiam XIV, 4, 1. Alioquin ble liber ab omni intcrpoliiii is esse vide tur. De iis rebus, quae po lius ortbograpbiac tribu! soient, commodius
ita utendum crit, ut non solum singularum rcrum , quas Festus tradidit, sed etiam uniissima indc bauriatur notitia. Et bacc quidem res ita administrar! potest, ut, quoi in eo
tur ex ambitu earum epitomes a Paulo confectae partium, quibus nihil in Festi rcliquiis
atiocinando ct computando quo usque poteram progrcssus iuvencrani, comparatis maxime
; hoc fraginentuin ex sex quatcrnionibus, ita ut inter primum ct secundum uniis exciderit:
eessc sex folia, ultim! unuiii. Non detincbo autem lectorem ratiocinationibus mcis enucleate
ubitarcm , quin ex codicis ipsius forma certissima eins re documenta peti possent : rogavi
ts rci certain mihi procurarent cognitioncin. Ac Rudolph! Lcpsii comitati ac diligcnuatcrnioncs, quorum etiam numeri in fine cuiusquc, ut fieri solct, annotat! sunt, summa
im. Dabo hie lectori conspectum quaternionum, quotquot in cdice Farncsiano supcrsunt,
s comparatorum. Quatcrnioncs autem dico in ea re quatcrnas membranas ta complcalas,
Has ct, cum in quavis binac sint scripturae columnae, binas et triccnas columnas contlneant.
et

Fest! ab Ursino edit!

ct duo la n lu m folia
runt sex media.

p. 1 - 32.

p. 33 - 36. 37 - 40.

p. 41 - 72.
_
p. 73 . 104.

p. 105 - 136.
ct scptem folia

p. 137 - 164.
t tertium folium inter p. 144. 145. Ursini.
congruant cum Pauli execrptis : ex nostris cxcmplaribus , quibus Festum ct Paulum ita
:ontinuo comitctur, pcrspici potcrit quam facillime.

schedarum Lacti ccrtiorem nobis parare potcrimus cognitioncin , quae criticae artis in hoc
i est provincia. Poiupouium Lactum primum illas membranas ex Illyrico advectas omites

VI

P R A E F A T I .

biiissc 1), dcindc, cum maiorcm partem Manilio Rallo dedisset, aliquot rctinuisse pagcllas, supra lo. Baptista Po et
Politiano auctoribus ostendimus. Non aliac sunt, quae apud Ursinum post Farnesiani codicis fragmentum leguntur:
" Schedae , quae JFeSti fragmento detractae apud 1'omponium Laetum extabant.''' Idemque in fronte notarum hace de ils
tradit : i(Ab eo (fragmento) sepai'avimus schedas illas , anas a Martillo habuisse diciliir Pomponius Laetus , quod earum
archetypum exemplar non extet, et pars altera paginarum, quae margini proximior ab igne mutilata fuit, neglecta ab Us,
qui tunc fragmentum descripserunl , in praesentia desideretur. Quas autem 710s edidimus, sunt illae quidem e doctissimi
viri exscriptae chirographo , aliis editionibus non modo emendatiores , verum etiam aliquot locis amliores ; ut si qua
praeter haec in vulgatis suit, ea plane non esse Festi credendum sit, sed e Pauli epitoma, aut aliunde petita."
In bis
quod Ursnus cas schedas ab eodem cdice detractas dielt, cuius fragmentum superest, de eo nulla esse potest dubilatio.
Sclicdac cniiii ita comparatae sunt , ut fragmentum partim praecedant , partim maximain eins lacunam quae est inter p. 32
et 33. Ursini expleant , partim id continuent. Etiam hoc tantum non reetc Ursinus , quod earn foliorum partem , quae
igne vstala erat, neglcetam ab is esse licit , qui schedas descripserunt, Quod ita ferme se habere, cum et ipse comparandis schedis cum Paulo intellexisscm, facile erat singulos Lacti schedarum articules in iis pagiuarum columnis disponcre, in quas comptalo laciinarum ambilu ineiderent. Qua computalionc didici, oetavi quaternionis Lacluiu habuisse sex
folia, amissis am duobus priinis , sed et illa admodum lacera vcl maclala, ita ut in plcrisquc pagcllis dimidia tan tum
pars legi et describ potuerit. Decimi autem quaternionis omnia superfuisse folia, eque haec male habita, ita ut interior
columna ubique fere integra legi potuerit. Sexti decimi denique quaternionis primum, secundum, sextuni ct septimum
folium in Laeli manibiis fuisse, eaque sic comparata, ut interiores scripturae columnae fere integrae extarent et in exterioribus quoque multa possent legi. Unum in ca re iniror illud, quod ca, quae Ursinus p. 196, 5 - 32. habet, in exteriorcn columnam (Qu. XVI, 27.) incidunt, ct interior, quae integrier alias esse solet, vacua relinquitur. Verum lamen ea,
quae in Qu. XVI, 27. posuimus, hie facile removeri nequeunt, partim propter Pauli epitomen, partim propter crebras
lacunas, quales in exterioribus columnis esse soient. Quo adducor, ut credaui, iutcriorem huius extremae pagellae par
tem, quae igne vastari non poterat, alio casu ita foedatam esse, ut a Pomponii Laelo legi ncquirct. Ultra sextuin deciinuin quaternionem codex, cum integer esset, non videtur fuisse produclus. Itaqiie tabula, qua modo fragment! Farnesiani
condicinela illustrate studuimus , sic poterit assumptis schedis explcri.

VIII, col. 9-32.

Schedae Lacti p. 167 - 172. Urs.
IX, i -32.
Fragm. Farn.
1 - 32.
1-32.
Schedae Lacti
172 - 187.
1-4. 28-32. Fragm. Fara.
XI,
33-40.

XII, 1-32.
41 - 72.

XIII, 1-32.
73- 104.

XIV, 1-32.
105-136.

XV, 1-8. 13-32.

137 - 164.
XVI,
1-8. 21-28. Schedae Laeti
187 - 196.

x,

1) Pomponius Laetus quera constat eundem esse, cu ius , sub

nomine Inlii Pomponii Sab! li, prod icrunl commentant in Virgilium, in
his ad Aen. Ill, 405. p. 340 . d. Bas. 1544. scripsit : /tpud Romanos

vealo eapitc sacrificabatur, strneium voetthatuf tacri/icium. tie meminit

Pompeius. Sumpsit haec , sed paulo incuriosius , Feito Qu. XIV, 28,
p. 322. . Saturniu.

PRAEFATIO.

VU

t contnuatas plerumque, parvis, non ubique ubi opus erat, lacunis distinctas edidft,
iscerpere sque codicia columnis assignare ausiis sum , in quibus olini eas fuisse mihi
et inutile artificium putet, reputet, sic non solum operis totiiis formam Ilustran, sed
m vel confirman vel attenuari. Velut quod locus iste de mundo, qui apud Ursinum est
1 mima m (VIH, 23.) ineidit, eo fidcin eius, vel sententiae biatibus et erroribus immixtis
uni apparet. Hie et ubieunque Ile, qui Pomponii Laeti scliedas descripsit, paululum
est, ex iis , quae supererant , vocabulis sententiaui magis aueupatus esse videtur, quam
:ddidisse. Caeterum non curavi, ut in bac sebedarum dispositione singulorum versuum
ndicionem , ubique ad amussim exprimrent : quod si facer voluisseni , longius inihi ab
et, quam instituti mei ratio ferebat.
lo quem commentamur loco expsita , quae vereor ne probar! possit : quod dielt, s quae
gatis sint, ea non esse posse ex sebedis. Nam eque Ursinus, eque alius eius aetatis
actus babuerat , viilit : sed cbirograpbum tantum , ut ait , baliuit a doctissimo viro (ignoPoterant au tem cae sebedac, quae in miiltorum nianibus fuisse videntur2), etiain ab alus
(imc columnis plura sibi legere posse viderentur, quam Ursiniani apograph! auctor : sicut
it, quam qui eum in eo negotio praecesserunt. Significavimus in uteris T et V. XII.
lepocoti, Tartarino , Tame, Tuurium , Termentum, Tensam, Tertium, Tutuni, f^eredis,
stinits partim ab Aldo Manutio, partim ab Achille Mafco , et ab boc quidem plerasque,
: omnes ta comparatas, ut Fcsto non indiguae videantur, ditmmodo inemineris , omnia
te sumpta sunt, interpolation labe magis ininusve esse affecta. eque aliud indicium
lnatibus , p. 363. Qu. XVI, 6, 4., quam Ant. Augustinus aliquot verbis pleniorcm habet,
ut puto, sed partim diligenter et religiose exscriptis.
: quaestionc , si ipsae Pomponii Laeti sebedae extarent : sed has nemo post illins aeviiiii
tae alieubi dclitescere : ex quibus latebris si quis eas in lucem protraxerit , is egregie de
quem Cbarondae ille codex deeipiat, ctlam nostra aetate a viro iurisconsultissimo alinliu ber, quem Charondas in Vcterum Rotnanortim legibus rcstitutls, quae in publicum
egriorem esse gloriatur, quam Augustini exemplarla 5), si null! fraud is eulpae obnoxius
i, 242. fol. 40. ed. 1521., bacc
'ompei vetusto , ex quo epitomae
lit, Miiniiim consecraste Dianae
onius in Iulio Cacsare HemorenCaes. 46.) , a quo Stanii multi
l'uirnnl. Unde proverbium vul1 avilas Romae propinqua. Re, 17. : sed plcnius cum ab illo

3) V. p. 359. 360. 363. 364. 372. Qu. XVI. 2. 3. 6. 7. 23. Gloss

Tulum cur iu Corollarium Glosssrum p. 381. reiecta git, eo loco
dictum eft.
4) V. Dirksen Versuche tur Kritik und Ausl. der Quellen des . .
p. 291 s<i.

Zwlf- Tafel -Fragmente p. 362.

5) Uab'co entra , ait Charondas , mslum JFctti librum. mullo inte

grieren* illo, qui ab Augustino edilus est, et sine Pauli epitome: ijuae
leguutur in quarto folio -rso.

VIII

PRAEFATIO.

cssct: existimaran, schedas qnasdam e cdice apud Lactnm exscriptas casu ad cum pervenisse, anclas fartasse aliquot
aliornm grammaticorum glossis. Sed quae ipse ex eo cdice affert6), iiiinium quantum a Farncsiano libro abhorrent; et
in domine, qui ctiam Ulpiani titiiloriini iiuiim duosvc codices se habere testatur praeter cum, qui nniens superest7), proclivius est suspicari , etiam hoc Fcsti libro maniiscripto vcl ipsum Charondam deccptum esse, vel alios deciperc voluissc.
Accedit, quod cadem verba Charondas se in libro suo reppcrisse dicit8), quae ipse, cum anno 1555. Catalogum Lcgum
XII tabularum conficerct , prava qiiadam coniectura ductus (nam nihil hi de cdice) , adderc volucrat 9). Omnia denique,
quae Charondas ex suo, quem dicit, cdice profer, fii tilia ct fictitia esse, non est quod dcnionstrcmiis : ac bene factum
bercle, quod Charondas Festum non ad banc formant typis exscribi iussit, quod, si lector requireret, sc facturum esse in
calce libri sui pollicctur.
3. Hactenus dc Fcsti cdice ex lllyrico, ut aiunt, advecto, cuius partes ct fragmentum Farncsianum ct Lacti schedae fuerunt. Cum hoc autcm propinquo nexu etiam eum coniunctum fuisse affirme, ex quo Paulus suant epitomen
(fecit, tarn propinquo, iiiquam, nt Farnesianum ex illo descriptum fuisse, nihil sit quod nos credere prohibeat. Hinc
factum, ut Paulus permulta scripturae vitia reddiderit, quorum non Festo, neque antiquis scribis culpam tribuerc liccat,
sed iis libraras, quorum manibus Farncsiani codicis archetypum confectum est. ponant e plurimis, sed maxima
illnstria. Qu. IX, 3, 1. quantitas in Festi cdice nt in qualitas mutctur, sentcntia postulat; sed etiam Paulus scripsit
quantitas, p. 152 (102). Qu. IX, 4, 27. 28. cetera in Festi cdice sensum pervertit, sed Pauli meliorcs codices id summa
fide reddunt, p. 155 (103). Qu. IX, 29, 16. v. occentassint, quia illam in Festi cdice scriptum est pro querellam ; Paulus
id p. 180 (111) verbis iisdem sensu plane cassis reddidit. Qu. X, 9, 25. Laeti schedae habent Obstitum pro Obstipum,
crrore 'inveterate; non secus Pauli codices p. 192 (114). Qu. XI, 1, 26. v. persicus, in Festo et Paulo p. 216 (118)
cadem est corruptela Persicus. Qu. XI, 4, 19. v. porcae, limi, quod in Festi cdice apcrtc falsnm est, non emendatius
legitur in Paulo p. 219 (119). Qu. XII, 32, 18. v. rutilium, error in Rutilium ct rutilias in Pan I um totus transiit. Qu.
XIII, 9, 21. v. reus, definitio rei promittendo , ut in cdice non omisso obscurata est, sic a Paulo redditur. Qu. XIV,
1, 4. et de eo, quo sensus corrumpitur, a bonis Pauli codd. redditur, ut in cdice Fcsti legitur. Qu. XV, 3, 18. v. spara,
corruptum mrices, quod in Festi cdice est, religiose servatur a Paulo. Acccsscrunt quidem in describendo Farncsiano
cdice non pauca vitia, quibue Paulus immunis est, ita ut hie et in corrigendis levioribus mendis et in cxplendis biennis
quibusdam baud contcmnendum afferat auxilium. Ita quae in Festo Qu. IX, 25, 31. v. ningulus, Qu. XII, 4, 17. v. primantis , ac Qu. XIV, 25, 28. v. sagmina, desidcrantur , Paulum apparet in suo cdice integra legisse. Sed graviora
tamen vitia atque interiores labes hace codicum stirps iam ante undecimum duodecimurave saeculnm contraxcrat : ac valido
illo ct exoptato pracsidio, quod in critica arte factitanda altcrius cniusdam fauiiliac codices aflcrunt, in ipso Festo emen
dando acgrc caremus. Quid quod Paulus, ut hace ipsa graviora vitia cvitarct , saepc necessaries sentenliac partes omittcre
quant ignorantiam suam profiter! mahnt. Ita cum in v. Querquctulanae, Qu. XII, 29, 17, vir.te non posset cxtricarc
6) Velut, ijiiac in Festo suo v. ncc , plorare, portant , senates,
vagulato , vindiciae legi scripsit.
n\
i ii
i. iListeria
. - p. <
7) v
V. xt
Hugo in
literaria iuris civilis
2G7.
8) His verbis : In meo libro haee verba (si pccuiiiain . . . <juis

nancitor, Qu. IX, 1, 25.) dim in XII Inhalts, tum in Foedere Latino
repetuntur.
9)/ Hie scripsit:
Fide an hoe caput
(pecuniam quis
nancitor) non
r
/\r
i
mugis sit foederis Latin!, quam XII tabularum. Ego enim a/jtrntarc
non audeo. (In Tractatu univcrsi iuris T.I. fol. 271.)

PRAEFATIO.

IX

p. SO (133). Item p. 239 (128) . portas, in ayris scripsit, quia inter duos sulcus in
pedire non potcrat. Cf. Qu. IX, 5, 8. et p. 156 (104).
nilus usus est, condicio fuerit: inde iam eorum librorum manuscriptorum , qui Pauli ex. timare licebit. Nam omnino in examinauda connu codicum fide non ita needendum est,
larum solum Pallium auctorem liabemus : sed primum cum Festi fragmento Pauli codicum
indicio , quod inde deduci potest certissimum , utendum in constituenda priori epitomae
intelligitur , duo esse Pauli librorum codicum genera, alterum , quod ipsam Pauli manum
um crroribus etiam magis inquinatam , sed nusquam correctam , scriptum a monacbis Pau
li alterum, quod Paulum vcl emendatum vcl interpolatum cxhibeat, confectum a librariis
is vel qui certc sc doctiores putarent. Prius genus, praestantissimum, illud, complectitur
, quem Lindcmannus secundum dicit: qui coniuncli ipsum Paulum ita repraescnlant, ut
nccesse sit , sin singulos conlulcris , Monaccnscm etiam maiore rcligione omnia a Paulo
,i possent, non posscnt, reddidisse invenies. Altcrius generis codices, qui ct ipsi nonnullis
cnlur, sunt Lipsicnsis ct Berolinensis. Sed opus est, ut de singulis pauca bic ponam.
li oliin S. Emmcrani ad Ratisbonam fuit1), incinbranaccus est, formae quadratae minoris,
criptus. Contultt eum A. G. Cramerus, cclcbciriuiiis Ictus, et variantem inde lectioncm
summa, ut ait, fidelitate cnotatam 2). Qua autcm fide bic codex Paulum et cum Paulo
it, bona et mala reddat, sexcentis demonstrar! potest exempli*. Pauca ex diversis Festi
i facto, ut callide codici patrocincr, sed primis quibusque obviis casu apprcbensis. .Unus
(Qu. IX, 10, 8.) conspirt in v. modo qiiodam p. 160 (105) , cactcri onincs propius vel
Uerbylanus , qui verba: a modo Jit, omittit. Qu. IX, 17, 19- codex Festi habet lise:
nus, non aliter in Paulo p. 168 (108) Monacensis ct Guclfcrbytanus uterque : caeteri pisca25, 34. ex eo, quod in cdice est, Quielaliis Monacensis eflecit Quietalus, cactcri Quietalis.
lus Monacensis servavit antiquam scripturam Festi sucida , p. 288 (139), sient Qu. XIV, 7. 8.
>ytanus obliteravit, p. 303 (142). Maximam laudem meretur Monacensis, quod p. 331 (147) unus
, quae novissimus editor cum caeteris libris respuit, cum aperte ex Fcsto Qu. XV, 5, 2. diicta
5) cum Qu. XI, 29, 6. Intcrdum tarnen etiam Guclfcrbytanus Monacensem religiosa fide
ut corrnptum paceo, Qu. XII, 20, 25. v. pacionem, ab tilo , non ab hoc servatum est. Qn.
tiam vera lectio , quae absurda esse videbatur , quidtjuidcadiae , a Guclfcrby tao solo srvala
7, 24. in cdice Festi corruptc ntrumque legitur qui quod : alterum adscivit Monacensis,

:v;

v
if;

r Tl

li1

il;!
v.

codex, quern Lindcmannus secundum dicit, membraneue est, forma quadruplicate , sacculi
int, olim Ludovici Carrionis. Inscriptioncm habet : Excerpta ex libris Pompei Festi de signis in tnnot. ad Scholia Iuvcnalis Sat.
rimi membranam elicit.
lemannum, in Festi ab hoc editi T. II.
u'ilam omisissc, nisi forte Lindeman-

nus ca suppressit. Ita Spcngclius in Caecilii Statu fragmentis p. 11.

in Paulo v. summussi, p. 299 (1-41) , Monacensem codicem habere testatur: oeciii tte geti cemnt, ubi Lindcmannus nullam rariantem lectio
ncm indicat.
'

PRAEFATIO.

catiouibus verboriim. Hune Lindcmanniis euae edition Ha fundamento subiecit, ut plurima ex eo uno in contcxluin
introduceret , mxime in verborum collocationc , cuius quidem novandae librariiiin ilium ciipidiorem fuisse puto.
Idem alteruiu adliibuit Gu el f erby ta num, cliarlaccum , sacciili quinti decimi, qui nulla fere liabct propria sibi
bona, sed multa peculiaria vitia. Eidcm Jume stirpi attribucnduin esse, ex qua prima typis expressa Pauli cxemplaria
fluxerunt , indo colligilur, quod earn partem literac I. plane omittt, quae cxemplaribus illis in calce addita est, inde a
voc. Incomitiare usque ad libri fincm 1). Quae autem ex litera M. in vctiistissimoriim excmplarium calce addita reperiuntur inde ab initio usque ad voc. Me castor: bacc a Guelferbytano non absunt quidem plane, sed multis glossis singulisque verbis omissis trncala sunt 2).
Berolinensis codex, membraneus, octonis foliis complicatiis, saeculi , ut traditur, tertii decimi, et a Lindcmanno
ipso inspectus est, et a Niebnbrio cum Vneto Pauli exemplar! collatus, cuius notatis Lindemannus usus est. Hic, s
actas eius reete traditur, medii quidem aevi est, sed coinparatus cum Afonacensi et Guelferbytano novitius et correctus.
Ubivis enim ostendit, id certe sluduisse librarium, ut verba scriberet, quae possint iiitclligi. Saepe etiam viam inonstrat,
qua interpolatio in Paulo longius progressa est : velut in art. Bulimam p. 32 (27) mariscam Jicum , quod in bonis codieibus est, in libro, undc editio princeps expressa est, transi it in mare scanficum bine Berolinensis codex eflecit
mare scansicum, Guelfcrbytaniis cbartaceus mare santansicum : donee exortus est Lipsicnsis, qui pari acumine et doctrina
inde mare Sicanium procudit. Bcrolincnsein codicem a librarlo scriptum esse, qui Gellium novisset, p. 222(121} ad v.
pellicem conieci : idcmqne confirmt glossa Municipium ex Berolinensi cdice ab Lindcmanno p. 93. apposita ; tota enim
exscripta est e Gellii N. A. XVI, 13. 3).
Lipsiensis codex idem est, qui Varronis reliquias una continct, cbartaceus, forinac maximac, recentissimae
actatis. E bono atque antique libro cum descriptum esse, quae est opinio Lindcmanni p. XIII., non pracfracle ncgavcrim:
sine dubitatione autcni affirme , eum rcnascentis pbilologiae tempore viri docti cxpertum esse strcnuam dtaoxevtjv. Quo
factum est, ut non raro cum emendationibus, quas A. Augustinus in margine apposai!, conspiret 4). Qui eum scripsit,
Piauli in Iectione satis erat versatus, ut versui, p. 113 (IVi) V. inlex laudato, fa hu lac noinen Asinariac adiieere posset,
ab ipso Paulo omissum, et omnino baud exiguam prodit antiquarum literarum et rcriirn cognitionem. Saepe in refingeudis
Pauli scriptis tain libere grassatus est, ut sententiam inagis quam verba redderet, nt in v. Nacnia p. 1G3 (105), vcl
diversa plane verba poneret, quam quae in antiquioribus libris invenerat, ut p. 26 (22) v. antiquum. Dcnique multa ad1) V. Lindcmnnn. P. I. p, 79. In Guelferbytano eliam pars lit. .
recentiori manu addita est (v. Lindem, p. 110.): sed baec in principe

Diligentius Lace persequerer, si inde fruetum aliquem in erisi exercenda

capi posse spcrarein.

editione non desideratur.

.
2) Easdem glossas paene omnes omiltit Lipsicnsis codex. Coniicio
in cdice bum- familiae progenitore in litera I. defuissc quattuor folia,
in lit. M. autcm duo ita fuisse lacera Tel niaculata, nt ab aliis aegre
describerentur, ab aliis plane omittcrentur. Nam quae in lit. M. desunt,
dimidium eorum efficiunt, quae in lit. I. desiderantur.
Et quod in

3) y propter eandem rem ,, ad p m () v pclUces. .

codem codice p. I13 (8i) T, nlex e piauto rectior scriptura leetus re
poste Tdetur. Idem p. 341 (150) v. scptimontium , cum Lipsiensi
Caclium montem ex propria scribae doctrina dditum habet, at.juc
c,ara immodestis cam doclrinam venditat p. 164 (106) v. nccUr, quod
ab neeatone et aucit.

editionibus antiquissimis pars articuli In insula Atsculapi adbaesit arti

culo Imparentem (ita ccrtc in edit. lo. de Colonia factum est) id inde
pulo factum esse, quod baec vocabula in binis foliis sibi opposite cssent.

4) ut p. 20 (22) Apor ab utroqne in Apot mutalur.

p. 93. ad v. Flauiinia.

Cf. nnnot.

XI

PREFATIO.

is glossas, duelas e commenteras ia Virgilium, Plinio , Gcllio, allis glossariis 1)) vcl carinii,
rpserat, augmenta 2).
codices, quorum variante lectione composite Lindcinaiiiius de Paulo egrcgic meruit, permulti in
line, Britanniae, Italiac asservantur. Ac Caspar Barth us quidem suos codices tantis mactat
lirer, lectioncs ex iis ab codem execrptas et in Adversaras passim expsitas recentioribus criticis
im codiciim cognoscendorum. Duobus autem Casp. Bartbius usus est libris, altero membraneo, quem
um (licit, et quem ipse suo rcdcmptiim acre se possidere tcstatur, altero in bibliotheca Academiac
icco, quo ran" us utitur, quanquain ct hoc, ut ait, non spernendo3), eaepe cliam cum Ho conI'liiini, quod tam cxtollit Bartbius, perexiguum deprcbenditur, si ad normam bonorum librolime notahiles passim in annotationibus posui 5 bic quaedam ex litera A ponam 4), quae ostcnn actatem intcrpolatorum Studium in Paulo multa novasse. P. 14 (13) pro Anillas, 'agiius
lus, puis recenta partus. P. 16 (14) v. ambitus : Ex quo etiam honoris ambitus dici coeptus
siipplicandoque , in quibus voce, ipsa actio translata sunt scqucntibus. P. 17 (15) . angirtus, hoc est aditu importunas a sciolo factum ex aditus in partum. Glossa Athanuvium
diiium est poculi fictilis genus , quo in sacrificiis utebantur sacerdotes Potiani (quod in
ins codicibus est) 5) , uude Bartbius sc effecisse gaudct veram legitimamque ecripturain
tia v. atroces Basilecnsis codex habet: T/ enim .Graece dicitur timeo, r/isiv finiere,
) : Arillator, coctio , qui etiam cocio appellatur , dictus videtur a voce graeca , quae ojuitur tuerces , ex quibus quid capiens lucelli possit dollerare, i 11 (ceta ct monstico stuporc
, quas proprias addat bic codex, glossac, sed cas fere omnes ex Solino suinpsit, ut dc
yhist. 45, 43. , de Caucseo monte (XLI, 8.) ex codem 49, 6. Cf. annot. ad p. 32 (27)
i. Gellii , sentential! quaedam ci codici in margine adscriptae a Bartbio memorantur,
ne, in quibus Bartbii codex varit, vulgaria sunt menda et vi tia, qiialia in quo vis deterabile, coniecturis , quas Bartbius His superstruxit sat multas, vix unam aliquid ad
plurimas autem esse infelicissimas6).
<
'ii|j'crf , Indemortui, Indignus,
Ionio ) , Sabei , Simus , S
380.
dies IV litera notantiir, uddit
"asti nee ncfasti no tanfur (ex.).
Item p. lll'i (77) glossae
es

dixerttnt ,

et ad eiiudcm

ni- maxime XXXIX, 5. coll.

nsi cdice pancii diebus uti
"ommemoravit Henr. Meyer.
Su /es p. 308 (143) ta legi
fei/in inr/iiit Scnalus cen-

suit referentibus suffetis. Barlhii codex inscriptus erat: Ftsli Pompei

Latinae linguae censoris aculissimi , de origine ac proprietale voeabuloruni liber foeliciter ineipit. V. XXXVIII, 11.
4) Lit. A. Pauli tractt Barth. Advers. XXXVII, 21. et maxime
XL, 11. 14.
5) Cum Berolinensi cdice etiam alias propinqua est Basileensi libro
alunitas, velut p. 54 (42) v. cercolopis hic Catholipis habet, ubi Berol.
Cartolipis , p. 57 (44) v. colluviaris eolluvie hyeme , ubi Berol. colli
hyeme.
G) Velut cum egregiam illam glossam p. 26 (22) Ambaxio etc., in
qua Basilecnsis liber slmbrasio vel jmbraxio habet, ita corrigit :
Mmaxibii populi eireumeuntes catervalim. Intelligit autem it/iito;livr<;
Sevillas.

b*

XD

PRAEFATIO.

linim est, quod de bis libris scriptis addcre opcrac prctiuiu esse vidctur. Rarthius in Advers. XXXIX, 5. ex membranis suis et Basileensi cdice duas affert glossas, quarum in vulgaris libris, ut ait, nec vola nee vestigium est, Vindicta
et Vindiciiis. Posiiimiis cas in his cxemplarihus p. 381.
Iisdem glossis A. E. Egger, in Festi fragmento hoc anno
Parisiis edito p. 291., auctiorcm esse significat cxiinium , quern dicit, codicem Parisinum n. 7662., quem editoriim nemo
consultasse videatur. Eximium non rectc diceret V. D. , si aut ipse Barthii hie codex esset, ant ciusdem farinae alius:
sed de hac re indicium difleram, donee cius lihri condicio accuratius descripta erit. Monaccnsi anion et Guelferbytano,
maxime si utrumque recte coniunxeris , vix melior esse potest.
Da ce rin s , qui interdum Pauli librum a sc consul tu in nicuior.it, ncscio hunc an alium Parisinum (nam plurcs in
bibliotheca Regia asscrvantur) adliibucrit r. Nec scio, codex vetus, qui Daniclis, post Iosiac Merccri fuit, et a
Selniasio laudatur 2) , in enndem bibliothccam vencrit, an alibi dclitcscat.
In Anglia Pauli libros manuscriptos esse testatur Barth., qui non Pompc, sed Pomponii Festi prac
se ferant s).
Ne ol tres sunt manuscript! Pauli codices, nnus inembraneus, duo chartacci, quorum notitiam . CI. Arndtsi
diligentiac debeo. Membranen sub epstola Pauli ad Caroium Regem inscriptum est: . Ianus Parrhasius emit sibi et amicis
in urbe Roma aureolo, et in margine pcnultimae pagcllac : Antonii Seripandi ex Iani Parrhasii testamento*). Desunt
in hoc cdice cadem vocabula , quae in antiquissimis cxemplaribus typis excusis in litt. I et M. desiderantur; cadetnque
in octo chartis ad nicmbranarum calccin annexis codem online, quo in libris excusis, adieeta reperiuntur. Quam ob rem
Iniins codicie lectionem non mnltum ab editionc principe diflerre anguror.
Chartaccorum alteruter forsitan non diflert ab eo libro nianuscripto, quo Fui vins Ursinas in emendanda Pauli
epitome saepe sc usum esse profitetur, p. 51 sqq.: unde qnaedam incssc egregia et quae dcsidcriiim moveant plcnioris
lectionis apparet. Etiam Antonius Augustinus vetcrem librum ad Paulum adhibuisse videtur, sed rarissime euin
commmort, velut in notis ad v. fastis dicbiis p. 93 (70), insuasuin p. 111 (63), Pcligni p. 222 (121), in margine adiectis.
In quibus libris conquirendis mains Studium ut poncretur, suaderein , nisi iam Monaccnsi et Guclfcrbytano illo libro
collate Panli lectio solidissimo fundamento superstrueta esset.

DE GENUINA VERRII ET FESTI OPERM FORMA.

1.
quibus
Augusti
elcctus

Iam ad quaestionem in nostra disputatione gravissimam perveniinus , quae olim fuerit forma Vcrriani operis, et
mndis Festus e Yerrio et Paulus Fcsto novum opus condiderit.
M. Verrium Flaccum, acccpinius,
temporibus ita inclaruissc dicendi genere, ut ab ipso Principe nepotibus eins, Gaio et Lucio, praeeeptor
cum tota schola in Palali um trausiret, ea tarnen lege, nc quem amplius posthac diseipulum reeiperet. Ita

1) In . cingulos, p. 43 (34), caiulem lectionem e Ms. profert

Daceriu , quae est in Berolinensi cdice : ubi cingi ,oUnt.
2) Ezerc. Plin. p. 263, 1 f., nbi Scrautum, unice y cram lectionem
in Panlo p. 332 (148), indc affert.

3) Barth. Advere. II, 3.

4) De eodicibai sic in,criptis diligenter effit Frid. Blumius It. Ital.
jy_
oq

PRAEFATIO.

XIII

im. 17. cf. . 18. Haec credibile est, eo tempore facta esse, quo et L. Caesares puerl decern
if, i. e. circa annum ab u. . 744. a. Chr. 10. Atquc Augustus quidem tanto in honore habuit
genus, qiiippc enicndatissimum ct plane Latinum, Anna Cimbri obscurae et barbarae fere clocuilikius dixit in docta commentationc) opponeret : si quidem in Suetonii Octavian, . 86. pro Vcranio
stio aliisquc recte restituas est.
icton. de illustr. grainm. 17., aelatis cxactac, sub Tiberio. Statuam habuit Praeneste, in superior
icyclium : in quo fastos a se ordinales et marmori peritc incisos piiblicarat (sic in plerisque
ur). Constat, hoc hcmicyclium a. 1770. Praeneste esse e rudcribus efiossum et circa ilium iuim tahiilarum partem , a Francisco Fogginio egregio studio compositam ct in publicum ditant,
quae etiainnnm supersunt, Ianuarius, Martius, Aprilis, December cum notatione dierum faslorum,
ique, oinniumquc sacrorum et publicorum et domiii Augustac domcsticoruiu, addita caussaruiu,
(ur , explicalione. Qua in re eadem plane proditur doctrina iiicomparabilis , quae in opere de
lucet, ita ut altero in altero interpretando et (cum utruinqiie inonimentutn similem aetatis labcin
ido maxiine usus sit. . annot. in Pautum v. Agonia p. 10 (9) , et supplementum pnnotationis
ii p. 278. Qu. XIII, 15, 6.
Hos fastos, certis documentis colligitur, Tiberio iain rgnante
itis auetos esse 1).
: ceteris Vcrrii operibus breviter dicamus , sed ita ut nihil eorum desideretur, quae in Festi
ut: Verrius scripsit rerum memoria dignaruin libros plures, ex quorum primo Gcllius
: Etruscis haruspieibus propter malum consilium piinilis profer. Iisdem libris iisiim esse Plicondcnido de naturali historia opere , cuius in clencho Verrium Flaccum inter auetores niinciipat
V. XVIII. XXVIII. XXIX. . XXXIV. XXXV. , eundemque nomine citato , sed libro
ni advocat VII, 53, 54. . 180. de inortibus repeiitinis ; VIII, G, 6. . 17. de clcphantis Romae
39. -77. de practexlatis anguillarum tergore vcrbcralis; XVIII, 7, 11. .62. dc farre antique
4. . 18. dc deoriim evocation; XXXIII, 3, 19. .63. dc aurca Tarqninii Prisci triuniphantis
. 111. de Iovis facie minio illita. Etruscae autiquitatis ut peritissiinum se ostendit Vcrrius in
to ru in significatu : ita Flaccus, ex cuius Etruscarum rcrum pauca, sed doctissime scripta,
y'i' ab Angelo Maio editis enicrserunt, recte idem Verrius haberi videlur. Legitur ad Acn.
? sedes. fferru] Flaccus primo Etruscarum: Aqylla, inquit, ab Etruscis .... [videl\cet
esset Tiberis Etruscis primus agris subiectus. enim p. . . . []/ oppidum est
198.: \Flacc\us Etruscarum Is In Appenninum, inquit, transgressus Archon (Tarchon) Mangacris pluribus libris scripsisse Verriuin inde collegerim, quod singularcin libellum inscripsit
hace proliilit Macrob. Sat. I, 4. : Saturnaliorum dies apud Graecos quoque festi habentur,
Uioite Saturnaliorum scripsisse arbitror. Quae idem I, 8. : Cur autem Saturnas ipse in com7_ ex iisdcni Miiiipfiiiu dicit, Iunonium
cslinis secundum auctoritntcm Ovidii

Bed ad proprius Praenestinorum fastos, qui in eruditorum notitinni non

aliter pervenerant, <juam Aricinorum, Tiburtium, Tusculaiiornui alinrum-

id non rcttulcrim ad Vcrrianuui opus,

quc Latii civitatum fasti.

li

XIV

PRAEFATIO.

pedibus visatur, Verrius Flaccus se ignorare dixit , ex codem opcrc ducta esse apparet : quae vero idem I, G. dc Girccnsi
pompa a pnero e coenaculo despecta, et I, 10. de Augeronae nomine, et I, 12. de Veneris sacro a matronis facto *)$
Saturno non maiori iure tribuuntur, quam alii cuidam et incognito dc rebus sacris libro. In ciindciu censum veniunt,
quae Lactantius Vcrrio auctore dc Faula Hcrculis scorto memorat, Instit. 1, 20. Addc baec ex Servio, vcl rcctius antiquis Yirgilii interpretibus, qui cum Servio commis ti suiit, in Aen. VIII, 203.: Solus Verrius Flaccus dicit, Garanum
fuisse pastorem maguaran virium , qui Cacum adflixit ; omnes aulem magnarum virium apud veteres Hercules dictos.
Cf. Festus Qu. XII, 4. v. Romain. Item in Aen. XI, 143.: Alii sicut Varro et Verrius Flaccus dicunt: Si filius fami
lias extra Vrbem decessit, liberli amicique obviam procedutit, et sub noctem in urbem injertur cum cereis facibus praelucentibus, ad cuius exsequias nemo rogabatur. Cf. Paulus p. 3G8 (158) v. vespac ct vcspillones.
Caeterum baec omnia etiam ex nobilissimo de verborum signification opere diicta esse posse, ipsa Fcsti
excerpta ostenduiit , disputalionum dc sacris rebus quam plcnissima. Ex scriptoribus , qui praeter Fcstum stiperstint,
nuns A. Gellius bos Yerni libros cum inscriptione com in memorat, , 17, 1. bis verbis: Verrius Flaccus in quarto de
verborum significatu dies, qui sunt postridie Ixalendas, JXonas, Idus, quos vulgus imperite nefastos dixit, propter hane
causam dictos habitosque atros esse scribit : JJrbe, inquit , a Gallis Senonibus recuprala, et quae secuntur, quae omnia
bic apponerc opus non esse videtur. In excerptis, quae babemus, nulla supersunt disputationis vestigia, quanquam, quae
Qn. IX, 27, 6. leguntur, ut mihi restituenda visa sunt, optipie cum illis cpneinunt. Idem Gellius V, 18, 2., postquam
exposuit, bistoriam carum tantiini rcrum esse, quibus interfucrit is qui narret, i ta pergit : Eamque esse opinionem quorundam , Veivius Flaccus refert in libro de significatu verborum quarto ; ac se quidem dubitare super ea re dicit : posse
autem vider!, putat, nonnihil esse rationis in ea opinione, quod historia Graece signified rerum cognitionem praesentium.
De numero libri a Gellio tradito inferius dicam.
Quae a grammaticis passim rcferuntur Vcrrii sententiae de vocabulorum form is et significatu , ex iis nonnullae
> dentin- ex bis libris sumptae esse, non omncs tarnen, cum ct alia eiusdem fuerint gramma tica opera. Libris cius de
orthographia rescripsit, ut ait Sucton. de illustr. gramm. 19., Scribonius Aphrodisins , non sine insectationc studiorum morumque Vcrrii. Ex his p'utaverim baec ducta esse , apud Charisium I. p. 75. P. : Alicam sine aspiratione dictam
Verrius tradit; et apud eundem I. p. 43. : Cmara dicuntur, ut Verrius Flaccus adfirmat, non camera per E. 5 item
p. 75. : Manibias per duo I. dicendum, quia sunt a manibus , ut putat Verrius, dictae (sed in Festo Qu. VIH, 16.
legitur manubiae); item p. 82.: Nomencltor sine V. dicilur, ut Verrius ait, velut nominis calator; item p. 75. : Po
lenta dici debet per O., cuius rei Verrius Flaccus rationem reddit, quod usu omnium poliatur. Praeterea haec ex Diomede I. p. 361 sq. P.: Inchoo inchoavi^ sic dicendum putat Julius 3fodestus
Sed Verrius et Flaccus in postrema
sijlluba adspirandum probaverunt. Colin m enim apud veteres mundum significat: ubi, nisi Diotncdcs graviter crravit,
Flaccus alius intelligitur grammaticus, Granius puto. Etiam Velii Longi dc ortbogr. baec ad cosdem libros rcvoeaverim,
1) Quae bi Macrobius: ' tarnen ncgal Fcrrius Flaccus, hoc
die postea constitutum, ut matronae Feneri sacrum facerent: cuius rei
causam, quia huic loco non convenit, praetereundum est: Fogginius p. 40.
traxit ad Pracnestinog fastos, in quibus ad Kalend. Apriles legitur:
FREQUENTER. MULIERES. SUPPLICANT . . . FORTUNAE. VIRILI.
HUMILIORES. ETIAM . . . IN. BALINIIS. QVOD. . US. EA.

PARTE. CORPO . . UTIQVE. VIRI. NUDANTUR. QVA. FEMlNARUM. GRATIA. DESIDERATLR.

At haec omnia ad Fortunam Viri1cm tantum spectant , ut discitur etiam ex Ovidio F. IV, 145.: ,
si cum Fogginio Veneris somen inferscris, docuit Verrius, cur matro eo die Vcneri sacrum facerent.

PRA.EFATIO.

XV

Hi sijnaloephas quoque observandas circa taletn scriptionem existimaverant , sicut Verrius Flaccus,
vox M. Mitera finiretur , sequens a vocali inciperet , M. non tota, sed pars illin s prior tantum
'.at exprim non deber. Dubitantus eotlem refero ex Velio p. 2215. : Verrio Flacco videtur, eandem
eram, quae apud Graecos T.: namque his exemplis argumentativ : quod Uli dicunt nvftivov, nos
xvnQioaov, nos cupressum , Uli xvegvijTijv, nos gubernatorem ; non ex eiusmodi Theseus,
t similibus adfirmat. Et ex eodem p. 221G. de Uteris X. et 4?. : Verrio Flacco placet mutas esse:
piant, una a C, altera a P. : quod si aliquos movet, quod in semivocaletn desinant, sciant, inquit,
ab Us, qui putant illam ex 2. et /1. constare, ut sine muta finiaturx

ntentiae ad genera nominum pertinent, in qua rc auctoritatem eius Arnob. adv. gent. I, 59.
lotissiiiium libro scripserit, ignoratur: quae de verboruni significationc stipersunt, pauca de ca re, ex
ta, continent. Priscianns VI. p. 686. T. I. p. 233. cd. Krelil. : alee foeminino genere . . . Caper
iribus Verrium Flaccum posuisse , alecem liane. Cliarisius I. p. 78. : Chines . . . Verrius Flaccus
probat , quoniam in IS syllaba terminata anima carentia nominativo singulari masculina sunt,
et s imilia. Idem p. 84. : Cum: quid hoc est hominis? a rilar, inquit (Parro) , de alicuius quaero
necesse sit: hic masculine dicendus est, ut Verrius ait, quoniam neutra in 1 et in VS non exeunt.
il: quod genus (neutrum) Verrio etiam placuit. Alia ad declinationem nominum spectant, ut bacc
114. : Verrius punit m sine I. p. 95. : Helenius Acron . , . Verrium dicit errare, qui putat hos
79. : Lact sine vitio dicimus. nam et Cato sic dixit .... Sed et Valgius et Verrius et Trogus.
us, inquit Plinius , eorum nominum, quae NS finiuntur casu nominativo, ablativus in E dirigen164.: Nonnulli etiam ex participiis pulaverunt talia figurari, ut Verrius Flaccus, qui ab eo,
nier.

r synonyma, quod ilerduin etiam ft in Festi fragmentis. Cliarisius I. p. 65. : gibber, ut Ver.
dicitur, ut tuber: gibberosus habens vitium, ut tuberosas. Diomcdes I. p. 372. : Differt fatigatus
, quod fatigatus dicitur, cum quis per alium laborare compellitur , ut lassatus: Jessus vero, cum
t lassus. Cbarisius I. p. 79. : Verrius Flaccus sic distinxit : mdica esse labra , labia immodica,
Vliis etyma vocabulorum explican tur : quod quidem omnium etiam in bis excerptis creberrime fit.
'errius Flaccus: Festinat, inquit, a Jando dicitur: quoniam isti ignaviores , qui nihil percere
\ quam operae habent. Hace qiianquain in Festi Pauli ve excerptis nunc non legiintur: lcguiitur
orationc de suis virtutibus , quae Verrium impulere , ut in significatiim voce, festino et propero
u. XII, 4, 18. v. properare: ridiculum autem illud etymon, etiam a (cilio iure repudiatura,
vdetur. Illa autem, quae Isidor. Origg. XIV, 8, 33.: Amoena loca Varro dicta ait, eo quod
f et ad se amanda alliciant. Verrius Flaccus, quod sine muere sint, nee quidquam his officit :
sine Jructu, unde nullus fruetus exsolvitur; inde etiam nihil praestantes immunes vocanlur,
coutraxisse, ut Varronis tantum sententiam, a Verrio repudiatam, redderet. Isidorum enim in
lihvls Vcrr Festive opus in manibus babuissc, multoriim locorum similitude persuadet. Non
crni'cs Virgilii cum Servio coniiinctus apposuit ad Bucol. VII, 53. : Verrius Flaccus inniperum

XVI

[
I

PRAEFATIO.

?< weitem pirutn dicit. Aliena antcin ab liis de V. S. libris existimo, quae (ellius N. A. XVIII, 7. ex libro sibi a Favorino inisso excerpsit, quem Verrii Flacci fuisse opinatur (quodsi le verborum siguifieatu e libris fuisset, non dubitasset
opiner): Senatum diet et pro loco, et pro hominihus : civitatem et pro loco, et oppido , et pro iure quoque hominum,
et pro hominum multitudine : tribus auoque et decurias dici et pro loco, et pro iure, et pro homitiibus : concionem autem
tria significare, locum, et verba, suggestumque unde verba firent; item significare coelum populi a tisislentis ; item
oriitionem ipsam , quae ad populum diceretur. Simillimus tatuca de foro locus est in Pauli excerptis p. 84.
Quae ornia quo ct quali ex opere dcsunipla vidcanlur, eo inutilius est quaerere, quod Verrius quavis occasiouc
oblata grirmmaticas quaestiones agitare solcbat.
Ita in epistolis, Scrvius narrt in Virg- Acn. VIII, 423., Vcrrium
exemplis, auctoritate , ratione probasse, antiques in adverbiis pro V. O. plerumque poner consuetos (ut pro bue dicerent hoc) *).
Sed unum reposui quasi ct rcservavi Vcrrii opus, ut de eo scparatim dicercin, quod bine spes est, fore ut epitomes,
quam in manibus habemiis , e Vcrriano opere a Pmpelo Fcsto factac, forma et origo clarius pcrspiciatur. Eliam
li uiiis operis mentiouem uni debcmiis Geltio, qui N. A. XVII, , 2. 3. liacc scripsit : Quaerebatur, servus recepticius
quid esset. Libri statim quaesiti allatique sunt Verrii Flacci de obscuris Calonis. In libro secundo scriptum inventum
est, recepticium servum dici nequam et nulli pretii, qui cum venum esset datus , redhibitus ob aliqiiod vitium receptusque
sit. Propter ea, inquit, servus eiusmodi seclari maritum et Jlagitare pecuniam iubebatur, ut eo ipso dolor maior et
contumelia gruvior viro fieret , quod eum servus nihili petendae pecuniae causa compellaret. Hace quacso compares cum
illis , quae apud Festum Qu. XIII, 20, 24. lcgunliir : Recepticium servum, Cato in suasione legis Voconiae cum ait,
signifient , qui ob vitium redhibitus sit: "ubi irata facta est, servum recepticium seclari atque Jlagitare virum iutef":
ac facile intclliges, non solum eadem Calonis verba, scd ctiam codem plane modo ca explican : ut, nisi Vereins in diversis
libris eadem posucrit, Festum hace e libro de obscuris Catn is sumpsissc ncccsse sit.
2. Quo cum pervenimus , gradum ut referainus opus est ad id psuin Verrii opus , cuius epitome et epitomac
epitome etiamnum supersunt, et ex bis cpitomis, quale fue rit integrum opus, dispiccre concmur. Qua in disputationc ne
propter nimiam cautionem obscurus fiam, ponam statim, quae ex ipso ordine, quo tituli et in Festo et in Paulo se deinceps
excipiunt, effecisse mibi videar , disputationis mcae capita:
I. Uniuscuiusquc litcrac duae sunt partes, altera, in qua praeter primam litcram in vocabnlis
disponendis ctiam secunda, saepe ctiam tertia et plu res observant ur: altera, in qua nulla plane
litcrarum praeter primam habetur ratio2), sed re ru in in articulis coniunctis quaedam conspicitur
affinitas.
II. In priori et altera parte persaepe idem vocahulum recurrit, ita ut bis cxplicctur, et ita
quidem intcrdnm, ut auctor diversas de eadem re prodat scntentias. Singulac autem partes cum
1) Quae ex ipso Verrio antique dicta proferuntur, ut abominaretur passive positum a Prisciano VIII. p. 791 (3G8 Krcbl) , non inter
eius sentcntias rccenseri debent. Etiam poclam fuisse Vcrrium , idem
refcrt Priscianus VIII. p. 792 (370), com rersum apponit: Blandituscue labor molli eurabitur arte.
2) IS'c quis autem bis opponat , intcrdum tarnen ctiam in hac parte

quaedam vocabula deinceps posita inveniri , quae secundum literam

cominuncm babcant. Id enim non nisi casu in frequcntissimo quoque literarum nexu reperitur. Omnino , nisi quis prima saltern probabilitatis calculi, quem dicunt, elementa tenucrit , nunquam , quae
in bis rebus casui , quaeve consilio debcantur , inter sc dignosccre
potcrit.

PRAEFATIO.

XVII

per sc exam inan tur : prior nulla offert ciusdem vocabuli bis positi cxcmpla: altera non pauca,
sed quae ad diversa re inn capita spectcnt.
III. In altera parte insunt per omncs fere literas Catonianac glossac deinccps posit ne, quas
ex libro de obscuris Catonis sumptas esse a p p e t ; insunt glossac Plautinac; insunt dc augurali
iure collectanea ccrto loco disposita.
IV. Priori parti in quibusdam uteris glossac quacdam p m i s s sunt, pleraeque fausti
ominis caussa vcl propter singularem reruni dignitatem in fronte positac.
Quae scntcnliac cum ad grammaticorum lioriim librorum bistoriam describendam aliqiiantum conferre videantur: tuin
etiam in genuina singulorum artieiiloruin forma restituenda non raro magnum babent momentum. Quocirca operae pretium
me facturum esse puto, cum el Festi et Pauli cxccrptoriim tabulam quandam proponam, in qua totius opcris forma sub
uno conspectu ponatur. Quae banc turbare vi Jean tur, si ve ea expedir potero, sive non potero, inferiori margine apponam. Caeterum quod in Paulo literaruin ordo ct propter excerptorum tcnuitatcm ct plures locorum mutationes factas minus
conspieuus est quam in Fcsto, eo viv metuo nc quis ol'cndatur.

A.
p. 1.

Pracmissi articuli IX., quorum primus est Augustus, cui additi sunt Augur ct Auspicium : scilicet
in honorem Augusti principis et boni ominis caussa ').

2.
P. ]I.
3.
3. 4.
4.
4. 5.
5-0.
8.
8. 9.
9.
10.

Aq.
Ax.
Arm.
Alb.

art. IV.

III. 2)

III.
IV.

A nib.

x. 5)

Al.
An.
Au.
Ac.
Ag.

XXL, in qnibus nusq

VII. , plerique Ant.5)
IV.
III. 6)

V. 7)

1) Non alia rationc , quam cam in vcctigalibus locandis Lncrinns

lacus et in dilecta Valerius quidam vel alius fausto nomine primus
nuncupabatur. V. Paulus p. 121 (90) . lacus Lucrinus , Cicero dc
divin. 1, 45., Si hol. Ambros. in Cic. pro Scauro .30.
2) Interpositos est art. Alites, et additi Ador et Adoriam.
3) Omis! in computo art. Am , quod apad Verrium cum voc.
Ambactus coniunctus fuerit : Ambcmito scriptum fuisse pro Abcmito viz
dubitaverim. Quod cum codem sensu quo Graecum 7if>ian>iio&ai dictum
esset , facili errorc potcrat in Abcmito mutari.
4) Sed in bis plura tnrbata. Adolescit Verrins sub *AXdt<j*o> po

ner potcrat; sed qno casa Asta, Ast, Anus, Amussim , Ailjjrrlns,
A(;nus , Acgrum (fortassc sub 'Avtffjiv positum) , Annus inveeta sint,
non expulo.
5) l nu m baec turbat Axare , sed bor iam ostendi ab aliis lectuiu
esse Anaxare. Maxime placeret, si Antaxare restitu posset.
6) Acus . . Aeupedius . . Acicris. Sed bacc aflirmarc vix audco
coniuncta fuisse, cum interposita sint: Assiduns, Andruarc et Antroarc
. . Adrumavit . . Aplnstria.
7) Secuntnr sine ordine : Albogalcrus , Apiada , Aridum , Aptns,
Area.

PREFATIO.

XVIII
p. 11.
12.

13.
13. 14.
14.

14. 15.
16.
16. 17.
19. 20.
20.

An g. et Ane.
Att.
Ad.
Acd.
Av.
Adsc.
A ne t.
Ar.
.
Amb. An t. An
Ane.
Ae.
Ac.
Ar.
Am.
Ad.

art.

T.

v.i;
VI.2)
V.3)
III. +)
III. 5)
III.
II.
XIV., omnes Arb. Arc. Arg.6)
II.
XI. 7)
IV.
IV., pleriquc A en. 8)
II.
IX.
VI. 9)
V.

20. 21.

21.

21. 22.
iv. io;

q
ti.
22.

.
22. 23.
*
ii. iz)
Ab.
23.

Au. At.
IV.
VIII.
A .
23. 24.
P. II. incipU inde a voc. Alucinato , in qua hace possuut a rcliquis discern :
24.
Ae . . . Amosio , art. XI. , omiies e poctis ntonimentisve valdc antiquis duela
25. 26.
26. 27.
Attinge . . . Aerib us , XIV. glossae Catonianac I3J.

vu. ;

1) Nam toc. Aduncantur apparct sub ngulo cxplicatum esse, ut

unum tantura toc. ordiuem impeda! Affines. Sccuntur autem sine omni
lege: Arferia , Affatim, Amenta.
i) Video enim nunc , melius cum Lindcmanno scribi Attegrare,
AUritum , Atlibernalis.
3) Hace ita computo, ut Abrogare putem propter voc. Adrogarc a
Vcrrio una esse cxplicatum ; Apud autem et At propter diffcrenliain
sensus et scripturac coniunetn fuisse cum Ad.
4) Unum additum est Atrium.
5) Videlicet Abattis, Alavus, Avunculus et Amita contunda crant
cum Avo; Agnus autem cum A vil la , agno retentis partus.
6) Sed iuterposita sunt Amicinum . . Amicitiae , Adpromissor.
7) Secuntur XX. voce, in quibus pertenuis rationis cuiusdam spe
cies ! umbra apparet: Actus, Auxiliares, Ausoniam, Alumento,
Accensi, Accrra, Apex, Athanuvium, Atroces, Auguraculum,

Arse verse , Aborigines, Ab olocs, Aveutinus , Adorare, Armilustriutn , Adeo , Argea , Asparagus, Assidelae.
8) Unum additum est Audacia.
9) Immixtum est Ablegmina, quod si quis olim Amblegmina fuisse
opinetur, non renitar equidem.
10) Sed intcrposita sunt IV aliena: Anquircrc, Andren, Apud,
Anxur , quorum tria ad An referenda erant.
11) Turbat ordinem aliquomodo Abditivi, non turbat Abs, cui
Verrinnt "' pracposuisse puto, Graecum vocabuluin, uude Abs ab ipso
ducebatur.
12) Sed interpositum est Agere et Acetare pro agitare, quibuscum
coniungenduni ctiaiti Agedum post Auluninuiu.
13) Attinge, cur e Catone sumptum existimem , dixi in annotatione. In seqq. Catonis nomen ter a Paulo scrvatuni est, et in rcliquis
nibil est , quod a Catone alienum esse videalur.

PRAEFA.TIO.

XIX

p. 28.
Arabicc olct . . . Aegyptinos, X. glossae Plautinae ').
Vocabula bis posita in Festo Paulus plcraquc sustulit (v. annot. ad Paul uni p. 199 (115)): quaproptcr in secunda
parte solum voc. altara ex priori recurrit (p. 5. et 29.). Ambitus in priori bis deprehenditur, p. 5. 16. ; Arcere propter
diversos significatus bis in cadcni p. 15. cxnlicatur.

P. I.

30.

30.
31.
32.
32.
33.
34.
34.
35.

31.

33.
34.

Bi.
P. II.

36.

37 - 42.
42. 43.
43-48.
48-51.
51. 52.
52.
52. 53.

B.
Bo.
a.
Bo.
a.
Br.
Bu.
Be.

P. I.

art.

V.
V.
II.
VII. 2)
VII.
VIII.
VI. 5)
VII.
. )

Bl.
indc a v. Bardus, in qua dignosecre licet
Boiae . . . Bcllule , VI. Plautina vooabula 5).

Co.
Ci.
Ca.
.

Ch.
Cr.

art. LXV. , in quibus VI continui per one, III per on t., IV per .,
IV per Cons, incipiant 6).
XVI. 7)
LXXV.8), in quibus Cal. XI, Cas. IX, Cap. in fine VIII continuis articulis redit.
XXXIII.9), in quibus continua sunt XIV Car.10).
V11I. ")
VIII. )

XIII.

1) In bis Plautus s em el a Paulo appcllatur, sed 8 tern alia

voce, ex eodem poeta iluda eise, dcmonstratuiii est in annot. Itaquc
idem in duobus , quae media intcrposita sunt , aduiodum probabile est.
2) Uuuin interponitur Iturruin.
3) Sed interrumpunt liorum ordincm Barium ct Brundisium , lan<]uani postliminio ex superioribus Ba. et Br. repetita.
4) Nam Balatroncs apparet positum fuisse sub titulo Blateac. Bilbit
autem et Bibliotbecae paulo inferiori loeo posita sunt quam debebant.
Acccnsui ea VII articulis i.
5) Nam bis Plautus a Paulo nominatur; duo praeterea voce. Plau
tina esse annotatum est : bine dc duobus mediis iudicandum est.
6) Unum legi obnititur Cerrones p. 40. Sed buic articulo Conger-

rones fuisse titulnm, eo probabilius, quod Congrucre el Cognomincs

praecedunt.
7) Cbiloni praepositum fuisse Cilonem , annotatum est.
8) Sivc LXXV1.: si statuimus, Capruucnlum a Paulo post Cuppcs
positum esse, cum in Vcrrio ante Cuppes fuissct.
9) Quorum ordinem unum interrumpit Clunaclum. Coctiones enim
babuisse Cuctio in fronte , in annot. monui. Cnepbosum cur in fine
p. 51. additum sit, ignoro.
10) Nam de Ccnturionis p. 49. dictum erat sub titnlo Curioni.
11) Unum cur interpositum sit Calasis , caussam non expedio.
1?) In fine Cvbium repetilum est ct Cnasones additum.

c*

PRAEFATIO.

XX

p. 53-55.
Ce.
art. XX.1)
55. 56.
Cl.
XVI. 2)
56.
P. II.
nde v. Ccrcopa. In bis Iiacc discernerc licet :
59.
Copiam . . Citoria , VIII. Catouiana verba 3).
60-62.
Curioncm . . Caccultent, XXIV. Plautina +).
64.
Corniscarum . . Clivia auspicia, IV. glossac de iure auspicioriim.

Contrarium acs . . Circumluviuin, III. de iure civil!.

Qui g cm in reperiuntur loci, eorura pleriquc in utramque partem incidunt, ut Calpar p. 46. 65., Ccntumviralia indi
cia 54. 64., Codeta 38. 58., Contio 38. 66., Condcrc 41. 57., Culigna 51. 65. , Cyparissiae s. Cyparissae 51. 64. In
quibus plura sunt, quae in eodem opere bis scribi potuisse iure negaveris. Consiptum in sccundae partis divcrsis capitibus explicatur p. 62. 64. Capital bis positum cur in bunc censum non veniat, non opus est diccre.

D.
p. 66. 67.
68. 69.
69.
69-75.

P. I.

75-77.
77-78.
78.

P. 1.

Dn.
Da.
Do.

art. XIV.*)
X.

VI.
Di. et De. inter sc commix ta, art. XCIV. 6)
P. II.
plane deest, puto quod Paulus nihil ex ea excerpcrc dignatus est.
Dium propter diversum significatum et nexum ter explicatur.

78-81.
81.
81. 82.

E.
E enm liquidis, EI, Em, En. art. XXIII. 7).
Eg Ec.
art. IV. 8)
Eu.
HI. 9)
Ex.
XLV. 0
Equ.
VI.
VIII., quos apud Verrium ante Equ. fuisse probabile est.
Ex.

1) In his nunieravi Cena et Cenacula, ut Verrium scripsisse puto;

ctiam Columnar , quod Luius Hominis explicationcm Ccllcre siibiunctam esse arbitrer.
2) Hii praepotitum est Crepidines ct interpositum Crustumina, quae
ex superioribus repctita esse videntur.
3) Catonem 1'aulus nomine addito appcllat in primo et tribus
extremis articnlis.
4) Plautum in bis quinde tics Paulus memorat; tria alia .
Plautina esse, in annot. monitum est; sex rcliqua eidem poetae tribuenda sunt.
5) Nihil in bis turbatiir : sed adiiciuntur extra ordinem Domus,
Dracones , Dici mos erat etc.

6) In bac literarum De. et Di. confusionc saepe tertia litera or

dinem vocabulorum magis videlur definivissc quam secunda: velut cum
Dims, Derogare, Dirigere, Derunciunt coniunr/nntur , item Dcotes,
Dictynna , Dice , Dcccrmina , porro Dispcsccre , Dcsprctus , et alia ad
eundein niodum.
7) In fine borum ante Um pro eum interpositum est Eum pro cor urn.
8) Haec fateor ita esse cum aliis commixta , ut codem fere iure
Es poner potuerim. Immixta cnini sunt hace : Escariae, Escit, Eapse,
Evelatuin , . . Eiuratio , Everriator
mus.
9) Etinm his alicnus interpositus est : Epolonos.
10) In computum assumpsi Eflata , cum Verrius antiquum Exfata
praeposuisse vid ra tur. In fine additum est Eflari.

PRAEFATIO.
p. 82.

82. 83.

.
art.
Ed.

Er.

P. II. nulla est, ut in lit.

Gemini loci nulli dcprchenduntor ; nam Em
etymon ct synonymum Expergitus bis advocatur.

XXI

VI.
.
VI. i)
D.
p. G7. et 77. diversa sunt Tocbala, et Experrcctus p. 79.80. propter

F.
P,. I.
Fo.
art. XVII. 2) , quorum quattuor primi incipiunt Uteris For.
p. 83-85.
85. 88.
Fe.
XIV. 3)
XXXI. )
86-88.
Fa.
88. 89.
Fn.
V.
89.
Fl.
IX. 5)
89. 90.
Fi.
V.
90. 91.
Fr.
XII. 6)
91.
P. ., inde a voc. Festram , in qua Catonianornm ccrtc vocabulorura locus clare cmicat :
92.
Ferocit . . . Felices, art. IV. 7)

Fulguritum . . . Fulcere, art. IV. ad auspicia spectaiitee.

Tocabula bis explicantur, omnia ii
cala 83. 93. , Furvum 84. 93.

p. 94. 95.
95.
95. 96.
96-98.
98.

P. I.

G.
Ge.
Gi.
Gn.
Gr.
Gl.

art.

XI.
III. 8)
VII., mixti cum Ga. art. VII. 9)
XIV. i)
VIII.

1) Acccnsui bis VI Kit tu m riliim levitcr loco suo motum, cum

ante utrumque Ed posifum inveniatur. In fine Eflafilatum additum est.
2) Unum non congruit Furvum , nisi et hoc a Vcrrio Forvum
scriptum est.
3) Sumpsi, a Verrio scriptum fuisse Ferctum, cuius rei argumenta
protuli in annotationc.
4) Fovii scriptum fuisse sub titulo Favi (Fabii) , in annotatione
monui. De flamine autem Diali diccbatur pluribus sub v. fabam.
5) Etiam in bis disponendis litcrae quartae consonanti saepc maius
momentum assignatum esse video, quam tertiac vocali. Ita coniunguntur: Flemina, Flaminius , Flumcntana , Flammeo.
0) Unum ordinem turbat voc. Forago , quod nisi audaciori con-

iectnra removcri ncquit. Possis autem seriem vocabulorum Fr etiam

longius continuare , si quacdara ut insiticia removeris : sed I lud I u tins
visum.
7) Paulus primo , tertio , qnarto Catonis nomen addidit.
8) His additus est art. Genialis, quem facile credidcrim a superiori
de Genio avulsum et paulo inferius additum esse a Paulo.
9) Ordo ab ipso Verrio institutus hic fuisse vidctur, ut post Gc.
ct Gi. scquercntur articuli incipientes a Ga., delude transiretur ad liqui
das cum G conncxas. Sed hace vcl Paulus vel Festus ita turbavit, ut
hos articules inter se miscerct, addito etiam ex Ge. articulo Gcstit.
10) In his Gramiac , Groma , Gruinus ad cuudem modum coraponuntur, quern sacpius am obscrvavimus.

XXII

PRAEFATIO.

p. 98.
6 .
art. II.

P. II. inde a voc. Gaudium , VII tantum artculos conlincns.

Gemini articnli propter brcvitatcm alterius partis nullt ins un t.
H.
99. 101.
art. XXH. *)
He.
101.
XI.
Hi.
VI.2)
101. 102.
Ha.
XH. )
102. 103.
Ho.
III.*)
. H .
103.

P. II.
Huius Paulus nonnisi II artculos rcliquit.
Nullum vocabulum in hac litera bis cxplicatur.

103. Praemissi sunt extra ordincm art. II Im et Iancus.

103. 104.
P. I.
Iu.
art. XVII.
II.
104.
II.
104. 105.
la.
HI5)
Ir. Io Ign. I p. lb. It. inixti, art. X VIII. ')
105. 100.
art VII.
Ind.
106.
Inc (Inqn.) XXII. 7)
106 - 108.
Imp. Iinb. XXX.8)
108. 109.
In cum vocalibus , Inh. I mm. art. XIV.'1)
109. 110.
art. VIII.
Int.
110. 111.
XIV.
Ins.
111.
111. 112.
I in III.
H.))
Inf. Inv.
112. 113.
X.
Inl.
VI.
113.
1) l nus alienus bis se immisait: Harviga. Sed addidi eorum
numero etiam art. Hcrccus, licet post primum Hi collocatuin.
2) His intcrposilum est Hostiliis Laribus.
3) Ab bis segregavi unum Hamotraboncs.
4) Y et U non soient distingu , quod cadem litera Venin esse
-videbator. V. in bac . II, 1. p. XV.

8) (Iniisi in numerando art. In , qui apud Verrium alii cuidam

subiunctus fuisse videtur. In procinctu autem et In mundo pronunciatione certe a reliquis non discrepabant.

5) Intcrpositum est Idulis ; adiectum Igitur. Omnino in bac literac I parte tx ordo certns apparet.
6) Non nnmeravi in bis Insipcrc , quod inferius locum sniiin me
lius tucrctiir.

9) Art. In praepositio, eiusdem generis est atque is, de quo

prxima annotntioiic diximus. Impetum et quae seqq. interplala esse
ab editoribus , certum est.
Ill) His iuterposita sunt Imago et Ingluvies.

7) Pcrfectae borum congruentiae unus nocet articulus lia Castor:

sed bic cum a bonis codd. absit, rellem cum simpliciter ciecissem ex
ordine, et corollario glossarum rservassent.

PRAEFATIO.

XXIII

P" 113.
P. II. incipcre videtur a voc. In conventione, in qnibus dignoeccrc licet:

In conventione . . . Infra classent , art. III. ad vitam civilem,

Infibolati . . . Ininges, art. IV. ad res sacras spectantes.

Quae bis explicantur vocabula , ca in priorcm et alteram partem incidunt : Immusnlus p. 112. 113., Incrcpitarc 107.
114. , Inlicium ct Illicium p. 113. 114.
L.
114 Pra i' missus articulus units : Lucctium Iovcin.
115.
P. I.
art. XII.1)
Le.
xix.z;
115. 116.
Li.

XXV.
117-119.
La.
119.
III. 5)
Lo.
119. 120.
Ln. Ly. XXVI. )
121.
P. II. incipcre videtur a voc. Locbcsiiin. Pcrk-nuc nest Glossarum Catonianarum indicium in
voc. Latitavcrunt.
Gem nullac sunt ciusdem voc. intcrprclationcs, nisi voc. Lacit p. 116. 117.: scd priori loco videtur Vermis Licit
scripsisse.
M.
Praemissi art. III. : Magnos lados, Mcltoui , Matrcni Matutam.
p. 122. 123.
P. I.
Mi.
art. XX., qui ta dispositi fuisse videulur: M in. Mil. Mir. Mis.
123-125.
Me.
XXXIV., plerique sic dispositi: Met. Med. Mer. 31 el. Men.
125-130.
*
Ma.
LX1. 5>
138-141.
Mo.
XIV.
141-146.
Mu. My. XXVII.6)
146.
P. II. incipit a voc. Minutia porta (Qu. VIII, 27.). In bac consio certo bacc composite esse
existimo :
148.
Mulis . . Minuseulac Quincju. , art. III. de fcriis.
153.
Mclapboram . . Metonymia, art. IV. vcl V., de figuris rbetoricis et grammaticis.

Multifacere . . Mediocriculo , art. IX., CatonU obscura7;.

1) Unua alienas est: Lapidem silicem. Quem Verrius forsilan confestini post Lucctium Iovem collocaverit.
2) Unas nb hnruiii artt. norma disccdit Lacit: nisi Verrius alia
forma Licit scripsit. In bis III. deinceps seenntur art. Lim., Ill Lib.
3) His se inmiscu t semel La. in Larvati.
4) riorum ordinem interrompit unum Longitrorsus.
5) In bis praeter Pauli excerpta numcravi ctiam cos articnlos, qui
in solis Pomponii Laeti scbedis extant. Scmorendi erant Ian I uni p. 125.

Miirricidum, p. 131. Municeps, memorabile exemplum articuli a Paulo

loco suo moti et longe abducti, et p. 135. Mollestras, dc quo voc. v.
annul. Moesonem fuisse Maesonem , ibidem annotatum est.
6) Tnrbat bunc ordinem unum Mamphula in scbedis Laeti p. 142.
quod pluribus circumdatum est vocabulis a M un. incipicntibus: nam
Maximam mullam , Manius (Pauli Maniac) , Moenc et Moenia ci non
officerc , ostendi in annotationibus.
7) Paulus in bis Catoneni sexies memorat : sed in cdice eliaui
Catonis somen in titulo Mibipte ct Mansues apparct.

PBAEFTIO.

XXIV

p. 154 - 157.
Mutini Titni . . Mos , art. . , de rebus sacris ').
Ea de quibus bis dictum, in utramque partem distributa sunt, ut Mocnia Qu. VIII, 25. 31. et de Mutis uteris dicta
VIII, 24. IX, 1, 1., quae Lindcmannus p. 170. aim. 1. non rccte putat olim cobaesisse. Manias Paulus tantum bis p. 128.
144. nomine pracscripto explicuit, non Fcstus.
N.
p. 161. Praepositi articuli III.: Nacnia , Nacniac deac, Navali corona.
Qu. IX, 11-14., art. XXXVI.2), plerique sic dispositi: Nem. Nee. Nequ.
162 - 165.
P. I
Ne.
Nex. Neg. Neb. Neu. Nef. Ncp. Nee.3).
Qu.
IX, 14-19., art. XIX. )
165-170.
Na.,
170-173.
Nu., Qu. IX, 19-22., XIX. 5)
173. 174.
No., Qu. IX, 22-24., XV. e)
174-177.
Ni., Qu. IX, 24. 25. , VI.
177.
P. II. imle a voc. Nanum, Qu. IX, 26, 5. In bis dignoscuntur :
Nequinates
Numidae , art. IV. , e Gatone desumpti 7).
Bis explica tur . Nvus, et iu priori parte Qu. IX, 16, 32 et in altera IX, 26, 16., et utroque quidem loco iisdem
paene verbis.

.
Praemissns est articulus I
p. 178-181.
P. I.
Oc.,
181-185.
Or.,
185-193.
Ob. Op.
193.

OL, ,
Off.,

Ob.
Qu. IX, 27-30., art. XIV. 8)
Qu. IX, 30- X, 1. , art. XVII.
Qu. IX, 1-10., art. LVII. , ila ut Op. in prioribus, Ob. in . posterioribus
praevaleat 9).
Qu. X, 10., art. III.
Qu. X, 10., IV. )

194.

.,
Ov. Ou

Qu. X, 11., .;
Qu. X, 11. , V. 12)

1) Uno interposito titulo : Matronac. Sed in bac litera tota fere

P. II. ad sacra et religiones perlinct.
2) Unus ordinem interrompit Non pridem , Qu. IX, 13,10.: sed
dubitari nequit, quin apud Vcrrium alius titulus prnefixus fuerit, fortasse
Neun pridem, ex anliquiori scripture.
3) In bis multa dissona reperiuntur , quae rcccnscrc non opus est,
cum universam dispositionem non turbent. A Verrio lamen crediderim
Nexura est et Nexum acs Qu. IX, 13, 20 et 27. coniuncta, nec Nerruni
interpositum esse.
4) In bis disponendis vocalis tertio loco posita sacpe neglecta est,
ut Nautca et Nalio , INaccae et Naucum cumponcrentur.
5) His tarnen bis I4o intercurrit, pracrcplum quasi ex iis quae
scciintur: Nou omnibus dormio, Qu. IX, 21, 5., et "Nonas ib. v. 26.

6) In bis quatcr continuatar Nov (restitutis Novem (ribunis Qu.

IX, 23, 22.).
7) Quanquam medii duo , quibus nulla inest aut Catonis mciitio
ant similitude cum Catonianis locis , aliunde invecti esse possunt.
8) Non congruunt Odcfacit et Ogygia.
9) Coniunxi ca , ne nunicrum exceptorum nimis augerem , quae
nunc nulla relicta sunt. Nam Ut qui optima propter optima bic positum
est. Obfcrumcnta a Verrio scriptum esse, annotatum est. Omnienlans
sub obmnncre positum fuisse vidctur.
10) His additum est Oxime.
11) His Omen adicctum.
12) In bis est Obraricator, quod propter tcrtiam litcram (qua secunda
iu pronunciando oppressa esse vidctur) iu liunc locum receptuni est.

PRAEFATIO.

XXV

., Qu. X, 12-14., art. IX.

P. II. iiicijiit a voc. Ollic, Qn. X, 14. Dignoscuntur in ea parte:
Obsidionem . . Ob, Qu. X, 10. 17., art. IV., Ennii versus explicit!.
Osten tum . . Osi sunt, Qu. X, 17. , art. III. e C. Gracchi orationibus.
Ostendc . . Obsonitavcre, Qu. X, 17., art. IV. ) Catoniana.
Offendices, Olvatum , Qu. X, 21., ex Veranio et Antistio Labcone de iure sacro,
ersis locis Festus bis interprctatur, omnia in priorem et secundara, partem incidere apparet. Sunt
X, 17. ; Oppidum X, 2. 20. ; Opsci sive Osci X, 5. 16. 2) ; Ostcnlum X, 12. 17. ; Obsidium et
et X, 16, 19. : quo in voc. ipse secuni pugnat grammaticus.

P.
missi articuli XVI., Qu. X, 21., omncs fere ex antiquissimis linguae Latinae monimentis 3).
P. I. Pi. et Pe., Qu. X, 21 -XI, 2., ita mixta, ut tertia litera praevaleat 4) , et hie in Univer
sum observetur ordo : P. 1. , P. c. et P. t. , P. n. , P. s. et P. d. mixta , P. .,
art. LXXXV.
Pu., Qu. XI, 2. 3., art. VIL)
Po., Qu. XI, 3., art. VI. 6)
Pa., .... XL.7), quorum in Universum bacc est collocatio : Pal., Pap.,
Pan., Pat., Pag., Par., Pas.
Pr
Qu. XI, 30., art. LXXXV. 8j, sie dispositi, ut Prae. in Universum
ante Pro. poncretur, sed interdum tarnen tertia consonans litera praevaleret 9).
PI., Qu. XI, 31. 32., art. .
II. ineipit a voc. Pedulla , Qu. XI, 32. Inter se propter rcrum affinitatem coniuncta reperiuntur maxime hace :

ionis nomen additum non est, sed comi A ttingc p. 20. composuimus , dubitari
jatonis obscuris incipiant.
bula togata p. 129. pntat, priori loco
ferri non posse , quia altero id solo
Jem diificultatem iam sublatam videbis.
i fronte libri laudator. Ab boc pleralii a sunt, ut illud, quod restitu: Prae
f.
V ii urn Praepetes aves boc loco me

similia sequitur Pellicator, post PestiPennas , deductum a Turqri't , posilum

> Pietate etiam tertia litera negligitur
Pirides Musae. De Impetum Qu. X,
.ne; positum est sub P.t.
Pangere

Qu. X, 29. cum Pigere coniunctum esse a Verrio, annotavimus. Caeterum inter P.s. et P.r. varia sine certo ordine congesta sunt.
5) In fine Pegasum equum posui cum Urs. : sed cum raritatem
ordinis in bac litera neglecti considero , adducor iam ut scribani :
Pullum - alalum
Pegasum dicit ... : cuius ungu - lam etc.
6) Initio cum Paulo scrips! Praecidanea porca: sed in Verrio erat:
Porca praecidanea.
7) Exceptiones omncs facile solvuntur. Pclliccs positum erat sub
Graeco Iluliuxq, ut multa. Peligni a Verrio ei titulo non est praefixum , sed Pacini. In fine additum est Pbascola p. 223.
8) Unum , quod ordincm turbare vidctur , l'unie urn , sub titulo
Probum positum fuisse monuimus.
9) Vocabula cum pro composite sic fere se excipiunt Pro .,
Prom., Proc, Pros., Prol., Prov. (coniunctum cum Pru.), Prot.,
Prop., Prob., Prod., Prof.

XXVI

PRAEFATIO.

p. 230-233.
233.
234-237.
242.

245. 246.

Propine sobrino . . . Postlcam lneam, Qu. XI, 32. XII,!., art. VII. ad lus civile spectantes.
Pomplina tribus . . . Patrum commune , Qu. XII, 2. , art. VI. ad ius publicum 2).
Portisculus . . . Piltes, Qu. XII, 4. 5., art. VII. e Catonis obscuris 2).
Petreia, Qu. XI, 11. , e C. Graccbi oratione.
Pcllicnlationcm . . . Pavimenta, Qu. XII, 11.12., art. XIV. 5), iternm Catonis orationibus.
Palatualis . . . Public! augures, Qu. XII, 13-15., art. XXIII., de rebus sacris, maxime
de auspiciis +).
246. 249.
Pro censu . . . Pracrogativae , Qu. XII, 16. 17. , art. III. de comitiis.
249 - 253.
Qu. XII, 18 - 22. In bis plurima insunt, parnm qu'idem cont'muata , ex Antisli! Labeonis
et Veran de iure pontificio et augural! libris.
Qui gemini in bac litera repcriuntur loci, Pedum Qu. X, 28. XII, 17. , Peremptalia fulgura X, 32. XII, 13., Pestfera
X, 28. XII, 13., Praepetes X, 21. XII, 14., Procare Paulus p. 224. 248., Procincta Paulus p. 225. Festus Qu. XII,
18., Prodit XI, 29. XII, 14., Profanum XI, 30. XII, 21., Pubes XI, 2. XII, 20., ii omtes nostris rationibus inter
diias literac P. partes distribuuntur. Pracbia in secunda parte bis explicatur, XII, 3. et 8., quod Festus altero loco
diserte memorat: Praebia rursus Verrius vocari ait. Pro, quod bis explicatur Qu. XI, 30, 4. et 11., a Vcrrio alus
Tocabulis interpretanda ita subiunctum fuit, ut alia supra allata.
In lits autem geminis locis plura sunt, ut quae de fulguribus leguntur, quae in uno opere non poterant bis scribi,
nisi ab bomine gnavissimo.

p. 254-257.
257.
258-261.
261.

P. I.

P. II.

Qui.,
Qu.
Que.,
Qu.
Qua.,
Qu.
incipere videtur

XII, 23-26., art. XXIII., quorum primi ii sunt, qui a Quir incipiunt.
XII, 26., art. I.
XII, 27 - 29. , art. XV.
a toc. Qucrquetulanae virae , Qu. XII, 29.

p. 261-265.

P. I.

R.
Ru.

Qu. XII, 30 - XHI, 1. , art. XVI. s)

265 - 270.
270.

Ro.
Rum.

Qu. XIII, 2 - 7. , art. X.

Qu. XIII, 7., art. V. )

Rh.

Qu. XIII, 7. 8. , art. III.

1) Quattnor tribus in bis recensentur continuar.

2) Festus in omnibus bis articulis continuis Catonis nomen scr vil: Paulus semcl lantuni.
Hoc propterca dictum volo , nt fides
concilictur nonnullis , quae ad lit. A et conicetavi.
3) In bis XIV. unus tantum est art. Proacdificatum , cui Festus
Catonis mentionem non adiecisse videatur.
4) Pullus Iovie, Qu. XII, 13., propter fulmina accessit. Prodit,
Qn. XII, 14., in auspiciis eo significant, quo Festus ait, dictum fuisse,
non dubito.

5) Qu. XIII, 1,4. non Rodus , sed Rudus in fronte tituli scriptum
erat. Sed Resparsum vinuiii , et Romani lud!, et Romanam portam
Qu. XII, 31. 32. ab eo loco, quem oecuparunt, tarn aliena sunt, ut
aliquid ilii turbatum esse coiiGdcnler affirmera. In fine adiectum est
it pro S.
6) Scilicet in superioribus articulis, qui a Rn. incipiunt, nullum
fuit Ram., quod Yerrins boc , mira illa in Uteris disponendis inconstantia , quam saepius iain notavimus, cum Rom. coniungcrc
maluit.

xxvn

PRAEFATIO.
p. 270-273.
273. 274.
274-282.

Re. cum panels Ri. , Qu. XIII, 8-10., art. XIII.

Ra.,
Qu. XIII, 10-12., art. . *).
Re. cum paucis Ri., Qu. XIII, 12-19., art. XLI. : quilius superior articulortim series,
quae Ra. antecessit, excipitur ct continnatur 2).
282.
P. . incipit a voc. Ravam , Qu. XIII, 19. Facile in ca discreveris :
Rctricibus . . Rogat, Qu. XIII, 20., III. Catonianas glossas.
286.
Resp. Qn. XIII, 24. e Gracchi oratione.

Recto fronte . . . Ratissima, Qn. XIII, 24., art. V. i tor m e Catone.

286-289.
Rcgillis . . . Rapi sold fax, Qu. XIII, 24. 25., art. III. de nuptiis.
289.
Ritus . . . Rcligiosum, Qu. XIII, 25., art. VIII. de rebus sacris ct auspiciis.
290.
Remisso excrcitu , Qu. XIII, 26. , ex Antistio Labeone.
Quae insunt eiusdem vocabnli dnplices explicationcs, plcracque inter priorem et posteriorem partem distribuuntur,
Reus Qu. XIII, 9. XIII, 26. , Ritus , XIII, 10. 25. ; Rustica Vinalia XIII, 1. 26. : nna glossa repctita Respiccre avcm
Qu. XIII, 25. 26. secundae parti propria est. Romana porta bis quidem in priori parte est, Qn. XII, 32. XIII, 6.,
sed altcri loco autiquius nonicn , Romula ut creditur, praescriptum fuisse arbitrer.

290-310.

P. I.

310-317.
317-329.
329-334.
334-343.
^343.

343. 344.

Sn. (Sy.) So. 5), Qu. XIII, 27 - XIV, 16., art. LXXXIX., in quibus disponendis scenndae consonantis litcrac rationem babitam esse apparct.
St.,
Qn. XIV, 16 - 22. , art. XXVIII. ) , in Universum sic disposi : Str., StI.,
Sti., Sta., Stu-, Ste.
Qn. XIV, 22 - XV, 2. , art. XLH. , plerique sic collocati Sac, Sag., San.,
S a ., Sat., Sas., Sap., Sab., Sam., Sal.5).
Sc, Sqn., Seh. et Sp. mixta, Qu. XV, 2-7., art. XXXI.
Se., Si., Qu. XV; 7-17., art. XXXVII. 6)
incipere videtur a voc. Siiltis, Qn. XV, 17. In hac argumentorum affinitas bacc obserratur:
Scaptia ., . . Sabatina, Qn. XV, 18., III. art. de tribubus.
Soutien . . . Serra, Qu. XV, 18. 19., IX. art.7) Catonis e libris.
Sa.,

P. II.

1) R. dnobus in big compulavi , quod signiiicat Rntionum rclataran.

2) Nam cam saperias Red., Rea. (Rt.), Ret. (Rit.) collocata
sint, secuntur Rec., Rem., Reg. (Rig.), Rel., Rep., Res.,
quibus pauca alia intermiscentur.
3) His lamen immixti non panci alii articnli: Sine sacris lier.,
Sempronia , Statua, Serrilius lacas, Sacram tiam, Scita plebei , Semis,
Slrufertarios , Silicernium , Satur , Scurrae , Secns , Stipem , Saltuni :
sed inde a Qn. XIV, 8, 30. usque ad XIV, 16, 25. omnia Uteris Su
continental1. Obscrvatu dignum , quattuor continaos ex illis articulis

ad Romae Urbis loca pertinere, nt ii ex uno opere excerpti esse tdeantur.

4) Rcfragantor regulae tantum Satura , Sber et Scplasia.
5) Excipiendi sunt articnli Sol (sed cf. Supfl. Ann. ad Qn. XIV,
23, 4.), Scclnsa, Scaevam, Spondere. lis, quae Qu. XIV, 31,26. leguntur , praefixnm fuisse titulii m : Saba res est , annotatum est. Item
XIV, 24, 16. Sacena inscriptum fuit.
6) Discrepant tantnm Scensas et Saticnla. Supparum cum Sipario
a Verrio uno comprebensnm est articulo.
7) In nno Sollemnia Catonis nomen non appositum est.

d*

P R A E F A T I .

XXVHI

Slruppi . . . Sinistral , Qu. XV, 22-25., articuli plcrique de iure sacro et augural!, ex
Antistio Labeone, Veranio , Ateio Capiton, Mcssala duett1).
Gemini loci plerique in utramque partem incidunt, ut Sanatcs Qu. XIV, 20. XV, 24., Saturno Qu. XIV, 29. XV
10., Septimontium Qu. XV, 15. 24. , Sestertius Qu. XV, 0. et 22., Spondcic Qu. XV, 1. 17., Sonticus Qu. XIII, 20
XV, 19., Sultis Qu. XIII, 32. XV, 17.: quidam in alteram eolam, ut Silcntio surgere Qu. XV, 23. 25. : sed sunt eliain
qui priori parte contineantur , ut Seplasia Qu. XIV, 22. XV, 15., Su her Qu. XIII, 31. XIV, 22., Supparus Qu. XIV
15. XV, 15. , Suhura Qu. XIV, 7. 13. : in quibus cum duo sint propter ordiiiem turbatum notabilia : addueimur ad suspi
candum , Fcstum in bac litera voeahula e fontibus alterius partis dueta immiseuissc priori.
p. 347 - 351.

p. 352.
Articuli praemissi, Qu. XV, 27.20., VIII.
352-350.
P. I.
To., Tu. (Ty.)> Qu. XV, 20-32., art. XXXIII.2), in quibus Tor. et Tur. et alia
ad eundem modum coniuneta sunt.
350-303.
. ,
Qu. XV, 32 - XVI, 5., art. XXXII. 5)
303-2G0.
Te., Ti., Qu. XVI, 5 . . . Pauli exe. p. 150., art. XXX.4), plerique secundum consonantem alteram dispositi.
300. 307.
Tr.,
Pauli exe. p. 150. 157., art. XV.5)
307.
P. II. ineipere videlur a voc. Tcmplum , apud Paulum p. 157. 6)

V.
p. 300-373.
372 - 375.
375.
375. 370.
370.

P. I.

P. II.

Ve., Vi.,

Pauli exe. p. 157 -100. . . Qu. XVI, 24., art. XXXIV. ?), quorum magna
pars sie disposita est: V. s., V.l., V.t., V. b., V. c., Via., V.r.
Va. ,
Qu. XVI, 24. 25. , art. X. )
Ur. coniunetum cum Ver., Qu. XVI, 25., art. III.9)
Un. coniunetum cum Ven., Vin., Qu. XVI, 20. 27., art. X. 10)
ineipere videtur a voc. Vallescit, Pauli exe. p. 101. Disccrnuutur ctiam in bac:

1) In literae fine grammaticae quaedam res , vocabulorum trium

ctyma artificiosius quacsita, adiiciuntur : Satie, Stipatores , Sollicitare,
quae secundum literas non fuisse composites, etiam bine arguitur, quod
l'estus Qu. XV, 25, 29. ipse testatur, post Satis proximo secutum esse
Scabrum , a se omissum.
Idem plane rerum ordo observatur in fine
lit. M. , ut post ea Tocabula , quae ex Antistio Labeone et Mcssala
sumpta sunt, etvmologicae quaedam sequantur arguliac.
2) Alienum bis intervenit Tesca (nisi forte Verrius tucsca scribendum putavit, ut Varro de L. L. VII. . 11.). In rocabulis Tbomices
et Thymbraeum b neglectum est.
3) Etiam in bis Tbaleae nomen mmixtum est.

4) Trientem tertium apud Verrium erat Tcrtium tricntem.

ncm turbat Tripudium. Thiasitas supcrius annotatis convenit.

Ordi-

5) Titivillitium a Paulo post quaedam voce, interposita repelitum

esse videtur.
6) Lnum alienum nest Tbocum : nisi banc partem ultra Tcuiplum
longius produccre innliimus.
7) Irrcpscrunt praeterea Vrbanas , Volae, Velones, Voisgram.
8) Non dubito, quin Verrius non solum Vac victis, sed etiam
Vaegrande scripserit.
9) Cum bis coniunetum est Viere.
10) Insertum etiam est Viminalis et Vivatus. Sequilar Umbra.


PRAEFATIO.

XXIX

ularia . . . Uls , art. XI. e Catone 1).

! Messalae nomen cam auguriorum mentione conliinctum agnoscitur.
ecta ct imiltis exceptionibus turbata esse vidcatur : bine tamen omnis apparet ct Verrii
> consilium aut, ut rcctius dicam , tcmeritas. Verrium, apparet, libros de vcrboriim
2. v. pictor, itemque Qu. XI, 3, 31. v. porriciam , ut vidctur (cf. ctiam Qu. XVI,
s secundum literas disposuisse, eque in ea re primas tantum, sed ctiam secundas
ut saepe literas inter sc affines, velut et I, et V, uno capite coniprebenderet,
'et quam vocalibus , denique ut singulorum capitum, ut ita dicam, ordiucm ad arbi:onstitueret. Iccirco putaverim, Verrium , quae ex varus scriptoribus de verborum
ogitasset , in sngulas diarias coniccissc , casque deinde , non certo ordinc digestas,
m Festina non ipsum Verrianas copias ad earn regulam disposuisse, sed cas ita
quod saepe cum od nein sine necessitate turba vil, et maxime inde, quod librorum
illa quae dixi saepe media miro modo dissecuit.
,
x bis de verborum signifcala libris xcerpsit, iis multa addidit, interdum cliam
arbitramur) ex alus Vcrrii libris de obscuris Catonis, de Plauti vocabulis , de iure
icis rebus , dcrivala , non pari tarnen in omnibus uteris conslantia ct diligentia,
scriptioncs nusquam posuit, quippe qui ctiam de verborum significatu libros non
lias tamen fuisse cas inseriptiones , Gcllii de obscuris Catonis testimonium ostendit.
m los libros illis de verborum significatu scriptis tanquam corollarium addidisse : is
us eorum glossas in ordincm illius operis , cuius quidem condicio nullum ciusmod
prit 2). Accedit , quod scriptorum quorundam frcqnens mentio in altera parte,
lico Labconcm et Veraniuin , quorum bic in extremis uteris M. O. P. R. , ille in
le quidem) testis advocatur, alias nusquam. Antistium autem, Verrii acqualem
), credibilc est, libros de pontificio iure non antea condidisse , quam Vcrrius de
: factum sit, non subtilius definir audeo, quam quod id post Octaviain porticum
30. 4), ct Virgilii Acneidcm publice cditain, i. c. annum 735. 5), factum esse video,
jssit testimonium, quodVerrius, Varronis gnavus cultor, ut ipse a Van-one. colebatur6),
quinto et tribus cxlrearpit, quod locntionem :
xplicuerit: sed .poterat
m iure adhiberc.
.-nine porticus , de qui
llt, p. 10. 43. cd. Nibby
un, quam Octaviam feinstauraverat et splcn Pompeii , conditam a
. XXXiV, 3, 7. . J3.)

refecit Augustus, circa a. 730. , quantum ex online coniici potest, quo

Augustus aedificia a se structa in Ancyrano monimento recenset. Octaviae porticus quot annis ante a. 743. structa sit, non constare vidctur.
4) Virgilii omnia carmina, ctiam Acncidis alteram partem , Ycrrius
laudat: Horatium nunquam.
5) Ita Macrob. Sat. I, 15.: Sed Verrinnt Flaeeum , iuris pontieii
perilissimum, dieere solitum refer Varro, quia feriis tergere veteres fossas lieeret, novas faeere ius non esset: ideo maijis vidua quam virginibus idneas esse ferias ad nubendum.
6) Varronis de L.L. libros a Vcrrio non esse Icctos, ijnovis pignore

S" ;

til

si*-

\\l

XXX

PRAEFATIO.

doctissimi hominis libros de lingua Latina nunquam incinorat et nihil ex i excerpsit: id quam babuerit caussam,
neminem facile fugcrc potest, postquam connu librorum condicionem ct fortunam dcscripsimus. Nimirum Yarronis ii libri
iam dudum quidem scripli , scd auctoris e manibus crept! , vol dclitcsccbant ctiaiutum , vel non ca auctoritatc iu publicum
editi erant, ut Vcrrius Varronis uoinini praefixo satis confidcret.
In Vcrr de . S. opere cum multae possint quaestiones doctae ct subtiles exercer!, tum una earum et ad opcris
eins Cognitionen! utilissima, et cum nostra opclla ita coninneta est, nt praeteriri vix possit : earn dico , quae in librorum
de . S. numero definiendo versator. Ac inultos fuisse libros, ipse Festiis Qu. XI, 4,3. v. porriciam significat, ubi (licit
sc propositiim habere, ex tanto Vcrr librorum numero intcrmortiia et sepulta verba praetcrire, et rcliqua quam brevissime redigere in libros admodum paucos. Atqui Festi libros Paulus testatur fuisse XX. : Vcrr non poterant non esse
multo plures. Iam audiamus Fcstum Qu. XIV, 32, 2. v. Salva res est (sive Thymclici) , cuius disputationis hace est summa.
Vcrrius "i I. V. , quorum prima est P. litera", in voc. Para si tu s explicando C. Pomponium iuimum a. u. c. 542., cum
Indi tumultu interrumperentur , non dcsiisse ad tibicinem saltare narraverat : nec lamen eo loco , quid hoc ad parasitorum
nomen explicandum faccrct, explicucrat. In alio libro, id est in eo, quo proverbium Salva res est etc. interprctabattir,
Sinnio Capiton auetore aliud tradidit ludorum tcinpus , aliud inimi nomen : ac quod illic neglcxcrat, hie repet t caussamque reddit1), undc certum mimorum genus parasiti Apollinis dieli sint. Iam quod Fcstus (licit : tit libro V., quorum
prima est P. litera: aliter iiitclligi ncquit, nisi ita ut connu vocabiiloruui , quorum P. prima erat litera, quinqu pliircsve
libri fue rint, et de parasitis dictum sit in quinto. Nam si unus liber V literam comprehendisset : nihil opus
erat hace verba: quorum prima est P. litera, adiieere : ut alia oniittam argumenta, quae cuivis sponte suecurrunt 2). Itaque quod Gellius N. A. V, 17, 1. (licit , ea, quae supra de a his dich us protulimus , fuisse in IV de V. S. libro, ita intclligcmus, ut quartus corum vocabulorum liber , quorum prima erat A. litera, contincrct articulum Atcr dies: cidemque
libro tribuemus, quae Gellius V, 18, 2. ex libro IV de historiae ct annaliiim differentia apposuit, ita ut Annalium nomen
is pracfixum fuerit. Quod autrui Scrivcrius et Iacobiis Gronovius liunc niinicruiii IV iu VIH mutari iuhent, scilicet ut
octava litera II , quae de Historia dicta comprchenderit , significetur , quouiam singulos Vcrr libros singulis uteris re
spondiese putabant : hi videntur grande illud Vcrr opus ad modiilum Pauli epitomac dimensi esse. Me quidem ah huius
scnlcntiac assectatione id maxime dcterruit, quod sic ex tribus Iuris duo corrigendi csscnt , nam apud Festum Qu. XIV,
32. /. V uiutandum esset in /. XIV. Ncc facile adducar ut credam, ab borum temporum scriptoribus libros, qui non
contendam. Non id tani mc movet, quod hi libri nunquam nomination
in Festi reliqniis nppcllanlur , cum Antiquitatum libri sacpius memorentar i Bed mains momentum habet, quod Verra et Varronis, qui
uterque ab Aclii Stilonis potissimum grammatica doctrina profecerunt,
permultae sunt sententiac communes vcl consimiles (quod quacvis fere
annotationis pagclla ostendit), in quibus Varronis nulla in Festo mentio
fit. Notabile etiam est, quod Feslus v. porcas (Qu. XII, 8, 8.) buius
Tocis id etymon , quod Varro de It . Ii. proposuit , non illud , quod de
L. L. legitur, in Verrii libris invenit. Cactcrum cf. annot. ad Qu. XV,
29, 6. 30, 17. Non tanti esse puto, quod nupcr Car. Lacbmann. sen
tentiae men opposait (in Rbcnano pbilol. Museo T. VI. p. 107.), Var
ronis de L. L. libros a Vilruvio lectos esse videri, cum ipse V. U.

fatcatnr, Vitruvii verba ctiam de aliis doctissimi graiumaliei scriptis

dici potuisse.
1) Falsam quidem aperte, quanquani non banc Festus ridiculam
dicit, sed inconstantiani \rerrii. Nobis autein dubitationc omni exemptum
videtur, in ipsa Sicilia, mimorum omnium, ctiam sccnicoruin, patria,
mimos fuisse parsitos Apollinis, cum Apollo etiam apud alios Graeciae
populos parasitis uterctur, neque alii ipsi dco iucundiorcs convivae
esse posscnt.
2) Articulus Porriciam, Qu. XI, 3, 30., ita rcslitutus est, ut codera
libro Lie et alius de profanatione coinprebcnsus esse videatur , cuius
partcula relicta esse vidctur XI, 30, 10.: neque hoc tarnen ab lis
discrepa t , quae superis dixi.

PRAEFATIO.

