Informazioni su questo libro

Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google
nellambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non essere pi protetto dai diritti di copyright e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio
un libro che non mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio pu variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono lanello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico,
culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio
percorso dal libro, dalleditore originale alla biblioteca, per giungere fino a te.
Linee guide per lutilizzo
Google orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili.
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro oneroso, pertanto, per poter
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire lutilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa
limposizione di restrizioni sullinvio di query automatizzate.
Inoltre ti chiediamo di:
+ Non fare un uso commerciale di questi file Abbiamo concepito Google Ricerca Libri per luso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali.
+ Non inviare query automatizzate Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantit di testo, ti
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo luso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file essenziale per informare gli utenti su questo progetto
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipendentemente dallutilizzo che ne farai, ricordati che tua responsabilit accertati di farne un uso legale. Non
dare per scontato che, poich un libro di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un
determinato uso del libro consentito. Non dare per scontato che poich un libro compare in Google Ricerca Libri ci significhi che pu
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe.
Informazioni su Google Ricerca Libri
La missione di Google organizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fruibili. Google Ricerca Libri aiuta
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungere un pubblico pi ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web
nellintero testo di questo libro da http://books.google.com

<366112358800 16

<36611235880016

Bayer. Staatsbibliothek

'-.

SEXTI POMPEI FESTI

DE VERBOROI SIGNIFICATION E QUAE N1PERSITNT

CUM PAULI

EPITOME

TIE* DATA ET

^ >> *

1 blPSIAE
IN LIBRARA weidmanniana.
ANNO

MDCCCXXXIX.

'bibliothec
E&1A

<r~

GUSTAVO HUGONI
AMTIQITORIM MITGTORIlfl ET SlbPICIORUM
EPLMA1DO ROMAJVORlTJfl IURE CIVIXI
1 ET
IIJRISPRIIJEMTIAE

DOCTORI

CURAS

QUOiQlIAGEMARIO

HA8CE

IM HOC UREO SEXTI POIHPEI UBELLO

llOMAMt; AVTIOl ITATIS FOXTE INEXHAUSTO
POSITAS

DEDICAT

Ci RATA PIETAS CiEIERI.


BECrlA
-MONAGENS IS,

./..:, U :

P
I 'a

PBIEFATIO.

s "|

1
^

Ir M;

j,

lir

- ;.-,". .".

V
Ici talis crimen ncurram, cum slatm in limine liuius operls affirmo, Festi de vcrborum signirp!tomen in connu librorum numero esse, qnibns recle nti non possin t, nisi qui corum gcnuiindicionem diligcnter cognoverint. Neque hoc adiicere dubito , indc quod viri docti superior
: earn rem parum attenderint, in scrlptis grammaticorum, historicorum, iurlsconsultorum tantara
ul am multa opus sit vigllantla ac diligentia , qua ulterius ca scrpcre problbcatur. Exempla
doclis, eque ut corum laudlbus obtrcctem, neque vanac gloriolae captandac caussa, sed ad
iiiiiIo lectorum meorum studia et indicia, lia Aegidius Forcelliniis, diligentissimus Lomo
is meritus , non solum omnia verba , quae in Fest! fragmento Ursinus supplcvit , ipsi Festo
tarare provlnelain, proiceta sacra, subsolaneae etc.: sed etlain eum vocabulorum ordincni, quem
idiixlt, ab antique grammatico institutum clque scrlpturae formant accommodandam esse pulat,
sso. Hie autem error el communis est cum L. Sehn eidero nostro, qui cam vocabulorum
cui llterarum ordo apud Fcstum congruat, scilicet novicius Hie Autonii Augustini, in gram'.II. p. 402. Dirhsenius autem, litcratissimus Ictus, in docto et laborioso de XII tabiilis
legi in vulgatis Festi codieibus manuscriptis $ aliler in vetere Scalige libro $ denique codi^acerium proposita sit, haec habere (v. p. 436. 526.): quae qui leget, niinqnam profecto
hominum memoria innotuisse Festi codicem manuscrlptum. Quid quod Niebll riu s
os acrrimo Festi studia ex longo situ et oblivione suscitavit, unicumque illum Festi codicem
icipium in Pauli excerptis ea scripsit (v. in hoc excinplari p. 127.), quae, puto, non
m et Pompon Laeli schedas et Pauli excerpta diligcnter inter se contulissct. Pluribus non
sus, ut hoc loco ctiam mcos quosdam errores, olim cum de Etruscoruin rebus scribcrcin
icain.
vehementer optem , ut omnes, qui hoc libro uti vclint , ca antea cognoscant, quae maxime
ro, (uni ipso Festo Pauloquc recte ulantur: in hac praefationc ca quam potero planissimc
autem comparata est critica grammaticorum horum librorum condicio, ut neque ab anti, neque ab ca, quam ildcm recentioribus temporibus inducrint, disputandi initium facer
cius dispiitationis fundamentum strui nequcat, nisi priraum ea monimenta, quae fontes
.-in t, dligenlcr perspectum habucrlmus. Itaquc dicam primum de manu scrlptis et Festi
un corum librorum formant, quantum fieri potest, ascciidam : bine brevi anfractu revertar

t.-a

II

PRAEFATIO.

ad philologue recentiors stiidia in is emendandis et explicandis collocata : extrema in praefationc , qnas rationes ipse in
ca re secutus sim, proftebor. Quo in ordine disponendarum rcrum si qiiis elegantiam desideret, is reputet quacso, in
universo hoc opere insliluendo nulli rei consulere me vohiis.se nisi utilitati et commodis philologoruin.

Cap.

I.

DE MANUSCRIPTIS FESTI ET PAULI LIBRIS.

. 1. Fcsti de verborum significatione librornm uniini tantum, punique valdc truncatum codieem manuscriptum e
medii aevi tenebris emersisse et in lucem pliilologiac esse protractum, certissimum est. Luculentissimnm de eo libro
testimonium est An ton i i Augnetini, quod ex M. Verrii Flacci quae extant et Sex. Pompei Festi de V. S. lib. XX.
V~enetiis M D. LX. excerpo , ubi in Praefatione de M. Verrii Fl. et Sex. Pompei F. ibris , postquain de Pauli epitome
dictum est , ta pergitur :
tlIs liber indoclis viris adeo plaait, nt pro Festo in omnibus bibliothecis substitueretur. Vnus adhuc liber exlabat
totius cladis superstes i sed quaiis victis commilitonibus et occisione occisis , miles trancis naribus , altero oculo effosso,
mutilo altero bracchio , cruribus fractis rpit alicunde. Eius libri advecti ut ferunt ex Illyrico , habuit aliquas pagellas
Pomponius Laetus, ut Pius , ut Politianus scripserunt $ maiorem libri partem Manilius llallas. Ab his ngelus PoliliaHus librum accepit, agnovit, et exscripsit, et ex eo in centuria versum Catulli emendare templavit. Ab eodem Politiani
exemplo Petrus Victorius aliquot lois in variis lectionibus vulgares Festi libros emendare doctissime, ut solet, coepit.
pervenerunt ipsae reliquiae libelli ad Aldum Manutium" rj, ct quae eccuntur, quibus inferiore loco u lemur.
Quodsi
ipsius lo. Baptistae Pii et Politiani verba rimamur : Pomponium Lactina , inde colliganius necesse est , non solum aliquot
codicie pagellas, sed omnes, quotquot ex IUyrico advectac fucrant, hahuisse, Maniliuin Kalium aiilem maiorcui tantuin
carum partem ab eo accepisse 2). De Plitiani schedis ex ntraque parte exscriptis multa uarrat Victorius in Varr. leett.
XVII, 2., quae operae prctium est ipsius verbis adscriben*:
"Cum supra ipse affirmarim me librum habere Sex. Pompeii, exscriptum de antiquissimo exemplari, totam rem
accuratius ut des eius auctoritasque augeatur, conmemorare vol. ngelus Politianus in LXXIII. capite JMiscellaneorum , narrt se Romae accepisse a Manilio Rallo Jragmentum quoddam Sex. Pompeii, sanequam vetustum: nonnullasque itidem pagellas eiusdem exemplaris a Pomponio huelo, quae omnia ut ostendit illic, cum descripsisset , paucis abhinc
1) In margine Ant. Augustinus banc apposuit annotalionem : Ex
Pio in anno t. post. ea. XVI. Ex Politia. tent. I. cap. LXXIII. Ex
Pel. Vie. lib. XVII. cap. II. Vor. led. et lib. XVIII. ca. VII. et alibi.
De Catalli venn a Politiano Festi subsidio emendate . annot. ad
T. suppcrnati , p. 305. Qu. XIV, 10, 15.
il) lo. Bapt. Pint in aiuiott. postcrioribus 16. (in Gruteri
Lampade T.I. p. 411.) Mcdiolani narrt se usum esse Pompei Festi
cdice pervetusto el ob hoc fidelissimo , qui ex Illyrico Pomponio Lactu
cxtra ingenii aleam psito fuerit obtains. Idem, c.31. p. 432. et .lll.

ait, quae in cdice Qu. IX, 7. 8. de Mamcrtinis , et ex schedis Pomponii, Qu. VIII, 13., de manticulis lcuntiir.
Politiani verba, nt potissima tantnm excerpam , sunt:
Ostendit mihi Romae abhinc quadriennium (scripsit ea a. 1489.) Maniiis Rallus Graecus homo, sed Latinis Uteris adprime excultus, frag
tnentum quoddam Sex. Pompei Festi (nam ita erat in titulo) sanequam
vetustum , sed pleraque mulilalum , praerosumque a muribus. . . .
Nonnullas quoque ex eodem fragmento Pomponius Laetus, vir antiquitatis et literarum bonorum consultissimus , sibi pagellas relinuerat,

p. 512., in inleijris Pompeii eodieibus (fie ait, parum exacte) ea cue

qnas itidem legendas mihi deseribendasque ddit.

PRAEFA.TIO.

Ill

tedrim ipsius in taberna librara, quibus continebantur etiam hue reliquiae Festi, atque
nta lit men Ule celeritate in scribendo usus fuerat, literisque adeo minutis , ac saepe
tea lis , quod suum propriumque hominis erat, cum huiuscemodi aliquid, quod ipsius
entariis adnotaret, ut vix intelligi possint. illic igitur ita ut ostendi, letfitur" 1). Ex
m Politiani excerpta mcmorat, Var. lectt. XVIII, 7., intclligitur omnia in !s
lagellarum parte, igne Jam tum consumpta , legebantur; narrt cniiii statini post scraptas
29.) glossam de sexagenaries sic in iis schedis fuisse lectam :
Sexagenarios
Jlumen ac mare in patriam remitterelur. Sunt qui dicant etc. Itaque omnia deerant,
in pp. 333. 334. exterioribus leguntur , praeter extrema verba , quae Politianus reeepit,
e intellexit2). Comperior, etiam nunc Monaci inter Victorianas copias exemplar esse
ad codicis excmplum correctum : nee tarnen codicem ipsum Yictorio praesto fuisse , sed
t ex Victorii ipsius testimonio prolato colligo et inde , quod correctiones docti Itali cum
gruunt : velut ea quae Leon bard. Spengcl. in . Caecilii Statu fragmentis p. 14. apstro p. 281. Qu. XIII, 17, 30. v. rcluerc.
nque quae Victorius inde excerpsit, magnum sane esset prctium, si Manila Ralli codex
Milium est , cum et Antonius Augustinus codicem manuscriptum describendum etiraverit,
lagellis inter sc respondentibus expresserit, ct, quod maximum est, idem in bibliotheca
t. Augustinus unde cum librum acccperit , ita nil cat : ('Jabuimus autem hoe monumenta bibliotheca amplissitni viri Bainutii Farnesii Cardinalis, cui propter singularem bonamque praeclarum, atque in utraque lingua mximos progressus, et non vulgarem erudiinali ex testamento relictum est" 5). Ad hunc autem Micbaclem Silvium qua via codex a
quel , nee quaerere iuvat. Ursinus codicem , quern describendum curavit , vetustissimum
ae appellat. Quo autem tempore ea bibliotheca Parma Ncapolim translata est, anno 1736.,
Nee raro ibi a peregrinantibus viris doctis memorabatur: excussum autem esse et dilit Ursinum , non accepi , donee vir non solum iuris consultissimus , sed totius Romanae
lu aril ii s Boecking Trevir (qui cum Festi denuo recensendi consilium cepisset, mibi
nere vices suas sustinerem) , doctissimum iuvenem , nunc in Rhcnana Academia collcgain
, pcrmovit, ut bieme exeuntis anni MDCGCXXXIII. codicem cum cum Romano Ursini
tanta cura ct diligentia perfecit, ut Icctionem varan tern ab illo cuotata in maximum operac
n fuisse, libentissimo animo agnoscam.
Piscatorii liuli (p. 238. Qu. XII,
iii.sectilorum maiornm lcjjeba tur ;
, ut legitur in ipso cdice iiiaiiuirius memorat in Varr. lectt. ctiam

Append, p. 398. : Eandem bibliothecam (Farncsianam) mulls Graeeis et

Latais item eodieibus manuseriplis ttuxil JRaynutius , eiusdem Pauli
nepos et S. lt. E. Cardinalis saneti Angel nuncupatus , et Feste Pom
pcio tarn eclebri decoravit; hos autem libros Michael Silvius et S. it.
/i. Cardinalis Fisciis ei ex testamento reliauit.

De eadem re accurate,

qui cius mos est, dixit Blumius in Itin. IUI. T. IV. p. 14.
;;clus lloccha , Biblioth. Aposlol.

IV

P R A E F A T I .

.,
Rcpelirimus liistoricam hiiins libri manuscripti mcmoriam , quam potcramus longissime, coque cam dednxinius , ut
km ptimo auctore , Arndtsio , a forma ct condicione codicie dcscribcnds ii t possimus. Liber vctcrc quodam numero,
Farncsianac ut vidctur bibliotliccac , 84. insignitus est. Idem in catalogo Latinorum bibliotbecac Neapolitanae codicum,
quem (lata us Ianclli, bibliotliccac pracfectus, confecit, rcccnsctur p. 2. n. 3. addita armarii ct loculi, quo repositus
est, nota IV. A. 3. Cataldus Ianclli hace de cdice scripsit : "Liber haberi potest descriptus saeculo XL vel XL
Jnest pars operis Sexti Pompeii Festi de verborum significatione . . . Codex iste Ule ipse est Farnesinus celeberrimus,
quem Fulvin s Ursinus exscripsit et Iiomae edidit anno 1581. , ulque hactenus urguere potuimus , magna tum fide tum
industria."
Cui landi , in Universum non immcritae, non potcriinus lamen quin nonnulla subducamus (Cap. HI. .2. ).
Arndtsius observavit, libriim compositum esse ex XLI foliis membranac forma maioris , quorum unumquodque in utraque pagina duos contineat scripturac ordincs (quas columnas dicimusj : ita confien columnas CLX1V. Omnium autcm
exteriorum columnarum, quae margincm foliorum attingebant . plusquam dimidiam partem esse combustain , ita ut in
plcrisqtie foliis ignis adhuc vestigia offuscato margine dcinonstrcntiir. Aliquot tamen in foliis ambustam banc folii partem
cultro esse rcscctam, ac folii nonidecimi extcriorcm to lu m nam plane esse abscisam (V. in boc exemplar! p. 265. 2G6. Qu.
XIII, 2. 3.). Qua in condicione libri cum fieri nequcat, quin margo aiiibiistiis usu facile dctcratur, Arndtsius arbitrator,
Ursini tempore non pticas bic illic literas supcrfuisse, quae post cvaiiucrint, idem tamen fatctur, interdum Ursinum negli
gentia ita peccassc vidcri, ut plurcs literas poncret, quam in cdice conspexisset : iilque sacpius factum esse quam Hud, infra
ostendemus (Cap. III. .2.). Praeter ea mala, quae diximus, prima octo folia (i.e. p. 153 . . . 182. Qu. IX, 1 . . . 32.),
accepi , propria laborare miseria , scripture ita oblitrala , ut saepe vix legi possit : omnium misrrimo liabitiim esse folii
primi rectum latus. Practcrca membranam non raro parvis rimulis sive foraminibus esse maculatam , qualibus maxime in
quaternionibus XIV ct XV. video literas quasdain interceptas esse , quae Ursini tempore nondiim dcfcccrant J). .
Quod attinet ad scribendi genus , scriptura indc a folio nono (Qu. XI, 1.) satis nitida et luciilcnta est.
autcm scribendi habet non , quorum praccipua ex variante lectione e cdice enotata apponam :
al cum.

prim' primus.

tgent* tcrgentur.
est.
_ qui.
fis dens.

it iter.

coeper* coepcrunt.

i*" id est.
$.

Compendia

quod.

gra gratia.

non.
<j>

- V dun taxa t.

que.
glii gloria.

g per.

*m* meminit.
p prae.

(P pro.

nro nostros.

De litrarum forma monendum videtnr, ac scriptum esse e, , sed sacpe etam dnctum Hum omissum, ac maxime pro Grace
eaepissime greci scriptum esse, quod annotare supcrvacancum liabui. Hinc etiam fit, ut conpssa inveniatur pro compressa,
qiioniam p legebatur pre. Litera autcm e non raro aut formant habet litcrac i simillimam, aut cum ea commutata est,
velut Qu. XI, 4,28. reeipt is que, strut scriptum est. Contra i sacpe vix dieting! potest ab l, maxime in cxitu vocabulorum cius form ut Opilius.
Distinguendis sentenliac membris duo tantum signa inservire accepi , ct utrnmque plcrumque incommode positum esse, nisi in fine articulorum. Ubi singulac litcrac pro compendio scripturac sunt, soient cae circumdalac esse
1) Arndtsius pluribus loris indicnt , S litcram initio positam esse crosam et cum ea oliatn literas in cadera pagclla opposilas.

PRAEFATIO.

e. Gains, et *2>, i. e. liber, quod in antiquissimis codicibns mannscriptis observar! conII u s usus est, nisi in initio glossarum (quas etiam artculos diccre licebit), quod librarius
clut cum vocabulum Solla p. 298. Qu. XIV, 4, 24. magna et coloribus distincta litera S
pagellis numerus partim est XXXIII. partim XXXIV. (Qu. XII, 1. usque ad XIII, 12.
IV, 21 - XV, 32.) ; rcperiuntur etiam aliquot in pagellis XXXV. (Qu. XIV, 13 - 19.J.
cm , sed consiinilc : indc a Qu. XIV7, 5. accepi rudiorcs incipere ductus , sicut ea parte
iris scriptos esse apparct.
ct secunda manus in cdice distinguitur , velut Qu. XII, 20, 5. XIV, 11, 33. 13, 35.:
ris est , non admodum prit!. V. etiam XIV, 4, 1. Alioquin ble liber ab omni intcrpoliiii is esse vide tur. De iis rebus, quae po lius ortbograpbiac tribu! soient, commodius
ita utendum crit, ut non solum singularum rcrum , quas Festus tradidit, sed etiam uniissima indc bauriatur notitia. Et bacc quidem res ita administrar! potest, ut, quoi in eo
tur ex ambitu earum epitomes a Paulo confectae partium, quibus nihil in Festi rcliquiis
atiocinando ct computando quo usque poteram progrcssus iuvencrani, comparatis maxime
; hoc fraginentuin ex sex quatcrnionibus, ita ut inter primum ct secundum uniis exciderit:
eessc sex folia, ultim! unuiii. Non detincbo autem lectorem ratiocinationibus mcis enucleate
ubitarcm , quin ex codicis ipsius forma certissima eins re documenta peti possent : rogavi
ts rci certain mihi procurarent cognitioncin. Ac Rudolph! Lcpsii comitati ac diligcnuatcrnioncs, quorum etiam numeri in fine cuiusquc, ut fieri solct, annotat! sunt, summa
im. Dabo hie lectori conspectum quaternionum, quotquot in cdice Farncsiano supcrsunt,
s comparatorum. Quatcrnioncs autem dico in ea re quatcrnas membranas ta complcalas,
Has ct, cum in quavis binac sint scripturae columnae, binas et triccnas columnas contlneant.
et

Fest! ab Ursino edit!

ct duo la n lu m folia
runt sex media.

p. 1 - 32.

p. 33 - 36. 37 - 40.

p. 41 - 72.
_
p. 73 . 104.

p. 105 - 136.
ct scptem folia

p. 137 - 164.
t tertium folium inter p. 144. 145. Ursini.
congruant cum Pauli execrptis : ex nostris cxcmplaribus , quibus Festum ct Paulum ita
:ontinuo comitctur, pcrspici potcrit quam facillime.

schedarum Lacti ccrtiorem nobis parare potcrimus cognitioncin , quae criticae artis in hoc
i est provincia. Poiupouium Lactum primum illas membranas ex Illyrico advectas omites

VI

P R A E F A T I .

biiissc 1), dcindc, cum maiorcm partem Manilio Rallo dedisset, aliquot rctinuisse pagcllas, supra lo. Baptista Po et
Politiano auctoribus ostendimus. Non aliac sunt, quae apud Ursinum post Farnesiani codicis fragmentum leguntur:
" Schedae , quae JFeSti fragmento detractae apud 1'omponium Laetum extabant.''' Idemque in fronte notarum hace de ils
tradit : i(Ab eo (fragmento) sepai'avimus schedas illas , anas a Martillo habuisse diciliir Pomponius Laetus , quod earum
archetypum exemplar non extet, et pars altera paginarum, quae margini proximior ab igne mutilata fuit, neglecta ab Us,
qui tunc fragmentum descripserunl , in praesentia desideretur. Quas autem 710s edidimus, sunt illae quidem e doctissimi
viri exscriptae chirographo , aliis editionibus non modo emendatiores , verum etiam aliquot locis amliores ; ut si qua
praeter haec in vulgatis suit, ea plane non esse Festi credendum sit, sed e Pauli epitoma, aut aliunde petita."
In bis
quod Ursnus cas schedas ab eodem cdice detractas dielt, cuius fragmentum superest, de eo nulla esse potest dubilatio.
Sclicdac cniiii ita comparatae sunt , ut fragmentum partim praecedant , partim maximain eins lacunam quae est inter p. 32
et 33. Ursini expleant , partim id continuent. Etiam hoc tantum non reetc Ursinus , quod earn foliorum partem , quae
igne vstala erat, neglcetam ab is esse licit , qui schedas descripserunt, Quod ita ferme se habere, cum et ipse comparandis schedis cum Paulo intellexisscm, facile erat singulos Lacti schedarum articules in iis pagiuarum columnis disponcre, in quas comptalo laciinarum ambilu ineiderent. Qua computalionc didici, oetavi quaternionis Lacluiu habuisse sex
folia, amissis am duobus priinis , sed et illa admodum lacera vcl maclala, ita ut in plcrisquc pagcllis dimidia tan tum
pars legi et describ potuerit. Decimi autem quaternionis omnia superfuisse folia, eque haec male habita, ita ut interior
columna ubique fere integra legi potuerit. Sexti decimi denique quaternionis primum, secundum, sextuni ct septimum
folium in Laeli manibiis fuisse, eaque sic comparata, ut interiores scripturae columnae fere integrae extarent et in exterioribus quoque multa possent legi. Unum in ca re iniror illud, quod ca, quae Ursinus p. 196, 5 - 32. habet, in exteriorcn columnam (Qu. XVI, 27.) incidunt, ct interior, quae integrier alias esse solet, vacua relinquitur. Verum lamen ea,
quae in Qu. XVI, 27. posuimus, hie facile removeri nequeunt, partim propter Pauli epitomen, partim propter crebras
lacunas, quales in exterioribus columnis esse soient. Quo adducor, ut credaui, iutcriorem huius extremae pagellae par
tem, quae igne vastari non poterat, alio casu ita foedatam esse, ut a Pomponii Laelo legi ncquirct. Ultra sextuin deciinuin quaternionem codex, cum integer esset, non videtur fuisse produclus. Itaqiie tabula, qua modo fragment! Farnesiani
condicinela illustrate studuimus , sic poterit assumptis schedis explcri.

VIII, col. 9-32.

Schedae Lacti p. 167 - 172. Urs.
IX, i -32.
Fragm. Farn.
1 - 32.
1-32.
Schedae Lacti
172 - 187.
1-4. 28-32. Fragm. Fara.
XI,
33-40.

XII, 1-32.
41 - 72.

XIII, 1-32.
73- 104.

XIV, 1-32.
105-136.

XV, 1-8. 13-32.

137 - 164.
XVI,
1-8. 21-28. Schedae Laeti
187 - 196.

x,

1) Pomponius Laetus quera constat eundem esse, cu ius , sub

nomine Inlii Pomponii Sab! li, prod icrunl commentant in Virgilium, in
his ad Aen. Ill, 405. p. 340 . d. Bas. 1544. scripsit : /tpud Romanos

vealo eapitc sacrificabatur, strneium voetthatuf tacri/icium. tie meminit

Pompeius. Sumpsit haec , sed paulo incuriosius , Feito Qu. XIV, 28,
p. 322. . Saturniu.

PRAEFATIO.

VU

t contnuatas plerumque, parvis, non ubique ubi opus erat, lacunis distinctas edidft,
iscerpere sque codicia columnis assignare ausiis sum , in quibus olini eas fuisse mihi
et inutile artificium putet, reputet, sic non solum operis totiiis formam Ilustran, sed
m vel confirman vel attenuari. Velut quod locus iste de mundo, qui apud Ursinum est
1 mima m (VIH, 23.) ineidit, eo fidcin eius, vel sententiae biatibus et erroribus immixtis
uni apparet. Hie et ubieunque Ile, qui Pomponii Laeti scliedas descripsit, paululum
est, ex iis , quae supererant , vocabulis sententiaui magis aueupatus esse videtur, quam
:ddidisse. Caeterum non curavi, ut in bac sebedarum dispositione singulorum versuum
ndicionem , ubique ad amussim exprimrent : quod si facer voluisseni , longius inihi ab
et, quam instituti mei ratio ferebat.
lo quem commentamur loco expsita , quae vereor ne probar! possit : quod dielt, s quae
gatis sint, ea non esse posse ex sebedis. Nam eque Ursinus, eque alius eius aetatis
actus babuerat , viilit : sed cbirograpbum tantum , ut ait , baliuit a doctissimo viro (ignoPoterant au tem cae sebedac, quae in miiltorum nianibus fuisse videntur2), etiain ab alus
(imc columnis plura sibi legere posse viderentur, quam Ursiniani apograph! auctor : sicut
it, quam qui eum in eo negotio praecesserunt. Significavimus in uteris T et V. XII.
lepocoti, Tartarino , Tame, Tuurium , Termentum, Tensam, Tertium, Tutuni, f^eredis,
stinits partim ab Aldo Manutio, partim ab Achille Mafco , et ab boc quidem plerasque,
: omnes ta comparatas, ut Fcsto non indiguae videantur, ditmmodo inemineris , omnia
te sumpta sunt, interpolation labe magis ininusve esse affecta. eque aliud indicium
lnatibus , p. 363. Qu. XVI, 6, 4., quam Ant. Augustinus aliquot verbis pleniorcm habet,
ut puto, sed partim diligenter et religiose exscriptis.
: quaestionc , si ipsae Pomponii Laeti sebedae extarent : sed has nemo post illins aeviiiii
tae alieubi dclitescere : ex quibus latebris si quis eas in lucem protraxerit , is egregie de
quem Cbarondae ille codex deeipiat, ctlam nostra aetate a viro iurisconsultissimo alinliu ber, quem Charondas in Vcterum Rotnanortim legibus rcstitutls, quae in publicum
egriorem esse gloriatur, quam Augustini exemplarla 5), si null! fraud is eulpae obnoxius
i, 242. fol. 40. ed. 1521., bacc
'ompei vetusto , ex quo epitomae
lit, Miiniiim consecraste Dianae
onius in Iulio Cacsare HemorenCaes. 46.) , a quo Stanii multi
l'uirnnl. Unde proverbium vul1 avilas Romae propinqua. Re, 17. : sed plcnius cum ab illo

3) V. p. 359. 360. 363. 364. 372. Qu. XVI. 2. 3. 6. 7. 23. Gloss

Tulum cur iu Corollarium Glosssrum p. 381. reiecta git, eo loco
dictum eft.
4) V. Dirksen Versuche tur Kritik und Ausl. der Quellen des . .
p. 291 s<i.

Zwlf- Tafel -Fragmente p. 362.

5) Uab'co entra , ait Charondas , mslum JFctti librum. mullo inte

grieren* illo, qui ab Augustino edilus est, et sine Pauli epitome: ijuae
leguutur in quarto folio -rso.

VIII

PRAEFATIO.

cssct: existimaran, schedas qnasdam e cdice apud Lactnm exscriptas casu ad cum pervenisse, anclas fartasse aliquot
aliornm grammaticorum glossis. Sed quae ipse ex eo cdice affert6), iiiinium quantum a Farncsiano libro abhorrent; et
in domine, qui ctiam Ulpiani titiiloriini iiuiim duosvc codices se habere testatur praeter cum, qui nniens superest7), proclivius est suspicari , etiam hoc Fcsti libro maniiscripto vcl ipsum Charondam deccptum esse, vel alios deciperc voluissc.
Accedit, quod cadem verba Charondas se in libro suo reppcrisse dicit8), quae ipse, cum anno 1555. Catalogum Lcgum
XII tabularum conficerct , prava qiiadam coniectura ductus (nam nihil hi de cdice) , adderc volucrat 9). Omnia denique,
quae Charondas ex suo, quem dicit, cdice profer, fii tilia ct fictitia esse, non est quod dcnionstrcmiis : ac bene factum
bercle, quod Charondas Festum non ad banc formant typis exscribi iussit, quod, si lector requireret, sc facturum esse in
calce libri sui pollicctur.
3. Hactenus dc Fcsti cdice ex lllyrico, ut aiunt, advecto, cuius partes ct fragmentum Farncsianum ct Lacti schedae fuerunt. Cum hoc autcm propinquo nexu etiam eum coniunctum fuisse affirme, ex quo Paulus suant epitomen
(fecit, tarn propinquo, iiiquam, nt Farnesianum ex illo descriptum fuisse, nihil sit quod nos credere prohibeat. Hinc
factum, ut Paulus permulta scripturae vitia reddiderit, quorum non Festo, neque antiquis scribis culpam tribuerc liccat,
sed iis libraras, quorum manibus Farncsiani codicis archetypum confectum est. ponant e plurimis, sed maxima
illnstria. Qu. IX, 3, 1. quantitas in Festi cdice nt in qualitas mutctur, sentcntia postulat; sed etiam Paulus scripsit
quantitas, p. 152 (102). Qu. IX, 4, 27. 28. cetera in Festi cdice sensum pervertit, sed Pauli meliorcs codices id summa
fide reddunt, p. 155 (103). Qu. IX, 29, 16. v. occentassint, quia illam in Festi cdice scriptum est pro querellam ; Paulus
id p. 180 (111) verbis iisdem sensu plane cassis reddidit. Qu. X, 9, 25. Laeti schedae habent Obstitum pro Obstipum,
crrore 'inveterate; non secus Pauli codices p. 192 (114). Qu. XI, 1, 26. v. persicus, in Festo et Paulo p. 216 (118)
cadem est corruptela Persicus. Qu. XI, 4, 19. v. porcae, limi, quod in Festi cdice apcrtc falsnm est, non emendatius
legitur in Paulo p. 219 (119). Qu. XII, 32, 18. v. rutilium, error in Rutilium ct rutilias in Pan I um totus transiit. Qu.
XIII, 9, 21. v. reus, definitio rei promittendo , ut in cdice non omisso obscurata est, sic a Paulo redditur. Qu. XIV,
1, 4. et de eo, quo sensus corrumpitur, a bonis Pauli codd. redditur, ut in cdice Fcsti legitur. Qu. XV, 3, 18. v. spara,
corruptum mrices, quod in Festi cdice est, religiose servatur a Paulo. Acccsscrunt quidem in describendo Farncsiano
cdice non pauca vitia, quibue Paulus immunis est, ita ut hie et in corrigendis levioribus mendis et in cxplendis biennis
quibusdam baud contcmnendum afferat auxilium. Ita quae in Festo Qu. IX, 25, 31. v. ningulus, Qu. XII, 4, 17. v. primantis , ac Qu. XIV, 25, 28. v. sagmina, desidcrantur , Paulum apparet in suo cdice integra legisse. Sed graviora
tamen vitia atque interiores labes hace codicum stirps iam ante undecimum duodecimurave saeculnm contraxcrat : ac valido
illo ct exoptato pracsidio, quod in critica arte factitanda altcrius cniusdam fauiiliac codices aflcrunt, in ipso Festo emen
dando acgrc caremus. Quid quod Paulus, ut hace ipsa graviora vitia cvitarct , saepc necessaries sentenliac partes omittcre
quant ignorantiam suam profiter! mahnt. Ita cum in v. Querquctulanae, Qu. XII, 29, 17, vir.te non posset cxtricarc
6) Velut, ijiiac in Festo suo v. ncc , plorare, portant , senates,
vagulato , vindiciae legi scripsit.
n\
i ii
i. iListeria
. - p. <
7) v
V. xt
Hugo in
literaria iuris civilis
2G7.
8) His verbis : In meo libro haee verba (si pccuiiiain . . . <juis

nancitor, Qu. IX, 1, 25.) dim in XII Inhalts, tum in Foedere Latino
repetuntur.
9)/ Hie scripsit:
Fide an hoe caput
(pecuniam quis
nancitor) non
r
/\r
i
mugis sit foederis Latin!, quam XII tabularum. Ego enim a/jtrntarc
non audeo. (In Tractatu univcrsi iuris T.I. fol. 271.)

PRAEFATIO.

IX

p. SO (133). Item p. 239 (128) . portas, in ayris scripsit, quia inter duos sulcus in
pedire non potcrat. Cf. Qu. IX, 5, 8. et p. 156 (104).
nilus usus est, condicio fuerit: inde iam eorum librorum manuscriptorum , qui Pauli ex. timare licebit. Nam omnino in examinauda connu codicum fide non ita needendum est,
larum solum Pallium auctorem liabemus : sed primum cum Festi fragmento Pauli codicum
indicio , quod inde deduci potest certissimum , utendum in constituenda priori epitomae
intelligitur , duo esse Pauli librorum codicum genera, alterum , quod ipsam Pauli manum
um crroribus etiam magis inquinatam , sed nusquam correctam , scriptum a monacbis Pau
li alterum, quod Paulum vcl emendatum vcl interpolatum cxhibeat, confectum a librariis
is vel qui certc sc doctiores putarent. Prius genus, praestantissimum, illud, complectitur
, quem Lindcmannus secundum dicit: qui coniuncli ipsum Paulum ita repraescnlant, ut
nccesse sit , sin singulos conlulcris , Monaccnscm etiam maiore rcligione omnia a Paulo
,i possent, non posscnt, reddidisse invenies. Altcrius generis codices, qui ct ipsi nonnullis
cnlur, sunt Lipsicnsis ct Berolinensis. Sed opus est, ut de singulis pauca bic ponam.
li oliin S. Emmcrani ad Ratisbonam fuit1), incinbranaccus est, formae quadratae minoris,
criptus. Contultt eum A. G. Cramerus, cclcbciriuiiis Ictus, et variantem inde lectioncm
summa, ut ait, fidelitate cnotatam 2). Qua autcm fide bic codex Paulum et cum Paulo
it, bona et mala reddat, sexcentis demonstrar! potest exempli*. Pauca ex diversis Festi
i facto, ut callide codici patrocincr, sed primis quibusque obviis casu apprcbensis. .Unus
(Qu. IX, 10, 8.) conspirt in v. modo qiiodam p. 160 (105) , cactcri onincs propius vel
Uerbylanus , qui verba: a modo Jit, omittit. Qu. IX, 17, 19- codex Festi habet lise:
nus, non aliter in Paulo p. 168 (108) Monacensis ct Guclfcrbytanus uterque : caeteri pisca25, 34. ex eo, quod in cdice est, Quielaliis Monacensis eflecit Quietalus, cactcri Quietalis.
lus Monacensis servavit antiquam scripturam Festi sucida , p. 288 (139), sient Qu. XIV, 7. 8.
>ytanus obliteravit, p. 303 (142). Maximam laudem meretur Monacensis, quod p. 331 (147) unus
, quae novissimus editor cum caeteris libris respuit, cum aperte ex Fcsto Qu. XV, 5, 2. diicta
5) cum Qu. XI, 29, 6. Intcrdum tarnen etiam Guclfcrbytanus Monacensem religiosa fide
ut corrnptum paceo, Qu. XII, 20, 25. v. pacionem, ab tilo , non ab hoc servatum est. Qn.
tiam vera lectio , quae absurda esse videbatur , quidtjuidcadiae , a Guclfcrby tao solo srvala
7, 24. in cdice Festi corruptc ntrumque legitur qui quod : alterum adscivit Monacensis,

:v;

v
if;

r Tl

li1

il;!
v.

codex, quern Lindcmannus secundum dicit, membraneue est, forma quadruplicate , sacculi
int, olim Ludovici Carrionis. Inscriptioncm habet : Excerpta ex libris Pompei Festi de signis in tnnot. ad Scholia Iuvcnalis Sat.
rimi membranam elicit.
lemannum, in Festi ab hoc editi T. II.
u'ilam omisissc, nisi forte Lindeman-

nus ca suppressit. Ita Spcngclius in Caecilii Statu fragmentis p. 11.

in Paulo v. summussi, p. 299 (1-41) , Monacensem codicem habere testatur: oeciii tte geti cemnt, ubi Lindcmannus nullam rariantem lectio
ncm indicat.
'

PRAEFATIO.

catiouibus verboriim. Hune Lindcmanniis euae edition Ha fundamento subiecit, ut plurima ex eo uno in contcxluin
introduceret , mxime in verborum collocationc , cuius quidem novandae librariiiin ilium ciipidiorem fuisse puto.
Idem alteruiu adliibuit Gu el f erby ta num, cliarlaccum , sacciili quinti decimi, qui nulla fere liabct propria sibi
bona, sed multa peculiaria vitia. Eidcm Jume stirpi attribucnduin esse, ex qua prima typis expressa Pauli cxemplaria
fluxerunt , indo colligilur, quod earn partem literac I. plane omittt, quae cxemplaribus illis in calce addita est, inde a
voc. Incomitiare usque ad libri fincm 1). Quae autem ex litera M. in vctiistissimoriim excmplarium calce addita reperiuntur inde ab initio usque ad voc. Me castor: bacc a Guelferbytano non absunt quidem plane, sed multis glossis singulisque verbis omissis trncala sunt 2).
Berolinensis codex, membraneus, octonis foliis complicatiis, saeculi , ut traditur, tertii decimi, et a Lindcmanno
ipso inspectus est, et a Niebnbrio cum Vneto Pauli exemplar! collatus, cuius notatis Lindemannus usus est. Hic, s
actas eius reete traditur, medii quidem aevi est, sed coinparatus cum Afonacensi et Guelferbytano novitius et correctus.
Ubivis enim ostendit, id certe sluduisse librarium, ut verba scriberet, quae possint iiitclligi. Saepe etiam viam inonstrat,
qua interpolatio in Paulo longius progressa est : velut in art. Bulimam p. 32 (27) mariscam Jicum , quod in bonis codieibus est, in libro, undc editio princeps expressa est, transi it in mare scanficum bine Berolinensis codex eflecit
mare scansicum, Guelfcrbytaniis cbartaceus mare santansicum : donee exortus est Lipsicnsis, qui pari acumine et doctrina
inde mare Sicanium procudit. Bcrolincnsein codicem a librarlo scriptum esse, qui Gellium novisset, p. 222(121} ad v.
pellicem conieci : idcmqne confirmt glossa Municipium ex Berolinensi cdice ab Lindcmanno p. 93. apposita ; tota enim
exscripta est e Gellii N. A. XVI, 13. 3).
Lipsiensis codex idem est, qui Varronis reliquias una continct, cbartaceus, forinac maximac, recentissimae
actatis. E bono atque antique libro cum descriptum esse, quae est opinio Lindcmanni p. XIII., non pracfracle ncgavcrim:
sine dubitatione autcni affirme , eum rcnascentis pbilologiae tempore viri docti cxpertum esse strcnuam dtaoxevtjv. Quo
factum est, ut non raro cum emendationibus, quas A. Augustinus in margine apposai!, conspiret 4). Qui eum scripsit,
Piauli in Iectione satis erat versatus, ut versui, p. 113 (IVi) V. inlex laudato, fa hu lac noinen Asinariac adiieere posset,
ab ipso Paulo omissum, et omnino baud exiguam prodit antiquarum literarum et rcriirn cognitionem. Saepe in refingeudis
Pauli scriptis tain libere grassatus est, ut sententiam inagis quam verba redderet, nt in v. Nacnia p. 1G3 (105), vcl
diversa plane verba poneret, quam quae in antiquioribus libris invenerat, ut p. 26 (22) v. antiquum. Dcnique multa ad1) V. Lindcmnnn. P. I. p, 79. In Guelferbytano eliam pars lit. .
recentiori manu addita est (v. Lindem, p. 110.): sed baec in principe

Diligentius Lace persequerer, si inde fruetum aliquem in erisi exercenda

capi posse spcrarein.

editione non desideratur.

.
2) Easdem glossas paene omnes omiltit Lipsicnsis codex. Coniicio
in cdice bum- familiae progenitore in litera I. defuissc quattuor folia,
in lit. M. autcm duo ita fuisse lacera Tel niaculata, nt ab aliis aegre
describerentur, ab aliis plane omittcrentur. Nam quae in lit. M. desunt,
dimidium eorum efficiunt, quae in lit. I. desiderantur.
Et quod in

3) y propter eandem rem ,, ad p m () v pclUces. .

codem codice p. I13 (8i) T, nlex e piauto rectior scriptura leetus re
poste Tdetur. Idem p. 341 (150) v. scptimontium , cum Lipsiensi
Caclium montem ex propria scribae doctrina dditum habet, at.juc
c,ara immodestis cam doclrinam venditat p. 164 (106) v. nccUr, quod
ab neeatone et aucit.

editionibus antiquissimis pars articuli In insula Atsculapi adbaesit arti

culo Imparentem (ita ccrtc in edit. lo. de Colonia factum est) id inde
pulo factum esse, quod baec vocabula in binis foliis sibi opposite cssent.

4) ut p. 20 (22) Apor ab utroqne in Apot mutalur.

p. 93. ad v. Flauiinia.

Cf. nnnot.

XI

PREFATIO.

is glossas, duelas e commenteras ia Virgilium, Plinio , Gcllio, allis glossariis 1)) vcl carinii,
rpserat, augmenta 2).
codices, quorum variante lectione composite Lindcinaiiiius de Paulo egrcgic meruit, permulti in
line, Britanniae, Italiac asservantur. Ac Caspar Barth us quidem suos codices tantis mactat
lirer, lectioncs ex iis ab codem execrptas et in Adversaras passim expsitas recentioribus criticis
im codiciim cognoscendorum. Duobus autem Casp. Bartbius usus est libris, altero membraneo, quem
um (licit, et quem ipse suo rcdcmptiim acre se possidere tcstatur, altero in bibliotheca Academiac
icco, quo ran" us utitur, quanquain ct hoc, ut ait, non spernendo3), eaepe cliam cum Ho conI'liiini, quod tam cxtollit Bartbius, perexiguum deprcbenditur, si ad normam bonorum librolime notahiles passim in annotationibus posui 5 bic quaedam ex litera A ponam 4), quae ostcnn actatem intcrpolatorum Studium in Paulo multa novasse. P. 14 (13) pro Anillas, 'agiius
lus, puis recenta partus. P. 16 (14) v. ambitus : Ex quo etiam honoris ambitus dici coeptus
siipplicandoque , in quibus voce, ipsa actio translata sunt scqucntibus. P. 17 (15) . angirtus, hoc est aditu importunas a sciolo factum ex aditus in partum. Glossa Athanuvium
diiium est poculi fictilis genus , quo in sacrificiis utebantur sacerdotes Potiani (quod in
ins codicibus est) 5) , uude Bartbius sc effecisse gaudct veram legitimamque ecripturain
tia v. atroces Basilecnsis codex habet: T/ enim .Graece dicitur timeo, r/isiv finiere,
) : Arillator, coctio , qui etiam cocio appellatur , dictus videtur a voce graeca , quae ojuitur tuerces , ex quibus quid capiens lucelli possit dollerare, i 11 (ceta ct monstico stuporc
, quas proprias addat bic codex, glossac, sed cas fere omnes ex Solino suinpsit, ut dc
yhist. 45, 43. , de Caucseo monte (XLI, 8.) ex codem 49, 6. Cf. annot. ad p. 32 (27)
i. Gellii , sentential! quaedam ci codici in margine adscriptae a Bartbio memorantur,
ne, in quibus Bartbii codex varit, vulgaria sunt menda et vi tia, qiialia in quo vis deterabile, coniecturis , quas Bartbius His superstruxit sat multas, vix unam aliquid ad
plurimas autem esse infelicissimas6).
<
'ii|j'crf , Indemortui, Indignus,
Ionio ) , Sabei , Simus , S
380.
dies IV litera notantiir, uddit
"asti nee ncfasti no tanfur (ex.).
Item p. lll'i (77) glossae
es

dixerttnt ,

et ad eiiudcm

ni- maxime XXXIX, 5. coll.

nsi cdice pancii diebus uti
"ommemoravit Henr. Meyer.
Su /es p. 308 (143) ta legi
fei/in inr/iiit Scnalus cen-

suit referentibus suffetis. Barlhii codex inscriptus erat: Ftsli Pompei

Latinae linguae censoris aculissimi , de origine ac proprietale voeabuloruni liber foeliciter ineipit. V. XXXVIII, 11.
4) Lit. A. Pauli tractt Barth. Advers. XXXVII, 21. et maxime
XL, 11. 14.
5) Cum Berolinensi cdice etiam alias propinqua est Basileensi libro
alunitas, velut p. 54 (42) v. cercolopis hic Catholipis habet, ubi Berol.
Cartolipis , p. 57 (44) v. colluviaris eolluvie hyeme , ubi Berol. colli
hyeme.
G) Velut cum egregiam illam glossam p. 26 (22) Ambaxio etc., in
qua Basilecnsis liber slmbrasio vel jmbraxio habet, ita corrigit :
Mmaxibii populi eireumeuntes catervalim. Intelligit autem it/iito;livr<;
Sevillas.

b*

XD

PRAEFATIO.

linim est, quod de bis libris scriptis addcre opcrac prctiuiu esse vidctur. Rarthius in Advers. XXXIX, 5. ex membranis suis et Basileensi cdice duas affert glossas, quarum in vulgaris libris, ut ait, nec vola nee vestigium est, Vindicta
et Vindiciiis. Posiiimiis cas in his cxemplarihus p. 381.
Iisdem glossis A. E. Egger, in Festi fragmento hoc anno
Parisiis edito p. 291., auctiorcm esse significat cxiinium , quern dicit, codicem Parisinum n. 7662., quem editoriim nemo
consultasse videatur. Eximium non rectc diceret V. D. , si aut ipse Barthii hie codex esset, ant ciusdem farinae alius:
sed de hac re indicium difleram, donee cius lihri condicio accuratius descripta erit. Monaccnsi anion et Guelferbytano,
maxime si utrumque recte coniunxeris , vix melior esse potest.
Da ce rin s , qui interdum Pauli librum a sc consul tu in nicuior.it, ncscio hunc an alium Parisinum (nam plurcs in
bibliotheca Regia asscrvantur) adliibucrit r. Nec scio, codex vetus, qui Daniclis, post Iosiac Merccri fuit, et a
Selniasio laudatur 2) , in enndem bibliothccam vencrit, an alibi dclitcscat.
In Anglia Pauli libros manuscriptos esse testatur Barth., qui non Pompc, sed Pomponii Festi prac
se ferant s).
Ne ol tres sunt manuscript! Pauli codices, nnus inembraneus, duo chartacci, quorum notitiam . CI. Arndtsi
diligentiac debeo. Membranen sub epstola Pauli ad Caroium Regem inscriptum est: . Ianus Parrhasius emit sibi et amicis
in urbe Roma aureolo, et in margine pcnultimae pagcllac : Antonii Seripandi ex Iani Parrhasii testamento*). Desunt
in hoc cdice cadem vocabula , quae in antiquissimis cxemplaribus typis excusis in litt. I et M. desiderantur; cadetnque
in octo chartis ad nicmbranarum calccin annexis codem online, quo in libris excusis, adieeta reperiuntur. Quam ob rem
Iniins codicie lectionem non mnltum ab editionc principe diflerre anguror.
Chartaccorum alteruter forsitan non diflert ab eo libro nianuscripto, quo Fui vins Ursinas in emendanda Pauli
epitome saepe sc usum esse profitetur, p. 51 sqq.: unde qnaedam incssc egregia et quae dcsidcriiim moveant plcnioris
lectionis apparet. Etiam Antonius Augustinus vetcrem librum ad Paulum adhibuisse videtur, sed rarissime euin
commmort, velut in notis ad v. fastis dicbiis p. 93 (70), insuasuin p. 111 (63), Pcligni p. 222 (121), in margine adiectis.
In quibus libris conquirendis mains Studium ut poncretur, suaderein , nisi iam Monaccnsi et Guclfcrbytano illo libro
collate Panli lectio solidissimo fundamento superstrueta esset.

DE GENUINA VERRII ET FESTI OPERM FORMA.

1.
quibus
Augusti
elcctus

Iam ad quaestionem in nostra disputatione gravissimam perveniinus , quae olim fuerit forma Vcrriani operis, et
mndis Festus e Yerrio et Paulus Fcsto novum opus condiderit.
M. Verrium Flaccum, acccpinius,
temporibus ita inclaruissc dicendi genere, ut ab ipso Principe nepotibus eins, Gaio et Lucio, praeeeptor
cum tota schola in Palali um trausiret, ea tarnen lege, nc quem amplius posthac diseipulum reeiperet. Ita

1) In . cingulos, p. 43 (34), caiulem lectionem e Ms. profert

Daceriu , quae est in Berolinensi cdice : ubi cingi ,oUnt.
2) Ezerc. Plin. p. 263, 1 f., nbi Scrautum, unice y cram lectionem
in Panlo p. 332 (148), indc affert.

3) Barth. Advere. II, 3.

4) De eodicibai sic in,criptis diligenter effit Frid. Blumius It. Ital.
jy_
oq

PRAEFATIO.

XIII

im. 17. cf. . 18. Haec credibile est, eo tempore facta esse, quo et L. Caesares puerl decern
if, i. e. circa annum ab u. . 744. a. Chr. 10. Atquc Augustus quidem tanto in honore habuit
genus, qiiippc enicndatissimum ct plane Latinum, Anna Cimbri obscurae et barbarae fere clocuilikius dixit in docta commentationc) opponeret : si quidem in Suetonii Octavian, . 86. pro Vcranio
stio aliisquc recte restituas est.
icton. de illustr. grainm. 17., aelatis cxactac, sub Tiberio. Statuam habuit Praeneste, in superior
icyclium : in quo fastos a se ordinales et marmori peritc incisos piiblicarat (sic in plerisque
ur). Constat, hoc hcmicyclium a. 1770. Praeneste esse e rudcribus efiossum et circa ilium iuim tahiilarum partem , a Francisco Fogginio egregio studio compositam ct in publicum ditant,
quae etiainnnm supersunt, Ianuarius, Martius, Aprilis, December cum notatione dierum faslorum,
ique, oinniumquc sacrorum et publicorum et domiii Augustac domcsticoruiu, addita caussaruiu,
(ur , explicalione. Qua in re eadem plane proditur doctrina iiicomparabilis , quae in opere de
lucet, ita ut altero in altero interpretando et (cum utruinqiie inonimentutn similem aetatis labcin
ido maxiine usus sit. . annot. in Pautum v. Agonia p. 10 (9) , et supplementum pnnotationis
ii p. 278. Qu. XIII, 15, 6.
Hos fastos, certis documentis colligitur, Tiberio iain rgnante
itis auetos esse 1).
: ceteris Vcrrii operibus breviter dicamus , sed ita ut nihil eorum desideretur, quae in Festi
ut: Verrius scripsit rerum memoria dignaruin libros plures, ex quorum primo Gcllius
: Etruscis haruspieibus propter malum consilium piinilis profer. Iisdem libris iisiim esse Plicondcnido de naturali historia opere , cuius in clencho Verrium Flaccum inter auetores niinciipat
V. XVIII. XXVIII. XXIX. . XXXIV. XXXV. , eundemque nomine citato , sed libro
ni advocat VII, 53, 54. . 180. de inortibus repeiitinis ; VIII, G, 6. . 17. de clcphantis Romae
39. -77. de practexlatis anguillarum tergore vcrbcralis; XVIII, 7, 11. .62. dc farre antique
4. . 18. dc deoriim evocation; XXXIII, 3, 19. .63. dc aurca Tarqninii Prisci triuniphantis
. 111. de Iovis facie minio illita. Etruscae autiquitatis ut peritissiinum se ostendit Vcrrius in
to ru in significatu : ita Flaccus, ex cuius Etruscarum rcrum pauca, sed doctissime scripta,
y'i' ab Angelo Maio editis enicrserunt, recte idem Verrius haberi videlur. Legitur ad Acn.
? sedes. fferru] Flaccus primo Etruscarum: Aqylla, inquit, ab Etruscis .... [videl\cet
esset Tiberis Etruscis primus agris subiectus. enim p. . . . []/ oppidum est
198.: \Flacc\us Etruscarum Is In Appenninum, inquit, transgressus Archon (Tarchon) Mangacris pluribus libris scripsisse Verriuin inde collegerim, quod singularcin libellum inscripsit
hace proliilit Macrob. Sat. I, 4. : Saturnaliorum dies apud Graecos quoque festi habentur,
Uioite Saturnaliorum scripsisse arbitror. Quae idem I, 8. : Cur autem Saturnas ipse in com7_ ex iisdcni Miiiipfiiiu dicit, Iunonium
cslinis secundum auctoritntcm Ovidii

Bed ad proprius Praenestinorum fastos, qui in eruditorum notitinni non

aliter pervenerant, <juam Aricinorum, Tiburtium, Tusculaiiornui alinrum-

id non rcttulcrim ad Vcrrianuui opus,

quc Latii civitatum fasti.

li

XIV

PRAEFATIO.

pedibus visatur, Verrius Flaccus se ignorare dixit , ex codem opcrc ducta esse apparet : quae vero idem I, G. dc Girccnsi
pompa a pnero e coenaculo despecta, et I, 10. de Augeronae nomine, et I, 12. de Veneris sacro a matronis facto *)$
Saturno non maiori iure tribuuntur, quam alii cuidam et incognito dc rebus sacris libro. In ciindciu censum veniunt,
quae Lactantius Vcrrio auctore dc Faula Hcrculis scorto memorat, Instit. 1, 20. Addc baec ex Servio, vcl rcctius antiquis Yirgilii interpretibus, qui cum Servio commis ti suiit, in Aen. VIII, 203.: Solus Verrius Flaccus dicit, Garanum
fuisse pastorem maguaran virium , qui Cacum adflixit ; omnes aulem magnarum virium apud veteres Hercules dictos.
Cf. Festus Qu. XII, 4. v. Romain. Item in Aen. XI, 143.: Alii sicut Varro et Verrius Flaccus dicunt: Si filius fami
lias extra Vrbem decessit, liberli amicique obviam procedutit, et sub noctem in urbem injertur cum cereis facibus praelucentibus, ad cuius exsequias nemo rogabatur. Cf. Paulus p. 3G8 (158) v. vespac ct vcspillones.
Caeterum baec omnia etiam ex nobilissimo de verborum signification opere diicta esse posse, ipsa Fcsti
excerpta ostenduiit , disputalionum dc sacris rebus quam plcnissima. Ex scriptoribus , qui praeter Fcstum stiperstint,
nuns A. Gellius bos Yerni libros cum inscriptione com in memorat, , 17, 1. bis verbis: Verrius Flaccus in quarto de
verborum significatu dies, qui sunt postridie Ixalendas, JXonas, Idus, quos vulgus imperite nefastos dixit, propter hane
causam dictos habitosque atros esse scribit : JJrbe, inquit , a Gallis Senonibus recuprala, et quae secuntur, quae omnia
bic apponerc opus non esse videtur. In excerptis, quae babemus, nulla supersunt disputationis vestigia, quanquam, quae
Qn. IX, 27, 6. leguntur, ut mihi restituenda visa sunt, optipie cum illis cpneinunt. Idem Gellius V, 18, 2., postquam
exposuit, bistoriam carum tantiini rcrum esse, quibus interfucrit is qui narret, i ta pergit : Eamque esse opinionem quorundam , Veivius Flaccus refert in libro de significatu verborum quarto ; ac se quidem dubitare super ea re dicit : posse
autem vider!, putat, nonnihil esse rationis in ea opinione, quod historia Graece signified rerum cognitionem praesentium.
De numero libri a Gellio tradito inferius dicam.
Quae a grammaticis passim rcferuntur Vcrrii sententiae de vocabulorum form is et significatu , ex iis nonnullae
> dentin- ex bis libris sumptae esse, non omncs tarnen, cum ct alia eiusdem fuerint gramma tica opera. Libris cius de
orthographia rescripsit, ut ait Sucton. de illustr. gramm. 19., Scribonius Aphrodisins , non sine insectationc studiorum morumque Vcrrii. Ex his p'utaverim baec ducta esse , apud Charisium I. p. 75. P. : Alicam sine aspiratione dictam
Verrius tradit; et apud eundem I. p. 43. : Cmara dicuntur, ut Verrius Flaccus adfirmat, non camera per E. 5 item
p. 75. : Manibias per duo I. dicendum, quia sunt a manibus , ut putat Verrius, dictae (sed in Festo Qu. VIH, 16.
legitur manubiae); item p. 82.: Nomencltor sine V. dicilur, ut Verrius ait, velut nominis calator; item p. 75. : Po
lenta dici debet per O., cuius rei Verrius Flaccus rationem reddit, quod usu omnium poliatur. Praeterea haec ex Diomede I. p. 361 sq. P.: Inchoo inchoavi^ sic dicendum putat Julius 3fodestus
Sed Verrius et Flaccus in postrema
sijlluba adspirandum probaverunt. Colin m enim apud veteres mundum significat: ubi, nisi Diotncdcs graviter crravit,
Flaccus alius intelligitur grammaticus, Granius puto. Etiam Velii Longi dc ortbogr. baec ad cosdem libros rcvoeaverim,
1) Quae bi Macrobius: ' tarnen ncgal Fcrrius Flaccus, hoc
die postea constitutum, ut matronae Feneri sacrum facerent: cuius rei
causam, quia huic loco non convenit, praetereundum est: Fogginius p. 40.
traxit ad Pracnestinog fastos, in quibus ad Kalend. Apriles legitur:
FREQUENTER. MULIERES. SUPPLICANT . . . FORTUNAE. VIRILI.
HUMILIORES. ETIAM . . . IN. BALINIIS. QVOD. . US. EA.

PARTE. CORPO . . UTIQVE. VIRI. NUDANTUR. QVA. FEMlNARUM. GRATIA. DESIDERATLR.

At haec omnia ad Fortunam Viri1cm tantum spectant , ut discitur etiam ex Ovidio F. IV, 145.: ,
si cum Fogginio Veneris somen inferscris, docuit Verrius, cur matro eo die Vcneri sacrum facerent.

PRA.EFATIO.

XV

Hi sijnaloephas quoque observandas circa taletn scriptionem existimaverant , sicut Verrius Flaccus,
vox M. Mitera finiretur , sequens a vocali inciperet , M. non tota, sed pars illin s prior tantum
'.at exprim non deber. Dubitantus eotlem refero ex Velio p. 2215. : Verrio Flacco videtur, eandem
eram, quae apud Graecos T.: namque his exemplis argumentativ : quod Uli dicunt nvftivov, nos
xvnQioaov, nos cupressum , Uli xvegvijTijv, nos gubernatorem ; non ex eiusmodi Theseus,
t similibus adfirmat. Et ex eodem p. 221G. de Uteris X. et 4?. : Verrio Flacco placet mutas esse:
piant, una a C, altera a P. : quod si aliquos movet, quod in semivocaletn desinant, sciant, inquit,
ab Us, qui putant illam ex 2. et /1. constare, ut sine muta finiaturx

ntentiae ad genera nominum pertinent, in qua rc auctoritatem eius Arnob. adv. gent. I, 59.
lotissiiiium libro scripserit, ignoratur: quae de verboruni significationc stipersunt, pauca de ca re, ex
ta, continent. Priscianns VI. p. 686. T. I. p. 233. cd. Krelil. : alee foeminino genere . . . Caper
iribus Verrium Flaccum posuisse , alecem liane. Cliarisius I. p. 78. : Chines . . . Verrius Flaccus
probat , quoniam in IS syllaba terminata anima carentia nominativo singulari masculina sunt,
et s imilia. Idem p. 84. : Cum: quid hoc est hominis? a rilar, inquit (Parro) , de alicuius quaero
necesse sit: hic masculine dicendus est, ut Verrius ait, quoniam neutra in 1 et in VS non exeunt.
il: quod genus (neutrum) Verrio etiam placuit. Alia ad declinationem nominum spectant, ut bacc
114. : Verrius punit m sine I. p. 95. : Helenius Acron . , . Verrium dicit errare, qui putat hos
79. : Lact sine vitio dicimus. nam et Cato sic dixit .... Sed et Valgius et Verrius et Trogus.
us, inquit Plinius , eorum nominum, quae NS finiuntur casu nominativo, ablativus in E dirigen164.: Nonnulli etiam ex participiis pulaverunt talia figurari, ut Verrius Flaccus, qui ab eo,
nier.

r synonyma, quod ilerduin etiam ft in Festi fragmentis. Cliarisius I. p. 65. : gibber, ut Ver.
dicitur, ut tuber: gibberosus habens vitium, ut tuberosas. Diomcdes I. p. 372. : Differt fatigatus
, quod fatigatus dicitur, cum quis per alium laborare compellitur , ut lassatus: Jessus vero, cum
t lassus. Cbarisius I. p. 79. : Verrius Flaccus sic distinxit : mdica esse labra , labia immodica,
Vliis etyma vocabulorum explican tur : quod quidem omnium etiam in bis excerptis creberrime fit.
'errius Flaccus: Festinat, inquit, a Jando dicitur: quoniam isti ignaviores , qui nihil percere
\ quam operae habent. Hace qiianquain in Festi Pauli ve excerptis nunc non legiintur: lcguiitur
orationc de suis virtutibus , quae Verrium impulere , ut in significatiim voce, festino et propero
u. XII, 4, 18. v. properare: ridiculum autem illud etymon, etiam a (cilio iure repudiatura,
vdetur. Illa autem, quae Isidor. Origg. XIV, 8, 33.: Amoena loca Varro dicta ait, eo quod
f et ad se amanda alliciant. Verrius Flaccus, quod sine muere sint, nee quidquam his officit :
sine Jructu, unde nullus fruetus exsolvitur; inde etiam nihil praestantes immunes vocanlur,
coutraxisse, ut Varronis tantum sententiam, a Verrio repudiatam, redderet. Isidorum enim in
lihvls Vcrr Festive opus in manibus babuissc, multoriim locorum similitude persuadet. Non
crni'cs Virgilii cum Servio coniiinctus apposuit ad Bucol. VII, 53. : Verrius Flaccus inniperum

XVI

[
I

PRAEFATIO.

?< weitem pirutn dicit. Aliena antcin ab liis de V. S. libris existimo, quae (ellius N. A. XVIII, 7. ex libro sibi a Favorino inisso excerpsit, quem Verrii Flacci fuisse opinatur (quodsi le verborum siguifieatu e libris fuisset, non dubitasset
opiner): Senatum diet et pro loco, et pro hominihus : civitatem et pro loco, et oppido , et pro iure quoque hominum,
et pro hominum multitudine : tribus auoque et decurias dici et pro loco, et pro iure, et pro homitiibus : concionem autem
tria significare, locum, et verba, suggestumque unde verba firent; item significare coelum populi a tisislentis ; item
oriitionem ipsam , quae ad populum diceretur. Simillimus tatuca de foro locus est in Pauli excerptis p. 84.
Quae ornia quo ct quali ex opere dcsunipla vidcanlur, eo inutilius est quaerere, quod Verrius quavis occasiouc
oblata grirmmaticas quaestiones agitare solcbat.
Ita in epistolis, Scrvius narrt in Virg- Acn. VIII, 423., Vcrrium
exemplis, auctoritate , ratione probasse, antiques in adverbiis pro V. O. plerumque poner consuetos (ut pro bue dicerent hoc) *).
Sed unum reposui quasi ct rcservavi Vcrrii opus, ut de eo scparatim dicercin, quod bine spes est, fore ut epitomes,
quam in manibus habemiis , e Vcrriano opere a Pmpelo Fcsto factac, forma et origo clarius pcrspiciatur. Eliam
li uiiis operis mentiouem uni debcmiis Geltio, qui N. A. XVII, , 2. 3. liacc scripsit : Quaerebatur, servus recepticius
quid esset. Libri statim quaesiti allatique sunt Verrii Flacci de obscuris Calonis. In libro secundo scriptum inventum
est, recepticium servum dici nequam et nulli pretii, qui cum venum esset datus , redhibitus ob aliqiiod vitium receptusque
sit. Propter ea, inquit, servus eiusmodi seclari maritum et Jlagitare pecuniam iubebatur, ut eo ipso dolor maior et
contumelia gruvior viro fieret , quod eum servus nihili petendae pecuniae causa compellaret. Hace quacso compares cum
illis , quae apud Festum Qu. XIII, 20, 24. lcgunliir : Recepticium servum, Cato in suasione legis Voconiae cum ait,
signifient , qui ob vitium redhibitus sit: "ubi irata facta est, servum recepticium seclari atque Jlagitare virum iutef":
ac facile intclliges, non solum eadem Calonis verba, scd ctiam codem plane modo ca explican : ut, nisi Vereins in diversis
libris eadem posucrit, Festum hace e libro de obscuris Catn is sumpsissc ncccsse sit.
2. Quo cum pervenimus , gradum ut referainus opus est ad id psuin Verrii opus , cuius epitome et epitomac
epitome etiamnum supersunt, et ex bis cpitomis, quale fue rit integrum opus, dispiccre concmur. Qua in disputationc ne
propter nimiam cautionem obscurus fiam, ponam statim, quae ex ipso ordine, quo tituli et in Festo et in Paulo se deinceps
excipiunt, effecisse mibi videar , disputationis mcae capita:
I. Uniuscuiusquc litcrac duae sunt partes, altera, in qua praeter primam litcram in vocabnlis
disponendis ctiam secunda, saepe ctiam tertia et plu res observant ur: altera, in qua nulla plane
litcrarum praeter primam habetur ratio2), sed re ru in in articulis coniunctis quaedam conspicitur
affinitas.
II. In priori et altera parte persaepe idem vocahulum recurrit, ita ut bis cxplicctur, et ita
quidem intcrdnm, ut auctor diversas de eadem re prodat scntentias. Singulac autem partes cum
1) Quae ex ipso Verrio antique dicta proferuntur, ut abominaretur passive positum a Prisciano VIII. p. 791 (3G8 Krcbl) , non inter
eius sentcntias rccenseri debent. Etiam poclam fuisse Vcrrium , idem
refcrt Priscianus VIII. p. 792 (370), com rersum apponit: Blandituscue labor molli eurabitur arte.
2) IS'c quis autem bis opponat , intcrdum tarnen ctiam in hac parte

quaedam vocabula deinceps posita inveniri , quae secundum literam

cominuncm babcant. Id enim non nisi casu in frequcntissimo quoque literarum nexu reperitur. Omnino , nisi quis prima saltern probabilitatis calculi, quem dicunt, elementa tenucrit , nunquam , quae
in bis rebus casui , quaeve consilio debcantur , inter sc dignosccre
potcrit.

PRAEFATIO.

XVII

per sc exam inan tur : prior nulla offert ciusdem vocabuli bis positi cxcmpla: altera non pauca,
sed quae ad diversa re inn capita spectcnt.
III. In altera parte insunt per omncs fere literas Catonianac glossac deinccps posit ne, quas
ex libro de obscuris Catonis sumptas esse a p p e t ; insunt glossac Plautinac; insunt dc augurali
iure collectanea ccrto loco disposita.
IV. Priori parti in quibusdam uteris glossac quacdam p m i s s sunt, pleraeque fausti
ominis caussa vcl propter singularem reruni dignitatem in fronte positac.
Quae scntcnliac cum ad grammaticorum lioriim librorum bistoriam describendam aliqiiantum conferre videantur: tuin
etiam in genuina singulorum artieiiloruin forma restituenda non raro magnum babent momentum. Quocirca operae pretium
me facturum esse puto, cum el Festi et Pauli cxccrptoriim tabulam quandam proponam, in qua totius opcris forma sub
uno conspectu ponatur. Quae banc turbare vi Jean tur, si ve ea expedir potero, sive non potero, inferiori margine apponam. Caeterum quod in Paulo literaruin ordo ct propter excerptorum tcnuitatcm ct plures locorum mutationes factas minus
conspieuus est quam in Fcsto, eo viv metuo nc quis ol'cndatur.

A.
p. 1.

Pracmissi articuli IX., quorum primus est Augustus, cui additi sunt Augur ct Auspicium : scilicet
in honorem Augusti principis et boni ominis caussa ').

2.
P. ]I.
3.
3. 4.
4.
4. 5.
5-0.
8.
8. 9.
9.
10.

Aq.
Ax.
Arm.
Alb.

art. IV.

III. 2)

III.
IV.

A nib.

x. 5)

Al.
An.
Au.
Ac.
Ag.

XXL, in qnibus nusq

VII. , plerique Ant.5)
IV.
III. 6)

V. 7)

1) Non alia rationc , quam cam in vcctigalibus locandis Lncrinns

lacus et in dilecta Valerius quidam vel alius fausto nomine primus
nuncupabatur. V. Paulus p. 121 (90) . lacus Lucrinus , Cicero dc
divin. 1, 45., Si hol. Ambros. in Cic. pro Scauro .30.
2) Interpositos est art. Alites, et additi Ador et Adoriam.
3) Omis! in computo art. Am , quod apad Verrium cum voc.
Ambactus coniunctus fuerit : Ambcmito scriptum fuisse pro Abcmito viz
dubitaverim. Quod cum codem sensu quo Graecum 7if>ian>iio&ai dictum
esset , facili errorc potcrat in Abcmito mutari.
4) Sed in bis plura tnrbata. Adolescit Verrins sub *AXdt<j*o> po

ner potcrat; sed qno casa Asta, Ast, Anus, Amussim , Ailjjrrlns,
A(;nus , Acgrum (fortassc sub 'Avtffjiv positum) , Annus inveeta sint,
non expulo.
5) l nu m baec turbat Axare , sed bor iam ostendi ab aliis lectuiu
esse Anaxare. Maxime placeret, si Antaxare restitu posset.
6) Acus . . Aeupedius . . Acicris. Sed bacc aflirmarc vix audco
coniuncta fuisse, cum interposita sint: Assiduns, Andruarc et Antroarc
. . Adrumavit . . Aplnstria.
7) Secuntnr sine ordine : Albogalcrus , Apiada , Aridum , Aptns,
Area.

PREFATIO.

XVIII
p. 11.
12.

13.
13. 14.
14.

14. 15.
16.
16. 17.
19. 20.
20.

An g. et Ane.
Att.
Ad.
Acd.
Av.
Adsc.
A ne t.
Ar.
.
Amb. An t. An
Ane.
Ae.
Ac.
Ar.
Am.
Ad.

art.

T.

v.i;
VI.2)
V.3)
III. +)
III. 5)
III.
II.
XIV., omnes Arb. Arc. Arg.6)
II.
XI. 7)
IV.
IV., pleriquc A en. 8)
II.
IX.
VI. 9)
V.

20. 21.

21.

21. 22.
iv. io;

q
ti.
22.

.
22. 23.
*
ii. iz)
Ab.
23.

Au. At.
IV.
VIII.
A .
23. 24.
P. II. incipU inde a voc. Alucinato , in qua hace possuut a rcliquis discern :
24.
Ae . . . Amosio , art. XI. , omiies e poctis ntonimentisve valdc antiquis duela
25. 26.
26. 27.
Attinge . . . Aerib us , XIV. glossae Catonianac I3J.

vu. ;

1) Nam toc. Aduncantur apparct sub ngulo cxplicatum esse, ut

unum tantura toc. ordiuem impeda! Affines. Sccuntur autem sine omni
lege: Arferia , Affatim, Amenta.
i) Video enim nunc , melius cum Lindcmanno scribi Attegrare,
AUritum , Atlibernalis.
3) Hace ita computo, ut Abrogare putem propter voc. Adrogarc a
Vcrrio una esse cxplicatum ; Apud autem et At propter diffcrenliain
sensus et scripturac coniunetn fuisse cum Ad.
4) Unum additum est Atrium.
5) Videlicet Abattis, Alavus, Avunculus et Amita contunda crant
cum Avo; Agnus autem cum A vil la , agno retentis partus.
6) Sed iuterposita sunt Amicinum . . Amicitiae , Adpromissor.
7) Secuntur XX. voce, in quibus pertenuis rationis cuiusdam spe
cies ! umbra apparet: Actus, Auxiliares, Ausoniam, Alumento,
Accensi, Accrra, Apex, Athanuvium, Atroces, Auguraculum,

Arse verse , Aborigines, Ab olocs, Aveutinus , Adorare, Armilustriutn , Adeo , Argea , Asparagus, Assidelae.
8) Unum additum est Audacia.
9) Immixtum est Ablegmina, quod si quis olim Amblegmina fuisse
opinetur, non renitar equidem.
10) Sed intcrposita sunt IV aliena: Anquircrc, Andren, Apud,
Anxur , quorum tria ad An referenda erant.
11) Turbat ordinem aliquomodo Abditivi, non turbat Abs, cui
Verrinnt "' pracposuisse puto, Graecum vocabuluin, uude Abs ab ipso
ducebatur.
12) Sed interpositum est Agere et Acetare pro agitare, quibuscum
coniungenduni ctiaiti Agedum post Auluninuiu.
13) Attinge, cur e Catone sumptum existimem , dixi in annotatione. In seqq. Catonis nomen ter a Paulo scrvatuni est, et in rcliquis
nibil est , quod a Catone alienum esse videalur.

PRAEFA.TIO.

XIX

p. 28.
Arabicc olct . . . Aegyptinos, X. glossae Plautinae ').
Vocabula bis posita in Festo Paulus plcraquc sustulit (v. annot. ad Paul uni p. 199 (115)): quaproptcr in secunda
parte solum voc. altara ex priori recurrit (p. 5. et 29.). Ambitus in priori bis deprehenditur, p. 5. 16. ; Arcere propter
diversos significatus bis in cadcni p. 15. cxnlicatur.

P. I.

30.

30.
31.
32.
32.
33.
34.
34.
35.

31.

33.
34.

Bi.
P. II.

36.

37 - 42.
42. 43.
43-48.
48-51.
51. 52.
52.
52. 53.

B.
Bo.
a.
Bo.
a.
Br.
Bu.
Be.

P. I.

art.

V.
V.
II.
VII. 2)
VII.
VIII.
VI. 5)
VII.
. )

Bl.
indc a v. Bardus, in qua dignosecre licet
Boiae . . . Bcllule , VI. Plautina vooabula 5).

Co.
Ci.
Ca.
.

Ch.
Cr.

art. LXV. , in quibus VI continui per one, III per on t., IV per .,
IV per Cons, incipiant 6).
XVI. 7)
LXXV.8), in quibus Cal. XI, Cas. IX, Cap. in fine VIII continuis articulis redit.
XXXIII.9), in quibus continua sunt XIV Car.10).
V11I. ")
VIII. )

XIII.

1) In bis Plautus s em el a Paulo appcllatur, sed 8 tern alia

voce, ex eodem poeta iluda eise, dcmonstratuiii est in annot. Itaquc
idem in duobus , quae media intcrposita sunt , aduiodum probabile est.
2) Uuuin interponitur Iturruin.
3) Sed interrumpunt liorum ordincm Barium ct Brundisium , lan<]uani postliminio ex superioribus Ba. et Br. repetita.
4) Nam Balatroncs apparet positum fuisse sub titulo Blateac. Bilbit
autem et Bibliotbecae paulo inferiori loeo posita sunt quam debebant.
Acccnsui ea VII articulis i.
5) Nam bis Plautus a Paulo nominatur; duo praeterea voce. Plau
tina esse annotatum est : bine dc duobus mediis iudicandum est.
6) Unum legi obnititur Cerrones p. 40. Sed buic articulo Conger-

rones fuisse titulnm, eo probabilius, quod Congrucre el Cognomincs

praecedunt.
7) Cbiloni praepositum fuisse Cilonem , annotatum est.
8) Sivc LXXV1.: si statuimus, Capruucnlum a Paulo post Cuppcs
positum esse, cum in Vcrrio ante Cuppes fuissct.
9) Quorum ordinem unum interrumpit Clunaclum. Coctiones enim
babuisse Cuctio in fronte , in annot. monui. Cnepbosum cur in fine
p. 51. additum sit, ignoro.
10) Nam de Ccnturionis p. 49. dictum erat sub titnlo Curioni.
11) Unum cur interpositum sit Calasis , caussam non expedio.
1?) In fine Cvbium repetilum est ct Cnasones additum.

c*

PRAEFATIO.

XX

p. 53-55.
Ce.
art. XX.1)
55. 56.
Cl.
XVI. 2)
56.
P. II.
nde v. Ccrcopa. In bis Iiacc discernerc licet :
59.
Copiam . . Citoria , VIII. Catouiana verba 3).
60-62.
Curioncm . . Caccultent, XXIV. Plautina +).
64.
Corniscarum . . Clivia auspicia, IV. glossac de iure auspicioriim.

Contrarium acs . . Circumluviuin, III. de iure civil!.

Qui g cm in reperiuntur loci, eorura pleriquc in utramque partem incidunt, ut Calpar p. 46. 65., Ccntumviralia indi
cia 54. 64., Codeta 38. 58., Contio 38. 66., Condcrc 41. 57., Culigna 51. 65. , Cyparissiae s. Cyparissae 51. 64. In
quibus plura sunt, quae in eodem opere bis scribi potuisse iure negaveris. Consiptum in sccundae partis divcrsis capitibus explicatur p. 62. 64. Capital bis positum cur in bunc censum non veniat, non opus est diccre.

D.
p. 66. 67.
68. 69.
69.
69-75.

P. I.

75-77.
77-78.
78.

P. 1.

Dn.
Da.
Do.

art. XIV.*)
X.

VI.
Di. et De. inter sc commix ta, art. XCIV. 6)
P. II.
plane deest, puto quod Paulus nihil ex ea excerpcrc dignatus est.
Dium propter diversum significatum et nexum ter explicatur.

78-81.
81.
81. 82.

E.
E enm liquidis, EI, Em, En. art. XXIII. 7).
Eg Ec.
art. IV. 8)
Eu.
HI. 9)
Ex.
XLV. 0
Equ.
VI.
VIII., quos apud Verrium ante Equ. fuisse probabile est.
Ex.

1) In his nunieravi Cena et Cenacula, ut Verrium scripsisse puto;

ctiam Columnar , quod Luius Hominis explicationcm Ccllcre siibiunctam esse arbitrer.
2) Hii praepotitum est Crepidines ct interpositum Crustumina, quae
ex superioribus repctita esse videntur.
3) Catonem 1'aulus nomine addito appcllat in primo et tribus
extremis articnlis.
4) Plautum in bis quinde tics Paulus memorat; tria alia .
Plautina esse, in annot. monitum est; sex rcliqua eidem poetae tribuenda sunt.
5) Nihil in bis turbatiir : sed adiiciuntur extra ordinem Domus,
Dracones , Dici mos erat etc.

6) In bac literarum De. et Di. confusionc saepe tertia litera or

dinem vocabulorum magis videlur definivissc quam secunda: velut cum
Dims, Derogare, Dirigere, Derunciunt coniunr/nntur , item Dcotes,
Dictynna , Dice , Dcccrmina , porro Dispcsccre , Dcsprctus , et alia ad
eundein niodum.
7) In fine borum ante Um pro eum interpositum est Eum pro cor urn.
8) Haec fateor ita esse cum aliis commixta , ut codem fere iure
Es poner potuerim. Immixta cnini sunt hace : Escariae, Escit, Eapse,
Evelatuin , . . Eiuratio , Everriator
mus.
9) Etinm his alicnus interpositus est : Epolonos.
10) In computum assumpsi Eflata , cum Verrius antiquum Exfata
praeposuisse vid ra tur. In fine additum est Eflari.

PRAEFATIO.
p. 82.

82. 83.

.
art.
Ed.

Er.

P. II. nulla est, ut in lit.

Gemini loci nulli dcprchenduntor ; nam Em
etymon ct synonymum Expergitus bis advocatur.

XXI

VI.
.
VI. i)
D.
p. G7. et 77. diversa sunt Tocbala, et Experrcctus p. 79.80. propter

F.
P,. I.
Fo.
art. XVII. 2) , quorum quattuor primi incipiunt Uteris For.
p. 83-85.
85. 88.
Fe.
XIV. 3)
XXXI. )
86-88.
Fa.
88. 89.
Fn.
V.
89.
Fl.
IX. 5)
89. 90.
Fi.
V.
90. 91.
Fr.
XII. 6)
91.
P. ., inde a voc. Festram , in qua Catonianornm ccrtc vocabulorura locus clare cmicat :
92.
Ferocit . . . Felices, art. IV. 7)

Fulguritum . . . Fulcere, art. IV. ad auspicia spectaiitee.

Tocabula bis explicantur, omnia ii
cala 83. 93. , Furvum 84. 93.

p. 94. 95.
95.
95. 96.
96-98.
98.

P. I.

G.
Ge.
Gi.
Gn.
Gr.
Gl.

art.

XI.
III. 8)
VII., mixti cum Ga. art. VII. 9)
XIV. i)
VIII.

1) Acccnsui bis VI Kit tu m riliim levitcr loco suo motum, cum

ante utrumque Ed posifum inveniatur. In fine Eflafilatum additum est.
2) Unum non congruit Furvum , nisi et hoc a Vcrrio Forvum
scriptum est.
3) Sumpsi, a Verrio scriptum fuisse Ferctum, cuius rei argumenta
protuli in annotationc.
4) Fovii scriptum fuisse sub titulo Favi (Fabii) , in annotatione
monui. De flamine autem Diali diccbatur pluribus sub v. fabam.
5) Etiam in bis disponendis litcrae quartae consonanti saepc maius
momentum assignatum esse video, quam tertiac vocali. Ita coniunguntur: Flemina, Flaminius , Flumcntana , Flammeo.
0) Unum ordinem turbat voc. Forago , quod nisi audaciori con-

iectnra removcri ncquit. Possis autem seriem vocabulorum Fr etiam

longius continuare , si quacdara ut insiticia removeris : sed I lud I u tins
visum.
7) Paulus primo , tertio , qnarto Catonis nomen addidit.
8) His additus est art. Genialis, quem facile credidcrim a superiori
de Genio avulsum et paulo inferius additum esse a Paulo.
9) Ordo ab ipso Verrio institutus hic fuisse vidctur, ut post Gc.
ct Gi. scquercntur articuli incipientes a Ga., delude transiretur ad liqui
das cum G conncxas. Sed hace vcl Paulus vel Festus ita turbavit, ut
hos articules inter se miscerct, addito etiam ex Ge. articulo Gcstit.
10) In his Gramiac , Groma , Gruinus ad cuudem modum coraponuntur, quern sacpius am obscrvavimus.

XXII

PRAEFATIO.

p. 98.
6 .
art. II.

P. II. inde a voc. Gaudium , VII tantum artculos conlincns.

Gemini articnli propter brcvitatcm alterius partis nullt ins un t.
H.
99. 101.
art. XXH. *)
He.
101.
XI.
Hi.
VI.2)
101. 102.
Ha.
XH. )
102. 103.
Ho.
III.*)
. H .
103.

P. II.
Huius Paulus nonnisi II artculos rcliquit.
Nullum vocabulum in hac litera bis cxplicatur.

103. Praemissi sunt extra ordincm art. II Im et Iancus.

103. 104.
P. I.
Iu.
art. XVII.
II.
104.
II.
104. 105.
la.
HI5)
Ir. Io Ign. I p. lb. It. inixti, art. X VIII. ')
105. 100.
art VII.
Ind.
106.
Inc (Inqn.) XXII. 7)
106 - 108.
Imp. Iinb. XXX.8)
108. 109.
In cum vocalibus , Inh. I mm. art. XIV.'1)
109. 110.
art. VIII.
Int.
110. 111.
XIV.
Ins.
111.
111. 112.
I in III.
H.))
Inf. Inv.
112. 113.
X.
Inl.
VI.
113.
1) l nus alienus bis se immisait: Harviga. Sed addidi eorum
numero etiam art. Hcrccus, licet post primum Hi collocatuin.
2) His intcrposilum est Hostiliis Laribus.
3) Ab bis segregavi unum Hamotraboncs.
4) Y et U non soient distingu , quod cadem litera Venin esse
-videbator. V. in bac . II, 1. p. XV.

8) (Iniisi in numerando art. In , qui apud Verrium alii cuidam

subiunctus fuisse videtur. In procinctu autem et In mundo pronunciatione certe a reliquis non discrepabant.

5) Intcrpositum est Idulis ; adiectum Igitur. Omnino in bac literac I parte tx ordo certns apparet.
6) Non nnmeravi in bis Insipcrc , quod inferius locum sniiin me
lius tucrctiir.

9) Art. In praepositio, eiusdem generis est atque is, de quo

prxima annotntioiic diximus. Impetum et quae seqq. interplala esse
ab editoribus , certum est.
Ill) His iuterposita sunt Imago et Ingluvies.