XXXI

nomine tan tum , ecd ctiam re libri era~nt, i. e. singula mcuibraiiae papyri ve volumina, Um inaequales factos esse, at
literarura diversa condicione requiritur. Acccdit, quod Fcstus Qu. XIV, 13, G. Suburam ait a Vcrrio alio libro a
pago Succusano appcllatam dici : lioc autem a suecurrendo Kxquilis : duxerat autem Vcrrius Suburanam tribum a Succusano pago in cadem litera, v. Suburanam, qui locus in Fcsti cdice est Qu. XIV, 7, SO. Itaque ne vocabula quidem,
quorum primae litcrac crant Su , omnia uno libro contenta erant v).
3. Quantum fuerit Verrii opus, quam vastum mulliplicis doctrinac promptuarium, ex is, quae disputavimus , satis
intelligitur. Ncc Pom peius Festus, cum eius epitomen faccrct, in ea non poterat plurima relinquere rarissiinac
cruditionis documenta, quanquaiii ipse v. porriciam id sibi propositum esse ait, ut vocabula ntcruiortua iam et sepulta
praeterirct. Obscuriora autem , de quibus a Verrio dissentiret, se dicit in iis libris posuisse, quos inscripserit : Priscorum verborum cum cxcmplis 2). Bene autem factum est, quod in illo consilio exequendo Fcstus partim sibi constitit :
nam priscorum verborum libri perdit! sunt , et in antiquilatc a nullo scriplore commemorantur : cum de verborum significationc epitome ct a Macrobio Sat. Ill, 3. 5. 8. ct a Diomcde Cbarisio II. p. 196 P. commemoretur 3) , ac Vcrrii ipsius
librorutn molcm magis magisque e grammaticorum scriniis exturbasse videatur. Quam Festus in execrpendis Verrii libris
rationem sccutus sit, panels indicabo. Facillimam quidem, ut vidctur , cum plerumque ipsa Verrii verba apponeret, et
rcciderct tantum, quae ipsi minus scitu u tilia videbantur. Sed talem, quae ex disputationis bene compositae ct ad ccrtum
finem perduetae corpore sacpe lacera crebrisque vulncribus biantia membra cfficcrct 4). Non diSteor Festum in exagitando
Verrio satis strcniiiiin non paucos eius errores notasse, praccipue in interpreta ml is poctis , sed multo plures ipse negli
gentia sua intulisse vidctur. Cacterum ex suo doctrinae penu paucissima addidit 5).
Quae autcm Fcstus e Vcrrio execrpserat, in libros redegit, ut ipse ait, multo pauciorcs quam Verrii fuerant.
Forum librorum in codicis Farncsiani fragmento et schedis Laeti bac siipcrsunt notationes : Qu. VIII, 29. ante v. mulus :
L. XIII. incipit. Qu. IX, 27. ante v. ob, in pagina adusta, [incip]it fliciter [I. XIV.]. Qu. XII, 23. ante v. Quirinus :
[ineipil I. XVII felici]ter. Qu. XIII, 20. ante v. rideo : liber XVII. (quae nota est in fine libri adiccti , at fieri solet)
Sexli Pompei Festi liber XVIII. Qu. XV, 4. ante v. scriptum : Sex. Pompei Festi de V. S. lib. XVIII. incipit lib.
XVIIII. In bis quanqiiam plura restitua sunt, partim aliter atque ab Ursino, illa tarnen mutua relatione carinii notationum satis firmantur : ac cum , quibus in pagcllis codicis Farncsiani scripta sint et quot autecesserint et interposita fue-

1) Quod Festus Qu. XV, 1,23. v. sponderc, Verrium oblitum, quod

pondere a spontr derivaverit, inferiore capite eponsum ex Graeco
duxissc ait: id spectat ad articulum deperdiluin ; nam quae Qu. XV,
17. de voc. spondere posuit, ea neque e libris de V. S. lumpta sunt,
neque Graecum illud etymon continent.
2) Hos libros distinguendos esse ab bis de V. S. liliris reessime
doeuit Scaligcr in .-), ad . profanum.
3) llic ita : Porphyria ex f'crrio et Feste, in iugvralibws, inquit,
libris est sane sareteque. Nempc Festum lcgcral ; Vcrr nomine rei
malus pondus addit. Kespicit Qu. XIV, 27, 17. v. sarte.
Macrobius
respieit Festi glossam a Paulo excerptam p. 5. . ambarvalis , ct Qu.
XIII, 25, 13. . religis!, denique Qu. IX, 5, 15. . mos, ubi cf. aunotata.

4) Exempli caussa aflcro glossam Municeps, Qu. VIII, 24, 6., cum
annotatione, Numero, Qu. IX, 19, 18., et Topper, Qu. XV, 28, 4.,
cum supplcmcnto annotationis. Fortasse etiam illud, quod non pauci
versus laudantur, qui verborum strueturam et sententiam non utegram
contineant (velnt Lucrctii versus Qu. X, 2i, 7., Terentii Qu. XIII,
21, 5., alquc), non Verrio, cd Fcsto eulpae dandum est.
5) Scmel memoratur Maralis in Pauli excerplis p. 369 (158) v.
vespae. (Hinc definilur aliquatenus Pompei Fcsti actas, cuius alia nulla
certa indicia extant). Praeterca Qu. VIH, 20, 24. v. monstrum, quod
ministro, prodigio, portento quartum addidcrit ostcntum, ipse se laudat
Fcstus.

PRAEFATIO.

rint folia, eatis liqueat: facile est tabellam componere, qua librorum divisio quomodo codicis qnatcrnionibus respondeat,
declarctur. In qna qui inerunt errores, ccrte omncs angustis finibus continebuntur :
Qu. I - VIII, 29 conlincbat XII libros, unumquemquc in 21 columnis.
VIII, 29 - IX, 27

1. XIII. , in 30 columnis

IX, 27 - X, 27

1. XIV.

X, 27 - XI, 25

1.
XI, 25 - XII, 23

1.
XII, 23 - XIII, 201.
XIII, 20 - XV, 4

1.
XV, 4 - XVI, 21.

XVI, 2 - XVI, 32

XV.
XVI.
XVII.
XVIII.
XIX.

I. XX.

32

30
30
29
40
30

30

Qua in tabula ne quis mirctur, octavum decimum librum tain inmdico esse ambitii : lue continet quartum decimum
quatcrnioncm laxiorlbus multo Uteris scriptum, quam cacteri script! sunt, nee dublto, quin prim! octo qua lern ones ctiam
spissiorc Htcrarum ductu latiorlbusve pagcllis scrlpti fuerlnt, quam omncs qui sccuntur. Inllium libri XV, quod in cdice
cxcidlt, potcram ctiam commodlus Qu. X, 2G. poner, cum et baec columna vacua esset, et sic duorum libiorum XIV
et XV. pagcllarum numero exaequarentur. Nam in Universum Festus id maxime spcctavlt, ut omnibus librls parcm redderct ambltum : quo factum, ut ran us ab initio lltcrae novum librum incboarcl, ut fecit in Uteris et Q, saepius medias
literas literarumque complexus librorum divisionibus dlsccrpcrct.
4. Iam ve ii i end ni ad Paulum, qui dus culpac, quam Festus in Yerno mutilando meruerat, ampias ab eo rp
tt poenas. Qui Uc bonio fuerlt, non quacrimus: nisi quod id certum et testatum habemus , fuisse cum Cbrlstianae
ccclesiac sacerdotem non iufimi gradus , nam in epstola ad Carolum Rcgem pontlficcm se dicit, Caroloquc Magno fuisse
acqualem. Hic Paulus quod dicit non solum superfina se praetcrgressiim esse, sed ctiam penitus abetrusa sillo proprio
enucleasse, in vaniis deprebenditur nugator, cum difilcllioribus expcdiendls ita esset impar, ut etlam vltia librariorum
plcraque aut improvidus describeret, aut male callidus omlttcndls verbis evitaret 1). Quod autem in ils articulis, quos
recipere non dcdlgnatus est, plcrumquc Ipsa Fcsti verba in brevius redacta reddidit, ei sincero afiectu plaudlmus. Paucisslma addidlt, ut seine! Pauli apostoli mciitioiieui 2) , et in Universum antlqui grammallci scntcntlas non aliter suis temporibiis accommodavit, nisi ut praesentis tcmporls slgnlficatus n practerita convcrtcrct, ac de mollis rebus dicebatur ponerct
pro diciur 5). ntegros artculos nunquam addldisse vldctur : quae cniin vocabulorum intcrprctatloncs in cius libris repcrluntur, qulbus locus in Fcsto deest : eac aliunde videntur esse transvectac. Nam quanquam in Universum Paulus cundem

1) Cni hominis ttnpor noiiilum satis cognitus est, legat quae

cripsit p. 203 (115) . orcus, p. 204 (115) v. oflendices , p. 303 (142)
. sciscito, cuius erroris originen deprebendere licet in Fcsto Qu. IX,
25. . niquis scivit, p. 228 (125) v. profecluri. Cf. p. 183 (111) . orba.
Interdum inter excerpendum ne structurant quidem verborum ta atten
dit, quin earn foedissime perturbaret, relut p. 156 (103. 104) v. mundum. Hace vulnera sanare, esset ipsi Paulo suecurrere , non libraros.
2) p. 30 (29) v. barbari. Etiam Ovidius p. 327 (147) a Paulo male

nvectus esse videtur. Quaedam verba addidit p. 296 (150) v. secus,

p. 319 (145) v. lacrima de praemetio, p. 341 (149) . signare. P. 248
(130) . posimerium male Pontfices iiitulil. verba adiecit etiam
. 239 (128) . pureas.
3) Ubi praesenti tempore utitur Paulus, putavit, opinor, rem non- dum ex consuetudine abiisse , velut p. 180 (111) v. oecupaticius agen
sed v. eliam p. 113 (84) v. infra classem, et multa eiusmodi.

PRAEFATIO.

quem Festus vcrborum ordincm sequitur, intcrdum tamcn am legem violavit, ita maxime, ut vocabula, quae in excerpendo iam practcrierat, mulato consilio ex superioribus repctcret ').
Non iuvidebimus Icctoribus carmen egregium , ut Casp. Bartbius ait Adv. XXXIX, 5., qui id in manuscripto Pauli
libro reppcreratj Pauli ipsius ut videtur artiGcium:
Multa legit paucis , qui librum praedicat istum ,
Hoc servus fecit Carole rege tuus
Sic una ex multis nunc fiat Eclesia templis.
Dat David vires scilicet ipse Dens.
Cuius vitia grammatica aut mtrica tollere non conabimur: inlcllectum uvarcmus restitute fiavidi, nisi ctiam David dativus
esse posset. Davidcm autem dici Carolum principcm , rccte monuit Bartbius.
5. Festi autem fragmento et Pauli execrptis non omnia continctur fonlium, ex quibus Fcsti Verriiquc doctrina
nostris temporibus bauriri possit , copia : est ctiam alia materia , qua ei , qui Hud antiquac grammaticac aedificium resti
tue student, diligenter utendum sit. Dico Lxica sive Glossaria labente antiqui sermonis pcritia confecta, Placiiluni, Glossaria Graeco - Latina , quae Labbaeus congessit, alia. At in borum origincm inquirerc ac pretium glossis, quae
iis contincntur, constitucre, multi est laboris : boc loco pauca quae obscrvaverim, cum Icctoribus couimuuicare satis babebo.
Placidum iam Ursinus ad emendandum vel rcsarciendum Festum intcrdum adhibuerat; nunc, cum ab Angelo ,
de nostris uteris multiplicitcr mrito , e Bouiauis codieibus editas sit 2) omnibus eius cum Fcsto comparand! copia facta
est. Certior autem factus cram a viris egregiis Rad. Roche ttio et Fr. Orioli, Parisiis tum degente , hoc Placidi
glossarium eliam plcnius, quam ab A. Maio editum erat, restitui posse ex magno lxico episcopi Gothoruin, Ansileubt,
cuius vetusta cxemplaria scripta et Parisiis (duo nisi fallor) et Turoni extare, ex Placido, Isidori originibus et quae
eidem tribuuntur glossis, Appuleio de ortbograpbia scriptore, Paulo (sed ex hoc ipso pauca sumpta sunt) aliisque copus
ita composite, ut nomina cor um grammaticorum in margine singiilarum glossarum adscript sint. Mox impctravi Fr id.
Duebneri studio et bcncvolentia eas Placidi glossas lit. A. incipientes, quae in cdice Regio 7644. vel novae acccdiint
vcl aliter scriptae exhibentur, quam apud Maium3). Quibus cum Paulo comparatis persuasi mihi, plurcs quidem ex Fcsto
glossas vix repcrtum iri in Parisicnsi Placido quam in Romano, sed casdem non raro emendatiorcs , ut cmolumentuiu
aliquod inde Pauli Fcstique lectioni facile acceder possit 4).
Sed ut ad primariam in ea re quaestioncm perveniamus : opcrae pretium est cognosccre , utrum Placidus e Paulo an
ex Festo eas glossas suinpscrit, quas ex altcrutro gramma tico sumptas esse apparet 5). Ac multo quidem facihus esset
1) Ita factum in . sororium tigillum translata a p. 296 (140. Qu.
XIV, 1.) ia p. 307 (143. Qu. XIV, 11.), in . petissere p. 212 (117)
translata a p. 207 (Qu. X, 24), in . ex Vestae p. 349 (151) translata
a p. 345. (Qu. XV, 20). Ita nihil! p. 175 (109) e superiore loco p. 75.
. Liliiin transvectum esse videtur, non aliter eciscilo p. 303 (142) e
titnlo (Qu. IX, 25) ni quit acini sumpsit. Cf. ctiam p. 242. Qu. XII,

2) Classicorum auctorum e Vaticani codicibus editorum T. III.

427- 503. Repetitus est a R. KloUio in Iahn et Secbodii Noys Annal. Supplcm. T. II. p. 439. et 485., nonnullie vitiis sublatis.
3) Idem Ducbnerus in Rbcnano PMlol. Musco T. III. p. 472 sqq.
e Parisicnsibus codicibus, in quibus Placidus inest, quaedam iamprompsit.
4) Confirma haec iis, quae ex Placido Parisiensi in Supplemento-

12. v. pronubae. P. 243. 214 (128) vocabuloruiu ordinem saepius muUtI. Hacpropter eUam ncqaam p. 176 (109) a Paulo non additum,
scd aliunde translatum existimo.

Annotationum p. 383. attuli.

a) Non paucas cas esse, ex annotationc mea apparcbit: soient autem
cae in Placido Romano fere coniunctac aut non longe inter sc discretae

XXXIV

PRAEFATIO.

earn dcccrncrc,. nisi Placldus lie eadem animi segnitie, quae etiam in Glossariis Graeco - Latinis observatur, quo longius in lxico suo condendo provectus est, eo rarius antiques illos veteris Latinitatis thesauros excussisset. Quo factum,
ut Placidus multo rarius cum Festi fragmento, quam cum Paulo, ubi solus servatus est, comparar! possit. Nihilominus
etiam ex bis demonstran potest, Placidum ipso Festo, non Paulo, auctore usum esse: ut quae v. ominentat et obstrudulcnta habet, in solo Festo Qu. X, 8, 14. et 9, 16. repcriuntur, non in Paulo1). Quantum ea re Placidi pretium et
auctoritas in iis uteris, in quibus Festus nos deficit, augeatur, facile est aestimare2).
Giossaria Graeco -Latina Labbaeus in unum corpus cocgit: rectius autem de iis iudicari poterit, si quando
erciscendi actione unumquodque ex iis suam portionem rcceperit. Etiam baec in prioribus literie multa continerc non ex
Paulo, sed ex Festo sump ta , ostendunt maxime nomina antiquiorum ecriptorum glossis nonnullis apposita, quae Paulus,
cum easdem vel sm llanas glossas habeat, omisit. Vide quae in annotatione ad Paulum p. 11 (10) v. anclabris, et p. 20
(17) v. arnac caput, et p. 383. in Supplemente annota tionum ad v. antras observavi.
Non aliud tnlerim de Glossis Isidori, quae genuino online dispositac Pitboeanae audiunt, iudicium : antiquiores
esse, quam quae ex Paulo derivatac esse possint, ac multa continere eas, quae ex Festo lia us ta et a Paulo omissa esse
viJean tur 3). Suetonii quod dicitur de maris et fluiniuuiii nominibus excerptum cum totum fere Verrio duetum esse
videatur, ei in vacua pagella 382. locum conecssimus. Id quo iure Suetonii Tranquilli dicatur, longum est quaererc :
curium autem babemus, grammaticum cum Verrii scripta diligenter tractasse. . annot ad Paulum p. 1 (2) v. augustus.
Posthac non dubito, quin diligentiori glossariorum ultimis antiquilatis primisve med! i aevi temporibus confectorum
studio, cum post longam oblivionem deinum resuscitatum erit, baud exigua pars eins doctrinac, quam Festus Verrio
bauserat, redintegrari possit. Quem in finem multa giossaria, quae in bibliotbecis etiamnunc delilescunt, in lucein protrabenda crunt, velut Palatinae illae glossae, quibus Salmasius usus est, in quibus nonnulla insunt baud dubic ex
Festo sumpla. . annot. ad Festum Qu. IX, 23, 8. v. noctilugam. Gramerus autem quae ex cdice Vindohoncnsi,
quem Festum continere dicit, sed i la truncatuin, ut voc. inarculum p. 113 (84) postremum sit, exscripsit et in Chronic
dornest, p. 197. apposuit, ea fere omnia a Festo tarn aliena et tarn novitia sunt, ut ad illum restituendum nihil conferre
videantur. Ac certe illud glossarium, ei in voc. adrumavit, p. 9. , non plura habet, quam: admmavit, minorem obtulit,
ne Pauli quidem nomine dignum est, nedum Festi.
positac esse (velut p. 432 - 436.; 447-451.; 400.461.; 463. 464 etc.),
ut appareat, Placidum certis locis Festum Paulumve ante oculos babuissc.
1) Etiam hace Placidi p. 475.: In flus tris , in porta (scribe in
portu), apparet, non e Paulo p. 89 (67) dueta esse, sed e Festo, qui
Naerii versum explicabat, in annotatione appositum.
*) In eo Glossario, cuius specimen Osannus e cdice Parisiensi
7651. in publicum edidit, in Progr. Ludovicianac Academiae Sept. a.
1826., plcraequc inesse videntur glossac antiquorum scriptorum nominibus insignitae.

3) Non niuria ad Verrium revocabiraus roeahula multa peranliqua,

quae in bis glossig reperiuntur, ut illud: belues, egestas t/uac solet
contingere per vastitatem. In bis belues scriptum puto pro velues i.e.
ve-lues, dictum ut Veiovis. Hinc iam interpretari audeo anfiquissimt
Arvalium fratrum cantici initium: Enos Lases iuvate : ne veluervem etc . ,
ubi nilhue distinguebatur : neve luervem. Quod iudicium tuli in annot.
ad . runa, p. 263 (133), id nescio an rcvocandum ct proeliata Paulo
reddendum sit.

PRA.EFATIO.
Cap.

XXXV

III.

DE FESTI PAULIQUE LIBRORUM ED1TIONIBS.

1.

De opera Fcsto ct Paulo ab editoribus ct criticis adliuc pracstita pauca et necessaria maxime afleram.

Princeps Pauli editio, quam e cdice Giiclfcrbytani cbartacci simili expressam supra dixiinus , ca babetur, cui
inscriptum est: Se.vt. Pompeius JFestus de verborum significatione. Mediol. 3. . . 471. Varianten eius lectionem Lindemannus ledit integrem. Mihi ad manus erat exemplar paulo recentius , quod in fine literae . hace babet
ntate: Festi Pompei liber peroptime emendatus expelas est: ac impensa Iohatmis de Colonia non Iohannis Manlhen
de Gherrexen qui una fideliter degunt impi-essioni dedil s Anno a natali clnisliano 1474 die 24 decetnbris. Hi typograpbi apertc Paulum ex Mediolanensi exemplari expresserunt: quae propria habent, praeter typograpbica spbalmata , aut
perpauca aut nulla sunt. Neque alia ratione a pluribus typographie Paulus versus exitum quinti decimi saeculi multis
exemplaribus propagatus est: sacpe etiam cum Nonio Marcello et Varrone uno volumine coniunctus, ut in exemplaribus
impressis Parmac 110 tertio Idus Decembris.
Novam rem ausus est Conagus quidam, qui, cum ipsi praeter Paulum Fcsti fragmentum et schedae Lacti innoluisscnt , primus ex bis copiis inconditum Hud corpus consarcinavit, quod cxtcriori quadam utilitatis specie tanta criticac arti
in Paulo Fcstoque exercendae impedimenta obiecit '). Ac comprchendunt quidem ea cxcmplaria, impressa, ut in fine Icgitur, Mcdiolani per Magistrum Lconardum Pachcl anno domini 1510. , Nonium , Festum cum Paulo , Varronem : sed qui
toti opcri pracfatus est, Io. Bapt. Pius, solum Nonium in typotbetarum manus tradidit; Pompeii Festi autcm post
fincm Conagus quidam2), Pii ut videtur discipulus , qucmadmodum Pit vices sustinuerit, his verbis enarrat :
Lector. Si fragmenta Sesti Pompei Festi quae omnia reperta hie apposita sunt ab M. litera incipiendo usque ad
calcem non sequestrata posita sunt: sed coniuncta uliis. id industria factum est: ne replicando leyentes taedio ajciantur :
et quia quaedum addita sunt quae non erant in exemplari: Pii nostri: sed in alio eiusmodi: quae adeo dura sunt ut
ii no recle constare non uideantur: tarnen ob temeritatem uitandam: et ne quid ipsorum fragmentorum ommileretur:
iusta exemplar impressa stmt: quae si Pius ipse: qui propter sui absentiam: ea castigare nequiuit: Sed ipsius
exemplar reuidere: dum imprimeretur : affuisset correctiora haberentur. Itaque ne ipsi Pio attribuas: cas additiones
que sunt incorreptiores : ab alieno exemplari sumptas inferius annotate sunt5).
1) Debeo primam eius libri nnlitiam Parisiens! Festi cdilori A. E.
Eggcr: sed postea cundem in bibliotbeca nostra Regia mihi monstravit
ir litem tissim us , Dr. Schweiger.
2) Nomen hominis extat in. carmine adiecto :
Ad festum allieiat : qua le ratione: .
Leetor adinuenil: consilium ipse probes.
Fragmenta apposait -. quae nunc superaddita cernes
('anil: et ut coheant. ordine queque sua.
Si qua: latina purum fuerint: seu dura: fate tar
deprauaret: sc uariassc nihil.

3) Significat (binde , additamenta ca esse in glossis Satis ct Topper, qnae apnd Conagum corruptissimae quidem, sed tarnen leguntur,
ut e Farnesiauo cdice ea fluxisse apparent. AHtcr autem comp rat um
est fragmentum , quod ex alieno exemplari suinptum esse dicit per
tetum, et in quodam exemplari coniunctum esse adiicit cum sentinas
gallos, post voc. transalpina (Qu. XV, 14, 1.): Triumviri. M. }' alerius
coruum unius sceua. p. fuluius longus ex Se. . idibus lanuarits. p.
papirio Cursore . lunio. . eons. Quod fragmentum quale et unde
sumptnm sit, ignoro: nee quidquam in eo video, nisi quod legendum
est: M. V. Corvut , . . lunu Scaeva.

XXXVI

PRAEFATIO.

Hace perspicuo ostcndiint, lo. Bapt. Pium , quem constat, Mcdiolani cum esset, Pompon Lacti cdice nsiim esse
(v. p. II. ami. 1.), consilium tum ccpissc Fcsti cum Paulo coninncti post Nonium in publicum edendi , scd id negotium
non ipsum absolviese. Scheibe autcin Pii cum Politiani excerptis , quae supra descripsimus , in congrucbant , quod
oinncs versus, (jiios ignis vastavcrat, in is conscribendis ouiissi erant, neque in iis certc partibus, quae in cdice ctiamnnm
leguntur, ullum critico aiTerre videutur ciuolunicntiini.
Hace Pii vcl Coiiagi editio ct a Parisicnsibus trium illornm granimaticoruin coniunctorum editoribus a. 1511. et 1519.
repetita est, et ab Aldo Manu tio illata in Cornucopiac Pcrotti, cd tum primum Yenctiis 1513., repetitum et ab codem
saepius ct ab aliis transalpinis typograpbis '). Non reetc cnim A. Augustinus Aldum Manntium narrt conatiim esse Festi
reliquias cum Pauli epitome coniiingerc ct unum corpus ex duplieibus iiicmbris conficere. Recle autem idem multa in
boc coniuneto corpore exprobrat omissa, multa aliter edita atque in cdice inanuscripto extabant 1).
2. Antonius Augustinus quibus rebus merucrit de boc gramma ticae doctrinac tbcsauro, ipse bis indicat verbis:
Nos hoc amplius feeimus , quod Uli neglexerunt; ut lectores admoneremus , quae Festi, quaeque Pauli essent. Omnia
ij noque fragmenta Festi describ curavimus j ne quid desiderari posset, in quibus interpretanda quam operam posuerimus,
ex his, quae in commentariis adscripsimus , indicare lector possit. Huius editionis , quae primum prodiit Yenctiis apud
Carolum Sigonhim a. 1559. 2), multae sunt et pracebrac doles, quas rcccntiorcs saepe aut ignorasse aut consulto iuiininuisse videutur. Farnesiani codicie singuli articuli , etiam truncati ct laceri oinncs , magna fide redduntur 5). Quae vero
in boc cdice non reppererat, niinirum quod Pomponius Lactus ca ab hoc libro sciunxerat, sumpsit A. Augustinus ex
Aldi et Mafci , ut ait , libro. Aldum am diximus e Conago copias suas deprompsissc : altcriim autem librum , Augusti
nus narrt, extarc apud Acbillcm Mafeum Bernardini Cardinalis fratrem, manuscriptum opinor : ccrlc impressi nullum
usquain quacreuti mihi apparuit vestigium. Hune autem. Mafci librum cum A. Augustinus Aldino locupletiorcm dicat:
intelligitur ex boc sumptas esse illas in uteris T. ct Y. glossas, quas supra p. VII. indicavimus , incognitas Ursino onincs,
ct plcrasquc etiam Aldo. In margine A. Augustinus Pauli addidit variant lectionem ex aliis libris excerptam, quae in
nniversum exigui est pretii ; in Fcslo autem Farnesiani codicia, ubi vulgata lectio ab eo discesscrat, lectionem saepe ac
plerumque rcctiss'unc annotavit +) ; in utroque vero, et Paulo ct Festo, tot vitiosa verba conicctura ductus sauavil, nt
dubitem , an nullus alius unus utriquc grammatico tot locis profucrit quam A. Augustinus 5). Dcniquc anuotatio , quan1) In cditionc a. 1527. curnta nonnullas Mick. Bcntini inesse annotationcs , docuit A. E. Eggcr: ipse cam oculis non usurpavi, sod
quae ex Aldina altuli , lunipsi ex exemplar! excuso apud Savetier.
Par. 1528. et 1529.
2) Mihi ex Regia nostrae Academiae bibliothcca praesto erat repe
tita editio ex oflicina Stcllae Iordani /illeti. Yenctiis 1560. Express
etiam est in A. Augustini operum Vol. VII. p. 525. Lucae 1772.
3) Ursino suo laus manet, quod codicie formant ct iustum titulornm ordinem restituit: sed si quaesiveris , cui in singulis truncatorum
articulorum s\ Haitis literulisquc maior fides sit, dubius baerco inter
buue et A. Augnstinura.
Sacpe credideram, Ursinum plura legissc,
quam nunc in cdice extarc testatur Arndtsius : cum vidi , A. Augusti
nus) exacte tot literas reddere quam nunc extant ; sacpe etiam Ursinus

Omisit, qnac adfuisse et adessc auetorcs coniuneti demonstran t.

Qtiaproptcr A. Augustini lectionem, quam vulgatam dixi, quia per plura
saecula variis cxentplaribus propgala est, maxime in truncatis articuli
ibi annotavi , ubi in supplcndis Festi sententiis altendenda esse videbatur. Cf. etiam supplemcutum annotationis ad Qu. IX, 2, 29. p. 385.
4) Ilanc in mea annotatione raro coinmemoravi , cum de codicn
lectione optima auetoritate constaret: nee saepius Pauli lectionem Va
rianten! ex Augustino annotavi , cum ea Monaccnsis ct Guelferbytan
codd. praestantia longe superetur.
5) A. Augustinus ipse in Notarum cxplanationc dicit, sc scmicircu
in margine significasse , ex docti alieuius viri coniecturn tta po
emendari. Ubi vero non cerlior factus cram, alium V.O. correconi
alieuius esse auetorem, non poteram cam non psi Augustino assign"1.

PRA.EFATIO.

XXXVII

cupato fcstinaiitins scripta, earn prodit Romanarom rcrnm cognitionem, qnae ctiamnula sit. Unum tarnen est, in quo A. Augustinus Fcsto magis nocuit quam profuit,
is rpiidem et Aldus magis ad codicie cxcmplum disposucrant , quam severissime ad
potissimum factum est, ut genuin! ordinis, quem ipse Verrius instituerai, pretium et
> Fcsto adhuc omnes crticos latuerit.
one tota nititur opera a Ioscpho Scaligero in Festo posita. Hie neqne codiccni,
sed ex solo A. Augustini exemplar! felicissima ingenii acie dispecto Fcstum magis anxit,
opulentissimo apparatu : imprimis quod carina Fcsti glossarum , quae igiic vaslatac
fcrsnm tenorem ta demonstravit, ut in plcrisqiic dubitationi nullum locum rcliquerit.
titubasse videatur, satis dictum in annotatione : hie magni viri admirationem non pospiam Lipsii, qui: Nihil posse divinius, proclainavit.

U: i?

rodiit ex officina Petri Santan drcani 1565. Continent hace cxemplaria ea omnia , quae in
menta collecta, Pallium et Fcstum codem online dispositum, A. Augustini annotationcs,
Pauliim et Festum castigationcs. Hace rcrnm congeries cum saepius sub titulo ab A.
Flacci quae extant. Sex. J'ompei Festi de V. S. libri XX. , repetita sit , tum maxime
Amoldo Sittart bibliopola . 1584. curata, et repetita a Pclro Sanlandreano 1593., ut
Pcsti reliquiis interposita babet, ita tarnen ut alpbabcti ordinem non tollat, et in calce
:aligeri , Ursini observationcs collectioncm continet annotationum sumptain ab bis criticis :
Brissonio, G. Cantero, H. Iunio, I. Racvardo, I. Brodaeo, I. Scaligero (c Coniectancis
^arrione, L. Frutero, . Gifanio, P. Pithoeo, Ph. Beroaldo , S. Bosio , non ca quidem
criticorum operibus perscru tandis supersedere posais, sed ita tarnen iitilcin, ut mirer cam

nobili Farnesiorum domui deditissimus idemque acceptissimus erat , ita plcnam babebat
piciendi et pertractandi. Siniiil cum vderet, certo ct firmo gradu eque in emendandis
is procedi posse, nisi ipsiiis codicis forma diligenter obsrvala, codiccm ita exscripsit ct typis
is codicis columnis singulae paginac responderent, exceptis Pomponii Lacti sebedis, quarum
supplcmcnta in illa Fcsti parte ita instituit, ut singulorum vcrsuuin vacua spatia expirent ]).
his dicit, inagnam partem ex Parisiens! editione se esse mutiiatiim, sed multa de sun addiligcnter compartes ita se habere expertus sum , ut L'rsinus in Universum Scaligcri inventa
Lie et partim noverat nec satis attendit, diligentius accommodaverit , quanquam ctiam in hac
irac sai'pc nimium abusus in unum versum plura , quam contincri possnnt , infersit : sed
repertas paiicis tantum locis invexit. Bcccntiorcs autem , quoniam Ursini supplementoram
m Scaligcri castigationum , saepe laurcam luiic detraetam illi iiiimcrito iinposucrunt.
cUanmunc lupcreue neeepi in bibliomero IV, A. 4., cd neque integrum,

nec reete disposituin , nctjnc in omnibus apieibus cum cdice cl Roma

nis cxcmplaribus plane consentiens.

.'

fr S ?

i'V

XXXVIH

PRAEFATIO,

Ursini liber, cuius titulus est : Sex. Pompei Festi de verborum significatione fragmentum ex vetustissimo exemplari
bibliothecae Farnesianae description, impression liomae apud Georgium Ferrarium 1581., primum vulgatus est ibidem
apud Vincciititini Accoltum 1582. Adiectas babet post fragmentum et sebedas Notas in Festum ct epitomam , breves, sed
plcrasque doctas et utiles. Idem rcpetitus est Parisiis apud Pctrum Santandreanum , 1583. , paucis viliis , quae typothetaruin incuria in Romana cxcmplaria irrcpserant, purga tus, sed multo pluribus et gravioribus inquinatus 1). Dionysius
Gothofredus Ictus in corpus suum Auctorum Latinee Linguae et Fest! fragmentum cum schedis, ea forma qua ab
Ursino, editum erat, et Festum cum Paulo sic coniunetum , ut ab A. Augnstino factum erat, recepit, et annotationem
addidit, in qua praeter locos ex fontibus iuris civilis appositos nunc vix quicquam utile repcrics.
3. Andreas Da er in s Sex. Pompei Flacci et Mar. Verrii Flacci de V. S. lib. XX. haec cnim absurda est
libri inscriptio notis et emendalionibus , ut ait, illustravit in nsum Delphini, Par. 1681., quae cditio rcpetita ct
intcgris Augustini, Scaligeri, Ursini notis ancla est Amstelodami 1700. Daccrius , qui in praefatione modeste de su9
mentis dicere vidctur, immodeste tarnen dicit, si illorum tcnuitatem cum promissorum magnitudine compares: ut talis in
ca re hominis modestia arguatur, qua mediocritas semper usa est, ut rebus baud dubie magnis misellas suas reculas
acquiparet. Cui si dctraxcris ornncs pennas, quas praeter Augustinum, Ursinum et Scaligerum maxime, Salmasio et
Meursio sublegit, quorum auctoritatem sacpissimc nominibus non laudatis sectatur, istum Galium, crede mihi, glabriorem
reddideris, auam volsus ludiu'st. Sed nolo commorari in castiganda Daccrii levitate, qui quanquam Ursini fragmentum
et sebedas diligenter pcrvestigasse se iactat, ne eo quidem pcrvenit, ut supplemcnta Ursini agnosccret, quae mulls locis
ex schedis, ut ait, tanquam ipsam Festi manum profer2). Quo et illud spectat, quod in Praefatione Ursinum praeter
codiccm aliis usum esse dicit auxiliis , atiae divinare non possumus.
Cum ad nostra tempora ct nostratem bominem, Fr id er cum Lindemann urn, venio , qui Paiilum ct Festum in
secundo Corporis Grammaticorum Latinorum Tomo edidit : laetus libens agnosco egrcgii viri magnum merilum , quod
Paulo, cuius lectio adliuc plane incerta, interpolata ct cum Fcsto coininixla eoque ipso turbata fcrcbatur, soliduni amplumque substravit fundamentum librorum et melioriim et deteriorum diligenter collatorum 5j : quorum subsidio , ' si criticac
arlis regulas paulo sevcriores adliibueris, iam perveniri potest, ut ipse ille Paulus quid scripscrit, ubique fere liquido
appareat. Nee minus mihi profuit, quod et Pauli execrpta suo ordini rcstituit el Festum plane ab illo segregavit : quo
facto viam ad compagem ct genuinam formam Festi ipsiusque Verrii operum invciiicndam stabilivit. Caeterum si in omni1) Lindemannum banc Santandrcanam exprimendam curasse, cognoscitur ex mendorum parilitate. Sic quod in Santandr. p. iS, 31. est
monstrom lectionis Qucntinum, redit apud Lindemannum; sic p. 93,
29. servavit Santandr. distribueutur, quanquam Paerynoncm in Phrynonem refinxit: ac pcrmulta eiusmodi ilia, maxime in inferiori libri
parte, reddidit: quo fit ut annotationes criticac et Ursini emendationes
in margine apposilae contextae orationi saepc non satis congruere videnntur. Adde quod Sanlandrcanus inclinatis sive cursivis quorundam
compendiornm formis caruit ct rectas pro iis literas posuit: bine
factum, ut Lindeniannus p. 186, 11. quod per codici , non Ursino ;i(tribucret, cui ca verba debentur, ct mulla ad eundem modum.

2) Quoniam ipse Dacerius, quibus praesidiis critica ars in bis

fragmenlis exerceatur , non perspexit , etiam vocabula , quibug ulitur,
non raro obscura ct ambigua sunt , velut boc ipsum voc. schedae, quo
Ursini exemplar cum supplements eiusdem significare solct. Sed in y.
sebedium , quas dicit sebedas , non congruunt cae cum Ursino.
3) Varietatem Pauli lectionis digessit Frid. Guil. Otto, sed
ipse Lindeniannus sc omnia excussisse ct correxisse profitetur, ut iudicia dc 1er (ion intcrpasita in annolationc omnia ad Lindemannum refe
renda duxcrim.

PRAEFATIO.
Ins opcrls probarem, ipse novae editionis consilium non susccpissem.

XXXIX
Sed aliud est Gram-

coudere : aliud soli Festo per aliquot annos studium impender singulare ').
runt Parisiis apud Bourgeois - Maze bibliopolam M. Verrii Flacci fragmenta post editionem
a atque digesta, Sexti Pompei Festi fragmentum ad dem Ursiniani exemplaris rece nsil.it m ,
gio Caroli Magni professors iis quanquam editor paucissima nova ct sibi propria adiccit:
et in notulis adicctis quacdam, ad crilicam liorum librorum bistoriam enuclcandam bene
rolcgomcnis scribendis utilitatem expertus sum.

Cap.

IV.

DE NOVISSIMA EDITIONE.

alio caput brevissimum crit. Ut Festo post Varroncm operam iinpcnderem , sollicitavit me
quod aliis nonnullis negotiis ac studiis praepeditus id munus onusve non dctrectavi, excusabit
encratus quasi amor ct, quae inde fluxit, Fcsti quaedam reverentia et de eo bene merendi
peris cerlos fines circumspicerem, consilium omne eo converti, ut bunc graminaticac doctrinac
oponerem iisquc munirem praesidiis, ut quae sit cius natura et condicio, qui rectus eins usus et
lligi. Itaqiic Farnesiani fragmenti formam bactcnus imitari constitu, ut columnarum intcgraruin
aiius appareret, quam apud Ursinum , et Pomponii Laeti scbedae iusto loco interser possent.
cum Festo miscere liceret, sicut Conagi sectatorcs feccrunt, et plane seiungerc tarn critico quam
: Festo eum ita in oppositis pagcllis adiunxi, ut epitome cum pleniori disputatione uno sub
tium, quo epitome brevior est Festi libris, annotation! rclinqucretur. Qua re duram mihi irainnotatio pro spatio concesso modo extendenda modo contrabenda cssct, quasi per lectum Proam saeviorcm , quando hie quidem in proccris ct brcvibus bominibus eandem servabat longitudimque maxime contrabebalur, ubi maxima erat annotandi copia. Sed cxautlavi fidcli typothctaiborcm difficiiUatemcjue oinncm vie!, quod, ubi spati! augustas premebar, ncccssariani maxime
rmoni subieci, reliquam in supplcmentum annotationis scposui : ac libentcr
oravero, si gnavi ct acqui lectores me suis commodis consuluissc intelligent.

ii-i operis specie, cuius novitas quos oflenderit, eos spcro placatum iri usus facilitate. Quas
18 sim, partim ex supcrioribus cap!t!bus apparet, partim hic brevi dicclur. In Festi orationcm
uris indulsi , sed in iis quaternionibus , qui Ncapoli ctiamnnm extant , ipsam codicis reddidi
; nimios evaderet legendi labor, minimorum quorundam vitiorum sordes ct stribligiucs, quas Ursit, in lectionem scriptoris reducere non sustinui. Sed ne bas quidem non inonito lecture removi.
a Lindemenno constitutum irrepserunt
vet ipse editor parum cavil , eog quaucouvinccre non licuit, spcro tauicn uiiuics

3nJ

cxemplari louiiuis de Colonia compralo, ailhiliilis ctiaiu ct Aii|;ustiuo , a me deprcbeusos esse.

XL

PRAEFATIO.

Compendia ecripturae, quae in Farncsiano cdice sunt, cum Ursinus reddcre sibi non proposuerit, ut Arndtsio codex
describendus fuissct , si omnem in compendiia diffcrcntiam indicare voluisset , in plcnam vocabulorum formam solv 1).
Gaudebo tarnen ipse, si quis ctiam bis accurate descriplis plcnam codicis inagincin, quod fac simile dicunt, lectoribus
proposuerit : nee subsistet, opinor, critica ars in eo cursu, quem nunc tenet, donee ad cum fin em pcrvencrit. IN'iliilominus in bac Festi parte de codicis scripture, qui nnicus est lectionis fous , raro dubitari potest: quocirca raro alios
adbibui testes praeter Ursinum et Arndtsium, qui quae e cdice enotavit Uteris cod. indicavi. Excipio tarnen margines
embustas, in quibus quae agnosci possent, ab Ursino summa fide et rcligione esse observata, supra ncgavi (III, '2.) : quamobrem bic A. Augustinum consului, et ubi res poseer videretur, maxime ubi codex ab Arndtsio collatus ab Ursino
discrcparet, illius scripturam vel in annotatione vcl in supplcmento indicavi.
Aliter paulo critic! provincia in schedis Pomponii Lacti administranda erat. Eae cum nunc non extent, sed varia
olim indc confecta sint apograpba, ex quibus Conagi Aldiquc, Augustini, Ursini lectio fluxit: omnes ii inter sc conferendi , ct ecripturae ex is notabilior differentia indicanda erat. Contextam tarnen orationcm fere sumpsi ex Ursini exem
plar! Romano, nisi ubi id vel mendie typographies laborare videbatur, vel quacdam a Conago ct Augustino ex apograpbis
Pi! et Acbillis Mafei plcnius posita crant. Ex coniectura tarnen eliam lias sebedas nusquam refinxi, sed quae corrigenda
vidcrcntur , praefixo titulo etnendatae lectionis inferior! margin! supposui.
Paul! epitomen am dix! me corum maxime codicum subsidio emendasse, qui ipsius execrptoris manum fidelissime
rcpraescntarcnt. Quamobrcm ubi alter corum codicum, Monacensis Guclfcrbytanusve , addiccrct, plcrumque nihil anuotandum videbatur: ubi Hi quos dix! boni codices refragarentur , lcctorcm monui , unde melior scriptura provenissct. lia
puto eque Lindcmanni copias a me contra ins et fas expilatas, ncque mcam lectioncm praesidiis, quibus iirmanda esset,
esse orbatam. Ac ccrtis quibusdam nolis criticis et earn scripturam notavi, quam contra bonorum codicum testimonium
correxi, et earn, quam corrtiptam in contexto rcliqui. Cacterum in bis siglis ponendis et in ipsa Paul! orationc refingenda
saepe ob earn caussam incertus bacsi, quod, librarne peccasseut an ipse Paulus, dubitabam : quo factum, ut in ea parte,
quam Paulo soli acceptant debemus, intcrdum correxerim, quae in altera parle, ubi Festi codex vitiorum originem saepe
altius repetendam esse ostendit, intacta rcliquissem.
3. Orthographies rallones, quas in Farncsiano cdice bonisque Paul! libris obsrvalas vidcrcm, diligenter custodivi,
ctiam ubi inter se parum concincre videbantur, cum propter Universum operis mei consilium tum quod pleraquc, quae
offendere possent, a Paulo Fcsto, a Festo ex ipso Verrio siunpta esse mihi persuasisscm. Verrium, docct Charisius
p. 7,., manibias probassc , non manubias , secundum eius sacculi consuctudinem , qua tenuior litera I. sacpenumero
vasliori U. praeferebatur : bine fluxit et'iam quadripedibus apud Festum Qu. XII, 30, 28., et Paulum p. 90 (G7) et
quadriplatores apud Paulum p. 259 (132). lllo tempore cum coucursus litcrarum UU ct II vel in dicendo vcl in scribendo
(ne banc difficilcm quaes tioncm bic movcam) sedulo vitaretur, Venins ex antiqua consuetudine rctinuit vivos Qu. IX, 29, 7.,
corvos X, 13, 10., servos XI, 4, 24., parvola XIV, 8, 2., ctiam Pacuius puto et coicere et siniilia. Ncque aliunde
quam e Verrio ductum puto colos Qu. XIV, J, 12., et grandis globos IX, 29, 26., mndalas partis X, IG, 26., levis
1) Panels tantnm lois nimias litcrarum a singulis versibus numcrus me coegit, ut qnaedam adsciscerem compendia ecripturae, ted

facillima intellcctu.
/i prac , dr dicitar.

Sunt Lace:

q '|ui ,

9 quae, qd quod , um,

fl

PRAEFATIO.

XLI

> (v. annot. ad Qo. XIV, 8, 27.), ct reccidat XIII, 14, 24. Sed in Lis siinilibusvc eervandis
nemo facile cxpectabit x). Etiam Alliesis, Arimineses, Lucereses, Messanesibus , Subura-

> adscita sunt, velut p. 7 (6), H9 (89), 367(156), robiginem antiquitatis retinuerunt, non
arium illis esse videtur vicensumos. Nee calciamenta p. 56 (43) ct hordiarium p. 102 (76)
arc puto $ cf. de illis Priscian. IX. p. 864. P. Graeca verba in Fcsti cdice melioribnsquc
Uteris expressa sunt, quas servavi , ubi nullum apparcbat Graecarum I iterar um vestigium.
igne adustis earn mihi legem scrips!, ut, ubi ex rclictis verbis verbornmve fragminibus seniligeri Ursinique vel meis inventis explercm, Pauli execrptis ad eum iinem etiam diligentius
un erat. Haec ubi pro veris supplement accipi non poterunt, interprctationis tarnen viccm
scriptoris orationem illatam esse qui forte acgre tulerit (neque ipse profecto intulisscm, si
, Iiic si rubra linca codicie literas ab insilieiis illis, quae incluala scriptura distinxi, seiungi
speciem expulsam sentict. Ubi autrui aculissimi illi bomines ingenio niinium indulgentes
ntur, ea reseeui et campum aliis coniecturis apertum rcliqui; omnia autem supplcmcnta ab
puli vel refinxi, praeter miniinas quasdam mutationes, in annotatione ct supplemcnto apposai.
iiterposui ctiam nonnulla , quae interpretationem speetarent, quibus id quidem effici non
t locus instumqne pretium in cognitione linguae, literarum, sacrorum, publicar privataeque
ur : quae res infini ti operis fuisset : quamobrem in plcrumque substiti , ut quae ad Festi
t cum aliis grammaticis comparandam faecrent, breviter annotarem. Qua in re rariora tan
in interpretum nominibus insiguivi, qui ea primi protulerint: omnia autem, quae attuli, denuo
lector facile intelliget 2).

i provinciae meae pars, ut corum nomina laudem, qui me in boc satis molesto opere sublevairndtsiique mrita, quae maxima sunt, supra iam pracdicavi : sed ad bos proximo accessit
ctus amicus, cuius egregium acumen nunquam non suspiciam. Hie cum in editis libris pcrs tractasset, in scbedulis ad me missis de aliis non paucis scntenliani siiam mecum communi'ploris sacpe me confirmatum, sacpe ctiam promotum videbam. Apposui autcm ex illis schedis
sscntirem, vel ultcrius quacrendum cxistimarem. Etiam Fridericus Osann, vctcris sodalitii
lgrala, quas sibi enotavcrat pliilologorum de Feslo disputationes , earum indicem ad me transitissimuni donum. Quod losepbi Rubino et Rudolphi Klausen scntcntias quasdam e
ncrc potui, debeo ipsorum virorum doctorum beneficio. Grotcfendi Oscae linguae rudimenta,
; meas pervenisse , quam aunotationis supplcmcnta typis impressa csscnt : ac vero nolui suppleDc Parisicnsibus amicis supra dixi, in nostra autem urbe quanquam multa aniinum meum
re polerant, supererant tarnen , qui me et in philologicis Uteris ct vero maxime in iuris civilis
' in Festo, Qu. X, 16, 27.: i/ in
detur.
til iiJicandis vulgalns maxime svllojjas

.*

ailliilnii. Quam in Eun annalihiis saepe ! Mcrulac collcclionem , cam intelligo , quam pott Mcrulam curavit Ern. Spangcnberg ,
Ictue Cclleniii.

'

PRAEFA.TIO.

historia consiliis et doctrina amicc et bnvole adiuvarent; supererant biblotliecae nostrae thesauri, ngens studiorum
nostrorum praesidium , idque ad usus meos ea facilitate accommodatum , quam nunquam non grato animo agnoscam.
Dciiique Albertus Lion et indices verhorum et scriptorum confecit et corrigendarum plagularum difficilem laborcm mecum magna cum diligentia partitus est: qua in re quod nonnulla nos fugerunt, ipsa operis partitio et rci difficultas
in culpa sunt. Sed ne quem ca menda quae relicta sunt fallant, post conspectum compendiorum , quibus usus sum,
illorum indicem continuo subiungendum , et graviore, quae legentem facile impedir possent, sphalmata ab reliquis
distinguenda curavi.

NOTAE ET SCRIPTURAE COMPENDIA.

(|

glossac initiura.

scripture corrupta.

scriptum bonorum librorum pracsidio destituta.

Festi codicis scripture ab Arndtsio relata.

M.

Pauli codex Monacensis.

Gu.

Paul! codex Guclferbytanus (Gu. II. Lindemanni).

boni coild.
rg.

A. Ads.
Scal.

M. et Gu.

vulgata lectio , i. e. ea quae ab A. Augustine inde a plerisqne editoribus propagate est.

A. Augustinus.

) A. Angustini scripturae adiectum earn coniectura esse emendatam signifient.

Ioscplius Sealiger.

Urs.

FuIyus Ursinus.

Goth.

Dionjsiui Gotliofredus.

Dac.

Dacerius.

Linn.

Lindemannus.

Paulus ubi in annotatione adiecto paginae numero memoratur, intclligitur pagina Lindemanni, in meis exemplaribus margin!
apposita.

LXIII

MENDA TYPOGRAPHICA.

V.
context.
VII. annot. col. 1.

19. lege
nit.

Ricardi Lepsii
lectnm
penna
fuisse
dicta*.

jj. 22.

_ 2.
5.
_ 26.

2. 14.

29. context.

7.

30. annot. col. 1. penult. i. q.

37

2. 11.
&
_
_ 2.
9. . Coniptum
40

2. penult. Casinar
47
48. context.
15.
Cuppedia
(quanquam hoc altero loco Linn, duplex pp non indicarit.)
48. annot. col. 1.
4. dele e
56.

I.
9.
lege Sabinorum
0-57.

1.

Olli
1.
60.

26.
pyrrhicbio
2.
81.

1.
7.
Antiq. lect.
96. context.
2.
rerant
9. dele Danielii
99. annot. col. 1.
115. context, nnmeri in margine 10. 15. paulo altins ponendi aunt.
126. annot. col. 1.
. 4. lege ductum
132. context, in marg. 1. dele (98.)
133.

23. lege aggreditur.

134. emend, lect.
1. adde 19. Maes on
144. annot. col. 1.
13. lege I, 2.

L. XIII.
150. in titulo suprascripto

et (non et)
154. context, col. 2. v. 12

coeteri *
155.

11
(et cf. annot. ad Festum Qu. IX, 4, 27. 28.)
annot.
col. 1. . 3. lege nalur numero
156.

2.-25.
Ill, 24.
StucrenLurg
25.
163.
1
J\avius
169. context. 2 3.
nit.
II, 2.
179. annot.
1
L. XIV.
181. in titulo euprascripto
Obbrutuit
186. context, col. 1. . 5.
inferendi*
187. annot.
2.-9.
to."
189. context. 1. 20.
Qu. X, 8.
200. annot.
1. 2.

o*-

r^p.

205.
211.
213.
217.
223.
231.
237.
254.

_ _

262.
264.
265.
266.
270.
276.
277.

280.
281.
301.

_ 303.
_ 310.
.
313.
_ 314.
_ 325.
326.
331.
'343.

352.

355.

362.
388.

emend, lect.
. 1.
annot.
col. 1. 8.
context. 1. IS.
et 218. in titulo euprascripto
annot.
col. 2. v. 15.

2.-7.
context. 2. 25.

1. 12.

25.

lege

dele
lege

adde
lege
adde
lege

26.

Prae tet

HQui-

2. 26.

annot.
2. 14.

context. 1. 4.

in titulo fupraacripto.

context, col. 2. . 25.

annot.
1. 4. adde:
context. 1.-3. et 20.

2. 15. lege
emend, lect.
2.

annot. col. 2. 22.

context. 2. 14.

,
2. 15.

i.

I. 23.
emend, lect.
2.
context, col. 1. 2.
_
1. 12.

2. 10.

1. 33.
annot.
1. 8.
context. 1. 10.
emend, lect.
1.
context, col. 2. 7.
emend, lect.
2.
context, col. 1. 15.

2. 31.
annot.
2. 28.
(oppl. ann. col. 1. .

17. Ploisuma.
II, S.
|| Pectuscum
L. XV.
praecid. porta
pareri
q-nnm
11a-

Veitae
Varges
redimicula."
Qu. XIII, 4.
luit."
eaesulae M. , nt ridetur.
dele *
|,Emancipate.
ins-istebat
||Heservatorcm

*pot kjlon.
nn."
meminerit.
quoque. M.
cibam": et
cu.-ruo."
||"SaWa
. scrautum.
quof
10. quorum
C.f Naetius: "Capesaetf
7. . Capesset topper
torreto."
potest."
Teretinum
lege Antonius . . . Artorius

XLIV

EMENDATIONUM VARRONIANARUM MANTISA.

Certor factus a typographe , paginac spatium bic vacnum relictum esse : usus sum hoc loco commode mihi oblato , quibus aliquot Varronis
sentcntias brevitcr annotarem , quas in meis cxcmplarihus minus emendate legi aut alii monuissent aut ipse vidissem. Apposui autem eas tantum,
de quarum cmendatiori forma liquerc visum esset.
V, 10. . 74. Praestare nunc arbitrer lectioncm Vediovi Saturnoque, ut legi tur in titulo BoTillensi VEDIOVEI PATREI, ap. Orellium 1287.
Idcmqiic placuit, nisi memoria me fallit, Grotefendio. Sic confiunt XII arae, si sumpseris voce, itemque coniungere priores sex cum posterioribus: 1. Opi, 2. Florae, 3. Vediovi Saturno que , 4. Soli, ti. Lunae , 6. Volcano et Summano , 7. itemque Larundae, 8. Termino, 9. Quirino, 10. Vortumno , 11. Laribus, 12. Dianae Lucinaeque consecra tae.
V, 10. . 76.
V, 20. . 100.

Scribendnm esse yfyta, monui in nnnot. ad Paulum p. 97 (73) . grcges.

Servanda esse in fine cnunciationis verba, ut in pleriequc codd. leguntur : et muliereula Pantheris et I. , nisi quod

niulicrculac scribendum , ct significan Pantheridem et Lcaenam meretrices, monuit Rossignol. Journal des Savons 1834. p. 561.
V, 36. . 182.
VI, 7. . 57.

Recte, puto, Gronovius de pec. vet. I, 6. p. 27.: asses libras pondo erant.
Servandum est: infer se eoneinant aliud alii, i. c. alia pars alii.

VI, 7. . 64.

Adserere manum recte scriptum esse in codd. , observavi in annot. ad Paulum p. 25 (21) v. assererc.

VI, 7. . 79.

Sic verba dislinguenda esse, monuit Varges in Rhcnano Philol. Museo T. III. p. 56. : Lucilius scribit de Cretea, turn ad

se milium vencrit sua volntate:

l'Sponte ipsam suapte adduetam, ut tunieam et cetera reieeret."
Divcrsum est indicium La chin a uni in eodem Musco pronunciatum T. VI. p. 117. Disputationem de locis ab eo lr.icl.itis, dc pecore V. . 95. ct
sponsione VI. .69-74., cum ad nniversam Varroniani operis formam pcrlinc.it, nunc omitto , ita tamen ut confitcar hoc certissime ab effeclum
esse , ut in Plauti versibus VI. . 73. adsecue adverbium esse appareat.
VI, 8. . 81.

Scribe: /une crines, capilli descripti quod videtur discrimen.

V. annot. ad Paulum p. 53 (41) v. crinis.

VII, 3. . 47.

amian scribendum esse , monui in annot. ad Paulum p. 21 (18).

VIII, 1. . 2.

De huiusccmodi multiplici natura rectissimc scripsit Spengel. in Seebodii et Iahnii Annal, philol. a. 1834. T. XI. p. 11.

VIII, 1. . 10.

pcrperam dicatur in perp. declinatur mutandum esse, concedo monitus a Spengelio ib. p. 10.

VIII, 31. . 43. sed ut videantur, quae sunt quoiusmodi sinl, intelligo nunc scribendum esse, quam minima literarum in codd. scriptarum
mutationc. Cf. Spengel. p. 11.
IX, 40. .67.
Spengel. p. 13.
IX, 45. . 74.

vinum quod Chio , aliud quod Lesbo , sie ex regionibus aliisi quarc ipsa dicuntur nunc melius ungenta, probabiliter

Item ab huiusccmodi dissimililudinibus coni. Spengel. p. 11.

Quae idem vir doctus molitus est, ut Varronis sentcntias

VIII. . 1. 2. 9. IX, 62. ad teveriorem normain dicendi revocaret, de lis disputare longum et ab hac subitaria opella alienum est.
X, 3. . 46. septumos dies qui observant, quarto die ideo etc.: ita haec distinguenda esse, monuit Herrn. Schmidt Doctr. temp, expos,
histor. P. II. p. 19.

excerpt*

ex muri s

festi

de

sicxificatioje verrorum.
EPSTOLA 11 111 1TIS AD REGEIVI.
JJivinac largitatis muere sapcnta potentiaque pracfulgdo Domino Rgi Carolo regum suMimissimo Paulus ultmus
servillas. ( 9 Tcf-t
5
Cupiens aliquid vestris bibliothccis adderc, quia ex proprio perparum yaleo, necessario ex alieno nudiavi. Scxtus
denique Pompeius Romanis studiis affatim eruditus , tam sermonum abditorum , quam etiam quarundam causarum origines
aperiens , opus suum ad viginti usque prolixa volumina extendit. Ex qua ego prolixilatc superfina quaeque et minus
necessaria praetergrediens et qnaedam abstrusa pcnitiis stilo proprio cnuclcans, nonn tilla i la , ut crant posita, relinquens,
liaec vestrae celsitudini legendum compendium obtuli. In cuius serie, si tarnen lectnm ire non dedignabimini, quaedam 10
secundum artem, quaedam iuxta etymologiam non inconvenienter posita invenietis, et praecipue civitatis vestrae Romulcae,
viarum , portarum , montium , locorum tribuumquc vocabula diserta reperictis ; ritus praeterea gentilium et consuctudines,
varias dichones quoque poetis et historiographie familiares , quas in suis opusculis frequentius posuere. Quod exiguitatis
munusculum si sagax et subtilissimum vestrum ingenium non usqucquaquc rcpulcrit, tennitatem mcam vita comit
ad potiora excita bit. Vale.
15

LIBERI.

(2)

Augustus locus sanctus ab avium gestu, id est quia ab avibus significatus est, sie dictus; sive ab avium gustatu,
quia aves pastac id ratum feccrunt.
1. 2. Excerpta ... verborum] Haec est libri inscriptio in bonis
coiU. , id est in Monacensi (51.) et Guclferbytano secundo (Go.).
10.
kaee] hoc Lindemannus ex nno detcrioris notae cdice. At haec sunt
enucleata ilia et relicta, ut crant posita.
11. non inconvenienter
posita] posita non inconvenienter Lino, ex Go.
13. poetis]
poematis 51.
15. Vale] om. Gu.
il. Augustus] Suetonius OctaT. 7.: Postea Caesaris ct Acinic Augusti cognomen assumpsit: alteram, testamento niaioris avunculi ; altemm Munatii Planci sententia: , quibusdam censentibus, Itomulum
appellari operiere , quasi et ipsum conditorem Crbis , praevaluissct, ut
Augustus polius voearetur, non tantum novo, scd etiam ampliore cognomine, quod loca quoque religiosa, et in quibus augur ato
quid consccratur, augusta dicantur, ab auctu, vel ab
avium gestu, gustuoe, sicut etiam Ennius docet, seribens:

Augusto augurio postquam inclua condita Roma est.

Verba inde a quod loca usque ad Koma est suspecta visa sunt Cannegietero , Oudendorpio , Erncstio, ac Fr. A. Wolf, assuta ca pronuncian!
ex Paulo, Fcsti epitomatore. At saltern, cum, quae Suetonius aflcrt,
Pauli excerptis pleniora sint, ea vel ex Festo, ut censet Lindemannus,
vel ex ipso Verrio ab interpolator desumpta esse, statui debebat.
Ncseio tarnen , an ipse Suetonius baec e Vcrrii libris apposuerit , gram
maticus bomo et qui etiam in aliis operibus Vcrrium secutus est. Diomedes I. p. 362 P.: Inchoavi ab inehoo. . . . At Verrius et Flaecus
in postrema syllaba adspirandum probaverunt. . . . Tranquillas quoque
his assentiens, libelle suo plenissime aedem incohatam ita disseruit. Cf.
Casaub. annot. ad Sueton. Caesar. 46. Alia exempla Vcrrii a Suetonio
iisdem verbis exscripti attulimns in Psaef. cp.II. .1. Cnr \ errius cabulum Augustus ex omnibus primo loco posucrit, quacsitum est in
cadem . cp.II. .2.
quia] qui M.
18. ratum feeerunt]

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

_1_

5
X
jr(3)
10

15

(2)

Augur ab avibus gercndoque dictus, quia per cum avium gestus cdicitur ; sive ab avium garritu , unde et augurium.
Auspicium ab ave spicienda. Nam quod[ nos cum praepositionc dieimus aspic io, apud veteres sine praepositione
s p ici dicebatur.
Affcctare est pronuin animum ad faciendum habere. .
Arm i Un m vas vinariimi in sacris dictum, quod armo,: id est humero , deportetur. . .
- .
Aerarii tribuni a tribuendo aere sunt appellati. i u m sane populus Romanus in aede Saturni babuit.
Apricum locum a sole apertum a Graeco vocabulo (pixq* appcllauius*, quasi a<pQtxr, id est sine horro re , videlicet
frigoris ,)unde ctiam putatur ct Africa appellari.
Am en a dicta sunTToca, quae ad se amanda allcjant , id est trahant.
"
Affecta femina vcl in bonam partem dicitur, velut honorata, vel in inalain, quasi ad cxtremum periculum adducta.
Aquagium- quasi aquae agium , id est aquaeductus appellatur.
Aquaelicium dicitur, quum aqua pluvialis remediis quibusdam elicitur, ut quondam, si creditur, manali lapide in
urbem ducto.

Aqua dicitur, a qua iuvamur.

Aqua et igni tajn. interdici solet damnatis, quain accipiuntur * nuptac, videlicet quia bac duac res bumanam vitam maxime

augrale esse verbum, os tendit Gothofredus, compara to Cicerone de dir.

I, 39. II, 38. , ctiam Suetonio Calig. 58.

4
1 . no avibus gerendoque] idem veriloquium proponilur a Servio in
Virgil. Ac. V, 523.
2. sine praepositione] M. et sic Lino, sine
a praepositione vg. , id est ante Lindcmannum.
3. spicio] boni
codd. speeio deteriores, speeio Labet Varro de L. L. VI. . 82. : eaque
forma baud dubic antiquior : degeneravit tamen iam apud antiques
scriptures in spicio , vocal! litera in composite tantum, sed ctiam in
simplici verbo violate, cuius formac multa exempta profer Fcstus Qu. XV,
4. p. 140, 29. Urs. v. spielt, et Qu. XV, 19. p. 151, 29. . spciunt.
5. Armillum] plura de hoc urceoli genere Nonius p. 74, 13. et 547, 15.
ed. Mercer. Glossaria Labbaei (in Tbesauro H.Stephani bondin. . III.
p. 201.): Armilimn, oxtvoc: corrige Armillum. Placidus in Glossis apud
Ang. M ai um , in Classic. Auct. e Vatt. codd. editorum T. III. p. 432.:
Armillum vas vinarium : unde anus ad armillum, ex ipso Festo, ut apparet. Isidor. Gloss, ap. Gothofred. p. 4. : Armillum erater, vas vinarium.
De hoc proverbio: Anus ad armillum docte cgit New,.
armo id
est humero] cf. Paulus p. 3. cd. Lindem, v. arma , p. 4. v. arm i la ,
p. 21. v. annulas.
6. Aerarii tribuni] cf. Varro de L. L. V.
. 181.
Aerarium] cf. idem V. . 183. Conjunxi banc notitiam
cum acrarioram interpretation , cum voc. sane, quo utramque Paulus
collig.it, clare ostendat, Festum haec fere scripsisse: Aerarii tribuni a
tribuendo aere s. a. Nam Stipendium olim aes militare dicebatur, quod
P. R. antique tempore aere tantum utebatur. Aerarium sane etc.
7.
*l"'x'/J 'crips!. ifQUtjt vg. Lino, frieis boni codd., quod per Ilacismum e

VQxijf, non e tptx ortum est. Sed genitivus ferri nequit.

appclla
mus] Lmn. appellatur boni codd. ct vg., ita ut post voc. apertum intcrpungatur ; sed bac intcrpnnctionc structura parum expeditur.
utfQixrtq\
scripsi. fricis boni eodd. tfixtj alter Guelferbytanus habet, ut vg.
scribebatur. ilvcv <pnixrq l.nn. , ut est in yett. cdd. Sed additum quasi
os I cudi I, novum vocabulum Graecum fingi. Quanquam apud Servium in
Virgil. Aen. V, 128. legitur: apricus urtv iflxT/, sine frigore: inde et
Africa, quod est ealidior.
8. ef] cum vg. omittatur, e bonis codd.
rcstituit LiitD. , sed parum apte cxplicat vernaculi verbis: auch sogar.
Convcnientius crit Pauli sermoni , etiam ad totum membrum rclativum,
et ad solum voc. Africa trabcrc.
9. Amoena] hoc , quod Paulus
habet, veriloquium Isidorus Origg. XIV, 8, 33. Varroni tribuit, Verrio
autehi plane aliud , quod sine numere sint . . quasi amunia. Facile in
tclligitur, ipsum Vcrrium ct Festum utrumquc etymon posuisse, sed Pau
lin prius tantum, quod ipsi probabilius vidcretur, excerpsisse. Vcrrium
scquitur, non laudato nomine, Scrv. in Virgil. Aen. VI, 638.
10.
Affecta] Linn, e bonis codd. affectata deteriores, quod Scu.. probavit,
propter Plautinum versum, in Rudentc II, 4, 5. Sed buius ct lectio et
sehtcntia nimis incerta , nee Festi interprctatio Plauti verbis convenire
vide tur.
11. Aquagium] vocabulo utitur Pomponius in Digest. VIII,
3, 15. XLIII, 20, 3.
12. remediis quibusdam] id est caercmoniis
Etruscis, de quibus dixi Her. Etrusc. IV, 8, 2. T. II. p. 340.
manali
lapide] cf. Paulus p. 95. v. manalcm. si creditur Chrislianum epitomatorcm arguit.
14. aqua] de huius voc. i-lvino paulo minus inepte
Varro de L. L. V. . 123.
15. accipiuntur] corr. Lrsinns , com
paralo Scacvola in L. Seja. D. dc donat. inter vivos (Digest. XXIV, 1,

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

(3)

LIBER I.

continent. Itaqne fanas proseculi redeantes ignem supergradiebantur aqua aspersi 5 quod purgations genns vocabant suffitionem.
Axitiosi factiosi dicebantur, quum plurcs ana quid agerent facercntqtie. Axit autem antiques dixisse pro egerit, ma
nifestum est; unde a xi te s mulicres sive viri* dicebantur una agentes.
Alites volatil auspicia facientes istae putabantur: bateo, sanqiialis , immusulus, aquila , vulturins.
5
Axa 111 en ta dicebantur carmina Salinria, quae a Salus scenlo tibiis cancbanliir, in universos lioinin_cS"f composita. Nam
in deos singulos versus facti a nominibus eorum appellabantur , ut Ianuli , liiiionii , Minervu.
Axis, quem Graeci ova dicunt, plurcs habet significationcs. Nam et pars cocli scptcntrionals , et stipes teres, circa
quem rota vertitur, et tabula sectilis axis appellatur.
Ador larris genus, edor quondam appellatum ab edendo, Tel quod aduratur, ut fiat tostum , nnde in sacrificio mola \q
salsa elliriliir.
Adoriam landein sive gloriam dicebant, quia gloriosum eam patabant esse, qui farris copia abundaret. *"-! > i'-<3
Arma proprie dieuntur ab armis , id est bunicris, dependentia, ut scutum, gladius, pugio, sica: ut ca, quibus procul
tela.
proeli
66.):

Virgini . .

die nuptiarum,

priusqnam ad enm transiret,

et

priusquam aqua et igni aeeiperetur , id est nuptiae eelebrentur, oplulil

deten ureos dono,

aetipiunl codd. Limd. : millo sensu.

De ritu lio

universa numina com. Grauert in Anal. I. p. 60 aqq.

M., ut . ficti Lut, cum Go. et aliis codd.

quod retiere raalui , quam lanunlii lectionera vnlgatam , quam nulla

nuptiarum cf. irr de L. L. . . 61. et quae ibi annotavi , practrrea

analoga dfendit, in contexto retiere.

Ovid. F. IV, 791.

anuales ant lanuarii poscit.

Statius in Silv. I, 2, 4-6. Paulus infra p. 66. . facem.

Plutarch. Qu. Rom. 1.

videlicet quin hae dune res . .] Vcrrio in
.symbolics bac doctrina plane conven! t cum Varrone , qui 1. 1.: Igitur
duplex enusa nnseendi ignis et aqua ;

ideo ea nuptiis in limine ndhi-

7. facti]

Ianuli] boni codd.,

Nam Latinac linguae ratio ant

8. pars eoeli septentrionalis] cf.

Varro de L. L. VII. .74.

stipes] cf. Festus Qu. XIV, 19. p. 123,
8. v. stipes.
10. Ador] cf. Nonius p. 52, 20. M.
edor . . .
ah edendo] confirmasse banc sentcntiam Vcrrium puto Ulis , quae apud
Plinium N. H. XVIII, 7, 11. . 62. leguntur: Populum homanum fan*

benttir quod eoniungit.

tantum ex frumento CCC annis usum, Verrius tradit.

1. supergradiebantur] M. et Limd. supergrediebantur vg.
suffitionem'] cf. Paulus" p. 87. . laureati.

2.

3. Axitiosi] cf. Varro de

cf. Festus Qu. VIII, 21. p. 169, 13. . mola.

codd., quod rctinui, non quod dc ratione a Li.vd. proposita mihi persua-

L.L. VU- .66., cuius libriiriiin lectio varians, quamvis corrupta, il lain

sum esset , sed ne quid vctusti obliteraretur.

toc. formam veram esse confirmt.

p. 59, 11. M.

quos Liso, e Gd.

untiquos dixisse] dixisse nnti-

4. axiles] corr. Scal. comparata glossa Labb. :

adoreaux Tg. cf. Non.

Scal. Glossario , quod postea Labbaeus edidit , bacc

affert- Adoriosus kSoSo /; ucfouvtx^c; /, quae acute sic

Axitas (quod mutt in Axites) dnortiiOfiuTixiii. axles Gv. axies vg. axiles

refingit- Adoriosus Viioto, < .

e libris affert Goth.

Apparet, glossarii auctorem ipsum Festum tractasse.

viri | corr. Scal. dii codd.

5. Alites] cf.

mola snlsu]

12. Adoriam] boni

Ador, vint], w /.
Placidus in Glossis,

Festus Qu. X, 13. p. 178, 15. . oscincs.

sanqualis] cf. Festus Qu.

editis ab Ang. Maio in Classic. Auctor. e Vatic, codd. editorum T. III.

XV, 19. p. 151, 2. v. sanqualis porta.

immusulus] Go. Li.id. t'n-

p. 429.:

musulus M.

De hoc cf. Paulus p. 83. 84. vv. immusulus et mmussulus.

Adoren, laus de adore, id est laus beltien.

Adoria, gloria vel bona fuma.

Et idem p. 432.:

13. Armn] consentiunt Servius in

vulturius] Go. vulturus M. volturius Lino, e deteriori cod., contra Pauli

Virgil. Aen. IV, 495.

morem. V. p. ICI. v. Vulturnaiia.

. anaxare (vg. axare), et glossarium Cyrilli apud. Labbaeum : axamenta

Fest. Qu. XVI, 8. p. 192, 11. leguntur.

nrmis, id est humeris] cf.
Paulus p. 2. . armillum.
ut] boni codd., ut Aldina. et Lind, ex

oW/o inl fri'oti* 'HqaxUove ,

nno cod. malac notae , interpunctionc ante hoc toc. sublata.

6. Axamenta] cf. Paulus p. 8.

quae post Turnebum Advers. XXII, 24.

Scal. in bunc Pauli locura ampio commentario instruxit.

tur] corr. Dacerius , ut Gutbcrleth de Salus p. 114.
eomponebnntur codd.

cnnebnn-

enntabantur Lime.

homines] non dubito Festum scripsisse deos,

at univcrsi dii singulis opponcrentnr.

Illud tarnen omnes codd. et edd.

Iiidor. Origg. XVIII, 5, 2.

Tideo, quae esse possit gramiuatici sententia.

Eadem fere infra in

Ita non

Vg. scribebatur: et ea

quibus prope proeliatur: sicut lela,

quibus procul, quae corruptissima

sunt et codd. fide rrprobata.

14.

tela] nam tela Verrius putavit

proprie sola missilia die. V. infra Qu. XVI, 8. p. 192, 8.

A*

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(*)

(4) Ar m i ta diccbatur virgo sacrifican, cui lacinia togae in humcrum erat reiccta. Legibus ctiam Lanrcntum sanctum est,
ne pomum ex alieno legatur in annum, id est, quod humeri onus sit.
Armentum id genus pecoris appellatur, quod est idoncum ad opus armornm. Invenios tarnen feminine armentas
apud Ennium positum.
5 Album, quod nos dicimus, a Graeco , quod est Ayr, ^est appellatum. Sabini tarnen alp um dixerunt. Uncle crcdi
potest, nomen Alpium a candore nivium vocitatum.
Albes a scuta diccbantur, quibus Albenses, qui sunt Marsi generis, usi sunt. Hace cadem decumana vocabantur, quod
essenj amplissima , ut decumani ductus.
A 1 b i n a agcr trans Tiberim dicitur a luco Albionarum , quo loco bos_alba sacrificaba tur.
10 Albula Tiberis flnvius dictas ab albo aquae colore; Tiberis autem a Tiberino Silvio, rege Albanorum, quod is in
exstinctas_ est.
Ambo ex Graeco ductum videtur , quod illi a/tyt dicunt.
Am I) actus apud Ennium lingua Gallica srvns appellatur.
(Am pracpositio loquelaris significat circum, undc supra servus ambactus, id est circumactus' dicitur.
15 Ambest ita tcrtiae personae verbum est, ut nullam aliam liabcat dcclinationem.
(5) Ambcgni bos ct verbix appcllabantur , quiln ad eorum ntraqne latera agni in sacrificium duccbantur.
Ambidens sive bidens ovis appellabatur , quae superioribus et inferioribus est dentibus.
Ab emito significat demito vel auferto. Erne re enim antiqui dicebant pro acciperc.
1. Armita] Lind, e bonis codd. rmala vg. In talibns reluis fi il im
Codd. scijiii malui, qnam analogiam niinis incertain.
virgo] intelligilur a Sexe. Maxima virgo Vcstalie.
in. humerum erat reieetd]
conferenda sunt, qnae de cinclu Gabino Scrr. in Virgil. Acn. VII, 612.
9. ne pomum ex alieno legatur in armum] In Germanorum iioribiis simill nia observari (interdicitur: in den buten, in die erme, in den sehoss
tniden), monet Iacobus Grimmins noster in Anliqq. inris German,
p. 554. Quae autem Graccis legibus afferuntnr: x toi" uXXotqov /iov y.an-iv tfiri// fi?) i;in/cni nuiroi , ca Scal. finxit, nt Laurentum
legem Graeca interpretatione dilucidarct.
3. Amientum] melius
Varro de L. L. V. .96. Utranique ctymologiam, ab armis et arando,
coniungit Isidor. Origg. XV, 1, 8.
armentas apud Ennium] versu m
affert Non. p. 190, 20. M.
5. X<pv] scrips!, alphon Gu. alfon
M. itXifov vg. Xq Linn, e deteriori cod.
] om. Lind, cum Gu.
6. Alpium a* candore nivium] aliter Isidor. Origg. XIV, 8, 18.
7.
Albesia] i. c. Albensia. Alia bnius scribendi rationis exempla v. apud
Paulum p.6. V. Allicsis ct p. 15. v. amneses. Cf. Pkaef. IV, 3.
Al
benses] v. Varro de L. L. VIH. . 35. et p. XLVII. e Charisio p. 81 P.
decumana] cf. Paulus p. 54. . decumana ova.
9. Albiona] boc
solo teste nota.
10. Albula] cf. imprimis Varr de L. L. V. . 30.
dictus] dietus est Lind, e Gu.
Tiberis] eadem Paulus etiam infra
p. 155.
Tiberino] vg. Tiberio boni codd.: sed illud Varro et Pau
lus inferiore loco babent. Cf. Lit. I, 3. Dionys. I, 71. Auct. de orig.
G. 1t. 17.
13. Ambactus apud Ennium] Glossarium Labbaei : Am

bactus SovXoe /&, t "Ewioe.

lingua Gallica] consentit Cae
sar . G. VI, 15., quanquam non disertis verbis testatur, ambactos eo
nomine dici a Gallis. De Germanica eius vocabuli (andbahts) origine
V. lac. Grimniius in Grammat. German. T. II. p. 211. et in Antiqq.
iuris German, p. 304. Errores , in quos nunc non facile quis incident,
notare supersedeo. Vermis ipse praeter Gallicam voc. originem exposuit
vcriloquium Latinum , quod si verum esset , ambactus non servum , sed
libertum significaret. Ex_$o_ .Paulus singularcm fecit titulum.
14.
Am] cf. Paulus p. 1 5. vv. amnis ct amtermini , p. 18. v. amsegetes.
praepositio loquelaris] i. e. quae per se non subsist!, sed cun loquelis,
ut interprelatur Scal.
15. Ambest] i. e. ambedit. ISoiiium v. eoniest
p. 81, 9. M. contulit Goth.
16. Ambegn] Lind, bonis codd. umbigni vg. ambiegna bos est apud Varron.de L. L. VII. .31., ubi Turnebus ambegna poncbat, quae forma analogiac sane convenientior est.
Diversa plane et nova de ambcgni s ovibus Fulgen ti us, qui dicitur, p. 560,
6. cd. Mercer.
verbix] M. verbcx Gu. vervex vg. Linn. Antiquum
esse ilium scribendi modum, salis constat. Etiam berbex in bonis codd.
scriptornm repcritur. Cf. annot. ad p. 36. v. cantberius.
17. Ambi
dens sive bidens] amplius buins voc. et originem et usuin tractat Gclliue
N.A.XVI.6. Cf. Macrob. Sat. VI, 9. Serv. in Virgil. Aen. IV, 57. VI, 39.
t Paulus ipse inferius p. 27. v. bidental, ji. 28. v. bidentes, p. 29. v. bovem
bidentem.
18. Abcmito] propter ordincm literarum adducor fere ut
staluam Ambemito in Festo fuisse. De alio rariori composite suremit
Paulus p. 140.

(S)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM. LIBER I.

Ambarvalcs bostiae dicebantur, quae pro arvis a dnobus fratribus sacrificabantur. (

Amburbialcs bostiae appcllabantur, quae circuin trminos urbis Romae ducebantur.
in bu s tu s circumustiis.
Ambitus proprie dicitar circu tus aedificiorum patens in latitudinem pedes duos et sentissent , in longitndinem idem
quod aedificium : sed et codem vocabulo crimen avaritiae vcl aflectati bonoris appcllatur.
5
Adolcscit a Graeco A&yaxw*, id est accresco, venit. Unde fiunt ailullus, adulescens 5 altare, eo, qnod in ignis
cxcrcscit ; et exoletus , qui excessit olescendi , id est Crescendi , modum ; et inolevit , id ^st crevit.
Altara sunt, in quibus igni adolutur.

1. Ambarvales . . . saerificabantur] on, M. Vg. addebantur posthaec : Ambarvalis hostia est, quae rei divinae causa circua arva ducitur
ab iis, qui pro frugibus faciunt. Haec snmpta sunt ex Macrobio Saturn.
Ill, 5.: Ambarvalis hostia est, ut ait Vom peius Festus, quae et
quae seqq. iisdem verbis concepta. Posthacc Festum exposuissc neecsse
est, qui i sacerdotes f'iierinl, qui pro frugibus faciebant. Hace autem
cum illis Paulus in nnam enunciationem coniunxit.
a duobus fra
tribus] a duodeeim fratribus coni. Ant. Augustinus, quanquam idem etiam
aliain prnponit coniecturam: et frugibus, propter Macrobii locnm, de
quo dictum est.
Duodeeim fratres intelligit Arales , qnos duodeeim
fuisse, multi testantur. At nolui, testimonio correcto de quaestione decide.re, quae quam diilieilis et ancvps sit, e Marinio Atti de frat. Ar
vali Proocm. p. XXIX. cognosci potest , collate etiam Vossio in Virgil.
G. I, 345. Nrmpe pblicos illos sacerdotes , qui fratres Arrales dicuntur, unquam Ambarvale sacrum fecisse, nee scriptor quisquam, nee quae
supersunt Acta eorum ostendunt, ut iam vcrisimilius sit, ruri in singulis
pagis id sacrum a patribusfamilias ta factum esse , ut aliquod par fratrum ad hostias mactandas eligercnt. Quod sacrum Strabo V. p. 230,
pontfices (Ifofiri/^oyuq) facer dicit in vctustis terminig agri Romani,
id non esse embrrale , sed amburbiale apparel , ita ut pro ftpuoviav
scribendum sit dftovulay , nisi ipse Strabo Dominum eorum similitudine deceptus est. Io. A. Hrtung, de religionibus Roman. T. II. p. 5.,
cum apud Paulum pro duobus scribi iubct duodeeim , non attendit ad
ea, quae Augustini coniecturac obstant.
2. Amburbiales] Ambarva
les M., aperto errore. Sert us in Vrgl. Bncol. Ill, 77. postqnam de
ambarvali sacrificio dixit, pergit: Sieut amburbale (corrigitur amburbiale)
vel amburbium dieitur sacrificium, quod urbem circuit et ambit victima.
Cf. Paulus inferius p. 15. . amtermini.
ducebantur] vg. dicebantur
boni codd. , nisi quod in M. u supra positum est.
4. Ambitus]
Yarn de L. L. V. . 22.: ambitus circuitus , ab coque XII tabnlarum
interpretes ambitus parietis circuitus esse describunt. Quae Isidorus Origg.
XY, 16, 12.: Ambitus inter vicinorum aedificia locus duorum pedum et
semipedis ad circumeundi facultatem relictas, cl ab ambulaudo dictas,

ea omnia ex Fcsto fluxissc apparet, cd ex inferior! loco p. 14, De ipsa

re cf. Cuiacii Observv.1,4. XIX, 21. et quae Con.hic affert.
pedes
duos et semissem] ad eandem rem pertincre haec Volnsii Maeciani de
asse et eius partibus (in Graevii Thesauro Ant. Rom. T. XI. p. 1708.):
Lex etiam XII tabb. argumento est, in qua duo pedes et semis sestertius
pes vacatur , vidit A. . V. Dirksen de XII tabb. p. 466.
m
longitudinem] post hoc toc. Limb, lacunae signum apposait, quod modus
longitudinis exciderit, nisi forte (ut ait) putes hune esse verborum
idem quod aedificium lensum : in longitudinem eadem est mensura, qua
aedificium. Ac sane aliter haec verba intelligi nequeunt, nam ambitus,
quo insulae inter se distinebantur, nulla esse poterat longitude nisi aedi
ficiorum , sicut etiam Paulus p. 14. . ambitus solam latitudinem , non
longitudinem eius dfinit. Sed idem accusative casu positum est, ut sit
pro: eandem mensuran, totidem pedes.
6. aUd/faxu] coniectur
scrips!, oaliso M. aliso Gc., ex quo Lise, fecit uu, Uteris convemicnter, modo etiam significatni verbi aceresco conveniret. / vg.,
quod ridiculo errore ex uXaijoxa natum esse videtur. tl).oxu> etiam
Dac. in mentem venit.
aAileeen] boni codd. adolescens vg. Linn.
altare] aliud bnius voc. veriloquium Paulus postea posuit, melius infra
p. 2i. v. altara. Singularem altare Paulus vel Festus intulit , Vcrrium
eo usum esse, non credibile.
7. iaiolevif] cf. Festus Qu. XIV, 13,
p. 117, 19. . sbeles. Nonius p. 58, 21. et 247, 27. v. adolcre. Caeterum Lin, -horum verborum etvma longius arccsscre videtur, neque
persuade!, verborum adoleo, id est odorem facio, ab radie OJ, et ado
lesce , abolco, deleo (i. e. de -oleo), inoleo, subolcs , quorum radix
OL, cum Gracco proximo cognata est, eandem esse stirpem ct originem. Probaverim potius indicium Docdcrlin. Synon. T. IV. p. 2a3.
8. Altara . . adoletur] significatur summa arae pars , in qua tura cremaatur: de qua signification diligentcr cgit G. Freund, in Lex. L. L.I.
p. 226. Cf. quae in eodem opere p. XLVII sq. a Grolcfcndio expsita
sunt Glossaria Labb. : Altarium, (X,[la>fil<; , ^. &vaMOTn,ov.
igni] scripsi. igne Liud. e Go. ignis M ut vg. Sane apud podas
flammis arae vel tura adolcnfur, nun Dammnr in ans.

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(*)

Aliata antiqul dicebant pro aliter, ex Graeco i Xkolmg transferentes. Hinc est illud in legibus Numae Pompil : Si
quisqnam aliuta laxit, psos Iovi saccr esto.
As tu apud poetas astuliam significa t, cuius origo ex Graeco, ab oppido, aaxv, dedneitur, in quo qui conversait assidue
'
sint, cauti atque acut esse v idean tur.
() 5 A Ige ex Graeco ducitur, id est dolco, ut sit frigus dolor quidam membrorum rigore collectus*.
Ast significat at, sed, vel autem.
Anus dicta est ab annorum multiludine , quoniam antiqui non geminaban t consonantes; vel quod iam sit sine sensu,
quod Gracce dicitur vovg.
Ainussim regula riter, tractum a regula, ad quam aliquid exacquatiir, quae amussis dicitur. Quidam amussim esse
10
dicunt non tacite, quod muttirc interdum dicitur loqui.
Adgrctus, apud Ennium "adgretus fari", pro co^quod est adgressus, ponitur, quod verbum venit a Graeco ... surgo.
Agnus ex Graeco fivg deducitur, quod nomen apud maiorcs communis erat generis, sicut__et^lupus , quod venit ex
Graeco Xvxog.
Acgrum ex Graeco viyov appellator; a quibusdam putatur a voce doloris appellari, quod est a.
15 Annus ex Graeco venit, quem Uli vvov dicunt, et quod nos tri m um, illi dicunt tqUvvov.
Altcrum Sinnius ait idem significare, quod apudGraecos 'neov. Quidam vero ex utroque esse compositum kXog et 'tsQog.

1. id XXoiae] Limo, Guelferbytano altero, atlalius M. ad allies,

sec. manu a allies, Ge.
Pompil] Gu. Pompil vg. cf. l'un.
IV, 3.
2. quisquam] Lino, e bonis coild. quis vg.
ipsos] M.
ut v(j. ipsus Ge. Illuil temporibus priscis conrenirc constat.
Iovi
sacer] vg. Iovis acer boni codd. lovis sacer Lino, e deteriori. Consue
tude in bac formula dalivum casum postulat. Cf. leges regias infra a
Fcsto positas Qu. XI, 8. p. 40, 10. v. plorare.
3. Sorv] vg. astu M.
nsli (ii .
4. cauti atque acut] Fcstug fortasse scripsit culi atque
astuti , ut comici eatns et eallidus coniungunt,
5. frigus] rccte
dfendit I.iad. ab emendandi conato , juo Bonaventura Vulcanius algor,
Doedcrlin. Synon. T. III. p. 90. algor, frigus proposuit. Non bum , sed sensum explicat , propter quem frigus a dolore dici possit.
collectas] tiirr. Vulcanius, Scal. in mg. , Lino. coniectus codd. vg.
teneretus babet Gesner. in Thcsaur. Latin. T. I. p. 246.
6. vel]
M. ut Tg. om. Li m>. , ut videtur, cum Gu.
7. non geminabant
consonantes] bac re grammaticus noster saepc in expediendis vocabulorum
originibus utitur. V. Paulus p. 16. v. ab oloes. p. 20. v. aulas. Fcstus
I Qu. IX, 7. p. 7, 6. v. Mutas, et Qu. XIII, 29. p. 101, 29. . solitaurilia , qui quod Ennium boc mutasse narrt , id tituli confirmant , in quibus geminatio liquidarum ct sibilantis litcrac post medium sextum sacculum usurpar! coepta est, scd ita ut etiam simpliccs pro geminatis ad
scptimum usque saeculum medium non raro ponerentur, ut in lege
Servilia adesc , iouserit.
8. quod] Lin, bonis codd. qui vg.
trove] Libo, nui Gc. (de M. nihil traditur). oi'c Tg.
9. amus
sim] cf. infra p. CO. . examussim. Non. p. 9. 6. v. examussim. Quae

Placidus in Glossis apud Malum p. 436.: yimussis , regt[lae vcl tabulae,

quibus utuntur artifices ad saxa: unde adverbium diximus examussim,
ex ipso Festo ducta sunt.
1 1 . adgretus] boni codd. adgrettus
(non adgretus) vg., et sic Liad, deteriori cod. Lipsiensi. Sed V. D.
non rccte a fide librorum descivisse , intclligitur statim collate Paulo
p. 58. v. egretus. Ac dubitaverim cquidem omnino , an nunquam T in
participio apud Romanos geminatum sit. Nam niulnc litcrac multo difficilius geminabantur , quam liquidac et S.
adgretus fari] in Ennii
Annalihus I, 138. apud Mcrulam (ex ed. E. 8.).
a Graeco . . .
surgo] a Graeco surgo boni codd. a Graeco uyQii vg. a Graeco iyilou
surgo Limi. e cod. Berolincnsi, quod certe iyUooiiat vcl tynofiui esse dcbebat. Infra p. 58. cgrclus et adgretus ex Graeco sunt ducta , a surgendo et profieiscendo. Intclliguntur Gracca verba 'ynto&ai et yigeoS-ai..
12. communis erat generis] Scal. e Numae legibus compart:
muira caedito , et agnum feminam, apud Fcetum Qu. X, 5. p. 174,25.
v. opima spolia, et Paulum p. 121. v. pcllices. Hic tarnen meliorcs
libri agnam feminam babent. euf et lupus] de lupo femina Fcstus
Qu. VIII, 32. p. 172, 18. v. malo cruce et p. 96, 16. v. recto fronte.
13. ivxoe] >/ lxo corr. Scal., sine necessitate.
14. viyoor] M. ut
vg. anigron Go. Illud nomen constat ab Oppiano aliisque poetis pro
dici.
] Liso, bonis codd. a* ai vg.
15. 'rror] boni
codd. i'voy dcterior. Utramquc formam agnoscunt grammatici Grae.
"Evoc vctus, practcritum significat, ut J'to Latinum vtus cet. Itaque
annus a Graccis certe a diuturnitate dictus est.
16. iXot et tiqo]
melius Doricum ilifao comparasset.

; t

(6)

DE SIG.MFICATIONE VERBORUM.

LIBER I.

Alter et pro non bono ponitur, ut n auguras altera quum appellator avis, quae jutique prospra non est: sic alter
nonnunquam pro adverso dicitur et malo.
A Hies is dies dicebatur apud Romanos obscoenissimi omiuis , ab Allia- fluvio scilicet, ubi Romanus fusus a Gallis
exercitus est.
Allecti* dicebantarjajradJRomanos, qui propter inopiam ex cqncstri ordine in senatorum sunt numero adsumpti. Nam 5 (')
patres dieuutur , qui sunt patricii generis ; conscripti , qui in senatu sunt scriptis annotati.
Altercatio iurgatio.
Alternatio per^vices sucecssio.
Alma saneta sive pulelira, vel alens, ab alendo scilicet.
'
Altellus Romulus dicebatur, quasi alius in tellure, vel quod tellurem suam aleret; sive quod aleretor telis ; vel quod 10
a Tatio Sabinorum rege postulatus sit u colToquio pacis, et alternis vieibus audierit loculusque fuerit. Sicut rniiu
fit diminutive a macro uiacellus , a va fro vafcllus, ita ab alterno altellus.
Al tus ab alendo die tus, alias ab al tit inline altus.
Allcrplicciu dupliccm.
Altertra altcrutra.
15
Alcedo dicebatur ab antiquis pro aleyonc, ut pro Ganymede Catamitus, pro Kilo Melo.
Alica dicitur quod a lit corpus.
Alicariae meretrices dicebantur in Campania solitac ante pistrina alicariorum versari quaestus gratia, sicut bae, quae
ante stabula sedebant, dicebantur prostibula.
Almities habitus almarum rcrum.
20
Alius polie v scandens proximum digitum, quod velut insiluissc in alium videatur, quod Graecc dicitur i).).to&ui.
1. Alter et pro non bono] Ex Latina lingna cvnnuil hic usus, sed
Graecis satis frequenter usurpantur talia, ut 'iiqo (tifiar,
alfer]
M. , ut vg. aliler Likd. e ectt. codd. , nescio quo sensu.
'.'. nonnunquam] vg. in terdum I.i-vd. non indicate fonte lectionis.
3. Alliesis] boni codd. Lisd. Alliensis vg. Cf. Festus Qu. XIII, 1 p. 88, 14.
. religiosus. Accurate de hoc die commentatus est Fr. Lachmann, de
die Altiensi. Gott. 1822.
5. Allecti] Adlecti codd. et edd., ut videtur, oinnes. Sed illud posui propter literarum ordinem, de quo dictum
est in Prakf. II, 2. Allccti iidem appcllati esse videntur qui conscripti,
nam ut Festus infra Qu. XII, 24. p. 64, 25., hos P. Valerius Consul ex
plebe adlegit. Livium autein , II, 2., eadem voce uti , Scal. non
narrt.
adsumpti] Gv. assumpti rcliqui codd.
6. conscripti]
cf. Paulus p. 32. . conscripti , et Festus Qu. XII, 24. p. 64, 22. T. qui
patres.
7. 8. Altercatio . . Alternatio] apparct hace propter synonymiam composite et distincte esse.
9. sancta sive pulehra, vel alcns]
eandem dubitationem testalur glossarium Labb. . alma.
10. Al
tellus] Romuli cognomen hoc solo teste notum , a Naevio , puto , vel
Ennio memoratum.
sive quod aleretur telis] . Lino, non monito
lectore, manifesto errore, nam in edd. antiquis omnibus extant.
14.
Alterplicem] Isidori Glossarium, quale in Gothofxedi Auctor. L.L. edit um

est, non habet, quae Scal. inde affert: Alterplicem, duplicem, dolosum.
Sed in Evccrptis Pithoeanis, ibidem adiectis, est p. 53. AetipUcem, dupli
cem, dolosum. aliis alterplicem i. e. simplieem. Simili errore id voc.
corruptum est in Placidi Glossis , quas Maius edidit p. 435. : Altiplieem, dolosum, duplicem.
15. Altertra] notabilis syncope.
16
Alcedo] cf. Varro de L. L. VII. . 88.
Catamitus] r. Paulus
p. 34. . catamitus.
Mein] y. infra p. 93. . Melo. Partim eadem,
partim alia exempta priscac huius Romanorum inelegantiae in imitandis
Graecorum npminibus , quae vastitatc quadam oris deformabant , leguntur
apud Pauluni p. 16. v. Alumento. Cf. etiam . apluslria p. 9. y. Aperta
p. 19.
17. Alica] id toc. sine aspirationc dictum tradit Verrius
ap. Charisium I. p. 75. P. , quocirca hoc etymon exposuerat.
18.
Alicariae] . Plautus in Pocnul. 1, 2, 54.
dicebantur] M. appellabantur reliqui.
in Campania] ubi optima fiebat alica teste Plin.
N. H. XVIII, 11, 29.
19. prostibula] cf. Paulus p. 124. . prosedae.
20. Abilities] Charisius I. p. 25 P. : Almities wxfatut.
Glossarium Labb. a Scal. laudatum : Almities ; ucx^i t^qnuu.
21. Alius] eadem fere iisdem verbis leguntur apud Pauluni p. 76. .
hallus. Glossae Isidori et Pithoeanae : Allex pollex pedis.
scandens
proximum diyitum] incertum , qua in re , puto in ludo quodam , nam

PAULI DIAC. EXCERETA EX LIB. POMP. FESTI

(7)

-
Alvcoliim tabula aleatoria.
Alva s venter feminae ab alendo dicta. I Est enim feminin! generis.
(8) An gor est animi vcl corporis ruciatus, proprie a Graeco , id est strangulations, dictus; unde_ct faucium dolor
angina vocatur. Plautna : "Vollem me in anginam vcrti, quo liuic aniculae fauces pracoccuparem."
5Antigerio antiqui pro valdc dixcrunt.
An tch ac* Tcrcntius pro antea ponit.
Ante urbana praedia urbi propinqua.
lar i um bellum , quod aute urbem gcritur.
AxarcJ- nominare.
10 Antipagmcnta valvarnm ornamenta, quae antis appiiigiintiir , id est affiguntnr.
Antefixa, quae ex opere figulino teclis aifigiintur suby stillicidio.
A nrea x auriga. ureas enim dicebant* frenum , quod ad aures equorum religabatnr; orias, quo ora coercebantnr.
Anritus a niagnis auribus dicitur, ut sunt asinorum et leporum, alias ab audiendi facltate.
Au rum dictum, quia praeeipue custoditur. Graece enim custodire dicitur, nnde et tbcsaurum
Hippocrates mcpollcx venus in amphitheatre , et pollex erectas, dgito primorc in cam
residente, in adorationc aliam speciem oflerunt.
dicitur XXwd-ai]
vg. dicitur allcstke M. et inverso ordine, quem reeepit Lind., Gu.
I. Alveolum] neutrum genus Panli ignorantin invectum esse pulo,
qui cliam p. 108. v. naustibulum alvetim nominativo casn suo periculo
wripsit. Nam in Festo legitur: vas alvei simile. Masculina ita in
// i Beutrn conversa saepius in Paulo observabimus , velut p. 9. v. Agon i um
ludum scripsit pro Indus, p. 13. pedieuhm fro pediculus, item p.33.
i v. cilium folUculum, p. 36. cassiculum, p. 37. Curti lacum.
2. Zi
vils \ cf. Non. p. 193, 23. M. Notum alvuiu interdum pro utero dici;
banc igitur significatum Vcrrius primarium vocabuli putavit.
est
enim feminini generis] M. et Gc, nisi quod hic generis feminini. Hace e
codd. et edd. vett. I.imi. addidit, nam vg. absunt.
3. est] M. ut vg.
id est Limb, ex Go.
yxrrj] coni. Scal., quem sequitur Lind, ovrecy/n vg.
anchedellen M. anchedellin Gc, quae lectiones quid clent, non divino.
Scal. putat , ilyxyyilXa* quod mg. Ace. appositum habet , ortum esse
ex Sy/nr, .Xnv.
4. Plautus . . praeoecuparem] . M. Versus
est e Mostcllaria I, 3, 00.
5. Antigerio] memoralur a Quinctiliano
VIII, 3. et in glossariis, quae Scal. et Uns. afferunt. v. Harbins ap.
Mnium p. -432. Ordinem explicntionum Lind, ex Go. constituit; in aliis
Augur , Anlehne et Antigene post voc. Antefixa explicantur.
6.
Antehac] coni. Lind. Anaereon boni libri , quod Lind, ex compendio
scripturae aSec ortum putat. antidea coni. Urs. ante vg. antehac a
Tcrcntio , sed ctiam a Cicerone et aliis usurpar! constat.
ponit]
vg. , ut in edd. vett. posait Lind, non indicate fonte lectionis.
7.
Anteurbana] voc. null alio anetore no tum.
8. Antarium bellum]
aguoseunt etiam Servios in Virgil. Aen. XI, 156. et glossa a Scal. allata,

quam apud Lahhacum non reperio.