7) Pcrfectae borum congruentiae unus nocet articulus lia Castor:

sed bic cum a bonis codd. absit, rellem cum simpliciter ciecissem ex
ordine, et corollario glossarum rservassent.

PRAEFATIO.

XXIII

P" 113.
P. II. incipcre videtur a voc. In conventione, in qnibus dignoeccrc licet:

In conventione . . . Infra classent , art. III. ad vitam civilem,

Infibolati . . . Ininges, art. IV. ad res sacras spectantes.

Quae bis explicantur vocabula , ca in priorcm et alteram partem incidunt : Immusnlus p. 112. 113., Incrcpitarc 107.
114. , Inlicium ct Illicium p. 113. 114.
L.
114 Pra i' missus articulus units : Lucctium Iovcin.
115.
P. I.
art. XII.1)
Le.
xix.z;
115. 116.
Li.

XXV.
117-119.
La.
119.
III. 5)
Lo.
119. 120.
Ln. Ly. XXVI. )
121.
P. II. incipcre videtur a voc. Locbcsiiin. Pcrk-nuc nest Glossarum Catonianarum indicium in
voc. Latitavcrunt.
Gem nullac sunt ciusdem voc. intcrprclationcs, nisi voc. Lacit p. 116. 117.: scd priori loco videtur Vermis Licit
scripsisse.
M.
Praemissi art. III. : Magnos lados, Mcltoui , Matrcni Matutam.
p. 122. 123.
P. I.
Mi.
art. XX., qui ta dispositi fuisse videulur: M in. Mil. Mir. Mis.
123-125.
Me.
XXXIV., plerique sic dispositi: Met. Med. Mer. 31 el. Men.
125-130.
*
Ma.
LX1. 5>
138-141.
Mo.
XIV.
141-146.
Mu. My. XXVII.6)
146.
P. II. incipit a voc. Minutia porta (Qu. VIII, 27.). In bac consio certo bacc composite esse
existimo :
148.
Mulis . . Minuseulac Quincju. , art. III. de fcriis.
153.
Mclapboram . . Metonymia, art. IV. vcl V., de figuris rbetoricis et grammaticis.

Multifacere . . Mediocriculo , art. IX., CatonU obscura7;.

1) Unua alienas est: Lapidem silicem. Quem Verrius forsilan confestini post Lucctium Iovem collocaverit.
2) Unas nb hnruiii artt. norma disccdit Lacit: nisi Verrius alia
forma Licit scripsit. In bis III. deinceps seenntur art. Lim., Ill Lib.
3) His se inmiscu t semel La. in Larvati.
4) riorum ordinem interrompit unum Longitrorsus.
5) In bis praeter Pauli excerpta numcravi ctiam cos articnlos, qui
in solis Pomponii Laeti scbedis extant. Scmorendi erant Ian I uni p. 125.

Miirricidum, p. 131. Municeps, memorabile exemplum articuli a Paulo

loco suo moti et longe abducti, et p. 135. Mollestras, dc quo voc. v.
annul. Moesonem fuisse Maesonem , ibidem annotatum est.
6) Tnrbat bunc ordinem unum Mamphula in scbedis Laeti p. 142.
quod pluribus circumdatum est vocabulis a M un. incipicntibus: nam
Maximam mullam , Manius (Pauli Maniac) , Moenc et Moenia ci non
officerc , ostendi in annotationibus.
7) Paulus in bis Catoneni sexies memorat : sed in cdice eliaui
Catonis somen in titulo Mibipte ct Mansues apparct.

PBAEFTIO.

XXIV

p. 154 - 157.
Mutini Titni . . Mos , art. . , de rebus sacris ').
Ea de quibus bis dictum, in utramque partem distributa sunt, ut Mocnia Qu. VIII, 25. 31. et de Mutis uteris dicta
VIII, 24. IX, 1, 1., quae Lindcmannus p. 170. aim. 1. non rccte putat olim cobaesisse. Manias Paulus tantum bis p. 128.
144. nomine pracscripto explicuit, non Fcstus.
N.
p. 161. Praepositi articuli III.: Nacnia , Nacniac deac, Navali corona.
Qu. IX, 11-14., art. XXXVI.2), plerique sic dispositi: Nem. Nee. Nequ.
162 - 165.
P. I
Ne.
Nex. Neg. Neb. Neu. Nef. Ncp. Nee.3).
Qu.
IX, 14-19., art. XIX. )
165-170.
Na.,
170-173.
Nu., Qu. IX, 19-22., XIX. 5)
173. 174.
No., Qu. IX, 22-24., XV. e)
174-177.
Ni., Qu. IX, 24. 25. , VI.
177.
P. II. imle a voc. Nanum, Qu. IX, 26, 5. In bis dignoscuntur :
Nequinates
Numidae , art. IV. , e Gatone desumpti 7).
Bis explica tur . Nvus, et iu priori parte Qu. IX, 16, 32 et in altera IX, 26, 16., et utroque quidem loco iisdem
paene verbis.

.
Praemissns est articulus I
p. 178-181.
P. I.
Oc.,
181-185.
Or.,
185-193.
Ob. Op.
193.

OL, ,
Off.,

Ob.
Qu. IX, 27-30., art. XIV. 8)
Qu. IX, 30- X, 1. , art. XVII.
Qu. IX, 1-10., art. LVII. , ila ut Op. in prioribus, Ob. in . posterioribus
praevaleat 9).
Qu. X, 10., art. III.
Qu. X, 10., IV. )

194.

.,
Ov. Ou

Qu. X, 11., .;
Qu. X, 11. , V. 12)

1) Uno interposito titulo : Matronac. Sed in bac litera tota fere

P. II. ad sacra et religiones perlinct.
2) Unus ordinem interrompit Non pridem , Qu. IX, 13,10.: sed
dubitari nequit, quin apud Vcrrium alius titulus prnefixus fuerit, fortasse
Neun pridem, ex anliquiori scripture.
3) In bis multa dissona reperiuntur , quae rcccnscrc non opus est,
cum universam dispositionem non turbent. A Verrio lamen crediderim
Nexura est et Nexum acs Qu. IX, 13, 20 et 27. coniuncta, nec Nerruni
interpositum esse.
4) In bis disponendis vocalis tertio loco posita sacpe neglecta est,
ut Nautca et Nalio , INaccae et Naucum cumponcrentur.
5) His tarnen bis I4o intercurrit, pracrcplum quasi ex iis quae
scciintur: Nou omnibus dormio, Qu. IX, 21, 5., et "Nonas ib. v. 26.

6) In bis quatcr continuatar Nov (restitutis Novem (ribunis Qu.

IX, 23, 22.).
7) Quanquam medii duo , quibus nulla inest aut Catonis mciitio
ant similitude cum Catonianis locis , aliunde invecti esse possunt.
8) Non congruunt Odcfacit et Ogygia.
9) Coniunxi ca , ne nunicrum exceptorum nimis augerem , quae
nunc nulla relicta sunt. Nam Ut qui optima propter optima bic positum
est. Obfcrumcnta a Verrio scriptum esse, annotatum est. Omnienlans
sub obmnncre positum fuisse vidctur.
10) His additum est Oxime.
11) His Omen adicctum.
12) In bis est Obraricator, quod propter tcrtiam litcram (qua secunda
iu pronunciando oppressa esse vidctur) iu liunc locum receptuni est.

PRAEFATIO.

XXV

., Qu. X, 12-14., art. IX.

P. II. iiicijiit a voc. Ollic, Qn. X, 14. Dignoscuntur in ea parte:
Obsidionem . . Ob, Qu. X, 10. 17., art. IV., Ennii versus explicit!.
Osten tum . . Osi sunt, Qu. X, 17. , art. III. e C. Gracchi orationibus.
Ostendc . . Obsonitavcre, Qu. X, 17., art. IV. ) Catoniana.
Offendices, Olvatum , Qu. X, 21., ex Veranio et Antistio Labcone de iure sacro,
ersis locis Festus bis interprctatur, omnia in priorem et secundara, partem incidere apparet. Sunt
X, 17. ; Oppidum X, 2. 20. ; Opsci sive Osci X, 5. 16. 2) ; Ostcnlum X, 12. 17. ; Obsidium et
et X, 16, 19. : quo in voc. ipse secuni pugnat grammaticus.

P.
missi articuli XVI., Qu. X, 21., omncs fere ex antiquissimis linguae Latinae monimentis 3).
P. I. Pi. et Pe., Qu. X, 21 -XI, 2., ita mixta, ut tertia litera praevaleat 4) , et hie in Univer
sum observetur ordo : P. 1. , P. c. et P. t. , P. n. , P. s. et P. d. mixta , P. .,
art. LXXXV.
Pu., Qu. XI, 2. 3., art. VIL)
Po., Qu. XI, 3., art. VI. 6)
Pa., .... XL.7), quorum in Universum bacc est collocatio : Pal., Pap.,
Pan., Pat., Pag., Par., Pas.
Pr
Qu. XI, 30., art. LXXXV. 8j, sie dispositi, ut Prae. in Universum
ante Pro. poncretur, sed interdum tarnen tertia consonans litera praevaleret 9).
PI., Qu. XI, 31. 32., art. .
II. ineipit a voc. Pedulla , Qu. XI, 32. Inter se propter rcrum affinitatem coniuncta reperiuntur maxime hace :

ionis nomen additum non est, sed comi A ttingc p. 20. composuimus , dubitari
jatonis obscuris incipiant.
bula togata p. 129. pntat, priori loco
ferri non posse , quia altero id solo
Jem diificultatem iam sublatam videbis.
i fronte libri laudator. Ab boc pleralii a sunt, ut illud, quod restitu: Prae
f.
V ii urn Praepetes aves boc loco me

similia sequitur Pellicator, post PestiPennas , deductum a Turqri't , posilum

> Pietate etiam tertia litera negligitur
Pirides Musae. De Impetum Qu. X,
.ne; positum est sub P.t.
Pangere

Qu. X, 29. cum Pigere coniunctum esse a Verrio, annotavimus. Caeterum inter P.s. et P.r. varia sine certo ordine congesta sunt.
5) In fine Pegasum equum posui cum Urs. : sed cum raritatem
ordinis in bac litera neglecti considero , adducor iam ut scribani :
Pullum - alalum
Pegasum dicit ... : cuius ungu - lam etc.
6) Initio cum Paulo scrips! Praecidanea porca: sed in Verrio erat:
Porca praecidanea.
7) Exceptiones omncs facile solvuntur. Pclliccs positum erat sub
Graeco Iluliuxq, ut multa. Peligni a Verrio ei titulo non est praefixum , sed Pacini. In fine additum est Pbascola p. 223.
8) Unum , quod ordincm turbare vidctur , l'unie urn , sub titulo
Probum positum fuisse monuimus.
9) Vocabula cum pro composite sic fere se excipiunt Pro .,
Prom., Proc, Pros., Prol., Prov. (coniunctum cum Pru.), Prot.,
Prop., Prob., Prod., Prof.

XXVI

PRAEFATIO.

p. 230-233.
233.
234-237.
242.

245. 246.

Propine sobrino . . . Postlcam lneam, Qu. XI, 32. XII,!., art. VII. ad lus civile spectantes.
Pomplina tribus . . . Patrum commune , Qu. XII, 2. , art. VI. ad ius publicum 2).
Portisculus . . . Piltes, Qu. XII, 4. 5., art. VII. e Catonis obscuris 2).
Petreia, Qu. XI, 11. , e C. Graccbi oratione.
Pcllicnlationcm . . . Pavimenta, Qu. XII, 11.12., art. XIV. 5), iternm Catonis orationibus.
Palatualis . . . Public! augures, Qu. XII, 13-15., art. XXIII., de rebus sacris, maxime
de auspiciis +).
246. 249.
Pro censu . . . Pracrogativae , Qu. XII, 16. 17. , art. III. de comitiis.
249 - 253.
Qu. XII, 18 - 22. In bis plurima insunt, parnm qu'idem cont'muata , ex Antisli! Labeonis
et Veran de iure pontificio et augural! libris.
Qui gemini in bac litera repcriuntur loci, Pedum Qu. X, 28. XII, 17. , Peremptalia fulgura X, 32. XII, 13., Pestfera
X, 28. XII, 13., Praepetes X, 21. XII, 14., Procare Paulus p. 224. 248., Procincta Paulus p. 225. Festus Qu. XII,
18., Prodit XI, 29. XII, 14., Profanum XI, 30. XII, 21., Pubes XI, 2. XII, 20., ii omtes nostris rationibus inter
diias literac P. partes distribuuntur. Pracbia in secunda parte bis explicatur, XII, 3. et 8., quod Festus altero loco
diserte memorat: Praebia rursus Verrius vocari ait. Pro, quod bis explicatur Qu. XI, 30, 4. et 11., a Vcrrio alus
Tocabulis interpretanda ita subiunctum fuit, ut alia supra allata.
In lits autem geminis locis plura sunt, ut quae de fulguribus leguntur, quae in uno opere non poterant bis scribi,
nisi ab bomine gnavissimo.

p. 254-257.
257.
258-261.
261.

P. I.

P. II.

Qui.,
Qu.
Que.,
Qu.
Qua.,
Qu.
incipere videtur

XII, 23-26., art. XXIII., quorum primi ii sunt, qui a Quir incipiunt.
XII, 26., art. I.
XII, 27 - 29. , art. XV.
a toc. Qucrquetulanae virae , Qu. XII, 29.

p. 261-265.

P. I.

R.
Ru.

Qu. XII, 30 - XHI, 1. , art. XVI. s)

265 - 270.
270.

Ro.
Rum.

Qu. XIII, 2 - 7. , art. X.

Qu. XIII, 7., art. V. )

Rh.

Qu. XIII, 7. 8. , art. III.

1) Quattnor tribus in bis recensentur continuar.

2) Festus in omnibus bis articulis continuis Catonis nomen scr vil: Paulus semcl lantuni.
Hoc propterca dictum volo , nt fides
concilictur nonnullis , quae ad lit. A et conicetavi.
3) In bis XIV. unus tantum est art. Proacdificatum , cui Festus
Catonis mentionem non adiecisse videatur.
4) Pullus Iovie, Qu. XII, 13., propter fulmina accessit. Prodit,
Qn. XII, 14., in auspiciis eo significant, quo Festus ait, dictum fuisse,
non dubito.

5) Qu. XIII, 1,4. non Rodus , sed Rudus in fronte tituli scriptum
erat. Sed Resparsum vinuiii , et Romani lud!, et Romanam portam
Qu. XII, 31. 32. ab eo loco, quem oecuparunt, tarn aliena sunt, ut
aliquid ilii turbatum esse coiiGdcnler affirmera. In fine adiectum est
it pro S.
6) Scilicet in superioribus articulis, qui a Rn. incipiunt, nullum
fuit Ram., quod Yerrins boc , mira illa in Uteris disponendis inconstantia , quam saepius iain notavimus, cum Rom. coniungcrc
maluit.

xxvn

PRAEFATIO.
p. 270-273.
273. 274.
274-282.

Re. cum panels Ri. , Qu. XIII, 8-10., art. XIII.

Ra.,
Qu. XIII, 10-12., art. . *).
Re. cum paucis Ri., Qu. XIII, 12-19., art. XLI. : quilius superior articulortim series,
quae Ra. antecessit, excipitur ct continnatur 2).
282.
P. . incipit a voc. Ravam , Qu. XIII, 19. Facile in ca discreveris :
Rctricibus . . Rogat, Qu. XIII, 20., III. Catonianas glossas.
286.
Resp. Qn. XIII, 24. e Gracchi oratione.

Recto fronte . . . Ratissima, Qn. XIII, 24., art. V. i tor m e Catone.

286-289.
Rcgillis . . . Rapi sold fax, Qu. XIII, 24. 25., art. III. de nuptiis.
289.
Ritus . . . Rcligiosum, Qu. XIII, 25., art. VIII. de rebus sacris ct auspiciis.
290.
Remisso excrcitu , Qu. XIII, 26. , ex Antistio Labeone.
Quae insunt eiusdem vocabnli dnplices explicationcs, plcracque inter priorem et posteriorem partem distribuuntur,
Reus Qu. XIII, 9. XIII, 26. , Ritus , XIII, 10. 25. ; Rustica Vinalia XIII, 1. 26. : nna glossa repctita Respiccre avcm
Qu. XIII, 25. 26. secundae parti propria est. Romana porta bis quidem in priori parte est, Qn. XII, 32. XIII, 6.,
sed altcri loco autiquius nonicn , Romula ut creditur, praescriptum fuisse arbitrer.

290-310.

P. I.

310-317.
317-329.
329-334.
334-343.
^343.

343. 344.

Sn. (Sy.) So. 5), Qu. XIII, 27 - XIV, 16., art. LXXXIX., in quibus disponendis scenndae consonantis litcrac rationem babitam esse apparct.
St.,
Qn. XIV, 16 - 22. , art. XXVIII. ) , in Universum sic disposi : Str., StI.,
Sti., Sta., Stu-, Ste.
Qn. XIV, 22 - XV, 2. , art. XLH. , plerique sic collocati Sac, Sag., San.,
S a ., Sat., Sas., Sap., Sab., Sam., Sal.5).
Sc, Sqn., Seh. et Sp. mixta, Qu. XV, 2-7., art. XXXI.
Se., Si., Qu. XV; 7-17., art. XXXVII. 6)
incipere videtur a voc. Siiltis, Qn. XV, 17. In hac argumentorum affinitas bacc obserratur:
Scaptia ., . . Sabatina, Qn. XV, 18., III. art. de tribubus.
Soutien . . . Serra, Qu. XV, 18. 19., IX. art.7) Catonis e libris.
Sa.,

P. II.

1) R. dnobus in big compulavi , quod signiiicat Rntionum rclataran.

2) Nam cam saperias Red., Rea. (Rt.), Ret. (Rit.) collocata
sint, secuntur Rec., Rem., Reg. (Rig.), Rel., Rep., Res.,
quibus pauca alia intermiscentur.
3) His lamen immixti non panci alii articnli: Sine sacris lier.,
Sempronia , Statua, Serrilius lacas, Sacram tiam, Scita plebei , Semis,
Slrufertarios , Silicernium , Satur , Scurrae , Secns , Stipem , Saltuni :
sed inde a Qn. XIV, 8, 30. usque ad XIV, 16, 25. omnia Uteris Su
continental1. Obscrvatu dignum , quattuor continaos ex illis articulis

ad Romae Urbis loca pertinere, nt ii ex uno opere excerpti esse tdeantur.

4) Rcfragantor regulae tantum Satura , Sber et Scplasia.
5) Excipiendi sunt articnli Sol (sed cf. Supfl. Ann. ad Qn. XIV,
23, 4.), Scclnsa, Scaevam, Spondere. lis, quae Qu. XIV, 31,26. leguntur , praefixnm fuisse titulii m : Saba res est , annotatum est. Item
XIV, 24, 16. Sacena inscriptum fuit.
6) Discrepant tantnm Scensas et Saticnla. Supparum cum Sipario
a Verrio uno comprebensnm est articulo.
7) In nno Sollemnia Catonis nomen non appositum est.

d*

P R A E F A T I .

XXVHI

Slruppi . . . Sinistral , Qu. XV, 22-25., articuli plcrique de iure sacro et augural!, ex
Antistio Labeone, Veranio , Ateio Capiton, Mcssala duett1).
Gemini loci plerique in utramque partem incidunt, ut Sanatcs Qu. XIV, 20. XV, 24., Saturno Qu. XIV, 29. XV
10., Septimontium Qu. XV, 15. 24. , Sestertius Qu. XV, 0. et 22., Spondcic Qu. XV, 1. 17., Sonticus Qu. XIII, 20
XV, 19., Sultis Qu. XIII, 32. XV, 17.: quidam in alteram eolam, ut Silcntio surgere Qu. XV, 23. 25. : sed sunt eliain
qui priori parte contineantur , ut Seplasia Qu. XIV, 22. XV, 15., Su her Qu. XIII, 31. XIV, 22., Supparus Qu. XIV
15. XV, 15. , Suhura Qu. XIV, 7. 13. : in quibus cum duo sint propter ordiiiem turbatum notabilia : addueimur ad suspi
candum , Fcstum in bac litera voeahula e fontibus alterius partis dueta immiseuissc priori.
p. 347 - 351.

p. 352.
Articuli praemissi, Qu. XV, 27.20., VIII.
352-350.
P. I.
To., Tu. (Ty.)> Qu. XV, 20-32., art. XXXIII.2), in quibus Tor. et Tur. et alia
ad eundem modum coniuneta sunt.
350-303.
. ,
Qu. XV, 32 - XVI, 5., art. XXXII. 5)
303-2G0.
Te., Ti., Qu. XVI, 5 . . . Pauli exe. p. 150., art. XXX.4), plerique secundum consonantem alteram dispositi.
300. 307.
Tr.,
Pauli exe. p. 150. 157., art. XV.5)
307.
P. II. ineipere videlur a voc. Tcmplum , apud Paulum p. 157. 6)

V.
p. 300-373.
372 - 375.
375.
375. 370.
370.

P. I.

P. II.

Ve., Vi.,

Pauli exe. p. 157 -100. . . Qu. XVI, 24., art. XXXIV. ?), quorum magna
pars sie disposita est: V. s., V.l., V.t., V. b., V. c., Via., V.r.
Va. ,
Qu. XVI, 24. 25. , art. X. )
Ur. coniunetum cum Ver., Qu. XVI, 25., art. III.9)
Un. coniunetum cum Ven., Vin., Qu. XVI, 20. 27., art. X. 10)
ineipere videtur a voc. Vallescit, Pauli exe. p. 101. Disccrnuutur ctiam in bac:

1) In literae fine grammaticae quaedam res , vocabulorum trium

ctyma artificiosius quacsita, adiiciuntur : Satie, Stipatores , Sollicitare,
quae secundum literas non fuisse composites, etiam bine arguitur, quod
l'estus Qu. XV, 25, 29. ipse testatur, post Satis proximo secutum esse
Scabrum , a se omissum.
Idem plane rerum ordo observatur in fine
lit. M. , ut post ea Tocabula , quae ex Antistio Labeone et Mcssala
sumpta sunt, etvmologicae quaedam sequantur arguliac.
2) Alienum bis intervenit Tesca (nisi forte Verrius tucsca scribendum putavit, ut Varro de L. L. VII. . 11.). In rocabulis Tbomices
et Thymbraeum b neglectum est.
3) Etiam in bis Tbaleae nomen mmixtum est.

4) Trientem tertium apud Verrium erat Tcrtium tricntem.

ncm turbat Tripudium. Thiasitas supcrius annotatis convenit.

Ordi-

5) Titivillitium a Paulo post quaedam voce, interposita repelitum

esse videtur.
6) Lnum alienum nest Tbocum : nisi banc partem ultra Tcuiplum
longius produccre innliimus.
7) Irrcpscrunt praeterea Vrbanas , Volae, Velones, Voisgram.
8) Non dubito, quin Verrius non solum Vac victis, sed etiam
Vaegrande scripserit.
9) Cum bis coniunetum est Viere.
10) Insertum etiam est Viminalis et Vivatus. Sequilar Umbra.


PRAEFATIO.

XXIX

ularia . . . Uls , art. XI. e Catone 1).

! Messalae nomen cam auguriorum mentione conliinctum agnoscitur.
ecta ct imiltis exceptionibus turbata esse vidcatur : bine tamen omnis apparet ct Verrii
> consilium aut, ut rcctius dicam , tcmeritas. Verrium, apparet, libros de vcrboriim
2. v. pictor, itemque Qu. XI, 3, 31. v. porriciam , ut vidctur (cf. ctiam Qu. XVI,
s secundum literas disposuisse, eque in ea re primas tantum, sed ctiam secundas
ut saepe literas inter sc affines, velut et I, et V, uno capite coniprebenderet,
'et quam vocalibus , denique ut singulorum capitum, ut ita dicam, ordiucm ad arbi:onstitueret. Iccirco putaverim, Verrium , quae ex varus scriptoribus de verborum
ogitasset , in sngulas diarias coniccissc , casque deinde , non certo ordinc digestas,
m Festina non ipsum Verrianas copias ad earn regulam disposuisse, sed cas ita
quod saepe cum od nein sine necessitate turba vil, et maxime inde, quod librorum
illa quae dixi saepe media miro modo dissecuit.
,
x bis de verborum signifcala libris xcerpsit, iis multa addidit, interdum cliam
arbitramur) ex alus Vcrrii libris de obscuris Catonis, de Plauti vocabulis , de iure
icis rebus , dcrivala , non pari tarnen in omnibus uteris conslantia ct diligentia,
scriptioncs nusquam posuit, quippe qui ctiam de verborum significatu libros non
lias tamen fuisse cas inseriptiones , Gcllii de obscuris Catonis testimonium ostendit.
m los libros illis de verborum significatu scriptis tanquam corollarium addidisse : is
us eorum glossas in ordincm illius operis , cuius quidem condicio nullum ciusmod
prit 2). Accedit , quod scriptorum quorundam frcqnens mentio in altera parte,
lico Labconcm et Veraniuin , quorum bic in extremis uteris M. O. P. R. , ille in
le quidem) testis advocatur, alias nusquam. Antistium autem, Verrii acqualem
), credibilc est, libros de pontificio iure non antea condidisse , quam Vcrrius de
: factum sit, non subtilius definir audeo, quam quod id post Octaviain porticum
30. 4), ct Virgilii Acneidcm publice cditain, i. c. annum 735. 5), factum esse video,
jssit testimonium, quodVerrius, Varronis gnavus cultor, ut ipse a Van-one. colebatur6),
quinto et tribus cxlrearpit, quod locntionem :
xplicuerit: sed .poterat
m iure adhiberc.
.-nine porticus , de qui
llt, p. 10. 43. cd. Nibby
un, quam Octaviam feinstauraverat et splcn Pompeii , conditam a
. XXXiV, 3, 7. . J3.)

refecit Augustus, circa a. 730. , quantum ex online coniici potest, quo

Augustus aedificia a se structa in Ancyrano monimento recenset. Octaviae porticus quot annis ante a. 743. structa sit, non constare vidctur.
4) Virgilii omnia carmina, ctiam Acncidis alteram partem , Ycrrius
laudat: Horatium nunquam.
5) Ita Macrob. Sat. I, 15.: Sed Verrinnt Flaeeum , iuris pontieii
perilissimum, dieere solitum refer Varro, quia feriis tergere veteres fossas lieeret, novas faeere ius non esset: ideo maijis vidua quam virginibus idneas esse ferias ad nubendum.
6) Varronis de L.L. libros a Vcrrio non esse Icctos, ijnovis pignore

S" ;

til

si*-

\\l

XXX

PRAEFATIO.

doctissimi hominis libros de lingua Latina nunquam incinorat et nihil ex i excerpsit: id quam babuerit caussam,
neminem facile fugcrc potest, postquam connu librorum condicionem ct fortunam dcscripsimus. Nimirum Yarronis ii libri
iam dudum quidem scripli , scd auctoris e manibus crept! , vol dclitcsccbant ctiaiutum , vel non ca auctoritatc iu publicum
editi erant, ut Vcrrius Varronis uoinini praefixo satis confidcret.
In Vcrr de . S. opere cum multae possint quaestiones doctae ct subtiles exercer!, tum una earum et ad opcris
eins Cognitionen! utilissima, et cum nostra opclla ita coninneta est, nt praeteriri vix possit : earn dico , quae in librorum
de . S. numero definiendo versator. Ac inultos fuisse libros, ipse Festiis Qu. XI, 4,3. v. porriciam significat, ubi (licit
sc propositiim habere, ex tanto Vcrr librorum numero intcrmortiia et sepulta verba praetcrire, et rcliqua quam brevissime redigere in libros admodum paucos. Atqui Festi libros Paulus testatur fuisse XX. : Vcrr non poterant non esse
multo plures. Iam audiamus Fcstum Qu. XIV, 32, 2. v. Salva res est (sive Thymclici) , cuius disputationis hace est summa.
Vcrrius "i I. V. , quorum prima est P. litera", in voc. Para si tu s explicando C. Pomponium iuimum a. u. c. 542., cum
Indi tumultu interrumperentur , non dcsiisse ad tibicinem saltare narraverat : nec lamen eo loco , quid hoc ad parasitorum
nomen explicandum faccrct, explicucrat. In alio libro, id est in eo, quo proverbium Salva res est etc. interprctabattir,
Sinnio Capiton auetore aliud tradidit ludorum tcinpus , aliud inimi nomen : ac quod illic neglcxcrat, hie repet t caussamque reddit1), undc certum mimorum genus parasiti Apollinis dieli sint. Iam quod Fcstus (licit : tit libro V., quorum
prima est P. litera: aliter iiitclligi ncquit, nisi ita ut connu vocabiiloruui , quorum P. prima erat litera, quinqu pliircsve
libri fue rint, et de parasitis dictum sit in quinto. Nam si unus liber V literam comprehendisset : nihil opus
erat hace verba: quorum prima est P. litera, adiieere : ut alia oniittam argumenta, quae cuivis sponte suecurrunt 2). Itaque quod Gellius N. A. V, 17, 1. (licit , ea, quae supra de a his dich us protulimus , fuisse in IV de V. S. libro, ita intclligcmus, ut quartus corum vocabulorum liber , quorum prima erat A. litera, contincrct articulum Atcr dies: cidemque
libro tribuemus, quae Gellius V, 18, 2. ex libro IV de historiae ct annaliiim differentia apposuit, ita ut Annalium nomen
is pracfixum fuerit. Quod autrui Scrivcrius et Iacobiis Gronovius liunc niinicruiii IV iu VIH mutari iuhent, scilicet ut
octava litera II , quae de Historia dicta comprchenderit , significetur , quouiam singulos Vcrr libros singulis uteris re
spondiese putabant : hi videntur grande illud Vcrr opus ad modiilum Pauli epitomac dimensi esse. Me quidem ah huius
scnlcntiac assectatione id maxime dcterruit, quod sic ex tribus Iuris duo corrigendi csscnt , nam apud Festum Qu. XIV,
32. /. V uiutandum esset in /. XIV. Ncc facile adducar ut credam, ab borum temporum scriptoribus libros, qui non
contendam. Non id tani mc movet, quod hi libri nunquam nomination
in Festi reliqniis nppcllanlur , cum Antiquitatum libri sacpius memorentar i Bed mains momentum habet, quod Verra et Varronis, qui
uterque ab Aclii Stilonis potissimum grammatica doctrina profecerunt,
permultae sunt sententiac communes vcl consimiles (quod quacvis fere
annotationis pagclla ostendit), in quibus Varronis nulla in Festo mentio
fit. Notabile etiam est, quod Feslus v. porcas (Qu. XII, 8, 8.) buius
Tocis id etymon , quod Varro de It . Ii. proposuit , non illud , quod de
L. L. legitur, in Verrii libris invenit. Cactcrum cf. annot. ad Qu. XV,
29, 6. 30, 17. Non tanti esse puto, quod nupcr Car. Lacbmann. sen
tentiae men opposait (in Rbcnano pbilol. Museo T. VI. p. 107.), Var
ronis de L. L. libros a Vilruvio lectos esse videri, cum ipse V. U.

fatcatnr, Vitruvii verba ctiam de aliis doctissimi graiumaliei scriptis

dici potuisse.
1) Falsam quidem aperte, quanquani non banc Festus ridiculam
dicit, sed inconstantiani \rerrii. Nobis autein dubitationc omni exemptum
videtur, in ipsa Sicilia, mimorum omnium, ctiam sccnicoruin, patria,
mimos fuisse parsitos Apollinis, cum Apollo etiam apud alios Graeciae
populos parasitis uterctur, neque alii ipsi dco iucundiorcs convivae
esse posscnt.
2) Articulus Porriciam, Qu. XI, 3, 30., ita rcslitutus est, ut codera
libro Lie et alius de profanatione coinprebcnsus esse videatur , cuius
partcula relicta esse vidctur XI, 30, 10.: neque hoc tarnen ab lis
discrepa t , quae superis dixi.

PRAEFATIO.

XXXI

nomine tan tum , ecd ctiam re libri era~nt, i. e. singula mcuibraiiae papyri ve volumina, Um inaequales factos esse, at
literarura diversa condicione requiritur. Acccdit, quod Fcstus Qu. XIV, 13, G. Suburam ait a Vcrrio alio libro a
pago Succusano appcllatam dici : lioc autem a suecurrendo Kxquilis : duxerat autem Vcrrius Suburanam tribum a Succusano pago in cadem litera, v. Suburanam, qui locus in Fcsti cdice est Qu. XIV, 7, SO. Itaque ne vocabula quidem,
quorum primae litcrac crant Su , omnia uno libro contenta erant v).
3. Quantum fuerit Verrii opus, quam vastum mulliplicis doctrinac promptuarium, ex is, quae disputavimus , satis
intelligitur. Ncc Pom peius Festus, cum eius epitomen faccrct, in ea non poterat plurima relinquere rarissiinac
cruditionis documenta, quanquaiii ipse v. porriciam id sibi propositum esse ait, ut vocabula ntcruiortua iam et sepulta
praeterirct. Obscuriora autem , de quibus a Verrio dissentiret, se dicit in iis libris posuisse, quos inscripserit : Priscorum verborum cum cxcmplis 2). Bene autem factum est, quod in illo consilio exequendo Fcstus partim sibi constitit :
nam priscorum verborum libri perdit! sunt , et in antiquilatc a nullo scriplore commemorantur : cum de verborum significationc epitome ct a Macrobio Sat. Ill, 3. 5. 8. ct a Diomcde Cbarisio II. p. 196 P. commemoretur 3) , ac Vcrrii ipsius
librorutn molcm magis magisque e grammaticorum scriniis exturbasse videatur. Quam Festus in execrpendis Verrii libris
rationem sccutus sit, panels indicabo. Facillimam quidem, ut vidctur , cum plerumque ipsa Verrii verba apponeret, et
rcciderct tantum, quae ipsi minus scitu u tilia videbantur. Sed talem, quae ex disputationis bene compositae ct ad ccrtum
finem perduetae corpore sacpe lacera crebrisque vulncribus biantia membra cfficcrct 4). Non diSteor Festum in exagitando
Verrio satis strcniiiiin non paucos eius errores notasse, praccipue in interpreta ml is poctis , sed multo plures ipse negli
gentia sua intulisse vidctur. Cacterum ex suo doctrinae penu paucissima addidit 5).
Quae autcm Fcstus e Vcrrio execrpserat, in libros redegit, ut ipse ait, multo pauciorcs quam Verrii fuerant.
Forum librorum in codicis Farncsiani fragmento et schedis Laeti bac siipcrsunt notationes : Qu. VIII, 29. ante v. mulus :
L. XIII. incipit. Qu. IX, 27. ante v. ob, in pagina adusta, [incip]it fliciter [I. XIV.]. Qu. XII, 23. ante v. Quirinus :
[ineipil I. XVII felici]ter. Qu. XIII, 20. ante v. rideo : liber XVII. (quae nota est in fine libri adiccti , at fieri solet)
Sexli Pompei Festi liber XVIII. Qu. XV, 4. ante v. scriptum : Sex. Pompei Festi de V. S. lib. XVIII. incipit lib.
XVIIII. In bis quanqiiam plura restitua sunt, partim aliter atque ab Ursino, illa tarnen mutua relatione carinii notationum satis firmantur : ac cum , quibus in pagcllis codicis Farncsiani scripta sint et quot autecesserint et interposita fue-

1) Quod Festus Qu. XV, 1,23. v. sponderc, Verrium oblitum, quod

pondere a spontr derivaverit, inferiore capite eponsum ex Graeco
duxissc ait: id spectat ad articulum deperdiluin ; nam quae Qu. XV,
17. de voc. spondere posuit, ea neque e libris de V. S. lumpta sunt,
neque Graecum illud etymon continent.
2) Hos libros distinguendos esse ab bis de V. S. liliris reessime
doeuit Scaligcr in .-), ad . profanum.
3) llic ita : Porphyria ex f'crrio et Feste, in iugvralibws, inquit,
libris est sane sareteque. Nempc Festum lcgcral ; Vcrr nomine rei
malus pondus addit. Kespicit Qu. XIV, 27, 17. v. sarte.
Macrobius
respieit Festi glossam a Paulo excerptam p. 5. . ambarvalis , ct Qu.
XIII, 25, 13. . religis!, denique Qu. IX, 5, 15. . mos, ubi cf. aunotata.

4) Exempli caussa aflcro glossam Municeps, Qu. VIII, 24, 6., cum
annotatione, Numero, Qu. IX, 19, 18., et Topper, Qu. XV, 28, 4.,
cum supplcmcnto annotationis. Fortasse etiam illud, quod non pauci
versus laudantur, qui verborum strueturam et sententiam non utegram
contineant (velnt Lucrctii versus Qu. X, 2i, 7., Terentii Qu. XIII,
21, 5., alquc), non Verrio, cd Fcsto eulpae dandum est.
5) Scmel memoratur Maralis in Pauli excerplis p. 369 (158) v.
vespae. (Hinc definilur aliquatenus Pompei Fcsti actas, cuius alia nulla
certa indicia extant). Praeterca Qu. VIH, 20, 24. v. monstrum, quod
ministro, prodigio, portento quartum addidcrit ostcntum, ipse se laudat
Fcstus.

PRAEFATIO.

rint folia, eatis liqueat: facile est tabellam componere, qua librorum divisio quomodo codicis qnatcrnionibus respondeat,
declarctur. In qna qui inerunt errores, ccrte omncs angustis finibus continebuntur :
Qu. I - VIII, 29 conlincbat XII libros, unumquemquc in 21 columnis.
VIII, 29 - IX, 27

1. XIII. , in 30 columnis

IX, 27 - X, 27

1. XIV.

X, 27 - XI, 25

1.
XI, 25 - XII, 23

1.
XII, 23 - XIII, 201.
XIII, 20 - XV, 4

1.
XV, 4 - XVI, 21.

XVI, 2 - XVI, 32

XV.
XVI.
XVII.
XVIII.
XIX.

I. XX.

32

30
30
29
40
30

30

Qua in tabula ne quis mirctur, octavum decimum librum tain inmdico esse ambitii : lue continet quartum decimum
quatcrnioncm laxiorlbus multo Uteris scriptum, quam cacteri script! sunt, nee dublto, quin prim! octo qua lern ones ctiam
spissiorc Htcrarum ductu latiorlbusve pagcllis scrlpti fuerlnt, quam omncs qui sccuntur. Inllium libri XV, quod in cdice
cxcidlt, potcram ctiam commodlus Qu. X, 2G. poner, cum et baec columna vacua esset, et sic duorum libiorum XIV
et XV. pagcllarum numero exaequarentur. Nam in Universum Festus id maxime spcctavlt, ut omnibus librls parcm redderct ambltum : quo factum, ut ran us ab initio lltcrae novum librum incboarcl, ut fecit in Uteris et Q, saepius medias
literas literarumque complexus librorum divisionibus dlsccrpcrct.
4. Iam ve ii i end ni ad Paulum, qui dus culpac, quam Festus in Yerno mutilando meruerat, ampias ab eo rp
tt poenas. Qui Uc bonio fuerlt, non quacrimus: nisi quod id certum et testatum habemus , fuisse cum Cbrlstianae
ccclesiac sacerdotem non iufimi gradus , nam in epstola ad Carolum Rcgem pontlficcm se dicit, Caroloquc Magno fuisse
acqualem. Hic Paulus quod dicit non solum superfina se praetcrgressiim esse, sed ctiam penitus abetrusa sillo proprio
enucleasse, in vaniis deprebenditur nugator, cum difilcllioribus expcdiendls ita esset impar, ut etlam vltia librariorum
plcraque aut improvidus describeret, aut male callidus omlttcndls verbis evitaret 1). Quod autem in ils articulis, quos
recipere non dcdlgnatus est, plcrumquc Ipsa Fcsti verba in brevius redacta reddidit, ei sincero afiectu plaudlmus. Paucisslma addidlt, ut seine! Pauli apostoli mciitioiieui 2) , et in Universum antlqui grammallci scntcntlas non aliter suis temporibiis accommodavit, nisi ut praesentis tcmporls slgnlficatus n practerita convcrtcrct, ac de mollis rebus dicebatur ponerct
pro diciur 5). ntegros artculos nunquam addldisse vldctur : quae cniin vocabulorum intcrprctatloncs in cius libris repcrluntur, qulbus locus in Fcsto deest : eac aliunde videntur esse transvectac. Nam quanquam in Universum Paulus cundem

1) Cni hominis ttnpor noiiilum satis cognitus est, legat quae

cripsit p. 203 (115) . orcus, p. 204 (115) v. oflendices , p. 303 (142)
. sciscito, cuius erroris originen deprebendere licet in Fcsto Qu. IX,
25. . niquis scivit, p. 228 (125) v. profecluri. Cf. p. 183 (111) . orba.
Interdum inter excerpendum ne structurant quidem verborum ta atten
dit, quin earn foedissime perturbaret, relut p. 156 (103. 104) v. mundum. Hace vulnera sanare, esset ipsi Paulo suecurrere , non libraros.
2) p. 30 (29) v. barbari. Etiam Ovidius p. 327 (147) a Paulo male

nvectus esse videtur. Quaedam verba addidit p. 296 (150) v. secus,

p. 319 (145) v. lacrima de praemetio, p. 341 (149) . signare. P. 248
(130) . posimerium male Pontfices iiitulil. verba adiecit etiam
. 239 (128) . pureas.
3) Ubi praesenti tempore utitur Paulus, putavit, opinor, rem non- dum ex consuetudine abiisse , velut p. 180 (111) v. oecupaticius agen
sed v. eliam p. 113 (84) v. infra classem, et multa eiusmodi.

PRAEFATIO.

quem Festus vcrborum ordincm sequitur, intcrdum tamcn am legem violavit, ita maxime, ut vocabula, quae in excerpendo iam practcrierat, mulato consilio ex superioribus repctcret ').
Non iuvidebimus Icctoribus carmen egregium , ut Casp. Bartbius ait Adv. XXXIX, 5., qui id in manuscripto Pauli
libro reppcreratj Pauli ipsius ut videtur artiGcium:
Multa legit paucis , qui librum praedicat istum ,
Hoc servus fecit Carole rege tuus
Sic una ex multis nunc fiat Eclesia templis.
Dat David vires scilicet ipse Dens.
Cuius vitia grammatica aut mtrica tollere non conabimur: inlcllectum uvarcmus restitute fiavidi, nisi ctiam David dativus
esse posset. Davidcm autem dici Carolum principcm , rccte monuit Bartbius.
5. Festi autem fragmento et Pauli execrptis non omnia continctur fonlium, ex quibus Fcsti Verriiquc doctrina
nostris temporibus bauriri possit , copia : est ctiam alia materia , qua ei , qui Hud antiquac grammaticac aedificium resti
tue student, diligenter utendum sit. Dico Lxica sive Glossaria labente antiqui sermonis pcritia confecta, Placiiluni, Glossaria Graeco - Latina , quae Labbaeus congessit, alia. At in borum origincm inquirerc ac pretium glossis, quae
iis contincntur, constitucre, multi est laboris : boc loco pauca quae obscrvaverim, cum Icctoribus couimuuicare satis babebo.
Placidum iam Ursinus ad emendandum vel rcsarciendum Festum intcrdum adhibuerat; nunc, cum ab Angelo ,
de nostris uteris multiplicitcr mrito , e Bouiauis codieibus editas sit 2) omnibus eius cum Fcsto comparand! copia facta
est. Certior autem factus cram a viris egregiis Rad. Roche ttio et Fr. Orioli, Parisiis tum degente , hoc Placidi
glossarium eliam plcnius, quam ab A. Maio editum erat, restitui posse ex magno lxico episcopi Gothoruin, Ansileubt,
cuius vetusta cxemplaria scripta et Parisiis (duo nisi fallor) et Turoni extare, ex Placido, Isidori originibus et quae
eidem tribuuntur glossis, Appuleio de ortbograpbia scriptore, Paulo (sed ex hoc ipso pauca sumpta sunt) aliisque copus
ita composite, ut nomina cor um grammaticorum in margine singiilarum glossarum adscript sint. Mox impctravi Fr id.
Duebneri studio et bcncvolentia eas Placidi glossas lit. A. incipientes, quae in cdice Regio 7644. vel novae acccdiint
vcl aliter scriptae exhibentur, quam apud Maium3). Quibus cum Paulo comparatis persuasi mihi, plurcs quidem ex Fcsto
glossas vix repcrtum iri in Parisicnsi Placido quam in Romano, sed casdem non raro emendatiorcs , ut cmolumentuiu
aliquod inde Pauli Fcstique lectioni facile acceder possit 4).
Sed ut ad primariam in ea re quaestioncm perveniamus : opcrae pretium est cognosccre , utrum Placidus e Paulo an
ex Festo eas glossas suinpscrit, quas ex altcrutro gramma tico sumptas esse apparet 5). Ac multo quidem facihus esset
1) Ita factum in . sororium tigillum translata a p. 296 (140. Qu.
XIV, 1.) ia p. 307 (143. Qu. XIV, 11.), in . petissere p. 212 (117)
translata a p. 207 (Qu. X, 24), in . ex Vestae p. 349 (151) translata
a p. 345. (Qu. XV, 20). Ita nihil! p. 175 (109) e superiore loco p. 75.
. Liliiin transvectum esse videtur, non aliter eciscilo p. 303 (142) e
titnlo (Qu. IX, 25) ni quit acini sumpsit. Cf. ctiam p. 242. Qu. XII,

2) Classicorum auctorum e Vaticani codicibus editorum T. III.

427- 503. Repetitus est a R. KloUio in Iahn et Secbodii Noys Annal. Supplcm. T. II. p. 439. et 485., nonnullie vitiis sublatis.
3) Idem Ducbnerus in Rbcnano PMlol. Musco T. III. p. 472 sqq.
e Parisicnsibus codicibus, in quibus Placidus inest, quaedam iamprompsit.
4) Confirma haec iis, quae ex Placido Parisiensi in Supplemento-

12. v. pronubae. P. 243. 214 (128) vocabuloruiu ordinem saepius muUtI. Hacpropter eUam ncqaam p. 176 (109) a Paulo non additum,
scd aliunde translatum existimo.

Annotationum p. 383. attuli.

a) Non paucas cas esse, ex annotationc mea apparcbit: soient autem
cae in Placido Romano fere coniunctac aut non longe inter sc discretae

XXXIV

PRAEFATIO.

earn dcccrncrc,. nisi Placldus lie eadem animi segnitie, quae etiam in Glossariis Graeco - Latinis observatur, quo longius in lxico suo condendo provectus est, eo rarius antiques illos veteris Latinitatis thesauros excussisset. Quo factum,
ut Placidus multo rarius cum Festi fragmento, quam cum Paulo, ubi solus servatus est, comparar! possit. Nihilominus
etiam ex bis demonstran potest, Placidum ipso Festo, non Paulo, auctore usum esse: ut quae v. ominentat et obstrudulcnta habet, in solo Festo Qu. X, 8, 14. et 9, 16. repcriuntur, non in Paulo1). Quantum ea re Placidi pretium et
auctoritas in iis uteris, in quibus Festus nos deficit, augeatur, facile est aestimare2).
Giossaria Graeco -Latina Labbaeus in unum corpus cocgit: rectius autem de iis iudicari poterit, si quando
erciscendi actione unumquodque ex iis suam portionem rcceperit. Etiam baec in prioribus literie multa continerc non ex
Paulo, sed ex Festo sump ta , ostendunt maxime nomina antiquiorum ecriptorum glossis nonnullis apposita, quae Paulus,
cum easdem vel sm llanas glossas habeat, omisit. Vide quae in annotatione ad Paulum p. 11 (10) v. anclabris, et p. 20
(17) v. arnac caput, et p. 383. in Supplemente annota tionum ad v. antras observavi.
Non aliud tnlerim de Glossis Isidori, quae genuino online dispositac Pitboeanae audiunt, iudicium : antiquiores
esse, quam quae ex Paulo derivatac esse possint, ac multa continere eas, quae ex Festo lia us ta et a Paulo omissa esse
viJean tur 3). Suetonii quod dicitur de maris et fluiniuuiii nominibus excerptum cum totum fere Verrio duetum esse
videatur, ei in vacua pagella 382. locum conecssimus. Id quo iure Suetonii Tranquilli dicatur, longum est quaererc :
curium autem babemus, grammaticum cum Verrii scripta diligenter tractasse. . annot ad Paulum p. 1 (2) v. augustus.
Posthac non dubito, quin diligentiori glossariorum ultimis antiquilatis primisve med! i aevi temporibus confectorum
studio, cum post longam oblivionem deinum resuscitatum erit, baud exigua pars eins doctrinac, quam Festus Verrio
bauserat, redintegrari possit. Quem in finem multa giossaria, quae in bibliotbecis etiamnunc delilescunt, in lucein protrabenda crunt, velut Palatinae illae glossae, quibus Salmasius usus est, in quibus nonnulla insunt baud dubic ex
Festo sumpla. . annot. ad Festum Qu. IX, 23, 8. v. noctilugam. Gramerus autem quae ex cdice Vindohoncnsi,
quem Festum continere dicit, sed i la truncatuin, ut voc. inarculum p. 113 (84) postremum sit, exscripsit et in Chronic
dornest, p. 197. apposuit, ea fere omnia a Festo tarn aliena et tarn novitia sunt, ut ad illum restituendum nihil conferre
videantur. Ac certe illud glossarium, ei in voc. adrumavit, p. 9. , non plura habet, quam: admmavit, minorem obtulit,
ne Pauli quidem nomine dignum est, nedum Festi.
positac esse (velut p. 432 - 436.; 447-451.; 400.461.; 463. 464 etc.),
ut appareat, Placidum certis locis Festum Paulumve ante oculos babuissc.
1) Etiam hace Placidi p. 475.: In flus tris , in porta (scribe in
portu), apparet, non e Paulo p. 89 (67) dueta esse, sed e Festo, qui
Naerii versum explicabat, in annotatione appositum.
*) In eo Glossario, cuius specimen Osannus e cdice Parisiensi
7651. in publicum edidit, in Progr. Ludovicianac Academiae Sept. a.
1826., plcraequc inesse videntur glossac antiquorum scriptorum nominibus insignitae.

3) Non niuria ad Verrium revocabiraus roeahula multa peranliqua,

quae in bis glossig reperiuntur, ut illud: belues, egestas t/uac solet
contingere per vastitatem. In bis belues scriptum puto pro velues i.e.
ve-lues, dictum ut Veiovis. Hinc iam interpretari audeo anfiquissimt
Arvalium fratrum cantici initium: Enos Lases iuvate : ne veluervem etc . ,
ubi nilhue distinguebatur : neve luervem. Quod iudicium tuli in annot.
ad . runa, p. 263 (133), id nescio an rcvocandum ct proeliata Paulo
reddendum sit.

PRA.EFATIO.
Cap.

XXXV

III.

DE FESTI PAULIQUE LIBRORUM ED1TIONIBS.

1.

De opera Fcsto ct Paulo ab editoribus ct criticis adliuc pracstita pauca et necessaria maxime afleram.

Princeps Pauli editio, quam e cdice Giiclfcrbytani cbartacci simili expressam supra dixiinus , ca babetur, cui
inscriptum est: Se.vt. Pompeius JFestus de verborum significatione. Mediol. 3. . . 471. Varianten eius lectionem Lindemannus ledit integrem. Mihi ad manus erat exemplar paulo recentius , quod in fine literae . hace babet
ntate: Festi Pompei liber peroptime emendatus expelas est: ac impensa Iohatmis de Colonia non Iohannis Manlhen
de Gherrexen qui una fideliter degunt impi-essioni dedil s Anno a natali clnisliano 1474 die 24 decetnbris. Hi typograpbi apertc Paulum ex Mediolanensi exemplari expresserunt: quae propria habent, praeter typograpbica spbalmata , aut
perpauca aut nulla sunt. Neque alia ratione a pluribus typographie Paulus versus exitum quinti decimi saeculi multis
exemplaribus propagatus est: sacpe etiam cum Nonio Marcello et Varrone uno volumine coniunctus, ut in exemplaribus
impressis Parmac 110 tertio Idus Decembris.
Novam rem ausus est Conagus quidam, qui, cum ipsi praeter Paulum Fcsti fragmentum et schedae Lacti innoluisscnt , primus ex bis copiis inconditum Hud corpus consarcinavit, quod cxtcriori quadam utilitatis specie tanta criticac arti
in Paulo Fcstoque exercendae impedimenta obiecit '). Ac comprchendunt quidem ea cxcmplaria, impressa, ut in fine Icgitur, Mcdiolani per Magistrum Lconardum Pachcl anno domini 1510. , Nonium , Festum cum Paulo , Varronem : sed qui
toti opcri pracfatus est, Io. Bapt. Pius, solum Nonium in typotbetarum manus tradidit; Pompeii Festi autcm post
fincm Conagus quidam2), Pii ut videtur discipulus , qucmadmodum Pit vices sustinuerit, his verbis enarrat :
Lector. Si fragmenta Sesti Pompei Festi quae omnia reperta hie apposita sunt ab M. litera incipiendo usque ad
calcem non sequestrata posita sunt: sed coniuncta uliis. id industria factum est: ne replicando leyentes taedio ajciantur :
et quia quaedum addita sunt quae non erant in exemplari: Pii nostri: sed in alio eiusmodi: quae adeo dura sunt ut
ii no recle constare non uideantur: tarnen ob temeritatem uitandam: et ne quid ipsorum fragmentorum ommileretur:
iusta exemplar impressa stmt: quae si Pius ipse: qui propter sui absentiam: ea castigare nequiuit: Sed ipsius
exemplar reuidere: dum imprimeretur : affuisset correctiora haberentur. Itaque ne ipsi Pio attribuas: cas additiones
que sunt incorreptiores : ab alieno exemplari sumptas inferius annotate sunt5).
1) Debeo primam eius libri nnlitiam Parisiens! Festi cdilori A. E.
Eggcr: sed postea cundem in bibliotbeca nostra Regia mihi monstravit
ir litem tissim us , Dr. Schweiger.
2) Nomen hominis extat in. carmine adiecto :
Ad festum allieiat : qua le ratione: .
Leetor adinuenil: consilium ipse probes.
Fragmenta apposait -. quae nunc superaddita cernes
('anil: et ut coheant. ordine queque sua.
Si qua: latina purum fuerint: seu dura: fate tar
deprauaret: sc uariassc nihil.

3) Significat (binde , additamenta ca esse in glossis Satis ct Topper, qnae apnd Conagum corruptissimae quidem, sed tarnen leguntur,
ut e Farnesiauo cdice ea fluxisse apparent. AHtcr autem comp rat um
est fragmentum , quod ex alieno exemplari suinptum esse dicit per
tetum, et in quodam exemplari coniunctum esse adiicit cum sentinas
gallos, post voc. transalpina (Qu. XV, 14, 1.): Triumviri. M. }' alerius
coruum unius sceua. p. fuluius longus ex Se. . idibus lanuarits. p.
papirio Cursore . lunio. . eons. Quod fragmentum quale et unde
sumptnm sit, ignoro: nee quidquam in eo video, nisi quod legendum
est: M. V. Corvut , . . lunu Scaeva.

XXXVI

PRAEFATIO.

Hace perspicuo ostcndiint, lo. Bapt. Pium , quem constat, Mcdiolani cum esset, Pompon Lacti cdice nsiim esse
(v. p. II. ami. 1.), consilium tum ccpissc Fcsti cum Paulo coninncti post Nonium in publicum edendi , scd id negotium
non ipsum absolviese. Scheibe autcin Pii cum Politiani excerptis , quae supra descripsimus , in congrucbant , quod
oinncs versus, (jiios ignis vastavcrat, in is conscribendis ouiissi erant, neque in iis certc partibus, quae in cdice ctiamnnm
leguntur, ullum critico aiTerre videutur ciuolunicntiini.
Hace Pii vcl Coiiagi editio ct a Parisicnsibus trium illornm granimaticoruin coniunctorum editoribus a. 1511. et 1519.
repetita est, et ab Aldo Manu tio illata in Cornucopiac Pcrotti, cd tum primum Yenctiis 1513., repetitum et ab codem
saepius ct ab aliis transalpinis typograpbis '). Non reetc cnim A. Augustinus Aldum Manntium narrt conatiim esse Festi
reliquias cum Pauli epitome coniiingerc ct unum corpus ex duplieibus iiicmbris conficere. Recle autem idem multa in
boc coniuneto corpore exprobrat omissa, multa aliter edita atque in cdice inanuscripto extabant 1).
2. Antonius Augustinus quibus rebus merucrit de boc gramma ticae doctrinac tbcsauro, ipse bis indicat verbis:
Nos hoc amplius feeimus , quod Uli neglexerunt; ut lectores admoneremus , quae Festi, quaeque Pauli essent. Omnia
ij noque fragmenta Festi describ curavimus j ne quid desiderari posset, in quibus interpretanda quam operam posuerimus,
ex his, quae in commentariis adscripsimus , indicare lector possit. Huius editionis , quae primum prodiit Yenctiis apud
Carolum Sigonhim a. 1559. 2), multae sunt et pracebrac doles, quas rcccntiorcs saepe aut ignorasse aut consulto iuiininuisse videutur. Farnesiani codicie singuli articuli , etiam truncati ct laceri oinncs , magna fide redduntur 5). Quae vero
in boc cdice non reppererat, niinirum quod Pomponius Lactus ca ab hoc libro sciunxerat, sumpsit A. Augustinus ex
Aldi et Mafci , ut ait , libro. Aldum am diximus e Conago copias suas deprompsissc : altcriim autem librum , Augusti
nus narrt, extarc apud Acbillcm Mafeum Bernardini Cardinalis fratrem, manuscriptum opinor : ccrlc impressi nullum
usquain quacreuti mihi apparuit vestigium. Hune autem. Mafci librum cum A. Augustinus Aldino locupletiorcm dicat:
intelligitur ex boc sumptas esse illas in uteris T. ct Y. glossas, quas supra p. VII. indicavimus , incognitas Ursino onincs,
ct plcrasquc etiam Aldo. In margine A. Augustinus Pauli addidit variant lectionem ex aliis libris excerptam, quae in
nniversum exigui est pretii ; in Fcslo autem Farnesiani codicia, ubi vulgata lectio ab eo discesscrat, lectionem saepe ac
plerumque rcctiss'unc annotavit +) ; in utroque vero, et Paulo ct Festo, tot vitiosa verba conicctura ductus sauavil, nt
dubitem , an nullus alius unus utriquc grammatico tot locis profucrit quam A. Augustinus 5). Dcniquc anuotatio , quan1) In cditionc a. 1527. curnta nonnullas Mick. Bcntini inesse annotationcs , docuit A. E. Eggcr: ipse cam oculis non usurpavi, sod
quae ex Aldina altuli , lunipsi ex exemplar! excuso apud Savetier.
Par. 1528. et 1529.
2) Mihi ex Regia nostrae Academiae bibliothcca praesto erat repe
tita editio ex oflicina Stcllae Iordani /illeti. Yenctiis 1560. Express
etiam est in A. Augustini operum Vol. VII. p. 525. Lucae 1772.
3) Ursino suo laus manet, quod codicie formant ct iustum titulornm ordinem restituit: sed si quaesiveris , cui in singulis truncatorum
articulorum s\ Haitis literulisquc maior fides sit, dubius baerco inter
buue et A. Augnstinura.
Sacpe credideram, Ursinum plura legissc,
quam nunc in cdice extarc testatur Arndtsius : cum vidi , A. Augusti
nus) exacte tot literas reddere quam nunc extant ; sacpe etiam Ursinus

Omisit, qnac adfuisse et adessc auetorcs coniuneti demonstran t.

Qtiaproptcr A. Augustini lectionem, quam vulgatam dixi, quia per plura
saecula variis cxentplaribus propgala est, maxime in truncatis articuli
ibi annotavi , ubi in supplcndis Festi sententiis altendenda esse videbatur. Cf. etiam supplemcutum annotationis ad Qu. IX, 2, 29. p. 385.
4) Ilanc in mea annotatione raro coinmemoravi , cum de codicn
lectione optima auetoritate constaret: nee saepius Pauli lectionem Va
rianten! ex Augustino annotavi , cum ea Monaccnsis ct Guelferbytan
codd. praestantia longe superetur.
5) A. Augustinus ipse in Notarum cxplanationc dicit, sc scmicircu
in margine significasse , ex docti alieuius viri coniecturn tta po
emendari. Ubi vero non cerlior factus cram, alium V.O. correconi
alieuius esse auetorem, non poteram cam non psi Augustino assign"1.

PRA.EFATIO.

XXXVII

cupato fcstinaiitins scripta, earn prodit Romanarom rcrnm cognitionem, qnae ctiamnula sit. Unum tarnen est, in quo A. Augustinus Fcsto magis nocuit quam profuit,
is rpiidem et Aldus magis ad codicie cxcmplum disposucrant , quam severissime ad
potissimum factum est, ut genuin! ordinis, quem ipse Verrius instituerai, pretium et
> Fcsto adhuc omnes crticos latuerit.
one tota nititur opera a Ioscpho Scaligero in Festo posita. Hie neqne codiccni,
sed ex solo A. Augustini exemplar! felicissima ingenii acie dispecto Fcstum magis anxit,
opulentissimo apparatu : imprimis quod carina Fcsti glossarum , quae igiic vaslatac
fcrsnm tenorem ta demonstravit, ut in plcrisqiic dubitationi nullum locum rcliquerit.
titubasse videatur, satis dictum in annotatione : hie magni viri admirationem non pospiam Lipsii, qui: Nihil posse divinius, proclainavit.

U: i?

rodiit ex officina Petri Santan drcani 1565. Continent hace cxemplaria ea omnia , quae in
menta collecta, Pallium et Fcstum codem online dispositum, A. Augustini annotationcs,
Pauliim et Festum castigationcs. Hace rcrnm congeries cum saepius sub titulo ab A.
Flacci quae extant. Sex. J'ompei Festi de V. S. libri XX. , repetita sit , tum maxime
Amoldo Sittart bibliopola . 1584. curata, et repetita a Pclro Sanlandreano 1593., ut
Pcsti reliquiis interposita babet, ita tarnen ut alpbabcti ordinem non tollat, et in calce
:aligeri , Ursini observationcs collectioncm continet annotationum sumptain ab bis criticis :
Brissonio, G. Cantero, H. Iunio, I. Racvardo, I. Brodaeo, I. Scaligero (c Coniectancis
^arrione, L. Frutero, . Gifanio, P. Pithoeo, Ph. Beroaldo , S. Bosio , non ca quidem
criticorum operibus perscru tandis supersedere posais, sed ita tarnen iitilcin, ut mirer cam

nobili Farnesiorum domui deditissimus idemque acceptissimus erat , ita plcnam babebat
piciendi et pertractandi. Siniiil cum vderet, certo ct firmo gradu eque in emendandis
is procedi posse, nisi ipsiiis codicis forma diligenter obsrvala, codiccm ita exscripsit ct typis
is codicis columnis singulae paginac responderent, exceptis Pomponii Lacti sebedis, quarum
supplcmcnta in illa Fcsti parte ita instituit, ut singulorum vcrsuuin vacua spatia expirent ]).
his dicit, inagnam partem ex Parisiens! editione se esse mutiiatiim, sed multa de sun addiligcnter compartes ita se habere expertus sum , ut L'rsinus in Universum Scaligcri inventa
Lie et partim noverat nec satis attendit, diligentius accommodaverit , quanquam ctiam in hac
irac sai'pc nimium abusus in unum versum plura , quam contincri possnnt , infersit : sed
repertas paiicis tantum locis invexit. Bcccntiorcs autem , quoniam Ursini supplementoram
m Scaligcri castigationum , saepe laurcam luiic detraetam illi iiiimcrito iinposucrunt.
cUanmunc lupcreue neeepi in bibliomero IV, A. 4., cd neque integrum,

nec reete disposituin , nctjnc in omnibus apieibus cum cdice cl Roma

nis cxcmplaribus plane consentiens.

.'

fr S ?

i'V

XXXVIH

PRAEFATIO,

Ursini liber, cuius titulus est : Sex. Pompei Festi de verborum significatione fragmentum ex vetustissimo exemplari
bibliothecae Farnesianae description, impression liomae apud Georgium Ferrarium 1581., primum vulgatus est ibidem
apud Vincciititini Accoltum 1582. Adiectas babet post fragmentum et sebedas Notas in Festum ct epitomam , breves, sed
plcrasque doctas et utiles. Idem rcpetitus est Parisiis apud Pctrum Santandreanum , 1583. , paucis viliis , quae typothetaruin incuria in Romana cxcmplaria irrcpserant, purga tus, sed multo pluribus et gravioribus inquinatus 1). Dionysius
Gothofredus Ictus in corpus suum Auctorum Latinee Linguae et Fest! fragmentum cum schedis, ea forma qua ab
Ursino, editum erat, et Festum cum Paulo sic coniunetum , ut ab A. Augnstino factum erat, recepit, et annotationem
addidit, in qua praeter locos ex fontibus iuris civilis appositos nunc vix quicquam utile repcrics.
3. Andreas Da er in s Sex. Pompei Flacci et Mar. Verrii Flacci de V. S. lib. XX. haec cnim absurda est
libri inscriptio notis et emendalionibus , ut ait, illustravit in nsum Delphini, Par. 1681., quae cditio rcpetita ct
intcgris Augustini, Scaligeri, Ursini notis ancla est Amstelodami 1700. Daccrius , qui in praefatione modeste de su9
mentis dicere vidctur, immodeste tarnen dicit, si illorum tcnuitatem cum promissorum magnitudine compares: ut talis in
ca re hominis modestia arguatur, qua mediocritas semper usa est, ut rebus baud dubie magnis misellas suas reculas
acquiparet. Cui si dctraxcris ornncs pennas, quas praeter Augustinum, Ursinum et Scaligerum maxime, Salmasio et
Meursio sublegit, quorum auctoritatem sacpissimc nominibus non laudatis sectatur, istum Galium, crede mihi, glabriorem
reddideris, auam volsus ludiu'st. Sed nolo commorari in castiganda Daccrii levitate, qui quanquam Ursini fragmentum
et sebedas diligenter pcrvestigasse se iactat, ne eo quidem pcrvenit, ut supplemcnta Ursini agnosccret, quae mulls locis
ex schedis, ut ait, tanquam ipsam Festi manum profer2). Quo et illud spectat, quod in Praefatione Ursinum praeter
codiccm aliis usum esse dicit auxiliis , atiae divinare non possumus.
Cum ad nostra tempora ct nostratem bominem, Fr id er cum Lindemann urn, venio , qui Paiilum ct Festum in
secundo Corporis Grammaticorum Latinorum Tomo edidit : laetus libens agnosco egrcgii viri magnum merilum , quod
Paulo, cuius lectio adliuc plane incerta, interpolata ct cum Fcsto coininixla eoque ipso turbata fcrcbatur, soliduni amplumque substravit fundamentum librorum et melioriim et deteriorum diligenter collatorum 5j : quorum subsidio , ' si criticac
arlis regulas paulo sevcriores adliibueris, iam perveniri potest, ut ipse ille Paulus quid scripscrit, ubique fere liquido
appareat. Nee minus mihi profuit, quod et Pauli execrpta suo ordini rcstituit el Festum plane ab illo segregavit : quo
facto viam ad compagem ct genuinam formam Festi ipsiusque Verrii operum invciiicndam stabilivit. Caeterum si in omni1) Lindemannum banc Santandrcanam exprimendam curasse, cognoscitur ex mendorum parilitate. Sic quod in Santandr. p. iS, 31. est
monstrom lectionis Qucntinum, redit apud Lindemannum; sic p. 93,
29. servavit Santandr. distribueutur, quanquam Paerynoncm in Phrynonem refinxit: ac pcrmulta eiusmodi ilia, maxime in inferiori libri
parte, reddidit: quo fit ut annotationes criticac et Ursini emendationes
in margine apposilae contextae orationi saepc non satis congruere videnntur. Adde quod Sanlandrcanus inclinatis sive cursivis quorundam
compendiornm formis caruit ct rectas pro iis literas posuit: bine
factum, ut Lindeniannus p. 186, 11. quod per codici , non Ursino ;i(tribucret, cui ca verba debentur, ct mulla ad eundem modum.

2) Quoniam ipse Dacerius, quibus praesidiis critica ars in bis

fragmenlis exerceatur , non perspexit , etiam vocabula , quibug ulitur,
non raro obscura ct ambigua sunt , velut boc ipsum voc. schedae, quo
Ursini exemplar cum supplements eiusdem significare solct. Sed in y.
sebedium , quas dicit sebedas , non congruunt cae cum Ursino.
3) Varietatem Pauli lectionis digessit Frid. Guil. Otto, sed
ipse Lindeniannus sc omnia excussisse ct correxisse profitetur, ut iudicia dc 1er (ion intcrpasita in annolationc omnia ad Lindemannum refe
renda duxcrim.

PRAEFATIO.
Ins opcrls probarem, ipse novae editionis consilium non susccpissem.

XXXIX
Sed aliud est Gram-

coudere : aliud soli Festo per aliquot annos studium impender singulare ').
runt Parisiis apud Bourgeois - Maze bibliopolam M. Verrii Flacci fragmenta post editionem
a atque digesta, Sexti Pompei Festi fragmentum ad dem Ursiniani exemplaris rece nsil.it m ,
gio Caroli Magni professors iis quanquam editor paucissima nova ct sibi propria adiccit:
et in notulis adicctis quacdam, ad crilicam liorum librorum bistoriam enuclcandam bene
rolcgomcnis scribendis utilitatem expertus sum.

Cap.

IV.

DE NOVISSIMA EDITIONE.

alio caput brevissimum crit. Ut Festo post Varroncm operam iinpcnderem , sollicitavit me
quod aliis nonnullis negotiis ac studiis praepeditus id munus onusve non dctrectavi, excusabit
encratus quasi amor ct, quae inde fluxit, Fcsti quaedam reverentia et de eo bene merendi
peris cerlos fines circumspicerem, consilium omne eo converti, ut bunc graminaticac doctrinac
oponerem iisquc munirem praesidiis, ut quae sit cius natura et condicio, qui rectus eins usus et
lligi. Itaqiic Farnesiani fragmenti formam bactcnus imitari constitu, ut columnarum intcgraruin
aiius appareret, quam apud Ursinum , et Pomponii Laeti scbedae iusto loco interser possent.
cum Festo miscere liceret, sicut Conagi sectatorcs feccrunt, et plane seiungerc tarn critico quam
: Festo eum ita in oppositis pagcllis adiunxi, ut epitome cum pleniori disputatione uno sub
tium, quo epitome brevior est Festi libris, annotation! rclinqucretur. Qua re duram mihi irainnotatio pro spatio concesso modo extendenda modo contrabenda cssct, quasi per lectum Proam saeviorcm , quando hie quidem in proccris ct brcvibus bominibus eandem servabat longitudimque maxime contrabebalur, ubi maxima erat annotandi copia. Sed cxautlavi fidcli typothctaiborcm difficiiUatemcjue oinncm vie!, quod, ubi spati! augustas premebar, ncccssariani maxime
rmoni subieci, reliquam in supplcmentum annotationis scposui : ac libentcr
oravero, si gnavi ct acqui lectores me suis commodis consuluissc intelligent.

ii-i operis specie, cuius novitas quos oflenderit, eos spcro placatum iri usus facilitate. Quas
18 sim, partim ex supcrioribus cap!t!bus apparet, partim hic brevi dicclur. In Festi orationcm
uris indulsi , sed in iis quaternionibus , qui Ncapoli ctiamnnm extant , ipsam codicis reddidi
; nimios evaderet legendi labor, minimorum quorundam vitiorum sordes ct stribligiucs, quas Ursit, in lectionem scriptoris reducere non sustinui. Sed ne bas quidem non inonito lecture removi.
a Lindemenno constitutum irrepserunt
vet ipse editor parum cavil , eog quaucouvinccre non licuit, spcro tauicn uiiuics

3nJ

cxemplari louiiuis de Colonia compralo, ailhiliilis ctiaiu ct Aii|;ustiuo , a me deprcbeusos esse.

XL

PRAEFATIO.

Compendia ecripturae, quae in Farncsiano cdice sunt, cum Ursinus reddcre sibi non proposuerit, ut Arndtsio codex
describendus fuissct , si omnem in compendiia diffcrcntiam indicare voluisset , in plcnam vocabulorum formam solv 1).
Gaudebo tarnen ipse, si quis ctiam bis accurate descriplis plcnam codicis inagincin, quod fac simile dicunt, lectoribus
proposuerit : nee subsistet, opinor, critica ars in eo cursu, quem nunc tenet, donee ad cum fin em pcrvencrit. IN'iliilominus in bac Festi parte de codicis scripture, qui nnicus est lectionis fous , raro dubitari potest: quocirca raro alios
adbibui testes praeter Ursinum et Arndtsium, qui quae e cdice enotavit Uteris cod. indicavi. Excipio tarnen margines
embustas, in quibus quae agnosci possent, ab Ursino summa fide et rcligione esse observata, supra ncgavi (III, '2.) : quamobrem bic A. Augustinum consului, et ubi res poseer videretur, maxime ubi codex ab Arndtsio collatus ab Ursino
discrcparet, illius scripturam vel in annotatione vcl in supplcmento indicavi.
Aliter paulo critic! provincia in schedis Pomponii Lacti administranda erat. Eae cum nunc non extent, sed varia
olim indc confecta sint apograpba, ex quibus Conagi Aldiquc, Augustini, Ursini lectio fluxit: omnes ii inter sc conferendi , ct ecripturae ex is notabilior differentia indicanda erat. Contextam tarnen orationcm fere sumpsi ex Ursini exem
plar! Romano, nisi ubi id vel mendie typographies laborare videbatur, vel quacdam a Conago ct Augustino ex apograpbis
Pi! et Acbillis Mafei plcnius posita crant. Ex coniectura tarnen eliam lias sebedas nusquam refinxi, sed quae corrigenda
vidcrcntur , praefixo titulo etnendatae lectionis inferior! margin! supposui.
Paul! epitomen am dix! me corum maxime codicum subsidio emendasse, qui ipsius execrptoris manum fidelissime
rcpraescntarcnt. Quamobrcm ubi alter corum codicum, Monacensis Guclfcrbytanusve , addiccrct, plcrumque nihil anuotandum videbatur: ubi Hi quos dix! boni codices refragarentur , lcctorcm monui , unde melior scriptura provenissct. lia
puto eque Lindcmanni copias a me contra ins et fas expilatas, ncque mcam lectioncm praesidiis, quibus iirmanda esset,
esse orbatam. Ac ccrtis quibusdam nolis criticis et earn scripturam notavi, quam contra bonorum codicum testimonium
correxi, et earn, quam corrtiptam in contexto rcliqui. Cacterum in bis siglis ponendis et in ipsa Paul! orationc refingenda
saepe ob earn caussam incertus bacsi, quod, librarne peccasseut an ipse Paulus, dubitabam : quo factum, ut in ea parte,
quam Paulo soli acceptant debemus, intcrdum correxerim, quae in altera parle, ubi Festi codex vitiorum originem saepe
altius repetendam esse ostendit, intacta rcliquissem.
3. Orthographies rallones, quas in Farncsiano cdice bonisque Paul! libris obsrvalas vidcrcm, diligenter custodivi,
ctiam ubi inter se parum concincre videbantur, cum propter Universum operis mei consilium tum quod pleraquc, quae
offendere possent, a Paulo Fcsto, a Festo ex ipso Verrio siunpta esse mihi persuasisscm. Verrium, docct Charisius
p. 7,., manibias probassc , non manubias , secundum eius sacculi consuctudinem , qua tenuior litera I. sacpenumero
vasliori U. praeferebatur : bine fluxit et'iam quadripedibus apud Festum Qu. XII, 30, 28., et Paulum p. 90 (G7) et
quadriplatores apud Paulum p. 259 (132). lllo tempore cum coucursus litcrarum UU ct II vel in dicendo vcl in scribendo
(ne banc difficilcm quaes tioncm bic movcam) sedulo vitaretur, Venins ex antiqua consuetudine rctinuit vivos Qu. IX, 29, 7.,
corvos X, 13, 10., servos XI, 4, 24., parvola XIV, 8, 2., ctiam Pacuius puto et coicere et siniilia. Ncque aliunde
quam e Verrio ductum puto colos Qu. XIV, J, 12., et grandis globos IX, 29, 26., mndalas partis X, IG, 26., levis
1) Panels tantnm lois nimias litcrarum a singulis versibus numcrus me coegit, ut qnaedam adsciscerem compendia ecripturae, ted

facillima intellcctu.
/i prac , dr dicitar.

Sunt Lace:

q '|ui ,

9 quae, qd quod , um,

fl

PRAEFATIO.

XLI

> (v. annot. ad Qo. XIV, 8, 27.), ct reccidat XIII, 14, 24. Sed in Lis siinilibusvc eervandis
nemo facile cxpectabit x). Etiam Alliesis, Arimineses, Lucereses, Messanesibus , Subura-

> adscita sunt, velut p. 7 (6), H9 (89), 367(156), robiginem antiquitatis retinuerunt, non
arium illis esse videtur vicensumos. Nee calciamenta p. 56 (43) ct hordiarium p. 102 (76)
arc puto $ cf. de illis Priscian. IX. p. 864. P. Graeca verba in Fcsti cdice melioribnsquc
Uteris expressa sunt, quas servavi , ubi nullum apparcbat Graecarum I iterar um vestigium.
igne adustis earn mihi legem scrips!, ut, ubi ex rclictis verbis verbornmve fragminibus seniligeri Ursinique vel meis inventis explercm, Pauli execrptis ad eum iinem etiam diligentius
un erat. Haec ubi pro veris supplement accipi non poterunt, interprctationis tarnen viccm
scriptoris orationem illatam esse qui forte acgre tulerit (neque ipse profecto intulisscm, si
, Iiic si rubra linca codicie literas ab insilieiis illis, quae incluala scriptura distinxi, seiungi
speciem expulsam sentict. Ubi autrui aculissimi illi bomines ingenio niinium indulgentes
ntur, ea reseeui et campum aliis coniecturis apertum rcliqui; omnia autem supplcmcnta ab
puli vel refinxi, praeter miniinas quasdam mutationes, in annotatione ct supplemcnto apposai.
iiterposui ctiam nonnulla , quae interpretationem speetarent, quibus id quidem effici non
t locus instumqne pretium in cognitione linguae, literarum, sacrorum, publicar privataeque
ur : quae res infini ti operis fuisset : quamobrem in plcrumque substiti , ut quae ad Festi
t cum aliis grammaticis comparandam faecrent, breviter annotarem. Qua in re rariora tan
in interpretum nominibus insiguivi, qui ea primi protulerint: omnia autem, quae attuli, denuo
lector facile intelliget 2).

i provinciae meae pars, ut corum nomina laudem, qui me in boc satis molesto opere sublevairndtsiique mrita, quae maxima sunt, supra iam pracdicavi : sed ad bos proximo accessit
ctus amicus, cuius egregium acumen nunquam non suspiciam. Hie cum in editis libris pcrs tractasset, in scbedulis ad me missis de aliis non paucis scntenliani siiam mecum communi'ploris sacpe me confirmatum, sacpe ctiam promotum videbam. Apposui autcm ex illis schedis
sscntirem, vel ultcrius quacrendum cxistimarem. Etiam Fridericus Osann, vctcris sodalitii
lgrala, quas sibi enotavcrat pliilologorum de Feslo disputationes , earum indicem ad me transitissimuni donum. Quod losepbi Rubino et Rudolphi Klausen scntcntias quasdam e
ncrc potui, debeo ipsorum virorum doctorum beneficio. Grotcfendi Oscae linguae rudimenta,
; meas pervenisse , quam aunotationis supplcmcnta typis impressa csscnt : ac vero nolui suppleDc Parisicnsibus amicis supra dixi, in nostra autem urbe quanquam multa aniinum meum
re polerant, supererant tarnen , qui me et in philologicis Uteris ct vero maxime in iuris civilis
' in Festo, Qu. X, 16, 27.: i/ in
detur.
til iiJicandis vulgalns maxime svllojjas

.*

ailliilnii. Quam in Eun annalihiis saepe ! Mcrulac collcclionem , cam intelligo , quam pott Mcrulam curavit Ern. Spangcnberg ,
Ictue Cclleniii.

'

PRAEFA.TIO.

historia consiliis et doctrina amicc et bnvole adiuvarent; supererant biblotliecae nostrae thesauri, ngens studiorum
nostrorum praesidium , idque ad usus meos ea facilitate accommodatum , quam nunquam non grato animo agnoscam.
Dciiique Albertus Lion et indices verhorum et scriptorum confecit et corrigendarum plagularum difficilem laborcm mecum magna cum diligentia partitus est: qua in re quod nonnulla nos fugerunt, ipsa operis partitio et rci difficultas
in culpa sunt. Sed ne quem ca menda quae relicta sunt fallant, post conspectum compendiorum , quibus usus sum,
illorum indicem continuo subiungendum , et graviore, quae legentem facile impedir possent, sphalmata ab reliquis
distinguenda curavi.

NOTAE ET SCRIPTURAE COMPENDIA.

(|

glossac initiura.

scripture corrupta.

scriptum bonorum librorum pracsidio destituta.

Festi codicis scripture ab Arndtsio relata.

M.

Pauli codex Monacensis.

Gu.

Paul! codex Guclferbytanus (Gu. II. Lindemanni).

boni coild.
rg.

A. Ads.
Scal.

M. et Gu.

vulgata lectio , i. e. ea quae ab A. Augustine inde a plerisqne editoribus propagate est.

A. Augustinus.

) A. Angustini scripturae adiectum earn coniectura esse emendatam signifient.

Ioscplius Sealiger.

Urs.

FuIyus Ursinus.

Goth.

Dionjsiui Gotliofredus.

Dac.

Dacerius.

Linn.

Lindemannus.

Paulus ubi in annotatione adiecto paginae numero memoratur, intclligitur pagina Lindemanni, in meis exemplaribus margin!
apposita.

LXIII

MENDA TYPOGRAPHICA.

V.
context.
VII. annot. col. 1.

19. lege
nit.

Ricardi Lepsii
lectnm
penna
fuisse
dicta*.

jj. 22.

_ 2.
5.
_ 26.

2. 14.

29. context.

7.

30. annot. col. 1. penult. i. q.

37

2. 11.
&
_
_ 2.
9. . Coniptum
40

2. penult. Casinar
47
48. context.
15.
Cuppedia
(quanquam hoc altero loco Linn, duplex pp non indicarit.)
48. annot. col. 1.
4. dele e
56.

I.
9.
lege Sabinorum
0-57.

1.

Olli
1.
60.

26.
pyrrhicbio
2.
81.

1.
7.
Antiq. lect.
96. context.
2.
rerant
9. dele Danielii
99. annot. col. 1.
115. context, nnmeri in margine 10. 15. paulo altins ponendi aunt.
126. annot. col. 1.
. 4. lege ductum
132. context, in marg. 1. dele (98.)
133.

23. lege aggreditur.

134. emend, lect.
1. adde 19. Maes on
144. annot. col. 1.
13. lege I, 2.

L. XIII.
150. in titulo suprascripto

et (non et)
154. context, col. 2. v. 12

coeteri *
155.

11
(et cf. annot. ad Festum Qu. IX, 4, 27. 28.)
annot.
col. 1. . 3. lege nalur numero
156.

2.-25.
Ill, 24.
StucrenLurg
25.
163.
1
J\avius
169. context. 2 3.
nit.
II, 2.
179. annot.
1
L. XIV.
181. in titulo euprascripto
Obbrutuit
186. context, col. 1. . 5.
inferendi*
187. annot.
2.-9.
to."
189. context. 1. 20.
Qu. X, 8.
200. annot.
1. 2.

o*-

r^p.

205.
211.
213.
217.
223.
231.
237.
254.

_ _

262.
264.
265.
266.
270.
276.
277.

280.
281.
301.

_ 303.
_ 310.
.
313.
_ 314.
_ 325.
326.
331.
'343.

352.

355.

362.
388.

emend, lect.
. 1.
annot.
col. 1. 8.
context. 1. IS.
et 218. in titulo euprascripto
annot.
col. 2. v. 15.

2.-7.
context. 2. 25.

1. 12.

25.

lege

dele
lege

adde
lege
adde
lege

26.

Prae tet

HQui-

2. 26.

annot.
2. 14.

context. 1. 4.

in titulo fupraacripto.

context, col. 2. . 25.

annot.
1. 4. adde:
context. 1.-3. et 20.

2. 15. lege
emend, lect.
2.

annot. col. 2. 22.

context. 2. 14.

,
2. 15.

i.

I. 23.
emend, lect.
2.
context, col. 1. 2.
_
1. 12.

2. 10.

1. 33.
annot.
1. 8.
context. 1. 10.
emend, lect.
1.
context, col. 2. 7.
emend, lect.
2.
context, col. 1. 15.

2. 31.
annot.
2. 28.
(oppl. ann. col. 1. .

17. Ploisuma.
II, S.
|| Pectuscum
L. XV.
praecid. porta
pareri
q-nnm
11a-

Veitae
Varges
redimicula."
Qu. XIII, 4.
luit."
eaesulae M. , nt ridetur.
dele *
|,Emancipate.
ins-istebat
||Heservatorcm

*pot kjlon.
nn."
meminerit.
quoque. M.
cibam": et
cu.-ruo."
||"SaWa
. scrautum.
quof
10. quorum
C.f Naetius: "Capesaetf
7. . Capesset topper
torreto."
potest."
Teretinum
lege Antonius . . . Artorius

XLIV

EMENDATIONUM VARRONIANARUM MANTISA.

Certor factus a typographe , paginac spatium bic vacnum relictum esse : usus sum hoc loco commode mihi oblato , quibus aliquot Varronis
sentcntias brevitcr annotarem , quas in meis cxcmplarihus minus emendate legi aut alii monuissent aut ipse vidissem. Apposui autem eas tantum,
de quarum cmendatiori forma liquerc visum esset.
V, 10. . 74. Praestare nunc arbitrer lectioncm Vediovi Saturnoque, ut legi tur in titulo BoTillensi VEDIOVEI PATREI, ap. Orellium 1287.
Idcmqiic placuit, nisi memoria me fallit, Grotefendio. Sic confiunt XII arae, si sumpseris voce, itemque coniungere priores sex cum posterioribus: 1. Opi, 2. Florae, 3. Vediovi Saturno que , 4. Soli, ti. Lunae , 6. Volcano et Summano , 7. itemque Larundae, 8. Termino, 9. Quirino, 10. Vortumno , 11. Laribus, 12. Dianae Lucinaeque consecra tae.
V, 10. . 76.
V, 20. . 100.

Scribendnm esse yfyta, monui in nnnot. ad Paulum p. 97 (73) . grcges.

Servanda esse in fine cnunciationis verba, ut in pleriequc codd. leguntur : et muliereula Pantheris et I. , nisi quod

niulicrculac scribendum , ct significan Pantheridem et Lcaenam meretrices, monuit Rossignol. Journal des Savons 1834. p. 561.
V, 36. . 182.
VI, 7. . 57.

Recte, puto, Gronovius de pec. vet. I, 6. p. 27.: asses libras pondo erant.
Servandum est: infer se eoneinant aliud alii, i. c. alia pars alii.

VI, 7. . 64.

Adserere manum recte scriptum esse in codd. , observavi in annot. ad Paulum p. 25 (21) v. assererc.

VI, 7. . 79.

Sic verba dislinguenda esse, monuit Varges in Rhcnano Philol. Museo T. III. p. 56. : Lucilius scribit de Cretea, turn ad

se milium vencrit sua volntate:

l'Sponte ipsam suapte adduetam, ut tunieam et cetera reieeret."
Divcrsum est indicium La chin a uni in eodem Musco pronunciatum T. VI. p. 117. Disputationem de locis ab eo lr.icl.itis, dc pecore V. . 95. ct
sponsione VI. .69-74., cum ad nniversam Varroniani operis formam pcrlinc.it, nunc omitto , ita tamen ut confitcar hoc certissime ab effeclum
esse , ut in Plauti versibus VI. . 73. adsecue adverbium esse appareat.
VI, 8. . 81.

Scribe: /une crines, capilli descripti quod videtur discrimen.

V. annot. ad Paulum p. 53 (41) v. crinis.

VII, 3. . 47.

amian scribendum esse , monui in annot. ad Paulum p. 21 (18).

VIII, 1. . 2.

De huiusccmodi multiplici natura rectissimc scripsit Spengel. in Seebodii et Iahnii Annal, philol. a. 1834. T. XI. p. 11.

VIII, 1. . 10.

pcrperam dicatur in perp. declinatur mutandum esse, concedo monitus a Spengelio ib. p. 10.

VIII, 31. . 43. sed ut videantur, quae sunt quoiusmodi sinl, intelligo nunc scribendum esse, quam minima literarum in codd. scriptarum
mutationc. Cf. Spengel. p. 11.
IX, 40. .67.
Spengel. p. 13.
IX, 45. . 74.

vinum quod Chio , aliud quod Lesbo , sie ex regionibus aliisi quarc ipsa dicuntur nunc melius ungenta, probabiliter

Item ab huiusccmodi dissimililudinibus coni. Spengel. p. 11.

Quae idem vir doctus molitus est, ut Varronis sentcntias

VIII. . 1. 2. 9. IX, 62. ad teveriorem normain dicendi revocaret, de lis disputare longum et ab hac subitaria opella alienum est.
X, 3. . 46. septumos dies qui observant, quarto die ideo etc.: ita haec distinguenda esse, monuit Herrn. Schmidt Doctr. temp, expos,
histor. P. II. p. 19.

excerpt*

ex muri s

festi

de

sicxificatioje verrorum.
EPSTOLA 11 111 1TIS AD REGEIVI.
JJivinac largitatis muere sapcnta potentiaque pracfulgdo Domino Rgi Carolo regum suMimissimo Paulus ultmus
servillas. ( 9 Tcf-t
5
Cupiens aliquid vestris bibliothccis adderc, quia ex proprio perparum yaleo, necessario ex alieno nudiavi. Scxtus
denique Pompeius Romanis studiis affatim eruditus , tam sermonum abditorum , quam etiam quarundam causarum origines
aperiens , opus suum ad viginti usque prolixa volumina extendit. Ex qua ego prolixilatc superfina quaeque et minus
necessaria praetergrediens et qnaedam abstrusa pcnitiis stilo proprio cnuclcans, nonn tilla i la , ut crant posita, relinquens,
liaec vestrae celsitudini legendum compendium obtuli. In cuius serie, si tarnen lectnm ire non dedignabimini, quaedam 10
secundum artem, quaedam iuxta etymologiam non inconvenienter posita invenietis, et praecipue civitatis vestrae Romulcae,
viarum , portarum , montium , locorum tribuumquc vocabula diserta reperictis ; ritus praeterea gentilium et consuctudines,
varias dichones quoque poetis et historiographie familiares , quas in suis opusculis frequentius posuere. Quod exiguitatis
munusculum si sagax et subtilissimum vestrum ingenium non usqucquaquc rcpulcrit, tennitatem mcam vita comit
ad potiora excita bit. Vale.
15

LIBERI.

(2)

Augustus locus sanctus ab avium gestu, id est quia ab avibus significatus est, sie dictus; sive ab avium gustatu,
quia aves pastac id ratum feccrunt.
1. 2. Excerpta ... verborum] Haec est libri inscriptio in bonis
coiU. , id est in Monacensi (51.) et Guclferbytano secundo (Go.).
10.
kaee] hoc Lindemannus ex nno detcrioris notae cdice. At haec sunt
enucleata ilia et relicta, ut crant posita.
11. non inconvenienter
posita] posita non inconvenienter Lino, ex Go.
13. poetis]
poematis 51.
15. Vale] om. Gu.
il. Augustus] Suetonius OctaT. 7.: Postea Caesaris ct Acinic Augusti cognomen assumpsit: alteram, testamento niaioris avunculi ; altemm Munatii Planci sententia: , quibusdam censentibus, Itomulum
appellari operiere , quasi et ipsum conditorem Crbis , praevaluissct, ut
Augustus polius voearetur, non tantum novo, scd etiam ampliore cognomine, quod loca quoque religiosa, et in quibus augur ato
quid consccratur, augusta dicantur, ab auctu, vel ab
avium gestu, gustuoe, sicut etiam Ennius docet, seribens:

Augusto augurio postquam inclua condita Roma est.

Verba inde a quod loca usque ad Koma est suspecta visa sunt Cannegietero , Oudendorpio , Erncstio, ac Fr. A. Wolf, assuta ca pronuncian!
ex Paulo, Fcsti epitomatore. At saltern, cum, quae Suetonius aflcrt,
Pauli excerptis pleniora sint, ea vel ex Festo, ut censet Lindemannus,
vel ex ipso Verrio ab interpolator desumpta esse, statui debebat.
Ncseio tarnen , an ipse Suetonius baec e Vcrrii libris apposuerit , gram
maticus bomo et qui etiam in aliis operibus Vcrrium secutus est. Diomedes I. p. 362 P.: Inchoavi ab inehoo. . . . At Verrius et Flaecus
in postrema syllaba adspirandum probaverunt. . . . Tranquillas quoque
his assentiens, libelle suo plenissime aedem incohatam ita disseruit. Cf.
Casaub. annot. ad Sueton. Caesar. 46. Alia exempla Vcrrii a Suetonio
iisdem verbis exscripti attulimns in Psaef. cp.II. .1. Cnr \ errius cabulum Augustus ex omnibus primo loco posucrit, quacsitum est in
cadem . cp.II. .2.
quia] qui M.
18. ratum feeerunt]

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

_1_

5
X
jr(3)
10

15

(2)

Augur ab avibus gercndoque dictus, quia per cum avium gestus cdicitur ; sive ab avium garritu , unde et augurium.
Auspicium ab ave spicienda. Nam quod[ nos cum praepositionc dieimus aspic io, apud veteres sine praepositione
s p ici dicebatur.
Affcctare est pronuin animum ad faciendum habere. .
Arm i Un m vas vinariimi in sacris dictum, quod armo,: id est humero , deportetur. . .
- .
Aerarii tribuni a tribuendo aere sunt appellati. i u m sane populus Romanus in aede Saturni babuit.
Apricum locum a sole apertum a Graeco vocabulo (pixq* appcllauius*, quasi a<pQtxr, id est sine horro re , videlicet
frigoris ,)unde ctiam putatur ct Africa appellari.
Am en a dicta sunTToca, quae ad se amanda allcjant , id est trahant.
"
Affecta femina vcl in bonam partem dicitur, velut honorata, vel in inalain, quasi ad cxtremum periculum adducta.
Aquagium- quasi aquae agium , id est aquaeductus appellatur.
Aquaelicium dicitur, quum aqua pluvialis remediis quibusdam elicitur, ut quondam, si creditur, manali lapide in
urbem ducto.

Aqua dicitur, a qua iuvamur.

Aqua et igni tajn. interdici solet damnatis, quain accipiuntur * nuptac, videlicet quia bac duac res bumanam vitam maxime

augrale esse verbum, os tendit Gothofredus, compara to Cicerone de dir.

I, 39. II, 38. , ctiam Suetonio Calig. 58.

4
1 . no avibus gerendoque] idem veriloquium proponilur a Servio in
Virgil. Ac. V, 523.
2. sine praepositione] M. et sic Lino, sine
a praepositione vg. , id est ante Lindcmannum.
3. spicio] boni
codd. speeio deteriores, speeio Labet Varro de L. L. VI. . 82. : eaque
forma baud dubic antiquior : degeneravit tamen iam apud antiques
scriptures in spicio , vocal! litera in composite tantum, sed ctiam in
simplici verbo violate, cuius formac multa exempta profer Fcstus Qu. XV,
4. p. 140, 29. Urs. v. spielt, et Qu. XV, 19. p. 151, 29. . spciunt.
5. Armillum] plura de hoc urceoli genere Nonius p. 74, 13. et 547, 15.
ed. Mercer. Glossaria Labbaei (in Tbesauro H.Stephani bondin. . III.
p. 201.): Armilimn, oxtvoc: corrige Armillum. Placidus in Glossis apud
Ang. M ai um , in Classic. Auct. e Vatt. codd. editorum T. III. p. 432.:
Armillum vas vinarium : unde anus ad armillum, ex ipso Festo, ut apparet. Isidor. Gloss, ap. Gothofred. p. 4. : Armillum erater, vas vinarium.
De hoc proverbio: Anus ad armillum docte cgit New,.
armo id
est humero] cf. Paulus p. 3. cd. Lindem, v. arma , p. 4. v. arm i la ,
p. 21. v. annulas.
6. Aerarii tribuni] cf. Varro de L. L. V.
. 181.
Aerarium] cf. idem V. . 183. Conjunxi banc notitiam
cum acrarioram interpretation , cum voc. sane, quo utramque Paulus
collig.it, clare ostendat, Festum haec fere scripsisse: Aerarii tribuni a
tribuendo aere s. a. Nam Stipendium olim aes militare dicebatur, quod
P. R. antique tempore aere tantum utebatur. Aerarium sane etc.
7.
*l"'x'/J 'crips!. ifQUtjt vg. Lino, frieis boni codd., quod per Ilacismum e

VQxijf, non e tptx ortum est. Sed genitivus ferri nequit.

appclla
mus] Lmn. appellatur boni codd. ct vg., ita ut post voc. apertum intcrpungatur ; sed bac intcrpnnctionc structura parum expeditur.
utfQixrtq\
scripsi. fricis boni eodd. tfixtj alter Guelferbytanus habet, ut vg.
scribebatur. ilvcv <pnixrq l.nn. , ut est in yett. cdd. Sed additum quasi
os I cudi I, novum vocabulum Graecum fingi. Quanquam apud Servium in
Virgil. Aen. V, 128. legitur: apricus urtv iflxT/, sine frigore: inde et
Africa, quod est ealidior.
8. ef] cum vg. omittatur, e bonis codd.
rcstituit LiitD. , sed parum apte cxplicat vernaculi verbis: auch sogar.
Convcnientius crit Pauli sermoni , etiam ad totum membrum rclativum,
et ad solum voc. Africa trabcrc.
9. Amoena] hoc , quod Paulus
habet, veriloquium Isidorus Origg. XIV, 8, 33. Varroni tribuit, Verrio
autehi plane aliud , quod sine numere sint . . quasi amunia. Facile in
tclligitur, ipsum Vcrrium ct Festum utrumquc etymon posuisse, sed Pau
lin prius tantum, quod ipsi probabilius vidcretur, excerpsisse. Vcrrium
scquitur, non laudato nomine, Scrv. in Virgil. Aen. VI, 638.
10.
Affecta] Linn, e bonis codd. affectata deteriores, quod Scu.. probavit,
propter Plautinum versum, in Rudentc II, 4, 5. Sed buius ct lectio et
sehtcntia nimis incerta , nee Festi interprctatio Plauti verbis convenire
vide tur.
11. Aquagium] vocabulo utitur Pomponius in Digest. VIII,
3, 15. XLIII, 20, 3.
12. remediis quibusdam] id est caercmoniis
Etruscis, de quibus dixi Her. Etrusc. IV, 8, 2. T. II. p. 340.
manali
lapide] cf. Paulus p. 95. v. manalcm. si creditur Chrislianum epitomatorcm arguit.
14. aqua] de huius voc. i-lvino paulo minus inepte
Varro de L. L. V. . 123.
15. accipiuntur] corr. Lrsinns , com
paralo Scacvola in L. Seja. D. dc donat. inter vivos (Digest. XXIV, 1,

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

(3)

LIBER I.

continent. Itaqne fanas proseculi redeantes ignem supergradiebantur aqua aspersi 5 quod purgations genns vocabant suffitionem.
Axitiosi factiosi dicebantur, quum plurcs ana quid agerent facercntqtie. Axit autem antiques dixisse pro egerit, ma
nifestum est; unde a xi te s mulicres sive viri* dicebantur una agentes.
Alites volatil auspicia facientes istae putabantur: bateo, sanqiialis , immusulus, aquila , vulturins.
5
Axa 111 en ta dicebantur carmina Salinria, quae a Salus scenlo tibiis cancbanliir, in universos lioinin_cS"f composita. Nam
in deos singulos versus facti a nominibus eorum appellabantur , ut Ianuli , liiiionii , Minervu.
Axis, quem Graeci ova dicunt, plurcs habet significationcs. Nam et pars cocli scptcntrionals , et stipes teres, circa
quem rota vertitur, et tabula sectilis axis appellatur.
Ador larris genus, edor quondam appellatum ab edendo, Tel quod aduratur, ut fiat tostum , nnde in sacrificio mola \q
salsa elliriliir.
Adoriam landein sive gloriam dicebant, quia gloriosum eam patabant esse, qui farris copia abundaret. *"-! > i'-<3
Arma proprie dieuntur ab armis , id est bunicris, dependentia, ut scutum, gladius, pugio, sica: ut ca, quibus procul
tela.
proeli
66.):

Virgini . .

die nuptiarum,

priusqnam ad enm transiret,

et

priusquam aqua et igni aeeiperetur , id est nuptiae eelebrentur, oplulil

deten ureos dono,

aetipiunl codd. Limd. : millo sensu.

De ritu lio

universa numina com. Grauert in Anal. I. p. 60 aqq.

M., ut . ficti Lut, cum Go. et aliis codd.

quod retiere raalui , quam lanunlii lectionera vnlgatam , quam nulla

nuptiarum cf. irr de L. L. . . 61. et quae ibi annotavi , practrrea

analoga dfendit, in contexto retiere.

Ovid. F. IV, 791.

anuales ant lanuarii poscit.

Statius in Silv. I, 2, 4-6. Paulus infra p. 66. . facem.

Plutarch. Qu. Rom. 1.

videlicet quin hae dune res . .] Vcrrio in
.symbolics bac doctrina plane conven! t cum Varrone , qui 1. 1.: Igitur
duplex enusa nnseendi ignis et aqua ;

ideo ea nuptiis in limine ndhi-

7. facti]

Ianuli] boni codd.,

Nam Latinac linguae ratio ant

8. pars eoeli septentrionalis] cf.

Varro de L. L. VII. .74.

stipes] cf. Festus Qu. XIV, 19. p. 123,
8. v. stipes.
10. Ador] cf. Nonius p. 52, 20. M.
edor . . .
ah edendo] confirmasse banc sentcntiam Vcrrium puto Ulis , quae apud
Plinium N. H. XVIII, 7, 11. . 62. leguntur: Populum homanum fan*

benttir quod eoniungit.

tantum ex frumento CCC annis usum, Verrius tradit.

1. supergradiebantur] M. et Limd. supergrediebantur vg.
suffitionem'] cf. Paulus" p. 87. . laureati.

2.

3. Axitiosi] cf. Varro de

cf. Festus Qu. VIII, 21. p. 169, 13. . mola.

codd., quod rctinui, non quod dc ratione a Li.vd. proposita mihi persua-

L.L. VU- .66., cuius libriiriiin lectio varians, quamvis corrupta, il lain

sum esset , sed ne quid vctusti obliteraretur.

toc. formam veram esse confirmt.

p. 59, 11. M.

quos Liso, e Gd.

untiquos dixisse] dixisse nnti-

4. axiles] corr. Scal. comparata glossa Labb. :

adoreaux Tg. cf. Non.

Scal. Glossario , quod postea Labbaeus edidit , bacc

affert- Adoriosus kSoSo /; ucfouvtx^c; /, quae acute sic

Axitas (quod mutt in Axites) dnortiiOfiuTixiii. axles Gv. axies vg. axiles

refingit- Adoriosus Viioto, < .

e libris affert Goth.

Apparet, glossarii auctorem ipsum Festum tractasse.

viri | corr. Scal. dii codd.

5. Alites] cf.

mola snlsu]

12. Adoriam] boni

Ador, vint], w /.
Placidus in Glossis,

Festus Qu. X, 13. p. 178, 15. . oscincs.

sanqualis] cf. Festus Qu.

editis ab Ang. Maio in Classic. Auctor. e Vatic, codd. editorum T. III.

XV, 19. p. 151, 2. v. sanqualis porta.

immusulus] Go. Li.id. t'n-

p. 429.:

musulus M.

De hoc cf. Paulus p. 83. 84. vv. immusulus et mmussulus.

Adoren, laus de adore, id est laus beltien.

Adoria, gloria vel bona fuma.

Et idem p. 432.:

13. Armn] consentiunt Servius in

vulturius] Go. vulturus M. volturius Lino, e deteriori cod., contra Pauli

Virgil. Aen. IV, 495.

morem. V. p. ICI. v. Vulturnaiia.

. anaxare (vg. axare), et glossarium Cyrilli apud. Labbaeum : axamenta

Fest. Qu. XVI, 8. p. 192, 11. leguntur.

nrmis, id est humeris] cf.
Paulus p. 2. . armillum.
ut] boni codd., ut Aldina. et Lind, ex

oW/o inl fri'oti* 'HqaxUove ,

nno cod. malac notae , interpunctionc ante hoc toc. sublata.

6. Axamenta] cf. Paulus p. 8.

quae post Turnebum Advers. XXII, 24.

Scal. in bunc Pauli locura ampio commentario instruxit.

tur] corr. Dacerius , ut Gutbcrleth de Salus p. 114.
eomponebnntur codd.

cnnebnn-

enntabantur Lime.

homines] non dubito Festum scripsisse deos,

at univcrsi dii singulis opponcrentnr.

Illud tarnen omnes codd. et edd.

Iiidor. Origg. XVIII, 5, 2.

Tideo, quae esse possit gramiuatici sententia.

Eadem fere infra in

Ita non

Vg. scribebatur: et ea

quibus prope proeliatur: sicut lela,

quibus procul, quae corruptissima

sunt et codd. fide rrprobata.

14.

tela] nam tela Verrius putavit

proprie sola missilia die. V. infra Qu. XVI, 8. p. 192, 8.

A*

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(*)

(4) Ar m i ta diccbatur virgo sacrifican, cui lacinia togae in humcrum erat reiccta. Legibus ctiam Lanrcntum sanctum est,
ne pomum ex alieno legatur in annum, id est, quod humeri onus sit.
Armentum id genus pecoris appellatur, quod est idoncum ad opus armornm. Invenios tarnen feminine armentas
apud Ennium positum.
5 Album, quod nos dicimus, a Graeco , quod est Ayr, ^est appellatum. Sabini tarnen alp um dixerunt. Uncle crcdi
potest, nomen Alpium a candore nivium vocitatum.
Albes a scuta diccbantur, quibus Albenses, qui sunt Marsi generis, usi sunt. Hace cadem decumana vocabantur, quod
essenj amplissima , ut decumani ductus.
A 1 b i n a agcr trans Tiberim dicitur a luco Albionarum , quo loco bos_alba sacrificaba tur.
10 Albula Tiberis flnvius dictas ab albo aquae colore; Tiberis autem a Tiberino Silvio, rege Albanorum, quod is in
exstinctas_ est.
Ambo ex Graeco ductum videtur , quod illi a/tyt dicunt.
Am I) actus apud Ennium lingua Gallica srvns appellatur.
(Am pracpositio loquelaris significat circum, undc supra servus ambactus, id est circumactus' dicitur.
15 Ambest ita tcrtiae personae verbum est, ut nullam aliam liabcat dcclinationem.
(5) Ambcgni bos ct verbix appcllabantur , quiln ad eorum ntraqne latera agni in sacrificium duccbantur.
Ambidens sive bidens ovis appellabatur , quae superioribus et inferioribus est dentibus.
Ab emito significat demito vel auferto. Erne re enim antiqui dicebant pro acciperc.
1. Armita] Lind, e bonis codd. rmala vg. In talibns reluis fi il im
Codd. scijiii malui, qnam analogiam niinis incertain.
virgo] intelligilur a Sexe. Maxima virgo Vcstalie.
in. humerum erat reieetd]
conferenda sunt, qnae de cinclu Gabino Scrr. in Virgil. Acn. VII, 612.
9. ne pomum ex alieno legatur in armum] In Germanorum iioribiis simill nia observari (interdicitur: in den buten, in die erme, in den sehoss
tniden), monet Iacobus Grimmins noster in Anliqq. inris German,
p. 554. Quae autem Graccis legibus afferuntnr: x toi" uXXotqov /iov y.an-iv tfiri// fi?) i;in/cni nuiroi , ca Scal. finxit, nt Laurentum
legem Graeca interpretatione dilucidarct.
3. Amientum] melius
Varro de L. L. V. .96. Utranique ctymologiam, ab armis et arando,
coniungit Isidor. Origg. XV, 1, 8.
armentas apud Ennium] versu m
affert Non. p. 190, 20. M.
5. X<pv] scrips!, alphon Gu. alfon
M. itXifov vg. Xq Linn, e deteriori cod.
] om. Lind, cum Gu.
6. Alpium a* candore nivium] aliter Isidor. Origg. XIV, 8, 18.
7.
Albesia] i. c. Albensia. Alia bnius scribendi rationis exempla v. apud
Paulum p.6. V. Allicsis ct p. 15. v. amneses. Cf. Pkaef. IV, 3.
Al
benses] v. Varro de L. L. VIH. . 35. et p. XLVII. e Charisio p. 81 P.
decumana] cf. Paulus p. 54. . decumana ova.
9. Albiona] boc
solo teste nota.
10. Albula] cf. imprimis Varr de L. L. V. . 30.
dictus] dietus est Lind, e Gu.
Tiberis] eadem Paulus etiam infra
p. 155.
Tiberino] vg. Tiberio boni codd.: sed illud Varro et Pau
lus inferiore loco babent. Cf. Lit. I, 3. Dionys. I, 71. Auct. de orig.
G. 1t. 17.
13. Ambactus apud Ennium] Glossarium Labbaei : Am

bactus SovXoe /&, t "Ewioe.

lingua Gallica] consentit Cae
sar . G. VI, 15., quanquam non disertis verbis testatur, ambactos eo
nomine dici a Gallis. De Germanica eius vocabuli (andbahts) origine
V. lac. Grimniius in Grammat. German. T. II. p. 211. et in Antiqq.
iuris German, p. 304. Errores , in quos nunc non facile quis incident,
notare supersedeo. Vermis ipse praeter Gallicam voc. originem exposuit
vcriloquium Latinum , quod si verum esset , ambactus non servum , sed
libertum significaret. Ex_$o_ .Paulus singularcm fecit titulum.
14.
Am] cf. Paulus p. 1 5. vv. amnis ct amtermini , p. 18. v. amsegetes.
praepositio loquelaris] i. e. quae per se non subsist!, sed cun loquelis,
ut interprelatur Scal.
15. Ambest] i. e. ambedit. ISoiiium v. eoniest
p. 81, 9. M. contulit Goth.
16. Ambegn] Lind, bonis codd. umbigni vg. ambiegna bos est apud Varron.de L. L. VII. .31., ubi Turnebus ambegna poncbat, quae forma analogiac sane convenientior est.
Diversa plane et nova de ambcgni s ovibus Fulgen ti us, qui dicitur, p. 560,
6. cd. Mercer.
verbix] M. verbcx Gu. vervex vg. Linn. Antiquum
esse ilium scribendi modum, salis constat. Etiam berbex in bonis codd.
scriptornm repcritur. Cf. annot. ad p. 36. v. cantberius.
17. Ambi
dens sive bidens] amplius buins voc. et originem et usuin tractat Gclliue
N.A.XVI.6. Cf. Macrob. Sat. VI, 9. Serv. in Virgil. Aen. IV, 57. VI, 39.
t Paulus ipse inferius p. 27. v. bidental, ji. 28. v. bidentes, p. 29. v. bovem
bidentem.
18. Abcmito] propter ordincm literarum adducor fere ut
staluam Ambemito in Festo fuisse. De alio rariori composite suremit
Paulus p. 140.

(S)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM. LIBER I.

Ambarvalcs bostiae dicebantur, quae pro arvis a dnobus fratribus sacrificabantur. (

Amburbialcs bostiae appcllabantur, quae circuin trminos urbis Romae ducebantur.
in bu s tu s circumustiis.
Ambitus proprie dicitar circu tus aedificiorum patens in latitudinem pedes duos et sentissent , in longitndinem idem
quod aedificium : sed et codem vocabulo crimen avaritiae vcl aflectati bonoris appcllatur.
5
Adolcscit a Graeco A&yaxw*, id est accresco, venit. Unde fiunt ailullus, adulescens 5 altare, eo, qnod in ignis
cxcrcscit ; et exoletus , qui excessit olescendi , id est Crescendi , modum ; et inolevit , id ^st crevit.
Altara sunt, in quibus igni adolutur.

1. Ambarvales . . . saerificabantur] on, M. Vg. addebantur posthaec : Ambarvalis hostia est, quae rei divinae causa circua arva ducitur
ab iis, qui pro frugibus faciunt. Haec snmpta sunt ex Macrobio Saturn.
Ill, 5.: Ambarvalis hostia est, ut ait Vom peius Festus, quae et
quae seqq. iisdem verbis concepta. Posthacc Festum exposuissc neecsse
est, qui i sacerdotes f'iierinl, qui pro frugibus faciebant. Hace autem
cum illis Paulus in nnam enunciationem coniunxit.
a duobus fra
tribus] a duodeeim fratribus coni. Ant. Augustinus, quanquam idem etiam
aliain prnponit coniecturam: et frugibus, propter Macrobii locnm, de
quo dictum est.
Duodeeim fratres intelligit Arales , qnos duodeeim
fuisse, multi testantur. At nolui, testimonio correcto de quaestione decide.re, quae quam diilieilis et ancvps sit, e Marinio Atti de frat. Ar
vali Proocm. p. XXIX. cognosci potest , collate etiam Vossio in Virgil.
G. I, 345. Nrmpe pblicos illos sacerdotes , qui fratres Arrales dicuntur, unquam Ambarvale sacrum fecisse, nee scriptor quisquam, nee quae
supersunt Acta eorum ostendunt, ut iam vcrisimilius sit, ruri in singulis
pagis id sacrum a patribusfamilias ta factum esse , ut aliquod par fratrum ad hostias mactandas eligercnt. Quod sacrum Strabo V. p. 230,
pontfices (Ifofiri/^oyuq) facer dicit in vctustis terminig agri Romani,
id non esse embrrale , sed amburbiale apparel , ita ut pro ftpuoviav
scribendum sit dftovulay , nisi ipse Strabo Dominum eorum similitudine deceptus est. Io. A. Hrtung, de religionibus Roman. T. II. p. 5.,
cum apud Paulum pro duobus scribi iubct duodeeim , non attendit ad
ea, quae Augustini coniecturac obstant.
2. Amburbiales] Ambarva
les M., aperto errore. Sert us in Vrgl. Bncol. Ill, 77. postqnam de
ambarvali sacrificio dixit, pergit: Sieut amburbale (corrigitur amburbiale)
vel amburbium dieitur sacrificium, quod urbem circuit et ambit victima.
Cf. Paulus inferius p. 15. . amtermini.
ducebantur] vg. dicebantur
boni codd. , nisi quod in M. u supra positum est.
4. Ambitus]
Yarn de L. L. V. . 22.: ambitus circuitus , ab coque XII tabnlarum
interpretes ambitus parietis circuitus esse describunt. Quae Isidorus Origg.
XY, 16, 12.: Ambitus inter vicinorum aedificia locus duorum pedum et
semipedis ad circumeundi facultatem relictas, cl ab ambulaudo dictas,

ea omnia ex Fcsto fluxissc apparet, cd ex inferior! loco p. 14, De ipsa

re cf. Cuiacii Observv.1,4. XIX, 21. et quae Con.hic affert.
pedes
duos et semissem] ad eandem rem pertincre haec Volnsii Maeciani de
asse et eius partibus (in Graevii Thesauro Ant. Rom. T. XI. p. 1708.):
Lex etiam XII tabb. argumento est, in qua duo pedes et semis sestertius
pes vacatur , vidit A. . V. Dirksen de XII tabb. p. 466.
m
longitudinem] post hoc toc. Limb, lacunae signum apposait, quod modus
longitudinis exciderit, nisi forte (ut ait) putes hune esse verborum
idem quod aedificium lensum : in longitudinem eadem est mensura, qua
aedificium. Ac sane aliter haec verba intelligi nequeunt, nam ambitus,
quo insulae inter se distinebantur, nulla esse poterat longitude nisi aedi
ficiorum , sicut etiam Paulus p. 14. . ambitus solam latitudinem , non
longitudinem eius dfinit. Sed idem accusative casu positum est, ut sit
pro: eandem mensuran, totidem pedes.
6. aUd/faxu] coniectur
scrips!, oaliso M. aliso Gc., ex quo Lise, fecit uu, Uteris convemicnter, modo etiam significatni verbi aceresco conveniret. / vg.,
quod ridiculo errore ex uXaijoxa natum esse videtur. tl).oxu> etiam
Dac. in mentem venit.
aAileeen] boni codd. adolescens vg. Linn.
altare] aliud bnius voc. veriloquium Paulus postea posuit, melius infra
p. 2i. v. altara. Singularem altare Paulus vel Festus intulit , Vcrrium
eo usum esse, non credibile.
7. iaiolevif] cf. Festus Qu. XIV, 13,
p. 117, 19. . sbeles. Nonius p. 58, 21. et 247, 27. v. adolcre. Caeterum Lin, -horum verborum etvma longius arccsscre videtur, neque
persuade!, verborum adoleo, id est odorem facio, ab radie OJ, et ado
lesce , abolco, deleo (i. e. de -oleo), inoleo, subolcs , quorum radix
OL, cum Gracco proximo cognata est, eandem esse stirpem ct originem. Probaverim potius indicium Docdcrlin. Synon. T. IV. p. 2a3.
8. Altara . . adoletur] significatur summa arae pars , in qua tura cremaatur: de qua signification diligentcr cgit G. Freund, in Lex. L. L.I.
p. 226. Cf. quae in eodem opere p. XLVII sq. a Grolcfcndio expsita
sunt Glossaria Labb. : Altarium, (X,[la>fil<; , ^. &vaMOTn,ov.
igni] scripsi. igne Liud. e Go. ignis M ut vg. Sane apud podas
flammis arae vel tura adolcnfur, nun Dammnr in ans.

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(*)

Aliata antiqul dicebant pro aliter, ex Graeco i Xkolmg transferentes. Hinc est illud in legibus Numae Pompil : Si
quisqnam aliuta laxit, psos Iovi saccr esto.
As tu apud poetas astuliam significa t, cuius origo ex Graeco, ab oppido, aaxv, dedneitur, in quo qui conversait assidue
'
sint, cauti atque acut esse v idean tur.
() 5 A Ige ex Graeco ducitur, id est dolco, ut sit frigus dolor quidam membrorum rigore collectus*.
Ast significat at, sed, vel autem.
Anus dicta est ab annorum multiludine , quoniam antiqui non geminaban t consonantes; vel quod iam sit sine sensu,
quod Gracce dicitur vovg.
Ainussim regula riter, tractum a regula, ad quam aliquid exacquatiir, quae amussis dicitur. Quidam amussim esse
10
dicunt non tacite, quod muttirc interdum dicitur loqui.
Adgrctus, apud Ennium "adgretus fari", pro co^quod est adgressus, ponitur, quod verbum venit a Graeco ... surgo.
Agnus ex Graeco fivg deducitur, quod nomen apud maiorcs communis erat generis, sicut__et^lupus , quod venit ex
Graeco Xvxog.
Acgrum ex Graeco viyov appellator; a quibusdam putatur a voce doloris appellari, quod est a.
15 Annus ex Graeco venit, quem Uli vvov dicunt, et quod nos tri m um, illi dicunt tqUvvov.
Altcrum Sinnius ait idem significare, quod apudGraecos 'neov. Quidam vero ex utroque esse compositum kXog et 'tsQog.

1. id XXoiae] Limo, Guelferbytano altero, atlalius M. ad allies,

sec. manu a allies, Ge.
Pompil] Gu. Pompil vg. cf. l'un.
IV, 3.
2. quisquam] Lino, e bonis coild. quis vg.
ipsos] M.
ut v(j. ipsus Ge. Illuil temporibus priscis conrenirc constat.
Iovi
sacer] vg. Iovis acer boni codd. lovis sacer Lino, e deteriori. Consue
tude in bac formula dalivum casum postulat. Cf. leges regias infra a
Fcsto positas Qu. XI, 8. p. 40, 10. v. plorare.
3. Sorv] vg. astu M.
nsli (ii .
4. cauti atque acut] Fcstug fortasse scripsit culi atque
astuti , ut comici eatns et eallidus coniungunt,
5. frigus] rccte
dfendit I.iad. ab emendandi conato , juo Bonaventura Vulcanius algor,
Doedcrlin. Synon. T. III. p. 90. algor, frigus proposuit. Non bum , sed sensum explicat , propter quem frigus a dolore dici possit.
collectas] tiirr. Vulcanius, Scal. in mg. , Lino. coniectus codd. vg.
teneretus babet Gesner. in Thcsaur. Latin. T. I. p. 246.
6. vel]
M. ut Tg. om. Li m>. , ut videtur, cum Gu.
7. non geminabant
consonantes] bac re grammaticus noster saepc in expediendis vocabulorum
originibus utitur. V. Paulus p. 16. v. ab oloes. p. 20. v. aulas. Fcstus
I Qu. IX, 7. p. 7, 6. v. Mutas, et Qu. XIII, 29. p. 101, 29. . solitaurilia , qui quod Ennium boc mutasse narrt , id tituli confirmant , in quibus geminatio liquidarum ct sibilantis litcrac post medium sextum sacculum usurpar! coepta est, scd ita ut etiam simpliccs pro geminatis ad
scptimum usque saeculum medium non raro ponerentur, ut in lege
Servilia adesc , iouserit.
8. quod] Lin, bonis codd. qui vg.
trove] Libo, nui Gc. (de M. nihil traditur). oi'c Tg.
9. amus
sim] cf. infra p. CO. . examussim. Non. p. 9. 6. v. examussim. Quae

Placidus in Glossis apud Malum p. 436.: yimussis , regt[lae vcl tabulae,

quibus utuntur artifices ad saxa: unde adverbium diximus examussim,
ex ipso Festo ducta sunt.
1 1 . adgretus] boni codd. adgrettus
(non adgretus) vg., et sic Liad, deteriori cod. Lipsiensi. Sed V. D.
non rccte a fide librorum descivisse , intclligitur statim collate Paulo
p. 58. v. egretus. Ac dubitaverim cquidem omnino , an nunquam T in
participio apud Romanos geminatum sit. Nam niulnc litcrac multo difficilius geminabantur , quam liquidac et S.
adgretus fari] in Ennii
Annalihus I, 138. apud Mcrulam (ex ed. E. 8.).
a Graeco . . .
surgo] a Graeco surgo boni codd. a Graeco uyQii vg. a Graeco iyilou
surgo Limi. e cod. Berolincnsi, quod certe iyUooiiat vcl tynofiui esse dcbebat. Infra p. 58. cgrclus et adgretus ex Graeco sunt ducta , a surgendo et profieiscendo. Intclliguntur Gracca verba 'ynto&ai et yigeoS-ai..
12. communis erat generis] Scal. e Numae legibus compart:
muira caedito , et agnum feminam, apud Fcetum Qu. X, 5. p. 174,25.
v. opima spolia, et Paulum p. 121. v. pcllices. Hic tarnen meliorcs
libri agnam feminam babent. euf et lupus] de lupo femina Fcstus
Qu. VIII, 32. p. 172, 18. v. malo cruce et p. 96, 16. v. recto fronte.
13. ivxoe] >/ lxo corr. Scal., sine necessitate.
14. viyoor] M. ut
vg. anigron Go. Illud nomen constat ab Oppiano aliisque poetis pro
dici.
] Liso, bonis codd. a* ai vg.
15. 'rror] boni
codd. i'voy dcterior. Utramquc formam agnoscunt grammatici Grae.
"Evoc vctus, practcritum significat, ut J'to Latinum vtus cet. Itaque
annus a Graccis certe a diuturnitate dictus est.
16. iXot et tiqo]
melius Doricum ilifao comparasset.

; t

(6)

DE SIG.MFICATIONE VERBORUM.

LIBER I.

Alter et pro non bono ponitur, ut n auguras altera quum appellator avis, quae jutique prospra non est: sic alter
nonnunquam pro adverso dicitur et malo.
A Hies is dies dicebatur apud Romanos obscoenissimi omiuis , ab Allia- fluvio scilicet, ubi Romanus fusus a Gallis
exercitus est.
Allecti* dicebantarjajradJRomanos, qui propter inopiam ex cqncstri ordine in senatorum sunt numero adsumpti. Nam 5 (')
patres dieuutur , qui sunt patricii generis ; conscripti , qui in senatu sunt scriptis annotati.
Altercatio iurgatio.
Alternatio per^vices sucecssio.
Alma saneta sive pulelira, vel alens, ab alendo scilicet.
'
Altellus Romulus dicebatur, quasi alius in tellure, vel quod tellurem suam aleret; sive quod aleretor telis ; vel quod 10
a Tatio Sabinorum rege postulatus sit u colToquio pacis, et alternis vieibus audierit loculusque fuerit. Sicut rniiu
fit diminutive a macro uiacellus , a va fro vafcllus, ita ab alterno altellus.
Al tus ab alendo die tus, alias ab al tit inline altus.
Allcrplicciu dupliccm.
Altertra altcrutra.
15
Alcedo dicebatur ab antiquis pro aleyonc, ut pro Ganymede Catamitus, pro Kilo Melo.
Alica dicitur quod a lit corpus.
Alicariae meretrices dicebantur in Campania solitac ante pistrina alicariorum versari quaestus gratia, sicut bae, quae
ante stabula sedebant, dicebantur prostibula.
Almities habitus almarum rcrum.
20
Alius polie v scandens proximum digitum, quod velut insiluissc in alium videatur, quod Graecc dicitur i).).to&ui.
1. Alter et pro non bono] Ex Latina lingna cvnnuil hic usus, sed
Graecis satis frequenter usurpantur talia, ut 'iiqo (tifiar,
alfer]
M. , ut vg. aliler Likd. e ectt. codd. , nescio quo sensu.
'.'. nonnunquam] vg. in terdum I.i-vd. non indicate fonte lectionis.
3. Alliesis] boni codd. Lisd. Alliensis vg. Cf. Festus Qu. XIII, 1 p. 88, 14.
. religiosus. Accurate de hoc die commentatus est Fr. Lachmann, de
die Altiensi. Gott. 1822.
5. Allecti] Adlecti codd. et edd., ut videtur, oinnes. Sed illud posui propter literarum ordinem, de quo dictum
est in Prakf. II, 2. Allccti iidem appcllati esse videntur qui conscripti,
nam ut Festus infra Qu. XII, 24. p. 64, 25., hos P. Valerius Consul ex
plebe adlegit. Livium autein , II, 2., eadem voce uti , Scal. non
narrt.
adsumpti] Gv. assumpti rcliqui codd.
6. conscripti]
cf. Paulus p. 32. . conscripti , et Festus Qu. XII, 24. p. 64, 22. T. qui
patres.
7. 8. Altercatio . . Alternatio] apparct hace propter synonymiam composite et distincte esse.
9. sancta sive pulehra, vel alcns]
eandem dubitationem testalur glossarium Labb. . alma.
10. Al
tellus] Romuli cognomen hoc solo teste notum , a Naevio , puto , vel
Ennio memoratum.
sive quod aleretur telis] . Lino, non monito
lectore, manifesto errore, nam in edd. antiquis omnibus extant.
14.
Alterplicem] Isidori Glossarium, quale in Gothofxedi Auctor. L.L. edit um

est, non habet, quae Scal. inde affert: Alterplicem, duplicem, dolosum.
Sed in Evccrptis Pithoeanis, ibidem adiectis, est p. 53. AetipUcem, dupli
cem, dolosum. aliis alterplicem i. e. simplieem. Simili errore id voc.
corruptum est in Placidi Glossis , quas Maius edidit p. 435. : Altiplieem, dolosum, duplicem.
15. Altertra] notabilis syncope.
16
Alcedo] cf. Varro de L. L. VII. . 88.
Catamitus] r. Paulus
p. 34. . catamitus.
Mein] y. infra p. 93. . Melo. Partim eadem,
partim alia exempta priscac huius Romanorum inelegantiae in imitandis
Graecorum npminibus , quae vastitatc quadam oris deformabant , leguntur
apud Pauluni p. 16. v. Alumento. Cf. etiam . apluslria p. 9. y. Aperta
p. 19.
17. Alica] id toc. sine aspirationc dictum tradit Verrius
ap. Charisium I. p. 75. P. , quocirca hoc etymon exposuerat.
18.
Alicariae] . Plautus in Pocnul. 1, 2, 54.
dicebantur] M. appellabantur reliqui.
in Campania] ubi optima fiebat alica teste Plin.
N. H. XVIII, 11, 29.
19. prostibula] cf. Paulus p. 124. . prosedae.
20. Abilities] Charisius I. p. 25 P. : Almities wxfatut.
Glossarium Labb. a Scal. laudatum : Almities ; ucx^i t^qnuu.
21. Alius] eadem fere iisdem verbis leguntur apud Pauluni p. 76. .
hallus. Glossae Isidori et Pithoeanae : Allex pollex pedis.
scandens
proximum diyitum] incertum , qua in re , puto in ludo quodam , nam

PAULI DIAC. EXCERETA EX LIB. POMP. FESTI

(7)

-
Alvcoliim tabula aleatoria.
Alva s venter feminae ab alendo dicta. I Est enim feminin! generis.
(8) An gor est animi vcl corporis ruciatus, proprie a Graeco , id est strangulations, dictus; unde_ct faucium dolor
angina vocatur. Plautna : "Vollem me in anginam vcrti, quo liuic aniculae fauces pracoccuparem."
5Antigerio antiqui pro valdc dixcrunt.
An tch ac* Tcrcntius pro antea ponit.
Ante urbana praedia urbi propinqua.
lar i um bellum , quod aute urbem gcritur.
AxarcJ- nominare.
10 Antipagmcnta valvarnm ornamenta, quae antis appiiigiintiir , id est affiguntnr.
Antefixa, quae ex opere figulino teclis aifigiintur suby stillicidio.
A nrea x auriga. ureas enim dicebant* frenum , quod ad aures equorum religabatnr; orias, quo ora coercebantnr.
Anritus a niagnis auribus dicitur, ut sunt asinorum et leporum, alias ab audiendi facltate.
Au rum dictum, quia praeeipue custoditur. Graece enim custodire dicitur, nnde et tbcsaurum
Hippocrates mcpollcx venus in amphitheatre , et pollex erectas, dgito primorc in cam
residente, in adorationc aliam speciem oflerunt.
dicitur XXwd-ai]
vg. dicitur allcstke M. et inverso ordine, quem reeepit Lind., Gu.
I. Alveolum] neutrum genus Panli ignorantin invectum esse pulo,
qui cliam p. 108. v. naustibulum alvetim nominativo casn suo periculo
wripsit. Nam in Festo legitur: vas alvei simile. Masculina ita in
// i Beutrn conversa saepius in Paulo observabimus , velut p. 9. v. Agon i um
ludum scripsit pro Indus, p. 13. pedieuhm fro pediculus, item p.33.
i v. cilium folUculum, p. 36. cassiculum, p. 37. Curti lacum.
2. Zi
vils \ cf. Non. p. 193, 23. M. Notum alvuiu interdum pro utero dici;
banc igitur significatum Vcrrius primarium vocabuli putavit.
est
enim feminini generis] M. et Gc, nisi quod hic generis feminini. Hace e
codd. et edd. vett. I.imi. addidit, nam vg. absunt.
3. est] M. ut vg.
id est Limb, ex Go.
yxrrj] coni. Scal., quem sequitur Lind, ovrecy/n vg.
anchedellen M. anchedellin Gc, quae lectiones quid clent, non divino.
Scal. putat , ilyxyyilXa* quod mg. Ace. appositum habet , ortum esse
ex Sy/nr, .Xnv.
4. Plautus . . praeoecuparem] . M. Versus
est e Mostcllaria I, 3, 00.
5. Antigerio] memoralur a Quinctiliano
VIII, 3. et in glossariis, quae Scal. et Uns. afferunt. v. Harbins ap.
Mnium p. -432. Ordinem explicntionum Lind, ex Go. constituit; in aliis
Augur , Anlehne et Antigene post voc. Antefixa explicantur.
6.
Antehac] coni. Lind. Anaereon boni libri , quod Lind, ex compendio
scripturae aSec ortum putat. antidea coni. Urs. ante vg. antehac a
Tcrcntio , sed ctiam a Cicerone et aliis usurpar! constat.
ponit]
vg. , ut in edd. vett. posait Lind, non indicate fonte lectionis.
7.
Anteurbana] voc. null alio anetore no tum.
8. Antarium bellum]
aguoseunt etiam Servios in Virgil. Aen. XI, 156. et glossa a Scal. allata,

quam apud Lahhacum non reperio.

9. Axare] Gloss. Lahh. :
a a n\ im l , oro/iii^ovoiv. Hoc anaxant ut etiam apud Paulum reponatur,
literarum ordo poseer videtur. Libri tarnen Axare tuentur, sed M.
totum articulum omit lit. Cf. p. 3. v. axamenta.
10. Anlipagmenta]
nntiquius , ut Tidctur , quam antepagmenta , quanquam lex Puteolana,
satis antiqua illa , apud Grutcrum p. 207. , plurics antepagmenta habet.
milis] vg. anteis M. antehis Gc. cf. Paulus p. 14. v. antes.
appinguntur] boni codd. Lind, adpanguntur vg. Temer Forcelliniani
Lcxici editor in Germania sentenliac dooti Itali , posse verbum appingo
l'tiam deduci a pangendo , ut compingo et impingo, adscripsit: Minime ;
quid enim prohibet?
11. Antefixa] cf. Liv. XXVI, 23. XXXIV, 4.
sub] super corrigendum dixi Etrusc. Rcr. IV, 3, 2. .. p. 247. ann.
15., cum quae teeti ornamenta sub stillicidio, id est infra simam,
esse potuerint, intclligi nequeat.
12. aureax auriga] etiam solitariuin cqiiuin , sive xi), /ni, eo nomine dictum esse, demonstra! Scal. e
glossariis.
dicebant] con*. Urs. dieebatur codd., etiam Lind. Eadem
itcrat Paulus p. 22. v. ureas, et I'eslus Qu. IX, 32. p. 32, 23. v. orcae.
orins] codd. lectioncm servavi cum Lind., quanquam inferiore loco oreac
dicuntur. Sed etiam Placidus apud Maiuiii p. 249. : one freni (id est
urine, freni) habenae ab ore dicuntur. Nullum fuisse aurcarum et orearuin discrimen , \i\ opus est ut moncatur.
13. alias ab audiendi
facltate] ut apud Plautum.
14. wQtv] vg. orin boni codd.
thrsaurum] omnes codd. , ut videtur, sicut vg. thesaurus corr. Lind. Sed
thesaurum etiam Petron. fragm. Trag. 46. extr. ed. Burmann, habet.
Hippocrates mdiats] hune alienum esse ab hac re , et legendum Ilypsierales, probabiliter statuunt Scal. et lias. Hic, Gcllio teste N. A. XVI,
12, 6. scripsit super iis, quae a Graecis accepta sunt, et laudatur etiam
a Varrone de L. L. V. . 88.

(8)

DE SIGIVIFICATIONE VERBORWI.

LIBER I.

9
"

liions-]* de nomine inventorie id dictum putat, quem vocilatum ait Aurion. Quidam ad similitudincm anrorac coloris
noincn traxisse existimant; nonniilli , quia mentes liominum avertat; alii a Sabinis translatum putant, quod illi
ausuin dicebant.
Auricbalcum vel oricbalcum quidam putant compositum ex acre et auro , sive quod colorent babcat aurcum. Oricbalcum sane dicitur, quia in montuosis Iocis invenitur. Mons elenim Graccc o appellator.
.
5
s dicitur, qua sarcinatrix ve^_etiam ornatrix utitnr. Palcae ctiam quaedam de frumento acus dicuntur; exercitus
qiioquc instructio , quod ca pars militum vebementissima est ad bostem vulncrandum acumine telorum. Totum (9)
. autem ex Gracco sermone trabitur, quoniam sarcire apud illos xtauo&tu dicitur.
Aseiduus dicitur, qui in ja rc^jjuam frequenter agit, quasi consedisse videatur. Alii assidu uni locuplctcm, quasi
multorum assium , dictum pu tanin t. Alii en m, qui snmptn proprio militabat , ab assc dando voatum existiman- t. 10
Andruarc id est rccurrcrc a Gracco verbo dvaafitv venit; bine et drua vocataest.
Anroarc gratias referre. Truant movent r. Triiaiii quoque vocant, quo permovent coquentes exta.
Acnpedius dicebatur, cui praccipuiim erat in currendo acumen pedum.
Adruinavit rumorcm fecit, sive commurmuratus est, quod verbum quidam a rumine, idfstjiartc guttnris, putant deduci.
1. Aurion] Li>d. e boni* codd. , ni A. Ace. in mg.
Aurum Tg.
ad similitudincm] Lijcd. codd., ut videtnr, omnibus, et edd.Tett. a similitudinc vg.
%. avertat] aurunect coni. Scal. , quod dictum esse
mit pro averruncet.
3. ausum | ita Sabini Aurelios dicebant Ansclius , teste Paulo p. 20.
4. orichalcum] ita Paulus ctiam infra
p. 36. . Cadmea. De orichalco sufficiet Beckmannum in Aristot. mirab.
Mcult. 50. et 63. consultare.
. ex aere et auro] idem veriloquium
proi-rt Sirv. in Virgil. Aen. XII, 87.
5. etenim] bonorum librorum li-.'io , quam recte dfendit Linn.
6. ornatrix] Koa/tip:ia et
. de qua mulla Scal.
Palear] cf. Paulus p. 17. . ace
ratum. Hasbro acere acus dixit ctiam Columella II, 10.
exercitus. ..
ins truetio] boc imnes clamant falsum esse ac de acie, non acu dicendura
fuisse. At cum icredibile sit, in tantum errorem ineidisse Tel Paulnm
Tel Festem, quin sstuimus, singulare genus acici, in cuspidem porreetae,
dictum esse acum?
g. quoniam] Lino, libris, nt Tidetnr. cum
Tg. quod coni. Turnb. AdTers. XIV, 12. quia L'as, esse testatnr in
manuscripto. Ita saepiu. varietur.
xlouo&ui] Tg. acesastke boni
libri. A. Acc. buic glossa. ,liam praeponit de acere, e Varronc de R.
K. snmptam , quos libros Fetus Paulusquc alias non commmorant. V.
CoroUar. glossarum in calce ll,r; buius adiectum.
9. Assiduus] cf.
Varro de L. L. VII. . 99. Ch>risius I. p. 58. P. , qnocum maxime concinunt, quae Glossarium apud Cra,crum laus Chronik p. 198. habet. V.
PaAEF. II, 3.
assiduum locup.iem] XII Ubb. . Gell. XVI, 10.
Cicero Top. 2. Nonius p. 67, 18. M. T. proletarii.
.10. militabat]
assiduum militem ctiam Placidus in tlossis p. 434. Mai. explicat, sei
aliter.
11. Andruarc] cf. Paulus in proximo . anlroare et Festus
Qu. XIII, 8. p. 80, 32. . redantruare. Apparet, non solum amptruare
et animare dictum esse , sicut templare et tentare , sed etiam , litera T

emollita , andruarc.
id est] om. Lmn. propter Ge.
taSoa,fitlr] scribendum esse ridrent Turneb. Advere. XIV, 12. rt Scal. eudramin Go. Cunde am alter Guelferbytenus radoafirtr fecit) anlhramin
M. vaior Tg.
rfriie] voc. ignotum , nam quae addit cod. Lipsiensis: textricis instrumentum, ea coniectura fluxissc Tidentur. Putins
drua pro trua dictum esse Tidetnr.
12- Antroarc] cf. superius annotata. In Glossariis Labb. p. 199. in Stcpbano Londinensi , ubi est
animare oxtlivat, legendum esse conieceris : aaXivaai.
moventur]
boni codd. et edd. Tett. movent Tg. Li*d. Sed cf. andruarc.
Trnam]
cf. imprimis Varro de L. L. V. . 118. Sed Paulus non earn trnam
dicere Tidetnr, quam Varro, sed (ml lam. De eadem Titinius apud Nonium p. 19, 18. M. . trnam: Coeus magnum aeneum , quando fervit,
paula eonfutat trua.
13. Acupcdius] acripedius coni. Vulcanius.
At etiam Glossarium Labb. apnd Stephan, p. 200. habet: aquipedium
; of)i'n , nbi non opus est acnpedius corrigere , quanquam etiam hoc
ibidem p. 191. reperitur, quoniam sy liaba qui ex eu et vocali i ad com
ponenda Tocabula interiecta coaluit. Ita aquifolium ab aciibus , slerquilinium a toc stercus dicta sunt. Quod apud Festum Qu. X, 28.
p. 185, 27. . pedarius e Lucilio legitur: agipes, in acipes mutabimus;
ut ex arqnites facti sunt arcites (. annot. ad Paulum p. 18.) , ex aqnipensere acipenser (. p. 19.) et alia multa. Apud Placicliim quod legitur
p. 435. Mai.: Aeu pedum, velecitate pedum, miliarem in a eu prit um.
veloeitale pedum insignem, nisi ipsnm excerptorcm haec peccasse putarem.
14. Adrumavit] . Festus Qu. XIII, 7. p. 79, 19. . rumitant, Nonius
p. 166, 33. . rumitare, glossae Isidori p. 1., Pithoeanae p. 53. et quae
leguntur apud Cramerum Baus -Chronik p. 202.
a rumine] .
Festus Qu. XIII, 7. p. 79, 28. . rumen, Qu. XIV, 12. p. 116, 32. .
subrumari, Nonius p. 18, 13. M. . rumen, bidor. Origg. XI, 1. . 59.

10

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(9)

Acier i s sccurls aerea, qua in sacrificas utebantar sacerdotes.

Aplustria naviiun ornamenta, quae quia crant anvpliusj quam essent necessaria usu , etiam amplustria dcebantur.
Agina est quo inser tur scapus trutinae, id est, in quo foraminc tintina se vertit, unde agi na to re s dicuntur,
qui parvo lucro moventur.
5 A g on i um dies appellabatjir , quo rex Iiostiam immolabal; Iiostiam cnim antiqui agoniam vocabant. Agonium cliam
putabant deum-__dji praesdentcui rebus ageuds ; Agonalia ei"g festivitatem. Sivc quia agones dicebant montes,
Agona sacrificia , quae fiebant in monte ; bine Roniac mons Qurnals Agonus et Collina porta Agoncnsis.
Agonium id est ludum, objioc dictum, quia locus, in quo lud initio facti sunt, fucrit sine ngulo; cuius festa Ago
nalia dicebantnr.
10 Agea via in navi dicta , quod in ea maxime quaeque res agi solet.
(10) Agonias bestias putant ab agendo dictas.
A lb o gal er us a galea nominatus. Est enim pileum capitis, quo Diales flammes, id est sacerdotes Iovis, utcbantur.
Fiebat cnim ex bostia alba Iovi cacsa , cui affigebatur apex virgula oleagina.
Apluda est genus minutissimae paleae frumenti sive panici, de qua Naevius : "non bercle apluda est bodie, quam
1. Acieris] Quae glossarium Philoxeni: Acirie tiVr/ Uovrov ,
nXavTog, ea ne dtibiteg, quin vil ex Vcrrio integro, vcl saltcni ex Festo
ducta sint. Apud Labbaeum legitur Acceres. Etiam Isidori ct Pithoeanae glossae aderes babent.
2. Aplustria] Glossar. Labb. : Aplustra
miy 7i).olov, <; ". Etiam hace e plenioribus his Ulms docta sunt.
Voc. aplustrc sire aplustrum sive aniplnstrum (nam in talibue lingua incerto gradu vacatur) iisilcm temporibus , quibus Catamitus e Ganyincdc,
e voc. u<f).ucnov ortum est. V. supra annot. ad p. 7. . alcedo.
am
plustria] . interpp. Silii Ital. X, 325.
3. Agina] voc, quo Tcrtullianus utitur. Placidus in Glossis p. 434, Mai. : Aginam, seapum trutinae,
quod eo mensura ponderis agatur, quae ex Festo negligentcr execrpta esse
videntur.
ouo] id est in loco, ut Lino, explicat, sed quem
in locum.
aginatores] Glossac Isidori et Pithoeanac habent : acinari
(scr. aginari) trieari, in parvo morari, et agginantes , explicantes.
Illud e pleniori Festo haustum esse existimo.
5. Agonium dies]
Varro dc L. L.VI. .12.14. Agonales dies agi dicit sub initium anni,
qui in Calend. Maff. Pracn. a. d. V. Id. Ian. notantur, Agonia autcm
eundem diem , quo Liberaba celebrabantur , id est XVI. Kai . Apriles,
qui AGON, notatur in Calendario Vaticano. In Calcndariis cliam a.
d. XII. Kal. Iunias, et a. d. III. Id. Dcembres AGON, vel AG. notatum
reperimus, ct hunc quidem Deccmbris diem Festus Qu. XV, 15. p. 147,
8. Agonalia appellat, ilium Mali Ovidius F. V, 721. Agonia. Verrius
antem, in Calend. Pr.ieuest. ad d. V. Id. Ian., Agonia dicit, quae
Varro Agonalia, et hanc ob caussam etiam Paulus Agonia et Agonalia
non distinguit; neque Ovidius, ut apparet collatis F.I, 317 sqq. V, 721.
rex] in regia, cf. Festus Qu. XIII, 15. p. 87, 23. Haec Varro in Ago nalibos facta narrt.
5. 6. Agonium . . deum] de hoc nihil alii,
ct apparet, inventum cum esse studio etymologico.
Agonalia eius

festivitatem] haec verba Sc,, proscripsit, et corum loco reposait, quae

post voc. ngulo lcguntur: cuius festa Agonalia dicebantur. Sed nulla
est caussa huius iudicii satis efficax, et boni codd. contradicunt.
6. 7.
sivc . . monte] haec, quae Linn, puncto interposito disccrpsit, in unam
sententiam conjunxi.
Agonus] Scal. in mg. et Lino, cum Gv.
JEgonis M. Aegonis vg. Mirnm , quod etiam infra apud Fcslum Qu,
XII, 24. p. 64, 9. Quirinalig collis olim egonus appcllatus ese dicilr.
Collina] de hac Festus Qu. XII, 23. p. 63, 15.
Agonensis] M. bran.
Aegonensis cett.
8. Agonium] M. vg. Agonum Linn. 'em Go.
ludum] Paulus in excerpendo Festo structuram turbavit. S-" ludicrum,
ut A. Ace ait, pro ludo legeremus, minus laboraremus. ac<l in -Festo
ludum fuisse videtur accusative casu positum.
loMSi intelligitur,
nisi fallor, is, quo Circus Agonalis est rue tus cet, in n'oa Lrbis rcgione.
10. Agea] Glossarium Labb., in quo est: Agear, rSQu/tbav xal ngotfo n).oov, a Scal. ita acutissimc corrigitur: - hvyia, naorfoc nolov, collato Ennio ap. Isidor. Origg. XIX," Annal. VII, 51. apud
Mcrulam.
11. Agonias hostias] Glossae idori: Agonei, victima e,
ct Agonia, hostia. Placidus p. 436. Mai. : ^oniae vielimac vel hosiiae.
Quae idem de voc. hostia addit, pertinent 4 p-76. Glossarium Labb.:
Aglonia Ifilov. Agona correxit Scal.
* agendo] i. e. a cacdendo, ut apud Festum Qu. XV, 25. 157, 10. Hie illud Agonei
ct Aoc age, de quibus formulis Ovid. v- h 317. ct alii.
12. Albogalerus] cf. imprimis Varro . Gel' N. . X, 15. et Sucton. . Serr.
in Virgil. Aen. II, 683.
U, Apluda] cf. Non. p. 69, 31. M. Hic
cum Gcllio furfurem, Plinius ci nostro paleae genus dicit : sed furfur
ex palcis maxime nascitur. PAcidus in eadem p. 433. superius habet :
Ahludam, paleam, inferius: Apluda, furfurina, alii panici: quasi ductam
a potu 7iiyi) dictam, corruptissime.
] boni codd. ut vg. ne in

(10)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER I.

11
)

to , nequior.
Suntjj jju^ apladam sorbitionis liqudissimum patent genus , quod flato* deciatur et quasi
adplodatur.
Ar 1 du m propric est,^ quod naturalem li inn rein a in sit. Dicitur antem per contrariain signiGcationcm , quod irrigari
desicrit. Nam aevetv Graece irrigare est.
Apt us quurn. propria signilicatione intclligatur, pon tarnen solct pro adepto, sicutjs^apisci pro adipisci.
Area proprie dicitur locus vacuus, quasi exaruert et non possit quicquam generare.
Augulus a Graeco ayxvXov venit, sive ab eo, quod est iyyis, id e_st propc.
Aduncantur, quae ex diverso coacta facinnt anguli formant.
Affines in agris vicini, sive consanguinitate coniuncti.
Anclare baurirc a Graeco descendit. Livius : "Florem anclabant Liberi ex carebesiis."
Anclabris mensa ministeris divinis aptala. Vasa quoque in ca, quibiis sacerdotes iitiinliir, anclabria appellantur.
Ancunulentac feminae menstruo tempore appellantur: unde trahitur inqninamcntuiii.
A tras-]* convalles vel arborum intcrvalla.
Arfcria aqua, quae infers libabatur, dicta a feren do; sive vas vini , quod sacris adbibcbatnr.
Affatim dictum a copia fatendi, sive abundanter. Livius: "Affatim edi, bibi, lusi." Terentius affatim dixit pro eo,
quod est ad lassitudinem.
deterioribus , unde Linn, fecit nee. Est senarius ex incerta Naevii fa
bula, y. Bothe Poet. Seen. Lat. Vol. V. P. II. p. 22.
1] deiciatnr] Gv. deiieiatur cett.
2. adplodatur] Go. applointur Lu, adplaudatur vg.
3. Aridum] cf. Vonius p. 245, 2. M.
5. 4ptus] ant activi verbi apere , aut deponentig apisei participum
est. He illo . infra p. 16. v. apex et p. 19. v. ape; de dpo
nents participio cf. Non. p. 234, 22-27. M. . aptani.
gieut et]
Lina, e Go. et om. cett.
6. ./] idem quidem etymon, sed in
alinm sensum onversum, habet Varro de L. L. V. . 38.
7. venil]
M. om. Gu. vg. Libd.
8. aduncantur] scripsit Lid. et baec ita
distinxit, ut proprium facerent articulum. addueantur boni codd. , ita
ut haec cum supcrribus coniungantur. quod aduneatur Tg. Vossius
baec: quod aduneatur post uyxiUo Iransposuit. Verbi ajuncare haec
sola est auctoritas.
9. consanguinitate] vix putaverim Verrium
ipsum affines dixisse consa. guineos.
. anclare] cf. Nouius p. 107,
25. ubi exanclare perpcti , ct p. 292, 3. , ubi idem verbum exbaurire
interpretatup, et Paulus p. 60. T. exanclare. Optimc aulem Paulus p. 17.
. ancillae anculare pro minishare dictum eise refert, cum ex hoc significatu uterque usus deduci possit, nam vinum qui ministrant cxanrlant
e rratere in pocula: ut tandem Gracnm plane ab hac quaestione
semoTendum sit. Cf. Priscian. VI, 1, 17. p. 230. cum Krehlii annot.,
a Lin, advocatus.
a Graeco] unXU, quod codd. non'habent,
additur vg. et a Lian. Dubium autem non est, de hoc Graeco vocabulo
cogitasse Festum.
Livius] v. Bothe P. Se. L. V, I. p. 14.
florem
anclabant] florem anculabant corr. Scat., probabiliter , nisi prima syl-

laba scnarii versus excidit. floremque antlabant volnit Die.

11.
Anclabris mensa] cf. Paulus p. 58. v. escariae. Quae in Glossariis Labb.
leguntur: Angla, oytc, rom^ai toiyayot, J{ JVttoc , sic reformare
audeo: Anclabres {ANGLAOrES), . ., w IVuiioc. Ex
antiqui potac nomine satis intelligitur , ea ex pleno Fesli libro sumpta
case. .
divinis aplata] M. aplata divinis Gu. Limo, divinis apta \g.
111 ea] sic boni codd, acuca Tg. Illud multo aptius. Ha etiam Varro
de L. L. V. . 118 sqq., postquam mensas descripsit, escariam, vinariam
rotundam , cartibulum , urnarium , singulis statim vasa adiicit , quae in
illis erant.
12. Aneunulentae] vg. anculunentae boni codd. Cf.
Paulus p. .39. v. ennire.
13. Antros] Glossaria Labb., quae ex
F esto profecere , anerae vel angrae babent , quod Syxia , '/. expli
can t , Placidos . Maium .p. 432: Ancrae intcrvalla arborum (cf.
p. 434. , ubi ancre eodem modo explicatur) : quorum consensu efficitur,
ut etiam in Festo Ancras fuisse credamus. Ad eandem formara revocn
dolo erit, quod babent Glossae Isidori : Angrae, intcrvalla arborum vel
convulles. In Pithoeanis Angae legitur.
14. Arferia] Philoxeni
Glossae ap. Labbaeum : Adferial voq to Inl rtxoolc oitcvafiror.
tive vas vini etc.] idem quod inferium vinum, ut videtur, de quo Paulus
p. 83.
15. Livius] in Odyssea, ut vidit Scu. , compart! illis :
Tir d* tqtuyv t tntov xt xal uiotoiatv tuxa, . Od. XV, 372. Satur
nios numros Hermannus , Elem. doctr. metr. p. 625., quem sequitur
Linn., eo restituere conatur, quod post edi priorem versum claudi statuit.
Terentius] quo loco P. Terentius A 1er, si bic intelligitur, eo verbo
usus sit, non repperi. Caeterum haec sine dubio primaria significatio
voc. fa lis fuit.

B*

10

15
(-)

12

DIAC. EXCERPTA. EX LIB. POMP. FESTI

(11)

menla, quibus, at niitti possint, vinciuntur acula, sivc solearum lora; ex Gracco, quod est /t/uara, sic appellate,
vel quia aptantcs ca ad men tum traitant.
Ad legrare est vinum in sacrifies augere. Integrare enim et adtegrare minus factum est in statum rcdigerc.
Ad tri tum et tri turn ex Graeco descendit, quia Hi Testern tritam rgjitavag appellant.
5 Attcstata dicebantur fulgura, quae terato fiebant, videlicet significat'ionem priorum attcstantia.
Adti b crnal is babitator continuae tabcrnac, quod genus domicilii antiquissimum Romanis fuisse testimonio sunt exterae
gentes, quae adbuc tabulatis habitant aedificiis; unde _ctiam tccta caslrcnsia, quamvis pcllibus contegantur, tabernacula tarnen dicuntur.
At tac appellantur, qui propter vitium crurum aut pedum plantis insistunt ct attingunt inagi.s terrain, quam ambulant,
10
quod cognomen Quinctio ta adbaesit.
A 1 1 a m pro revcrentia sen! cuUibet dicimus , quasi cum avi nomine appcllcmus.
Adagia ad agendum apta.
A d a s i a ovis ve tula receutis partus.
Abrogare infirmare.
15 Ad ant proprie personam significat, ut: eo ad Pompcium ; aut locum, ut : abut ad theatrnm.
Apud mutuam loci ct pcrsonae coniimctionem demonstra!, ut quum dicimus: coeno apud ainicum.

1. Amenta] In Glossis Litbb. amentum kiqov, , ct ammeutum

i lyxyt explicalur. Sed respondet Gracco dyxvXq ; ac tu yxvXtar
0iu/uo/<nr (Eurip. Hatch. 1205) , Romanorum puis similliuia
fuisse videntur. Glossarium \ irgilianum (apud Barthium Adversar. XXXVII,
5.) : Amentum est lorum , quo hasta manui alligalur , quod . . ius
amientum ait.
3. Adtegrare] Attcgrare Linn, ex uno Go.
vinitm
. . augere] Scl. corr. vino sacrificium augere , Dac. etiam plura verba
mutat addilvc i uterquc nimia corrigendi licentia ct libdine. Quid eniin
prohibet , quominus Humant in sacrificio vinum adtegrare dixcrint, cum
vini copiam in patera poculovc libationc deminutam infundendo augcrcnt
et restiturent.
minus factum] post baee voce. Linn, interpungit.
Scd pendent ca a verbo redigcrc.
4. Adtritum] Attritum Li>d. ex
uno (i .
tcluvuq] scripsi. tribonas boni codd. Tviwviov Yg., sed
rgiivat in mg. rciara Lind, de coniectura. Sed quod e codd. posuimus,
Optime concinit cum singular! numero vettern.
Hic enim in prosa
oratione coUcctivnm . sensum habet , pluralis autem , quantum video , a
poelis tantum usurpatus est. Sic Cicero vestem cum supellectili coniungit , sie iurisconsulli : si guis vestem legaverit ; non alio denique sensu
servi a veste dicuntur. Ac r. insum Pauluni w. vests et vcslimcntum
p. 158.
5. Atteslata] cf. Festus v. peremptalia Qu. XII, 13. p. 53,
22. et Qu. X, 32. p. 187, 19. et v. renovativum Qu. XIII, 25. p. 97, 18.
fulgura] vg. fulgora boni codd.
6. Adtibernalis] boni codd., nisi
quod in Go. est adtybernalis. adtubernalis vg. attibernalis Lind. Sic
etiam in Isidori Glossis legitnr. Cf. Paulos p. 30. contubernalcs , ubi
u corislanirr Serratia-, ct Festus Qu. XV, 32. p. 164, 24. v. tabernacula.

continuae] (. legendum putat continuus , nisi qiis malit banc vocem

ut supcrfliiani atque otiosam dispungere. Non vidit igitur illc continuant
tabcrnain , in qua habitatur , ab ca distingu , quae pro tempore , velut
mercatus caussa, crigitur.
9. Attae] Glossarium Labb. : Altai (correctum est Atta) noolr oxiittrot !*. Aliud e cod. Santfcrmanensi in cnstigationibtts mcmoratuin (p. 356. in Steph. Lonilin ), me
lius : ilxnoti; axrvXot iiuarov (corrigttur ixtahtav). Glossae
Isidori: Atta, qui primis plantis ambulal.
10. Qut.efto] poctac
togatarum fabularum. Ad'cius cognomen alludcre putat ictb cnm Cruquio Horatium Epp. II, 1, 79., nimis frgido ioco. No displicet tarnen
hic doctissimo W'etcherto, Poct. Lat. rcliq. p. 345.
11. Attam] vg.
AHin boni codil. "Airii nrio Homerus, e The.*alorum dialecto, ut
grammalici testantur. V. Eustath. in II. I, 603. Cf. Paulus p. 12. .
atavus.
12. Adagia] Adagio corr. Dac. r Vorronc de L. L. VII.
.31. Sed adagium Gcllii usu satis confiruu'um est. Adagione , pro
verbio, Placidus p. 433.
13. Adasia] isidorus in Glossis: Adasin,
ovis maior natu. Bceentis partus vdetur significare receiitcm a pnrtu.
14. Abrogare] cf. Paulus p. 53. v.derogarcet p.112. v. obrogare cum annot.
Glossae quod : abrogo noxvm, ilartA cxplicant, infirmare non reetc in
i/. converterunt.
15. proyrie] prope corr. Lind, in commen ta
ras , cod. Lipsiensi. Id non probaverim. Puto Fcstum aut Verrium
de latiori significatu disputasse, quo ad cum personis construite?, et
opposuissc videtur huic usui mutuant loci et pcrsonae coniunctionem, quae
obtinct in usu praep. apud.
abiit] vg. ab t M. Ott Gu. Luid.
16. demonstrat] Gu. Linn, significat cett.

13

DE SIGNIFICATION VERBORIJM. LIBER I.

(11)

At di Acren tiam signiGcat, nt cum dicimus : Scij>o est bcllator, at Marens Cato orator.
Addicerc est proprio idem diccrc et approbare dicendo ; alias add i cere daninare est.
Aedis domicilium in edito positum simplex atque imius aditus. Siv ideo aedis dicitur, quod in ca aevum degatnr,
quod Greece aiaiv vocator.. Itaquc aedificarc quiim sit proprie aedem facer, ponitur tarnen ^ in omni
genere constructionis.
,
Aedituus aedis sacrae tuitor, id_jjst^inrajn__age_ns. Acditimns aedis intimus.
Aedilis initio dictas est magistratus , qui acdiuni non tantiim sacrarum, sed etiam privatarum coram .gexebat. Postea
Loe nomen ct_ad magistratus y translatiim est. Dictus est autern -acdilis , quod facilis ad earn plebi aditus esset.
Sed ct^acdilatus dicebatiir eadem dignitas , sicut pontilicatus , magistratus.
Atrium proprje est genus acdilicii ante aedem continens mediam^aream, in quam collecta ex omni tecto pluvia descendit.
Dictum au tern atrium vel^ quia id genus acdilicii Atriae primum in Hetruria sit institulum, vel quod a terra oriatur,
quasi atcrrium.
Avus, patris matrisque pater, dictus a Gracco vocabnlo, quod est apud eos nctnnos, mutatis quibusdam littcris. Alii
volunt, quod ex ea^ voce appelle tur, quod apud eosdem Graecos ave* appellatur, significatquc magnum, quoniam
veluti magnus pater sit avus. Alii putant avum dictum esse, quia ad duos altincat, quasi adduum, vel quia ad
patrem sit additus.
Aba vus dicitur, quia abest ab avo ct est avus avi.
At a vus, quia atta est avi, id est pater, ut pueri usurpare soient.
2. addieere damnare] haec distinctius puto exposuisse Festum.
3.
i edito] in adite corr. Se.., propter Yarroneiu de L. L. V. . 161.:

lea ex imitatione plcbciornm acJiliuin institutos esse constat.

Aedis ab aditu, quod plano pede adibant.

stinxit.

9. nedilatus] voc. boc solo teste iiiitiim.

eadem digni

4. ta'tr] vg. cnt'oii Go,

tas, sicut pontificates, magistratus] sieut pontificates, magistratus, eadem

6. Aedituus . . . Aedilimus] liacc coniunxi

dignitas verba disposait Lihd., minus bono ordinc, uni Go. obtemperans.

quae supra tcrram extant, ut omnes acdes.

uiviov M. ut videtur.

At in edito omnia sunt,

Dictus

est autern] Paulus pro negligentia sua diversas Festi opiniones non di-

sab uno titulo , cum credibile non sit , Verrium nut Festum acdituum

10. Atrium] cf. Varro de L. L. V. . 161., quem non aliter de atrio

ab acditimo dUlinxisse.

statuer , quam Festum , persuasum babeo : quanquam nuper contrariant

etymologiam

attulcrunt.

Sed duplicem tantum propter dupliccm formam

Cf. Varro

tuitor] Go. i. , ut Tg. et Limb,

nt Tg.

de L. L. VII. . 12.

tutor M.

Aedilumus Lind, e dcteriori cod.

VIII. . 61.

Acditimns] boni codd.,

Aeditumum sWe acditimum

sentcntiani dfendit W. A.Bebkcr. in Gallo I. p. 81 sqq.

ante aedem]
Lindcmanniani typothetac incuria omiserunt. Error, qui iu bis verbis
deprebenditur , Pauli, non Fee est, quem de anteriore aedium parte

prucum et Latinum fuisse vocabulum, acdituum , quod compositum

dixisse facile intelligitur.

simult, nnvitia consuetudine introduclum, ostendit Varro ap. Gell. XII,

14. ave] ayos M. Go. ! vg. o.-tv coni. Lin. Quod posui,
nititur Hcsychiano Tuve ilyae, nolic, unde praeter alia vocabula ab

mediant aream] intelligit impluvium.

10. et de R. R. I, 2.
Iam A. Abo. recte de ca re iudicaverat. Vcrriu
in fautoribus recentis tum inventi fuisse videtur, ut Lucretius, cum aedi-

Hesycbio prolata Taygctum montera dictum esse constat.

tuentes dicit.

1 Ttjvotov, quod nimium,

7. magistrates] boc toc., quod in omnibus codd.

extat , damnaTt Scal. , ea mente , ut acdiles initio omnes aedium sacra

rum et priratarum custodes curatorcsve dicti essent.

At acdilem un-

quam pro aeditimo dictum esse , nullum habemus documentum ,

Varronis verba ex Eumenidibus

quam

ap. Nonium p. 119, 5. M. y. gallare,

idque valdc obscurum et incertum.

Atque ipsam Pauli definitioncm ad

pblicos aediles spectare , dcmonslrat Varro de L. L. V. .81.: Aedilis,

i/ui aedes sacras et privates procurarcl. Itaquc corruptela, quam Pauli
verbis inesse non nrgo ,
M.

inferiori loco qnacrenda est.

8. noe] et

magistratus] excidisse videtur: enrules , nam curulcs aedi-

immodicum ,

Tuvaurr autem

temcrariuni significat, apud

Doricnses cum mutatum sit in avotor (. Etymol.M. p. 171, 7. Ibyci fragm.

19. p. 154. ed. Scbncidewin.) : non Tivotor, ut spero , inventum illud aie.
babebitur. Certe si ave apud Doricnses quosdam in usu erat, grammalico
alicui etyma doctius rimanti facile in mentem venire poterat, ut inde
toc. avus deduceret.
17. guia abest] quia iam abest corr. Dac, at
eadem sit , quae Isidori sentcntia : abavus , proavi pater , iam longe ab
mvc. Sed haec ipso abest significatur.
atta] ita boni codd., at A. Aoc. in mg.
abavi] mg. A. Ao.

18. Atavus] Altavus M.

tef vg. cf. p. 11. . attam.

mvi codd. , sed atavnm nemo pro proavo dixit.

(12)
5

10

15

14

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(13)

Avunculus, matrs meae_fratcr, traxit appellat'ioncm ab , quod acquc tcrtius a me , ut avus, est, sed non eiusdem
iuris: idcoque vocabuli facta diminutio est. Sive avunculus appcllatur, quod avi locum obtineat ct proximitate
tueatur sororis filiam. .
Am i ta patrie mei^ sror, quia similiter tcrtia a me sit atque avia, vidcii potest dicta ex^cOj_quod ab antiquoribus avita
5
sit ygeiiata. Sive amita dicta est, quia a patre meo amata est. Nam plus srores a fratribus, quam fratrcs diligi
(13)
soient, YJdclie_t propter ili'isimi Li tudincia personarum, quae ideo minus babent disscusionis, quo minus aemulationis.
A vi lias agnus reccntis partus.
Agnus dicitur a Gracco no iov yvov , quod significat castum, eo quod sit bostia pura et immolationi apta.
Avre niliil aliad csty quam cupere. Argumento est avidum et aviditatem, ex quibus praecipua cupiditas intellegitur,
10
quiim signified et garniere.
Adscript! diccbantur, qui in colonias nomina ddissent, ut essen t coloni.
Adsciscerc est adiungere vel assumere.
Adscripticii veluti quidam script! diccbantur, qui supplcndis legionibus adscribebantur. Hos et accensos dicebant,
quod ad legionum censum essen t adscript!. Quidam vela tos, quia vestiti inermes sequerentur exercitum. Non- ' <>( j
15
nulli le rent a r ios , quod funds lajiid busque procliaturi camodo ferrent, quae in bostes lacrent. Alii rotrios, quod id genus hominum, antequam acies coircnt , in modum rorantis tempes tatis dimicaret.
Auctarium dicebant antiqui, quod super mensuram vel pondus iustum adicicbatur, ut cumulus vocatur in modio.
Auctum vocabatur spacium circi, quod super deflnitum modum victoriae adiungitur.
Argennon argentum percandidum.
2. Sive avunculus . . quod avi locum obtineat] cf. Tacit, de morbus German, . 20.
3. filiam] Lind, e bonis codd. et cdd. vett.
ilium vg.
4. avia] post hoc voc. Lino, in coniincnlariis distinguit
semicolo; nos ita, ut sententia caussalis: quia , . avia subiungatur priinariae : videri potest dicta etc.
7. villas] obscurissimum vocabnJuiii. Lind, id ab Indica vocabuli ovis forma wis deducit. At me iudice
in arte ctymologica non licet systemata vocalium , quae in diversis un
guis obtnent, inter se misccre,
annus] boni codd. Limd. agnas
vg.
8. Agnus] . veriora supra p. 6. v. agnus.
xov yvov]
Linn, bonis codd., qui a/iolii agnu habent. Jyy vg.
9. est] esse
coni. Linn. , ut bacc pendcant a verbis : argumento est. At baec etiam
soluta non displiccnt.
avidum] de codein voc. minus rcctc statuitur
infra p. 20.
aviditatem] aviditas corr. in annot. Luid.
intelle
gitur] Lind, e Gu. intelligitur cett.
11. Adscripti] dc civibus in
coloniam adscriptis Livius saepe.
13. Adscripticii] adscriplivi sunt
apud Plautum in Menaecbm. I, 3, 2., quern explicat Varro de L. L. VII.
. 56.
accensos] cf. Paulus p. 16. v. accensi. Saepe Varro dc his,
de L. L. VII. . 58. Rcr. Human. 1. XX. apud Nonium p. 59, 1. M. v.
accensi, et de Vita P. R. apud eundem p. 520, 8. v. decuriones. Vcrrius
arroncm secutus esse vidctur.
14. vealos] "Fortasse", ait Likd.,
"ve ram lectionem praestat Lipsicnsis codex. Velites, quod nomen Grammaticus male a velando dictum esse putabat." At nullus scriptor velitet

inermes exercitum secutos esse tradidit; nee velites ct velatoe usqnam

inter se pennisceri memini. V. Paulus p. 158. v. velati et cf. p. 24. v.
advelitatio. De accensis vclatis , qui sunt accensi et velati , omnia nota.
V. imprimis Scal. in h. 1. et Niebuhr. H. R. T. I. p. 465. cd. sec. Ilorum
copiis nuper accessit memorabile Vaticanornm fragmentomm iuris civilis
testimonium . 138. p. 121. ed. Buchholtz : Mi, qui in centuria accensorum (ita Blumius nosier; in cod. est censorum) velatorum sunt, habent
immunilatem a tutelis et curis,
15. fercnlarios] v. Varro de L. L.
VII. . 57. Paulus v. fcrentarii p. 64. et 70. Nonius p. 554, 26. v. ferentarii.
rorarios] etiam de his Varro de L. L. VII. . 58. et dc Vita
P. R. apud Nonium p. 553, 5. M. v. rorarii, exposuit. Cf. Paulus p. 134.
v. rorarios. Livius VIII , 8. rorarios ab accensis discernit. Apparct,
quacstioncs de adscriptivis , accensis , fcrcntariis , rorariis a grammaticis
Romanis tum omncs coniunctas esse.
17. Auctarium] explicare
vidctur Plautum Mcrcat. II, 4, 22.
super] supra M.
adicic
batur] Go. adiiciebatur cett.
18. Auctum] hoc spatiom circi non
victoriae , ut ait Paulus , sed cursibus , quibus de victoria certabatur ab
equis et aurigis, additum esse existimo. De & aqouov apud Graecos Aeschylus Choephor. 785. , si poctain rccte intcllexi. Negavit quidem God. Ucrmannus , sed ipse poetae obscura verba non expliciiit.
19. argentum] argenteum corr. Scal. , cui Lind, accedit. At vix adducar
ut crcdam , ipsuin adicctivuui Graecum oyiyvi apud Romanos in con-

(13)

DE SIGNIFICATONE VERBORUM.