9. Axare] Gloss. Lahh. :
a a n\ im l , oro/iii^ovoiv. Hoc anaxant ut etiam apud Paulum reponatur,
literarum ordo poseer videtur. Libri tarnen Axare tuentur, sed M.
totum articulum omit lit. Cf. p. 3. v. axamenta.
10. Anlipagmenta]
nntiquius , ut Tidctur , quam antepagmenta , quanquam lex Puteolana,
satis antiqua illa , apud Grutcrum p. 207. , plurics antepagmenta habet.
milis] vg. anteis M. antehis Gc. cf. Paulus p. 14. v. antes.
appinguntur] boni codd. Lind, adpanguntur vg. Temer Forcelliniani
Lcxici editor in Germania sentenliac dooti Itali , posse verbum appingo
l'tiam deduci a pangendo , ut compingo et impingo, adscripsit: Minime ;
quid enim prohibet?
11. Antefixa] cf. Liv. XXVI, 23. XXXIV, 4.
sub] super corrigendum dixi Etrusc. Rcr. IV, 3, 2. .. p. 247. ann.
15., cum quae teeti ornamenta sub stillicidio, id est infra simam,
esse potuerint, intclligi nequeat.
12. aureax auriga] etiam solitariuin cqiiuin , sive xi), /ni, eo nomine dictum esse, demonstra! Scal. e
glossariis.
dicebant] con*. Urs. dieebatur codd., etiam Lind. Eadem
itcrat Paulus p. 22. v. ureas, et I'eslus Qu. IX, 32. p. 32, 23. v. orcae.
orins] codd. lectioncm servavi cum Lind., quanquam inferiore loco oreac
dicuntur. Sed etiam Placidus apud Maiuiii p. 249. : one freni (id est
urine, freni) habenae ab ore dicuntur. Nullum fuisse aurcarum et orearuin discrimen , \i\ opus est ut moncatur.
13. alias ab audiendi
facltate] ut apud Plautum.
14. wQtv] vg. orin boni codd.
thrsaurum] omnes codd. , ut videtur, sicut vg. thesaurus corr. Lind. Sed
thesaurum etiam Petron. fragm. Trag. 46. extr. ed. Burmann, habet.
Hippocrates mdiats] hune alienum esse ab hac re , et legendum Ilypsierales, probabiliter statuunt Scal. et lias. Hic, Gcllio teste N. A. XVI,
12, 6. scripsit super iis, quae a Graecis accepta sunt, et laudatur etiam
a Varrone de L. L. V. . 88.

(8)

DE SIGIVIFICATIONE VERBORWI.

LIBER I.

9
"

liions-]* de nomine inventorie id dictum putat, quem vocilatum ait Aurion. Quidam ad similitudincm anrorac coloris
noincn traxisse existimant; nonniilli , quia mentes liominum avertat; alii a Sabinis translatum putant, quod illi
ausuin dicebant.
Auricbalcum vel oricbalcum quidam putant compositum ex acre et auro , sive quod colorent babcat aurcum. Oricbalcum sane dicitur, quia in montuosis Iocis invenitur. Mons elenim Graccc o appellator.
.
5
s dicitur, qua sarcinatrix ve^_etiam ornatrix utitnr. Palcae ctiam quaedam de frumento acus dicuntur; exercitus
qiioquc instructio , quod ca pars militum vebementissima est ad bostem vulncrandum acumine telorum. Totum (9)
. autem ex Gracco sermone trabitur, quoniam sarcire apud illos xtauo&tu dicitur.
Aseiduus dicitur, qui in ja rc^jjuam frequenter agit, quasi consedisse videatur. Alii assidu uni locuplctcm, quasi
multorum assium , dictum pu tanin t. Alii en m, qui snmptn proprio militabat , ab assc dando voatum existiman- t. 10
Andruarc id est rccurrcrc a Gracco verbo dvaafitv venit; bine et drua vocataest.
Anroarc gratias referre. Truant movent r. Triiaiii quoque vocant, quo permovent coquentes exta.
Acnpedius dicebatur, cui praccipuiim erat in currendo acumen pedum.
Adruinavit rumorcm fecit, sive commurmuratus est, quod verbum quidam a rumine, idfstjiartc guttnris, putant deduci.
1. Aurion] Li>d. e boni* codd. , ni A. Ace. in mg.
Aurum Tg.
ad similitudincm] Lijcd. codd., ut videtnr, omnibus, et edd.Tett. a similitudinc vg.
%. avertat] aurunect coni. Scal. , quod dictum esse
mit pro averruncet.
3. ausum | ita Sabini Aurelios dicebant Ansclius , teste Paulo p. 20.
4. orichalcum] ita Paulus ctiam infra
p. 36. . Cadmea. De orichalco sufficiet Beckmannum in Aristot. mirab.
Mcult. 50. et 63. consultare.
. ex aere et auro] idem veriloquium
proi-rt Sirv. in Virgil. Aen. XII, 87.
5. etenim] bonorum librorum li-.'io , quam recte dfendit Linn.
6. ornatrix] Koa/tip:ia et
. de qua mulla Scal.
Palear] cf. Paulus p. 17. . ace
ratum. Hasbro acere acus dixit ctiam Columella II, 10.
exercitus. ..
ins truetio] boc imnes clamant falsum esse ac de acie, non acu dicendura
fuisse. At cum icredibile sit, in tantum errorem ineidisse Tel Paulnm
Tel Festem, quin sstuimus, singulare genus acici, in cuspidem porreetae,
dictum esse acum?
g. quoniam] Lino, libris, nt Tidetnr. cum
Tg. quod coni. Turnb. AdTers. XIV, 12. quia L'as, esse testatnr in
manuscripto. Ita saepiu. varietur.
xlouo&ui] Tg. acesastke boni
libri. A. Acc. buic glossa. ,liam praeponit de acere, e Varronc de R.
K. snmptam , quos libros Fetus Paulusquc alias non commmorant. V.
CoroUar. glossarum in calce ll,r; buius adiectum.
9. Assiduus] cf.
Varro de L. L. VII. . 99. Ch>risius I. p. 58. P. , qnocum maxime concinunt, quae Glossarium apud Cra,crum laus Chronik p. 198. habet. V.
PaAEF. II, 3.
assiduum locup.iem] XII Ubb. . Gell. XVI, 10.
Cicero Top. 2. Nonius p. 67, 18. M. T. proletarii.
.10. militabat]
assiduum militem ctiam Placidus in tlossis p. 434. Mai. explicat, sei
aliter.
11. Andruarc] cf. Paulus in proximo . anlroare et Festus
Qu. XIII, 8. p. 80, 32. . redantruare. Apparet, non solum amptruare
et animare dictum esse , sicut templare et tentare , sed etiam , litera T

emollita , andruarc.
id est] om. Lmn. propter Ge.
taSoa,fitlr] scribendum esse ridrent Turneb. Advere. XIV, 12. rt Scal. eudramin Go. Cunde am alter Guelferbytenus radoafirtr fecit) anlhramin
M. vaior Tg.
rfriie] voc. ignotum , nam quae addit cod. Lipsiensis: textricis instrumentum, ea coniectura fluxissc Tidentur. Putins
drua pro trua dictum esse Tidetnr.
12- Antroarc] cf. superius annotata. In Glossariis Labb. p. 199. in Stcpbano Londinensi , ubi est
animare oxtlivat, legendum esse conieceris : aaXivaai.
moventur]
boni codd. et edd. Tett. movent Tg. Li*d. Sed cf. andruarc.
Trnam]
cf. imprimis Varro de L. L. V. . 118. Sed Paulus non earn trnam
dicere Tidetnr, quam Varro, sed (ml lam. De eadem Titinius apud Nonium p. 19, 18. M. . trnam: Coeus magnum aeneum , quando fervit,
paula eonfutat trua.
13. Acupcdius] acripedius coni. Vulcanius.
At etiam Glossarium Labb. apnd Stephan, p. 200. habet: aquipedium
; of)i'n , nbi non opus est acnpedius corrigere , quanquam etiam hoc
ibidem p. 191. reperitur, quoniam sy liaba qui ex eu et vocali i ad com
ponenda Tocabula interiecta coaluit. Ita aquifolium ab aciibus , slerquilinium a toc stercus dicta sunt. Quod apud Festum Qu. X, 28.
p. 185, 27. . pedarius e Lucilio legitur: agipes, in acipes mutabimus;
ut ex arqnites facti sunt arcites (. annot. ad Paulum p. 18.) , ex aqnipensere acipenser (. p. 19.) et alia multa. Apud Placicliim quod legitur
p. 435. Mai.: Aeu pedum, velecitate pedum, miliarem in a eu prit um.
veloeitale pedum insignem, nisi ipsnm excerptorcm haec peccasse putarem.
14. Adrumavit] . Festus Qu. XIII, 7. p. 79, 19. . rumitant, Nonius
p. 166, 33. . rumitare, glossae Isidori p. 1., Pithoeanae p. 53. et quae
leguntur apud Cramerum Baus -Chronik p. 202.
a rumine] .
Festus Qu. XIII, 7. p. 79, 28. . rumen, Qu. XIV, 12. p. 116, 32. .
subrumari, Nonius p. 18, 13. M. . rumen, bidor. Origg. XI, 1. . 59.

10

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(9)

Acier i s sccurls aerea, qua in sacrificas utebantar sacerdotes.

Aplustria naviiun ornamenta, quae quia crant anvpliusj quam essent necessaria usu , etiam amplustria dcebantur.
Agina est quo inser tur scapus trutinae, id est, in quo foraminc tintina se vertit, unde agi na to re s dicuntur,
qui parvo lucro moventur.
5 A g on i um dies appellabatjir , quo rex Iiostiam immolabal; Iiostiam cnim antiqui agoniam vocabant. Agonium cliam
putabant deum-__dji praesdentcui rebus ageuds ; Agonalia ei"g festivitatem. Sivc quia agones dicebant montes,
Agona sacrificia , quae fiebant in monte ; bine Roniac mons Qurnals Agonus et Collina porta Agoncnsis.
Agonium id est ludum, objioc dictum, quia locus, in quo lud initio facti sunt, fucrit sine ngulo; cuius festa Ago
nalia dicebantnr.
10 Agea via in navi dicta , quod in ea maxime quaeque res agi solet.
(10) Agonias bestias putant ab agendo dictas.
A lb o gal er us a galea nominatus. Est enim pileum capitis, quo Diales flammes, id est sacerdotes Iovis, utcbantur.
Fiebat cnim ex bostia alba Iovi cacsa , cui affigebatur apex virgula oleagina.
Apluda est genus minutissimae paleae frumenti sive panici, de qua Naevius : "non bercle apluda est bodie, quam
1. Acieris] Quae glossarium Philoxeni: Acirie tiVr/ Uovrov ,
nXavTog, ea ne dtibiteg, quin vil ex Vcrrio integro, vcl saltcni ex Festo
ducta sint. Apud Labbaeum legitur Acceres. Etiam Isidori ct Pithoeanae glossae aderes babent.
2. Aplustria] Glossar. Labb. : Aplustra
miy 7i).olov, <; ". Etiam hace e plenioribus his Ulms docta sunt.
Voc. aplustrc sire aplustrum sive aniplnstrum (nam in talibue lingua incerto gradu vacatur) iisilcm temporibus , quibus Catamitus e Ganyincdc,
e voc. u<f).ucnov ortum est. V. supra annot. ad p. 7. . alcedo.
am
plustria] . interpp. Silii Ital. X, 325.
3. Agina] voc, quo Tcrtullianus utitur. Placidus in Glossis p. 434, Mai. : Aginam, seapum trutinae,
quod eo mensura ponderis agatur, quae ex Festo negligentcr execrpta esse
videntur.
ouo] id est in loco, ut Lino, explicat, sed quem
in locum.
aginatores] Glossac Isidori et Pithoeanac habent : acinari
(scr. aginari) trieari, in parvo morari, et agginantes , explicantes.
Illud e pleniori Festo haustum esse existimo.
5. Agonium dies]
Varro dc L. L.VI. .12.14. Agonales dies agi dicit sub initium anni,
qui in Calend. Maff. Pracn. a. d. V. Id. Ian. notantur, Agonia autcm
eundem diem , quo Liberaba celebrabantur , id est XVI. Kai . Apriles,
qui AGON, notatur in Calendario Vaticano. In Calcndariis cliam a.
d. XII. Kal. Iunias, et a. d. III. Id. Dcembres AGON, vel AG. notatum
reperimus, ct hunc quidem Deccmbris diem Festus Qu. XV, 15. p. 147,
8. Agonalia appellat, ilium Mali Ovidius F. V, 721. Agonia. Verrius
antem, in Calend. Pr.ieuest. ad d. V. Id. Ian., Agonia dicit, quae
Varro Agonalia, et hanc ob caussam etiam Paulus Agonia et Agonalia
non distinguit; neque Ovidius, ut apparet collatis F.I, 317 sqq. V, 721.
rex] in regia, cf. Festus Qu. XIII, 15. p. 87, 23. Haec Varro in Ago nalibos facta narrt.
5. 6. Agonium . . deum] de hoc nihil alii,
ct apparet, inventum cum esse studio etymologico.
Agonalia eius

festivitatem] haec verba Sc,, proscripsit, et corum loco reposait, quae

post voc. ngulo lcguntur: cuius festa Agonalia dicebantur. Sed nulla
est caussa huius iudicii satis efficax, et boni codd. contradicunt.
6. 7.
sivc . . monte] haec, quae Linn, puncto interposito disccrpsit, in unam
sententiam conjunxi.
Agonus] Scal. in mg. et Lino, cum Gv.
JEgonis M. Aegonis vg. Mirnm , quod etiam infra apud Fcslum Qu,
XII, 24. p. 64, 9. Quirinalig collis olim egonus appcllatus ese dicilr.
Collina] de hac Festus Qu. XII, 23. p. 63, 15.
Agonensis] M. bran.
Aegonensis cett.
8. Agonium] M. vg. Agonum Linn. 'em Go.
ludum] Paulus in excerpendo Festo structuram turbavit. S-" ludicrum,
ut A. Ace ait, pro ludo legeremus, minus laboraremus. ac<l in -Festo
ludum fuisse videtur accusative casu positum.
loMSi intelligitur,
nisi fallor, is, quo Circus Agonalis est rue tus cet, in n'oa Lrbis rcgione.
10. Agea] Glossarium Labb., in quo est: Agear, rSQu/tbav xal ngotfo n).oov, a Scal. ita acutissimc corrigitur: - hvyia, naorfoc nolov, collato Ennio ap. Isidor. Origg. XIX," Annal. VII, 51. apud
Mcrulam.
11. Agonias hostias] Glossae idori: Agonei, victima e,
ct Agonia, hostia. Placidus p. 436. Mai. : ^oniae vielimac vel hosiiae.
Quae idem de voc. hostia addit, pertinent 4 p-76. Glossarium Labb.:
Aglonia Ifilov. Agona correxit Scal.
* agendo] i. e. a cacdendo, ut apud Festum Qu. XV, 25. 157, 10. Hie illud Agonei
ct Aoc age, de quibus formulis Ovid. v- h 317. ct alii.
12. Albogalerus] cf. imprimis Varro . Gel' N. . X, 15. et Sucton. . Serr.
in Virgil. Aen. II, 683.
U, Apluda] cf. Non. p. 69, 31. M. Hic
cum Gcllio furfurem, Plinius ci nostro paleae genus dicit : sed furfur
ex palcis maxime nascitur. PAcidus in eadem p. 433. superius habet :
Ahludam, paleam, inferius: Apluda, furfurina, alii panici: quasi ductam
a potu 7iiyi) dictam, corruptissime.
] boni codd. ut vg. ne in

(10)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER I.

11
)

to , nequior.
Suntjj jju^ apladam sorbitionis liqudissimum patent genus , quod flato* deciatur et quasi
adplodatur.
Ar 1 du m propric est,^ quod naturalem li inn rein a in sit. Dicitur antem per contrariain signiGcationcm , quod irrigari
desicrit. Nam aevetv Graece irrigare est.
Apt us quurn. propria signilicatione intclligatur, pon tarnen solct pro adepto, sicutjs^apisci pro adipisci.
Area proprie dicitur locus vacuus, quasi exaruert et non possit quicquam generare.
Augulus a Graeco ayxvXov venit, sive ab eo, quod est iyyis, id e_st propc.
Aduncantur, quae ex diverso coacta facinnt anguli formant.
Affines in agris vicini, sive consanguinitate coniuncti.
Anclare baurirc a Graeco descendit. Livius : "Florem anclabant Liberi ex carebesiis."
Anclabris mensa ministeris divinis aptala. Vasa quoque in ca, quibiis sacerdotes iitiinliir, anclabria appellantur.
Ancunulentac feminae menstruo tempore appellantur: unde trahitur inqninamcntuiii.
A tras-]* convalles vel arborum intcrvalla.
Arfcria aqua, quae infers libabatur, dicta a feren do; sive vas vini , quod sacris adbibcbatnr.
Affatim dictum a copia fatendi, sive abundanter. Livius: "Affatim edi, bibi, lusi." Terentius affatim dixit pro eo,
quod est ad lassitudinem.
deterioribus , unde Linn, fecit nee. Est senarius ex incerta Naevii fa
bula, y. Bothe Poet. Seen. Lat. Vol. V. P. II. p. 22.
1] deiciatnr] Gv. deiieiatur cett.
2. adplodatur] Go. applointur Lu, adplaudatur vg.
3. Aridum] cf. Vonius p. 245, 2. M.
5. 4ptus] ant activi verbi apere , aut deponentig apisei participum
est. He illo . infra p. 16. v. apex et p. 19. v. ape; de dpo
nents participio cf. Non. p. 234, 22-27. M. . aptani.
gieut et]
Lina, e Go. et om. cett.
6. ./] idem quidem etymon, sed in
alinm sensum onversum, habet Varro de L. L. V. . 38.
7. venil]
M. om. Gu. vg. Libd.
8. aduncantur] scripsit Lid. et baec ita
distinxit, ut proprium facerent articulum. addueantur boni codd. , ita
ut haec cum supcrribus coniungantur. quod aduneatur Tg. Vossius
baec: quod aduneatur post uyxiUo Iransposuit. Verbi ajuncare haec
sola est auctoritas.
9. consanguinitate] vix putaverim Verrium
ipsum affines dixisse consa. guineos.
. anclare] cf. Nouius p. 107,
25. ubi exanclare perpcti , ct p. 292, 3. , ubi idem verbum exbaurire
interpretatup, et Paulus p. 60. T. exanclare. Optimc aulem Paulus p. 17.
. ancillae anculare pro minishare dictum eise refert, cum ex hoc significatu uterque usus deduci possit, nam vinum qui ministrant cxanrlant
e rratere in pocula: ut tandem Gracnm plane ab hac quaestione
semoTendum sit. Cf. Priscian. VI, 1, 17. p. 230. cum Krehlii annot.,
a Lin, advocatus.
a Graeco] unXU, quod codd. non'habent,
additur vg. et a Lian. Dubium autem non est, de hoc Graeco vocabulo
cogitasse Festum.
Livius] v. Bothe P. Se. L. V, I. p. 14.
florem
anclabant] florem anculabant corr. Scat., probabiliter , nisi prima syl-

laba scnarii versus excidit. floremque antlabant volnit Die.

11.
Anclabris mensa] cf. Paulus p. 58. v. escariae. Quae in Glossariis Labb.
leguntur: Angla, oytc, rom^ai toiyayot, J{ JVttoc , sic reformare
audeo: Anclabres {ANGLAOrES), . ., w IVuiioc. Ex
antiqui potac nomine satis intelligitur , ea ex pleno Fesli libro sumpta
case. .
divinis aplata] M. aplata divinis Gu. Limo, divinis apta \g.
111 ea] sic boni codd, acuca Tg. Illud multo aptius. Ha etiam Varro
de L. L. V. . 118 sqq., postquam mensas descripsit, escariam, vinariam
rotundam , cartibulum , urnarium , singulis statim vasa adiicit , quae in
illis erant.
12. Aneunulentae] vg. anculunentae boni codd. Cf.
Paulus p. .39. v. ennire.
13. Antros] Glossaria Labb., quae ex
F esto profecere , anerae vel angrae babent , quod Syxia , '/. expli
can t , Placidos . Maium .p. 432: Ancrae intcrvalla arborum (cf.
p. 434. , ubi ancre eodem modo explicatur) : quorum consensu efficitur,
ut etiam in Festo Ancras fuisse credamus. Ad eandem formara revocn
dolo erit, quod babent Glossae Isidori : Angrae, intcrvalla arborum vel
convulles. In Pithoeanis Angae legitur.
14. Arferia] Philoxeni
Glossae ap. Labbaeum : Adferial voq to Inl rtxoolc oitcvafiror.
tive vas vini etc.] idem quod inferium vinum, ut videtur, de quo Paulus
p. 83.
15. Livius] in Odyssea, ut vidit Scu. , compart! illis :
Tir d* tqtuyv t tntov xt xal uiotoiatv tuxa, . Od. XV, 372. Satur
nios numros Hermannus , Elem. doctr. metr. p. 625., quem sequitur
Linn., eo restituere conatur, quod post edi priorem versum claudi statuit.
Terentius] quo loco P. Terentius A 1er, si bic intelligitur, eo verbo
usus sit, non repperi. Caeterum haec sine dubio primaria significatio
voc. fa lis fuit.

B*

10

15
(-)

12

DIAC. EXCERPTA. EX LIB. POMP. FESTI

(11)

menla, quibus, at niitti possint, vinciuntur acula, sivc solearum lora; ex Gracco, quod est /t/uara, sic appellate,
vel quia aptantcs ca ad men tum traitant.
Ad legrare est vinum in sacrifies augere. Integrare enim et adtegrare minus factum est in statum rcdigerc.
Ad tri tum et tri turn ex Graeco descendit, quia Hi Testern tritam rgjitavag appellant.
5 Attcstata dicebantur fulgura, quae terato fiebant, videlicet significat'ionem priorum attcstantia.
Adti b crnal is babitator continuae tabcrnac, quod genus domicilii antiquissimum Romanis fuisse testimonio sunt exterae
gentes, quae adbuc tabulatis habitant aedificiis; unde _ctiam tccta caslrcnsia, quamvis pcllibus contegantur, tabernacula tarnen dicuntur.
At tac appellantur, qui propter vitium crurum aut pedum plantis insistunt ct attingunt inagi.s terrain, quam ambulant,
10
quod cognomen Quinctio ta adbaesit.
A 1 1 a m pro revcrentia sen! cuUibet dicimus , quasi cum avi nomine appcllcmus.
Adagia ad agendum apta.
A d a s i a ovis ve tula receutis partus.
Abrogare infirmare.
15 Ad ant proprie personam significat, ut: eo ad Pompcium ; aut locum, ut : abut ad theatrnm.
Apud mutuam loci ct pcrsonae coniimctionem demonstra!, ut quum dicimus: coeno apud ainicum.

1. Amenta] In Glossis Litbb. amentum kiqov, , ct ammeutum

i lyxyt explicalur. Sed respondet Gracco dyxvXq ; ac tu yxvXtar
0iu/uo/<nr (Eurip. Hatch. 1205) , Romanorum puis similliuia
fuisse videntur. Glossarium \ irgilianum (apud Barthium Adversar. XXXVII,
5.) : Amentum est lorum , quo hasta manui alligalur , quod . . ius
amientum ait.
3. Adtegrare] Attcgrare Linn, ex uno Go.
vinitm
. . augere] Scl. corr. vino sacrificium augere , Dac. etiam plura verba
mutat addilvc i uterquc nimia corrigendi licentia ct libdine. Quid eniin
prohibet , quominus Humant in sacrificio vinum adtegrare dixcrint, cum
vini copiam in patera poculovc libationc deminutam infundendo augcrcnt
et restiturent.
minus factum] post baee voce. Linn, interpungit.
Scd pendent ca a verbo redigcrc.
4. Adtritum] Attritum Li>d. ex
uno (i .
tcluvuq] scripsi. tribonas boni codd. Tviwviov Yg., sed
rgiivat in mg. rciara Lind, de coniectura. Sed quod e codd. posuimus,
Optime concinit cum singular! numero vettern.
Hic enim in prosa
oratione coUcctivnm . sensum habet , pluralis autem , quantum video , a
poelis tantum usurpatus est. Sic Cicero vestem cum supellectili coniungit , sie iurisconsulli : si guis vestem legaverit ; non alio denique sensu
servi a veste dicuntur. Ac r. insum Pauluni w. vests et vcslimcntum
p. 158.
5. Atteslata] cf. Festus v. peremptalia Qu. XII, 13. p. 53,
22. et Qu. X, 32. p. 187, 19. et v. renovativum Qu. XIII, 25. p. 97, 18.
fulgura] vg. fulgora boni codd.
6. Adtibernalis] boni codd., nisi
quod in Go. est adtybernalis. adtubernalis vg. attibernalis Lind. Sic
etiam in Isidori Glossis legitnr. Cf. Paulos p. 30. contubernalcs , ubi
u corislanirr Serratia-, ct Festus Qu. XV, 32. p. 164, 24. v. tabernacula.

continuae] (. legendum putat continuus , nisi qiis malit banc vocem

ut supcrfliiani atque otiosam dispungere. Non vidit igitur illc continuant
tabcrnain , in qua habitatur , ab ca distingu , quae pro tempore , velut
mercatus caussa, crigitur.
9. Attae] Glossarium Labb. : Altai (correctum est Atta) noolr oxiittrot !*. Aliud e cod. Santfcrmanensi in cnstigationibtts mcmoratuin (p. 356. in Steph. Lonilin ), me
lius : ilxnoti; axrvXot iiuarov (corrigttur ixtahtav). Glossae
Isidori: Atta, qui primis plantis ambulal.
10. Qut.efto] poctac
togatarum fabularum. Ad'cius cognomen alludcre putat ictb cnm Cruquio Horatium Epp. II, 1, 79., nimis frgido ioco. No displicet tarnen
hic doctissimo W'etcherto, Poct. Lat. rcliq. p. 345.
11. Attam] vg.
AHin boni codil. "Airii nrio Homerus, e The.*alorum dialecto, ut
grammalici testantur. V. Eustath. in II. I, 603. Cf. Paulus p. 12. .
atavus.
12. Adagia] Adagio corr. Dac. r Vorronc de L. L. VII.
.31. Sed adagium Gcllii usu satis confiruu'um est. Adagione , pro
verbio, Placidus p. 433.
13. Adasia] isidorus in Glossis: Adasin,
ovis maior natu. Bceentis partus vdetur significare receiitcm a pnrtu.
14. Abrogare] cf. Paulus p. 53. v.derogarcet p.112. v. obrogare cum annot.
Glossae quod : abrogo noxvm, ilartA cxplicant, infirmare non reetc in
i/. converterunt.
15. proyrie] prope corr. Lind, in commen ta
ras , cod. Lipsiensi. Id non probaverim. Puto Fcstum aut Verrium
de latiori significatu disputasse, quo ad cum personis construite?, et
opposuissc videtur huic usui mutuant loci et pcrsonae coniunctionem, quae
obtinct in usu praep. apud.
abiit] vg. ab t M. Ott Gu. Luid.
16. demonstrat] Gu. Linn, significat cett.

13

DE SIGNIFICATION VERBORIJM. LIBER I.

(11)

At di Acren tiam signiGcat, nt cum dicimus : Scij>o est bcllator, at Marens Cato orator.
Addicerc est proprio idem diccrc et approbare dicendo ; alias add i cere daninare est.
Aedis domicilium in edito positum simplex atque imius aditus. Siv ideo aedis dicitur, quod in ca aevum degatnr,
quod Greece aiaiv vocator.. Itaquc aedificarc quiim sit proprie aedem facer, ponitur tarnen ^ in omni
genere constructionis.
,
Aedituus aedis sacrae tuitor, id_jjst^inrajn__age_ns. Acditimns aedis intimus.
Aedilis initio dictas est magistratus , qui acdiuni non tantiim sacrarum, sed etiam privatarum coram .gexebat. Postea
Loe nomen ct_ad magistratus y translatiim est. Dictus est autern -acdilis , quod facilis ad earn plebi aditus esset.
Sed ct^acdilatus dicebatiir eadem dignitas , sicut pontilicatus , magistratus.
Atrium proprje est genus acdilicii ante aedem continens mediam^aream, in quam collecta ex omni tecto pluvia descendit.
Dictum au tern atrium vel^ quia id genus acdilicii Atriae primum in Hetruria sit institulum, vel quod a terra oriatur,
quasi atcrrium.
Avus, patris matrisque pater, dictus a Gracco vocabnlo, quod est apud eos nctnnos, mutatis quibusdam littcris. Alii
volunt, quod ex ea^ voce appelle tur, quod apud eosdem Graecos ave* appellatur, significatquc magnum, quoniam
veluti magnus pater sit avus. Alii putant avum dictum esse, quia ad duos altincat, quasi adduum, vel quia ad
patrem sit additus.
Aba vus dicitur, quia abest ab avo ct est avus avi.
At a vus, quia atta est avi, id est pater, ut pueri usurpare soient.
2. addieere damnare] haec distinctius puto exposuisse Festum.
3.
i edito] in adite corr. Se.., propter Yarroneiu de L. L. V. . 161.:

lea ex imitatione plcbciornm acJiliuin institutos esse constat.

Aedis ab aditu, quod plano pede adibant.

stinxit.

9. nedilatus] voc. boc solo teste iiiitiim.

eadem digni

4. ta'tr] vg. cnt'oii Go,

tas, sicut pontificates, magistratus] sieut pontificates, magistratus, eadem

6. Aedituus . . . Aedilimus] liacc coniunxi

dignitas verba disposait Lihd., minus bono ordinc, uni Go. obtemperans.

quae supra tcrram extant, ut omnes acdes.

uiviov M. ut videtur.

At in edito omnia sunt,

Dictus

est autern] Paulus pro negligentia sua diversas Festi opiniones non di-

sab uno titulo , cum credibile non sit , Verrium nut Festum acdituum

10. Atrium] cf. Varro de L. L. V. . 161., quem non aliter de atrio

ab acditimo dUlinxisse.

statuer , quam Festum , persuasum babeo : quanquam nuper contrariant

etymologiam

attulcrunt.

Sed duplicem tantum propter dupliccm formam

Cf. Varro

tuitor] Go. i. , ut Tg. et Limb,

nt Tg.

de L. L. VII. . 12.

tutor M.

Aedilumus Lind, e dcteriori cod.

VIII. . 61.

Acditimns] boni codd.,

Aeditumum sWe acditimum

sentcntiani dfendit W. A.Bebkcr. in Gallo I. p. 81 sqq.

ante aedem]
Lindcmanniani typothetac incuria omiserunt. Error, qui iu bis verbis
deprebenditur , Pauli, non Fee est, quem de anteriore aedium parte

prucum et Latinum fuisse vocabulum, acdituum , quod compositum

dixisse facile intelligitur.

simult, nnvitia consuetudine introduclum, ostendit Varro ap. Gell. XII,

14. ave] ayos M. Go. ! vg. o.-tv coni. Lin. Quod posui,
nititur Hcsychiano Tuve ilyae, nolic, unde praeter alia vocabula ab

mediant aream] intelligit impluvium.

10. et de R. R. I, 2.
Iam A. Abo. recte de ca re iudicaverat. Vcrriu
in fautoribus recentis tum inventi fuisse videtur, ut Lucretius, cum aedi-

Hesycbio prolata Taygctum montera dictum esse constat.

tuentes dicit.

1 Ttjvotov, quod nimium,

7. magistrates] boc toc., quod in omnibus codd.

extat , damnaTt Scal. , ea mente , ut acdiles initio omnes aedium sacra

rum et priratarum custodes curatorcsve dicti essent.

At acdilem un-

quam pro aeditimo dictum esse , nullum habemus documentum ,

Varronis verba ex Eumenidibus

quam

ap. Nonium p. 119, 5. M. y. gallare,

idque valdc obscurum et incertum.

Atque ipsam Pauli definitioncm ad

pblicos aediles spectare , dcmonslrat Varro de L. L. V. .81.: Aedilis,

i/ui aedes sacras et privates procurarcl. Itaquc corruptela, quam Pauli
verbis inesse non nrgo ,
M.

inferiori loco qnacrenda est.

8. noe] et

magistratus] excidisse videtur: enrules , nam curulcs aedi-

immodicum ,

Tuvaurr autem

temcrariuni significat, apud

Doricnses cum mutatum sit in avotor (. Etymol.M. p. 171, 7. Ibyci fragm.

19. p. 154. ed. Scbncidewin.) : non Tivotor, ut spero , inventum illud aie.
babebitur. Certe si ave apud Doricnses quosdam in usu erat, grammalico
alicui etyma doctius rimanti facile in mentem venire poterat, ut inde
toc. avus deduceret.
17. guia abest] quia iam abest corr. Dac, at
eadem sit , quae Isidori sentcntia : abavus , proavi pater , iam longe ab
mvc. Sed haec ipso abest significatur.
atta] ita boni codd., at A. Aoc. in mg.
abavi] mg. A. Ao.

18. Atavus] Altavus M.

tef vg. cf. p. 11. . attam.

mvi codd. , sed atavnm nemo pro proavo dixit.

(12)
5

10

15

14

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(13)

Avunculus, matrs meae_fratcr, traxit appellat'ioncm ab , quod acquc tcrtius a me , ut avus, est, sed non eiusdem
iuris: idcoque vocabuli facta diminutio est. Sive avunculus appcllatur, quod avi locum obtineat ct proximitate
tueatur sororis filiam. .
Am i ta patrie mei^ sror, quia similiter tcrtia a me sit atque avia, vidcii potest dicta ex^cOj_quod ab antiquoribus avita
5
sit ygeiiata. Sive amita dicta est, quia a patre meo amata est. Nam plus srores a fratribus, quam fratrcs diligi
(13)
soient, YJdclie_t propter ili'isimi Li tudincia personarum, quae ideo minus babent disscusionis, quo minus aemulationis.
A vi lias agnus reccntis partus.
Agnus dicitur a Gracco no iov yvov , quod significat castum, eo quod sit bostia pura et immolationi apta.
Avre niliil aliad csty quam cupere. Argumento est avidum et aviditatem, ex quibus praecipua cupiditas intellegitur,
10
quiim signified et garniere.
Adscript! diccbantur, qui in colonias nomina ddissent, ut essen t coloni.
Adsciscerc est adiungere vel assumere.
Adscripticii veluti quidam script! diccbantur, qui supplcndis legionibus adscribebantur. Hos et accensos dicebant,
quod ad legionum censum essen t adscript!. Quidam vela tos, quia vestiti inermes sequerentur exercitum. Non- ' <>( j
15
nulli le rent a r ios , quod funds lajiid busque procliaturi camodo ferrent, quae in bostes lacrent. Alii rotrios, quod id genus hominum, antequam acies coircnt , in modum rorantis tempes tatis dimicaret.
Auctarium dicebant antiqui, quod super mensuram vel pondus iustum adicicbatur, ut cumulus vocatur in modio.
Auctum vocabatur spacium circi, quod super deflnitum modum victoriae adiungitur.
Argennon argentum percandidum.
2. Sive avunculus . . quod avi locum obtineat] cf. Tacit, de morbus German, . 20.
3. filiam] Lind, e bonis codd. et cdd. vett.
ilium vg.
4. avia] post hoc voc. Lino, in coniincnlariis distinguit
semicolo; nos ita, ut sententia caussalis: quia , . avia subiungatur priinariae : videri potest dicta etc.
7. villas] obscurissimum vocabnJuiii. Lind, id ab Indica vocabuli ovis forma wis deducit. At me iudice
in arte ctymologica non licet systemata vocalium , quae in diversis un
guis obtnent, inter se misccre,
annus] boni codd. Limd. agnas
vg.
8. Agnus] . veriora supra p. 6. v. agnus.
xov yvov]
Linn, bonis codd., qui a/iolii agnu habent. Jyy vg.
9. est] esse
coni. Linn. , ut bacc pendcant a verbis : argumento est. At baec etiam
soluta non displiccnt.
avidum] de codein voc. minus rcctc statuitur
infra p. 20.
aviditatem] aviditas corr. in annot. Luid.
intelle
gitur] Lind, e Gu. intelligitur cett.
11. Adscripti] dc civibus in
coloniam adscriptis Livius saepe.
13. Adscripticii] adscriplivi sunt
apud Plautum in Menaecbm. I, 3, 2., quern explicat Varro de L. L. VII.
. 56.
accensos] cf. Paulus p. 16. v. accensi. Saepe Varro dc his,
de L. L. VII. . 58. Rcr. Human. 1. XX. apud Nonium p. 59, 1. M. v.
accensi, et de Vita P. R. apud eundem p. 520, 8. v. decuriones. Vcrrius
arroncm secutus esse vidctur.
14. vealos] "Fortasse", ait Likd.,
"ve ram lectionem praestat Lipsicnsis codex. Velites, quod nomen Grammaticus male a velando dictum esse putabat." At nullus scriptor velitet

inermes exercitum secutos esse tradidit; nee velites ct velatoe usqnam

inter se pennisceri memini. V. Paulus p. 158. v. velati et cf. p. 24. v.
advelitatio. De accensis vclatis , qui sunt accensi et velati , omnia nota.
V. imprimis Scal. in h. 1. et Niebuhr. H. R. T. I. p. 465. cd. sec. Ilorum
copiis nuper accessit memorabile Vaticanornm fragmentomm iuris civilis
testimonium . 138. p. 121. ed. Buchholtz : Mi, qui in centuria accensorum (ita Blumius nosier; in cod. est censorum) velatorum sunt, habent
immunilatem a tutelis et curis,
15. fercnlarios] v. Varro de L. L.
VII. . 57. Paulus v. fcrentarii p. 64. et 70. Nonius p. 554, 26. v. ferentarii.
rorarios] etiam de his Varro de L. L. VII. . 58. et dc Vita
P. R. apud Nonium p. 553, 5. M. v. rorarii, exposuit. Cf. Paulus p. 134.
v. rorarios. Livius VIII , 8. rorarios ab accensis discernit. Apparct,
quacstioncs de adscriptivis , accensis , fcrcntariis , rorariis a grammaticis
Romanis tum omncs coniunctas esse.
17. Auctarium] explicare
vidctur Plautum Mcrcat. II, 4, 22.
super] supra M.
adicic
batur] Go. adiiciebatur cett.
18. Auctum] hoc spatiom circi non
victoriae , ut ait Paulus , sed cursibus , quibus de victoria certabatur ab
equis et aurigis, additum esse existimo. De & aqouov apud Graecos Aeschylus Choephor. 785. , si poctain rccte intcllexi. Negavit quidem God. Ucrmannus , sed ipse poetae obscura verba non expliciiit.
19. argentum] argenteum corr. Scal. , cui Lind, accedit. At vix adducar
ut crcdam , ipsuin adicctivuui Graecum oyiyvi apud Romanos in con-

(13)

DE SIGNIFICATONE VERBORUM.

LIBER I.

Arbiter dicitur .iudex, quod totiiis rei habcat arbtrinm et facultatem.

Amicinum utris pediculum, ex quo vinum defunditur.
Arbosem pro arbore antiqui dicebant et robosem pro robore.
Arbitrium dicitur sententia, quae ab arbitro s ta tu i tur.
Arbitrar! um, quum adliuc res apud arbitrum geriturAmicitiac vocabuVuTab ainore deducitur, quamvis interdum vituperandus sit amor.

lo

.

i
Ab antiquis autem ameci et

ame cae per E litteram eflerebantur.

Adpromissor est, qui, quod suo nomine promisit, idem pro altero quoque promittit.
Arcerc est continere
Undc et areus iu aedifieiis dictus est, quia se ipse contiuet. Alu d.cunt arenm dtetum esse <U>
ab opere arrgcndo in altitudinem.
Arcirma genus plaustri estmodici, quo liomo gestari possit.
<
_
Arg eos vocabant scirpeas effigies, quae per virgnea Vestales anns singulis iaciebantur m Tiber.m.
Arcerc prohibir est! Similiter abarcet, prohibet. Porcet quoque dictum ab ant.quts, quas. porro arcet , et pro

suetudincm venisse , quae sane nimia fuisset graccissandi licenta. Sed

argent quandam specicm , purissimam et ob earn caussam candidissimam , Graeco Tocabulo argennon dictam esse , nihil prohibet quominus
credamns.
1. quod totius rei habeat arbitrium] i. e. quod nullis legum et
formularum vinculis adstrictus sit. Nomen eins, e praepositione ar, id
est d , et betendo , id est eundo , compositum , comparan potest enm
otoi et lvla Graecorum. Cf. Festus Qu. XIII, 9. p. 81, 26. . reus,
et Qu. XVI, 27. p. 196, 31. . vindiciae.
2. Amicinum] oxov
explicant Glossaria Labb. , de quibus bene Sci.
pediculum] dicit
Graecorum notwra. De neutro genere v. annot. ad p. 7. T. alveolum.
defunditur] M. diffundilur Gu. Tg. Lin. Vinum sane diffunditur
e dolus in amphoras et similia vasa (qua de re non ubique diligenter
refer video), sed defunditur potius ex utribus in subiecta vasa, quod
in mercatu vini fiebat. Solcbant enim utres in vehculo, vel omnino
altius , coUocata , ex eo quo erant loco , in amphoras exinaniri. Hinc
explica Plinii verba, N. H. VII, 20, 19. .82. de Viunio Valente, vhicula
cum culeis onusta, donee exinanirentur, sustinerc slito. Rem totam adiimbratam habes in pictura Pompeiana apud Gellium, Pompci. nova tb. 81.
3. Arbosem] ad hoc gravissimum historiae Latini sermonis caput digitum
intendit Festus in hisce excerptis , p. 8. v. aurum , p. 20. v. Aureham,
p. 52. v. dasi , p. 90. v. locbesum , et p. 1 34. R. pro S. , et in articulo non
excerpto, sed maie mutilai.., Qu. XII, 11. p. 51, 24. v. Papisios, ut videtur,
imprimisque Qu. X, 29. p. 186, 9. v. pignosa. Cetcrorum grammalicorum
de ca re disputationes sunt Varronis de L. L. VII. . 26. 27. et apud Macrobium Sat. Ill, 2., Serv. in Aen. IV, 219. et Velium Longum de ortho
graphia p. 2230. P., item Terentii Scauri p. 2252. 2258. P. Cf. Cicero
ad famil. IX, 21. Quinctilian. Inst. I, 4, 13. Pomponius in Digests I,
2, 2. . 26. Placidus in Glossis , ab Urs. adhibitus : Ilasciiam antiqui

dicebant, ut asas, quas nos aras, et Lases, quos Lares dieimus. Quae
apud Maium p. 469. minus recte leguntur.
4. ^reirr.um] cf. Pau
lus paulo superius . arbiter.
5. .] sic explicatur usus
eins voc, quo incertum significat, ut apud Plautum Amph. I, 1, 221.
Poenul. III, 5, 42.
6. ameeS] nempe pro autiquiori diphthongo ei
quinto sextove saeculo non raro e pronunciab.tur , ut in ploirume in
.cpulcris Scipionum, compromise in SC. de Baecan. Etiani die quinte
et erfii.e (v. GeU. N. A. X, 24.) hinc expedienda sunt.
8. ad
promissor . . . promittit] apparet, Paulum, quae in Festo legerat, vocabulis quibusdam transposes aut male coniunetis corrupisse. Adpromis
sor est, qui, quod alter promisit, idem pro eo sno nomine quoque pro
mittit. Haec Festi debebat esse sententia : nam suo nomine , constat,
etiam adpromissor promittere. Quod D*c. solum voc. alter post pro
misit ddit, et Brissoniu. (de V. S. P. 37. cd. Heineccius) quis ante
suo nomine inculcat, locus non satis emendatur.
promittit] pro
misit L.a. e solo G0.
9. Creer est continere] cf. Festu. v noverc. Qu. I, 23. p.23, 11. et Paulus paulo inferius. Placidus m Gloss.s
p. 435. M: Arttnt tenent, tustodiunt, unde cohercere. De ea verb,
arcere signification dixit Graevius in Cic. somn. Scip. 4. p. 600. Videntur in hoc uno Latinae linguae verbo Graecae radices duae conuux.sse
APK et .
. Arcirma] boni codd. Arcuma vg. et L,.
codici malae notae obseeutus. Illud testantur etiam Glossar.a Labb.,
in quibus est rer- vel areima >i*. Arcirma ab rcer diet, esse
videtur, quanquam forma vocabuli habet, quae offendant.
W- Ar
geos] de scirpeis simulacris, quae iU appcllabantur , v. Varro de L. .
VII. . 44. Dionvs. HJ. I, 38. Ovid. F. V, 621. Plutarch Qu. Rom 32.
Festus Qu. XV, 7. p. 143, 23. v. sexagenarios. Cf. Paulus p.
v.
Arge.
13. .o-rcel] ef. Paulus Ufr. p. 22. v. abercet.
porcel]
cf. Nonius p. 159, 33. M.

IG

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(14)

eo , quod est conti et, ponitur; undc et coercer contincre dieimus. Trabitur autem bpc verbum a Graccorum
magistrata , quem ll yjv vocant , in cuius potestate est vel cogre , vel prohibere.
ic i sernionis signiicatio trabitur sire ab arce, quae tulissiuia pars est urbis; siy a genere sacrifica, quod in arce
fit ab augiiribus, adco rcmotum a notitia vulgar!, ut nc litteris quidem mandetur, sed per memoriam successorum
l 5
celcbretur; sivc ab arca, in qua quae clausa sunt, tula manent, cuius ipsius origo ab arcendo pendct.
Arculum appellabant circulum , quem capiti imponebant ad sustinenda commodius vasa, quae ad sacra publica capite
portabantur.
Arculus putabatur ctiam dens, qui tutclam gercret arcarum.
Ar culata diccbantur circu i, qui ex farina in sacrificas fiebant.
10 Arcula diecbatur avis, quae in auspiciis vetabat aliquid fieri.
Asscres diti^jjuod assideant parieti trabibusque.
Assaratum apud antiques diecbatur genus quoddam potionis ex vino et sanguine tcinpcratuiu , 'quod Laiini prisci sauguinem as sir vocarent.
Ambriccs regulae, quae transversae asscribus et tegulis interponuntur.
15 Antes sunt extremi ordines vinearuin. Unde rtinm. nnmrn trahiint an tac, quae sunt latera osliorum.
Ambitus proprio dicitur inter viciiioriini aedificia locus duorum pedum et semipedis ad circumeundi facultatem rclictus.
Ex quo etiam honoris ambitus dici coeptus est a circumeundo supplicandoque. Ambitio est ipsa actio ambientis.
(15) Amnis proprie dicitur a circumnando, quod am* ex Graeca praepositione sumptum, quae est a/pt, signfficat circum,
et nare flucre.
2- 7'] Linn, cum Guelfcrbytano altero, arenen boni codd. Sqjforro Tg.
vet] ante voc. cogre add. Lins. , e codd. ut videtur.
Nam edd. vett. cm., ul vg.
3. pars est urbis] M. vg. pars urbis
est Lim. cum Go.
sacrifiai, quod in aree fit ab auguribus] boc
sacrum , ni fallor , antecedebat inauguralionem , de qua Yarro scribit,
de L. L. V. . 47.
5. ab ore] cf. Varro de L. L. V. . 128.
6. appellabant] appellant M. , contra Fcsti morem. De codem circulo
Paulua p. 35. . cesticillus. Gracci die mit tvXtj et omouv, ut docent
Gasaulion. in Atbcnaeum VIII, 13. p. 620 eq. et Heynius in Apollodorum II, 5, 11. . 14. in annot. crit.
8. etiam] M. ut vg. esse
Lino, e Go. et aliig. De renlo deo nibil praeterea legilur.
arca
rum] arearum in Tg. , quod critico tenuit , merum typothetae sphalma
fuisse videtur.
9. Areulata] Aliud est inarculum , de quo Paulus
p. 84. Sed omnia baec voce, ab nreuatione , id est ineurvatione , dueta
sunt. Spbaera Isidori Origg. XX, 2, 31. et spaerita Catonis de R. R.
82. similia sunt placentarum genera, sed quae ad rem sacram non pertineant.
10. Arcula] libri. Arciva coni. Sri.. , qui proTocat ad
Glossas , quae apud Labbacum extant : Areivus cxTtxc, xoi/.rtix;. De
boc auguriorum genere cf. Paulus p. 49. . cliviae, p. 57. . enubro.
p. 81. . inebrac. Festus Qu. XIII, 14. p. 86, 13. . remores.
12.
Assaratum] codd. lectionem serraTi, qnanqitain, quod Sc.vl. scribendum
coni. , assiratum melius cum forma voc. omiV concinit. In Glossariis
Labb. est: asser aua, sed apud Catonem de R. R. 132. rectius daps

assaria pecunia, quam daps assir a peta lcgitur. Idem esse Tocabuluni
Lobeck. in Paralipomenis Gramm. Graccac p. 76. pronunciavit, quod
Hcsychius Labet: daovq xduttjq vn : neque aliter, nisi accentu
mulato, legitur in El j mol. Magno p. 155, 34. Scd quod V. D. Ule
autumat, earn creterram fuisse sanguinis, cone dit, si Gescnius in Scripturae linguacqnc PLocniciac monunim. I. p. 386. recte aunolavit, idem
Tocabulum in Syrorum lingua superesse et scypbum significare. Contra
Lut. Latinum voc. oriundum esse statuit ab Indico asridseh (in quo
dsch pro g est): neque renitor equidem.
14. Ambriccs] asserculi
intclligcndi sunt, qui inter asseres , a quibns tegulac suspensae sunt, ad
libellant positi sunt, qui bene regulae appcllantur. Apud Plautunt tarnen,
Mil. glor. II, 6, 24., noli morce, qui cum tegulis oplimc coniunguntur (ut xidi'xriJQiq et xta/tlii), mutare in ambrices.
15. Antes] cf.
Serr. et Pbilargyr. in Virgil. G. II, 417. tlossoria Labb. : antes ori/o
tl/in?.uv et similiter, sed ctiam naoaaTUrai (p. 198. in Slcpbano Londin.).
latera osliorum] ita Paulus ctiam p. 8. . antlpagmcnta antas interpre
table erat. Sed rectius , puto , Glossaria : antae , nauorui. Quadras
eolumnas dicit Nonius p. 30, 6. M.
16. Ambitus] ef. Paulus p. 5.
in cadem ., et quae ibi annotavimus.
17. honoris ambitus] cf.
Nonius p. 242, 10. M. v. ambire.
18. emits] cf. Varro de L. L.
V. . 28.
quod am] scripsi. quoniam boni codd. Lin, quoniam
ein vg. cf. p. 4. . am.

DE SIGND7ICATI0NE VERBORIJM.

(15)

LIBER I.

17

Ambgunm est, qaod a ambas agi partes animo potest. Huiusmodi apud draccos a/uftoXa diciinlur.
Am b rones fucrunt gens quaedam Gallica , qui subita inunda (one maris qniim amisissent sedes suas, rapinis_ct praedationibus sc suosquc alerc coeperunt. Eos et Cimbros Tcutonosque Marius delevit. Ex quo Iractam est, nt
tnrpis vitae bomines ambroncs dicerentur.
Antiae muliebres capilli demissi in fronlein appellati ex Gracco videntur; quod enim nos n tr , Hi vriv dicunt.
Amneses appellantur urbes sitae prope aninem, ut a mari maritimae. Unde Interamnac et Antcmnae diclac sunt, quod
inter amnes sint positac , vel ante se babcant amnes.
Amtcrmini, qui circa trminos provinciae manent. Unde amiciri, amburbium, ambarvalia, amplexus
dicta sunt.
Angiportus est iter compendiarium in oppido, eo quod sit angnstus portus, id est aditus in portum.
Angeronae deae sacra a Romanis institua sunt, quum angina omnc genus animalium consumerctur, cuius festa Ange roa lia diceban tur.
Actus modo significant in coinoediis ct tragoediis certa spacia canticorum ; modo iter inter vicinos quatuor pedum latum;
modo in geomtrica minorem partem iugeri, id est centnmviginti pedum; modo> motum corporis , ut histrionum et
sa ltato ru 111 , qui etiam ex boc^ipso actuosi dicuntur.
Auxiliares diuntur in bello socii Romanorum cxterarum nationum, dicti ex Gracco vocabulo av$ioie> qnod nos dicimus rcrum crcsccntium auctionem.
1.

uftflola dictintur] Lin, e Gu.

tur, ut vg.

ilutfioiov dirilur M., ul vide-

2. subita inundatione jnnriV] nota fabula , de qua ex

posait lo. Mueller in bello Cimbrico . 3. . 1.

3. Tcutonosque]
t(j. Teolonosquc boni codd., quae lectio nescio an non reprobanda sit.
4. turpi* vitae homines] aie etiam Isidori Glossarium de Ambronibus,
plane ut Graeci de TotfiXXoic.

Placidni p. 436. Mai. : Ambroncm per-

ditae improbitatix : a gente Oallorum ,

yrassante* yeriere.

yiit cum

Ciinbris Teutonisque

5. Antiae] de eodem voc. Charisius p. 20. P.

Glossaria J. a.b. (apud Stepbanum p. 199.): antiae nooxo/uov, et: antide

(correctom in mntiae a Scal.), x/tiu i tur * xcfpfifrut yi'ratxilui, et p. 197.: Aneiae xfuu ztr .

Placidas apud Maium

p. 433. : Antis (i. . Antiis), eapillis muliebribus , ante id est a fronte

pendentibus.

I (untar eo voc. Appuleius ct Tirtulli.inus.

, de

Macrobii Sat. I, 14. testimonio , cui aliquantum tribnerim.

provinciae] . fo. vieiniae corr. Scal., acute: sed fieri potuit , ut Paulus
toc provincia pro alio aptiori poneret.

L'nde] intellige : a prar-

positione am, quae verba addere volebat Dac.

amburbium] de boc

lustrationis genere . Vopisc. Aurel. 20.

ambarvalia] v. supra p. 5.
v. ambarvales.
10. Angiportus] cf. Varro de L. L. V. . 145. VI.
.41. L'lpian. in Digeslis de verb, signif. 59.

Verier explicatio ex ipso

Festo Qu. XII, 1. p. 41, 27. v. portum. peu potest.

om. Gg. vg. I.i>d.
Glossarium Labb. :

est] M.

11. Angeronae] alii praeiul silentii, qno etiam

Angeronia r &i xiq oviijc xa (> spectat.

Sed hace nibil nisi umbrae etymologorum.

Angeronalia]

de bis

Varro de L. L. VI. . 23.

13. spacia canticorum] id est spatia
inter cntica. Spatia fabularum licit Vitruv. V. Praef.
iter inter

quibus Paulus p. 37., ab Appnleio Florid. 3. p. 114. Bip. ab antiis discer-

tieinos] de hoc actu Varro de L. L. '. . 22. 34.

nuntur.

Placidus p. 433. apud Maium: Actum iter vicinale quatuor pedes latum,

rrior] mor Lino, ex altero Guclfcrbytano.

anfin boui

Ex Festo , puto,

codd. u>r vg.

6. Amneses] boni codd. Lin. Amnenses vg. Cf.
annot. ad p. 4. v. Albesia.
Glossaria I. abb. : Amnenses, nffu.Tor/uoi.

quo iumenta agi passant.

14. minorem partem injer] maiorem par
tem iugeri coni. Dac. , quod significare vult cam divisionem , quae m

Interamnae et Antemnae] maiuscula litera designavi, ut nomina propria.

ximas efficit partes, id est dimidias.

Lind, pro appellativis babuit, sed adiectivo antemnus quenquam usum

tribuere.

esse , non reperio.

Auxiliares] cf. Varro de L. L. V. . 90.

oSvoc] Tg.

Lia., ted dnbiUnt, an melius sit vg. aSSyo*.

auxesim boni codd.

Interamnae autem plnraliter dicuntur , quia plores

erant , Intcramnates Kartet ,

. 28.
Labb.:
oOendit.

Liriaates ,

alii.

Cf. Varro de L. I. - V.

8. Amtermin] nullo alio teste noli: nisi quod Glossarium

amterminus

i/o&tr

qnae explicatio

contra

analogiam

Quod autem Scal. Catonem anterminum runiunetim genitivo

casn dicere inbet, non disiunetim an terminum , id pugnat cum diserto

PraesUt , talia Pauli inscitiae at-

mofMm corporis] cf. Paulus p. 19. v. agere.

16.

047 coni. Scal.

quod] a quo coni. Scal.
17. rerum erexeenfinm] rerum ereseentiam vel ercseentiam, omisso voc. rerum, coni. Scal.
hon opus est tanto molimine.

awehonea] vg.

actionem boni codd.

. ,0

'a

la

PAULI DUC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(15)

Anson a in appcllavit Anson , l'lixis et Calypsus filins, cam prmuiu partem [Inline, in qua sunt urbes Bcncvcntum et
Cales; (lcindc paiilatiiii tota quoquc Italia, quae Apcnnino finitur, dicta est Ausonia ab codcui duce, a quo coiulitaiu
fuisse Aiiruncain * iirbcin ctiam ferunt.
Alum en to pro Laumcdontc a veteribus Romanis nccdnm assuetis Graccae linguae dictum est. Sic Melo pro Nilo,
Catamitus pro Ganymede, Alpbius pro Alpbco diccbatur.
Acccnsi diccbantur, qui in locum mortuornm militum subito subrogabantur, diet! ta, quia ad censum adiciebantur.
Accrra ara, quae ante inortuum poni solebat, in qua odores incendebant. Alii dicunt arculam esse tburariam, scilicet
ubi thus rcponcbant.
Apex, qui est sacerdotum insigne, dictiis est ab , quod coinprcbciiderc antiqui vinculo apere diccbant. Unde a plus
is, qui convenicnter alicui iunctus est.
10
A tlianii i est poculi fictilis_genus, quo in sacrificiis utebantur sacerdotes Romani.
Atroces appellantur ex Gracco, quia illi * appellant, quae cruda sunt; sive atrox dicitur ab , quod nihil
tiincat; ttaai cnim Gracei dicunt liniere.
Augura cul um appellabant antiqui, quam nos arcem dieimus , quod ibi augures publice auspiearentur.
15 Arsevcrsc averte igucin significat. Tuscorum cnim lingua arse averie, verse ignem constat appcllari. Unde Aframus
ait: "Inscribat aliquis in ostio arseverse."

Vf/ ^.i KA^

1. Ausoniam] de hac diligrnler ct acute Niebuhr. H. R. T. I. p. 65

Sqq. Cl. SCC.
Vlixis] Uluxis M.
primum] I.imi. e Gij. primnii! M., ut v del r. ut vg.
2. Apennino] Appcnnino M.
finitur]
finditur inj;. A. Ave. , non inepte.
rum celt. codd.

3. fuisse] M. ut vg.

Auruncam] corr. A. Ace. in inj;.

film] delendum putat Lino.

om. Linn,

aruncam codd.

Vg. translatum lcgitur ante vot. conditam.

II, 683. X, 270. Glossar, apud Stepbanum p. 190.:

TtiXtov mtuoijuor.
est] Grj. nt Tg. om. M.
Serving 1. 1. Cf. annot. ad p. 10. . aptus.

apex . . .i toi'
apere] sic etiam

11. Athanuvium] boni

codd.,' quantum intelligo.

Atanuvium vg. Lino., quod a Graeco truror

i. g. rriyavov dednxit Dac.

At rijyaror non est poculum, et praestat con-

jilcri , priorcm vocabuli partem obscurant videri.

Lltiiuae syllabae ent

4. Alumento] boni codd. Alumeto LitD. ex duobus codd. dctcrioris notae,

Guclferbytano altero et Lipsicnsi. Laumcnto Scal. putavitLivium scripsisse,

iesa sunt qnac in toc. simpuTium, alius vasis ponlijicalis nomine. Glos
sarium apud Labbaeumi Atnanulus, uyiov Unltac oxivo , xa/tyXior , ubi

sed Fcstum in deprvalos codd. incidiese.

Athanuvium corrigendum, Atanuvius volait Scal.

Sed quae supra in annot. ad

In Glosais Isidori lc-

. alcedo p. 7. contulimus, magnam partem non minus a Gracca forma

gitur: Atanulum ijenus vasis, et: Attanabo, genus vasis ; in Pithocanis:

deflexerunt, quam Alumentus a Laamedonte.

Atanulum, genus vasis, atannuvium.

Laumcdontc] ita Ro

mani, et vetustiores et recentiores, saepius Graecum ao reddiderunt. Exem-

utebantur sacerdotes Romani]

l.ivu. e Gu. ct M., nisi quod bic cod., ut videtur, ""' Romani prae-

plis a Scal. congestis , quae sunt Laucn apud Petronium , Laudiecni

ponit.

apud Plinium in Epistolis, Laulumiae in vulgata consuctudine (. Varro

esse ex corrupto Romani, intelligitur e lectionc deteriorum codd.: ute

Romani utebantur sacerdotes l'otitii Tg.

de L. !.. V. .152.), addo, nomen Laudicc etiam apud Iuslinura XV, 4,

bantur sacerdotes Potiani.

3. in codd. Bongars. cxtarc.

boni codd., quantum nulavit Lino.

Lat. reliq. p. 76.

et Dorismo.

Alia praetereo alala a Weichcrto Pot.

Manarit autcm ea consuetude e crassiori Aeolismo

Ita Arcades 'AnoXXavlav (v. Corp. Inscr. Graec. n. 1513.),

12. ] corr. Scal. Cas. atrocia

Ortum id ex atrofia, quod scriptum

erat pro , ut multa similiter.

testatur

ctiam

l'as.

SQieyia

' Potitii ortum

Et atrocia in libro mspto esse

(uelferbj tamis

aller in mg.

Boeoti SavituXoc et multa ad rundem modum (v. Boeckb. in Corp. Insrr.

Lino. , vocabulo non bene ficto.

T. I. p. 724.), Lacedaemonii Au.vuyrpca (Corp. Inscr. . 14C6.) pronun-

practerire , qui Naevium apud Nouium p. 76, 5. M.

ciarunt.
5. Alphius pro Alpheo] exemplum parum aptum.
C.
Aeeensi] v. Paulus p. 13. . ndscriptieii.
subita] om. Lind. , negli

dixissc cruda.
lese boni codd.

ct

Sunt prefecto dira, berrenda.

atrocia exta putat

13. xqtatu] vg. Linn.

14. artem] non tam arcem , quam in arce fuisse

gentia puto: nam est in ed. vet. Aid. Tg.

adiciebantur] boni codd.
adiieiebantur Lisd. cum cett.
7. Aterra ara] nusquam alias pro

iis verbis, quae Varro servavit de L. L. VII. . 8. cf. Liv. I, 18.

ar babelur.

cero de olfie. III, 16, 66.

aiuc mortuum] iU ex lege XII tabb., ut Cicero signi

ficat, de legg. II, 24.

9. Apex] cf. imprimis Serv. in Virgil. Aen.

bine

Mirum Scal. errorcm non possum

arbitrer auguraculum , locum ilium , quo templum inaugurare solcbant

Ci

publie] lorlas.se publie!. V. Fest. Qu.

XII, 15. p. 55, 3. v. publica augures.

15. Arseverse] Placidus in

(16)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER I.

1!)

Aborigines appellali sunt, quod errantes convenerint in agrum , qui nunc est populi Romani. Fuit enim gens antiquissima Italian.
Ab oloes dicebant pro ab Ulis; antiqni enim Iitteram non geminabant. >
Ave n ti nus mniis intra nrbcm dictus est, qnod ibi rex Albanornm Avcntiniis hollo fuerit exstinctus atqne sepultos.
Adorare apud antiques signifcabat agere; unde et legati oratorcs dicuntur, quia mandata populi agunt.
Arm il us tri um festum erat apud Romanos, quo res divinas armati facicbant , ac, dum sacrificarent, tubis canebant.
Adeo duas habet signifiationes. Nam quiim prima acuta eiTcrtur, idem significat, quod accedo , ut qiium dicimus :
adeo praetorem. Qnum autnn secunda, idem quod usque eo , non qiiidcm secundum rationein , quia ad
praepositio accusalivis accommodata est , sed vetusta quadam loqnendi consuetudine.
Argea loca Romae appcllautur, quod in bis sepulti essen t quidam Argivorum illustres vir!.
Asparagus berba dicta, qnod in spero virgnlto nascatur.
Assidelae mensae vocantur, ad c[uas_sedcntcs. flamines sacra faciunt.
Anceps significare videtur id, quod ex u traque parte caput babcat, ut secures bipennes; sed magis a capiendo, quod
, '
ex utraque parte aequo captatur, appcllatum est.
Ancus appellator, qui aduncum bracbium habet, et cxporrgi non potest.
il la dietae ab Anco Martio rege, quod is bello magnum feminarum numerum ceperit. Sive ideo sic appcllantur,
Glosais apud Maium p. 434. nihil nisi: Arte verte (Art everte Mains),

Festus Qu. IX, 12. p. 12, 19. v. .

proverbium.

Sed multo illustrius documentant eius formulae est titulus

Cortonensis, quem quontinus genuinum habeamus nihil vetat. Tusca lin

p. 31, 29. . oratores.

lustrium :i}.oxit}iQaav.

gua conceptas : Artet vurses sethlaitl tephral uve termnu pisest eslu.

loco armilustrio V. 153.

V. Coltellini

7. ut] om. M.

sopra un' ara etrusca.

Afranius] in incerta fabula.

Roma 1790.

Orelli

n. 1384.

Bothe P. Sc. L. V, II. p. 197.

16.

oratoret] et. Festus Qu. IX, 31.

6. Armilustrium] Glossarium Labb. : armi

Plura Yarro de L. L. VI. . 22. , idemq'ue de
Celehrabatur a. d. XIV. Kal. Novembres.

8. idem quod] Lino, e Gc, nt videtur.

id est quo

in ostio arse verse] arse vorse in ostio corr. Stu., ut senarius emeiatur.

M. id est quod vg.

Haec vetusta loquendi

9. quadam] M. ut vg. quidem cett. codd.

consuetude non alia est atque in praeterea,

Hoc si respuas , in delendum erit.

propterea , hacproptcr, quoad et adquo , de quo Nonius p. 76, 7. M.

10. Argea] . Paulus p. 14. . Argeos.

1. Aborigine! . . . quod erran tes]

dici, narrant Dionvs. Hal. I, 10.

Aborigines proprie Aberrigines

Auctor de origine G. R. 4.

itas Qu. XIV, 25. p. 129, 18. . Sacrani.

oloet Lmn., nescio an propter fidem codd.

Ab-

F.st pro ab allocs, uiemora-

bile exemptant diphthongi e in antiquissima

forma.

Cf. Fc-

3. Ab oloes] vg.

secundae

declinationis

Cf. Feetus Qu. X, 21. p. 182, 22. . pilumnoe poploe.

Quod

Haec sunt sacraria , quorum

dispositionell! per Lrbi-ni monimenta a Varronc de L. L. V. . 45 - 54.

allata dsignant.
15, 30.:

De iisdem Masurius Sabinus apud Gelliuni N. A. X,

atque etiam cum (Flaminiea) il ad Argeos, quod neque eomit

caput, nee eapillum depectit. Item Liv. I, 21- Uvid. F. III, 791. Glos
sarium Labb.: Argiarra (Argei ara corr. Sut., mihi rra e XXVIi
ortum esse videtur) if>i'inura.

11. Asparagus] similiter nomen

Schneidcrus in Gramm. Lat. T. II. p. 67. e SC. de Baccan. apposuit:

explicat Yarro de L. L. V. . 104.

foideratoi , ncque inest, neqne inesse potest, sed foideralei.

dituni.
13. secures bipennes] securis , bipennis vg. Illud e bonis
codd. I.isD. , a quo in hac una re discessi , quod comma interpositum

De formis

ollas et oUe Paulus p. 115. . ollic , et Festus Qu. XII, 23. p. 63, 34.

snstuli.

12. Attidelae] voc. alias inau-

Nam quae aneipites sunt secures apud Plantant Menaechm. V,

. Quirites, et Qu. XI, 8. p. 40, 15. . plorare.

Iitteram non
geminabant] cf. annot. ad Paulum p. 6. . anus.
4. Aventinus]
eadem- fere Festus Qu. IX, 23. p. 23, 15., sicut Vano de L. L.V. .43.

2, 105.: eaedent proprio vocahulo tecuret bipennes dicuntur, velut a

Ly. I, 3. Serrius in Virgil. Aen. VII, 657. Sed magis memorabilia,

quae apud Servium Yarro in Gente populi Romani: Sabinos a Roniulo

eurem.
/..l't*.:.-.

susceptos istum accepisse montera , quem ah Avente fliivio

haec ad omnem staturant hominis, non ad brachia tanlum spectarc, com

suae appellaverunt Avcntinuni.

provincial-

5. agere] i. e. caussam agere.

V.

Varronc apud Nonium p. 79, 19.: Ferens ferream humero bipennem se15. Ancus] tilossarium Labb.: Aneut , mancus , xidXq,
ef . . . polest] boni codd. Lina, ut . . . possit vg. Sed

pralo Glossario Labb. intelligitur.

c*

(17)
10

-j -,

10

15
(18)

(17)

PAULI . EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

20

quod antiqni anculare dicebant pro ministrare, ex quo du quoque ac deae feruntur coli, quibus nomina sunt
Anculi et Anculae.
Anca esa dicta sunt ab antiquis vasa, qnae caelata appellamus , quod cireunicaedendq talia Sunt. Ipsum quoque ac
lare verbum ab jadem causa cstjclum , D littcra cum L permtala. -,
A ero sa m appcllavcrunt antqui insulam Cyprum, quod in ea plurimum aeris nascatur.
A ene s i dicti sunt comites Acncac.
cato res coriiicincs dicuntur, id est cornu canentes.
A n a r i a m appcllavcre locum , ubi Aeneas classcm a Trola venicus appulit.
Audacia ab avide, id est cupide, agendo dicta est.
Accratum liitum cum paleis mixtum.
A cas s is tunica ah humons non consuta.
Arillator coctio, qui etiam cocio appcllatur, dictus videtnr a voce Gracca, quae est as, tolle, quia scquitur merces,
ex quibus quid cadens lucclli possit tollere. Luccllum aimlnutivum est lacro.
Artitus bonis instriictus artibus.
Arnae caput, agni caput.
Arsincum ornamentum capitis mulicbris.
Artus ex Gracco appellantur, quos Hi &a dicuiit: 8ivc_arius_dicti , quod membra membris artcntur.
Arquites arcu procliantcs , qui nunc dicuntur sagittarii.
Ar billa arvina, id est pingueJo corporis.
t. anenlnre . pro ministrare] . annolnta ad p. 10. r. anclare.
] M. ut vjf.

vel Lino, ex uno Go.

2. Anculi] Quod in Placidi

Glossis p. 435. ed. Mai. legitur : Amui , servi, ta emendo:

servi.

Anculi,

3. Ancaesa] antique woivfuirav apud Romanos appcllatio,

postea la oblitrala, ut hoc solo teste innotuerit.

Isidor. Origg. XVI, 20, 2. :

5. Aerosam]

Cyprium aes in Cypro insula prius inven

tion , unde et vocation , factum ex lapide eroso (ita scribitur , etiara a

Linn. , sed apparct legcndum esse ocroso , compralo maxime Plinio N.
H. XXXIV, 1, 2.), quem Cadmiam vocant.
constat.

Hinc cuprum dictum esse

6. Aenesi] id est Acncsii , ut codex Lipsiensis habet:

oifioifoQoc, TiQayttuTtinq, /maoloe: quanquam in eodem etiam arillator

reperitur.

Apud Placidum in Glossis p. 435. Mai., ulii legitur: Arilla

emotione, pannieiilario , suadeo ut legatur : Arilla tot e , coctio ne,

panniciilario.

lit am in Gellii N. A. XVI, 7, 12. meliorum codd. fides

postulat, ut arillatorem legatur.

Apud Isidorum in Glossis male ariola-

tor , in Pithoeania arilator legitur.

Arrilator corr. Scal. et Vulcunius

quod ab arra ductum sit.

coctio] restitu e bonis codd., vg. omissum et contemptum etiam a Lino., quo iure, colligitur ex is, quae a
Paulo p. 39. v. coctio scripta , bique annott sunt.

"4"] >'g-

area boni codd., ex quo fiat fecissem, nisi tolle vetarct, quod in omni

sed Paulus rndcin scribendi praecepta sccutus est, quae Festus obserra-

bus libris esse videlur.

verat.

rioribus libris; boni codd. cam particiilam , hic neptam , non habent.

V. pRvr.r. IV, 3.

res M., ut yg. Lins.

7. Aeneatores] Gc, ut yidetnr.

Aenato-

Illud non praetulissem , nisi in Suetonio Caesar.

32. sic legeretur.

8. Aenariani] Pithecusae insulac nonien, quod

ab eadem re etiam Plinius N. H. Ill, 6, 12. .82. ductum ait.

Aceratum lutum]

nrXa ij/vyi/i/iivo,

de munim. Athen, p. 47.

10.

de cuius usu dixi in Comment.

Cf. Paulus p. 112. . obaecrare.

I. alii). : Acero, uxno&i, cqrr. ii/vqoi.

Glossaria

11. Aclassis] Aclasis M.

Glossarium Labb. : Aelassi Importa , quae explicatio parum cum Paulo

concinit.

CaUuis apud Paulum p. 39. , ne male ad eandem ori

ginen referatur.

12. Arillator] boni codd. arilator Tg. Lina.

Sed

illud restuore suasit etiam Glossarium Labb. p. 201.: Arillator / /;<,-.

13. Luccllum] enim addit Limi. e detc-

14. Artitus] Glossaria Labb.: Artitus nmxroc, aiaXo.

Glossis p. 435. Mai. Artitus, artibus edoelus.

Placidus n

15. Arnae] Ami M.

Ex codem Festi articulo , a Paulo misre truncate , ductum illud apud

Labbaeum : Arna //",(< (pil? pufyrqo emendut Scal.) xuul Jiu{m>vu.

16.

Arsintum] Glossarium Labb.: Arsinum iiuxifiu, quo ncus Tel pectn,

quo capilli discriminabantur , significan tidetur.
1. p. 73, 1. T. ruscum.

sario Labb. arquites et arcutes.

annot. ad p. 9. T. acupedius.

Cf. Festus Qu. XIII,

18. Arquites] to{o'tcu cxplicantur in GlosGlossac Isidori: arcites sagittarii. Cf.

19. Arbilla] deminutivum toc. ar

vina, quod apud Placidum n Glossis p. 428. Mai. pinguedo , et in

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM. LIBER I.

21

m siiam per artas exercent, sive quod apte opera nter se artent, qua ex causa__fiiian--ei
s ab hauriendo sic appcllabant.
ager viain tangit.
tquis, qnod circumpenderent, quos nunc, appendices appellamus.
dus iinmolantur.

niro sic appcllata.

bant antiqui, sicut nos qiioque modo dicimns ab aequo iniquuni, ab quacrendo inquirerc.
augnribas, quae consulentcm inberent.
edendo et ludendo*.
;

>S et ovyywr, vel arbina, quod

xplicatur.
lipibiu.

Eodcm refero, quod

7. M.
7. Ablegmina] boni codd. I. im.. Albegmina vg. Isidori
Glossac : Ablegmina partes cxtorum , quae prosegmina dienntur. Cf.

Siculorum vocabulum

Festns Qu. XI, 3. p. 35, 25. v. porriciam, et Paulus p. 59. . exta.

tjivnj- kIu, SixiXoi. Ac vix

arrioiu , 1 plurali numero

8. Ambulacra] antiquius vocabulum , postea repctitum.

Cf. Glossaria
Labbaeana et Placidus p. 434. Mai.
9. Amian] boni codd. Li.>d.

i. in sacrificio offertur, adipem,

mi vg. Etiam in Varrone de L. L. VII. . 47. amian e cod. Floren

tino restituendum erat; nam in sume rete alius pisis nnnicu latct.

>atur.

Haec certe interpretado

melius convenit , quam ea,

Quanquam ab alus amia dicitur, ut a Plinio IX, 15, 19. .45.

. 93.

cbio v. . Haec in ed. vet. et Aid. ante Ambulacra invenio.

11.
antiqui] a sapiendo additur vg. et a Linn., sed om. boni codd., nisi quod

Quae Paulus , ea potissi-

Hesy-

, qui ctiam ' ioxqy ;*

Gu., qui hunc articulum bis point, hoc loco ct post v. apud, altero loco

1.

a sapiendo habet.

et om. vg. Gr.

Cf. supra

ipsi, Gracce -.
artenam] M.

aryte-

Sed est ea manifesta interpolado , cum cxcnipla ail-

duc ta non spectent, ut adsiperc a sapiendo dici potuissc ostendaul,

arlennam

quem in finem sexcenta alia exempta rectius adhiberi poterant ,

est, quanquam Lucilius apud

sed ut vocalcm ae in t mutari in componendis vocabulis , demonstretur.

:al. recte hue rettulit,

quae

7iot>/ihoii arxov (ooTQitxirov),

Dac. , qui id intcllcxit, a saepiendo corrigerc volcbat.

e Paulo p. 47. 49. compart.

lae ex ipso Festo petita esse,

desipere, resipere, a Festi sententia aliena sunt.

[amines dixcrit Graecus homo,

Lind,

15. . amtermini. Simile est

rlaium p. 433.: Arusedentes,

Paulus p. 14.

sse :

in tali caussa non discedendum est.

Amsedentes.

Illud vero

lint, eiusdem legis in XII tabb.

9. tangit.

Cuius verba infra

demonstrabimus , fuisse Lace

!S exeunt: nt munteriitf, qua

a qu. vg.

ludendo vg. Li.id.

Idem eonsiptum

Quae Sen., et Urs. contulcrunt, consiperc,

ab qu.] boni codd.

12. Admissivae] contrariae sunt arculis, de qnibus

13. ludendo] coni. Scal.

alluendo boni codd.

ad-

14. Addubanum dubium] boni codd., a quibus

Addubanum a quodam antique

IV ;

nomine dubus descendit, unde verbum dubarc, de quo Paulus p. 51.

Quae m Glossario Labbaei leguntur Adubanus, ovut, nescio, quoinodo
bue rcttulerim.

Ad dubienum ,

ad dubium coni. Scal. ' Abnobanns

Danubius coni. Dac, quod vg. pro voc. dubium lcgebatur Dannbinm. Ad

lossarium Labb. : OTciAixc et

dubenum, ad dominum oorr. Goth. eollato Paulo p. 51. v. dubeniis, cumque

ndt'ce*] melius Nonius p. 42,

in commentariis ita sequitur I.isd., ut: Ad dnbanum dominum legi iubeat.

22

5
(19)

10

15

PAULI D1AC. EXCEEPTA, EX LIB. POMP. FESTI

(18)

Adulter et adaltera dieuntur, quod et 11c ad alteram etJjta.cc ad alterum se confrant.

Aquilus color est fuscus et subniger, a quo a quila dicta esse videtur, quamvis earn ab acute volando dictam volunt.
Aquilus auteni color ab aqua est nomnalas. Nam qiiuui antiqui duos onanino naturales nosscnt , id est album
ct nigrum, intervenerit autem is_quoque, qui ita neutri similis est, ut tarnen ab utroque proprietatem^Jrahat,
potiesimum ab aqua eum denominarunt, cuius inccrlus est color.
Aquilo ve tus a vcbcmcntissimo volatu ad^Jnstaraquilae appcllatur.
Anquircre est circua qiiacrcre.
And ron locus domicilii appcllatur angustiojr_longitudiiie , in quo viri pluruni morabanlur, ut gynaeceum a mulicribus.
Apud ct penes in hoc diffrant, quod alterum personam cum loco significat, altcrum personam et dominium
potestatem , quod traliitiir a penitus.
Anxur vocabatur, quae nunc Terracina dicitur Vulscae gentis, sicut ait Ennius : "Vulsculus perdidit Anxur."
Aquarioli dicebantur mulierum impudicarum sordidi asseculac.
Aquipcnscr genus piscis.
\
Apclliaeia antiqui di ceban t pro Apollincra.
A per ta idejm. Apollo vocabatur, quia patente cortina responsa ab eo den tur.
Ab di ti vi abortiv!.
Ape apud antiques dicebatur prohibe, compose.
A pu a genus minimi pisciculi.
Abs praepositio a Gracco deducitur. Significat autem retraetationem in partem posteriorem.
1. quoi] M. filia du. vg. Lipid.
2. Aquilus] dlossariam op.
Steph. : Aquilum, fiiXav , a AovxiXkioe , ex Festo , puto. Yarronis
Cosmotorync versus, quos adducit Scai.. propter . fluetu aquilo, sunt
apud Nonium p. 503, 30. M. . lavit.
6. Aquilo] reete nionituni
est, idem esse Tocabulum draccum axtoc o fio(>>c, ut explicat Hcsychius.
7. quaerere] quirere du. , minus apte.
8. Aadron] hune Dac.
putat dictum esse Gracco vocahuli significatu , ut apud Hcsychium : tlyoitav /tfya o.'xo. At sic absurdn esset grammatici interpretatio ; nam
haec domus pars non angustior, sed latior erat ceteris omnibus. Sed .
Vitruv. VI, 10. : Inter haee autem peristylia et hospitalia itinera sunt,
quae mesaulae dituntur , quod inter duos aulas media sunt interposita .
nostri autem eas andronas appellant. Sed hoe valde est mirandum,
nee tint graeee nee latine potest id eonvenire. Graeei enim dvd'f>vae
appellant oeeos , ubi eonvivia virilia soient esse, quod eo mulieres non
accdant.
viri plurimi] scilicet adeuntes , abeuntesve , cives et
bospites. plurimum Lijid. ex uno cod.'Berolincnsi.
9. Apud] ct.
Nonius p. 68. 522. r. apud.
. Anxur] Quod Scal. placet Axur,
in quo n litera x obliteratum est , ut alias per lit. * expelli solet , non
est in codd.
Terracina] M. ut vg. Tarraeina cett. libri Linn. Ilia
forma pracstabilior esse videtur.
Vuhcac] boni codd. Kolseae vg.
Linn. Illud seribendi praeceptis , quae Festus secutus est, convenit.
V. Pbaef. IV, 3.
niuiu] Annal. IV, 23. apud .
r'uUeu-

lus] Volscns corr. Merula, male. V. de hac Italicorum nominum forma

ISicbuhr. H. R. T. I. p. 69. ed. sec.
12. Aquarioli] vocabulo
utuntur Appuleius et Tertullianus. *
13. Aquipenser] aliis acipenser
dictus , eodem modo , quo aquipes in aeipes mutatum est (v. p. 9. v.
acupedius). 14am acipenserein ab acu ct pesna , id est pcrna , dictum
esse, bene observavit Salmas. Exerc. Plin. p. 941. col. 2. a., nisi quod
penna rectius crista , quam rostrum piscis dici videtur. Certe draccum
e Latino , non Latinum acipenser draeco ductum est , ipso
Atbcnaeo VII. p. 294. f. teste.
14. Apellinem] banc nominis for
mant Romani a Doriensibus acccperant. Adde ils , quae Maittaire de
draccae linguae dial. p. 152 d. et 264. a. affert, titulum Megarenscm
in Corp. Inscr. dracc. n. 1065.
15. Aperta . . . dentur] Salins
erit, nomen hoc in eundem censum referre, de quo dictum est ad v. al
cedo p. 7. Sed ab eo poeta, cuius versus ad Hcrenn. II, 26, 42. laudantur, haec barbara Graccarum vocum defonnatio aliena est, ac plane
accedo Orellii iudicio.
16. Abditivi abortivi] sine - exemple.
17.
Ape] Glossarium Labb. : ape, xivoov, et inferins : apet unoooel, quae
significationcs nullo artificio ab apiendo, sivc iw , deduci possunt.
18. Apua] draece g>vq.
19. dedueitur] <p, quod vg. et a Liud.
quoque adiicitur, abest a codd.: quapropter ipsum Paulum earn particulam omisisse puto , ut draeca etyma saepius omisit , quanquain nulla
alia nisi haec vox significata esse potest.

(19)

DE SIGNEFICATIONE VERBORIJM.

LIBER I.

23

Apellinares lu dos, lioc est in laudem Apollinis, populus laurea tus spectabat, stipe dala pro cuiiisqiic copia.
i cu lu m liliiiu, quo flammes vclatum apieem gcruut.
Abac t i magistratus dicebantur, qui coacti deposuerant Imperium.
Agere modo signiGcat ante se pcllcrc , id est minare. Virgilius : "Et potum pastas age." Modo significat iurgari, jit
dieimus : agit cum eo furti ; modo rependerc, tit cam dicimns : gratias ago; modo verbis indicare, nt cum dicimus: causam ago; quin etiam si accessit gestus et vultus quidam decor, ut cum sccnici agcrc dicuntur.
Abgregarc est ab grege duccrc : adgrcgarc ad grcgem duccre : segregare ex pluribus gregibus partes seduccrc,
unde_et eg reg i us dicitur grege lectus. Quorum verborum frcqiicns usus non miru m si ex pecoribus pendet,
quum apud antiques opes et patrimonia ex his praecpue constiteriut, ut adbuc cliam pecunias et peculia dicimus.
Acetare dicebant, quod nunc dicimus agitare.
Autumnum quidam dictum existimant, quod tune maxime augeantur hominum opes, coactis agrorum fructibus.
Aged um signiGcat age modo. Est eiiiin adliortants sermo.
Aulas antiqui diecbant, quas nos dicimus ollas, quia nuil. tu litteram geminabant. (taque aulicocia exta, quae* in
ollis coquebantur, dicebant, id est clixa.
Avidus a non deudo propter nimia m enpiditatem appellator; sicut aniens, qni mentem siiam non habet.
Aurcliam familiam ex Sabais oriundam a Sole dictain putaut, quod ei publice a populo Romano datus sit locus, in
quo sacra faecret Soli, qui ex hoc Auscli dicebantur , ut ValcsLi, Papisii pro eo, quod est Valerii , Papirii.
Aemiliam gentem appcllatam dicunt a Mamerco , Pylhagorae philosopbi filio, cui propter unicam humanitatem cognomen^ fuerit Aemylos *. Alii , quod ab Ascanio desccudat , qui duos habuerit filios , Iulium et Acmylon.
1. Apellinares ludos] de bis . Varrou. de L. L. VI. . 19. cum
annot.
2. Apieulum /Hum] de eodem Paulus p 6. v. flamen; de
apice idem p. 16. Nib erat, cur Scal. corrigeret: qua /lamines velati
apieem regerunt. Nam hoc pilei insigne laneo quodam filo, quale Craccorum aiififiuitt erant, involvi, nemo iniraliitiir.
3. Abacti] Glossarium Labb. : abacti, xtaafrirne.
4. minare] hoc voc. infimae
esse Latinitatis , frequens apud Ilieronyiniuu et in legibus barbaris,
ende in unguis e Romana ortis prodiit menare, mener, obscrvaverunt
A. Au, et Goth, ad v. agasones p. 31.
Virgilius] Eclog. IX, 24.
ye] post hoc voc. , quod vg. ct a Lijib. quoque additur, Tityrc , om.
boni codd.: vide tur id . ex ipso Virgilio a libraras ad/litum esse.
6. seenici agere] cf. dicta superius p. 15.
7. ab grege] M., ut Tg.
a grege Li.t. e Go.
8. egregius] cf. Paulus p. 60. . exgregiae.
9. ut] unde corr. Bondam. Varr. lectt. II, 12. p. 283. , nt refcrt Liad.,
quo non opus est.
9. peculia] cf. Fcstus Qu. XII, 17. p. 57, 14. v.
peculium. Qu. X, 29. p. 186, 16. et Qu. XII, 5. p. 45, 13. . pecuUtus. De eadem pecuniae significatione Varro de L. L. V. . 92. 95.
Pli*. N. H. XXXIII, 3. Columella VI. Pracf., ne plures adyocem.
10. Atetare] Acitare legendum putat Goth., sed non solum . pro G.
poncre antiqui moris erat (. Paulus p. 30. . corgo, p. 32. y. cerrones,
p. 39. y. cuturniiim, p. 42. yy. clucidatum et Cermalus , p. 43. y. clu-

in quibus Graeca i babct, nt in fuet ct omnibus tcrtiis verborum

person, in navebot, in rmln. Itaque ex . acetare intelligitur, etiam
frequentativorum formam olim fuisse etare, plane nt apud Graecos i&nr.
11. Autumnum] Auctumnum Festum scripsisse verisimile est, quae niclior est consuetude et origin! toc. exposilae aptior.
13. nullum
litteram geminabant] v. annot. ad p. 6. v. anus.
aulicocia] aulicoqua vg. : illud codd. , nam quod Dag. tradit, in libris mes. esse aulicoetia , ncscio unde bauserit. Servavi cum Lima. codd. scripturam, cum
aulicocia ]iro aulicoquia dici potuerit. Cf. annot. ad . aquipenser p. 19.
15. a non videndo] rectius idem p. 13. v. avcre.
16. a Sole]
Varro de L. L. V. . 68.: Sol, vel quod ita Sabini .... Sed potest
Sabinum Solis nomen propius ad formam Auseliorum noiuinis accessissc.
17. tuera faceret] sacrificaret M. sacra faeerent yg.
Auseli] bom
codd., ex eo more, dc quo dictum est in Pa*Er. IV, 3. Ausclii vg.
Sabinos antiquum S intra dual Tcales retinuisse , nee, sicut Romani
feccrunt, mutasse in R, etiam alia exempla habemus : Volesus , ausum,
fasena.
18. a Mamerco] nempe Manure! stirps Acmiliorum erant.
Ii cum a Sabinis Numae descender crederentur (. Plutarch. Num. 8.
21.), Numa cum Pvthagora familiariter yixissc ferretur : facile lnteUigitur, quae huius fabellae origo fuerit.
1". Aemylos] scripsi
coniectura Liad., quod Graecum oipvXo lignificatur.
Aemtlos vg.

mae, et cf. etiam p. 39. v. culliola, et p. 41. crecentes cum nnnotatis):

sed etiam E. in mulls vocabulis antiqnius erat quam I., polissimuni in iis,

Acmylon] M.

Aemilon vg.

.
5
(20)

10

13

24

5
'-'>

15

20

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FEST!

(20)

er um n nia s Plautns refert furcillas, quibus relgalas Barcinas viatorcs gerebant. Quarum usum quia Gains Marus
rettulit , Muli Mariani postea appellabantur. Itaque aerumnae labores onerosos significant 5 sive a Graeco sermone
dedueuntur. Nam aeiv Graeee, Latine tollere dicitur.
Acmidum tumidum.
qui dial apud antiques dictum est, quod nunc dicimus acquinoctialc , quia nox diei potius, quam dies nocti annumcrari debet. Graeci quoque in boc consentiuT,~7ffiy/tp/a>' , id est aequidiale , dicentcs.
rus care aera uiidique , id est pecunias colligere.
Acquilavium signiiicat ex toto dimidium, dictum a lavationc lanac , quae dicitur acquilavio redire, quum dimidium
decidit sordibus.
gc m mare appcUatiir, quod crebrac in sint insulae , ut procul aspicientibus species caprarum videantur; sive
qnod in eo Acge, Amazonum regina, perierit; sive quod *eo Aegcus pater Tliesci se praecipitaverit.
Acs tima ta poena ab antiquis ab aere dicta est, qui cam aestimavcrunt acre, ovem decussis, bovem ccntussis, hoc est
decern vcl centum assibus.
Alucinatio crratio.
Adigas dare cogas.
Acics, acumen, acus et aeucre dicuntur ab xovt;, quam Latine dicimus cotcm.
Auxilia olla prvula.
Amputate, id est circuinputata , dicuntur ab eo, quod anliqui pu tum pro puro dicebant, unde dedueuntur pudor
et pdicas.
Appia via et aqua ab Appio Claudio est appellate.
1. flautas] in inc. fabula, . Plaiiti fragm. inc. . Dotbium . 1.
2. rettulit] ed. ret. vg. retulit Lisa.
Muli Mariani] de his iterum
Qu. VIII, 29. p. 171, 28.
a Graeco etc.] Fesli mens fuisse ea videtur,
quae recentium mnltorum clyniolii|;orum, ut ipsas illas furcillas
aiiv aerumnas dictas esse statucret, quasi /.
4. Acmidum]
Glossarium Labb. : Aemidus mqvoquirot. Glossac Iaidori : Aemidus t
midas. nflalas. Fxcmpla in scriptoribus non repcrta sunt.
5. Aequi
diale] etiam in Glossario Labb. ioqfufiirov cxplicatnr.
: diei po
tius etc.] diligentius dc ea quacstione Gellius N. A. Ill, 2., ac multa de
corum opinionibus, qui diem a nocte duci existimabant, ad Taciti Germ.
11. congest sunt.
6. loqfuqUn] vg. isimerian Gv. simerian M.
7. Aeruteart] Glossarium Labb.: aeseulator /uXxoluyoc, et: aeieulor *, quae forma analogiac non minus convenit. Placidus in Glossig
p. 435. Mai. : Aeruscans, aes minutum. Addc modo colligens, et intclligcs,
etiam baec e Festo fluxisse.
8. Aequilavinm] conferuntur Isidori
Glostae: Aequilalium aequatio.
Ibi acquilavium rcstituendum est.
10. Acgcum mare] a scopulis , qui aeges appellantur, dictum traditur
etiam a Varronc dc L. L. VII. .22.
quod] vg. ut codd. quod ita
Lia., e Lipsicnsi cod., qui ut ita.
11. Aege, Amaionum regina]
hoc solo teste nota. Nomen ita tradunt codd. Aegaea vg.
eo] scripsi.
eo quia M. in eo ectt. Haec fabula notissima est.
12. Aestimala

poena] cf. Fcslus Qu. X, 20. p. 181, 10. v. ovibus, Qu. X, 29. p. 18fi,
18. et Qu. XII, 5. p. 45, 13. . peculatus. De eadem re Varro de L.
L. V. . 95. Gellius N. A. XI, 1. Cf. Demetrius Phalercnsis ap. Plu
tarch. Solon. 23.
decussis . . ccntussis] codd. , ut vidctur, omnci,
quod rcliqui quanquam ncgligcntissime scriptum, decussi . . ccntnssi vg.
It. Alucinatio] vg. , ut in edd. vett. allucinatio Linn. , nescio quo
fonte. Glossaria I. abitar i allucinor et hallucinor nacui.fa<o interpretantur.
Cf. Gellius XVI, 12, 3. Fulgcnus v. alucinan p. 560, 25. M.
15. dare cogas] ad rem cogas vel adir cogas, quod ipsi magie placet,
eorr. Se m.. , compralo Glossario Labb. : adegit , noimthjan. Hanc
tarnen glossam ex Festo non esse pelitam manifestum est.
Festum
scripsissc putaverim : adigas inriiurando, iusiurandum dure cogas ; idquc
Paulum excerpendo corrupissc.
16. xoyrj] vg. codd.
17.
Auxilia] cum ollain parvulam interpretetur Paulus , i}lud cum pro de
minutive voc. aula sive olla sumpsisse apparct. Verumtamen aula ita
ex auxilia contractum est, ut qualus , ala, mala, palus, talus, velum,
paulum contracta sunt e voce, quasillus, axilla, maxilla, paxillus, taxillus, vexillum, pauxillum: quibus infra, ad Festum Qu. XV, 32. p. 164,
15. v. toles, etiam toles et tolas adiungciuus.
18. Amptala] cf.
Fcstus v. putum Qu. XI, 2. p. 34, 16.
dedueuntur] ducuntur M.
20. ab Appio Claudio] censore ann. a. u. 441.

(21)

DE SIGNIFICATIOIYE VERBORUM.

LIBER I.

25

Arimiitnm a nomine fluminis propinqui est dictum.

Animula urbs parvarum opuiii fuit in Apulia.
Arca diminutivuni facit arculam et arccllam , ut a porco porculum et porcellum , a mamma mammulam et mamillam.
Alebria bene alentia.
Agasoues equos agentes, id est minantes.
Arcubii, qui excubabant in arce.
Armillas ex auro, quas viri militares ab inpcratoriliiis donati gernnt, dictas esse existimant, quod antiqui humeros
cum brachiis a r m s vocbat; unde arma ab bis dependentia sunt vocata.
Abalienatus dicilur, quem quis a se removerit. ^ATenats, qui alien us est factus.
Ass er ere manum, est admovere : quo ca quoque , quae in terram dcmiltuntur *, ser i il cundir; unde etiam serae
appcllantur, quia foribus admotae opponuntur defixae postibus , quemadmodum ca ? quae terrae inseruntur.
ii m dicinius agruin needum satum.
Apica dicitur ovis, quae ventrem glabrum habet.
,
Ae syllabam antiqui Gracca consuetudine per ai scribebant, nt aula i, M usai.
Au ce ta sacpe au ta.

Aber cet prohibe!*.

A d v s e m , adversarium , Los loin .
"Axe agglomcrati univers! stantes", id est cohortibus aut Iegionibus.

1. fluminis] etiam Straboni et Plinio noti.

codd.

2. Animula] boni

Amiaula vg.: sed illud Lind, praefert propter Philargyr. in Vir

i* terram] in ferra Lu, e solo Gv. , non apto id defendens exemple.

Hic tamen quae de versu Plauti Mil. glor. III, 1, 53.,

demittuntur] corr. Sc.il. Uas. dimiltuntur codd.

srac] cf. Festus
Qu. XIII, 19. p. 91, 3. . reserari.
11. inseruntur] insrant Luid.

e corruplissima lectionc ducta sunt, nihil inde proficitur. Animulae

oppidi non.cn apud Plautum restituendom esse , vidit Scioppius , confir-

ex uno Gu.
12. Arvum] eodem modo dfinit Varro de H. R. I, 29.
13. Apica] etiam baec concinnnt cum Varrone de R. R. II, 2., et Pli

mavitque Li>n.

nio N. H. VIII, 48, 75. . 198.

gil. G. II, 134.

3. Area . . arccllam] Glossarium Labb. : Area et

rcela (ser. areella) xifitaroc., ouo. etc.

Mulciber a mulcendo, aber ab uvendo.

4. Alebria] ab alendo, nt
Glossarium Labb.:

Aleriui

(Alebrius ScAt.) '., &oiuoi (#pi.-rroc Scax. &i>iif i,uo<; Salinas.),

rnotpivq.

Isidori Glossac: Alebra, bona quibus alimur.

tes] cf. supra p. 19. r. agere, cum annot.

bonis codd. arcubiae vg.

5. minan

6. Arcubii] Lina, e

Glossae Isidori : Areubius, qui cubat im arce.

similiter Nigidius apud Gellium N. A. XIII, 25.

avala boni codd.

g antiqua ratione scribendi,

p. 20. tneri posais.

a ne la, ac Graeca tuuuuxtToc. et uat/taxro,.

timilia.

a Festo admissam statuamus.

9. Abalienatus . .

quod discrimen Fcstus inter fecerit.

et e introductum

analoga voc. acetare

Eandem rationem inter se babent Latina auceta et

Abarcet vg., ut supra p. 14.

8. armos] cf. p. 2. . armillum.

15. Auceta] vg.

Itaque illud admodum incertum est, quanquam pro

Arcubii pro arcicubiis dici poterant, ut Stipendium pro stipipendio et

alienalus] obscurum ,

14. scribebant] igitur Verrius ai

et ae scribendi tantura ratione , non pronunciando disliniisse videtur,

16. Abercet] boni codd.

Nihil vetat, quominus utramque toc. formam

prohibe!] vg. Linn,

prohibetur codd.

17. Advosem] "Kortasse legendum advorsem vel aduersem." Goth.

At r

Glossaria Labb. utrnmque interpretantur , 1.

10.
Asserere manum] codd. Adscrere manu Tg. manu omittendum censet lias.

ante s elidi poterat, nt in prosus et rosus , quae facta sunt e plenioribns formis prorsus et rorsus. Glossarium Labb. : advores hunlot, quod

At dictum esse a Romanis asserere alicui manum, intclligitur comparatis

adveres quin ex hoc advoses corruptum sit, non dubito.

verbis Festi Qn. XV, 16. p. 148, 24. . sertorem. Ac video nunc, etiam
apud Varronem de L. L. VI. . 64. librorum manuscriplorum lectionem

origine VEH nomen voids factum est, iU a VORT ducitur ADVORT-

adscrere manum, non fuisse movendam.

tator; bine ortum est advorsis, advosis.