LIBER I.

Arbiter dicitur .iudex, quod totiiis rei habcat arbtrinm et facultatem.

Amicinum utris pediculum, ex quo vinum defunditur.
Arbosem pro arbore antiqui dicebant et robosem pro robore.
Arbitrium dicitur sententia, quae ab arbitro s ta tu i tur.
Arbitrar! um, quum adliuc res apud arbitrum geriturAmicitiac vocabuVuTab ainore deducitur, quamvis interdum vituperandus sit amor.

lo

.

i
Ab antiquis autem ameci et

ame cae per E litteram eflerebantur.

Adpromissor est, qui, quod suo nomine promisit, idem pro altero quoque promittit.
Arcerc est continere
Undc et areus iu aedifieiis dictus est, quia se ipse contiuet. Alu d.cunt arenm dtetum esse <U>
ab opere arrgcndo in altitudinem.
Arcirma genus plaustri estmodici, quo liomo gestari possit.
<
_
Arg eos vocabant scirpeas effigies, quae per virgnea Vestales anns singulis iaciebantur m Tiber.m.
Arcerc prohibir est! Similiter abarcet, prohibet. Porcet quoque dictum ab ant.quts, quas. porro arcet , et pro

suetudincm venisse , quae sane nimia fuisset graccissandi licenta. Sed

argent quandam specicm , purissimam et ob earn caussam candidissimam , Graeco Tocabulo argennon dictam esse , nihil prohibet quominus
credamns.
1. quod totius rei habeat arbitrium] i. e. quod nullis legum et
formularum vinculis adstrictus sit. Nomen eins, e praepositione ar, id
est d , et betendo , id est eundo , compositum , comparan potest enm
otoi et lvla Graecorum. Cf. Festus Qu. XIII, 9. p. 81, 26. . reus,
et Qu. XVI, 27. p. 196, 31. . vindiciae.
2. Amicinum] oxov
explicant Glossaria Labb. , de quibus bene Sci.
pediculum] dicit
Graecorum notwra. De neutro genere v. annot. ad p. 7. T. alveolum.
defunditur] M. diffundilur Gu. Tg. Lin. Vinum sane diffunditur
e dolus in amphoras et similia vasa (qua de re non ubique diligenter
refer video), sed defunditur potius ex utribus in subiecta vasa, quod
in mercatu vini fiebat. Solcbant enim utres in vehculo, vel omnino
altius , coUocata , ex eo quo erant loco , in amphoras exinaniri. Hinc
explica Plinii verba, N. H. VII, 20, 19. .82. de Viunio Valente, vhicula
cum culeis onusta, donee exinanirentur, sustinerc slito. Rem totam adiimbratam habes in pictura Pompeiana apud Gellium, Pompci. nova tb. 81.
3. Arbosem] ad hoc gravissimum historiae Latini sermonis caput digitum
intendit Festus in hisce excerptis , p. 8. v. aurum , p. 20. v. Aureham,
p. 52. v. dasi , p. 90. v. locbesum , et p. 1 34. R. pro S. , et in articulo non
excerpto, sed maie mutilai.., Qu. XII, 11. p. 51, 24. v. Papisios, ut videtur,
imprimisque Qu. X, 29. p. 186, 9. v. pignosa. Cetcrorum grammalicorum
de ca re disputationes sunt Varronis de L. L. VII. . 26. 27. et apud Macrobium Sat. Ill, 2., Serv. in Aen. IV, 219. et Velium Longum de ortho
graphia p. 2230. P., item Terentii Scauri p. 2252. 2258. P. Cf. Cicero
ad famil. IX, 21. Quinctilian. Inst. I, 4, 13. Pomponius in Digests I,
2, 2. . 26. Placidus in Glossis , ab Urs. adhibitus : Ilasciiam antiqui

dicebant, ut asas, quas nos aras, et Lases, quos Lares dieimus. Quae
apud Maium p. 469. minus recte leguntur.
4. ^reirr.um] cf. Pau
lus paulo superius . arbiter.
5. .] sic explicatur usus
eins voc, quo incertum significat, ut apud Plautum Amph. I, 1, 221.
Poenul. III, 5, 42.
6. ameeS] nempe pro autiquiori diphthongo ei
quinto sextove saeculo non raro e pronunciab.tur , ut in ploirume in
.cpulcris Scipionum, compromise in SC. de Baecan. Etiani die quinte
et erfii.e (v. GeU. N. A. X, 24.) hinc expedienda sunt.
8. ad
promissor . . . promittit] apparet, Paulum, quae in Festo legerat, vocabulis quibusdam transposes aut male coniunetis corrupisse. Adpromis
sor est, qui, quod alter promisit, idem pro eo sno nomine quoque pro
mittit. Haec Festi debebat esse sententia : nam suo nomine , constat,
etiam adpromissor promittere. Quod D*c. solum voc. alter post pro
misit ddit, et Brissoniu. (de V. S. P. 37. cd. Heineccius) quis ante
suo nomine inculcat, locus non satis emendatur.
promittit] pro
misit L.a. e solo G0.
9. Creer est continere] cf. Festu. v noverc. Qu. I, 23. p.23, 11. et Paulus paulo inferius. Placidus m Gloss.s
p. 435. M: Arttnt tenent, tustodiunt, unde cohercere. De ea verb,
arcere signification dixit Graevius in Cic. somn. Scip. 4. p. 600. Videntur in hoc uno Latinae linguae verbo Graecae radices duae conuux.sse
APK et .
. Arcirma] boni codd. Arcuma vg. et L,.
codici malae notae obseeutus. Illud testantur etiam Glossar.a Labb.,
in quibus est rer- vel areima >i*. Arcirma ab rcer diet, esse
videtur, quanquam forma vocabuli habet, quae offendant.
W- Ar
geos] de scirpeis simulacris, quae iU appcllabantur , v. Varro de L. .
VII. . 44. Dionvs. HJ. I, 38. Ovid. F. V, 621. Plutarch Qu. Rom 32.
Festus Qu. XV, 7. p. 143, 23. v. sexagenarios. Cf. Paulus p.
v.
Arge.
13. .o-rcel] ef. Paulus Ufr. p. 22. v. abercet.
porcel]
cf. Nonius p. 159, 33. M.

IG

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(14)

eo , quod est conti et, ponitur; undc et coercer contincre dieimus. Trabitur autem bpc verbum a Graccorum
magistrata , quem ll yjv vocant , in cuius potestate est vel cogre , vel prohibere.
ic i sernionis signiicatio trabitur sire ab arce, quae tulissiuia pars est urbis; siy a genere sacrifica, quod in arce
fit ab augiiribus, adco rcmotum a notitia vulgar!, ut nc litteris quidem mandetur, sed per memoriam successorum
l 5
celcbretur; sivc ab arca, in qua quae clausa sunt, tula manent, cuius ipsius origo ab arcendo pendct.
Arculum appellabant circulum , quem capiti imponebant ad sustinenda commodius vasa, quae ad sacra publica capite
portabantur.
Arculus putabatur ctiam dens, qui tutclam gercret arcarum.
Ar culata diccbantur circu i, qui ex farina in sacrificas fiebant.
10 Arcula diecbatur avis, quae in auspiciis vetabat aliquid fieri.
Asscres diti^jjuod assideant parieti trabibusque.
Assaratum apud antiques diecbatur genus quoddam potionis ex vino et sanguine tcinpcratuiu , 'quod Laiini prisci sauguinem as sir vocarent.
Ambriccs regulae, quae transversae asscribus et tegulis interponuntur.
15 Antes sunt extremi ordines vinearuin. Unde rtinm. nnmrn trahiint an tac, quae sunt latera osliorum.
Ambitus proprio dicitur inter viciiioriini aedificia locus duorum pedum et semipedis ad circumeundi facultatem rclictus.
Ex quo etiam honoris ambitus dici coeptus est a circumeundo supplicandoque. Ambitio est ipsa actio ambientis.
(15) Amnis proprie dicitur a circumnando, quod am* ex Graeca praepositione sumptum, quae est a/pt, signfficat circum,
et nare flucre.
2- 7'] Linn, cum Guelfcrbytano altero, arenen boni codd. Sqjforro Tg.
vet] ante voc. cogre add. Lins. , e codd. ut videtur.
Nam edd. vett. cm., ul vg.
3. pars est urbis] M. vg. pars urbis
est Lim. cum Go.
sacrifiai, quod in aree fit ab auguribus] boc
sacrum , ni fallor , antecedebat inauguralionem , de qua Yarro scribit,
de L. L. V. . 47.
5. ab ore] cf. Varro de L. L. V. . 128.
6. appellabant] appellant M. , contra Fcsti morem. De codem circulo
Paulua p. 35. . cesticillus. Gracci die mit tvXtj et omouv, ut docent
Gasaulion. in Atbcnaeum VIII, 13. p. 620 eq. et Heynius in Apollodorum II, 5, 11. . 14. in annot. crit.
8. etiam] M. ut vg. esse
Lino, e Go. et aliig. De renlo deo nibil praeterea legilur.
arca
rum] arearum in Tg. , quod critico tenuit , merum typothetae sphalma
fuisse videtur.
9. Areulata] Aliud est inarculum , de quo Paulus
p. 84. Sed omnia baec voce, ab nreuatione , id est ineurvatione , dueta
sunt. Spbaera Isidori Origg. XX, 2, 31. et spaerita Catonis de R. R.
82. similia sunt placentarum genera, sed quae ad rem sacram non pertineant.
10. Arcula] libri. Arciva coni. Sri.. , qui proTocat ad
Glossas , quae apud Labbacum extant : Areivus cxTtxc, xoi/.rtix;. De
boc auguriorum genere cf. Paulus p. 49. . cliviae, p. 57. . enubro.
p. 81. . inebrac. Festus Qu. XIII, 14. p. 86, 13. . remores.
12.
Assaratum] codd. lectionem serraTi, qnanqitain, quod Sc.vl. scribendum
coni. , assiratum melius cum forma voc. omiV concinit. In Glossariis
Labb. est: asser aua, sed apud Catonem de R. R. 132. rectius daps

assaria pecunia, quam daps assir a peta lcgitur. Idem esse Tocabuluni
Lobeck. in Paralipomenis Gramm. Graccac p. 76. pronunciavit, quod
Hcsychius Labet: daovq xduttjq vn : neque aliter, nisi accentu
mulato, legitur in El j mol. Magno p. 155, 34. Scd quod V. D. Ule
autumat, earn creterram fuisse sanguinis, cone dit, si Gescnius in Scripturae linguacqnc PLocniciac monunim. I. p. 386. recte aunolavit, idem
Tocabulum in Syrorum lingua superesse et scypbum significare. Contra
Lut. Latinum voc. oriundum esse statuit ab Indico asridseh (in quo
dsch pro g est): neque renitor equidem.
14. Ambriccs] asserculi
intclligcndi sunt, qui inter asseres , a quibns tegulac suspensae sunt, ad
libellant positi sunt, qui bene regulae appcllantur. Apud Plautunt tarnen,
Mil. glor. II, 6, 24., noli morce, qui cum tegulis oplimc coniunguntur (ut xidi'xriJQiq et xta/tlii), mutare in ambrices.
15. Antes] cf.
Serr. et Pbilargyr. in Virgil. G. II, 417. tlossoria Labb. : antes ori/o
tl/in?.uv et similiter, sed ctiam naoaaTUrai (p. 198. in Slcpbano Londin.).
latera osliorum] ita Paulus ctiam p. 8. . antlpagmcnta antas interpre
table erat. Sed rectius , puto , Glossaria : antae , nauorui. Quadras
eolumnas dicit Nonius p. 30, 6. M.
16. Ambitus] ef. Paulus p. 5.
in cadem ., et quae ibi annotavimus.
17. honoris ambitus] cf.
Nonius p. 242, 10. M. v. ambire.
18. emits] cf. Varro de L. L.
V. . 28.
quod am] scripsi. quoniam boni codd. Lin, quoniam
ein vg. cf. p. 4. . am.

DE SIGND7ICATI0NE VERBORIJM.

(15)

LIBER I.

17

Ambgunm est, qaod a ambas agi partes animo potest. Huiusmodi apud draccos a/uftoXa diciinlur.
Am b rones fucrunt gens quaedam Gallica , qui subita inunda (one maris qniim amisissent sedes suas, rapinis_ct praedationibus sc suosquc alerc coeperunt. Eos et Cimbros Tcutonosque Marius delevit. Ex quo Iractam est, nt
tnrpis vitae bomines ambroncs dicerentur.
Antiae muliebres capilli demissi in fronlein appellati ex Gracco videntur; quod enim nos n tr , Hi vriv dicunt.
Amneses appellantur urbes sitae prope aninem, ut a mari maritimae. Unde Interamnac et Antcmnae diclac sunt, quod
inter amnes sint positac , vel ante se babcant amnes.
Amtcrmini, qui circa trminos provinciae manent. Unde amiciri, amburbium, ambarvalia, amplexus
dicta sunt.
Angiportus est iter compendiarium in oppido, eo quod sit angnstus portus, id est aditus in portum.
Angeronae deae sacra a Romanis institua sunt, quum angina omnc genus animalium consumerctur, cuius festa Ange roa lia diceban tur.
Actus modo significant in coinoediis ct tragoediis certa spacia canticorum ; modo iter inter vicinos quatuor pedum latum;
modo in geomtrica minorem partem iugeri, id est centnmviginti pedum; modo> motum corporis , ut histrionum et
sa ltato ru 111 , qui etiam ex boc^ipso actuosi dicuntur.
Auxiliares diuntur in bello socii Romanorum cxterarum nationum, dicti ex Gracco vocabulo av$ioie> qnod nos dicimus rcrum crcsccntium auctionem.
1.

uftflola dictintur] Lin, e Gu.

tur, ut vg.

ilutfioiov dirilur M., ul vide-

2. subita inundatione jnnriV] nota fabula , de qua ex

posait lo. Mueller in bello Cimbrico . 3. . 1.

3. Tcutonosque]
t(j. Teolonosquc boni codd., quae lectio nescio an non reprobanda sit.
4. turpi* vitae homines] aie etiam Isidori Glossarium de Ambronibus,
plane ut Graeci de TotfiXXoic.

Placidni p. 436. Mai. : Ambroncm per-

ditae improbitatix : a gente Oallorum ,

yrassante* yeriere.

yiit cum

Ciinbris Teutonisque

5. Antiae] de eodem voc. Charisius p. 20. P.

Glossaria J. a.b. (apud Stepbanum p. 199.): antiae nooxo/uov, et: antide

(correctom in mntiae a Scal.), x/tiu i tur * xcfpfifrut yi'ratxilui, et p. 197.: Aneiae xfuu ztr .

Placidas apud Maium

p. 433. : Antis (i. . Antiis), eapillis muliebribus , ante id est a fronte

pendentibus.

I (untar eo voc. Appuleius ct Tirtulli.inus.

, de

Macrobii Sat. I, 14. testimonio , cui aliquantum tribnerim.

provinciae] . fo. vieiniae corr. Scal., acute: sed fieri potuit , ut Paulus
toc provincia pro alio aptiori poneret.

L'nde] intellige : a prar-

positione am, quae verba addere volebat Dac.

amburbium] de boc

lustrationis genere . Vopisc. Aurel. 20.

ambarvalia] v. supra p. 5.
v. ambarvales.
10. Angiportus] cf. Varro de L. L. V. . 145. VI.
.41. L'lpian. in Digeslis de verb, signif. 59.

Verier explicatio ex ipso

Festo Qu. XII, 1. p. 41, 27. v. portum. peu potest.

om. Gg. vg. I.i>d.
Glossarium Labb. :

est] M.

11. Angeronae] alii praeiul silentii, qno etiam

Angeronia r &i xiq oviijc xa (> spectat.

Sed hace nibil nisi umbrae etymologorum.

Angeronalia]

de bis

Varro de L. L. VI. . 23.

13. spacia canticorum] id est spatia
inter cntica. Spatia fabularum licit Vitruv. V. Praef.
iter inter

quibus Paulus p. 37., ab Appnleio Florid. 3. p. 114. Bip. ab antiis discer-

tieinos] de hoc actu Varro de L. L. '. . 22. 34.

nuntur.

Placidus p. 433. apud Maium: Actum iter vicinale quatuor pedes latum,

rrior] mor Lino, ex altero Guclfcrbytano.

anfin boui

Ex Festo , puto,

codd. u>r vg.

6. Amneses] boni codd. Lin. Amnenses vg. Cf.
annot. ad p. 4. v. Albesia.
Glossaria I. abb. : Amnenses, nffu.Tor/uoi.

quo iumenta agi passant.

14. minorem partem injer] maiorem par
tem iugeri coni. Dac. , quod significare vult cam divisionem , quae m

Interamnae et Antemnae] maiuscula litera designavi, ut nomina propria.

ximas efficit partes, id est dimidias.

Lind, pro appellativis babuit, sed adiectivo antemnus quenquam usum

tribuere.

esse , non reperio.

Auxiliares] cf. Varro de L. L. V. . 90.

oSvoc] Tg.

Lia., ted dnbiUnt, an melius sit vg. aSSyo*.

auxesim boni codd.

Interamnae autem plnraliter dicuntur , quia plores

erant , Intcramnates Kartet ,

. 28.
Labb.:
oOendit.

Liriaates ,

alii.

Cf. Varro de L. I. - V.

8. Amtermin] nullo alio teste noli: nisi quod Glossarium

amterminus

i/o&tr

qnae explicatio

contra

analogiam

Quod autem Scal. Catonem anterminum runiunetim genitivo

casn dicere inbet, non disiunetim an terminum , id pugnat cum diserto

PraesUt , talia Pauli inscitiae at-

mofMm corporis] cf. Paulus p. 19. v. agere.

16.

047 coni. Scal.

quod] a quo coni. Scal.
17. rerum erexeenfinm] rerum ereseentiam vel ercseentiam, omisso voc. rerum, coni. Scal.
hon opus est tanto molimine.

awehonea] vg.

actionem boni codd.

. ,0

'a

la

PAULI DUC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(15)

Anson a in appcllavit Anson , l'lixis et Calypsus filins, cam prmuiu partem [Inline, in qua sunt urbes Bcncvcntum et
Cales; (lcindc paiilatiiii tota quoquc Italia, quae Apcnnino finitur, dicta est Ausonia ab codcui duce, a quo coiulitaiu
fuisse Aiiruncain * iirbcin ctiam ferunt.
Alum en to pro Laumcdontc a veteribus Romanis nccdnm assuetis Graccae linguae dictum est. Sic Melo pro Nilo,
Catamitus pro Ganymede, Alpbius pro Alpbco diccbatur.
Acccnsi diccbantur, qui in locum mortuornm militum subito subrogabantur, diet! ta, quia ad censum adiciebantur.
Accrra ara, quae ante inortuum poni solebat, in qua odores incendebant. Alii dicunt arculam esse tburariam, scilicet
ubi thus rcponcbant.
Apex, qui est sacerdotum insigne, dictiis est ab , quod coinprcbciiderc antiqui vinculo apere diccbant. Unde a plus
is, qui convenicnter alicui iunctus est.
10
A tlianii i est poculi fictilis_genus, quo in sacrificiis utebantur sacerdotes Romani.
Atroces appellantur ex Gracco, quia illi * appellant, quae cruda sunt; sive atrox dicitur ab , quod nihil
tiincat; ttaai cnim Gracei dicunt liniere.
Augura cul um appellabant antiqui, quam nos arcem dieimus , quod ibi augures publice auspiearentur.
15 Arsevcrsc averte igucin significat. Tuscorum cnim lingua arse averie, verse ignem constat appcllari. Unde Aframus
ait: "Inscribat aliquis in ostio arseverse."

Vf/ ^.i KA^

1. Ausoniam] de hac diligrnler ct acute Niebuhr. H. R. T. I. p. 65

Sqq. Cl. SCC.
Vlixis] Uluxis M.
primum] I.imi. e Gij. primnii! M., ut v del r. ut vg.
2. Apennino] Appcnnino M.
finitur]
finditur inj;. A. Ave. , non inepte.
rum celt. codd.

3. fuisse] M. ut vg.

Auruncam] corr. A. Ace. in inj;.

film] delendum putat Lino.

om. Linn,

aruncam codd.

Vg. translatum lcgitur ante vot. conditam.

II, 683. X, 270. Glossar, apud Stepbanum p. 190.:

TtiXtov mtuoijuor.
est] Grj. nt Tg. om. M.
Serving 1. 1. Cf. annot. ad p. 10. . aptus.

apex . . .i toi'
apere] sic etiam

11. Athanuvium] boni

codd.,' quantum intelligo.

Atanuvium vg. Lino., quod a Graeco truror

i. g. rriyavov dednxit Dac.

At rijyaror non est poculum, et praestat con-

jilcri , priorcm vocabuli partem obscurant videri.

Lltiiuae syllabae ent

4. Alumento] boni codd. Alumeto LitD. ex duobus codd. dctcrioris notae,

Guclferbytano altero et Lipsicnsi. Laumcnto Scal. putavitLivium scripsisse,

iesa sunt qnac in toc. simpuTium, alius vasis ponlijicalis nomine. Glos
sarium apud Labbaeumi Atnanulus, uyiov Unltac oxivo , xa/tyXior , ubi

sed Fcstum in deprvalos codd. incidiese.

Athanuvium corrigendum, Atanuvius volait Scal.

Sed quae supra in annot. ad

In Glosais Isidori lc-

. alcedo p. 7. contulimus, magnam partem non minus a Gracca forma

gitur: Atanulum ijenus vasis, et: Attanabo, genus vasis ; in Pithocanis:

deflexerunt, quam Alumentus a Laamedonte.

Atanulum, genus vasis, atannuvium.

Laumcdontc] ita Ro

mani, et vetustiores et recentiores, saepius Graecum ao reddiderunt. Exem-

utebantur sacerdotes Romani]

l.ivu. e Gu. ct M., nisi quod bic cod., ut videtur, ""' Romani prae-

plis a Scal. congestis , quae sunt Laucn apud Petronium , Laudiecni

ponit.

apud Plinium in Epistolis, Laulumiae in vulgata consuctudine (. Varro

esse ex corrupto Romani, intelligitur e lectionc deteriorum codd.: ute

Romani utebantur sacerdotes l'otitii Tg.

de L. !.. V. .152.), addo, nomen Laudicc etiam apud Iuslinura XV, 4,

bantur sacerdotes Potiani.

3. in codd. Bongars. cxtarc.

boni codd., quantum nulavit Lino.

Lat. reliq. p. 76.

et Dorismo.

Alia praetereo alala a Weichcrto Pot.

Manarit autcm ea consuetude e crassiori Aeolismo

Ita Arcades 'AnoXXavlav (v. Corp. Inscr. Graec. n. 1513.),

12. ] corr. Scal. Cas. atrocia

Ortum id ex atrofia, quod scriptum

erat pro , ut multa similiter.

testatur

ctiam

l'as.

SQieyia

' Potitii ortum

Et atrocia in libro mspto esse

(uelferbj tamis

aller in mg.

Boeoti SavituXoc et multa ad rundem modum (v. Boeckb. in Corp. Insrr.

Lino. , vocabulo non bene ficto.

T. I. p. 724.), Lacedaemonii Au.vuyrpca (Corp. Inscr. . 14C6.) pronun-

practerire , qui Naevium apud Nouium p. 76, 5. M.

ciarunt.
5. Alphius pro Alpheo] exemplum parum aptum.
C.
Aeeensi] v. Paulus p. 13. . ndscriptieii.
subita] om. Lind. , negli

dixissc cruda.
lese boni codd.

ct

Sunt prefecto dira, berrenda.

atrocia exta putat

13. xqtatu] vg. Linn.

14. artem] non tam arcem , quam in arce fuisse

gentia puto: nam est in ed. vet. Aid. Tg.

adiciebantur] boni codd.
adiieiebantur Lisd. cum cett.
7. Aterra ara] nusquam alias pro

iis verbis, quae Varro servavit de L. L. VII. . 8. cf. Liv. I, 18.

ar babelur.

cero de olfie. III, 16, 66.

aiuc mortuum] iU ex lege XII tabb., ut Cicero signi

ficat, de legg. II, 24.

9. Apex] cf. imprimis Serv. in Virgil. Aen.

bine

Mirum Scal. errorcm non possum

arbitrer auguraculum , locum ilium , quo templum inaugurare solcbant

Ci

publie] lorlas.se publie!. V. Fest. Qu.

XII, 15. p. 55, 3. v. publica augures.

15. Arseverse] Placidus in

(16)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER I.

1!)

Aborigines appellali sunt, quod errantes convenerint in agrum , qui nunc est populi Romani. Fuit enim gens antiquissima Italian.
Ab oloes dicebant pro ab Ulis; antiqni enim Iitteram non geminabant. >
Ave n ti nus mniis intra nrbcm dictus est, qnod ibi rex Albanornm Avcntiniis hollo fuerit exstinctus atqne sepultos.
Adorare apud antiques signifcabat agere; unde et legati oratorcs dicuntur, quia mandata populi agunt.
Arm il us tri um festum erat apud Romanos, quo res divinas armati facicbant , ac, dum sacrificarent, tubis canebant.
Adeo duas habet signifiationes. Nam quiim prima acuta eiTcrtur, idem significat, quod accedo , ut qiium dicimus :
adeo praetorem. Qnum autnn secunda, idem quod usque eo , non qiiidcm secundum rationein , quia ad
praepositio accusalivis accommodata est , sed vetusta quadam loqnendi consuetudine.
Argea loca Romae appcllautur, quod in bis sepulti essen t quidam Argivorum illustres vir!.
Asparagus berba dicta, qnod in spero virgnlto nascatur.
Assidelae mensae vocantur, ad c[uas_sedcntcs. flamines sacra faciunt.
Anceps significare videtur id, quod ex u traque parte caput babcat, ut secures bipennes; sed magis a capiendo, quod
, '
ex utraque parte aequo captatur, appcllatum est.
Ancus appellator, qui aduncum bracbium habet, et cxporrgi non potest.
il la dietae ab Anco Martio rege, quod is bello magnum feminarum numerum ceperit. Sive ideo sic appcllantur,
Glosais apud Maium p. 434. nihil nisi: Arte verte (Art everte Mains),

Festus Qu. IX, 12. p. 12, 19. v. .

proverbium.

Sed multo illustrius documentant eius formulae est titulus

Cortonensis, quem quontinus genuinum habeamus nihil vetat. Tusca lin

p. 31, 29. . oratores.

lustrium :i}.oxit}iQaav.

gua conceptas : Artet vurses sethlaitl tephral uve termnu pisest eslu.

loco armilustrio V. 153.

V. Coltellini

7. ut] om. M.

sopra un' ara etrusca.

Afranius] in incerta fabula.

Roma 1790.

Orelli

n. 1384.

Bothe P. Sc. L. V, II. p. 197.

16.

oratoret] et. Festus Qu. IX, 31.

6. Armilustrium] Glossarium Labb. : armi

Plura Yarro de L. L. VI. . 22. , idemq'ue de
Celehrabatur a. d. XIV. Kal. Novembres.

8. idem quod] Lino, e Gc, nt videtur.

id est quo

in ostio arse verse] arse vorse in ostio corr. Stu., ut senarius emeiatur.

M. id est quod vg.

Haec vetusta loquendi

9. quadam] M. ut vg. quidem cett. codd.

consuetude non alia est atque in praeterea,

Hoc si respuas , in delendum erit.

propterea , hacproptcr, quoad et adquo , de quo Nonius p. 76, 7. M.

10. Argea] . Paulus p. 14. . Argeos.

1. Aborigine! . . . quod erran tes]

dici, narrant Dionvs. Hal. I, 10.

Aborigines proprie Aberrigines

Auctor de origine G. R. 4.

itas Qu. XIV, 25. p. 129, 18. . Sacrani.

oloet Lmn., nescio an propter fidem codd.

Ab-

F.st pro ab allocs, uiemora-

bile exemptant diphthongi e in antiquissima

forma.

Cf. Fc-

3. Ab oloes] vg.

secundae

declinationis

Cf. Feetus Qu. X, 21. p. 182, 22. . pilumnoe poploe.

Quod

Haec sunt sacraria , quorum

dispositionell! per Lrbi-ni monimenta a Varronc de L. L. V. . 45 - 54.

allata dsignant.
15, 30.:

De iisdem Masurius Sabinus apud Gelliuni N. A. X,

atque etiam cum (Flaminiea) il ad Argeos, quod neque eomit

caput, nee eapillum depectit. Item Liv. I, 21- Uvid. F. III, 791. Glos
sarium Labb.: Argiarra (Argei ara corr. Sut., mihi rra e XXVIi
ortum esse videtur) if>i'inura.

11. Asparagus] similiter nomen

Schneidcrus in Gramm. Lat. T. II. p. 67. e SC. de Baccan. apposuit:

explicat Yarro de L. L. V. . 104.

foideratoi , ncque inest, neqne inesse potest, sed foideralei.

dituni.
13. secures bipennes] securis , bipennis vg. Illud e bonis
codd. I.isD. , a quo in hac una re discessi , quod comma interpositum

De formis

ollas et oUe Paulus p. 115. . ollic , et Festus Qu. XII, 23. p. 63, 34.

snstuli.

12. Attidelae] voc. alias inau-

Nam quae aneipites sunt secures apud Plantant Menaechm. V,

. Quirites, et Qu. XI, 8. p. 40, 15. . plorare.

Iitteram non
geminabant] cf. annot. ad Paulum p. 6. . anus.
4. Aventinus]
eadem- fere Festus Qu. IX, 23. p. 23, 15., sicut Vano de L. L.V. .43.

2, 105.: eaedent proprio vocahulo tecuret bipennes dicuntur, velut a

Ly. I, 3. Serrius in Virgil. Aen. VII, 657. Sed magis memorabilia,

quae apud Servium Yarro in Gente populi Romani: Sabinos a Roniulo

eurem.
/..l't*.:.-.

susceptos istum accepisse montera , quem ah Avente fliivio

haec ad omnem staturant hominis, non ad brachia tanlum spectarc, com

suae appellaverunt Avcntinuni.

provincial-

5. agere] i. e. caussam agere.

V.

Varronc apud Nonium p. 79, 19.: Ferens ferream humero bipennem se15. Ancus] tilossarium Labb.: Aneut , mancus , xidXq,
ef . . . polest] boni codd. Lina, ut . . . possit vg. Sed

pralo Glossario Labb. intelligitur.

c*

(17)
10

-j -,

10

15
(18)

(17)

PAULI . EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

20

quod antiqni anculare dicebant pro ministrare, ex quo du quoque ac deae feruntur coli, quibus nomina sunt
Anculi et Anculae.
Anca esa dicta sunt ab antiquis vasa, qnae caelata appellamus , quod cireunicaedendq talia Sunt. Ipsum quoque ac
lare verbum ab jadem causa cstjclum , D littcra cum L permtala. -,
A ero sa m appcllavcrunt antqui insulam Cyprum, quod in ea plurimum aeris nascatur.
A ene s i dicti sunt comites Acncac.
cato res coriiicincs dicuntur, id est cornu canentes.
A n a r i a m appcllavcre locum , ubi Aeneas classcm a Trola venicus appulit.
Audacia ab avide, id est cupide, agendo dicta est.
Accratum liitum cum paleis mixtum.
A cas s is tunica ah humons non consuta.
Arillator coctio, qui etiam cocio appcllatur, dictus videtnr a voce Gracca, quae est as, tolle, quia scquitur merces,
ex quibus quid cadens lucclli possit tollere. Luccllum aimlnutivum est lacro.
Artitus bonis instriictus artibus.
Arnae caput, agni caput.
Arsincum ornamentum capitis mulicbris.
Artus ex Gracco appellantur, quos Hi &a dicuiit: 8ivc_arius_dicti , quod membra membris artcntur.
Arquites arcu procliantcs , qui nunc dicuntur sagittarii.
Ar billa arvina, id est pingueJo corporis.
t. anenlnre . pro ministrare] . annolnta ad p. 10. r. anclare.
] M. ut vjf.

vel Lino, ex uno Go.

2. Anculi] Quod in Placidi

Glossis p. 435. ed. Mai. legitur : Amui , servi, ta emendo:

servi.

Anculi,

3. Ancaesa] antique woivfuirav apud Romanos appcllatio,

postea la oblitrala, ut hoc solo teste innotuerit.

Isidor. Origg. XVI, 20, 2. :

5. Aerosam]

Cyprium aes in Cypro insula prius inven

tion , unde et vocation , factum ex lapide eroso (ita scribitur , etiara a

Linn. , sed apparct legcndum esse ocroso , compralo maxime Plinio N.
H. XXXIV, 1, 2.), quem Cadmiam vocant.
constat.

Hinc cuprum dictum esse

6. Aenesi] id est Acncsii , ut codex Lipsiensis habet:

oifioifoQoc, TiQayttuTtinq, /maoloe: quanquam in eodem etiam arillator

reperitur.

Apud Placidum in Glossis p. 435. Mai., ulii legitur: Arilla

emotione, pannieiilario , suadeo ut legatur : Arilla tot e , coctio ne,

panniciilario.

lit am in Gellii N. A. XVI, 7, 12. meliorum codd. fides

postulat, ut arillatorem legatur.

Apud Isidorum in Glossis male ariola-

tor , in Pithoeania arilator legitur.

Arrilator corr. Scal. et Vulcunius

quod ab arra ductum sit.

coctio] restitu e bonis codd., vg. omissum et contemptum etiam a Lino., quo iure, colligitur ex is, quae a
Paulo p. 39. v. coctio scripta , bique annott sunt.

"4"] >'g-

area boni codd., ex quo fiat fecissem, nisi tolle vetarct, quod in omni

sed Paulus rndcin scribendi praecepta sccutus est, quae Festus obserra-

bus libris esse videlur.

verat.

rioribus libris; boni codd. cam particiilam , hic neptam , non habent.

V. pRvr.r. IV, 3.

res M., ut yg. Lins.

7. Aeneatores] Gc, ut yidetnr.

Aenato-

Illud non praetulissem , nisi in Suetonio Caesar.

32. sic legeretur.

8. Aenariani] Pithecusae insulac nonien, quod

ab eadem re etiam Plinius N. H. Ill, 6, 12. .82. ductum ait.

Aceratum lutum]

nrXa ij/vyi/i/iivo,

de munim. Athen, p. 47.

10.

de cuius usu dixi in Comment.

Cf. Paulus p. 112. . obaecrare.

I. alii). : Acero, uxno&i, cqrr. ii/vqoi.

Glossaria

11. Aclassis] Aclasis M.

Glossarium Labb. : Aelassi Importa , quae explicatio parum cum Paulo

concinit.

CaUuis apud Paulum p. 39. , ne male ad eandem ori

ginen referatur.

12. Arillator] boni codd. arilator Tg. Lina.

Sed

illud restuore suasit etiam Glossarium Labb. p. 201.: Arillator / /;<,-.

13. Luccllum] enim addit Limi. e detc-

14. Artitus] Glossaria Labb.: Artitus nmxroc, aiaXo.

Glossis p. 435. Mai. Artitus, artibus edoelus.

Placidus n

15. Arnae] Ami M.

Ex codem Festi articulo , a Paulo misre truncate , ductum illud apud

Labbaeum : Arna //",(< (pil? pufyrqo emendut Scal.) xuul Jiu{m>vu.

16.

Arsintum] Glossarium Labb.: Arsinum iiuxifiu, quo ncus Tel pectn,

quo capilli discriminabantur , significan tidetur.
1. p. 73, 1. T. ruscum.

sario Labb. arquites et arcutes.

annot. ad p. 9. T. acupedius.

Cf. Festus Qu. XIII,

18. Arquites] to{o'tcu cxplicantur in GlosGlossac Isidori: arcites sagittarii. Cf.

19. Arbilla] deminutivum toc. ar

vina, quod apud Placidum n Glossis p. 428. Mai. pinguedo , et in

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM. LIBER I.

21

m siiam per artas exercent, sive quod apte opera nter se artent, qua ex causa__fiiian--ei
s ab hauriendo sic appcllabant.
ager viain tangit.
tquis, qnod circumpenderent, quos nunc, appendices appellamus.
dus iinmolantur.

niro sic appcllata.

bant antiqui, sicut nos qiioque modo dicimns ab aequo iniquuni, ab quacrendo inquirerc.
augnribas, quae consulentcm inberent.
edendo et ludendo*.
;

>S et ovyywr, vel arbina, quod

xplicatur.
lipibiu.

Eodcm refero, quod

7. M.
7. Ablegmina] boni codd. I. im.. Albegmina vg. Isidori
Glossac : Ablegmina partes cxtorum , quae prosegmina dienntur. Cf.

Siculorum vocabulum

Festns Qu. XI, 3. p. 35, 25. v. porriciam, et Paulus p. 59. . exta.

tjivnj- kIu, SixiXoi. Ac vix

arrioiu , 1 plurali numero

8. Ambulacra] antiquius vocabulum , postea repctitum.

Cf. Glossaria
Labbaeana et Placidus p. 434. Mai.
9. Amian] boni codd. Li.>d.

i. in sacrificio offertur, adipem,

mi vg. Etiam in Varrone de L. L. VII. . 47. amian e cod. Floren

tino restituendum erat; nam in sume rete alius pisis nnnicu latct.

>atur.

Haec certe interpretado

melius convenit , quam ea,

Quanquam ab alus amia dicitur, ut a Plinio IX, 15, 19. .45.

. 93.

cbio v. . Haec in ed. vet. et Aid. ante Ambulacra invenio.

11.
antiqui] a sapiendo additur vg. et a Linn., sed om. boni codd., nisi quod

Quae Paulus , ea potissi-

Hesy-

, qui ctiam ' ioxqy ;*

Gu., qui hunc articulum bis point, hoc loco ct post v. apud, altero loco

1.

a sapiendo habet.

et om. vg. Gr.

Cf. supra

ipsi, Gracce -.
artenam] M.

aryte-

Sed est ea manifesta interpolado , cum cxcnipla ail-

duc ta non spectent, ut adsiperc a sapiendo dici potuissc ostendaul,

arlennam

quem in finem sexcenta alia exempta rectius adhiberi poterant ,

est, quanquam Lucilius apud

sed ut vocalcm ae in t mutari in componendis vocabulis , demonstretur.

:al. recte hue rettulit,

quae

7iot>/ihoii arxov (ooTQitxirov),

Dac. , qui id intcllcxit, a saepiendo corrigerc volcbat.

e Paulo p. 47. 49. compart.

lae ex ipso Festo petita esse,

desipere, resipere, a Festi sententia aliena sunt.

[amines dixcrit Graecus homo,

Lind,

15. . amtermini. Simile est

rlaium p. 433.: Arusedentes,

Paulus p. 14.

sse :

in tali caussa non discedendum est.

Amsedentes.

Illud vero

lint, eiusdem legis in XII tabb.

9. tangit.

Cuius verba infra

demonstrabimus , fuisse Lace

!S exeunt: nt munteriitf, qua

a qu. vg.

ludendo vg. Li.id.

Idem eonsiptum

Quae Sen., et Urs. contulcrunt, consiperc,

ab qu.] boni codd.

12. Admissivae] contrariae sunt arculis, de qnibus

13. ludendo] coni. Scal.

alluendo boni codd.

ad-

14. Addubanum dubium] boni codd., a quibus

Addubanum a quodam antique

IV ;

nomine dubus descendit, unde verbum dubarc, de quo Paulus p. 51.

Quae m Glossario Labbaei leguntur Adubanus, ovut, nescio, quoinodo
bue rcttulerim.

Ad dubienum ,

ad dubium coni. Scal. ' Abnobanns

Danubius coni. Dac, quod vg. pro voc. dubium lcgebatur Dannbinm. Ad

lossarium Labb. : OTciAixc et

dubenum, ad dominum oorr. Goth. eollato Paulo p. 51. v. dubeniis, cumque

ndt'ce*] melius Nonius p. 42,

in commentariis ita sequitur I.isd., ut: Ad dnbanum dominum legi iubeat.

22

5
(19)

10

15

PAULI D1AC. EXCEEPTA, EX LIB. POMP. FESTI

(18)

Adulter et adaltera dieuntur, quod et 11c ad alteram etJjta.cc ad alterum se confrant.

Aquilus color est fuscus et subniger, a quo a quila dicta esse videtur, quamvis earn ab acute volando dictam volunt.
Aquilus auteni color ab aqua est nomnalas. Nam qiiuui antiqui duos onanino naturales nosscnt , id est album
ct nigrum, intervenerit autem is_quoque, qui ita neutri similis est, ut tarnen ab utroque proprietatem^Jrahat,
potiesimum ab aqua eum denominarunt, cuius inccrlus est color.
Aquilo ve tus a vcbcmcntissimo volatu ad^Jnstaraquilae appcllatur.
Anquircre est circua qiiacrcre.
And ron locus domicilii appcllatur angustiojr_longitudiiie , in quo viri pluruni morabanlur, ut gynaeceum a mulicribus.
Apud ct penes in hoc diffrant, quod alterum personam cum loco significat, altcrum personam et dominium
potestatem , quod traliitiir a penitus.
Anxur vocabatur, quae nunc Terracina dicitur Vulscae gentis, sicut ait Ennius : "Vulsculus perdidit Anxur."
Aquarioli dicebantur mulierum impudicarum sordidi asseculac.
Aquipcnscr genus piscis.
\
Apclliaeia antiqui di ceban t pro Apollincra.
A per ta idejm. Apollo vocabatur, quia patente cortina responsa ab eo den tur.
Ab di ti vi abortiv!.
Ape apud antiques dicebatur prohibe, compose.
A pu a genus minimi pisciculi.
Abs praepositio a Gracco deducitur. Significat autem retraetationem in partem posteriorem.
1. quoi] M. filia du. vg. Lipid.
2. Aquilus] dlossariam op.
Steph. : Aquilum, fiiXav , a AovxiXkioe , ex Festo , puto. Yarronis
Cosmotorync versus, quos adducit Scai.. propter . fluetu aquilo, sunt
apud Nonium p. 503, 30. M. . lavit.
6. Aquilo] reete nionituni
est, idem esse Tocabulum draccum axtoc o fio(>>c, ut explicat Hcsychius.
7. quaerere] quirere du. , minus apte.
8. Aadron] hune Dac.
putat dictum esse Gracco vocahuli significatu , ut apud Hcsychium : tlyoitav /tfya o.'xo. At sic absurdn esset grammatici interpretatio ; nam
haec domus pars non angustior, sed latior erat ceteris omnibus. Sed .
Vitruv. VI, 10. : Inter haee autem peristylia et hospitalia itinera sunt,
quae mesaulae dituntur , quod inter duos aulas media sunt interposita .
nostri autem eas andronas appellant. Sed hoe valde est mirandum,
nee tint graeee nee latine potest id eonvenire. Graeei enim dvd'f>vae
appellant oeeos , ubi eonvivia virilia soient esse, quod eo mulieres non
accdant.
viri plurimi] scilicet adeuntes , abeuntesve , cives et
bospites. plurimum Lijid. ex uno cod.'Berolincnsi.
9. Apud] ct.
Nonius p. 68. 522. r. apud.
. Anxur] Quod Scal. placet Axur,
in quo n litera x obliteratum est , ut alias per lit. * expelli solet , non
est in codd.
Terracina] M. ut vg. Tarraeina cett. libri Linn. Ilia
forma pracstabilior esse videtur.
Vuhcac] boni codd. Kolseae vg.
Linn. Illud seribendi praeceptis , quae Festus secutus est, convenit.
V. Pbaef. IV, 3.
niuiu] Annal. IV, 23. apud .
r'uUeu-

lus] Volscns corr. Merula, male. V. de hac Italicorum nominum forma

ISicbuhr. H. R. T. I. p. 69. ed. sec.
12. Aquarioli] vocabulo
utuntur Appuleius et Tertullianus. *
13. Aquipenser] aliis acipenser
dictus , eodem modo , quo aquipes in aeipes mutatum est (v. p. 9. v.
acupedius). 14am acipenserein ab acu ct pesna , id est pcrna , dictum
esse, bene observavit Salmas. Exerc. Plin. p. 941. col. 2. a., nisi quod
penna rectius crista , quam rostrum piscis dici videtur. Certe draccum
e Latino , non Latinum acipenser draeco ductum est , ipso
Atbcnaeo VII. p. 294. f. teste.
14. Apellinem] banc nominis for
mant Romani a Doriensibus acccperant. Adde ils , quae Maittaire de
draccae linguae dial. p. 152 d. et 264. a. affert, titulum Megarenscm
in Corp. Inscr. dracc. n. 1065.
15. Aperta . . . dentur] Salins
erit, nomen hoc in eundem censum referre, de quo dictum est ad v. al
cedo p. 7. Sed ab eo poeta, cuius versus ad Hcrenn. II, 26, 42. laudantur, haec barbara Graccarum vocum defonnatio aliena est, ac plane
accedo Orellii iudicio.
16. Abditivi abortivi] sine - exemple.
17.
Ape] Glossarium Labb. : ape, xivoov, et inferins : apet unoooel, quae
significationcs nullo artificio ab apiendo, sivc iw , deduci possunt.
18. Apua] draece g>vq.
19. dedueitur] <p, quod vg. et a Liud.
quoque adiicitur, abest a codd.: quapropter ipsum Paulum earn particulam omisisse puto , ut draeca etyma saepius omisit , quanquain nulla
alia nisi haec vox significata esse potest.

(19)

DE SIGNEFICATIONE VERBORIJM.

LIBER I.

23

Apellinares lu dos, lioc est in laudem Apollinis, populus laurea tus spectabat, stipe dala pro cuiiisqiic copia.
i cu lu m liliiiu, quo flammes vclatum apieem gcruut.
Abac t i magistratus dicebantur, qui coacti deposuerant Imperium.
Agere modo signiGcat ante se pcllcrc , id est minare. Virgilius : "Et potum pastas age." Modo significat iurgari, jit
dieimus : agit cum eo furti ; modo rependerc, tit cam dicimns : gratias ago; modo verbis indicare, nt cum dicimus: causam ago; quin etiam si accessit gestus et vultus quidam decor, ut cum sccnici agcrc dicuntur.
Abgregarc est ab grege duccrc : adgrcgarc ad grcgem duccre : segregare ex pluribus gregibus partes seduccrc,
unde_et eg reg i us dicitur grege lectus. Quorum verborum frcqiicns usus non miru m si ex pecoribus pendet,
quum apud antiques opes et patrimonia ex his praecpue constiteriut, ut adbuc cliam pecunias et peculia dicimus.
Acetare dicebant, quod nunc dicimus agitare.
Autumnum quidam dictum existimant, quod tune maxime augeantur hominum opes, coactis agrorum fructibus.
Aged um signiGcat age modo. Est eiiiin adliortants sermo.
Aulas antiqui diecbant, quas nos dicimus ollas, quia nuil. tu litteram geminabant. (taque aulicocia exta, quae* in
ollis coquebantur, dicebant, id est clixa.
Avidus a non deudo propter nimia m enpiditatem appellator; sicut aniens, qni mentem siiam non habet.
Aurcliam familiam ex Sabais oriundam a Sole dictain putaut, quod ei publice a populo Romano datus sit locus, in
quo sacra faecret Soli, qui ex hoc Auscli dicebantur , ut ValcsLi, Papisii pro eo, quod est Valerii , Papirii.
Aemiliam gentem appcllatam dicunt a Mamerco , Pylhagorae philosopbi filio, cui propter unicam humanitatem cognomen^ fuerit Aemylos *. Alii , quod ab Ascanio desccudat , qui duos habuerit filios , Iulium et Acmylon.
1. Apellinares ludos] de bis . Varrou. de L. L. VI. . 19. cum
annot.
2. Apieulum /Hum] de eodem Paulus p 6. v. flamen; de
apice idem p. 16. Nib erat, cur Scal. corrigeret: qua /lamines velati
apieem regerunt. Nam hoc pilei insigne laneo quodam filo, quale Craccorum aiififiuitt erant, involvi, nemo iniraliitiir.
3. Abacti] Glossarium Labb. : abacti, xtaafrirne.
4. minare] hoc voc. infimae
esse Latinitatis , frequens apud Ilieronyiniuu et in legibus barbaris,
ende in unguis e Romana ortis prodiit menare, mener, obscrvaverunt
A. Au, et Goth, ad v. agasones p. 31.
Virgilius] Eclog. IX, 24.
ye] post hoc voc. , quod vg. ct a Lijib. quoque additur, Tityrc , om.
boni codd.: vide tur id . ex ipso Virgilio a libraras ad/litum esse.
6. seenici agere] cf. dicta superius p. 15.
7. ab grege] M., ut Tg.
a grege Li.t. e Go.
8. egregius] cf. Paulus p. 60. . exgregiae.
9. ut] unde corr. Bondam. Varr. lectt. II, 12. p. 283. , nt refcrt Liad.,
quo non opus est.
9. peculia] cf. Fcstus Qu. XII, 17. p. 57, 14. v.
peculium. Qu. X, 29. p. 186, 16. et Qu. XII, 5. p. 45, 13. . pecuUtus. De eadem pecuniae significatione Varro de L. L. V. . 92. 95.
Pli*. N. H. XXXIII, 3. Columella VI. Pracf., ne plures adyocem.
10. Atetare] Acitare legendum putat Goth., sed non solum . pro G.
poncre antiqui moris erat (. Paulus p. 30. . corgo, p. 32. y. cerrones,
p. 39. y. cuturniiim, p. 42. yy. clucidatum et Cermalus , p. 43. y. clu-

in quibus Graeca i babct, nt in fuet ct omnibus tcrtiis verborum

person, in navebot, in rmln. Itaque ex . acetare intelligitur, etiam
frequentativorum formam olim fuisse etare, plane nt apud Graecos i&nr.
11. Autumnum] Auctumnum Festum scripsisse verisimile est, quae niclior est consuetude et origin! toc. exposilae aptior.
13. nullum
litteram geminabant] v. annot. ad p. 6. v. anus.
aulicocia] aulicoqua vg. : illud codd. , nam quod Dag. tradit, in libris mes. esse aulicoetia , ncscio unde bauserit. Servavi cum Lima. codd. scripturam, cum
aulicocia ]iro aulicoquia dici potuerit. Cf. annot. ad . aquipenser p. 19.
15. a non videndo] rectius idem p. 13. v. avcre.
16. a Sole]
Varro de L. L. V. . 68.: Sol, vel quod ita Sabini .... Sed potest
Sabinum Solis nomen propius ad formam Auseliorum noiuinis accessissc.
17. tuera faceret] sacrificaret M. sacra faeerent yg.
Auseli] bom
codd., ex eo more, dc quo dictum est in Pa*Er. IV, 3. Ausclii vg.
Sabinos antiquum S intra dual Tcales retinuisse , nee, sicut Romani
feccrunt, mutasse in R, etiam alia exempla habemus : Volesus , ausum,
fasena.
18. a Mamerco] nempe Manure! stirps Acmiliorum erant.
Ii cum a Sabinis Numae descender crederentur (. Plutarch. Num. 8.
21.), Numa cum Pvthagora familiariter yixissc ferretur : facile lnteUigitur, quae huius fabellae origo fuerit.
1". Aemylos] scripsi
coniectura Liad., quod Graecum oipvXo lignificatur.
Aemtlos vg.

mae, et cf. etiam p. 39. v. culliola, et p. 41. crecentes cum nnnotatis):

sed etiam E. in mulls vocabulis antiqnius erat quam I., polissimuni in iis,

Acmylon] M.

Aemilon vg.

.
5
(20)

10

13

24

5
'-'>

15

20

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FEST!

(20)

er um n nia s Plautns refert furcillas, quibus relgalas Barcinas viatorcs gerebant. Quarum usum quia Gains Marus
rettulit , Muli Mariani postea appellabantur. Itaque aerumnae labores onerosos significant 5 sive a Graeco sermone
dedueuntur. Nam aeiv Graeee, Latine tollere dicitur.
Acmidum tumidum.
qui dial apud antiques dictum est, quod nunc dicimus acquinoctialc , quia nox diei potius, quam dies nocti annumcrari debet. Graeci quoque in boc consentiuT,~7ffiy/tp/a>' , id est aequidiale , dicentcs.
rus care aera uiidique , id est pecunias colligere.
Acquilavium signiiicat ex toto dimidium, dictum a lavationc lanac , quae dicitur acquilavio redire, quum dimidium
decidit sordibus.
gc m mare appcUatiir, quod crebrac in sint insulae , ut procul aspicientibus species caprarum videantur; sive
qnod in eo Acge, Amazonum regina, perierit; sive quod *eo Aegcus pater Tliesci se praecipitaverit.
Acs tima ta poena ab antiquis ab aere dicta est, qui cam aestimavcrunt acre, ovem decussis, bovem ccntussis, hoc est
decern vcl centum assibus.
Alucinatio crratio.
Adigas dare cogas.
Acics, acumen, acus et aeucre dicuntur ab xovt;, quam Latine dicimus cotcm.
Auxilia olla prvula.
Amputate, id est circuinputata , dicuntur ab eo, quod anliqui pu tum pro puro dicebant, unde dedueuntur pudor
et pdicas.
Appia via et aqua ab Appio Claudio est appellate.
1. flautas] in inc. fabula, . Plaiiti fragm. inc. . Dotbium . 1.
2. rettulit] ed. ret. vg. retulit Lisa.
Muli Mariani] de his iterum
Qu. VIII, 29. p. 171, 28.
a Graeco etc.] Fesli mens fuisse ea videtur,
quae recentium mnltorum clyniolii|;orum, ut ipsas illas furcillas
aiiv aerumnas dictas esse statucret, quasi /.
4. Acmidum]
Glossarium Labb. : Aemidus mqvoquirot. Glossac Iaidori : Aemidus t
midas. nflalas. Fxcmpla in scriptoribus non repcrta sunt.
5. Aequi
diale] etiam in Glossario Labb. ioqfufiirov cxplicatnr.
: diei po
tius etc.] diligentius dc ea quacstione Gellius N. A. Ill, 2., ac multa de
corum opinionibus, qui diem a nocte duci existimabant, ad Taciti Germ.
11. congest sunt.
6. loqfuqUn] vg. isimerian Gv. simerian M.
7. Aeruteart] Glossarium Labb.: aeseulator /uXxoluyoc, et: aeieulor *, quae forma analogiac non minus convenit. Placidus in Glossig
p. 435. Mai. : Aeruscans, aes minutum. Addc modo colligens, et intclligcs,
etiam baec e Festo fluxisse.
8. Aequilavinm] conferuntur Isidori
Glostae: Aequilalium aequatio.
Ibi acquilavium rcstituendum est.
10. Acgcum mare] a scopulis , qui aeges appellantur, dictum traditur
etiam a Varronc dc L. L. VII. .22.
quod] vg. ut codd. quod ita
Lia., e Lipsicnsi cod., qui ut ita.
11. Aege, Amaionum regina]
hoc solo teste nota. Nomen ita tradunt codd. Aegaea vg.
eo] scripsi.
eo quia M. in eo ectt. Haec fabula notissima est.
12. Aestimala

poena] cf. Fcslus Qu. X, 20. p. 181, 10. v. ovibus, Qu. X, 29. p. 18fi,
18. et Qu. XII, 5. p. 45, 13. . peculatus. De eadem re Varro de L.
L. V. . 95. Gellius N. A. XI, 1. Cf. Demetrius Phalercnsis ap. Plu
tarch. Solon. 23.
decussis . . ccntussis] codd. , ut vidctur, omnci,
quod rcliqui quanquam ncgligcntissime scriptum, decussi . . ccntnssi vg.
It. Alucinatio] vg. , ut in edd. vett. allucinatio Linn. , nescio quo
fonte. Glossaria I. abitar i allucinor et hallucinor nacui.fa<o interpretantur.
Cf. Gellius XVI, 12, 3. Fulgcnus v. alucinan p. 560, 25. M.
15. dare cogas] ad rem cogas vel adir cogas, quod ipsi magie placet,
eorr. Se m.. , compralo Glossario Labb. : adegit , noimthjan. Hanc
tarnen glossam ex Festo non esse pelitam manifestum est.
Festum
scripsissc putaverim : adigas inriiurando, iusiurandum dure cogas ; idquc
Paulum excerpendo corrupissc.
16. xoyrj] vg. codd.
17.
Auxilia] cum ollain parvulam interpretetur Paulus , i}lud cum pro de
minutive voc. aula sive olla sumpsisse apparct. Verumtamen aula ita
ex auxilia contractum est, ut qualus , ala, mala, palus, talus, velum,
paulum contracta sunt e voce, quasillus, axilla, maxilla, paxillus, taxillus, vexillum, pauxillum: quibus infra, ad Festum Qu. XV, 32. p. 164,
15. v. toles, etiam toles et tolas adiungciuus.
18. Amptala] cf.
Fcstus v. putum Qu. XI, 2. p. 34, 16.
dedueuntur] ducuntur M.
20. ab Appio Claudio] censore ann. a. u. 441.

(21)

DE SIGNIFICATIOIYE VERBORUM.

LIBER I.

25

Arimiitnm a nomine fluminis propinqui est dictum.

Animula urbs parvarum opuiii fuit in Apulia.
Arca diminutivuni facit arculam et arccllam , ut a porco porculum et porcellum , a mamma mammulam et mamillam.
Alebria bene alentia.
Agasoues equos agentes, id est minantes.
Arcubii, qui excubabant in arce.
Armillas ex auro, quas viri militares ab inpcratoriliiis donati gernnt, dictas esse existimant, quod antiqui humeros
cum brachiis a r m s vocbat; unde arma ab bis dependentia sunt vocata.
Abalienatus dicilur, quem quis a se removerit. ^ATenats, qui alien us est factus.
Ass er ere manum, est admovere : quo ca quoque , quae in terram dcmiltuntur *, ser i il cundir; unde etiam serae
appcllantur, quia foribus admotae opponuntur defixae postibus , quemadmodum ca ? quae terrae inseruntur.
ii m dicinius agruin needum satum.
Apica dicitur ovis, quae ventrem glabrum habet.
,
Ae syllabam antiqui Gracca consuetudine per ai scribebant, nt aula i, M usai.
Au ce ta sacpe au ta.

Aber cet prohibe!*.

A d v s e m , adversarium , Los loin .
"Axe agglomcrati univers! stantes", id est cohortibus aut Iegionibus.

1. fluminis] etiam Straboni et Plinio noti.

codd.

2. Animula] boni

Amiaula vg.: sed illud Lind, praefert propter Philargyr. in Vir

i* terram] in ferra Lu, e solo Gv. , non apto id defendens exemple.

Hic tamen quae de versu Plauti Mil. glor. III, 1, 53.,

demittuntur] corr. Sc.il. Uas. dimiltuntur codd.

srac] cf. Festus
Qu. XIII, 19. p. 91, 3. . reserari.
11. inseruntur] insrant Luid.

e corruplissima lectionc ducta sunt, nihil inde proficitur. Animulae

oppidi non.cn apud Plautum restituendom esse , vidit Scioppius , confir-

ex uno Gu.
12. Arvum] eodem modo dfinit Varro de H. R. I, 29.
13. Apica] etiam baec concinnnt cum Varrone de R. R. II, 2., et Pli

mavitque Li>n.

nio N. H. VIII, 48, 75. . 198.

gil. G. II, 134.

3. Area . . arccllam] Glossarium Labb. : Area et

rcela (ser. areella) xifitaroc., ouo. etc.

Mulciber a mulcendo, aber ab uvendo.

4. Alebria] ab alendo, nt
Glossarium Labb.:

Aleriui

(Alebrius ScAt.) '., &oiuoi (#pi.-rroc Scax. &i>iif i,uo<; Salinas.),

rnotpivq.

Isidori Glossac: Alebra, bona quibus alimur.

tes] cf. supra p. 19. r. agere, cum annot.

bonis codd. arcubiae vg.

5. minan

6. Arcubii] Lina, e

Glossae Isidori : Areubius, qui cubat im arce.

similiter Nigidius apud Gellium N. A. XIII, 25.

avala boni codd.

g antiqua ratione scribendi,

p. 20. tneri posais.

a ne la, ac Graeca tuuuuxtToc. et uat/taxro,.

timilia.

a Festo admissam statuamus.

9. Abalienatus . .

quod discrimen Fcstus inter fecerit.

et e introductum

analoga voc. acetare

Eandem rationem inter se babent Latina auceta et

Abarcet vg., ut supra p. 14.

8. armos] cf. p. 2. . armillum.

15. Auceta] vg.

Itaque illud admodum incertum est, quanquam pro

Arcubii pro arcicubiis dici poterant, ut Stipendium pro stipipendio et

alienalus] obscurum ,

14. scribebant] igitur Verrius ai

et ae scribendi tantura ratione , non pronunciando disliniisse videtur,

16. Abercet] boni codd.

Nihil vetat, quominus utramque toc. formam

prohibe!] vg. Linn,

prohibetur codd.

17. Advosem] "Kortasse legendum advorsem vel aduersem." Goth.

At r

Glossaria Labb. utrnmque interpretantur , 1.

10.
Asserere manum] codd. Adscrere manu Tg. manu omittendum censet lias.

ante s elidi poterat, nt in prosus et rosus , quae facta sunt e plenioribns formis prorsus et rorsus. Glossarium Labb. : advores hunlot, quod

At dictum esse a Romanis asserere alicui manum, intclligitur comparatis

adveres quin ex hoc advoses corruptum sit, non dubito.

verbis Festi Qn. XV, 16. p. 148, 24. . sertorem. Ac video nunc, etiam
apud Varronem de L. L. VI. . 64. librorum manuscriplorum lectionem

origine VEH nomen voids factum est, iU a VORT ducitur ADVORT-

adscrere manum, non fuisse movendam.

tator; bine ortum est advorsis, advosis.

18. Axe] Axes vel Axei
coni. Scai.
agglomcrati universi] haec voce. vg. et a Lina, quo
que commate distinguuntor , quod sustuli, qnoniam explicatio a verbis

Ltrumque enim eodem iure

dici poterat: asserere manum alicui, et: asserere aliquera manu.

Lui, e codd.

quod rg.

</>]

lllud est idem quod unde, ! quo fit, nt.

b'tenim nt ab

TIS ; geminum autem T in vocabulii derivandis apud Latinos in S mu

10
(22)

,
15

26

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(22)

ruina* iilensil a ampliora.

Afvolunt* a volant.
As tas in t' steterint*.
"Ambaxioque* cir cun eu n tes", catervatim.
5 por apud.
A mos i annuo.
Antiquum vetcres ctiam pro omnia -J* posucre.
A est i ni i as aestiinationcs.
i s s e pro adisse dicebant.
10 Abam bu lantee abscedentes.
Aqu lius ab aqiiilo colore, id est nigro, est dictum.
Antiquare est in in rem pristinum reducerc.
At tinge pro atlingain posuerc.
demum id est ineipit. Itaque baec omnia e scriptore quodam , puto e
poeta trgico , duela sunt , qui ea venu quadrate sic potuit comprelicnderc :
,
,
Axe agglomerati niversi st tintes
Axem militare esse vocabulnm , quod genus aciei signified , alii riderunt : similiter Virgilius Aen. XII, 458. : densi cunis se quisque eoactis
agglomrant.

1. Aerum] scrips!. aerum autensilia M., quod ortnm esse

existimo dittographia : Arruma, eruma, utensilio. Hinc nata lectio
Tg. Acrumaeruma. Aerumina Tel Aeramina coni. Sen . , et lioc alte
ram magis probat, cui iudicio subscripsit Linn. Idem tamen in coramentariis legendum censet: Aeram'entum , a, utensilia, boc est aeratnentum , aeramenta etc.: cuius consuctudinis in scribendo a Feste I'aiilove usurpatae nullum aflert cxempluin. Maxime mirifica sunt, quae
Goth, proposuit: Maeraerumina Tel Maeraerumenta , quae esse vult in
Tasis aencis malura. Aeruma sive Aerima simpliciter abena significat.
2. Afvolunt] Aevolunl Go. Aevolum M. Avolant Tg. Lind. , qui in
commentariis etiam arvolant proponit. Ego a Testige codd. quam m
nimo interTallo disecssi, ac posui, ab, quod ante v in f mutatur in SC.
de Tiburtibus apnd Graternm p. 499, 12. (Orell. Inscr. Lat. coll. 3114.)
af vobis , ctiam in componendis vocabulis sic mutari potuisse , et bum rolare , ut plurima Latina , ab aatiquiori forma tertiae coniugationis profectum esse.
volant] Gr. 2. et M. , ul Tidetur. cvolant
Tg. advolant Li>d. e deterioribus codd.
3. Astasint] Astasent
boni codd. Adstassent Tg. Astassint coni. Scu.. et reccpit Lin. S
non i; minasse antiquiorcs , satis no tum est: et cf. ipsum Paulum p. 6.
. anns cum annot.
steterint] corr. Scai. staluerunt Tg. , non
steterunt , nt Lind, refert. Fateor tarnen , banc glossam ineertissimam
esse.
4. Ambaxioque circumeuntes] M. , nisi quod bic non que
habet sed quae, quod mu ta vi. Ambiaxie qui Gv., ut Tidetur. Ambaxi,

qui eircumeunt et coni. Sen.., quem sequitur Lind. Mihi persuasi, etiam
boc loco non distinguendum esse Ambaxi, qui, sed i la interpungendum,
ut solum toc. catervatim explicando adiectum sit, ea .lutein, quae praecedunt , e poeta trgico petita esse videantur, nisi vehementer fallor, eodem, ex quo ilia: Axe agglomerali etc. ducta crant. Aiubaxium ab amb- agendo ductum est.
5. Apor] apo e Glossario
compart Sen,. : sed apud Labbaeum in Stepbano Londin. p. 199. legitur: Ape .
6. Amosio annuo] glossa obscurissima. Scal. contulit: Annas, annua noXvtnj, ut legitur in Glosgario Labb. t con. in
Paulo: annos , annua. Annos autem vult deflect! in geailivuui annotis,
unde annotinus.
7. Antiquum] codd. Anticuni tg.
omnia]
lectio codd. , quae in Tg. mutata est in ittnutt. Lind, e coil. Lipsiensi
assumpsit nobili , quod non minus intcrpolatum est. Coniicio apud 1 i8tum fussie omi'm? pro homine , et grammaticum id notasse , quod apud
antiquiorcs ctiam bomincs anliqui dicuntur, ut eives antiqui apud Pacurium.
8. Aeslimias] vocabulum alias incognitum. Nam quae
1) i.. tanquam XII tabb. afl'crt , Kacvardus finxit. Aestimia legendum
coni. Lipsius in Epistol. Quaest. Ill, 20. Opp. T. I. p. 183. , quod in
gnomaticis scriptoribns sacpius pro aestimio legitur. Sed plurale lein i ninum aestimiae analoga multorum cinsdem lormac abstraclorum nominum satis defenditur.
aestimationes] M. ut Tg. aestimationibus
eett. eodd.
9. Abisse] etiam baec glossa, ut codd. posita est,
obscurissima est. Abiisse .. adiisse Tg. Pro adiisse mg. . . obiiss*
signo addito emendatae lectionis ). Obusse pro adiisse coni. Uac.
10.
Abambulantes] cf. Paulus p. 112. . obambnlo.
11. prachomen]
alibi non repertum.
aquilo colore] cf. Paulus p. 18. . aquilas.
12. Antiquare] cf. Nonius p. 76, 21. Placidu p. 432.
13. At linge]
boni codd. Atlingem corr. Scai. , atque la etiam librum . babero
affirmt Urs., quos secutus est Lind. Attigem coni. Goth., idqne etiam
Lind, praeferendum putat. Quid autem tum faciemus Fcsto Qu. Vlll,

(22)

DE SIGNIFICATIONE VERROROI. BER I.

27

Appcllita visse appcllassc.

Alteras ponebant pro eo, quo est adverbium alias.
Argutum iri in discrimen vocari.
ureas dicebant frenos, qubus eqnorum aurcs rcligantur.
Ans i s andeas.
5 (23)
Audacias plural! ter Cato dixit.
A (lax diminutivum facit audaculus.
Arvocitat sacpc advocat.
Anna ria lex dicebatiir ab antiquis ea , qua finiontnr anni magistratus capiendi.
Aliorsum et illorsum sicut intrors^l~dxit Cato.
10
Abietaria negotia dicebantur, quam materiariam * nunc dicimus, videlicet ab abietbus coemendis.
Aie tu do corporis pinguedo.
Acribus plu rali ter ab aere, idlest, aeramento, Cato dixit.
Addues addideris.
Aristophorum , in quo prandium fertur, nt discus.
15
All ici t est perducit aliqucm in rem, dictum a verbo lacit, id est decipit. Hinc descendit Ilicere et oblcctarc,
id est frustrantcm inducere.
A ln uta re sacpe abnuere.
Aliae* rei dixit Plautus pro eo, quod est ali* rci.
24. p. 96, 21., ubi: Recipie , ait, apud Catonem, ut alia ciusmodi
eomplura , quid Paulo p. 55. . dice, et item Feste Qu. X, 17. p. 180,
28. . oetende, quod ex codera Caloe sump tum esse, infra, demonstraJiiimis? Lipsius in Vair. Lectt. Ill, 27. Opp. T. I. p. 63. et in Antiq.
Lectt. V, 13. p. 130., ubi banc futuri formam , dicem , fatiem, etiam
Planto vindicare studet, ubique apud l'es tuai cxtremam syllabam em
restitu iubet, non audactcr, ut ait, sed temerario conatu. IN'empe m
finale, i'ii m per gynaloephen toties in pronunciando alisumerctnr , apud
antiquiores Romanos in nonnullis form i cum nominum, tum etiam verliorum , plane omitti selebat : quod antiquissima monimenta testantur.
Catonem autem dieem et faeiem, non dicam et faciam, scripsisse, qnod
affirmt Quinctilianus , Instit. I, 7. , non rcfragatur iis , quae Verrius
observavit.
4. Aurtai\ v. Paulus p. 8. . aureax , cum annot.
5. Ausis]
in Go. et apud Line, post Audacias ponitur.
6. Audacias] ta etiam
Cicero saepius , ut Forcellinius nott.
8. Arvocitat] cf. p. 10.
v. arteria.
9. Aunara] alii Las leges, in quibus V Ilia est, an
nales dicunt.
10. Cafo] nam post Catonem et eomicos poetas obsolevit id toc , et ab inferioris aetalis scriptoribuf postea repetitum est.
11. materiariam] scrips! cum Cas., intelligens non fabricam liiateriariam,
sed negotiationem : sicut matcriarius et negotians dicitur (in titulo apud
Gorium Etrur. III. p. 142. Orell. n. 4248.) rt faber.
Ktiam Plautus
Mil. {flor. Ill, 3, 46., quem >ersum Dac. attulit , materiarium lieil.

qui ligna ad opus fabris faciendum ut adsint curat. malerinm codd.

matcriationcm proponit Sol., qui etiam supcrius corr. negotiatio, quod
1 us. in libro ms. se invcnsse testatur. malcrialuram coni. Goth. , ad
vocate Vitruvio IV, 2-, sed hc materiaturam dicit lignorum structuram.
12. Aletudo] cf. supra p. 21. T. alebria.
13. id est aeramento]
taque non de stipendiis , ut Livius , sed de aeris vass aera posuit
Cato.
14. Addues] codd. Adda is Lina., sed ipse id improbat in
commentants. Recte , nam in liis tcnuibus anliquissimi sermoiiis reliquiis sine necesstate ne literam quideni mulare, rcligioui babuerini.
Nota sunt duim, dnis, duit , duint, interduim, adduit , perduitf creduit:
seil Plautus babct etiam ereuW* et^eriiuom: atque adduas codera jure
cum addues permutari poterat , quo attingam cum attingem.
15.
Aristophorum vas] hoc uno teste notum.
16. rem] rete coni. D*c,
parum apte.
Im i de codent verbo eadem p. 86. et p. 87. . lacit.
Cf. p. 85. . linones.
illicere] cf. Paulus p. 84. . inlex. Ex hoc
ipso tarnen verbo , si comparaveris inlicium vocarc , HHces, colliciae et
alia, intclligitur , Festum non primara strps huius vocabulorum significationem posuisse.
17. /rufrenem] de subiecto liiitur , non de
obiecto. Itaque non opus est , ut cum Las. corrigatur : frustran seu.
81. Abnutare] verbo uti Enniam et Plautum, docet Forcelllnus.
19.
Aliae . . . ali] ali et deinde aliae legitur in codd. : quorum ordinem
In
inverti ; nam ali Festus scripsit pro alii. Aliae . . alii Lina
Plauti Milite III, 1, 206. legitur: nullae (al. nulli) aliae rci.

D*

28

10

()
15

20

PAULI DUC. EXCERPTA EX LD3. POMP. FESTI

(23)

A ffab r u m fabrcfactum.
Alimodi pro aline modi.
Acuclo, quod ex aere fit dicimus.
lu m vas ex aere paryum.
Ad exitam ad ultimam actatem.
Amalia* ab more denoniinatum.
Anginem vi n;t ria in habere diciiiitur, qui vino suflocan tur.
Adulterina signa dicuntur alicnis anulis facta.
s ciliar i dicebant antiqui pro osculari, quod est os cum ore conferre.
Arab! I et, id est ex odoribus Arabicis.
Adaxint adegerint.
Argus oculcus, Argus nomen est hominis, qui fuisse fing tur oculis plenas.
A ma s so amavero.
""""
Amie ni m genus est vestimenti, a cirenmiectu dictum.
il i t a v i sacpe andivi .
Allivcscit, livere incipit, hoc est livid um fieri.
Atticissat Attice loquitur. Plautus : "Non atticissat, sed sicilissat"; id est Sicule loquitur.
Atritas alri colors.
; ..
Aegyptinos Aethiopas.
Atlvclitatio iactatio quacdam verborum figurata ab hastis velitaribus. elites dicuntur expediti milites quasi volantes.
1. Affabrum] Glossaria Labb. : adfaber irrt/nji;.
2. Alimodi]
i. e. alii modi.
3. Aencolo] codd. lcctionem scrvavi , quanquam
ca non satisfacit , cum ignoretur, quid Paulus in Festo legerit. Acncolum vg. Lim>., qui Lipsicnsi cod. boc tribuit.
4. Acnulum] lei
den Glossae : Enuluni, caldarium.
5. -id exitam aetatem] ut pcriculis aditis et eexcenta id genus.
6. Amalia] Tg., quo voc. Plau
tus ulitur. Cf. Nonius p. 70, 30. M. Amutio boni codd. Amosco
corr. Scl. , quod incboativum verbum Diomcdcs ct Isidorus in Glossig
Laben t : sed interpretado, quae additur, buic verbo non convenit. Amo
no Linn., volnit Amatio.
7. Anginam vinariam] lepida dictio,
quam Sc*l. recte cum Dcmostbenis comparavit. Gf. Nonius
p. 35, 9. . angina.
8. Adulterina signa] apud Cicern, pro
Cluent. 14.
9. Auseulari] auseulum olim dictum fuisse , tcstatur
Priscianus I. p. 562. P. Placidus in Glossis p. 435. Mai: Ausculatus,
osculatus. 9. 10. Glossas Auseulari et Arabiee unus transponit Gu. et
Lor*.
10. Arabiee olet] glossa ad Plautum spectans , cuius
versum e Cornicularia affert Diomed. I. p. 378. P. : facile olent aedes
Arabiee. llotlie Fragm. Plauti Cornicul. 1.
11. Adaxint] etiam
baec ad Plautum pertinent, qui in Aulularia I, 1, 11.: Ulinam me divi
adaxint ad suspendium, quae sub eodem . affert Nonius p. 75, 5. M.
12. Argus oculcus] neque baec ex alia fabula , quam Plauti Aulularia

ducta sunt, ubi III, 6, 19. legitur: Quos si Argus servet , qui oculcus
totus fuit. Post oculcus comraate, non puncto distinxi, ut intelligeretur,
inde sequi interprelamcntum.
13. Amasso] Plautus Casin. V, 4, 22.
14. a ercumeeu] cf. Varro de L. L. V. . 13?.
15. Auditavi]
Audivitavi meliores codd. : sed illud, ut a Sen.., am in cod. Lipsicnsi
et Guelferbytano altero correctum est.
16. Allivcscit] voc. alibi
nondum repertum.
17. Plautus] Menaecbm. Prol. 12.
sicilissat] apud Plautum legitur sicilicissitat.
18. Atritas] codd. Atra
as vg.
atri coloris] aler color corr. Scal. Confirmt eius sententiam Glossarium Labb. : Atritas, /tiiavTr/. Voc. posuit Plautus in Poenulo4 V, 5, 12.
19. Aegyptinos] boc voc. aperte ductum est ex
iisdem Plauti versibus: Ita replebo atritate, atrior multo ut siet, Quam
Acgyptii, aut qui cortinam ludis per Circum ferunt. Ubi si ex Paulo
Acgyptini posueris , metrum cgregie adiuvabitur. Aegyplios ibi de nigris hominibus dici, cum revera subfusculi esscnt, recte observavit
Grammaticus. In scriptoribus Graecis Alyvmlvta; non observatum est.
20. Advelitatio] alibi non reperitur. De velilatione v. Paulus infra p. 158.
Veliles . . . quasi volantes] Dac. errat, cum contenait, baec non esse
Festi, sed barbari, ut ait, racematoris, qui non memincrit, alibi Festum
vclites vclatos dixisse. Festus enim nusquam velatos et velites pro eo
dem militum genere babuit. V. aniiot. ad v. adscripticii. p. 13.

DE SIGI4D7ICATI0NE VERBORIJM.

(24)

29

LIBER I.

Ane tor communis erat generis apiid antiques.

du etat sacpe etjeviter oculo annuit. Naevius in Tarentilla : "Alii adnutat, alii adiiictat, alium amat, aliuni tenet."
A tri pi ex u m hcrba, quae nunc atriplex dicitur.
Adoptaticins ex adoptato filio natus.
Alconcin aleatorcm. Naevius: "Pessimorum pessimc audax, ganeo, lustro, alep."
5
Adit cu 1 in parvum aditum.
Atra bilis ab alio, id est aniini vitio, dicta. Est enim atrum nigrum, id est a candorc rcmotnm.
An tos*, id est excruciatos.
Ana tern morbum annum diccbant, id est vctularum , sicut senium morbum scnum.
Aliara ab altitudine dieta sunt, quod antiqui diis superis in acdificiis a terra exalttis sacra faciebant; ds tcrreslii- 10
bus in terra, diis infernalibns in eflossa terra.
Ass a dicebantnr cantus tibiarum.
Aves ab adventu carum dicuntur, quod inde reniant, nndc^quis non snspicetur.
A gol um pastorale baculum , quo pecudes aguntur.
(25)
Abortum gravidac mulieris dicitur, quod non sit tempestivo ortnm.
15
1. ductor] hoc toc. genere feminine ab optimis quibusquc scriplorihus poni iiuliini est. Auctrix vi\ Festo , ncilum Verrio cognitum esse

nonduni repertum.

poterat, i|a at verba: erat apud antiques, soli Paulo deberi existimem.

id est animi vitio] id est deleri vult Die, animi vitio Goth.: neuter

In I'lacidi Glossis est: nutrir ab agendo dicta est; sed sequi tur statim:

recte.

Auctor . . . generis est communis.

dicione atra bilis dicta sit.

25. p. 25, 7. . nielare.

2. Adnictat] cf. Festu Qu. IX,

Naevius in Tarentilla] v. Botne P. Sc.

Lmo. recte indicavit,

7. Atra bilis] Atrabilis coni. Dae. : tcinrrc.

glossam

spectare

ad Planti Captiv. Ill, 4, Oi.

F'estus hoc dixit, quod non ab ipsius colore, sed ab animi con

codd. vg.

8. Anctos] corr. Scal. et Uas.

Antios

Glossaria Labb. : Ancti, ny/piroi (ayjf/o), et: Anctos,

versu bene congru! t, non ita tamen, ut ipse versus inde desumptus esse

vuyxuo&lna.
id est] om. Go. Linn.
9. Anrnttm] ex glossis
apud Labb. imprimis hue spectat ill: Anas, yijoae ' / ^ ><>".

L. V, II. p. 19.

Pleniorem meretricis

descriptionem ,

quae cum hoc

possit, Isidorus Origg. I, 25, 2. servavit, quam tractavit Scal. in Con-

Fodem pertinet Placidas p. 435. Mai. : Anale sollicitudine, cura.

iectaneis in Varron. de L. L. p. 82, 35. (p. 161.), ita ut et hanc Naevii

colligitur, scriptorem a Festo adduclum anilem maxime sollicitudinem

Tarentillac vindicare stnderet.

animique aegrimoniam eo voc. significasse.

Sed frustra.

iambici ant , hicce IrocKaicus tetrameter.

lili apud Isidorum versus

3. atriplex] atriplex

13. p. 145, 30. v. senium, habet.

Zovoohi/a-tov, arnu<tu\ie.

atriplex uWiapuS, lcjjunlnr in Glossariis I. abb.

ut vg.

4. Adoptaticius] M. vg.

Adoptatius Go., ex qua lectione fluxit, quod

10. Altara] cf. p. 5. v. altara.

in Isidori Glossis est: adoptaras , puer ex adoptato natus.

Festum,

dicebant morbum annum Liso, cum Go. et deterioribus codd.

Cum hac Festi explication conspirant

ea, quae Serv. in Virgil Eel. V, 66. profer.

vg.

voc. alio ensu usurpt.

5. Aleonem] v. etiam Catnll. 29, 2.
Naevius] Bothe P. Se. L. V, IL p. 22.
onneo] cf. Paulus p. 72.

assa voce Nonius p. 76, 33. M. et inulti;

ut ganco a ganis, quanquam Catullum 115, 7. ab eodem doctissimo

viro recte intellectum esse, negaverim. Lurco, voc. multo magis notum,
facile pro lustro a librarlo poni poterat.

6. /diti'cufiiui] voc. alibi

Cf. quae Festus Qu. XV,

morbum anuum dicebant] M.,

puto, haec monuisse propter Plautnm , qui in Poenulo V, 2, 85. 100.

v. ganeum.
lustro] M. . . in mg.
lurco Go. , at videtnr,
nt vg. Illud Sen. auctore retinui , a lustris codera modo deductum,

Hinc

sunt dicta Lina, cum Gu. et deterioribus codd.

Virgil. G. II, 417.

M. at vg.

12. Assa] de

de assis tibiis Servius in

] dicebatur M.

mi quis Gv. Lis.

dicta sunt] M. , ut

13. nita*e quis non]

Relativ soient in hoc structurarum

genere coniungi , at cum dicitur: quo quis, enm quis, et similia.

14. Agolum] Glossaria Labb.: Agolum, iayuolov.
15. Abortum]
ita neutro genere etiam in Glossariis Labb. ponitur: Abortum, ,
ixoi.iov, ;.

(25)

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

50

LIBER II.
Bona, id est substantia rerun, dicta sunt, quod digna sint bonis.
Bombizatio est sonis apium ab ipso sonitu dictus: ut mugltus boun, binnitus cquorum.
Boare, id est clamare, a Graeco descendit.
5 Boarium forum Bomae dicebatur, quod ibi venderentur boves.
Bocas genus piscis a boando, id est vocem emitiendo, appellatur.
Barrire clepbanti dicuntur, sicut oves dicimus balare, utique a son ipso vocis.
Balaenam beluam marinam ipsam dicunt esse pistriccni, ipsam esse et ectum.

15a celia na lia dicebantur Baccbi lesta.

10 Basilica a basilco, boc est rege, dicta est.
15a s ! lie um regale.
Bovinatur conviciatur.
|^-^- serpens est aquatilis, quem Gracci vqov vocant, a qua icti obturgescunt. Crnrum quoque tumor viae labore
colle I us bova appellatur.
15 Bat us genus bcrbae.
2. quod digna tint bonis] i. e. quibus buni digni siut, ut Latinum
dignus et Graecum ajio usurpari constat.
codd.

Bombitatio deteriores,

ut vg.

3. Bombizatio] boni

Ita ctiam Lino.

Sed in ca re

a parte codd. standum est , cum nilii I . vcluerit , quomiri us Romani ad

analogiam verborum crolalizare et citbarizarc similiumquc ctiam finge-

in Flor. 1. 1.
lur :

Servil annotatio ad, Virgil. 1. 1. optime sic refingi vide-

A navem intelligas , haec pislris lutins pistris faeit : si de bellua

dieas, haec pistrix pistricis facit.

cett. pleriquc.
dictum est M.

10. a basileo] boni codd., et

Toi flam/.iniq vg. Lim>.

dicta est] Gu. Lii.
dicta sunt Aid. dicta, omisse est, vg.
12. bovi-

rent bombizarc : licet in Graecis o/ii^ar non reperiatur , et Lntini in

nutur] vg.

feriors aevi scriptores bombita interdum dixisse referantur.

p. 79, 25. M., qui bovinatorem interpretantur tergiversatorem.

Literam L

boviniatur boni codd.

V. Gell. N. A. XI, 7. et Nonius

Sed Ver-

in eiusmodi verbis defendunt plurcs Grammatici apud Cassiodorum de

rium auctorem secuntur Glossaria Labbaei, ubi legi tur:

orthogr. p. 2286. 2289. P.

&oQvonowl, &QvXXor noiovnts y Tt'.nayt'jv, et Placidi, p. 437. apud Maium:

apium] boni codd. Lino,

apum vg.

. descendit] boni codd. nil addunt, deteriores libri ita inter se variant,

Bombinari combicare , clamare.

ut Graecum verbiim a librariis interpolatum esse appareat.

ortum esse , vix in dubitationem vocaverim.