18. Axe] Axes vel Axei
coni. Scai.
agglomcrati universi] haec voce. vg. et a Lina, quo
que commate distinguuntor , quod sustuli, qnoniam explicatio a verbis

Ltrumque enim eodem iure

dici poterat: asserere manum alicui, et: asserere aliquera manu.

Lui, e codd.

quod rg.

</>]

lllud est idem quod unde, ! quo fit, nt.

b'tenim nt ab

TIS ; geminum autem T in vocabulii derivandis apud Latinos in S mu

10
(22)

,
15

26

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(22)

ruina* iilensil a ampliora.

Afvolunt* a volant.
As tas in t' steterint*.
"Ambaxioque* cir cun eu n tes", catervatim.
5 por apud.
A mos i annuo.
Antiquum vetcres ctiam pro omnia -J* posucre.
A est i ni i as aestiinationcs.
i s s e pro adisse dicebant.
10 Abam bu lantee abscedentes.
Aqu lius ab aqiiilo colore, id est nigro, est dictum.
Antiquare est in in rem pristinum reducerc.
At tinge pro atlingain posuerc.
demum id est ineipit. Itaque baec omnia e scriptore quodam , puto e
poeta trgico , duela sunt , qui ea venu quadrate sic potuit comprelicnderc :
,
,
Axe agglomerati niversi st tintes
Axem militare esse vocabulnm , quod genus aciei signified , alii riderunt : similiter Virgilius Aen. XII, 458. : densi cunis se quisque eoactis
agglomrant.

1. Aerum] scrips!. aerum autensilia M., quod ortnm esse

existimo dittographia : Arruma, eruma, utensilio. Hinc nata lectio
Tg. Acrumaeruma. Aerumina Tel Aeramina coni. Sen . , et lioc alte
ram magis probat, cui iudicio subscripsit Linn. Idem tamen in coramentariis legendum censet: Aeram'entum , a, utensilia, boc est aeratnentum , aeramenta etc.: cuius consuctudinis in scribendo a Feste I'aiilove usurpatae nullum aflert cxempluin. Maxime mirifica sunt, quae
Goth, proposuit: Maeraerumina Tel Maeraerumenta , quae esse vult in
Tasis aencis malura. Aeruma sive Aerima simpliciter abena significat.
2. Afvolunt] Aevolunl Go. Aevolum M. Avolant Tg. Lind. , qui in
commentariis etiam arvolant proponit. Ego a Testige codd. quam m
nimo interTallo disecssi, ac posui, ab, quod ante v in f mutatur in SC.
de Tiburtibus apnd Graternm p. 499, 12. (Orell. Inscr. Lat. coll. 3114.)
af vobis , ctiam in componendis vocabulis sic mutari potuisse , et bum rolare , ut plurima Latina , ab aatiquiori forma tertiae coniugationis profectum esse.
volant] Gr. 2. et M. , ul Tidetur. cvolant
Tg. advolant Li>d. e deterioribus codd.
3. Astasint] Astasent
boni codd. Adstassent Tg. Astassint coni. Scu.. et reccpit Lin. S
non i; minasse antiquiorcs , satis no tum est: et cf. ipsum Paulum p. 6.
. anns cum annot.
steterint] corr. Scai. staluerunt Tg. , non
steterunt , nt Lind, refert. Fateor tarnen , banc glossam ineertissimam
esse.
4. Ambaxioque circumeuntes] M. , nisi quod bic non que
habet sed quae, quod mu ta vi. Ambiaxie qui Gv., ut Tidetur. Ambaxi,

qui eircumeunt et coni. Sen.., quem sequitur Lind. Mihi persuasi, etiam
boc loco non distinguendum esse Ambaxi, qui, sed i la interpungendum,
ut solum toc. catervatim explicando adiectum sit, ea .lutein, quae praecedunt , e poeta trgico petita esse videantur, nisi vehementer fallor, eodem, ex quo ilia: Axe agglomerali etc. ducta crant. Aiubaxium ab amb- agendo ductum est.
5. Apor] apo e Glossario
compart Sen,. : sed apud Labbaeum in Stepbano Londin. p. 199. legitur: Ape .
6. Amosio annuo] glossa obscurissima. Scal. contulit: Annas, annua noXvtnj, ut legitur in Glosgario Labb. t con. in
Paulo: annos , annua. Annos autem vult deflect! in geailivuui annotis,
unde annotinus.
7. Antiquum] codd. Anticuni tg.
omnia]
lectio codd. , quae in Tg. mutata est in ittnutt. Lind, e coil. Lipsiensi
assumpsit nobili , quod non minus intcrpolatum est. Coniicio apud 1 i8tum fussie omi'm? pro homine , et grammaticum id notasse , quod apud
antiquiorcs ctiam bomincs anliqui dicuntur, ut eives antiqui apud Pacurium.
8. Aeslimias] vocabulum alias incognitum. Nam quae
1) i.. tanquam XII tabb. afl'crt , Kacvardus finxit. Aestimia legendum
coni. Lipsius in Epistol. Quaest. Ill, 20. Opp. T. I. p. 183. , quod in
gnomaticis scriptoribns sacpius pro aestimio legitur. Sed plurale lein i ninum aestimiae analoga multorum cinsdem lormac abstraclorum nominum satis defenditur.
aestimationes] M. ut Tg. aestimationibus
eett. eodd.
9. Abisse] etiam baec glossa, ut codd. posita est,
obscurissima est. Abiisse .. adiisse Tg. Pro adiisse mg. . . obiiss*
signo addito emendatae lectionis ). Obusse pro adiisse coni. Uac.
10.
Abambulantes] cf. Paulus p. 112. . obambnlo.
11. prachomen]
alibi non repertum.
aquilo colore] cf. Paulus p. 18. . aquilas.
12. Antiquare] cf. Nonius p. 76, 21. Placidu p. 432.
13. At linge]
boni codd. Atlingem corr. Scai. , atque la etiam librum . babero
affirmt Urs., quos secutus est Lind. Attigem coni. Goth., idqne etiam
Lind, praeferendum putat. Quid autem tum faciemus Fcsto Qu. Vlll,

(22)

DE SIGNIFICATIONE VERROROI. BER I.

27

Appcllita visse appcllassc.

Alteras ponebant pro eo, quo est adverbium alias.
Argutum iri in discrimen vocari.
ureas dicebant frenos, qubus eqnorum aurcs rcligantur.
Ans i s andeas.
5 (23)
Audacias plural! ter Cato dixit.
A (lax diminutivum facit audaculus.
Arvocitat sacpc advocat.
Anna ria lex dicebatiir ab antiquis ea , qua finiontnr anni magistratus capiendi.
Aliorsum et illorsum sicut intrors^l~dxit Cato.
10
Abietaria negotia dicebantur, quam materiariam * nunc dicimus, videlicet ab abietbus coemendis.
Aie tu do corporis pinguedo.
Acribus plu rali ter ab aere, idlest, aeramento, Cato dixit.
Addues addideris.
Aristophorum , in quo prandium fertur, nt discus.
15
All ici t est perducit aliqucm in rem, dictum a verbo lacit, id est decipit. Hinc descendit Ilicere et oblcctarc,
id est frustrantcm inducere.
A ln uta re sacpe abnuere.
Aliae* rei dixit Plautus pro eo, quod est ali* rci.
24. p. 96, 21., ubi: Recipie , ait, apud Catonem, ut alia ciusmodi
eomplura , quid Paulo p. 55. . dice, et item Feste Qu. X, 17. p. 180,
28. . oetende, quod ex codera Caloe sump tum esse, infra, demonstraJiiimis? Lipsius in Vair. Lectt. Ill, 27. Opp. T. I. p. 63. et in Antiq.
Lectt. V, 13. p. 130., ubi banc futuri formam , dicem , fatiem, etiam
Planto vindicare studet, ubique apud l'es tuai cxtremam syllabam em
restitu iubet, non audactcr, ut ait, sed temerario conatu. IN'empe m
finale, i'ii m per gynaloephen toties in pronunciando alisumerctnr , apud
antiquiores Romanos in nonnullis form i cum nominum, tum etiam verliorum , plane omitti selebat : quod antiquissima monimenta testantur.
Catonem autem dieem et faeiem, non dicam et faciam, scripsisse, qnod
affirmt Quinctilianus , Instit. I, 7. , non rcfragatur iis , quae Verrius
observavit.
4. Aurtai\ v. Paulus p. 8. . aureax , cum annot.
5. Ausis]
in Go. et apud Line, post Audacias ponitur.
6. Audacias] ta etiam
Cicero saepius , ut Forcellinius nott.
8. Arvocitat] cf. p. 10.
v. arteria.
9. Aunara] alii Las leges, in quibus V Ilia est, an
nales dicunt.
10. Cafo] nam post Catonem et eomicos poetas obsolevit id toc , et ab inferioris aetalis scriptoribuf postea repetitum est.
11. materiariam] scrips! cum Cas., intelligens non fabricam liiateriariam,
sed negotiationem : sicut matcriarius et negotians dicitur (in titulo apud
Gorium Etrur. III. p. 142. Orell. n. 4248.) rt faber.
Ktiam Plautus
Mil. {flor. Ill, 3, 46., quem >ersum Dac. attulit , materiarium lieil.

qui ligna ad opus fabris faciendum ut adsint curat. malerinm codd.

matcriationcm proponit Sol., qui etiam supcrius corr. negotiatio, quod
1 us. in libro ms. se invcnsse testatur. malcrialuram coni. Goth. , ad
vocate Vitruvio IV, 2-, sed hc materiaturam dicit lignorum structuram.
12. Aletudo] cf. supra p. 21. T. alebria.
13. id est aeramento]
taque non de stipendiis , ut Livius , sed de aeris vass aera posuit
Cato.
14. Addues] codd. Adda is Lina., sed ipse id improbat in
commentants. Recte , nam in liis tcnuibus anliquissimi sermoiiis reliquiis sine necesstate ne literam quideni mulare, rcligioui babuerini.
Nota sunt duim, dnis, duit , duint, interduim, adduit , perduitf creduit:
seil Plautus babct etiam ereuW* et^eriiuom: atque adduas codera jure
cum addues permutari poterat , quo attingam cum attingem.
15.
Aristophorum vas] hoc uno teste notum.
16. rem] rete coni. D*c,
parum apte.
Im i de codent verbo eadem p. 86. et p. 87. . lacit.
Cf. p. 85. . linones.
illicere] cf. Paulus p. 84. . inlex. Ex hoc
ipso tarnen verbo , si comparaveris inlicium vocarc , HHces, colliciae et
alia, intclligitur , Festum non primara strps huius vocabulorum significationem posuisse.
17. /rufrenem] de subiecto liiitur , non de
obiecto. Itaque non opus est , ut cum Las. corrigatur : frustran seu.
81. Abnutare] verbo uti Enniam et Plautum, docet Forcelllnus.
19.
Aliae . . . ali] ali et deinde aliae legitur in codd. : quorum ordinem
In
inverti ; nam ali Festus scripsit pro alii. Aliae . . alii Lina
Plauti Milite III, 1, 206. legitur: nullae (al. nulli) aliae rci.

D*

28

10

()
15

20

PAULI DUC. EXCERPTA EX LD3. POMP. FESTI

(23)

A ffab r u m fabrcfactum.
Alimodi pro aline modi.
Acuclo, quod ex aere fit dicimus.
lu m vas ex aere paryum.
Ad exitam ad ultimam actatem.
Amalia* ab more denoniinatum.
Anginem vi n;t ria in habere diciiiitur, qui vino suflocan tur.
Adulterina signa dicuntur alicnis anulis facta.
s ciliar i dicebant antiqui pro osculari, quod est os cum ore conferre.
Arab! I et, id est ex odoribus Arabicis.
Adaxint adegerint.
Argus oculcus, Argus nomen est hominis, qui fuisse fing tur oculis plenas.
A ma s so amavero.
""""
Amie ni m genus est vestimenti, a cirenmiectu dictum.
il i t a v i sacpe andivi .
Allivcscit, livere incipit, hoc est livid um fieri.
Atticissat Attice loquitur. Plautus : "Non atticissat, sed sicilissat"; id est Sicule loquitur.
Atritas alri colors.
; ..
Aegyptinos Aethiopas.
Atlvclitatio iactatio quacdam verborum figurata ab hastis velitaribus. elites dicuntur expediti milites quasi volantes.
1. Affabrum] Glossaria Labb. : adfaber irrt/nji;.
2. Alimodi]
i. e. alii modi.
3. Aencolo] codd. lcctionem scrvavi , quanquam
ca non satisfacit , cum ignoretur, quid Paulus in Festo legerit. Acncolum vg. Lim>., qui Lipsicnsi cod. boc tribuit.
4. Acnulum] lei
den Glossae : Enuluni, caldarium.
5. -id exitam aetatem] ut pcriculis aditis et eexcenta id genus.
6. Amalia] Tg., quo voc. Plau
tus ulitur. Cf. Nonius p. 70, 30. M. Amutio boni codd. Amosco
corr. Scl. , quod incboativum verbum Diomcdcs ct Isidorus in Glossig
Laben t : sed interpretado, quae additur, buic verbo non convenit. Amo
no Linn., volnit Amatio.
7. Anginam vinariam] lepida dictio,
quam Sc*l. recte cum Dcmostbenis comparavit. Gf. Nonius
p. 35, 9. . angina.
8. Adulterina signa] apud Cicern, pro
Cluent. 14.
9. Auseulari] auseulum olim dictum fuisse , tcstatur
Priscianus I. p. 562. P. Placidus in Glossis p. 435. Mai: Ausculatus,
osculatus. 9. 10. Glossas Auseulari et Arabiee unus transponit Gu. et
Lor*.
10. Arabiee olet] glossa ad Plautum spectans , cuius
versum e Cornicularia affert Diomed. I. p. 378. P. : facile olent aedes
Arabiee. llotlie Fragm. Plauti Cornicul. 1.
11. Adaxint] etiam
baec ad Plautum pertinent, qui in Aulularia I, 1, 11.: Ulinam me divi
adaxint ad suspendium, quae sub eodem . affert Nonius p. 75, 5. M.
12. Argus oculcus] neque baec ex alia fabula , quam Plauti Aulularia

ducta sunt, ubi III, 6, 19. legitur: Quos si Argus servet , qui oculcus
totus fuit. Post oculcus comraate, non puncto distinxi, ut intelligeretur,
inde sequi interprelamcntum.
13. Amasso] Plautus Casin. V, 4, 22.
14. a ercumeeu] cf. Varro de L. L. V. . 13?.
15. Auditavi]
Audivitavi meliores codd. : sed illud, ut a Sen.., am in cod. Lipsicnsi
et Guelferbytano altero correctum est.
16. Allivcscit] voc. alibi
nondum repertum.
17. Plautus] Menaecbm. Prol. 12.
sicilissat] apud Plautum legitur sicilicissitat.
18. Atritas] codd. Atra
as vg.
atri coloris] aler color corr. Scal. Confirmt eius sententiam Glossarium Labb. : Atritas, /tiiavTr/. Voc. posuit Plautus in Poenulo4 V, 5, 12.
19. Aegyptinos] boc voc. aperte ductum est ex
iisdem Plauti versibus: Ita replebo atritate, atrior multo ut siet, Quam
Acgyptii, aut qui cortinam ludis per Circum ferunt. Ubi si ex Paulo
Acgyptini posueris , metrum cgregie adiuvabitur. Aegyplios ibi de nigris hominibus dici, cum revera subfusculi esscnt, recte observavit
Grammaticus. In scriptoribus Graecis Alyvmlvta; non observatum est.
20. Advelitatio] alibi non reperitur. De velilatione v. Paulus infra p. 158.
Veliles . . . quasi volantes] Dac. errat, cum contenait, baec non esse
Festi, sed barbari, ut ait, racematoris, qui non memincrit, alibi Festum
vclites vclatos dixisse. Festus enim nusquam velatos et velites pro eo
dem militum genere babuit. V. aniiot. ad v. adscripticii. p. 13.

DE SIGI4D7ICATI0NE VERBORIJM.

(24)

29

LIBER I.

Ane tor communis erat generis apiid antiques.

du etat sacpe etjeviter oculo annuit. Naevius in Tarentilla : "Alii adnutat, alii adiiictat, alium amat, aliuni tenet."
A tri pi ex u m hcrba, quae nunc atriplex dicitur.
Adoptaticins ex adoptato filio natus.
Alconcin aleatorcm. Naevius: "Pessimorum pessimc audax, ganeo, lustro, alep."
5
Adit cu 1 in parvum aditum.
Atra bilis ab alio, id est aniini vitio, dicta. Est enim atrum nigrum, id est a candorc rcmotnm.
An tos*, id est excruciatos.
Ana tern morbum annum diccbant, id est vctularum , sicut senium morbum scnum.
Aliara ab altitudine dieta sunt, quod antiqui diis superis in acdificiis a terra exalttis sacra faciebant; ds tcrreslii- 10
bus in terra, diis infernalibns in eflossa terra.
Ass a dicebantnr cantus tibiarum.
Aves ab adventu carum dicuntur, quod inde reniant, nndc^quis non snspicetur.
A gol um pastorale baculum , quo pecudes aguntur.
(25)
Abortum gravidac mulieris dicitur, quod non sit tempestivo ortnm.
15
1. ductor] hoc toc. genere feminine ab optimis quibusquc scriplorihus poni iiuliini est. Auctrix vi\ Festo , ncilum Verrio cognitum esse

nonduni repertum.

poterat, i|a at verba: erat apud antiques, soli Paulo deberi existimem.

id est animi vitio] id est deleri vult Die, animi vitio Goth.: neuter

In I'lacidi Glossis est: nutrir ab agendo dicta est; sed sequi tur statim:

recte.

Auctor . . . generis est communis.

dicione atra bilis dicta sit.

25. p. 25, 7. . nielare.

2. Adnictat] cf. Festu Qu. IX,

Naevius in Tarentilla] v. Botne P. Sc.

Lmo. recte indicavit,

7. Atra bilis] Atrabilis coni. Dae. : tcinrrc.

glossam

spectare

ad Planti Captiv. Ill, 4, Oi.

F'estus hoc dixit, quod non ab ipsius colore, sed ab animi con

codd. vg.

8. Anctos] corr. Scal. et Uas.

Antios

Glossaria Labb. : Ancti, ny/piroi (ayjf/o), et: Anctos,

versu bene congru! t, non ita tamen, ut ipse versus inde desumptus esse

vuyxuo&lna.
id est] om. Go. Linn.
9. Anrnttm] ex glossis
apud Labb. imprimis hue spectat ill: Anas, yijoae ' / ^ ><>".

L. V, II. p. 19.

Pleniorem meretricis

descriptionem ,

quae cum hoc

possit, Isidorus Origg. I, 25, 2. servavit, quam tractavit Scal. in Con-

Fodem pertinet Placidas p. 435. Mai. : Anale sollicitudine, cura.

iectaneis in Varron. de L. L. p. 82, 35. (p. 161.), ita ut et hanc Naevii

colligitur, scriptorem a Festo adduclum anilem maxime sollicitudinem

Tarentillac vindicare stnderet.

animique aegrimoniam eo voc. significasse.

Sed frustra.

iambici ant , hicce IrocKaicus tetrameter.

lili apud Isidorum versus

3. atriplex] atriplex

13. p. 145, 30. v. senium, habet.

Zovoohi/a-tov, arnu<tu\ie.

atriplex uWiapuS, lcjjunlnr in Glossariis I. abb.

ut vg.

4. Adoptaticius] M. vg.

Adoptatius Go., ex qua lectione fluxit, quod

10. Altara] cf. p. 5. v. altara.

in Isidori Glossis est: adoptaras , puer ex adoptato natus.

Festum,

dicebant morbum annum Liso, cum Go. et deterioribus codd.

Cum hac Festi explication conspirant

ea, quae Serv. in Virgil Eel. V, 66. profer.

vg.

voc. alio ensu usurpt.

5. Aleonem] v. etiam Catnll. 29, 2.
Naevius] Bothe P. Se. L. V, IL p. 22.
onneo] cf. Paulus p. 72.

assa voce Nonius p. 76, 33. M. et inulti;

ut ganco a ganis, quanquam Catullum 115, 7. ab eodem doctissimo

viro recte intellectum esse, negaverim. Lurco, voc. multo magis notum,
facile pro lustro a librarlo poni poterat.

6. /diti'cufiiui] voc. alibi

Cf. quae Festus Qu. XV,

morbum anuum dicebant] M.,

puto, haec monuisse propter Plautnm , qui in Poenulo V, 2, 85. 100.

v. ganeum.
lustro] M. . . in mg.
lurco Go. , at videtnr,
nt vg. Illud Sen. auctore retinui , a lustris codera modo deductum,

Hinc

sunt dicta Lina, cum Gu. et deterioribus codd.

Virgil. G. II, 417.

M. at vg.

12. Assa] de

de assis tibiis Servius in

] dicebatur M.

mi quis Gv. Lis.

dicta sunt] M. , ut

13. nita*e quis non]

Relativ soient in hoc structurarum

genere coniungi , at cum dicitur: quo quis, enm quis, et similia.

14. Agolum] Glossaria Labb.: Agolum, iayuolov.
15. Abortum]
ita neutro genere etiam in Glossariis Labb. ponitur: Abortum, ,
ixoi.iov, ;.

(25)

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

50

LIBER II.
Bona, id est substantia rerun, dicta sunt, quod digna sint bonis.
Bombizatio est sonis apium ab ipso sonitu dictus: ut mugltus boun, binnitus cquorum.
Boare, id est clamare, a Graeco descendit.
5 Boarium forum Bomae dicebatur, quod ibi venderentur boves.
Bocas genus piscis a boando, id est vocem emitiendo, appellatur.
Barrire clepbanti dicuntur, sicut oves dicimus balare, utique a son ipso vocis.
Balaenam beluam marinam ipsam dicunt esse pistriccni, ipsam esse et ectum.

15a celia na lia dicebantur Baccbi lesta.

10 Basilica a basilco, boc est rege, dicta est.
15a s ! lie um regale.
Bovinatur conviciatur.
|^-^- serpens est aquatilis, quem Gracci vqov vocant, a qua icti obturgescunt. Crnrum quoque tumor viae labore
colle I us bova appellatur.
15 Bat us genus bcrbae.
2. quod digna tint bonis] i. e. quibus buni digni siut, ut Latinum
dignus et Graecum ajio usurpari constat.
codd.

Bombitatio deteriores,

ut vg.

3. Bombizatio] boni

Ita ctiam Lino.

Sed in ca re

a parte codd. standum est , cum nilii I . vcluerit , quomiri us Romani ad

analogiam verborum crolalizare et citbarizarc similiumquc ctiam finge-

in Flor. 1. 1.
lur :

Servil annotatio ad, Virgil. 1. 1. optime sic refingi vide-

A navem intelligas , haec pislris lutins pistris faeit : si de bellua

dieas, haec pistrix pistricis facit.

cett. pleriquc.
dictum est M.

10. a basileo] boni codd., et

Toi flam/.iniq vg. Lim>.

dicta est] Gu. Lii.
dicta sunt Aid. dicta, omisse est, vg.
12. bovi-

rent bombizarc : licet in Graecis o/ii^ar non reperiatur , et Lntini in

nutur] vg.

feriors aevi scriptores bombita interdum dixisse referantur.

p. 79, 25. M., qui bovinatorem interpretantur tergiversatorem.

Literam L

boviniatur boni codd.

V. Gell. N. A. XI, 7. et Nonius

Sed Ver-

in eiusmodi verbis defendunt plurcs Grammatici apud Cassiodorum de

rium auctorem secuntur Glossaria Labbaei, ubi legi tur:

orthogr. p. 2286. 2289. P.

&oQvonowl, &QvXXor noiovnts y Tt'.nayt'jv, et Placidi, p. 437. apud Maium:

apium] boni codd. Lino,

apum vg.

. descendit] boni codd. nil addunt, deteriores libri ita inter se variant,

Bombinari combicare , clamare.

ut Graecum verbiim a librariis interpolatum esse appareat.

ortum esse , vix in dubitationem vocaverim.

/Sow Linn.

onui vg.

Sobantes oUvrie, in Glossario Labb. a Du:, rccte in bovantet

correctum est, ut antiquiorcs poctac dixerunt.

5. Boarium forum]

cum Verrio in 'ca re conspirt Varro de L. L. V. . 146. ;

alus Roma-

norum arcbacologis fabulosa noininis inlerpretalio magis placuit.

Sacbse Hist. Urbis T. I. p. 361. .
rentur Limo, ex auctoritate Gu.

V.

venderentur boves] boves vende

6. Bocas] Vereor, ne Paulus ex

accusative pluralis numeri novum fecerit nominativum.

piscis bic semper audit oui vel li'i'i, Plinio .

Nam Graecis

Apud Isidorum au-

tem, Origg. XII, 6, 9., Bocas (ita meliores codd., boceas vg.) dicunt
esse boves marinos, quasi boacas , omnia recte se babent.
7. rire] Glossaria Labb.: Barrit, T^, iiffiac o.
8. beluam] M.
belluam plcrique codd. vg. Lino.

Item p. 27. v. bellum.

maritimam unus Gd., quod Lind, non plane reiieiendum putat.

marinam]
pistri-

eem] i. g. pistrim sive pristim , ut e Virgilio Aen. III, -127. et Floro

III, 5, 16. nunc salis notuni cet.

pristicetn et cetum corr. Salmasius

Bominatores,

Nam boc bombinari ex nostro bovinari

Sed quod apud Placidum

p. 436. rcpcrilnr: Bobinator tricosus et inconstans, et in Isidori Glossis :

Bobinatorcs inconstantes, ad Gellii interprctalionem redire videtur.

Gcllii

sententiam paulo calidius, ut opiner, damnt Doederlin. Svnon. et Etvm.

T. VI. p. 41.

13. Bova] Lino, bonis codd., ut A. Ace. in mg.

JBoa vg. Glossar. Labb.: Boa, olyoc., xinavioc.

bydrus terrestris.

Corrige ondoo, i.e.

Placidus p. 438. : Boa, quod valde persequatur boves,

quod a Plinii opinionc non discrepat.

vooy] idron Gu., at boni

codd., id est M. et Gu., saepe Graecum Y Latino I reddiderunt.

Crurum quoque tumor] cf. Paulus p. 67. v. flemina, et p. 155. v. tama.
Placidus p. 436.: Boa, vehement rubor.

Scal. hue trabit glossam postea

a Labb. editam: Bor (quod putat fuisse Boa), toi); tue. /./.
15. Batas \ Graecum -iot;.
TCQaoY.

Glossaria Labb.:

Butta /hrro, et: Batum

Isidori Glossae : Balis, genus holeris.

Placidus p. 437. : Batos,

herbat: genus.

(28)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

31

LIBER II.

Bacrionem diccbant genus vas'is longioris manubrii. Hoc alii trulla m appellant.
a vas viiiariiini simile bacrion.
Barathrum Graec appellant locum praccipitem , unde emerg non possit, dictum ab , rjnod est advi.
Balaenac nomen a Graeco descendit.
Hanc illi tpXatvav dieunt antiqua consuetudine , qua jivqqov burrum , nv$ov
buxum diccbant.
5
Burrum dicebant antiqui, qnod nunc dieimus rufum; unde rustic! burram appellant buculam , quae rostrum babet (26)
rufum. Pari modo rubens eibo ac potione ex prandio burrus appcllatur.
Basiliscus appellatur genus serpen tis, vel quod in capitc album babcat instar diadetnatis, vel qnod reliqua serpentnm
genera eins vim fugiant.
Barbaricum appcllatur clamor exercitus, videlicet quod genere barbar! utantur.
10
Breve a Graeco descendit, quod est gayv.
Brutiani dicebantur, qui officia servilia magistratibus pracslabant; eo quod bi primum se Hannibali tradiderant et cum
perseverarunt , usque dum recederet de Italia.
Bruma a brevitatc dierum dicta.
Bru tum antiqui gravem dicebant.
15
Brach i um nos, Graeci caylwv dieunt, quod deducitur a cayv , id est breve, eo quod ab humeris ad manus
breviora eint, quam a coxis plantac.
Brassica a praesecando est dicta.
Brulianac parmae dicebantur scuta, quibns Brutiani sunt usi.
'

1. Baerionem] cf. Isidori Gloss.: Baccarium , vas aquarium, et:

Bagara , oreeoli genus.

Quae 1). de trullae el bacrionis differentia,

saria Labb.: Brutiani, ol ovltmlc xotuarorTi.

Quoi Fulgentius

p. 366. v. congerrones, gerones a Romanis Brutianos dictos esse tradii,

ipse commentas est.

2. Bacar] Glossar. Labb. : Bavar, ii'cfo yyiiov,
qnod SciL. correxit, qui cum nomine huius Tasis quomodo ilia appella-

docte explie.it Scja.

tio coiiiuntta fuerit : Barcario, noovoilxoyoc , Seite demonstra!.

riam roc. bacar per inferiora tmpora persequitur . Diez in Gramm.

Varro de L. L. VI. . 8.
15. Brutum] cf. Nonius p. 77. . brutum. Sed de bonestiori illo significatu , quo antiqui Romani eo voc.

Komanrns. linguar. T. I. p. 8.

utebantur, solus Vereins tradidisse Tidetur.

4. Balacnae] vjj.

3. a&vt] >(;.

Italienne boni codd.

Ilistu-

lathis boni codd.

burrum] cf. p. 26. v. bur-

rum. Rcctius <l'nvyac in Bruges mualos adhibuisset.

6. Burrum]
Glossaria Labb.: Burrum, %arv, nv(>uv. Glossae Isidori: Birrus, rufus.
Primarius testis Ennius est, Annal. VI, 5. apud Merulam.
ruffum M. ntroquc loco.

rufum]

8. album habeat] candida in ca/iitc ma

13. perseverarunt] Tg.

severavermnt Lina, e Gu. et aliis codd.

fabula de M. Iunii Bruti stupore.

post toc. dieunt, quem sequitur Limd.
M., ut A. . in mg.

perseverarint M. per14. Bruma] non aliter

Ilinc confutatur omnis illa

16. Inn/iiar] Tg. braehion Go.

braglion M.
17. breviora]

breviores cett. codd. Tg. Lipid.

ret id, si praeierbium ad omitteretur.

qiiium exbibet Varro de L. L. V. . 104.

Non displice-

18. Brassica] idem TeriloQaac liber ms. a Caspare

nila , ut quodam diademate insignem, Plinius N. H. VIII, 21. dicit

banc scrpentcm.
serpenlum] in contexto reliqui. serpentium Limb.

Bartbio saepe, sed immerito laudatus , addit: quasi passiea , ut inquit

ex uno Go.

in Varronis libris legitar, maculam esse Varroni per libraries adspersam,

Ac certe C. L. Scbneider. Gramm. Lat. II. p. 248 sq. ilium

formam non nisi poetis condonat.

Isidor. Origg. XII, 4, 6.

9. eius vim fugiant] cadem.

10. Barbaricum] boc significatu nullo

nisi hoc teste notum.

11. j9oa/i] Tg. brachi boni codd.
Brutiani] de bis cadem tasius persequitur Gcllius IV. A. X, 3, 19.

12.
Glos

farro, ea interpolatorem manifeste arguunt.

indubitatum est.

Nam hoc . passiea, quod

Sed . de hoc libro ms. . I, 3.

Hesychius :

Bouant], xoapq, 'uk'hu. Igitnr Graeci Italiotae earn appellationem

ab indigenis populis adoptaveruiit.
19. Brulianac parmae] de in
dem Festus Qu. XII, 8. p. 48, 9.

32

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(26)

Uu bin a ic est menstruo mulicriim sanguine inquinar! -J\ Lucilius: "Haec", inquit, "te mbubinat, at contra te imbulbitat." Imbulbitare est puerili stercore inquinare, dictum ex fimo, quod Graeci appellant ilixov.
Bucerum pecus de bubus dicimus.
Bus tu m proprie dicitur locus, in quo roortuus est combustus et sepultus , diciturque bustum , quasi bene ustum; ubi
5
vero combustus quia tantummodo , alibi vero est sepultus , is Jocns ab urendo ustrina vocatur 5 sed modo busta
sepulcra appellamus.
(27) Butco genus avis, qui ex se alit, quod accipitri eripucrit, vastitatisquc est causa bis locis, quae liitravcrit, ut
bubo, a quo ctiam appcllatur butco.
Bucina quam nos appellamus, Graeci vxavqv* a similitudinc soni dicunt.
10 Bulimam Graeci magnam famem dicunt, assueti magnis et amplis rebus praeponere ov, a magnitudine scilicet bovis.
Hingest, quod grandes pueri ovnatdas appellant, et mariscam ficum ovovxov.
Bubleum est genus quoddam vini.
Bucepbalns vocatus est equus Alexandri regis propter quandam bubuli capitis similitud! nein.
en na lingua Gallica genus vebiculi appcllatur, unde vocantur combennones cadem benna sedentes.
1. Bubinare] Isidori Glossac: Buvinare sanguine inquinare mulieris
menslruae. Placid us p. 436.: Bibinare, sanguine inquinari : bibinarium
autem est sanguis , qui mulieribus menstruis venit. Haec de bubinario
sanguine pleniori Festo duela fuisse existimo.
fnquinari] scribenduni puto inquinare, quanquain ca lectio e solo Lipsicnsi adducitur.
An Fcstus bubinari posuerat?
Lucilius] ex inc. libro fragm. 35. p. 7.
apud Franc. Dousam.
al] boni codd. , ut vg. ae deteriores qui
dam, et Dousa, non recte.
2. imbulbitat] Ule, supplet ob versum
Dousa, nisi quis malit infuns, tale mini aliquid, ait, desiderari videtur.
At vehementer , ne non de paire quodam rustico cum uxore et
infante cubante scriptus sit , sed ad Vencrcm muliebrem et puerilem
inter se comparatam spectet bic versus foedissimus. Non foedior lamen
Hic mulls Lucilianis , ita ut frustra eum in bonestiorem sententiam detortum pntem a Doedcrlino , Syn. et Etym. T. VI. p. 41.
inqui
nare'] M. inquinari cett. codd., vg. et Lihd.
3. Bucerum peeus]
cf. Nonius p. 80, 27. M. v. buceriae. Glossarium Labb. : humum y'mtrjfiu /9io, quod Scal, oie fuisse annotavit.
Lucrctiuin , constat, eo
voc. saepius uti.
4. Bustum] cf. Cic. de legg. II, 26, 64. et Servius in Virgil. Aen. XI, 201., cuius interpretati , ex bonis et antiquis
auctoribus sumpta, sic videtur esse rcfingenda: Bustum dicitur, in quo
mortuos combustus est, ossa eius si ibi iuxta sunt sepulta. At, iidem
dicunt, ubi homo combustus est, nisi ibidem humains fuerit, non esse
ibi bustum, sed ustrinum. Quae Scal. e fragmentis Servii de rogo, ,
busto, ustrina apponit, nunc leguntur ad Aen. Ill, 22. p. 182. ed. Alb.
Lion. Festus iterum de ea re Qu. XV, 14. p. 146, 29.
bene]
om. M.
5. ustrina] Glossaria Labb.: Ustrina, avoxalit, uuvorna
nxqr, navxqqila. Eadem : Vsterna, xuPo xpwr.
7. Butco]

cf. Paulus p. 3. v. alites.

qui] boni codd. Lisa, quae vg. At
pronomen nd ipsum buteonem refertur.
9. Bucina] boni codd.
buccina deteriores quidam, et sic vg. Lihd. Illud praestare videtur,
quanquam ulruinquc in titulis marmori inscriptis reperitur. V. C. L.
Schneider. Gramm. Lat. I, II. p. 402., qui vir diligenlissimus quod gcminatum in buccina defendi opinatur online literaruin apud Festuin,
quern scilicet A. Aug. disposait, vehementer miror.
vxrijy] scripsi.
buchianon boni codd. vg. bucanen coni. Scai. Quod LitiD. neutram
vocem in lexicis Graecis reperiri , unumque afferri verbum ovxivii,tiv
autumat, nescio quomodo intelligam; Scaligeri eiiim btieane notissimum
est Graecum voc. vxuvq. Liso, ddit ovxiavv, voc. nb ipso iicluni.
10. Bulimam] codd. et edd. vett. Bulimum corr. Scai.. Sed poterat
antiquior quidam poeta Romanus , substantivo nomine in adicctivum
converso, bulimam dieere famem.
11. ot'matiac] Lino, bupedas
boni codd. bupaedas vg. Boimaiia in glossariis catulastrum dici , ob
servt Scal., puto a catuliendo.
ovovxov] Libd. buscycon M.
busicon Gd. bust/con vg.
12. Bubleum] iihvoc oi-o, ut videtur,
iam Hcsiodo bene notus. Turnebus, Advers. XXX, 29., suspicabatur,
legendum esse : byblinum. Sed Livius vcl Naevius aliusve illius acvi
poeta bine Latinum bublens procudere potcrat.
13. Bucephalus]
diligcnlius de Plinius N. H. VIII, 42, 64. Scbol. Aristoph. Plut. 874.
Quae e casco cod., ut ait, affcrt C. Barth. Advers. XXXVII, 21.: Bu
cephalus Alexandri Magni equus, dicta ita est, sive dc aspectus torvitate , sive a signo quod taurinum caput armo inustum gerebat, sive
quod in fronte eius quaedam existentium corniculorum protubcrabant
minar: ea ad verbum e Solini Polyh. 45, 8. transcripta sunt.
14.
Benna] Benarius, oxqrcxqc , in Glossario Labb. ncscio an hue pertineat.

(27)

DE SIGNIFICATI0I4E VERBORUM.

BER .

33

Bessern appcllatum esse, quod bis triens sit, qtiamvis dura compositio fiai; bcssis octo snnt inician, tricns tres^.
Bellum a bcliiis dicitur, qnia bcluarum sit perniciosa dissensio.
Barium iirbcin Italiac appcIlaruQt conditorcs eius expulsi ex insula Barra, quae non longe est a Brundisio.
Brundisium quidam poctac brevitatis causa Brcndain dixerunt.
Bcneficiarii dicebantur milites, qui vacabant muncris [ bencGcio ; contrario ni un i fi ers vocabanlur, qui non
vacabant, sed munus reipublicae faciebant.
Benignus proprie dicitur is, qui bonis et dignis largitur. Est autem compositum ex bono et gignendo.
Bcllona dicebatur dea bellorum . ante cuius tciiiplnin crut columella, quae bellica vocabatiir, super quam hastam
iaciebant , quum bellum indicebatur.
Bidental dicebant quoddam templum, quod in eo bidentibus bostiis sacrificarclur. Bidentes autem sunt oves duos
dents longiores ceteris hllenlos.
*
Biseta porca dicitur, cuius a cervice setae bi fa riain il i vid un tur, quum am esse incipit maior sex mcnsiuin.
Bignac gcininae dicuntur, quia bis una die natac sunt.

Bigencra dicuntur animalia ex diverso genere nata, ut leopardalis ex leonc et pan (liera ; cicur ex apro ct scrofa
domestica; muli ex equa ct asino.
1. Bessern appellatum esse] Li>d.
est vg.

e bonis codd.

Bes n/ipt llntiim

si bic seriptor autiquus est.

Plaeidns p. 437. apud Malum, ex integro

Punas obliqua oratione Fcsti Vcrriive interprclalioncm rcltulit.

Feslo , ut puto : Bellica columna ante aedem Bellonae , quae Purrhi

bis triens] id credibilius, quam quod Varro de L. L. V. . 172. bes, ut

oliiu des, dempto trente. Hic rnin putat, ut deuncem , ita rliam bes

temporibus constitua dicitur, ut exeuntcs ad bellum snperiacerent cam

sern a deminutione dictum esse.

tanquam barbari inutilatoris verba Scal.

Sed illud D, quod in ii transiit, olim

DU (vcl DV) fuerat , ut in bis et bellum ct bonum.

est a binario numero , id est a duplcate trente.

Maque bes dictas

Graeci cum bessern

iuainor dixerunt, candem secuti sunt ctvmologicam ral i omni.

sis .. . tres] Li>d. e Gu.

10. i/nuildiim templum] b.icc

expellit , tuetur Dac.

Recte

bic , nam hidrntal Ktrusco ritn expiatum et consccratum templi religionem habebat.

Dix! dc ea re Etrusc. rernm III, 7, 4. T. II. p. 170 sq.

bes-

Glossaria Labb. : Bidental , .- KfQttvro^kt^, et: Bidentale, xtcuvvoo-

bessis novrm sunt unciae triens tresis M.

).iov.
Bidentes] cf. Nonins p. 53. M. v. bidentes. Paulus p. 5.
v. ambidens.
12. Bisela porea] idem infra p. 55. dissulcus porcus

bessis unciae octo sunt, triens quattuor rg., addta in mg. leclionc emn
dala trientis.

hasta, veluti eonspecto hoste isscnt.

Non laboravi in corrigendis bis verbis, enm ab ipso Paulo

interplala esse videantnr.

2. beluis] boni codd.

bvlluis vg. I.im>.

dicitur.

Quod in Glossario Labb. Cft: Bisaenus , jroo i^ufirjrtuto,

Bara

Scal. codem spectarc vidit. Vulcatius corr.: Bisetus.

13. Bignae]
i. e. bigenae , eadem syncope, quae est in mali-gnns et privi-gnus.

vg. LiftD. Insular nulla apud antiques nienlio praeter banc.

4.
Brendam] ea nominis forma similior Graeco Bymiaior est, quam Latino

14. Bigencra] codem voc. in eadem rc utitur Varro de R. R. II, 8, 1.

leopardalis] Li*, bonis codd., rarissime voc. forma. Sed ita camelo-

Brunduainm.

pardalis dicitur a Varrone dc L. L. V. . 100.

Meliora Varro de L. L. VII. . 49.

3. Barra] boni codd.

Scal. fauic breviori nomini eam subesse putat caussam,

codd., ut vg.

ait VI. p. 282., ct pfjivdor i'lutfof teste Ilcsycliio.

A. Ace. in nig. Similiter ibris Lipsiensis cod. , quod Lino, in annot.

probandum existini.it. At boc voc. ibris sive bybris nescio quo auctorc

5. Bnficiant]

Benefactari Gu.
vacabant muncris beneficio] vae. . officio ed.
Tet. vae. tnuneribus, beneficio (puta Imperator!) corr. Lipsius de milit.

confirmetur:

cicur] boni codd. Linv.

Icopardus deteriores

quod Birrfator in Mcssapiorum lingua cerv caput signified, ut Slrabo

cicur sus vg. , sed hibiis

nisi quod fortasse pbilologi XV saeculi ht/bridas nomina

vac. muere ducis beneficio coni. Dac. , non male.

tivo casu dici pntarunt ht/bris. Latine autem dicitur hubrida vel ibrida,
ut apud Plinium N. H. VIII, 53, 79. . 213.: In nullo genere aeque

muere scribendnm esse monet etiam Huschke de Ser. Tuio p. 711.

facilis (ac in suillo) mixtura cum fera, qualiter natos antiqui ht/bridas

Rom. V, 6. Opp. T. III. p. 158.

i. p. 16. cd. Hack.

Non aliter Salmasius in Spartiani Hadr.

munifices] de bis Vcgetius de II. M. II, 7. 19.

Paulus in Digests L, IG

(de verb, sign.), 18.

6. reipublicae] "alii: publice." Goth.
8.
columella] de eadem Servios Danielis , a Scal. laudatus, in Virgil. Aen.
IX, 53. p. 510. ed. A. Lion, et P. Victor in deser. L'rbis, in reg. IX.,

vocabant seu semi/'eros ,

et Martialem Mil, 22.:

ponis mihi, Gallice, porcum.

Invitas ad aprum ;

Ilybrida sum, si das, Gallicc , verba

mihi. Cognala vocabula sunt in Glossariis Labb.: Ibcr, rj/iioroc, urta

/Soo' nal xnvov (v. Castigalioncs in Glossar, in Stephan. Londin.

10
(28)

1 -,

PAULI DIA.C. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

54

(28)

il lis apud Afros appellator semen humanuni humi profiisum.

Sed et camelos, quiln voces ediint,
Blaterare est stulte et praecupide loqui, quod a Graeco /?A| orginem ducit
blaterare dieimus.
Balatrones et h la tea s bullas* lut! ex itineribus , aut quod calciamentorum solis eraditur, appellabant.
5 Blb it factum est a similitudine sonitus , qui fit in vase. Nacvius : "Bilbit amphora inquit."
Bibliothecae et apud Graccos et apud nos tam librorum magnus per se numerus, quam locus ipse, in quo libri
collocati sunt, appcllatur.
1 i tum genus oleris a saporis stupore appellatum esse ex Graeco putatur, quod ab his /W| dicatur stultus.
Bardas stultus, a tarditate ingenii appcllatur. Caccilius: "Nimis audacem nimisquc hardum barbarum." Trahitur
10
autein a Graeco, quod Hi Sctv dicunt.
Bar du s Gallicc cantor appcllatur, qui virorum fortium laudes canit, a gente Bardorum, de quibus Lucanus : "Plurima
securi fudistis carmina Bardi."
H flu l s bestiae similis.
Bencvcntum, colonia quum deducerctnr , appcllari coeptum est mlions oiuinis causa. Naiuquc earn urbem antea
15
Gracci incolentes MaXsvtov* appellarunt.

p. 307.), et: Jmhrum, ij/iioror, ncoaTo*, quibus significatur, ctiam bourn

quod corruptum esse vidctur.

ct ovium epuriam prolem us nominibus appcllatam esse.

Botbc P. Sc. L. , II. p. 22.

In verbis a

Nacvius] in comoedia , ut videtur.

im/ if] boc voc, quod Paulo ab

Forcellinio e lxico suo expulsis et in calce adiectis est: Iber, animal

omnibus editoribus tribuitur, ipsi Nacvio vindicavi , ut ipsa amphora

ex duobus diversae speciei genitus , hybrida. lam inlclligitur , unde

librarius, qui Lipsienscm cod. scripsit , non indoctui Hie homo, ibris

in Anthol. Lat. Burraanni T. II, 405.: glut glut murmurt unda soutins.

bil bit dicat , ut apud Ennium tuba taratantara dixit, ct apud poetam

suum petierit: Paulum autcm Festumque ta scripsissc, inde demonstrari

Sin Verrii opinio ca fuissct , ut bilberc verbum a Naevio positum pu-

ncquit.

tarct: ipsuni bilbere , non bilbit, ci articulo pracscripsisset.

scrof] M.

scropha vg. Li.id.

15. equa] M., ut vg.

equo Lind, e Gu. et deterioribue duobus codd.

asina Linn, ex iisdem fonlibus baustum.

asino] M., ut vg.

Sed non recte.

Nam, ut

Varro de It. . 1. 1. : ex equa et cuino fit malus, contra ex equo et

asina liinnus.

appcllatur] Lind, e bonis codd.

a praedicato.

8. Blilum]

appellantur vg.

7.

Attrahitur verbum

cf. Nonius p. 80, 2i. v. biitea.

Pcriclis (il ios ab boc olere pA-iro/itt/iu dictos esse constat.

cf. supra v. blaterare.

lam
i-ui]

9. Bardus] cadem fere de boc voc. Nonius

p. 10, 3. M. Glossar. Labb.: Bardus, dritio&rjrot;, puait, uqtmv, tpvijc,

1. Billis] voc. nullo alio teste no tum.
rare M.

Cf. Nonius p. 44, 11. 78, 31. M.

2. Blaterare] Blatte
Fulgent, p. 561, 14. M.

Xai.

Caeeilius] Bothc P. Se. L. V, II. p. 150. Leoub. Spengcl

Caecilii Statu fragm. p. 5G. inc. 10., qui melius fortasse verbo trans-

(ilossaria Labb.: Blaterat, ftaratoioyit , eti Blatcro, blatio, ififXXiZo/tut.

posito sic scribi pulat : audacem nimis , nitnisque bardum

/!] in Glossariis Labb. quasi voc. Latinum, explicatur blax, ei'r/0?c,

Idem V. D. e Glossario Osberni manuscripto haec apponit: dicitur que

fiiao.

A. Balatrones] alia autiquorum grammaticorum interpre-

barbarum.

que stulbis hic blenus et /lie bardus unde Cecilius audaeemque nitnis

tamenta alTert Interpres Cruquii in Horat. Scrm. I, 2, 2., qui blatro-

que bardum.

nes eos proprie dictoe esse tradit.

nata e maie intellecto usu literae I , quam in bis codd. pro Graeco

awro, et Blato , /uiruiolyoc.

esse illas ipsas luti bullae ,

In Glossais Labb. est: Balatro,

Quod Paulus dicit, balatrones dictas

vix credibile a Festo prolatum esse.

liii: balatrones a blateis sive luti bulls appellari prodiderat ,

bullas] vg.

ni fallor.

(allot Lino, e bonis codd.: cui obsecutus essem, si baila

nomen in ullo scriptore aut (lossario demonstratum esset.

M. ut vg.

Sed

solis]

solis Lind, e Gc. , quod ex soliis ortum esse vidctur ; nam

sola pro solis vix Festi consuctudini in dicendo convenit.

5.

Bilbit] Glossaria Labb.: Bilbit, o/tfiuZu, et: Bilibil, tntar.tnon'q foirr/s,

10. aoivc] Linn,

poni , monitum est p. 25.

hardis boni codd.

luttant; vg.,

11. Lucanus] Pbarsal. I, 447.

II mus

mentionera Fcstum addidisse, ut infra Martialis , apertum est.

Belutus] boni codd. Lird.

Bellutus vg.

13.

Cf. p. 25. v. balaenam.

In

Glossis Isidori : Belluus, moribus bestiarum, et in Glossario Labb.: Beluus , {hciiaf4 , nescio an ad eandem formant exigenda sint.

Plauti

autcm beluata conchyliata tapetia cum Festi interpretatione nihil babent

commune.

14. Beneventum colonia] de eadem rc Livius IX, 27.

Plinius N. H. 111,11,16. .105.

Festus Qu. XV, 16. p. 148, 8.

melio-

(23)

DE SIGIWICATIOINE VERBORIJM.

LIBER .

33

Bul gas Galli scenlos scorlcos appellant.

Bovem bidentem a dentium numero diennt appellari.
""'
15 11 c repara saltation in dicebant, quando cum arinis saltabant, qnod a Hornillo iiistituluiu est, nc simile paterctnr, quod fecerat ipse, quum a luds Sabinorum virgincs rapuit.
Bilingues Bruttates Ennius dixit, quod Brutti et Osee et Graccc loqui soliti sint. Sunt autem Italiae populi ricini 5
Lucanis.
Bitienses dieuntur, qui peregrinantur assidue.
Ballos dicebant antiqui, quos nunc dieimus operarios. Unde adliuc baiolari dicitur.
Blandicclla verba blanda per diminutionem sunt dicta.
Bcllarium et bcllaria res aptas belli appellabant.
10
cil i tu di ecut magnitudincm Vcrrius dixit.
i a , id est genus vinculorum, tarn ligneac , quam ferrcae dicuntnr.
Bot u lus genus farciminis propter connexioncm a bolis sic appcllatur.
Blennos stultos esse, Plautus indicat, qui ait: "Stulli, stolidi, falui, fungi, bardi , blenn, bucconcs."
ris om in m] Goth, apte confer psum Festum Qu. XIII, 6. p. 78, 27. .
Romam , et Paulum p. 90. v. lacus Lucrinus , ac quae ipse scripsit ad
Novi'llam XXVIII, 1. (de I'olcmonio Ponto in Helenopontum mutato),
conferri iubet.
15. MuXtviov] corr. Salmasius in Excrc. Plinian.
p. 46. col. 2. d. et Lino, meioelon boni codd. ,wi/.iin Tg. , adiecta
in mg. A. Aug. lectione fiaXiin iv. Mulitrra coni. Scal. ; ita aane
id oppidum puriuri Graeco sermone dicebalur.
1. Bu/as] luculentius de eo . Nonius p. 78, 3. M. Placidui,
apud Maium p. 437.: Itulija , saccus corcus.
2- Bovem bidentem]
cf. p. 27. . bidental et p. 5. . ambidens.
3. Bellierepam] Glossae
laidori : Bellicrepa (omisse . sallatio) quoddam genus ludorum cum
armalis (scr. omis).
Voc. Ennianum esse videtur , sicut proiimum.
ne simile patcretur a. f. i.] i. e. ne Romani inter lados inermes opprimerentur.
5. Bilingues Bruttates] luculentius de appellatione
Porphyrie in Ilorat. Serm. I, 10, 30.
Dix! de ea re Etruscar. rer.
Intr. I, 6. T. I. p. 24Bruttates] M. , quod recepi , quanquam
p. 26. Brulianae et Brutiani scribebatur. Brutales Tg. Brutaces Gv.,
at Tidetor, Linn. Hie tarnen Brltes Toluisse Tidetur. Brutiates coni.
Scal. Brutaces nulla gentiliciorum nominum analogie defenditur, quan
quam etiam apud Porpbyrionem 1. 1. nonnulli Brutaces scriptum tradunt.
Ennius] Annal. VIII, 66. apud Merulam.
Brutti] M. i. e. Bruttii
(. Pbabf. IV, 3.). BrutiGv. Brutiirg.
Italiae] aliac Italiae Gv.
7. Bitienses] a betendo , id est eundo , quod in boc simplici Tcrbo , ut
in compositis fieri solet , in bitere mutatur , bitienses dictos esse monet
Sett. Gifanius, in Ind. Lucret. . dubitare , scribendum coniecit betienses.
8. Baiolos] M. Baiulos Gv. Tg. Lino.
Ilia nominis

forma , quam Verrius ex antiquiori poeta sumpiit , errata etiam est in

Glossariis Labb.: Baiolator, aoTUxrtjt, &, et: Baiolo, ,
quanquam baiulus ex consueta scribendi norma apponitur. Etiam beolat,
aoruZii, bue referendum esse, nutavit Goth. Cf. de . Gellius N. A.
V, 3, 1. Nonius p. 79, 9. M. . baiulare. Gaiui in Digest. L, 16 (de
. sign.), 235. Verrius Plauti titsuiu in Poenulo V, 6, 17. explicuisse Tidetur. V. . II, 2.
baiolari] ita M. babero Tidetur,
quanquam id diserte non >ideo moneri. baiulari Tg.
10. aptas bellis]
M. Tg. bellis aptas Lihd. e Go. belli in deterioribus codd. est. res
bellas coni. Scal., ita ut significarentur. res bcllatulas coni.
C. Barth. Advers. XXXVII, 21., quod in cod. mi. res bellaptas reppcrerat. res aptas epulis Dac. Tiris doctissimis placuisie refert. res bellarias alios legere affirmt Goth. Equidem non ausim in ea re a bonorum
codd. fide desciscere, praesertim cum nihil Tetuerit, quominus adiectiTuui bellarius a nomine gubstantiro bellum duceretur.
11- Verrius]
boni codd., ut Tg. Varro deteriores codd. Varvus ed. pr. Varus A.
Am;, in mg. Quod oflendit , Verrium grammaticum tam recndito .
usum esse , ea solius execrptoris culpa est. Nam Verrium apparet, bellitudinem ex antiquiori poeta , puto ex Planto , apposuisse.
12.
Boiae] bidor. Origg. V, 27, 12.: Boia, id est torques damnatorum,
quasi iuga bourn ex genere vinculorum. Glossae Isidori : Boia, torques
damnatorum. Glossaria Labb.: Boia, mloic. xio, et: Inboia (Mes.
Imboio) xlotov mm i /, m. Non dubito, quin Festi glossa ad Plautum,
aut in Asinaria 111,2,5., aut in Captiris IV, 2, 108., epectaverit.
13.
Botulus] Glossar. Labb.: Botulus , woaoc. Comicum esse Tocabulum,
ostendit Gellius N. A. XVI, 7, 11.
14. Plautus] in Bachid. V
1, 2. Est Graecum Xirros, fortasse e Sicula comoedia translatum.

E*

36

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(29)

Binominis, ca geminum est nomcn, nt Numa Pompi litis , Tullus Hostilius.

Barbari dicebantur antiquitus omnes gentes, exceptis Graccis. jUnde Plautus Naevium poetam Latinum barbanuu dixit.
Fortasse et ob hoc noster apostolus Graccis ac barbarie sc debitorem esse fatetur.
Bell ule apud Plan tum deminutivum adverbium est a bene, quod fach belle et bcllule.
5 IJ u rr a n i in genus vasis. it car similiter genus est vasis.
Butubatta Nacvius pro nugatoriis posuit, hoc est, nullius dignationis.
Bulla au re a insigne erat pucrorum praetcxtatorum , quae dependebat eis a pectorc, ut signiGcaretur cam actatem al fe
rais regendam consilio (dicta est autem bulla a Graeco sermone ovh), quod consilium dicitur Latine); vil quia
earn partem corporis bulla contingat , id est pectus , in quo naturale manct consilium.
10 Boicus ager dicitur, qui fuit Boiorum Gallorum. Is autem est in Gallia citra Alpes, quae togata dicitur: in quibus
(30)
sunt Mediolanenses.
Burranica potio appellatur lacte mixtum sapa a rufo colore, quem burrum vocant.
1. Binominis] Gu. , ut corr. Scal. Binominus pr. Binomius vg.
Sic am in Giossario Labb. : Binomius , iuinr/toc. Nee lamen asscquor,
quibus analogie Dac. hoc binomios defend posse putaveril.
Tullus]
Tullius Go.
2. Plautus] in Milite glor. II, 2, 56. cf. idem poeta
in Captivis III, 1, 32. IV, 1, 184. Trinumo Prol. 19. Aliara Prol.
11. Baccbid. I, 2, 15. et in Feneratrice apud Festum Qu. XVI, 24.
p. 194, 22.
barbarum dixit] post haec vv. Tg. lcgitur:ei de se
eum transferret fabulam ex Graeco dixit. M. Atlius (Marcus in mg.)
, vtrtit barbare (ex Asinariae Prol. 1 1 .). Sed hace eque in edd. anlt.
leguntur nequc in codd. Loa. colUtis , qui ea silentio transmisit,
3. Portasse . . fatetur] haec , quae vcl ipse Paulus Tel quidam lihrarius
adiecit, desunt in Aid. lo. de Colonia omnia om. , quae inter vue.
Graecis superior! , idemquc inferior! loco positum media sunt.
ob
hoc] M. hinc Tg. ab hoc Liid., e Gc. , ut videtur.
] M. Tg.
-et Lina., e Ge. puto. V. Paul. Apstol, ad Roman. 1, 14.
4.
Bcllule] adverbium in Plauti fabulis, quae superstates sunt, non reperitur; adiectivum bellultts plus quam semel extat.
5. iirrniucum]
a Burranica potione dictum, ut videtur, de qua Paulus p.30. Neutrum
voc. uUo alio anetore innotuit.
Bucar] haec superioribus adiunxi,
ut in bonis codd. fit, nnde Li\d. ea reeepit. Om. codd. deteriores,
edd. vett. et Tg. Burar M.
6. Butubatta] Lino, e bonis codd.
Buttubata Tg. Burrnbatta, a bnrris , quae nugac sunt apud Ausonium,
coni. Doederlin. Synon. et Etym. T. VI. p. 43. Charisius Inst. Gramm.
II. p.216. P.: Butubatta. hace Plautus pro nilu'In et pro nugis posuit,
ul in glossis veterum, bat tat li, /Inclus quidam et sonus vocis effoemi-

natior, ut esse in sacris anagmenorum, vocum veterum interpret scribit.

Illud anagmenorum puto fuisse Anagninorum , quorum sacra cum vaille
essent memorabilia et mullos libros linteos complcrcnt, teste M. Aurelio
Caceare in epist. ad M. Frontoncm IV, 4. : codem iure poterant ab
antiquario quodam perscribi, quo Tiburtium sacra, quae bliebt Scrvius
in Virgil. Aen. I, 17. Certe Mcursius quod coniicit, et . assensu
probat : anaxamentorum , ila cum sacris coniunetum , placer ncquit.
Olerum Scal. de imitationc balbuticntis linguae pucrilis , qua ellielum
esse censet hoc butubatta, similibiisquc nugarum appellation bus, docte
cgit et festive , ut solct.
Pfaevius] in comoedia incerta. Bothc P.
Sc. L. V, II. p. 22.
7. Bulla aured] de hac non recoquam dicta
Etrusc. rerum II, 2, 8. T. I. p. 374.
8. ovlr/] Tg. bullin M.
bulin G. , quae lectio undc orta sit, ncscio. Parcnthcscos signa eo
consilio adicci, ut appareret, quae duac sententiae inter se discernantur.
10. 11. in quibus sunt Mediolanenses] M., ut alii codd., edd. veil, et
Tg., nisi quod bacc in contexto habet in qua, in mg. quo. Om. haec
Gc, ut Tidetur, Aid. Liso. Constat quidem Livio auetore V, 33., Insubres Gallos Mediolanum condidissc, sed cum Boii Insubrib.us confines
essent iidcmquc praepotentes , Mediolanum facile corum finibus aecenscri poterat.
12. Burranica] hanc , Scal. in Conicctancis in Varr.
de L. L. p. 49, 9. (p. 79.), collalis Ovidii Fastis IV, 779., docet in
Pnganalibus Romanos potavissc.
laete] ita Vcrrius, sicut Varro de
L. L. apud Valer. Probum Inst. Gramm. II, 1. p. 105. cd. Lind., scripscrat, autiquos poetas secutus.
burrum] v. supra p. 27.

SIG14IFICATI0NE VERBORtM. LIBER .

57

LIBER III.
lici ,

carcttamen aspiratioue.

Sive coronac dicuntur quod honorent eos, quibiis

:1s.
adiiciuntur, quem invcnlorem vini ilicunt, quod homines nimio vino truces fiant.
5
>io , /quod est profecto , ponebatiir.
:iae , quod in malo carinii summo reasigno, corbes soldent suspend,
re facta.
il marl interiores arte et manu facti.
Aoniam , c<> quod ibi opes aliaruni civitatum fuerlnt collatae , a qua porta Romac Colla- 10
rofanae silva rami deciderentur efficientes lumiiii.
r, quod ex colla tionc offertur.
Liquid finitum significarctur.
jini'iii, a corna et corylo, prodit Placidas p. 448. apud Mainm.

Ac

ir Verrius cum usum improbavit,

ixit : Erupit brevi tempore nimius
nturioncs , praechones adhuc qui-

facilius > corulo fit corulnus , ut a populo popnlnus , et inde consueta

i de re Catulli nobile eiiigramma

a ficu ficulnus) , ct eiecto N corulnus.

to boni codd.

Catones vg., natuiii, ut videtur, e lectione Aid. Cotones.

honorent] boni

litcrarum L et R coniinutaliouc colurnus, quam a corno coruulnus (ut

9. Cothoncs] boni codd.
Cothonn, con

: vocabulo , quod ono noniinis co

stat , dictum esse portura ct Carlhaginis (v. Strabo XVII. p. 832. Dio-

loris causa donatis multa legi apud

dor. Ill, 4i, nbi etiam in libris nonnullis est KuOiav, Appian. de Heb.

>. ,

VT. cvica (p. 33.),

donaticae

sei (p. 85.), mu-lea (p. 100.),

na

ine.) , obsidionalis (p. 114. Qn. X,

ales (p. 157.).

4.

Colurnix]

ta dc eadem re Alhcnaeus XI. p. 476.

M., ut videtur, sicut A. Aug. in m;-.
. , ut vg.
ji, u.hci'4;1o).o.

6. Corgo] Glossaria
Hue Gorgo legenduni

ii p. 468. in Classic. Auct. T. III. cur.

njiosilto , porro , prorsus , nimirnm.
im in hoc vue. aiitiquiori scribeudi
Uc etymo voc. niliil allirmo ; GraecoLatinorum aliena esse videtur.

est]

Pan. VIII, 127.) et Adrumeti (v. Hirlius de . Afir. 62, 5.) :

quocirca

etymon vocabuli cum Gesenio Scripturae Phocn. nionum. p. 422. in He

braica lingua quacreiidum est. Graccos autcm, apparct, similitudinem
Hominis cum appcllationc poculi ' forte oblatam captasse , ut
sacpe cos fecisse constat.
riores] interiore M.

Cf. Servius in Virg. Aen. I, 427.

inte10. 11. CoUatina] banc portant in Servii

regis muri s fuisse, negat Sacbse in Historia Urbis p. 193. cf. p. 225,
275.

Quod autrui suspicatur, ca verba a Paulo addita esse, probari

nequit.
terioribus.

12. Conlucarc] boni codd., ut vg. Colluearc Lijid. e deFcstus v. sublucare , Qu. XV, 24. p. 156. , eonfuenre esse

ait sueeisis arboribus locum implere

luce.

Non lamen mirum ,

alia opcris parte aliter de ciusdem voc. significatu statuit.

si in

Glossaria

certe Labb., in quibus legitur: conluco, diaxaO-aoa irov, earn inter-

indicio non accessi.

7. Corbitae]
i. Colunia] Glossaria Labi). : Colurnum,

prctationcra, quam hie Paulus proponit, confirmant Fcsti fuisse.

i i oxuoiVov y.Ht'.vivw.

In bis intcrpre-

dixissc videtur , lucos conlncarc non liccre , nisi eo piaculo facto, quod

Vi'sli sententia, ImTonuqii'vov autcm cum

:rua a Virgilio G. II, 396. corylo facta

Cato de U.U. 139. fieri bet.

14. Colophon] v. Strabo XIV, 043.
ct Parociniograpbi Graeci , velut Proverb. Vatic. II, 43. ct Bodlciana

. ex. p. 595 P. pronator.

578. ed. Gaisford. v. Kooquitiu v1qic.

Ltraniquc ori-

aliter Columella II, 22. : arborcm collncare.

Ncque

profanae silvac] Fcstus

38

(31)
10

15

PAULI DLVC. EXCERPTA. EX LIB. POMP. FESTI

(30)

in: i ii ii a est apte componcre. Concincre m im convenire est.

Concilium dicitur a populi consensu ; sive concilium (licitar a concalando , id est vocando.
Conciliabulum locus, ubi in concilium convenitur.
Contio significa! conven tum , non tarnen aliuiii , quam enm, (jui a magistratu vel a sacerdote publico per praecoiicm
convocatur.
ii tub al es dieuntur a tabernis, quae fiebant ex tabulis. Unde et tabern acula sunt dicta, licet ex tentoriis*
pellibus fiant.
Contubcrniu m dicilur contubernalium babitatio.
Conclavia dieuntur loca, quae una clave clatidtintiir.
Contemplari dictum, est a templo, id est loco, qui ab omni parte aspici, Tel ex quo omnia pars videri polest, quem
antiqui templum nomina liant.
. i lales dies appcllabant, quiln in comilio convencbant ; qui locus a oeundo, id est insimul veniendo est dietns.
Ca la tore s dicebantur servi, no xov y.u/.tv , quod est vocare, quia semper vocari possent ob necessitatem servitutis.
Condulu s anulus.
n da l u m similiter anuli genus.
Contestar! est, quum uterque reus dicit: Testes estote.
Cod ta ager, in quo frtices existunt in modum codarum cquinarum.

t. Concinnare] reclina de voc. Nonius p. 59, 30. M. v. cinnus.

Sed dem tarnen eliam babet veriloquium Vcrrianum, p. 43, 22. v. con
cinnare. 14e que aliud Varro de L. L. VI. . 57., si recte eo loco con
finant scripsi.
eoncinere] codd. coitei'ere, quod A. Aug. in mg.
babet, e coniecturn fluxit, minime idnea.
2. x'oeando] convocando
A. Ace. in mg. : illud libri tuentur.
3. Conciliabulum] alia de eo
voc. Isidor. XV, 2, 14.
] vg. om. boni codd. , sed desse vix
potest: nam strueturam : Qnirilcs inlirium vocare, a Paulo Fcstove in
vulgori sermone usnrpatam esse , non credibile est.
4. Confio]
boni libri. Concia vg. Liad. Cf. Varro de L. L.VI. .43. et maxime
Gell. N. A. XVIII, 7, 2. 6. Hic ex libro, quem Verrii Fiacci fuisse
puf at , de contiene haec affert: caution i-m tria significare, locum, et
verba, suggestumque , unde verba firent: item significare eoetum po
puli assistentis .- orationem ipsam, quae ad populum dicerctur. Apparet autem hune liltrum alium fuisse, quam cum quem Festue excerpsit.
] re- Lino, m. boni codd. Quod de sacerdotibus Paulus , memoria
dignum est.
6. Contubernales] cf. p. 11. . attibernalis.
tabernaeula] cf. Festns Qu. XV, 32. p. 164, 24. v. tabernaciila.
e.v
tentoriis pellibus] ex tentoriis et ex pellibus boni codd. Tg. neque Aldus
aliter, tentara ex pellibus mg. A. Aue. ex lentis pellibus coni. Scal.
ex tentoriis pellibus cm. Lihd. , sumpto vocabulo ex epistola Valeriani
Imp. . Trcbellium in Claudio 14., qui pelles ad tentoria idneas fentorias pelles dicit.
9. Conclave] Glossar! Labb. : Conclave, xoeei'xXw aiTU- iatXt. Conclavia, avroixut.
clave] clavi A. Aie.

in mg.: illud codd. tuentur.

10. Contemplari] cf. Nonius p. 4G9,
31. . contempla.
ab omni parte aspici] hinc conieetare licet,
Vcrrium id veriloquium eins voc. probasse , quod Varro JSnxcrat, de L.
!.. VII. . 9., a tuende.
12. quum in comitio conveniebant] r< clins
Macrob. Sat. I, 16. : quibus aim populo agi licet.
insimul] boni
codd., ut A. Aug. in mg. simul vg.
13. Catatares] de bis Verrium sub eodem vocabulo dixisse persnnsum babeo (v. Pbabf. II, 2.),
ita ut prins dc calatis coinitiis et colatoribus saccrdotum , quam de
servie calatoribus dixcrit. Glossaria Labb. s Calatores , dovlLoi r, ia iei
niQ^ioi- (scribe Tinifaui.ot) , ixiuorul Unimr. Glossae Isidori > Calator
minister sacrorum. Sed Pauli verba ad privatorum bominum calatores
epectant, quorum Plautus saepius mentionem facit. Charisius I. p. 82. :
Nomencltor sine u dieitur , ut Verrius ait , velut nominis calator.
Cf. Paulus p. 80. v. ine.il.il iones , p. 84. v. incalative, p. 85. v. incalanto , p. 123. v. procalare, p. 130. procalato, et Gell. N. A. XV, 27.
14. Condulus] Graece xrdvoq. Hanc noininis formam, ignoratur, unde
Verrius sumpserit.
15. Condalium] ita Plautus iu Trinumo IV,
4, 7. 15., ct in inscriptionc fabulne depcrditae.
16. Contcslari]
de eodem voc. eadem, paulo cxplicatius, Paulus p. 44. Utrumque locnm
post alios nuper diligcntissimc commentatus est F. L. Keller in libro
de litis contcstalionc p. 1 sqq. In Glossariis Labb. contestar explicatur
LUtiuQTvpo/tai et TtooxamiQxofiai.
17. Codeta] dc agro trans Tiberim nomine dicto Paulus inferiori loco p. 44.
In frtices illos,
quolcs fticrint, inquirit Tilias Loc. coutrov. X, 10., in quern iccirco

>E SIGMFICATIONE VERBORUM.

LEBER .

30

mmune est dictum.

[ua coquendo* coercetur , ut ad utilitatem vcscendi pcrducatnr.
us apta. Alii cocula dicnnt ligna minuta , qnibus facile decoquantur obsonia.
ris cum iugo colligatur, a coliibendo dictum.
it, a chao, ex quo putant coelum esse formatum.
ex eo , quod initio in vicis iuvencs cantare soliti essent crebro convenientes,
ilumine, rotundi ad cocblcarum siuiilitudincm.
Ue et papavcrc factum,
mu dicebant.
pulo sponsorcs.
illiomarus Aremoricus in Animadv.

10

i caudicibus , codetta give codcta

esse persuasum babeo (nam in optimia quibusque Varronie librig non

reperiuntur) : Ennii tarnen versus non immerito in ordinem fragmentoruni

cderlin. Sy non. ct Etym. VI. p. 68.

reeeptus est,

ct ea quidcni forma, qua Sc., in annot. Festi cum t'i

quadam veteri membrana se notasse scribit: pilam vir Sol mediam comforensia est.

De soleinni eiusdem
plere cohum terroribu eoeli.

4".

2. coquendo] cogendo
Illud tarnen ex vg. et deteriori

E. S.

V. Merula Ennii Ann. I, 159. p. 33. cd.

Quod autem ad Verrii sententiam attinet, hune Varronc ente-

nus dissensissc , ut non choum , sed cohum probare! , confirmt eliam

, quoniara cogendi notio in cor

Uiomcdes I. p. 361. P.:

"/ncAoo inchoavi, sic dieendnm putat Iulius

cese coactioncm, Fcstus docerc voModestus , quia sit compositum a chao initio verum.

odd.

coarcetur Gu.

coartehir vg.

Flaccus (ila scilicet scribitur)

ta P. R. verba, ap. Noninm p. 531,

verunt.

genda existimo : Cocula , qui co , postea in forno i in quibus qui

incoharc.

Sed Verrius et

in postrema syllaba adspirandum proba-

Cohum enim apud veteres mundum signifient, unde subslracbim

Tranquillus (Sueton. fragm. T. III. p. 74. ed. Fr. A. Wolf.)

quoque his assentiens libella suo plenissime aedem incohatam ita disseI Varronem. V. de L. L. V. .21.
ruit. Cf. Casaubon. in Sueton. Iul. Caes. 46. p. 170. ed. Wolf.
Yerba : ruins utriusque vocabulmn
rlu m, id est a caldore , ea Nonii

boni codd. LiHD.

Choum,

chaos deteriores, ut vg.

naturam

universam.

chao]

Plncidus in Glossis p. 448. :

Chao (scribe:

a chao)

id est inani.

is Plautus apud Isidor. Origg. XX,

. Comoedias] Rcctius Varro de L. L. VII. . 89. cf. Aristot. Poet. 3.
na] xyxara tUa reetc compart
Auctor de comoedia p. XI. apud Kusterum.

cantare] intcUiguntur

ignificationis nullum est exemplum.

cantilcnac ciusmodi , dc quibus dicitur apud Fcstum Qu. IX, 29. p. 29,
nriila vel vasa aerea.

Glossaria

ncidus p. 448. apud Maium babct :

12. v. occentassint.
nt Limi. om. vg.

crebro] codd., ut videtur, et edd. vett. omnes,

7. Coclacae] Cochalacae M. Conchalacac A.

Vel assulis aridis glebis (scribe

Acg. in mg.

Cochleacae vel cochlecae legendum esse putavit Vossius

i]uac in Germania inferiori dicunt

in Etymol., Coehlacae Du:.

Equidcm nibil mutavi, cum nihil impedir

omnia e plcniori Festo hnusta puto,

visum sit, quominus antiquiorcs Romanos, quo tempore adspiratio li le
detur, Varro de L. L. V. . 135. :

rnt: )i <> ii < I ni in usum vencrat, e Graeco x/Xuxic voc. coclacae fecissc

extrema addita oppilatur , voeatur

poneremus.

5. Contint . . coelum] cf. Varro dc

Cocetum a Graeco xuxvova cocina.

cribitur.

Glossaria Labb. explicant <u/toTt;fo.

Turnebus , Adversar. XX,

cum emenda!, postqunm de verbis:

ixit , pergit : in antiquissiino libro

8. Cocctum] Placidus in Glossis p. 448. apud Malum :

Tertullian. contra Valentin, .

12. A'cstoris cocetum dixit xvxtru, de quo Iliad. XI, 024. Quapropter
live, cum Vossio pro edulii legi voluit potionis. Scd Tcrtullianus illo

iplum reperi: cous est quo caelum

voc. licenlius usus est.

n comptera cohum terroribus cacli.

pracs.

:d ab interpolator quodam addita

Corrige xt'xftwpi, ultimo voc. dcleto.

10. Compraedes] cf. Paulus p. 122. .

(51)

D1AC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

40

Coin pase nu s ager, re ictus ad pascendum commun! 1er vicins.

Compose cre est velut in codem pascuo continerc.
Compitalia lesta, quae in couipitis peragebaot.
(32) Congrue rc dictum est a gruibus, qui non ferc segregan tur, si ve quiln volant, sive quum pascuntur.
5 Cog n m in s dicuntur, qui ciusdem sunt nominis.
Cerrones leves et iucpti, a cratibus dicti, quod Siculi nilvcrsus Atbcnicuscs cratibue pro scutis sunt tisi, quas
Gracci ytQQag appellant.

ni tum genus libaniinis, quod ex farina conspcrsa facicbaul.
|) tu in Afranius pro ornatu ct cultu posuit.
10 Con fl ages loca dicuntur, in quae undique coufligunt vcnli.

Copona taberna a copiis dicta.

Compilare est cogre et in unum condcrc.
1. Compascuut] cf. Cic. Top. 3. Isidor. Origg. XV, 13, 9. -. Compascuus-agcr dictus, qui a divisoribus agrarum relietus est ad pasceu-

gerrones dicti sint.

cratibus pro scutis] yn{ai dici jiXtxTue ./uc, mull sane tcslantur.
7. yin(iuq] vg. caritas boni libri. y((ia

dum eommunilcr viciais, ijiiac ex ipso Fcsto Yerriovc petita esse viden-

Liad, e pr., ubi est gerrha, et Berolinensi cod., in quo legitur gen-ha

tur.

yi(>(ia.

3. Compitalia] cf. Varro de L, L. VI. . 25.

Compitalia ,

Glossaria Labb.

!i;wv ayvHiivty tofjiul, I yivoftfrtu ir d'o i'.t %

7100(4x01 iiav iul i-xio;;, ftuiu.

qui Lisn. Gc. quia A. Ai-u. in mg.
p. 72. . gruerc.
non te segregant vg.
initio cod. addicente.

quae] M., ut videtur , sicut vg.

4. Congruere] cf. Paulus

bain I.
8. Centrum] vg. Comtum boni libri babere videntur.
Constas vel comitus vel Comptum vel eonstum A. Ate. in mg. (quae

fere tegregantnr] boni codd. A. Aue. in mg.

apud Lian, Goth, nfleronlur, sed non recle ad seqticns Comptum

0. Cerrones] Congcrroncs A. Aie. in mg. :

Illcul tarnen voc. quo iure in bunc locum venrrit

inlelligi non potest, nisi \ errius . I'l.iutinum congcrro cxplicandum sibi proposucrat.

Cf. Varro de L. L. VII. .55.: congerro a gerra

id Graecum est et in Latina eratis.

cern apud Lucilium, dc quo

Ac simile est eongcrra sivc con

Fcstus dixit Qu. XIV, 2. p. IOC, 28. y.

sodalis, et Qu. XVJ, 5. p. 190, 20. . tappulant.

II, 2.

At recte II. Stephanas in Tbcsauro Graecac linguae earn voc.

formant defenderat comparato Hesycbio , qui in . yi(i(ia ctiam yi^ta

V. de ea re Praef.

In nig. libri Barlhiani est carrones, quod C. Bar lb. congcrroacs

rcferuiitur).

"In lib., vet. Comptum" Dac. , qui id a xovinxia pulvere

aspergo drivt.

Sed Daccrii fides ct aucloritas pcrcxigua est, coni-

luin etiam facitius a xc deduci potest.

9. Comptum] boni codd.,
ut vidctur. fon i (hui vg. , sed in mg. Comptum.
afranius] Botbe
P. V. Sc. V, II. p. 200. Inc. 17.
cxcullu M. vg.

ciii*] Go., ut A. Arc. in mg.

10. Conflages] Nonius p. 02.:

quae rioi diversi confluant.

cd. Neap.) ctiain in

/luges, loca in

Ilinc Vossius in Etymol. v. lino (p. 296.

Paulo Con/luges legi voluit, quod rccte rcicclum

Quod autcm cerrones pro ger-

est a Dac. Isidor. Urigg. XIV, 8,27.: Confrages loca, in quae uudique

ronibus dicti sunt, id anliquac scribendi consuctudini debctur , -de qua

venti currunt ac sese frangunt , uf Piacvius ait : In montes ubi venti

dictum est ad Paulura p. 20. v. acetare.

frangebant locum.

fuisse non diibitat, in Advers. XL, 20.

Sirali . . sunt usi] infra

p. 70. v. gerrac , ex codem quidem bello ca dicendi cousuctudo repctitur, sed diverso plane modo. Id unum cerium babeo, gcrronis appella.
tionem ex Sicula comoedia fluxissc.

V. imprimis Proverb. Vatic. I, 40.

ct Bodlciana 278. ed. Gaisford. : ( ; yit}{;u 2'ixiXol Uyovoi

Scal. autcm confrages

ct conflages non ntagig di

versas fuisse ostendit, quam siilllaiuen et suflramen.

A. Am. in mg.

coufluunl boni codd., ut vg.

Guclfcrbytanus alter.

confligunt]

confiant coni. Dac; ita

Confligunt cum a verbo fia g descendent (v.

annot. <| Varron. de L. L. VII. . 90.) : hoc etymon baud dubie optimum

ur&ntu xi fvrauittu ulola' iv di iv if/ Sixiluxf/ N) Tf/ttyoc int&uXo-

habetur: idquc ah ipso Fcsto propositum esse statui, cum confluunt vix

aur y<iQoiShic, ir /tiyAa uiou, rixitjo.

fcrri posse viderctur.

Scbolia in Lucan. Anacli.

11. copiis] cupis A. Aug. in mg. ,

inutili

c. 32. ostendunt, boc yi(iurr JVuitar nomen ex Epicharmo ductum esse.

coniectura , ut rcctc censet Sen.

De eadem re, sed minus explicite, Ilcsycbitu et Suidas v. yla(a, Fly-

usu verbi pilare , quo prcmcrc sivc cogcrc significat , Servius (Daniclis)

iiml. M. p. 228, 47. ( iv/u'ci ir<c u'ySou), Gudianum p. 123. ct Orion

in Virgil. Aen. XII, 121. p. C3. cd. Lion, quem Scal. ndvocavit.
ter Festus infra Qu.X, 21. p. 182, 32. v. pilare, ct minus bene.

p. 42. ed. Sturz., Eitstathius in Ilomcri Odyss. XXIV, 185. p. 1924, 1.

qui Pausania auclore ntitur.

Vix dubitaverim, quin .im npud Siculos

comici quidam bistriones sivc i/Xvaxa; ab bif verctris rudi artificio factis

coger] coger rst Lind, Gu.

12. Compilare] doctius de eo

eondere] lirsini liber me.

habebat , nude Lus. congercre scribcnduni esse coniecit.

Ali
<<t

congre

2 SIGNIFICATION VERBORUM.

LIBER .

41

es genibus pins insto coniunctis.

raeci /tas dicunt, appellatur. In liis cnim habitaban!, priusquam oppida condcrcnillos convictus causa invitahant.
il mittere : nunc utimur ct pro fa cere , ant pro rclinquere, aut pro ncipere.
5
t nteriorcm locum dare ad custodiam faciliorem ; quod verbum nunc signiGcat conscricomponerc et instrucre.
m tantuiu pro consilium petas et perconteris, sed ctiam pro indices et statuas.
natura rugosi corporis homines, a similitudiiic vermium ligno editorum, qui cossi
10
dicitur, vcl quod in unain sententiam plurium mentes consiliant et conveniant ; sed a
putatur, quo maxime invenitur.
x. equestri ordinc patribus ascribebanlur , ut numerus senatorum cxplerelur.
.de mutua colligates.
[uos in bonorem Consi faciebant, qnem dcuni consilii putabant.
15
cllcgilur. Uno , quiiin quemlibet bominem ab aliquo coiivontum esse dieimus. Altero^ (33)
ex compluribus generibus bomiiuim contracta in unuin locum. Tertio, quuin a magiulus congregatur. Quarto quum aiiqucm in locum frequentia bominum supplication aut
* -

is prlns babitatum est, videtur dictum, vcl inmuta ta litera quasi convocium.

le yoe. Nonius p. 25, 31. M.

omnium pessime intcrpolati sunt.

Ubi Confoedisti repertum sit a

cf. Varro de L. L. VI. . 43.

ederatus ea est proportio ,

p. 6. . adlecti, et Festus Qu. XII, 24. p. 64, 22. v. qui patres.

quae

in GlossU p. 448. apud Maium:

corrigendus est.

3. Com-

, ubi item /tr/ locum xiftov obre coni. Sen., relinquere defenpermntatis inter se roce, delin
ee.

Composes] boni codd. Lino.

. Pmir. I, 3.

20
11. Consilium]

13. Conscripti] cf. Paulus supra

Consponsos vg.

14.

De illa scribendi con-

suctudine cf. Phaef. IV, 3. : de toc. consponsus Varro de L. L. VI.

. 70.

15. Consualia] v. praecipue Varro de L. L. VI. . 20. et

antiquus versus serratus a Varrone de Vita P. R. apud Nonium v. cernuus p. 21, 9. M.

ileum consilii] liunc quod Glossarium Lalib. v.

Hic advocat Nonium p. 248,

Conso Isidis lili uni dicit, indc factum arbitrer, quod Harpocrates, Isidis

, cuius significatus cxcmpluin ap-

filius, digilo eilcntium significare vicebatur (. Varro de L. L. V. .57.),

et Consus aut consilii aut (si nomen a condendo ducebatur) ipsius si-

:am.

6. Condere] cf. Nonius

statuai] Sc4L. apponit Accii illud

lentii deus babebalur.

Qui rette consulat ,

Tg. Lihd.

consul cluat:

at: tomulere de fuijitivis ,

m de-

N. H. XI, 33, 38. . 113.

Glos-

l, t i'oii or.hfi.

Placidus p. 447.

lui i'u materia nascuntur.

Quam
Hi. Ailiers. XL, 20. commendat:

nire.

16. intcllcgilnr] M.

17. multitude . . locum] ita Glossaria Labb. : avroiia, ovvo-

do, dyo, ovrilfvotc , ufroietq.

Tertio] hoc significatu voc. po-

nunt Cicero, Caesar, fontes iuris civilis, quos indicat (oui.

Quarto] liiiiiiN modi nullum excmplum alVcrtur.

18.

20. a vieis] ita

etiam Nonius p. 64, 3. M. Snbcst huic ctyiuologico invento cadem opinio,

i et cossi, a similitudine vermium

in altero additur) nominantur , ea

quae supra p. 31. v. Conioedia significabatur.

iitur.

mg. A. Acs.

Et omuiiio hi Barlhii lilni

intclligitur cett. oodd.

ab aliquo conventum] cf. Nonius p. 270, 29. v. conve-

missatio.

prias] boni codd. ut vg.

Cf. etiam p. 32. v. com-

primum deteriores codd. , ut

immutata] i mulata ed. ret.

PAULI . EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

42

(33)

Con t n ol ocul sunt in angustum coacti conniventibus palpcbris.

Consternatio, quae est concitatio quaedam subita ex aliquo meta, stcrmitamcnto deduca est, quod eo toto concutimur corpore.
Considerare a coiitemplalione siderum videtur appcllari.
5Constitutue bominum a consisten tium mullitudinc appcllatur.
on val lis est planicies ex omni parte comprebensa montibus collibusve. Vallis duobus lateribus inclusa planicies.
Vallis diminulivum val lieu la facit.
* ^
n v o t i iisdem votis obligati.
ib us appcllatur ex Graeco, quod illi peram , in qua cibum recondunt, cibisim appellant.
10 icen m membrana tenuis malorum punicorum.
i spin s mous est in urbe Esquilinae regiouis de nomine cuiusdam bominis dictus.
Citimus extremus. Ule cnim facit nltra, ultimus: eis, citra, citimus.
Cicindela genus muscarum , quod noctu lucet, videlicet a candela, unde ctiam candelabra putantur appellate.
Ci tro sa vests appcllata est a si m il Indine citri.
lSCivicam coronam civis sal u lis suae causa servatus in proclio dabat, quae erat ilignea, frondem babens perennem.
1. Contuoi] Conculi mp. A. Aug.
intcrprctalione . couivola p. 46.

Conivoli coni. Scal. , collala

At conluolos

dici potuissc oculog

xiaroc, ubi lepitur: xa Xiyn 'flooc, Taa tiuq xioc ylyorer,

oq/tuivii rrr Tioqijr.

attulerat iam Urs.

eibis boni codd.

Lmo.
connivenlibus] M., ut . eontinentibus Lind, Gv. At
palpebrae oculorum , ctianisi in anpustum copuntur, non continentes

in Graecis non raro xiflijaiv lepatur.

tamen flunt.

nomine floate dictum esse slatuunt Etymologie! Graeci.

nan.

2. Consternatio] cf. Nonius p. 262, 27. y. conster

Glossaria Labb. :

Consternalur, axirii,

?} jn'jimu,

qiiibus peculiaris eius verbi sensus bene redditur.

ij xivrinu,

Hune plane pervertit

eibesim edd. vett.

cibisim] scripsi.

ovpttiftvxOTu a contracto lamine, quo taentur, per se palet, et monuit

xifltai coni. Lihd.

x/So mp. A. Aue.

Poterat Paulus Festusre ctiam eibesim scribere, cum

cf. Varro de L. L. VII. .91.

saria Labb. :

* .

Id autem . a verbo xiTo&ai et

10. Ciccum]

Hesycbius : xtxxoc . . . iaxojnqoic.

Ciccum (et Cicum) yqv, xxxo.

Glos

Ita. Tocabula recte di-

lectio libri ms. a Bartb. Advers. XL, 20. commendala : Consternatio

stinxit Vulcatius , sed opus non est , ut xxxo in xixxo'c Tel x<xo mute-

est quasi construite quaedam sub. etc.

tor.

Nam equi cum consternantur,

non sternuntur, sed excitantur potius et in transversum apunlur.

ster-

nutamcnlo] slernata mente nip. A. Ave, quae e mera coniectura Omisse

Isidori Glossac : ciccum, mali granati membrana.

11.

Cispius] apud Varroncm de L. L. V. 50. e fide librorum Cespeus et

Cespius scribitur.
mon] om. M. et codd. deteriores.
est]

apparet, quoniam in nullo cod. adhuc reperta sunt. Quod autem Dac.
quosdam libros habere ait a sternata mente, eamquc lectionem veram

oin. Gl', . Lind,

pulat :

narratur a Festo Qu. XV, 25. p. 157, 1. . Septimontio.

non morabitur eos , qui nupacem illum boniinem copnoTCrint.

Cf. I. Fr. Gro-

nov. Observait, in Eccles. 20. p. 216 (660 ed. Frotscber).

euiusdatn hominis] Laevi Cispii Anapnini, ut

12. Ci-

quod eo] Go., ut . et Luid,

eo quod M., ut videtur, ut A. Aug. in

timus] cf. Nonius p. 85, 16. . eiliinia.

mp.

4. Considerare] cf. Paulus p. 57. . de-

p. 161. v. uls , ubi alia quaedam annotabuntnr.

13. Cicindela]
Glossar. Labb.: Cicindela, Xunavoic. Placidus p. 449.: Cicindelas, ara-

quod ea Tult Dac.

siderare.

5. Constitutum] nomen substautivum , nullo alio exemple

notum , nam conslitio , quod Gellius N. A. XVI, 5, 10. finxit ad cxplicandam oripinem . vestibulum , non ad banc rem facit. In Varroiie

neorum genus ,

quod volans

de L. L.VI. .29. lectio, quam Scal. ex Festi verbis interpretatur : Co

mlala die ti , quod tum esset populi conslitutus ad suffragium feren-

eandore .

dum , melioribus libris non probatur.

ad similitudineni citri.

6. Convallis] cf. Varro de

lucet.

candeo ortum esse , nunc satis constat.

Vis] v. Cato . Paulum

Vocabulum reduplicatione verbi

candela] boni codd. Lind.

candelabra] cf. Varro de L. L. V. . 119.

14.

Citrosa] Isidorus Oripp. XIX, 22, 20.: Citrosa (veslis), quasi concrispa
Naevius: Pulchramque ex auro vestemque ci-

L. L. V. . 20.
8. Convert] SC. de Baccan. : neve. posthae.
inter, sed. conioura[se. nev]e. eomvovise. . . velet.
9.
Cibus] Cibum M. Halioncui borum nominum, quam finxil Verrius, in

riuiii non aliuni Tcrsum explicuisse.

vertit Elymol. M. p. 512, 51. ed. Sylb. et Gud. 321, 6. . Sturz, .

Gellius N. A. VI, 6, 11.

trosam.

Macrob. Sat. II, 15.: nine (ex Homrico luaia &vitSw.) et

Auetnus poeta in bello Pnico ait citrosam vestem.

Apparet, etiam Ver-

15. Civicum eoronam] cf.

SIGrvmCATIONE VERBORUM. LEBER .

43

laus crcuitum fact.

ilus tegtur, un (I fit s per il i um.
[ut frgoribus occupatas terras incoliint, quales fucrnnt nter Balas et Cumas in ea
satis eminent! iugo circumducta est, quae eque matutino, eque vespertino tempore 5 (34)
dicuntur.
qui in bis locis, ubi cingi solet, satis sunt tenues.
;nitudiue labrorum.

Gilo sine aspiration, cui irons est cmincntior, ac dextra sinistra10

is , id est infra , terram.

1er ingenuus.
a Capyc appellatam ferunt, quern a pede introrsus curva to nominatum antiqui nostri
anicie rcgionis. %1 ,'}
.,
sunt dictac, vel quod canunt antiquorum laudes, vcl quod suit castae mentis pracsides.
curvatione ex Gracco nfinrj dicuntur.
10. p. 114, 6. v. supervacnea,
a Festo Qu. XIV, 9. p. 113, 15.
V, 7. p. Ill, 27. v. sugillatum.
Glossaria Labb.: Cilia, vxwota

Longus p. 2234. et apud Cassiodorum p. 2287.

Placidus in Glossig,

apud Ang. Maium p. 447.: Cilones, quorum capita oblonga.

Glossaria

Labb. Cilio, ^/ , ftaxnoxiipako , et: Cilones, go'ioi.

Gv.

11. veluti] M.

velut cett. , ut Tg.

] a

12. est eis, id est

1, corr. Seit.), et Cilium, faioxv-

infra] Aid.

codd. , iilijue , non recte quidera

est infra, omisso est, placet Ottoni apud Lim, p. 361. eis est, omissis

orum genus Paulo toties condo-

reliquis, coni. Lind.

alveolum.

folliculus vg. Linn,

niae Cimmeriis Manner!.

camillus ,

eis inest infra boni libri, Tg., eine commodo sensu,

eis, id

13. Camillas] cf. Paulus p. 69. v. Flaminius

et p. 48. v. cumeram.

Quod Scal. tradit, Servium Danielii

Gcogr.

ex Alexandre Aetolo referre, Dianain ab Epbess dietam esse Camillam,

idem iis loca assignant IipUorus

n Alex. 695.
Servius in Virgil.

ipse fallitur , non gramma ticus ille , qui recte Opim , non Camillam,

ntjitur] corr. Goercnz. in

p. 38. ed. Lion.

.
inlur.

Ciccr.

7. Cimbri] non dissi8. in his locis] M.,

cognominatam esse Dianam prodidit.

V. Serv. in Virgil. Aen. XI, 532.

14. Capuam] easdem, quas Paulus, et alias non-

nullas hui us nominis origines prodit Servius

Cf. Liv. IV, 37.

alet] soient Dac. iu Ms. esse dicit

vium.

[ue praefert.

L. L. VII. . 26. 27.

17. Cmara] boni codd., ut vg.

9. Cillibae] diserlius de iis Varro

deterior quidam, et ed. pr.

Charisius I. p.43. P.: Cmara dicuntur,

(. Varro V. . 121.) parum disccrCilonem pracposuisse , et ab boc

ut Verrius Flaccus affirmt, non. camera per .

online literarum.

labrorum]

Servius in Virgil. Georg. Ill, 55.: eamuris . . . eurvis: unde et eamerae

in e Likd. annotatis colligi potest),

ins I. p. 78 P. : (Iones dicuntur,

appellantur. Philargvrius in annot. ciusdem v.: a muri boves sunt,

qui conversa introrsus eornua haben t , quibus eontrarii patuli , qui

At verbum cingendi

sunt, chilones autem cum adspira-

Capu vg.

in Virgil. Aen. X, 145.

Capye] boni codd. Libd. , ut legitur apud Li16. Camenae] doctius de eo nomine Vaxro de
Camera

Sed Lucretius: ca-

meraeque caminis ex eratibus, dicendo etiam cameram diet posse ostendit.

cortina diversa habenl ; laevi, quorum eornua terram speetant;

his

lus , quae Uli /_>).i : unde chilones

eontrarii licini, qui eornua sursum versum reflexa habent.

1er de orthogr. p. 2242. P.

Sat. VI, 4. : Camuris peregrinum verbum est, id est, in se redeuntibus.

Velius

F*
"

44

DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(34)

Cappas marinos eqnos Gracci a flcxu posterioram partium appellant.

a tarn po genus est lusus.
Carissam apud Lucilium vafram significa t.
Caer mon i arum causam alii ab oppido Caere dictam existimante alii a caritate dictam iudicant.
5 Caelibem dictum existiman t , quod digunm coelo vilain agat.
Catamitum pro Ganymede dixcrunt, qui fuit Iovis concubinus.
Cacen lu s condidit Pracncste. Undc putant Caecilios ortos, quorum erat nobilis familia apud Romanos. Alii appcllatos
cos dicunt a Caecadc Troiano, Aeneae comit.
Caelius mons diet us est a Cacle quodam ex Etruria, qui Romulo auxilium adversus Sabinos praebuit, quod in
10
domicilium liabuit.
Caecum vallum dicitur, in quo pracacuti pali terrae affix! bcrbis vcl frondibus occuluntur.
Ca ti Hones appcllabant antiqui gulosos.
(35) Catillatio grave opprobrium bominibus gencrosis obiicicbatur, si qui provincias arnicas populi Romani exspoliassent.

et forte nos quoque eameram liac ratione pguravimus. Nonius p. 30,

8. M. : Camerum (scribe Camurum) , obtortum; hhiIc et camerae teeta
in curvitalcin formata. Virg. Georg, lib. III. Et cameris (eamurit)
birla* sub cornibui aures. Hi omnes videntur e Vcrrio Flacco bausisse i
quanquam in forma nom. cantara a Graeco usu desciscunt. Singularia
Isidoras Origg. XII, 1, 35. de Camclis : sive quia eurvus est dorso, camur enim Graeco verbo curvum significa!, et XV, 8, 5. : Camerae sunt
culmina (ita boni codd. , volumina Limi.) inlrorsum respicientia, appellatac a curvo: enim Graece curvum est. In Graecis scrip toribus
buius . xauovo nee Tola nee vestigium; nisi quod Fly mol. M. p. 488,
1. Camelum dictam vult nafa To y./riritf , xpqov tira ovoav xul xfiTjXor, vocabulo ctvmologiac caussa ficto.
1. Cappas] boni codd. vg. Lind. , qnos descrere non ansns sum.
Campas Aid. Multo notius est bippocamporum nomen. v. Nonius p. 120,
14. . bippocampi.
2. Catampo] Graecum putat Sc&b. vel *
Suya, vel rut uua dictum, nt Ttioa/iu (ab Sniooi et dvaairtin ductum).
Quis talia expdit, a nullo auetore diserte plicata?
3. Caris
sam] codd. edd. velt. vg. Caprissam A. Aoe. in mg. (coniectura, puto,
Tocabulo dueto a Graeco xanoi&iy). Catissa coni. Lucas Fraterioa in
epstola ad Mnretum , laudatue et approbalus Da. "Alii earisam"
G<> i . Carissa Lird. , auetore Sau.. , nt ait. Sed Sou., nihil mutarit.
Festue toc. Lucilii ita reddidit, ut in cius poematis scriptum erat. V.
Lncilii Sat. rel. coll. Dousa, ine. n. 153. p. 19.
vafrum] Go. mg.
A. Ac. vafram M. , nt videtur, Tg. Lird. Illud praetuli ea ratione
commotus, quod , cum Carissa pro feminine nomine haberelur, vafrum
facilius in vafram abire potucrit , quam vafram e contrario in vafrum.
Memorabilc autem est, quam nntiqua sit illa de genere nom. Carissa
dubitatio. Nam Glossaria Labb. , quibus interpretamenta ex ipso Feste

bausta inesee ostendimus, ex Pliiloxcno : Carisa, uavXtarr/c , Ttocrooaxoc.