/Sow Linn.

onui vg.

Sobantes oUvrie, in Glossario Labb. a Du:, rccte in bovantet

correctum est, ut antiquiorcs poctac dixerunt.

5. Boarium forum]

cum Verrio in 'ca re conspirt Varro de L. L. V. . 146. ;

alus Roma-

norum arcbacologis fabulosa noininis inlerpretalio magis placuit.

Sacbse Hist. Urbis T. I. p. 361. .
rentur Limo, ex auctoritate Gu.

V.

venderentur boves] boves vende

6. Bocas] Vereor, ne Paulus ex

accusative pluralis numeri novum fecerit nominativum.

piscis bic semper audit oui vel li'i'i, Plinio .

Nam Graecis

Apud Isidorum au-

tem, Origg. XII, 6, 9., Bocas (ita meliores codd., boceas vg.) dicunt
esse boves marinos, quasi boacas , omnia recte se babent.
7. rire] Glossaria Labb.: Barrit, T^, iiffiac o.
8. beluam] M.
belluam plcrique codd. vg. Lino.

Item p. 27. v. bellum.

maritimam unus Gd., quod Lind, non plane reiieiendum putat.

marinam]
pistri-

eem] i. g. pistrim sive pristim , ut e Virgilio Aen. III, -127. et Floro

III, 5, 16. nunc salis notuni cet.

pristicetn et cetum corr. Salmasius

Bominatores,

Nam boc bombinari ex nostro bovinari

Sed quod apud Placidum

p. 436. rcpcrilnr: Bobinator tricosus et inconstans, et in Isidori Glossis :

Bobinatorcs inconstantes, ad Gellii interprctalionem redire videtur.

Gcllii

sententiam paulo calidius, ut opiner, damnt Doederlin. Svnon. et Etvm.

T. VI. p. 41.

13. Bova] Lino, bonis codd., ut A. Ace. in mg.

JBoa vg. Glossar. Labb.: Boa, olyoc., xinavioc.

bydrus terrestris.

Corrige ondoo, i.e.

Placidus p. 438. : Boa, quod valde persequatur boves,

quod a Plinii opinionc non discrepat.

vooy] idron Gu., at boni

codd., id est M. et Gu., saepe Graecum Y Latino I reddiderunt.

Crurum quoque tumor] cf. Paulus p. 67. v. flemina, et p. 155. v. tama.
Placidus p. 436.: Boa, vehement rubor.

Scal. hue trabit glossam postea

a Labb. editam: Bor (quod putat fuisse Boa), toi); tue. /./.
15. Batas \ Graecum -iot;.
TCQaoY.

Glossaria Labb.:

Butta /hrro, et: Batum

Isidori Glossae : Balis, genus holeris.

Placidus p. 437. : Batos,

herbat: genus.

(28)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

31

LIBER II.

Bacrionem diccbant genus vas'is longioris manubrii. Hoc alii trulla m appellant.
a vas viiiariiini simile bacrion.
Barathrum Graec appellant locum praccipitem , unde emerg non possit, dictum ab , rjnod est advi.
Balaenac nomen a Graeco descendit.
Hanc illi tpXatvav dieunt antiqua consuetudine , qua jivqqov burrum , nv$ov
buxum diccbant.
5
Burrum dicebant antiqui, qnod nunc dieimus rufum; unde rustic! burram appellant buculam , quae rostrum babet (26)
rufum. Pari modo rubens eibo ac potione ex prandio burrus appcllatur.
Basiliscus appellatur genus serpen tis, vel quod in capitc album babcat instar diadetnatis, vel qnod reliqua serpentnm
genera eins vim fugiant.
Barbaricum appcllatur clamor exercitus, videlicet quod genere barbar! utantur.
10
Breve a Graeco descendit, quod est gayv.
Brutiani dicebantur, qui officia servilia magistratibus pracslabant; eo quod bi primum se Hannibali tradiderant et cum
perseverarunt , usque dum recederet de Italia.
Bruma a brevitatc dierum dicta.
Bru tum antiqui gravem dicebant.
15
Brach i um nos, Graeci caylwv dieunt, quod deducitur a cayv , id est breve, eo quod ab humeris ad manus
breviora eint, quam a coxis plantac.
Brassica a praesecando est dicta.
Brulianac parmae dicebantur scuta, quibns Brutiani sunt usi.
'

1. Baerionem] cf. Isidori Gloss.: Baccarium , vas aquarium, et:

Bagara , oreeoli genus.

Quae 1). de trullae el bacrionis differentia,

saria Labb.: Brutiani, ol ovltmlc xotuarorTi.

Quoi Fulgentius

p. 366. v. congerrones, gerones a Romanis Brutianos dictos esse tradii,

ipse commentas est.

2. Bacar] Glossar. Labb. : Bavar, ii'cfo yyiiov,
qnod SciL. correxit, qui cum nomine huius Tasis quomodo ilia appella-

docte explie.it Scja.

tio coiiiuntta fuerit : Barcario, noovoilxoyoc , Seite demonstra!.

riam roc. bacar per inferiora tmpora persequitur . Diez in Gramm.

Varro de L. L. VI. . 8.
15. Brutum] cf. Nonius p. 77. . brutum. Sed de bonestiori illo significatu , quo antiqui Romani eo voc.

Komanrns. linguar. T. I. p. 8.

utebantur, solus Vereins tradidisse Tidetur.

4. Balacnae] vjj.

3. a&vt] >(;.

Italienne boni codd.

Ilistu-

lathis boni codd.

burrum] cf. p. 26. v. bur-

rum. Rcctius <l'nvyac in Bruges mualos adhibuisset.

6. Burrum]
Glossaria Labb.: Burrum, %arv, nv(>uv. Glossae Isidori: Birrus, rufus.
Primarius testis Ennius est, Annal. VI, 5. apud Merulam.
ruffum M. ntroquc loco.

rufum]

8. album habeat] candida in ca/iitc ma

13. perseverarunt] Tg.

severavermnt Lina, e Gu. et aliis codd.

fabula de M. Iunii Bruti stupore.

post toc. dieunt, quem sequitur Limd.
M., ut A. . in mg.

perseverarint M. per14. Bruma] non aliter

Ilinc confutatur omnis illa

16. Inn/iiar] Tg. braehion Go.

braglion M.
17. breviora]

breviores cett. codd. Tg. Lipid.

ret id, si praeierbium ad omitteretur.

qiiium exbibet Varro de L. L. V. . 104.

Non displice-

18. Brassica] idem TeriloQaac liber ms. a Caspare

nila , ut quodam diademate insignem, Plinius N. H. VIII, 21. dicit

banc scrpentcm.
serpenlum] in contexto reliqui. serpentium Limb.

Bartbio saepe, sed immerito laudatus , addit: quasi passiea , ut inquit

ex uno Go.

in Varronis libris legitar, maculam esse Varroni per libraries adspersam,

Ac certe C. L. Scbneider. Gramm. Lat. II. p. 248 sq. ilium

formam non nisi poetis condonat.

Isidor. Origg. XII, 4, 6.

9. eius vim fugiant] cadem.

10. Barbaricum] boc significatu nullo

nisi hoc teste notum.

11. j9oa/i] Tg. brachi boni codd.
Brutiani] de bis cadem tasius persequitur Gcllius IV. A. X, 3, 19.

12.
Glos

farro, ea interpolatorem manifeste arguunt.

indubitatum est.

Nam hoc . passiea, quod

Sed . de hoc libro ms. . I, 3.

Hesychius :

Bouant], xoapq, 'uk'hu. Igitnr Graeci Italiotae earn appellationem

ab indigenis populis adoptaveruiit.
19. Brulianac parmae] de in
dem Festus Qu. XII, 8. p. 48, 9.

32

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(26)

Uu bin a ic est menstruo mulicriim sanguine inquinar! -J\ Lucilius: "Haec", inquit, "te mbubinat, at contra te imbulbitat." Imbulbitare est puerili stercore inquinare, dictum ex fimo, quod Graeci appellant ilixov.
Bucerum pecus de bubus dicimus.
Bus tu m proprie dicitur locus, in quo roortuus est combustus et sepultus , diciturque bustum , quasi bene ustum; ubi
5
vero combustus quia tantummodo , alibi vero est sepultus , is Jocns ab urendo ustrina vocatur 5 sed modo busta
sepulcra appellamus.
(27) Butco genus avis, qui ex se alit, quod accipitri eripucrit, vastitatisquc est causa bis locis, quae liitravcrit, ut
bubo, a quo ctiam appcllatur butco.
Bucina quam nos appellamus, Graeci vxavqv* a similitudinc soni dicunt.
10 Bulimam Graeci magnam famem dicunt, assueti magnis et amplis rebus praeponere ov, a magnitudine scilicet bovis.
Hingest, quod grandes pueri ovnatdas appellant, et mariscam ficum ovovxov.
Bubleum est genus quoddam vini.
Bucepbalns vocatus est equus Alexandri regis propter quandam bubuli capitis similitud! nein.
en na lingua Gallica genus vebiculi appcllatur, unde vocantur combennones cadem benna sedentes.
1. Bubinare] Isidori Glossac: Buvinare sanguine inquinare mulieris
menslruae. Placid us p. 436.: Bibinare, sanguine inquinari : bibinarium
autem est sanguis , qui mulieribus menstruis venit. Haec de bubinario
sanguine pleniori Festo duela fuisse existimo.
fnquinari] scribenduni puto inquinare, quanquain ca lectio e solo Lipsicnsi adducitur.
An Fcstus bubinari posuerat?
Lucilius] ex inc. libro fragm. 35. p. 7.
apud Franc. Dousam.
al] boni codd. , ut vg. ae deteriores qui
dam, et Dousa, non recte.
2. imbulbitat] Ule, supplet ob versum
Dousa, nisi quis malit infuns, tale mini aliquid, ait, desiderari videtur.
At vehementer , ne non de paire quodam rustico cum uxore et
infante cubante scriptus sit , sed ad Vencrcm muliebrem et puerilem
inter se comparatam spectet bic versus foedissimus. Non foedior lamen
Hic mulls Lucilianis , ita ut frustra eum in bonestiorem sententiam detortum pntem a Doedcrlino , Syn. et Etym. T. VI. p. 41.
inqui
nare'] M. inquinari cett. codd., vg. et Lihd.
3. Bucerum peeus]
cf. Nonius p. 80, 27. M. v. buceriae. Glossarium Labb. : humum y'mtrjfiu /9io, quod Scal, oie fuisse annotavit.
Lucrctiuin , constat, eo
voc. saepius uti.
4. Bustum] cf. Cic. de legg. II, 26, 64. et Servius in Virgil. Aen. XI, 201., cuius interpretati , ex bonis et antiquis
auctoribus sumpta, sic videtur esse rcfingenda: Bustum dicitur, in quo
mortuos combustus est, ossa eius si ibi iuxta sunt sepulta. At, iidem
dicunt, ubi homo combustus est, nisi ibidem humains fuerit, non esse
ibi bustum, sed ustrinum. Quae Scal. e fragmentis Servii de rogo, ,
busto, ustrina apponit, nunc leguntur ad Aen. Ill, 22. p. 182. ed. Alb.
Lion. Festus iterum de ea re Qu. XV, 14. p. 146, 29.
bene]
om. M.
5. ustrina] Glossaria Labb.: Ustrina, avoxalit, uuvorna
nxqr, navxqqila. Eadem : Vsterna, xuPo xpwr.
7. Butco]

cf. Paulus p. 3. v. alites.

qui] boni codd. Lisa, quae vg. At
pronomen nd ipsum buteonem refertur.
9. Bucina] boni codd.
buccina deteriores quidam, et sic vg. Lihd. Illud praestare videtur,
quanquam ulruinquc in titulis marmori inscriptis reperitur. V. C. L.
Schneider. Gramm. Lat. I, II. p. 402., qui vir diligenlissimus quod gcminatum in buccina defendi opinatur online literaruin apud Festuin,
quern scilicet A. Aug. disposait, vehementer miror.
vxrijy] scripsi.
buchianon boni codd. vg. bucanen coni. Scai. Quod LitiD. neutram
vocem in lexicis Graecis reperiri , unumque afferri verbum ovxivii,tiv
autumat, nescio quomodo intelligam; Scaligeri eiiim btieane notissimum
est Graecum voc. vxuvq. Liso, ddit ovxiavv, voc. nb ipso iicluni.
10. Bulimam] codd. et edd. vett. Bulimum corr. Scai.. Sed poterat
antiquior quidam poeta Romanus , substantivo nomine in adicctivum
converso, bulimam dieere famem.
11. ot'matiac] Lino, bupedas
boni codd. bupaedas vg. Boimaiia in glossariis catulastrum dici , ob
servt Scal., puto a catuliendo.
ovovxov] Libd. buscycon M.
busicon Gd. bust/con vg.
12. Bubleum] iihvoc oi-o, ut videtur,
iam Hcsiodo bene notus. Turnebus, Advers. XXX, 29., suspicabatur,
legendum esse : byblinum. Sed Livius vcl Naevius aliusve illius acvi
poeta bine Latinum bublens procudere potcrat.
13. Bucephalus]
diligcnlius de Plinius N. H. VIII, 42, 64. Scbol. Aristoph. Plut. 874.
Quae e casco cod., ut ait, affcrt C. Barth. Advers. XXXVII, 21.: Bu
cephalus Alexandri Magni equus, dicta ita est, sive dc aspectus torvitate , sive a signo quod taurinum caput armo inustum gerebat, sive
quod in fronte eius quaedam existentium corniculorum protubcrabant
minar: ea ad verbum e Solini Polyh. 45, 8. transcripta sunt.
14.
Benna] Benarius, oxqrcxqc , in Glossario Labb. ncscio an hue pertineat.

(27)

DE SIGNIFICATI0I4E VERBORUM.

BER .

33

Bessern appcllatum esse, quod bis triens sit, qtiamvis dura compositio fiai; bcssis octo snnt inician, tricns tres^.
Bellum a bcliiis dicitur, qnia bcluarum sit perniciosa dissensio.
Barium iirbcin Italiac appcIlaruQt conditorcs eius expulsi ex insula Barra, quae non longe est a Brundisio.
Brundisium quidam poctac brevitatis causa Brcndain dixerunt.
Bcneficiarii dicebantur milites, qui vacabant muncris [ bencGcio ; contrario ni un i fi ers vocabanlur, qui non
vacabant, sed munus reipublicae faciebant.
Benignus proprie dicitur is, qui bonis et dignis largitur. Est autem compositum ex bono et gignendo.
Bcllona dicebatur dea bellorum . ante cuius tciiiplnin crut columella, quae bellica vocabatiir, super quam hastam
iaciebant , quum bellum indicebatur.
Bidental dicebant quoddam templum, quod in eo bidentibus bostiis sacrificarclur. Bidentes autem sunt oves duos
dents longiores ceteris hllenlos.
*
Biseta porca dicitur, cuius a cervice setae bi fa riain il i vid un tur, quum am esse incipit maior sex mcnsiuin.
Bignac gcininae dicuntur, quia bis una die natac sunt.

Bigencra dicuntur animalia ex diverso genere nata, ut leopardalis ex leonc et pan (liera ; cicur ex apro ct scrofa
domestica; muli ex equa ct asino.
1. Bessern appellatum esse] Li>d.
est vg.

e bonis codd.

Bes n/ipt llntiim

si bic seriptor autiquus est.

Plaeidns p. 437. apud Malum, ex integro

Punas obliqua oratione Fcsti Vcrriive interprclalioncm rcltulit.

Feslo , ut puto : Bellica columna ante aedem Bellonae , quae Purrhi

bis triens] id credibilius, quam quod Varro de L. L. V. . 172. bes, ut

oliiu des, dempto trente. Hic rnin putat, ut deuncem , ita rliam bes

temporibus constitua dicitur, ut exeuntcs ad bellum snperiacerent cam

sern a deminutione dictum esse.

tanquam barbari inutilatoris verba Scal.

Sed illud D, quod in ii transiit, olim

DU (vcl DV) fuerat , ut in bis et bellum ct bonum.

est a binario numero , id est a duplcate trente.

Maque bes dictas

Graeci cum bessern

iuainor dixerunt, candem secuti sunt ctvmologicam ral i omni.

sis .. . tres] Li>d. e Gu.

10. i/nuildiim templum] b.icc

expellit , tuetur Dac.

Recte

bic , nam hidrntal Ktrusco ritn expiatum et consccratum templi religionem habebat.

Dix! dc ea re Etrusc. rernm III, 7, 4. T. II. p. 170 sq.

bes-

Glossaria Labb. : Bidental , .- KfQttvro^kt^, et: Bidentale, xtcuvvoo-

bessis novrm sunt unciae triens tresis M.

).iov.
Bidentes] cf. Nonins p. 53. M. v. bidentes. Paulus p. 5.
v. ambidens.
12. Bisela porea] idem infra p. 55. dissulcus porcus

bessis unciae octo sunt, triens quattuor rg., addta in mg. leclionc emn
dala trientis.

hasta, veluti eonspecto hoste isscnt.

Non laboravi in corrigendis bis verbis, enm ab ipso Paulo

interplala esse videantnr.

2. beluis] boni codd.

bvlluis vg. I.im>.

dicitur.

Quod in Glossario Labb. Cft: Bisaenus , jroo i^ufirjrtuto,

Bara

Scal. codem spectarc vidit. Vulcatius corr.: Bisetus.

13. Bignae]
i. e. bigenae , eadem syncope, quae est in mali-gnns et privi-gnus.

vg. LiftD. Insular nulla apud antiques nienlio praeter banc.

4.
Brendam] ea nominis forma similior Graeco Bymiaior est, quam Latino

14. Bigencra] codem voc. in eadem rc utitur Varro de R. R. II, 8, 1.

leopardalis] Li*, bonis codd., rarissime voc. forma. Sed ita camelo-

Brunduainm.

pardalis dicitur a Varrone dc L. L. V. . 100.

Meliora Varro de L. L. VII. . 49.

3. Barra] boni codd.

Scal. fauic breviori nomini eam subesse putat caussam,

codd., ut vg.

ait VI. p. 282., ct pfjivdor i'lutfof teste Ilcsycliio.

A. Ace. in nig. Similiter ibris Lipsiensis cod. , quod Lino, in annot.

probandum existini.it. At boc voc. ibris sive bybris nescio quo auctorc

5. Bnficiant]

Benefactari Gu.
vacabant muncris beneficio] vae. . officio ed.
Tet. vae. tnuneribus, beneficio (puta Imperator!) corr. Lipsius de milit.

confirmetur:

cicur] boni codd. Linv.

Icopardus deteriores

quod Birrfator in Mcssapiorum lingua cerv caput signified, ut Slrabo

cicur sus vg. , sed hibiis

nisi quod fortasse pbilologi XV saeculi ht/bridas nomina

vac. muere ducis beneficio coni. Dac. , non male.

tivo casu dici pntarunt ht/bris. Latine autem dicitur hubrida vel ibrida,
ut apud Plinium N. H. VIII, 53, 79. . 213.: In nullo genere aeque

muere scribendnm esse monet etiam Huschke de Ser. Tuio p. 711.

facilis (ac in suillo) mixtura cum fera, qualiter natos antiqui ht/bridas

Rom. V, 6. Opp. T. III. p. 158.

i. p. 16. cd. Hack.

Non aliter Salmasius in Spartiani Hadr.

munifices] de bis Vcgetius de II. M. II, 7. 19.

Paulus in Digests L, IG

(de verb, sign.), 18.

6. reipublicae] "alii: publice." Goth.
8.
columella] de eadem Servios Danielis , a Scal. laudatus, in Virgil. Aen.
IX, 53. p. 510. ed. A. Lion, et P. Victor in deser. L'rbis, in reg. IX.,

vocabant seu semi/'eros ,

et Martialem Mil, 22.:

ponis mihi, Gallice, porcum.

Invitas ad aprum ;

Ilybrida sum, si das, Gallicc , verba

mihi. Cognala vocabula sunt in Glossariis Labb.: Ibcr, rj/iioroc, urta

/Soo' nal xnvov (v. Castigalioncs in Glossar, in Stephan. Londin.

10
(28)

1 -,

PAULI DIA.C. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

54

(28)

il lis apud Afros appellator semen humanuni humi profiisum.

Sed et camelos, quiln voces ediint,
Blaterare est stulte et praecupide loqui, quod a Graeco /?A| orginem ducit
blaterare dieimus.
Balatrones et h la tea s bullas* lut! ex itineribus , aut quod calciamentorum solis eraditur, appellabant.
5 Blb it factum est a similitudine sonitus , qui fit in vase. Nacvius : "Bilbit amphora inquit."
Bibliothecae et apud Graccos et apud nos tam librorum magnus per se numerus, quam locus ipse, in quo libri
collocati sunt, appcllatur.
1 i tum genus oleris a saporis stupore appellatum esse ex Graeco putatur, quod ab his /W| dicatur stultus.
Bardas stultus, a tarditate ingenii appcllatur. Caccilius: "Nimis audacem nimisquc hardum barbarum." Trahitur
10
autein a Graeco, quod Hi Sctv dicunt.
Bar du s Gallicc cantor appcllatur, qui virorum fortium laudes canit, a gente Bardorum, de quibus Lucanus : "Plurima
securi fudistis carmina Bardi."
H flu l s bestiae similis.
Bencvcntum, colonia quum deducerctnr , appcllari coeptum est mlions oiuinis causa. Naiuquc earn urbem antea
15
Gracci incolentes MaXsvtov* appellarunt.

p. 307.), et: Jmhrum, ij/iioror, ncoaTo*, quibus significatur, ctiam bourn

quod corruptum esse vidctur.

ct ovium epuriam prolem us nominibus appcllatam esse.

Botbc P. Sc. L. , II. p. 22.

In verbis a

Nacvius] in comoedia , ut videtur.

im/ if] boc voc, quod Paulo ab

Forcellinio e lxico suo expulsis et in calce adiectis est: Iber, animal

omnibus editoribus tribuitur, ipsi Nacvio vindicavi , ut ipsa amphora

ex duobus diversae speciei genitus , hybrida. lam inlclligitur , unde

librarius, qui Lipsienscm cod. scripsit , non indoctui Hie homo, ibris

in Anthol. Lat. Burraanni T. II, 405.: glut glut murmurt unda soutins.

bil bit dicat , ut apud Ennium tuba taratantara dixit, ct apud poetam

suum petierit: Paulum autcm Festumque ta scripsissc, inde demonstrari

Sin Verrii opinio ca fuissct , ut bilberc verbum a Naevio positum pu-

ncquit.

tarct: ipsuni bilbere , non bilbit, ci articulo pracscripsisset.

scrof] M.

scropha vg. Li.id.

15. equa] M., ut vg.

equo Lind, e Gu. et deterioribue duobus codd.

asina Linn, ex iisdem fonlibus baustum.

asino] M., ut vg.

Sed non recte.

Nam, ut

Varro de It. . 1. 1. : ex equa et cuino fit malus, contra ex equo et

asina liinnus.

appcllatur] Lind, e bonis codd.

a praedicato.

8. Blilum]

appellantur vg.

7.

Attrahitur verbum

cf. Nonius p. 80, 2i. v. biitea.

Pcriclis (il ios ab boc olere pA-iro/itt/iu dictos esse constat.

cf. supra v. blaterare.

lam
i-ui]

9. Bardus] cadem fere de boc voc. Nonius

p. 10, 3. M. Glossar. Labb.: Bardus, dritio&rjrot;, puait, uqtmv, tpvijc,

1. Billis] voc. nullo alio teste no tum.
rare M.

Cf. Nonius p. 44, 11. 78, 31. M.

2. Blaterare] Blatte
Fulgent, p. 561, 14. M.

Xai.

Caeeilius] Bothc P. Se. L. V, II. p. 150. Leoub. Spengcl

Caecilii Statu fragm. p. 5G. inc. 10., qui melius fortasse verbo trans-

(ilossaria Labb.: Blaterat, ftaratoioyit , eti Blatcro, blatio, ififXXiZo/tut.

posito sic scribi pulat : audacem nimis , nitnisque bardum

/!] in Glossariis Labb. quasi voc. Latinum, explicatur blax, ei'r/0?c,

Idem V. D. e Glossario Osberni manuscripto haec apponit: dicitur que

fiiao.

A. Balatrones] alia autiquorum grammaticorum interpre-

barbarum.

que stulbis hic blenus et /lie bardus unde Cecilius audaeemque nitnis

tamenta alTert Interpres Cruquii in Horat. Scrm. I, 2, 2., qui blatro-

que bardum.

nes eos proprie dictoe esse tradit.

nata e maie intellecto usu literae I , quam in bis codd. pro Graeco

awro, et Blato , /uiruiolyoc.

esse illas ipsas luti bullae ,

In Glossais Labb. est: Balatro,

Quod Paulus dicit, balatrones dictas

vix credibile a Festo prolatum esse.

liii: balatrones a blateis sive luti bulls appellari prodiderat ,

bullas] vg.

ni fallor.

(allot Lino, e bonis codd.: cui obsecutus essem, si baila

nomen in ullo scriptore aut (lossario demonstratum esset.

M. ut vg.

Sed

solis]

solis Lind, e Gc. , quod ex soliis ortum esse vidctur ; nam

sola pro solis vix Festi consuctudini in dicendo convenit.

5.

Bilbit] Glossaria Labb.: Bilbit, o/tfiuZu, et: Bilibil, tntar.tnon'q foirr/s,

10. aoivc] Linn,

poni , monitum est p. 25.

hardis boni codd.

luttant; vg.,

11. Lucanus] Pbarsal. I, 447.

II mus

mentionera Fcstum addidisse, ut infra Martialis , apertum est.

Belutus] boni codd. Lird.

Bellutus vg.

13.

Cf. p. 25. v. balaenam.

In

Glossis Isidori : Belluus, moribus bestiarum, et in Glossario Labb.: Beluus , {hciiaf4 , nescio an ad eandem formant exigenda sint.

Plauti

autcm beluata conchyliata tapetia cum Festi interpretatione nihil babent

commune.

14. Beneventum colonia] de eadem rc Livius IX, 27.

Plinius N. H. 111,11,16. .105.

Festus Qu. XV, 16. p. 148, 8.

melio-

(23)

DE SIGIWICATIOINE VERBORIJM.

LIBER .

33

Bul gas Galli scenlos scorlcos appellant.

Bovem bidentem a dentium numero diennt appellari.
""'
15 11 c repara saltation in dicebant, quando cum arinis saltabant, qnod a Hornillo iiistituluiu est, nc simile paterctnr, quod fecerat ipse, quum a luds Sabinorum virgincs rapuit.
Bilingues Bruttates Ennius dixit, quod Brutti et Osee et Graccc loqui soliti sint. Sunt autem Italiae populi ricini 5
Lucanis.
Bitienses dieuntur, qui peregrinantur assidue.
Ballos dicebant antiqui, quos nunc dieimus operarios. Unde adliuc baiolari dicitur.
Blandicclla verba blanda per diminutionem sunt dicta.
Bcllarium et bcllaria res aptas belli appellabant.
10
cil i tu di ecut magnitudincm Vcrrius dixit.
i a , id est genus vinculorum, tarn ligneac , quam ferrcae dicuntnr.
Bot u lus genus farciminis propter connexioncm a bolis sic appcllatur.
Blennos stultos esse, Plautus indicat, qui ait: "Stulli, stolidi, falui, fungi, bardi , blenn, bucconcs."
ris om in m] Goth, apte confer psum Festum Qu. XIII, 6. p. 78, 27. .
Romam , et Paulum p. 90. v. lacus Lucrinus , ac quae ipse scripsit ad
Novi'llam XXVIII, 1. (de I'olcmonio Ponto in Helenopontum mutato),
conferri iubet.
15. MuXtviov] corr. Salmasius in Excrc. Plinian.
p. 46. col. 2. d. et Lino, meioelon boni codd. ,wi/.iin Tg. , adiecta
in mg. A. Aug. lectione fiaXiin iv. Mulitrra coni. Scal. ; ita aane
id oppidum puriuri Graeco sermone dicebalur.
1. Bu/as] luculentius de eo . Nonius p. 78, 3. M. Placidui,
apud Maium p. 437.: Itulija , saccus corcus.
2- Bovem bidentem]
cf. p. 27. . bidental et p. 5. . ambidens.
3. Bellierepam] Glossae
laidori : Bellicrepa (omisse . sallatio) quoddam genus ludorum cum
armalis (scr. omis).
Voc. Ennianum esse videtur , sicut proiimum.
ne simile patcretur a. f. i.] i. e. ne Romani inter lados inermes opprimerentur.
5. Bilingues Bruttates] luculentius de appellatione
Porphyrie in Ilorat. Serm. I, 10, 30.
Dix! de ea re Etruscar. rer.
Intr. I, 6. T. I. p. 24Bruttates] M. , quod recepi , quanquam
p. 26. Brulianae et Brutiani scribebatur. Brutales Tg. Brutaces Gv.,
at Tidetor, Linn. Hie tarnen Brltes Toluisse Tidetur. Brutiates coni.
Scal. Brutaces nulla gentiliciorum nominum analogie defenditur, quan
quam etiam apud Porpbyrionem 1. 1. nonnulli Brutaces scriptum tradunt.
Ennius] Annal. VIII, 66. apud Merulam.
Brutti] M. i. e. Bruttii
(. Pbabf. IV, 3.). BrutiGv. Brutiirg.
Italiae] aliac Italiae Gv.
7. Bitienses] a betendo , id est eundo , quod in boc simplici Tcrbo , ut
in compositis fieri solet , in bitere mutatur , bitienses dictos esse monet
Sett. Gifanius, in Ind. Lucret. . dubitare , scribendum coniecit betienses.
8. Baiolos] M. Baiulos Gv. Tg. Lino.
Ilia nominis

forma , quam Verrius ex antiquiori poeta sumpiit , errata etiam est in

Glossariis Labb.: Baiolator, aoTUxrtjt, &, et: Baiolo, ,
quanquam baiulus ex consueta scribendi norma apponitur. Etiam beolat,
aoruZii, bue referendum esse, nutavit Goth. Cf. de . Gellius N. A.
V, 3, 1. Nonius p. 79, 9. M. . baiulare. Gaiui in Digest. L, 16 (de
. sign.), 235. Verrius Plauti titsuiu in Poenulo V, 6, 17. explicuisse Tidetur. V. . II, 2.
baiolari] ita M. babero Tidetur,
quanquam id diserte non >ideo moneri. baiulari Tg.
10. aptas bellis]
M. Tg. bellis aptas Lihd. e Go. belli in deterioribus codd. est. res
bellas coni. Scal., ita ut significarentur. res bcllatulas coni.
C. Barth. Advers. XXXVII, 21., quod in cod. mi. res bellaptas reppcrerat. res aptas epulis Dac. Tiris doctissimis placuisie refert. res bellarias alios legere affirmt Goth. Equidem non ausim in ea re a bonorum
codd. fide desciscere, praesertim cum nihil Tetuerit, quominus adiectiTuui bellarius a nomine gubstantiro bellum duceretur.
11- Verrius]
boni codd., ut Tg. Varro deteriores codd. Varvus ed. pr. Varus A.
Am;, in mg. Quod oflendit , Verrium grammaticum tam recndito .
usum esse , ea solius execrptoris culpa est. Nam Verrium apparet, bellitudinem ex antiquiori poeta , puto ex Planto , apposuisse.
12.
Boiae] bidor. Origg. V, 27, 12.: Boia, id est torques damnatorum,
quasi iuga bourn ex genere vinculorum. Glossae Isidori : Boia, torques
damnatorum. Glossaria Labb.: Boia, mloic. xio, et: Inboia (Mes.
Imboio) xlotov mm i /, m. Non dubito, quin Festi glossa ad Plautum,
aut in Asinaria 111,2,5., aut in Captiris IV, 2, 108., epectaverit.
13.
Botulus] Glossar. Labb.: Botulus , woaoc. Comicum esse Tocabulum,
ostendit Gellius N. A. XVI, 7, 11.
14. Plautus] in Bachid. V
1, 2. Est Graecum Xirros, fortasse e Sicula comoedia translatum.

E*

36

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(29)

Binominis, ca geminum est nomcn, nt Numa Pompi litis , Tullus Hostilius.

Barbari dicebantur antiquitus omnes gentes, exceptis Graccis. jUnde Plautus Naevium poetam Latinum barbanuu dixit.
Fortasse et ob hoc noster apostolus Graccis ac barbarie sc debitorem esse fatetur.
Bell ule apud Plan tum deminutivum adverbium est a bene, quod fach belle et bcllule.
5 IJ u rr a n i in genus vasis. it car similiter genus est vasis.
Butubatta Nacvius pro nugatoriis posuit, hoc est, nullius dignationis.
Bulla au re a insigne erat pucrorum praetcxtatorum , quae dependebat eis a pectorc, ut signiGcaretur cam actatem al fe
rais regendam consilio (dicta est autem bulla a Graeco sermone ovh), quod consilium dicitur Latine); vil quia
earn partem corporis bulla contingat , id est pectus , in quo naturale manct consilium.
10 Boicus ager dicitur, qui fuit Boiorum Gallorum. Is autem est in Gallia citra Alpes, quae togata dicitur: in quibus
(30)
sunt Mediolanenses.
Burranica potio appellatur lacte mixtum sapa a rufo colore, quem burrum vocant.
1. Binominis] Gu. , ut corr. Scal. Binominus pr. Binomius vg.
Sic am in Giossario Labb. : Binomius , iuinr/toc. Nee lamen asscquor,
quibus analogie Dac. hoc binomios defend posse putaveril.
Tullus]
Tullius Go.
2. Plautus] in Milite glor. II, 2, 56. cf. idem poeta
in Captivis III, 1, 32. IV, 1, 184. Trinumo Prol. 19. Aliara Prol.
11. Baccbid. I, 2, 15. et in Feneratrice apud Festum Qu. XVI, 24.
p. 194, 22.
barbarum dixit] post haec vv. Tg. lcgitur:ei de se
eum transferret fabulam ex Graeco dixit. M. Atlius (Marcus in mg.)
, vtrtit barbare (ex Asinariae Prol. 1 1 .). Sed hace eque in edd. anlt.
leguntur nequc in codd. Loa. colUtis , qui ea silentio transmisit,
3. Portasse . . fatetur] haec , quae vcl ipse Paulus Tel quidam lihrarius
adiecit, desunt in Aid. lo. de Colonia omnia om. , quae inter vue.
Graecis superior! , idemquc inferior! loco positum media sunt.
ob
hoc] M. hinc Tg. ab hoc Liid., e Gc. , ut videtur.
] M. Tg.
-et Lina., e Ge. puto. V. Paul. Apstol, ad Roman. 1, 14.
4.
Bcllule] adverbium in Plauti fabulis, quae superstates sunt, non reperitur; adiectivum bellultts plus quam semel extat.
5. iirrniucum]
a Burranica potione dictum, ut videtur, de qua Paulus p.30. Neutrum
voc. uUo alio anetore innotuit.
Bucar] haec superioribus adiunxi,
ut in bonis codd. fit, nnde Li\d. ea reeepit. Om. codd. deteriores,
edd. vett. et Tg. Burar M.
6. Butubatta] Lino, e bonis codd.
Buttubata Tg. Burrnbatta, a bnrris , quae nugac sunt apud Ausonium,
coni. Doederlin. Synon. et Etym. T. VI. p. 43. Charisius Inst. Gramm.
II. p.216. P.: Butubatta. hace Plautus pro nilu'In et pro nugis posuit,
ul in glossis veterum, bat tat li, /Inclus quidam et sonus vocis effoemi-

natior, ut esse in sacris anagmenorum, vocum veterum interpret scribit.

Illud anagmenorum puto fuisse Anagninorum , quorum sacra cum vaille
essent memorabilia et mullos libros linteos complcrcnt, teste M. Aurelio
Caceare in epist. ad M. Frontoncm IV, 4. : codem iure poterant ab
antiquario quodam perscribi, quo Tiburtium sacra, quae bliebt Scrvius
in Virgil. Aen. I, 17. Certe Mcursius quod coniicit, et . assensu
probat : anaxamentorum , ila cum sacris coniunetum , placer ncquit.
Olerum Scal. de imitationc balbuticntis linguae pucrilis , qua ellielum
esse censet hoc butubatta, similibiisquc nugarum appellation bus, docte
cgit et festive , ut solct.
Pfaevius] in comoedia incerta. Bothc P.
Sc. L. V, II. p. 22.
7. Bulla aured] de hac non recoquam dicta
Etrusc. rerum II, 2, 8. T. I. p. 374.
8. ovlr/] Tg. bullin M.
bulin G. , quae lectio undc orta sit, ncscio. Parcnthcscos signa eo
consilio adicci, ut appareret, quae duac sententiae inter se discernantur.
10. 11. in quibus sunt Mediolanenses] M., ut alii codd., edd. veil, et
Tg., nisi quod bacc in contexto habet in qua, in mg. quo. Om. haec
Gc, ut Tidetur, Aid. Liso. Constat quidem Livio auetore V, 33., Insubres Gallos Mediolanum condidissc, sed cum Boii Insubrib.us confines
essent iidcmquc praepotentes , Mediolanum facile corum finibus aecenscri poterat.
12. Burranica] hanc , Scal. in Conicctancis in Varr.
de L. L. p. 49, 9. (p. 79.), collalis Ovidii Fastis IV, 779., docet in
Pnganalibus Romanos potavissc.
laete] ita Vcrrius, sicut Varro de
L. L. apud Valer. Probum Inst. Gramm. II, 1. p. 105. cd. Lind., scripscrat, autiquos poetas secutus.
burrum] v. supra p. 27.

SIG14IFICATI0NE VERBORtM. LIBER .

57

LIBER III.
lici ,

carcttamen aspiratioue.

Sive coronac dicuntur quod honorent eos, quibiis

:1s.
adiiciuntur, quem invcnlorem vini ilicunt, quod homines nimio vino truces fiant.
5
>io , /quod est profecto , ponebatiir.
:iae , quod in malo carinii summo reasigno, corbes soldent suspend,
re facta.
il marl interiores arte et manu facti.
Aoniam , c<> quod ibi opes aliaruni civitatum fuerlnt collatae , a qua porta Romac Colla- 10
rofanae silva rami deciderentur efficientes lumiiii.
r, quod ex colla tionc offertur.
Liquid finitum significarctur.
jini'iii, a corna et corylo, prodit Placidas p. 448. apud Mainm.

Ac

ir Verrius cum usum improbavit,

ixit : Erupit brevi tempore nimius
nturioncs , praechones adhuc qui-

facilius > corulo fit corulnus , ut a populo popnlnus , et inde consueta

i de re Catulli nobile eiiigramma

a ficu ficulnus) , ct eiecto N corulnus.

to boni codd.

Catones vg., natuiii, ut videtur, e lectione Aid. Cotones.

honorent] boni

litcrarum L et R coniinutaliouc colurnus, quam a corno coruulnus (ut

9. Cothoncs] boni codd.
Cothonn, con

: vocabulo , quod ono noniinis co

stat , dictum esse portura ct Carlhaginis (v. Strabo XVII. p. 832. Dio-

loris causa donatis multa legi apud

dor. Ill, 4i, nbi etiam in libris nonnullis est KuOiav, Appian. de Heb.

>. ,

VT. cvica (p. 33.),

donaticae

sei (p. 85.), mu-lea (p. 100.),

na

ine.) , obsidionalis (p. 114. Qn. X,

ales (p. 157.).

4.

Colurnix]

ta dc eadem re Alhcnaeus XI. p. 476.

M., ut videtur, sicut A. Aug. in m;-.
. , ut vg.
ji, u.hci'4;1o).o.

6. Corgo] Glossaria
Hue Gorgo legenduni

ii p. 468. in Classic. Auct. T. III. cur.

njiosilto , porro , prorsus , nimirnm.
im in hoc vue. aiitiquiori scribeudi
Uc etymo voc. niliil allirmo ; GraecoLatinorum aliena esse videtur.

est]

Pan. VIII, 127.) et Adrumeti (v. Hirlius de . Afir. 62, 5.) :

quocirca

etymon vocabuli cum Gesenio Scripturae Phocn. nionum. p. 422. in He

braica lingua quacreiidum est. Graccos autcm, apparct, similitudinem
Hominis cum appcllationc poculi ' forte oblatam captasse , ut
sacpe cos fecisse constat.
riores] interiore M.

Cf. Servius in Virg. Aen. I, 427.

inte10. 11. CoUatina] banc portant in Servii

regis muri s fuisse, negat Sacbse in Historia Urbis p. 193. cf. p. 225,
275.

Quod autrui suspicatur, ca verba a Paulo addita esse, probari

nequit.
terioribus.

12. Conlucarc] boni codd., ut vg. Colluearc Lijid. e deFcstus v. sublucare , Qu. XV, 24. p. 156. , eonfuenre esse

ait sueeisis arboribus locum implere

luce.

Non lamen mirum ,

alia opcris parte aliter de ciusdem voc. significatu statuit.

si in

Glossaria

certe Labb., in quibus legitur: conluco, diaxaO-aoa irov, earn inter-

indicio non accessi.

7. Corbitae]
i. Colunia] Glossaria Labi). : Colurnum,

prctationcra, quam hie Paulus proponit, confirmant Fcsti fuisse.

i i oxuoiVov y.Ht'.vivw.

In bis intcrpre-

dixissc videtur , lucos conlncarc non liccre , nisi eo piaculo facto, quod

Vi'sli sententia, ImTonuqii'vov autcm cum

:rua a Virgilio G. II, 396. corylo facta

Cato de U.U. 139. fieri bet.

14. Colophon] v. Strabo XIV, 043.
ct Parociniograpbi Graeci , velut Proverb. Vatic. II, 43. ct Bodlciana

. ex. p. 595 P. pronator.

578. ed. Gaisford. v. Kooquitiu v1qic.

Ltraniquc ori-

aliter Columella II, 22. : arborcm collncare.

Ncque

profanae silvac] Fcstus

38

(31)
10

15

PAULI DLVC. EXCERPTA. EX LIB. POMP. FESTI

(30)

in: i ii ii a est apte componcre. Concincre m im convenire est.

Concilium dicitur a populi consensu ; sive concilium (licitar a concalando , id est vocando.
Conciliabulum locus, ubi in concilium convenitur.
Contio significa! conven tum , non tarnen aliuiii , quam enm, (jui a magistratu vel a sacerdote publico per praecoiicm
convocatur.
ii tub al es dieuntur a tabernis, quae fiebant ex tabulis. Unde et tabern acula sunt dicta, licet ex tentoriis*
pellibus fiant.
Contubcrniu m dicilur contubernalium babitatio.
Conclavia dieuntur loca, quae una clave clatidtintiir.
Contemplari dictum, est a templo, id est loco, qui ab omni parte aspici, Tel ex quo omnia pars videri polest, quem
antiqui templum nomina liant.
. i lales dies appcllabant, quiln in comilio convencbant ; qui locus a oeundo, id est insimul veniendo est dietns.
Ca la tore s dicebantur servi, no xov y.u/.tv , quod est vocare, quia semper vocari possent ob necessitatem servitutis.
Condulu s anulus.
n da l u m similiter anuli genus.
Contestar! est, quum uterque reus dicit: Testes estote.
Cod ta ager, in quo frtices existunt in modum codarum cquinarum.

t. Concinnare] reclina de voc. Nonius p. 59, 30. M. v. cinnus.

Sed dem tarnen eliam babet veriloquium Vcrrianum, p. 43, 22. v. con
cinnare. 14e que aliud Varro de L. L. VI. . 57., si recte eo loco con
finant scripsi.
eoncinere] codd. coitei'ere, quod A. Aug. in mg.
babet, e coniecturn fluxit, minime idnea.
2. x'oeando] convocando
A. Ace. in mg. : illud libri tuentur.
3. Conciliabulum] alia de eo
voc. Isidor. XV, 2, 14.
] vg. om. boni codd. , sed desse vix
potest: nam strueturam : Qnirilcs inlirium vocare, a Paulo Fcstove in
vulgori sermone usnrpatam esse , non credibile est.
4. Confio]
boni libri. Concia vg. Liad. Cf. Varro de L. L.VI. .43. et maxime
Gell. N. A. XVIII, 7, 2. 6. Hic ex libro, quem Verrii Fiacci fuisse
puf at , de contiene haec affert: caution i-m tria significare, locum, et
verba, suggestumque , unde verba firent: item significare eoetum po
puli assistentis .- orationem ipsam, quae ad populum dicerctur. Apparet autem hune liltrum alium fuisse, quam cum quem Festue excerpsit.
] re- Lino, m. boni codd. Quod de sacerdotibus Paulus , memoria
dignum est.
6. Contubernales] cf. p. 11. . attibernalis.
tabernaeula] cf. Festns Qu. XV, 32. p. 164, 24. v. tabernaciila.
e.v
tentoriis pellibus] ex tentoriis et ex pellibus boni codd. Tg. neque Aldus
aliter, tentara ex pellibus mg. A. Aue. ex lentis pellibus coni. Scal.
ex tentoriis pellibus cm. Lihd. , sumpto vocabulo ex epistola Valeriani
Imp. . Trcbellium in Claudio 14., qui pelles ad tentoria idneas fentorias pelles dicit.
9. Conclave] Glossar! Labb. : Conclave, xoeei'xXw aiTU- iatXt. Conclavia, avroixut.
clave] clavi A. Aie.

in mg.: illud codd. tuentur.

10. Contemplari] cf. Nonius p. 4G9,
31. . contempla.
ab omni parte aspici] hinc conieetare licet,
Vcrrium id veriloquium eins voc. probasse , quod Varro JSnxcrat, de L.
!.. VII. . 9., a tuende.
12. quum in comitio conveniebant] r< clins
Macrob. Sat. I, 16. : quibus aim populo agi licet.
insimul] boni
codd., ut A. Aug. in mg. simul vg.
13. Catatares] de bis Verrium sub eodem vocabulo dixisse persnnsum babeo (v. Pbabf. II, 2.),
ita ut prins dc calatis coinitiis et colatoribus saccrdotum , quam de
servie calatoribus dixcrit. Glossaria Labb. s Calatores , dovlLoi r, ia iei
niQ^ioi- (scribe Tinifaui.ot) , ixiuorul Unimr. Glossae Isidori > Calator
minister sacrorum. Sed Pauli verba ad privatorum bominum calatores
epectant, quorum Plautus saepius mentionem facit. Charisius I. p. 82. :
Nomencltor sine u dieitur , ut Verrius ait , velut nominis calator.
Cf. Paulus p. 80. v. ine.il.il iones , p. 84. v. incalative, p. 85. v. incalanto , p. 123. v. procalare, p. 130. procalato, et Gell. N. A. XV, 27.
14. Condulus] Graece xrdvoq. Hanc noininis formam, ignoratur, unde
Verrius sumpserit.
15. Condalium] ita Plautus iu Trinumo IV,
4, 7. 15., ct in inscriptionc fabulne depcrditae.
16. Contcslari]
de eodem voc. eadem, paulo cxplicatius, Paulus p. 44. Utrumque locnm
post alios nuper diligcntissimc commentatus est F. L. Keller in libro
de litis contcstalionc p. 1 sqq. In Glossariis Labb. contestar explicatur
LUtiuQTvpo/tai et TtooxamiQxofiai.
17. Codeta] dc agro trans Tiberim nomine dicto Paulus inferiori loco p. 44.
In frtices illos,
quolcs fticrint, inquirit Tilias Loc. coutrov. X, 10., in quern iccirco

>E SIGMFICATIONE VERBORUM.

LEBER .

30

mmune est dictum.

[ua coquendo* coercetur , ut ad utilitatem vcscendi pcrducatnr.
us apta. Alii cocula dicnnt ligna minuta , qnibus facile decoquantur obsonia.
ris cum iugo colligatur, a coliibendo dictum.
it, a chao, ex quo putant coelum esse formatum.
ex eo , quod initio in vicis iuvencs cantare soliti essent crebro convenientes,
ilumine, rotundi ad cocblcarum siuiilitudincm.
Ue et papavcrc factum,
mu dicebant.
pulo sponsorcs.
illiomarus Aremoricus in Animadv.

10

i caudicibus , codetta give codcta

esse persuasum babeo (nam in optimia quibusque Varronie librig non

reperiuntur) : Ennii tarnen versus non immerito in ordinem fragmentoruni

cderlin. Sy non. ct Etym. VI. p. 68.

reeeptus est,

ct ea quidcni forma, qua Sc., in annot. Festi cum t'i

quadam veteri membrana se notasse scribit: pilam vir Sol mediam comforensia est.

De soleinni eiusdem
plere cohum terroribu eoeli.

4".

2. coquendo] cogendo
Illud tarnen ex vg. et deteriori

E. S.

V. Merula Ennii Ann. I, 159. p. 33. cd.

Quod autem ad Verrii sententiam attinet, hune Varronc ente-

nus dissensissc , ut non choum , sed cohum probare! , confirmt eliam

, quoniara cogendi notio in cor

Uiomcdes I. p. 361. P.:

"/ncAoo inchoavi, sic dieendnm putat Iulius

cese coactioncm, Fcstus docerc voModestus , quia sit compositum a chao initio verum.

odd.

coarcetur Gu.

coartehir vg.

Flaccus (ila scilicet scribitur)

ta P. R. verba, ap. Noninm p. 531,

verunt.

genda existimo : Cocula , qui co , postea in forno i in quibus qui

incoharc.

Sed Verrius et

in postrema syllaba adspirandum proba-

Cohum enim apud veteres mundum signifient, unde subslracbim

Tranquillus (Sueton. fragm. T. III. p. 74. ed. Fr. A. Wolf.)

quoque his assentiens libella suo plenissime aedem incohatam ita disseI Varronem. V. de L. L. V. .21.
ruit. Cf. Casaubon. in Sueton. Iul. Caes. 46. p. 170. ed. Wolf.
Yerba : ruins utriusque vocabulmn
rlu m, id est a caldore , ea Nonii

boni codd. LiHD.

Choum,

chaos deteriores, ut vg.

naturam

universam.

chao]

Plncidus in Glossis p. 448. :

Chao (scribe:

a chao)

id est inani.

is Plautus apud Isidor. Origg. XX,

. Comoedias] Rcctius Varro de L. L. VII. . 89. cf. Aristot. Poet. 3.
na] xyxara tUa reetc compart
Auctor de comoedia p. XI. apud Kusterum.

cantare] intcUiguntur

ignificationis nullum est exemplum.

cantilcnac ciusmodi , dc quibus dicitur apud Fcstum Qu. IX, 29. p. 29,
nriila vel vasa aerea.

Glossaria

ncidus p. 448. apud Maium babct :

12. v. occentassint.
nt Limi. om. vg.

crebro] codd., ut videtur, et edd. vett. omnes,

7. Coclacae] Cochalacae M. Conchalacac A.

Vel assulis aridis glebis (scribe

Acg. in mg.

Cochleacae vel cochlecae legendum esse putavit Vossius

i]uac in Germania inferiori dicunt

in Etymol., Coehlacae Du:.

Equidcm nibil mutavi, cum nihil impedir

omnia e plcniori Festo hnusta puto,

visum sit, quominus antiquiorcs Romanos, quo tempore adspiratio li le
detur, Varro de L. L. V. . 135. :

rnt: )i <> ii < I ni in usum vencrat, e Graeco x/Xuxic voc. coclacae fecissc

extrema addita oppilatur , voeatur

poneremus.

5. Contint . . coelum] cf. Varro dc

Cocetum a Graeco xuxvova cocina.

cribitur.

Glossaria Labb. explicant <u/toTt;fo.

Turnebus , Adversar. XX,

cum emenda!, postqunm de verbis:

ixit , pergit : in antiquissiino libro

8. Cocctum] Placidus in Glossis p. 448. apud Malum :

Tertullian. contra Valentin, .

12. A'cstoris cocetum dixit xvxtru, de quo Iliad. XI, 024. Quapropter
live, cum Vossio pro edulii legi voluit potionis. Scd Tcrtullianus illo

iplum reperi: cous est quo caelum

voc. licenlius usus est.

n comptera cohum terroribus cacli.

pracs.

:d ab interpolator quodam addita

Corrige xt'xftwpi, ultimo voc. dcleto.

10. Compraedes] cf. Paulus p. 122. .

(51)

D1AC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

40

Coin pase nu s ager, re ictus ad pascendum commun! 1er vicins.

Compose cre est velut in codem pascuo continerc.
Compitalia lesta, quae in couipitis peragebaot.
(32) Congrue rc dictum est a gruibus, qui non ferc segregan tur, si ve quiln volant, sive quum pascuntur.
5 Cog n m in s dicuntur, qui ciusdem sunt nominis.
Cerrones leves et iucpti, a cratibus dicti, quod Siculi nilvcrsus Atbcnicuscs cratibue pro scutis sunt tisi, quas
Gracci ytQQag appellant.

ni tum genus libaniinis, quod ex farina conspcrsa facicbaul.
|) tu in Afranius pro ornatu ct cultu posuit.
10 Con fl ages loca dicuntur, in quae undique coufligunt vcnli.

Copona taberna a copiis dicta.

Compilare est cogre et in unum condcrc.
1. Compascuut] cf. Cic. Top. 3. Isidor. Origg. XV, 13, 9. -. Compascuus-agcr dictus, qui a divisoribus agrarum relietus est ad pasceu-

gerrones dicti sint.

cratibus pro scutis] yn{ai dici jiXtxTue ./uc, mull sane tcslantur.
7. yin(iuq] vg. caritas boni libri. y((ia

dum eommunilcr viciais, ijiiac ex ipso Fcsto Yerriovc petita esse viden-

Liad, e pr., ubi est gerrha, et Berolinensi cod., in quo legitur gen-ha

tur.

yi(>(ia.

3. Compitalia] cf. Varro de L, L. VI. . 25.

Compitalia ,

Glossaria Labb.

!i;wv ayvHiivty tofjiul, I yivoftfrtu ir d'o i'.t %

7100(4x01 iiav iul i-xio;;, ftuiu.

qui Lisn. Gc. quia A. Ai-u. in mg.
p. 72. . gruerc.
non te segregant vg.
initio cod. addicente.

quae] M., ut videtur , sicut vg.

4. Congruere] cf. Paulus

bain I.
8. Centrum] vg. Comtum boni libri babere videntur.
Constas vel comitus vel Comptum vel eonstum A. Ate. in mg. (quae

fere tegregantnr] boni codd. A. Aue. in mg.

apud Lian, Goth, nfleronlur, sed non recle ad seqticns Comptum

0. Cerrones] Congcrroncs A. Aie. in mg. :

Illcul tarnen voc. quo iure in bunc locum venrrit

inlelligi non potest, nisi \ errius . I'l.iutinum congcrro cxplicandum sibi proposucrat.

Cf. Varro de L. L. VII. .55.: congerro a gerra

id Graecum est et in Latina eratis.

cern apud Lucilium, dc quo

Ac simile est eongcrra sivc con

Fcstus dixit Qu. XIV, 2. p. IOC, 28. y.

sodalis, et Qu. XVJ, 5. p. 190, 20. . tappulant.

II, 2.

At recte II. Stephanas in Tbcsauro Graecac linguae earn voc.

formant defenderat comparato Hesycbio , qui in . yi(i(ia ctiam yi^ta

V. de ea re Praef.

In nig. libri Barlhiani est carrones, quod C. Bar lb. congcrroacs

rcferuiitur).

"In lib., vet. Comptum" Dac. , qui id a xovinxia pulvere

aspergo drivt.

Sed Daccrii fides ct aucloritas pcrcxigua est, coni-

luin etiam facitius a xc deduci potest.

9. Comptum] boni codd.,
ut vidctur. fon i (hui vg. , sed in mg. Comptum.
afranius] Botbe
P. V. Sc. V, II. p. 200. Inc. 17.
cxcullu M. vg.

ciii*] Go., ut A. Arc. in mg.

10. Conflages] Nonius p. 02.:

quae rioi diversi confluant.

cd. Neap.) ctiain in

/luges, loca in

Ilinc Vossius in Etymol. v. lino (p. 296.

Paulo Con/luges legi voluit, quod rccte rcicclum

Quod autcm cerrones pro ger-

est a Dac. Isidor. Urigg. XIV, 8,27.: Confrages loca, in quae uudique

ronibus dicti sunt, id anliquac scribendi consuctudini debctur , -de qua

venti currunt ac sese frangunt , uf Piacvius ait : In montes ubi venti

dictum est ad Paulura p. 20. v. acetare.

frangebant locum.

fuisse non diibitat, in Advers. XL, 20.

Sirali . . sunt usi] infra

p. 70. v. gerrac , ex codem quidem bello ca dicendi cousuctudo repctitur, sed diverso plane modo. Id unum cerium babeo, gcrronis appella.
tionem ex Sicula comoedia fluxissc.

V. imprimis Proverb. Vatic. I, 40.

ct Bodlciana 278. ed. Gaisford. : ( ; yit}{;u 2'ixiXol Uyovoi

Scal. autcm confrages

ct conflages non ntagig di

versas fuisse ostendit, quam siilllaiuen et suflramen.

A. Am. in mg.

coufluunl boni codd., ut vg.

Guclfcrbytanus alter.

confligunt]

confiant coni. Dac; ita

Confligunt cum a verbo fia g descendent (v.

annot. <| Varron. de L. L. VII. . 90.) : hoc etymon baud dubie optimum

ur&ntu xi fvrauittu ulola' iv di iv if/ Sixiluxf/ N) Tf/ttyoc int&uXo-

habetur: idquc ah ipso Fcsto propositum esse statui, cum confluunt vix

aur y<iQoiShic, ir /tiyAa uiou, rixitjo.

fcrri posse viderctur.

Scbolia in Lucan. Anacli.

11. copiis] cupis A. Aug. in mg. ,

inutili

c. 32. ostendunt, boc yi(iurr JVuitar nomen ex Epicharmo ductum esse.

coniectura , ut rcctc censet Sen.

De eadem re, sed minus explicite, Ilcsycbitu et Suidas v. yla(a, Fly-

usu verbi pilare , quo prcmcrc sivc cogcrc significat , Servius (Daniclis)

iiml. M. p. 228, 47. ( iv/u'ci ir<c u'ySou), Gudianum p. 123. ct Orion

in Virgil. Aen. XII, 121. p. C3. cd. Lion, quem Scal. ndvocavit.
ter Festus infra Qu.X, 21. p. 182, 32. v. pilare, ct minus bene.

p. 42. ed. Sturz., Eitstathius in Ilomcri Odyss. XXIV, 185. p. 1924, 1.

qui Pausania auclore ntitur.

Vix dubitaverim, quin .im npud Siculos

comici quidam bistriones sivc i/Xvaxa; ab bif verctris rudi artificio factis

coger] coger rst Lind, Gu.

12. Compilare] doctius de eo

eondere] lirsini liber me.

habebat , nude Lus. congercre scribcnduni esse coniecit.

Ali
<<t

congre

2 SIGNIFICATION VERBORUM.

LIBER .

41

es genibus pins insto coniunctis.

raeci /tas dicunt, appellatur. In liis cnim habitaban!, priusquam oppida condcrcnillos convictus causa invitahant.
il mittere : nunc utimur ct pro fa cere , ant pro rclinquere, aut pro ncipere.
5
t nteriorcm locum dare ad custodiam faciliorem ; quod verbum nunc signiGcat conscricomponerc et instrucre.
m tantuiu pro consilium petas et perconteris, sed ctiam pro indices et statuas.
natura rugosi corporis homines, a similitudiiic vermium ligno editorum, qui cossi
10
dicitur, vcl quod in unain sententiam plurium mentes consiliant et conveniant ; sed a
putatur, quo maxime invenitur.
x. equestri ordinc patribus ascribebanlur , ut numerus senatorum cxplerelur.
.de mutua colligates.
[uos in bonorem Consi faciebant, qnem dcuni consilii putabant.
15
cllcgilur. Uno , quiiin quemlibet bominem ab aliquo coiivontum esse dieimus. Altero^ (33)
ex compluribus generibus bomiiuim contracta in unuin locum. Tertio, quuin a magiulus congregatur. Quarto quum aiiqucm in locum frequentia bominum supplication aut
* -

is prlns babitatum est, videtur dictum, vcl inmuta ta litera quasi convocium.

le yoe. Nonius p. 25, 31. M.

omnium pessime intcrpolati sunt.

Ubi Confoedisti repertum sit a

cf. Varro de L. L. VI. . 43.

ederatus ea est proportio ,

p. 6. . adlecti, et Festus Qu. XII, 24. p. 64, 22. v. qui patres.

quae

in GlossU p. 448. apud Maium:

corrigendus est.

3. Com-

, ubi item /tr/ locum xiftov obre coni. Sen., relinquere defenpermntatis inter se roce, delin
ee.

Composes] boni codd. Lino.

. Pmir. I, 3.

20
11. Consilium]

13. Conscripti] cf. Paulus supra

Consponsos vg.

14.

De illa scribendi con-

suctudine cf. Phaef. IV, 3. : de toc. consponsus Varro de L. L. VI.

. 70.

15. Consualia] v. praecipue Varro de L. L. VI. . 20. et

antiquus versus serratus a Varrone de Vita P. R. apud Nonium v. cernuus p. 21, 9. M.

ileum consilii] liunc quod Glossarium Lalib. v.

Hic advocat Nonium p. 248,

Conso Isidis lili uni dicit, indc factum arbitrer, quod Harpocrates, Isidis

, cuius significatus cxcmpluin ap-

filius, digilo eilcntium significare vicebatur (. Varro de L. L. V. .57.),

et Consus aut consilii aut (si nomen a condendo ducebatur) ipsius si-

:am.

6. Condere] cf. Nonius

statuai] Sc4L. apponit Accii illud

lentii deus babebalur.

Qui rette consulat ,

Tg. Lihd.

consul cluat:

at: tomulere de fuijitivis ,

m de-

N. H. XI, 33, 38. . 113.

Glos-

l, t i'oii or.hfi.

Placidus p. 447.

lui i'u materia nascuntur.

Quam
Hi. Ailiers. XL, 20. commendat:

nire.

16. intcllcgilnr] M.

17. multitude . . locum] ita Glossaria Labb. : avroiia, ovvo-

do, dyo, ovrilfvotc , ufroietq.

Tertio] hoc significatu voc. po-

nunt Cicero, Caesar, fontes iuris civilis, quos indicat (oui.

Quarto] liiiiiiN modi nullum excmplum alVcrtur.

18.

20. a vieis] ita

etiam Nonius p. 64, 3. M. Snbcst huic ctyiuologico invento cadem opinio,

i et cossi, a similitudine vermium

in altero additur) nominantur , ea

quae supra p. 31. v. Conioedia significabatur.

iitur.

mg. A. Acs.

Et omuiiio hi Barlhii lilni

intclligitur cett. oodd.

ab aliquo conventum] cf. Nonius p. 270, 29. v. conve-

missatio.

prias] boni codd. ut vg.

Cf. etiam p. 32. v. com-

primum deteriores codd. , ut

immutata] i mulata ed. ret.

PAULI . EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

42

(33)

Con t n ol ocul sunt in angustum coacti conniventibus palpcbris.

Consternatio, quae est concitatio quaedam subita ex aliquo meta, stcrmitamcnto deduca est, quod eo toto concutimur corpore.
Considerare a coiitemplalione siderum videtur appcllari.
5Constitutue bominum a consisten tium mullitudinc appcllatur.
on val lis est planicies ex omni parte comprebensa montibus collibusve. Vallis duobus lateribus inclusa planicies.
Vallis diminulivum val lieu la facit.
* ^
n v o t i iisdem votis obligati.
ib us appcllatur ex Graeco, quod illi peram , in qua cibum recondunt, cibisim appellant.
10 icen m membrana tenuis malorum punicorum.
i spin s mous est in urbe Esquilinae regiouis de nomine cuiusdam bominis dictus.
Citimus extremus. Ule cnim facit nltra, ultimus: eis, citra, citimus.
Cicindela genus muscarum , quod noctu lucet, videlicet a candela, unde ctiam candelabra putantur appellate.
Ci tro sa vests appcllata est a si m il Indine citri.
lSCivicam coronam civis sal u lis suae causa servatus in proclio dabat, quae erat ilignea, frondem babens perennem.
1. Contuoi] Conculi mp. A. Aug.
intcrprctalione . couivola p. 46.

Conivoli coni. Scal. , collala

At conluolos

dici potuissc oculog

xiaroc, ubi lepitur: xa Xiyn 'flooc, Taa tiuq xioc ylyorer,

oq/tuivii rrr Tioqijr.

attulerat iam Urs.

eibis boni codd.

Lmo.
connivenlibus] M., ut . eontinentibus Lind, Gv. At
palpebrae oculorum , ctianisi in anpustum copuntur, non continentes

in Graecis non raro xiflijaiv lepatur.

tamen flunt.

nomine floate dictum esse slatuunt Etymologie! Graeci.

nan.

2. Consternatio] cf. Nonius p. 262, 27. y. conster

Glossaria Labb. :

Consternalur, axirii,

?} jn'jimu,

qiiibus peculiaris eius verbi sensus bene redditur.

ij xivrinu,

Hune plane pervertit

eibesim edd. vett.

cibisim] scripsi.

ovpttiftvxOTu a contracto lamine, quo taentur, per se palet, et monuit

xifltai coni. Lihd.

x/So mp. A. Aue.

Poterat Paulus Festusre ctiam eibesim scribere, cum

cf. Varro de L. L. VII. .91.

saria Labb. :

* .

Id autem . a verbo xiTo&ai et

10. Ciccum]

Hesycbius : xtxxoc . . . iaxojnqoic.

Ciccum (et Cicum) yqv, xxxo.

Glos

Ita. Tocabula recte di-

lectio libri ms. a Bartb. Advers. XL, 20. commendala : Consternatio

stinxit Vulcatius , sed opus non est , ut xxxo in xixxo'c Tel x<xo mute-

est quasi construite quaedam sub. etc.

tor.

Nam equi cum consternantur,

non sternuntur, sed excitantur potius et in transversum apunlur.

ster-

nutamcnlo] slernata mente nip. A. Ave, quae e mera coniectura Omisse

Isidori Glossac : ciccum, mali granati membrana.

11.

Cispius] apud Varroncm de L. L. V. 50. e fide librorum Cespeus et

Cespius scribitur.
mon] om. M. et codd. deteriores.
est]

apparet, quoniam in nullo cod. adhuc reperta sunt. Quod autem Dac.
quosdam libros habere ait a sternata mente, eamquc lectionem veram

oin. Gl', . Lind,

pulat :

narratur a Festo Qu. XV, 25. p. 157, 1. . Septimontio.

non morabitur eos , qui nupacem illum boniinem copnoTCrint.

Cf. I. Fr. Gro-

nov. Observait, in Eccles. 20. p. 216 (660 ed. Frotscber).

euiusdatn hominis] Laevi Cispii Anapnini, ut

12. Ci-

quod eo] Go., ut . et Luid,

eo quod M., ut videtur, ut A. Aug. in

timus] cf. Nonius p. 85, 16. . eiliinia.

mp.

4. Considerare] cf. Paulus p. 57. . de-

p. 161. v. uls , ubi alia quaedam annotabuntnr.

13. Cicindela]
Glossar. Labb.: Cicindela, Xunavoic. Placidus p. 449.: Cicindelas, ara-

quod ea Tult Dac.

siderare.

5. Constitutum] nomen substautivum , nullo alio exemple

notum , nam conslitio , quod Gellius N. A. XVI, 5, 10. finxit ad cxplicandam oripinem . vestibulum , non ad banc rem facit. In Varroiie

neorum genus ,

quod volans

de L. L.VI. .29. lectio, quam Scal. ex Festi verbis interpretatur : Co

mlala die ti , quod tum esset populi conslitutus ad suffragium feren-

eandore .

dum , melioribus libris non probatur.

ad similitudineni citri.

6. Convallis] cf. Varro de

lucet.

candeo ortum esse , nunc satis constat.

Vis] v. Cato . Paulum

Vocabulum reduplicatione verbi

candela] boni codd. Lind.

candelabra] cf. Varro de L. L. V. . 119.

14.

Citrosa] Isidorus Oripp. XIX, 22, 20.: Citrosa (veslis), quasi concrispa
Naevius: Pulchramque ex auro vestemque ci-

L. L. V. . 20.
8. Convert] SC. de Baccan. : neve. posthae.
inter, sed. conioura[se. nev]e. eomvovise. . . velet.
9.
Cibus] Cibum M. Halioncui borum nominum, quam finxil Verrius, in

riuiii non aliuni Tcrsum explicuisse.

vertit Elymol. M. p. 512, 51. ed. Sylb. et Gud. 321, 6. . Sturz, .

Gellius N. A. VI, 6, 11.

trosam.

Macrob. Sat. II, 15.: nine (ex Homrico luaia &vitSw.) et

Auetnus poeta in bello Pnico ait citrosam vestem.

Apparet, etiam Ver-

15. Civicum eoronam] cf.

SIGrvmCATIONE VERBORUM. LEBER .

43

laus crcuitum fact.

ilus tegtur, un (I fit s per il i um.
[ut frgoribus occupatas terras incoliint, quales fucrnnt nter Balas et Cumas in ea
satis eminent! iugo circumducta est, quae eque matutino, eque vespertino tempore 5 (34)
dicuntur.
qui in bis locis, ubi cingi solet, satis sunt tenues.
;nitudiue labrorum.

Gilo sine aspiration, cui irons est cmincntior, ac dextra sinistra10

is , id est infra , terram.

1er ingenuus.
a Capyc appellatam ferunt, quern a pede introrsus curva to nominatum antiqui nostri
anicie rcgionis. %1 ,'}
.,
sunt dictac, vel quod canunt antiquorum laudes, vcl quod suit castae mentis pracsides.
curvatione ex Gracco nfinrj dicuntur.
10. p. 114, 6. v. supervacnea,
a Festo Qu. XIV, 9. p. 113, 15.
V, 7. p. Ill, 27. v. sugillatum.
Glossaria Labb.: Cilia, vxwota

Longus p. 2234. et apud Cassiodorum p. 2287.

Placidus in Glossig,

apud Ang. Maium p. 447.: Cilones, quorum capita oblonga.

Glossaria

Labb. Cilio, ^/ , ftaxnoxiipako , et: Cilones, go'ioi.

Gv.

11. veluti] M.

velut cett. , ut Tg.

] a

12. est eis, id est

1, corr. Seit.), et Cilium, faioxv-

infra] Aid.

codd. , iilijue , non recte quidera

est infra, omisso est, placet Ottoni apud Lim, p. 361. eis est, omissis

orum genus Paulo toties condo-

reliquis, coni. Lind.

alveolum.

folliculus vg. Linn,

niae Cimmeriis Manner!.

camillus ,

eis inest infra boni libri, Tg., eine commodo sensu,

eis, id

13. Camillas] cf. Paulus p. 69. v. Flaminius

et p. 48. v. cumeram.

Quod Scal. tradit, Servium Danielii

Gcogr.

ex Alexandre Aetolo referre, Dianain ab Epbess dietam esse Camillam,

idem iis loca assignant IipUorus

n Alex. 695.
Servius in Virgil.

ipse fallitur , non gramma ticus ille , qui recte Opim , non Camillam,

ntjitur] corr. Goercnz. in

p. 38. ed. Lion.

.
inlur.

Ciccr.

7. Cimbri] non dissi8. in his locis] M.,

cognominatam esse Dianam prodidit.

V. Serv. in Virgil. Aen. XI, 532.

14. Capuam] easdem, quas Paulus, et alias non-

nullas hui us nominis origines prodit Servius

Cf. Liv. IV, 37.

alet] soient Dac. iu Ms. esse dicit

vium.

[ue praefert.

L. L. VII. . 26. 27.

17. Cmara] boni codd., ut vg.

9. Cillibae] diserlius de iis Varro

deterior quidam, et ed. pr.

Charisius I. p.43. P.: Cmara dicuntur,

(. Varro V. . 121.) parum disccrCilonem pracposuisse , et ab boc

ut Verrius Flaccus affirmt, non. camera per .

online literarum.

labrorum]

Servius in Virgil. Georg. Ill, 55.: eamuris . . . eurvis: unde et eamerae

in e Likd. annotatis colligi potest),

ins I. p. 78 P. : (Iones dicuntur,

appellantur. Philargvrius in annot. ciusdem v.: a muri boves sunt,

qui conversa introrsus eornua haben t , quibus eontrarii patuli , qui

At verbum cingendi

sunt, chilones autem cum adspira-

Capu vg.

in Virgil. Aen. X, 145.

Capye] boni codd. Libd. , ut legitur apud Li16. Camenae] doctius de eo nomine Vaxro de
Camera

Sed Lucretius: ca-

meraeque caminis ex eratibus, dicendo etiam cameram diet posse ostendit.

cortina diversa habenl ; laevi, quorum eornua terram speetant;

his

lus , quae Uli /_>).i : unde chilones

eontrarii licini, qui eornua sursum versum reflexa habent.

1er de orthogr. p. 2242. P.

Sat. VI, 4. : Camuris peregrinum verbum est, id est, in se redeuntibus.

Velius

F*
"

44

DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(34)

Cappas marinos eqnos Gracci a flcxu posterioram partium appellant.

a tarn po genus est lusus.
Carissam apud Lucilium vafram significa t.
Caer mon i arum causam alii ab oppido Caere dictam existimante alii a caritate dictam iudicant.
5 Caelibem dictum existiman t , quod digunm coelo vilain agat.
Catamitum pro Ganymede dixcrunt, qui fuit Iovis concubinus.
Cacen lu s condidit Pracncste. Undc putant Caecilios ortos, quorum erat nobilis familia apud Romanos. Alii appcllatos
cos dicunt a Caecadc Troiano, Aeneae comit.
Caelius mons diet us est a Cacle quodam ex Etruria, qui Romulo auxilium adversus Sabinos praebuit, quod in
10
domicilium liabuit.
Caecum vallum dicitur, in quo pracacuti pali terrae affix! bcrbis vcl frondibus occuluntur.
Ca ti Hones appcllabant antiqui gulosos.
(35) Catillatio grave opprobrium bominibus gencrosis obiicicbatur, si qui provincias arnicas populi Romani exspoliassent.

et forte nos quoque eameram liac ratione pguravimus. Nonius p. 30,

8. M. : Camerum (scribe Camurum) , obtortum; hhiIc et camerae teeta
in curvitalcin formata. Virg. Georg, lib. III. Et cameris (eamurit)
birla* sub cornibui aures. Hi omnes videntur e Vcrrio Flacco bausisse i
quanquam in forma nom. cantara a Graeco usu desciscunt. Singularia
Isidoras Origg. XII, 1, 35. de Camclis : sive quia eurvus est dorso, camur enim Graeco verbo curvum significa!, et XV, 8, 5. : Camerae sunt
culmina (ita boni codd. , volumina Limi.) inlrorsum respicientia, appellatac a curvo: enim Graece curvum est. In Graecis scrip toribus
buius . xauovo nee Tola nee vestigium; nisi quod Fly mol. M. p. 488,
1. Camelum dictam vult nafa To y./riritf , xpqov tira ovoav xul xfiTjXor, vocabulo ctvmologiac caussa ficto.
1. Cappas] boni codd. vg. Lind. , qnos descrere non ansns sum.
Campas Aid. Multo notius est bippocamporum nomen. v. Nonius p. 120,
14. . bippocampi.
2. Catampo] Graecum putat Sc&b. vel *
Suya, vel rut uua dictum, nt Ttioa/iu (ab Sniooi et dvaairtin ductum).
Quis talia expdit, a nullo auetore diserte plicata?
3. Caris
sam] codd. edd. velt. vg. Caprissam A. Aoe. in mg. (coniectura, puto,
Tocabulo dueto a Graeco xanoi&iy). Catissa coni. Lucas Fraterioa in
epstola ad Mnretum , laudatue et approbalus Da. "Alii earisam"
G<> i . Carissa Lird. , auetore Sau.. , nt ait. Sed Sou., nihil mutarit.
Festue toc. Lucilii ita reddidit, ut in cius poematis scriptum erat. V.
Lncilii Sat. rel. coll. Dousa, ine. n. 153. p. 19.
vafrum] Go. mg.
A. Ac. vafram M. , nt videtur, Tg. Lird. Illud praetuli ea ratione
commotus, quod , cum Carissa pro feminine nomine haberelur, vafrum
facilius in vafram abire potucrit , quam vafram e contrario in vafrum.
Memorabilc autem est, quam nntiqua sit illa de genere nom. Carissa
dubitatio. Nam Glossaria Labb. , quibus interpretamenta ex ipso Feste

bausta inesee ostendimus, ex Pliiloxcno : Carisa, uavXtarr/c , Ttocrooaxoc.

Isidori contra Glossae : Carissa, lena vetus et litigiosa: ancitla dolosa,
fallax. Quae multo pleniora , sed ctiam vitiis magis inqunala , legiiiitur apud Placidum , p. ii'.l. cd. Maius : Carisa, vetus lana perealida
(seribe: lena percallida) ,unde et in mimo /alinees ancillne cataearisia appellabantur. Haec ex ipso Verrio Festere bausta esse, eo
credibilius , quod is ctiam alias mmica Terba, id est ea , quae non
in certa fabula scripta deprebendebantur , sed quibus planipedcs in iocularibus dictis , quae temere in Ormele inri i (alian t, uti solebant, ex
plicare baud dedignatus est. V. Qu. XIV, 17. p. 121, 23.
4. airs
oppido Caere] cf. Niebubr. H. 11. I. p. 398. ed. sec.
a caritate]
ita Masurius Sabinus apud Gellium N. A. IV, 9. et alii. Tertium ailiicimus Tcriloquium , a Cerere , in Glossariis Labb. propositnm , e l'biloxeno: Cacrimonia, nu-qrnia, quod observai it Sen.
5. Caelibem]
vg. Caelibem Lino. , nescio an codd. : sed illud ordo litcrarum po
stulat.
6. Catamitum] cf. annot. ad p. 7. . Alcedo.
7. Caeculus] de boc . Interpretes, quos Maius cdidit, et Serv. in Virgil. Aen.
VII, 681. Solin. 8. Qui a Servio appellantur divi frafrcs , aut dicendi sunt digitii, ita enim dicuntur a Solino , aut Depidii, nt
Varrone auetore ab Interpretibus illis rocantur.
9. Caelius] M.
Coclius cert. Lino.
t'aete] M. Coele Gc. Tg. Lino. Dictum est
de boc Caele Etruscar. rerum Introd. 2, 15. p. 116.
- adversus]
adversum M.
11. Caecum] Cacum M.
12. Cotillones] Lird.
Catiliones boni codd. , nt A. Ave. in nig. Catilones Tg. Illud reslituendum esse, Lucilii versus evincit apud Macrob. Sat. II, 12., qui de
origine Hominis eadem aflert, quae Paulus p. 67. . fiscellus , sed ea
pleniora , ita ut ex ipso Verrio fluxisse \ideantur. Placidas p. 450. :
Calilla gulosus, a calclli appelentia. Heclius fortasse : calilli.
13.
Catillatio] cf. Fulgcntius p. 563, 5. M.

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

(53)

LIBER .

45

Caesticillas appellatur circulas, quem superponit capiti, qui aliqnid est laturus in capite.
Cae s pes est terra in moduui lateris caesa cum herba , sive frutex recisus et truncus.
Catuliuam carnem es i ta vis se, hoc est comedisse, Romanos, Plautus in Saturionc refert.
Catax claudus.
Ca ocultare est caceos imitan.
5
Caesariati coma ti.
Catularia porta Romac (Tictac est, quia non longe ab ca ad placandum can culac sidus frugibus inimicum rufae canes
immolabantur , ut fruges flavescentes ad maturitatem perducerentur.
Caedem putant ex Graeco dici,4 quod apud il Ins v.uirttv significet interficerc.
Caenina urbs, quae Fuit vicina Romac, a Caenite conditore appellala est.
10
Ca tul s genus quoddam vinculi , qui interdum canis appellatur.
Caes tus vocantur et H, quibus pgiles dimicant , et genus quoddam oruatus mulierum.
Caeditiac tabernae in via Appia a domini nomine sunt vocatae.
Ca vil lati est iocosa calumnia to.
a ti fons, ex quo aqua Pctronia in Tiberim Huit, dictas , quod in agro cuiusdam fticrit Cati.
15
'Cacula servus militis. Plautus: "Video caculam militaren).'' Dicitur autem a Graeco xuXov , qnod fustibus clavisqtie
liguis ad tulclam dominorum armari soliti sint.
Canal colac forenses homines pauperes dicti, quod circa canales fori consistrent.
Cana dicunt Gracci, nos canistra et per diminUtionem canistclla.
1. Cacslicillus] M.
ptom fuiste, ordo

CesticiUus Gc. vjj. Lin.

literarum crincit.

Illud a Verrio icri-

Circitellus Tel Cireitillus coni.

Slmasius in Exercit. Plin. p. 14. col. 1 c. , idque comprobant Vossius

in Etymologico et D\c.

Sed Varro de L. L. {VI. . 8.) nihil habet,

qnod bnic coniectarae faveat. De ipsa re cf. Paulas p. 14. v. nrculum.

2. Caespcs] Cespes codd. Tg. Lino. LTt mutarem , ordo literarum suadebat et ipsa ratio ctymologica.

Glossam Labb.: Caespcs, xoqtOxXiy&o,

et quae similes Irguntur in . eespes , ex Festo expresses esse patet.

frunc] boni codd. Li*d.

truncates est Tg.

3. Catulinam] de ea-

.lci re Plin. N. H. XXIX, 4, 14. .58.

Saturionc] . Bothe Plauti
fragm. Sat. 1. p. 440.
4. Catax] . Lucilins ap. Nonium p. 25, 18.
Isidori Glossac : Catax, claudus, coxus (ro.ro habet Nonios).
Caecultarc] plora de hoc toc. Paulus p. 47.
Plautinum , Mil. glor. III, 1, 171.
m caesaric dicti.
T. rutilai' canes.
xxtirny Tg.

5.

6. Caesariati] toc.

Placidos p. 448. : Caesariati, comati

7. Catularia] cf. Festus Qu. XIII, 21. p. 93, 30.

9. ttuirity] A. Ace. in mg. Li.id. kethin boni libri.
signified] Li*d. cum Gu.

significat Tg.

interficerc]

d. Tet. Aid. Tg. caedere Lin, sine lect. .

10. Caenina] A. Ace.
in mg. Cenina Gc. Tg. Lins. C'enum M. Katrirn Gracci.
Caenite]
A. Ace. in mg.

Cenite cett.

genus Liso, cum Gc.

11. genus quoddam] M. Tg.

quoddam

Cf. Lucilius ap. Nonium p. 36, 25. . collare, et

Plautus apnd eundem p. 199, 11. v. catellae.

apud Plautum Casin. II, C, 37.

qui] quod M.

canin]

12. genus quoddam ornatus] id putant

interpretes eestum (xiorv), non eauhim dictum esse, sed quid proliibcbat,
quominus etiam caestus nomen ad ornatum muliebrem transferretur , nt
multa?

ornatus mulierum] Lind, e bonis codd.

muliebris orn. Tg.

13 Caeditiac] diligenter de Caedicio campo et his tabernig I. Furlanetto

in Lex. Fori'cll.
a] M. Tg. om. Gu. Lian.,
14. Cavillatio] cf.
Cic. de Or. II, 54, 218. Paulus p. 36. . caiilluni. Non a carendo, nt
Tult Se.., ilirla est, sed a calvendo (. Festus Qu. XIV, 17. p. 121, 6.
. struerc), pro caWillatione, fnga lambdacismi.
de hac Festus Qu. XII, 20. p. 60, 12.

15. aqua Pelronia]

Ex Festo Omisse apparet etiam

ea, quae Placidas p. 450. apud Maium :

Catialis collis , nunc

laeus

Fundani (ta A. Mains, sed IV codd. funditus), est dictas a Catio loco,
cuiusdam fuerit] fuerit cuiusdam Lino, ex uno Go.
servus militis] totidem TerbU Glossar. Labb. :
lr.

16. Cacula

Cacula , ovkoc -

Placidas in Glossis, . Maium p. 416.: Caculae, lixac aut servi

mililum.
Plautus] in Trinumo III, 2, 198.
autcm] om. M.
xuXov] Tg. (vidcl. xXor). clin boni codd. calon d. pr. Aliter Paulus
infra p. 123. . procalare.

17. sint] sunt Liso, ex uno Gc.

canales] cf. Plautus in Curcul. IV, 1, 15.

Varro de L. L

V. . 120.

V. etiam

19. Cana] xar.

18.
Cf.

Paulus infra p. 49. . canifera.

46

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(33)

Canicae furfures de farre a clbo canum vocatae.

Cancri dicebantur ab antiquis, qui uunc per diminutioncm cancelll ; ex quo genere sunt calces, qui per diminutionem
appcllantur calculi.
Canentas capitis ornamenta.
(3d) 5 Canta pro cantata ponebant.
Candicariae naves ex tabulis grossioribus faetae.
Candelabrum dictum, quod in eo candclae figantur.
Cantberius boc distat ab cquo, quod maialis a verre, capo a gallo, berbix ab ariete. Est cniiii cantberius equus,
cui testiculi amputantur.
10 avili u ni cavillatio, id est irriso.
Caudecae cistcllac ex iunco, a similitudine cquinac caudae factae.
aula a cavo dictae. Antiquitiis eiiiin ante usum tcctoruiu oves in antris claudebantur.
Ca vu m a chao dictum et eius nanitate.
Caculatum servitium.
15 Calones calcei ex ligno facti.
Calcendix genus conebae.
Cal par genus vasis fictilis.
Calces ampullae plumbeae.
a lb os armillas dicebaut, quibue triumpbantes utebantur, et quibus ob virtutes milites donabantur.
1. Canicae] toc. utilur Lucilius apud Noniuin p. 88, 16.
2.
Caneri] hoc significatu a Herunter a Seal. ex Appulcio (Met. VI. p. 176,
26. d. Elmcnh. p. 396. cd. Oad.). Placidua, p. 449.: Cancros, caleellos. Scribe eaneellos.
cales] intcllige clculos lusorios , quos
Plautom et Lucllium nomine primitivo calces dixissc constat.
4.
Cnenlas] Canentes M., voc. aliunde non cognituni.
5. canta] et
cantata] Dac niutat in cante et cantate , ut explicetur idem versus
Saliaris, qui lcgitur apud Varronem dc L. L. VII. .27. Sed temer;
quando et boc satis memorabllc erat , quod antiquiorcs participio can
ins usi erant, cuius loco posthacc eantatus invaluit.
6. Caudicariae naves] plura dc his ex Varrone de Vita P. R. ct Sallustio Nonius
p. 535, 13. v. Codicariac.
ex] M.
grossioribus] boni codd.,
et it* Paulus saltern scripsit, etiamsi Fcstum erassioribus posuisse baud
negavcrim, nt lcgitur vg. et apud Lino.
7. Candelabrum] cf. p. 33.
v. cicindela.
8. Canthcrius] cf. Varro de R. R.11,7. ex.
quod]
quo solus cod. Lipsiensis , qui corrcctus est.
capo] boni codd.
capus vg. Utramquc dictum esse constat.
berbix] M. berbex
Go. vervex Tg. Lud. Illud Paulum hoc quidem loco scripsissc arbi
trer. In Glossariis habetur: vcrbex, verbix, berbix. Cf. annot. ad
p. 4. . ambegni.
10. Cavillum] cf. p. 35. . cavillatio. Placidus p. 449. apud Mai m : Carilla , cavillatio.
It. Caudecae]
codd. Caudicae vg. Caudeae corr. Scai. , atqne in Plauti certe Ru-

dente IV, 4, 65.: cistellatn caudeam, lcgitur. Goth, e Glossis nianuscriplis haec profert: Caudia uinceum, quod vinciam caudae emargat,
quae valde corrupta sunt.
In Placido hace sunt p. 447. ed. Mai. :
Caudeam vinciam , quasi vinecam caudae, et scirpum dicunt et tibia
(sic).
12. Caulae] de eodem . Varro de L. L. V. . 20. ScrTiua in Virgil. . IX, 60. Glossae Labb.: Caula, tnavXi. Caulae,
n;<|;'o/.oi, /crana*. Aliud plane est voc. , quod Dac. hue trahit: Cou
les, cancelli tribunalis, ubi sunt advoca li ; il a enim singulos canccllorum
scapos dictos esse apparct.
13. Cavum] v. p. 31. v. cohum, cum
annot.
14. Caculatum] . p. 35. . cacula. Hune articulum om.
codd. praeter Gr.
15. Calones] discriius dc eo genere calccorum
Isidorus Origg. XIX, 34, 6.: Calones quidam appellant tragoedorum
cothurnos , quod ex salice firent: nam Graeci, ut diximus , ligna
xXa vocabant. Cf. quae p. 47. de calonibus servis dicta sunt.
16.
Calcendix] Guelferbytanus alter, Aid., A. Ace. in mg. , quos propter literarum rationem secutus sum. Clacendix boni codd. vg. Lind. Glossae
Isidori: Clacindex , concha. Claxendix habet Priscianus V. p. 655. P.,
idque Plauti Vidularia afl'c-rt : sed repcritur in libris n. ctiam clasendix, classendix, clascendix. V. Krehl. T.I. p. 191. Videtur esse
Graecum r-/./ij.
17. Calpar] cf. Paulus p. 50. . calpar, ubi
viiium primum e dolio libatum intclligitur. Utrumque significalum ob
servt etiam Varro de Vita P. R. apud Nonium p. 546, 32. Etiam hoc

(36)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER .

47

Calix, quod a caliJum bibitur.

Calpurni a Calpo, Numae regis Clio, sunt oriundi.
alii m antiqui dicebant pro elam, ut is pro nobis, san pro suain , im pro cum.
Calicata aedificia calce polita.
Caliptra genus est vestimcnti, quo capita opericbant.
Calatbos Graeci, nos dicimus qnasillos.
Cadnceatorcs legati paccm ptenles. Cato: "Caduceatori", nquit, "nemo homo nocet."
Carinantes probra objectantes, a carina died, quae est inlima pars navis; sic Uli sortis in ti mac.
Cadmca terra, quae in aes coicitur, ut fiat oricbalcum.
Casa a cavatione dicta.
Caecum antiquum.
Casnar senex Oscorum lingua.

roe. a Graecl *).rcr, xXxi ductum putant.

19. Calbeos] Cal
beos dictos fuisse, censet Sen.: et constat, Verrum multa . notasse,
in quibus etiam post inventara literam (i. antiquior seribendi consue
tude duraverit. V. annot. ad p. 20. . acetare.
Veruntamen , quod
p. 71. Paulus memorat: Galbeum ornamenti genus, et Festus Qu. XIII,
1. p. 73, 3. e Catonc galbeos , inccrtum est, num ad hoc armillarum
genu spectet. Ex Festo sua sumpscrunt Placidus p. 446. apud .Malum:
Calbac, armillae quibus milites ob vir lutcm donantur, et Glossar. Labb.:
Calbae, /.
1. Calix] haec Verrius ex Varronc de L. L. V. . 127. Quae Tg.
adduntur: vet a Graeco xiXlii, desunt a bonis codd.
2. a Calpo]
de hoc Plutarch, in Num. 2. Lucan. (Saleius Bassus) in Pancgyr. in
Pisoncm 15. Schol. Cruquii in Hor.il. A. P. 292., quos Scal. et Dac.
affermit.
3. Callim] boni codd. Calim d. pr. Aid. Tg. l.i-vn.
Cum cod. Lipsicnsi. Calam Guelferbytanus alter. llcligioni duxi , in
toc aliunde non cognito codd. fidem contemnerc : praesertim cum nulla
ratio cogat , nt liquidant geminari potuisse nrgemus. Ccrte bac antiquiori toc. elam forma cognita satis rcfellitur mirifica eiusdem explicatio p. 50. . clam. Corrige bine Placidum , qui p. 450. ap. Maium :
Clade, elam vel occulte.
nis pro nobis] forma alibi non reperta,
sed analogiae non contraria.
sam] . Festus Qu. XIV, 29. p. 133,
17. . sas, et cf. idem Qu. XIV, 4. p. 108, 2. r. mm , Qu. XIV, 5.
p. 109, 11. r. ios, et Qn. XIV, 29. p. 133, 28. . sapsa. In omnibus
bis loci explicandis iuvabit observasse, in lingua Latina, sicut in Graeca
duo distinguenda esse pronomina , alterum pronomen reflexivum tertiae
personae , ductum a radie 2F, quod plene enunciatur 2F02 si>
(propter legem quandam euphonicam) aq>; et ojio q, et in lingua La
tina simi, clisa autem in Latina vocali U , ac mutata in Gracca sibilantc litera in spiritum asperum , ; (F02) et SUS : alterum pronomen

demonstrativnm , cuius integra forma fut 202, SUS, qnod in Graeca

lingua abiit in nominativum casum articuli , o, i) , o, al, et in Latina
post Ennii tmpora plane obsolevit. Quod Lino, in Comment, p. 670.
censet, suit, suas scribendum et nt monosyllabon pronunciandum esse,
ubi pronomen sit reflexiTum , refelli vidctur eo , quod etiam in Latinis
se, sibi, ut in Graecis ', o, tic, oe apud Iones et Atticos, omnis litera
U Tis periit.
im] cf. Paulus p. 77. . im.
4. Calicata] cf.
p. 45. . calicatis, et 57. T. decalicatum. Titulus Aletrinatium , in quo
basilicam calecandam scriptum esse memorat Scal., extat apud Gruterum p. 171, 8. Orellium n. 3892.
5. Caliptra] boni codd., ut
Tg. Calyptra Aid. Lijid. Practulissem Caluptra, si e codd. allatum
fuisset.
est] om. M.
6. Calanos] cf. Festus Qu. XV, 26.
p. 158, 28. . Talassionem. .
7. Cato] in incerto libro. Lion. Catn.
p. 86.
8. Cannantes] luculentius de toc. Servius 'n Virgil.
Aen. VIII, 361. p. 476. cd. Lion., quem Scal. e schedis Danielis adhibuit. Cf. Glossae Isidori: Carinantes, inludentes, Placidi p. 451.: Carinator, maledicus , eonviciator, et Glossaria Labb.: Carinari, /ntviL,iol>an, Qnod Graecum voc. ferlasse originem Latini rerbi multo melius
reddit, quam Vcrrii veriloquium. Nam verbum carinari facillime a no
mine Cari ni i. e. Xaoiyov ducitnr, quo scurras quosdam vel ioculatores in comicis Doricnsium fabulis , quales in Magna Graecia in scena
agebantur , appellatum esse ostendi in libris de Doriensibus IV, 7, 3.
T. II. p. 357,
9. coicitur] M., quern secutus sum. coniieitur Go.
Tg. Lian.
orickalcum] ericalcum M. Cf. supra p. 8. . aurichalcum.
11. Cascum] cf. Varro de L. L. VU. 28.
12. Casnar] de hoc
toc. Oseo Varro de L. L. VII. .29. Nonius p.8G, 20. . Carnales (ubi
facile est corrigere Casuares, sed scrupulum iniiciunt, quae Meursius in
crit. P. I. ad Epidic. 1. et nuper Guilelmus Freund in Lex. Latino
Exerc. T. I. p. 683. disputaran!).
Placidi Glossae p. 446.: Casiuar,
sentx. et p. 450. : Casnari, seni , Oscorum lingua.

10

48

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FEST!

(36)

Cassiculum reticulum a cassibus per diminutionein dictum.

a s u s a cocundo dctus.
(37) Cassilam antiqui pro casside ponebant.
Cassabundua crebro cadens.
5 Casara, quae custodt casam.
Cassia via a Cassio strata.
'.""Caput ex Graeco dictum, quod Uli interdum xoujf dicunt.
Cape ra tum rugosum a commun capriiiorum similitudiue dicitur.
Capis poculi genus, dictum a capiendo.
10 sa e a Graeco appcllantur; bas illi / dicunt.
Capital facinus, quod capitis poena luitur.
Capronae equorum iubae in fronlcm devexac, dictae quasi a capitc pronae.
Capidulum genus ves timenti, quo caput tegebatur.
Caprae dictae, quod omne virgultum carpant, sive a crepitu crurum. Undc et crpas cas prise! dixerunt.
15 Cuppcs et cuppedia antiqui lauliorcs cibos nominabant; indc et maccllum forum cupedinis appcllabant. Cupcdia
autem a cupiditate sunt dicta, vel, sicut Vano ait, quod ibi fucrit Cupedinis cquitis donius, qui fucrat ob
latrocinium dainnatus.
Caprunculum Tas fictile.
Curatores dicuntur, qui pupillis loco tutorum dantur; sire illi, qui rci fruincntariac agrisve dividendis praepositi sunt.
1. Cassiculum] Isidori Glossac : Cassiculum , rete, iaculum (corr.:
reticulum'). Gloss. Labb.: Cassieulus , ll^xvov. Paulus accusativum pro
nominal! liabuit, ut saepe. V. ann. ad p. 8. v. alveoluin, p. 33. . cilium,
et infra p. 37. Curtilacum , p. 38. cuniculum, p. 40. e Choenica.
2.
Castus] alia, non meliora , Varro de L. L. V. .108. VI. .43.
3.
Cassilam] Cassidam corr. Dac, et sic mullos, ait, disse legendum. At
cassida pro casside a poctis Auguste! aevi ponitur.
4. Cassabundus]
boni codd. vjf. Catabundus Lird. e cod. Lipsicnsi, libro sublestac fidei.
Cassabundus etiam Varro de L. L. VII. . 53. e Naevio profert, et con
stat, etiam Ciceronis temporibns S in toc. cossus geminari solitum esse.
Placidus in Glossis p. 447. : Crassabundum , dubitantem , titubantem, et
p. 450. iternm : Crassabundo, titubanti.
6. Cassia via] T. de bac
Manncrt. Geogr. T. IX, I. p. 388.
7. xou] vg. Karatenphi boni
codd. Lihd. in Comment, legendum esse coni. xocc vel xttpui.r (scriptum
Xffpi), quae non concinunt cum adverbio interdum.
8. Caperatum]
cf. Varro de L. L. VII. . 107. 14 oui us p. 8. . caperarc. Placidus
p. 450. : Caperrassere , inrugare , contruhi.
9. Capis] ab eodem
Tcrbo deducitur a Varrone de L. L. V. . 121. cf. idem de Vita P. R.
pud Nonium p. 547, 15. . armillum.
10. ] Tg. camptras
Gu. eamptra M. legi Tult Die, quod Hesycbius , &ixr
et Kupyla, xuv, xavioxut. At constat, a verbo etiam
sive duclum esse.
Glossar. Labb.: Campsa , , et:

Capsa , v.vfi inut.

11. Capital] cf. Nonius p. 38, 14. . capital.
12. Capronae] idem etymon proponitnr a Nonio p. 22, 4. cf. Paulus
p. 15. . antiae, cum. annotatis. Placidus p. 448. : Capronas, iubas equo
rum.
13. Capidulum] Placidus p. 446. : Capedulum , vestimentum
capitis.
14. Caprae . . carpant] item Varro de L. L. V. . 97. de
R. R. II, 3. Es Festo profecit Isidor. Origg. XII, 1, 15.: Capros et
capras a cm pendis virgultis quidam dixerunt. Alix quod captent spera.
Pionnulli a crepitu crurum, unde eas crpas vocitatas.
omne]
omiiem M., ut videtur.
15. Cuppes] Go. Lim.. Cups M. vg.
item cuppedia] Gu. Liivd. cupcdia M. Tg. Cuppedinis forum habet
etiam in Varron, de L. L. V. . 146. Florentinos codex, quod Tcllem
reposuissem. Cf. Nonius p. 85, 7. v. cuppedia. Glossac Isidori: Cuppes,
fustidiosus, cupidus. In Glossario Labb., ubi iegitur: Cupidus , xrtn,
St il. corr.: Cupedius: sed nomen Cupedius nullo exemple coufirmavit,
macellum forum cupedinis] M. Tg. mac. et forum cup. Gu. Lino. : non
recle, nam Varro de L. L. V. . 147. clare ostendit, forum cupedinis,
et piscarium , et olitorium , postquam in unum locum contracta essent,
dicta esse macellum.
16. Harro] cf. annot. ad Varron. de L, L.
V. . 146.
18. Caprunculum] alias non tstala, et dubitationc
non exempta. Capunculum coni. Vossius in Etymol. , voc. maie tr
nalo. Capcdunculum, vel Capeduncula (nam capis et capedo
feiiiiiiina suul) corr. Go ni.
19. agrisve dividendis] codd. agr. di-

(37)

DE SIGNIFICATION VERBORUM. LIBER .

49

Caria locus est, ubi publicas curas gerebant.

Calabra curia diccbatur, ubi tantum ratio sacrornm gerebatur.
Curiae ctiam nominantur, in quibus uniuscuiusque partis populi Romani quid geritiir, qualcs sunt hac, in quas
Romulus populum distribu! , numero triginta , quibus postea additae sunt quinqu, ta ut in sua quisque curia
sacra publica faceret feriasque observare!, iisque curiis singulis nomina Curiarum virgiuum imposita esse dicuntur,
quas virgines quondam Romani de Sabinis rapucriint.
ni I o pro cnrsim ponebant. Plautus: "Licet", inquit, "vos abire curriculo."
Curriculus (liiiiiiiiitiviini est a curru.
Cur lila cu ni appcllatur a Curti, qui eo loco in profundissimum sc ob salutem Romani populi proiccit biatum.
Curionium acs diccbatur, quod dabatur curioui ob sacerdotium curionatns.
Curie est Sabine hasta. Dude Romulus Qu i rinn s, quia cam fcrebat, est dictus ; et Romani a Qoirino Quiritcs
dicuntur. Quidam eum dictum pulaut a Curibus, quae fuit urbs opulcntissima Sabiuorum.
Curitim lunoncin appellabant, quia eandem fcrrc bastam putabant.

Curiales eiusdem curiae, ut tributes et municipes.

Curulcs equi quadrigales.
Cur a ta comitia a curiis sunt appellate.
Centurionus antea, qui nunc ecu tu rio, et cur! onus et decurin us dicebantur.
Currules magistratus appellati sunt, quia curru veliebantur.
Curia Ti ta* a Curio dicta, quia eo loco do uni m babuerat.
vidundis Lino, ex sola ed. pr. De boc curatorum genere cf. Cicero
Agr. II, 7, 17.
1. Curia] idem etymon proponitur a Yarrone de L. L. V. . 155.
et de Vita P. R. apud Nonium p. 57, 2.
Calabra] vg. Culabra
boni codd.; etiam ii, qiios Barth. Advera. XL, 20. adhibet Cf. de bac
Varro de L. L. V. . 13. VI. . 27. Macrob. Sat. I, 15. Servia in
Virgil. Aen. VIII, 654. Glossar. Labb. : Calebra, > ovlq, nbi D*c.
eon.: Calabra, 'mv ovij. Praetulerim Utar .
2. geritur] digeritur mg. A. Ace. , quod Die. quosdam libros habere licit: aperte
mendax.
3. quibus postea additae sunt quinqu] liaec a Panlo iraperite esse inculcata, monuernnt A. Ace. Seai.. Commutavit scilicet
inter se curias et tribus, codem errore , quem etiam infra p. 42. v. centumviralia commisit, et quem in Pseudo-Asconio in Verr. (Act. II. L.I.
. 14. p. 159. ed. Orelli) obscrvavit Uas. Nam et hic, quae de curiil
tradebantur, appellatas eas esse de nominillas Sabinarum virginum,
transtulit in tribus.
4. feriasque observaret] cf. Festus Qu. XIV,
22. p. 126, 12. . stullorum feriae.
iisque] kisque M. Festus
icripserat: is que.
Curiarum virginum] "Legendum Curium aut
Curetium Virgiuum, vel , si mavis, Curiensium." Sin.
Recte sine
dubio : sed Paulus ipse hoc adiectivum Curiarum a nomine Curium
duxisse videtur. Cf. Lit. I, 13.
5. ni^mini] M. vg. rapuerant
Gc. Li>d. : minus apte. Ex aliis Verrii libris , quam his de significatione verborum, ducta esse apparet, quae Gellius N. A. XVIII, 7, 5.
profert : tribus quoque et curias (sic corrigitur , quod in codd. est : de

curias) did et pro loeo et pro iure et pro hominibus.

G. OirrtVnlo]
adverbinm a Plauto saepe positum. Glossar. Labb. : Curriculo , <fyofiuiaq. Plaeidus p. 450. apud Maium : Curriculo, veloci.
Plau
tus] in incerta fabula, v. Bothe fragm. inc. 8. p. 444.
7. Curriculus]
cf. Nonius p. 263, 2.
8. Curtilacum] reddidi, ut in bonis libris et
apud Lino. est. Curtii locus vg. In Festo apparet scriptum fuisse :
Curti (i. e. Curtii) lacum appcllarunt vel similiter , ac Paulum vitio
supra iam notato (v. annot. ad p. 36. v. cassiculum) accusativum pro no
minativo habuisse. De Curti lacu v. imprimis Varro de L.L. V. . 148.
eo] in eo M.
9. Curionium] cf. p. 47. v. curionia sacra.
10.
Curis] de eodem voc. Paulus p. 48. v. coelibari hasta , Festus Qu. XII,
23. p. 63, 15. v. Quirinus, et 27. v. Quiritis Inno.
quia] qui M.
12. Curitim] ed. vet. Aid. vg. Curitin Lisa., nescio unde. Cf. Paulus
p. 48. et Festus Qu. XII, 23. p. 63, 25. De Iunone Quiriti sive Curiti
pluribus dixi Etrusc. rer. Ill, 3, 1. .. p. 45 sq.
13. Curiales] Glossar.
Labb.: Curiales, qv/Jiai. Curialis vernula , in quo Sen., laborat , e
Terentii Phormione (V, 6, 10.) iam evanuit.
15. sunt] om. vg.
Lins, addidit e bonis codd.
16. Oii/iirionni] Verrium apparet
huic articulo praefixisse nomen Curioni. Nam inde a voc. Curatorcs
p. 37. usque ad voc. cutis p. 39. omnia primas habent literas .
17.
Currules] boni codd. Lina. Cumies vg. Servavi illud, quanquam consue tudini omnium icriptorum contrarium , quod Verrius propter ctvniologicam ralionem earn formant finxisse potest.
18. Curia Tif'ata]
Curialifana boni codd. A. Ave. in nig. Lu. Ciiri fana vg. "Forsan

10
(*")

15

PAULI DIAC. EXCERPTA EX . POMP. FESTI

(38)

Cura dicta est, quasi cor ctlat, vcl quia cor urat.
Cum imperio est d ceba tur apud antiques, cui nominatim a populo dabatur Imperium. Cum potestate est diccbatur de , qui a populo alicui negotio praeficiebattir*.
V. un i t; 11 I in , id est foramen sub terra oecultuni , aut ab animali, quod simile est lepori, appellatur , cui subterfossa
5
terra latere est solitum , aut a cuneoriim similitudinc, qui omnem matci-iam intrant (.(lentes.
(1 1 I ni cultrum sanguinarium dictum , vel quia chines hostiarum dividit, vel quia ad chines dependct.
in i- vas nuptiale a simililiidine cumerarum, quae liuiil palmeae vcl sparteae ad iisuin populrem, sic appcllatum.
Culc'ita, quod tomento inctilcatiir, appellate. "' ' "
( ul t i la fusticulus quidam ligneus in sacris dicebatur.
10 umalter significat cum altero, dictum ab antiquis ita brcvitatis causa, ut sodes pro si amies, scilicet pro scias licet)
( )
sis pro si vis.
!
Culliola cortices nucum viridium dicta a similitudine cnlleoruin, quibus vlnum sivc oleum continetr.
: .
Cussilirem pro ignavo diccbant antiqui.
,
'
' '" ''
Cum populo agcrc, hoc est populum ad concilium aut comida vocarc.
'''
'"
15Cuncti significat quidem omncs , sed coniuncti et congrcgati, al vero oiinics etiam si divcrsis locis sint.
Cunire est stercus facer, unde ct in quinare.
;'
Curii tifata" Dac.

At certum babemus, scrilicmlum esse Curia Tifata,

compralo inferior! Pauli loco p. 156.: Tifata iliceta. Romae autem Ti

fata Curia. Cf. etiam p. 96. v. Mancini tifata. '
Curio] Curiatio A.
Aug. in nig., coniectura duela e prava lectione Curiati fana.

dira]

dieta est Gu.

nuptiale eirmenim appellot; enmcrarti.dicit lUulu* infra p. 48.

In Horat.'Scrm. I, 1, 52.

8. Culcitu] idem clymon proposuit Varro

dc L. L. V. . 167. Cf. Nonius p. 80, 4. 542, 19.

'9. Cullicula]
M. vg. Culcitula celt. codd. mg. A. Auo. lllud practulerunt' Vossius
in Etymologico ct Forccllinius in Lxico.

1. cor urat] non aliter Varro de L. L. VI. . 46.

' 2. Cum imperio

:: . turne-

raruin] de bis vasis vimincis , in quibus frumenta condebantur, v. Aero

voc. culter, ut putat Vossius,

Nee tarnen est'deminutivum

quasi' csset cultriculus , sed utrumquc

est] coniunxi bacc cum is quae sccuntur, cum Verriuni id ipsum cgisse

duclum ab codem verbo cello , ut subligacultim ct subligar a ligando.

apparcat, ut mperiuin a potcstatc dislingucrct.

fusticulus] fasciculus Guclfcrbytanus alter, et liber antiquus , a Dac.

tantuni dici, male opinatur Dac.

codd. A. Aug. in nig. Lim>.

Imperium autem militare

est] post imperio et potestate boni

esse vg.

3. 'praepciebatur] vg. Lind.

pracfercbatur codd., quod fe'rri taequit.

4. Cunieulum] denuo Paulus

in peccavit, quod accusativum pro nominativo babuit.

p. 36. v. cassiculum.
de IV. R. Ill, 12.

V. annot. ad

aut ab animali] contrariant rationem iniit Varro

5. intrant] mirent Lino, solo Gu.

Clunaclum] M. vg.

Clunaeulum Gu. Lind.

6.

Clunadum , in cd. princ.

Iaudalus , qui et ipse earn lectionem pracfert:

Sed culcitula non magig

fasciculus ligneus , quam fusticulus diet potcrat.

codd.

terea : illico, equidem ,

a Vcrrio pluribns locis' composite esse, apparet

collalis v. sodes, Qn. XIV, 2. p. 106, 31.

sullis.

Qu. XV, 17. p. H9, 17. v.

12. Culliola] codd. , ut videtur, oranes, ut LiNd.

vg.

quiori aliqub scriptore sumpsisse apparet.

tillioneae, nota (xt'tovtt) ftaxod, ! AuvxtXXito.

Clunabulum corruptc dicilur

sanguinarium] sane victimarium

' soties]

bacc contractorum vocbulorinn exempta: sodes, sis, scilicet, et prae-

orliim est e lectione Clunaclum: quam vue. formam Vcrrium ex anli-

ab Isidoro Origg. XVIII, 6, 6.

10. cum altero]

cum aliter nig. A. Aug., coniectura plane supervacnea.

Ciiliola

In Glossariis Labb. est: Gulluca, (xaQvoroftiu) , ct GuVulcatius corr. Ciil-

uni. Scal. , illata particula plane otiosa, quam frustra tucri coiiatur

liocae. Non dubito, quin bacc ad idem voc. spectent.

culleOrum]
boni codd. Limi. culeorum vg.
II!. ( 'tissilircm] vrriloqiiium Sen .

comparatis Pauli verbis p. 2. v. Aerarii : Aerarium sane P. it. in actlc

excogitavit, a cossim lirando: festlvius , puto, quam verius.

( habuit.

autem bariolalur , ut ipse confitcfur , cum e lectione libri sui : Cussi

debant.

Nam ilia verba apud Fcstum a prxima sententia'pen-

Et cultrum sanguinarium ipse Scal. recte intcrprelatur otpayiu.

vel quia . . . dependet] M. (nisi quod dpendit babct), ut vg.

vcl quia

ad dunes dependet, vel quia dunes hostiarum dividit Gu. Lim.

Cumeriiin] cf. Varro de L. L. VII. . 34. ,

7.

qui ct ipse id vasculum

. Ilarlh.

lirem pro ignaro, haec efficit: Consili reum pro ignaro.

Cuncti] cf. imprimis Scrvius iu Virgil. Aen. I, 522.
cf. p. 10. v. ancunulcntac.

15.

16. Cunire]

>E SIGIVIFICATIONE VERBORUM.

ificiis Tniim fundcbatur.

LIBER .

'

>l

;% - ' *.

: "Culignam") inquit, ''in feno Graeco ponit, ut bene oleat."

cunctatione, qnod in emendis vendendisque mercibns tarde perveniant ad iusti prctii fiucm.
na syllaba per U Iiteram seribebatur.
'
, quam nunc dicimns custodiam.
5
cllant.
i "'' "
I .
i.
I lane enini i Hi dicunt xvriv.
uod in ' est insula, KoxvXr nomnala a Graecis.
'*
tcnebricosum. Graeci cnim tvttpas appellant obscurant.
"' '"' ,
militndine navis, quae xvfit'e dicitiir, appcllatunt. '"
10
I Graeci xaXaipov dicunt. Alii dicunt nodilm esse tnnicae mulicbris , quo conncxa circa
tur. '. '
-
. !<:... .prodigios! a similitudine cyprcssoruni. '
" . '
int Magnam , i ta appcllabatur ,

quod agcrct bomincs in furorcni , qnod Graeci y.vf>>;ov (

" -'
15

irntiim v(f. et Lind, enm dcterioriIilr-m toc. est infra apml Pallium

an a consultadme vetnstalis abborreat.

i in Glossariis Labb. : Gulturnium,

; vg. Li\n.

Hal. I, 19.

9. Cnrjihostitn] Ursini liber Cnephonsum, quod nescio

knepas Gu.

Of. p. 7.1. y. gnephosuin.

De M. non constat.

z'-

10. Cymbium]

OTouxiyov (ducluin a gutta); aliud

cf. imprimis tin . XI. . SI.

0,

bonos codd. presse secutus , in quibus est cymbis (Go.) et eimbis (M.).

, (i) ]i{i{,(V.

2.

Nonius p. 545, 26. ,

xu/tic] scripsi,

e codem voc. Paulus itemm p. 45.

eymba vg.

iinliir in libro de H. It . : sed con-

naviculam deminnliro nomine x'vutda dictant esse, quam xino%.

11.
Calasis] codd. vg. I.imi. Calassis Aid. Yrstimenlum alias incognitum.

ricultura apud antiqnos raemorari,

A. Lion. Catoninn. p. 87.
ponit]

Codd.

ffOHtO

V!;'.

xvftoc Lino. At meliori iure, opinor, fingere licebit, cymbam

feno]

Verisimile tarnen , intelligi Aegypljorum calnsiridas.

I. IM.

tunicac mnlicbris in signis Isidos sacerdotumque Isiacaruin conspieuus

Certc nodus ille

tum fuisse Cue ti o, litcraruin ordo

est.

tendunt.

De boc roc. cf. Paulus

. calassis e xcUucripic eadem assimilation^ factum esse, ut esse ex

hoc auctore innotuit, ceteri coci

Glossae Isidori: Coci, arilator.

esere, dilTicultatcm babet: nam esse non ex eiere , sed e syllabis ES et

i, /.
s.) ,

ptrtflo7. Coda tor,

ptTizijaOK.

Tixr.

Coeinliiu (Cocia-

Apud provinciales medii aevi

Quanquam quod oedcrlin. Synon. et Elym. T. VI. p. 47. ponit,

SE, .nulla auxiliara litera interposita , formatura est.

Lind,

calasinon boni codd.

/inffv coni. Sgal. . .

Cyparissae Ge. Lird.

nii/iimwij

xuXaioty vg. , ex manifesta correctione.

13. Cyparissiae] AL, ut videtur, sicut vg.

Et sic infra p. 49. ex codd. fide legitur.

At Se

mi. Roman, lingo. I. p. 12.

6.
[;. Lind.
Illud scripsisse Festum,

neca Natur. Quaest. I, 15. id genus caelcstium igniuin cyparissias dicit,

nulo inferius v. cymbium, et Nonius

14. Cybebe] boni codd. A. Ace. in mg. Linn.

hytin boni codd.

Illud

v. KvTjTj.

non reperitur (nam aliud est xirti;

boni codd.

, credibile est, a Verrio e dialecto

lus l'esti verba diligenter reddidisset, desideraretur verbum , quale est

ise.
idetur.

xi'ro vg.

8. Cutiliae] scrips! cunt

Cutillie Aid.

Cotiliae vgj

irit Varro de L. L. V. . 71. et alii.

Cotilla vg.

V. imprimis Dionys.

et Verrius alio loco aliain voc. formam explicare potuit.

V. Pbaef; II, 2.

Cybele vg.

Cf. Hesycb.

xvqov] eorr. Dac. , quem sequitur Lind,

xltoy vg. iqkoy, xvrjur, xvutoi, mg. A, Aue.

apud Ilesycbium et Photium : Kvr/il, ioifoyt ii tu , xoovurxuf.

cibibon
Si Pau

Facilius

tarnen ad credendum st, Festum baec fere scripsisse: nales homines

Graeei xvijove dicunt, caque a Paulo sic corrupta esse, ut in contexts
orationc lcgunliir.

G*
'

02

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LEB. POMP. FEST!

(40)

Cybele vero cadem dicta a loco, qui est in Phrygia.

Cytherea Venus ab urbe Cythera , in quam priinum dcvccta esse dicitur concba, quum in mari esset concepta.
Cyllcuius Mcrcurius dictus, quod ouincm rem. scrmo sine manibus conficiat, quibus partibus corporis qui carcnt y.v/./.ol.
vocantur, ideoquc quadratuin eum fingunt. Alii volunt sic appellatuin, quod in Cyllcnia via sit nutritus. Alii,
5
quod in monte Arcadiae Cyllene. Alii , quod a Cyllene sit nymplia cducatus.
\ pria Venus, quod ei primum in Cypro insula templum sit constitutum, vel quia paricntlbus pracsideat, quod Gracce
xvttv parcrc sit.
Cyntbius Apollo a Cyntbo Deli monte vocatiis.
(.) bal-cidicuin genus aedificii ab nrbe Cbalcidica dictum.
lOChoraginm instrumentum scenarum.
ft .i*j Chaos appcllat Hcsiodus confusam quandam ab initio unitatem, biantcm patcntemque in profundtim. Ex eo et yaxeiv
Gracci, et nos biarc diciniiis. Untie Ianus detracta_asplrationc nominatur ideo, quod fuerit omnium primus; cui
primo supplicabant vcluti parenti, et a quo rcrum omnium factum putabant initium.
Chocnica mensurac genus.
15 Cybium dictum, quia eius medium aeque palet in oinnes partes, quod genus a geometricis xv/Sos dicitur. Untie ctiam
tessellae quadratae xvoi. Hinc et bios genus pisis, quia piscantes id genus piscium vclut alcam ludan t.
Cnasonas acus, quibus mulleres caput scalpunt.
Creperum dubium, undc in crepita re dicimus, quia maledicta fere inccrta et dubia sunt.
Crcpitulum ornamentnm capitis; id cnim in capitis motu crepitum facit.
20 U roc t ilium valde exile. Plautus: "Extortis talis cum crocotillis crusculis."
(41)
1. m loe*] . maxime Marm. Parium. ep. 10. et Boecfch. Corp.
Inscr. Graee. T. II. p. 313.
3. scrmo] qui allegoric antiqaorum
interpretatione pro Mercurio ponitur. Frustra igitur C. Barth. Advers.
, 1. libri fui lectionem sermone extollit.
xvXlol] vg. I.imi.
killoi boni codd. Cf. Eustath. in Homer. II. Ill, 184. p. 403. ed. Rom.
4. quadratum] moilyurov ivyaoiav dicebant Graeci.
Cyllcnia via]
ea videtur dicta esse , qua in summum Cyllencs montis cacumen adscendebatnr. Cyllene vico Tel Cyllenio vico coni. Dac.
6. 7. vcl
quia . . . parre sit] eundem lusum etymologicuin memorat Eustath. in
Homer. II. VIII, 3G2. p. 1600. d. .
9. Chaleidicum] . im
prim Vitruv. V, 1. et tituli ap. Murator. p. 469, 1. (Orcll. n. 3287.)
et Beccbum del Calcidico dlia Cripta di Eumachia (Orell. n. 3291.).
Isidori Glossae : Caldicuin (corrigitur Chaleidicum) , foris (i. e. in foris)
deambulatorium , quod et Petibulum (alii Peribulum) dicitur, et iterum
(hace obscura sunt). Alia de Chalcidico Lnd. Carrio Emend. II, 17.
Turneb. Advers. XVIII, 34.
10. Choragium] vg. Chorayum boni
codd. Lind. , qui qnidem et ipse Choragium scribendum esse , nionuit.
11. itesiodus] Theogon. 116. Cf. Paulus p. 31. . cohuin , p. 36. .
cavum.
/unxHv] Lind, chaschein M. Jchaskcin Gu. gum-tr vg.
12. ianus] Uianus M.
primus] M. , ut vg. primum Go. I.imi.
Haec de Ianu doctrina Verrio peculiaris fuisse videtur.
14. Choc

nica] et hune accusativum Paulus pro nominativo babuit. Cf. annot.

ad p. 36. v. cassiculum.
15. Cybium] ita omnia corpora cubica
ratione caesa dicta esse, Paulo vix crediderim : sed frusta tarichi in eam
formam concisa ita appcllabantur. V. Salmasius Excrvit. l'un. p. 941.
col. 2. c.
geometricis] boni codd. Lins, geometris vg.
xi'lac]
Lino, cibos boni codd. vor vg.
16. xvot] vg. cyboe boni
codd. xrjjot Lind,
cybios] Lind, cum codd. omnibus, ut videtur.
xvflior vg. Et rectius quidem cybium dicitur a Varronc de L. L. V.
77.
17. Cnasonas] nrooiv, Doricc , a xtat, ut oiiouv a .
Glossae Isidori : Casona, aeus, qua mulier scalpit capul.
18. Cre
perum] cf. Varro de L. L. VI. . 5. VII. . 77. Isidor. Origg. V, 31,
7. Nonius p. 13, 15. v. crpera res, Placidus p. 446. . creperae, et
p. 451. y. crepero, et Paulus p. 54. v. decrepitus.
increpitare] cf.
p. 79. et 85. v. increpitare.
19. Crcpitulum] M., ut videtur, sicut
vg. Crepiculum Gu. A. Aie. in mg. Lino. Crepidulum Seal. all'ert
e Tertulliano de pallio 4. Capidulum scribendum fuisse coni. Dac,
temern.
id] idem Lind, e solo Gu., minus apte.
20. Crocotillum]
codd. Lind. Crocolilum vg.
Crotilum , tenue legendum dicit Dac.:
tcmcrc , ut solct.
Plaulns] Eundem versum Festus apponit e Syro
fabula Qu. XIV, 6. p. 110, 24. v. succrolilla, ubi srvala sunt voce: ...
talis, cum sodcllis cr. . . .; itemquc e Syro Qu. XV, 27. p. 159, 19. v.

(4.)

DE SIGNIFICATION VERBORUM. LIBER .

S3

V. ru sen lu m dimnutivum a crure.

Crines a dscretioiic dcti , quam Graec xQi'aiv appellant. IVani iidem cos xivias vocant.
Crocatio corvoriiiu vocis appellat'io.
Crucium, quod cruciat. Undc Luciliiis vinuni insuave cruciuiu dixit.
Crocotinum genus operis pistor.
5
Crustariae tabernae a vasis potoriis crustatis d'ictae.
Cracentes graciles. Ennius : "Succincti gladiis media regione cracentes."
Crevi modo signHicat baereditatcni adii : modo maior aetate vcl censu sum: modo iudicavi : modo divisi. Quae omnia
a duobiis verbis cresco et cerno veiiiiint, cuius unius origo ex Graeco trab i tur, quod Uli xavetv dicunt perficcre.
Creterrae vocabulum trabitur a cratcre, quod vas est vini.
10
Craticulum a Graeco " dcdiicitur.
Centuria in agris significat ducenta iugera $ in re militari centum homines.
Centuriatus ager in ducena iugera dclinitus, quia Romulus centenis civibus ducena iugera tribuit.
todi, nbi integrac restant literae: . . . tit talis, cum todillis cru. . . .
Hoc loco Pauli libri magno consensu lectionem tuentur: Extortis talis
cum crocotillis (croeolilis vg.) crusculis. Praeter Festui Qu. XV, 3.
p. 139, 1. T. schocniculas, post ilium Tersura: Diobolares, schocniciilae,
miraculac , quem constat olim in Cistellaria lectum fuisse (. annot. ad
Varron. de L. L. \ II. . 64. cum Add. p. 303.), alinm continuo addit,
cuius prima verba srvala sunt: Cum cxtritis. . . . Eundem plcnius ila
afFcrt Priscianus III, 5. p. 611. P.: Plaulus in Cisttllaria: Cum extnrtis talis, cum todinis crusculis. Sic Krehlius T. I. p. 125. codd. vesti
gia premens lectionem constituit. His inter le comparatis primum ap
parel eundem ferme vcrsuni lectnm esse in duabus I'lauti fabulis , in
Cistellaria , quae nunc non integra inperest , et in Syro , cuius nulla
praeter bunc versum eitat menlio. Formam autem cius versus patet ab
antiquis criticii non candem ab omnibus traditam esse; nam alios scripsisse todinis Tel todillis, inscriptio articuli de todis coniuncta cum
Prisciani libris dubitarc non sinit; alios autem in libris babuisse : erocotillis, Pauli libri et litera huic articulo praefixn demonstrant. Eodcm.
que digitum intendunt, quae a Verrio in explicando voc. succrotilla disp
tala esse videntur. Nam si coniecturam facer licet, quale fuerit Verrianae illius disputalionis corpus, ex trunco illo, quem Festus nobis re
liquat, ipse a fortuna ultrice misre truncatus : grammaticum perdoctum
in explicando voc. sucerotillus Plautino vcrsu ita usum esse puto, ut
doeeret, eundem legi in Syro et Cistellaria, sed ab aliis in eo poai voc.
todillis, ab aliis crocotillis , atque ab boc voc. croeotillus, composilo
cum prarpositione sub, et per syncopes contracto , factum esse succrotillum. Apud Bothium et alios versus rccensetur in fragm. Clitcllariae
7. p. 433.
2. Crines] cf. Yarro de L. !.. VI. .81., quem locum, qui in codd.
sic habetur: Aine fines capilli descripti, quod finis vidctur discrimen,

post tbesin propositara a Krabnero (in fine Speciminis comment, de M.

T. Varronis anliquitt. rerum hum. et div.), nunc video sic esse corri
gendum: Ane crines, capilli descripti quod vidctur (i. e. conspicitur)
discrimen. Krabncrus quidem (a: Aiie crinis capilli descripti, quod
finis vidctur discrimen. Sed capillum Varro negavit (teste Charisio p. 80.
P.) pluraliter dici; et finis glossema esse vidctur ad explicandum voc.
discrimen adiectum.
xijioir] Tg. krisin Go. olcuQUItr M. ui*(itoiv mg. A. Ace.
npniuc] Tg. Li.vd. krinidas Go. crinisdas M.
Voc. plane incognitnm , et vix recte a Paulo redditum. Scl. legendum
putat: Nam ideo eos crines voeant.
3. Crocatio] Crocitio corr.
: certe alii corvos erocire dicunt. V. Nonius p. 45, 18.
4.
OiiriHia] Lucilius inc. 94. p. 12. apud Franciscum Dousa.
6.
Crustariae] ipsi artifices, caelatorum genus, dicuntur a Plinio crustarii.
7. (rcenles] Isidori Glossae: Cracentes, grciles. Placidus in Glossis
p. 450.: Cracentes, grciles, tbidos. Cf. annot. ad p. 20. . aceUre.
Ennius] Annal. VIH, 59. apud P. Me rulara.
8. kaereditatem adi]
V. Varro VI. . 81. et quae e fontibus iuris civilis (loin, annotavit.
In Glossariis Labb. quod lrgitur : Cernitoquc, xai , correxerim :
ual .
9. xairux] Tg. Lihd. crenin boni codd.
10.
Creterrae] eandem voc. formam explicat Nonius p. 547, 28.
vas
est] est vas Li.id. ex uno Go.
11. xamnal] M. , quod
Lind, bac forma: xartvin, in contextum adscivit. cratenta Go. xaxlm vg. (iaiiHo> J mg. A. Aoe. Prius verum esse affirmt
Lu, in annot. Koaxtvxe et cmficiilum (in quo voc. genus oflendit)
nostrum esse "Rost" in aperto est.
12. Centurie] cf. imprimis
Varro de R. R. I, 10. et de L. L V. . 35. Recte de eins nominis
significis Mebuhr. H. R. T. II. p. 177. annot. 329.
13. ducena]
A. Aoe. in mg. Lin*, e Go. "ucenta vg. Item paulo nfcxius.

(41)

PAULI . EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

iM

Ccnturiata comitia tem enrala diceban (ur , quia populus Romanus per centenas turmas divisus erat.
Ccntenariac coenac dicebantur, in quas lege Licinia non plus ccsitussibus praeter terra nata iuipcndcbatiir , id est
centum assibus, qui crant breves umi ex acre.
! en a apud antiques dicebatur, quod nunc est praiidinm: ves i ru a, quam nunc coenam appcllanius.
5 Censioncm facer dicebatur censor, quum multam cquit irrogabat.
...
(42) Coenac ula dicuntur, ad quae scalis ascenditur.
Ccntumviralia indicia a centumviris sunt dicta. Nam quiln essent Romac triginta et quinqu tribus, quae et curiae
sunt dctae , terni ex singulis tribiibus sunt clccti ad iudicandum, qui ccntuniviri appcllali sunt: et, licet quinqu
amplius, quam centum, fiicrint; lamen, quo facilins nominarentur , ccntumviri sunt dicti.
lOCcntaurion medicamentum a Chirone centauro invcntuui.
en sere nunc significat putare , nunc suadcrc, nunc dccerucrc.
Ccnsio bastara dicebatur, quum iniliti multae nomine ob delictum militare indiccbatur, quod bastas daret.
' Cercolopis genus simiae, quae ultimam partem caudae villosam babct.
Cerritus furiosus.
15 Ccrvus, quod xiqwiu, id est cornua , gerat, dictus.
Cercos Saturnalibus muncri daban t bumiliorcs potcutioribus, quia candclis paupcrcs, locupletcs cereis ntcbantur.
1. curala] vg.

curala comitia Lind, Gd. et deterioribus codd.

eilatos, si non ponderum (corrige parrent), afficiebat censor.

Cod. Pa-

per centenas turmas] centurias mg. . : non reetc puto, quanqiiam,

risiensis , collatus a Dbnero (v. Welckcri et Nackii Museum Bbcnan.

quid Verrius Feslusque dixerint , ex his excerptis vix aeslimari potest.

In annul. A. Ado. per centurias et curias censet scribendum esse, si

in quibus nihil reconditius latere censeo.

buperiore loco item curala retineantur.

ad p. 41. v. coena.

Eamquc leclionem , quam .

Barth. Advere. XLI, i. et I. Fr. Gronor. Observv. IV, 1. p. 517. (p. 343.
cd. Frotscher) n Basileensibus
aunt) esse testantur ,
lione p. 120.

membranis (quae

sublestissimae

fidei

probavit Franckius de tribuum , cur. et cent, -

Huschkius de Servio p. 116. annot. 16. corr. :

in ter

centenas. Quae diligentius examinando essent, si Festum, non Paulum,

cius rei aucturcra habcrcmus. Me iudicc , Scai. Paulum non immcrito
taxt , quod cum centnriis ,

ut supra cum tribubus , curias miscucrit.

T. III. p. 475.):

C. m.

quam citalusi pederam censor a/jiciebal,

6. Coenacula] v. annot.

Glossar. Labb. : Coenaeulum, vMqiov.

7.

Cenbimviralia indicia] baec Pauli nuperrime commentatus est Zumptius

in dissertatione Acudcmiac Bcrolinensis scriptis inserta , de ccnliiiin iralibus iudieiis, p. 3. 7.

7. 8. quae et curiae sunt dietae] bic Pauli

error notatus est ad p. 37. . curia.

9. quo faeilius nominarentur]

ramlcni sententiam profert Varro de B. B. II, 1.

10. Cenlaurion]
diserlius de eo Servius apud Burmannum in Virgil. G. IV, 269. p. 297.
cd. Lion.

12. quod hastas daret] intelligitur e Pauli verbis, non

V. annot. ad p. 37. v. curia.

2. Centenariac coenac] i la appcllat

admodum disertis , milites hoc iudicio hasta esse privates, quod ea in-

eliam Tertullianus Apolog. .

l.ichiia] Ac hac plenius , quam

-digni censcrentur.

C. Barlh. Advcrs. XLI, 1. coni. : quod hasta scsla-

Festi interpretes , disputant Ernestine et Bnitcrus in Indice lcguni (in

ret, i. e. semoverctur ab iis, quod ridiculum est.

Orcllianis Ciceronis Opp. V. VIII. P. III. p. 274.).

vg. Coreholopis M. Chorcolopis Gu. , quae bonorum codd. lectio litcrarum ordini nou convenit.
Cercalopex A. Aie. in mg. : quae est

Non satis lamen

intclligo, cur C. Beierns, cuius sententiam rettulit A. Weichert Poet. Lat.

rel. p. 48. ,
Tg.

Pauli intcrpretationcm pervcrsam dixerit.

terrae natabus Gd.

ferra min j

terrae natn M., ut videtur, et sic Linn.

Quod

mera divihatio, codd. non a comprobata.

uiimoi et Xinoc ducto, parum commode.

Cereolips coni. Scai., ctymo a

Nam in Catullum 98, 3. id non

recrpi, convenit verbis Ciceronis ad famil. VII, 26., quem Goth. advo-

sine vi et violentia inferri potest.

cavit.

Gracce, ut opinor, audicbat xrpxoAoi.Tt;, a x(>xoc ct }.:;.

Gellius II, 24. et Macrobios Sat. II, 13. nata e terra dieunt.

impendebatur] M. vg.

Id tamen Lino, rcccpit.

Cercolopis
14. Cer

4.

ritus] v. Nonius p. 44, 26. v. Cerriti ct larvati , qui ca . rectissimc

nisi cius . expUcationcm subiunxit

interprctatur. Glossaria Labb. : Ceritus (scr. Cerritus), nuQinparijt, nayfUifiUQUKTO. et: Cererosus, Jij/itjTtXt/^TO.
15. Cervus] aliud ve-

impendebantur Gd. Limi.: neque hoc male.

Coena] Cena scripsit Verrius,

centenariis coenis.

13. Cercolopis]

Illud tarnen probabilius propter cenacula , quae sc-

euntur. Be coenis et vespernis v. annot. ad Paulum p. 157. v. vesperna.

>. Censionem] cf. Placidus apud Maium p. 449. : Censio , multa qua

riloquium cxponit Varro de L. L. V. . 101. cf. 117.

Li.4d.

ccrata boui codd.

xqutu] vg.

16. Cerco*] dc eadem re Macrob. Sat. 1, 7. 11.

DE SIGNIFICATION VERBORUM. LIBER .

lus.
nos nunc quits dicimns, a Clere, intcrfectore Reini, qui initio a Romulo iis pracpositus
i fucrunt ex singulis curiis dcni , idcoquc omniuo treccuti fuere.
: notninatiis. 4---"
mina sustineant.

fc

4ks.

.ia.

trltls dictas existiraant.

oruiii urbe Crustumcna { dicta est.

10

'e dlcebatur.
encac comit, est appcllata.
(43)

ant.

Und accepta praeposilionc fit inclitus.

In enim eacpe augendi causa adicmus*, ut

15

m. et Synon. T. II. p. 93.

Gv.

x .-'/./,,- vg.

KU-

2. Cleres] con-

ius N. H. XXXIII, 0.

Cf. imprimis

i Lydum de magistrat. 1, 9.

4.

Salmasius

in Exerc. Plinian. p. 267. col. 1. f. unice dura probavit.

Meursius in Exerc. crit. P. I. ad Trucul. 2. utramque formam, dura

et cluna, recte se habere statuit, exemplis allatis parum aptis.
Crustumina]

10.

Crustumerina A. Aue. in mg. : sed idem in annot. apud

.5 4. cum nu tint, et add. p. 300. Lite-

liiMc omissa, postquam docte de eo nomine exposuit, sibi probari Cru~

e lui tus est Nicbuhr. H. II. I. p. 401.

stuminam tribum et Crustumeriam urbein profitetur.

XV, .24. p. 156, 28. v. Scplimontio.

2. A verbo cellcre ductum esse hoc

Crustumeria A. :, in mg.

meriam vel Crustumcrium, et populum Crustuminos dicunt.

. Synon. et Etym. I. p. 34. II. p. 107.

puto Crustumerium Tuscorum , Sabinorum et Albanorum distinguendum

iti Trinum. III, 3, 15. affirmet, colu-

* ut Graecum o/i'^ihv, primarium habet

esse. V. Rcr. Etrusc. Introd. 2, 14. T. I. p. 113.

11. Clucidatum]
antiquior scribendi forma: recentior infra p. 73. y. glucidatum legitur.
Illud l'Iiaiu Varro de L. L. VII. . 107. e Nacvio affert, si quidem Si ai .

lcnli desuper directe ad inferiora ten

verbum ibi in codd. positum recte correxit.

due aliquid crigerc signifiect.

flvn&tv (v. titulus in Corp. Inscript. Graec. T. I. p. 791.), ex Drica

itate significare x/tqv ,

non assequor.

Hinc

Crustumena]

Ac ecteri sane scriptorcs oppidum Crustu

Non enim

Clucidare est Graecum

roc. Isidoras Origg. XIX, 34, 13.: Cerilinin autem apud Nonium v. ccrniius

vel Boeotica forma ylvxieiv in Latinum sermonem translatum.

12.
Clolio] M. Clonio Gu.
Cloelio vg. Lino.
Cloantho mg. A. Ace,
quod ex lectione Virgilii ductum est.
Troianns ille cum a millo alio

plantas cnnvrslit honestas,

scriplore

nia, ut cclsus, excclsus et alia.

6.

eque Uns.

memorari

videatur:

nomen eius

ex codd. reddendum erat.

.. calceameutorum locutum esse, cum

13. Clumae] cf. p. 73. v. gluma, et annot. ad p. 19. v. acetare.

u inclinatum significare doceat, et Dac.

saria Labb.: Clumae, ivrqa, et: lunar , xiSi/i ^, ubi Cluma

ici esse intcUccluin.

restituendum

dd.

7. Crepidines]

8. eollucndo] clocando (i. .

. in annot. ad v. cloacarc, p. 50.

CJniins] rodil. , ut vg.
r.

Non

IS'ihilominas vc-

Sic enim Glossar. Labb. : Clu.ru , ni-

ria (Clurina Mss.) xtQxoyi&r/xoi;.

Et in

stat , cluriHUm cens hoc significatu legi.

esse,

niumicruiit

Heraldus

14. Ciinm] cf. p. 79. v. inclutum.

ratur.

xh'riv] vg. Lind,

Advcrs. I, 4.

Glos,

ct Vulcanius.

Simplex nonnisi hoc loco iiunio-

chiton Go.

clitoii M.

adicimus]

scripsi, ex ea scribendi consuetudinc, quam Festus secutus est (v. .

. IV. . 3.), quo erroris, qui codd. occnpavit, caussa apparcret.
mus boni codd. , omissa litera a propter praecedens causa.
vg.

Cf. Paulus p. 80. v. in.

tlir.i-

adiieimus

48
fi

S6

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(43)

( pe uni ant'iqui ob rotiiuditatem ctiain corium bovis appellarunt , in quo focdus Gabinorum* cum Romanis fucrat
dcscriptum.
Classes clypeatas antiqui tlixcrunt, quos nunc cxcrcitus vocamus.
Cloeliae fossae a ClocUo, duce Albanorum, diclac.
5 Claudere et la vis ex Gracco descendit, cuius rci tutelam penes Portunum esse publiant, qui clavini manu tenerc
fingebatur ct deus putabatur esse portarum.
Clavini consuetude erat mnlieribus donare ob signifcandam partus facilitatem.
Clausula, quam Gracci invtdov vocant, a brevi conclusionc est appcllata.
la va ta dicuntur aut vestimenta clavis intertcxla aut calciamcnta clavis confixa.
10 Cl a vu s annalis appellabatur , qui figebatur in parie tib us sacrarum acdium per annos singulos, ut per cos numerus
colligcrctur annorum.
Classis producta, cxcrcitus instructus.
Clingere, cingcre, a Graeco xvxXovv dici manifestum est.
Cercopa Graeci appellant lucrar! undiqnc cupientcm, quasi xtgmva, quem nos quoque lucrionem vocamus.
15 Classic! testes diccbaiilur, qui s!gnand!s tcstamentis adbibebantur.
Connu e ta ulum genus virgulae, qua in sacrificas utcbantur.
1. Clypeum] Clipcum M. De simili usa voc. onXov Boecbhius dixit
in Corp. lnscr. Graec. T. II. p. 664.
Gabinorum] Linn, Gavinorum Go. Sabinorum M. A. Aug. d nig. Gabiorum vg. V. de eo for
dere Niebunr. H. It. T. I. p. 537., qui solo Dionisio in ea re teste utitur. Sed quam celebre fucrit illud monimentum , ostendit imprimis
Hora t. Epist. II, 1, 25.: foedera el Gabiis vel cum riijidis
aequata Sabinis. Caeterum Horatius significat, etiam focdus cum Sabinis ictum inter Tetustissima nionimcnta babitum esse ; ac paene cod. M.
praestantia apud me lauliim valuissrl , ut Gabinorum reponercin , nisi
Dionysiui IV, 58. diserte traderet, Gabinorum focdus corio eius bovis,
qui in foedere feriendo maetatus erat, inscriptum fuisse.
3. Classes]
cf. infra v. classis procincta.
4. Cloeliac] Cluiliam dicit LiviusI,
23. II, 39. Cf. Niebulir. H. R. I. p. 360. II. p. 268. ed. sec.
5.
PortuHum] boni codd. Lin. Portumnum vg.
6. portarum] porluum , non portarum, eum drum nahmt Varro de L. L. VI. . 19.,
Virgil. Aen. V, 241. cum Servio, Ovid. F.VI, 547. aliique. Cf. Festus
Qu. XII, 13. p. 51,1. v. Portunus. Interpretes Virgilii, quos Mains edidit,
in Aen. V, 241.: Portunus, ut Varro ait, Deus port[uum portajrumaue
praeses. Quare Indus dies festus Porlunalia , qua (quo) aput veterei
claves in forum add. . . mare institution. Hune Graeei Palaemona vo
tant.
7. Clavim | claves matrifamiliae traditae et in repudio
ademptae non recte inimisccntur a Dac.
8. iniaii*] ita M. Linn.
cpodon Go. vg. nipioov mg. A. Aug. xm/.oy vocant, ex quo
factum xolofuy, lt-gcndum esse, suspicabatur Scal. Nunc palet, intelligi
cpodivoruui versuuin, quales Arcbilochus ct Horatius fecerunt, clausulas.

9. ('lvala] cf. Glossar. Lalili. : Clavare, noipvmaai.

clavis con
fixa] ita Glossar. Labb. : clavatus , rjlmiq. Cf. Iuvenal. Sat. Ill, 248.
XVI, 25.
10. Clavus annalis] y. imprimis Liv. VII, 3. 14 de
ea re dicta sunt Rcr. Etrusc. IV, 7, 6. T. II. p. 329.
12- ClassU
procincta] cf. lex regia apud Festum Qu. X, 5. p. 174, 21. v. opima
spolia, idemque Qu. XII, 18. p. 58, 22. v. procincta classis, et Paulus
p. 58. v. endo procinctu , p. 81. in procinctu, et p. 123. procincta (ubi
de cinctu Gahino dicitur). Ex aliis scriptoribus dignissimi , qui laudentur, interpretes Virgilii apud Servium in Aen. VII, 612. et apud
Ang. Maium in Acn. X, 241. Glossar. Labb.: Procinctum, oruv <i nf/tov ovyxallourrui.
13. Clingere'] Isidori Glossae : Clingit , eludit.
xvxXovr] M. Lind, kiklnn Go. xktitiv vg. xiyxi-iiv A. Ace.
in mg. Dac, qui in Ms. non xliiir, sed xty^Afn esse affirmt, mentiri arbitrer.
14. Cereopa] Quid in animo babuerit Festus aut
Verrius, cum bacc scriberct, quaerit Scal. Niinirum non fabulosos Ccrcopas , Hcrculis scurras , sed ziaiov ayovq illos et inioxovc. homines , a
qiiibus Albcnis A'frar,i.iB> yoQii dicta est. V. Eustatbius in Homer.
Od. II, 7. p. 1430, 35. Diogcnian. Cent. I, 3. ct alii Paroemiograpbi,
et Scbol. in Lucian. Alex. 4. (maxime, ut in Cod. Vindoboncnsi feruntur. v. Schuhart. in Zimmcrmanni Ephem. Antiqu. A. 1834. p. 1134.).
xlaya] scripsi. cerdona boni codd. x/noru vg. Lino. , contra ana
logiam linguae Graecae.
15. Classici] cf. Gellius N. A. VII, 13.
et Paulus p. 84. v. infra classem.
16. Commetaculum] boni codd.
Lind. Commentaculum vg. Minus ambigu de codem virgarum genere
iufra p. 49. v. comuiclaculu agilur.

IE SIGNIFICATIONE VERBORUM.
mmobbatur.

LIBER HT.
'',.

haul a crcpilii pellicularum , quem faciunt verberantes.

e et pellibus obvias quasque feminas ferirc.
:orum monimentum fuit.

87

Mos enm erat Romanis in Lii-

i in sacriGcits titebantiir.
qui primus liostiiim castra pugnando introisset, cni insigne erat ex anro vallum.
[iii cibo permixfo t colluvie nutritur.
..
/44V
is suscipit coram * eo , cui datas est. Procurator aiitcm absentis nomine actor fit.
[, quia Claudius Piilclicr instituit, ut Iudis post scenani collcctus lapidum ta ficret, 10
in imitaretur. Nam antea leves admodum ct parvi sonitus behaut, quum clavi ct lapides
ur.
matris exsecti.
torum, a cacsarie dictus est, qui scilicet cum cacsarie natus est. -
ti, quia ad locum capiendum tendunt, appcllati.
irborc-m dicebanl., in qua capilluin tonsum suspendebant.
>
) aut plurcs adversara, quod ordinate indicio ulraque pars diccre solet : testes cstotc. !

quod caviae^-, id est pars bostiae cauda tenus, dicitur, et ponebatur in sacrificio
o quoque anno.
20
omni fetu adbibebatur ad sacrifiuium. '
hostiarnm gencribus Lobeck.
I.I-4I. Creppas Gv. Crcpos
Paulus p. 64. . Februarius.
32.
5. Cineia] de hoc
. Roinanam portant.
6.
il de hoc capitis ornamento
tum tegmen esse ait, non
ti. eque idem erat, quod
Gell. N. A. V, 6.
8.
9. Cognitor] v. Pseudo14. cd. Orcll., sed omnium
eo] vg. , (juod retinui.
. , ut vide tur. Nescio , an
t absurdum, apparet, prac3 in cognitore substituendo
fu ndum peto , in eam
do.
clor] boni codd.
luo codd.
10. Claus A.Auc. in mg. Portasse
aencum\ ut in tiraecorum

nomlto, testibus Polluce IV, 130., Soida r. (nartr, ols.

eoieerentur] boni codd. coniiecrentur vg. Lim.
13. Cacsones] eadeni
Isidor. Origg. IX, 3, 12.
14. Caesar] eandem noininis originen!,
sed non eam solani prodit Isidor. Origg. 1. 1.
15. prenderil] boni
codd. l.iMi. prehenderit vg.
16. Caprcoli] id . ab cadem ori
gine ducitur a Varrone de R. R. I, 31.
17. Capillatam] haec Scal.
rectissiine rettulit ad arhorem illam Intern, de qua Plinius N. II. VA I,
44, 85. . 235.: Antiquior illa est, sed incerta dus netas, aune capillata dicitur, quoniam Vcstalium virijinnm capillus ad eam defcrlur.
18. Coii/fitii-i] cf. p. 31. v. contestan.
ordinate iudicio] explicuit
F. h. Keller de litis contestalione p. 32 sqq.
19. Caviare] Canlares Goth, in contexto: ex errore typography , ut ex annot. colligitur.
Scal. baec de equo Octohri iatelligit, de quo Festus dixit Qu. IX, 28.
p. 28, 24.: sed mrito Goto, ohiieit, Octobrem equum quotannis , has
caviares hostias quinto qnoque anno immolatas esse. Id tarnen recle
fecisse videtur Scal. , quod Propcrtii versum V. (IV.), 1,20. : Qualia
nunc curto lustra noi itnlitr cquo , eodem rettulit.
curiar] boni
codd. vg. cavae codd. deteriores, A. Aug. in mg. caviar coni. Scal.
eavia, omissis voce, id est, lrgendum putat Linn.
21- Conftta sus]
qualis ilia fait apud Virgil. . VIII, 43.

'v,

68

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(44)

Concia v at diccbantiir , qnae sub eadem crant clave.

Colossus a Caleto artifice, a quo formatas est, d'ictus.
Fuit enim apud Rbodum insulam statua solis alta pedes
centum et quinqu.
Cod eta appellatur ager trans Tiliciini , quod in eo virgnlta nascuntur ad caudarum cquinarum similitudinem.
5 Ce n s u i censendo agr propre appellantur, qui et emi et venire iure civili possunt.
>Comedum bona sua consunicntem antiqui dixerunt.
Comedo, comedonis, qui, ut supra, bona sua consumit.
Censores dicti, quod rem suam quisque tau ti aestimare solitus sit, quantum ill! censuerint.
Consiluere Eniiius pro conticuere posuit.
10 Claritudinem claritatem.
Casus dicimus non modo ea , quae fortuita bominibus accidunt , sed ctiam vocabulorum formas , quia in aliam atque
aliam cadunt efligicra.
(45) Ca tachrcsin tropum nos abusionem dicimus, qiinni alienis abutiraur pcrinde ac si propriis, q uum propria dcGciunt.
cum et pistorcm apud antiques enndem fuisse accepimus. Nacvius: ''Cocus"', inquit, "edit Neptunum, Vcnercni,
15
Cercrcm." Significat per Cercrcm pancm , per Neptunum pisccs, per Vcnercm olera.
a in en s in cursorem Ti tin ni us pro pistorc dixit.
Collativum ventrem magnum et turgidum dixit Plautus, quia in cum omnia edulia congeruntur.
Convcxum est ex omni parte declinatum, qualis est natura coeli, quod ex omni parte ad terram versus dcclinatum est.

1. Conelavatae] Conelavia ctiam Lie band dubic legendnm opinalur Scai.., ut supra p. 31.: imprudenter. Dictum id vidctur de ancillis
aliisve muUcribus una clave inclus , nt iliac apud Dcmosthenem in
Euergum p. 1156. De habita lioiic sub una clave 11 [nanus in Digest.
XXI, 1, 17. .15.
2. a Caleto] artifcx incognitas, et, nt opinor,
tantum propter etrmologiam voc. Colossus inventus. Coleto et Charelc )
liijj. A. Ace, ac Charete corr. ctiam Scai..: at boc illustre Linda
statuarii , qui Khodiis Solis colossum fecit , roc. colossns origini explicandae partim aptnm est.
3. centum et quinqu] LXX cubitos,
nt Isidoras Origg. XIV, 6, 22. et alii.
4. Codeta] eadem fere
p. 31. legebantur.
5. Ccnsui censendo] non erant, nisi quae quis
ex iure Quiritium sua diecre poterat. V. Cicero pro Flacco 32. et cf.
Nicbuhr. H. R. I. p. 471. cd. sec. et, qui hace quidem probabiliter
exponit, Huschkc de Servio Tullio p. 559.
ventre] vend codex
Lipsiensif , et mg. A. Aug. Vendi Verrins scribere non poterat, Festus
vix scripsit , I'aiiluiu scripsisse crederem , si Lipsiensis codicie iiiaior
esset anetoritas, quam correctoris alieuius studiis renascentis philologiae
medioeriter eraditi. V. de ea re Struve de Lat. decl. et coni. p. 8G.
et Lachmann, in actis Ictorum : "Zeitsehr, fur geschieh tl. Rcchtswiss."
IX, 2. p. 198.
6. ] banc form a in solus Paulus gerravit.
7. Comedo] ita Varro ap. Nonium p. 93, 20. v. comedones, et Lucilius
pad eandem p. 11, 9. v. lurcones.
8. Ccusorcs] similia Varro
de L. L. V. . 81. De aestimatione censoria cf. Festus Qu. XIII, 1.

p.73, 21. v. rodus, et Paulus p. 50. v. censio. Censores proprio sensu

non aestimnnt bona, sed censent, quanti aestimanda sint ; secundum
corum arbitrium quisque civis rem suam aestimat.
9. Consiluere]
Ennii Ann. XVII, 9. E. S.
10. Claritudinem] cf. Nonius p. 82, 3.
11. vocabulorum formas] ita iam Varro in libris de L. L. Graecum
/ reddidcrat.
13. Calaehresin] abusionem latine dicit ctiam
Cicero Oral. 27, 94.
pcrinde] ed. vet. Aid. vg. . Lind.
si]
Go. Lt.iD. , idque Pauli Latinitati convenirc putavi. ac vg.
14.
Cocum] Lind, e bonis codd. Coquum vg. Ipsam rem confirmt Die,
Plinio N. H. XVIII, (11, 28.), aliisqne adhibitis.
Naevius] in incerU
comoedia. V. Bothe P. Se. L. V, IL p. 22. n.10.
15. per Venerem
olera] bortos in Veneris tutela cese , certissima anliquorum Iloiuanornm persuasio erat. V. Varro de L. L. VI. . 20. de R. R. I, 1. et
Festus Qu. XIII, 26. p. 98, 10. v. rustica Vinalia.
16. Camensem]
Cannensem , ct pro pro pistare] praepostcre corr. Scai... ut milites, qui
e clade Canncnsi fugerunt , Cannenses cursores appcllentur : facete , sed
minime probabiliter. Nam Paulus intcrprctationem voce, quae excerpsit,
nunquam ita suppressit. Commenscm, a mensa , coni. C. Barth. Advers
XLI, 8., quod in libro ms. invenit Comensem. Canensem, a cane,
vinculi scrvilis genere , coni. Meursius , ut refert Dac. , ct hie parum
apte. Non audco in glossa tam obscura quicquam mutare.
Titinnius] Bothe P. Se. L. V, II. p. 73. inc. n. 5.
17. Plautus] in
Cnrculione II, 1, 16.
18. est] til. ut vg. id est Lina, com Gt>.

E SIGMFICATIONE VERBORUM. BER .

59

;nificat vallum crebris suris, id est palis, munitum.

n n i us sotadico vcrsu quum dixit, significavit id, quod solet fieri in insula Cypro, in
re pascuutur. Idem quum elicit: "Propter stagna, ubi lanigerum pecus piscibus pascit": 5
in qua nascuntur pisccs similes ranunculis, quos oyes consectatae edunt.

intiqui referentes ad libras.

eo , qnod est coepi. Cato : "Cocpiam scditiosa verba loqni." Invcnitur qnoqne apud
i e p e re .
no genere posucrunt.
e dicitur, qua dictu facilia, et perspeetu et factu facilia.
n , non contagium.
im eae , quibus sarcinae colligatae mulis portantur, sed ctiam locus Romae propter simili- 15
minia loca quacdam devcxa subindc et aecliva. Est etiam toriiicnti genus eodem nomine ',
to pro cloacarum omnium colluvie.
as significat saepe. Cato : ''Contumelias mihi dixisti compluriens."
quacdam arguta ct loquax ridiculi gratia, quae in pompa vebi slita sit.
p. 36. sdem verbis cxplicabatur.
puto, seil a confaciendo.
3.

(4C)
Cato in M. Cacci- 20

pascit] M. , edd. vett., etiam libri a Bartbio collati.

pascitur Go. vg.

IM
Lind.

7. Consponsor] hic non de pluribus sponsoribus dicitur, ut

is Qu. XIII, 24. p. 96, 1. v. rgido,

apud Ciceronem, sed ea mente, qua SC. de Bacc. ait: ne posthae inter

n.

sed coniourase . . neve conspondise . . velet.

JChhiihi] Ennium et . id infertur fragmentis Ennii,

Componsores, alterutri fidem dieentes.

Aliter Isidori

Glossae :

Cf. p. 32. v. consposos.

8.

erbrsro , nam voc. surus primant

loci] ioei coni. Corn., temer.

iis, quae a Fcslo, inferioribus locis,

Coepiam] cf. Nonius p. 89, 16. . coepere.

coepi] eoepio coni.
Du:. , quo non opus esse puto.
Cato] in oratione incerta. H.

iijuc cum heroico vcrsu roc. crebrilinnii fabulis restituendum est.

L. X. . 73.
I), 20.

ci.

De

4. Cgprio bovi]

Hesychius et Suidas . /or

Vnnius] y. Messet. Ennii

9. pondo] pondus M.

Meyer Oratt. Rom. fragm. p. 85.

10.

scditiosa] semesa, quod Sc.il.

se dicit "in veteri quodam schedio" repperisse , a nulle critico postbac

nsquam repertum est.
e Catonc sumpta arbitrer.

12. Coneionem] haec et quae secuutur item

tagium ab antiquioribus prosariis alien um existimasse : poetis pluralis

significavil] significat M., minus

cit] bunc versum non esse Sotadcum,

contagia frequentabatur.

V. Nonius p. 199, 2.

alio auctore notus.

18. Cato] fortasse in oratione de censura M.

Quanquam etiam

'., 37. p. 454. , quonium jiascilur corputabat inesse numros.

pecus]

Fulvi.

w.

14. Contagionem] Verrium , puto, con

]uae seeuntur Ennii verba in fragmen-

restitua apparet.

15. locus] nullo

19. Compluriens] cf. Nonius p. 87, 15., qui compluries ex

Catone affert, sed compluriens Cell. V, 21, 17.

certa. H. Meyer Oratt. Rom. fragm. p. 85.

Cato] in orat. in
20. Citeria] similes

lectionem a Lino, non commemollgcntia typolbetae, ut videtur. Nam

effigies erant manducus, de quo Paulus p. 96. et petreia, de qua Festus

in libxis C. Bartbii, Advers. XLI, 8.

p. 138, 19.

Qu. XII, 11. p. 51, 14., atquc scutilum , quod memoratur Qu. XV, 2.
in M. Caccilium]

Coelium ing. A. Aie.

H*

Habetur ca

60

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(46)

lium : "Quid cgo cum Hlo disscrtcm amplius, quem ego denique credo in pompa vectitatum ire luds pro ci feria,
atque cum speetatoribus sermocinatiirum."
urion m agnum Plautus pro macro posuit, quasi cura macruisset.
Con ie tor nterpres somnioriim.
5Compcrce pro compesee dixertint antiqui. Comparsit Terentius pro compeseuit posuit.
Crcduas credas. Plautus: "lpsus nee amat, nec tu cretinas.'' Ipsus pro ipse.
f Corius apud antiques masculino genere dicebatur. Plautus: "lam tibi tuis meritis crassus corins redditus est." Pari
modo diverso genere dicebant haec lupus*, luce m et us, lia amnis, bic irons. Cullus qtioquc mascu
line dixerunt. Est cnini genus tormciiti corio.
10 Cru in in sacculi genus. Plautus: "Di bene vertut, tene cruininam , inerunt trigmta minac."
Co riu ( Ilienses ci eo dici eocperunt, ex quo coloui Corintbum sunt deducti, qui ante Corintbii sunt died; quam
oratio pro cadem atque ilia : si se Coelius fvel : Caeeilius) tr. pi. appellasset (v. H. Meyer Oratt. Rom. fragm. p. 69.). Idquc compralo Festo
v. apatiatorem Qu. XV, 20. p. 152, 1. et Macrobio Sat. II, 10. adrnodum probabile fit.
3. Curionem] cadera est explicatio Nona p. 86, 2.
Plautus]
in Aulularia III, 6, 26.
4. Conieetor] etiam hace glossa ad Plautum special, ut plcracque sequentes. V. Amphitr. V, 1, 76. Curcul. II,
1, 34. Glossar. Labb. : Conieetor , ' ,
5.
Comperce] e Plauti Poenalo I, 2, 137. Die. etiam in Bacchidibus III,
3, 59.: eomperee in ilium dictre iniuste corrigit. Equidem differentiam
quaudam inter boc compescere ct illud coinpcrccrc mihi agnoscere videur;
et in Universum cum Lim., pareo ct paseo a diversis- origin ibus
descender existimo. Nam quanqnam S in lingua Laiina ante vocales
et seuiivocalcm V toties in abut: ante tarnen et reliqnas tenues
literas sibilum mansisse integrum , sexcenta ostendunt - exempta , velut
msculos comparatas cum mure, crepusculum cum crepero, Etruscus
cum Etruria, oseen cum ore, fuscus cum turro.
Comparsit] Comptrsit corr. Sal m asi us , cui Dac. assent i tur. Non opus est. Compereuit
coni. Lipsiiis Epist. Qu. Ill, 20. p. 183. (in Lipsii Opp.). Verum boc
a Tercntio nusquam rtasitum est. Etiam in bac re Vcrrii doctrina improbanda est, nec Terentii earn versus confirmt.
compescuil] hoc
interpretamentum, cum id Terentii verbis parum convenire vidrent, Salmasius in Exerc. Plin.- p. 72. col. 2. 9. in comptrsit, Bentleins in Pborni.
I, 1, 10. in eomprpcrtit mutare volebant, nimis violenta medicina lten
te. Atqne iiiterriinipcrctiir etiam eontinuus Plautinarum gloss arum ordo, nisi baec de voc. eomparsit dicta cum snperioribus couspi.
rare ul: qnocirca ntramquc e\plicationem in linum articulum coniunxi.
Terentius] in Phormionc I, 1,9.
6. Creduas] cf. p. 23. v. adduis,
enm annotatis.
Plautus] in liaccbid. Ill, 3, 72.
Ipsus pro
ipse] ita omnes codd. edd. veil. . vg. Linn. Nun video, quamobrem
I'auluni baec addidisse uegent.
7. Corius] cf. Nonius p. 199, 14.
apud antiauos] ab autiauis M.
Plautus] in incerta fabula, Bothc

inc. 9. p. 445. Versus scnarius est: lam tibi tuis meritis, crassus eorius
rdditu'sl.
8. lupus] corr. Se ai. uiui boni codd, vg. Lin.
/i//i!. cd. pr. luei A. Ace. in mg. Aid. De lupo feminine genere
dicta v. supra p. 6. v. agnus. Cf. Quinctilian. I,. 6, 12. Liiduin femi
nine usurpar!, negare apparel Nonium p. 211, 15.
inclus] de hoc
voc. eadem Paulus p. 92. v. metus. Festue Qu. VIII, 32. p. 172, 18. v.
malo cruce. Qu.XIII, 24. p. 96, 17. v. recto fronte. Cf. Nonius p. 214.
amnis] etiam haec itrt Festus p. 141, 4. v. spicum. Cf. Nonius p. 191,
31. Hinc tot fcmella amnium nomina, quae ex adkcllvis orta sunt, ut
Allii.la, Allia, Albinia, Armenia, Macra. Ita Festus Qu. XII, 20. p. 60,
12. expressis verbis monet, in appellatione Petroniae amnis antiquum
genus scrvari.
hie frons] fous mg. A. Ado. et codd. duo deterio
res: male; V. Festus Qu. VIII, 32. p. 172, 16. Qu. XIII, 24. p. 96,
13. et Paulus p. 68. v. frontem. Cf. Nonius p. 204, 28.
Cullus]
boni codd. Callus vg. , ex emendationc , nt apparct, Culeus mg. A.
Ace. Noli de cuco, in quo parTiculac includebantur, cogitare, at Scal.,
qui Culleus ex vett. edd. repon i iubet, nec de collari vineuli genere,
quod Goto, e Nonio p. 36, 24. (non p. 197.) confert. Cullum hic grammaticus diserte monet esse corii deininutivum ct hinc masculine dici,
ut corium apud antiques.
Itaque voc. cullus coriolus ortum est,
similiter ut vallus e vanuulliis et villum e vinulum. Ne haec Verrii
seittcntia diutius obscuraretur , coniunxi haec de cullo dicta cum superioribus sub uno titulo.
10. Crumina] Glossar. Labb. : ,
akarrior. Crumina, vXuxoc.
Plautus] in perdita fabula. V.
Bothe Plauti fragm. ine. 10. p. 445. Versus est tetrameter trochaicus:
iene pro pyrrhychio habetur.
vertant] boni eodd. t'orfaHl vg.
Limo. In orthographie! rationibus a melioribus libris non recess!.
Inerunt] Lin, e bonis codd. minuerint vg. in ea erunt eoni. Scai.
1 1 . Corinthicnscs] ita , intellige , dicebantur coloni : antiqui cives Corinthii, ul Romnense dicebantur mercatores , qui aliunde orti Honiac,
ut in aliena civitatc , negotiabantur. Cf. de opificibus Romanensihus
annot. ad Varron. de L. L. Vtyl. . 83.

)E SIGNIFICATIONE TERBORUM.

61

LIBER .

!tiam, ( Roiuancnses et Hispancnscs et Sicilienses negotiatores diciuius, qui in alicnis

modo dicimus caulioncm.
consuetndinc dixit,
autiqui eollertem et acutum.

Plautus in Casina : "Ego snm liber, meum corculum, 5

cripsit ab ancillac nomine Casina, quam ainari a sene introduit.

cogitate.
dixit.
>edo. Plautus : "Enge euscbeme* ads tells ti et dulice* et comocdice !"
i Tocatur, ct id, quo mortui efleruiitiir, utrumque a capiendo dictum.

10
(*7)

Sane a capio fit

t.,
idiendum quid snmpta.
Plautus: "jViiIIam ego rem citiorcm apiid liomincs esse, quam faniain, reor."
"Quasi lupus ab armis valeo , cluncs infractos fero."
:st frequenter coqucre, Plautus posuit.

vidctur , omnibus. Jlispanienses

Go., suprascripto tarnen alienis.
.md.
3. Cavitionem] intern p. 110, 23, el navitam compaI, 2, 28. , obi consnetio elcganst.
5. sollertem] unus M.
ssc, apparct collatis Qu. XIV, 4.
i cod. Lipsiensis ct in;; . . Ace.
ctoritas : cutan ut rcponcrctur,
a Varroue de L. L. VII. . 46.
'mandam niliil conferre , nolavit
coniecit, nonnulla intcrposila
to.
7. Casinam] M., ut
lia mtricas rationes.
Ca8. Conivvla] a coeundo, quod
:at l.i.Mi. -Cf. Paulus p. 50. v.
legaintur: Conivoli , eoncardes,
J in alium signiiicatum deflexum.
i; /lie hi,

x/.l'i, eo ftt/ivxuf,

fuisse vidctur, a connivendo.

8., inepte.
10. Plautus] in
7. Rudcnte IV, 1, 2. Neque
1. Plauhu] in Milite II, 2, CO.

anscheine] ens Go. enge M., ut Tidetur. heus vg. Liitn. Illud in ipso
Plauto codd. vestigiis repositum est.
adsletisti] boni codd. Lino.
adstilisli vg". hercle aslitit in Plauti fabula scribitur.
dulice] ita
Plautus. dulce Pauli libri , Tg". Lind.
12- Capulum] cf. Nonius
p. 4, 21- v. capulum, et Fulgentius p. 5G3, 11. . capularcm. Capulum
Nonius Plauti Asinaria V, '-', 42., capularis e Mil. glor. Ill, 1, 33.
profert; ad banc fabulam Verrii glossa spectasse vidctur.
14. Celassis] ct celaveris] Linn, cudassis et caelaveris vg.. Sed Celapsis Gv.
ct celaveris M.
16. Cilior] Macrobii locum, quo Naevium eins
voc. auctorem laudari affirmt Dac, non invenio.
Plautus] in fa
bula incuria V. Botbe fragm. inc. 11. p. 445. Est tetrameter trochaicus.
17. Clunes] cf. Nonius p. 196, 31. Cbarisius I. p. 78. P.:
Climes feminine genere dixit Melissus . . . Sed Vcrrius Flaccns mascu
lino genere dici probat, quoniam in is syllaba termnala anima carentia
nominativo singulari masculina sunt , ut panis , cinis, crinis, et similia.
Plautus] in Abroico (Agroico) , ut ait Nonius 1. 1.
infractos fero]
inflates edd. vett. et cod. Bartbii, Advers. XLI, 8., qui inflacos (inflaccos)
tentt, voc. novo, disertos gero legitur apud Nonium.
18. eoctitare] M. , ut videtur, ut vg. Lind, coccitare G.
coquere] quoquere Gu. edd. vett., primitiva voc. forma, qua fortassc Vcrrius usus est.
Plautus] in incerta fabula (a Botbio neglcctum) : nam coquiunrc , quod
Dac. affert, ab bac quaestione alienum est.

15

\W 1

i lumst* Li
It,!'

tel

Hi

62

10

15
(48)

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(47)

Canitudincm pro canitie. Piautas: "Stultus est adveren m aetatcra et capitis canitudincm."

Conruspari, conquirerc. Plautus : "Conruspare tua consiiia in pcctore."