Isidori contra Glossae : Carissa, lena vetus et litigiosa: ancitla dolosa,
fallax. Quae multo pleniora , sed ctiam vitiis magis inqunala , legiiiitur apud Placidum , p. ii'.l. cd. Maius : Carisa, vetus lana perealida
(seribe: lena percallida) ,unde et in mimo /alinees ancillne cataearisia appellabantur. Haec ex ipso Verrio Festere bausta esse, eo
credibilius , quod is ctiam alias mmica Terba, id est ea , quae non
in certa fabula scripta deprebendebantur , sed quibus planipedcs in iocularibus dictis , quae temere in Ormele inri i (alian t, uti solebant, ex
plicare baud dedignatus est. V. Qu. XIV, 17. p. 121, 23.
4. airs
oppido Caere] cf. Niebubr. H. 11. I. p. 398. ed. sec.
a caritate]
ita Masurius Sabinus apud Gellium N. A. IV, 9. et alii. Tertium ailiicimus Tcriloquium , a Cerere , in Glossariis Labb. propositnm , e l'biloxeno: Cacrimonia, nu-qrnia, quod observai it Sen.
5. Caelibem]
vg. Caelibem Lino. , nescio an codd. : sed illud ordo litcrarum po
stulat.
6. Catamitum] cf. annot. ad p. 7. . Alcedo.
7. Caeculus] de boc . Interpretes, quos Maius cdidit, et Serv. in Virgil. Aen.
VII, 681. Solin. 8. Qui a Servio appellantur divi frafrcs , aut dicendi sunt digitii, ita enim dicuntur a Solino , aut Depidii, nt
Varrone auetore ab Interpretibus illis rocantur.
9. Caelius] M.
Coclius cert. Lino.
t'aete] M. Coele Gc. Tg. Lino. Dictum est
de boc Caele Etruscar. rerum Introd. 2, 15. p. 116.
- adversus]
adversum M.
11. Caecum] Cacum M.
12. Cotillones] Lird.
Catiliones boni codd. , nt A. Ave. in nig. Catilones Tg. Illud reslituendum esse, Lucilii versus evincit apud Macrob. Sat. II, 12., qui de
origine Hominis eadem aflert, quae Paulus p. 67. . fiscellus , sed ea
pleniora , ita ut ex ipso Verrio fluxisse \ideantur. Placidas p. 450. :
Calilla gulosus, a calclli appelentia. Heclius fortasse : calilli.
13.
Catillatio] cf. Fulgcntius p. 563, 5. M.

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

(53)

LIBER .

45

Caesticillas appellatur circulas, quem superponit capiti, qui aliqnid est laturus in capite.
Cae s pes est terra in moduui lateris caesa cum herba , sive frutex recisus et truncus.
Catuliuam carnem es i ta vis se, hoc est comedisse, Romanos, Plautus in Saturionc refert.
Catax claudus.
Ca ocultare est caceos imitan.
5
Caesariati coma ti.
Catularia porta Romac (Tictac est, quia non longe ab ca ad placandum can culac sidus frugibus inimicum rufae canes
immolabantur , ut fruges flavescentes ad maturitatem perducerentur.
Caedem putant ex Graeco dici,4 quod apud il Ins v.uirttv significet interficerc.
Caenina urbs, quae Fuit vicina Romac, a Caenite conditore appellala est.
10
Ca tul s genus quoddam vinculi , qui interdum canis appellatur.
Caes tus vocantur et H, quibus pgiles dimicant , et genus quoddam oruatus mulierum.
Caeditiac tabernae in via Appia a domini nomine sunt vocatae.
Ca vil lati est iocosa calumnia to.
a ti fons, ex quo aqua Pctronia in Tiberim Huit, dictas , quod in agro cuiusdam fticrit Cati.
15
'Cacula servus militis. Plautus: "Video caculam militaren).'' Dicitur autem a Graeco xuXov , qnod fustibus clavisqtie
liguis ad tulclam dominorum armari soliti sint.
Canal colac forenses homines pauperes dicti, quod circa canales fori consistrent.
Cana dicunt Gracci, nos canistra et per diminUtionem canistclla.
1. Cacslicillus] M.
ptom fuiste, ordo

CesticiUus Gc. vjj. Lin.

literarum crincit.

Illud a Verrio icri-

Circitellus Tel Cireitillus coni.

Slmasius in Exercit. Plin. p. 14. col. 1 c. , idque comprobant Vossius

in Etymologico et D\c.

Sed Varro de L. L. {VI. . 8.) nihil habet,

qnod bnic coniectarae faveat. De ipsa re cf. Paulas p. 14. v. nrculum.

2. Caespcs] Cespes codd. Tg. Lino. LTt mutarem , ordo literarum suadebat et ipsa ratio ctymologica.

Glossam Labb.: Caespcs, xoqtOxXiy&o,

et quae similes Irguntur in . eespes , ex Festo expresses esse patet.

frunc] boni codd. Li*d.

truncates est Tg.

3. Catulinam] de ea-

.lci re Plin. N. H. XXIX, 4, 14. .58.

Saturionc] . Bothe Plauti
fragm. Sat. 1. p. 440.
4. Catax] . Lucilins ap. Nonium p. 25, 18.
Isidori Glossac : Catax, claudus, coxus (ro.ro habet Nonios).
Caecultarc] plora de hoc toc. Paulus p. 47.
Plautinum , Mil. glor. III, 1, 171.
m caesaric dicti.
T. rutilai' canes.
xxtirny Tg.

5.

6. Caesariati] toc.

Placidos p. 448. : Caesariati, comati

7. Catularia] cf. Festus Qu. XIII, 21. p. 93, 30.

9. ttuirity] A. Ace. in mg. Li.id. kethin boni libri.
signified] Li*d. cum Gu.

significat Tg.

interficerc]

d. Tet. Aid. Tg. caedere Lin, sine lect. .

10. Caenina] A. Ace.
in mg. Cenina Gc. Tg. Lins. C'enum M. Katrirn Gracci.
Caenite]
A. Ace. in mg.

Cenite cett.

genus Liso, cum Gc.

11. genus quoddam] M. Tg.

quoddam

Cf. Lucilius ap. Nonium p. 36, 25. . collare, et

Plautus apnd eundem p. 199, 11. v. catellae.

apud Plautum Casin. II, C, 37.

qui] quod M.

canin]

12. genus quoddam ornatus] id putant

interpretes eestum (xiorv), non eauhim dictum esse, sed quid proliibcbat,
quominus etiam caestus nomen ad ornatum muliebrem transferretur , nt
multa?

ornatus mulierum] Lind, e bonis codd.

muliebris orn. Tg.

13 Caeditiac] diligenter de Caedicio campo et his tabernig I. Furlanetto

in Lex. Fori'cll.
a] M. Tg. om. Gu. Lian.,
14. Cavillatio] cf.
Cic. de Or. II, 54, 218. Paulus p. 36. . caiilluni. Non a carendo, nt
Tult Se.., ilirla est, sed a calvendo (. Festus Qu. XIV, 17. p. 121, 6.
. struerc), pro caWillatione, fnga lambdacismi.
de hac Festus Qu. XII, 20. p. 60, 12.

15. aqua Pelronia]

Ex Festo Omisse apparet etiam

ea, quae Placidas p. 450. apud Maium :

Catialis collis , nunc

laeus

Fundani (ta A. Mains, sed IV codd. funditus), est dictas a Catio loco,
cuiusdam fuerit] fuerit cuiusdam Lino, ex uno Go.
servus militis] totidem TerbU Glossar. Labb. :
lr.

16. Cacula

Cacula , ovkoc -

Placidas in Glossis, . Maium p. 416.: Caculae, lixac aut servi

mililum.
Plautus] in Trinumo III, 2, 198.
autcm] om. M.
xuXov] Tg. (vidcl. xXor). clin boni codd. calon d. pr. Aliter Paulus
infra p. 123. . procalare.

17. sint] sunt Liso, ex uno Gc.

canales] cf. Plautus in Curcul. IV, 1, 15.

Varro de L. L

V. . 120.

V. etiam

19. Cana] xar.

18.
Cf.

Paulus infra p. 49. . canifera.

46

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(33)

Canicae furfures de farre a clbo canum vocatae.

Cancri dicebantur ab antiquis, qui uunc per diminutioncm cancelll ; ex quo genere sunt calces, qui per diminutionem
appcllantur calculi.
Canentas capitis ornamenta.
(3d) 5 Canta pro cantata ponebant.
Candicariae naves ex tabulis grossioribus faetae.
Candelabrum dictum, quod in eo candclae figantur.
Cantberius boc distat ab cquo, quod maialis a verre, capo a gallo, berbix ab ariete. Est cniiii cantberius equus,
cui testiculi amputantur.
10 avili u ni cavillatio, id est irriso.
Caudecae cistcllac ex iunco, a similitudine cquinac caudae factae.
aula a cavo dictae. Antiquitiis eiiiin ante usum tcctoruiu oves in antris claudebantur.
Ca vu m a chao dictum et eius nanitate.
Caculatum servitium.
15 Calones calcei ex ligno facti.
Calcendix genus conebae.
Cal par genus vasis fictilis.
Calces ampullae plumbeae.
a lb os armillas dicebaut, quibue triumpbantes utebantur, et quibus ob virtutes milites donabantur.
1. Canicae] toc. utilur Lucilius apud Noniuin p. 88, 16.
2.
Caneri] hoc significatu a Herunter a Seal. ex Appulcio (Met. VI. p. 176,
26. d. Elmcnh. p. 396. cd. Oad.). Placidua, p. 449.: Cancros, caleellos. Scribe eaneellos.
cales] intcllige clculos lusorios , quos
Plautom et Lucllium nomine primitivo calces dixissc constat.
4.
Cnenlas] Canentes M., voc. aliunde non cognituni.
5. canta] et
cantata] Dac niutat in cante et cantate , ut explicetur idem versus
Saliaris, qui lcgitur apud Varronem dc L. L. VII. .27. Sed temer;
quando et boc satis memorabllc erat , quod antiquiorcs participio can
ins usi erant, cuius loco posthacc eantatus invaluit.
6. Caudicariae naves] plura dc his ex Varrone de Vita P. R. ct Sallustio Nonius
p. 535, 13. v. Codicariac.
ex] M.
grossioribus] boni codd.,
et it* Paulus saltern scripsit, etiamsi Fcstum erassioribus posuisse baud
negavcrim, nt lcgitur vg. et apud Lino.
7. Candelabrum] cf. p. 33.
v. cicindela.
8. Canthcrius] cf. Varro de R. R.11,7. ex.
quod]
quo solus cod. Lipsiensis , qui corrcctus est.
capo] boni codd.
capus vg. Utramquc dictum esse constat.
berbix] M. berbex
Go. vervex Tg. Lud. Illud Paulum hoc quidem loco scripsissc arbi
trer. In Glossariis habetur: vcrbex, verbix, berbix. Cf. annot. ad
p. 4. . ambegni.
10. Cavillum] cf. p. 35. . cavillatio. Placidus p. 449. apud Mai m : Carilla , cavillatio.
It. Caudecae]
codd. Caudicae vg. Caudeae corr. Scai. , atqne in Plauti certe Ru-

dente IV, 4, 65.: cistellatn caudeam, lcgitur. Goth, e Glossis nianuscriplis haec profert: Caudia uinceum, quod vinciam caudae emargat,
quae valde corrupta sunt.
In Placido hace sunt p. 447. ed. Mai. :
Caudeam vinciam , quasi vinecam caudae, et scirpum dicunt et tibia
(sic).
12. Caulae] de eodem . Varro de L. L. V. . 20. ScrTiua in Virgil. . IX, 60. Glossae Labb.: Caula, tnavXi. Caulae,
n;<|;'o/.oi, /crana*. Aliud plane est voc. , quod Dac. hue trahit: Cou
les, cancelli tribunalis, ubi sunt advoca li ; il a enim singulos canccllorum
scapos dictos esse apparct.
13. Cavum] v. p. 31. v. cohum, cum
annot.
14. Caculatum] . p. 35. . cacula. Hune articulum om.
codd. praeter Gr.
15. Calones] discriius dc eo genere calccorum
Isidorus Origg. XIX, 34, 6.: Calones quidam appellant tragoedorum
cothurnos , quod ex salice firent: nam Graeci, ut diximus , ligna
xXa vocabant. Cf. quae p. 47. de calonibus servis dicta sunt.
16.
Calcendix] Guelferbytanus alter, Aid., A. Ace. in mg. , quos propter literarum rationem secutus sum. Clacendix boni codd. vg. Lind. Glossae
Isidori: Clacindex , concha. Claxendix habet Priscianus V. p. 655. P.,
idque Plauti Vidularia afl'c-rt : sed repcritur in libris n. ctiam clasendix, classendix, clascendix. V. Krehl. T.I. p. 191. Videtur esse
Graecum r-/./ij.
17. Calpar] cf. Paulus p. 50. . calpar, ubi
viiium primum e dolio libatum intclligitur. Utrumque significalum ob
servt etiam Varro de Vita P. R. apud Nonium p. 546, 32. Etiam hoc

(36)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER .

47

Calix, quod a caliJum bibitur.

Calpurni a Calpo, Numae regis Clio, sunt oriundi.
alii m antiqui dicebant pro elam, ut is pro nobis, san pro suain , im pro cum.
Calicata aedificia calce polita.
Caliptra genus est vestimcnti, quo capita opericbant.
Calatbos Graeci, nos dicimus qnasillos.
Cadnceatorcs legati paccm ptenles. Cato: "Caduceatori", nquit, "nemo homo nocet."
Carinantes probra objectantes, a carina died, quae est inlima pars navis; sic Uli sortis in ti mac.
Cadmca terra, quae in aes coicitur, ut fiat oricbalcum.
Casa a cavatione dicta.
Caecum antiquum.
Casnar senex Oscorum lingua.

roe. a Graecl *).rcr, xXxi ductum putant.

19. Calbeos] Cal
beos dictos fuisse, censet Sen.: et constat, Verrum multa . notasse,
in quibus etiam post inventara literam (i. antiquior seribendi consue
tude duraverit. V. annot. ad p. 20. . acetare.
Veruntamen , quod
p. 71. Paulus memorat: Galbeum ornamenti genus, et Festus Qu. XIII,
1. p. 73, 3. e Catonc galbeos , inccrtum est, num ad hoc armillarum
genu spectet. Ex Festo sua sumpscrunt Placidus p. 446. apud .Malum:
Calbac, armillae quibus milites ob vir lutcm donantur, et Glossar. Labb.:
Calbae, /.
1. Calix] haec Verrius ex Varronc de L. L. V. . 127. Quae Tg.
adduntur: vet a Graeco xiXlii, desunt a bonis codd.
2. a Calpo]
de hoc Plutarch, in Num. 2. Lucan. (Saleius Bassus) in Pancgyr. in
Pisoncm 15. Schol. Cruquii in Hor.il. A. P. 292., quos Scal. et Dac.
affermit.
3. Callim] boni codd. Calim d. pr. Aid. Tg. l.i-vn.
Cum cod. Lipsicnsi. Calam Guelferbytanus alter. llcligioni duxi , in
toc aliunde non cognito codd. fidem contemnerc : praesertim cum nulla
ratio cogat , nt liquidant geminari potuisse nrgemus. Ccrte bac antiquiori toc. elam forma cognita satis rcfellitur mirifica eiusdem explicatio p. 50. . clam. Corrige bine Placidum , qui p. 450. ap. Maium :
Clade, elam vel occulte.
nis pro nobis] forma alibi non reperta,
sed analogiae non contraria.
sam] . Festus Qu. XIV, 29. p. 133,
17. . sas, et cf. idem Qu. XIV, 4. p. 108, 2. r. mm , Qu. XIV, 5.
p. 109, 11. r. ios, et Qn. XIV, 29. p. 133, 28. . sapsa. In omnibus
bis loci explicandis iuvabit observasse, in lingua Latina, sicut in Graeca
duo distinguenda esse pronomina , alterum pronomen reflexivum tertiae
personae , ductum a radie 2F, quod plene enunciatur 2F02 si>
(propter legem quandam euphonicam) aq>; et ojio q, et in lingua La
tina simi, clisa autem in Latina vocali U , ac mutata in Gracca sibilantc litera in spiritum asperum , ; (F02) et SUS : alterum pronomen

demonstrativnm , cuius integra forma fut 202, SUS, qnod in Graeca

lingua abiit in nominativum casum articuli , o, i) , o, al, et in Latina
post Ennii tmpora plane obsolevit. Quod Lino, in Comment, p. 670.
censet, suit, suas scribendum et nt monosyllabon pronunciandum esse,
ubi pronomen sit reflexiTum , refelli vidctur eo , quod etiam in Latinis
se, sibi, ut in Graecis ', o, tic, oe apud Iones et Atticos, omnis litera
U Tis periit.
im] cf. Paulus p. 77. . im.
4. Calicata] cf.
p. 45. . calicatis, et 57. T. decalicatum. Titulus Aletrinatium , in quo
basilicam calecandam scriptum esse memorat Scal., extat apud Gruterum p. 171, 8. Orellium n. 3892.
5. Caliptra] boni codd., ut
Tg. Calyptra Aid. Lijid. Practulissem Caluptra, si e codd. allatum
fuisset.
est] om. M.
6. Calanos] cf. Festus Qu. XV, 26.
p. 158, 28. . Talassionem. .
7. Cato] in incerto libro. Lion. Catn.
p. 86.
8. Cannantes] luculentius de toc. Servius 'n Virgil.
Aen. VIII, 361. p. 476. cd. Lion., quem Scal. e schedis Danielis adhibuit. Cf. Glossae Isidori: Carinantes, inludentes, Placidi p. 451.: Carinator, maledicus , eonviciator, et Glossaria Labb.: Carinari, /ntviL,iol>an, Qnod Graecum voc. ferlasse originem Latini rerbi multo melius
reddit, quam Vcrrii veriloquium. Nam verbum carinari facillime a no
mine Cari ni i. e. Xaoiyov ducitnr, quo scurras quosdam vel ioculatores in comicis Doricnsium fabulis , quales in Magna Graecia in scena
agebantur , appellatum esse ostendi in libris de Doriensibus IV, 7, 3.
T. II. p. 357,
9. coicitur] M., quern secutus sum. coniieitur Go.
Tg. Lian.
orickalcum] ericalcum M. Cf. supra p. 8. . aurichalcum.
11. Cascum] cf. Varro de L. L. VU. 28.
12. Casnar] de hoc
toc. Oseo Varro de L. L. VII. .29. Nonius p.8G, 20. . Carnales (ubi
facile est corrigere Casuares, sed scrupulum iniiciunt, quae Meursius in
crit. P. I. ad Epidic. 1. et nuper Guilelmus Freund in Lex. Latino
Exerc. T. I. p. 683. disputaran!).
Placidi Glossae p. 446.: Casiuar,
sentx. et p. 450. : Casnari, seni , Oscorum lingua.

10

48

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FEST!

(36)

Cassiculum reticulum a cassibus per diminutionein dictum.

a s u s a cocundo dctus.
(37) Cassilam antiqui pro casside ponebant.
Cassabundua crebro cadens.
5 Casara, quae custodt casam.
Cassia via a Cassio strata.
'.""Caput ex Graeco dictum, quod Uli interdum xoujf dicunt.
Cape ra tum rugosum a commun capriiiorum similitudiue dicitur.
Capis poculi genus, dictum a capiendo.
10 sa e a Graeco appcllantur; bas illi / dicunt.
Capital facinus, quod capitis poena luitur.
Capronae equorum iubae in fronlcm devexac, dictae quasi a capitc pronae.
Capidulum genus ves timenti, quo caput tegebatur.
Caprae dictae, quod omne virgultum carpant, sive a crepitu crurum. Undc et crpas cas prise! dixerunt.
15 Cuppcs et cuppedia antiqui lauliorcs cibos nominabant; indc et maccllum forum cupedinis appcllabant. Cupcdia
autem a cupiditate sunt dicta, vel, sicut Vano ait, quod ibi fucrit Cupedinis cquitis donius, qui fucrat ob
latrocinium dainnatus.
Caprunculum Tas fictile.
Curatores dicuntur, qui pupillis loco tutorum dantur; sire illi, qui rci fruincntariac agrisve dividendis praepositi sunt.
1. Cassiculum] Isidori Glossac : Cassiculum , rete, iaculum (corr.:
reticulum'). Gloss. Labb.: Cassieulus , ll^xvov. Paulus accusativum pro
nominal! liabuit, ut saepe. V. ann. ad p. 8. v. alveoluin, p. 33. . cilium,
et infra p. 37. Curtilacum , p. 38. cuniculum, p. 40. e Choenica.
2.
Castus] alia, non meliora , Varro de L. L. V. .108. VI. .43.
3.
Cassilam] Cassidam corr. Dac, et sic mullos, ait, disse legendum. At
cassida pro casside a poctis Auguste! aevi ponitur.
4. Cassabundus]
boni codd. vjf. Catabundus Lird. e cod. Lipsicnsi, libro sublestac fidei.
Cassabundus etiam Varro de L. L. VII. . 53. e Naevio profert, et con
stat, etiam Ciceronis temporibns S in toc. cossus geminari solitum esse.
Placidus in Glossis p. 447. : Crassabundum , dubitantem , titubantem, et
p. 450. iternm : Crassabundo, titubanti.
6. Cassia via] T. de bac
Manncrt. Geogr. T. IX, I. p. 388.
7. xou] vg. Karatenphi boni
codd. Lihd. in Comment, legendum esse coni. xocc vel xttpui.r (scriptum
Xffpi), quae non concinunt cum adverbio interdum.
8. Caperatum]
cf. Varro de L. L. VII. . 107. 14 oui us p. 8. . caperarc. Placidus
p. 450. : Caperrassere , inrugare , contruhi.
9. Capis] ab eodem
Tcrbo deducitur a Varrone de L. L. V. . 121. cf. idem de Vita P. R.
pud Nonium p. 547, 15. . armillum.
10. ] Tg. camptras
Gu. eamptra M. legi Tult Die, quod Hesycbius , &ixr
et Kupyla, xuv, xavioxut. At constat, a verbo etiam
sive duclum esse.
Glossar. Labb.: Campsa , , et:

Capsa , v.vfi inut.

11. Capital] cf. Nonius p. 38, 14. . capital.
12. Capronae] idem etymon proponitnr a Nonio p. 22, 4. cf. Paulus
p. 15. . antiae, cum. annotatis. Placidus p. 448. : Capronas, iubas equo
rum.
13. Capidulum] Placidus p. 446. : Capedulum , vestimentum
capitis.
14. Caprae . . carpant] item Varro de L. L. V. . 97. de
R. R. II, 3. Es Festo profecit Isidor. Origg. XII, 1, 15.: Capros et
capras a cm pendis virgultis quidam dixerunt. Alix quod captent spera.
Pionnulli a crepitu crurum, unde eas crpas vocitatas.
omne]
omiiem M., ut videtur.
15. Cuppes] Go. Lim.. Cups M. vg.
item cuppedia] Gu. Liivd. cupcdia M. Tg. Cuppedinis forum habet
etiam in Varron, de L. L. V. . 146. Florentinos codex, quod Tcllem
reposuissem. Cf. Nonius p. 85, 7. v. cuppedia. Glossac Isidori: Cuppes,
fustidiosus, cupidus. In Glossario Labb., ubi iegitur: Cupidus , xrtn,
St il. corr.: Cupedius: sed nomen Cupedius nullo exemple coufirmavit,
macellum forum cupedinis] M. Tg. mac. et forum cup. Gu. Lino. : non
recle, nam Varro de L. L. V. . 147. clare ostendit, forum cupedinis,
et piscarium , et olitorium , postquam in unum locum contracta essent,
dicta esse macellum.
16. Harro] cf. annot. ad Varron. de L, L.
V. . 146.
18. Caprunculum] alias non tstala, et dubitationc
non exempta. Capunculum coni. Vossius in Etymol. , voc. maie tr
nalo. Capcdunculum, vel Capeduncula (nam capis et capedo
feiiiiiiina suul) corr. Go ni.
19. agrisve dividendis] codd. agr. di-

(37)

DE SIGNIFICATION VERBORUM. LIBER .

49

Caria locus est, ubi publicas curas gerebant.

Calabra curia diccbatur, ubi tantum ratio sacrornm gerebatur.
Curiae ctiam nominantur, in quibus uniuscuiusque partis populi Romani quid geritiir, qualcs sunt hac, in quas
Romulus populum distribu! , numero triginta , quibus postea additae sunt quinqu, ta ut in sua quisque curia
sacra publica faceret feriasque observare!, iisque curiis singulis nomina Curiarum virgiuum imposita esse dicuntur,
quas virgines quondam Romani de Sabinis rapucriint.
ni I o pro cnrsim ponebant. Plautus: "Licet", inquit, "vos abire curriculo."
Curriculus (liiiiiiiiitiviini est a curru.
Cur lila cu ni appcllatur a Curti, qui eo loco in profundissimum sc ob salutem Romani populi proiccit biatum.
Curionium acs diccbatur, quod dabatur curioui ob sacerdotium curionatns.
Curie est Sabine hasta. Dude Romulus Qu i rinn s, quia cam fcrebat, est dictus ; et Romani a Qoirino Quiritcs
dicuntur. Quidam eum dictum pulaut a Curibus, quae fuit urbs opulcntissima Sabiuorum.
Curitim lunoncin appellabant, quia eandem fcrrc bastam putabant.

Curiales eiusdem curiae, ut tributes et municipes.

Curulcs equi quadrigales.
Cur a ta comitia a curiis sunt appellate.
Centurionus antea, qui nunc ecu tu rio, et cur! onus et decurin us dicebantur.
Currules magistratus appellati sunt, quia curru veliebantur.
Curia Ti ta* a Curio dicta, quia eo loco do uni m babuerat.
vidundis Lino, ex sola ed. pr. De boc curatorum genere cf. Cicero
Agr. II, 7, 17.
1. Curia] idem etymon proponitur a Yarrone de L. L. V. . 155.
et de Vita P. R. apud Nonium p. 57, 2.
Calabra] vg. Culabra
boni codd.; etiam ii, qiios Barth. Advera. XL, 20. adhibet Cf. de bac
Varro de L. L. V. . 13. VI. . 27. Macrob. Sat. I, 15. Servia in
Virgil. Aen. VIII, 654. Glossar. Labb. : Calebra, > ovlq, nbi D*c.
eon.: Calabra, 'mv ovij. Praetulerim Utar .
2. geritur] digeritur mg. A. Ace. , quod Die. quosdam libros habere licit: aperte
mendax.
3. quibus postea additae sunt quinqu] liaec a Panlo iraperite esse inculcata, monuernnt A. Ace. Seai.. Commutavit scilicet
inter se curias et tribus, codem errore , quem etiam infra p. 42. v. centumviralia commisit, et quem in Pseudo-Asconio in Verr. (Act. II. L.I.
. 14. p. 159. ed. Orelli) obscrvavit Uas. Nam et hic, quae de curiil
tradebantur, appellatas eas esse de nominillas Sabinarum virginum,
transtulit in tribus.
4. feriasque observaret] cf. Festus Qu. XIV,
22. p. 126, 12. . stullorum feriae.
iisque] kisque M. Festus
icripserat: is que.
Curiarum virginum] "Legendum Curium aut
Curetium Virgiuum, vel , si mavis, Curiensium." Sin.
Recte sine
dubio : sed Paulus ipse hoc adiectivum Curiarum a nomine Curium
duxisse videtur. Cf. Lit. I, 13.
5. ni^mini] M. vg. rapuerant
Gc. Li>d. : minus apte. Ex aliis Verrii libris , quam his de significatione verborum, ducta esse apparet, quae Gellius N. A. XVIII, 7, 5.
profert : tribus quoque et curias (sic corrigitur , quod in codd. est : de

curias) did et pro loeo et pro iure et pro hominibus.

G. OirrtVnlo]
adverbinm a Plauto saepe positum. Glossar. Labb. : Curriculo , <fyofiuiaq. Plaeidus p. 450. apud Maium : Curriculo, veloci.
Plau
tus] in incerta fabula, v. Bothe fragm. inc. 8. p. 444.
7. Curriculus]
cf. Nonius p. 263, 2.
8. Curtilacum] reddidi, ut in bonis libris et
apud Lino. est. Curtii locus vg. In Festo apparet scriptum fuisse :
Curti (i. e. Curtii) lacum appcllarunt vel similiter , ac Paulum vitio
supra iam notato (v. annot. ad p. 36. v. cassiculum) accusativum pro no
minativo habuisse. De Curti lacu v. imprimis Varro de L.L. V. . 148.
eo] in eo M.
9. Curionium] cf. p. 47. v. curionia sacra.
10.
Curis] de eodem voc. Paulus p. 48. v. coelibari hasta , Festus Qu. XII,
23. p. 63, 15. v. Quirinus, et 27. v. Quiritis Inno.
quia] qui M.
12. Curitim] ed. vet. Aid. vg. Curitin Lisa., nescio unde. Cf. Paulus
p. 48. et Festus Qu. XII, 23. p. 63, 25. De Iunone Quiriti sive Curiti
pluribus dixi Etrusc. rer. Ill, 3, 1. .. p. 45 sq.
13. Curiales] Glossar.
Labb.: Curiales, qv/Jiai. Curialis vernula , in quo Sen., laborat , e
Terentii Phormione (V, 6, 10.) iam evanuit.
15. sunt] om. vg.
Lins, addidit e bonis codd.
16. Oii/iirionni] Verrium apparet
huic articulo praefixisse nomen Curioni. Nam inde a voc. Curatorcs
p. 37. usque ad voc. cutis p. 39. omnia primas habent literas .
17.
Currules] boni codd. Lina. Cumies vg. Servavi illud, quanquam consue tudini omnium icriptorum contrarium , quod Verrius propter ctvniologicam ralionem earn formant finxisse potest.
18. Curia Tif'ata]
Curialifana boni codd. A. Ave. in nig. Lu. Ciiri fana vg. "Forsan

10
(*")

15

PAULI DIAC. EXCERPTA EX . POMP. FESTI

(38)

Cura dicta est, quasi cor ctlat, vcl quia cor urat.
Cum imperio est d ceba tur apud antiques, cui nominatim a populo dabatur Imperium. Cum potestate est diccbatur de , qui a populo alicui negotio praeficiebattir*.
V. un i t; 11 I in , id est foramen sub terra oecultuni , aut ab animali, quod simile est lepori, appellatur , cui subterfossa
5
terra latere est solitum , aut a cuneoriim similitudinc, qui omnem matci-iam intrant (.(lentes.
(1 1 I ni cultrum sanguinarium dictum , vel quia chines hostiarum dividit, vel quia ad chines dependct.
in i- vas nuptiale a simililiidine cumerarum, quae liuiil palmeae vcl sparteae ad iisuin populrem, sic appcllatum.
Culc'ita, quod tomento inctilcatiir, appellate. "' ' "
( ul t i la fusticulus quidam ligneus in sacris dicebatur.
10 umalter significat cum altero, dictum ab antiquis ita brcvitatis causa, ut sodes pro si amies, scilicet pro scias licet)
( )
sis pro si vis.
!
Culliola cortices nucum viridium dicta a similitudine cnlleoruin, quibus vlnum sivc oleum continetr.
: .
Cussilirem pro ignavo diccbant antiqui.
,
'
' '" ''
Cum populo agcrc, hoc est populum ad concilium aut comida vocarc.
'''
'"
15Cuncti significat quidem omncs , sed coniuncti et congrcgati, al vero oiinics etiam si divcrsis locis sint.
Cunire est stercus facer, unde ct in quinare.
;'
Curii tifata" Dac.

At certum babemus, scrilicmlum esse Curia Tifata,

compralo inferior! Pauli loco p. 156.: Tifata iliceta. Romae autem Ti

fata Curia. Cf. etiam p. 96. v. Mancini tifata. '
Curio] Curiatio A.
Aug. in nig., coniectura duela e prava lectione Curiati fana.

dira]

dieta est Gu.

nuptiale eirmenim appellot; enmcrarti.dicit lUulu* infra p. 48.

In Horat.'Scrm. I, 1, 52.

8. Culcitu] idem clymon proposuit Varro

dc L. L. V. . 167. Cf. Nonius p. 80, 4. 542, 19.

'9. Cullicula]
M. vg. Culcitula celt. codd. mg. A. Auo. lllud practulerunt' Vossius
in Etymologico ct Forccllinius in Lxico.

1. cor urat] non aliter Varro de L. L. VI. . 46.

' 2. Cum imperio

:: . turne-

raruin] de bis vasis vimincis , in quibus frumenta condebantur, v. Aero

voc. culter, ut putat Vossius,

Nee tarnen est'deminutivum

quasi' csset cultriculus , sed utrumquc

est] coniunxi bacc cum is quae sccuntur, cum Verriuni id ipsum cgisse

duclum ab codem verbo cello , ut subligacultim ct subligar a ligando.

apparcat, ut mperiuin a potcstatc dislingucrct.

fusticulus] fasciculus Guclfcrbytanus alter, et liber antiquus , a Dac.

tantuni dici, male opinatur Dac.

codd. A. Aug. in nig. Lim>.

Imperium autem militare

est] post imperio et potestate boni

esse vg.

3. 'praepciebatur] vg. Lind.

pracfercbatur codd., quod fe'rri taequit.

4. Cunieulum] denuo Paulus

in peccavit, quod accusativum pro nominativo babuit.

p. 36. v. cassiculum.
de IV. R. Ill, 12.

V. annot. ad

aut ab animali] contrariant rationem iniit Varro

5. intrant] mirent Lino, solo Gu.

Clunaclum] M. vg.

Clunaeulum Gu. Lind.

6.

Clunadum , in cd. princ.

Iaudalus , qui et ipse earn lectionem pracfert:

Sed culcitula non magig

fasciculus ligneus , quam fusticulus diet potcrat.

codd.

terea : illico, equidem ,

a Vcrrio pluribns locis' composite esse, apparet

collalis v. sodes, Qn. XIV, 2. p. 106, 31.

sullis.

Qu. XV, 17. p. H9, 17. v.

12. Culliola] codd. , ut videtur, oranes, ut LiNd.

vg.

quiori aliqub scriptore sumpsisse apparet.

tillioneae, nota (xt'tovtt) ftaxod, ! AuvxtXXito.

Clunabulum corruptc dicilur

sanguinarium] sane victimarium

' soties]

bacc contractorum vocbulorinn exempta: sodes, sis, scilicet, et prae-

orliim est e lectione Clunaclum: quam vue. formam Vcrrium ex anli-

ab Isidoro Origg. XVIII, 6, 6.

10. cum altero]

cum aliter nig. A. Aug., coniectura plane supervacnea.

Ciiliola

In Glossariis Labb. est: Gulluca, (xaQvoroftiu) , ct GuVulcatius corr. Ciil-

uni. Scal. , illata particula plane otiosa, quam frustra tucri coiiatur

liocae. Non dubito, quin bacc ad idem voc. spectent.

culleOrum]
boni codd. Limi. culeorum vg.
II!. ( 'tissilircm] vrriloqiiium Sen .

comparatis Pauli verbis p. 2. v. Aerarii : Aerarium sane P. it. in actlc

excogitavit, a cossim lirando: festlvius , puto, quam verius.

( habuit.

autem bariolalur , ut ipse confitcfur , cum e lectione libri sui : Cussi

debant.

Nam ilia verba apud Fcstum a prxima sententia'pen-

Et cultrum sanguinarium ipse Scal. recte intcrprelatur otpayiu.

vel quia . . . dependet] M. (nisi quod dpendit babct), ut vg.

vcl quia

ad dunes dependet, vel quia dunes hostiarum dividit Gu. Lim.

Cumeriiin] cf. Varro de L. L. VII. . 34. ,

7.

qui ct ipse id vasculum

. Ilarlh.

lirem pro ignaro, haec efficit: Consili reum pro ignaro.

Cuncti] cf. imprimis Scrvius iu Virgil. Aen. I, 522.
cf. p. 10. v. ancunulcntac.

15.

16. Cunire]

>E SIGIVIFICATIONE VERBORUM.

ificiis Tniim fundcbatur.

LIBER .

'

>l

;% - ' *.

: "Culignam") inquit, ''in feno Graeco ponit, ut bene oleat."

cunctatione, qnod in emendis vendendisque mercibns tarde perveniant ad iusti prctii fiucm.
na syllaba per U Iiteram seribebatur.
'
, quam nunc dicimns custodiam.
5
cllant.
i "'' "
I .
i.
I lane enini i Hi dicunt xvriv.
uod in ' est insula, KoxvXr nomnala a Graecis.
'*
tcnebricosum. Graeci cnim tvttpas appellant obscurant.
"' '"' ,
militndine navis, quae xvfit'e dicitiir, appcllatunt. '"
10
I Graeci xaXaipov dicunt. Alii dicunt nodilm esse tnnicae mulicbris , quo conncxa circa
tur. '. '
-
. !<:... .prodigios! a similitudine cyprcssoruni. '
" . '
int Magnam , i ta appcllabatur ,

quod agcrct bomincs in furorcni , qnod Graeci y.vf>>;ov (

" -'
15

irntiim v(f. et Lind, enm dcterioriIilr-m toc. est infra apml Pallium

an a consultadme vetnstalis abborreat.

i in Glossariis Labb. : Gulturnium,

; vg. Li\n.

Hal. I, 19.

9. Cnrjihostitn] Ursini liber Cnephonsum, quod nescio

knepas Gu.

Of. p. 7.1. y. gnephosuin.

De M. non constat.

z'-

10. Cymbium]

OTouxiyov (ducluin a gutta); aliud

cf. imprimis tin . XI. . SI.

0,

bonos codd. presse secutus , in quibus est cymbis (Go.) et eimbis (M.).

, (i) ]i{i{,(V.

2.

Nonius p. 545, 26. ,

xu/tic] scripsi,

e codem voc. Paulus itemm p. 45.

eymba vg.

iinliir in libro de H. It . : sed con-

naviculam deminnliro nomine x'vutda dictant esse, quam xino%.

11.
Calasis] codd. vg. I.imi. Calassis Aid. Yrstimenlum alias incognitum.

ricultura apud antiqnos raemorari,

A. Lion. Catoninn. p. 87.
ponit]

Codd.

ffOHtO

V!;'.

xvftoc Lino. At meliori iure, opinor, fingere licebit, cymbam

feno]

Verisimile tarnen , intelligi Aegypljorum calnsiridas.

I. IM.

tunicac mnlicbris in signis Isidos sacerdotumque Isiacaruin conspieuus

Certc nodus ille

tum fuisse Cue ti o, litcraruin ordo

est.

tendunt.

De boc roc. cf. Paulus

. calassis e xcUucripic eadem assimilation^ factum esse, ut esse ex

hoc auctore innotuit, ceteri coci

Glossae Isidori: Coci, arilator.

esere, dilTicultatcm babet: nam esse non ex eiere , sed e syllabis ES et

i, /.
s.) ,

ptrtflo7. Coda tor,

ptTizijaOK.

Tixr.

Coeinliiu (Cocia-

Apud provinciales medii aevi

Quanquam quod oedcrlin. Synon. et Elym. T. VI. p. 47. ponit,

SE, .nulla auxiliara litera interposita , formatura est.

Lind,

calasinon boni codd.

/inffv coni. Sgal. . .

Cyparissae Ge. Lird.

nii/iimwij

xuXaioty vg. , ex manifesta correctione.

13. Cyparissiae] AL, ut videtur, sicut vg.

Et sic infra p. 49. ex codd. fide legitur.

At Se

mi. Roman, lingo. I. p. 12.

6.
[;. Lind.
Illud scripsisse Festum,

neca Natur. Quaest. I, 15. id genus caelcstium igniuin cyparissias dicit,

nulo inferius v. cymbium, et Nonius

14. Cybebe] boni codd. A. Ace. in mg. Linn.

hytin boni codd.

Illud

v. KvTjTj.

non reperitur (nam aliud est xirti;

boni codd.

, credibile est, a Verrio e dialecto

lus l'esti verba diligenter reddidisset, desideraretur verbum , quale est

ise.
idetur.

xi'ro vg.

8. Cutiliae] scrips! cunt

Cutillie Aid.

Cotiliae vgj

irit Varro de L. L. V. . 71. et alii.

Cotilla vg.

V. imprimis Dionys.

et Verrius alio loco aliain voc. formam explicare potuit.

V. Pbaef; II, 2.

Cybele vg.

Cf. Hesycb.

xvqov] eorr. Dac. , quem sequitur Lind,

xltoy vg. iqkoy, xvrjur, xvutoi, mg. A, Aue.

apud Ilesycbium et Photium : Kvr/il, ioifoyt ii tu , xoovurxuf.

cibibon
Si Pau

Facilius

tarnen ad credendum st, Festum baec fere scripsisse: nales homines

Graeei xvijove dicunt, caque a Paulo sic corrupta esse, ut in contexts
orationc lcgunliir.

G*
'

02

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LEB. POMP. FEST!

(40)

Cybele vero cadem dicta a loco, qui est in Phrygia.

Cytherea Venus ab urbe Cythera , in quam priinum dcvccta esse dicitur concba, quum in mari esset concepta.
Cyllcuius Mcrcurius dictus, quod ouincm rem. scrmo sine manibus conficiat, quibus partibus corporis qui carcnt y.v/./.ol.
vocantur, ideoquc quadratuin eum fingunt. Alii volunt sic appellatuin, quod in Cyllcnia via sit nutritus. Alii,
5
quod in monte Arcadiae Cyllene. Alii , quod a Cyllene sit nymplia cducatus.
\ pria Venus, quod ei primum in Cypro insula templum sit constitutum, vel quia paricntlbus pracsideat, quod Gracce
xvttv parcrc sit.
Cyntbius Apollo a Cyntbo Deli monte vocatiis.
(.) bal-cidicuin genus aedificii ab nrbe Cbalcidica dictum.
lOChoraginm instrumentum scenarum.
ft .i*j Chaos appcllat Hcsiodus confusam quandam ab initio unitatem, biantcm patcntemque in profundtim. Ex eo et yaxeiv
Gracci, et nos biarc diciniiis. Untie Ianus detracta_asplrationc nominatur ideo, quod fuerit omnium primus; cui
primo supplicabant vcluti parenti, et a quo rcrum omnium factum putabant initium.
Chocnica mensurac genus.
15 Cybium dictum, quia eius medium aeque palet in oinnes partes, quod genus a geometricis xv/Sos dicitur. Untie ctiam
tessellae quadratae xvoi. Hinc et bios genus pisis, quia piscantes id genus piscium vclut alcam ludan t.
Cnasonas acus, quibus mulleres caput scalpunt.
Creperum dubium, undc in crepita re dicimus, quia maledicta fere inccrta et dubia sunt.
Crcpitulum ornamentnm capitis; id cnim in capitis motu crepitum facit.
20 U roc t ilium valde exile. Plautus: "Extortis talis cum crocotillis crusculis."
(41)
1. m loe*] . maxime Marm. Parium. ep. 10. et Boecfch. Corp.
Inscr. Graee. T. II. p. 313.
3. scrmo] qui allegoric antiqaorum
interpretatione pro Mercurio ponitur. Frustra igitur C. Barth. Advers.
, 1. libri fui lectionem sermone extollit.
xvXlol] vg. I.imi.
killoi boni codd. Cf. Eustath. in Homer. II. Ill, 184. p. 403. ed. Rom.
4. quadratum] moilyurov ivyaoiav dicebant Graeci.
Cyllcnia via]
ea videtur dicta esse , qua in summum Cyllencs montis cacumen adscendebatnr. Cyllene vico Tel Cyllenio vico coni. Dac.
6. 7. vcl
quia . . . parre sit] eundem lusum etymologicuin memorat Eustath. in
Homer. II. VIII, 3G2. p. 1600. d. .
9. Chaleidicum] . im
prim Vitruv. V, 1. et tituli ap. Murator. p. 469, 1. (Orcll. n. 3287.)
et Beccbum del Calcidico dlia Cripta di Eumachia (Orell. n. 3291.).
Isidori Glossae : Caldicuin (corrigitur Chaleidicum) , foris (i. e. in foris)
deambulatorium , quod et Petibulum (alii Peribulum) dicitur, et iterum
(hace obscura sunt). Alia de Chalcidico Lnd. Carrio Emend. II, 17.
Turneb. Advers. XVIII, 34.
10. Choragium] vg. Chorayum boni
codd. Lind. , qui qnidem et ipse Choragium scribendum esse , nionuit.
11. itesiodus] Theogon. 116. Cf. Paulus p. 31. . cohuin , p. 36. .
cavum.
/unxHv] Lind, chaschein M. Jchaskcin Gu. gum-tr vg.
12. ianus] Uianus M.
primus] M. , ut vg. primum Go. I.imi.
Haec de Ianu doctrina Verrio peculiaris fuisse videtur.
14. Choc

nica] et hune accusativum Paulus pro nominativo babuit. Cf. annot.

ad p. 36. v. cassiculum.
15. Cybium] ita omnia corpora cubica
ratione caesa dicta esse, Paulo vix crediderim : sed frusta tarichi in eam
formam concisa ita appcllabantur. V. Salmasius Excrvit. l'un. p. 941.
col. 2. c.
geometricis] boni codd. Lins, geometris vg.
xi'lac]
Lino, cibos boni codd. vor vg.
16. xvot] vg. cyboe boni
codd. xrjjot Lind,
cybios] Lind, cum codd. omnibus, ut videtur.
xvflior vg. Et rectius quidem cybium dicitur a Varronc de L. L. V.
77.
17. Cnasonas] nrooiv, Doricc , a xtat, ut oiiouv a .
Glossae Isidori : Casona, aeus, qua mulier scalpit capul.
18. Cre
perum] cf. Varro de L. L. VI. . 5. VII. . 77. Isidor. Origg. V, 31,
7. Nonius p. 13, 15. v. crpera res, Placidus p. 446. . creperae, et
p. 451. y. crepero, et Paulus p. 54. v. decrepitus.
increpitare] cf.
p. 79. et 85. v. increpitare.
19. Crcpitulum] M., ut videtur, sicut
vg. Crepiculum Gu. A. Aie. in mg. Lino. Crepidulum Seal. all'ert
e Tertulliano de pallio 4. Capidulum scribendum fuisse coni. Dac,
temern.
id] idem Lind, e solo Gu., minus apte.
20. Crocotillum]
codd. Lind. Crocolilum vg.
Crotilum , tenue legendum dicit Dac.:
tcmcrc , ut solct.
Plaulns] Eundem versum Festus apponit e Syro
fabula Qu. XIV, 6. p. 110, 24. v. succrolilla, ubi srvala sunt voce: ...
talis, cum sodcllis cr. . . .; itemquc e Syro Qu. XV, 27. p. 159, 19. v.

(4.)

DE SIGNIFICATION VERBORUM. LIBER .

S3

V. ru sen lu m dimnutivum a crure.

Crines a dscretioiic dcti , quam Graec xQi'aiv appellant. IVani iidem cos xivias vocant.
Crocatio corvoriiiu vocis appellat'io.
Crucium, quod cruciat. Undc Luciliiis vinuni insuave cruciuiu dixit.
Crocotinum genus operis pistor.
5
Crustariae tabernae a vasis potoriis crustatis d'ictae.
Cracentes graciles. Ennius : "Succincti gladiis media regione cracentes."
Crevi modo signHicat baereditatcni adii : modo maior aetate vcl censu sum: modo iudicavi : modo divisi. Quae omnia
a duobiis verbis cresco et cerno veiiiiint, cuius unius origo ex Graeco trab i tur, quod Uli xavetv dicunt perficcre.
Creterrae vocabulum trabitur a cratcre, quod vas est vini.
10
Craticulum a Graeco " dcdiicitur.
Centuria in agris significat ducenta iugera $ in re militari centum homines.
Centuriatus ager in ducena iugera dclinitus, quia Romulus centenis civibus ducena iugera tribuit.
todi, nbi integrac restant literae: . . . tit talis, cum todillis cru. . . .
Hoc loco Pauli libri magno consensu lectionem tuentur: Extortis talis
cum crocotillis (croeolilis vg.) crusculis. Praeter Festui Qu. XV, 3.
p. 139, 1. T. schocniculas, post ilium Tersura: Diobolares, schocniciilae,
miraculac , quem constat olim in Cistellaria lectum fuisse (. annot. ad
Varron. de L. L. \ II. . 64. cum Add. p. 303.), alinm continuo addit,
cuius prima verba srvala sunt: Cum cxtritis. . . . Eundem plcnius ila
afFcrt Priscianus III, 5. p. 611. P.: Plaulus in Cisttllaria: Cum extnrtis talis, cum todinis crusculis. Sic Krehlius T. I. p. 125. codd. vesti
gia premens lectionem constituit. His inter le comparatis primum ap
parel eundem ferme vcrsuni lectnm esse in duabus I'lauti fabulis , in
Cistellaria , quae nunc non integra inperest , et in Syro , cuius nulla
praeter bunc versum eitat menlio. Formam autem cius versus patet ab
antiquis criticii non candem ab omnibus traditam esse; nam alios scripsisse todinis Tel todillis, inscriptio articuli de todis coniuncta cum
Prisciani libris dubitarc non sinit; alios autem in libris babuisse : erocotillis, Pauli libri et litera huic articulo praefixn demonstrant. Eodcm.
que digitum intendunt, quae a Verrio in explicando voc. succrotilla disp
tala esse videntur. Nam si coniecturam facer licet, quale fuerit Verrianae illius disputalionis corpus, ex trunco illo, quem Festus nobis re
liquat, ipse a fortuna ultrice misre truncatus : grammaticum perdoctum
in explicando voc. sucerotillus Plautino vcrsu ita usum esse puto, ut
doeeret, eundem legi in Syro et Cistellaria, sed ab aliis in eo poai voc.
todillis, ab aliis crocotillis , atque ab boc voc. croeotillus, composilo
cum prarpositione sub, et per syncopes contracto , factum esse succrotillum. Apud Bothium et alios versus rccensetur in fragm. Clitcllariae
7. p. 433.
2. Crines] cf. Yarro de L. !.. VI. .81., quem locum, qui in codd.
sic habetur: Aine fines capilli descripti, quod finis vidctur discrimen,

post tbesin propositara a Krabnero (in fine Speciminis comment, de M.

T. Varronis anliquitt. rerum hum. et div.), nunc video sic esse corri
gendum: Ane crines, capilli descripti quod vidctur (i. e. conspicitur)
discrimen. Krabncrus quidem (a: Aiie crinis capilli descripti, quod
finis vidctur discrimen. Sed capillum Varro negavit (teste Charisio p. 80.
P.) pluraliter dici; et finis glossema esse vidctur ad explicandum voc.
discrimen adiectum.
xijioir] Tg. krisin Go. olcuQUItr M. ui*(itoiv mg. A. Ace.
npniuc] Tg. Li.vd. krinidas Go. crinisdas M.
Voc. plane incognitnm , et vix recte a Paulo redditum. Scl. legendum
putat: Nam ideo eos crines voeant.
3. Crocatio] Crocitio corr.
: certe alii corvos erocire dicunt. V. Nonius p. 45, 18.
4.
OiiriHia] Lucilius inc. 94. p. 12. apud Franciscum Dousa.
6.
Crustariae] ipsi artifices, caelatorum genus, dicuntur a Plinio crustarii.
7. (rcenles] Isidori Glossae: Cracentes, grciles. Placidus in Glossis
p. 450.: Cracentes, grciles, tbidos. Cf. annot. ad p. 20. . aceUre.
Ennius] Annal. VIH, 59. apud P. Me rulara.
8. kaereditatem adi]
V. Varro VI. . 81. et quae e fontibus iuris civilis (loin, annotavit.
In Glossariis Labb. quod lrgitur : Cernitoquc, xai , correxerim :
ual .
9. xairux] Tg. Lihd. crenin boni codd.
10.
Creterrae] eandem voc. formam explicat Nonius p. 547, 28.
vas
est] est vas Li.id. ex uno Go.
11. xamnal] M. , quod
Lind, bac forma: xartvin, in contextum adscivit. cratenta Go. xaxlm vg. (iaiiHo> J mg. A. Aoe. Prius verum esse affirmt
Lu, in annot. Koaxtvxe et cmficiilum (in quo voc. genus oflendit)
nostrum esse "Rost" in aperto est.
12. Centurie] cf. imprimis
Varro de R. R. I, 10. et de L. L V. . 35. Recte de eins nominis
significis Mebuhr. H. R. T. II. p. 177. annot. 329.
13. ducena]
A. Aoe. in mg. Lin*, e Go. "ucenta vg. Item paulo nfcxius.

(41)

PAULI . EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

iM

Ccnturiata comitia tem enrala diceban (ur , quia populus Romanus per centenas turmas divisus erat.
Ccntenariac coenac dicebantur, in quas lege Licinia non plus ccsitussibus praeter terra nata iuipcndcbatiir , id est
centum assibus, qui crant breves umi ex acre.
! en a apud antiques dicebatur, quod nunc est praiidinm: ves i ru a, quam nunc coenam appcllanius.
5 Censioncm facer dicebatur censor, quum multam cquit irrogabat.
...
(42) Coenac ula dicuntur, ad quae scalis ascenditur.
Ccntumviralia indicia a centumviris sunt dicta. Nam quiln essent Romac triginta et quinqu tribus, quae et curiae
sunt dctae , terni ex singulis tribiibus sunt clccti ad iudicandum, qui ccntuniviri appcllali sunt: et, licet quinqu
amplius, quam centum, fiicrint; lamen, quo facilins nominarentur , ccntumviri sunt dicti.
lOCcntaurion medicamentum a Chirone centauro invcntuui.
en sere nunc significat putare , nunc suadcrc, nunc dccerucrc.
Ccnsio bastara dicebatur, quum iniliti multae nomine ob delictum militare indiccbatur, quod bastas daret.
' Cercolopis genus simiae, quae ultimam partem caudae villosam babct.
Cerritus furiosus.
15 Ccrvus, quod xiqwiu, id est cornua , gerat, dictus.
Cercos Saturnalibus muncri daban t bumiliorcs potcutioribus, quia candclis paupcrcs, locupletcs cereis ntcbantur.
1. curala] vg.

curala comitia Lind, Gd. et deterioribus codd.

eilatos, si non ponderum (corrige parrent), afficiebat censor.

Cod. Pa-

per centenas turmas] centurias mg. . : non reetc puto, quanqiiam,

risiensis , collatus a Dbnero (v. Welckcri et Nackii Museum Bbcnan.

quid Verrius Feslusque dixerint , ex his excerptis vix aeslimari potest.

In annul. A. Ado. per centurias et curias censet scribendum esse, si

in quibus nihil reconditius latere censeo.

buperiore loco item curala retineantur.

ad p. 41. v. coena.

Eamquc leclionem , quam .

Barth. Advere. XLI, i. et I. Fr. Gronor. Observv. IV, 1. p. 517. (p. 343.
cd. Frotscher) n Basileensibus
aunt) esse testantur ,
lione p. 120.

membranis (quae

sublestissimae

fidei

probavit Franckius de tribuum , cur. et cent, -

Huschkius de Servio p. 116. annot. 16. corr. :

in ter

centenas. Quae diligentius examinando essent, si Festum, non Paulum,

cius rei aucturcra habcrcmus. Me iudicc , Scai. Paulum non immcrito
taxt , quod cum centnriis ,

ut supra cum tribubus , curias miscucrit.

T. III. p. 475.):

C. m.

quam citalusi pederam censor a/jiciebal,

6. Coenacula] v. annot.

Glossar. Labb. : Coenaeulum, vMqiov.

7.

Cenbimviralia indicia] baec Pauli nuperrime commentatus est Zumptius

in dissertatione Acudcmiac Bcrolinensis scriptis inserta , de ccnliiiin iralibus iudieiis, p. 3. 7.

7. 8. quae et curiae sunt dietae] bic Pauli

error notatus est ad p. 37. . curia.

9. quo faeilius nominarentur]

ramlcni sententiam profert Varro de B. B. II, 1.

10. Cenlaurion]
diserlius de eo Servius apud Burmannum in Virgil. G. IV, 269. p. 297.
cd. Lion.

12. quod hastas daret] intelligitur e Pauli verbis, non

V. annot. ad p. 37. v. curia.

2. Centenariac coenac] i la appcllat

admodum disertis , milites hoc iudicio hasta esse privates, quod ea in-

eliam Tertullianus Apolog. .

l.ichiia] Ac hac plenius , quam

-digni censcrentur.

C. Barlh. Advcrs. XLI, 1. coni. : quod hasta scsla-

Festi interpretes , disputant Ernestine et Bnitcrus in Indice lcguni (in

ret, i. e. semoverctur ab iis, quod ridiculum est.

Orcllianis Ciceronis Opp. V. VIII. P. III. p. 274.).

vg. Coreholopis M. Chorcolopis Gu. , quae bonorum codd. lectio litcrarum ordini nou convenit.
Cercalopex A. Aie. in mg. : quae est

Non satis lamen

intclligo, cur C. Beierns, cuius sententiam rettulit A. Weichert Poet. Lat.

rel. p. 48. ,
Tg.

Pauli intcrpretationcm pervcrsam dixerit.

terrae natabus Gd.

ferra min j

terrae natn M., ut videtur, et sic Linn.

Quod

mera divihatio, codd. non a comprobata.

uiimoi et Xinoc ducto, parum commode.

Cereolips coni. Scai., ctymo a

Nam in Catullum 98, 3. id non

recrpi, convenit verbis Ciceronis ad famil. VII, 26., quem Goth. advo-

sine vi et violentia inferri potest.

cavit.

Gracce, ut opinor, audicbat xrpxoAoi.Tt;, a x(>xoc ct }.:;.

Gellius II, 24. et Macrobios Sat. II, 13. nata e terra dieunt.

impendebatur] M. vg.

Id tamen Lino, rcccpit.

Cercolopis
14. Cer

4.

ritus] v. Nonius p. 44, 26. v. Cerriti ct larvati , qui ca . rectissimc

nisi cius . expUcationcm subiunxit

interprctatur. Glossaria Labb. : Ceritus (scr. Cerritus), nuQinparijt, nayfUifiUQUKTO. et: Cererosus, Jij/itjTtXt/^TO.
15. Cervus] aliud ve-

impendebantur Gd. Limi.: neque hoc male.

Coena] Cena scripsit Verrius,

centenariis coenis.

13. Cercolopis]

Illud tarnen probabilius propter cenacula , quae sc-

euntur. Be coenis et vespernis v. annot. ad Paulum p. 157. v. vesperna.

>. Censionem] cf. Placidus apud Maium p. 449. : Censio , multa qua

riloquium cxponit Varro de L. L. V. . 101. cf. 117.

Li.4d.

ccrata boui codd.

xqutu] vg.

16. Cerco*] dc eadem re Macrob. Sat. 1, 7. 11.

DE SIGNIFICATION VERBORUM. LIBER .

lus.
nos nunc quits dicimns, a Clere, intcrfectore Reini, qui initio a Romulo iis pracpositus
i fucrunt ex singulis curiis dcni , idcoquc omniuo treccuti fuere.
: notninatiis. 4---"
mina sustineant.

fc

4ks.

.ia.

trltls dictas existiraant.

oruiii urbe Crustumcna { dicta est.

10

'e dlcebatur.
encac comit, est appcllata.
(43)

ant.

Und accepta praeposilionc fit inclitus.

In enim eacpe augendi causa adicmus*, ut

15

m. et Synon. T. II. p. 93.

Gv.

x .-'/./,,- vg.

KU-

2. Cleres] con-

ius N. H. XXXIII, 0.

Cf. imprimis

i Lydum de magistrat. 1, 9.

4.

Salmasius

in Exerc. Plinian. p. 267. col. 1. f. unice dura probavit.

Meursius in Exerc. crit. P. I. ad Trucul. 2. utramque formam, dura

et cluna, recte se habere statuit, exemplis allatis parum aptis.
Crustumina]

10.

Crustumerina A. Aue. in mg. : sed idem in annot. apud

.5 4. cum nu tint, et add. p. 300. Lite-

liiMc omissa, postquam docte de eo nomine exposuit, sibi probari Cru~

e lui tus est Nicbuhr. H. II. I. p. 401.

stuminam tribum et Crustumeriam urbein profitetur.

XV, .24. p. 156, 28. v. Scplimontio.

2. A verbo cellcre ductum esse hoc

Crustumeria A. :, in mg.

meriam vel Crustumcrium, et populum Crustuminos dicunt.

. Synon. et Etym. I. p. 34. II. p. 107.

puto Crustumerium Tuscorum , Sabinorum et Albanorum distinguendum

iti Trinum. III, 3, 15. affirmet, colu-

* ut Graecum o/i'^ihv, primarium habet

esse. V. Rcr. Etrusc. Introd. 2, 14. T. I. p. 113.

11. Clucidatum]
antiquior scribendi forma: recentior infra p. 73. y. glucidatum legitur.
Illud l'Iiaiu Varro de L. L. VII. . 107. e Nacvio affert, si quidem Si ai .

lcnli desuper directe ad inferiora ten

verbum ibi in codd. positum recte correxit.

due aliquid crigerc signifiect.

flvn&tv (v. titulus in Corp. Inscript. Graec. T. I. p. 791.), ex Drica

itate significare x/tqv ,

non assequor.

Hinc

Crustumena]

Ac ecteri sane scriptorcs oppidum Crustu

Non enim

Clucidare est Graecum

roc. Isidoras Origg. XIX, 34, 13.: Cerilinin autem apud Nonium v. ccrniius

vel Boeotica forma ylvxieiv in Latinum sermonem translatum.

12.
Clolio] M. Clonio Gu.
Cloelio vg. Lino.
Cloantho mg. A. Ace,
quod ex lectione Virgilii ductum est.
Troianns ille cum a millo alio

plantas cnnvrslit honestas,

scriplore

nia, ut cclsus, excclsus et alia.

6.

eque Uns.

memorari

videatur:

nomen eius

ex codd. reddendum erat.

.. calceameutorum locutum esse, cum

13. Clumae] cf. p. 73. v. gluma, et annot. ad p. 19. v. acetare.

u inclinatum significare doceat, et Dac.

saria Labb.: Clumae, ivrqa, et: lunar , xiSi/i ^, ubi Cluma

ici esse intcUccluin.

restituendum

dd.

7. Crepidines]

8. eollucndo] clocando (i. .

. in annot. ad v. cloacarc, p. 50.

CJniins] rodil. , ut vg.
r.

Non

IS'ihilominas vc-

Sic enim Glossar. Labb. : Clu.ru , ni-

ria (Clurina Mss.) xtQxoyi&r/xoi;.

Et in

stat , cluriHUm cens hoc significatu legi.

esse,

niumicruiit

Heraldus

14. Ciinm] cf. p. 79. v. inclutum.

ratur.

xh'riv] vg. Lind,

Advcrs. I, 4.

Glos,

ct Vulcanius.

Simplex nonnisi hoc loco iiunio-

chiton Go.

clitoii M.

adicimus]

scripsi, ex ea scribendi consuetudinc, quam Festus secutus est (v. .

. IV. . 3.), quo erroris, qui codd. occnpavit, caussa apparcret.
mus boni codd. , omissa litera a propter praecedens causa.
vg.

Cf. Paulus p. 80. v. in.

tlir.i-

adiieimus

48
fi

S6

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(43)

( pe uni ant'iqui ob rotiiuditatem ctiain corium bovis appellarunt , in quo focdus Gabinorum* cum Romanis fucrat
dcscriptum.
Classes clypeatas antiqui tlixcrunt, quos nunc cxcrcitus vocamus.
Cloeliae fossae a ClocUo, duce Albanorum, diclac.
5 Claudere et la vis ex Gracco descendit, cuius rci tutelam penes Portunum esse publiant, qui clavini manu tenerc
fingebatur ct deus putabatur esse portarum.
Clavini consuetude erat mnlieribus donare ob signifcandam partus facilitatem.
Clausula, quam Gracci invtdov vocant, a brevi conclusionc est appcllata.
la va ta dicuntur aut vestimenta clavis intertcxla aut calciamcnta clavis confixa.
10 Cl a vu s annalis appellabatur , qui figebatur in parie tib us sacrarum acdium per annos singulos, ut per cos numerus
colligcrctur annorum.
Classis producta, cxcrcitus instructus.
Clingere, cingcre, a Graeco xvxXovv dici manifestum est.
Cercopa Graeci appellant lucrar! undiqnc cupientcm, quasi xtgmva, quem nos quoque lucrionem vocamus.
15 Classic! testes diccbaiilur, qui s!gnand!s tcstamentis adbibebantur.
Connu e ta ulum genus virgulae, qua in sacrificas utcbantur.
1. Clypeum] Clipcum M. De simili usa voc. onXov Boecbhius dixit
in Corp. lnscr. Graec. T. II. p. 664.
Gabinorum] Linn, Gavinorum Go. Sabinorum M. A. Aug. d nig. Gabiorum vg. V. de eo for
dere Niebunr. H. It. T. I. p. 537., qui solo Dionisio in ea re teste utitur. Sed quam celebre fucrit illud monimentum , ostendit imprimis
Hora t. Epist. II, 1, 25.: foedera el Gabiis vel cum riijidis
aequata Sabinis. Caeterum Horatius significat, etiam focdus cum Sabinis ictum inter Tetustissima nionimcnta babitum esse ; ac paene cod. M.
praestantia apud me lauliim valuissrl , ut Gabinorum reponercin , nisi
Dionysiui IV, 58. diserte traderet, Gabinorum focdus corio eius bovis,
qui in foedere feriendo maetatus erat, inscriptum fuisse.
3. Classes]
cf. infra v. classis procincta.
4. Cloeliac] Cluiliam dicit LiviusI,
23. II, 39. Cf. Niebulir. H. R. I. p. 360. II. p. 268. ed. sec.
5.
PortuHum] boni codd. Lin. Portumnum vg.
6. portarum] porluum , non portarum, eum drum nahmt Varro de L. L. VI. . 19.,
Virgil. Aen. V, 241. cum Servio, Ovid. F.VI, 547. aliique. Cf. Festus
Qu. XII, 13. p. 51,1. v. Portunus. Interpretes Virgilii, quos Mains edidit,
in Aen. V, 241.: Portunus, ut Varro ait, Deus port[uum portajrumaue
praeses. Quare Indus dies festus Porlunalia , qua (quo) aput veterei
claves in forum add. . . mare institution. Hune Graeei Palaemona vo
tant.
7. Clavim | claves matrifamiliae traditae et in repudio
ademptae non recte inimisccntur a Dac.
8. iniaii*] ita M. Linn.
cpodon Go. vg. nipioov mg. A. Aug. xm/.oy vocant, ex quo
factum xolofuy, lt-gcndum esse, suspicabatur Scal. Nunc palet, intelligi
cpodivoruui versuuin, quales Arcbilochus ct Horatius fecerunt, clausulas.

9. ('lvala] cf. Glossar. Lalili. : Clavare, noipvmaai.

clavis con
fixa] ita Glossar. Labb. : clavatus , rjlmiq. Cf. Iuvenal. Sat. Ill, 248.
XVI, 25.
10. Clavus annalis] y. imprimis Liv. VII, 3. 14 de
ea re dicta sunt Rcr. Etrusc. IV, 7, 6. T. II. p. 329.
12- ClassU
procincta] cf. lex regia apud Festum Qu. X, 5. p. 174, 21. v. opima
spolia, idemque Qu. XII, 18. p. 58, 22. v. procincta classis, et Paulus
p. 58. v. endo procinctu , p. 81. in procinctu, et p. 123. procincta (ubi
de cinctu Gahino dicitur). Ex aliis scriptoribus dignissimi , qui laudentur, interpretes Virgilii apud Servium in Aen. VII, 612. et apud
Ang. Maium in Acn. X, 241. Glossar. Labb.: Procinctum, oruv <i nf/tov ovyxallourrui.
13. Clingere'] Isidori Glossae : Clingit , eludit.
xvxXovr] M. Lind, kiklnn Go. xktitiv vg. xiyxi-iiv A. Ace.
in mg. Dac, qui in Ms. non xliiir, sed xty^Afn esse affirmt, mentiri arbitrer.
14. Cereopa] Quid in animo babuerit Festus aut
Verrius, cum bacc scriberct, quaerit Scal. Niinirum non fabulosos Ccrcopas , Hcrculis scurras , sed ziaiov ayovq illos et inioxovc. homines , a
qiiibus Albcnis A'frar,i.iB> yoQii dicta est. V. Eustatbius in Homer.
Od. II, 7. p. 1430, 35. Diogcnian. Cent. I, 3. ct alii Paroemiograpbi,
et Scbol. in Lucian. Alex. 4. (maxime, ut in Cod. Vindoboncnsi feruntur. v. Schuhart. in Zimmcrmanni Ephem. Antiqu. A. 1834. p. 1134.).
xlaya] scripsi. cerdona boni codd. x/noru vg. Lino. , contra ana
logiam linguae Graecae.
15. Classici] cf. Gellius N. A. VII, 13.
et Paulus p. 84. v. infra classem.
16. Commetaculum] boni codd.
Lind. Commentaculum vg. Minus ambigu de codem virgarum genere
iufra p. 49. v. comuiclaculu agilur.

IE SIGNIFICATIONE VERBORUM.
mmobbatur.

LIBER HT.
'',.

haul a crcpilii pellicularum , quem faciunt verberantes.

e et pellibus obvias quasque feminas ferirc.
:orum monimentum fuit.

87

Mos enm erat Romanis in Lii-

i in sacriGcits titebantiir.
qui primus liostiiim castra pugnando introisset, cni insigne erat ex anro vallum.
[iii cibo permixfo t colluvie nutritur.
..
/44V
is suscipit coram * eo , cui datas est. Procurator aiitcm absentis nomine actor fit.
[, quia Claudius Piilclicr instituit, ut Iudis post scenani collcctus lapidum ta ficret, 10
in imitaretur. Nam antea leves admodum ct parvi sonitus behaut, quum clavi ct lapides
ur.
matris exsecti.
torum, a cacsarie dictus est, qui scilicet cum cacsarie natus est. -
ti, quia ad locum capiendum tendunt, appcllati.
irborc-m dicebanl., in qua capilluin tonsum suspendebant.
>
) aut plurcs adversara, quod ordinate indicio ulraque pars diccre solet : testes cstotc. !

quod caviae^-, id est pars bostiae cauda tenus, dicitur, et ponebatur in sacrificio
o quoque anno.
20
omni fetu adbibebatur ad sacrifiuium. '
hostiarnm gencribus Lobeck.
I.I-4I. Creppas Gv. Crcpos
Paulus p. 64. . Februarius.
32.
5. Cineia] de hoc
. Roinanam portant.
6.
il de hoc capitis ornamento
tum tegmen esse ait, non
ti. eque idem erat, quod
Gell. N. A. V, 6.
8.
9. Cognitor] v. Pseudo14. cd. Orcll., sed omnium
eo] vg. , (juod retinui.
. , ut vide tur. Nescio , an
t absurdum, apparet, prac3 in cognitore substituendo
fu ndum peto , in eam
do.
clor] boni codd.
luo codd.
10. Claus A.Auc. in mg. Portasse
aencum\ ut in tiraecorum

nomlto, testibus Polluce IV, 130., Soida r. (nartr, ols.

eoieerentur] boni codd. coniiecrentur vg. Lim.
13. Cacsones] eadeni
Isidor. Origg. IX, 3, 12.
14. Caesar] eandem noininis originen!,
sed non eam solani prodit Isidor. Origg. 1. 1.
15. prenderil] boni
codd. l.iMi. prehenderit vg.
16. Caprcoli] id . ab cadem ori
gine ducitur a Varrone de R. R. I, 31.
17. Capillatam] haec Scal.
rectissiine rettulit ad arhorem illam Intern, de qua Plinius N. II. VA I,
44, 85. . 235.: Antiquior illa est, sed incerta dus netas, aune capillata dicitur, quoniam Vcstalium virijinnm capillus ad eam defcrlur.
18. Coii/fitii-i] cf. p. 31. v. contestan.
ordinate iudicio] explicuit
F. h. Keller de litis contestalione p. 32 sqq.
19. Caviare] Canlares Goth, in contexto: ex errore typography , ut ex annot. colligitur.
Scal. baec de equo Octohri iatelligit, de quo Festus dixit Qu. IX, 28.
p. 28, 24.: sed mrito Goto, ohiieit, Octobrem equum quotannis , has
caviares hostias quinto qnoque anno immolatas esse. Id tarnen recle
fecisse videtur Scal. , quod Propcrtii versum V. (IV.), 1,20. : Qualia
nunc curto lustra noi itnlitr cquo , eodem rettulit.
curiar] boni
codd. vg. cavae codd. deteriores, A. Aug. in mg. caviar coni. Scal.
eavia, omissis voce, id est, lrgendum putat Linn.
21- Conftta sus]
qualis ilia fait apud Virgil. . VIII, 43.

'v,

68

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(44)

Concia v at diccbantiir , qnae sub eadem crant clave.

Colossus a Caleto artifice, a quo formatas est, d'ictus.
Fuit enim apud Rbodum insulam statua solis alta pedes
centum et quinqu.
Cod eta appellatur ager trans Tiliciini , quod in eo virgnlta nascuntur ad caudarum cquinarum similitudinem.
5 Ce n s u i censendo agr propre appellantur, qui et emi et venire iure civili possunt.
>Comedum bona sua consunicntem antiqui dixerunt.
Comedo, comedonis, qui, ut supra, bona sua consumit.
Censores dicti, quod rem suam quisque tau ti aestimare solitus sit, quantum ill! censuerint.
Consiluere Eniiius pro conticuere posuit.
10 Claritudinem claritatem.
Casus dicimus non modo ea , quae fortuita bominibus accidunt , sed ctiam vocabulorum formas , quia in aliam atque
aliam cadunt efligicra.
(45) Ca tachrcsin tropum nos abusionem dicimus, qiinni alienis abutiraur pcrinde ac si propriis, q uum propria dcGciunt.
cum et pistorcm apud antiques enndem fuisse accepimus. Nacvius: ''Cocus"', inquit, "edit Neptunum, Vcnercni,
15
Cercrcm." Significat per Cercrcm pancm , per Neptunum pisccs, per Vcnercm olera.
a in en s in cursorem Ti tin ni us pro pistorc dixit.
Collativum ventrem magnum et turgidum dixit Plautus, quia in cum omnia edulia congeruntur.
Convcxum est ex omni parte declinatum, qualis est natura coeli, quod ex omni parte ad terram versus dcclinatum est.

1. Conelavatae] Conelavia ctiam Lie band dubic legendnm opinalur Scai.., ut supra p. 31.: imprudenter. Dictum id vidctur de ancillis
aliisve muUcribus una clave inclus , nt iliac apud Dcmosthenem in
Euergum p. 1156. De habita lioiic sub una clave 11 [nanus in Digest.
XXI, 1, 17. .15.
2. a Caleto] artifcx incognitas, et, nt opinor,
tantum propter etrmologiam voc. Colossus inventus. Coleto et Charelc )
liijj. A. Ace, ac Charete corr. ctiam Scai..: at boc illustre Linda
statuarii , qui Khodiis Solis colossum fecit , roc. colossns origini explicandae partim aptnm est.
3. centum et quinqu] LXX cubitos,
nt Isidoras Origg. XIV, 6, 22. et alii.
4. Codeta] eadem fere
p. 31. legebantur.
5. Ccnsui censendo] non erant, nisi quae quis
ex iure Quiritium sua diecre poterat. V. Cicero pro Flacco 32. et cf.
Nicbuhr. H. R. I. p. 471. cd. sec. et, qui hace quidem probabiliter
exponit, Huschkc de Servio Tullio p. 559.
ventre] vend codex
Lipsiensif , et mg. A. Aug. Vendi Verrins scribere non poterat, Festus
vix scripsit , I'aiiluiu scripsisse crederem , si Lipsiensis codicie iiiaior
esset anetoritas, quam correctoris alieuius studiis renascentis philologiae
medioeriter eraditi. V. de ea re Struve de Lat. decl. et coni. p. 8G.
et Lachmann, in actis Ictorum : "Zeitsehr, fur geschieh tl. Rcchtswiss."
IX, 2. p. 198.
6. ] banc form a in solus Paulus gerravit.
7. Comedo] ita Varro ap. Nonium p. 93, 20. v. comedones, et Lucilius
pad eandem p. 11, 9. v. lurcones.
8. Ccusorcs] similia Varro
de L. L. V. . 81. De aestimatione censoria cf. Festus Qu. XIII, 1.

p.73, 21. v. rodus, et Paulus p. 50. v. censio. Censores proprio sensu

non aestimnnt bona, sed censent, quanti aestimanda sint ; secundum
corum arbitrium quisque civis rem suam aestimat.
9. Consiluere]
Ennii Ann. XVII, 9. E. S.
10. Claritudinem] cf. Nonius p. 82, 3.
11. vocabulorum formas] ita iam Varro in libris de L. L. Graecum
/ reddidcrat.
13. Calaehresin] abusionem latine dicit ctiam
Cicero Oral. 27, 94.
pcrinde] ed. vet. Aid. vg. . Lind.
si]
Go. Lt.iD. , idque Pauli Latinitati convenirc putavi. ac vg.
14.
Cocum] Lind, e bonis codd. Coquum vg. Ipsam rem confirmt Die,
Plinio N. H. XVIII, (11, 28.), aliisqne adhibitis.
Naevius] in incerU
comoedia. V. Bothe P. Se. L. V, IL p. 22. n.10.
15. per Venerem
olera] bortos in Veneris tutela cese , certissima anliquorum Iloiuanornm persuasio erat. V. Varro de L. L. VI. . 20. de R. R. I, 1. et
Festus Qu. XIII, 26. p. 98, 10. v. rustica Vinalia.
16. Camensem]
Cannensem , ct pro pro pistare] praepostcre corr. Scai... ut milites, qui
e clade Canncnsi fugerunt , Cannenses cursores appcllentur : facete , sed
minime probabiliter. Nam Paulus intcrprctationem voce, quae excerpsit,
nunquam ita suppressit. Commenscm, a mensa , coni. C. Barth. Advers
XLI, 8., quod in libro ms. invenit Comensem. Canensem, a cane,
vinculi scrvilis genere , coni. Meursius , ut refert Dac. , ct hie parum
apte. Non audco in glossa tam obscura quicquam mutare.
Titinnius] Bothe P. Se. L. V, II. p. 73. inc. n. 5.
17. Plautus] in
Cnrculione II, 1, 16.
18. est] til. ut vg. id est Lina, com Gt>.

E SIGMFICATIONE VERBORUM. BER .

59

;nificat vallum crebris suris, id est palis, munitum.

n n i us sotadico vcrsu quum dixit, significavit id, quod solet fieri in insula Cypro, in
re pascuutur. Idem quum elicit: "Propter stagna, ubi lanigerum pecus piscibus pascit": 5
in qua nascuntur pisccs similes ranunculis, quos oyes consectatae edunt.

intiqui referentes ad libras.

eo , qnod est coepi. Cato : "Cocpiam scditiosa verba loqni." Invcnitur qnoqne apud
i e p e re .
no genere posucrunt.
e dicitur, qua dictu facilia, et perspeetu et factu facilia.
n , non contagium.
im eae , quibus sarcinae colligatae mulis portantur, sed ctiam locus Romae propter simili- 15
minia loca quacdam devcxa subindc et aecliva. Est etiam toriiicnti genus eodem nomine ',
to pro cloacarum omnium colluvie.
as significat saepe. Cato : ''Contumelias mihi dixisti compluriens."
quacdam arguta ct loquax ridiculi gratia, quae in pompa vebi slita sit.
p. 36. sdem verbis cxplicabatur.
puto, seil a confaciendo.
3.

(4C)
Cato in M. Cacci- 20

pascit] M. , edd. vett., etiam libri a Bartbio collati.

pascitur Go. vg.

IM
Lind.

7. Consponsor] hic non de pluribus sponsoribus dicitur, ut

is Qu. XIII, 24. p. 96, 1. v. rgido,

apud Ciceronem, sed ea mente, qua SC. de Bacc. ait: ne posthae inter

n.

sed coniourase . . neve conspondise . . velet.

JChhiihi] Ennium et . id infertur fragmentis Ennii,

Componsores, alterutri fidem dieentes.

Aliter Isidori

Glossae :

Cf. p. 32. v. consposos.

8.

erbrsro , nam voc. surus primant

loci] ioei coni. Corn., temer.

iis, quae a Fcslo, inferioribus locis,

Coepiam] cf. Nonius p. 89, 16. . coepere.

coepi] eoepio coni.
Du:. , quo non opus esse puto.
Cato] in oratione incerta. H.

iijuc cum heroico vcrsu roc. crebrilinnii fabulis restituendum est.

L. X. . 73.
I), 20.

ci.

De

4. Cgprio bovi]

Hesychius et Suidas . /or

Vnnius] y. Messet. Ennii

9. pondo] pondus M.

Meyer Oratt. Rom. fragm. p. 85.

10.

scditiosa] semesa, quod Sc.il.

se dicit "in veteri quodam schedio" repperisse , a nulle critico postbac

nsquam repertum est.
e Catonc sumpta arbitrer.

12. Coneionem] haec et quae secuutur item

tagium ab antiquioribus prosariis alien um existimasse : poetis pluralis

significavil] significat M., minus

cit] bunc versum non esse Sotadcum,

contagia frequentabatur.

V. Nonius p. 199, 2.

alio auctore notus.

18. Cato] fortasse in oratione de censura M.

Quanquam etiam

'., 37. p. 454. , quonium jiascilur corputabat inesse numros.

pecus]

Fulvi.

w.

14. Contagionem] Verrium , puto, con

]uae seeuntur Ennii verba in fragmen-

restitua apparet.

15. locus] nullo

19. Compluriens] cf. Nonius p. 87, 15., qui compluries ex

Catone affert, sed compluriens Cell. V, 21, 17.

certa. H. Meyer Oratt. Rom. fragm. p. 85.

Cato] in orat. in
20. Citeria] similes

lectionem a Lino, non commemollgcntia typolbetae, ut videtur. Nam

effigies erant manducus, de quo Paulus p. 96. et petreia, de qua Festus

in libxis C. Bartbii, Advers. XLI, 8.

p. 138, 19.

Qu. XII, 11. p. 51, 14., atquc scutilum , quod memoratur Qu. XV, 2.
in M. Caccilium]

Coelium ing. A. Aie.

H*

Habetur ca

60

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(46)

lium : "Quid cgo cum Hlo disscrtcm amplius, quem ego denique credo in pompa vectitatum ire luds pro ci feria,
atque cum speetatoribus sermocinatiirum."
urion m agnum Plautus pro macro posuit, quasi cura macruisset.
Con ie tor nterpres somnioriim.
5Compcrce pro compesee dixertint antiqui. Comparsit Terentius pro compeseuit posuit.
Crcduas credas. Plautus: "lpsus nee amat, nec tu cretinas.'' Ipsus pro ipse.
f Corius apud antiques masculino genere dicebatur. Plautus: "lam tibi tuis meritis crassus corins redditus est." Pari
modo diverso genere dicebant haec lupus*, luce m et us, lia amnis, bic irons. Cullus qtioquc mascu
line dixerunt. Est cnini genus tormciiti corio.
10 Cru in in sacculi genus. Plautus: "Di bene vertut, tene cruininam , inerunt trigmta minac."
Co riu ( Ilienses ci eo dici eocperunt, ex quo coloui Corintbum sunt deducti, qui ante Corintbii sunt died; quam
oratio pro cadem atque ilia : si se Coelius fvel : Caeeilius) tr. pi. appellasset (v. H. Meyer Oratt. Rom. fragm. p. 69.). Idquc compralo Festo
v. apatiatorem Qu. XV, 20. p. 152, 1. et Macrobio Sat. II, 10. adrnodum probabile fit.
3. Curionem] cadera est explicatio Nona p. 86, 2.
Plautus]
in Aulularia III, 6, 26.
4. Conieetor] etiam hace glossa ad Plautum special, ut plcracque sequentes. V. Amphitr. V, 1, 76. Curcul. II,
1, 34. Glossar. Labb. : Conieetor , ' ,
5.
Comperce] e Plauti Poenalo I, 2, 137. Die. etiam in Bacchidibus III,
3, 59.: eomperee in ilium dictre iniuste corrigit. Equidem differentiam
quaudam inter boc compescere ct illud coinpcrccrc mihi agnoscere videur;
et in Universum cum Lim., pareo ct paseo a diversis- origin ibus
descender existimo. Nam quanqnam S in lingua Laiina ante vocales
et seuiivocalcm V toties in abut: ante tarnen et reliqnas tenues
literas sibilum mansisse integrum , sexcenta ostendunt - exempta , velut
msculos comparatas cum mure, crepusculum cum crepero, Etruscus
cum Etruria, oseen cum ore, fuscus cum turro.
Comparsit] Comptrsit corr. Sal m asi us , cui Dac. assent i tur. Non opus est. Compereuit
coni. Lipsiiis Epist. Qu. Ill, 20. p. 183. (in Lipsii Opp.). Verum boc
a Tercntio nusquam rtasitum est. Etiam in bac re Vcrrii doctrina improbanda est, nec Terentii earn versus confirmt.
compescuil] hoc
interpretamentum, cum id Terentii verbis parum convenire vidrent, Salmasius in Exerc. Plin.- p. 72. col. 2. 9. in comptrsit, Bentleins in Pborni.
I, 1, 10. in eomprpcrtit mutare volebant, nimis violenta medicina lten
te. Atqne iiiterriinipcrctiir etiam eontinuus Plautinarum gloss arum ordo, nisi baec de voc. eomparsit dicta cum snperioribus couspi.
rare ul: qnocirca ntramquc e\plicationem in linum articulum coniunxi.
Terentius] in Phormionc I, 1,9.
6. Creduas] cf. p. 23. v. adduis,
enm annotatis.
Plautus] in liaccbid. Ill, 3, 72.
Ipsus pro
ipse] ita omnes codd. edd. veil. . vg. Linn. Nun video, quamobrem
I'auluni baec addidisse uegent.
7. Corius] cf. Nonius p. 199, 14.
apud antiauos] ab autiauis M.
Plautus] in incerta fabula, Bothc

inc. 9. p. 445. Versus scnarius est: lam tibi tuis meritis, crassus eorius
rdditu'sl.
8. lupus] corr. Se ai. uiui boni codd, vg. Lin.
/i//i!. cd. pr. luei A. Ace. in mg. Aid. De lupo feminine genere
dicta v. supra p. 6. v. agnus. Cf. Quinctilian. I,. 6, 12. Liiduin femi
nine usurpar!, negare apparel Nonium p. 211, 15.
inclus] de hoc
voc. eadem Paulus p. 92. v. metus. Festue Qu. VIII, 32. p. 172, 18. v.
malo cruce. Qu.XIII, 24. p. 96, 17. v. recto fronte. Cf. Nonius p. 214.
amnis] etiam haec itrt Festus p. 141, 4. v. spicum. Cf. Nonius p. 191,
31. Hinc tot fcmella amnium nomina, quae ex adkcllvis orta sunt, ut
Allii.la, Allia, Albinia, Armenia, Macra. Ita Festus Qu. XII, 20. p. 60,
12. expressis verbis monet, in appellatione Petroniae amnis antiquum
genus scrvari.
hie frons] fous mg. A. Ado. et codd. duo deterio
res: male; V. Festus Qu. VIII, 32. p. 172, 16. Qu. XIII, 24. p. 96,
13. et Paulus p. 68. v. frontem. Cf. Nonius p. 204, 28.
Cullus]
boni codd. Callus vg. , ex emendationc , nt apparct, Culeus mg. A.
Ace. Noli de cuco, in quo parTiculac includebantur, cogitare, at Scal.,
qui Culleus ex vett. edd. repon i iubet, nec de collari vineuli genere,
quod Goto, e Nonio p. 36, 24. (non p. 197.) confert. Cullum hic grammaticus diserte monet esse corii deininutivum ct hinc masculine dici,
ut corium apud antiques.
Itaque voc. cullus coriolus ortum est,
similiter ut vallus e vanuulliis et villum e vinulum. Ne haec Verrii
seittcntia diutius obscuraretur , coniunxi haec de cullo dicta cum superioribus sub uno titulo.
10. Crumina] Glossar. Labb. : ,
akarrior. Crumina, vXuxoc.
Plautus] in perdita fabula. V.
Bothe Plauti fragm. ine. 10. p. 445. Versus est tetrameter trochaicus:
iene pro pyrrhychio habetur.
vertant] boni eodd. t'orfaHl vg.
Limo. In orthographie! rationibus a melioribus libris non recess!.
Inerunt] Lin, e bonis codd. minuerint vg. in ea erunt eoni. Scai.
1 1 . Corinthicnscs] ita , intellige , dicebantur coloni : antiqui cives Corinthii, ul Romnense dicebantur mercatores , qui aliunde orti Honiac,
ut in aliena civitatc , negotiabantur. Cf. de opificibus Romanensihus
annot. ad Varron. de L. L. Vtyl. . 83.

)E SIGNIFICATIONE TERBORUM.

61

LIBER .

!tiam, ( Roiuancnses et Hispancnscs et Sicilienses negotiatores diciuius, qui in alicnis

modo dicimus caulioncm.
consuetndinc dixit,
autiqui eollertem et acutum.

Plautus in Casina : "Ego snm liber, meum corculum, 5

cripsit ab ancillac nomine Casina, quam ainari a sene introduit.

cogitate.
dixit.
>edo. Plautus : "Enge euscbeme* ads tells ti et dulice* et comocdice !"
i Tocatur, ct id, quo mortui efleruiitiir, utrumque a capiendo dictum.

10
(*7)

Sane a capio fit

t.,
idiendum quid snmpta.
Plautus: "jViiIIam ego rem citiorcm apiid liomincs esse, quam faniain, reor."
"Quasi lupus ab armis valeo , cluncs infractos fero."
:st frequenter coqucre, Plautus posuit.

vidctur , omnibus. Jlispanienses

Go., suprascripto tarnen alienis.
.md.
3. Cavitionem] intern p. 110, 23, el navitam compaI, 2, 28. , obi consnetio elcganst.
5. sollertem] unus M.
ssc, apparct collatis Qu. XIV, 4.
i cod. Lipsiensis ct in;; . . Ace.
ctoritas : cutan ut rcponcrctur,
a Varroue de L. L. VII. . 46.
'mandam niliil conferre , nolavit
coniecit, nonnulla intcrposila
to.
7. Casinam] M., ut
lia mtricas rationes.
Ca8. Conivvla] a coeundo, quod
:at l.i.Mi. -Cf. Paulus p. 50. v.
legaintur: Conivoli , eoncardes,
J in alium signiiicatum deflexum.
i; /lie hi,

x/.l'i, eo ftt/ivxuf,

fuisse vidctur, a connivendo.

8., inepte.
10. Plautus] in
7. Rudcnte IV, 1, 2. Neque
1. Plauhu] in Milite II, 2, CO.

anscheine] ens Go. enge M., ut Tidetur. heus vg. Liitn. Illud in ipso
Plauto codd. vestigiis repositum est.
adsletisti] boni codd. Lino.
adstilisli vg". hercle aslitit in Plauti fabula scribitur.
dulice] ita
Plautus. dulce Pauli libri , Tg". Lind.
12- Capulum] cf. Nonius
p. 4, 21- v. capulum, et Fulgentius p. 5G3, 11. . capularcm. Capulum
Nonius Plauti Asinaria V, '-', 42., capularis e Mil. glor. Ill, 1, 33.
profert; ad banc fabulam Verrii glossa spectasse vidctur.
14. Celassis] ct celaveris] Linn, cudassis et caelaveris vg.. Sed Celapsis Gv.
ct celaveris M.
16. Cilior] Macrobii locum, quo Naevium eins
voc. auctorem laudari affirmt Dac, non invenio.
Plautus] in fa
bula incuria V. Botbe fragm. inc. 11. p. 445. Est tetrameter trochaicus.
17. Clunes] cf. Nonius p. 196, 31. Cbarisius I. p. 78. P.:
Climes feminine genere dixit Melissus . . . Sed Vcrrius Flaccns mascu
lino genere dici probat, quoniam in is syllaba termnala anima carentia
nominativo singulari masculina sunt , ut panis , cinis, crinis, et similia.
Plautus] in Abroico (Agroico) , ut ait Nonius 1. 1.
infractos fero]
inflates edd. vett. et cod. Bartbii, Advers. XLI, 8., qui inflacos (inflaccos)
tentt, voc. novo, disertos gero legitur apud Nonium.
18. eoctitare] M. , ut videtur, ut vg. Lind, coccitare G.
coquere] quoquere Gu. edd. vett., primitiva voc. forma, qua fortassc Vcrrius usus est.
Plautus] in incerta fabula (a Botbio neglcctum) : nam coquiunrc , quod
Dac. affert, ab bac quaestione alienum est.

15

\W 1

i lumst* Li
It,!'

tel

Hi

62

10

15
(48)

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(47)

Canitudincm pro canitie. Piautas: "Stultus est adveren m aetatcra et capitis canitudincm."

Conruspari, conquirerc. Plautus : "Conruspare tua consiiia in pcctore."

Ca u I tan l caccis proximi sunt oculorum acie obtusa. Plautus: "Numnam mihi oculi caccultant. Estnc.hic noslcr
Hermio ?"
der a caedendo dictum.
Concipilavisti dictum a Nacvio pro corripuisti et involasti.
Clava tcli genus, qua Hercules utebatur.
Calones iiiili tum servi dic.ti, quia ligncas clavas gcrchaiit, quae Graeci ./ vocant. Is quoque qui huiusmodi telo
utitur, clavator appcllatur.
Consiptum apud Ennium pro conseptum reperitur.
Curionia sacra, quae in curiis licitan t.
Corpulentis Ennius pro magnis dixit; nos corpulentum dicimus corporis obesi homincm.
Conciliatrix dicitur, quae viris concilit uxores et uxoribus viros.
Convcntae conditio dicebatur, qiium primus sermo dc nupliis ct carum conditionc babebatur.
Conceptivae fcriac ea* fesla dicebantur, quae incertis diebus observabautur quolannis, ut Seincntinae, Compitaliciac.
Coelibari hasta caput nubenlis comebatur, quae in corpore gladiatoris stctisset abiccti occisique, ut, qucmadmodum
1. Canitudincm] cf. Nonius p. 82, 22.
Plautus] in fabula
perdita. Bothc fragm. inc. 12. p. 445.
adversum] M. adversut
Go. vg. Lino. Sed illud numcris trocbaici tctramctri unlet; convenire,
ipse Tidit J.iMi.
2. Conruspari] cf. Festus Qu. XIII, 1, p. 73, 25.
. ruspari, et Nonius p. 166, 18. . eodem.
I'laulns] in iucerta
fabula. A Botbio etiam hoc fragm. omissnm esse videtur. Vel senarius
est rel tetrameter prima parte truncatus.
3. Caccultant] Glossar.
Labb. : Caeculto, ufiXvarTU.
Plautus] ctiam hie versus e deperditis est. Botin; fragm. inc. 13. p. 445.
5. Cudcrc] codd. , nt
videtur, orones, nisi quod in M. hace et prxima glossa deist. Caederc]
vg. Ceder mg. A. Aug.
caedendo] cadendo mg. A. Aug.
.
Concipilavisti] a capnlando et capiendo, nt Doederlin. Synon. et Etym.
T. VI. p. 75. , non a compilando , ut opinatur Scal. Etiam recipcrare
non a parando , sed n capiendo ortum est , ut tolerare a TOLO , generare a GENO. Sed in adiectivo rcciprocus re et eis coniuncta sunt.
Neque in incitcga literae e i otiosae sunt , nam est Graecum ifyv&yxtj.
Naevio] Bothe P. Sc. L. V, II. p. 22. inc. n.9.
8. ligneas clavas]
ut Sicyoniorum xoovrr<pqot.
Graeci] M. vg. Graect Go. Lihd.
Illud Plauti consuctudini accommodatius. Ita quidem solet: hue Graect
est . . , sed : Graeci dicunl.
] Linn, cala boni codd. rtka
Tg. : sed Scal. xau correxit. Cf. Paulus p. 35. . cacula, Fcstus Qu.
VIII, 28. p. 171, 17. . Metelli, Nonius p. 62, 16. . calonum , qui
i nudum voc. originem tradit , Serr. in Virgil. Acn. VI, 1., qui calas
pro fustibus ab antiquis Latinis dictas esse contendit.
10. Con
siptum] Cf. Paulus p. 49. . consiptum. Simile est commircium apnd
Velium Longuni p. 2236. P.: et cf. etiam Fcstus Qu. p. 81, 7. . reder-

guissc.
apud Ennium] Scal. in Coniect. in Varron. de L. L. p. 68,
12. (107.) Fcstum haec Ennii intelligcre dicit, quae Nonius p. 183,
13. ex Ennii Medea (Nemea est) affcrt: Teneor consipta, undiaue venor.
Idque satis probabile duco.
reperitur] M. Tg. invenitur Go. A.
Aug. in mg. Lihd.
11. Curionia] cf. p. 37. . curionium.
12.
Ennius] tribuitur cius comoediis : Bothe P. Sc. L.V.1I. p. 8. inc. n. 8.
pro magnis] Glossar. Labb. : Corpulentus, ivam/ioc. fuyuloa/io.
13.
Conciliatrix] vor. non a Plauto solum, sed etiam a Cicerone posiltim.
Lucilii versus, quem Scal. affcrt, est e VII. Salir, libro, apud Nonium
p. 23, 4. . sagae. Glossar. Labb. : Conciliatrix, ncoivti otte.
14.
Conventae] Convena ut legatur iubet Scal. Nescio , quo sensu : nam,
licet conditio saepc de nnpliis dicatur, conveniri tarnen eiusmodi con
ditio nequit. Sed virgo convenitur , cum matrimonii caussa primum
aditur. De hoc convenio Iuvcnalis VI, 25.: Conventum tarnen et pactum
et sponsalia nostra Tempestate paras, cum interpp.
conditio] con
dictio cod. Bcrolin. : quocirca Li>d. "Fortasse , scribendum condicio."
Sed illins libri pcrexiguum est momentum.
15. Conceptivae feriae]
cf. Varro de L.L.VI. .26. Puto, Verrium etiam conceptivas quasdam
ferias memorasse, quae ad matrimonium pcrtinerent. Nam a voc. con
ciliatrix inde usque ad corolla omnia ad nuptias spectant atque ex eodem
opere ducta esse videntur.
feriae ea] scripsi. ferialiae boni libri,
edd. velt. feriae Tg. Linn.
Sementinae] Semcntivae ed. vet. mg.
A. Auc. Sed . are. de L.L.VI. . 26.
16. Coelibari] Lll.,
ex codd. , at Tidetur , omnibus. Cclibari ed. vel . Tg. Caelibari nig.
A. Aug. De iiiintiariiin ritu cf. Ovid. F. II, 559. Plutarch. Qu. It.
86. Arnob. adv. gent. II, 67. , qui cadem oppcliatione utitur.

11!
)E SIGNIETCATIONE TERBORUM. LIBER .

63
;

corpore gladiators , sic ipsa cum viro sit ; vcl quia matronae Iunonis Ciiritis in tutela
ir a ferenda hasta , quae lingua Sabinorum Curis dicitur ; vel quod fortes viros geni turas
iali iure imperio viri subiicitur nubens, quia hasta summa armorum et imperii est. Quam
donantur, et captvi sub cadem vencunt , quos Graeci SoQvaXo'ytovg ct vocant.
cbatur, quod vir in lecto solvebat, factum ex lana ovis, ut, sicut ilia in glomes sublata 5
lie vir suns secum cinctus vinctusque essct. Hunc Hcrculanco nodo vinctum vir solvit
; fclix sit in suscipiendis liberie, ut fuit Hercules, qui septuaginta liberos rcliquit.
Icare nupturac solitac crant.
,
nctum habebatur in nuptiis , quod initio coniugii solutio erat cinguli , quo nova nnpta
10
as quoddam quod opcrtum in nuptiis fcrebant, in quo erant nubentis utcnsilia, quod ct
quod sacrorum ministrum xojuAov appellabant.
Gracco descendit, apud quos y.oa/iev dicitur comer, et xo/uog, qui apnd nos comis; et
:um aliqua cura compositi.
rona. Corollam nova nupta de iloribus, verbenis herbisque a se lectis sub amiculo ferebat.
; ponebantur ideo, quia huius generis arbor excisa non renascitur, sicut ex mortuo nihil 15 ,
1 et ob causam in tutela Ditis patris esse.putabatur.
iirilim.
4. aoQvaXrovt et
dorietios Gv. dorialotus et do
it. Cingilio boni rodil. Cf. Nopaulo inferas, . Cinxiae. Uberilv. in Mnsaeum p. i i 4 (268. ed.
Schroder. 1. 1. , sirul Muretns in
riyerium, idem monet Schraderus,
>a reddere: II uc Herculanei nodi
um est momentum. Quod antera
m est, quod Paulus cingulum pro
na multa pro neutris habuit. Cf.
ilaneum nodum maxime Orphici
im nuptiarum invexisse vidcnlur.
7, Hercules] vg. Lino. 11eramelis] . e . Gameliis , non Ga
ue literac usu v. annot. ad
Qu.X, 20. p. 181, 27. v. Orcum.
Epist. Qu. Ill, 20. p. 183. et de
). Camesnis vcl Commis et alia
virginibus] virgines corr. Lipsius
Certe Gameliae dcae, quae vir9. Cinxiae Iunonis] Quod Varro
dem provinciana Virginensi deae
lultiplicandorum facilitate , quant
et Orcllio annott. ad Arnobium

adv. gent. II, 67. p. 102.

11. Cumeram] rectins id vas nuptiale
supra p. 38. cumerus dicebatnr. Etiam Glossae Isidori, in quibus est:
Cumerus , urbanus , cumeram , quae in rustico usu erat , a cumero in
nuptiis usitato distinguere videntur.
11. 12. quod et camillum dieebant] res alias inaudita, cui tutius erit fidera denegare.
xa/ttXor]
boni codd. Li.vn. u/uXiov vg. Apparet, Verrium , nt Varro de L. L.
VII. . 34., nt Dionysius A. R. II, 22. fecit, S lh um Cadmilos
eive Casmilos, deorum magnorum ministros, cum Latina camillorum appellatione ad candem originem rettulissc. Cf. p. 34. T. camillus.
13.
Comptus] cf. p. 32. v. comptum. Non dubito , quin ctiam hace de
comptu ad caput illnd, quod dix!, de nuptiis pertineant. Nempc utien
tes peculiar! quodam more comptae viro tradebantur , tenis erinibus, ut
ipse Festus Qu. XV, 13. p. 145, 23. tradit, qui cum ornatum vetustissimuni (licit. Intelligendi sunt terni Uli in utroque humero cincinni,
quibus viri feminaeque in antiquis Graecae artis operibus, nec raro
ctiam in argenteis Homanarum gentium numis conspicui sunt. Verum
Martialis, . XII, 32, 4., iocus de rufae uxoris erinibus Septem ab
bac quaestione alienissimus est.
/ulv] vg. Lin, kosmin boni
codd. Asscntitur buic sententiac Doederlin. Synon. et Etym. III. p. 14.
VI. p. 72.
zooimi] vg. Lin. hosmios boni codd.
15. Co
rolla] Catullum LXII, 7. compart D*c.
16. Cupressi] Ne plura,
vide quae Servins cum interpretibus , qui cum eo coniuncti leguntur,
notavit ad Aen. III, 64. 680. 681. IV, 507. (hace Scal. ecbedis Daniclis, amici sui , affert) VI, 216. Rectissimo autem indicio Scaj.. hunc
morera niouui t apud Romanos novirium fuisse, ut ipsam cupressum arborein.

fi

in

64

PAULI DIAC. EXCERPTA. EX LIB. POMP. FESTI

Curiales fl amines ciiriarum sacerdotes.

(49) Cyparissae appcllantur acies quaedam igucac , quae noctli apparcrc soient ad similitudinem cuprcssi.
Coninqucre, depularc.
Carnificis loco habcbatiir is, qui sc vulncrassct , ut moreretur.
5 Capita d rum appellabantur fasciculi facti ex verbenis.
Consiptum clavis praelixum.
Comiscar m di va r um locus erat trans Tiberim cornieibus dicatus, quod in Iiinonis tutela esse putabaatur.
Coelestia augur i a vocant, qiium fulmint aut tonat.
Caduca auspicia dieunt, qiium aliquid in templo excidit, vcluli virga e manu.
[ -j. 10 Clivia auspicia dicebant, quae liquid fieri probibebant; omnia enim difficilia clivia vocabant, unde et clivi loca ardua.
Curiales en sa , in quilius mmolabatur Iunoni , quae curis appcllata est.
ii Ira ri ni a es, grave aee.
Ccntumviralia indicia, quae centumviri iudicabant.
i re inn 1 vi um ins praedtorum.
15 um bam Sabin! vocant earn, quam militares lecticam, unde videtur derivatum esse cubiculum.
Condiccrc est dicendo denuntiarc.
Comme ta u la virgae, qiias flamincs portant pergenies ad sacrlficium , ut a sc homines amo vean t.

1 . Curiales /lamines] non idem , puto , qui nu iones dicebantur.

: 2. Cyparissae] cf supra p. 39. v. cypaxissiac. De. hoc genere (lussarum
iteratarum dictum est in Praef. II, 2.
3. Coninquere] boni codd,
l.i.Mi. Coinqnire vg. Conquinire coni. Si: ,. et, quod sequitur , deputare mutt iu decubare, docta correction*:, sed plane supervacnea : quod
ipse postea intellexit in explicando inferiore loco p. 50. Verbi com
etiere, quod antiquius dicebatur coninquere (v. annot. ad p. 46. . coniTola), rara sunt exempta in anliquitatc. Ccrtissima sunt in tabulis fratrum Arvalium, XXXII, XXXV, XLI. LUCI COINQUENDI , et tab.
XLIII. deac COINQUEINDAE; deinde iu verbis Trebatii apud Scrv. in
Virgil. . XI, 316. p. 20. cd. Lion: hos lucos cadem caerimonia reque conquiri (coinquiri corr. Salmasius) haberique oportet. Ncc minus
certa coniectura id reddemui Paulo p. 50. : Coinquere coercer. Etiam
Cbarisii I. p. 62- P. opinio , quinquatrus dictas esse a quinquando , i
est lustrando , codem recte referri viiletur a Marinio {Atli de fratelli
Arvali T. I. p. 309.), qui post Salmasium Excrc. l'Un. p. 61. col.l.d.
optime de eius voc. restitutionc meruit. De aliis locis , quibus idem
verbum illatum est, nihil affirme. Origincm verbi Sen,, inferior! loco
optime expedivit; descendit non ab inquere, sed anquerc, i. . angusliorem reddere , quod fit succisa arborum prolixitatc.
4. Car
nificis] huius mors origincm prodit Cassius Ileinina apud Scrv. in Vir
gil. Aen. XII, 003. Haec ct plura observt Scal.
5. Capita deorum] res aliunde non cognita, nam stroppi, de quibus Fest us Qu. XIV,
17. p. 121, 1.2. , ila voeari non potcrunt.
0. Consiptum] cf. p. 47.

v. consiptum.
7. Corniscarum] tilnlus : deivas comiscas sacrum,
est apud Grutcrum p. 88, 14.
ocu] Incus corr. Dac, aine insta
caussa.
inj vg. om. codd. omnes.
8. aut] vg. om. boni codd.
9. Caduca auspicia] his silentium augrale turbabatur.
Cf. I'cstus
Qu. XV, 23. p. 155, 29. v. silentio surgcre, et Qu. XV, 25. p. 157, 21.
v. sinistrum, e lia m Qu. XV, 22. p. 154, 17. v. solida sella.
10.
Clivia] Cliva mus Ge. Cliviam avem ab Antistio Labeone prohibiloriam dici, teslatur Plin. N. II. X, 14, 17. . 37.
11. Curiales
mensae] ita Dionysius II, 50. (non 8.) de Tatio : in ii.ir.nuis re ruf,' xouiait "Hua TQanlZu l'&iTO KvQiriq liyo/iir/, u nui fit laut jfoyol/ attrrut.
Eae mensae plane diflerunt ab aris curiarum , quas Dionysius ioriut
xotruc Twv qiuannr appellat, II, 23. 65. 66.
12. Conlrarium]
oppositum in emendo, niijiionoy explicit Dac.
13. Ccntumviralia]
v. supra p. 42. v. ccntumviralia.
14. Circumluvium] Aliter Isidor.
Origg. XIV, 8, 42. : Circumluvium locus, quem aqua eircumtuit. Cicero
circumluvionem dicit.
15. Cumbam] boni codd. A. Ace. in mg.
Cubain vg. Etiam Glossarium ms. Cambcroncnsc , a Vossio de viliis
scrm. p. 419. (p. 411. ed. Elzevir.) laudatum, babet: cumba dicitur lectica,
a cubando.
militares lecticam] Dac. apte confert Varroncm de
L. L. V. . 166.
16. Condicere] cf. p. 31. v. condictum.
Hie
solcnnis est ct forensis verb! significatus. Idem p. 50. v. condictio obtervatur. Cf. lirisMiuius de V. S. p. 237. ed. Heinccc.
17. Commetacula] Linn, Gu. ct cdd. vett. Comino et acula M. Commotacula
A. Aug. in mg. Commcntaeula vg. Cf. p. 43. v. commetaculum.

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

(49)

LIBER .

GS

Casta mola genos sacrifica, qnod Vestales virgines faciebant.

u ligua vas vinaritim a Graeco dicta, quam illi dicunt xvXtxa.
in ta flaminica veste veala.
Captus locus dicitur ad sacrificandum legitime constitutus.
Cupralia* appellatur ager, qui vulgo ad caprac paludes dici solet.
Canifera nmlier appellatur, quae fert canna ni, d est qualum, quod est cistae genus.
Con ti gii u m frustum cam is cum scptem costis demptum.
Conauditum coauditum, eicut conangustatum * dicitur.
.
Censio aestimatio, unde censores.
Corda frumenta, quae sero maturescunt, nt fenum cordum.
'
Consenta sacra, quae ex multorum consensu sunt statuta.
Cu lina vocatur locus, in quo cpulae in funcrc combiiruiitiir.
Calpar vinuin novum, quod ex dolo demi tur sacrifica causa, antcquam gustctnr. Iovi cnim prius sua vina libaban t,
quae appcllabant Testa Yinalia.
Cicatricare cicatricem inducere.
Compescere lucum est lucum suis finibus cobibcre.
Commugcnto convocante.
Capitarium acs, quod capi potest.
Coinqucrc* coercer.

1. Casia mola] cf. Featns Qu. VIII, 21. p. 1C9, 13. . mola.

2.

Scal. , qui maxime apposite illoj iambi in Lucum , optimo-

Culigna] cf. p. 39. . culigna.

xvlixu] Tg.
kilika boni codd.
vlirrirr corr. Scal., et biuc certe debebat Vcrrius culignam deducere.

rum temporum poemate ,

3. Cineta] cf. p. 67. et 69. y. flammeo.

ialia Dapesqne duces srdidas.

Goth.

veste] "lege Vestae."

At nulla erat Vestae flaminica.

4. sacrificandum] vercor,

ne in Festo fiicrit : ad auspicandum ; nam templa et tabcrnacula capi

constat, non aras et aedes sacras.

Ac puto, quae Placdus p. 449. habet:

in Catalectis Virgilii (. H. Meyer. Anlhol-

Tet. Lat. Epigr. 105, 27.), affert :

in eulinam et ueta compi13. Calpar] . supra p. 36. .

calpar, et cf. Scal. in Coniect. in Varr. de L.L. 47, 13. p. 75. Glos
Baria Labb. : Calcar (Calpar corr. Scal.), &vaiai oi'ror. et:
alper , h &valn.

Placdus in Glosais p. 447. ed. Mai.:

capta tempestte , tempore capto, id ett sole consulto, ex codera Fest

vinum quod primum lei'atUr e dolio.

capitulo desunipta esse.

\ i ua lia.

5. Cupralia] scrips!, i)a ut quam mnimo

Calpar,

14. yinalia] intelliguntur

V. de bis Varro de L. L. VI. .16. 20.

Plin. N.

discederem a bonis codd., in quibus Cuprali est, ultima litera sequent!

H. XVIII, 29, 69. . 287. 289. et ipse Fettna Qu. XIII, 1. p. 73, 28.

A absumpta.

et Qn. XIII, 26. p. 98, 10. ,

Cuprilia edd. Tctt.

emprae paludes]

Caprilia vg.

Capralia Lin.

Ovid. F. II, 491., Tti ty * Plutarcb. in Roniulo 27.

Canifera] codd. mg. A. Ace.

Canephora yg.

iiyfifroy, si recte se habet.

conTOla , et p. 49. T. coninquere.

Herum de rusticis Vinalibus

Vinalia , quae Augusto mense celebrabantur ,

ad rindemiara auspican-

dain , illa aulem Vinalia , quae Aprili mense agebantur , ad novum vi

num gustandum instituta esse, sicut Pilboegia et Chocs Athcnicnsium.
Eandemque video esse sententiam Hartungi , de relig. Rom. T. II. p. 36.
15. Cicatricare] Glossar. Labb.: Cicatrise (scribe Cicatrico) , oinovXlte.
16. Compescere lueum] non prorsus idem puto esse, quod coercer sive

9. Censio] cf. p. 44. . censores.

ostendunt lexicographi.

quo loco

His scriptoribus inter se comparatis colligitnr, rustica

] xnrovr, toc. .Ta

tum Lins, e bonis codd., ut videtur, et edd. Tett.

. Cato de R. R. 5.

6.

Sed apparet, Graecum

dixisse videtur.

8. Conauditum] cf. supra p. 46. T.

conangustatum] Tg. coanqusta-

toc. in Latinum tronsformatura esse.

A. Ace.

ail

Caprae paludem dicit Lit. I, 16., Capream paludem

eonagulatum mg.
10. fenum eorrfum]

Cordos etiam dici agnos et homines sero natos,

11. Consenta sacra] non erant Consen

ti um deorum, nisi si Vcrrius errai i t.

12. Culina] docte de hac

coinquere.

17. Commugento] voc. alias inauditum.

18. Capi

tarium aes] quid fuerit, e Pauli verbis intelligi nequit.

19. Coin

quere'] Tel Coinquirc coni. Scal. et Salmasius Exerc. Plin. p. 61. col.
1. .

Comquere M.

Coninquere Go. (ut supra p. 49. scriptum est).

(50)
jq

15

66

(SO)

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

Capitalls 1 u u s , ubi , si quid violatiim est , caput violator^ expatur.

CLoacare inquinare. Unde et cloacae dictac.
V>

Gonregione regione.
Condictio in <licm certnm eius rei, qnae agitur, denuntiatio.
5 Cubans auspicatur, qui in lecto quaerit augurium.
Concio conventos, dicta quasi convocatio.
Cogitatio dicta vclut coagitatio , id est longa einsdem rei agitatio in eadem mora consilii explicandi.
Clam a clavibus dictum, quod bis, quae celare volumus, claudiuius.
Celia, quod ca celentur, quae volumus esse occulta.
10 Ciere nominare.
- > .

LIBER IV.
Da quam pro pnto ponimus, -ex Graeco deducitur, quod illi dicunt ..
Duplionem antiqui dicebant, quod nos duplum. Vcnit aulcm a Graeco mXovv(51) Duicensus dicebatur cum altero, id est cum filio census.
15 Du is duas babet significationes. Nam et pro lg ponebatur ct pro dedcris.
Duidens hostia bidens.
>^
Du ell um bellum, videlicet quod duabus partibus de victoria contendentibus dimicatur.
pertinaciter retinet bellum.
Conquirere vjj. Lind. Illud rccipere eo minus dubitnvi , quoi! ipsum
cocrcendi verbum de lacis conlucandis et arboribas cirenmcidendis ponitur. V. Cato.de R.R. 139. Ulpian. in Digest. XLIII, 27. (de arbor,

caed.) 1. . 7. 9.
1. Capitalis lucus] Nescio, an baec conjungenda sint cum iis, qnae
Festus Qn. XIII, 18. p. 90, 25. v. resecrare, et Qu. XIII, 2ft. p. 98, 27.
r. respici narr.it, valde memorabilia, sed crassa calgine involute.
lucus] locus M., et ita corr. Si vi.., non recle puto.
caput] capite
corr. Sc al., et ita habere dicit etiam priscas editones. At pr. et, quam
ipse contuli, Ioannis de Colonia lectioncm codd. servant. Non assentior.
2. Cloacare] Clocare corr. Salmasius in Exercit. Plin. p. 337. col. 2.
d. , et qui cius iudicium secta solct Da. : quod verbum cloearc pro
cluare, id est purgare, dictum esse volunt. Ac Plinius sane N. H. XV,
29, 30. . 119. et Servius in Virgil. . I, 720. p. 107. cd. Lion.
Cloacinam dicunt Venerem dictara, quia veteres cloare purgare dixcrunt.
Sed in Paulo lamen nihil contra libros movendum. Glossar. I, abb. s
Cloaco, ftoi.ivu). Cf. supra p. 4.2. v. cloacae.
3. Conregione]
verbis sollemnibus , quibus teinplum in Arce concipiebatur. V. Varro
de L. L. VII. . 8. Pauli interprctalio minime satisfacit.
4. Con
dictio] ct. p. 49. v. condicere.
5, Cubans auspicatur] cf. Festus
Qu. XV, 23. p. 155, 29. . silcntio surgere.
Nihil ad incubalionem.
6. Concio] cf. Varro de L. L.VI. .43. et Paulus upra p. 30. eodem v.

. -

Inde et perdu cilio, qui

convocarlo] quod ciere paulo inferius explicatur nominare.

7. coa
gitatio] vg. Linn, coagitio M. cogitio Gc. Ac fortasse praestat scribere : coagitio. Similiter de huius voc. origine statuit Varro de L. L.
VI. . 43.
8. Clam] meliora supra p. 36. v. callim.
9.
Celia] Lind., eine lectione varianli. taclla vg. , nam quod Likd. ibi
earn glossam oiiiilti refert, falLitur.
volumus esse] M., ut vg. est*
volumus Linn, e Gc.
12. ] vg. Lmo. doco Gv. doce M.
13. Duplionem . . .
duplum] ita in lege XII tabb., cuius verba Festus infra posuit, Qu. XVI,
28. p. 19C, 32.
Ji.-iAof ] M. , ut videtur , et Linn, diplun Gv.
tTiXov vg.
14. Duicensus] cf. quod sequitur . duis. Duicenso
contrarius esse videtur improlus , de quo Paulus p. 80. : antique voce,
censora. Glossar. Labb. : Duicensus , Jirap. tvxiooy noyiyfMft/ilro,.
, (f, corr. Scal., quod non satisfacit: probabilius Vulcanius <h/ox.
/9., i. e. in duodeeim labulis.
15. Duis] cf. voce, quae secuntur, duellum et duonum, in quibus omnibus primitiva quaedam diphlhongus DF natural! mutatione transiit in B.
1c] scrips!, dis codd.
(ut soient Graeca Latinis Uteris reddere), vg. Lino, bis A. Au, in mg.
pro dedcris] cf. annot. ad p. 23. v. addues. Glossar. Labb. : Duint,
aZiY, atatootr.
10. Duidens] cf. p. 28. . bidentes.
17.
Duellum] cf. Varro de L. L. VII, 49. In Glossar. Labb. est Duellium
rvavrit, Duello (tzo/, Duellona 7io?.i/uxi/, Duellum niktuot; qxaXoe

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER IV.

67

iietudinem a Graecis traxisse \ demur, qui sic cnunciant vop tfeviotv exooiv, et vos

\m
lia tur , qui none dominus.
m eignificat dumosum locum. Antiqui enim interserebant S litteram, et dicebant cosmitCasmenae pro Camenae.
;
iceta appellabant, quae nos dnmeta.
10
weo&at, quod est viderc. Clarissimam enim dcuntur babere oculorum aciem- qua ex
aurs custodiae causa finxcrunt antiqui. Idcoquc Acsculapio attribuuntur, quod vigilaullsuac res. niedicinae maxime necessaria est. .
.
/
bus sacrficiis precibusque : populo Romano Q uiritib usijuc, quod est Curcnsbus, 15
potentissima fuit.

' nXffio, etiam Delliones Sijiuq-

dominus] codd., nisi quod M. roc. on.

xu&oaia>Toi) Tvitavrot al riinniiiio

iallien. 14. p. 229. et Triginta tyr.
Isidori: duellio rebellis.
per-

glossa apud Labb. : Dubinus , diacre;.

dubius tort. Scat,., qui nititnr

Barthius utitur, in Adversar. XL, 17.

iefenditor et is verbis , quae ad

tanquam adiective positum.

ire posita sunt, et Glossis ad v.

venit, qui p. 452. apud Malum baec habet i Dusmum , incultum, dumo

ar. Labb. : Perduellio , ^,

sum vel saualidum.

itusmoso vg. Lina.

Illud servavi,

Neque aliud Placidus in Festo integTO in-

interserebant S litteram] non interserebant,

sed S, quod in primitiva Latinac linguae forma saepe ante liquidas ponebatur, elegantiori consuetudine expulsum est.

Ita remue fuit resmus

(ionfi'i:, trir esmos in Col. Dnilia) , omen asmen (Varro de L. L.

apud Varron. de L. L. VII. .26.

VI. . 76.), semen seamen (a serendo) , carmen casmen (unde Cas-

2. Duplabis] in boc toc. antiqua

menac), cena cesna (y. Festus Qu. X, 21. p. 182, 14. cf. Qu. XV, 14.

Glossar. Labb.: Uuplavit, fol

ia e Linn, notatione colligitur, et
il, nisi Latinos additur, structura

p. 146, 14.), penna pesna (Fcstns p. 182, 14.), eanns casnns (unde

et v (fi'ovro nxooiy] Linn.

tere cil i m fuisse s mi Itere, ut multa voce. Latina (velut mors, minis,

d., ubi d ex nota toc. dtmoiv et

nato , nix , minis , lubricus , limus) a sibilante litera cum liquida con-

xoair et hoiixoatr mg. A. Auc.

iuncta incepisse , aliarum linguarum oomparatione ostenditur.

apparet ex iis locis, quos v. duorceri annot. p. 675.),

duodevice-

casnar, y. p. 36.), pono posno (i. e. pos -no, unde posui, ut a cer-no
crevi), viden vi de s ne.
. 8.9. eosmittere] bine apparet, verbum mit-

dumicet] voc. a Festo Verriove fictum.

domus boni codd.

'f lier. 457. cf. Hor.it. Senn. I, 3, 26.

erit necesse est.

apo tu derkeste boni codd.

:s codd. vg.

Cf. Gell. V, -4.

De M. non constat.

7. DubeHus] Dubienus coni. Scal.

10.

11. iofuxi] vg. Lin.

12. Itrecones] idem etymon significat Nicandcr

lictum cxistiniasse, quod cum fieri

tu oitxtiu vg.

.i oxwfra,] Lino.
15. Quiritibusque]

rectius alii Quiritibus, nam antiqua consuetndine Latinae linguae copula

non opus est.

Curensibus] cf. supra p. 37. v. caris.

I*

Itaque nibil no-

8. Dusmo] boni libri, et deteriores quidam, velut is, quo

duellis vg. , quod corrector esse

JPufiuiuv ovUvofiivot, t

! i

Ipse taen sibi opponit alteram

glossam, quae extat apud eundem : liubius , inni r<.

Yandum.

f
4.

68

(52)
5

10

15

PAULI DUC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(SI)

Dali snpinnm ait esse Aurelias, Aelius stultum. Oscorum qnoque lingua significat insanum. San Ira vero dici
putat pennt , quem Gracci eiXaiov, id est, propter cuius fatultatcm quis misercri debeat.
Daps a pud antiques dicebatur res divina, quae fiebat ant hiberna senienti, aut verna. Quod vocabulum ex Graeco
deducitur, apud quos id genus epularuiu dicilur. Itaque et dapatice se acceptes dicebant antiqui , signilicantes magnifie, et dapaticum* negotium amplum ac magnilicum.
Daedalam a va rie ta te rerun artificiorumqiic dictam esse pud Lucre tium terram , apnd Ennium Minervam, apud
Virgilium Circcn , facile est ntellcgcrc, quum Graecc dutdlXnv sigiiificct variare.
Dam i um sacrificium, quod ficbat in operto in honorem Bonae Deac , dictum a contra rie la te, quod minime esset /t070V, id est publicum. Dea quoque ipsa Dam i a et saccrdos eius da air i x appellabatur.
Dacriiuas pro lacrimas Livius saepe posuit, nimirum quod Graeci appellant 'xQva} item dautia, quae lautia dicimus, et dantur legatis hospitii gratia.
Dan un t dant.
D a s i dari.
Danistae fen era lorcs .
Dagnadcs sunt avium genus, quas Acgyplii inter potandnm cum coronis devincire soliti sunt, quae vellicando morsicandoque et canturiendo assidue non patiuntur dormir potantes.
1. Dalivum] M. nt in ed. ret. et Tg. Dalivinm Luid, e cett. codd.,
nt videtur. Glossar. Labb. Daunum, Soo*a , et : Davus, Sfowv, &foc. Utrobique Scal. Dalivum reposuit.
Hesycbius: JaXie, /<wo.
2. putat] putant Go. et alii deteriores libri, quod Lin, observt a li
braries prorectum esse, qui sibi persuasissent Dalivum dici Santram.
tilutor] vg. Lud. dileon boni codd.
3. Daps] buiusmodi daps
quomodo fieri oporteat, docet Cato de R. R. 132.: idemque 50 et
131. dapem pro bubus piro florente ante vernam arationcm fieri ostendit.
sementi] M. sement Go. Tg. Lmn.
4. dapatice] codd. Lisd.
daptice vg. Hoc sive simile toc. fortasse inest in illo adpatula, quod e
Saliari carmine afiertur a Varrone de L. L. VII. . 26. V. Scajl. Coniect. in Varron. Append, ad 70, 20. p. 189. Cf. Nonius p. 461, 8. .
dapee.
5. dapaticum] Luid, dapaticis boni codd. dapticum Tg.
6. Lucretium] I, 7.
Ennium] Annal. I, 22. apud Merulam.
7.
Firgilium] Acn. VII, 282.
Circcn] cratem favorum uterque codex,
quos Barlliius commmort, Adrers. XL, 16., quod intrusum est a librario, qui Virgilii Georg. IV, 179, non Aen. VII, 282., legerat.
intellegerc] M. intelligere cett.
] Tg. Luid, dedalin boni
codd.
signified] vg. Liad, significant boni codd., sed Graeci tantum in deterioribus est.
8. Damium] Glossar. Labb. : Damium,
Ouaiai vnai&eior ytrftiyot (vnuiO-iot yty/in/ai). Hesychio teste Jafina
to\rtij Taurriret. Acginetarum Damia cum Auxcsia in cundem censnm vocanda sit, bic non quaeram. Glossae Placidi p. 451.
apnd .Malum : Damium, sacrificium quod in operto fit, quod bonae deae
mulleres faciunt.
Bonae deae] M. ut Tg. Deae Bonae celt. codd.
nt videtur, Lud. Illud certc consuetudini loquendi unice convenit.

dictum a conlr.] probabilius existimat Scal. , quod pro populo fiebat.

V. etiam Cic. de barusp. resp. 17, 37.
auaiop] coni. Lin. in
annot. damosion Gu. domosion M. dij/ioiov Tg.
9. Damia]
damia Lino, una Tg. et boni codd., ut videtur.
damialrix] boni
codd. mg. A. Ace. Lind, afiiac Tg.
10. nva] Tg. Lino, daeri*
boni codd.: nam apud Lino. Gu. i. priore loco in Gu. . mutandum
esse videtur. Placidus in Glossis p. 452. : Dracumis (scr. Dacrumis),
laerimis.
lautia] cf. imprimis Plutarch. Qu. Rom. 43. Alia eiusdem permutationis cxempla ex Varrone de R. R. III, 9, 19., collate de
L. L. VII. . 87., et ex Mario Victor, p. 2470 P. , plurima ex unguis
comparatis trahi possunt. In . lacruma, loir, lingua, olere, mpclimenta, delicata (v. Paulus p. 53 et 55.), Ulixei, Mlica D in L , in
meditar!, kadamitatem, Capitodium, adauda, ut videtur, L in D transiit.
Apud Graccos non tanta erat earum litcrarum admitas : ylitixaio/y, quod
pro JivxuXio dictum fuisse Etymol. M. refert, ex Epirotica dialecto
duetum esse puto , quae Siculac cognata erat.
12. Danunt] disertius de voc. Nonius p. 97, 14. Quod in Glossar. Labb. est : Dianunt,
dimaiv , esse debebat : Danunt, dtuatr; sic corr. Vulcanius. Plura
eius paragogae cxempla Paulus p. 60. v. explenunt, et Festus Qu. IX,
12. p. 12, 24. v. nequinont, et XI, 5. p. 37,22. . prodinunt. Respon
de! Graeco Ti&iouyrt, undo ti&u factum est.
13. Dasi] cf. annot.
ad p. 13. . arbosem.
15. Dagnades] Dacnades corr. Scal., a
morsicando. Et Hcsychins, comparatus a Turnebo Advere. XXVIII, 19. :
ouxyi, iido Soviov. Sed fieri poterat, ut consuetudine loquendi CN abiret in riV, ut in Gnossus et Gnidus et Progne et *.
co
ronis devincire] e. e. divinare cod. Bartbii , quo permotus bic quas in

)E SIG14IFICATI014E VERBORUM. LIBER IV.

69

Dauno, lllyricac gentis claro Tiro, qui earn, propter domestican) eeditioncm excedcns r>m ** *
corporis devexa sit deorsum.
illi vocant dwQov.
quod his vie tores in hulls donaban tur , quae postea magnificcntiae causa institutae sunt 5
pitibus, quali amplitudine Hunt , quum Lares ornantur.
ceo esse. Nam iovai dicitur apud cos dare.
icatus, quia invadentibus Gallis Senonibus Urbem sacra in codem loco doliolis reposita
codem loco ne despucre alicui licebat.
i malis utimur, apud antiques autcm ctiam in bonis rebus utebatur. Unde adlmc dicimus 10
urn quia solebat dici ct bonus.
(53)
quid ex lege vetere, quo minus fiat, sancitur lege nova.
Iirasin, Tolentcs significare malum diem.
itur pro disccdere.

Derogare ergo detrabcre est.

15

t antiqui, cui Stipendium ignominiae causa non erat datum, quod aes diruebalur in fiscum,

ml, quod omnes cctt. libri tucn-

Lind., qui passivum in Grammaticis frequens esse observt.

inexas capiti imponcrc.

16.

doli significatu l'lpianus in Digest. IV, 3 (de dolo malo), 1. . 3., ut

Kadern de

od verbo aptissimo temer sub-

Goth, observavit.
12. Dirus] Glossaria Labb., ubi dirus explicant
Oto/horo et , boc Verrii verbiloquium expressissc non dixcrim.

6. Antonin. Lib. 31. Servias in

Servias in Virgil. Aen. Ill, 235.: Sabini et Umbri, quae nos mala,

t. Aid. vg.

dira appellant.

s/pulia Lins, minus

13. Derogare] cf. Paulus p. 11. v. abrogare, et

ilicac] Scal. compart donaticas

p. 61. v. cxrogare.

Qu. X, 17. p. 180, 30. . optio-

rodd. interpolatis, ut illo apud Bartb. Advcrs. XL, 16.

illae atblctarum.
6. 44x1m
matures quam virorum , Scal.

r'uiui locutionem eiusmodi interpretan voluisse, qualis ex Varrone afl'cr-

it.
7. Dotem] cf. Varro
, et //< (cribe , ut

sanitatem.

eckbium, Corp. Inscr. I. p. 805.),

V. p. 706. d. et Crit. Arnob. Ill, 14. T. VI. p. 160, b., et sic in Plaut

vg.

didoiic boni codd.

Liv. V, 40.

8.

Corrige Placidum

14. Dierectum] Diem rectum non est nisi in

Apparet, Vcr-

tur a Nonio p. 49, 26. : pipage in diercclum a domo nostra islam inAlii dierectum rectius crucem interpretati sunt.

15.

Dirigere] Diribere corr. Meursius Exercit. crit. II, IV, 15. in Opp. T.

Curcul. III. v. 54. legit, non apta mutatione.

codd.

discedere vg. Lind,

diseidere] boni

discindere corr. Scal.,

qui vidit versum

prope cloacam maximum,

edam Romani loco occulta de-

in Curculione III, . 54. intelligi , ubi dissicit legi solet.

). ne despuere] ne despuere quit edd. veil, habent, Lind, recte

nius p. 290, 5.

.npiim p. 129.

10. corn-

legatur iubet Lind. , recte fortasse , cum minus credibile sit ,

praeter

id accusativus cum verbo utor

verba runcare et runcinarc fuisse etiam tcrtium aliquod runcirc.

17.

Latini sermonis aequc ac prima

utebantur vg.

Illud rcstituit

Diseidere e

codd. restituendum esse monuerunt Meursius 1. 1. Dac. Lind.

16. Derunciunt] boni codd.

Dirunciant vel diruncinant coni. Dac.

Cf. No

Dirunciunt vg. Lind.

Deruncinant in Comment, ut

Dirutum aere] cf. Nonius p. 532,4. . aere diruli, et Fcstus Qu. XIII, 21.
p. 93, 21. v. rcsignatum aes.

(S3)

PAUU DUC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

70

Dclicata diccbant dus consecrate, quae nunc dedcala. Unde adluic manct delicatus, quasi lusui dicatus. Dedi
care aiitcm proprio est dicendo deferre.
Depuvere caedcre. Lucilius: "Palmisque misellam Dcpuvit mc", id est verberavit me, quod ipsum ex Graeco no
tov naietv.
5 D edita intelligitur valdc data.
Depcrire significat valdc perire.
fet Graeci appellant pelles nuticas, quas nos vocainiis scgestria.
De in uni, quod significat post, apud Liviiuu demus legitur. Alii dcnium pro dumtaxat posuerunt.
Denicales fcriae colebantur, quum hominis mortui cansa familia piirgabatur. Graeci eniiu viv.vv mortnum dicunt.
10 Deminutus capite appellabatur, qui civitate mutatus est; et ex alia familia in aliam adoptatus ; ct qui liber altcri
manciple datus est; et qui in bostium potcstatem venil ; et cui aqua ignique intcrdictum est.
Dividicula antiqui diccbant, quae nunc sunt castelia, ex quibus a rivo commuai aquam quisque in suuin fnu
dum durit.
(54) Defrui diccbant antiqui, utdcamarc, deperire, significantes, omnem fructum pcrcipere.
15Dividiam discordiam.
1. Dclicata] cf. an no t. ad p. 52. . dacrimas.
lusui] usui Go.
luxui Aid. Sed nihil in hoc inepto etymologic lusa mutandum est-

nXolov.

1. 2. Dedicare] "Cf. Non. p. 280. , ubi pro dedicare baud dubie legcn-

T. II. p. 258.

dum delicare, quod ipsum apud Paullum nostrum rcstituendom.

emendatae lectionis : quo nomine infra in privatis feriis recensentur a

etiam Nonium in Dclica p. 98. et p. 277.

Cf.

Addc quae dixi ad Plauti

Ampbitr. II, 2, 38. et ad Milit. Ill, 2, 31." I !.. Li.

De Nonio dubito,

8. pro dumtaxaf] Vcrrius primus buius consnetudinis testif

est; nam alioquin inferiori aetati tribuitur.

V. Hand, in Tursellino

9. Denicales] Dcnecales A. Aue. in mg., cum signo

Keslo Qu. XII, 12. p. 52,27.

vUvr] Tg. Li,

Deminutus] Tg. Lim>. e bonis eodd.

uekin M. Go.

Diminutas ed. Tct. Aid.

10.
appel

qnoniam etiam vulgaris verbi dedicare forma ex antiquioribus scriplori-

labatur] appellatur M. ed. vel.

bu, Telut Lucretio, plane elnninari ncquit.

benduni multatus est" Lino., non reetc ; nam civitate apud Romanos nemo

In Paulo autem Dedicare

propter Tcriloquium adicctum mutari non potest.

Partcula autem mon

eivitate mutalus est] "Fortasse srei-

atrat, bacc luperioribus, ad expediendam vcrbi originem, siihiuncta fuisse:

multabatur; mutari autciu civitate (ila Latine dicitur, . Cic. pro Balbo
13, 31 sqq.), salis constat, neminem poiuisse sine media capitis, deminu-

quaproptcr Lino, ca non recle disiunxisse puto.

tionc. Medium cnim capitis deminutionem patitnr, qui sola civitate amissa

Glossae Placidi p. 451. i

Deligare (scribe Delicare) dferre, quod et dedicare diccbant, pro com-

libcrtatem servat (. L'lpiani fragm. 11, 12.

mercio (i. e. perrautatione) litlerarum.

3. Depuvere] Depuvire

autcni eivitate mulahatur, is non poterat non amittcre Romanam , cum

At poterat etiam huns vcrbi , ut sexcentorum , antiquior

duarum civitatium civis esse iure civili nemo posset (Cic. pro Balbo 11,
2S.). I)e reliquis moneo , capitis deminutionis species a Paulo parum

corr. Si t.

forma esse tertiae coniugalionis : puvio (pavio), puri, purere.

lus p. 113. . obpuviat.
Depuvit] M. edd. Tctt. Tg.

Cf. Pau

Lucilius] apud Dousam in inc. 88. p. 11.

Depuviit Gu. Limd.

IUud praetuli propter

Gaii Instit. I, 101.);

discerni, et excmpla sine certo ordinc ct temer cnarrari.

testaient] Linn, e bonis codd.

polcslate dclerior cod. , at Tg.

qui

11. po
12.

infinitirum depuvere et statui, bexametrum priorcm in . misellam

castilla] . imprimis VitruT. VIH, 7. IX, 0. X, 12.

cxirc.

Xoc, ovopta tirai gjiaovioc al ainarrot nal fifoiZorroc vttQ.

codd.

3. 4. euro naiitr] Lisd.

est sai Tg.

apo tu patin (nein Gu.) boni

5. Dedita] cf. p. 54. . devitare, p. 55. .

despretus, p. 56. . deorata et deactio , p. 57. . decnltarunt, et quod

ftatim sequilur deperire.

7. .-V.n] scripsi; id sihi volunt boni

codd., Go. ! in quo est Derrhis , et M.,

qui babet Dcrkis.

Tg.

14. Defrui] cf. p. 56. . deactio.

Hesychius : Kt'inii).-

15. Dividiam] cf. Varro de L.

L. VII. . 00. Nonius p. 101, 19. . divida (ser. dWidiae) et 96, 22.
T. divida. Glossar. Labb.: Divida, t/tattt, et: Dividua, ina/IHj , quod
adicctivum esse puto cognatum cum illo substantivo divida.

Caetcrum,

. Lina.

In navium armamentil (it4; censentur a Polluce I,

cum ipsa Plant aliorumque poetarum , quos grammatici laudant , verba

9, 120.

scgestria] cf. Varro de L. L. V. . 166. Glossar. Labb. :

attente consideramus, intclligimus dividiam dictum esse pro tacdio et

Segestrum, oriyuainor , tqJcuov (yttfsov coni.

o t m/ion Casaub. in Sucton. Aug. 83. i

Sc al. in Festnm,

neutrum aalisfacit) , KtOiua

aegritudine mentis,

dividias de dissensione.

Nam quae l'ulgenlius,

qui dicitur, p. 564. . dividias Propcrtio affert, fidem babent plane nullam-


)E SIG14IFICATI014E YERBORUM.

LIBER IV.

71

rersus.
t, ut princeps, qui prmum coepit.
sit, vel quia omnia commoda hominibns dat; sire a Graeco og, quod significat metum,
sit. Sed inagis constat, id vocabulum ex Graeco esse dictum, aspirationc dempta, qui .'**.^
aens erat.
, 5
labant, ut a deo ortum et diurnum sub coelo lumen, 710 zov Jig. Undc adhuc sub
non fit sub tecto, ct interdin, cui contrarium est noctu.

it

diccbant.
tur et tricenariae, quibus sacra adituris decern continu is diebas, vel triginta certis 10
m erat.
. .
repra iam vita, ut crepusculum exlrcnium diei tempus. Sive decrepitus dictas, quia
noverc se, nec nlliiin facerc potest crepitiim.
, qui fit ab ortu solis ad occasum ; alter ex transverso appellatur cardo,
decumani fluetns, quia sunt magna. Nam et ovum decimum mains nascitur, et 15
mus dicitur.
taris aniniadvcrsiouis, castigatione maior, ignominia minor.
suis offerebant.
dnis cquitibns praesunt.
omnes perfectiones antiqui politlones appellabant.
20

qui probibitus sit pubes fieri.

m.
coepit] Lin, et omnes,
toc] cf. Lucret. de R. N. V, 1160.
aeco &io Tg.
6. i'iim] cf.
. sub diu] boni codd. Luid, sub
lud apud Plantum legitur in Mofit Tg. Lia, e Gc. et als dete;orr. Dac. (lorn. , certc mini
ollato Nonio p. 98, 19. et Glossar.
itiqui dicebant] dicebant antiqui
cf. Festus Qu. XII, 21. p. 61, 4.
lue. et cod. Berolinensis, uterque
ebus cett.
12. Decrepitus]
sar. Labb. : Decrepitus , vxiqyq'Toc, inmrevxcit. Placidi Glossae
iie avulsi sunt, sed qui iam cre.
crpera] cf. Paulus p. 40.
lOni codd. Lino. Decumanus Tg.
. Plia. N. H. XVII, 22, 35. . 169.

XVIII, 34, 77. . 331. PalladinsIII, 9. 18. Ilyginns ap. Goesium A.

F. 11. p. 150. Siculus Flaccus apud eundem p. 15.
15. Decumana]
cf. Paulus p. 4. . Albesia. Placidi Glossae p. 452. : Decumanae, mnximae , a flucht dcimo.
15. 16. fluetus deeimus] ila Ovidius M.
XI, 530. Trist. I, 2, 50. et alii poetae.
17. Deprensa] poena puto
}ji uvToyoiQt deprchensorum. Dpensa coni. Goth. , sine iusta caussa.
Philoxeni glossam: Depensi i'.i otnrlatae , ab bao re aliennm arbitrer.
18. dus suis] uni Herouli id factum esse, obiicit Paulo Sen.. Sed ille
veteres, non antiques tantum Romanos posuit.
19. min'imct] cf.
Varro de L. L. V. . 91.
20. Depolitum] nisi fallor de perfecta
agri cultura dictum est. Cf. Varro apud Nonium p. 66, 29. et Lex. rusticum . poli lio et politor.
21. Degunere] apparet . gustus
partieipium esse antiquioris ci no. Frustra A. Aug. in mg. coni.
degumare , et Scai.. in Coniect. in Varr. de L. L. p. 80, 25. (p. 151.)
degumiare, quod si fuisset verbum, non degustare, sed devorare signifi
care debebat. Glossar. Labb. : Degunere , noyevouo&ai xa ovyrtaoai
(pvyyivoui).
22. Decures] cadem i le ruin leguntnr p. 57. (. .
II, 2.). Cf. etiam p. 38. . centurionus.
23. Depubem] cf. p. 28.

\\\-

72

PAULI DUC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

De tes togac detritae.

(55) Dictynna Diana, quam esse lunam putabant, dicta, quod fulgore suo noctu omnia ostendat.
Deblaterare est stulte loqui. Nam Gracci Xaxag stultos appellant.
D cacare vocabatur, quae nunc Puteoli, quod ca civitas quondam iustissime regebatur.
5 /ljfiot apud Atticos sunt, ut apud nos pagi.
Dice pro dicam antiqui posuerc.
Dec er m i a dicuntur, quae decerpuntur purgandi causa.
- Diser tiones divisiones patriinoniornm inter consortes.
Dispensa tores dicti, qui acs pensantes expendebant, non adnumcrabant, Ilinc deducuntur expensa sire dispen10
sata vcl compensata. Item compendium, dispendium, assipondium, dupondium.
Dispescere est proprio pecus a pastione deduccre, ut compesecre una pascere et in uno loco continerc.
Despretus valde spretus.
Desivarc desinere.
Diss le us porcus d'ici tur, quum in ccrvicc setas dividit.
15 Disert s a disserendo dictus.
Dignorant, signa impoiiunt, ut fieri solet in pecorihus.
Disertim pro diserte dixerunt antiqui.
Dis ti s u ni et pertisum dicebant, quod nunc distaesum et pertaesum.

. bisela et p. 55. . dissulcus. Glossae Isidori: Dcpubis, porcus suyens

y .... a setii. Portasse fuit: t/ui nondum bisetus, dictus a setis.
1. Decotes] "L.m. addit: Decotes, Decuriones." Us. Sed nullus ex
lia, ijiios Litio, contulit. Decutes, quasi sine cute, alios scripgisse refert
Gotu. Ita Lipsius Elect. I. in Opp. T. I. p. 259.
2. suo] d. yet.
Aid., ut Tg. Lind, om. , causea non addita.
ostendat] niinirum a
Yerbo dttxvirai: aliter mytliographi Graeci.
3. Deblaterare] Deblacterare cd. vet. vg., quod Liid. non annolavit. Cf. p. 28. v. Matero. Nonius
p. 90, 9. . deblaterare.
lcixat] vg. Lind, blacas boni codd.
4. Dicaearchia] Lino., ut mg. A. Aoc. Dieearchia vg. Cf. Paulus p. 91 .
v. minorem Dcluiu.
5. AT^ioi] A. Aue. in mg. Lind. Demoe codd.
ut vg.
. dicam] Gd. deteriores codd. A. Aue. in mg. die M. , ut
Tg. Illud iure practulit Lind. , sed non iuslnm ob caussam.
"Vult
enim, opiner", ait, "hoc dicere Fcstus , Dieis Tocabulo veteres usos
fuisse pro Dira i. e. ixtj." At comparatis iis, quae in annot. ad p. 22.
. alliage apposui, liquet, dice, abieclo M a terminatione verbi dicem,
pro dicam a Catone aliisve vetustis scriptoribus usurpatum esse : id
quod Scal. iam viderai, in eo tantum falsos ille , quod dicem ut lcgeretur postulabat. Recte etiam Placidus p. 452. : Dice, dicam.
7.
Dceermma] a carpen. lu, ut omentum ab apiendo, omentum ab opinio,
gluma a glubendo, glomus a globo.
8. Disertiones] vg. , ut Aid.
Desertionts Lim., e bonis codd. ut videtur. Sed illud propter gensum

Tcrbi praetuli. Turnebus in Advere. Ill, 11. et Uas. legcndum.censent

Disortiones, et Scal. confer e Gloss. Labb. : Dissortes, utxlqoa&fntf,
et Dissortium, /, iaruat. Idem tamen illam voc. form m ita
tuetur, ut E pro arebaistice dictum sit, ut in toc. Apello pro Apollo.
Mihi autem E eadem plcnioris localis infraetione ortuni videtur, quae
obtinuit in voce, temper! et tempestas a tempore.
9. Dispensatores]
cf. de ea re Yarro de L. L. V. . 183. Plin. N. H. XXXIII, 3, 13.
. 42. 43. Gaius Instit. I. . 122. lsidor. Origg. XVI, 25, 3. Paulus
p. 116. . pender poenas.
o/ut] quia ed. Tet.
11. Dispescere]
cf. p. 31. . compescere.
12. Despretus] cf. p. 53. . dedita.
13.
Desivare] Desinare mg. . . et cod. Bcrolinensis , quod e coniectura
mutatum esse apparet. Ita etiam Gifanius in ind. Lucrctii v. lavere.
A desinendo ortuni est adiectivum nomen desivus , ut oblivio ab oblinendo; hinc dcsWare. Quae in Gloss. Labb. sunt : Desinator (scr. Desivatus) , uoTjihjToc , et Diesuatur (Desivatur corr. Scal.) , oi/&tlTat (ser.
oi/ o7]&tiiui) : inde coniiccrc licet , Desivare dictum maxime esse de
soeiis a societate deficientibui.
14. Dissuleus] cf. p. 28. . biseta.
Quod est in Gloss. Labb.: Disulcis , xvVS talrq., dutvAuS, Scal. (
Paulo optime corr. : oo Ji/atTiy.
16. Dignorant] gnorus i. q.
yvot/ioc. Glossar. Labb.: Dignorat, avuirtvaati, et: Dicoral (qood Scal.
emendat: Dicnorat), aiuyivoxH.
17. Disertim] plura de hoc TOC
Nonius p. 509, 22. . diserte.
18. Distisum] cf. Festue Qu. XI, 2.
p. 34, 4. . pertisum.

(35)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER IV.

73

Del n bru ni dcebant fustem dclibratum , lioc est decorticatum , quem veneraban tur pro .
Delicia est tignuni, quod a culmine ad tegulas angulares iufimas versus lastigatuin coDocatar; unde tectum deliciatum et tegulae deliciares.
De gre antiqui posuerunt pro exspeetare.
Deteriae porcae, id est macilentae.
/
Del i bare aquam su Ico derivare.
'
Dclicare ponchan t pro dedicare.
Del qui uni solis a delinquendo dictum, quod dclnquat in cursa sno.
Delinquerc est praetermittere , quod non oportet practeriri ; bine de li quia et delicta.
Del i q u um apud Plantum sgniGcat minus.
Detudes esse detunsos *, deminutos.
Delaniare est discindere et quasi lanam trabere, untie lacinia et la ni us dicitur, qui pecus discindit.
Delapidata lapide strata.
Dextans dicitur, quia assi deest sextans, queniadmodum duodeviginti et deunx.
D 1 u i t solvit , a Graeco dtaXveiv.
Dilectus militum, et is, qui signiGcatur amatas , a legende dicti sunt.
1. Delubrum] conspirt cum nostro Masuriui Sabinus apud Senium
in Virgil. Aen. II, 225. cf. IV, 56.: adversatur Picado - Asconius in diTaationem .3.: Sunt ri um, qui delubra ligna delbrala, id est decor tica la , pro imulacrs deorum more velcrum posita exittimen t , sed
male. Saltern non minus docte, quam quae alii etymologi in .
explicando luscrunt.
V. etiam Fronto de differ, voce. p. 471. ed.
Franco!'.
2. Delicia] Non aliae eue videntur dcliquiae apud Yitruvium VI, 3., ut colliciae etiam coliiquiae dienntur. Quanquam ulriusque voc. , non aflirmaverim , originem esse candem : nam deliciae , at
aquaeliciam (. Paulas p. 3.), ut dices et inlices (v. p. 84.) ab antique
verbo lacio (v. p. 23. v. allicit), dcliquiae autem a liquando descendunt.
Verumtamen , cum forte horuni verborum significatus in cadem re congrueret , atque syllabae et et qui, quod in multis voce, permutabanlur
(. annott. ad p. 9. v. acupedius, ct p. 9. . aquipenser) , nullum facer
possent discrimen : factum est, ut ii vocabulorum rivi e divertis fontibua
orti in unum quasi alveum conflurent.
fus ti i a tum] boni codd. Tg.
Lino, fastigium deteriores duo codd. et mg. A. Aug. versus fastigatum
ita interpreter, ut idem sit quod versus declivitatem tecti.
3. tegulae
deliciares'] quae sunt supra tegulas colliciarcs {xnjautae. Xtorto*ia>lov<
dicebant Attici), quas Cato de It. lt. 14. memora t.
i. Degere]
Dir. iiiavult legere degerere (ut cod. C. Bartbii habet, Advera. XL, 17.),
aine insta causea , nam ut desidcre otiosam sessioncm , ta de - agere
actionem sine fine continuatam significare poterat.
exspeetare] expeetere coni. Lipsius in Epist. Qu. Ill, 20. p. 183. et in Elect. II, 21.
p. 336. , collate Nonio . degere (p. 278.). At quanquam degere est
etiam detranere , non video quomodo rarissime ilio verbo expectere ex

plican possit.
6. Delibare] boni codd. Lina. Delibrare Tg. Hoe
> libramento aquaruin, de quo multa Vilruvius, ducitur : illud a Graeco
if i',7* derivatur. Dacerio unice placet , quod in Mss. , nescio qnibus,
esse dicit, Delirare : sed buius vcrbi alius est significatus. Delimare,
i. e. in liinum seu obliquum duccrc , coni. Bartb. Advers. XL, 16.
7. Delicare] cf. p. 53. v. delicata.
8. Deliquium] V. Gellius Annal,
apud Serv. in Virgil. Aen. IV, 390. Glossar. Labb. ; Deliquium, txiuy/tc
Tjliov.
9. Delinquere] cf. Servios I. 1.
deliquio] delinqui
Go., sed neqne hoc , eque delinqui nomen apud Gellium Annal. 1. 1.,
me iudice, defendi potest. Quod e Glossis Labb. excitatur a Goth.:
Deliquiunt, jioTiyxono , uMvatr, ductum est ab alia plane origine, non
a linquendo (**>), sed a liquido sive liquore (Xinu). Glossar. Labb. :
Delicuum, , quod puto fuisse Deliquium.
10. Deliquum]
v. Plant, in Casina II, 2, 33. Scal. postulat, at quatuor syllabis scribatur Delicuum. At deliquum sive deliquom non minus sanum est.
11. Detudes] Glossar. Labb.: Detudes, uun&hxii, quod ut&( fuisse
coni. Vulcanius.
delunsos] vg. Lino, detonsos boni codd. edd. vett.
Cf. lect. var. ad v. defrensam, paulo inferas.
12. Delaniare] Libo.,
e bonis codd. , ut videtur. Difamare vg.
discindere] decedere M.
Fortasse descinderc scriptum fuit.
lacinia] laniena mg. A. Aug. :
male.
discindit] vg. Lib, discedit M. discidit Go.
13.
Delapidata] Glossar. Labb.: Delapidata, Ui<nquxa.
14. Dextans]
cf. Varro de L. L. V. . 172. et Paulus p. 27. v. bessern.
15.
Dfait] Glossar. Labb. : Dcluo , xuranXvra dnoXovouai. Sed haec nou
1.
Fcsto petita sunt.
dutlvii*] vg. Limb, diulyin boni codd.
Diircrnj] boni libri, vg. Lu. Deech Aid. "Ita semper, non de-

10
(56)

1")

74

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(36)

Deliberare a libella, qua quid perpenditur, dictum.

Detrcctare est male tractare.
Dextimum et sinistimum antiqui dixerunt.
Dcxtra auspicia prospera.'
jDcxtrariini tibiarnm genus est, quae dextra tcneutur.
Diobolarcs meretrices dicuntur, quae duobus obolis ducuntur.
/-'Dies dictus, quod divin! sit operis , sivc ab love, eius, ut putabant, rectore, qui Graece Jia appellator; sive quod
I
acr diurnus debiscat in candorem.
Diabatbra genus solearum Graccanicarum.
1Q Dcorata perorata.
Deactio pcractio.
Dianius locus Dianae sacra tus.
',
Diffarreatio genus erat sacrifica, quo inter virum et muliercm fiebat dissolutio. Dicta diffarreatio, quia ficbat farreo
libo adhibito.
j^Dium, quod sub coelo est extra tectum, ab love dicebatur, et Di al is flamen, et Dins heroum aliquis ab lore
genus ducens.
Defrensam detritam atque detunsam*.
If ctiis , in Teteribus libris est. Sic in Pandect. Florent, titulo dt te
militari, cap. 4. Ita etiam aeribendum est, titulo communi divid. cap.
20. , ubi delictum scripserunt. (Plura exempta e Digests aflfcrt Gotu.)
Vide Latus Lucrinus (ap. Paulum p. 90.: sed ibi res incerta est) et
Neclegens (ap. Festum Qu. IX, 12. p. 12, 13.)" A. Ace. Etiam apud
Varronem de L.L.VI. . 60. p. 243. d. Speng. boni libri babent dllectuf.
Glossar. Labb. : Dileetus, yunrj&ii xal arvui uXoyiu, plane ut Festus.
1. Deliberare] alia de eo toc. Nonius p. 282, 8. 429, 18.
2
Dctreclarc] Detractare libri deteriores , quod non raro eum habet sijni
fieatum.
3. Dtxtimum] cf. Nonius p. 94, 27.
4. Dextra .
prospera] at . Festus Qu. XV, 13. p. 145, 1. . sinistrae aves, et Qu".
XV, 25. p. 157, 19. . sinistmm.
5. Dextrarum] cf. Paulus p. 81
. impares tibiae. De bis Die. unice probat, quae Salmasius disputa
rit ad Vopisci Carin. 19. T. II. p. 826. cf. Exercit. Plin. p. 86. Sei
en non omnem scrupulum dubitantibus exemerunt.
6. Diobolares]
*'. Varro de L. L. VII. . 64. Haec explication! . dies postposita
invenio in ed. Tet. Aid.
7. ab loue] M. Tg. a love Lnr>. e
Go. Diove in deterioribns ex interpolatione ortura est. Iovcm et diem
eiusdem esse originis , antiqui , quanquam imperfecta tum et incondita
arte etymologic, intcllexerunt. V. imprimis Varro de L. L. V. . 66.
Macrob. Sat. I, 15. Linn, quod dicit, Zivi ortum esse ex Jtie , ut
dtvivaoe ex /iiQvvooc, non plane approbare possum. Nam cum primitiva
forma nominis fuerit DJU, et Graecum Z pro DJ ponatur, apparct radicem ZV in Ztve cadem lege esse productam , ac ZV in Ctvyrv/u.
In JIFO antem , quod est Atoe , consonantium et vocalium ratio per

mtala est.
9. Diabathra] cf. Varro de L. L. VII. . 53.
10.
Deornfn] cf. p. 53. . dedita.
12. Dianius] Dianium coni. Scal.,
tit est apud Lit. I, 48.: probabiliter , quoniam Paulus saepius neutra
pro masculinis, masculina pro neutris habuit. V. annot. ad p. 36.
. cassiculum. Possis tamen etiam locus refingere in Incus.
13.
Diffarreatio] Glossac Isidori : Diffarreatio, dissolutio inter virum tt foeminam. Tertius testis huius caercmoniae est titulus apud Marinium
Iscriz. Mb. p. 143. (Orell. n. 2684.): Centenario consiliario Aug., *cerdoti confarreationum et diffarreationum, adsumpto in consilium ad
IIS. LX. M. . iurispcrito.
quo] Linn, e bonis codd. quod Tg.
quom aut 17110 scribi iusscrat Dac.
dissolutio.] Distinctionem omisit
Lin.
15. Diitni] cf. Varro de L. L. V. . 66. et superius dicta
p. 54. . dium, et p. 56. . dies.
ob love] M. ut Tg. a love
Lin, e Go. V.PaiEr. IV, 3.
Dius] Per caliginem , Pauli inscitia
A
huic loco oflusam , dispcxit Scil. , dictum fuisse de Dio Fidio , idque "
clarissime comprobatur comprate Varrone V. . 66. Placidi Glossac
p. 452. : Dium /idus (ser. Dius fidius), lovis filius.
17. detunsam]
Aid. detonsam boni codd. Tg. Linn. Idem est vitinm , quod supra T.
detudes ab alus correctum est. Frcnderc antem , quod Festus saepius
interpretatiir frangere (. p. 68. . frendere , et Qu. IX, 11. p. 11, 14.
. nefrendes) , quomodo idem esse possit quod tendere , non assequor.
Nihilo secius admodum Tetustam esse earn corruptelam, ostendunt Glos
sar. Labb. , in quibus est : Defrensa , unoviju Otuwttan , ilovna rt&iioftirq, et: Defrens {iovoa, &io/to. Ileclius Placidus in Glosais p. 452.:
Defrcium, detritum, mtrfc atlhuc fresa faba, quae obtrita frangitur.

>E SIGMFICATIONE VERBORUM.

LIBER IV.

To

-aepositionc et loci significationc , ut cxlndc, pe rinde, pro in do, s bin tie, quae
Ponto.
proximo qnemqnc captom , ut principem prinium captum.
appellantur , qui ei in divisionc rcgni , quam cum Dauno fecit, ccssernnt.
omedes scpultua est, excedens Italia.
nr , qui scxagcnarii de ponte deiicicbantur.
e a sideribus dici ccrtum est.
succisum , quibus confovcri erat solitum lignum.
tir. Qui enim populum fraudt, peculatus poena tenctur.
int.

5
(57)

l/
10

4
41

nam , quod putabant Iovis , ut nocturnum Summani.

15

LIBER V.
ac semisomnum, ycl , ut alii volunt, alucinatorcm et nugarum amatorem , sivc haloncm,
;ucntem , quod wXov vocitant Graeci.
iuidam compart Doederlin. Syiion.
cipem] cf. p. 54. v. deinccps. Ap..
5. Diomedis campi] have,
carmen posita esse, in quo erat:
fuge: ne te alienigenae cogant lit
. Liv. XXV, 12. Cf. Paulus p. 52.
Diomedea cett.
7. Depontani]
estiinonia, Varronis apud Nonium
1. v. sexagenarios, unde apparet,
quam in stira Sexagesi professus
io 35., Ovidil F. V, C25., Macrobii
et ipsins Festi Qn. XV, 7. p. 143,
tur, Verrium pariter ac Varroncm,
ita , deponanos eos Ii.iliuis.se , qui
Li essent.
8. Desiderare] cf.
raesiderare.
10. Defomitatum]
Pauli interpretatio est. Defoitionc. Deformicatum d. vet. mg.
idus p. 463. : Formilat , fonnitibus
mitibus. Glossar. Labb. : Defamo
fomito.
11. pcore] peculatn
i est.

Cf.Fcstus Qu. XII. p. 45, 13.

et Qu. X, 29. p. 18G, 18. T. peculatus. Glossar. Labb.: Depeculatio,

roof a/toc tjitoaiuiv /Qt/itroiv. Lucilii faceti versus apud Nonium p. 97,
7., suadeo, ne sine necessitate immutentur. Bene sc babent bi tetramelri: Depoculassere aliqua sperans me ac deargentassere, Decalantitare, eburno spcule depeculassere, quod attinet ad numros, et scnleiili.i
aperta; loquitur mulier de mulicre, quae ipsam pculo, argenteis vasis,
calandra, ebrneo denique speculo spoliare volncrit.
12. occultarunt] ita codd. deteriores sive correcti , item vg. et Lino, occuparunt
boni codd.
13. Decalicatum] cf. p. 36. v. calicata, et p. 45. v.
calicatis. Decalecatum corr. Salmas. Exerc. PUn. p. 868. , col. 1. b. :
qua antiquiori voc. forma non video cur opus sit. Glossac Isidori :
Decalco, dealbo. Placidus p. 453.: Decalcatis , de cale ablatis. Scr.
albalis.
lilitm] politum liber Basileensis, teste Bartbio, Advers.
XL, 16., quod non indocto librarlo debetur.
14. Dium] cf. Plin.
N. H. II, 53. Festus Qu. XI, 5. p. 37 , 1. v. provorsum.
Glossar.
Labb. : Fulgurium (Fulgur Dium corr. Casaub. in Sucton. Aug. 29.),
xniuvvohov y/iftvv , et: Fulgur submanum , xfavyofihor rtqait
vvxi(ivv, voc. origine maie intellecta.
15. Dicassit] cf. p. 53. v.
dedicare.
17. Elueitm] liunc et alucinatorcm ctiam Cloatius Vcrus apud Gellinm XVI, 12. ad eandem originen refert, Graecum verbum lvttr. Cf.
p.h . alucinatio. p. 75. v. bclucum.
alucinatorcm] boni codd.

K*

it

PAULI DIAC. EXCEBPTA. EX LIB. POMP. FESTI

76

(57)

Em ere, quod nunc est mercan, antqui accipiebant pro sumere.

El ices sulci aquarii , per quos aqua collecta educitur e Iiris.
E n n a m etiamne.
Elaudare plus quam nominare.
5Elecebrae argentar iae meretrices ab diciendo argento dietae.
Electabo eliciam.
Enunquam ecquando.
Emussi ta ta ad amussim facta.
Endoitiuin initium.
10 Em tum.
Empanda paganorum dea.
Emem eundem.
Elumbum cvulso lumbo.
Elinguem sine lingua.
15 Elacatena genus ealsamenti, quod appellatur vulgo melandrea.
Enubro inbibenti.
Elixa a liquore dicta.
et Lind,

allucinatorem vg.

tantuui lectum.

halonem] voc. hoc significatu semcl

18. hesterno] codex Lipsiensis , ut Tg. et Lino.

externo boni codd. edd. vett.

qttominus ab cadem origine duplex nomen, amussis et cmussis, deductum

esse credamus?

Placidus p. 461.: Emussitatos , musim (scr. ad amus

sim) exactos.

1. Emere] cf. p. 5. . abemito.

2. Elices] cf. supra p. 55. .

procinclu.

9. Endoitiuin] cf. p. 58. vv. endoplorato , et endo

In Glossar. Labb. sunt, ut monet . , endoclusa , endo-

delibare, et infra p. 84. . inlex, etiam anoot. ad p. 23. . .illicit. Glos

picus, enddpesciscas , endodecarit, endofestabat, endoribuum. .

sar. Labb. : Elix, drunvoij o/iiuv (sed hoc aliud est atque sulcus aqua-

Em] haue glossam, quae vg. otuittitur, addidit Lino., rectcque earn

rius), et: Elieatores , viqoonot, et: Elieiet, aymyr^.

3. Eimam}

tuetur.

10.

Nam em accusativus casus est pronominis is , ut tum demon

En iam coni. Turneb. Advcrs. Ill, 5., et Liad, in comment., qui En

strativ! TOS.

particulam interrogativem esse vult.

Idem tamen inferius , ad voc. nc-

Pandam memorat Varro apud Gell. N.A. XIII, 22, 4., idque nomen ex.

nam verum sibi vidcri professus est, quod antiquius

plicat (id vidit non . primus, sed Sen., in Conicct. in Varron. de

ccrim, p. 521.
esse putat

quam

cnim ,

sed

ab eadem

pronorainum

stirpe ductum.

11. Empanda] boc nomen alias non repertum:

de L. L. 49, 9. (p. 80.)) dem Varro de Vita P. II. apud Mon un p. 44,

Quidni statuimus , nulla litera mutata , on ad eundem modum com

7. v. pandere.

positum esse, ut enunquam et quidnam?

est geminatum em.

Idem sentit V. D. in Ephemer.

Antiquit. 1836. p. 1019.

5. Elecebrae argentariae] utrumquc voc.
efficit buius articuli lemma: quoniam Plauti verba cxplicantur in Menaeebm. II, 3, 26., ut Se il. observavit.

6. Electabo] ct boc Plauti

Glossar. Labb.: Panda, flni'yi<; hq.

13. Elumbum] codd. et edd. vett. Lino.

. 149.

sellin. T. II. p. 371. Glossar. Labb.: Enunquam, htioti , *ui (ser.

mg. A. Aue.

xal ().

de L. L. V. . 77.

Placidi Glossae p. 461. ed. Mai.: En unquam , et quando.

8. Emussitata] etiam hanc glossam Plautinam

Elumbem vg.

15. Ela

catena] accusative casu positum est, quem Paulus , ut saepe, pro nomi
nativo babuissc videtur. . annot. ad p. 7. v. alvcolum. Graccis est

est, in Asinar. II, 2, 29.

7. Enunquam] apud l'lautum saepe lc
gitur, sed etiam apud Terentium , Virgilium, Livium. V. Hand. Tur-

Scribe: ecquando.

12' Emcm]

Graccis in Sicilia fuit avrr em , uvtavzor emem.

/, Plinio pluraii numero belacatcnes ,

v. inebrae.

melandrea] Go. , Lino,

N. H. XXXII , 11, 53.

malandrea M. , ut vg.

melandria

Varro rectius melandrya (melanderya cod. Florentinus),

16. Enubro] i. g. inebro.

V. Paulus p. 81.

E Glossis Scal. affert: Enibra harria, Embrum ,

/-

esse, interpretes videront, eamque spectare ad Militent Glor. Ill, 1,

iniluj/c (Enibrum, noyuatoc. faiXaic corr. Ssj..), Eniber picus,

37., qnanquam ibi etiamnnra legitur : /nest in hoc amussitata sua sibi
ingenua indoles, spreta fide et bonorum codd. et Grammaticorum ait-

reperiuntur, nisi quod . picus ibi omissum est.

liquorum, Festi et Nonii p. 9, 12. v. examussim.

aliter Varro de L. L. V. . 109.

Quid autem probibel,

Znric norjju, Inebra,

onrior /tuvitviixur.

Haec omnia apud Labbaeum

17. Elixa] non

m
)E SIGNIFICATTONE VERBORUM. LIBER V.

77
l 3

J est cum qucstione nclamare..

Implorare namquc est cum fletu rogare, quod est (58)

: signifient aiitoin, quum ex castrls in proelium cxitum est, productos, quasi praecinctos
id antiques togis inciucti pugnitasse dicuntur.
niiiiii.
....
5
tcllcguntur, ant ii, qui ex pa (ris iure exierunt, aut ii, qui aliorum fiunt domiuii ; quoione.

im.

t it.
nt praegnantes, quod earn putabant facile conceptam alvurn egcrere.
jq
mm tur, in quibus homines epulantur. Anclabrie ea, quae-]* in sacrificando diis anclaistraturque.

relabra, quibus frumenta vcntilantur. /

15
us quidem sit reliqua.
,:
desideretnr , non posse praestari. Plautus : "Eiuravit militiam."
accepta liacrcditalc insta facer defuncto debet; qui si non feccrit, scu quid in ea re
v. endoitium. Glossar. Lalib. :
lissimile, vcrbum e XII tabulis
:. Aid. vg.
id I.iMi. : ncscio
] y. anno!, ad p. 43. . classis
ratur , Endo ivtl , iuoufros iv
. sunt: Endo, iv , ti. Endo
in proeinetu] M. , ut vg. nni.
it, non intelligitur, quam oppo>oni codd. vg. Lino, suecineii
M.I. 12. , mg. A. Aug. Ill.ul
. Lit. VIII, 9. suceincti autem
s litera sequent! roc. adbaesit;
pugnitasse] boni codd. Linn.
dointelliguntur cctt.
Intelligitur ctam serviles perjipatas dictas esse a priori do
li non Icti , sed Plautus et Cind legitur in Isidori Glossis :
9. Em] cf. p. 57. .
rie nymphae] non alii , puto,
cinore Camcnarum colebatur.
eoneeptum alvo corr. Turneb.
isse vidctur, ut alvus pro in
fractor in possessionem mittit.

11. Eseariae] cf. Varro de L. L. . . 118. Sed bic mensam escariam

narrt eillibam dictam esse ; Paulus nisi in execrpendo erravit , ipsum
eseariae nomen id genus mensarum signilicavit, ut vasa dicuntur escaria.
V. Iuvenal. XII, 4. Similitude eorum, quae Hesycbius babet: ia/tlgat
... ii')OTQ(u TiTf>yo>roi , est fortuita, si quid video.
Anelabris]
cf. p. 10. T. anelabris.
quae] qua liber ms. Ursini, ut Guelferbytanus alter. Quae lectio ut est correcta, ita non satis emndala est:
dici debebat - qua , ut legit Turnebus Advers. Ill, 5.
anelatur]
vg. aeclaratur boni codd. anclaratur edd. vett. Post bunc articulum
ber ms. Ursini bacc habet: Escendere egredi. Cf. p. 60.
13.
Eseit] cf. Festus: Qu. IX, 12. p. 12, 19. v. nee, et Qu. XIV, 8. p.112,
30. . snperescit, et Paulus p. 113. . obescit. Forma buius eseit erat
verbi ineboativi , significatio futuri.
14. Eapse] cf. Plautus Cistell.
I, 2, 17. Trucul. I, 2, 30. Trinum. IV, 2, HO. cum Lindemanni annot.
15. Evelatum] evullatum corr. Salmas. in Exerc. Plin. p. 907. col. 1,
a. , postea idem pro velabra] valli (i. e. vannuli). At tanta licentia
in Paulo grassari concessum non est. Poterat velum , quod factum est
e vexillo, atque a verbo veho ducitur, etiam instrumentum denotare ad
frumentum ventilandum.
16. Egens] idem veriloquium babet Isidor.
Origg. X, 88.
17. Eiuratio] Glossar. Labb. : Eiuro , /'
it/xvvfit.
Plautus] ex inc. fabula, . Bothium 14. p. 445.
18.
Everriator] banc apparet beredis fuisse appellationem in iure sacro.
iure accepta] accepta iure M.
qui] Gu. Aid. mg. A. Aog. et qui
M. quae cod. Lipsiensis, ut vg. et Litio.

:4*

78

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(58)

turbavcrt, suo espite liiat. Id ductum a verrendo. Nam exverrae sunt purgatio qnaedam dormis, ex qua
,.j ' -v i mortuus ad sepulturam ferendus est, quae fit per everriatorem certo genere scoparum adhibito, ab extra yerrendo
,
dictarum.
Egretus et adgretus ex Gracco sunt ducta a surgendo et proficsccndo. Unde et Nyctegrcsia quasi noctisurgium.
5 E ce ere iurisiurandi est, ac si dicatur per Ccrcrcin, ut ecastor, cdepol. Alii e cere pro cece positum accpiunt.
E a m u s ex Graeco wftev.
(59) Eu a m tertiam orbis partem ab Europa, Agcnoris filia, cerium est appcllari. Sed alii de amore Iovis in taurum vers i
narrant: alii cam a praedonibus raptam, et harem, quae Iovis tutelam , effigiem tauri, babuerit, in earn rcgioncm
esse dclatam. Quidam ob piilcbritudinem rcgionis per simulationem raptac filiae occupatam cam terram ab Agcnorc
10
et Phoenicibus ferunt.
E polo n dicebant antiqui, quos nunc epulones dicimus. Datum est autem bis nomen, quod epulas iudicendi lovi
cactcrisque diis potcstatcm liaberent.
Endiacon lineum filum, quod medici extremo in clysterio rclinquunt, per quod xXva/ios* emittitur.
Euboicum talcntum numo Gracco septcm milium ct quingentorum cistophorum est, noslro quatuor milium dc15
nariorum.
Extrarium ab extraneo sic distinguitur : extrarius est, qui extra sacramentum iusque sit ; extrancus
ex altera terra, quasi cxterraneus.
Ex ta dicta, quod ca diis proseccntur, quae maxime exstant cminentque.
Ext i mum cxtremum ita significat, ut intimo sit contrarium.
1. exverrae] cf. qnae Varro apud Augnstinum dc D. VI, 9. de
J) ve ira dea, quae scopis verrendo Silvanum deurn a foetis mulieribus
arcere credebatur. Quod autem Varro putavit cullurae signum esse,
quo deus sylvestris abigeretur, hoc funebri ritu comprate apparet fuisse
averruncandi cacremouiam.
3. dictarum] diclac A. Aoc. in mg.,
cum signo correctae lectionis. At ipsae scopae, opinor, exverrat dictae
sunt ab boc usu.
4. Egretus] cf. p. 6. v. adgretus , cum annot.
ducta] dicta M.
ftyctegresia] nota Attii fabula.
5. Eccere]
cf. infra p. 61. v. equirine, et imprimis Charisius II. p. 183. P. Glos
sar. Labb.: Ecccr, rije . Placidus p. 461.: Eccere, eccetilis
(fort, eeee: aliis) iureiurando parcere (scribe per Cererem). Apud I'lautum saepe sic exclamant. Cf. Mcursius Exerc. crit. in Ampbitr. 7.,
qui ut eccr scribatur postulat.
Alii pro eccere] banc opinionem
probat Docderlin. Synon. ct Etym. T. VI. p. 109.
6. Eamus] cf.
Varro dc L. L. VI. . 96. : ab il, ite ab xi.
7. tertiam orbis partem]
Varro de L. L. V. . 31. antiquiorcm terrae divisioncm , quae Herodoti
est, in duas partes sequitur.
8. navem] nave corr. Die, qua mutalionc non opus est, cum dc nulla nave cogitari possit, nisi pirtica
illa , in qua Europam fuisse narrabatur.
quae Iovis tutelam , effi
giem tauri] tutela est in mg. A. Aoc. quoius tutela effigiem tauri cor
rigendum putat Urs.: eque aliter Lipsius in Senecae Epist. 75. p. 525.
cd. Antverp. quae Iovis tutelam effigie tauri coni. Scal. , non rectius,
nam tutela non est nisi dcoruni , tauri aulem effigies navis erat parasc-

mon, in prora sculptum. Haec luculcntius cxposuit Salmasius in Excrc.

Plin. p. 403. col. 1, ., qui effigiem dfendit. Lactantius Instit. I, 11.
indiligentius dixit , cam navem tutelara habuissc taurum. Pragmtica
fabulac cxplicatio Philocborum aliquem vel Dionysium sapit.
11.
Epolonos] boni codd. vg. Lind. Epulones deteriores duo codd. Sed
illud ita explicatur, ut apud antiquiores ltoniani epulones epoloni fucrint, ut citrioiii, decurioni, ccnturioni. V. Paulus p. 38. v. centurionus.
Noli sunt tresviri et septemviri epulones.
13. Eudiaeon] v. lxica
Graeca.
xXvo/to] corr. A. Ace. in mg. Dac. Likd. elimos boni codd. vg.
14. Euboicum talcntum] suflicit boc loco moncre , Euboicum talcntum,
quod constat Attico paulo maius fuisse, eque VII M et D cistophorum,
neque IV M denarium esse potuisse. V. Boeckhius de Athen, oecon. publ.
I. p. 21. et cf. quae infra ad Fcslum Qu. XVI, 1. p. 188, 19. annotabuutur.
milium] d. vet. millium Lino.
16.* Extrarium ab extraneo]
haec Verrius gravibus auctoribus motus sic distinxissc videtur, quanquam ecriptorum dicendi consuetude ab ca lege non raro discedit, nisi
libri mss. nos fallunt. Nec Glossaria Labb. ita distinguunt: Exlraneus,
XXu&unos, ct: Extrarius, Orot,
sacramentum] sacra familiae coni.
Dac., ut opponantur sui heredes lis, qui a sacris familiae alieni sunt.
Mihi videtur Verrius aqua et igni interdictum intelligerc , cui nulla
erat foci domestici, nulla sacramenti , id est liliiiiii agendarura , nulla
iuris civilis communie.
18. prosecentur] cf. Paulus p. 124. v. prosicium.
19. itu significa!] boni codd. Likd. significat , ita vg.

(S9)

DE SIGIWICATIONE VERBORUM. BER V.

79

Exterrancus ex alia terra.

Exterraneus quoquc dicitur, qui ante tempos natos ycl potius cicclus est. Dictas antem exterraneus, qnod cum
mater exterrita airo eiecit.
Extern us est alienus terrae.
Experrectus a porrigendo* se vocatiis , quod fere facimus recentes a somno.
Expreta antiqui diccbant, quasi expertia habita.
Excudere, procudcre et incus ipsa a cacdendo dicta sunt.
Explorare antiques pro exclamare usos, sed postea prospiccre et certum cognoscere coepit significare. Itaquc specu
lator ab cxploratore boc distat, quod speculator lioslilia silentio perspicit, cxplorator pacata clamore cognoscit.
Expa pllalo brachio; exerto ; quod quuin fit, papilla nudatur.
Exbures exinteratas, sive exburae, quae exbiberunt, quasi epotae.
Exdorsua dorsum confringe ; alii , exime.
Exfir purgainciiluin , unde adbuc manct suffitio.
Exscendere egredi.
Experitos imperitos.
1. Exterraneus] Glossar. Laltb. : Exterraneus, llovXoc, a quo
distingu videtur : Exterrenus, Jruoc.
2. Exterraneus] Exterrieineus , quod Dac. in quibusdam codd. esse tradit et praeferendum putat , non est nisi in deterioribus et mg. A. Aue. Extemicius liber .
Barthii, qui ipse coni. Exeemitius, Adven. XLI, 12.
4. alienus]
Li>d. e bonis codd. alienae Tg. Scd in mg. habet A. Ane. : alienus
V. alius"). Gloasar. Labb. : Externus , ).Xoti>tr} , ijwnxu.
5.
corrigendo] corr. Ins. et Lipsius in Epist. Quaeat. III , 20. p. 183.
corrigendo codd. vg. Lin.
6. Expreta] boni codd. vg. Lino.
Experta mg. A.. Aug. (non Aid.). Idem voc. constat legi in Plauti
Baccbid. Ill, 3, 42. ex auctoritate optimornm codd. (v. Fr. Ritschclii
annot. p. 62.), scd in sentcntia admodum obscura. Voc. expretus cum
a nulla Latinornm verboriuii stirpe rectins duci possit quam a s per no,
ac Verrii quoque Tcriloquium , quanquam falsum , ad eundem lamen
significatum digitum intendat : cliam Plautus ita explicandus videtur, at
magister a paire pueri vcrberali expretus esse dicatur, quoniam ca quae
narrantur omnia in iudicio coram paire fieri, ostendunt quae sqq.: /Zur
illine iure dieto.
expertia] M. Tg. Lind, experitia Gv. 2. mg.
A. Abc.
7. cacdendo] ita, ut videtur, codd. omnes et edd. Tett.,
ut mg. A. Acc. endeudo Tg. illiul quanquam falsuin est, a Verrii
tarnen opinionibus etrmologicis non abhorret.
Cf. p. 47. . endere.
intus] >g. Lim>. ineudis boni codd. Ita Paulum scripsisse non negaTcrim.
8. Explorare] cf. Paulus p. 58. . endoplorato , et Festue
Qu. XI, 8. p. 40, 10. . plorare.
10. Expapillato] cf. p. 62. . effafilato, et Nonius p. 103, 4.
11. Exbures] boni codd. Likd. Exbueres Tg. Exuberes A. Ate. in mg. "Nisi auetoritas Festi intercederet,
ego liben tius exuberes efaoyaXxTovt infantes interpreUrcr , quemadmo-

dum contra sububeres vitofiaorlovc , ut inveni in glossis Latinis." It

Scal. : ted prohibet etiam ordo literarum , ab Ulis criticis non obscrvatus , ut expoiitum est in Praef. II, 2. Exuberes, exenteratas. buae
exbuae, quae exbiberunt , tentt Barth. Advers. XI.I, 12- Exbuves et
post Exbuvae legendum existimat Linn. Mihi in bis rarissimis .
codd. forma religiose servanda esse videtur. Poterat ab ill bua, quod
potionem parvulorum significat, at Varro ait apud Nonium p. 81, 2-,
nomen aliquod ita deduci, ut ajilaba rus Tel ris terminaretur. Exburis
autem vel exbura est mulier , cuius omne e mammis lac infans exsnxit.
eA'frurar] boni codd. exbuae vg. et Lmn. e deterioribus omnibus, exuberae vel exburae A. Ace. in mg.
quae exbiberunt] ita Paulus
inepte. Debebat dicere : quas infantes exbiberunt. Uberaque ebiberant
avidi lactantia nati, (bid. M. VI, 342.
12. Exdorsua] ita Plau
tus Aulul. II, 9, 2. cf. Nonius p. 17, 29. Glossac Isidori: Exdorsuandam, iudieandam.
Placidus p. 461.: Exdorsuandum , iudicandea.
Obscura glossa.
13. Exfir] boni codd. Tg. Lim.. Exfit deteriores
codd. Quod Scal. Coniect. in Varron. de L. L. 48, 19. (p. 77.) statuit aliiqae crediderant, hoc exfir quomodo parctur, a Fabio Pictore
apud Nonium p. 223, 16. . salis enarrari, nihil est, cum ibi rectius
legator i furies fit. Cf. Festus Qu. IX, 8. p. 8, 28. T. mries.
li.
Exscendere] Eseendere meliores codd. Lins>. Illud tantum deteriores,
sed praetuli id propter literarum ordinem, et quod sacpius ita erratum
est in optimis libris. Cf. infra . exdecimata. Exceder Tg. Pauli iuterprctamentum non iniuste reprehendit Carrio, Emendat. I, 5.
15.
Experitos] cf. Placidus p. 461. : Experitus , no perilus , id est extra
peritiam positus.

10
(60)

15

80

PAULI . EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(60)

Explenunt expient.
Exdutae exuviae.
'
x i |i m , quod excipitur, ut p race i pun m, quod ante capilar.
Ex ci et excutiet.
5 Expata re in locum patentem se dare, si ve in spacium se conferre.
Ex dcima ta electa.
Expectort, ex pectore eiicit.
Expcrrectus est, qui per se vigilare cocpil: expergitus ab alio excitatus, quem solcmus dicere cxpcrgcfactum.
Excidioncm urbis a caedendo diclain manifestum est.
10 Effata elocuta.
Exporgere porro agcrc, exporrigere.
Exoletus, qui adolescere, id est crcscerc desiit.
Exanclare exbaurire.
Exam eu est et aequamentum et iudicii investigatio et apium congregatio vel locustarum.
15 Exagogen evectionem.
Ejturguentes exprimentes.
Exgregiae, egregiae, id est e grege lec lac.
Exodium exitum.
Examussim regularitcr: amussis enim regula fabrorum est: vel, ut alii volunt, ferramentum, quo in policndo utuntur.
20 Exoriri surgere.
1. Explenunf] v. notata ad p. 52. . danunt.
2. Exdutae]
boni codd. vg. Linn. Exclutae mg. A. Air..
3. excipitur] M. nt
vj;. excipiatur Go. Lino.
5. Expatare] id Fesfum , Gotu. opina
tur, in vitioso cod. pro expatrare legisse : cuius criininationis non video
iustam caussam. Expaliare (a spatio) corr. Meursius in Oil. Arnob.
Ill, 9. Opp. T. VI. p. 139. Sed nihil mutandum. Patare, patcre
et pan dire eadem aunt inter ae proportions, ut sedare, sedere, sidfre;
parare, parre et parir; licuare, liquere et lqurc, et alia multa.
Primae coniugationis significado solet esse c.iussaliva , secunda stalum
indicat , tertia vvrlium habet primitivum , nisi quod saepe in praesenti
tempore additamento quodam auctum est.
6. Exdecimttta] Edecimata M. Glossar. Labb. : Edeeumaeio , ilrzoduauvoK;. Edccumatus,
dixaaroc, a(ofoix7roc. Edeeumo , ihodfxuio.
7. Expectort]
iisdem verbis explicat Nonius p. 16, %,
8. Experrcctus] contra
Diomcdca I. p. 572. P. experrectum , censet, dici a quiete impcdilum,
expergilum enm , qui satialus solium sponte evigilet. Placidus p. 461.:
Expergito , velut somno ablato.
10. Effata] Verrium , pulavcrim,
antiqniorem formam Exfata explicuisse, unde ecfata et effata orta sunt.
Cf. Varro de L. L. VI. . 53.
11. Exporgere] cf. p. 59. . experrcctus, et It lus Qu. XI, 4. p. 36, 11. . porigam.
12. Exo
letus'] cf. p. 5. . adolcscit. Glossar. Labb.: Exoletus, i'.iiijuxfto;, -

axoe, xal ittXijf, .

13. JErenelore] cf. p. 10. . anclare.
Placidus p. 458. : Exanclare , cxhaurire ex graeco veniens, quod quidem
hum I'lautus , saecularis poeta cmicas , posuit in Sticho : isle
edepol vini pculo pauxillulo exanclavit saepe. Versus est in Sticho I,
3, 115.
14. iudicii] indicii Ursini liber ms.
apium] boni
codd. Lino, apum vg. Illud cliam supra p. 25. . bombizatio positum
erat.
15. Exagogen] hoc Graeco vocabulo mercatorcs IVomanos diu
usos esse, ostendit Plautus Hud. Ill, 2, 17. Trucul. IV, 2, 6.
16.
Exurguentes] boni codd., A. Ace. in mg., quod retinendum esse, Linn.
monuit in Commcntario, Verbum exurgco legitur apud Plautum Rud.
IV, 3, 69. et Catonem de R. R. 156., Exugentes vg. Cf. Meursius Exerc.
crit. in Rndentem 3.
17. Exgregiae] cf. Paulus p. 20. . abgrcgare. Bovcs sacrificii caussa grege celos egregios, oves leetas,
porcos eximios dictes esse, docet Don.it. in Tcrent. Hcc. I, 1, 9.
Glossae Isidori : Egrex, eximias, eminens.
18. /.voiiiiii] vocabnlum scenicum, recte defensum a Scal. ejrorfum ) mg. A. Ace. Cf. No
nius p. 27, 14.
19. Examussim] cf. Nonius p. 9, 6. v. examussim, ma
xime quae e Varronis Quaest. Plautinis afferuntur. Placidus p. 457. : Exa
mussim, integre sine fraude: muss enim dicitur regula et mensura fabrtlis.
Ser. amussis. Ordinem articulorum qui ita constituit I.im>. non monuit,
in cd. ret. Aid. Exagogen esse post Exporgere, Examussim post Examen.

DE SIGIMFICATIONE VERBORUM. LIBER V.

(60)

81

Exuviae ab cxnendo dlctae.

Excrcitus et mililiiiii copia dicitur, et homo mulls negotiis exercitus; scd superius ijnarti ordinis, hoc sccundi est.
Exomides sunt comici veslitus excrtis baineris.
Exiles et ilia a tenuitatc inarum , quas Graeci in chartis ita appellant, vidcntur esse dicta.
Exilic a causa, quae advcrsus exulcm agitur.
Exit in m antiqui poncbant pro cxitu ; nunc exilium pcssimum exitum dicimns.
Exercirent, sarcirent.
Exercitionc m excrciti dicebant antiqui cxcrcitationcm cxercilati.
Ilcm cxcrci ti orcm , xcrc i tiss im um,
sicut ab exercitato exercitatiorcin, cxcrcitatissimutn.
Exfuti cflTusi, ut mer tat pro mersat.
Effari et effata a fando , quod ipsum ex Graeco ig tpato.
Equiria luili , quos Romulus Marti iust'ituit per cquorum cursum , qui in campo Marti o cxcrccbaiitur.
Eq 11 i riu usiuraudiini per Quirinum.
Equestre aes, quod cquiti dabatur.
,
Equitare antiqui dicebant eqnum publicum merere.
Eqnus Marti inmolahatur, quod per eius effigicm Troiani capti sint, ycl quod eo gencrc animalis Mars delectar! putarclur.
Equo vcbi Hamuli Diali non licebat , ne, si longius digrcderctur , sacra neglcgerenlur.
Exinfulabat cxcrcbat : nfulas cnim sacerdotum filamenta vocabant.
2. Exercitus] cf. Nonio p. 6,2.

integrum scrvabat.

Ita adgrelus (. p. 6.) ortum ex adgbkdti's , et

3. Exomides] apud Graecos non comici tuiitnm erant restitua, fed Latini

1. Exuviae] cf. Nonios p. 458, 9.

futus e pud -tus.

Hinc futs (. Varro de L. L. V. . 119.), elVulire,

Graeco roc. in comoedia potissimum nsi esse ridentur.

futare (p. 67.) et alia.

Quanquani etiam

apud Graecos Pollux IV, 18, 118. limpiaa iafHjra /{ appellat.

VII, 13, 47.

4. inarum] viarum M. Tg.

Cf.

Illud, quod Gii. habet et

Mertat] cf. Paulus p. 93. v. niertat, et

Nonius p. 179, 6.: Terta pro tersa.

11. Effari] cf. Varro de L.
L. VI. .53.
<5 qio] boni libri, A. Ace. innig. Lind. <pa&iu rg.

Lind, rcccpit, am Uns. e libro ms. prolatum commendarerat. Ncque aliter

12. Equiria] a. d. III. Kal. Mart, et II. Id. Martial.

Carrio Antiq. elect. I, 7.

L.VI. .13. Ovid. F. II, 859. III, 519.

De inis in r1i:irlis, quae Paulus itcrum p. 78.

campns.

13. Equirine] cf. p. 58. r. eccere.

14. Equestre

. ilia memorat, quid fuerint, quaerit Scal.

5. Exiliea causa] nes
obscura, nisi eo speetant, quae edicto praetoris Cic. in Quinct. 19, 60.

aes] de boc roc. Nicbubr. H. R. T. I. p. 487 (519).

offert.

blicum merere]

7. Exereirent] ita annotatur Terentium scripsisse in Meant.

I, 1, 91.: atque etiam . Ambrosios, quem Turnebns Adrcrs. HI, 5.

V. Varro de L.

Cf. Paulus p. 96. r. MartialU

e. p. merer M.

equum pu

equo publico merere corr. Turneb.

Cicero quod Petit. Cons. 11.

Adren. Ill, 5. et A. Ace. in mg. Atque ita sane Cicero Philipp. I, 8,

.20. Lir. XXVII, 11. Nescio tarnen, an etiam equum publicum merere

exsarturum posuit, isdem de caussis factum est, qnibus redcrguisse rur-

diri potuerit, ut stipendia merere , cum aes questre quasi stipendiorum

sus in redargase mntatum est.

pars fuerit.

aller! ,

su m/> tum exereire Hiilsse videlur.

V. annot. ad Fest. Qu. XIII, 9. p. 81, 7.

16. Equus] dc hoc sacrificio idibus Uctobribus facto

8. Exereitionem] Exercionem in velt. libb. scriptum idqne Terum esse

Festus Qu. IX, 28. p. 28, 24. r. October equus ,

asserit Dac. , Meursii indicium amptexus , in Excrc. crit. P. II, III, 111.

panibus.

Sed utrumque falso, ut puto : nam Liso, teste r.rrreonrm non hoc loco

liquis cum Festo conspiran.

ed paulo post, pro exercitationem, est in duobus codd., Usque deterio-

17. Equo vehi] de iis, quae Flamini Diali interdicta erant, Paulus p.

rihus.

62. . ederam , p. 66. r. fnbam , p. 69. v. fnebres, p. 77. r. innre.

Atque exereitionem non fuisse triviale vor., sed antiquum, et a

et Paulus p. 120. r.

Decembris idus incuria dicit l'lntareli. Qu. Rom. 97. , in rcsint]

M. nt vg.

iurisconsultis red integra tum, Forcelliiiius docct. Rectc igitnr iudicavcrat

Cf. Frstus Qu. XII, 17. p. 57, 20. v. pracciamitatores.

Turneb. Adrcrs. Ill, 5.

txerciti] cf. p. 60. . exercitus.
exercitali] exereituis coni. Goth. , sed ipse intclligit , aliam mentem fuisse

rentur] M. rg.

Festi.

10. Exfuti] t'bi D rel T in etirpe rocabuli est, cultior

Latinitas svllabam tus in participio mutabat in sus-

sed antiqwior T

negligerentur cell. codd. Lind.

18.

sunt Gu. Lind.

neglegeExinfulabat]

rg. Aid. Exinfabulat ed. ret.

Exinfibulat mg. A. Ace. Exiiifibulabat Lind. , nulla lectionis rarietale indcala. Sed ipse in commentario
cam. Irctionrm improbat.

Cf. Paulus p. 83. . infulav.

(CI)
5

,q

.r

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

82

10

(62)
13

20

(61)

Existimare dictum ab acstimatione.

Exrogarc est ex lege vetere aliquid eximere per novam legem.
Ex im i um inde dici coeptum , quod in sacriGciis optimum pecus grege eximebatur, vel, quod primum erat natum.
Exempt m est, quod sequamur, aut vitemus. Exemplar, ex quo simile faciamiis. Illud animo acstiuiatur, istud
oculis conspicitur.
Ex lia u s tan t, eflerunt.
Exin metri causa diciiur pro exiudc.
Excsto, extra esto. Sic eiiim lictor in qiiibusdam sacris clamitabat: bostis, vinelus, mulier, virgo exesto ; scilicet
intresse probibebatur.
E putares appcllabantur, qui in quibusdam luds noetc cpulabantur.
Epistylium trabs, quae super columnas ponitur.
Epcus nomen euiusdam fabri, qui eqnum Durcuin fecit.
Epicrocum genus amiculi croco tinetum, tenue et pcllucidum.
E pul am antiqui ctiam singulariser posuerc.
Epili mma ' genus vilissmi unguent!.
Erctum citumque -\' fit inter consortes, ut in libris legiim Roinanarum legitur. Erctum a coercendo dictum. Unite
et ereiscendae et ercisci. Citum autem est vocaluni a eiendo.
E de ram flamini Diali neque ttigere, eque nominare fas erat, pro , quod eil era vineit, ad quodeunque sc applicat.
Sed ne anulum quidem gcrei-e ci lieebat solidum , aut aliqiicm in sc habere nodum.
E dea troc, qui praesunt regiis epulis, dicti tviv teoftnav.
Erviiin et ci'vilia a Gracco sunt dicta, quia Hi ervum ooog, ervitiam lattv&OQ appellant.
Ergo correptum significa! idem, quod apiid Graccos ovxovv; produete idem, quod yiv , Iioc est gratia, qiium scilicet
gratia intellegitur pro causa. Scd illud eupcrhis etiam sine exemptis nolum est ; lioc infer! us sie formatur, quum
dieimus de aliquo : statua donalus est honoris virtulisque ergo , id est honoris virtutisque causa.
2. Exrogare] cf. p. 11. . abrogare.
. exgregiac cum annul.

3. Eximium] v. p. 60.

Cf. Macrob. Sat. Ill, 5.

hoe nig. . Aug. , non addicentibus codd.

4. islud] et

islud ad exemplar special.

7. metri causa] sed ctiam a Cicerone et Tcito.

8. vinelus] quod

hcrctum cieri dicatur: non intelligitnr, qua ratione copula defend! possit.
Glossar. Labb. : tlercicitus , utinioiq *.
Uerciseundae fami
liar , iaiQiTiuq ovalan.

Erciscundae , uuniame, iuipiria,

cito disputt Hugo Hist. iar. Horn. T. I. p. 229. cd. XI.

Dc hereto
consortes]

bic arcclur, Sen., e ritu resolutor sacrifica cxplicat , dc quo Servium

cf. Paulus p. 55. v. discrtioncs, ct p. 140. . sors.

Daniel, in Acn. IV, 518. p. 299. ed. Lion, afiert.

Italorum architrave, quod nc mediae quidem aut infimac Latinilalis voc.

141rum] ley. Bomanorum Lino, Gu.

reyum J! manorum mg. A. Ace,
18. Ederam] cf. annnt. ad p. 61. . equn.
20. Edcatroe] scripsi

fuisse, e Ducangii silcntio discitur.

coni. Dac.

11. Epistylium]

12. Durcum] dovonov i'.-tio.

Edeulri Mcursius Exerc.

Icy um Ituma-

Crit. P. II , 1 , 3.

Edeatre vg.

13. Epicrocum] cf. Vatro dc L. L. VII. .53. Glossar. Labb.: Epicrocum,

ioOi/xoq ftSoq, i o/otriov u\iuivon xuroirtuor.
Glossae Placidi p. 461.:

Edcatrae I.IND. cum bonis codd. V. dc bis Persarum regis praeguslatoribus Athen. IV. p. 171., Hcsych., Suidas aliiquc gramniatici v. df-

Exerocollum (corr. Epicrocum) pallium tenue meretricium, dictum a cro-

T(io.

ceo colore.
14. Epulam] nunc non legilur, nisi in Auct. Itin.
Alex., quern Maius cdidit , c. 35.
15. Epilimma] Epalimma ) nig.

e libro ms., ut ait, ct Lind,

A. Ave.

Id mullo probabilius , quam quod codd. babent.

16.

Erctum citumi/uc] one dclcndum i xistimat Scal. : ac sane , cum crcftim

21. ] Tg. Lind, orobus boni codd.

crebintos Gv.

(>,Ji*bc] Las.

crebinieus M.

crebiuthos

cd. Tct. onoivov Tg.