Ca u I tan l caccis proximi sunt oculorum acie obtusa. Plautus: "Numnam mihi oculi caccultant. Estnc.hic noslcr
Hermio ?"
der a caedendo dictum.
Concipilavisti dictum a Nacvio pro corripuisti et involasti.
Clava tcli genus, qua Hercules utebatur.
Calones iiiili tum servi dic.ti, quia ligncas clavas gcrchaiit, quae Graeci ./ vocant. Is quoque qui huiusmodi telo
utitur, clavator appcllatur.
Consiptum apud Ennium pro conseptum reperitur.
Curionia sacra, quae in curiis licitan t.
Corpulentis Ennius pro magnis dixit; nos corpulentum dicimus corporis obesi homincm.
Conciliatrix dicitur, quae viris concilit uxores et uxoribus viros.
Convcntae conditio dicebatur, qiium primus sermo dc nupliis ct carum conditionc babebatur.
Conceptivae fcriac ea* fesla dicebantur, quae incertis diebus observabautur quolannis, ut Seincntinae, Compitaliciac.
Coelibari hasta caput nubenlis comebatur, quae in corpore gladiatoris stctisset abiccti occisique, ut, qucmadmodum
1. Canitudincm] cf. Nonius p. 82, 22.
Plautus] in fabula
perdita. Bothc fragm. inc. 12. p. 445.
adversum] M. adversut
Go. vg. Lino. Sed illud numcris trocbaici tctramctri unlet; convenire,
ipse Tidit J.iMi.
2. Conruspari] cf. Festus Qu. XIII, 1, p. 73, 25.
. ruspari, et Nonius p. 166, 18. . eodem.
I'laulns] in iucerta
fabula. A Botbio etiam hoc fragm. omissnm esse videtur. Vel senarius
est rel tetrameter prima parte truncatus.
3. Caccultant] Glossar.
Labb. : Caeculto, ufiXvarTU.
Plautus] ctiam hie versus e deperditis est. Botin; fragm. inc. 13. p. 445.
5. Cudcrc] codd. , nt
videtur, orones, nisi quod in M. hace et prxima glossa deist. Caederc]
vg. Ceder mg. A. Aug.
caedendo] cadendo mg. A. Aug.
.
Concipilavisti] a capnlando et capiendo, nt Doederlin. Synon. et Etym.
T. VI. p. 75. , non a compilando , ut opinatur Scal. Etiam recipcrare
non a parando , sed n capiendo ortum est , ut tolerare a TOLO , generare a GENO. Sed in adiectivo rcciprocus re et eis coniuncta sunt.
Neque in incitcga literae e i otiosae sunt , nam est Graecum ifyv&yxtj.
Naevio] Bothe P. Sc. L. V, II. p. 22. inc. n.9.
8. ligneas clavas]
ut Sicyoniorum xoovrr<pqot.
Graeci] M. vg. Graect Go. Lihd.
Illud Plauti consuctudini accommodatius. Ita quidem solet: hue Graect
est . . , sed : Graeci dicunl.
] Linn, cala boni codd. rtka
Tg. : sed Scal. xau correxit. Cf. Paulus p. 35. . cacula, Fcstus Qu.
VIII, 28. p. 171, 17. . Metelli, Nonius p. 62, 16. . calonum , qui
i nudum voc. originem tradit , Serr. in Virgil. Acn. VI, 1., qui calas
pro fustibus ab antiquis Latinis dictas esse contendit.
10. Con
siptum] Cf. Paulus p. 49. . consiptum. Simile est commircium apnd
Velium Longuni p. 2236. P.: et cf. etiam Fcstus Qu. p. 81, 7. . reder-

guissc.
apud Ennium] Scal. in Coniect. in Varron. de L. L. p. 68,
12. (107.) Fcstum haec Ennii intelligcre dicit, quae Nonius p. 183,
13. ex Ennii Medea (Nemea est) affcrt: Teneor consipta, undiaue venor.
Idque satis probabile duco.
reperitur] M. Tg. invenitur Go. A.
Aug. in mg. Lihd.
11. Curionia] cf. p. 37. . curionium.
12.
Ennius] tribuitur cius comoediis : Bothe P. Sc. L.V.1I. p. 8. inc. n. 8.
pro magnis] Glossar. Labb. : Corpulentus, ivam/ioc. fuyuloa/io.
13.
Conciliatrix] vor. non a Plauto solum, sed etiam a Cicerone posiltim.
Lucilii versus, quem Scal. affcrt, est e VII. Salir, libro, apud Nonium
p. 23, 4. . sagae. Glossar. Labb. : Conciliatrix, ncoivti otte.
14.
Conventae] Convena ut legatur iubet Scal. Nescio , quo sensu : nam,
licet conditio saepc de nnpliis dicatur, conveniri tarnen eiusmodi con
ditio nequit. Sed virgo convenitur , cum matrimonii caussa primum
aditur. De hoc convenio Iuvcnalis VI, 25.: Conventum tarnen et pactum
et sponsalia nostra Tempestate paras, cum interpp.
conditio] con
dictio cod. Bcrolin. : quocirca Li>d. "Fortasse , scribendum condicio."
Sed illins libri pcrexiguum est momentum.
15. Conceptivae feriae]
cf. Varro de L.L.VI. .26. Puto, Verrium etiam conceptivas quasdam
ferias memorasse, quae ad matrimonium pcrtinerent. Nam a voc. con
ciliatrix inde usque ad corolla omnia ad nuptias spectant atque ex eodem
opere ducta esse videntur.
feriae ea] scripsi. ferialiae boni libri,
edd. velt. feriae Tg. Linn.
Sementinae] Semcntivae ed. vet. mg.
A. Auc. Sed . are. de L.L.VI. . 26.
16. Coelibari] Lll.,
ex codd. , at Tidetur , omnibus. Cclibari ed. vel . Tg. Caelibari nig.
A. Aug. De iiiintiariiin ritu cf. Ovid. F. II, 559. Plutarch. Qu. It.
86. Arnob. adv. gent. II, 67. , qui cadem oppcliatione utitur.

11!
)E SIGNIETCATIONE TERBORUM. LIBER .

63
;

corpore gladiators , sic ipsa cum viro sit ; vcl quia matronae Iunonis Ciiritis in tutela
ir a ferenda hasta , quae lingua Sabinorum Curis dicitur ; vel quod fortes viros geni turas
iali iure imperio viri subiicitur nubens, quia hasta summa armorum et imperii est. Quam
donantur, et captvi sub cadem vencunt , quos Graeci SoQvaXo'ytovg ct vocant.
cbatur, quod vir in lecto solvebat, factum ex lana ovis, ut, sicut ilia in glomes sublata 5
lie vir suns secum cinctus vinctusque essct. Hunc Hcrculanco nodo vinctum vir solvit
; fclix sit in suscipiendis liberie, ut fuit Hercules, qui septuaginta liberos rcliquit.
Icare nupturac solitac crant.
,
nctum habebatur in nuptiis , quod initio coniugii solutio erat cinguli , quo nova nnpta
10
as quoddam quod opcrtum in nuptiis fcrebant, in quo erant nubentis utcnsilia, quod ct
quod sacrorum ministrum xojuAov appellabant.
Gracco descendit, apud quos y.oa/iev dicitur comer, et xo/uog, qui apnd nos comis; et
:um aliqua cura compositi.
rona. Corollam nova nupta de iloribus, verbenis herbisque a se lectis sub amiculo ferebat.
; ponebantur ideo, quia huius generis arbor excisa non renascitur, sicut ex mortuo nihil 15 ,
1 et ob causam in tutela Ditis patris esse.putabatur.
iirilim.
4. aoQvaXrovt et
dorietios Gv. dorialotus et do
it. Cingilio boni rodil. Cf. Nopaulo inferas, . Cinxiae. Uberilv. in Mnsaeum p. i i 4 (268. ed.
Schroder. 1. 1. , sirul Muretns in
riyerium, idem monet Schraderus,
>a reddere: II uc Herculanei nodi
um est momentum. Quod antera
m est, quod Paulus cingulum pro
na multa pro neutris habuit. Cf.
ilaneum nodum maxime Orphici
im nuptiarum invexisse vidcnlur.
7, Hercules] vg. Lino. 11eramelis] . e . Gameliis , non Ga
ue literac usu v. annot. ad
Qu.X, 20. p. 181, 27. v. Orcum.
Epist. Qu. Ill, 20. p. 183. et de
). Camesnis vcl Commis et alia
virginibus] virgines corr. Lipsius
Certe Gameliae dcae, quae vir9. Cinxiae Iunonis] Quod Varro
dem provinciana Virginensi deae
lultiplicandorum facilitate , quant
et Orcllio annott. ad Arnobium

adv. gent. II, 67. p. 102.

11. Cumeram] rectins id vas nuptiale
supra p. 38. cumerus dicebatnr. Etiam Glossae Isidori, in quibus est:
Cumerus , urbanus , cumeram , quae in rustico usu erat , a cumero in
nuptiis usitato distinguere videntur.
11. 12. quod et camillum dieebant] res alias inaudita, cui tutius erit fidera denegare.
xa/ttXor]
boni codd. Li.vn. u/uXiov vg. Apparet, Verrium , nt Varro de L. L.
VII. . 34., nt Dionysius A. R. II, 22. fecit, S lh um Cadmilos
eive Casmilos, deorum magnorum ministros, cum Latina camillorum appellatione ad candem originem rettulissc. Cf. p. 34. T. camillus.
13.
Comptus] cf. p. 32. v. comptum. Non dubito , quin ctiam hace de
comptu ad caput illnd, quod dix!, de nuptiis pertineant. Nempc utien
tes peculiar! quodam more comptae viro tradebantur , tenis erinibus, ut
ipse Festus Qu. XV, 13. p. 145, 23. tradit, qui cum ornatum vetustissimuni (licit. Intelligendi sunt terni Uli in utroque humero cincinni,
quibus viri feminaeque in antiquis Graecae artis operibus, nec raro
ctiam in argenteis Homanarum gentium numis conspicui sunt. Verum
Martialis, . XII, 32, 4., iocus de rufae uxoris erinibus Septem ab
bac quaestione alienissimus est.
/ulv] vg. Lin, kosmin boni
codd. Asscntitur buic sententiac Doederlin. Synon. et Etym. III. p. 14.
VI. p. 72.
zooimi] vg. Lin. hosmios boni codd.
15. Co
rolla] Catullum LXII, 7. compart D*c.
16. Cupressi] Ne plura,
vide quae Servins cum interpretibus , qui cum eo coniuncti leguntur,
notavit ad Aen. III, 64. 680. 681. IV, 507. (hace Scal. ecbedis Daniclis, amici sui , affert) VI, 216. Rectissimo autem indicio Scaj.. hunc
morera niouui t apud Romanos novirium fuisse, ut ipsam cupressum arborein.

fi

in

64

PAULI DIAC. EXCERPTA. EX LIB. POMP. FESTI

Curiales fl amines ciiriarum sacerdotes.

(49) Cyparissae appcllantur acies quaedam igucac , quae noctli apparcrc soient ad similitudinem cuprcssi.
Coninqucre, depularc.
Carnificis loco habcbatiir is, qui sc vulncrassct , ut moreretur.
5 Capita d rum appellabantur fasciculi facti ex verbenis.
Consiptum clavis praelixum.
Comiscar m di va r um locus erat trans Tiberim cornieibus dicatus, quod in Iiinonis tutela esse putabaatur.
Coelestia augur i a vocant, qiium fulmint aut tonat.
Caduca auspicia dieunt, qiium aliquid in templo excidit, vcluli virga e manu.
[ -j. 10 Clivia auspicia dicebant, quae liquid fieri probibebant; omnia enim difficilia clivia vocabant, unde et clivi loca ardua.
Curiales en sa , in quilius mmolabatur Iunoni , quae curis appcllata est.
ii Ira ri ni a es, grave aee.
Ccntumviralia indicia, quae centumviri iudicabant.
i re inn 1 vi um ins praedtorum.
15 um bam Sabin! vocant earn, quam militares lecticam, unde videtur derivatum esse cubiculum.
Condiccrc est dicendo denuntiarc.
Comme ta u la virgae, qiias flamincs portant pergenies ad sacrlficium , ut a sc homines amo vean t.

1 . Curiales /lamines] non idem , puto , qui nu iones dicebantur.

: 2. Cyparissae] cf supra p. 39. v. cypaxissiac. De. hoc genere (lussarum
iteratarum dictum est in Praef. II, 2.
3. Coninquere] boni codd,
l.i.Mi. Coinqnire vg. Conquinire coni. Si: ,. et, quod sequitur , deputare mutt iu decubare, docta correction*:, sed plane supervacnea : quod
ipse postea intellexit in explicando inferiore loco p. 50. Verbi com
etiere, quod antiquius dicebatur coninquere (v. annot. ad p. 46. . coniTola), rara sunt exempta in anliquitatc. Ccrtissima sunt in tabulis fratrum Arvalium, XXXII, XXXV, XLI. LUCI COINQUENDI , et tab.
XLIII. deac COINQUEINDAE; deinde iu verbis Trebatii apud Scrv. in
Virgil. . XI, 316. p. 20. cd. Lion: hos lucos cadem caerimonia reque conquiri (coinquiri corr. Salmasius) haberique oportet. Ncc minus
certa coniectura id reddemui Paulo p. 50. : Coinquere coercer. Etiam
Cbarisii I. p. 62- P. opinio , quinquatrus dictas esse a quinquando , i
est lustrando , codem recte referri viiletur a Marinio {Atli de fratelli
Arvali T. I. p. 309.), qui post Salmasium Excrc. l'Un. p. 61. col.l.d.
optime de eius voc. restitutionc meruit. De aliis locis , quibus idem
verbum illatum est, nihil affirme. Origincm verbi Sen,, inferior! loco
optime expedivit; descendit non ab inquere, sed anquerc, i. . angusliorem reddere , quod fit succisa arborum prolixitatc.
4. Car
nificis] huius mors origincm prodit Cassius Ileinina apud Scrv. in Vir
gil. Aen. XII, 003. Haec ct plura observt Scal.
5. Capita deorum] res aliunde non cognita, nam stroppi, de quibus Fest us Qu. XIV,
17. p. 121, 1.2. , ila voeari non potcrunt.
0. Consiptum] cf. p. 47.

v. consiptum.
7. Corniscarum] tilnlus : deivas comiscas sacrum,
est apud Grutcrum p. 88, 14.
ocu] Incus corr. Dac, aine insta
caussa.
inj vg. om. codd. omnes.
8. aut] vg. om. boni codd.
9. Caduca auspicia] his silentium augrale turbabatur.
Cf. I'cstus
Qu. XV, 23. p. 155, 29. v. silentio surgcre, et Qu. XV, 25. p. 157, 21.
v. sinistrum, e lia m Qu. XV, 22. p. 154, 17. v. solida sella.
10.
Clivia] Cliva mus Ge. Cliviam avem ab Antistio Labeone prohibiloriam dici, teslatur Plin. N. II. X, 14, 17. . 37.
11. Curiales
mensae] ita Dionysius II, 50. (non 8.) de Tatio : in ii.ir.nuis re ruf,' xouiait "Hua TQanlZu l'&iTO KvQiriq liyo/iir/, u nui fit laut jfoyol/ attrrut.
Eae mensae plane diflerunt ab aris curiarum , quas Dionysius ioriut
xotruc Twv qiuannr appellat, II, 23. 65. 66.
12. Conlrarium]
oppositum in emendo, niijiionoy explicit Dac.
13. Ccntumviralia]
v. supra p. 42. v. ccntumviralia.
14. Circumluvium] Aliter Isidor.
Origg. XIV, 8, 42. : Circumluvium locus, quem aqua eircumtuit. Cicero
circumluvionem dicit.
15. Cumbam] boni codd. A. Ace. in mg.
Cubain vg. Etiam Glossarium ms. Cambcroncnsc , a Vossio de viliis
scrm. p. 419. (p. 411. ed. Elzevir.) laudatum, babet: cumba dicitur lectica,
a cubando.
militares lecticam] Dac. apte confert Varroncm de
L. L. V. . 166.
16. Condicere] cf. p. 31. v. condictum.
Hie
solcnnis est ct forensis verb! significatus. Idem p. 50. v. condictio obtervatur. Cf. lirisMiuius de V. S. p. 237. ed. Heinccc.
17. Commetacula] Linn, Gu. ct cdd. vett. Comino et acula M. Commotacula
A. Aug. in mg. Commcntaeula vg. Cf. p. 43. v. commetaculum.

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

(49)

LIBER .

GS

Casta mola genos sacrifica, qnod Vestales virgines faciebant.

u ligua vas vinaritim a Graeco dicta, quam illi dicunt xvXtxa.
in ta flaminica veste veala.
Captus locus dicitur ad sacrificandum legitime constitutus.
Cupralia* appellatur ager, qui vulgo ad caprac paludes dici solet.
Canifera nmlier appellatur, quae fert canna ni, d est qualum, quod est cistae genus.
Con ti gii u m frustum cam is cum scptem costis demptum.
Conauditum coauditum, eicut conangustatum * dicitur.
.
Censio aestimatio, unde censores.
Corda frumenta, quae sero maturescunt, nt fenum cordum.
'
Consenta sacra, quae ex multorum consensu sunt statuta.
Cu lina vocatur locus, in quo cpulae in funcrc combiiruiitiir.
Calpar vinuin novum, quod ex dolo demi tur sacrifica causa, antcquam gustctnr. Iovi cnim prius sua vina libaban t,
quae appcllabant Testa Yinalia.
Cicatricare cicatricem inducere.
Compescere lucum est lucum suis finibus cobibcre.
Commugcnto convocante.
Capitarium acs, quod capi potest.
Coinqucrc* coercer.

1. Casia mola] cf. Featns Qu. VIII, 21. p. 1C9, 13. . mola.

2.

Scal. , qui maxime apposite illoj iambi in Lucum , optimo-

Culigna] cf. p. 39. . culigna.

xvlixu] Tg.
kilika boni codd.
vlirrirr corr. Scal., et biuc certe debebat Vcrrius culignam deducere.

rum temporum poemate ,

3. Cineta] cf. p. 67. et 69. y. flammeo.

ialia Dapesqne duces srdidas.

Goth.

veste] "lege Vestae."

At nulla erat Vestae flaminica.

4. sacrificandum] vercor,

ne in Festo fiicrit : ad auspicandum ; nam templa et tabcrnacula capi

constat, non aras et aedes sacras.

Ac puto, quae Placdus p. 449. habet:

in Catalectis Virgilii (. H. Meyer. Anlhol-

Tet. Lat. Epigr. 105, 27.), affert :

in eulinam et ueta compi13. Calpar] . supra p. 36. .

calpar, et cf. Scal. in Coniect. in Varr. de L.L. 47, 13. p. 75. Glos
Baria Labb. : Calcar (Calpar corr. Scal.), &vaiai oi'ror. et:
alper , h &valn.

Placdus in Glosais p. 447. ed. Mai.:

capta tempestte , tempore capto, id ett sole consulto, ex codera Fest

vinum quod primum lei'atUr e dolio.

capitulo desunipta esse.

\ i ua lia.

5. Cupralia] scrips!, i)a ut quam mnimo

Calpar,

14. yinalia] intelliguntur

V. de bis Varro de L. L. VI. .16. 20.

Plin. N.

discederem a bonis codd., in quibus Cuprali est, ultima litera sequent!

H. XVIII, 29, 69. . 287. 289. et ipse Fettna Qu. XIII, 1. p. 73, 28.

A absumpta.

et Qn. XIII, 26. p. 98, 10. ,

Cuprilia edd. Tctt.

emprae paludes]

Caprilia vg.

Capralia Lin.

Ovid. F. II, 491., Tti ty * Plutarcb. in Roniulo 27.

Canifera] codd. mg. A. Ace.

Canephora yg.

iiyfifroy, si recte se habet.

conTOla , et p. 49. T. coninquere.

Herum de rusticis Vinalibus

Vinalia , quae Augusto mense celebrabantur ,

ad rindemiara auspican-

dain , illa aulem Vinalia , quae Aprili mense agebantur , ad novum vi

num gustandum instituta esse, sicut Pilboegia et Chocs Athcnicnsium.
Eandemque video esse sententiam Hartungi , de relig. Rom. T. II. p. 36.
15. Cicatricare] Glossar. Labb.: Cicatrise (scribe Cicatrico) , oinovXlte.
16. Compescere lueum] non prorsus idem puto esse, quod coercer sive

9. Censio] cf. p. 44. . censores.

ostendunt lexicographi.

quo loco

His scriptoribus inter se comparatis colligitnr, rustica

] xnrovr, toc. .Ta

tum Lins, e bonis codd., ut videtur, et edd. Tett.

. Cato de R. R. 5.

6.

Sed apparet, Graecum

dixisse videtur.

8. Conauditum] cf. supra p. 46. T.

conangustatum] Tg. coanqusta-

toc. in Latinum tronsformatura esse.

A. Ace.

ail

Caprae paludem dicit Lit. I, 16., Capream paludem

eonagulatum mg.
10. fenum eorrfum]

Cordos etiam dici agnos et homines sero natos,

11. Consenta sacra] non erant Consen

ti um deorum, nisi si Vcrrius errai i t.

12. Culina] docte de hac

coinquere.

17. Commugento] voc. alias inauditum.

18. Capi

tarium aes] quid fuerit, e Pauli verbis intelligi nequit.

19. Coin

quere'] Tel Coinquirc coni. Scal. et Salmasius Exerc. Plin. p. 61. col.
1. .

Comquere M.

Coninquere Go. (ut supra p. 49. scriptum est).

(50)
jq

15

66

(SO)

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

Capitalls 1 u u s , ubi , si quid violatiim est , caput violator^ expatur.

CLoacare inquinare. Unde et cloacae dictac.
V>

Gonregione regione.
Condictio in <licm certnm eius rei, qnae agitur, denuntiatio.
5 Cubans auspicatur, qui in lecto quaerit augurium.
Concio conventos, dicta quasi convocatio.
Cogitatio dicta vclut coagitatio , id est longa einsdem rei agitatio in eadem mora consilii explicandi.
Clam a clavibus dictum, quod bis, quae celare volumus, claudiuius.
Celia, quod ca celentur, quae volumus esse occulta.
10 Ciere nominare.
- > .

LIBER IV.
Da quam pro pnto ponimus, -ex Graeco deducitur, quod illi dicunt ..
Duplionem antiqui dicebant, quod nos duplum. Vcnit aulcm a Graeco mXovv(51) Duicensus dicebatur cum altero, id est cum filio census.
15 Du is duas babet significationes. Nam et pro lg ponebatur ct pro dedcris.
Duidens hostia bidens.
>^
Du ell um bellum, videlicet quod duabus partibus de victoria contendentibus dimicatur.
pertinaciter retinet bellum.
Conquirere vjj. Lind. Illud rccipere eo minus dubitnvi , quoi! ipsum
cocrcendi verbum de lacis conlucandis et arboribas cirenmcidendis ponitur. V. Cato.de R.R. 139. Ulpian. in Digest. XLIII, 27. (de arbor,

caed.) 1. . 7. 9.
1. Capitalis lucus] Nescio, an baec conjungenda sint cum iis, qnae
Festus Qn. XIII, 18. p. 90, 25. v. resecrare, et Qu. XIII, 2ft. p. 98, 27.
r. respici narr.it, valde memorabilia, sed crassa calgine involute.
lucus] locus M., et ita corr. Si vi.., non recle puto.
caput] capite
corr. Sc al., et ita habere dicit etiam priscas editones. At pr. et, quam
ipse contuli, Ioannis de Colonia lectioncm codd. servant. Non assentior.
2. Cloacare] Clocare corr. Salmasius in Exercit. Plin. p. 337. col. 2.
d. , et qui cius iudicium secta solct Da. : quod verbum cloearc pro
cluare, id est purgare, dictum esse volunt. Ac Plinius sane N. H. XV,
29, 30. . 119. et Servius in Virgil. . I, 720. p. 107. cd. Lion.
Cloacinam dicunt Venerem dictara, quia veteres cloare purgare dixcrunt.
Sed in Paulo lamen nihil contra libros movendum. Glossar. I, abb. s
Cloaco, ftoi.ivu). Cf. supra p. 4.2. v. cloacae.
3. Conregione]
verbis sollemnibus , quibus teinplum in Arce concipiebatur. V. Varro
de L. L. VII. . 8. Pauli interprctalio minime satisfacit.
4. Con
dictio] ct. p. 49. v. condicere.
5, Cubans auspicatur] cf. Festus
Qu. XV, 23. p. 155, 29. . silcntio surgere.
Nihil ad incubalionem.
6. Concio] cf. Varro de L. L.VI. .43. et Paulus upra p. 30. eodem v.

. -

Inde et perdu cilio, qui

convocarlo] quod ciere paulo inferius explicatur nominare.

7. coa
gitatio] vg. Linn, coagitio M. cogitio Gc. Ac fortasse praestat scribere : coagitio. Similiter de huius voc. origine statuit Varro de L. L.
VI. . 43.
8. Clam] meliora supra p. 36. v. callim.
9.
Celia] Lind., eine lectione varianli. taclla vg. , nam quod Likd. ibi
earn glossam oiiiilti refert, falLitur.
volumus esse] M., ut vg. est*
volumus Linn, e Gc.
12. ] vg. Lmo. doco Gv. doce M.
13. Duplionem . . .
duplum] ita in lege XII tabb., cuius verba Festus infra posuit, Qu. XVI,
28. p. 19C, 32.
Ji.-iAof ] M. , ut videtur , et Linn, diplun Gv.
tTiXov vg.
14. Duicensus] cf. quod sequitur . duis. Duicenso
contrarius esse videtur improlus , de quo Paulus p. 80. : antique voce,
censora. Glossar. Labb. : Duicensus , Jirap. tvxiooy noyiyfMft/ilro,.
, (f, corr. Scal., quod non satisfacit: probabilius Vulcanius <h/ox.
/9., i. e. in duodeeim labulis.
15. Duis] cf. voce, quae secuntur, duellum et duonum, in quibus omnibus primitiva quaedam diphlhongus DF natural! mutatione transiit in B.
1c] scrips!, dis codd.
(ut soient Graeca Latinis Uteris reddere), vg. Lino, bis A. Au, in mg.
pro dedcris] cf. annot. ad p. 23. v. addues. Glossar. Labb. : Duint,
aZiY, atatootr.
10. Duidens] cf. p. 28. . bidentes.
17.
Duellum] cf. Varro de L. L. VII, 49. In Glossar. Labb. est Duellium
rvavrit, Duello (tzo/, Duellona 7io?.i/uxi/, Duellum niktuot; qxaXoe

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER IV.

67

iietudinem a Graecis traxisse \ demur, qui sic cnunciant vop tfeviotv exooiv, et vos

\m
lia tur , qui none dominus.
m eignificat dumosum locum. Antiqui enim interserebant S litteram, et dicebant cosmitCasmenae pro Camenae.
;
iceta appellabant, quae nos dnmeta.
10
weo&at, quod est viderc. Clarissimam enim dcuntur babere oculorum aciem- qua ex
aurs custodiae causa finxcrunt antiqui. Idcoquc Acsculapio attribuuntur, quod vigilaullsuac res. niedicinae maxime necessaria est. .
.
/
bus sacrficiis precibusque : populo Romano Q uiritib usijuc, quod est Curcnsbus, 15
potentissima fuit.

' nXffio, etiam Delliones Sijiuq-

dominus] codd., nisi quod M. roc. on.

xu&oaia>Toi) Tvitavrot al riinniiiio

iallien. 14. p. 229. et Triginta tyr.
Isidori: duellio rebellis.
per-

glossa apud Labb. : Dubinus , diacre;.

dubius tort. Scat,., qui nititnr

Barthius utitur, in Adversar. XL, 17.

iefenditor et is verbis , quae ad

tanquam adiective positum.

ire posita sunt, et Glossis ad v.

venit, qui p. 452. apud Malum baec habet i Dusmum , incultum, dumo

ar. Labb. : Perduellio , ^,

sum vel saualidum.

itusmoso vg. Lina.

Illud servavi,

Neque aliud Placidus in Festo integTO in-

interserebant S litteram] non interserebant,

sed S, quod in primitiva Latinac linguae forma saepe ante liquidas ponebatur, elegantiori consuetudine expulsum est.

Ita remue fuit resmus

(ionfi'i:, trir esmos in Col. Dnilia) , omen asmen (Varro de L. L.

apud Varron. de L. L. VII. .26.

VI. . 76.), semen seamen (a serendo) , carmen casmen (unde Cas-

2. Duplabis] in boc toc. antiqua

menac), cena cesna (y. Festus Qu. X, 21. p. 182, 14. cf. Qu. XV, 14.

Glossar. Labb.: Uuplavit, fol

ia e Linn, notatione colligitur, et
il, nisi Latinos additur, structura

p. 146, 14.), penna pesna (Fcstns p. 182, 14.), eanns casnns (unde

et v (fi'ovro nxooiy] Linn.

tere cil i m fuisse s mi Itere, ut multa voce. Latina (velut mors, minis,

d., ubi d ex nota toc. dtmoiv et

nato , nix , minis , lubricus , limus) a sibilante litera cum liquida con-

xoair et hoiixoatr mg. A. Auc.

iuncta incepisse , aliarum linguarum oomparatione ostenditur.

apparet ex iis locis, quos v. duorceri annot. p. 675.),

duodevice-

casnar, y. p. 36.), pono posno (i. e. pos -no, unde posui, ut a cer-no
crevi), viden vi de s ne.
. 8.9. eosmittere] bine apparet, verbum mit-

dumicet] voc. a Festo Verriove fictum.

domus boni codd.

'f lier. 457. cf. Hor.it. Senn. I, 3, 26.

erit necesse est.

apo tu derkeste boni codd.

:s codd. vg.

Cf. Gell. V, -4.

De M. non constat.

7. DubeHus] Dubienus coni. Scal.

10.

11. iofuxi] vg. Lin.

12. Itrecones] idem etymon significat Nicandcr

lictum cxistiniasse, quod cum fieri

tu oitxtiu vg.

.i oxwfra,] Lino.
15. Quiritibusque]

rectius alii Quiritibus, nam antiqua consuetndine Latinae linguae copula

non opus est.

Curensibus] cf. supra p. 37. v. caris.

I*

Itaque nibil no-

8. Dusmo] boni libri, et deteriores quidam, velut is, quo

duellis vg. , quod corrector esse

JPufiuiuv ovUvofiivot, t

! i

Ipse taen sibi opponit alteram

glossam, quae extat apud eundem : liubius , inni r<.

Yandum.

f
4.

68

(52)
5

10

15

PAULI DUC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(SI)

Dali snpinnm ait esse Aurelias, Aelius stultum. Oscorum qnoque lingua significat insanum. San Ira vero dici
putat pennt , quem Gracci eiXaiov, id est, propter cuius fatultatcm quis misercri debeat.
Daps a pud antiques dicebatur res divina, quae fiebat ant hiberna senienti, aut verna. Quod vocabulum ex Graeco
deducitur, apud quos id genus epularuiu dicilur. Itaque et dapatice se acceptes dicebant antiqui , signilicantes magnifie, et dapaticum* negotium amplum ac magnilicum.
Daedalam a va rie ta te rerun artificiorumqiic dictam esse pud Lucre tium terram , apnd Ennium Minervam, apud
Virgilium Circcn , facile est ntellcgcrc, quum Graecc dutdlXnv sigiiificct variare.
Dam i um sacrificium, quod ficbat in operto in honorem Bonae Deac , dictum a contra rie la te, quod minime esset /t070V, id est publicum. Dea quoque ipsa Dam i a et saccrdos eius da air i x appellabatur.
Dacriiuas pro lacrimas Livius saepe posuit, nimirum quod Graeci appellant 'xQva} item dautia, quae lautia dicimus, et dantur legatis hospitii gratia.
Dan un t dant.
D a s i dari.
Danistae fen era lorcs .
Dagnadcs sunt avium genus, quas Acgyplii inter potandnm cum coronis devincire soliti sunt, quae vellicando morsicandoque et canturiendo assidue non patiuntur dormir potantes.
1. Dalivum] M. nt in ed. ret. et Tg. Dalivinm Luid, e cett. codd.,
nt videtur. Glossar. Labb. Daunum, Soo*a , et : Davus, Sfowv, &foc. Utrobique Scal. Dalivum reposuit.
Hesycbius: JaXie, /<wo.
2. putat] putant Go. et alii deteriores libri, quod Lin, observt a li
braries prorectum esse, qui sibi persuasissent Dalivum dici Santram.
tilutor] vg. Lud. dileon boni codd.
3. Daps] buiusmodi daps
quomodo fieri oporteat, docet Cato de R. R. 132.: idemque 50 et
131. dapem pro bubus piro florente ante vernam arationcm fieri ostendit.
sementi] M. sement Go. Tg. Lmn.
4. dapatice] codd. Lisd.
daptice vg. Hoc sive simile toc. fortasse inest in illo adpatula, quod e
Saliari carmine afiertur a Varrone de L. L. VII. . 26. V. Scajl. Coniect. in Varron. Append, ad 70, 20. p. 189. Cf. Nonius p. 461, 8. .
dapee.
5. dapaticum] Luid, dapaticis boni codd. dapticum Tg.
6. Lucretium] I, 7.
Ennium] Annal. I, 22. apud Merulam.
7.
Firgilium] Acn. VII, 282.
Circcn] cratem favorum uterque codex,
quos Barlliius commmort, Adrers. XL, 16., quod intrusum est a librario, qui Virgilii Georg. IV, 179, non Aen. VII, 282., legerat.
intellegerc] M. intelligere cett.
] Tg. Luid, dedalin boni
codd.
signified] vg. Liad, significant boni codd., sed Graeci tantum in deterioribus est.
8. Damium] Glossar. Labb. : Damium,
Ouaiai vnai&eior ytrftiyot (vnuiO-iot yty/in/ai). Hesychio teste Jafina
to\rtij Taurriret. Acginetarum Damia cum Auxcsia in cundem censnm vocanda sit, bic non quaeram. Glossae Placidi p. 451.
apnd .Malum : Damium, sacrificium quod in operto fit, quod bonae deae
mulleres faciunt.
Bonae deae] M. ut Tg. Deae Bonae celt. codd.
nt videtur, Lud. Illud certc consuetudini loquendi unice convenit.

dictum a conlr.] probabilius existimat Scal. , quod pro populo fiebat.

V. etiam Cic. de barusp. resp. 17, 37.
auaiop] coni. Lin. in
annot. damosion Gu. domosion M. dij/ioiov Tg.
9. Damia]
damia Lino, una Tg. et boni codd., ut videtur.
damialrix] boni
codd. mg. A. Ace. Lind, afiiac Tg.
10. nva] Tg. Lino, daeri*
boni codd.: nam apud Lino. Gu. i. priore loco in Gu. . mutandum
esse videtur. Placidus in Glossis p. 452. : Dracumis (scr. Dacrumis),
laerimis.
lautia] cf. imprimis Plutarch. Qu. Rom. 43. Alia eiusdem permutationis cxempla ex Varrone de R. R. III, 9, 19., collate de
L. L. VII. . 87., et ex Mario Victor, p. 2470 P. , plurima ex unguis
comparatis trahi possunt. In . lacruma, loir, lingua, olere, mpclimenta, delicata (v. Paulus p. 53 et 55.), Ulixei, Mlica D in L , in
meditar!, kadamitatem, Capitodium, adauda, ut videtur, L in D transiit.
Apud Graccos non tanta erat earum litcrarum admitas : ylitixaio/y, quod
pro JivxuXio dictum fuisse Etymol. M. refert, ex Epirotica dialecto
duetum esse puto , quae Siculac cognata erat.
12. Danunt] disertius de voc. Nonius p. 97, 14. Quod in Glossar. Labb. est : Dianunt,
dimaiv , esse debebat : Danunt, dtuatr; sic corr. Vulcanius. Plura
eius paragogae cxempla Paulus p. 60. v. explenunt, et Festus Qu. IX,
12. p. 12, 24. v. nequinont, et XI, 5. p. 37,22. . prodinunt. Respon
de! Graeco Ti&iouyrt, undo ti&u factum est.
13. Dasi] cf. annot.
ad p. 13. . arbosem.
15. Dagnades] Dacnades corr. Scal., a
morsicando. Et Hcsychins, comparatus a Turnebo Advere. XXVIII, 19. :
ouxyi, iido Soviov. Sed fieri poterat, ut consuetudine loquendi CN abiret in riV, ut in Gnossus et Gnidus et Progne et *.
co
ronis devincire] e. e. divinare cod. Bartbii , quo permotus bic quas in

)E SIG14IFICATI014E VERBORUM. LIBER IV.

69

Dauno, lllyricac gentis claro Tiro, qui earn, propter domestican) eeditioncm excedcns r>m ** *
corporis devexa sit deorsum.
illi vocant dwQov.
quod his vie tores in hulls donaban tur , quae postea magnificcntiae causa institutae sunt 5
pitibus, quali amplitudine Hunt , quum Lares ornantur.
ceo esse. Nam iovai dicitur apud cos dare.
icatus, quia invadentibus Gallis Senonibus Urbem sacra in codem loco doliolis reposita
codem loco ne despucre alicui licebat.
i malis utimur, apud antiques autcm ctiam in bonis rebus utebatur. Unde adlmc dicimus 10
urn quia solebat dici ct bonus.
(53)
quid ex lege vetere, quo minus fiat, sancitur lege nova.
Iirasin, Tolentcs significare malum diem.
itur pro disccdere.

Derogare ergo detrabcre est.

15

t antiqui, cui Stipendium ignominiae causa non erat datum, quod aes diruebalur in fiscum,

ml, quod omnes cctt. libri tucn-

Lind., qui passivum in Grammaticis frequens esse observt.

inexas capiti imponcrc.

16.

doli significatu l'lpianus in Digest. IV, 3 (de dolo malo), 1. . 3., ut

Kadern de

od verbo aptissimo temer sub-

Goth, observavit.
12. Dirus] Glossaria Labb., ubi dirus explicant
Oto/horo et , boc Verrii verbiloquium expressissc non dixcrim.

6. Antonin. Lib. 31. Servias in

Servias in Virgil. Aen. Ill, 235.: Sabini et Umbri, quae nos mala,

t. Aid. vg.

dira appellant.

s/pulia Lins, minus

13. Derogare] cf. Paulus p. 11. v. abrogare, et

ilicac] Scal. compart donaticas

p. 61. v. cxrogare.

Qu. X, 17. p. 180, 30. . optio-

rodd. interpolatis, ut illo apud Bartb. Advcrs. XL, 16.

illae atblctarum.
6. 44x1m
matures quam virorum , Scal.

r'uiui locutionem eiusmodi interpretan voluisse, qualis ex Varrone afl'cr-

it.
7. Dotem] cf. Varro
, et //< (cribe , ut

sanitatem.

eckbium, Corp. Inscr. I. p. 805.),

V. p. 706. d. et Crit. Arnob. Ill, 14. T. VI. p. 160, b., et sic in Plaut

vg.

didoiic boni codd.

Liv. V, 40.

8.

Corrige Placidum

14. Dierectum] Diem rectum non est nisi in

Apparet, Vcr-

tur a Nonio p. 49, 26. : pipage in diercclum a domo nostra islam inAlii dierectum rectius crucem interpretati sunt.

15.

Dirigere] Diribere corr. Meursius Exercit. crit. II, IV, 15. in Opp. T.

Curcul. III. v. 54. legit, non apta mutatione.

codd.

discedere vg. Lind,

diseidere] boni

discindere corr. Scal.,

qui vidit versum

prope cloacam maximum,

edam Romani loco occulta de-

in Curculione III, . 54. intelligi , ubi dissicit legi solet.

). ne despuere] ne despuere quit edd. veil, habent, Lind, recte

nius p. 290, 5.

.npiim p. 129.

10. corn-

legatur iubet Lind. , recte fortasse , cum minus credibile sit ,

praeter

id accusativus cum verbo utor

verba runcare et runcinarc fuisse etiam tcrtium aliquod runcirc.

17.

Latini sermonis aequc ac prima

utebantur vg.

Illud rcstituit

Diseidere e

codd. restituendum esse monuerunt Meursius 1. 1. Dac. Lind.

16. Derunciunt] boni codd.

Dirunciant vel diruncinant coni. Dac.

Cf. No

Dirunciunt vg. Lind.

Deruncinant in Comment, ut

Dirutum aere] cf. Nonius p. 532,4. . aere diruli, et Fcstus Qu. XIII, 21.
p. 93, 21. v. rcsignatum aes.

(S3)

PAUU DUC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

70

Dclicata diccbant dus consecrate, quae nunc dedcala. Unde adluic manct delicatus, quasi lusui dicatus. Dedi
care aiitcm proprio est dicendo deferre.
Depuvere caedcre. Lucilius: "Palmisque misellam Dcpuvit mc", id est verberavit me, quod ipsum ex Graeco no
tov naietv.
5 D edita intelligitur valdc data.
Depcrire significat valdc perire.
fet Graeci appellant pelles nuticas, quas nos vocainiis scgestria.
De in uni, quod significat post, apud Liviiuu demus legitur. Alii dcnium pro dumtaxat posuerunt.
Denicales fcriae colebantur, quum hominis mortui cansa familia piirgabatur. Graeci eniiu viv.vv mortnum dicunt.
10 Deminutus capite appellabatur, qui civitate mutatus est; et ex alia familia in aliam adoptatus ; ct qui liber altcri
manciple datus est; et qui in bostium potcstatem venil ; et cui aqua ignique intcrdictum est.
Dividicula antiqui diccbant, quae nunc sunt castelia, ex quibus a rivo commuai aquam quisque in suuin fnu
dum durit.
(54) Defrui diccbant antiqui, utdcamarc, deperire, significantes, omnem fructum pcrcipere.
15Dividiam discordiam.
1. Dclicata] cf. an no t. ad p. 52. . dacrimas.
lusui] usui Go.
luxui Aid. Sed nihil in hoc inepto etymologic lusa mutandum est-

nXolov.

1. 2. Dedicare] "Cf. Non. p. 280. , ubi pro dedicare baud dubie legcn-

T. II. p. 258.

dum delicare, quod ipsum apud Paullum nostrum rcstituendom.

emendatae lectionis : quo nomine infra in privatis feriis recensentur a

etiam Nonium in Dclica p. 98. et p. 277.

Cf.

Addc quae dixi ad Plauti

Ampbitr. II, 2, 38. et ad Milit. Ill, 2, 31." I !.. Li.

De Nonio dubito,

8. pro dumtaxaf] Vcrrius primus buius consnetudinis testif

est; nam alioquin inferiori aetati tribuitur.

V. Hand, in Tursellino

9. Denicales] Dcnecales A. Aue. in mg., cum signo

Keslo Qu. XII, 12. p. 52,27.

vUvr] Tg. Li,

Deminutus] Tg. Lim>. e bonis eodd.

uekin M. Go.

Diminutas ed. Tct. Aid.

10.
appel

qnoniam etiam vulgaris verbi dedicare forma ex antiquioribus scriplori-

labatur] appellatur M. ed. vel.

bu, Telut Lucretio, plane elnninari ncquit.

benduni multatus est" Lino., non reetc ; nam civitate apud Romanos nemo

In Paulo autem Dedicare

propter Tcriloquium adicctum mutari non potest.

Partcula autem mon

eivitate mutalus est] "Fortasse srei-

atrat, bacc luperioribus, ad expediendam vcrbi originem, siihiuncta fuisse:

multabatur; mutari autciu civitate (ila Latine dicitur, . Cic. pro Balbo
13, 31 sqq.), salis constat, neminem poiuisse sine media capitis, deminu-

quaproptcr Lino, ca non recle disiunxisse puto.

tionc. Medium cnim capitis deminutionem patitnr, qui sola civitate amissa

Glossae Placidi p. 451. i

Deligare (scribe Delicare) dferre, quod et dedicare diccbant, pro com-

libcrtatem servat (. L'lpiani fragm. 11, 12.

mercio (i. e. perrautatione) litlerarum.

3. Depuvere] Depuvire

autcni eivitate mulahatur, is non poterat non amittcre Romanam , cum

At poterat etiam huns vcrbi , ut sexcentorum , antiquior

duarum civitatium civis esse iure civili nemo posset (Cic. pro Balbo 11,
2S.). I)e reliquis moneo , capitis deminutionis species a Paulo parum

corr. Si t.

forma esse tertiae coniugalionis : puvio (pavio), puri, purere.

lus p. 113. . obpuviat.
Depuvit] M. edd. Tctt. Tg.

Cf. Pau

Lucilius] apud Dousam in inc. 88. p. 11.

Depuviit Gu. Limd.

IUud praetuli propter

Gaii Instit. I, 101.);

discerni, et excmpla sine certo ordinc ct temer cnarrari.

testaient] Linn, e bonis codd.

polcslate dclerior cod. , at Tg.

qui

11. po
12.

infinitirum depuvere et statui, bexametrum priorcm in . misellam

castilla] . imprimis VitruT. VIH, 7. IX, 0. X, 12.

cxirc.

Xoc, ovopta tirai gjiaovioc al ainarrot nal fifoiZorroc vttQ.

codd.

3. 4. euro naiitr] Lisd.

est sai Tg.

apo tu patin (nein Gu.) boni

5. Dedita] cf. p. 54. . devitare, p. 55. .

despretus, p. 56. . deorata et deactio , p. 57. . decnltarunt, et quod

ftatim sequilur deperire.

7. .-V.n] scripsi; id sihi volunt boni

codd., Go. ! in quo est Derrhis , et M.,

qui babet Dcrkis.

Tg.

14. Defrui] cf. p. 56. . deactio.

Hesychius : Kt'inii).-

15. Dividiam] cf. Varro de L.

L. VII. . 00. Nonius p. 101, 19. . divida (ser. dWidiae) et 96, 22.
T. divida. Glossar. Labb.: Divida, t/tattt, et: Dividua, ina/IHj , quod
adicctivum esse puto cognatum cum illo substantivo divida.

Caetcrum,

. Lina.

In navium armamentil (it4; censentur a Polluce I,

cum ipsa Plant aliorumque poetarum , quos grammatici laudant , verba

9, 120.

scgestria] cf. Varro de L. L. V. . 166. Glossar. Labb. :

attente consideramus, intclligimus dividiam dictum esse pro tacdio et

Segestrum, oriyuainor , tqJcuov (yttfsov coni.

o t m/ion Casaub. in Sucton. Aug. 83. i

Sc al. in Festnm,

neutrum aalisfacit) , KtOiua

aegritudine mentis,

dividias de dissensione.

Nam quae l'ulgenlius,

qui dicitur, p. 564. . dividias Propcrtio affert, fidem babent plane nullam-


)E SIG14IFICATI014E YERBORUM.

LIBER IV.

71

rersus.
t, ut princeps, qui prmum coepit.
sit, vel quia omnia commoda hominibns dat; sire a Graeco og, quod significat metum,
sit. Sed inagis constat, id vocabulum ex Graeco esse dictum, aspirationc dempta, qui .'**.^
aens erat.
, 5
labant, ut a deo ortum et diurnum sub coelo lumen, 710 zov Jig. Undc adhuc sub
non fit sub tecto, ct interdin, cui contrarium est noctu.

it

diccbant.
tur et tricenariae, quibus sacra adituris decern continu is diebas, vel triginta certis 10
m erat.
. .
repra iam vita, ut crepusculum exlrcnium diei tempus. Sive decrepitus dictas, quia
noverc se, nec nlliiin facerc potest crepitiim.
, qui fit ab ortu solis ad occasum ; alter ex transverso appellatur cardo,
decumani fluetns, quia sunt magna. Nam et ovum decimum mains nascitur, et 15
mus dicitur.
taris aniniadvcrsiouis, castigatione maior, ignominia minor.
suis offerebant.
dnis cquitibns praesunt.
omnes perfectiones antiqui politlones appellabant.
20

qui probibitus sit pubes fieri.

m.
coepit] Lin, et omnes,
toc] cf. Lucret. de R. N. V, 1160.
aeco &io Tg.
6. i'iim] cf.
. sub diu] boni codd. Luid, sub
lud apud Plantum legitur in Mofit Tg. Lia, e Gc. et als dete;orr. Dac. (lorn. , certc mini
ollato Nonio p. 98, 19. et Glossar.
itiqui dicebant] dicebant antiqui
cf. Festus Qu. XII, 21. p. 61, 4.
lue. et cod. Berolinensis, uterque
ebus cett.
12. Decrepitus]
sar. Labb. : Decrepitus , vxiqyq'Toc, inmrevxcit. Placidi Glossae
iie avulsi sunt, sed qui iam cre.
crpera] cf. Paulus p. 40.
lOni codd. Lino. Decumanus Tg.
. Plia. N. H. XVII, 22, 35. . 169.

XVIII, 34, 77. . 331. PalladinsIII, 9. 18. Ilyginns ap. Goesium A.

F. 11. p. 150. Siculus Flaccus apud eundem p. 15.
15. Decumana]
cf. Paulus p. 4. . Albesia. Placidi Glossae p. 452. : Decumanae, mnximae , a flucht dcimo.
15. 16. fluetus deeimus] ila Ovidius M.
XI, 530. Trist. I, 2, 50. et alii poetae.
17. Deprensa] poena puto
}ji uvToyoiQt deprchensorum. Dpensa coni. Goth. , sine iusta caussa.
Philoxeni glossam: Depensi i'.i otnrlatae , ab bao re aliennm arbitrer.
18. dus suis] uni Herouli id factum esse, obiicit Paulo Sen.. Sed ille
veteres, non antiques tantum Romanos posuit.
19. min'imct] cf.
Varro de L. L. V. . 91.
20. Depolitum] nisi fallor de perfecta
agri cultura dictum est. Cf. Varro apud Nonium p. 66, 29. et Lex. rusticum . poli lio et politor.
21. Degunere] apparet . gustus
partieipium esse antiquioris ci no. Frustra A. Aug. in mg. coni.
degumare , et Scai.. in Coniect. in Varr. de L. L. p. 80, 25. (p. 151.)
degumiare, quod si fuisset verbum, non degustare, sed devorare signifi
care debebat. Glossar. Labb. : Degunere , noyevouo&ai xa ovyrtaoai
(pvyyivoui).
22. Decures] cadem i le ruin leguntnr p. 57. (. .
II, 2.). Cf. etiam p. 38. . centurionus.
23. Depubem] cf. p. 28.

\\\-

72

PAULI DUC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

De tes togac detritae.

(55) Dictynna Diana, quam esse lunam putabant, dicta, quod fulgore suo noctu omnia ostendat.
Deblaterare est stulte loqui. Nam Gracci Xaxag stultos appellant.
D cacare vocabatur, quae nunc Puteoli, quod ca civitas quondam iustissime regebatur.
5 /ljfiot apud Atticos sunt, ut apud nos pagi.
Dice pro dicam antiqui posuerc.
Dec er m i a dicuntur, quae decerpuntur purgandi causa.
- Diser tiones divisiones patriinoniornm inter consortes.
Dispensa tores dicti, qui acs pensantes expendebant, non adnumcrabant, Ilinc deducuntur expensa sire dispen10
sata vcl compensata. Item compendium, dispendium, assipondium, dupondium.
Dispescere est proprio pecus a pastione deduccre, ut compesecre una pascere et in uno loco continerc.
Despretus valde spretus.
Desivarc desinere.
Diss le us porcus d'ici tur, quum in ccrvicc setas dividit.
15 Disert s a disserendo dictus.
Dignorant, signa impoiiunt, ut fieri solet in pecorihus.
Disertim pro diserte dixerunt antiqui.
Dis ti s u ni et pertisum dicebant, quod nunc distaesum et pertaesum.

. bisela et p. 55. . dissulcus. Glossae Isidori: Dcpubis, porcus suyens

y .... a setii. Portasse fuit: t/ui nondum bisetus, dictus a setis.
1. Decotes] "L.m. addit: Decotes, Decuriones." Us. Sed nullus ex
lia, ijiios Litio, contulit. Decutes, quasi sine cute, alios scripgisse refert
Gotu. Ita Lipsius Elect. I. in Opp. T. I. p. 259.
2. suo] d. yet.
Aid., ut Tg. Lind, om. , causea non addita.
ostendat] niinirum a
Yerbo dttxvirai: aliter mytliographi Graeci.
3. Deblaterare] Deblacterare cd. vet. vg., quod Liid. non annolavit. Cf. p. 28. v. Matero. Nonius
p. 90, 9. . deblaterare.
lcixat] vg. Lind, blacas boni codd.
4. Dicaearchia] Lino., ut mg. A. Aoc. Dieearchia vg. Cf. Paulus p. 91 .
v. minorem Dcluiu.
5. AT^ioi] A. Aue. in mg. Lind. Demoe codd.
ut vg.
. dicam] Gd. deteriores codd. A. Aue. in mg. die M. , ut
Tg. Illud iure practulit Lind. , sed non iuslnm ob caussam.
"Vult
enim, opiner", ait, "hoc dicere Fcstus , Dieis Tocabulo veteres usos
fuisse pro Dira i. e. ixtj." At comparatis iis, quae in annot. ad p. 22.
. alliage apposui, liquet, dice, abieclo M a terminatione verbi dicem,
pro dicam a Catone aliisve vetustis scriptoribus usurpatum esse : id
quod Scal. iam viderai, in eo tantum falsos ille , quod dicem ut lcgeretur postulabat. Recte etiam Placidus p. 452. : Dice, dicam.
7.
Dceermma] a carpen. lu, ut omentum ab apiendo, omentum ab opinio,
gluma a glubendo, glomus a globo.
8. Disertiones] vg. , ut Aid.
Desertionts Lim., e bonis codd. ut videtur. Sed illud propter gensum

Tcrbi praetuli. Turnebus in Advere. Ill, 11. et Uas. legcndum.censent

Disortiones, et Scal. confer e Gloss. Labb. : Dissortes, utxlqoa&fntf,
et Dissortium, /, iaruat. Idem tamen illam voc. form m ita
tuetur, ut E pro arebaistice dictum sit, ut in toc. Apello pro Apollo.
Mihi autem E eadem plcnioris localis infraetione ortuni videtur, quae
obtinuit in voce, temper! et tempestas a tempore.
9. Dispensatores]
cf. de ea re Yarro de L. L. V. . 183. Plin. N. H. XXXIII, 3, 13.
. 42. 43. Gaius Instit. I. . 122. lsidor. Origg. XVI, 25, 3. Paulus
p. 116. . pender poenas.
o/ut] quia ed. Tet.
11. Dispescere]
cf. p. 31. . compescere.
12. Despretus] cf. p. 53. . dedita.
13.
Desivare] Desinare mg. . . et cod. Bcrolinensis , quod e coniectura
mutatum esse apparet. Ita etiam Gifanius in ind. Lucrctii v. lavere.
A desinendo ortuni est adiectivum nomen desivus , ut oblivio ab oblinendo; hinc dcsWare. Quae in Gloss. Labb. sunt : Desinator (scr. Desivatus) , uoTjihjToc , et Diesuatur (Desivatur corr. Scal.) , oi/&tlTat (ser.
oi/ o7]&tiiui) : inde coniiccrc licet , Desivare dictum maxime esse de
soeiis a societate deficientibui.
14. Dissuleus] cf. p. 28. . biseta.
Quod est in Gloss. Labb.: Disulcis , xvVS talrq., dutvAuS, Scal. (
Paulo optime corr. : oo Ji/atTiy.
16. Dignorant] gnorus i. q.
yvot/ioc. Glossar. Labb.: Dignorat, avuirtvaati, et: Dicoral (qood Scal.
emendat: Dicnorat), aiuyivoxH.
17. Disertim] plura de hoc TOC
Nonius p. 509, 22. . diserte.
18. Distisum] cf. Festue Qu. XI, 2.
p. 34, 4. . pertisum.

(35)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER IV.

73

Del n bru ni dcebant fustem dclibratum , lioc est decorticatum , quem veneraban tur pro .
Delicia est tignuni, quod a culmine ad tegulas angulares iufimas versus lastigatuin coDocatar; unde tectum deliciatum et tegulae deliciares.
De gre antiqui posuerunt pro exspeetare.
Deteriae porcae, id est macilentae.
/
Del i bare aquam su Ico derivare.
'
Dclicare ponchan t pro dedicare.
Del qui uni solis a delinquendo dictum, quod dclnquat in cursa sno.
Delinquerc est praetermittere , quod non oportet practeriri ; bine de li quia et delicta.
Del i q u um apud Plantum sgniGcat minus.
Detudes esse detunsos *, deminutos.
Delaniare est discindere et quasi lanam trabere, untie lacinia et la ni us dicitur, qui pecus discindit.
Delapidata lapide strata.
Dextans dicitur, quia assi deest sextans, queniadmodum duodeviginti et deunx.
D 1 u i t solvit , a Graeco dtaXveiv.
Dilectus militum, et is, qui signiGcatur amatas , a legende dicti sunt.
1. Delubrum] conspirt cum nostro Masuriui Sabinus apud Senium
in Virgil. Aen. II, 225. cf. IV, 56.: adversatur Picado - Asconius in diTaationem .3.: Sunt ri um, qui delubra ligna delbrala, id est decor tica la , pro imulacrs deorum more velcrum posita exittimen t , sed
male. Saltern non minus docte, quam quae alii etymologi in .
explicando luscrunt.
V. etiam Fronto de differ, voce. p. 471. ed.
Franco!'.
2. Delicia] Non aliae eue videntur dcliquiae apud Yitruvium VI, 3., ut colliciae etiam coliiquiae dienntur. Quanquam ulriusque voc. , non aflirmaverim , originem esse candem : nam deliciae , at
aquaeliciam (. Paulas p. 3.), ut dices et inlices (v. p. 84.) ab antique
verbo lacio (v. p. 23. v. allicit), dcliquiae autem a liquando descendunt.
Verumtamen , cum forte horuni verborum significatus in cadem re congrueret , atque syllabae et et qui, quod in multis voce, permutabanlur
(. annott. ad p. 9. v. acupedius, ct p. 9. . aquipenser) , nullum facer
possent discrimen : factum est, ut ii vocabulorum rivi e divertis fontibua
orti in unum quasi alveum conflurent.
fus ti i a tum] boni codd. Tg.
Lino, fastigium deteriores duo codd. et mg. A. Aug. versus fastigatum
ita interpreter, ut idem sit quod versus declivitatem tecti.
3. tegulae
deliciares'] quae sunt supra tegulas colliciarcs {xnjautae. Xtorto*ia>lov<
dicebant Attici), quas Cato de It. lt. 14. memora t.
i. Degere]
Dir. iiiavult legere degerere (ut cod. C. Bartbii habet, Advera. XL, 17.),
aine insta causea , nam ut desidcre otiosam sessioncm , ta de - agere
actionem sine fine continuatam significare poterat.
exspeetare] expeetere coni. Lipsius in Epist. Qu. Ill, 20. p. 183. et in Elect. II, 21.
p. 336. , collate Nonio . degere (p. 278.). At quanquam degere est
etiam detranere , non video quomodo rarissime ilio verbo expectere ex

plican possit.
6. Delibare] boni codd. Lina. Delibrare Tg. Hoe
> libramento aquaruin, de quo multa Vilruvius, ducitur : illud a Graeco
if i',7* derivatur. Dacerio unice placet , quod in Mss. , nescio qnibus,
esse dicit, Delirare : sed buius vcrbi alius est significatus. Delimare,
i. e. in liinum seu obliquum duccrc , coni. Bartb. Advers. XL, 16.
7. Delicare] cf. p. 53. v. delicata.
8. Deliquium] V. Gellius Annal,
apud Serv. in Virgil. Aen. IV, 390. Glossar. Labb. ; Deliquium, txiuy/tc
Tjliov.
9. Delinquere] cf. Servios I. 1.
deliquio] delinqui
Go., sed neqne hoc , eque delinqui nomen apud Gellium Annal. 1. 1.,
me iudice, defendi potest. Quod e Glossis Labb. excitatur a Goth.:
Deliquiunt, jioTiyxono , uMvatr, ductum est ab alia plane origine, non
a linquendo (**>), sed a liquido sive liquore (Xinu). Glossar. Labb. :
Delicuum, , quod puto fuisse Deliquium.
10. Deliquum]
v. Plant, in Casina II, 2, 33. Scal. postulat, at quatuor syllabis scribatur Delicuum. At deliquum sive deliquom non minus sanum est.
11. Detudes] Glossar. Labb.: Detudes, uun&hxii, quod ut&( fuisse
coni. Vulcanius.
delunsos] vg. Lino, detonsos boni codd. edd. vett.
Cf. lect. var. ad v. defrensam, paulo inferas.
12. Delaniare] Libo.,
e bonis codd. , ut videtur. Difamare vg.
discindere] decedere M.
Fortasse descinderc scriptum fuit.
lacinia] laniena mg. A. Aug. :
male.
discindit] vg. Lib, discedit M. discidit Go.
13.
Delapidata] Glossar. Labb.: Delapidata, Ui<nquxa.
14. Dextans]
cf. Varro de L. L. V. . 172. et Paulus p. 27. v. bessern.
15.
Dfait] Glossar. Labb. : Dcluo , xuranXvra dnoXovouai. Sed haec nou
1.
Fcsto petita sunt.
dutlvii*] vg. Limb, diulyin boni codd.
Diircrnj] boni libri, vg. Lu. Deech Aid. "Ita semper, non de-

10
(56)

1")

74

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(36)

Deliberare a libella, qua quid perpenditur, dictum.

Detrcctare est male tractare.
Dextimum et sinistimum antiqui dixerunt.
Dcxtra auspicia prospera.'
jDcxtrariini tibiarnm genus est, quae dextra tcneutur.
Diobolarcs meretrices dicuntur, quae duobus obolis ducuntur.
/-'Dies dictus, quod divin! sit operis , sivc ab love, eius, ut putabant, rectore, qui Graece Jia appellator; sive quod
I
acr diurnus debiscat in candorem.
Diabatbra genus solearum Graccanicarum.
1Q Dcorata perorata.
Deactio pcractio.
Dianius locus Dianae sacra tus.
',
Diffarreatio genus erat sacrifica, quo inter virum et muliercm fiebat dissolutio. Dicta diffarreatio, quia ficbat farreo
libo adhibito.
j^Dium, quod sub coelo est extra tectum, ab love dicebatur, et Di al is flamen, et Dins heroum aliquis ab lore
genus ducens.
Defrensam detritam atque detunsam*.
If ctiis , in Teteribus libris est. Sic in Pandect. Florent, titulo dt te
militari, cap. 4. Ita etiam aeribendum est, titulo communi divid. cap.
20. , ubi delictum scripserunt. (Plura exempta e Digests aflfcrt Gotu.)
Vide Latus Lucrinus (ap. Paulum p. 90.: sed ibi res incerta est) et
Neclegens (ap. Festum Qu. IX, 12. p. 12, 13.)" A. Ace. Etiam apud
Varronem de L.L.VI. . 60. p. 243. d. Speng. boni libri babent dllectuf.
Glossar. Labb. : Dileetus, yunrj&ii xal arvui uXoyiu, plane ut Festus.
1. Deliberare] alia de eo toc. Nonius p. 282, 8. 429, 18.
2
Dctreclarc] Detractare libri deteriores , quod non raro eum habet sijni
fieatum.
3. Dtxtimum] cf. Nonius p. 94, 27.
4. Dextra .
prospera] at . Festus Qu. XV, 13. p. 145, 1. . sinistrae aves, et Qu".
XV, 25. p. 157, 19. . sinistmm.
5. Dextrarum] cf. Paulus p. 81
. impares tibiae. De bis Die. unice probat, quae Salmasius disputa
rit ad Vopisci Carin. 19. T. II. p. 826. cf. Exercit. Plin. p. 86. Sei
en non omnem scrupulum dubitantibus exemerunt.
6. Diobolares]
*'. Varro de L. L. VII. . 64. Haec explication! . dies postposita
invenio in ed. Tet. Aid.
7. ab loue] M. Tg. a love Lnr>. e
Go. Diove in deterioribns ex interpolatione ortura est. Iovcm et diem
eiusdem esse originis , antiqui , quanquam imperfecta tum et incondita
arte etymologic, intcllexerunt. V. imprimis Varro de L. L. V. . 66.
Macrob. Sat. I, 15. Linn, quod dicit, Zivi ortum esse ex Jtie , ut
dtvivaoe ex /iiQvvooc, non plane approbare possum. Nam cum primitiva
forma nominis fuerit DJU, et Graecum Z pro DJ ponatur, apparct radicem ZV in Ztve cadem lege esse productam , ac ZV in Ctvyrv/u.
In JIFO antem , quod est Atoe , consonantium et vocalium ratio per

mtala est.
9. Diabathra] cf. Varro de L. L. VII. . 53.
10.
Deornfn] cf. p. 53. . dedita.
12. Dianius] Dianium coni. Scal.,
tit est apud Lit. I, 48.: probabiliter , quoniam Paulus saepius neutra
pro masculinis, masculina pro neutris habuit. V. annot. ad p. 36.
. cassiculum. Possis tamen etiam locus refingere in Incus.
13.
Diffarreatio] Glossac Isidori : Diffarreatio, dissolutio inter virum tt foeminam. Tertius testis huius caercmoniae est titulus apud Marinium
Iscriz. Mb. p. 143. (Orell. n. 2684.): Centenario consiliario Aug., *cerdoti confarreationum et diffarreationum, adsumpto in consilium ad
IIS. LX. M. . iurispcrito.
quo] Linn, e bonis codd. quod Tg.
quom aut 17110 scribi iusscrat Dac.
dissolutio.] Distinctionem omisit
Lin.
15. Diitni] cf. Varro de L. L. V. . 66. et superius dicta
p. 54. . dium, et p. 56. . dies.
ob love] M. ut Tg. a love
Lin, e Go. V.PaiEr. IV, 3.
Dius] Per caliginem , Pauli inscitia
A
huic loco oflusam , dispcxit Scil. , dictum fuisse de Dio Fidio , idque "
clarissime comprobatur comprate Varrone V. . 66. Placidi Glossac
p. 452. : Dium /idus (ser. Dius fidius), lovis filius.
17. detunsam]
Aid. detonsam boni codd. Tg. Linn. Idem est vitinm , quod supra T.
detudes ab alus correctum est. Frcnderc antem , quod Festus saepius
interpretatiir frangere (. p. 68. . frendere , et Qu. IX, 11. p. 11, 14.
. nefrendes) , quomodo idem esse possit quod tendere , non assequor.
Nihilo secius admodum Tetustam esse earn corruptelam, ostendunt Glos
sar. Labb. , in quibus est : Defrensa , unoviju Otuwttan , ilovna rt&iioftirq, et: Defrens {iovoa, &io/to. Ileclius Placidus in Glosais p. 452.:
Defrcium, detritum, mtrfc atlhuc fresa faba, quae obtrita frangitur.

>E SIGMFICATIONE VERBORUM.

LIBER IV.

To

-aepositionc et loci significationc , ut cxlndc, pe rinde, pro in do, s bin tie, quae
Ponto.
proximo qnemqnc captom , ut principem prinium captum.
appellantur , qui ei in divisionc rcgni , quam cum Dauno fecit, ccssernnt.
omedes scpultua est, excedens Italia.
nr , qui scxagcnarii de ponte deiicicbantur.
e a sideribus dici ccrtum est.
succisum , quibus confovcri erat solitum lignum.
tir. Qui enim populum fraudt, peculatus poena tenctur.
int.

5
(57)

l/
10

4
41

nam , quod putabant Iovis , ut nocturnum Summani.

15

LIBER V.
ac semisomnum, ycl , ut alii volunt, alucinatorcm et nugarum amatorem , sivc haloncm,
;ucntem , quod wXov vocitant Graeci.
iuidam compart Doederlin. Syiion.
cipem] cf. p. 54. v. deinccps. Ap..
5. Diomedis campi] have,
carmen posita esse, in quo erat:
fuge: ne te alienigenae cogant lit
. Liv. XXV, 12. Cf. Paulus p. 52.
Diomedea cett.
7. Depontani]
estiinonia, Varronis apud Nonium
1. v. sexagenarios, unde apparet,
quam in stira Sexagesi professus
io 35., Ovidil F. V, C25., Macrobii
et ipsins Festi Qn. XV, 7. p. 143,
tur, Verrium pariter ac Varroncm,
ita , deponanos eos Ii.iliuis.se , qui
Li essent.
8. Desiderare] cf.
raesiderare.
10. Defomitatum]
Pauli interpretatio est. Defoitionc. Deformicatum d. vet. mg.
idus p. 463. : Formilat , fonnitibus
mitibus. Glossar. Labb. : Defamo
fomito.
11. pcore] peculatn
i est.

Cf.Fcstus Qu. XII. p. 45, 13.

et Qu. X, 29. p. 18G, 18. T. peculatus. Glossar. Labb.: Depeculatio,

roof a/toc tjitoaiuiv /Qt/itroiv. Lucilii faceti versus apud Nonium p. 97,
7., suadeo, ne sine necessitate immutentur. Bene sc babent bi tetramelri: Depoculassere aliqua sperans me ac deargentassere, Decalantitare, eburno spcule depeculassere, quod attinet ad numros, et scnleiili.i
aperta; loquitur mulier de mulicre, quae ipsam pculo, argenteis vasis,
calandra, ebrneo denique speculo spoliare volncrit.
12. occultarunt] ita codd. deteriores sive correcti , item vg. et Lino, occuparunt
boni codd.
13. Decalicatum] cf. p. 36. v. calicata, et p. 45. v.
calicatis. Decalecatum corr. Salmas. Exerc. PUn. p. 868. , col. 1. b. :
qua antiquiori voc. forma non video cur opus sit. Glossac Isidori :
Decalco, dealbo. Placidus p. 453.: Decalcatis , de cale ablatis. Scr.
albalis.
lilitm] politum liber Basileensis, teste Bartbio, Advers.
XL, 16., quod non indocto librarlo debetur.
14. Dium] cf. Plin.
N. H. II, 53. Festus Qu. XI, 5. p. 37 , 1. v. provorsum.
Glossar.
Labb. : Fulgurium (Fulgur Dium corr. Casaub. in Sucton. Aug. 29.),
xniuvvohov y/iftvv , et: Fulgur submanum , xfavyofihor rtqait
vvxi(ivv, voc. origine maie intellecta.
15. Dicassit] cf. p. 53. v.
dedicare.
17. Elueitm] liunc et alucinatorcm ctiam Cloatius Vcrus apud Gellinm XVI, 12. ad eandem originen refert, Graecum verbum lvttr. Cf.
p.h . alucinatio. p. 75. v. bclucum.
alucinatorcm] boni codd.

K*

it

PAULI DIAC. EXCEBPTA. EX LIB. POMP. FESTI

76

(57)

Em ere, quod nunc est mercan, antqui accipiebant pro sumere.

El ices sulci aquarii , per quos aqua collecta educitur e Iiris.
E n n a m etiamne.
Elaudare plus quam nominare.
5Elecebrae argentar iae meretrices ab diciendo argento dietae.
Electabo eliciam.
Enunquam ecquando.
Emussi ta ta ad amussim facta.
Endoitiuin initium.
10 Em tum.
Empanda paganorum dea.
Emem eundem.
Elumbum cvulso lumbo.
Elinguem sine lingua.
15 Elacatena genus ealsamenti, quod appellatur vulgo melandrea.
Enubro inbibenti.
Elixa a liquore dicta.
et Lind,

allucinatorem vg.

tantuui lectum.

halonem] voc. hoc significatu semcl

18. hesterno] codex Lipsiensis , ut Tg. et Lino.

externo boni codd. edd. vett.

qttominus ab cadem origine duplex nomen, amussis et cmussis, deductum

esse credamus?

Placidus p. 461.: Emussitatos , musim (scr. ad amus

sim) exactos.

1. Emere] cf. p. 5. . abemito.

2. Elices] cf. supra p. 55. .

procinclu.

9. Endoitiuin] cf. p. 58. vv. endoplorato , et endo

In Glossar. Labb. sunt, ut monet . , endoclusa , endo-

delibare, et infra p. 84. . inlex, etiam anoot. ad p. 23. . .illicit. Glos

picus, enddpesciscas , endodecarit, endofestabat, endoribuum. .

sar. Labb. : Elix, drunvoij o/iiuv (sed hoc aliud est atque sulcus aqua-

Em] haue glossam, quae vg. otuittitur, addidit Lino., rectcque earn

rius), et: Elieatores , viqoonot, et: Elieiet, aymyr^.

3. Eimam}

tuetur.

10.

Nam em accusativus casus est pronominis is , ut tum demon

En iam coni. Turneb. Advcrs. Ill, 5., et Liad, in comment., qui En

strativ! TOS.

particulam interrogativem esse vult.

Idem tamen inferius , ad voc. nc-

Pandam memorat Varro apud Gell. N.A. XIII, 22, 4., idque nomen ex.

nam verum sibi vidcri professus est, quod antiquius

plicat (id vidit non . primus, sed Sen., in Conicct. in Varron. de

ccrim, p. 521.
esse putat

quam

cnim ,

sed

ab eadem

pronorainum

stirpe ductum.

11. Empanda] boc nomen alias non repertum:

de L. L. 49, 9. (p. 80.)) dem Varro de Vita P. II. apud Mon un p. 44,

Quidni statuimus , nulla litera mutata , on ad eundem modum com

7. v. pandere.

positum esse, ut enunquam et quidnam?

est geminatum em.

Idem sentit V. D. in Ephemer.

Antiquit. 1836. p. 1019.

5. Elecebrae argentariae] utrumquc voc.
efficit buius articuli lemma: quoniam Plauti verba cxplicantur in Menaeebm. II, 3, 26., ut Se il. observavit.

6. Electabo] ct boc Plauti

Glossar. Labb.: Panda, flni'yi<; hq.

13. Elumbum] codd. et edd. vett. Lino.

. 149.

sellin. T. II. p. 371. Glossar. Labb.: Enunquam, htioti , *ui (ser.

mg. A. Aue.

xal ().

de L. L. V. . 77.

Placidi Glossae p. 461. ed. Mai.: En unquam , et quando.

8. Emussitata] etiam hanc glossam Plautinam

Elumbem vg.

15. Ela

catena] accusative casu positum est, quem Paulus , ut saepe, pro nomi
nativo babuissc videtur. . annot. ad p. 7. v. alvcolum. Graccis est

est, in Asinar. II, 2, 29.

7. Enunquam] apud l'lautum saepe lc
gitur, sed etiam apud Terentium , Virgilium, Livium. V. Hand. Tur-

Scribe: ecquando.

12' Emcm]

Graccis in Sicilia fuit avrr em , uvtavzor emem.

/, Plinio pluraii numero belacatcnes ,

v. inebrae.

melandrea] Go. , Lino,

N. H. XXXII , 11, 53.

malandrea M. , ut vg.

melandria

Varro rectius melandrya (melanderya cod. Florentinus),

16. Enubro] i. g. inebro.

V. Paulus p. 81.

E Glossis Scal. affert: Enibra harria, Embrum ,

/-

esse, interpretes videront, eamque spectare ad Militent Glor. Ill, 1,

iniluj/c (Enibrum, noyuatoc. faiXaic corr. Ssj..), Eniber picus,

37., qnanquam ibi etiamnnra legitur : /nest in hoc amussitata sua sibi
ingenua indoles, spreta fide et bonorum codd. et Grammaticorum ait-

reperiuntur, nisi quod . picus ibi omissum est.

liquorum, Festi et Nonii p. 9, 12. v. examussim.

aliter Varro de L. L. V. . 109.

Quid autem probibel,

Znric norjju, Inebra,

onrior /tuvitviixur.

Haec omnia apud Labbaeum

17. Elixa] non

m
)E SIGNIFICATTONE VERBORUM. LIBER V.

77
l 3

J est cum qucstione nclamare..

Implorare namquc est cum fletu rogare, quod est (58)

: signifient aiitoin, quum ex castrls in proelium cxitum est, productos, quasi praecinctos
id antiques togis inciucti pugnitasse dicuntur.
niiiiii.
....
5
tcllcguntur, ant ii, qui ex pa (ris iure exierunt, aut ii, qui aliorum fiunt domiuii ; quoione.

im.

t it.
nt praegnantes, quod earn putabant facile conceptam alvurn egcrere.
jq
mm tur, in quibus homines epulantur. Anclabrie ea, quae-]* in sacrificando diis anclaistraturque.

relabra, quibus frumenta vcntilantur. /

15
us quidem sit reliqua.
,:
desideretnr , non posse praestari. Plautus : "Eiuravit militiam."
accepta liacrcditalc insta facer defuncto debet; qui si non feccrit, scu quid in ea re
v. endoitium. Glossar. Lalib. :
lissimile, vcrbum e XII tabulis
:. Aid. vg.
id I.iMi. : ncscio
] y. anno!, ad p. 43. . classis
ratur , Endo ivtl , iuoufros iv
. sunt: Endo, iv , ti. Endo
in proeinetu] M. , ut vg. nni.
it, non intelligitur, quam oppo>oni codd. vg. Lino, suecineii
M.I. 12. , mg. A. Aug. Ill.ul
. Lit. VIII, 9. suceincti autem
s litera sequent! roc. adbaesit;
pugnitasse] boni codd. Linn.
dointelliguntur cctt.
Intelligitur ctam serviles perjipatas dictas esse a priori do
li non Icti , sed Plautus et Cind legitur in Isidori Glossis :
9. Em] cf. p. 57. .
rie nymphae] non alii , puto,
cinore Camcnarum colebatur.
eoneeptum alvo corr. Turneb.
isse vidctur, ut alvus pro in
fractor in possessionem mittit.

11. Eseariae] cf. Varro de L. L. . . 118. Sed bic mensam escariam

narrt eillibam dictam esse ; Paulus nisi in execrpendo erravit , ipsum
eseariae nomen id genus mensarum signilicavit, ut vasa dicuntur escaria.
V. Iuvenal. XII, 4. Similitude eorum, quae Hesycbius babet: ia/tlgat
... ii')OTQ(u TiTf>yo>roi , est fortuita, si quid video.
Anelabris]
cf. p. 10. T. anelabris.
quae] qua liber ms. Ursini, ut Guelferbytanus alter. Quae lectio ut est correcta, ita non satis emndala est:
dici debebat - qua , ut legit Turnebus Advers. Ill, 5.
anelatur]
vg. aeclaratur boni codd. anclaratur edd. vett. Post bunc articulum
ber ms. Ursini bacc habet: Escendere egredi. Cf. p. 60.
13.
Eseit] cf. Festus: Qu. IX, 12. p. 12, 19. v. nee, et Qu. XIV, 8. p.112,
30. . snperescit, et Paulus p. 113. . obescit. Forma buius eseit erat
verbi ineboativi , significatio futuri.
14. Eapse] cf. Plautus Cistell.
I, 2, 17. Trucul. I, 2, 30. Trinum. IV, 2, HO. cum Lindemanni annot.
15. Evelatum] evullatum corr. Salmas. in Exerc. Plin. p. 907. col. 1,
a. , postea idem pro velabra] valli (i. e. vannuli). At tanta licentia
in Paulo grassari concessum non est. Poterat velum , quod factum est
e vexillo, atque a verbo veho ducitur, etiam instrumentum denotare ad
frumentum ventilandum.
16. Egens] idem veriloquium babet Isidor.
Origg. X, 88.
17. Eiuratio] Glossar. Labb. : Eiuro , /'
it/xvvfit.
Plautus] ex inc. fabula, . Bothium 14. p. 445.
18.
Everriator] banc apparet beredis fuisse appellationem in iure sacro.
iure accepta] accepta iure M.
qui] Gu. Aid. mg. A. Aog. et qui
M. quae cod. Lipsiensis, ut vg. et Litio.

:4*

78

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(58)

turbavcrt, suo espite liiat. Id ductum a verrendo. Nam exverrae sunt purgatio qnaedam dormis, ex qua
,.j ' -v i mortuus ad sepulturam ferendus est, quae fit per everriatorem certo genere scoparum adhibito, ab extra yerrendo
,
dictarum.
Egretus et adgretus ex Gracco sunt ducta a surgendo et proficsccndo. Unde et Nyctegrcsia quasi noctisurgium.
5 E ce ere iurisiurandi est, ac si dicatur per Ccrcrcin, ut ecastor, cdepol. Alii e cere pro cece positum accpiunt.
E a m u s ex Graeco wftev.
(59) Eu a m tertiam orbis partem ab Europa, Agcnoris filia, cerium est appcllari. Sed alii de amore Iovis in taurum vers i
narrant: alii cam a praedonibus raptam, et harem, quae Iovis tutelam , effigiem tauri, babuerit, in earn rcgioncm
esse dclatam. Quidam ob piilcbritudinem rcgionis per simulationem raptac filiae occupatam cam terram ab Agcnorc
10
et Phoenicibus ferunt.
E polo n dicebant antiqui, quos nunc epulones dicimus. Datum est autem bis nomen, quod epulas iudicendi lovi
cactcrisque diis potcstatcm liaberent.
Endiacon lineum filum, quod medici extremo in clysterio rclinquunt, per quod xXva/ios* emittitur.
Euboicum talcntum numo Gracco septcm milium ct quingentorum cistophorum est, noslro quatuor milium dc15
nariorum.
Extrarium ab extraneo sic distinguitur : extrarius est, qui extra sacramentum iusque sit ; extrancus
ex altera terra, quasi cxterraneus.
Ex ta dicta, quod ca diis proseccntur, quae maxime exstant cminentque.
Ext i mum cxtremum ita significat, ut intimo sit contrarium.
1. exverrae] cf. qnae Varro apud Augnstinum dc D. VI, 9. de
J) ve ira dea, quae scopis verrendo Silvanum deurn a foetis mulieribus
arcere credebatur. Quod autem Varro putavit cullurae signum esse,
quo deus sylvestris abigeretur, hoc funebri ritu comprate apparet fuisse
averruncandi cacremouiam.
3. dictarum] diclac A. Aoc. in mg.,
cum signo correctae lectionis. At ipsae scopae, opinor, exverrat dictae
sunt ab boc usu.
4. Egretus] cf. p. 6. v. adgretus , cum annot.
ducta] dicta M.
ftyctegresia] nota Attii fabula.
5. Eccere]
cf. infra p. 61. v. equirine, et imprimis Charisius II. p. 183. P. Glos
sar. Labb.: Ecccr, rije . Placidus p. 461.: Eccere, eccetilis
(fort, eeee: aliis) iureiurando parcere (scribe per Cererem). Apud I'lautum saepe sic exclamant. Cf. Mcursius Exerc. crit. in Ampbitr. 7.,
qui ut eccr scribatur postulat.
Alii pro eccere] banc opinionem
probat Docderlin. Synon. ct Etym. T. VI. p. 109.
6. Eamus] cf.
Varro dc L. L. VI. . 96. : ab il, ite ab xi.
7. tertiam orbis partem]
Varro de L. L. V. . 31. antiquiorcm terrae divisioncm , quae Herodoti
est, in duas partes sequitur.
8. navem] nave corr. Die, qua mutalionc non opus est, cum dc nulla nave cogitari possit, nisi pirtica
illa , in qua Europam fuisse narrabatur.
quae Iovis tutelam , effi
giem tauri] tutela est in mg. A. Aoc. quoius tutela effigiem tauri cor
rigendum putat Urs.: eque aliter Lipsius in Senecae Epist. 75. p. 525.
cd. Antverp. quae Iovis tutelam effigie tauri coni. Scal. , non rectius,
nam tutela non est nisi dcoruni , tauri aulem effigies navis erat parasc-

mon, in prora sculptum. Haec luculcntius cxposuit Salmasius in Excrc.

Plin. p. 403. col. 1, ., qui effigiem dfendit. Lactantius Instit. I, 11.
indiligentius dixit , cam navem tutelara habuissc taurum. Pragmtica
fabulac cxplicatio Philocborum aliquem vel Dionysium sapit.
11.
Epolonos] boni codd. vg. Lind. Epulones deteriores duo codd. Sed
illud ita explicatur, ut apud antiquiores ltoniani epulones epoloni fucrint, ut citrioiii, decurioni, ccnturioni. V. Paulus p. 38. v. centurionus.
Noli sunt tresviri et septemviri epulones.
13. Eudiaeon] v. lxica
Graeca.
xXvo/to] corr. A. Ace. in mg. Dac. Likd. elimos boni codd. vg.
14. Euboicum talcntum] suflicit boc loco moncre , Euboicum talcntum,
quod constat Attico paulo maius fuisse, eque VII M et D cistophorum,
neque IV M denarium esse potuisse. V. Boeckhius de Athen, oecon. publ.
I. p. 21. et cf. quae infra ad Fcslum Qu. XVI, 1. p. 188, 19. annotabuutur.
milium] d. vet. millium Lino.
16.* Extrarium ab extraneo]
haec Verrius gravibus auctoribus motus sic distinxissc videtur, quanquam ecriptorum dicendi consuetude ab ca lege non raro discedit, nisi
libri mss. nos fallunt. Nec Glossaria Labb. ita distinguunt: Exlraneus,
XXu&unos, ct: Extrarius, Orot,
sacramentum] sacra familiae coni.
Dac., ut opponantur sui heredes lis, qui a sacris familiae alieni sunt.
Mihi videtur Verrius aqua et igni interdictum intelligerc , cui nulla
erat foci domestici, nulla sacramenti , id est liliiiiii agendarura , nulla
iuris civilis communie.
18. prosecentur] cf. Paulus p. 124. v. prosicium.
19. itu significa!] boni codd. Likd. significat , ita vg.

(S9)

DE SIGIWICATIONE VERBORUM. BER V.

79

Exterrancus ex alia terra.