22. Eryo correptum] igilur banc correptioiii m adverbii cryo Ovidius , Lucanus , alii poelae non novitio exemplo

non citum contrarium signilicalum babeat, teste Gcllio N. A. I, 9. et Do

tibi indulserunt , scd doctrinam acqualiuni grammaticorum secuti sunt.

ovxoiy] Lrsini liber ins. , et Lind, bonis codd. , in quibiis est ukun.

nato apud Scrr. in Virgil. Acn. VIII, 612., et a Cicerone Oral. I, 56.

off g.

23. intellegitur] M., ut semper,

intelliyitur cett.

DE SIGNIFICATIONS VERBORUM.

(62)

LIBER V.

8.'

Eritudo servitudo.
Erngere semcl factam significa t , quod eructare sacpius. Illnd enim pcrfcctac formae est, hoc freqncntativae.
li m Virgilios interdom obscuritatcm qoandam esse describit apud inferos, cum alt: 'linas Ercbi descendit ad um
bras." Interdum fliimcn ciusdem loci, dicens : "Et magnos Ercbi transnaviinus aiuncs." Varro vero Erebo iiatam
noctcin ait. Undc est ct illud : "Erebo crala fuscis crinibiis nox, tc iuvoco."
5
Eff a fila tum, excrtum , quod scilicet omncs excrto braebio sint exlilali , id est extra vcsliincntiiiii filo contextiiin.

LIBER VI.

(63)

For a cal i a sacra crant, qiium far in fornaculis torrcbant.

Foimiac oppidum appcllatur ex Gracco, vclut liormiae, quod circa id crcbrac stalioncs tufocquc crant, hihIc proficisccbantur navigaturi.
10
Forma significat modo faciem cuiusque re, modo calidam, ut, quiim cxta, quae dantur, deforma appcllantiir. Et
Cato ait de quodam acdiGcio aestate frgido, bienio formdo. Item forma appellator puis miliaca ex mello.
Fordcidis boves fordae, id est gravidae, immolabantur, dictac a fclu.
1. Eritudo] Placidos p. 460. : Eritudo, deminutio.
eritum (erum, ut vidctur) dominum.
ab bero sive .

Era, domina:

Glossar. Labb.: Eritudo, Jeo.-iortia :

Qui in bcritudiiic est , cum scrvuin esse patet.

vitudo aliquot locis pro Servitute dicitur.

Ser

Non opus igitur est Lipsii

Tantum in errorcm ut incideret Vcrrius ,

praesertim cum eundem ver-

sum supra p. 59. rectissime explicuisset, fieri potuisse tx credam. Turiii'liifs autem, quod in Advers. Ill, 5. correxit exfilalum, Scal. exfilatum
vel exaff latum , Vossius in Etymol. p. 291. . filum ,

ct p. 510. v. pa-

correctionc in Epist. Qu. Ill, 20. Opp. p. 183.: Eritudo, ut servitudo ;

pilla ejfaflilatum , quod putat dici potuisse pro cxadfilalum ,

nedum Goth, coniccturis: Scveritudo, vel Everitudo.

Excrc. crit. in Plauti Militcm 5. exftp ula tum , quod esse vult exfibu-

Est versus Ennii, Annal. XVIII, 2.

apud Mcrulam :

2. Erunere]
Contemsil fontes,

anibns exeruait ai/ vis, quem, ut Columna ait, "incertus Grammatiens atijuc pervetustus ex bibl. Carbonaria Ncapolit." addueit, qui id
verbum ab crugo prineipali derivari asscrit.

lalum, omnes ii conatns viris doctis frustra fucrnnt.

Mcursius

Facilius crederem,

fafilam in antiquiori Latino sermone dictara esse pro fibula.

8. "ornacaia] cf. Varro de L. L. VI. . 13.

Festus Qu. XII, 21.

factum] ruetum mg.

p. 61, 16. v. populara sacra, Qu. XII, 24. p. 6i, 7. v. Quirinalia, Qu.

perfectae formae] perfecta forma M.

Sed non inlelligo, quomodo erngere, quod secundum Varronis doctrinam

XIV, 22. p. 126, 18. v. stultorum fcriae.

9. Formiae] eadem nominis origo exponitur a Slrabone V. p. 233. cf. Plin. IS. II. Ill, 5, 9.

infectum verbum estv perfectae formae diei possit.

. 59.

A. Aie. , inutili mulationc.

3. Imas Erebi]

11. modo calidam] v. dc hoc voc. , quod Graeco fao/ioi;

Flumcn non

congruit, Nonius p. 531, 28. v. fornns, Donat. in Tercnt. Pliorm. I, 2,

5. illnd] incerti poilue

58., Interpp. Mali in Virgil. Aen. IV, 149., Scrviiis in Aen. VIII, 453.,

6. Ejfafilatum] Pla-

ubi forvum pro formo scribitur, Paulus p. 63. v. forcipes, ct4 p. 68. v.

cidus p. 400. cd. Mains: ii'fluflatus , rxero thumero (correctum est e.v-

formncales.
deforma] formida corr. Sc.al., sine caussa satis valida.
Nam deforma dici potcrant , ut decocta. irgilii quidem interpretes,

Virgil. Aeu. VI, 404.

4. Et maijnos] Aen. VI, 671.

esse Ercbum a omnes intpp. monucrunt.

tetrameter troebaieus, prima avilaba truncatus.

ert humero) id est extra /ilium (ser. fluni) manu , id est extra prof
rent (scr. id est, manum extra prof).

Hic autem Vaticanos Placidus

ubi babet p. 461.: Exsciterit , e.\pavi vero exeruero, Duebnerus narrt

in Musco philol. Fibcnano T. III. p. 477. , in codirc Parisiens!,
mnlta

anclius

et luculcntius

babet,

legi:

Exfabillavcro ,

qui

exeruero.

quos dixi, deformem putarunt pro segni dici potuisse a defeelu caloris.
12. Cato] in incerto libro. Lion. Caton. p. 86.
miliaria] miliaeea
M. Atlieiiis lupinos albus ( diccbatur.
13. Fordicidis] boni
coild. Fordicidiis vg. Lird. Cf. Varro de L.L.VI. .15. Infra p. 70.

Quod si recte se babet, ut puto: huius mirifici verhi exfafilare non

. borda hordiciilia dicuntur.

nnum tantom cxcmplum , neque una

ovj lyxi'ptar.

forma in anliquis scriptoribus lc-

Fordas, iym/wrovaa.

gebatur, nec probari potest corum opinio, qui cflafilalo ex corrupto c.v-

/ oiiQ.

papillato in Plauti Mil. glor. IV, 4, 44.

a praennantc , aund proprie xit/nifcat.

natum esse sibi persuascrunt.

fordae] Glossar. Labb. : Forda,

Et corrupte : Forba, Ovoia iyxv-

Placidus in Glossig p. 403. cd. Mai.: Forda, plena, dicta

84

PAULI DIAC. EXCJERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(63)

Foedns appcllatnm ab eo, qnod in pacisccndo foedere hostia nccarctiir. Virgilius: "Et caesa umgebaut foedcra porca."
Vel quia in focderc interponatur fides.
Forci pes diciintur, quod bis forma, id est calida, capiuntur.
Forbeam autiqui omne genus cilii appcllahant, quam Grace i rpoQtjv vocant.
5 ne du m autiqui dicebant pro boedo, folus pro olere, festem pro hoste, fostiam pro hostia.
1" i- v tu nigrum, vcl atruin. Ilinc dicta furnus, Furiac, funiis, fuligo, fulgus, fumus.
Fodare fodcrc.
Forctes -J*, frngi et bonne, eive validus.
^Forum*scx modis intellegjtur. Primo negotiations locus , ut forum Flaminium, forum luliuiii, ab corum nominibns,
qui ca fora constituenda curarunt; quod etiam locis privatis ct in vus ct in agris fieri solct. Alio, in quo iudicia
10
'I
fieri, cum populo agi, condones haben soient. Tertio, quiim s, qui provinciae pracest, forum agerc dicitur,
quum civitates vocal et de controversiis connu cognoscit. Quarto, qiium id forum antiqui appcllabant , quod nunc
Yestibulum scpulcri dicari solet. Quinto, locus in navi, sed tum masculiiii generis est et plurale. Sexto fori
significant et Circensia speetacula , ex quibus etiam minores fo rulos dieimus. Indc et f orare, foras dare, et
fores,
foras et foreculae, id est ostiola, dicuntur.
15
Fon s a fundendo dictus.
(61) 1" mites sunt assulae ex arboribus, dum caeduntur, excussae: dictae , quod in eo opere occupati cibis potuque confoI. hostia] "feda V. C. fla) mg. A. Ace: cd coild. n Likd. collat huius leelionis nullum lmhrnl indicium, fostia coni. Urs. , ur pro
hostia dictum esse , ipse Paulus paulo inferius indicat. Haue , facile
credidcrim , mentem fuisse Festi : sed Paulus tarnen fostia pro hostia
poner non poterat. Servius in Virgil. Aen. I, 62. VIII, Gil. focdcia
dicta existimat a porca foede et crudeliter occisa. Cf. Fcstus Qu. XII,
3. p. 43, 31. v. porci effigies.
Firgilius] Aen. VIII, 641.
2.
fides] Cicero foedera a fide putavit dicta, ut ait Servius in Aen. VIII,
641. Cf. Paulus p. 32. . confoedusti , et p. 67. . fidusti.
3.
Foreipes] eadem, Has. moouit, prodi a Velio Longo de ortbogr. p. 2232.
P. Cf. Marins Victorinos p. 2470. Serv. in Aen. VIII, 453. et infra
p. 68. v. formucales.
4. Forbeam] forbam legendum dicit MeurMus Exerc. crit. II, I, 4. Non recte , puto. Scal. cum bis contulit,
quae in Servio Danielis legerat (in Virgil. G.I, 120. p. 191. d. Lion.):
ISigidius commentario grammatical! : ofiflij, herba. Sed ante fibra
dieta est, ut nunc etiam rusliei h". mil.
V'4'.''1] vi- Lino, forbin
boni codd.
5. Foedum] accedunt exempta Iiterae F et H permu
ta tae e Paulo, paulo superius, Formiac et Hormiae, fordus et bordus,
panlo inferius, forctes et horctes , et p. 77. hanula i. q. fanula , p. 76.
borreuni i. q. farreum. Cf. Varro de L. L.V. . 97. cum annot.
6.
Furvum] originem esse FUS, cognoscitur e toc fuscas.
7. Fodare]
cf. Paulus p. 148. v. sybinam cum annott.
8. Foreles] Lihd. sine
lectione variante, fortis vg. Forectts , Forctes, Forotes mg. A. Au.
Foetes liber C. Barth i Advers. XL I, 17. Fcstus, nescio , an Forelus
scripsciit. Cf. Paulas p. 76. v. horctum et de forctis in XII tabulis

Fcstus Qu. XIV, 26. p. 130, 18. v. sanates cum annot.

9. Forum]
de primo et secundo significatu dicit Varro de L. L. V. . 145. cf. .
146. 117.
10. vus] wie) mg. A. Aue. Non opus est ea correctionc.
11. Tertio, eu. is, qui prov.] consuetude diceudi Cice
roni non ignota, quanquam sacpius conventum dicit.
12. 13.
Quarto . . . vestibulum sep.] ita Cicero de legg. II, 24.
dicari]
boni codd. Lirb. dici vg. Iiilrlligc illud de verbis solcmnibus, quibus
sepulcrum dedicabatur.
tum masculini gen. est] etiam negotiorum
forum masculine interdum dictum esse, monent interpretes. V. Nonius
p. 206, 14.
Cf. p. 42S, 26. 447, 22. Charisius I. p. 55. P. Marias
Victorinus p. 2470. P.
et plurale] etiam ab bac loge quaedam cxcipienda sunt, ut Ennii versus apud Isidor. Origg. XIX, 2- Sallnstii
locus apud Nonium p. 200, 1 Gcllii N. A. XVI, 19.
13. 14.
Sexto . . . speclacula] v. Liv. I, 35. 56.
foras dare] Lin, sine
lectione variante, et foras dare vg.
14. 15. et fores, foras] M.
et foras, fores (u. Lino, et fores et foras vg. : non maie.
fore
culae] boni codd., nt videtur. forecula vg. forculu ) mg. A. Ave.
Ursini 1. ms. forula. Antiquum, ut videtur, deminutivum voc. foris.
16. Fons] eadem sententia est Varronis de L. L. V. . 123.
17.
assaini] eadem leguntur apud Serv. in Virgil. Aen. I, 176. Glossar.
Labli.: Fumes, nt/.ixrftu, et: Fomeo, .-if /, ubi Fumito scribendum est.
Hinc fontitatus , ut videtur, in carmine Priapi apud Catull. XIX, 3. ct
defomitalum p. 57. , quod est lignum fomitibus abrasis lacvigatum.
Paulo aliter censet Salmasiug Excrcit. Plin. p. 127. col. 1.

(64)

DE SIGNIFICATION VERBORUM.

LIBER VI.

83

ventur. At Opilius adustas am vites voran existimat fomites. Al vocari ptitant scintillas, quae es ferro candcnti
malicia excutiuntur ; dictae autem ita , quia igni sunt confotac. Pari modo assulae , quae sunt securibus excussac.
Fon tina lia, foiitium sacra. Inde et Romae Fontinalis porta.
Folium a Graeco venit, quod illi dicunt (pvXXov, sed ideo per unum L, quia antiqui non geminabant consonantes.
Focus, fomenta, f ocillatione s , fociili a fovendo , id est calcfacicndo , dicta sunt.
5
Foil i I arc appcllatur pars remi , quae follicule est tec ta , a quo vita follicularis.
Ferciitarii auxiliares in bello, a ferendo auxilio dicti, vel quia funds et lapidibus pugnabant , quae tela feruntnr,
non leneiitiir, ita appcllati.
Fi re tu m -i- genus libi dictum, quod crebrius ad sacra fcrcbatur, ncc sine strue , altero genere libi, quae qui affcrebant
st I' it lar i i appel la ban tu .

Feral i a dus man i luis crata festa , a ferendis epulis, ! a feriendis pecudibus appcllata.
Feria a feriendis victimis vocala.
Fcbriiarius nicnsis diclus, quod tum, id est extremo nicnse anni, populus februaretur, id est lustraretiir ac purgaretur, vcl a Iunonc> Fcbruata , quam alii Febriialciii , Romani Februlim vocant, quod jpai eo mense sacra iebant,
ciiisquc feriac crant Lupcrcalia, quo die mu lie res februabantur a liipcrcis amiculo Iunonis, id est pell; caprina; 15
quam ob causam is quoque dies Fcbruatus appcllabatiir.
Quaeciinquc denique purgamenti causa in quibusque
sacrilieiis adbibentur, f e bru a appcllaiitur. Id vero, quod purgatur, dicitur fc bru a turn.
Fescennini versus, qui caucbautur in niiptiis, ex urbe Fcsccnnina dicuntur allati , sive ideo dicti, quia fascinuin
putabantur arccrc.
1. Tita] 'mittles M.
legi : -'"

Etiam Salmasiiis rcfert, in vctustissimo libro

Opilius adustas iam f'omiles vocari existimat.

Fomites alii

vocari etc.

Sed non placet altcrum /omites ante alii sine insta caussa

ncnlcatum.

adustos ramuneulos liber C. Barthii Adr. XLI, 17.: ex in-

terpolatione.

Quae

ex Clodii commentario

apud Servium in Virgil.

Aen. I, 176. leguntur: sissulac ambus lae , ligua exeavata a fungis no

mine excepto , obscuriora sunt.

vocari existimat fomites] fomites

voc. ex., inverso voce, ordine, Likb. ex uno Go.

e.vri untur (sic) Gc. , unde Lino,
Sed illud longe praestat.

'.'. exeutiuntur]

exciduutur scriptum fuisse coniicit.

3. Fontinalia] cf. ario de L. L. VI.

annot. et p. 70.

Placidas p. 463.: Ferentarius , leviter rmalas sagittis

aut funds.

9. Firetum] boni libri, Linn.

auetoritas persuadet, qui feretura vcl fertum dicunt.

134. 141.
Labb. :

GeUitu N. . V , 15.

strufcrlarios.

tari potiiissr.

10. struferetarii] strufeelari M.

5. focillationes] cf. Nonius p. 481. . fo6. Folliculare]

idem Scal. recte a

11. Feralta]

cf. Varro de L. L. VI. . 13.: quod ferunt tum epulas ad sepulerum.

VI. . 13. 34.

cillatur , et p. 0. v. focula.

Non negaverim tarnen , a

Verrio etiam rariorem quandam iormani retum in codem articulo no-

sacrata] sacra Lino, cum Ge.

aunot. ad p. 6. . anus.

13. Februarius] cf. Varro de L. L.

Quae Varro de Vita P. R. apud Moni nm p. 115, 20. .

februare narrt, de Sabinis dicta esse puto.

14. Inn une Fcbruata]

buius sacra qualia fucrint, bene exponit Hrtung, de relie;. Rom. T. II.

Graecis censet / dictum , de quo v. Scbol. Aristopb. Ran. .

p. 67.

Suidas . nxm/tHitt, et Ilcsycb. . /.

Icm dicit Martianus Capella II, 37. .149. p. 200. d. .

Minus apte Meursius Exerc.

Glossar.

In tabulis fratrum Arvalium est STRUIBUS FERTISQE.

V. Marini .tili de' fratelli Arvali p. 403.

4. </fi.ior] vg. Li>d.

geminabant] V.

V. Cato de 11. R.

Isidor. Origg. VI, 19, 24.

Fertum ,. , et ipse Festus Qu. XIII, 31. p. 103, 5. .

. 22. p. 204. cd. Spengcl. : ubi libri non intcrpolali Fontanalia habent.
1 oulinalis porta] eadem babetur, quae Capena , sed incerta coniectura.
phillen boni codd.

Factum Tg. , dque

Vcrrio scriptum esse , cum literarum ordo , tum rcliquorum scriptorum

Februlim] Tg. Linn.

Februllum M.

Fcbrullitn Gu.

Februa-

^-

crit. P. II, III, 10. (Opp. T. V. p. 648.) intelligit earn remi partem,

xui <l>ifi{iovl4i Laurent. Lydus de mens. Febr. cl. p. 68. d. Schow.

quae a Graecis / dicitur.

Februtis est apud Arnob. adv. gent. Ill, 30.

tione.

leda vg., sed in mg.

follicularis] i. e. nantica.

tecla cum signo emend, leclionii.

fila

Mirifica est coniectura Goth. : m quo vita

folliculum, vcl follicula res,

corpore sumalur.

tu-la] Lim>. , nulla adnotata varia-

quod Nonio p. 110, 26. folliculum pro

7. Fereularii] v. p. 13. . adscripticii , cum

16. is quoque dies]

Varro non alium quam bunc Lupcrcalium diem Februatum fuisse memorat.
p. 284 sqq.

18. Fcseenuini] dixi de ils Etrusc. rerum IV, 5, 2- T. II.

Feseennina] Fescenia A. Aug. in mg.: quod id oppidum

Fcsccnuia sire Fesccnniuni dicilur.

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

86

(64)

Fcnus et IV ei a lores et lex de crdita pecunia fenebris, a fetu dicta, quod credili nnmmi alios pariant, ut apiid
Graccos eadem res rxog dicitur.
F en uni quoque pratorum ab bac causa est appcllatum , quando id ipsum manens quotannis novum parit. Unde ctiam
et l'es tuca vocal est.
5 Fclicata patera dicta, quod ad felicis berbac speciem sit caclata.
(05) Fcsccmnoc vocabantur, qui dcpcllerc fasciiiuin credebantur. /' /i ^41'- '
Ferias antiqni fesiae* vocabant; et aliac crant sine die festo , ut niiiidiiiac ; aliae cum festo , ut Saturnalia , quibus
adiiiiigcbantur cpulationcs ex proventu fetus IV u gumque.
Fe rire dictum, quod ferientes feriantar.
10 Fcliconcs mal et nullius usus, a felice dicti.
F r u s ager, ncultns.
Factio et factiosus initio bonesla vocabula crant; unde adbuc factioncs bislrionum et quadrigariorum dicuntur.
Modo auteni nomine factionis seditio et arma vocanlur.
Fama a lando dicta, sic apud Graecos ffjit] no t;e ('.
15 Familia antea in libcris bomiiiibus diccbatur, quorum dux ct princeps generis vocabatur pater et mater familiae. Unde
familia nobiliiim Pompilioriiiu [ , Yale riorum , Corneliorum.
Et familiares, ex eadem familia. Postea boc
nomine cliam famuli appellari coeperunt , permutt I cum U littera.
Faccssere signilcat ntcrduin facer, ut est: "lussa facessunt." Interdum vero pro abeat ponitur. Pacuvius : "Faccssilc omnes bine", id est abite.
1. Fcnns] dem veriloquinm aperit Varro de sermone Latino I. III.
apud Gcllium

N. A. XVI , 12,7. et Nonium p. 54 , i.

fragin. librorum de L. L. p. 269. annotavi.

Cf. quae ad

Herum , de eo voc. Paulus

Qood qui bostias cacdunt, fcrirc dicuntur, quia slmnl fcriantur, in

vention pulavi Vcrrio non indignum.
v. fclicata p. 64.

10. jFeeone] cf. annot. ad

12. Factio] Glossar. Labb. : Factio , .

p. 1 0.
5. Fclicata] boni codd. : qui item felicis et paulo infer us
Feliconcs et felice. Limb, filenla et Feliconcs reslituit, in tarnen

OVfi/ioola.

sil non constan, quod filiis et filice reliquit.

tcris scriptum liabcnt: phone apo tes phascos.

Filicala, filicc et sic

ot'oTt/ua,

14. Feme] cf. Varro de L. L. VI. . 55.

qij/iTj dno Tq tfioaoq] vg. LiMi. , et ta edd. vctt.,

rcliqua vg. , sed mg. A. Aug. Fclicata, ct reliqua ad cunileui modum.

ortum est phimi)' apo tis phascos.

Fclicata ni restitnerctur, cliain ordo lili rarum postulr.liat; id vero stare

deteriores codd.

Familia

nisi quod Latinis li-

boni codd. phiou (quod

15. Familia] Familia aulcm

miren scribit Meursius Auctar. Pbilol. 2.

non polest, nisi cliam pro filiee felix dicta est; camque formam a con-

Opp. T. V. p. 730., coque nomine, sibi persuasit , dictam esse familiam

snetudinc II
Jiwrnm non abhorruissc , plura sunt quae ostendant; ut
apud Catonem de . . 1>8. feiculac legitur, et in Ciccronis ad Attic,

ingennorum: quod mirificum est commentum.

Cf. paulo inferios v. fa

muli,

sed addicit nullus cod

bpist. VI, 1. in fclicatis lancibus codd. vcsligiis crutum est.

I. abb.: Felo.v (scribe Felix), uyvn'iorrj.
ut in re dubia, sceutus sum.

Glossar.

6. Fescemnoe] Go., quem,

Fc.inoac celt, libri Lindemanni (si modo

Lindemanni.

familiae] familias mg. A. Aug. :

16. Pompiliorum] codd. vg. Liid.

) mg.

A. Aug.: mulatione non temeraria, siquidem nulla erat post Numain pilia nobilium Komanornm gens, sed Popillia.
Popillius snepc inter se permutan constat.

Et nomina Pompilius et

Quas autcni Paulus familias

de M. constat). Fesccnoe Ursini liber ms. , idque , Urs. suadente, recepit Linn. Fesccninae , vcl Fascennonca mg. A. Aug. Fascinoc coni.

dieit, li .iiii.ir sunt gentes.

Sew.. , Fesnoe Meursius Exerc. crit. II, III, 5. Opp. T. V. p. 638. :

gubinis , v/,f(>? Zlv/tfitQiac. familiam Pompiliam significare liquet.

nulla adducta sana ratione.

tab. apud Dempstcrum V.

ex tcrmiuationc.

aide antiquum esse id voc. , cognoscilur

Cf. p. 1. . ab olocs cum annul.

festas boni codd. vg.

Libd.

7. fesias']

Illnd srripsi , suadente Vossio Etymolog.

Acn. IV, 295., monet Luid.

quin polius pro abire.

Sed in Umbrorum monimenlis , tabulis EuV.

18. fussa facessunt] Virgilii esse verba

Cf. Nonius p. 306, 23.

pro abeat]

Sed nimirum Fcstus alium ante Pncuvium lo

cum intcrprctatus erat , ita comparntum , ut ilia Titinnii apud Nonium

p. 287. . Cestum, et Dc. Kam fuisse anliqniorem voc. formam, tcstalur Vclius Longus p. 2233 P.
9. feriantar] M. ferantur Gu.

p. 306, 29.: At alii/uis vestrum nuntiet Ccminac , ut res suas Procurct,

Li*d.

acilibus faeessat, ct hoc faeessat pro abeat positum esse dixcrat.

feruntur vg.

effcruntur iiieuibriinae liarlliii.

Advers. XLI, 17.

Pa-

(GS)

DE SIGMFICATITOE VERBORUM.

LIBER VI.

87

Facul antiqui dicebant et faciliter pro facile; mule facultas et difficultas videntur dicta. Sed postea facili
tas moriini facta est, facultas re ni in.
la m h' I i uni diccbatur, quod nunc scrvitiiim.
Fain i os a in terrain palustrcm vocabant.
Famuli origo ab Osis dependet, apud qnos servos famel nominabatur, unde ct familia vocata. f
Fagutal saccllum lovis, in quo fuit fagiis arbor, quae lovis sacra liabcbatur.
Fovii, qui nunc Favi dicuntur, dicti , quod princeps genlis eins ex ca natus sit, cum qua Hercules in fovea concitbuit. Alii putant, cum prinuiin ostendisse, qucmadmodum ursi ct lupi fovcis capcrentur.
Faces antiqui dicebant, ut lides.
Famine, dicito.
Face m in nuptiis in bonorcm Cercris praefcrcbant ; aqua aspcrgebatur nova nujila, sive ut casta puraque ad vi rum
veniret, sive ut igncm atquc aqnam cum viro commiiiiicarct.
Fabam nee lngere, nec nominare Diali flamini licet, quod ca putatur ad mortuos pcrtincrc. Nam et Lcmiiralibus
iacitur larvis, et Parcntalibus adliilictur sacriGciis, ct in flore eins Inclus litlcrae apparcre videntur.
Flamen Dialis dictus, quod filo assidue vclctur; iiidcqiic appcllatur flamen, quasi filamen. Dialis aulcm appcllaliir
a Dio , a quo vita dari pulabalur bomiuibus. '
Fa m Ha diininiitivum a fama.
Faviani ct Quintiliani appcllabantur luperci, a Favio et Quintilio pracpositis suis.
Fas tor um libri appcllantur, in quibus tolius anni fit descriptio. Fasti cnim dies fesli sunt.

tuvius] in Teucro. . Bolbe P. Sc. L. V, II. p. 1 6. . 16. Paulo plciitor versus apud Noniuni est, p. 306, 34. Cf. Donat. in Tercnt. Phorm.
IV, 3, 30.
1. Facul] cf. Nonius p. Ill, 17. Festus Qu. X, 32. p. 187, 17.
. perfacul.
1. 2. facilitas . . . facultas] Fronto le difl'cr. vocabul. p. 472. ed. Fraucofurt.: Facultas locuplelis, facilitas artificis est.
3. Famuletium] alii famulitium.
4. Famicosam] boni codd. Leva.
Famclicosam vg. , scd Familicosam , vel Famicosam in mg: Non de
scendit a fame, scd a fauiicc , ut constat sanguinem dici contusione
. eoactum. V. Lex. rusticum et Glossar. Labi).: Famex, Oluoftu. Itaque
aliud voc. est in iisdem Glossar. : Famclicosus , fiovXiptaa/jt.
5.
dependet] vg. Limd. dpendit boni codd.
famel] congrua quaedam
comparavi Etrusc. rcr. Intr. I, 10. T. I. p. 38.
6. Fagutal] cf.
Varro de L. L. V. . 49. ct Festus Qu. XV, 15. p. 147, 10. v. Septimontium, et Qu. XV, 24. p. 15(i, 27. v. Scptimontio.
lovis sacra]
boni codd. Lind. lovi sacra vg. Codd. in re incerla obnili nolui.
Cf. tarnen p. 5. v. aliuta.
7. Fovii] Fodios diclos esse tradit
Plutarch. Fab. Max. I., fortassc pravis libris drccptus.
Favi] M.
Favii Gv. Fabii vg. Linn, lllud mutarc non sum ausus propter singularem librorura constantiam. Cf. p. 66. v. Faviani. Caelerum lilerarum ratio ostendit, hace a Verrio non in FO, sed in FA disposita esse.
9. Faces] nullum huius nominativi singularis exemplum superest.
10.

Famine] Cato de R. R. 141.: Ianum lovcmijitr vine praefamino. Idem

13 i. : (urr, vino Iano , lovi, Iunonique praefato. Li.vo. ex antique ti
tulo apud Gruterum p. 204 , 31. fruimiko compart.
Cf. Meursius
E\erc. crit. ad Pscudolum . 2.
11. Facem] cf. p. 3. v. aqua
et igni, cum annul., ct Festus Qu. XI, 3. p. 35, 1. v. patrimi, et Qu.
XIII, 25. p. 97, 7. v. rapi solet fax.
aqua] boni codd. Li-ib.
aquaque vg..
13. Fabam] cf. p. 61. v. cquo.
Lemuralibns]
de hoc ritu v. imprimis Varro de Vita P. R. apud Nonium p. 135, 16.
15. Flamen Dialis] hace apud Vcrrium iis sublmela crant , quae de
faba dlxcrat: nam voce. Uteris FA incipientia multo longius conlinuabantur.
quod filo] cf. Varro de L. L. V. . 84. Servius in Virgil.
Acn. VIII, 66 i. Dion je. Ant. Rom. II, 64.
Dialis] cf. p. 56. v.
dium.
18. Faviani] et Favio] sic Herum boni codd. Lind. Fabiani cl labio solus Lipsiensis codex , ut vg. De iisdem Festus Qu.
XII, 20. p. 66, 10. v. Quineliliani. Ovid. F. II, 203.
19. Fastorum] Glossar. Labb. : Fastus (sic) . . yuiQoiyioy.
Fasti . . feiti]
Fasti . . . fasti vg. , ex crrore typolhetae , ut annot. A. Aug. ostendit.
fundi) mg. A. Aie. Sed nihil mutandum in verbis codd. et edd. vett.,
quippc quae Paulus ex sua doctrina addidisse videtur. Frustra eliam
Dir.: Fastis cnim dies fasti insunt, vel si malis : fastis cnim dies fasti
scripli sunt.

(G6)
10

15

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

88

(66)

Fan u m a Fauno dictum, eive a fatulo, quod dum ponlifcx dcdicat, certa verba falur.
Faetigium acdificii summum.
Fa t a fovendo.
Favissac locum sic appcllabant, in quo erat aqua inclusa circa templa. Sunt autem, qui piitant, faviesas esse in
5
Capitolio cellis cislernisquc similes, ubi reponi erant solila ca, quae in templo vetustate crant facta inutilia.
Favcntia bonam ominationcm signiGcat. Nam praecones clamantes poniiliiiu sacrificas fa ver iubebant. Favcre
ciiini est bona fari , at vetcrcs poetae pro silcre usi sunt faverc.
Falcones dicuntur, quorum digiti polliccs in pedibus intro sunt curvati, a similitudinc falcis.
Far r cum genus libi ex farre factum.
10 Falarica genus teli missile, quo utuntur ex falis, id est ex locis exstructis , dimicantes.
Fa tan tur, multa fantiir.
Falae dictae ab altitudine , a falando, quod apud Etruscos signiGcat cocliiin.
Farfeuum-f virgulti genus.
Fa sein um et fas a fando nominantur.
ISFartores, nomencltores, qui clam vclut infercircnt nomina saliitatoriim in aurem candidat!.
(67) Furnalia*j* sacra Furrinae, quam dcam diccbaut.
Fit re lie s sive furcilla, quibus bomiucs suspendebaut.
1. Funum

m Fauno dictum] Fronto de differ, voce. p. 472. ed.

Francof. : 'nniim Fauno eonsecratum ; unde Fauni appellabantur print

et Uli, qui vagabantur, Fanalici.

a fando] eadem recurrunt p. 70.

Yam de L. L. VI. . 54. : fana nomnala, quod pontifiecs in aerando

fati tint finem.

Aliud est lisire fana apud Fcstum Qu. XV, 25. p. 157, 4.

pontifrx] Go. Tg. Lind,

non spernenda.

pontifex maximus celt. codd. edd. veil. : lectio

2. Fastigium] in Glossar. Labb., ubi legitur: Fasli-

dium , /.uiiifta, Scil. corr. : Fastigium, w,.

Fadem habent ctiam :

quo multa saeerdos Lignea eontulerat veterum simulacra deorum.

Fiwentia] tvifijiiii:.

V. Arc-ins ap. Nonium p. 206, 2. . favor.

ae in;;. A. Air.. : sed at sentcntiae convenit.

multa i'oaecrvat Goth.

Labb.: Falcones, dctxTixot iota /.inomc.

o, v. Plin. N. U. XVIII, 3, 3.
110. 112.

ficiorum esse Ttdctur, non aedium fasligatarum.

bibet interpretationem.

Cf. Plin. N. li.WW I,

Isidori Glossac : Falco

9. Farreum] cf. p. 76.

Glossar. Labb. : Farreum, /ovcioTt.

Fastigium , '. oootpq : sed nh uoo tbolorum orbiculariumque aedi-

19, 4. et quae de pclaso odei theatrire tecti disputt Val. Franckiug

in Ilicbteri Iiisit. p. l'.ij sqq. Quod Salmasius in Spartiani Pescenn.

He formula favete Unguis

' 8. Falcones] cf. p. 34. . Capuam. Glossar.

nes, qui polliccs pedis intra curvos habent.

v. borrcura.

6.
7. at]

A farreo confarrea

l'Ipiani fragm. 9, 1.

Gains

Insl. 1,

10. Falarica] . Nonius p. 555, 14., qui eandem adGlossar. Labb. : Falarica, yttooukiaxQti.

11.

Fatantur] Glossar. Labb. : Fa.tor, noi.r'/.oyio). Fatalus, ti.nnn/tiro.

12.

Falttc] cf. Nonius, p. 114, 7.

Hesychius: gi'.ui, ont/, oxontui ((ta,

12. T. I. p. 675. affirmt, triehoron nibil nisi fastigium fuisse, id fal-

cod.).

sum esse, ceteris de trieboro locis comparatis evincitur. ,

3. fovendo]

Farfarum sive farfanum scribendum vidrien- , ut apud Plautum PoennI.

lUud in contextual suscepi , qnod de

H, 1, 32., quo Fcsti interpretationem spectare Si . monuil , et Plin.

boni rodd.

favendo vg. Li.

faris apuui bacc dicta pulabam.

ctiam poslhacc favisas.

4. Favissae] Favisac M. et ila

Ut mantisa et manli'i dicitnr: ita etiam pu.

terat esse favisa et favissa.

Illud toc. constat esse Ftrnscum , et l'a-

vissas facer Romani ab Ftrnscis didicissc videntur.

IV, 2, 5. T. II. p. 239.

V. Ftrusc. rcrum

Glossar. Labb.: Favissae, Gi/ourooi.

Placidus

13. Farfenum] Farsenum vel Frasenum ni;. A. Ans.

N. II. XXIV, 15, 85.

14. Faseinum] aliter Gell. N. A. XVI, 12.

15. Fartores] cmica, ut videtur, liorum hominum appellatio.

fereirent] boni codd. Li.in.
nomenclalori.

Corrige:

infarcirent Tg.

Fartori.

Lipsiensis, codex correctus.

Furrinae] ed. vet. lo. de Colonia.

a fruge danda.

omnes, ut Tg.

Flavissas habit Sunjiis p. 112, 29.

5. ah i . . .

Furnalia] Furinalia unus

Ydrrius, pulo, scripsit Furrinalia, nt Yarro

p. 462.: Favissae, fossae quaedam in Capitolio, quae in modum eisterii r ii mi eavatae excipiebant dona iovis , si quae vetusta erant hominum ;

de L. L. VI. . 19.

16.

in-

Placidus p. 464. : Fostori,

Ita mg. A. 'Aug. cum signo emendatae lectionis.

Furinae codd. , si reete collati sunt,

17. Furcilles] Vix audeo, aut cum Scal. tocc. quibus

inutilia] cf. rid. M. X, 691 sqq. : Luminis exigui fuera t prope templa

hom. susp.

reeessus Spcluneae similis nativo pumice teetus Jieligione sacer prista:

homines nfercire, ut furcillae aliud noiucn sit aerumnularum.

Pauli ipsini emplastrum dicere , aut cum Dac. onera post

Ueminu-

(67)

DE SIGNIFICATI0I4E VERBORUM.

LIBER VI.

ao

Fundus dicitiir ager, quod planus sit ad similitudinem fundi v.isoriiin.

Fundus quoqtic dicitur populns esse rci,
quam alinai , hoc est anctor.
Fufare argiicrc est, unie et confutare. Sed Cato pro saepius fuisse posuit.
Futiles dieuntur, qui eiere tacenda nequeunt, sed ea elTnndunt. Sic et vasa fu tilia a fiindciido tocata.
Flagratorcs dicebanttir genus hominiini , quod mercede flagris caedebantur 4*.

Flustra dieuntur, quum in mari fluctus non movcnttir, quam Graeci /tuXaxiav vocant.
Flator tibicen.
Flemina dieuntur, quum ex labore viae sanguis dfinit circa talos. Flamin ius circus et via Flamin! a Flaminio consule dicta sunt, qui ab Hannibalc interfectus est ad Iacnm Trasimeniira.
Flaminia* aedes domus llaminis Dialis.
]q
Flamm carii, infeclorcs llainnici coloris, Vio la ri i iolat dieuntur.
Fl um en tana porta Hoiiiac appellate , quod Tibcris partem ea fluxisse affirmant.
Flammeo amicitur nubens ominis boni causa, quod assidue utcbatiir flaminica , id est flaminis uxor, cui hon liccbat
facer divortium.
. -f Fidne ta a fide denominata , ea quae maximac fidei crant.
,
*r
Fides genus citliarac dicta, quod tanlum inter se ebordae eins, quantum inter homines fides concorde!; cuius diminutivum fidicula est.
tivum non prohibe!, quominus magnae aliquae furcae intelligantur ; ifa
in guppliciis aliisve tcrriliilibtig rebus sermo liominnm liniere assolet.
furcilla] furcillat coni. DaC.
suspendebant] M. vg. suspendeban1 Go. Linn.
1. Fundus] liter Vrro de L. L. V. .37.
2. hoe est auetor]
notissimuin eins significalus cxcmpliim, sed non solum, sunt municipia,
quorum populus in legem aliquant Romanani fundus jachis est. Plauli
Trininn. V, 1, 6. iam A. Ace. advocatit. El Paulo intclligitur , quam
late olim in iure civili vis huius voc. patuerit.
3. Future] cf.
p. 61. . exfuti , cum annot. Nonius p. 87, 10. et 249, 18. . confu
tare, qui proprium ilii sriisiini aperit. (ilossae Isidori : Futo ii.ry/ia.
saepius fuisse] itaqne Catoni future frequentativum erat antiqui verb
FUO. Ilinc puta illa e*se ducta apod Placidum p. 463. ed. Mai.: futavit,
fuit, et p. 464. fu lavere , fuere.
4. r'iitf] congrua grammatici,
quoe intpp. landant, LacUnt. Plac. in Statii Hub. VIH, 297. Donat.
in Tirent. Andr. 111, S, 3. Phorm. V, 1, 19. Futile ille vas fuisse ait
lato ore , fundo augusto , quo nlebantur in saeris deae r estae : qui
aqua ad sacra Vestae in terra non ponitur, quod si fiat, piaculum est:
unde e.vcoijitatum est vas, quod stare non posset, sed, si positum, statin
funderctur. Glossar. Labb. : Futile , ti yvior. V. eliam Gloss. Isidori
v. futis , et Placidus p. 463.
5. caedebantur] cacdebant scriptum
fuisse coni. Dac. probabilitcr. lia etiam Placidus p. 463. : Flagratorcs,
qui flagris eonducti eaedunt.
6. Fhistra] vc. ulitur solus Tertallian. de pallio 2.
A Sin Ionio T. III. p. 75. cd. Wolf, evplieatnr

Flustra motus maris sine tempestte fluctan th. ISacvius in bello Poe
nico in inscriptione (sic) quod aits "honerariac honuslae stakant in flustris", nt si diceret in salo."
quam] om. M.
7. Flator]
Glossar. Labb.: Flat, Flator (ubi distinctio tollenda videtur), (nir",
avXijTyc. Placidus p. 463. : Flalorcs , tibieines a fiando.
8. Fle
mina] fiemina et pUmina distinguit Caper de orlhogr. p. 2243. P. cf.
Mcursius Exerc. crit. in Poenul. c. 4. Placidus (ab Has. adhihitu
p.
462.: Flcminum vestem, in qua sanguis ambulando in pedes fiuit. Srribi'iulnm puto: venam, in qua etc.
9. Flnminins circus etc] of.
Sachse Hist. Irbis T.I. p. 423.
10. Flamiuia] Liid. e correctionc
Scal. Flaminae M. Flumiuiae Gc. nt vg. Illam appcllationem habet
Grllins N. A. X, 15. e Fabio Pictore, et Paulus p. 78. v. ignem.
11.
Flammearii] Lu. Flamearii cd. vet. vg. Plantnm, interpretes observant,
respici, a quo, Aulul. III. 5, 36., coniunguntur patagiarii, indusiarii,
flatnear, violar.
violatii] alii violaceum eum colorem dicunt.
12. Flumentana] de hac quae Sacbsc disputt, Histor. lirbis T. 1. p. 212.,
parum eonveniiint enm Festi verbis.
13. Flammeo] /'Tamincitx
est apud Nonium p. 541, 31.
flaminica] huius veslimentum Gellius N. A. X, 15, 28. e Fabio Pictore ricam dicil. Idem 15, 23.: ma
trimonian flaminis nisi morte dirimi non est ius.
15. Fidnsta] cf.
p. 32. v. confocdusti.
16. Fides] Dac. ad tandem origine m revocat Ilesjchii voc. oifiJa;, /oooai /tuyiiattui' ct oqir/, /ouih;.
con
cordel] boni codd. coueorilent vg. lllud Lian, ita dfendit, ul vrrbnm
primarium relativac enuneiationi assimulatum dicat: qua iu rc prowicat
ad Kruegcri librum de attract. . 29.

90

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(67)

Fix nias fibulas.

Fi sc 11 us 7 case! mollis appetitor, ut catilloncs catillorum liguritores.
Fiber genus bestiae quadripes. Plautus : "Sic me subes cotlidic, quasi fiber saliccm" ; jiio nomine cxtrcmac orne
iliiminis appellantur. Unde ct Tibras iocinorum et fimbrias vcstiinntorum diciiniu.

Fratra, uxor fratris.

(08) Frivola sunt proprio vasa fictilia qiiassa. Unde dicta verba frivola , quae minus sunt fide snbnixa. /.l-*-'f
Frater a Gracco dictus est ^, vcl quod sit fere alter.
Front cm antiqui masculino genere dixerc.
F i tu m dictum velut ferimentuui.
( "f 10 Fratilli villi sordid! in ta polis.
Fraccbunt, displicebiint.
' ^ Forago, filum, quo textriecs diimiuui opus distinguant, a forando dictum.
-Frutinal templum Veneris Fruti.
Fringilla avis dicta, quod frigorc cantet ct vigeat; nnde et friguttirc.
2. Fiseellus] fisccllum sive fisccllam, constat, vas viminenm dictum
esse, quo casctis cogebatur. Isidori Glossae : Fiscella, forma, ubi casei
exprimuntur. Hoc nomine fiscelli, Lipid, putat, eadem metaphor casei
ligurrilorcm dictum esse, quo bibaccm bomincm lagenam, voraeem macellum. Vercor tarnen , ne quid Paulus turbaverit , et Festus Fiseello
nominativo casu scripserit , ut fiscellones ta a fiscellis , qucmatlniodum
catillones a catillis, dicti sint. Quamquam ctiani Glossae Isidori : Fisccl.
lus, mollis easei appetitor.
liguritores] ligurritores M.
catillones]
catiliones Gv. V. supra p. 34. v. catillones.
3. Fiber] secutas est
in eo veriloquio Verrius Varroncm de L. L. V. .79.
besliae] vg.
Lind, vespae codd.
quadripes] boni codd. quadrupes vg. Litid.
Cf. PaAEF. IV. . 3.
Plautus] in incerta fabula. V. Botbc Plauti
fragm. inc. 15. p. 445.
subes] i. . subedis. Cf. p. 4. . ambest.
eottidie] boni codd. Lipid cotidie vg.
4. iocinorum] M. ut vg.
iocinerum .Gv. Lind.
5. Fratra] cf. Nonius p. 557. M : Fratriae
appellantur fratrum inter te uxores. Glossar. Labb. : Fratra , mnerqo.
Placidus p. 463.
6. Frivola] Glossar. Labb.: Frivola, a*ivt>in
ivii/S -irire, et: Frio, Ximyxonii.
7. iu'{ in rj ] Lipid, e bonis codd.,
in qnibus est phretre. qijtoq vg. ipnr.ioiii") nig. A. Ave.
fere
alter] boc argutum ct subtile etymon , ut putabant antiqui , Verrius
debet Nigldio. V. Gell. N. A. XIII, 10. Nonius p. 36, 1.
8.
fronfem] v. p. 46. v. corius, cum annot.
10. Fratilli] Glos
sar. Labb.: Fratilli, xnoaaoi.
tapetis] tappetis M. I ta eliam
scribitur apud Festam, Qu. XV, 26. p. 158, 5.
11. Fraccbunt]
a fracibus oleis. Nam, at Cato de H. H. 64. : quam diulissime in fracibus erit oleum, tarn deterrimum erit. Glossar. Labb.: Frax, rovyla
fuqov. Fraces , iXuiau rvylrc v^muam Union. Fracere , iOTtio&ru.

Fraeidus , vxiroqo. Plenius Placidus p. 463. : Fraccbunt, sordebunt,

displicebunt , dictum a fraciSus , qui sunt stillicidia sterquilinii. Intelligitur , nomen l'racium a faccibus olearum ad alias soreles translatnm
esse. Frigebunt alter liber Itnrlliii Adv. XLI, 17. : quod manum interpolatoris aperte prodit.
12. Forago] Glossae Jsidori : Forago,
trames diversi coloris,
forando] Lind, nulla variations indicata.
furando vg. Sed forando in libro ms. esse, iam annotaverat Las.
13. Fmtinal] Erueinal, a Venere Erycina, A. Aug. scribi vult: acuta
coniectara, scd quae etiam pluribus nrgumentis confutar! possit, qnara
a Scal. conftala est. Salmasius Exercit. Plin. p. 5. col. 1. frustra
earn dfendit. Frneinal cd. vet. A. Ate. in nig.: quod Dac. ila adsciscit,
ut postea pro Fruti substitut frugi, Meursium scilicet secutas, in Exerc.
erit. in Plauti Militent . 5., qui Vcnercm Frugi, id est honestis ainoribus pracsidentem, sibi fin til.
Fruti] frugi ed. vet. frutae vel frugi
mg. A. Auc. Frutis Icgendum censucrunt plerique , ctiam Lind. Ac
cerium est id Veneris nomen apud Solinum II, 14. Veneri matri , quae
Frutis dieitur. Augustini autcm locus, d . D. IV, 21., nihil ad Frutim ; nomen Hud divae Frueteseae , quicquid de cius forma statuitnr,
ad fructus spectat. Caeterum Scal. probabilitcr nomen Fruti ex 'Afooiirrj natum esse existimat ; ab V. (niseis sic esse corruptum , conieci
Etrusc. rerum III, 3, 11. T. II. p. 74. Idem Scal. aculissimc hinc iyngos, Veneriae aviculae , nomen ducit , quod scrvatum est in Glossar.
Labb. : Frutilla , ; : quanquam ei adversatur Salmasius Exerc. Plin.
p. 50. col. 2.
14. friguttire] boni codd. Lino, frigutire vg. Cf.
Varro de L. L. VII. . 104., ubi fringutire est, Nonius p. 7, 9. v. trigere, 308, 11. v. frigit, Fulgentius p. 562. v. friguttire. Apud bos fri
guttire legitar.

(68)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER VI.

91

Fratrare pncrornm mammae dicnntnr, qiitim primnm tunicscunt, quod relut fratrcs pares oriunlur, quod etam in
frumento epca facer dcnntnr.
Frgere et fric tun a Graeco venit tpvyetv.
Fregellae locus in rbe , in quo civitatis feliis-J- hospites baliitaveruut.
Fes tram anliqui dicelant, quam nos fenestram.
5
Firm um tina tov f'p/,Top, quod sign Oca t sustentaculum, dictum videtur.
Frau sus erit, fraudem conimiserit.
Fa le ri oppidum a fale*j dictum.
Fr a xa re vigiliam circuiic.
Florifertnra dictum, quod die spicae fernntur ad sacrarium.
10
Frngamenta a frugibus appcllata.
Frendere est frangere; node ct faba fresa; unde et dentibus dicimus frendere.
Formucales-f- forcipes lictae, quod forma capiaut, id est ferrentia.
Farrago appellatur id, qjod ex pluribus satis pabuli causa datur funiculi*.
Fetiales a feriendo diet! apud hos cnim belli pacisque faciendae us e>t.
15
1. Frnfrart] M. at Tjf. Frailare Gc. Lin. Iliad analogue conTenicntius Timm ; idemque taetur Placidas p. 463. : Fratrarent, turguerent, pubeteerent. Cf. Festus Qu. XIV, 1. p. 105, 31. . lororiare.
puerorum] pucllurum ) mg. A. Aoc, inntili correctionc.
2. dieuntur] M. dieilur Gc. Tg. Lind. Iliad restitu mate , ut ipiea pro
plarali habeatur. Spicum , constat, pro pica etiam a Varronc et Cicerooe die!. Ex Ha M., praestantissimi cod., lectionc nata est ca, quam
Aid. habet: spicae facer dieuntur.
3. ipnvyur] scribendum vidit
Dac. pkrigin boni codd. , quod ' esse apparet ex more codd.
oqtxiiv Tg. foiytir) mg. A. Ace, idemque posait Lin.: quod
quid lit.
4. feliit] boni codd. fel Tg. Ulitis) mg. A. Ace.
illim coni. Goth. Mihi in uteris his corruptii latere Tidetur Frrnt His.
quod compendiara scrihendi ratione facile mutari potcrat in FelUt et
Feliit. Qnod aatem civitatis Fregellit scripsit : it soient senescent!*
Latinitatis scriptores, nt civilas Gabi* et malta ad eum modum leguntur
in Itinerariis et Agrimensoribus.
5. Ftstram] disertius de eo vor.
Antonius Gnipho npu.l Macrob. Sat. Ill, 12. Doederlin. Srn. et F.tym.
T. VI. p. 127. compart: itmmij' irvlc, ex Hesrehio. Corruptc Placidus p. 464. : Freitram, fenestram.
t. inj toi" i(>^io] Tg. apo
tu ermatot boni codd.
7. Frautut erit] verba, at rident , lege
sampta. Apud Plautnm Asinar. II, 2, 20. eat frausut tief, cf. Nonius
[- 1 I'-'. 18. Sc!, bivio Will (non XXXIII), 14. tribuit: fraudem frauti:
aeutius quam Terius.
8. Faleri] intelliguntar Falerii , sed librara
veterem scribendi rationem serrarunt, cum nomen non nosscat.

/'e] Lind. , nulla notata lectionura differentia, a tale Tg. : sed Uas.
monet, librum nn. habere a fale. Lind. coni. a faierc , i. e. pila, de
quo toc v. Gesneri lex. rusticum. Non maiore molimine corrigi potest:

m fala, coll. p. 66. Qui a tale scriptum pataat, at Sin. in Varr. dc

It. R. p. 105, 6. (p. 237.), Falerios ante Halerios dicto esse existiman!,
mj i',,- ein, at conditor fuisse dicitur llalesus. De qua uominis forma
pluribus di*i Elrusc. rcr. IV, 4, 3. T. II. p. 272.
9. Fraxare]
Placidus p. 462.: Flaxare , vigiliat eireumire. Sed Pauli codd. aueto
ritas praeponderat, ut fraxare retincam , quanquam dc etyuio Tcrbi mi
nus certus, quam Sc t. ct Lina, Doederlinus, Syn. et Etyni. T. VI.
p. 122.
Venire] boni codd. Lina. eircMatire Tg. Doederlin. 1.1.
eireumdare scribendum esse putat.
10. Florifertum] Glosgar.
Labb. : Flerifertum, r&oifooiu. Caetcrum ignota ea caeremonia.
11.
Frugameuta] Legendum sit frumento , an frumenta intelligantur auati
frugamenta dicta a frugibus, quaerit Dac I troque probabiua est,
fuisse antiquum verbum frugare , et hinc dnetum nomen frugamentum.
12. Freiuiere] cf. p. 56. . defrensam , cum annot. , ct Nonius p. 447,
10. . fremere et frendere.
fresa] boni codd. Lino, fretsa Tg.
Utrunique nunc in scriptorbus legitur. De fresa faba Columella II,
12. VI, 3.
13. Formutalet] Formutapcs coni. Scal. , ut omnil
glossa ad explicandam originem voc. forcipes scripta esset, quod ita
esse, collala p. 63. . forcipes yix dubium relinquitur.
14. Far
rago] cf. Varro de R. R. I, 31. Colum. II, 7. Isidori Glossae et Glos
sar. Labb. : Farrago, ynoric. Etiam Faratalia, eo spectant,
nam farrago e satis et leguminibus ferro cacsis constabat. Fortnsse
legendum Farraginea.
15. Fetiales} M. Tg. Lia. Feeialet cett.
codd. Illutl a titulis maiorem habet auctoritatem. V. Marini Alti dei
frat. Arvali p. 708. Cf. Varro de L. L. V. . 86. (ubi feeialet scriptum
est) et Nonius p. 529, 17. . fetiales. Apud Placidum p. 466. : Foedera
dieuntur sacerdotes per guoi foedera fiebant. etc. Corriye: Fetialet,

M *

92

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(68)

Feretrins Iuppiter dictas fcrendo, qaod pacem fcrre pularclur; ex cuius templo sumebant seeptrum , per quod
iurarent, et lapidem siliccm , quo foedus ferirent.
Femur, femoris, et fernen, feminis.
Fe ii ero et dici potest.
>
5 Frux, frugis dixerunt antiqui.
(C9)Fructam et fr net um.
Ferocit apud Catoncm ferociter agit.
Fire re item pro figere.
Fruniscor ct frunitum dixit Cato; nosque quum adhuc dicimus iufriini turn, cerium est antiques dixissc frunitnm.
10 Felices arbores Cato dixit, quae fructum ferunt, infelices, quae non fcrunt.
Falsius ct falsior quum rationabilitcr dici possint, non tarnen sunt in consuetudinc.
Fur um genitivus pluralis a fure.
Fncilis, falsa; dicta autcm quasi fucata.
. .
Feriac statae appellabantur, quod certo statutoquc die obscrvarentur.
15 Fluoniam Iunoncm mulieres colcbant, quod earn sanguinis fluorcm in conceptu retinen putabant.
Flamm eo vestimenta flaminica ulebalur, id est Dialis uxor ct Iovis scenlos, cui tclum fu.'minis codem erat colore.
Fulguritum, id quod est fulmine ictuni, qui locus statim fieri pu taba tur rcligiosus , ijuod cum dcus sibi dicassc
videretur.
Fantica dicitur arbor fulmine icta.
20 Fui m en dictum a fluor flammae.
Fnlcere* prisci pro fcrirc dicebant, unde fulgus dictum est.
ferieudo] codex Bcrolincnsis , edd. vett. , nt vg. et Lud. ferendo cett.
codd.
2. foedus ferirent] his significatur aliud eiusdem nominis veriloquium,
a feriendo : a quo Iovcm Feretrium dictum esse , crant qui opinarentur.
V. Propert. IV, 10, 46.
3. fernen] igitur Verrius et liune nominativum usui concesserat , qua de rc alii dubitaverunt.
V. Forccllinii
Lex. Lat.
4. Fenero . . polest] hoc, puto, discrimine, ut art um
ipsam actionem pecuniae fenore dandae, deponens negotium ct quaestus
inde faciendi genus significant, ut soient deponentia. Placidus p. 4G4:
Foenero foeneror dicimus, habelque quatuor participio.
5. antiqui]
ut Ennius apud Priscianum. Cf. Varro de L. I. . IX. . 75. 76. , qui
tum nominalivum frugis non alienum fuisse a consuetudine , ostendit.
6. Fruetam] participium intelligi videtur.
7. Feroeif] Glossar.
Labb..- Ferocio , /Qtaivonai.
8. Fivere] Fibere corr. Mcursius
Exerc. crit. P. II, III, 111. Opp. T. V. p. 638.: sed cliara boc nonnisi infirma quadain etimolgica ratione nililur. Omnem glossam vg.
oi.
ifriii] boni codd. d. vet. idem Lind, e Lipsiensi cod. Sed
etiam Hud signifie! id quod apud Catoncm: siquidem omnes glossac a
. ferocit ad felices usque ad Catonem spectant. Lion. Catoniana p. 88.
9. Fruniscor] de eo verbo docte dissent Gcllius .. XVII, 2. /nfruni-

tum Scnecae ct Gellio non insolitim esse verbum constat.

10.
Felices arbores] Cato non dixit puras sensu religioso, sed frugferas, ut
agricolac. Ita Livius V, 24. et Virgilius saepius.
12. Furum] v.
. L. Schneider. Lar. Gramm. P. II, I. p. 250, Cf. murum apud Festum
Qu. VIII, 28. p. 171, 11.
13. Fucilis] mg. A. Au. : Futilis)
Fucilia V. C. Sed voc. futilis Vcrrium iluxisse a fucato, non est credibile. V. p. 67. v. futiles.
14. Feriae statae] dies statutes dicit
Varro de L. L. VI. .25. Contrariae sunt feriae conceptivae, de quibus
Paulus p. 48.
15. Fluoniam Innunem] cf. Tcrtullianus ad nat. H,
11. Arnob. adv. gent. Ill, 30. Augustinus de . D. VII, 2. 3. e Varrone. Quae hic de lunonc , quae tanquam luno Lucina cum eadem
Mena priviijna sua eitlem cruori praesidet: in iis pro Lucina Fluonia
reponenda esse videtur. Mcmorat eam etiam Martian. Capeila II. . 149.
p. 199. cd. Kopp.
16. Flammco] cf. p. 67. v. flammco.
17.
Fulguritum] cf. p. 27. v. bidcntal , cum anaot.
Deus] Dius corr.
I. Fr. Gronov. Observv. I, 13. p. 111. (61. cd. Frolschcr.), quod p.
66. v. Flamen Dialis a Dio sit. Sed non ubique pro love Dius dici
potcrat. >
19. Fanatice] cf. p. G6. v. funuui.
20. Fulmen]
rectius Varro dc L. L. V. . 70.
fluor] mg. A. Ace: suluore .
. fulgore) Apud Luid, nulla est lectionis varelas.
21. Fulcere]

(69)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER VI.

93

Fnebres t.'biae dicuntur, cum qubns in funerc canitur, quas flamini andirc putahatur illicitom.
Flamin ins caniillus puer dicebatur ingenuus palrmcs et matrimes , qui flamini Diali ad sacrilicia praeminislrabat:
antiqui eiiim ministros camillos dicebant. Alii dicunt omnes juicios ab anliquis cantillos appellator , sicut babetur
in anti'quo carmine, quum pater filio de agricultura praccipcrct : "Hiberno pulvere, verno luto, graiidia farra
Cainili'e metes."
lia in in a "J* dicebatur saccrdotula , quae Flaininicac Diali praeminislrabat, eaque palrmcs et matrincs erat, id est
palrem matremque adbuc vivos babebat.
Ficolca palus ficulucus.
Fiara in ins lie tor est, qui flamini Diali sacrorum causa praesto est.
Freqicn tarium frequcnlcm.
Fornacalia feriac institutae sunt furris torrendi gratia, quod ad fornaeem , quae in pistrinis erat, sacrificium fieri
solcbat.
Fu r vu m bovem , id est nigrum, inmolaban t Atcrno *.
Fore n tari i levis armaturae pngnatores.
Fa st 1 ni por cc Hum, fcturam porcorum.
Fa miliaris Roman us, privatus Romanus.
Fana, quod fando consecrantur.
Fastis dicbtis iucunda^ far! liccbat, nefastis quacdam non liccbat fan.
correxi. Fulgerc codd. vg. Lis. Scd inter fulgendum et feriendum
nulla nolionis alunitas; fuir re autem, quod est Itiifur, nr.tpim. :il> antiqnioribus secundum tertiam coniugationem flecti potrrat (quo etiam
fulsi et fultum ct fulcrum ct alia dcrivata ligihiin intendant) : significatus buias verbi, ut Gracci oxijXTitr et Laiini edlere (cf. annot. ad
p. 42. . columnar), non longe distal a feriendo. Posaem ctiam l)iomede uti, ubi I. p. 369. P. ita legi tur: Sunt quacdam perfecta a diver
tit intlanlibnt dervala, ut arco aces aeui, acuo acuis ami, .... fut
ren futrs fulsi, fulgeo fulges fulsi: nisi fulcio futrs fulsi scribendum esse appareret. Placidus p. 463. : Fulfil, periit (sribe feriit) vel
pereussit. Fulgere rnim ferire est: unde quoque fulmen dictum. In bis
erroris origo ajiparerc videlur. Aliter statuit Doederlin. Syn. et Elym.
T. V. p. 66.
fulgus] boni codd. Lind, fulgur deteriores dun rodil.,
ut Tg. Non um 1.1 vi illud, quanquam naj .tyfuvoy, cum e Verrio duetum
esse possit.
1. Fnebres tibiae] cf. Festue Qu. IX, 10. p. 10, 13. . naenia.
Flamini . . . it licit um} cf. Gell. N. . X, 15. et annot. ad p. Cl. .
equo.
2. Flaminius] cf. p. 34. . cantillos. Plutarcb. Num. 7.
M aerob. Sat. Ill, 8.
palrmcs et matrimes] patrimus et matrimut)
Big. A. Ace. : sed illa forma noster etiam infra v. Flaminia et p. 94.
T. matrimes ntitur , ut dubitari nequeat quin Latina sit.
3. b
anliquis] vg. apud antiques Lind, ex uno Ge.
4. 5. Hiberne . . .
metes] idem carmen rustieuin afl'crl Macrob. Sat. V, 20. Servios in
Virgil. G.I, 101. Saturnios versus, quibus compositum id este appa-

ret, ita dimetiendos censct Lino. : Hiberno pulvere , vrno luto grandi
farra | Camille mets : eandemque sententiam amplectitur H. Meyer in
Anthol. Lat. 7. p. 4. Minus recte , opinor, statuunt II. Dntzer et
baur. Lerscb de verso Saturnio p. 61.
6. Flaminia] viz adducor,
ut credam banc minstram give sacerdotulam simpliciter Flaminiam appcllalam esse : multo facilius, ut Flaminiam camillam dictam ct altcrum
voc. a Paulo omissam esse statuam. Ita Macrob. Sat. Ill, 8. : Homani
pucros el pitillas nobiles et investes camillos el Camillas appellant, flaminicarum et flaminum praeministros.
Eadem Servios in Virgil.
Aen. XI, 543. Cod. Lipsicnsis Flaminula : nimirum intellexit, qui eum
scripsit, Flaminiae noraen Lie aptum non esse, et propriis viribus errorciu sibi corrigendum sumpsit. A. Ave. in nig.: Flmula, propter can
den caussam.
9. Flaminius lictor] incertum , an hie intelligatur
ab Ovidio F. II, 23.
11. Fornacalia] idem voc. explicatur p. 63.
13. Aterno] quam potui minima mutatione posii! pro lectiooe bonorum
codd. eterno , cum notum sit, Neptuno ct fluviis boves , ctiam nigros,
immolates esse. Averno vg. Saturno Aid. Inferno Lind.
14.
Fercntarii] cf. p. 13. v. adscripticii.
15. porcellum] genitivum
pluralis esse coutendit Goto. Non pnto : sed fauslulum porcellum eum
esse , quem rustici non vendebant , sed ad feturam porcorum adolcscere
sinebant.
17. Fana] v. p. 66. v. fanum.
18. turunda] A.
Ace. in mg. : iura . . iuridiea)
Scal. cot.: ius. Nee dubium,
quin tale quoddam verbum Fcstus posuerit. Cf. Varro de L. L. VI.
. 29. 53.
Utebat fori] Go. Lind, fari liccbat M. vg.

,.

...
(70)

jj

PAULI . EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

94

(70)

Fen us appellator naturalis terrae fetus; ob quam causam et nummorum fetus fenus est vocatum, et de ea re leges
fenebres.

LIBER VIL
G er rae crates vimneae. Atbencnscs qiiiim Syracusas obsidereut et crebro gerras posccrent, irridentes S'tculi gerras
clami ta liant. Unde factum est, ut gerrac pro nugis et conten plu dicantur.
Genas Ennius palpcbras pu tat, qiium dicit hoc versu : "Pandite, sulti', genas , et corde relinquite somnum." Alii eas
partes putan t genas dici, quae sunt sub oculis. Pacuvius genas putat esse, qua barba priinum oritur, bot: versu:
"Nunc primum opacat flore lanugo genas."
Gen ti lis dicitur et ex eodem genere ortus, et is, qui simili nomine appellator , ut ait Cincius : "Gentiles mihi sunt,
10
qui meo nomine appcllantiir."
Genialis lectus, qui n up ti is stern tur in honorem genii, undc et appellator.
Gens Aelia appellator, quae ex. multis familiis conficitur.
Gerusia curia ab aetatis vocabulo dicta.
Genuini dentes, quod a genis dependent.
15 Gestus, quo indicator, quid geratur, praeter participium , quod a gerendo deducitur.
(71) Geni um appellabant dcum, qui vim obtineret rerum omnium gerendarum. Aufustius : "Genius", iuquit, "est deorum
5

1. Fenus] eadem supra p. 04. v. fenus.

cf. Lit. XXXV, 7.

1. 2. leges fenebres]

4. Gerrae] cf. Paulus p. 32. . cerrones, cum annul. Placid us p.

407. apud Maium: Gerras, nugas ineptiasque.
5. eontemptu]
rectius sane dixisset Paulus cum eontemptu , ut scribendum esse censet
Doederlin. Synun. et litym. T. III. p. 80. Nam contemplan pro re
contcuuicnda a Paulo Festove dictum esse , vix credibile est. Casp.
Bartb. Advere. XL, 1. e libro suo profcrt in eonteriemdis , et inde
efficit : in eomoeds. Fucilis inde ficret: in contemnendis, si libro isti
tanta esset auctorilas.
0. Genas] cf. Servius in Virgil. Aen. VI,
680.: Genis, palpebris. Ennius de durmiente: Imprimitque genae
. Plinius N. H. XI, 37, 57. 58. . 150. 157. si recle scripsit: Nee
genae quidem omnibus, ideo eque nietationes . . . JExtremum ambitum
genae superioris anliqui cilium vocavere , unde et supereilia. . . Infra
oeulos malae homini lantum , quits prisei genas voeabaut, XII luliularum interdicto radi a feminis eas vetantes: significatus, juo Pacuvius
id voc. posuit, magis obsolevit , quam quo nnius usus est. Placidus
p. 408. quae babet, plane nova sunt: Genis, ea parte vultus, quae inter
malas et auriculas est: ideo genae diclae, eo quod infans in utero caput
inclinalum inter genua tenet.
Ennius] Ann. XII, 7. ap. Merulam.
Idem versus affertur a Feste Qu. XV, 17. p. 149, 21.
sulti' genas]
sulpigenas boni codd. sultigenas vg. sultis) mg. A. Ace.
Infra in
cdice Festi suetigenias est.
7. Pacuvius] in inc. tragocdia, Bothe

P. Sc. L. V, II. p. 149. fr. 9.

8. flore] flora coni. Sen.. , quod
Attius in Bacchis Durum lanugiucm , et Pacuvius ipse in Antiope lloros
crines dixerit. V. Servius Dan. in Virgil. Aen. XII , 005. p. 82. cd.
Lion., ubi apparet de adiectivo nomine Horns , non Aureus , dici. Sed
idem Scal. sibi ipse iam opposuit Yirgilii vcrsum , Aen. VIII, 100.:
Tutu, mihi prima genas vestibat flore inventas.
9. Genlilis] cf.
imprimis Q. Scaevola apud Cicern, in Topicis 0. Nicbubr. H. II. T. I.
p. 326. cd. alt. Hugo in Hrreo iur. civilis VI, IV. p. 408 eqq.
11.
Genialis lectus] cf. Serv. in Virgil. Aen. VI, 603.
nuptiis] in
tiis unus Lipsicnsis. Ita nuptiis apud Varroncm de L. L. VI. .34.
legitur.
honorem] vg. honore boui codd.
appellator] boni
codd. Lino, appellatur vg.
12. Aelia] ilia legi bet Die, quod
Acliae gentis proprium non fuerit, ut in familias dividerctur. Quasi
vero ex Paulo intelligi possit, quid Festus de Aeliae gentis familiis dixerit.
13. Gerusia] Varro de L. L. V. . 156: Scnaculum voca
tum, ubi sentit us aut ubi sniores consistrent; dictum ut gerusia apud
Crceos. Ipsum enim aedificiunt dictum esse gerusiam a recentioribu*
Graecis, ostendit Vitruv. IV, 8. aliique.
14. a genis] idem ety
mon, prodit inter alia Cornutus qui dicitur in Pers. I, 115.
16.
gerendarum] gignendarum conieci Etruscar. rcrum III, 4, 5. T. II, p.
89., quod Augustinus de C. 1). VII, 13. Varrone auctorc Gcnium ita
dfinit: Deus est, qui praepositus est ae vim habet omnium rerum
gignendarum. Possis taincn gerendarum eo defeuderc, quod Paulus
infra geniales a gerendo dictos esse tradit.

DE SIGNIFICATIONS VERBORUM.

LIBER Vu.

9S

liominum, ex quo homines gignuntur. Et propterea Genius meus noniinatiir , quia me gnait."
j]ii(;innil uniuscuiusque loci deum.
!i rborum surculs uascitur; unde et gorman i , quasi cadem stirpe geniti.
) dgito pedis tubcrcultim , quod geincre faciat eum , qui id gerat,
icis proprium est. linde genus quoddam tibiarum cxiguarum gingrinac.
5
'.;'
sonii.s deccrpta.
ut aqiiam, terrain, ignem , acrcnt : ea enim sunt semina rcriim , quae Graecorum alii attyein,
. Duodccim quoque signa, liinam ct solem inter bos deos computaban!. Geniales autem dicti
luriiniim posse pu tabantur, quos postea g cru lo s appcllariint.

10
t id, quod scius, peri lus, tarnen invenimus pro g ire signiGcare apcrte.
, videlicet ex Graeco , quod est xvtrpa.
tris Magnae corniles, dicti sunt a ilumine, cui nomen est Gallo; quia qui ex bibcriiit, in
, ut se prirent virilitatis parte. Alii putaut, ideo eos sibi genitalia incidere , quia violavcriut
h', ne possiiit ipsi fieri parentes.
15
lud Livium narravit.
est, ut Romam venit, quae antea Tanaquil vocilata erat, uxor Tarquinii Prisci regis Ron Virg. G. 1, 302. p. 215. ed. Lion.
lis opinio, teste Servio' in Virgil. Acn.
in libris de gradibus , de
multi dieunt, de codem germine, quos
ti] M. ut vg. nati tii.. Lind.
4.
i, 5.
qui id] vg. quid boni
. Labb. : Gingriunt, x^ylt ixoiair.
iigrinae] Glossar. Labb. : Gingriba,
Hesychio , yiyyooc Atbenaco et aliii,
ir Polluci , eodem nomine quo Adoira ductus scrips!. Gizcriator boni
/ . . Gingrinator) (id est ex cor'ritor vel gingrinator lcgciiduin exivotld. foruia abest.
Est Graecum
fiiijcriii] M., ut vg. Neque aliter
a , intestina gallinarum cum hiscl'Iiira voc. exemple Forcellinius
i Francogallico toc. gsier , cjuod
Geniales] Gcnitules coni. Petrus
), commendatum n I'uhio Ursino.
n ct Cerercm dicit Statius Tbcb.
oni codtl.
9. u'-io/ioo] boni
TtTt*ovc m;. A. Ace.
10.
pro quia.] qua, id est genitura,

et pro gemios] Genios scribendum existimavit. Quibus mutationibus

non libraries, sed Paulura Fcstumquc correxit. Ncc diffitetur ipse ScAl.,
. I m < ni codd. i la defendi posse, ut gcrulus antiquiori significatu intelligatur xai nouxti/ij. In Glossar. Labb. est: Geruli, itqaxtji, et: Gerulus, avvrne, etiam dioix^Ttx;.
11. peritus] M., ut
vg. perilus est Lino, e Gu.
proynare] voc. aliunde non cognitum,
sed ortum ex passive usu voc. gnarus , quo id a Tcito poni constat.
Quod autem apud Non in in bis legitur prognariter , p. 150 et 154., id
cum strenue et audaciter significare Nonius tradat , non dubilo quin
prognaviter fucrit.
12. Gncphosmn] cf. p. 39. v. cnephosum.
Glossar. Labb.: Gnctonsum, u/tuvoav, oxoTiivr, quod S< vi . recte inulavit in Gnefonsum, II. Stepbanus in Gncphosmn.
13. 14. quia . . .
ineipiani] primus eius rei auctor est Callimachus apud Plinium N. H.
XXXI, 1, 5. . 9.
furere] vg. furore boni codd.
16. Gnarigavit] Gnaruravit coni. Vossius in Etimolgico L. L. v. gnari p. 324.
cd. Ncapol. a nomine gnaruris. Et habetur in Gloss. Labb.: Gnarurat, yraiaiid. Nee tarnen quidquam sanius et analogiae Latinae Linguae
convenientius esse potest, quam verbum gnorigare.
significar apud
Ifii'ium] ap. Liv. sign. Linn, e Gu.
17. Gnarivisse] Go. Lin.
Gnariisse M. Gnaruisse vg. Glossar. Labb. : Gnaritur, &.. Placidus p. 468. : Gnorilur (scr. Gnaritur) , cognitum sive compcrtum est.
18. Gaia] i ta recte Vermis, non Caia , nam C, pro G in eo voc. noiinisi in nota scribebatur. Dc Gaia Caecilia Plutarch. Qu. Rom. 30.
Pun. N. II. VIII, 48, 74. . 194. Valerius Max. de minimums ex. (T.

>K

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

9G

5
t73)

10

15

(71)

inantfrum, quae tan tac probitatis fait, ut id nomen ominis boni causa frquentent itibciitcs, quam summam asseevrant lanificam fuisse.
'
Gallam bibere ac rugas conduccre ven tri, quum ait Luciiius , praemonet, parsimonia esse utendum , ncque
gulae indulgendum, ventremque coartandum.
Gaul us genus navigii paene rotundum.
Galbeum ornamenti genus.
Gestit, qui subita felicitate exbilaratus nimio corporis motu praeter consuetudinem cxsultat. .
G ne us et corporis insigne et praenomen a generando dicta esse, et ea ipsa ex Gracco ylyvto&ai , apparct.
Ganeum antiqui locum abditum ac velut sub terra dixerunt. Terentius: "Ubi ilium quaerani? credo abductum in gancum."
G alear i a a galearnm similitudine dicta.
Gnitus et gnixns a genibus prisci dixerunt.
Gnotn, cognitu.
Gravastellus, senior. Plautus : '-Qui est oravastellus , qui adrenit." Utputo, gravastellus a gravitate dtctus.
Gramiae oculorum sunt vitia , qnas alii gl a mas vocant.
Groin a appellator genus macbinolae cuiusdam , quo regiones agri cuiusquc cognosci possunt, quod genus Gracci
yvtt>j.iova dicunt.
G rum us terrae collectio, minor tmulo.
Probas p. 1400. apud Godiofredum) , et Imprimis Festac Qu. XII, 8.
p. 48, 33. . pracbia.

dictum esse , eo credibilios , quod primarios eius significatos ad

3. Lucilius] buius versos e 1. XV. Nonios exhibet p. 445, 18. .

aeerosum ; Dousa posuit 1. XXV, 1. p. 63.
5. Gaulus] ya-iot no-

Glossar, babli.:

genua speetasse videtur. Cf. Festos Qu. IX, 24. p. 24, 33. . Nixi di.
genibus' . Scl. Likd. generihus ed. Tet. Tg.
12. Gneftt] cf.
Gnot (id est gnovit contractum),

Gnotu, yrma,r, duxyrtosr.

eandem lectionem commendant.

olir, .-ti/ioxi.

13. Plautus] Epid. V, 1, 14., ubi codd.

Infra apud Festem v. ravi coloris, Qa.

meo Pboenic navigii nossimum.

6. Galbeum] cf. Paolos p. 36.
. calbeos, com anoot.
7. Gesti] cf. Serr. in Virgil. G. I, 387.

XIII, 10. p. 82, 17., in eodem Terso ravistellus affertur, si Pauli excerptis

8. Gneus] boni cotld.

fides est.

Gnaeus Tg. Lina.

nas formas esse Gnaivos,

Constat huios nomiois genoi-

Gnaeus, Gneus, Naeus, Meus.

Valer. Mximos de nominibos.

ISempe cum nomen gravas (nostrum gran) mularetar in ravus,

V. maxime

et gravastellus in ravistellus, etiam Plauti lectio ad formant vulgaris linguae

scribitur.

mntata est. Gravastellus autem deminutiTe a nomine gravaster factum est.

Cn. recte nonnisi in nota

et corporis insigne] nam naevus plenios et antiquius /naevus dicebatur.

gravitate] multo rectius infra a ravi colore.

Ita Valerios : Igitur eliam qui in corporibus gigni solet, gneus (alii

Placidos p. -167.:
(scr. annis).

gnaevus) appellatur.

Etiam bic sine dubio, quod corpori in gen i tus

est (Muttermal).
sag. A.Aig.

yiyrwO-ai] Tg.

gignesthe boni codd.

yiyrtxtu

9. Terentius] Adelpb. III, 3, 5., in quo Terso expli

cando Donatas eandem originem , quam Festos sigoificat , exponit ,

ye.

Tbi] Tg.

Abi Gc. on. M.

abduetum] abditum,

vel obduetum mg. A. Aue. L'trumqne est in deterioribos codd.

10.
Gateara] Galtrita coui. Die, alaodam galeritam intelligens. Mihi Fe
stes de alia re dixisse Tdetor.

11. Gnitus et gnixus] apparet ple

nios ita dictum esse pro nisus et nixus.

Latinos olim stirpem . NIT

Grama, -.

Placidos p. 467. :

oculorum.

glamas] id voc. dubitavcrim ,

num.

Sed ex hoc loco profecit

Gravascela (scribe Gravastelli) , graves, id est anni

14. Gramiae] cf. Nonius p. lia, 18. Glossar. Labi..:
Gramis , gremis , quae sunt pituilae
an nunquam fuerit Lati

Est Graecum y/.t't<r , unde adiectiva nomina yiu/mr, yAauVQc,

yiuuoijs, et verba yi.tiur, yAa/tviir.

15. Groma] cf. Hrginos in

Agrimens. Goes. p. 164. Nonius p. 63, 4.

, ionxna r .
. rixrortxij, Scal. ta corrigit:

Labb. :

Gruma,

Quod in iisdem legitor:

Glossar.

Gauma,

Gruma, .irj txt.

17. Gru-

mus] cf. Nonius p. 15, 24. Glossar. Labb.: Grumt, tvuos, Oot o

com lyllaba tus ita commisisse, nt nitus, non nisns inde fieret, osten-

'iiwv, et: Grimini, o toiZorric. toii oyo' li&oi. quod Grumt vel bramait

dnnt adgretos et egretos (. Paulus p. 6. 58.);

fuisse Tidit Seit.

nee dobito, consideratis

Glossae Isidori: Grumulus , ager tractus.

Graecum

iis, quae ad . exfotns p. 61. composoi, quin in antiquiori lingua La

/ia;- oaoc ii&oir, ut est apud Hesvcbium , comparator a Doederlino

tina nullum omnino partieipinm in sus exierit.

Synon. et Etvm. VI. p. 151.

Gniti autem a genibus

(72)

DE SIGI4IFICL1T10I4E VERBOROI.

LIBER .

97

Graccbaris orbs Ibene region, dicta a Graccbo Sempronio, quae antea Uurcis nominabatnr.
Graeea sacra festa Cereris ex Graccia translata, quae ob nrentioiicm Proserpinae matronae colebant. Qaae sacra,
dum non essent matronae, qnae facerent propter cladem Cannensem et frequentiam lugentium , insttntum est, ne
aniplius centnm diebus lngeretur.
Grnere dicnntnr grues, ut enes grnnnre. Unde tractnm est congrnere, hoc est convenire, quia id geons vola- 5
cram minime solivagum est.
Grad i vu s Mars appellatus est a gradiendo in bella nitro ci troque ; sire a vibrationc hastae, qnod Graeci dicunt
xoaalvtiv ; Tel, nt alii dicunt, qnia gramine sit ortus , qnod. interpretantur, qnia corona gramnea in re militari
maximae est bonorationis.
Grassari antiqai ponebant pro adular!. Grassari autem dicnntor latrones vias obsidentes ; gradi siqnidem ambalare
est, nnde tractnm grassari, videlicet ab mpetu gradendi.
Grallatores appellabantur pantommi, qni , ut n saltatione imitarentur Aegipanas , adiectis pertieis furculas babenti- (73)
bus atque in bis superstantes , ob simili tudinem crarum eins generis, gradiebantnr, utiqne propter diflicultatcm
eonsistendi. Plantns: -'Vincerelis enrsn cervas et grallatorem grada."
Gravida est, qaae iam gravatur concepta; praegnans vclut oecupaU in generando, qnod conccperit : ineiensf5
propinqna partui , quod inctalas sit fetas eins.
G al i n sono oris vocati . sivc a gerendo dicti, qnod acta segetam semina plurimum grant, rel qnod ex olivetis
cnbitum se recipientes duas pedibus bacas , tertiani ore ferant.
Greges ex Graeco dicti, qnos Uli yioyea soient appellare.
t. Graeekuris] de municipio diligeater dUserait Ickert. Geo
graph. , I. p. 448.
2. Grace* smarm] cf. Cicero de legg. II, 9,
21. 15, 37. pro BoJbo 24, 55.
3. 4. ne amplias centum diebus]
triginta diebus dieit Ltoj, obi eandem rea enarrat, XXII, 36. Hiae
XXX diebus in Aid. remit.
5. Gruere] Glossar. Labb. : fini,
jj lii*"n (cribe : uiayyu^ti), et : Gruunt, yioarisovcs. Cf. Paulas p. 32.
T. eeagroere.
7. Grmdious] eadem partim, partim similia artificia
elymologorum propoait Servias im Virgil. . Ill, 35.
est] .
Gc. Lis.
8. xfjuainir] Tg. krmdemim boni eodd. xoatvm mg.
A. Ace.
gramine sit ortus] fabolam , quam Barrat Ovidios F. V,
255. , significan moBct Scu.
10. Grassari . . . adulari] nihil de
ea re Joaies p. 315, 33 sq. Ex Varrone apnd Gelliam II, 2. bnec
commode contnlit Die. : Ai guis in em (potica) studebat , mut sese mi
tonvioim mwwliembmt, grmssmtor vocabalur.
12. Grallatores] cf.
Varre de L. L. VII. . 69. Placidas apad Maiam p. 46S. : Grallae,
fertieme (eodd. : conloi/ui mmreitis) , md gums ervribus tolligatis ambu
lantes, grmllmlores (eodd. : gravatores) dieuntur. Glossar. Labb. : Gral
latores*, smi uooT-rrte, qaae explicatio ad roe. Grallatores iteratnr.
iatellige perticas illas earn farcalis , gracilia Paaam erara imitaatcs. Dac. Graeeoram (r. Pollex IV, 104.) compart.
14.
Pimutus] ia PocbbJo III, 1, 27.
grallatorem] elnatorem , Turne bas Adren. Ill, . antiqois membranis se testator repperisse , ac

---

pntat otramqae lectiooem eodem iure defeadi posse, qvo Festes ex eodem Tersa gravastellas et raristellas attnlerit. At elarator a scntentia
Plaati alieaas est; ae eodd. a Lm. eollati grallatorem constant er l
sent,
15. praegnmns] sigaam distiactioais ante hoc roc. , qnod
cam rg. positam esset, Lou. delererat, idem V. D. in commentants
restitnit. De discrimine roce, grvidas, praegnans, incieas . Doederlia. Stbob. ct Erym. T. V. p. 226.
generando] genando coni.
Dac. , qaod aiaili est .
17. m some oris] similiter Qoiaetillast. I, 6. Isidor. Origg. XII, 7, 45. Varroais origiaationem , grmguli , quod gregmtio , iaseqaeates grammatici omnes improbaveraat.
18. bacas] Gc. Lisa, buceas M. rg. Ctmmqae constat sno iure dici.
V. Schneider Gramm. Lat. I, II. p. 401. Fest scntentia, a Paolo admodnm obsenrata, qaae fuerit , facile est eon tetare.
19. y'oy'Qu]
gergerm boni eodd. mg. A. Acs. yiia. vg. Iliad cam Liso, servavi,
ac Tellern , etiam Varroai de L. L. V. . 75. serrasses e eodd. fide
ffytoa, ubi Scaligero obsecatas seripsi yoyaaiu. Nam qaaaqaam yo comicoram tarom osa magis innotait, etiam yiyi{>a habet, quo
se taeatar, Hesycbii testimoninm: riostra no, qaod Salmasins recte
re6ni.it ia rtyioa. Ita saepissime in Graeea liagaa variant svllabae
EP et , at in ioorrr et 1004* t oVoao et roooe , mrjifooi et Ht/gmooot , oxamodnoai et oxinundnout, aliisqae mollis.

98

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(73)

Grave aes dictum a pondere, quia den! asses, sngul pondo libras, efficicbant denarium, ab hoc ipso nnmcro dictum.
Sed bello Pnico populus Roinanns, pressus acre alieno, ex singulis assibus librariis senos fecit, qui tautundem,
nt illi , valerent. tem nummi quadrigati ct bigati a figura caclaturac dicti.
Glomus in sacris cruslulum , cynibi Ggura , ex oleo coctum appcllatur.
5 Glos, vii'i sror, a Graeco yaXwg.
Gluttire et g loci dare gallinarum proprium est, quum ovis incubiturae sunt.
Glitlis, subactis , levibus , tcneris.
Gluma liordci tunicula, dictum, quod glubatur id granum. Undc et pecus gl ubi dicitur, cuius pellis detrakitur.
Gliscere crescere est; gliscerae, mensae glisccntcs , id est crcscentcs, per instructionem cpularum scilicet.
10 Glucidatum, suave et iucundum. Graeci ctenim y).v/.vv dulcem dicunt.
Gloria a Graeca voce dicta: banc enim illi xXiog vocant.
Gulliocae nucum iuglandium summa et viridia putamina.
Gutturniiiin vas, ex quo aqua in manus datur, ab , quod propter oris angustias guttatim fln.it.
Gaudium no tov yavtv dictum.
15 Genus dictum putatur a terrae Graeco vocabulo, quam yijv dicunt.
1. quia dni asses, singuli pondo libras, efficiebant denarium] vg.
et in mg. librae, q. d. asses, singuli pondo libras efficiebant, denarium
Lino., corrupta interpunctione.
Uas. ea ita interpungenda ct
cmendanda censuit: quia asses singuli pondo libram efficiebant, deni
autem denarium , ab hoe assium numero dictum. Alia tentarunt IIolomannus ct Ciacconius. At reetc dici asses libras pondo eran l, observt
Gronovius de pec. vet. I, 6. p. 27. ed. Lugdun.: quanquam apud Varroncn de L. L. V. . 169. recte legi tur as erat libra pondus, non: as
. . libram pondo. Sed cundem Varroncm, paulo inferius . 182., optime
vidit (ronovius seripsisse, quod in codd. est: asses libras pondo erant,
ubi lbrales posui , quod alii aliis ecriptoribus pro libras obtruserunt.
Etiam boc recte Gronovius , quod libras aecusativum mensurae esse af
firmt , non genitivum obsoletum , ut Salmasius ciusquc scctator Dac.
2. Sed bello Punteo] cf. Fcstus Qu. XV, 21. p. 153, 13. . sextantari,
et imprimis Plin. N. II. XXXIII, 3, 13. . 44., cuius dictis Boeckbii
rationcs maximum pondus addiderunt.
librariis] libralibus A. Ace.
in mg. Sed librarius etiam meliorc iure utitur, quam libralis.
tan
tundem , ut Uli] M. , nt videtnr , sicut Aid. tantundem Gu. vg. Lino.
tantuli edd. vett. , qnod ex tantum ut illi natum esse videtur.
4.
Glomus] cf. Cato de R. R. 79. et Varro de L. L. V. . 107., qui globum dicunt.
eymbi] cymbii Lins, kimbi boni codd. cybii vg.
rombi , vel cybi cuit) mg. A. Aug. rombi babet liber Barthii , Advcrs.
XL, 1.
5. yuXtog] yXoac Lino, e Gu. , in quo est galaos. yXotc
vg. Glossar. Labb. : Glos, t voii dtXyi}, yuXta , IlXaviai,
puto, ex Fcsto.
6. Gluttire] boni Codd. Glocire vg. Lino., eque
ullu cod. eque edd. vett. addicentibus. Gluetire mg. . . Glocire
Columella aferlur, led gluttire eodem fere sensu dictum esse, oslen-

dnnt Glossar. Labb.: Gluttit , xqoxxa (xqoxii Vulcan.) g*i, Ivxauxrtt

(i. e. lyxnrit, quod spectat ad glutio), xi.or.xij pn.
/acidare]
gloeitare corr. Dac. At Ham voc. formam satis anliquam esse, testantur Glossar. Labb. : Glocido, .
7. Glitlis] boni codd. , nt
vg. Glutis deteriores duo codd., ctiam liber Bartbii , Advere. XL, 1.,
cui perexigua lides est. Sed alia sunt , quae huic formae egregie pa
trocinen! r. Verbum est gl o, qnod Glossar. Labb. explicant ;
bine fil glutus, quod Cato de R. R. 45. componit cum subacto, et substantivum nomen glutum, quod idem significat ac gluten. Nee tarnen
leettonem bonorum codd. mutavi , enm in Glossis Isidori reperiatur:
Glis, litis, humus tcnax.
8. Gluma] cf. Varro de R. R. I, 48.
Nonius p. 118. v. gluniam.
pecus] penis cod. Bartbii, Adven.
XL, 1.: foeda interpola ti one.
9. Gliscere] cf. Nonius p. 22, 12.
Fcstus Qu. XIII, IS. p. 87, 30. v. rcglescit. Dc glisceris mensis nihil
praeter bacc innotuit.
ill est] om. M.
10. Glucidatum] cf.
Paulus p. 42. v. clucidatum. Glossar. Labb: Gloditatus (Glocidatus
corr. Scal. Vulcan.) , yivc.
12. Gulliocae] Gullicae vel Gulliola*
corr. Dac. Cf. supra p. 39. v. culliola, cum annot. Aut boc aut illud
voc. corrupto loco depromptum esse apparet, cum significatus idem esse
dicatur. Ac certe et Glossar. Labb. magis buic formae favent , ct Placidus p. 467., ex quo iam Uas. baec apposuit: Guilliciola (Gallieieiola,
Maius) cortice nucs iuglandis viridi, per quern corpus humanum intelligi vult.
13. Gutturnium] cf. supra p. 39. v. cuturnium , cum
annot. Placidus p. 467.: Outturneo, gutto. Isidori Glossae : Gutturnia,
gutturis inflatio, perversa explicatione.
15. yri] vg. gi boni codd.
y! Lino. Sed ita non solet Paulus.

DE SIGNEFTCATTONE VERBORUM. BER .

(74)

99

Garni tio canum qncrnla munnuratio.

G es u m grave iaculuiii *.
Gu g u st iu m genus habtations angnstum, a giirgulonc dictum.
G i e a funis crassus.
Gran do guttae aquae concrctae eolito grandiorcs.

LIBER VIII.
H erb a m do quum ait Plautus, significa t , victum me fatcor; quod est antiquac ct pastoral s vitae indicium. Nam
qui in prato cursu , aut viribus contendebant , quum supcrati erant, ex eo solo, in quo certamen erat, deccrptam
berbam adversario tradebant.
IIcluo dictus est immoderate bona sua consumens, ab duendo; cui aspira tur , ut aviditas roagis exprobretur,- fit cnini 10
vox incitatior.
Ile Iva a genus ornamenti Lydii, dictum a colore boum, qui est inter ru et album, appcllaturquc bel vus.
Herma a Graecis ponitur pro firmamento. Undc ctiani Mcrcurii inventorie, ut putabant, firnia orationis dictum.
Intcrdum etam saburram signilicat.
Here, id est adverbium temporis beri, dictum a Gracco ty&s.
15
Hetta res minimi pretii, quasi bieta , id est hiatus hominis atquc oscitatio. Alii pusulam dixerunt esse, quae in coquendo pane solet assurgere, a qua accipi rem nullius pretii, quum dicinins : non hettac te facio.
Hres apud antiques pro domino ponebatur.
Here diu m praedium parvulum.
Hecate Diana eadem putabatur et Luna et Proserpina.
20
1. Gannilio] cf. Varro de L. L. VII. . 103.

Nonius p. 450, 7. ct

vclla olcris gen s fucrit.

Lydorura multa erat in corporibus ornandis

Felfas Qu. IX, 25. p. 25, 21. v. nictit.

2. grave iaculum] corr. Scal.
gr. iaclum I.ipsius Epist. Quaest. III, 20. gr. iaclum codd. Illud

cura

aptius est, qnod gaesum oqv vel ifio/.iov okoaidi/noy fuisse Iraditur

Graccarum literarum vestigium.

14. saburram] Glossar. Labb. :
Sabura, ofuXto/ta nloioV o/ta TtXolov. Scribe qpu, quo in iisdem

a Polluce VII, 33, 156. et Hesychio v. yam.

asta, iaculum, oXic.

Glossae Isidori : Cesum,

3. Giirgustium] cf. Placidus p. 407.: Gur-

et

magnificcnlia.

13. Herma]

Cf.

Ktrusc. rer. I, 3, 7. p. 201. 10. p. 270.

fortasse rectius qua scriberetur.

Glossariis Saburra explicatur.

15. ] Quincliliano teste, Inst.

I, 7., heri antiquius fuit quam here; Paulus contrarium doccre videtur.
1/W{] vg. ekhes M. ekthes Go.
10. Hetta] Glossar. Labb.: Ecla,

gustiolum , antrum secrete angustum.

7. do] de eodem more Plinius N. H. XXII, 4, 4. . 8. ct

/loxTi'f U.TOV, et: Heda, v/p foia, et: Hida, v/ttjy joia, et: Il Ht,

Servius Danielis in Virgil. Aen. VIII, 128. e Varronie Actus (non An-

vfiyr.

tiquitatt.).

tur , plurcs fuisse formas et interpretationes.

Placidus p. 470. apud Maium : Herbam ddit.

Hoc enim

Apparet, buius toc, quo minimae et tenuissimae res appcllabanHetta , errore ex Hetta

contendentibus erat, vulsam herbam gui vinceretur porrigendi , ut nunc

orlum , etiam in d. vet. et cod. Lipsicnsi est.

dieilur.

quendo

Nonius p. 317, 17. t. berba quae ex Accii

Meleagro aflert:

herbam confiront, ea recte monet Scal. ad alium morem spectare, puta

ad isvkXooXlar, de qua v. Boeclsh. in Pind. P. IX, 121.

10. Ile

luo] Glossar. Labb. : Mlduo , XuvxTt/ 7 et: Helluo , ,

(icr. y.uTuiiuyuq).

Sed in codd. nullum

12. ornamenti] condimenti coni. Forccllinius in

Lxico v. belvacea , ratione minime idnea adductus , quod ctiam hcl-

edd. vett.

accipi] Gu. Lind,

aecipe M.

coquendo] quoaccipimus vg.

Pcndet illud a verbo dixerunt.

hettae] hittae M.
18. Hres]
cf. imprimis Iustinian. Instit. II, 19. . 7. ct quae Scnraderus p. 355.
docte annotavit.
19. Heredium] cf. Varro de R. R. I, 10. Nicbuhr. H. R. .. p. 54. Placidus p. 409. : Herediolum, possessiuneu tant.

N*

100

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LEB. POMP. FESTI

lelas et liclnsa antiqui diceliant, qnod nunc liolus et bolera.

Herein Martcam antiqui accepta hereditate colebant, quae a nomine appcllabatur heredum, et esse una ex Mariis
comitibus pu tabal ur.
(75) Heus adverbium vocandi a Gracco vg* venit.
5 H cm on a humana, et bemonem lioiiiinem dicebant.
viga dicebatur hostia , cuius adbaerentia inspiciebantur exta.
liebes relunsi acuminis.
Helucus ab biatu et oscitatione dictus.
He nii a ex Gracco y/iUmog, rfiva; quod est dimidia pars sextarii.
10 Hcliconides Musac a monte Helicone vocatae.
Heder dicta, quod baercat, sive quod edita petal, vcl quia id, cui adbaeserit, edat. Quae in tutela Liberi putabatur
esse, quia, ut ille iuvenis semper, ita baec viret; vel quia la omnia, sicut lie mentes bominum, illigat.
Herb lis anger bcrba pastas, qui gracilior est, quam frumento altus.

Hercules astrlogas dictas, quod eo die sc flammis iniccit, quo futura erat obscuratio sous.
lHernlci dicti a saxis, quae Mars hcrna dicunt.
1. Heins et helusa] de litera S posterius in R mutata v. p. 13.
. arbosem , cam annot., p. 46. . comperce, com annot. , p. 65. v. fe
rias. Qnod Scal. heles scribendura fuisse exislimat, errat. Nam vo
raus U , quae in lus est, scrvaliatur , dum S locum suum tueretur, ut
iu olusculuui, onustos, veluslus, sed eadem, ubi S in II mutatum erat,
transiit primum in O, deinde, literae eius t magis infracta, in E. Ex
helus autem bolus factum est, ut ex liimo bomo. Ab bclus, in aliam
formam sine litera S deflexo, ctiam bclvola et belvella (. p. 77.) dicta
esse \ i den tur.
2. Ilcrem Martcam'] Scal. verebatur , ne Verrius
in corruptain scripturaui oflendisset , ubi herem pro Serienem legisset.
Sine iusta eaussa : nam antiques talos multa babuisse numina primariis
ds adiuncta ct eornm nominibus cognominata , ostendunt Umbrorum
monumenta , in quibus a love dictas invenimus ''relie lovie et Tefre
lotie et a Marte' Serfe Mar lie ct plura ciusiuoili. Nec dissimilcs puto
in precationibus sacerdotum apud Gellium N. A. XIH, 22. : Hericm
uitoitis et Molas Mortis. Atqne in Ennii Annalinm versa, qui ibidem
. 18. ponitur, Meursius Exerc. crit. P. II. III, 6. Tccte videtur JVerie Mavortis et Herem restituase, ubi in codd. est JVerienetn Mavortis
et herele ni vel similia. Id Meursii inventiiiu Dac. clam suum fecit,
ut solet.
4. re] con. scrips!, ays boni codd. al Tg. Persuasi
mihi, etj moine os Latinos in verbis : heus, age, et : , frone, honorificam quandam appellationcm vidisse. uve coni. Lind. , quod pro
dici Aeolicc: quae obscurior est ecntcntia.
5. llcmona] homnncm ex
Ennio (Annal. II, 33.) affermi I Precian. VI. p. 683 P. et ScrTus in
Virgil. Aen.VI, 595., atque homones e Naevio Calpurn. Piso de conti
nent, vet. poet. mspt. apud Mcrulam ad Ennium p. XLI. In Paulo
lamen /( ctiam literarum ordine confirmatur. Hinc nemo, id est
uc-bmo.
6. Harviga] cf. Varro de L. L. V. . 98. Quod Sew..

putaTcrat, in Conicct. in Varron. de L. L. p. 26, 2. (p. 42.), et in Varronc et in Festo repon'endum esse aringa, Iibrornm consensu refcllitnr.
V. Brisson. de formulis 1,20. p. 12. ed. Conr.
adhacrcntia imp. exta]
baec, quae ad etymon vor. expediendum lestus posucrat, a Paulo obscurius
reddita sunt. Quae ed. ant. Mediolancnsis A. MO. ballet, a Dac. la
date, ad hepatia inspicienda conducuntur arioli, a quotlam V. D. inter
polate sunt. Et buic tam infirmo fundamento insistunt, quae Vossius
1 ) nuil. L. L. T. aries p. 60. ed. Neap, proposuit : ail hepar et exta
insp. cond. arioli.
7. Hebes] cf. Nonius p. 121, 31.
retunsi]
Linn, cam bonis codd. rcttisi vg.
8. Helucus] alia Paulus supra
p. 57. t. elncum. Cf. p. 74. t. beluo. Placidus p. 470.: lit Uni cr
pula veterani (scribe: Heluci, crapulae veteranac) : untie helluones dicuntur.
9. '/.uiixTo, 7tiivr] excs.iosimi M. exestosimi Go. Scili
cet Gracca illa sic Lalinis uteris expressa erant: lMIEUTOSiMOSI,
a qua forma codd. ductus prope absunt. Caeterum Paulus, quae Festus
diligcnlius explicuerat, breviter contraxit. Vg. nibil legitur nisi riuiav.
Lino.: ijiuov, id est semi.
11 Heder] supra p. 62. ederam scri
ptum erat.
13. Herbilis] "Lucillius : insers herbilis virus. Citatur in fragmentis Servii." Scal. Lncilii Tcrba extant apud Servium
Danielis in Virgil. G. I, 129. p. 192. Lion. Lucilii fragm. inc. 123.
p. 15. ap. Dousam.
gracilior] grandior mg. A. Aug., male.
14.
Hercules aslrologus] ctiam boc e pragmtica tabularum doctrina petitum est, cuius inventores Hcrciilcm ab Atlante astronomiam edoctum
esse tradiderunt. Primus cius rei auctor Herodorus apud Clement.
Alex. Strom. I, 15. p. 132. ed. Sjlli.
15. Marsi] Sabinorum id
toc. esse dicit Servius in Virgil. Aen. VII, 684. et Scbol. luven. XIV,
180. e Cod. Monac. npud Cramerum Comment, in luven, p. 612.

(73)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER .

101

Histriones dicti , qnod primuni ex Histria venernt.

Herceus luppter intra conseptum domus cuiusque colebatar, quem etiam deum penctralem appcllabant.
Hippagnes naves, quibus equi vehuntur, quas Graeci tnnayuyove dicunt.
H ir tip il i durorum pilorum bomnes.
H i rq u i tall i pucri primuni ad virilitatem accedentes, a libdine scilicet hi i connu dicti.
Hira, quae diminutive dicitiir billa, quam Graeci dicunt vrtaxiv, intestinum est, quod ie'runum vocant.
Hippacare est celeriter animant ducere, ab equi balitu, qui est supra modum acutus.
H il um putant esse, quod grano fabac adhacret, ex quo nihil et nib il um.
II ir ri re garrir, quod genus vocis est canis rabiosae.
II la rod os lascivi ct dclicati carminis can la tor.
Hippius, id est equester, Neptunus dictus est; vol quod Pegasus ex eo et Pegasidc natus sit; vcl quod cquulciis,
ut putant, loco eius suppositus Saturno fuerit, quern pro IVcptuno devoraret; vcl quod tridentis itu terra cquum
excierit, cui ob hoc in Illyrico quaternos equos iaciebant nono qnoqiic anno in marc.

Hippocoum viiiiim ex insula Coo dictum ab agro generoso, cui nomen est Hippo.
Hastae subiicicbantur ea , quae publice venundabant, quia signum praecipuum -\ est basta. Nam et Cartilagineuses
quiln bellum vellcnt, Romam hastam miscrunt, et Romani fortes viros saepc hasta donarunt.
Habitudo habitus corporum.
KT Halapanta signifieat omnia mentientem, ab eo, quod balct omnia. "A).rv enim Graeci %rtv nXvrtv, id oit fallcnlem,
appellant.
01. Histriones] alia et saniora Liv. VII, 2. Valer. Max. II, 4, 4.
2. Herceus] Heraus M. , non minus bene. De hoc disertissime scripsit
Creuzer. Comment. Hcrod. p. 230 sqq.
3. Hippagin.es] cf. Gell.
N. A. X, 25. Voc. est hybridum , detortnm a Gracco Innayt ad ana
logiam Latinomm voce, farrago, sartago, carrago.
Innuyutyovq] vg.
ypagogos M. ippagogos Gc.
4. Hirtipilf] Lim>. cum bonis codd.
Hireipili vg., quod interpretation! adiectae minus convenit. Uystriculi
corr. Boscha in Petron. Satyr. 7. p. 45. d. Iiirm. ait. , quod non
displiccret, si codd. addiccrent. In Glossis Labb. est: Hirticulus (id
est Hystriculus), /.;, et: Hireipili , duovTQt%ts.
durorum]
boni codd., Dac. e coni., Luw. duorum vg. densorum, quod in Mediolanensi est, e vulgata corrigendo factum est.
5. Hirquitalli] cf.
infra p. 78. . irquitalli , Velius Longus p. 2223. P., Censorinus de
die nat. 4. (hic docet hirquilallire idem esse , quod Graecum rayl{), Glossar. Labb.: Hirquilali , T(iyfoTc , et: Irquis, TQuyuur neue
aojfijOTfr'iooo (scribe : < nutf oxqv qqi, vel similiter), et Irquitalus . uy.uMtK/o. In Anal. Gramm., quae ediderunt Eichcnfcld et
Endlicher, P. 1. p. 207. hirquitalli ovnat&tc dicuntur.
6. Wir]
Placidus p. 470: Uerasintima , intestina, quorum diminulio dicuntur.
Corrige: Hira, intima intestina, quorum diminutio hilla dicuntur.
hilla] cf. Nonius p. 122, 7. Eadem hila dicere videtur Varro de L.
L. V. . 111.
rjOTtr] vg. nistin boni codd.
7. Hippacare]
Isidori Glossac : Hippitare, oscilare, badare.
8. Hilmn] cf. Nonius

p. 121, 3. Idem voc. esse Illutn, vc(hxoe irre, in Glossar. Labb.,

monuit Scvi..
nihil] cf. Varro de L. L. IX. . 54.
9. 7/i'rri're] Glossar. Labb.: Hirrit (quod eliam in Hirrie corruptum est), orar
iic uTuifi .
garrir] ringere mg. A. Aug. Aid., nullo cod.
addicentc.
rabiosae] M. vg. rabiosi Linn, cum lie.
10.
Hilarodos] cf. Athen. XIV. p. 620 sqq.
eantator] boni codd. Linn,
cantor vg.
11. Hippius] v. maxime Voelckel. Mythol. lapet. p.
133. Pegasis , Pegasi mater, alus ignota.
12. loco] locum Go.,
quocirca Lino. coni. scriptum fuisse in locum.
13. nono queque
anno] i iyyaiTt/nioi. Similia Troum ct Argivorum sacra nota sunt.
15. Hastae] cf. Cuiacius in 1. X. Cod. T. III. p. 232 ed. Wcchel.
Zumptius de iudic. ccntumvir. (c commentt!. Acad. Berolinensis a. 1838.)
p. 8.
praecipuum] praclii scribendum suspicatur Uas. Mihi verisimilius videtur, excidisse voc. belli. Cf. Paulus p. 27. v. Bellona.
17. Habitude habitus] Fcstum, puto, diligentius habitudinem ab habitu
distinxisse. Placidus p. 469. : Habitudine, habitu.
18. Halapanla]
ita libri Pauli , nisi quod Lipsiensis Halaphanta. Apud Plautum , in
Curcul. IV, 1, 2. Halophantam legi solet; et sic Nonius p. 120, 7.
In Paulo Uas. coni. Holpata, ex Gracco ct : nimirum Plaulini
loci iiiiuieiiior. Turncb. Advers. XI, 5. voluit h olophantom , ab et
faillir. Sed Paulum certc et Fcstum apparet halapanla scripsissc,
propter interpretalionem adiectam. Quam interpretationem plurcs sunt,
qui non imincrito obinrgaverint, in his maximoperc Canterus Nov. IV, 10.

10.

(7f>)
15

102

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(76)

II all (oi- piiiguior.

Hostiliis Lar l)ii s iininolabaiit , quod ab bis hostcs arcerl putabant.
Hall us pollcx pedis scandons super proximnm , dictus a saliendo. Nam XXo/tat Gracce , Latine significat sali.
cognominatus, qui in arena putatur inventus, quae Graece boc nomine appellator; cui cornua affinguntur arietis
5
a genere pecoris , inter quod inventus est.
Horre um antiqiii dicebant far reu m a farrc.
Host is apud autiquos peregrinus dicebatur , et qui nunc bostis, pcrduellio.
Hostia dicta est ab eo, quod est bostire ferirc.
II r (1 i i u s , quod pro bordeo cquiti Romano dabatur.
11) 11 os t i ni (- tu in bencficii pensatio.
Hort s apud antiquos omnis villa dicebatur, quod ibi, qui arma capcre possint, orircnlur.
II ret u in et fore tu m pro bono dicebant.
II os tica pas bostium captor.
II am Ira h <i cs alii piscatorcs , alii, qui unco cadavcra trabnnt.
15 Horda pracgiians, undc dies, quo gravidac bostiac immolabantur, Ilordicidia.
Honorarios ludos, quos et Libcralia dicebant.
halet] alet M.
"Ah)v\ vg. alin boni codd.
T17 nXvj*\ vg.
tint plnnim M. fin planin Go.
1. Habitior] Terentium Hun. II, 3, 34. respici, monuit Dac. Pla
cidus p. 409. : habitior , plenioris habitus.
%. litis tilit's] hostiles
nos larca minus rcctc licit Hrtung, de rclig. Rom. T. I. p. 59. Fortaese cum fabulis de Hosto Hostilio coniunc crant.
3. Ilttlliis]
cf. p. 7. v. alius.
pedis] om. Ling., errore typogr. puto.
Nam . .
salio] om. M.
4. in arena invendu] cadem fabula disrrtius exponitur
in Scbol. Statu 11.. h. Ill, 478. et in mytbogr. Vaticanis II, 80.
Aoe
nomine] up/tog, quod vg. additur, om. boni codd. Lin.
7.
. . farreum] cf. annot. ad . focdiim p. 03.
dicebant farreum] farreum
dicebant Linn, cum Gc.
7. Jloslis] cf. Vano de L.L.V. .3. Cicero
de oll'. I, 12, 37., quorum sentcntiam iniuria earpit Car. licicrus in
Kxcursu XIII. ad Ciccr.de off. p. 346. PlacMus p. 436. v. agoniae : Antiaui ilium peregrinos et pari iure viventes hostes dicebant. Nostrum est
Oast, ...ins primitivem vim mutua officia significare, linguarum compa
ru to .lo. ct.
Sed Graecum ioxia (Fiara, Vesta) ab bac stirpe voce,
'ilii'iiissiiiiiiiii. Facilius crediderim in Gracco Shoe, quod est X2EN02,
literas esse primitivas X- S, quae Latinis H-S, nostris G- S respon
dent, reliqua amplification! cuidam nominis deberi.
pcrduellio]
Gu. mg. A. Aie. Lind, perduellis M., ut videtur, sicut vg. De illa
nominis forma plura dedimus in annot. ad v. duellum p. 51.
8.
Hostia] aliter, non melius, Ovi.l. F. 1, 336. De verbo bostire v. an
not. ad r. bostimentum. Placidus p. 436. v. agoniae: Hostiae mi I em
aei/ue ab hostimento , id est aequamento : cui veriloquio alia ibi adduntur, iicseio an ct bacc Festo petita.
9. Ilordiarium aes]

"jijioic in monumentis Atticis. Cf. Boeckb. dc Atbcn. oecon. publ. T.

I. p. 270. Subtilissime de aere militari, equestri, bordearlo Gaius Inst.
IV. . 7. Cf. Festus Qu. XVI, 22. p. 193, 9. . vectigal, cum annot.
10. bencficii pensatio] baec bostimenti cxplicatio potissimum spectarc
videtur ad Accii versum ex Athamanle a Nonio v. grave p. 315, 19.
serva tum, dc quo restituendo meruerunt Grotius et Th. Bergk in Museo
Pbil. Kbcnano T. III. p. 81. Certa sunt baec: beneficiis . . . hostimentum peperisti . . grave.
De bosticado ct bostimento cf. Festus Qu.
XIII, 8. p. 80, 21. v. ri'flbnstire , qui primaran eins verbi significationiiii rcctiseime cxponit, Nonius p. 3, 26. v. bostimentum, et p. 121,
14. v. bostire. Placidus: Ilosita (scribe: Hostita) , aequata, lenita. Isidori Glossae : llostit, aequat, adplanat.
11. tortus .. omnis villa]
ita in XII tabb. , teste Plinio N. H. XIX, 4.
12. Horctum et
forctum] Iloretcm et fordern corr. Scat.. Non rectc, nam forctum infra
ab omni mutationc tutum reddemus. Cf. interim Paulus p. 63. v. forctes.
13. Ilosticapas] boni codd. , quod intactum reliqui , cum ad analogiam
Graccoruni nominum compositorum formatum esse possit. Ilosticapax
Tg. Bostirapax ct postea raptor cur tarn impense placeant Die. , non
assequor.
14. Uamotrahones] vg. Uamotraones boni codd. Etiam
boc voc. ab analoga Latinae linguae discrcpat , ita nt cum illo hoiticapa a cmico quodam poeta ludibrio fictum esse vidcatur.
15.
Horda] cf. supra p. C3. v. Fordicidis.
Hordicidia] vg. Horricidia boni codd. In Kalendariis Hordicidia Uteris FORD, notari , recle
observt A. Aue. Apud Varronem autcm dc R. R. II, 5. vix dubito,
quin Hordicalia in Hordicidia mutanda sint.
16. Libcralia] utclligc, Liberalibus bonorarios ludos a inagistratibus edi solitos esse.

(76)

DE SIGMFICATIONE VERBORUM.

BER IX.

103

Hodoedocos latro atqne obsessor viarum.

Homeltinm pilci genus.
Hyperionem alii patrem solis, alii ijtsum , quod eat super terrae, ta appellatiim putabant.
H aman um sacriGcium dicebant, quod mortui causa fiebat.
Hyper bore i supra aquilonis flatum habitantes dicti , quod bumanae vitae modiiui excdant vivendo ultra ceutesiuiuin 5
annum, quasi vnec>aivovxts oqov seculi bumani.
/
(77)
Helve la olera minuta.
Hanula parva delubra, quasi fanula.

LIBER

IX.

Im ponebant pro cum, a nominativo is.

la eus, ianitor.
1 a s * iura.
Iobere ponebatur pro dicere, quod valet interdum pro decernere, nt: populus in s sit.
I uni um mensem dictum putant a Iuuone. Iidem ipsum dicebant Iunonium ct Iunonalcni.
I ul i in, quod iliense dicitur Iulius natus.
Inrgatio, iuris actio.
lust i dies dicebantur triginta, quum exercitus esset imperatus et vexillum in arce positum.
1. Hodoedocos] M., ut Aid. Hodidocus Go. vg. Lind . , quod per
itacismura ortum est ex oiixoq, ita ut A. Ace. non male in mg. Graecis
literie apposuissc videatur: 'OoWxoc).
2. Homeltium] boni codd.
Tg. Vox obscursima.
, 4. Humanuni sacr.] cf. quae
Scrvius in Virgil. Aen. IV, 56. et Macrob. Sat. Ill, 5. de animalibus
bostiis tradunt.
6. vntoaivovric 'cor] vg. yperbenontes oron boni
codd. Paulus verum voc. etymon , aliudquc argutule a grammatico
fictum, imperite miscet. Nee tarnen inde efficitur, verba: supra Aqui
lonis flatum habitantes, ab alio quedara interpolate esse , ut opinabatur
Bredovius, in Corrigcndis operis : Untersuchungen ber die alte Ge
schichte.
7. Helvela] M. Tg., quod ex antique scriptorc , qui li
quidas nondum geminabat, petitum puto. Helvetia Gc. Lind. Helustla corr. Meurgius Exerc. crit. P. II, III, 6. : line idnea caussa. Cf.
p. 74. . belg, cum annot.
Glossar. Labb. : Helvola, Xu%uvujiia.
8. Ilanida] cf. annot. ad v. foedum p. 63.
10. Im] cf. p. 58. . em. Im legitur e XII tabb. apud Macrob.
Sat. 1, 4. et Cicern, de legg. II, 24, 60. (em in iisdem apud Gell. N.
A. XX, 1, 45.), in lege Siliorum apud Festum Qu. XII, 16. p. 56, 13.,
apud Plautum Pocnul. I, 2, 74. et Mil. glor. V, . 31., ex Bothii retitutionc, a Lino. p. 95. approbate. In Glossar. Labb. quod scribitur:
Im eum, aviv, fuisse videtiir Imem, oi'toV, ut apud Paulum
p. 57. cmem.
12. lusa] lussa codd., nisi quod Lipsiensis lus* id
est iura babct , quod a pbilologo quodam mature correctum esse apparet. lusa ctiam A. Aus. in mg. , idquc probarcrunt Dac. Libd. Cf.

annot. ad p. 13. . arbosem.

13. pro diccrc] vix crcdibile, id non
diligentius definitum esse a Festo.
decernere] cerner M.
14.
Iunius] aliter de eo nomine Van-o de L. L. VI. . 33. Censorin. de die
nat. 9. Cum Paulo congruunt, quae Macrob. Sat. I, 12. e Cincio tradit.
lunonalem] Linn, e bonis codd. lunonialem vg.
16.
Inrgatio] id est iurigatio , a iure agendo. Cf. Varro de L. L. VII. .
93. , Nonius p. 430, 29. . iurgium , e Cicerone de rep. IV. Placidus
p. 476. apud Maium : Iurgio , incursatione.
17. Iusti dies] de bis
cf. Macrob. Sat. I, 16. Sed, quod traditur, iustos eosdem esse, quos
procliales, ncc crcdibile est , nee Macrobii ca mens , in bis quae dicit :
Proeliales ab iuslis non segregaverim (id est , non disiunctim tractavcrim), siquidem iusti sunt continui triginta dies, quibus exercitui impe
rlo vexillum russi coloris in arce positum est. proeliales autem omnes,
quibus fas est res repeterc vel hostem lacessere. Cf. Paulus p. 124. .
pracliarcs. Duo vcxilla , alteram russeum (ita enim scribendum est),
altcrum cacruleum, illud peditum , boc equitum , in Capitolio proposita
esse, narrt Servius in Virgil. Aen. VIII, 1., si Urbi tumultus , id est
bellum Italicum Tel Gallicum , immineret.
imperatus] dc excrcitu
imperato cf. maxime Varro de L. L. VI. . 88 sqq. et Laclius Felix
apud Gellium N. A. XV, 27,, qui id ad comitia centuriata fieri testantur. Amplissimo autem commentario eam rem instruxit I. Fr. Gronov.
Obscrvv. I, 1. p. 3 sqq.
Scd quod bic excrcituin imperar! unquaiu
dictum esse , nisi de comitiis , praefracte negat , id recle fecissc non
potest, nisi Servius et Macrobias vehementer falsi sunt.

10

15

(77)

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

104

luges auspcium est, quam nudum iamcntutn stercus fccit.

Iubar Stella, quam Gracci appellant (pasyov vcl 'oneor, hoc est lucifer, quod splendor cius diflunditur in modum
iubac lconis.
1 ngula Stella Orion, qnod amplior sit ceteris, quasi nnv iuglandis.
5 lugura sub quo vidi transitant, boc modo licbat.
Fixis duabus bastis super eas ligabatur tcrlia ; sub s victos
discinctos transir cogebant.
Iugere milvi dicuntur, quum vocem emittunt.
luges eiusdein iugi pares. Unde et coniuges et seiuges.
Iubilare est rustica voce inclamare.
10 luven tu t is sacra pro iuvenibus sunt institua.
Iura re ilamini Diali fas non erat.
lu venal a fingebantur Dianae simulacra, quia ca actas fortis est ad tolcrandara viara. Diana enim viarum putabatur dea.
(78) Iugarius vicus dictus Romae, quia hi fuerat ara Iunonis Iugae, quam putabant matrimonia iungcre.
Ilia dicta ab ina, quae pars chartae est tenuissima.
15llicet, sine dubio.
I a it i it 1 ii in dictum, quod per eum Roman us populus primitus transient in agrurn Etruscom.
Id lis ovis dicebatur, quae omnibus idibus Iovi mactabatur.
lanual libi genus, quod Iano tantummodo libatur.
1. luges] boni codd. edd. vett.
apuil Cicern, de divin. II, 36, 77.

luge vg.

luge auspicium legi tur

Sed iuge* declinatam esse ut teres,

Lihd.
9. Iubilare] cf. Varro de L. L. VI. . 68.
lubilatus , ioXvy/ii dyoolxoiv xavyr/ yolxiar.

intelligitur ex Servio Danielis in Virgil. Aen. III, 537.: Sed n\ulti de

luventatis mg. A. Ace.

libris augurum h-actum tradunt.

tas dieitur.

luge eis (ser. luges i Scal. e schedis

Danielig dert lugetis) enim dieitur augurium, f/uod ex midis iumentis

fiat, et paulo infertile: eum autem dicit iugo,
iugetis faeit.

veram significalionem

Glossar. Labb.: Iuget, iv noiroi ivfOir htc/vos (quae

Glossar. LaLb. :
10. luventutis]

Ncmpe , quod dea iuventutis plerumque Iuvcn-

Sed hic tamen et aliis quibusdam locis codd. Iuventutem

tuentur.
11. Jurare] v. imprimis Gell. N. A. X, 15, 5. et cf.
aniiot. ad Paulum p. 61. v. cquo.
Diali] Tg. Dialis boni codd.
12. luvenalia] luvenilia ) mg. A. Aug.: qua correctione non opus est,

cum integra essent, ita fere comparata fuisse iuspicor : luges auspieium,

cum iuvenalis aeque ac iuvenilis in usu fuisse constet.

or ixoni. Hum iv antixot (tv4* Tijire), et : lugites, ovvfevytU-

in Lamprid. Sever. Alcxandr. 58. p. 1024. Forcellin. v. iuvenalis. Glos

*.
p. 474.

sar. Labb.:

2. Iubar] cf. Varro de L. L. VI. . 6. VII. . 76. Placidug

appellant gnoipov vel oTitqov] M. vg. appellant et tiel

omooy om. Gu.

vel ton. dclevit Lind.

At recte monuit Scal., a Calvo

Iuvenalis, - kuvjxo.

J I{ Zvylac,

alio teste non cognitae,

Iugi lunoni, a qua vieus iugarius.

V. Salmasius

13. Iunonis Iugae]

nisi quod Placidus p. 476. :

Ara ibi sita est.

14. Ilia]

(apud PriscianumV. p. 658 P.) llesperium iubar dici, et ipse Varro

cf. supra p. 61. v. exiles.

VII. . 76., si recte de eo loco iudicavi, non luciferum solum, sed etiam

ficarct, facile in eum significatum detorqueri potcrat, quem Paulus in-

vespcruginem iubar dixit.

dicat.

50.

4. lugula] cf. Varro de L. L. VII,

Glossar. Labb.: lugula, ilaroor Sliumvot, 'Jl/iitrio; i rr/ffi.

placet, quod Scal. substituit, "

Non

5. Iugum] cf. Liv. III,

28. IX, 5. Dionys. III, 22. et Festus Qu. XIV, 9. p. 113, 18. . eub
iugum.

Us] his Lind, e Go.

v. tegillum

cum

7. Iugere] cf. Nonius p. 179, 2.

Scal. Coniect. Vairon, p. 21, 36. (p. 36.).

Isidori : Iugit milvus, eum voeent emittit.

oil, ut corr. Scal.
Cf. Paulus p. 84. . niuges.

Glossae

Glossar. Labb.: Iugit, Ixrlr

8. luges] Glossar. Labb.: luges, fivytc.

et coniuges] M.

Tg.

et om. Go.

15. Hint] cum id quod actum est signi-

Dac exemplum a O'er t ex Terentii Eunuch. I, 1, 9.

Glossis : licet, scilicet, sive dubio.

Affertur ex

16. laniculum] dictum putavit

Festus, quod Romanis quasi ianua fucrit Etruriae.

Macro!.. Sat. I, 15. Ovid. F. 1, 56. Plutarch.

17. Idulis] cf.

Qu. Rom. 24. et Festus

Qu. XIII, 28. p. 100, 33. v. sacram viam.

18. lanual] Ovidiut

F. 1, 127. id libum hacpropter Ccreale dicit, quod ex frumento erat,

non qnod Cereri simul dicatum esset.

Calcndis Ianuariis oblatum esse,

docct Varro apud lo. Laur. Lydum de menss. IV, 2.

vg.

delibatur Lipid, cum ceteris, ut vidctur, codd.

libatur] M.

DE SIGND7ICATI0NE VERBORUM.

(78)

LIBER .

105

Iambi vocabantnr, qui singiili ex proscenio loqaebantur, tr iambi, qui terni.

Igitur nunc quidem pro complctionis significatione valet , quae est ergo. Sed apud antiquoe ponebafiir pro inde et
postea et tum.
Ire en s genus farciminis.
Irqu i tallus puer, qui primo viril la loin snam experitur.
5
Iovistae compositum a love et iiistac.
Ignitabulum ignis receptaculum.
Ignia vitium vasorum iictiliiiin.
Ipsippc ipsi, neque alii.
le it percussit.
10
Insipere far in olam*, acere pullis. Unde dissiparc, obsipare, nt quum rustici dicuntt obsipa pnllis escam.
Inicia vasis genus in sacris.
Ibi dicitur, quum locus semel demonstratur, ibidem, quum sacpius.
' Ipsulliccs bracteae in virilem muliebremque speciem expressae.
I ton ida Minerva a loco sic appellate.
15
:. I Irpices genus rastrorum ferreorum, quod plurcs babet dents ad exstrpandae berbas in agns.
1. triambi] v[j.

traiumbi boni codd.

ut >idetur, Pauli oscitanlia oliscuratus.

Locus obscurissimus, maxime,

Fcstus, si quid video, Graecum

&l>iuftog a iambo et ternario numero deduxerat.

Nonius p. 128, 17.

2. hjilur] of.

Plautus Ampbitr. I, 1, 145. cum annot. Lino.

An-

modum duetam esse apparet.

pe.

Etiam nerape Compositum est ex nam et

In Glossar. Labb. reperio Insipti, aihoi, et losipse avra.

que baud difficile est mutarc in Ipsippe.

p. 123, 32.
11. far in olam] scrips!.

l'lrum-

10. Ieit] cf. Nonius

farinolam M. cdd. vett.

tiquissimum cxemplum Gotii. aflert XII tabli., quae verba, a Porphyr,

farinulam vg. Lim>.

in . Sern. I, 9, 65. servata , sic legenda esse videntur: Si in ius

gitnr infra, in Festi Qu. XIV, 15. p. 119, 26. v. supat (ex certissiina

voeat, ni it, antestamino ; igitur em eapito.

Irceus ut legator iubet Dac.
Ita infra p. 8i. tree lrgitur.

restitutione) ,

4. Irrens]
Alibi .

novum}

Far insipi in olam , id est aulam sive ollam , le-

et apud Catonem

cf. . 90.

de R. 11.85.: ita insipito in aulam

iaeere pullis] Paulus nisi omne Festi corpus

6.

tarn foede tnincasset, legeremus, pulo, pullos augrales ita pasci solitos

lovislae] Ions esto corr. Scal. losipse (e Glossar. Labb.) et deinde

compositum ab ios et ipse coni. Lipsius Epist. quaest. III, 20. Opp.

esse, nt far in ollam insiperetur , et pule, quae inde parabatur, illis

non reperitur.

T. J. p. 183.

5. Irquitallus] cf. p. 75. . hirquitalli.

Barbarum esse voc. a Paulo intrusuin, suspicabatur Meur-

sius Exerc. crit. P. II, 1, 13.: sine idnea rationc.

Libri nihil variant.

Cacterum infya).

7. Ignitabulum'] in Glossar. Labb. explicaiur

doq (lufJdo* nvooarcuifor, nvtlor.

8. Ignia] Glossar. Labb.:

proiiceretur.

Cf. Festal Qu. XII, 13. p. 53, 33.

v. puis.

12.

Irnela] boni codd. Lisd.

Irnella vg.
Vrnula coni. Goth, temer.
Deminutivum esse hirneae , vasil vinarii , recte statuit Meursius Exerc.
crit. P. 1. in Amphitr. c. 5. et, qui eum sectatur, Dac.
14.
Ipsulliees] Ipsipliees coni. Sc*t. : sed Glossa Labb., qua earn coniectu-

Docdcrlin. Syn. et Etym. VI. p. 163. compart Hcsychianum : "IxvvoV

ram firmat, Ipsipliees , q>ikXa , ad uliam rem perlinet. Voisius Etymol. L. L. v. ipsulliees p. 366. ed. Neap, ipsulliees vel ipsilli-

xviov,

ees icribendum arbitratur,

Ignia,

rolla,

disputt ,

tpvxiuaie.

Quae

Quae vitia

ab bumore ,

non ab ign sunt.

Meursius Exerc. Crit. P. II, II, 15. de igniis

e coniectura sumpta sunt.

vitium] Gu. Lins,

vitia M.

scilicet ab illicicndo, quoniam magog his

imaguncnlii usos eise putat ,

quibus homines in amorem pellicerent.

9. Ipsippe] codd. Lino. Ipsipe vg. Ipsipte

Sed Festus Qu. XIV, 11. p. 115, 23. v. Subsilles nihil de magie , sed
lacris eai neceisariai eue dicit. Bracteae, qnales a Festo significantur,

coni. lias., et confert ex Paulo in eopte (p. 81.), et e Glossar, ipsipte

saepius in monimentis antiquis repertac sunt, maxime nuper in Mene-

ui'to'.

Idem

laio Thcrapnaeo (v. L.Ross. in Ephemer. Hal. Literar. a MDCCCXXXVII.

Ipsipsi

legendum

vg.

In Glossario apud C. Barth. Advere. XXVIII, 19. est: Ignia, vi

tium vasorum fictilium.

probat

Meursius

Exerc.

suspicatur Dac. ,

auctoritatis monet Lina.

crit.

P. I. in Cistellar. 3.

quod apud

Plautum dubiae esse

Sed Pauli lectio satis mihi defendi videtur

analoga particulae rclativac qui-ppr, quam a simplici qui ad eundem

Intell. fol. 47.): sed nominis LaHni origo in obscuro est.

15.
Itonid] Paulus lolito errore accueativum pro nominativo habuit. V.
annot. ad p. 36. v. cassiculum.

16- /17] cf. Varro de L. L.

106

5
(79)

10

15

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LEB. POMP. FESTI

(78)

Irpini appcllati nomine lupi, quem irpum dicant Samnites; cum enim ducem secuti agros occiipaverc.
Ignis Vcstae si quando iiitcrstinctus esset, virgines verberibus afficiebantur a pontfice, quibus mos erat tabulara fclicis
materiac tamdiu terebrare, quousque cxceptum igncm cribro aeneo virgo in aedem ferret.
Innern ex domo flaininia eiTerri non licebat, nisi diviuac rci gratia.
Icadion nomcn sacvissimi pira tac.
Iracundia dicta, quod iram incendat.
Italia dicta, quod magnos italos, boc est boves, babeat. Vituli etcnim ab Italis itali* sunt dicti. Italia ab talo
rege. Eadcra ab Atte Lydo* Atya putatur appellate,
ndoles, iucrementum, industria.
Indi get s d, quorum nomina vulgari non licet.
Indcptarc, consequi.
In il u s tri h m antiqui dicebant in do s trun m , quasi qui, quicquid ageret, inlro struerct et studeret domi.
IndictTum fun us, ad quod per pracconem evocaban tur.
Indepisci, asseqiii, adipisci.
ludiges indigetis facit. Hoc nomine Aeneas ab Ascanio appellatus est, quum pugnans cum Mezcntio nusquam
appariasse t; in cuius nomine e tiara tcinplum construxit.
V. . 136. Glossar, . Barth. Adv. XXVIII, 19.: Irpices , genus rastrorum piltres habeas dents.
habet] Lind, cum Gc. Anbeut M.,
ut Vg.
1. Irpini] tf. Strabo V. p. 250. Serv. in Virgil. Aen. XI, 785.
2. Ignis gestae] piara de ca re Lipsius de Vesta et Vcstalibus c. 8.
T. III. p. 609.
tabulant] clabulam corr. Scal. in Actnam in Virgilii Catalcctis , id est clavolam , oxvraXov. Etiam talcum legi posse
censet. Sed non video , cur tabula ad cam rem non sit idnea ; recteque earn dfendit Salmasius fixere. Plin. p. 127. col. 1. d.
2. 3.
felieis interine] de felicibus arboribus, sacerdotali sensu, Macrob. Sat.
II, 16,2. Gcllius N. A. X, 15, 28. Symmacbus Epist. X, 28. Alio sensu
Paulus habet p. 69. v. felices.
terebrare] verberare mg. . . :
id in dcterioribus tantum codd. est, mrito improbatum a Scal. et Casaubono Lcctt. Thcocr. c. 20. p. 133. ed. Reiske.
cribro aeneo]
cri brum, quo Salmasius fixere. Plin. p. 127. col. 1. d. e. offendebatur,
ad cam rem maxime idoncum , quia aere suillantc fiamma nutritur.
Plutarchus autem quae de oxaqnim dicit, ad aliam plane rationcm
ignis accendendi spectant. Rcpudiamus igitur, quae Salmasius et Dac,
qui Salmasii sentcntiam suam fecit , tentarunt : in cavo aeneo , vel : in
cavo aeno.
4. Igncm ex domo flam.] de eadem re Gell. N.A. X, 15, 7.
5. Icadion] v. Lucilius apud Fcstum Qu. XIII. p. 80, 4. v. Rhondes.
6. Iracundia] cf. Cic. Tuscul. IV, 12.
7. magnos italos] huius
rei primus auctor Timaeus apud Varroncm de R. R. II, 5. et Gcllium
N. A. II, 1.
ab Italis itali'] itali om. boni codd. Lina, ab Italis
. vg., addit A.Acs, in mg. itali, quo verbo sententia carcre nequit,
quomodo exciderit, apertum est.
8. 9. ab talo rege] i ta Thucyd.

VI, 2. Aristot. Pol. VII, 9.

Atte Lydo] Attelido boni codd. vg.,
quibus in Uteris inessc Atle Lydo, vidit Scal. Attin sive Atyn patrem
dici Tyrrhcni Lydi notum est.
Atya] M. om. celt. codd. Sed
lacunae Signum relictum est in edd. vett. vg. Atyae quidem nnmen
aliunde non coguitum est : sed mulla tum ab arcliaeologis Romanis ficta
sunt , quorum pertenues nunc supersunt reliquiae.
9. Indoles] cf.
Nonius p. 456, 30. Festus Qu. XIV, 13. p. 117, 21. Gloss. Isidori: In
doles, sjies in puero. Glossar. Labb. : Indoles, xulrj .-ii' iv /,
ii'va. In iisdem eliam adicctivum est Indolis , quod explicatur 'o, o.iovthituq.
10. Indigetcs] dc hoc obscuro nomine plures opi
niones aflert Serv. in Virgil. Aen. XII, 794., ex quo sua hausit Placidas
p. 474. , banc Vcrrii tacct. Ex Festo fluxcrunt , quae habet Glossar,
apud . Barth. Advers. XXVIII, 19. : Indigetes, dii quorum nomina
non audebant proferre. Glossar. Labb.: Indigetes, rjfti&tot, /,
Jai/iow, et: Indiyites , KovQtJTt, o tiiqI toy Huivu. Fortassc ,
vulgari non licet] scilicet ab in et dicendo.
11. Indeptare] cf.
paulo inferius v. indepisci.
12. iiidWfruHm] endostruum coni.
Gifanius indice Lucret. , probahiliter.
quicquid] Gc. vg. Lina.
quid M.
13. Indictivum funus] v. de hoc Varro de L. L. V. . 160.
VII. . 42. Cicero de legg. II, 24. Festus Qu. XII, 23. p. 63, 34. v.
Quintes, et Qn. XV, 8. p. 144, 27. v. simpludiarca.
14. Indepisci]
cf. Nonius p. 128, 33. v. indipiscere. Indepiscor etiam apud Plautum
legitur, ac dfendit ur analoga verborum depeciscor et defetiscor: in
quibus quanquam i legitimum fuisset , e propter cuphouicam aliquam
ration ein praelaluiu est.
15. Indiyes] candeni fabulam explicating
narrt Serv. Dan. in Virgil. Aen. XII, 794.

(79)

DE SIGMFTCATIONE VERBORIJM.

LIBER IX.

107

Inqnilinns, qui cundcm colit focnin, vel cusdem loci cultor.

Incila fossae, quae in vus Sunt ad deducendam aquam , sive dcrivationes de rvo commnni factae.
Incitega machinula, in qua const luchatiir in convivio vini amphora , de qua subinde deferrentur vina.
Ita Castor, ita me Hercules, ut subaudiatur iuvet.
lue omit! are significat tale conviciuin facer, pro quo necesse sit in comitium, hoc est in conventum, venire.
tus : "Quaeso ne me incomities."
Incita incita ta.
Incboare videtur ex Graeco originem trabere, quod Hcsiodus omnium rcrnm initium esse dixerit cbaos.
Increpitare arguere, conviciari.
Iuconciliasti, comparasti, commendasti, vel, ut antiqui , per dolum deccpisti.
In lu tus, nobilis, clarus.
Inceps, deinceps.

Incestus a Graeco trahi tur. Nam Hi facinus diciint vqxeotov.

Inconspretum, non improbatum.
,

Incoctae dicebantur muliercs plus aequo calamistris usac.

Inca vi I la lio per despectum irrisio.

Incalationes invocationcs.
Inconditum non ordinate compositum.
Incuria neglcgentia.
In ecu s it, incenderit, sicut in sit, incepcrit.
Incomitem sine comit.
Incessere immittere ac iactu vel verbis pctcre.
2. Incilia] Lino. Ineilla boni odd. Ineillae vg. Inciliae vel
Ineilia mg. . fneilae voluit Meursius Exerc. crit. P. II, IV, 26.
Incilia multi dixcrunt; Cato de il. II. 155. habet fossas ineiles et ineilia.
Glossar. Labb. : Ineiles , unvyt;. Glossar, apud . Bartb. Advers.
XXVIII, 19.: Ineilla, fossa quae fit ad aquam derivandam in via.
tint] sunt M.
dcrivationes de rivo communi] paulo aliler de
mis et incilibns Ulpianus in Digest. XLIII, 21, 1. .2. 5. Cf. XLIII,
20, 1. .8. Nam ex L'Ipiani mente aqua ex ilumine per incilia in rivum fluil; Fcsto aulem incilia fossae sunt, quibus aqua ex commuai
rivo derivator.
Neo maie bic, ut apparct collatis, quae . Fr. de
Rumobr docte exposait in Itinerario Langobardiae p. 80 sqq.
3.
Incitega] iyyvthyxn sive lyyoi/ijxi/ , de qua dixi in compendio arcbaeol.
.299, 9. p. 398. Glossar, apud Bartb. XXVIII, 19.: Incitega, machina
super quam amphora stal in convivio. Scal. diversas res misect. Voc.
est ex eorum genere, de quibus in annot. ad p. 7. v. alcedo, et p. 16.
V. alumento dictum esl.
deferrentur] defunderentur coni. I) \c. :
quo non opus est.
4. Ita Castor] Ita me Castor mg. A. Ace.
Oranis bacc glossa suspicion! valde obnoxia est , cum desit in bonis
codd. nec literarum ordiiii ronvcniul.
Nam per XXIX articules, si

Plau- 5

bunc cxccpcris, continuante lterae In.

5. Ineomitiare] Glossar,
. Bartb. Adv. XXVIII, 19 i Ineomitiare, in comitio placitare.
5. 6.
Plaulus] Curcul. III, 1, 30.
8. luchme] Incohare scriptum esse
a Verrio, demonstrat Diomedes I. p. 361. P., cuius verba supra ad p.
31. . cobum apposui.
10. ni antiqui] Plautum intclligit, qui
sacpc eo verbo utitnr. Qui inconeiliasti pro comparasti dixerit , non
extat auctor. Quod autem plerique statuunt , inconciliarc contrarium
esse concillando, analoga linguae Latinae non admittit.
Nam in,
quod abnuitionem significat (ut Paulus p. 80. ait), non componitur cum
verbis, execptis participiis.
11. Inclutus] cf. p. 43. v. clutum.
12. Inceps] alibi non rcpertuin.
13. dvt*w%or] vg. anieeston boni
codd., ut videtur.
14. /neonjr/refm] cf. Paulus p. 59. v. expreta.
15. usae] ustac coni. Dac, admodum probabiliter.
16. Ineavillatio]
cf. p. 35. v. cavillalio. Goth, e Glossis Ms. affert: Ineavillatur , inde
ridetur (corr. inridetur, deridetur).
17. /eaiaftone*] cf. p. 31. v.
calatores, cum annot.
19. neglcgentia] Go. negligentia vg. Lino.
20. Incensit] Inccssit Go. Si incesit scriptum esset, facilius defend
posset.
21. /neomilem] analogiac convenit, quanquam alibi non
repertum.
22. immittere] id verbum quia minus aptum videbatur,

o*

10

15
(80)

20

108

10

15

20

PAULI DIAC. EXCERPTA EX B. POMP. FESTI

(80)

nclamarc conviens et malcdictis inseetari.

ncicorem, iinmansuetum et ferum. Pacuvius : "Reprime incicorem iraenndiam." Intcrdam cicur pro sapiente
ponitiir, ut idem Pacuvius: "Concilium cicur."
mpolitias censores facer dicebantur, quiln equiti aes abnegabant ob cquuni male cura lu m.
mpagee dieuntur, quae a fabris in tabulis figuntiir, quo firmius coliaereant , a pangendo, id est figere. Undc et
poetae pangere versus dieuntur et agricolae pangere plantas,
n non semper abnuitionem significat, sed intcrdiim etiam pro adnuendo ponilur, nt in vol an do, in clamando,
invocando.
mp ore i tor , qui porcas in agro facit arando. Po re a autcm est inter duos sulcos terra eminens.
m ptrit um, iropetratum.
nip crci to, parcito, futurum ab imperativo.
mprolus vcl in pro lis, qui nondum esset adscriptus in civitatc.
mp lime n ta impedimenta diccbant.
mp hi vi m , quo aqua impluit collecta de tecto. Compluvium, quo de diversis tectis aqua pluvialis confluit in
cundem locum,
mpensam stipero, acs sacrum, quod nondum erat pensum.
nip e seer in laetam segctem pascendi gratia immittcre.
in pom en ta, quasi imponimeuta, quae post cocnain mensis imponcbant.
m p r tu n u m , in quo nullum est auxilium, velut esse solet portus navigantibus.
mputatnm nondum pnrgatum. Putum enim est purum. Unde putarc vites dicimus, hoc est detrabcrc, quae
impedimento sunt ad fructum.
in Lipsiensi ct mg. A. Auc. inniti correctum est.
nig. A.Al;., iure damnatum a Scl.

larfn] aculo")

1. Inclamare] ita saepius Plautns. Placidi verba, p. 476. : Inclamitari, nviein m pati: interdum eorripi est, ex eodem Fcsti articulo
duela esse posaunt.
2. Pacuvius] in ineerta fabula, Botbe P. Sc.
L. V, I. p. 149. fr. 10.
3. idem Pacuvius] fr. ine. tl.
4.
Impnlitias . . facer] Gellio auetore , N. A. IV, 12, 2., cques impolitiae
notabatur , quod nntiijuc dicebalur impolitias. Id Paulum , cum non
intelligent, corrnpisse, mrito eensent Scal. et Dac.
5. Impages]
non alia res sunt impagea in forihus apud VitruT. IV, 6.
fiere]
fia endo) mg. . Acc. Sed illud Paulus posuissc videtur.
6. plan
tas] om. M. Quod Tg. additur: id est infligere , abist a bonis coddDe pangendis planta . Festus Qu. X, 29. p. 186, 30.
7. pro
adnuendo] pro augmento coni. l'as, pro additamento Brissonius de V.
S. . alinnlirum, p. 7. Et ita qnidem Paulus p. 81. . in, cf. p. 43.
. cl I um , p. 85. . ingens. Sed poterat 'tiara in ea re subsislcre, nt
i n pro adnuendo , id est affirmative, poni diccrct.
9. Imporcitor]
deus est, teste Fabio Picture apud Senium in Virgil. G. I, 21.
Porta]
cf. Fcstn Qu. XI, t. p. 36, 17. v. porcae, et Qu. XII, 8. p. 48, 7. .
pureas.
' 10. tmpetrilum] voc. augrale: re a dus comprobata,

signis non sponte oblatis , sed observalionc avium extorumve qnaesitis.

11. Impercito] Gn. vg. Imparcito M., ut videtur.
futurum] non
miror, si Vcrrius iam id imperalivi genua appcllavit futurum.
12.
improlus] cf. supra p. 51. v. duicensus , cura annot. Glossar. Labb. :
Improlis, lus, iyoro, et: Inproles, uyovo, , unoe (tnjfioe), lj~
'.' /ujxai noXirfvfttro, in quibus duae interpretationcs inter se diversae
mixtae sunt. Marins Victorinua p. 2465. P.: Improles est, qui nondum
vir est.
13. Impelimenta] cf. p. 52. v. dacrimas , cum annot.
14. Impluvium . . compluvium] baec noster ita distinguit, ut Varro de
L. L. V. . 161.: sed latiori significant impluvium etiam pro compluvio
dictum esse constat.
?"1 ''' vff- quod M. Lind. At boc sententiae non convenit. qua coni. Gotu. , idque optime placerct, ai in
codd. esset.
16. Impensam stipem] i. e. quae propter rcligionem
aliquam non appendebatur.
17. Impeseere] cf. p. 31. . compesecre. p. 55. v. dispescere.
18. Impomenta] a POSNO, in quo
verbo POS tan tum literae primitivae sunt, poamentum duct um esse,
indc p oui n t u ni , recte statnit Lins. Glossar, apud Bartb. Advera.
XXVIII, 19: Impomentum , cibus qui mensae extremus imponitur , qui
et bellarium dicitur.
19. esse solet portus] solet portus esse Ge.
Lind.
20. Imputatum] cf. Festue Qu. XI, 2. p. 34, 16.

(80)

DE SIGIXIFICATIONE VERBORUM. BER IX.

109

Imbrica tempcstate pluviam videtur significare.

Imparcutcm, non paren tcm , hoc est obedientem.
Implorare inclamarc, ad auxilium invocare.
*_
' >.'
Impdica tus stupratns , impudicus factus.
Imp os est, qui animi sui potens non est, qui animant suam in potestatc non habet.
Imbarbescerc barhatum fieri.
In procinctu factum tes tarnen tum dicitur, quod miles pugnaturus nuncupat praesentibus commilitonibus.
Imbutum est, quod cuiuspiam rei sucum perbibit. Unde infantibus an velint biberc dicentes, bu syllaba contenu sumus.
Impenetrate, cuius ultimum pentrate intrarc non licet.
Implexum, implicatum , quod Graeci itunsn).tyfitvov dicunt.
In mundo dicebant antiqui, quum aliquid in promptu esse volebant intelligi.
Imbrex nomen cuiusdam comici.
Im pares tibiae numero foraminum discretee.
Impar em numerum antiqui prosperiorem bominibus esse crediderunt.
Impetix impetigo.
Impiatus sceleratus.
* ;
I m pite { impetum facile.
:
.....
I nb ib ere iniungere, sed melius colabore.
Inebrae aves, quae in auguriis aliquid fieri prohibent $ et prorsus omnia inebra appellabantur , quae tardant vcl morantur agentem.'
. .
' ;
.;::;.'
In praepositio signifient modo, quod non, ut iiinicus; modo auctioncm , ut inclamavit; modo ubi, quo tendatur , ut
incurrit; modo ubi qui sit, ut inambulat.
. .
Immun is vacans muere, aliquotiens pro improbo ponitur, ut apud Plautum : "Immune est facinus."
1. tempestte] M. vg. tempestatem Ge. Lind. At imbricus adiectiTom est, ut dicitur cluster imbricus , idque substantivo suo non orbandum erat. Imbricus et imbridus recte dictum esse , censet Salmasiue
Exerc. Hin. p. 72. col. 2. I.
3. implorare] cf. Paulus p. 58. .
endoplorato, et Festus Qu. XI, 32. p. 40, 10. v. plorare. Placidus p.
476. : Imploratis, invoeatis.
4. Impudicalus] depudicarc Gcllius
N. A. XVI, 7. a Labcrio dictum refert.
5. Impos] Glossar. Labb.:
Imros, drilovoio. Impos corr. Scal. Glossar, apud Barth. Adv. XXVIII,
19.: Impos, impotens.
7. In procineiu] Cf. Paulus p. 43. v. cias
eis procincta, cum annot. Nescio, an Verrius scripserit: Im procinctu,
et Im mundo , cum inter XXVI vocabula , quorum primae sunt literae
Im, in his solis In legator.
8. sucum] boni codd. succum >(j.
Lint.
bu syllaba] cf. supra p. 59. . exbures.
9. Impenetrale] Graece uaror.
10. ifiTienXiy/thor] vg. emplegmenon boni
codd.
11. In mundo] cf. Cbarisius II. p. 180. P., qui idem dicit
esse, quod in expedito. Placidus p. 476.: In mundo, expedito, vel ad
manum, proeineto.
12. Imbrex] C. Liciniui Imbrex, dc quo Gellius N. A. XIII, 22, 16. XV, 24.
13. Impares tibiae] cf. supra

p. 56. v. dextrarum tibiaran.

14. Imparem numerum] multa de
ea re Scrvius in Virgil. Eel. VIII, 75., Iaudatus a D*c.
15. Im
petix] voc. alibi non repertum. Ex Fcsto Glossar, apud Barth. Advers.
XXVIII, 19: Impetigo, pupula in corpore, ut birria, et impetix dicitur,
16. Impiatus] Glossar. Labb.: Impiatus, tvuyqt; (scribe lrayrc), et:
Impo, /iMva, et: Impior, doe.
17. Impite] dubium , imperatiyusne positus fuerit a Fcsto impetite (quod etiam poterat esse impilile
vel impitte, nt Doederlin. Syn. et Etym. T. VI. p. 166. autuniat, qui
cette et ferte compart), quae Scaligeri est sententia: an ablativus impete,
quem Glossar. Labb. interpretantur (pqir, ac prxima verba mu tanda
sint in : mpetu facto , ut censet Lino. Illud tarnen probabilius est.
Impele, impetum face coni. Dac.
18. iniungere] codd. edd. vett.
iungere vg. inigere corr. Scai. fugere") mg. A. Aoc.
Sed Imperium
inhibere idem fere est quod ininngere. Dc inbibendo remis noli cogi
tare.
19. Inebrae] cf. 57. . enubro, Cum annot., et Servius in
Virgil. Aen. Ill, 238. Apud Isidorum Origg. XII, 7, 77. inkibae lectio
est non certa.
21. In] cf. p. 80. . in, cum annot.
significal modo] modo signifieat Gu. Lina.
23. Plautum] Trinum. I, 1,

(81)

10

15

20

110

(82)
10

15

20

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FEST!

(81)

Iniurum perinrnm.
' '
In eopte ipso.
Impetum, industrium, indulgentem pcrindc compositum ait Vcrriue, atque impunis et immunis. Mihi non satis
persuadet {
Immolare est mola, id est farre molito et sale, hostiam perspersam sacrare.
Initium est prineipium , eed alias, quo quid iueipiat, ut viae Appiac porta Capcna: alias, ex quo quid constet, ut
aqua , terra , aer.
In ere ta indivisa.
I n e r s ignavus , vcl sine arte.
Inigerc pecus agere, id est minare.
Init ponitur interdum pro concubitu; interduin pro iuvenil , ut init rationem; interdum pro introt, ut Plautus: "luit
te nunquam fchris."
Inermat armis spolit.
In insula Acsculapio facta aedes fuit, quod aegroti a medicis aqua maxime sustenten tur. Eiusdem esse tntelae draconein, quod vgilantissimum sit animal; quae res ad tuendam valctudincm aegroti maxime apta est. Canes adliibentur
eius templo, quod is uberibus canis sit nutritus. Bacillum habet nodosum, quod difficultatcm significat artis.
Laurea coronatur, quod ca arbor plurimorum rcmediorum. Huic gallinac immolabantur.
Interregnum appellalur spatium temporis, quousque in loco regis mortui alius ordinetur.
In tempe s tain noctem dicimus pro incertiore tempore, quia non tarn facile noctis horae, quam dici possint intelligi.
Tempcstatem enim antiqui pro tempore posucre.
Intergerivi parietes dienntur, qui inter confines struuntur et quasi intergeruntur.
Intcrnecio vitac privatio, a nece denominato vocabulo.
Inter cutem flagitatos dicebant antiqui marcs, qui stuprum passi csscnt.
1., ubi ojitimc immoene legi, am A. Ace. observavit. Neque aliter in
Festo tectum esse, Placidas cvineit, qui p. 476.: /nmoenc , improbum,
culpandum, vel interdum muere liberatum. Sed rectius Accii: immu
nes Craii, in Scboliis Bobiensibus in Cicern, pro Sextio 57, 1., tngrati cxplicantur, quemadmodum munifici grati et liberales dicantur.
1. Iniurum] codd. Lis. Iniurium edd. yett. Tg. /niure legitur
sensu apud Plantum Pen. Ill, 3, 34.
2. /it eopte] cf. p. 78.
. ipsippc, cum annot.
] in eo corr. ), quod est in deterioribus codd.
3. 4. Impetum . . . persuadet] Tg. Lind. om. omncs
codd. edd. vett. , ita ut obscurum sit , unde ea verba in Aid. vencrint.
5. Immolare] cf. Festus Qu. VIII, 21. p. 169, 12. v. mola.
6.
Iniium\ cf. Paulus p. 57. v. endoitium.
8. Inercia] boni codd.
Inereta Lipsiensis codex, edd. vett. Tg. Likd.: idque reprebendendum non
esset, nisi Ulud multo praestarct. Incrclum contrarium esse apparct
crelo cito, de quo v. p. 82. cum annot. Quo comprobatur, quod clinm
nliis rationibus evincitur, ipsi ercto incssc nelioncm dirisionis.
9.
Iners . . sine arte] idem etymon iam expcilivit Lucilius apud Servium
in Acn. IV, 158. laudatue a Scix.
10. Inigere] ita Varro de R.

R. II, 2. Ill, 10.

minare] codent voc. ulilur Paulus p. 19. t.
agere, et p. 21. v. agasones.
11. Init ... init . . . in trait . . .
Jnit] in bis omnibus M. babet i simplex pro gemino , Tg. ti. Init . . .
tnit . . . inlroiit . . . Init I.im>. , qui G ii. sequitur.
concbito]
codd. Lind, coneubuit Tg.
I'iautus] in incerta fabula. Botbe,
Plauti fragm. ine. 18. p. 445.
13. Inermat] toc. alibi non repertum.
14. /n t'imita] cf. Sacbse Hist. Urbis T. I. p. 412 sqq.
15. valetudinem] valiiudinem Go. Lino.
16. uberibus canis] ita
Tariiiiilius apud Lactant. Inst. I, 10. Paulo aliter Paus. II , 26, 4.
19. Inlempestam noctem] militer de ea Varro de L. L. VI. . 7. VII.
. 72. Scrvius in Virgil. Aen. III, 587. Glossar. Labb. : Intempesta,
, Sxuioc, u&ila. Intempesta nox, maovvmun.
20. tempestatem] cf. Paulus p. 155. T. tempestas.
21. intergerivi] ita ctiam
Plinius. intergerrivi coni. Scai. , a gerris sive cratibus , temer. la
Glossar. Labb.: Intergeries, paries, to/o iio tcQ^iar, intergerivus restituendum est. Et apponitur ex alio glossario : Intergerivus,
utacTOiXor. Intergerunis paries corrupte legilur in Glossar, . Bartb.
Adv. XXVIII, 19.
22. Internecio] Lisi, e Go. Interneclio Tg.

(82)

DE SIGNIFICATIONS VERBORUM.

LIBER IX.

Ill

Intcrduatim et intcratm diccbant antiqui, qnod nunc interdum et interim.

Intra here est contumelam ntorqnere.
Intercapedo tempus interceptum, qoum scilicet mora est ad capendum.
Instaurar i ab instar dictum est, quam aliquid ad pristinam similitudinem rcficitur.
ii
Insulae dietae proprio, quae non iunguntur communibus parictlbus cum vicinis, cireuituque publico aut privato einguntur; a similitudine videlicet earum tcrrarum , quae lluininibus ac mari eminent, suntque in salo.
Instigare incitare.
Insimulare crimen in aliquem confingere.
Insuasum appellabant colorem similem lteo, qui fiebat ex fumoso stillicidio.
.
Insitum ab inserendo tractum, sed aliquotiens significat impositum.
' ' .
In se que apud Ennium die. Ins exit dixerit.
..
. '. .
Ins ignis tarn ad laudem , quam ad vituperationem inflect! potest.
Inseptum non septum, ponitur tarnen et pro non aedificatum.
In secta non secta, sed et aliquotiens significan tur secta.
Insupare iniieere, unde fit dissipare.
In sons extra culpam , a quo dici morbus quoque existimatur sonticus, quia perpetuo noceat.
Inscitia stultitia.
Insessores la troncs , quod circa vias insidientur sedentes.
Immanis ferus, sive magnus.
vitae privatio] interfectio addit ed. vet. et vg. om. AU. Lind.
23.
Inter cutera] cf. Paulus p. 84. v. intereutitus. Intercutibut stupris obstinatus positum est a Catone, teste Prisciano VI. p. 719. P. (p. 279.
d. Krekl.) , et Festo , cui id toc. reddendum , Qu. X, 9. p. 176, 23.
Inter cutem caesum dicit Tcrtullian. de pallio 4. Flagitatus, a simplici
Jb'LAGO, idem fere est quod caesus. Non satiefacit in eo toc. expli
cando GronoY. Observait, in Eccl. c. 14. p. 149 (627. d. Frotscher.).
1. Intcrduatim et interatim] adverbia in nulle dum scriptorc re
porta. Interduatim I.imi. reete a verbo duim ducere videtur , interatim
in iteratim mntari vult : quam ob caussam , nescio ; nam a nomine IK
TERUS verbiim interare , bine adverbium interatim fieri poterat.
3.
Intereapcdo] Glossar. Labb. : Intercapedo, iaruon xhiqov , aiortpu
Xrov , iailu
4. Instauran] idem veriloquium proponit Varro
apud Macrob. Sat. I, 11. Placidus p. 477.: Instabor , instar, vel simi
litude. Corr. : Instaurer , ab instar.
5. Insulae] Glossar. Labb.:
Insula, vrjoo, ovuoixlu.
eireuituiie] vg. circumilti qui boni codd.
De lioc cf. Paulus p. 5 et 14. v. ambitus.
6. fluminibus] in /luminibus M.
9. Insuasum] vg. Insursum codd. edd. vett. Cf.
Festus Qu. XIV, 8. p. 112, 12. v. suasum. Nonius p. 549.: Impluviatus color, quasi fumato stillicidio implutus , qui est Mutincnsis quem
nunc dieimus.
Glossar. Labb. : Insuasum , tidoc axui>toxu:iviO!<inuy.
Scal . corr. : oxaQov xr xu.-i novit roi '. Plura de suaso colore Salmasius

Exerc. Plin. p. 245. col. 2, c.

11. Insequc] Inseec in Livio Andronico legit Gellius N. A. XVIII, 9, 5.; neque aliter in Ennio scribendum putavit. Glossar. Labb.: Insequc, 1. Placidus p. 477.: In
sequis, narras, refers, et interdum pergis.
apud t'um'um] Ann. X,
1. apud Merulam.
Inscrit] et boc Ennio tribuit Morula, Ann. II,
27.
dixeril] ed. vet. dixit vg. direxerit M. dircxit Go. (si an
notate a Lind, rccte intelligo , quibus lemma: apud Ennium die, non
recte praefigi apparet).
13. aedificatum] non dclet Salmasius
in Sparliani Adrian. 12. p. 115.: cuius eentcntiae, ut solet, assentitur
Dac. Ac sane Seneca dc bencf. IV, 19. inseptum muro eodem fere
sensu dicit , quo septum. Sed eodem iure inseptum diei potuissc patct
locum mris non circumdatum , non aedificatum. Aedificatum Salma
sius tacite mutt in inaedificalum ; at non minus bene locus dicitur
aedificari, quam inaedificari.
14. significanlur] M. significant
G. Liso, significat vg.
15. Insupare] boni codd. Iusipare vg.
Lihd. Simplex est suparc, T. Festus Qu. XIV, 15. p. 119, 23. v. supat.
Glossar, apud Hartb. Advcrs. XXVIII, 19.: Insupare, miscere.
16.
Insons] ef. Festus Qu. XIV, 2. p. 100, 22. v. sons , Qu. , 28. p.
100,24. v. sonticum morbum , Qu. XV, 19. p. 151,8. v. sonlica causa,
Gellius N. A. XVI, 4. XX, 1.
18. Insessores] htdonnal; sed bi
potius sunt insidiatorcs.
19. Immanis] dc simplici nianis Festus
Qu. IX, 10. p. 10, 3. v. Mater Matuta.

(83)
It

1,5

112

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(83)

Imago ab imtatione dicta.

Ingluvies* a gula dicta. Hinc ct ingluviosus ct gluto, guio, guma, guttur, gutta, gutturosus et gurgulio.
I m m u s lu s avis genus , quam alii rcgulum, alii ossifragam dicunt.
In fin (lere intercipere, interpoliere.
5 Infer i a e sacrificia, quae dis inanilius infcrcbant.
Iufcctorcs, qui lie n uni colorcm in lanain coieiunt. Off to res, qui proprio color novum officiunt*.
Infrequens appcllalur miles, qui abest afuitvc a signis.
In vol vu s vcrmiculi genus, qui se involvit pampino.
.
. .
'. Iufil incipit. Sed diversac significationis est ab eo, quod est fit. Nam infit agentis; fit autcm paticntis. est.
lOInfitcri non fateri.
. .
Infitiari creditum fraudare.
.-. >
,
1. /mayo ab imitatione] ita Porphyr, in Horat. Carm. I, 12, 4. :
Imago dieiiur quasi imitago.
2. Ingluvies] vg. Inluvies boni
codd. edd. wit. Scd rcctc banc lectionem esse corrcctam , manifestum
est. Placidus p. 473 : Ingluvies, gula vel voracitas. Quae idem p. 476. :
Ingluviem Cornutus ven /rem , I'linius edaeitatem, de doctissimorum
sacculi I. p. Clir. grammaticorum dissensu certiorcs nos faciunt.
in
gluviosus] gluviosus M. Isidor. Origg. X , 114.: Glutto a gula, id
est gulosus. Glossar. Labb. : Gluto, Xuiftunyo, et: Glutto, Xifioc, XuLftafiyo. Apnd Persium , , 112., glutto nominativo casu dictum esse,
poctae sentcntia et dicendi consuetude ostendunt. Cf. de bac voce,
stirpe Doederlin. Synon. et Etym. T. V. p. 148 so;.
gumia] cf.
Nonius p. 117, 33. v. gemine, quod recte mutatur in gumiae , et cf.
annot. ad p. 54. . degunere.
guttur] vg. guttu boni codd.
gutta mg. A. Ave. Lino.
3. Immusulus] Gv. Immuseulus M., ut
videtur, ut vg. Paulo inferius, p. 84. , Immussulus in bonis codd. est,
Immuslnlus in vg. Supra p. 3. v. alites immusulus in Gv. , inmusulus
in M. , nimuciiiui in vg. Inmusulus a Verrio hic utrobique scriptum
esse , ex online literarum colligitur. lu Plinii N. H. X, 7, 8. . 20.,
ubi de hac ave diligentius qnaeritur, immussulus scribitur. Glossar.
Labb.: Immusulus, lio Svfov : Inemislullus (sic), oriov aaiXixav (i.
e. regulus.). Cf. Meursius Exerc. crit. P. II, I, 13.
4. Infindere]
Infindere scriptum esse pro infendere , censet Forccllinus v. infindere.
Glossar. Labb.: Infendere, inmtrut, iyxkrjftaxlaut. Kadern: Inndit,
o/fin, iitn-iru (famim). Placidus p. 477.: /u/indis, ingens, oblitus,
corruplissinic. Vix lamen vocalis e in compositis eiusmodi mutari po
lirai in i.
intereipere] intersipere coni. I) ai:., male.
5. lnferiae] Glossar. Labb.: Inferiae, youl , tWo/ia , ct: Inferilia, xatuxfri/ia.
dis] Ge. diis vg. Lina.
G. Infeetores] huic glossac praefigitur in
Aid. alia: Infetari non fetari , quae eque in codd., eque edd. vett.
est: om. vg. Linn.
coieiunt] boni codd. coniieiunt vg. Linn.
Offectores] de iisdem Paulus p. 115. v. offectorcs.
officiunt] Lipsicnsi
cod. A. Aug. in nig. cum signo emndala lcctionis.
effieiunt boni

codd. vg. I.iMi. Sed illud structura et sentcntia postulant.

7.
Infrequens] Gellius N. A. XVI, 4, 5. Cincio de re militari : Utiles
cum die, qui praedielus est, aberat, eque excusa tux erat, infrequens
dabatur (notabatur). Placidus p. 477.: Infrequens, absens, alienus:
dictum a militum ignominia, qui cum vocali non adfuissent, infrequentes notabantur. Itaque infrequens militia est fere Graecorum Xtmoxi.
appcllalur] boni codd. Lino, appellabatur vg.
afuitve]
boni codd. vg. abfuitve vg.
8. Involvus] Involvulus mg. A. Aco.
idque probant Vac. et alii. Ita Plautus Cist. IV, 2, C3. Glossar, apud
liurlh. Advers. XXVIII, 19. : Involvosus (corr. Involvolus), bestia quaedam quae viso nomine involvitur.
9. Infit . . fit.] hace verba ita
colloeari vult Doederlin. Syn. ct Elym. T. III. p. 160.: Infit, ineipit
ab quod est fit, sed diversae significationis. Quo , nescio , an Festo
Vcrrioque alia scntentia obtrudatur , quam ii profiter! volcbant. Certe
infit non a fieri, sed a lando dictum est, quod olim active positum esse,
ex nomine fatum colligitur, et A breve habuisse, veriloquio voc. fatuus,
ct analoga Graeci qnit evincitur. Itaque infit a fando , ut indit a
dando. Hace caussa est, quamobrem infit de dicendo semper ponitur,
nisi quod Lucretius fines liuius consuetudinis paulo liberius extendit.
Quodsi \ ario infio dicit, ut ait Priscianus VIII. p. 843. P., falsa analogia deceptus esse videtur. Glossar. Labb.: Infit, iraytmiu, ',
(!/ Xiynv, UQxnui. Infe, 'e ('nEru). Placidus p. 473. : Infit, ineipit
fari.
est] id Lijid. , auctore Go. , ponit post agentis.
10.
InfiterC] id, acgre adducor ut credam, aliter quam participial! modo ab
auctoribus antiquae ulitis et germanac Latinitatis positum esse , nisi
fortasse in antithctica, qua etiam in Graeca lingua talia excusantur. Sed recliorcm viam monstrarc videtur Glossar. Labb. : Infitentes, (ovovfivoi. Infitiari autem non a fatendo dictum est, scd ab nfitiis,
et infitiae a fando.
11. Infitiari] Varro dc L. L. V. . 180. in
explicando sacramento : Qui petebat et qui infitiabatur. Isidor. Origg.
V, 26, 20.: Infieiatio est negatio debitae rei, cum a creditors deposcitur. I'lura ex auctoribus iuris civilis Goth.

(35)

DE SIGNIFICATONE VERBORUM. LIBER IX.

113

Inful a sunt (lamenta lanea, qtiihiis sacerdotes et bostiac tcinplaque velantur.

Infer um viniini id, quod in sacrificando infra paterae Iahriim ponebatar.
In lie u in anliqui dicebant ad concioncm vocare.
Inlicies { canales, in quos aqua conduit in viis lapide stratis, ab eliciendo dicti.
I niece bra item ab luciendo (I clac.
Inlex producta scquenti syllaba significat, qui legi non paret. Inlcx correpta seqnenti syllaba signifient inductor, ab
nuciendo. Plautus : "Esea est mcrctrix , pectus illex."
In liter a ta pax est, quae uteris comprcbensa non est.
Inlaqu ca turn alii pro vincto utuntur, alii pro soluto.
In conventione in concionc.
Iustum vade m idoneum .sponsorem.
Infra lasse m signilicantur , qui minore summa, quam centum et viginti millium acris, censi sunt.
Intcrcutitus veliciiiciitcr cutitus , id est valde stupratus.
Inlicitator emptor.
Infibulati sacrificaban! flamines propter usum acris antiquissimum aeris (ibiilis.
I m in s u I ii s ales ex genere aquilarum est, sed minor virium , quam aqiiilae; quae voliicris raro et non fere practer(jiiam Ycre apparct, quia aestum algorcniquc mctiiit. Appellatur autem ita, quod subito et inexspectata se immitlat.
In a rc 1 m virgula erat ex malo Pnico incurvata , quam regina sacrificans in capitc gestahat.
1 ni g s boves, qui sub iugo non fucriiit.
In san um pro valde magnum usus est IMaiilus.
1. Infulae] cf. Varro de L. L. VII. . 24.
2. InferiumJ M.,
ut vg. Inferum A. Ace. in nig. et Lino. , bic nuclorilatc Gu, moins.
Sed ini'eriura dictum esse hue vinnm iliis ulilntiim , Cuto de 1!. l.
132. et Trebatius apud Arnobium adv. gent. VII, 31., coll. IV, 16.,
dnbitare non sinuiit.
paterae lubruin] labrum paterae Gu. Lino.
3. Inlieium voeare] cf. Varro de L. L. VI. . 94. et paulo infer in
Illieium.
4. Inlicies] codd., ut videtur, et edd. vclt. Indies Aid.
Inlices vg. (quae Linn.- annotare neglexit). Ceterum Inlicies Pauli crrore in texlum Tcniese videtur; leram est Inlices. Cf. p. 57. v. di
ces, et p. 79. y. incilia.
5. Inleeebrae] Lina, e codd. om. cdd.
Tett. Aid. vg.
6. significat] significatur Gu.
Inlex corr. seau,
sgll.] hoc illiv est apud ISoniuin p. 446, 31. Cf. Paulus p. 23. . allicit.
inductor] codd. Lind, inductorem vg. Et ita quidem solet
Paulus.
7. Plautus] Asinaria I, 3, 67.
pectus] boni codd.
nig, A. Arc. leetus , ut recte apud Plautum legitur, in codd. Pauli
deterioribus, Lipsicnsi et Berolincnsi , et in Tg. est.
8. Inliterata
pax] ttycatpoc ftoloyiu.
9. Inlaqucatum] vg. Lira. Illaq. boni
codd.
10. In conventione] ita convcnlionem habere, et voca ad
convenlionem in Censoriis tabnlis et Consularibus commentariis est apud
Varroncm de L. L. VI. . 87. 88.
Cf. Paulus p. 33. . conveutus.
12. Infra classent] Gell. N. A. VII, 13, 1.: Classici diecbantnr non

omnes , qui in classibus eranl , sed primae tantum tlassis homines, qui
cenfiim et viginti quinqu inillia acris ampliusve censi erant. Fortasse
apud Pallium post viginti exe dit quinqu.
13. Inttrcutitus] cf.
p. 82. . inter cutem flagitatos.
id] hoe M.
14. Inlicitator]
illicitatorem eliam Cicero Off. Ill, 15. ad famil. VII, 2. posuit, ut dubium sit, an licitator a Latinitate plane exiliare debeat. Cf. C. Beicr
in Off. T. I. p. 294.
15. Infibulati] Scrvius in Virgil. Aen. IV,
262. immoral togam duplican , in qua /lamines sacrificant infibu
lati,
1. Immusulus] cf. annot. ad p. 83. v. iinmusulus.
minor]
boni codd. minoriim vg. Illud , licet paulo exquisitius dictum , Lina,
recte defender videtur.
17. immittat] A. Aug. in mg. : mutt V.
C. (qui non est e nuper collatis). immutat). At bac correctionc opus
non est.
18. Inareulum] de boc disertius Servius Daniclis in Vir
gil. Aen. IV, 137. (p. 202 d. Lion.), a Scal. adductus. Hic non in
areulum, sed arculnm dicit , neseio an minus recte, nam arculiim , de
quo Paulus p. 16., alia ce est. Virga illa ex malo Pnico ima surniiiaque laneo vinculo alligabatur et quasi arcuabatur; bine inareulum.
19. Iniugcs] cf. p. 77. v. iuges. Fulgcntius p. 560, 33. v. iniugei bo
ves. Glossae Isidori: Iniux bos, nondum iugo iunctus.
20. Insanum pro valde magnum] Insanum magnum pro valde magnum coni.
Lipsins Epist. Quaest. III, 20. Opp. T. I. p. 183.: acute et ad Plauti

(84)
5'

10

15

20

114

10
(8|)

15

PAULI DIAC. EXCERPTA EX B. POMP. FESTI

(84)

Ircei genus farcimnis in sacrificas.

Inhalative vocative.
Indigi tanto imprecanto.
Illicium dicitur, quum populus ad concionem elicitur, id est vocatur. Undc et colliciac tegulae, per quas aqua
in vas defluere potest.
Indigi tarn en ta incantanicnta , vel indicia.
Insignes appcllantur boves, qui in femine et in pede album babent, quasi insigniti.
1 n ter ec i vu in testamentum est, propter quod dominus eins necalus est.
Incrcpitato ferito.
Increpitare clamare, malediccrc.
Imb cilla m belli inscientiam.
,
Iccunanum victimariiim.
Inori inores*.
Incalanto invocante.
In gens dicitur augendi consuetudine, ut inclamarc, invocare. Quia cnini gens populi est magnitudo , ingentem per
compositionem dieimus , quod significat valde inagnum.
In pelle lana la nova nupta considere solet, vcl propter morciii vetustum, quia antiquitus bomines pellibus crant
imluli, vcl quod tesletur lanificii officium sc praestaturam viro.

LIBER X.
2oLiicctium lovein appcllabant, quod cum lucis esse causam eredebant.
consuetudinem dicendi (v. Bacchid. IV, 5, 1.) accommodate, led potcr.it
Plautus etiam insanum per se pro magno diccrc, ut Cicero insanas
moles ct similio.
1. Ircei] cf. p. 78. v. ireens. Quod Goto. Isicia Icgcndum suspicatur, nihil est.
2. Incalalive] cf. p. 80. v. incalationes, et p. 85.
v. incalanto.
3. lndigilanto] cf. Macrob. Sat. I, 17., ubi indigetant legitur.
4. Illicium] cf. supra . inlicium.
vocatur] M.,
ut vg. evocatur Lind, cum Go.
colliciac] de bac vocabulorum
stlrpe dictum in annotationc ad v. delicia p. 55. Colliciac e colliciaribui tegulis componuntur.
6. Indigitamenta] Glossar. Labb. : Infi/ i'lamenta , iituiix.
7. album] quod flirtasse in sacrificiis requirebatur. Nam av/tura ovur, ut in Boeotico titulo est, b
bac re aliena esse videntur.
8. /nternecivuin] Apud Isidorum
Origg. V, 26, 17. in codd. est internccii indicium, ct X, 149., infernccidu dicitur , qui talc testamentum fecit. Sed hace non prohibent,
quominus ipsum testamentum internecivutn dictum accipiamus. Glossar,
apud Barth. Adv. XXVIII, 19.: Inttrnicidium , testamentum pro quo oceisus est.
9. Incrcpitato ferito] sensu primitivo.
11. Imbellium] Glossar, . Barth. I. 1. : Inbellia, debilitas.
12. lecuna-

num] codd., nisi quod in Lipsiensi est Iccinorum , et vg. Incumanum,

vel Iccinorum my. A. Aug. Iccinorum, victimarutn coni. Dai:, lecunorium legendum putat Lind. Facilius lecuranum vcl Iecinoranum corri(j-i posset. Nam a iccore, quod cxtorum significantissinium erat, dictum
esse victimarium, apparel.
13. inores] eon. Scajl. minores codd.
edd. velt. sine ore vg. Quod illud reccpi , dubitanter feci , cum Turpilius quidem inoras ostrcas posuerit , apud Nonium ji.'-'lli, 8., et in
Glossar. Labb.: Inora, oro/tu, legatur , sed inoris certo teste careat.
1 I. Incalanto] Glossar, apud Barth. 1. 1.: Incalare, invocare.
15.
augendi consuetudine] cf. p. 80 et 81. v. in, cum annot. ad priorcm
locum.
17. In pellc anata] mos in confarrcatione observalus.
V. Serv. Daniel, in Virgil. Aen. IV, 374. p. 284. ed. Lion.
ho
mines pellibus erant] pell. horn, erant Gu. Linn.
18. praestaturam]
praeslituram cod. Berolinensis : scd illud cum optimorum scriptorum
consuetudine congruit.
20. Lucctium] cf. Gell. N.A. V, 13; 6. Serv. in Virgil. Aen. IX, 570.
qui Oscain voccm esse tradit, Macrob. Sat. I, 15.: Lucetium Salii in
ca.mine canunt. Glossar. Labb.: Lucerius , Z&ie. Nomen Leucesius

(85)

DE SIGNIFICA.TIONE VERBORUM.

LIBER X.

115

Lcmnisc!, id est fasciolae colorae , dependentes ex coronis , propterca dicuntur, quod antiquissimuni fuit genus coronaruin lanearum.
Lectus dictus vcl a collcctis foliis ad cnbitandum , vel quod fatgalos ad se alliciat, vel a Graeco XtxTov.
Lapidem silicem tenebant iuraturi per lovent, ltacc verba dicentes : "Si sciens fallo, tum me Dispitcr salva urbe
arecque bonis eiieiat, uti ego hune lapidem."
Lepista genus vasis aquarii.
f Legio Samnitum lin tea ta appellata est, quod Samnitcs intranles singuli ad arani vcls lintcis circumdatam non cessuros
,
se Romano militi iuraverant.
Lenoncs au alliciendo adulcscentulos appcllati.
Le tu m ab oblivionc, quam Gracci Xtj&ijv votant, dictum.
Le m n i a tribus a pago Lemon io appellata est, qui est a porta Capona via Latina.
Le vir est uxori mcac frater meus.
Leria ornamenta tunica ruin urea.
Les b i um genus vasis caclati a Lesbis inventum.
Legi in s aut scriptum, aut oleam glandemvc et alia qnaedain; et addita praepositionc dicimus colligimus, dcligimus*
Le tos a insula dicta a consobrina ibidem sepulta.
Lie tor s dicuntur, quod fasces virgarnm ligatos ferunt. H parentes magistratibus delinqnentibus plagas ingerunt.
Liber repertor vini ideo sic appcllatur, quod vino nimio usi omnia libere loqiiantur.
inesse videttir iis versibus, quos Tcrcnlius Scaurus de ortbogr. p. 2261. P.
e Saliari carmine apposuit.
1. fasciolae colorit] boni codd. fasciolae colorisae vg. fasciae coloriae to it. Sen,.
1. 2. oronarum lanearum] nam videntur Graeci a
Xtjvoi sive Xvoq dixissc Xnfivioxovi; , ut /iraor a TiaX/tr/ et ioifiyov
pro dt'H/na. Hcsycbius: jiTj/tvloxov, ; ozcv ZvQaxoi'awi /u'u. Sed
Li, ni fallor, Xu/trioxovc dicebant.
3. a Graeeo XfxTQor] ita Varro
de L.L.V. .166.
4. Lapidem silicem] de boc silice I'niilus p. 68.
r. Ferctrius. Cf. Polyb. III, 26. LW. I, 24. IX, 5.
Dpiter] boni
codd. Diespiter vg. Lino. Inppiter tarnen infernus in ea re aptissime
commemorari videttir. Cf. Varro de L. L. V. . 66., ubi Dis pater restitui.
5. uti] M. vg. ut Go. Lind.
6. Lepista] cf. Varro de
L. L. V. . 123.
7. linteata] plora de ea legione Liv. X, 38.
eireumdutam] circumdati A. Ace. in mg. quae imperita est correctio.
8.
iuraverant] M. ut videtur, Aid. , idque probavit Us. iuraverunt Gu.
vg. Lino.
9. 6 alliciendo] a teniendo Priscian. IV. p. 623. P.
(p. 144. Kr.) et Isidoros, quos alli-rt Dac.
aduleseentulos] boni eodd.
I.iM). adolese. vg.
10. Letum] eandem sentential profitetor Varro
de L. L. VII. .42.
'','''', ''J VK- ''''"" boni codd.
11. a
pago /.entonto] etiam aliarunt tribuum antiqiussimnm territorium, quod
notnm habemus, Festo debemus, Qu. XII, 2. p. 42, 10. v. Papiria, et 1. 21.
. Pnpinin, Qu. XIII, 7. p. 79, 1. v. Romulia.
est] M. vg. om.
Go. Ltnn.
12. uxori meae frater meus] boni codd. (nisi qnod in
Gu. uxoris est) et mg. A. Auc, uxoris meae frater vg. Liad. Sed Und

jo

jg
(86)

unice verum, nam frater meus ab uxore mea levir dicitur: nequc alintn
nisi bunc nominis sign! lira tiim agnoscunt Modestinus in Dig. WW III,
10, 4. . 6.: Viri frater levir, ct Nonios p. 557, 8.: Levir dicitur fra
ter mariti , quasi laevus vir. Nee Graecum ur/ (quod fuit AFHP,
FVIR, levir) ponitur nisi de boc afTinifatis railii.
13. Leria]
vg. Levao M. i.i'i'ii Go. Laena mg. A. Ate Sed illud certum efficitur iis, quae Scal. in Conicct. in Varr. de L. L. p. 76, 8. (p. 136.)
de Xr/ao, ornamento miilirbri , ex Ilcsychio , Suida, Pollucc attulit.
Cf. ctiam Kster, in Suidam v. ir/tl 'Xw'i P- 568. ed. Bernhanly.
1 4.
vasis carlal] Twf<tviir; Aiaior i; vilov dicitnr ab Ht-dylo npud Atben.
XI. p. 486. 6. Caelabatur enim etiam vitrum ab antiqnis.
Lesbis]
boni codd. vg. Lesbiis Lihd.
15. Lei/imus] cf. Nonius p. 331, 31 sq.
oleam] olera A. Arc. in mg., quod est in deterioribris codd.
16.
I. ectasia] codd., nisi quod Lectos est in Go., tit vg. Leueosia mg. A.
Aoe. Lcueasia corr. Uas. ct Canteras Novarum Lect. Ill, 10. Eadcm
iiiim insula eadcm de canssa simxuoia dicta esse traditur a Dionysio
Antt. Rom. I, 53. Alii Leucosiam a Sirene appellatam dicunt.
17.
.Liefere*] rcclius Valgius Rnfus apud Gell. N. A. XII, 3. Nonius p. 51,
30.
parentes] apparentes corr. Lus. , et ita Festum scripsisse probabile, ut Qu. XVI, 22. p. 193, 16. v. viatores. Sed etiam illo loco
excerptor p. 159., id quod ipsi nul ins erat, parebant pro apparebant
posuit.
18. Liber] a Sabinis Loebasius vel Lebasius dictus, si
fides est obscurissimo Servii Daniel, loco, in Virgil. G. I, 7. Cf. l'au

lne p, 90. v. loebesum.

P*

lie

10

15

(S7)
20

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(86)

Lim i s obliquus, id est transversos; undo ct I i m in a.

Limites in agris nunc termini, nunc viae transversae.
Lim i ta tu s ager est in centurias dmensus.
Lib ri le scapus librae.
Li brilla appcllantur instrumenta bellica, saxa scilicet ad bracbii crassitudincm in mod uni flagelloriim loris revincta.
Libcralia Liberi festa, quae apud Graccos dicuntur Aim vota. Nacvius : "Libera lingua loquemur Indis Libera
libus."
Limaces cocleae a limo appelle lac.
Li ta tu m alii solutum, deditum dco, quasi luitatiira. Alii ex Graeco a precibus , qnas illi Xtzg dicunt.
Lixac, qui exercitum secunlur qnaestus gratia, dicti , quod extra ordincm sint militiae, cisque liccat, qnod libucrit.
Alii cos a Licba appcllatos dicunt, quod et Ile Herciilcm sit secutus; quidam a liguriendo quacstiim.
Lingula per diminiitionem linguae dicta; alias a similitudiuc linguae exsertac , ut in calcis; alias insertae , id est intra
denles coerctac, nt in tibiis.
Libella diminutivum est a libra.
Lacit decipiendo inducit. Lax etenim fraus est.
Li tau s appellatus , quod litis sit testis. Est cniin genus bucinac incurvae, quo qui cccinerit , dicitur liticcn. Ennius:
"Inde loci liliius sonitus efl'udit acutes."
Litis cccidissc dicitur, qui eins rci , de qua agebat, causam amisit.
Lixabundus iter libere prolixe faciens.
Lie i tat i in mercando sive pugnando contendentcs.
Liquitur labitur, finit.
1. Limis] boni rodil. A. Ace. in mg. Limb. Limus vg. Donatas in
Terent. bun. Ill, 5, 53.: Limis si nominativus singuluris est, transv ersus signifient: si sex tus pluralis, deest oeulis. Sed , ne nomi
nativas ilie limis ex adverbiali asa ablativi male intellccto prodicrit.
Glossar. I. alil). : Limis , obliquis oeulis.
2. nunc viae transversae]
intelligi cardincm ct decumanum limitcm , inoniierunt Intcrpp.
3.
Limitatus ager] v. de eo Niebubr. H. II. T. II. p. 699. d. sec.
4.
Librile] Glossar. Labb.: Librile, ('""';.
5. Librillo] Librilia coni.
Seal. , probabiliter. Quod autem fuslibalam Vegetii idem instrumentam esse autumat , non assenlior. Ipsa enim saxa loris colligata dicebantur librilia, non macbina qua vibrabantur. (oui. nescio cur verbum
excidisse statut, ande oratio pendeat.
appellantur] appellabantur
M.
6. Kaevius] apud Botb. P. Se. L. V, I. p. 95. fragm. trag, ne.
21. At rectius positum esset in fraginentis couioediarum.
loquemur] edd. vett. vg. loquuntur mg. A. Ace. loquimur boni coild . Li.id. :
quo versus pessumdatur. Hic versus splendidissimum est alliterationig
exemplum.
8. Limaces] cf. Varro de L. L.VII. .04.
cocleae]
boni codd., ex antiquiori scribendi consuetudine. cochleae v. Lind.
9. alii solutum] ila Varro statuit, qui quod in /t/fy, apud ci ni um
p. 131, 21., lulavi dixit pro litavit, vercor, ne etvmologicam poilus

ralionem, qnam nsnm sui temporis secutus sit.

10. lAxae] aliad
etymon proponit Nonius p. 62, 8.
secuntur] M. sequuntur celt.
12. Lingula] aliis ligula codem significatu, quod a diversa origine
ductum esse, sunt qui opinentur.
15. Lacit] cf. p. 23. v. allieit,
cum annot. , ct p. 87. v. lacit. Id voc. sub lemmatc Heere scriptum
fuisse, literarum ordinc argnitur, ut in notis Tironianis est: lAxit , allexit. Latinos vocales literas interdum etiam in simplicibus violasse,
monui ad Varroncm de L. L. VII. . 90. et Paulum p. 2. v. anspicium.
Lax] E Glossis Goth. aflfert: Lacebra, teductio.
16. Lituus] de
liuius voc. ctymo quaesitum est Etrusc. rcr. IV, 1 , 5. T. II. p. 211.
///.V ; liti M. Liticines puto cum cornicinibus ante scelerosi ianuani
classicum cecinisse , v. Varro de L. L. VI. . 92.
bueinae] boni
codd. Li4D. buecinae vg.
linnius] Ann. VIII, 42. apud Merulam.
18. Lilis] codd. A. Ave. in mg. Lino. Liti vg. In casibus similcm
libertatem ct potentiam antiquior lingua Latina prae se fert, ac Graeca.
19. Lixabundus] Glossae Isidori : Lixabundus ambulat , 9111 voluptatis
causa ambulat.
20. Lieitati] cf. p. 84. v. inlicitator.
sir
pugnando] id intpp. videruut spectare ad Ennii versum apud iSonium
p. 134, 13. Ann. I, 85. apud MerMlam.
21. Liquitur] cf. Festal
Qu. XIII, 29. p. 101, 15. v. inbliciom.

DE SIGNIFICATIONE TERBORUM.

(87)

LIBER X.

117

Lin g laca genns piscs, vel millier argnfatrix.

Lance et licio diccbatur apud antiques, quia qui furtum bat quaercrc in domo aliena licio cincliis iitrabat, Ianccmquc
ante ociilos tenebat propter matrum familiac aut virginum praesentiam.
Lautitia epularnm magnificentia. Alii a lavationc dictant putaut, quia apud antiques bae elegantiae, quae nunc sunt,
non crant, et raro aliquis lavabat.
5
Laeva sinistra, quam Gracci axatv. Undc tractum cognomen Scaevola. A laeva la e vu m sinistrum et laevorsinn
sinistrrsum.
Lacuna, id est aquae collcctio, a lacu derivatur, quam alii lainain, alii lustrum diciint.
Lacit in fraudem inducit. Inde est alliccre et lacesserc; inde lactat , illeclat, dclcctat, oblectat.
Laena vestimenti genus habitii duplicis. Quidam appcllatain existiman! Tuscc, quidam Graecc, quam yXavla dicunt.

La tu ni ia s ex Gracco et maxime- a Syracusanis, qui Xuxo/as et appellant et babent ad instar carecris; ex quilnis
locis excisi sunt lapides ad exstriicndaiii urbem.
Laureati milites scqucbantiir currum triuinpliantis, ut quasi purgati a caede bumana intrarent Urbem. Itaque eandem
lauriim omnibus suilitionibiis adliibcri solitum erat, Tel quod medicamento siccissima sit, vel quod omni tempore .'
virct, ut similiter respublica vireat.
jt
Lavcrn iones fures antiqui dicebant, quod sub tutela deae Lavernae esscnt, in cuius luco obscuro abditoque solitos
flirta praedamque inter se lucre. Hinc et Lave m alie porta vocata est.

Lacerare dividere, comininuere est; ex quo dictus est lanius, qui discindendo lacrt pcora $ lacinia, quod pars

I. Lingulaca] de pisce Varro de L. L. V. . 77.

arguta-

trix] coni. Frutero* Verismil. 1, 11. (in Graten Lampade .. p. 823.)

et Canteros Not. lect. IV, 28.
A. Ait.

auguratrix codd. vg.

p. 50, 8.

2. Lance et licio] et om. cod. Lipsicnsis , qnod nt

verum existimet, inclinare se fatetur Linn.

ser m

garmlatriv mg.

Plautum in Casina II, 8, C3. respici apertum est , ut a Nonio

I. admis

in

binaria minimum

Ac solebat sane antiquior

compositionc

copulara omitiere.

de L. L. V. . 133., qui earn duarum togarnm instar dicit.

habilu]

boni codd. Li>u. habitus Tg.

arid] restitu e bonis codd. , in
quibus M. chlanida , Gu. clanidea habet : %Xairt/v Tg. /Xapiru Lino.
At xXauv Latinorum sagulum vel paladamentum est, /Xuvi autem, cum
yhiivi<; delicalius genus sit, recle in laenain convertitur. Glossar. Labb.:
XXari, lena.

11. Laulumias] boui codd. Lino., ut lias, voluerat.

Latumias Tg.

De

dipbthongo AU in eo . . annot ad p. 16. .

erumlamen in bac ipsa locutione unquam omissam esse non racmini.

Aluminio.

De re ipsa v. imprimis quae Gaius Inst. III. . 191. 192. e legg. XII

(quae non sunt Isidori quae vocantur Glossae) affert: Lautomia ,

tabb. attulit.

dia carceri ; Lautumiae , vincula, ealhena, carecris custodiae ;] Lautum-

Lina.

i. Lautitia] M.

Lauticia m . A. Ace.

Lautia v;.

De lauts sire daiitiis (. Paulus p. 68.) bic Festum non dixisse

mon ii it Sen..

G. oxrtiv] Tg.

dicunt codd. deteriores et Lino.

laevutn] ita Paulus salis inepte.

sceau boni codd.

Post lio voc.

om. boni codd. v;.

A laeva

Sed Festus de metapborico vel augu

rai! signifcala toc. lacvus d i visse videlur.

8. Lacuna] cf. Varro

de L. L.V. . 26., qui lacum lacunara magnam, et Serv. in Virg. G. I,

.116., qui lacunam lacum minorem appellat.
lamam] A. Aug. in
ni. : limain . . Xlfivqv. Iliad, quod boni libri babent, Scal. firmavit comparatis Gloss. Labb. :

Lamae , nqXiai rroi.

. Ilorat. p. I, 13, 10. cum Scbol.

lustrum] \j.

Sed imprimis

lustrum boni codd.

Goth, Glossis manuscriptis

custo

nui, supplicii genus.

Xuroftiaq] / M.

latomias Gu. Tg.

Linb.

de lauri virtutibus .

eliam Boissonadii

13.

Laureati]

Anecd..I. p. 425.

15. vireat] M.

Tg.

florcat cett. codd. Lina.

16. Laverniones] laterniones sive lavernioncs diclos esse fures testatur

etiam Schol.
nomine ,

Cruquii in Horat. Ep. I, 16, 60.

appellalos esse lavcrnas ,

Glossis Isidori.

Eosdem , deac ipsius

Scal. demonstravit ex Ansonio et

Miror, quod Gloss. Labb. : Laverna, n^u\iSUn.

litos] boni codd. mg. A. Abg. Lisd.

soliti Tg.

so

17. luere]

divi

dere mg. A. Aug. At luere dictum est veriloquii caussa.

lavernalis porta] . Varro de L. L. V. . 163.
18. lanius] non tara

Loa. A. Arc. in mg.: Xovnjur. V.Paulus p. 8!K v. lustra.

9. Lacit]
. idem toc. p. 86.
in fraudem Inducit] ind. in fraudem Gl. Linn.

imperil ,

dclcctat, oblectat] obleet., dclcctat Gl. Lus.

lauius

10. Lacna] v. Varro

Cf. Varro de L. L.V. .151.

quam existimat Dac. ,

uniendo) dictum affirmt.

autem

poterat

qui

lanium a

laniando

(ipse dicit

Sed verbum laniarc ductuiu ab ipso lanio,

a syllaba primitiva LAC

eodcni

iure

deduci.

11

(88)
5

10

15

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(87)

veslinienti est; la cerna, qnod minus capltio sit; lacer, quod auribus curlatis est, ctlaccrum, quodennque
est in corpore imminutum.
Laudare ponebatur apud antiques pro nominare.
Lautitia farina appcllabatiir ex tritico aqua consperso.
Lau tu la locus extra Urbein, quo loco, quia* aqua fluebat, Iavandi iisum cxcrccbant.
Lactaria columna in foro olitorio dicta, quod ibi infantes lactc alendes deferebant.
Lacobrigac nomen compositum a lacu et Arcobriga*]- Hispaniac oppido.
Lancea a Gracco dicta, quam Hi Xyyt;v vocant.
La no cu lu s, qui lana tegit oculi vitiuiu.
La in berat scindit ac laniat.
L a n r u m vestimenti genus ex lana sucida confectum.
Lap it dolore afficit.
Lapidicinae, ubi exciduntur lapides.
Latex lapsu profluens aqua dicitur. Utimur tamen boc vocabulo et in vino.
Latine loqui a Latio dictum est: quae locutio adeo est versa, ut vix ulla pars cius manc.it in notitia.
Latrones cos antiqui dicebant , qui conducli militabant, no xrts Xazeiug- At nunc viarum obsessorcs dicuntur, quod
a latere adoriuntur , vel quod latenter iiisidiantur.
quo quii a QV1NQ et dni a DEC et sumen a SUG et contamen a
TAG et alia sexcenta : licentia illa consonantium literarum et syllabarum ante liquidas clidoodarum et contrahendarum , quae in Latina
lingua lalissinio patet.
1. capitio] id est, capitis tegumento: quanquam meliori dicendi usu
capitium dicitur pectoris indumentum. . Scal. Coniect. in Varron.
p. 32, 0. (p. 56.) et cf. supra ad p. 43. v. capital annotata.
3.
Laudare] cf. Nonius p. 335, 6.
4. Lautitia] inccrtum , pro sub
stantivo an adicclivo accipienda sit. Isidori glossac : Lautitia, aqua fa
rina conspersa, quod Mcursius Excrc. crit. P. II, I, 11. recte rcfingit
in: Laut, farina, aqua conspersa.
ponebatur apud antiques] ap.
ant. /Hindi. Gd. I, im..
5. Lautulae] non possunt intelligi cae,
quae Lt. VII, 39. IX, 23. prope ab Anxure fuisse tradit: nam hic non
dici potest locus extra I'rbcm. Sed Verra cam mentem fuisse arbitrer,
ut cas Lautulas, quae inter Ianum Geminum et minus Vclabrum erant
(teste Yarronc de L. L. V. .156.), olim , cum extra fines Romulcae
I ibis essen t, a Romanis lavando frquenttes fuisse ex ipso nomine
colligerct.
6. Lactaria columna] banc P. Victor in XI regione
posuit, fortassc ex boc Pauli loco.
deferebant] deserebant coni.
. Bartb., Advers. VIII, 5. (Hud multo praestat.
7. Lacobrigac]
de boc Lusitaniae, alioque cognomini Vaccacorum in Hispania Tarraconensi oppido Uckert. Gcogr. Graec. et . T. II. p. 387. 343.
Arco
briga] Arcobriga Celtiberorum oppidum (v. L'ckcrt. T. II. p. 461.) cum
ab bae re alicnum esse apparcrct, vg. briga contra codd. auctoritatein

scriptum est. Sed facilius adducor ut credam, plcniorem Festi explicatioiiein, in hunc ferc moiliim conceptam : a lacu et Hispnico vocabulo,
quod oppidum significabat, ut in Arcobriga et alus, a Paulo , ut soict,
miscrc esse truncatam. De boc voc. briga v. praccipuc, quae G. Hum
boldt in libro de priscis Hispaniae incolis scripsit.
8. Lancea]
aliter Varro apud Gell. N. A. XV, 30.
/XI*] v6r< lonchin boni
codd.
9. Lanoculus] ex comoedia quadam , ni fallor.
10.
Lamberat] lamberos alTcrtur Piauli Pseudolo II, 4, 53.
11. su
cida] boni codd. succida vg. Lind. De sucida lana cf. Varro de K.
R. II, U, 6. Iuvenal. V, 24.
12. Lapit] lapidem facit, obdurefacit, interpretatur Nonius p. 23, 7., adducto Pacuvii Periboca versa.
13. Lapidicinae] boni codd. vg. Idem Lind, adscivit , quanquam non
dubital, quin ubique scribendum sit Lapicidinac. Antiques tarnen grammatices dubitassc constat, et poterat lapidicidinac codei