Exterraneus quoquc dicitur, qui ante tempos natos ycl potius cicclus est. Dictas antem exterraneus, qnod cum
mater exterrita airo eiecit.
Extern us est alienus terrae.
Experrectus a porrigendo* se vocatiis , quod fere facimus recentes a somno.
Expreta antiqui diccbant, quasi expertia habita.
Excudere, procudcre et incus ipsa a cacdendo dicta sunt.
Explorare antiques pro exclamare usos, sed postea prospiccre et certum cognoscere coepit significare. Itaquc specu
lator ab cxploratore boc distat, quod speculator lioslilia silentio perspicit, cxplorator pacata clamore cognoscit.
Expa pllalo brachio; exerto ; quod quuin fit, papilla nudatur.
Exbures exinteratas, sive exburae, quae exbiberunt, quasi epotae.
Exdorsua dorsum confringe ; alii , exime.
Exfir purgainciiluin , unde adbuc manct suffitio.
Exscendere egredi.
Experitos imperitos.
1. Exterraneus] Glossar. Laltb. : Exterraneus, llovXoc, a quo
distingu videtur : Exterrenus, Jruoc.
2. Exterraneus] Exterrieineus , quod Dac. in quibusdam codd. esse tradit et praeferendum putat , non est nisi in deterioribus et mg. A. Aue. Extemicius liber .
Barthii, qui ipse coni. Exeemitius, Adven. XLI, 12.
4. alienus]
Li>d. e bonis codd. alienae Tg. Scd in mg. habet A. Ane. : alienus
V. alius"). Gloasar. Labb. : Externus , ).Xoti>tr} , ijwnxu.
5.
corrigendo] corr. Ins. et Lipsius in Epist. Quaeat. III , 20. p. 183.
corrigendo codd. vg. Lin.
6. Expreta] boni codd. vg. Lino.
Experta mg. A.. Aug. (non Aid.). Idem voc. constat legi in Plauti
Baccbid. Ill, 3, 42. ex auctoritate optimornm codd. (v. Fr. Ritschclii
annot. p. 62.), scd in sentcntia admodum obscura. Voc. expretus cum
a nulla Latinornm verboriuii stirpe rectins duci possit quam a s per no,
ac Verrii quoque Tcriloquium , quanquam falsum , ad eundem lamen
significatum digitum intendat : cliam Plautus ita explicandus videtur, at
magister a paire pueri vcrberali expretus esse dicatur, quoniam ca quae
narrantur omnia in iudicio coram paire fieri, ostendunt quae sqq.: /Zur
illine iure dieto.
expertia] M. Tg. Lind, experitia Gv. 2. mg.
A. Abc.
7. cacdendo] ita, ut videtur, codd. omnes et edd. Tett.,
ut mg. A. Acc. endeudo Tg. illiul quanquam falsuin est, a Verrii
tarnen opinionibus etrmologicis non abhorret.
Cf. p. 47. . endere.
intus] >g. Lim>. ineudis boni codd. Ita Paulum scripsisse non negaTcrim.
8. Explorare] cf. Paulus p. 58. . endoplorato , et Festue
Qu. XI, 8. p. 40, 10. . plorare.
10. Expapillato] cf. p. 62. . effafilato, et Nonius p. 103, 4.
11. Exbures] boni codd. Likd. Exbueres Tg. Exuberes A. Ate. in mg. "Nisi auetoritas Festi intercederet,
ego liben tius exuberes efaoyaXxTovt infantes interpreUrcr , quemadmo-

dum contra sububeres vitofiaorlovc , ut inveni in glossis Latinis." It

Scal. : ted prohibet etiam ordo literarum , ab Ulis criticis non obscrvatus , ut expoiitum est in Praef. II, 2. Exuberes, exenteratas. buae
exbuae, quae exbiberunt , tentt Barth. Advers. XI.I, 12- Exbuves et
post Exbuvae legendum existimat Linn. Mihi in bis rarissimis .
codd. forma religiose servanda esse videtur. Poterat ab ill bua, quod
potionem parvulorum significat, at Varro ait apud Nonium p. 81, 2-,
nomen aliquod ita deduci, ut ajilaba rus Tel ris terminaretur. Exburis
autem vel exbura est mulier , cuius omne e mammis lac infans exsnxit.
eA'frurar] boni codd. exbuae vg. et Lmn. e deterioribus omnibus, exuberae vel exburae A. Ace. in mg.
quae exbiberunt] ita Paulus
inepte. Debebat dicere : quas infantes exbiberunt. Uberaque ebiberant
avidi lactantia nati, (bid. M. VI, 342.
12. Exdorsua] ita Plau
tus Aulul. II, 9, 2. cf. Nonius p. 17, 29. Glossac Isidori: Exdorsuandam, iudieandam.
Placidus p. 461.: Exdorsuandum , iudicandea.
Obscura glossa.
13. Exfir] boni codd. Tg. Lim.. Exfit deteriores
codd. Quod Scal. Coniect. in Varron. de L. L. 48, 19. (p. 77.) statuit aliiqae crediderant, hoc exfir quomodo parctur, a Fabio Pictore
apud Nonium p. 223, 16. . salis enarrari, nihil est, cum ibi rectius
legator i furies fit. Cf. Festus Qu. IX, 8. p. 8, 28. T. mries.
li.
Exscendere] Eseendere meliores codd. Lins>. Illud tantum deteriores,
sed praetuli id propter literarum ordinem, et quod sacpius ita erratum
est in optimis libris. Cf. infra . exdecimata. Exceder Tg. Pauli iuterprctamentum non iniuste reprehendit Carrio, Emendat. I, 5.
15.
Experitos] cf. Placidus p. 461. : Experitus , no perilus , id est extra
peritiam positus.

10
(60)

15

80

PAULI . EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(60)

Explenunt expient.
Exdutae exuviae.
'
x i |i m , quod excipitur, ut p race i pun m, quod ante capilar.
Ex ci et excutiet.
5 Expata re in locum patentem se dare, si ve in spacium se conferre.
Ex dcima ta electa.
Expectort, ex pectore eiicit.
Expcrrectus est, qui per se vigilare cocpil: expergitus ab alio excitatus, quem solcmus dicere cxpcrgcfactum.
Excidioncm urbis a caedendo diclain manifestum est.
10 Effata elocuta.
Exporgere porro agcrc, exporrigere.
Exoletus, qui adolescere, id est crcscerc desiit.
Exanclare exbaurire.
Exam eu est et aequamentum et iudicii investigatio et apium congregatio vel locustarum.
15 Exagogen evectionem.
Ejturguentes exprimentes.
Exgregiae, egregiae, id est e grege lec lac.
Exodium exitum.
Examussim regularitcr: amussis enim regula fabrorum est: vel, ut alii volunt, ferramentum, quo in policndo utuntur.
20 Exoriri surgere.
1. Explenunf] v. notata ad p. 52. . danunt.
2. Exdutae]
boni codd. vg. Linn. Exclutae mg. A. Air..
3. excipitur] M. nt
vj;. excipiatur Go. Lino.
5. Expatare] id Fesfum , Gotu. opina
tur, in vitioso cod. pro expatrare legisse : cuius criininationis non video
iustam caussam. Expaliare (a spatio) corr. Meursius in Oil. Arnob.
Ill, 9. Opp. T. VI. p. 139. Sed nihil mutandum. Patare, patcre
et pan dire eadem aunt inter ae proportions, ut sedare, sedere, sidfre;
parare, parre et parir; licuare, liquere et lqurc, et alia multa.
Primae coniugationis significado solet esse c.iussaliva , secunda stalum
indicat , tertia vvrlium habet primitivum , nisi quod saepe in praesenti
tempore additamento quodam auctum est.
6. Exdecimttta] Edecimata M. Glossar. Labb. : Edeeumaeio , ilrzoduauvoK;. Edccumatus,
dixaaroc, a(ofoix7roc. Edeeumo , ihodfxuio.
7. Expectort]
iisdem verbis explicat Nonius p. 16, %,
8. Experrcctus] contra
Diomcdca I. p. 572. P. experrectum , censet, dici a quiete impcdilum,
expergilum enm , qui satialus solium sponte evigilet. Placidus p. 461.:
Expergito , velut somno ablato.
10. Effata] Verrium , pulavcrim,
antiqniorem formam Exfata explicuisse, unde ecfata et effata orta sunt.
Cf. Varro de L. L. VI. . 53.
11. Exporgere] cf. p. 59. . experrcctus, et It lus Qu. XI, 4. p. 36, 11. . porigam.
12. Exo
letus'] cf. p. 5. . adolcscit. Glossar. Labb.: Exoletus, i'.iiijuxfto;, -

axoe, xal ittXijf, .

13. JErenelore] cf. p. 10. . anclare.
Placidus p. 458. : Exanclare , cxhaurire ex graeco veniens, quod quidem
hum I'lautus , saecularis poeta cmicas , posuit in Sticho : isle
edepol vini pculo pauxillulo exanclavit saepe. Versus est in Sticho I,
3, 115.
14. iudicii] indicii Ursini liber ms.
apium] boni
codd. Lino, apum vg. Illud cliam supra p. 25. . bombizatio positum
erat.
15. Exagogen] hoc Graeco vocabulo mercatorcs IVomanos diu
usos esse, ostendit Plautus Hud. Ill, 2, 17. Trucul. IV, 2, 6.
16.
Exurguentes] boni codd., A. Ace. in mg., quod retinendum esse, Linn.
monuit in Commcntario, Verbum exurgco legitur apud Plautum Rud.
IV, 3, 69. et Catonem de R. R. 156., Exugentes vg. Cf. Meursius Exerc.
crit. in Rndentem 3.
17. Exgregiae] cf. Paulus p. 20. . abgrcgare. Bovcs sacrificii caussa grege celos egregios, oves leetas,
porcos eximios dictes esse, docet Don.it. in Tcrent. Hcc. I, 1, 9.
Glossae Isidori : Egrex, eximias, eminens.
18. /.voiiiiii] vocabnlum scenicum, recte defensum a Scal. ejrorfum ) mg. A. Ace. Cf. No
nius p. 27, 14.
19. Examussim] cf. Nonius p. 9, 6. v. examussim, ma
xime quae e Varronis Quaest. Plautinis afferuntur. Placidus p. 457. : Exa
mussim, integre sine fraude: muss enim dicitur regula et mensura fabrtlis.
Ser. amussis. Ordinem articulorum qui ita constituit I.im>. non monuit,
in cd. ret. Aid. Exagogen esse post Exporgere, Examussim post Examen.

DE SIGIMFICATIONE VERBORUM. LIBER V.

(60)

81

Exuviae ab cxnendo dlctae.

Excrcitus et mililiiiii copia dicitur, et homo mulls negotiis exercitus; scd superius ijnarti ordinis, hoc sccundi est.
Exomides sunt comici veslitus excrtis baineris.
Exiles et ilia a tenuitatc inarum , quas Graeci in chartis ita appellant, vidcntur esse dicta.
Exilic a causa, quae advcrsus exulcm agitur.
Exit in m antiqui poncbant pro cxitu ; nunc exilium pcssimum exitum dicimns.
Exercirent, sarcirent.
Exercitionc m excrciti dicebant antiqui cxcrcitationcm cxercilati.
Ilcm cxcrci ti orcm , xcrc i tiss im um,
sicut ab exercitato exercitatiorcin, cxcrcitatissimutn.
Exfuti cflTusi, ut mer tat pro mersat.
Effari et effata a fando , quod ipsum ex Graeco ig tpato.
Equiria luili , quos Romulus Marti iust'ituit per cquorum cursum , qui in campo Marti o cxcrccbaiitur.
Eq 11 i riu usiuraudiini per Quirinum.
Equestre aes, quod cquiti dabatur.
,
Equitare antiqui dicebant eqnum publicum merere.
Eqnus Marti inmolahatur, quod per eius effigicm Troiani capti sint, ycl quod eo gencrc animalis Mars delectar! putarclur.
Equo vcbi Hamuli Diali non licebat , ne, si longius digrcderctur , sacra neglcgerenlur.
Exinfulabat cxcrcbat : nfulas cnim sacerdotum filamenta vocabant.
2. Exercitus] cf. Nonio p. 6,2.

integrum scrvabat.

Ita adgrelus (. p. 6.) ortum ex adgbkdti's , et

3. Exomides] apud Graecos non comici tuiitnm erant restitua, fed Latini

1. Exuviae] cf. Nonios p. 458, 9.

futus e pud -tus.

Hinc futs (. Varro de L. L. V. . 119.), elVulire,

Graeco roc. in comoedia potissimum nsi esse ridentur.

futare (p. 67.) et alia.

Quanquani etiam

apud Graecos Pollux IV, 18, 118. limpiaa iafHjra /{ appellat.

VII, 13, 47.

4. inarum] viarum M. Tg.

Cf.

Illud, quod Gii. habet et

Mertat] cf. Paulus p. 93. v. niertat, et

Nonius p. 179, 6.: Terta pro tersa.

11. Effari] cf. Varro de L.
L. VI. .53.
<5 qio] boni libri, A. Ace. innig. Lind. <pa&iu rg.

Lind, rcccpit, am Uns. e libro ms. prolatum commendarerat. Ncque aliter

12. Equiria] a. d. III. Kal. Mart, et II. Id. Martial.

Carrio Antiq. elect. I, 7.

L.VI. .13. Ovid. F. II, 859. III, 519.

De inis in r1i:irlis, quae Paulus itcrum p. 78.

campns.

13. Equirine] cf. p. 58. r. eccere.

14. Equestre

. ilia memorat, quid fuerint, quaerit Scal.

5. Exiliea causa] nes
obscura, nisi eo speetant, quae edicto praetoris Cic. in Quinct. 19, 60.

aes] de boc roc. Nicbubr. H. R. T. I. p. 487 (519).

offert.

blicum merere]

7. Exereirent] ita annotatur Terentium scripsisse in Meant.

I, 1, 91.: atque etiam . Ambrosios, quem Turnebns Adrcrs. HI, 5.

V. Varro de L.

Cf. Paulus p. 96. r. MartialU

e. p. merer M.

equum pu

equo publico merere corr. Turneb.

Cicero quod Petit. Cons. 11.

Adren. Ill, 5. et A. Ace. in mg. Atque ita sane Cicero Philipp. I, 8,

.20. Lir. XXVII, 11. Nescio tarnen, an etiam equum publicum merere

exsarturum posuit, isdem de caussis factum est, qnibus redcrguisse rur-

diri potuerit, ut stipendia merere , cum aes questre quasi stipendiorum

sus in redargase mntatum est.

pars fuerit.

aller! ,

su m/> tum exereire Hiilsse videlur.

V. annot. ad Fest. Qu. XIII, 9. p. 81, 7.

16. Equus] dc hoc sacrificio idibus Uctobribus facto

8. Exereitionem] Exercionem in velt. libb. scriptum idqne Terum esse

Festus Qu. IX, 28. p. 28, 24. r. October equus ,

asserit Dac. , Meursii indicium amptexus , in Excrc. crit. P. II, III, 111.

panibus.

Sed utrumque falso, ut puto : nam Liso, teste r.rrreonrm non hoc loco

liquis cum Festo conspiran.

ed paulo post, pro exercitationem, est in duobus codd., Usque deterio-

17. Equo vehi] de iis, quae Flamini Diali interdicta erant, Paulus p.

rihus.

62. . ederam , p. 66. r. fnbam , p. 69. v. fnebres, p. 77. r. innre.

Atque exereitionem non fuisse triviale vor., sed antiquum, et a

et Paulus p. 120. r.

Decembris idus incuria dicit l'lntareli. Qu. Rom. 97. , in rcsint]

M. nt vg.

iurisconsultis red integra tum, Forcelliiiius docct. Rectc igitnr iudicavcrat

Cf. Frstus Qu. XII, 17. p. 57, 20. v. pracciamitatores.

Turneb. Adrcrs. Ill, 5.

txerciti] cf. p. 60. . exercitus.
exercitali] exereituis coni. Goth. , sed ipse intclligit , aliam mentem fuisse

rentur] M. rg.

Festi.

10. Exfuti] t'bi D rel T in etirpe rocabuli est, cultior

Latinitas svllabam tus in participio mutabat in sus-

sed antiqwior T

negligerentur cell. codd. Lind.

18.

sunt Gu. Lind.

neglegeExinfulabat]

rg. Aid. Exinfabulat ed. ret.

Exinfibulat mg. A. Ace. Exiiifibulabat Lind. , nulla lectionis rarietale indcala. Sed ipse in commentario
cam. Irctionrm improbat.

Cf. Paulus p. 83. . infulav.

(CI)
5

,q

.r

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

82

10

(62)
13

20

(61)

Existimare dictum ab acstimatione.

Exrogarc est ex lege vetere aliquid eximere per novam legem.
Ex im i um inde dici coeptum , quod in sacriGciis optimum pecus grege eximebatur, vel, quod primum erat natum.
Exempt m est, quod sequamur, aut vitemus. Exemplar, ex quo simile faciamiis. Illud animo acstiuiatur, istud
oculis conspicitur.
Ex lia u s tan t, eflerunt.
Exin metri causa diciiur pro exiudc.
Excsto, extra esto. Sic eiiim lictor in qiiibusdam sacris clamitabat: bostis, vinelus, mulier, virgo exesto ; scilicet
intresse probibebatur.
E putares appcllabantur, qui in quibusdam luds noetc cpulabantur.
Epistylium trabs, quae super columnas ponitur.
Epcus nomen euiusdam fabri, qui eqnum Durcuin fecit.
Epicrocum genus amiculi croco tinetum, tenue et pcllucidum.
E pul am antiqui ctiam singulariser posuerc.
Epili mma ' genus vilissmi unguent!.
Erctum citumque -\' fit inter consortes, ut in libris legiim Roinanarum legitur. Erctum a coercendo dictum. Unite
et ereiscendae et ercisci. Citum autem est vocaluni a eiendo.
E de ram flamini Diali neque ttigere, eque nominare fas erat, pro , quod eil era vineit, ad quodeunque sc applicat.
Sed ne anulum quidem gcrei-e ci lieebat solidum , aut aliqiicm in sc habere nodum.
E dea troc, qui praesunt regiis epulis, dicti tviv teoftnav.
Erviiin et ci'vilia a Gracco sunt dicta, quia Hi ervum ooog, ervitiam lattv&OQ appellant.
Ergo correptum significa! idem, quod apiid Graccos ovxovv; produete idem, quod yiv , Iioc est gratia, qiium scilicet
gratia intellegitur pro causa. Scd illud eupcrhis etiam sine exemptis nolum est ; lioc infer! us sie formatur, quum
dieimus de aliquo : statua donalus est honoris virtulisque ergo , id est honoris virtutisque causa.
2. Exrogare] cf. p. 11. . abrogare.
. exgregiac cum annul.

3. Eximium] v. p. 60.

Cf. Macrob. Sat. Ill, 5.

hoe nig. . Aug. , non addicentibus codd.

4. islud] et

islud ad exemplar special.

7. metri causa] sed ctiam a Cicerone et Tcito.

8. vinelus] quod

hcrctum cieri dicatur: non intelligitnr, qua ratione copula defend! possit.
Glossar. Labb. : tlercicitus , utinioiq *.
Uerciseundae fami
liar , iaiQiTiuq ovalan.

Erciscundae , uuniame, iuipiria,

cito disputt Hugo Hist. iar. Horn. T. I. p. 229. cd. XI.

Dc hereto
consortes]

bic arcclur, Sen., e ritu resolutor sacrifica cxplicat , dc quo Servium

cf. Paulus p. 55. v. discrtioncs, ct p. 140. . sors.

Daniel, in Acn. IV, 518. p. 299. ed. Lion, afiert.

Italorum architrave, quod nc mediae quidem aut infimac Latinilalis voc.

141rum] ley. Bomanorum Lino, Gu.

reyum J! manorum mg. A. Ace,
18. Ederam] cf. annnt. ad p. 61. . equn.
20. Edcatroe] scripsi

fuisse, e Ducangii silcntio discitur.

coni. Dac.

11. Epistylium]

12. Durcum] dovonov i'.-tio.

Edeulri Mcursius Exerc.

Icy um Ituma-

Crit. P. II , 1 , 3.

Edeatre vg.

13. Epicrocum] cf. Vatro dc L. L. VII. .53. Glossar. Labb.: Epicrocum,

ioOi/xoq ftSoq, i o/otriov u\iuivon xuroirtuor.
Glossae Placidi p. 461.:

Edcatrae I.IND. cum bonis codd. V. dc bis Persarum regis praeguslatoribus Athen. IV. p. 171., Hcsych., Suidas aliiquc gramniatici v. df-

Exerocollum (corr. Epicrocum) pallium tenue meretricium, dictum a cro-

T(io.

ceo colore.
14. Epulam] nunc non legilur, nisi in Auct. Itin.
Alex., quern Maius cdidit , c. 35.
15. Epilimma] Epalimma ) nig.

e libro ms., ut ait, ct Lind,

A. Ave.

Id mullo probabilius , quam quod codd. babent.

16.

Erctum citumi/uc] one dclcndum i xistimat Scal. : ac sane , cum crcftim

21. ] Tg. Lind, orobus boni codd.

crebintos Gv.

(>,Ji*bc] Las.

crebinieus M.

crebiuthos

cd. Tct. onoivov Tg.

22. Eryo correptum] igilur banc correptioiii m adverbii cryo Ovidius , Lucanus , alii poelae non novitio exemplo

non citum contrarium signilicalum babeat, teste Gcllio N. A. I, 9. et Do

tibi indulserunt , scd doctrinam acqualiuni grammaticorum secuti sunt.

ovxoiy] Lrsini liber ins. , et Lind, bonis codd. , in quibiis est ukun.

nato apud Scrr. in Virgil. Acn. VIII, 612., et a Cicerone Oral. I, 56.

off g.

23. intellegitur] M., ut semper,

intelliyitur cett.

DE SIGNIFICATIONS VERBORUM.

(62)

LIBER V.

8.'

Eritudo servitudo.
Erngere semcl factam significa t , quod eructare sacpius. Illnd enim pcrfcctac formae est, hoc freqncntativae.
li m Virgilios interdom obscuritatcm qoandam esse describit apud inferos, cum alt: 'linas Ercbi descendit ad um
bras." Interdum fliimcn ciusdem loci, dicens : "Et magnos Ercbi transnaviinus aiuncs." Varro vero Erebo iiatam
noctcin ait. Undc est ct illud : "Erebo crala fuscis crinibiis nox, tc iuvoco."
5
Eff a fila tum, excrtum , quod scilicet omncs excrto braebio sint exlilali , id est extra vcsliincntiiiii filo contextiiin.

LIBER VI.

(63)

For a cal i a sacra crant, qiium far in fornaculis torrcbant.

Foimiac oppidum appcllatur ex Gracco, vclut liormiae, quod circa id crcbrac stalioncs tufocquc crant, hihIc proficisccbantur navigaturi.
10
Forma significat modo faciem cuiusque re, modo calidam, ut, quiim cxta, quae dantur, deforma appcllantiir. Et
Cato ait de quodam acdiGcio aestate frgido, bienio formdo. Item forma appellator puis miliaca ex mello.
Fordcidis boves fordae, id est gravidae, immolabantur, dictac a fclu.
1. Eritudo] Placidos p. 460. : Eritudo, deminutio.
eritum (erum, ut vidctur) dominum.
ab bero sive .

Era, domina:

Glossar. Labb.: Eritudo, Jeo.-iortia :

Qui in bcritudiiic est , cum scrvuin esse patet.

vitudo aliquot locis pro Servitute dicitur.

Ser

Non opus igitur est Lipsii

Tantum in errorcm ut incideret Vcrrius ,

praesertim cum eundem ver-

sum supra p. 59. rectissime explicuisset, fieri potuisse tx credam. Turiii'liifs autem, quod in Advers. Ill, 5. correxit exfilalum, Scal. exfilatum
vel exaff latum , Vossius in Etymol. p. 291. . filum ,

ct p. 510. v. pa-

correctionc in Epist. Qu. Ill, 20. Opp. p. 183.: Eritudo, ut servitudo ;

pilla ejfaflilatum , quod putat dici potuisse pro cxadfilalum ,

nedum Goth, coniccturis: Scveritudo, vel Everitudo.

Excrc. crit. in Plauti Militcm 5. exftp ula tum , quod esse vult exfibu-

Est versus Ennii, Annal. XVIII, 2.

apud Mcrulam :

2. Erunere]
Contemsil fontes,

anibns exeruait ai/ vis, quem, ut Columna ait, "incertus Grammatiens atijuc pervetustus ex bibl. Carbonaria Ncapolit." addueit, qui id
verbum ab crugo prineipali derivari asscrit.

lalum, omnes ii conatns viris doctis frustra fucrnnt.

Mcursius

Facilius crederem,

fafilam in antiquiori Latino sermone dictara esse pro fibula.

8. "ornacaia] cf. Varro de L. L. VI. . 13.

Festus Qu. XII, 21.

factum] ruetum mg.

p. 61, 16. v. populara sacra, Qu. XII, 24. p. 6i, 7. v. Quirinalia, Qu.

perfectae formae] perfecta forma M.

Sed non inlelligo, quomodo erngere, quod secundum Varronis doctrinam

XIV, 22. p. 126, 18. v. stultorum fcriae.

9. Formiae] eadem nominis origo exponitur a Slrabone V. p. 233. cf. Plin. IS. II. Ill, 5, 9.

infectum verbum estv perfectae formae diei possit.

. 59.

A. Aie. , inutili mulationc.

3. Imas Erebi]

11. modo calidam] v. dc hoc voc. , quod Graeco fao/ioi;

Flumcn non

congruit, Nonius p. 531, 28. v. fornns, Donat. in Tercnt. Pliorm. I, 2,

5. illnd] incerti poilue

58., Interpp. Mali in Virgil. Aen. IV, 149., Scrviiis in Aen. VIII, 453.,

6. Ejfafilatum] Pla-

ubi forvum pro formo scribitur, Paulus p. 63. v. forcipes, ct4 p. 68. v.

cidus p. 400. cd. Mains: ii'fluflatus , rxero thumero (correctum est e.v-

formncales.
deforma] formida corr. Sc.al., sine caussa satis valida.
Nam deforma dici potcrant , ut decocta. irgilii quidem interpretes,

Virgil. Aeu. VI, 404.

4. Et maijnos] Aen. VI, 671.

esse Ercbum a omnes intpp. monucrunt.

tetrameter troebaieus, prima avilaba truncatus.

ert humero) id est extra /ilium (ser. fluni) manu , id est extra prof
rent (scr. id est, manum extra prof).

Hic autem Vaticanos Placidus

ubi babet p. 461.: Exsciterit , e.\pavi vero exeruero, Duebnerus narrt

in Musco philol. Fibcnano T. III. p. 477. , in codirc Parisiens!,
mnlta

anclius

et luculcntius

babet,

legi:

Exfabillavcro ,

qui

exeruero.

quos dixi, deformem putarunt pro segni dici potuisse a defeelu caloris.
12. Cato] in incerto libro. Lion. Caton. p. 86.
miliaria] miliaeea
M. Atlieiiis lupinos albus ( diccbatur.
13. Fordicidis] boni
coild. Fordicidiis vg. Lird. Cf. Varro de L.L.VI. .15. Infra p. 70.

Quod si recte se babet, ut puto: huius mirifici verhi exfafilare non

. borda hordiciilia dicuntur.

nnum tantom cxcmplum , neque una

ovj lyxi'ptar.

forma in anliquis scriptoribus lc-

Fordas, iym/wrovaa.

gebatur, nec probari potest corum opinio, qui cflafilalo ex corrupto c.v-

/ oiiQ.

papillato in Plauti Mil. glor. IV, 4, 44.

a praennantc , aund proprie xit/nifcat.

natum esse sibi persuascrunt.

fordae] Glossar. Labb. : Forda,

Et corrupte : Forba, Ovoia iyxv-

Placidus in Glossig p. 403. cd. Mai.: Forda, plena, dicta

84

PAULI DIAC. EXCJERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(63)

Foedns appcllatnm ab eo, qnod in pacisccndo foedere hostia nccarctiir. Virgilius: "Et caesa umgebaut foedcra porca."
Vel quia in focderc interponatur fides.
Forci pes diciintur, quod bis forma, id est calida, capiuntur.
Forbeam autiqui omne genus cilii appcllahant, quam Grace i rpoQtjv vocant.
5 ne du m autiqui dicebant pro boedo, folus pro olere, festem pro hoste, fostiam pro hostia.
1" i- v tu nigrum, vcl atruin. Ilinc dicta furnus, Furiac, funiis, fuligo, fulgus, fumus.
Fodare fodcrc.
Forctes -J*, frngi et bonne, eive validus.
^Forum*scx modis intellegjtur. Primo negotiations locus , ut forum Flaminium, forum luliuiii, ab corum nominibns,
qui ca fora constituenda curarunt; quod etiam locis privatis ct in vus ct in agris fieri solct. Alio, in quo iudicia
10
'I
fieri, cum populo agi, condones haben soient. Tertio, quiim s, qui provinciae pracest, forum agerc dicitur,
quum civitates vocal et de controversiis connu cognoscit. Quarto, qiium id forum antiqui appcllabant , quod nunc
Yestibulum scpulcri dicari solet. Quinto, locus in navi, sed tum masculiiii generis est et plurale. Sexto fori
significant et Circensia speetacula , ex quibus etiam minores fo rulos dieimus. Indc et f orare, foras dare, et
fores,
foras et foreculae, id est ostiola, dicuntur.
15
Fon s a fundendo dictus.
(61) 1" mites sunt assulae ex arboribus, dum caeduntur, excussae: dictae , quod in eo opere occupati cibis potuque confoI. hostia] "feda V. C. fla) mg. A. Ace: cd coild. n Likd. collat huius leelionis nullum lmhrnl indicium, fostia coni. Urs. , ur pro
hostia dictum esse , ipse Paulus paulo inferius indicat. Haue , facile
credidcrim , mentem fuisse Festi : sed Paulus tarnen fostia pro hostia
poner non poterat. Servius in Virgil. Aen. I, 62. VIII, Gil. focdcia
dicta existimat a porca foede et crudeliter occisa. Cf. Fcstus Qu. XII,
3. p. 43, 31. v. porci effigies.
Firgilius] Aen. VIII, 641.
2.
fides] Cicero foedera a fide putavit dicta, ut ait Servius in Aen. VIII,
641. Cf. Paulus p. 32. . confoedusti , et p. 67. . fidusti.
3.
Foreipes] eadem, Has. moouit, prodi a Velio Longo de ortbogr. p. 2232.
P. Cf. Marins Victorinos p. 2470. Serv. in Aen. VIII, 453. et infra
p. 68. v. formucales.
4. Forbeam] forbam legendum dicit MeurMus Exerc. crit. II, I, 4. Non recte , puto. Scal. cum bis contulit,
quae in Servio Danielis legerat (in Virgil. G.I, 120. p. 191. d. Lion.):
ISigidius commentario grammatical! : ofiflij, herba. Sed ante fibra
dieta est, ut nunc etiam rusliei h". mil.
V'4'.''1] vi- Lino, forbin
boni codd.
5. Foedum] accedunt exempta Iiterae F et H permu
ta tae e Paulo, paulo superius, Formiac et Hormiae, fordus et bordus,
panlo inferius, forctes et horctes , et p. 77. hanula i. q. fanula , p. 76.
borreuni i. q. farreum. Cf. Varro de L. L.V. . 97. cum annot.
6.
Furvum] originem esse FUS, cognoscitur e toc fuscas.
7. Fodare]
cf. Paulus p. 148. v. sybinam cum annott.
8. Foreles] Lihd. sine
lectione variante, fortis vg. Forectts , Forctes, Forotes mg. A. Au.
Foetes liber C. Barth i Advers. XL I, 17. Fcstus, nescio , an Forelus
scripsciit. Cf. Paulas p. 76. v. horctum et de forctis in XII tabulis

Fcstus Qu. XIV, 26. p. 130, 18. v. sanates cum annot.

9. Forum]
de primo et secundo significatu dicit Varro de L. L. V. . 145. cf. .
146. 117.
10. vus] wie) mg. A. Aue. Non opus est ea correctionc.
11. Tertio, eu. is, qui prov.] consuetude diceudi Cice
roni non ignota, quanquam sacpius conventum dicit.
12. 13.
Quarto . . . vestibulum sep.] ita Cicero de legg. II, 24.
dicari]
boni codd. Lirb. dici vg. Iiilrlligc illud de verbis solcmnibus, quibus
sepulcrum dedicabatur.
tum masculini gen. est] etiam negotiorum
forum masculine interdum dictum esse, monent interpretes. V. Nonius
p. 206, 14.
Cf. p. 42S, 26. 447, 22. Charisius I. p. 55. P. Marias
Victorinus p. 2470. P.
et plurale] etiam ab bac loge quaedam cxcipienda sunt, ut Ennii versus apud Isidor. Origg. XIX, 2- Sallnstii
locus apud Nonium p. 200, 1 Gcllii N. A. XVI, 19.
13. 14.
Sexto . . . speclacula] v. Liv. I, 35. 56.
foras dare] Lin, sine
lectione variante, et foras dare vg.
14. 15. et fores, foras] M.
et foras, fores (u. Lino, et fores et foras vg. : non maie.
fore
culae] boni codd., nt videtur. forecula vg. forculu ) mg. A. Ave.
Ursini 1. ms. forula. Antiquum, ut videtur, deminutivum voc. foris.
16. Fons] eadem sententia est Varronis de L. L. V. . 123.
17.
assaini] eadem leguntur apud Serv. in Virgil. Aen. I, 176. Glossar.
Labli.: Fumes, nt/.ixrftu, et: Fomeo, .-if /, ubi Fumito scribendum est.
Hinc fontitatus , ut videtur, in carmine Priapi apud Catull. XIX, 3. ct
defomitalum p. 57. , quod est lignum fomitibus abrasis lacvigatum.
Paulo aliter censet Salmasiug Excrcit. Plin. p. 127. col. 1.

(64)

DE SIGNIFICATION VERBORUM.

LIBER VI.

83

ventur. At Opilius adustas am vites voran existimat fomites. Al vocari ptitant scintillas, quae es ferro candcnti
malicia excutiuntur ; dictae autem ita , quia igni sunt confotac. Pari modo assulae , quae sunt securibus excussac.
Fon tina lia, foiitium sacra. Inde et Romae Fontinalis porta.
Folium a Graeco venit, quod illi dicunt (pvXXov, sed ideo per unum L, quia antiqui non geminabant consonantes.
Focus, fomenta, f ocillatione s , fociili a fovendo , id est calcfacicndo , dicta sunt.
5
Foil i I arc appcllatur pars remi , quae follicule est tec ta , a quo vita follicularis.
Ferciitarii auxiliares in bello, a ferendo auxilio dicti, vel quia funds et lapidibus pugnabant , quae tela feruntnr,
non leneiitiir, ita appcllati.
Fi re tu m -i- genus libi dictum, quod crebrius ad sacra fcrcbatur, ncc sine strue , altero genere libi, quae qui affcrebant
st I' it lar i i appel la ban tu .

Feral i a dus man i luis crata festa , a ferendis epulis, ! a feriendis pecudibus appcllata.
Feria a feriendis victimis vocala.
Fcbriiarius nicnsis diclus, quod tum, id est extremo nicnse anni, populus februaretur, id est lustraretiir ac purgaretur, vcl a Iunonc> Fcbruata , quam alii Febriialciii , Romani Februlim vocant, quod jpai eo mense sacra iebant,
ciiisquc feriac crant Lupcrcalia, quo die mu lie res februabantur a liipcrcis amiculo Iunonis, id est pell; caprina; 15
quam ob causam is quoque dies Fcbruatus appcllabatiir.
Quaeciinquc denique purgamenti causa in quibusque
sacrilieiis adbibentur, f e bru a appcllaiitur. Id vero, quod purgatur, dicitur fc bru a turn.
Fescennini versus, qui caucbautur in niiptiis, ex urbe Fcsccnnina dicuntur allati , sive ideo dicti, quia fascinuin
putabantur arccrc.
1. Tita] 'mittles M.
legi : -'"

Etiam Salmasiiis rcfert, in vctustissimo libro

Opilius adustas iam f'omiles vocari existimat.

Fomites alii

vocari etc.

Sed non placet altcrum /omites ante alii sine insta caussa

ncnlcatum.

adustos ramuneulos liber C. Barthii Adr. XLI, 17.: ex in-

terpolatione.

Quae

ex Clodii commentario

apud Servium in Virgil.

Aen. I, 176. leguntur: sissulac ambus lae , ligua exeavata a fungis no

mine excepto , obscuriora sunt.

vocari existimat fomites] fomites

voc. ex., inverso voce, ordine, Likb. ex uno Go.

e.vri untur (sic) Gc. , unde Lino,
Sed illud longe praestat.

'.'. exeutiuntur]

exciduutur scriptum fuisse coniicit.

3. Fontinalia] cf. ario de L. L. VI.

annot. et p. 70.

Placidas p. 463.: Ferentarius , leviter rmalas sagittis

aut funds.

9. Firetum] boni libri, Linn.

auetoritas persuadet, qui feretura vcl fertum dicunt.

134. 141.
Labb. :

GeUitu N. . V , 15.

strufcrlarios.

tari potiiissr.

10. struferetarii] strufeelari M.

5. focillationes] cf. Nonius p. 481. . fo6. Folliculare]

idem Scal. recte a

11. Feralta]

cf. Varro de L. L. VI. . 13.: quod ferunt tum epulas ad sepulerum.

VI. . 13. 34.

cillatur , et p. 0. v. focula.

Non negaverim tarnen , a

Verrio etiam rariorem quandam iormani retum in codem articulo no-

sacrata] sacra Lino, cum Ge.

aunot. ad p. 6. . anus.

13. Februarius] cf. Varro de L. L.

Quae Varro de Vita P. R. apud Moni nm p. 115, 20. .

februare narrt, de Sabinis dicta esse puto.

14. Inn une Fcbruata]

buius sacra qualia fucrint, bene exponit Hrtung, de relie;. Rom. T. II.

Graecis censet / dictum , de quo v. Scbol. Aristopb. Ran. .

p. 67.

Suidas . nxm/tHitt, et Ilcsycb. . /.

Icm dicit Martianus Capella II, 37. .149. p. 200. d. .

Minus apte Meursius Exerc.

Glossar.

In tabulis fratrum Arvalium est STRUIBUS FERTISQE.

V. Marini .tili de' fratelli Arvali p. 403.

4. </fi.ior] vg. Li>d.

geminabant] V.

V. Cato de 11. R.

Isidor. Origg. VI, 19, 24.

Fertum ,. , et ipse Festus Qu. XIII, 31. p. 103, 5. .

. 22. p. 204. cd. Spengcl. : ubi libri non intcrpolali Fontanalia habent.
1 oulinalis porta] eadem babetur, quae Capena , sed incerta coniectura.
phillen boni codd.

Factum Tg. , dque

Vcrrio scriptum esse , cum literarum ordo , tum rcliquorum scriptorum

Februlim] Tg. Linn.

Februllum M.

Fcbrullitn Gu.

Februa-

^-

crit. P. II, III, 10. (Opp. T. V. p. 648.) intelligit earn remi partem,

xui <l>ifi{iovl4i Laurent. Lydus de mens. Febr. cl. p. 68. d. Schow.

quae a Graecis / dicitur.

Februtis est apud Arnob. adv. gent. Ill, 30.

tione.

leda vg., sed in mg.

follicularis] i. e. nantica.

tecla cum signo emend, leclionii.

fila

Mirifica est coniectura Goth. : m quo vita

folliculum, vcl follicula res,

corpore sumalur.

tu-la] Lim>. , nulla adnotata varia-

quod Nonio p. 110, 26. folliculum pro

7. Fereularii] v. p. 13. . adscripticii , cum

16. is quoque dies]

Varro non alium quam bunc Lupcrcalium diem Februatum fuisse memorat.
p. 284 sqq.

18. Fcseenuini] dixi de ils Etrusc. rerum IV, 5, 2- T. II.

Feseennina] Fescenia A. Aug. in mg.: quod id oppidum

Fcsccnuia sire Fesccnniuni dicilur.

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

86

(64)

Fcnus et IV ei a lores et lex de crdita pecunia fenebris, a fetu dicta, quod credili nnmmi alios pariant, ut apiid
Graccos eadem res rxog dicitur.
F en uni quoque pratorum ab bac causa est appcllatum , quando id ipsum manens quotannis novum parit. Unde ctiam
et l'es tuca vocal est.
5 Fclicata patera dicta, quod ad felicis berbac speciem sit caclata.
(05) Fcsccmnoc vocabantur, qui dcpcllerc fasciiiuin credebantur. /' /i ^41'- '
Ferias antiqni fesiae* vocabant; et aliac crant sine die festo , ut niiiidiiiac ; aliae cum festo , ut Saturnalia , quibus
adiiiiigcbantur cpulationcs ex proventu fetus IV u gumque.
Fe rire dictum, quod ferientes feriantar.
10 Fcliconcs mal et nullius usus, a felice dicti.
F r u s ager, ncultns.
Factio et factiosus initio bonesla vocabula crant; unde adbuc factioncs bislrionum et quadrigariorum dicuntur.
Modo auteni nomine factionis seditio et arma vocanlur.
Fama a lando dicta, sic apud Graecos ffjit] no t;e ('.
15 Familia antea in libcris bomiiiibus diccbatur, quorum dux ct princeps generis vocabatur pater et mater familiae. Unde
familia nobiliiim Pompilioriiiu [ , Yale riorum , Corneliorum.
Et familiares, ex eadem familia. Postea boc
nomine cliam famuli appellari coeperunt , permutt I cum U littera.
Faccssere signilcat ntcrduin facer, ut est: "lussa facessunt." Interdum vero pro abeat ponitur. Pacuvius : "Faccssilc omnes bine", id est abite.
1. Fcnns] dem veriloquinm aperit Varro de sermone Latino I. III.
apud Gcllium

N. A. XVI , 12,7. et Nonium p. 54 , i.

fragin. librorum de L. L. p. 269. annotavi.

Cf. quae ad

Herum , de eo voc. Paulus

Qood qui bostias cacdunt, fcrirc dicuntur, quia slmnl fcriantur, in

vention pulavi Vcrrio non indignum.
v. fclicata p. 64.

10. jFeeone] cf. annot. ad

12. Factio] Glossar. Labb. : Factio , .

p. 1 0.
5. Fclicata] boni codd. : qui item felicis et paulo infer us
Feliconcs et felice. Limb, filenla et Feliconcs reslituit, in tarnen

OVfi/ioola.

sil non constan, quod filiis et filice reliquit.

tcris scriptum liabcnt: phone apo tes phascos.

Filicala, filicc et sic

ot'oTt/ua,

14. Feme] cf. Varro de L. L. VI. . 55.

qij/iTj dno Tq tfioaoq] vg. LiMi. , et ta edd. vctt.,

rcliqua vg. , sed mg. A. Aug. Fclicata, ct reliqua ad cunileui modum.

ortum est phimi)' apo tis phascos.

Fclicata ni restitnerctur, cliain ordo lili rarum postulr.liat; id vero stare

deteriores codd.

Familia

nisi quod Latinis li-

boni codd. phiou (quod

15. Familia] Familia aulcm

miren scribit Meursius Auctar. Pbilol. 2.

non polest, nisi cliam pro filiee felix dicta est; camque formam a con-

Opp. T. V. p. 730., coque nomine, sibi persuasit , dictam esse familiam

snetudinc II
Jiwrnm non abhorruissc , plura sunt quae ostendant; ut
apud Catonem de . . 1>8. feiculac legitur, et in Ciccronis ad Attic,

ingennorum: quod mirificum est commentum.

Cf. paulo inferios v. fa

muli,

sed addicit nullus cod

bpist. VI, 1. in fclicatis lancibus codd. vcsligiis crutum est.

I. abb.: Felo.v (scribe Felix), uyvn'iorrj.
ut in re dubia, sceutus sum.

Glossar.

6. Fescemnoe] Go., quem,

Fc.inoac celt, libri Lindemanni (si modo

Lindemanni.

familiae] familias mg. A. Aug. :

16. Pompiliorum] codd. vg. Liid.

) mg.

A. Aug.: mulatione non temeraria, siquidem nulla erat post Numain pilia nobilium Komanornm gens, sed Popillia.
Popillius snepc inter se permutan constat.

Et nomina Pompilius et

Quas autcni Paulus familias

de M. constat). Fesccnoe Ursini liber ms. , idque , Urs. suadente, recepit Linn. Fesccninae , vcl Fascennonca mg. A. Aug. Fascinoc coni.

dieit, li .iiii.ir sunt gentes.

Sew.. , Fesnoe Meursius Exerc. crit. II, III, 5. Opp. T. V. p. 638. :

gubinis , v/,f(>? Zlv/tfitQiac. familiam Pompiliam significare liquet.

nulla adducta sana ratione.

tab. apud Dempstcrum V.

ex tcrmiuationc.

aide antiquum esse id voc. , cognoscilur

Cf. p. 1. . ab olocs cum annul.

festas boni codd. vg.

Libd.

7. fesias']

Illnd srripsi , suadente Vossio Etymolog.

Acn. IV, 295., monet Luid.

quin polius pro abire.

Sed in Umbrorum monimenlis , tabulis EuV.

18. fussa facessunt] Virgilii esse verba

Cf. Nonius p. 306, 23.

pro abeat]

Sed nimirum Fcstus alium ante Pncuvium lo

cum intcrprctatus erat , ita comparntum , ut ilia Titinnii apud Nonium

p. 287. . Cestum, et Dc. Kam fuisse anliqniorem voc. formam, tcstalur Vclius Longus p. 2233 P.
9. feriantar] M. ferantur Gu.

p. 306, 29.: At alii/uis vestrum nuntiet Ccminac , ut res suas Procurct,

Li*d.

acilibus faeessat, ct hoc faeessat pro abeat positum esse dixcrat.

feruntur vg.

effcruntur iiieuibriinae liarlliii.

Advers. XLI, 17.

Pa-

(GS)

DE SIGMFICATITOE VERBORUM.

LIBER VI.

87

Facul antiqui dicebant et faciliter pro facile; mule facultas et difficultas videntur dicta. Sed postea facili
tas moriini facta est, facultas re ni in.
la m h' I i uni diccbatur, quod nunc scrvitiiim.
Fain i os a in terrain palustrcm vocabant.
Famuli origo ab Osis dependet, apud qnos servos famel nominabatur, unde ct familia vocata. f
Fagutal saccllum lovis, in quo fuit fagiis arbor, quae lovis sacra liabcbatur.
Fovii, qui nunc Favi dicuntur, dicti , quod princeps genlis eins ex ca natus sit, cum qua Hercules in fovea concitbuit. Alii putant, cum prinuiin ostendisse, qucmadmodum ursi ct lupi fovcis capcrentur.
Faces antiqui dicebant, ut lides.
Famine, dicito.
Face m in nuptiis in bonorcm Cercris praefcrcbant ; aqua aspcrgebatur nova nujila, sive ut casta puraque ad vi rum
veniret, sive ut igncm atquc aqnam cum viro commiiiiicarct.
Fabam nee lngere, nec nominare Diali flamini licet, quod ca putatur ad mortuos pcrtincrc. Nam et Lcmiiralibus
iacitur larvis, et Parcntalibus adliilictur sacriGciis, ct in flore eins Inclus litlcrae apparcre videntur.
Flamen Dialis dictus, quod filo assidue vclctur; iiidcqiic appcllatur flamen, quasi filamen. Dialis aulcm appcllaliir
a Dio , a quo vita dari pulabalur bomiuibus. '
Fa m Ha diininiitivum a fama.
Faviani ct Quintiliani appcllabantur luperci, a Favio et Quintilio pracpositis suis.
Fas tor um libri appcllantur, in quibus tolius anni fit descriptio. Fasti cnim dies fesli sunt.

tuvius] in Teucro. . Bolbe P. Sc. L. V, II. p. 1 6. . 16. Paulo plciitor versus apud Noniuni est, p. 306, 34. Cf. Donat. in Tercnt. Phorm.
IV, 3, 30.
1. Facul] cf. Nonius p. Ill, 17. Festus Qu. X, 32. p. 187, 17.
. perfacul.
1. 2. facilitas . . . facultas] Fronto le difl'cr. vocabul. p. 472. ed. Fraucofurt.: Facultas locuplelis, facilitas artificis est.
3. Famuletium] alii famulitium.
4. Famicosam] boni codd. Leva.
Famclicosam vg. , scd Familicosam , vel Famicosam in mg: Non de
scendit a fame, scd a fauiicc , ut constat sanguinem dici contusione
. eoactum. V. Lex. rusticum et Glossar. Labi).: Famex, Oluoftu. Itaque
aliud voc. est in iisdem Glossar. : Famclicosus , fiovXiptaa/jt.
5.
dependet] vg. Limd. dpendit boni codd.
famel] congrua quaedam
comparavi Etrusc. rcr. Intr. I, 10. T. I. p. 38.
6. Fagutal] cf.
Varro de L. L. V. . 49. ct Festus Qu. XV, 15. p. 147, 10. v. Septimontium, et Qu. XV, 24. p. 15(i, 27. v. Scptimontio.
lovis sacra]
boni codd. Lind. lovi sacra vg. Codd. in re incerla obnili nolui.
Cf. tarnen p. 5. v. aliuta.
7. Fovii] Fodios diclos esse tradit
Plutarch. Fab. Max. I., fortassc pravis libris drccptus.
Favi] M.
Favii Gv. Fabii vg. Linn, lllud mutarc non sum ausus propter singularem librorura constantiam. Cf. p. 66. v. Faviani. Caelerum lilerarum ratio ostendit, hace a Verrio non in FO, sed in FA disposita esse.
9. Faces] nullum huius nominativi singularis exemplum superest.
10.

Famine] Cato de R. R. 141.: Ianum lovcmijitr vine praefamino. Idem

13 i. : (urr, vino Iano , lovi, Iunonique praefato. Li.vo. ex antique ti
tulo apud Gruterum p. 204 , 31. fruimiko compart.
Cf. Meursius
E\erc. crit. ad Pscudolum . 2.
11. Facem] cf. p. 3. v. aqua
et igni, cum annul., ct Festus Qu. XI, 3. p. 35, 1. v. patrimi, et Qu.
XIII, 25. p. 97, 7. v. rapi solet fax.
aqua] boni codd. Li-ib.
aquaque vg..
13. Fabam] cf. p. 61. v. cquo.
Lemuralibns]
de hoc ritu v. imprimis Varro de Vita P. R. apud Nonium p. 135, 16.
15. Flamen Dialis] hace apud Vcrrium iis sublmela crant , quae de
faba dlxcrat: nam voce. Uteris FA incipientia multo longius conlinuabantur.
quod filo] cf. Varro de L. L. V. . 84. Servius in Virgil.
Acn. VIII, 66 i. Dion je. Ant. Rom. II, 64.
Dialis] cf. p. 56. v.
dium.
18. Faviani] et Favio] sic Herum boni codd. Lind. Fabiani cl labio solus Lipsiensis codex , ut vg. De iisdem Festus Qu.
XII, 20. p. 66, 10. v. Quineliliani. Ovid. F. II, 203.
19. Fastorum] Glossar. Labb. : Fastus (sic) . . yuiQoiyioy.
Fasti . . feiti]
Fasti . . . fasti vg. , ex crrore typolhetae , ut annot. A. Aug. ostendit.
fundi) mg. A. Aie. Sed nihil mutandum in verbis codd. et edd. vett.,
quippc quae Paulus ex sua doctrina addidisse videtur. Frustra eliam
Dir.: Fastis cnim dies fasti insunt, vel si malis : fastis cnim dies fasti
scripli sunt.

(G6)
10

15

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

88

(66)

Fan u m a Fauno dictum, eive a fatulo, quod dum ponlifcx dcdicat, certa verba falur.
Faetigium acdificii summum.
Fa t a fovendo.
Favissac locum sic appcllabant, in quo erat aqua inclusa circa templa. Sunt autem, qui piitant, faviesas esse in
5
Capitolio cellis cislernisquc similes, ubi reponi erant solila ca, quae in templo vetustate crant facta inutilia.
Favcntia bonam ominationcm signiGcat. Nam praecones clamantes poniiliiiu sacrificas fa ver iubebant. Favcre
ciiini est bona fari , at vetcrcs poetae pro silcre usi sunt faverc.
Falcones dicuntur, quorum digiti polliccs in pedibus intro sunt curvati, a similitudinc falcis.
Far r cum genus libi ex farre factum.
10 Falarica genus teli missile, quo utuntur ex falis, id est ex locis exstructis , dimicantes.
Fa tan tur, multa fantiir.
Falae dictae ab altitudine , a falando, quod apud Etruscos signiGcat cocliiin.
Farfeuum-f virgulti genus.
Fa sein um et fas a fando nominantur.
ISFartores, nomencltores, qui clam vclut infercircnt nomina saliitatoriim in aurem candidat!.
(67) Furnalia*j* sacra Furrinae, quam dcam diccbaut.
Fit re lie s sive furcilla, quibus bomiucs suspendebaut.
1. Funum

m Fauno dictum] Fronto de differ, voce. p. 472. ed.

Francof. : 'nniim Fauno eonsecratum ; unde Fauni appellabantur print

et Uli, qui vagabantur, Fanalici.

a fando] eadem recurrunt p. 70.

Yam de L. L. VI. . 54. : fana nomnala, quod pontifiecs in aerando

fati tint finem.

Aliud est lisire fana apud Fcstum Qu. XV, 25. p. 157, 4.

pontifrx] Go. Tg. Lind,

non spernenda.

pontifex maximus celt. codd. edd. veil. : lectio

2. Fastigium] in Glossar. Labb., ubi legitur: Fasli-

dium , /.uiiifta, Scil. corr. : Fastigium, w,.

Fadem habent ctiam :

quo multa saeerdos Lignea eontulerat veterum simulacra deorum.

Fiwentia] tvifijiiii:.

V. Arc-ins ap. Nonium p. 206, 2. . favor.

ae in;;. A. Air.. : sed at sentcntiae convenit.

multa i'oaecrvat Goth.

Labb.: Falcones, dctxTixot iota /.inomc.

o, v. Plin. N. U. XVIII, 3, 3.
110. 112.

ficiorum esse Ttdctur, non aedium fasligatarum.

bibet interpretationem.

Cf. Plin. N. li.WW I,

Isidori Glossac : Falco

9. Farreum] cf. p. 76.

Glossar. Labb. : Farreum, /ovcioTt.

Fastigium , '. oootpq : sed nh uoo tbolorum orbiculariumque aedi-

19, 4. et quae de pclaso odei theatrire tecti disputt Val. Franckiug

in Ilicbteri Iiisit. p. l'.ij sqq. Quod Salmasius in Spartiani Pescenn.

He formula favete Unguis

' 8. Falcones] cf. p. 34. . Capuam. Glossar.

nes, qui polliccs pedis intra curvos habent.

v. borrcura.

6.
7. at]

A farreo confarrea

l'Ipiani fragm. 9, 1.

Gains

Insl. 1,

10. Falarica] . Nonius p. 555, 14., qui eandem adGlossar. Labb. : Falarica, yttooukiaxQti.

11.

Fatantur] Glossar. Labb. : Fa.tor, noi.r'/.oyio). Fatalus, ti.nnn/tiro.

12.

Falttc] cf. Nonius, p. 114, 7.

Hesychius: gi'.ui, ont/, oxontui ((ta,

12. T. I. p. 675. affirmt, triehoron nibil nisi fastigium fuisse, id fal-

cod.).

sum esse, ceteris de trieboro locis comparatis evincitur. ,

3. fovendo]

Farfarum sive farfanum scribendum vidrien- , ut apud Plautum PoennI.

lUud in contextual suscepi , qnod de

H, 1, 32., quo Fcsti interpretationem spectare Si . monuil , et Plin.

boni rodd.

favendo vg. Li.

faris apuui bacc dicta pulabam.

ctiam poslhacc favisas.

4. Favissae] Favisac M. et ila

Ut mantisa et manli'i dicitnr: ita etiam pu.

terat esse favisa et favissa.

Illud toc. constat esse Ftrnscum , et l'a-

vissas facer Romani ab Ftrnscis didicissc videntur.

IV, 2, 5. T. II. p. 239.

V. Ftrusc. rcrum

Glossar. Labb.: Favissae, Gi/ourooi.

Placidus

13. Farfenum] Farsenum vel Frasenum ni;. A. Ans.

N. II. XXIV, 15, 85.

14. Faseinum] aliter Gell. N. A. XVI, 12.

15. Fartores] cmica, ut videtur, liorum hominum appellatio.

fereirent] boni codd. Li.in.
nomenclalori.

Corrige:

infarcirent Tg.

Fartori.

Lipsiensis, codex correctus.

Furrinae] ed. vet. lo. de Colonia.

a fruge danda.

omnes, ut Tg.

Flavissas habit Sunjiis p. 112, 29.

5. ah i . . .

Furnalia] Furinalia unus

Ydrrius, pulo, scripsit Furrinalia, nt Yarro

p. 462.: Favissae, fossae quaedam in Capitolio, quae in modum eisterii r ii mi eavatae excipiebant dona iovis , si quae vetusta erant hominum ;

de L. L. VI. . 19.

16.

in-

Placidus p. 464. : Fostori,

Ita mg. A. 'Aug. cum signo emendatae lectionis.

Furinae codd. , si reete collati sunt,

17. Furcilles] Vix audeo, aut cum Scal. tocc. quibus

inutilia] cf. rid. M. X, 691 sqq. : Luminis exigui fuera t prope templa

hom. susp.

reeessus Spcluneae similis nativo pumice teetus Jieligione sacer prista:

homines nfercire, ut furcillae aliud noiucn sit aerumnularum.

Pauli ipsini emplastrum dicere , aut cum Dac. onera post

Ueminu-

(67)

DE SIGNIFICATI0I4E VERBORUM.

LIBER VI.

ao

Fundus dicitiir ager, quod planus sit ad similitudinem fundi v.isoriiin.

Fundus quoqtic dicitur populns esse rci,
quam alinai , hoc est anctor.
Fufare argiicrc est, unie et confutare. Sed Cato pro saepius fuisse posuit.
Futiles dieuntur, qui eiere tacenda nequeunt, sed ea elTnndunt. Sic et vasa fu tilia a fiindciido tocata.
Flagratorcs dicebanttir genus hominiini , quod mercede flagris caedebantur 4*.

Flustra dieuntur, quum in mari fluctus non movcnttir, quam Graeci /tuXaxiav vocant.
Flator tibicen.
Flemina dieuntur, quum ex labore viae sanguis dfinit circa talos. Flamin ius circus et via Flamin! a Flaminio consule dicta sunt, qui ab Hannibalc interfectus est ad Iacnm Trasimeniira.
Flaminia* aedes domus llaminis Dialis.
]q
Flamm carii, infeclorcs llainnici coloris, Vio la ri i iolat dieuntur.
Fl um en tana porta Hoiiiac appellate , quod Tibcris partem ea fluxisse affirmant.
Flammeo amicitur nubens ominis boni causa, quod assidue utcbatiir flaminica , id est flaminis uxor, cui hon liccbat
facer divortium.
. -f Fidne ta a fide denominata , ea quae maximac fidei crant.
,
*r
Fides genus citliarac dicta, quod tanlum inter se ebordae eins, quantum inter homines fides concorde!; cuius diminutivum fidicula est.
tivum non prohibe!, quominus magnae aliquae furcae intelligantur ; ifa
in guppliciis aliisve tcrriliilibtig rebus sermo liominnm liniere assolet.
furcilla] furcillat coni. DaC.
suspendebant] M. vg. suspendeban1 Go. Linn.
1. Fundus] liter Vrro de L. L. V. .37.
2. hoe est auetor]
notissimuin eins significalus cxcmpliim, sed non solum, sunt municipia,
quorum populus in legem aliquant Romanani fundus jachis est. Plauli
Trininn. V, 1, 6. iam A. Ace. advocatit. El Paulo intclligitur , quam
late olim in iure civili vis huius voc. patuerit.
3. Future] cf.
p. 61. . exfuti , cum annot. Nonius p. 87, 10. et 249, 18. . confu
tare, qui proprium ilii sriisiini aperit. (ilossae Isidori : Futo ii.ry/ia.
saepius fuisse] itaqne Catoni future frequentativum erat antiqui verb
FUO. Ilinc puta illa e*se ducta apod Placidum p. 463. ed. Mai.: futavit,
fuit, et p. 464. fu lavere , fuere.
4. r'iitf] congrua grammatici,
quoe intpp. landant, LacUnt. Plac. in Statii Hub. VIH, 297. Donat.
in Tirent. Andr. 111, S, 3. Phorm. V, 1, 19. Futile ille vas fuisse ait
lato ore , fundo augusto , quo nlebantur in saeris deae r estae : qui
aqua ad sacra Vestae in terra non ponitur, quod si fiat, piaculum est:
unde e.vcoijitatum est vas, quod stare non posset, sed, si positum, statin
funderctur. Glossar. Labb. : Futile , ti yvior. V. eliam Gloss. Isidori
v. futis , et Placidus p. 463.
5. caedebantur] cacdebant scriptum
fuisse coni. Dac. probabilitcr. lia etiam Placidus p. 463. : Flagratorcs,
qui flagris eonducti eaedunt.
6. Fhistra] vc. ulitur solus Tertallian. de pallio 2.
A Sin Ionio T. III. p. 75. cd. Wolf, evplieatnr

Flustra motus maris sine tempestte fluctan th. ISacvius in bello Poe
nico in inscriptione (sic) quod aits "honerariac honuslae stakant in flustris", nt si diceret in salo."
quam] om. M.
7. Flator]
Glossar. Labb.: Flat, Flator (ubi distinctio tollenda videtur), (nir",
avXijTyc. Placidus p. 463. : Flalorcs , tibieines a fiando.
8. Fle
mina] fiemina et pUmina distinguit Caper de orlhogr. p. 2243. P. cf.
Mcursius Exerc. crit. in Poenul. c. 4. Placidus (ab Has. adhihitu
p.
462.: Flcminum vestem, in qua sanguis ambulando in pedes fiuit. Srribi'iulnm puto: venam, in qua etc.
9. Flnminins circus etc] of.
Sachse Hist. Irbis T.I. p. 423.
10. Flamiuia] Liid. e correctionc
Scal. Flaminae M. Flumiuiae Gc. nt vg. Illam appcllationem habet
Grllins N. A. X, 15. e Fabio Pictore, et Paulus p. 78. v. ignem.
11.
Flammearii] Lu. Flamearii cd. vet. vg. Plantnm, interpretes observant,
respici, a quo, Aulul. III. 5, 36., coniunguntur patagiarii, indusiarii,
flatnear, violar.
violatii] alii violaceum eum colorem dicunt.
12. Flumentana] de hac quae Sacbsc disputt, Histor. lirbis T. 1. p. 212.,
parum eonveniiint enm Festi verbis.
13. Flammeo] /'Tamincitx
est apud Nonium p. 541, 31.
flaminica] huius veslimentum Gellius N. A. X, 15, 28. e Fabio Pictore ricam dicil. Idem 15, 23.: ma
trimonian flaminis nisi morte dirimi non est ius.
15. Fidnsta] cf.
p. 32. v. confocdusti.
16. Fides] Dac. ad tandem origine m revocat Ilesjchii voc. oifiJa;, /oooai /tuyiiattui' ct oqir/, /ouih;.
con
cordel] boni codd. coueorilent vg. lllud Lian, ita dfendit, ul vrrbnm
primarium relativac enuneiationi assimulatum dicat: qua iu rc prowicat
ad Kruegcri librum de attract. . 29.

90

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(67)

Fix nias fibulas.

Fi sc 11 us 7 case! mollis appetitor, ut catilloncs catillorum liguritores.
Fiber genus bestiae quadripes. Plautus : "Sic me subes cotlidic, quasi fiber saliccm" ; jiio nomine cxtrcmac orne
iliiminis appellantur. Unde ct Tibras iocinorum et fimbrias vcstiinntorum diciiniu.

Fratra, uxor fratris.

(08) Frivola sunt proprio vasa fictilia qiiassa. Unde dicta verba frivola , quae minus sunt fide snbnixa. /.l-*-'f
Frater a Gracco dictus est ^, vcl quod sit fere alter.
Front cm antiqui masculino genere dixerc.
F i tu m dictum velut ferimentuui.
( "f 10 Fratilli villi sordid! in ta polis.
Fraccbunt, displicebiint.
' ^ Forago, filum, quo textriecs diimiuui opus distinguant, a forando dictum.
-Frutinal templum Veneris Fruti.
Fringilla avis dicta, quod frigorc cantet ct vigeat; nnde et friguttirc.
2. Fiseellus] fisccllum sive fisccllam, constat, vas viminenm dictum
esse, quo casctis cogebatur. Isidori Glossae : Fiscella, forma, ubi casei
exprimuntur. Hoc nomine fiscelli, Lipid, putat, eadem metaphor casei
ligurrilorcm dictum esse, quo bibaccm bomincm lagenam, voraeem macellum. Vercor tarnen , ne quid Paulus turbaverit , et Festus Fiseello
nominativo casu scripserit , ut fiscellones ta a fiscellis , qucmatlniodum
catillones a catillis, dicti sint. Quamquam ctiani Glossae Isidori : Fisccl.
lus, mollis easei appetitor.
liguritores] ligurritores M.
catillones]
catiliones Gv. V. supra p. 34. v. catillones.
3. Fiber] secutas est
in eo veriloquio Verrius Varroncm de L. L. V. .79.
besliae] vg.
Lind, vespae codd.
quadripes] boni codd. quadrupes vg. Litid.
Cf. PaAEF. IV. . 3.
Plautus] in incerta fabula. V. Botbc Plauti
fragm. inc. 15. p. 445.
subes] i. . subedis. Cf. p. 4. . ambest.
eottidie] boni codd. Lipid cotidie vg.
4. iocinorum] M. ut vg.
iocinerum .Gv. Lind.
5. Fratra] cf. Nonius p. 557. M : Fratriae
appellantur fratrum inter te uxores. Glossar. Labb. : Fratra , mnerqo.
Placidus p. 463.
6. Frivola] Glossar. Labb.: Frivola, a*ivt>in
ivii/S -irire, et: Frio, Ximyxonii.
7. iu'{ in rj ] Lipid, e bonis codd.,
in qnibus est phretre. qijtoq vg. ipnr.ioiii") nig. A. Ave.
fere
alter] boc argutum ct subtile etymon , ut putabant antiqui , Verrius
debet Nigldio. V. Gell. N. A. XIII, 10. Nonius p. 36, 1.
8.
fronfem] v. p. 46. v. corius, cum annot.
10. Fratilli] Glos
sar. Labb.: Fratilli, xnoaaoi.
tapetis] tappetis M. I ta eliam
scribitur apud Festam, Qu. XV, 26. p. 158, 5.
11. Fraccbunt]
a fracibus oleis. Nam, at Cato de H. H. 64. : quam diulissime in fracibus erit oleum, tarn deterrimum erit. Glossar. Labb.: Frax, rovyla
fuqov. Fraces , iXuiau rvylrc v^muam Union. Fracere , iOTtio&ru.

Fraeidus , vxiroqo. Plenius Placidus p. 463. : Fraccbunt, sordebunt,

displicebunt , dictum a fraciSus , qui sunt stillicidia sterquilinii. Intelligitur , nomen l'racium a faccibus olearum ad alias soreles translatnm
esse. Frigebunt alter liber Itnrlliii Adv. XLI, 17. : quod manum interpolatoris aperte prodit.
12. Forago] Glossae Jsidori : Forago,
trames diversi coloris,
forando] Lind, nulla variations indicata.
furando vg. Sed forando in libro ms. esse, iam annotaverat Las.
13. Fmtinal] Erueinal, a Venere Erycina, A. Aug. scribi vult: acuta
coniectara, scd quae etiam pluribus nrgumentis confutar! possit, qnara
a Scal. conftala est. Salmasius Exercit. Plin. p. 5. col. 1. frustra
earn dfendit. Frneinal cd. vet. A. Ate. in nig.: quod Dac. ila adsciscit,
ut postea pro Fruti substitut frugi, Meursium scilicet secutas, in Exerc.
erit. in Plauti Militent . 5., qui Vcnercm Frugi, id est honestis ainoribus pracsidentem, sibi fin til.
Fruti] frugi ed. vet. frutae vel frugi
mg. A. Auc. Frutis Icgendum censucrunt plerique , ctiam Lind. Ac
cerium est id Veneris nomen apud Solinum II, 14. Veneri matri , quae
Frutis dieitur. Augustini autcm locus, d . D. IV, 21., nihil ad Frutim ; nomen Hud divae Frueteseae , quicquid de cius forma statuitnr,
ad fructus spectat. Caeterum Scal. probabilitcr nomen Fruti ex 'Afooiirrj natum esse existimat ; ab V. (niseis sic esse corruptum , conieci
Etrusc. rerum III, 3, 11. T. II. p. 74. Idem Scal. aculissimc hinc iyngos, Veneriae aviculae , nomen ducit , quod scrvatum est in Glossar.
Labb. : Frutilla , ; : quanquam ei adversatur Salmasius Exerc. Plin.
p. 50. col. 2.
14. friguttire] boni codd. Lino, frigutire vg. Cf.
Varro de L. L. VII. . 104., ubi fringutire est, Nonius p. 7, 9. v. trigere, 308, 11. v. frigit, Fulgentius p. 562. v. friguttire. Apud bos fri
guttire legitar.

(68)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER VI.

91

Fratrare pncrornm mammae dicnntnr, qiitim primnm tunicscunt, quod relut fratrcs pares oriunlur, quod etam in
frumento epca facer dcnntnr.
Frgere et fric tun a Graeco venit tpvyetv.
Fregellae locus in rbe , in quo civitatis feliis-J- hospites baliitaveruut.
Fes tram anliqui dicelant, quam nos fenestram.
5
Firm um tina tov f'p/,Top, quod sign Oca t sustentaculum, dictum videtur.
Frau sus erit, fraudem conimiserit.
Fa le ri oppidum a fale*j dictum.
Fr a xa re vigiliam circuiic.
Florifertnra dictum, quod die spicae fernntur ad sacrarium.
10
Frngamenta a frugibus appcllata.
Frendere est frangere; node ct faba fresa; unde et dentibus dicimus frendere.
Formucales-f- forcipes lictae, quod forma capiaut, id est ferrentia.
Farrago appellatur id, qjod ex pluribus satis pabuli causa datur funiculi*.
Fetiales a feriendo diet! apud hos cnim belli pacisque faciendae us e>t.
15
1. Frnfrart] M. at Tjf. Frailare Gc. Lin. Iliad analogue conTenicntius Timm ; idemque taetur Placidas p. 463. : Fratrarent, turguerent, pubeteerent. Cf. Festus Qu. XIV, 1. p. 105, 31. . lororiare.
puerorum] pucllurum ) mg. A. Aoc, inntili correctionc.
2. dieuntur] M. dieilur Gc. Tg. Lind. Iliad restitu mate , ut ipiea pro
plarali habeatur. Spicum , constat, pro pica etiam a Varronc et Cicerooe die!. Ex Ha M., praestantissimi cod., lectionc nata est ca, quam
Aid. habet: spicae facer dieuntur.
3. ipnvyur] scribendum vidit
Dac. pkrigin boni codd. , quod ' esse apparet ex more codd.
oqtxiiv Tg. foiytir) mg. A. Ace, idemque posait Lin.: quod
quid lit.
4. feliit] boni codd. fel Tg. Ulitis) mg. A. Ace.
illim coni. Goth. Mihi in uteris his corruptii latere Tidetur Frrnt His.
quod compendiara scrihendi ratione facile mutari potcrat in FelUt et
Feliit. Qnod aatem civitatis Fregellit scripsit : it soient senescent!*
Latinitatis scriptores, nt civilas Gabi* et malta ad eum modum leguntur
in Itinerariis et Agrimensoribus.
5. Ftstram] disertius de eo vor.
Antonius Gnipho npu.l Macrob. Sat. Ill, 12. Doederlin. Srn. et F.tym.
T. VI. p. 127. compart: itmmij' irvlc, ex Hesrehio. Corruptc Placidus p. 464. : Freitram, fenestram.
t. inj toi" i(>^io] Tg. apo
tu ermatot boni codd.
7. Frautut erit] verba, at rident , lege
sampta. Apud Plautnm Asinar. II, 2, 20. eat frausut tief, cf. Nonius
[- 1 I'-'. 18. Sc!, bivio Will (non XXXIII), 14. tribuit: fraudem frauti:
aeutius quam Terius.
8. Faleri] intelliguntar Falerii , sed librara
veterem scribendi rationem serrarunt, cum nomen non nosscat.

/'e] Lind. , nulla notata lectionura differentia, a tale Tg. : sed Uas.
monet, librum nn. habere a fale. Lind. coni. a faierc , i. e. pila, de
quo toc v. Gesneri lex. rusticum. Non maiore molimine corrigi potest:

m fala, coll. p. 66. Qui a tale scriptum pataat, at Sin. in Varr. dc

It. R. p. 105, 6. (p. 237.), Falerios ante Halerios dicto esse existiman!,
mj i',,- ein, at conditor fuisse dicitur llalesus. De qua uominis forma
pluribus di*i Elrusc. rcr. IV, 4, 3. T. II. p. 272.
9. Fraxare]
Placidus p. 462.: Flaxare , vigiliat eireumire. Sed Pauli codd. aueto
ritas praeponderat, ut fraxare retincam , quanquam dc etyuio Tcrbi mi
nus certus, quam Sc t. ct Lina, Doederlinus, Syn. et Etyni. T. VI.
p. 122.
Venire] boni codd. Lina. eircMatire Tg. Doederlin. 1.1.
eireumdare scribendum esse putat.
10. Florifertum] Glosgar.
Labb. : Flerifertum, r&oifooiu. Caetcrum ignota ea caeremonia.
11.
Frugameuta] Legendum sit frumento , an frumenta intelligantur auati
frugamenta dicta a frugibus, quaerit Dac I troque probabiua est,
fuisse antiquum verbum frugare , et hinc dnetum nomen frugamentum.
12. Freiuiere] cf. p. 56. . defrensam , cum annot. , ct Nonius p. 447,
10. . fremere et frendere.
fresa] boni codd. Lino, fretsa Tg.
Utrunique nunc in scriptorbus legitur. De fresa faba Columella II,
12. VI, 3.
13. Formutalet] Formutapcs coni. Scal. , ut omnil
glossa ad explicandam originem voc. forcipes scripta esset, quod ita
esse, collala p. 63. . forcipes yix dubium relinquitur.
14. Far
rago] cf. Varro de R. R. I, 31. Colum. II, 7. Isidori Glossae et Glos
sar. Labb. : Farrago, ynoric. Etiam Faratalia, eo spectant,
nam farrago e satis et leguminibus ferro cacsis constabat. Fortnsse
legendum Farraginea.
15. Fetiales} M. Tg. Lia. Feeialet cett.
codd. Illutl a titulis maiorem habet auctoritatem. V. Marini Alti dei
frat. Arvali p. 708. Cf. Varro de L. L. V. . 86. (ubi feeialet scriptum
est) et Nonius p. 529, 17. . fetiales. Apud Placidum p. 466. : Foedera
dieuntur sacerdotes per guoi foedera fiebant. etc. Corriye: Fetialet,

M *

92

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(68)

Feretrins Iuppiter dictas fcrendo, qaod pacem fcrre pularclur; ex cuius templo sumebant seeptrum , per quod
iurarent, et lapidem siliccm , quo foedus ferirent.
Femur, femoris, et fernen, feminis.
Fe ii ero et dici potest.
>
5 Frux, frugis dixerunt antiqui.
(C9)Fructam et fr net um.
Ferocit apud Catoncm ferociter agit.
Fire re item pro figere.
Fruniscor ct frunitum dixit Cato; nosque quum adhuc dicimus iufriini turn, cerium est antiques dixissc frunitnm.
10 Felices arbores Cato dixit, quae fructum ferunt, infelices, quae non fcrunt.
Falsius ct falsior quum rationabilitcr dici possint, non tarnen sunt in consuetudinc.
Fur um genitivus pluralis a fure.
Fncilis, falsa; dicta autcm quasi fucata.
. .
Feriac statae appellabantur, quod certo statutoquc die obscrvarentur.
15 Fluoniam Iunoncm mulieres colcbant, quod earn sanguinis fluorcm in conceptu retinen putabant.
Flamm eo vestimenta flaminica ulebalur, id est Dialis uxor ct Iovis scenlos, cui tclum fu.'minis codem erat colore.
Fulguritum, id quod est fulmine ictuni, qui locus statim fieri pu taba tur rcligiosus , ijuod cum dcus sibi dicassc
videretur.
Fantica dicitur arbor fulmine icta.
20 Fui m en dictum a fluor flammae.
Fnlcere* prisci pro fcrirc dicebant, unde fulgus dictum est.
ferieudo] codex Bcrolincnsis , edd. vett. , nt vg. et Lud. ferendo cett.
codd.
2. foedus ferirent] his significatur aliud eiusdem nominis veriloquium,
a feriendo : a quo Iovcm Feretrium dictum esse , crant qui opinarentur.
V. Propert. IV, 10, 46.
3. fernen] igitur Verrius et liune nominativum usui concesserat , qua de rc alii dubitaverunt.
V. Forccllinii
Lex. Lat.
4. Fenero . . polest] hoc, puto, discrimine, ut art um
ipsam actionem pecuniae fenore dandae, deponens negotium ct quaestus
inde faciendi genus significant, ut soient deponentia. Placidus p. 4G4:
Foenero foeneror dicimus, habelque quatuor participio.
5. antiqui]
ut Ennius apud Priscianum. Cf. Varro de L. I. . IX. . 75. 76. , qui
tum nominalivum frugis non alienum fuisse a consuetudine , ostendit.
6. Fruetam] participium intelligi videtur.
7. Feroeif] Glossar.
Labb..- Ferocio , /Qtaivonai.
8. Fivere] Fibere corr. Mcursius
Exerc. crit. P. II, III, 111. Opp. T. V. p. 638.: sed cliara boc nonnisi infirma quadain etimolgica ratione nililur. Omnem glossam vg.
oi.
ifriii] boni codd. d. vet. idem Lind, e Lipsiensi cod. Sed
etiam Hud signifie! id quod apud Catoncm: siquidem omnes glossac a
. ferocit ad felices usque ad Catonem spectant. Lion. Catoniana p. 88.
9. Fruniscor] de eo verbo docte dissent Gcllius .. XVII, 2. /nfruni-

tum Scnecae ct Gellio non insolitim esse verbum constat.

10.
Felices arbores] Cato non dixit puras sensu religioso, sed frugferas, ut
agricolac. Ita Livius V, 24. et Virgilius saepius.
12. Furum] v.
. L. Schneider. Lar. Gramm. P. II, I. p. 250, Cf. murum apud Festum
Qu. VIII, 28. p. 171, 11.
13. Fucilis] mg. A. Au. : Futilis)
Fucilia V. C. Sed voc. futilis Vcrrium iluxisse a fucato, non est credibile. V. p. 67. v. futiles.
14. Feriae statae] dies statutes dicit
Varro de L. L. VI. .25. Contrariae sunt feriae conceptivae, de quibus
Paulus p. 48.
15. Fluoniam Innunem] cf. Tcrtullianus ad nat. H,
11. Arnob. adv. gent. Ill, 30. Augustinus de . D. VII, 2. 3. e Varrone. Quae hic de lunonc , quae tanquam luno Lucina cum eadem
Mena priviijna sua eitlem cruori praesidet: in iis pro Lucina Fluonia
reponenda esse videtur. Mcmorat eam etiam Martian. Capeila II. . 149.
p. 199. cd. Kopp.
16. Flammco] cf. p. 67. v. flammco.
17.
Fulguritum] cf. p. 27. v. bidcntal , cum anaot.
Deus] Dius corr.
I. Fr. Gronov. Observv. I, 13. p. 111. (61. cd. Frolschcr.), quod p.
66. v. Flamen Dialis a Dio sit. Sed non ubique pro love Dius dici
potcrat. >
19. Fanatice] cf. p. G6. v. funuui.
20. Fulmen]
rectius Varro dc L. L. V. . 70.
fluor] mg. A. Ace: suluore .
. fulgore) Apud Luid, nulla est lectionis varelas.
21. Fulcere]

(69)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER VI.

93

Fnebres t.'biae dicuntur, cum qubns in funerc canitur, quas flamini andirc putahatur illicitom.
Flamin ins caniillus puer dicebatur ingenuus palrmcs et matrimes , qui flamini Diali ad sacrilicia praeminislrabat:
antiqui eiiim ministros camillos dicebant. Alii dicunt omnes juicios ab anliquis cantillos appellator , sicut babetur
in anti'quo carmine, quum pater filio de agricultura praccipcrct : "Hiberno pulvere, verno luto, graiidia farra
Cainili'e metes."
lia in in a "J* dicebatur saccrdotula , quae Flaininicac Diali praeminislrabat, eaque palrmcs et matrincs erat, id est
palrem matremque adbuc vivos babebat.
Ficolca palus ficulucus.
Fiara in ins lie tor est, qui flamini Diali sacrorum causa praesto est.
Freqicn tarium frequcnlcm.
Fornacalia feriac institutae sunt furris torrendi gratia, quod ad fornaeem , quae in pistrinis erat, sacrificium fieri
solcbat.
Fu r vu m bovem , id est nigrum, inmolaban t Atcrno *.
Fore n tari i levis armaturae pngnatores.
Fa st 1 ni por cc Hum, fcturam porcorum.
Fa miliaris Roman us, privatus Romanus.
Fana, quod fando consecrantur.
Fastis dicbtis iucunda^ far! liccbat, nefastis quacdam non liccbat fan.
correxi. Fulgerc codd. vg. Lis. Scd inter fulgendum et feriendum
nulla nolionis alunitas; fuir re autem, quod est Itiifur, nr.tpim. :il> antiqnioribus secundum tertiam coniugationem flecti potrrat (quo etiam
fulsi et fultum ct fulcrum ct alia dcrivata ligihiin intendant) : significatus buias verbi, ut Gracci oxijXTitr et Laiini edlere (cf. annot. ad
p. 42. . columnar), non longe distal a feriendo. Posaem ctiam l)iomede uti, ubi I. p. 369. P. ita legi tur: Sunt quacdam perfecta a diver
tit intlanlibnt dervala, ut arco aces aeui, acuo acuis ami, .... fut
ren futrs fulsi, fulgeo fulges fulsi: nisi fulcio futrs fulsi scribendum esse appareret. Placidus p. 463. : Fulfil, periit (sribe feriit) vel
pereussit. Fulgere rnim ferire est: unde quoque fulmen dictum. In bis
erroris origo ajiparerc videlur. Aliter statuit Doederlin. Syn. et Elym.
T. V. p. 66.
fulgus] boni codd. Lind, fulgur deteriores dun rodil.,
ut Tg. Non um 1.1 vi illud, quanquam naj .tyfuvoy, cum e Verrio duetum
esse possit.
1. Fnebres tibiae] cf. Festue Qu. IX, 10. p. 10, 13. . naenia.
Flamini . . . it licit um} cf. Gell. N. . X, 15. et annot. ad p. Cl. .
equo.
2. Flaminius] cf. p. 34. . cantillos. Plutarcb. Num. 7.
M aerob. Sat. Ill, 8.
palrmcs et matrimes] patrimus et matrimut)
Big. A. Ace. : sed illa forma noster etiam infra v. Flaminia et p. 94.
T. matrimes ntitur , ut dubitari nequeat quin Latina sit.
3. b
anliquis] vg. apud antiques Lind, ex uno Ge.
4. 5. Hiberne . . .
metes] idem carmen rustieuin afl'crl Macrob. Sat. V, 20. Servios in
Virgil. G.I, 101. Saturnios versus, quibus compositum id este appa-

ret, ita dimetiendos censct Lino. : Hiberno pulvere , vrno luto grandi
farra | Camille mets : eandemque sententiam amplectitur H. Meyer in
Anthol. Lat. 7. p. 4. Minus recte , opinor, statuunt II. Dntzer et
baur. Lerscb de verso Saturnio p. 61.
6. Flaminia] viz adducor,
ut credam banc minstram give sacerdotulam simpliciter Flaminiam appcllalam esse : multo facilius, ut Flaminiam camillam dictam ct altcrum
voc. a Paulo omissam esse statuam. Ita Macrob. Sat. Ill, 8. : Homani
pucros el pitillas nobiles et investes camillos el Camillas appellant, flaminicarum et flaminum praeministros.
Eadem Servios in Virgil.
Aen. XI, 543. Cod. Lipsicnsis Flaminula : nimirum intellexit, qui eum
scripsit, Flaminiae noraen Lie aptum non esse, et propriis viribus errorciu sibi corrigendum sumpsit. A. Ave. in nig.: Flmula, propter can
den caussam.
9. Flaminius lictor] incertum , an hie intelligatur
ab Ovidio F. II, 23.
11. Fornacalia] idem voc. explicatur p. 63.
13. Aterno] quam potui minima mutatione posii! pro lectiooe bonorum
codd. eterno , cum notum sit, Neptuno ct fluviis boves , ctiam nigros,
immolates esse. Averno vg. Saturno Aid. Inferno Lind.
14.
Fercntarii] cf. p. 13. v. adscripticii.
15. porcellum] genitivum
pluralis esse coutendit Goto. Non pnto : sed fauslulum porcellum eum
esse , quem rustici non vendebant , sed ad feturam porcorum adolcscere
sinebant.
17. Fana] v. p. 66. v. fanum.
18. turunda] A.
Ace. in mg. : iura . . iuridiea)
Scal. cot.: ius. Nee dubium,
quin tale quoddam verbum Fcstus posuerit. Cf. Varro de L. L. VI.
. 29. 53.
Utebat fori] Go. Lind, fari liccbat M. vg.

,.

...
(70)

jj

PAULI . EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

94

(70)

Fen us appellator naturalis terrae fetus; ob quam causam et nummorum fetus fenus est vocatum, et de ea re leges
fenebres.

LIBER VIL
G er rae crates vimneae. Atbencnscs qiiiim Syracusas obsidereut et crebro gerras posccrent, irridentes S'tculi gerras
clami ta liant. Unde factum est, ut gerrac pro nugis et conten plu dicantur.
Genas Ennius palpcbras pu tat, qiium dicit hoc versu : "Pandite, sulti', genas , et corde relinquite somnum." Alii eas
partes putan t genas dici, quae sunt sub oculis. Pacuvius genas putat esse, qua barba priinum oritur, bot: versu:
"Nunc primum opacat flore lanugo genas."
Gen ti lis dicitur et ex eodem genere ortus, et is, qui simili nomine appellator , ut ait Cincius : "Gentiles mihi sunt,
10
qui meo nomine appcllantiir."
Genialis lectus, qui n up ti is stern tur in honorem genii, undc et appellator.
Gens Aelia appellator, quae ex. multis familiis conficitur.
Gerusia curia ab aetatis vocabulo dicta.
Genuini dentes, quod a genis dependent.
15 Gestus, quo indicator, quid geratur, praeter participium , quod a gerendo deducitur.
(71) Geni um appellabant dcum, qui vim obtineret rerum omnium gerendarum. Aufustius : "Genius", iuquit, "est deorum
5

1. Fenus] eadem supra p. 04. v. fenus.

cf. Lit. XXXV, 7.

1. 2. leges fenebres]

4. Gerrae] cf. Paulus p. 32. . cerrones, cum annul. Placid us p.

407. apud Maium: Gerras, nugas ineptiasque.
5. eontemptu]
rectius sane dixisset Paulus cum eontemptu , ut scribendum esse censet
Doederlin. Synun. et litym. T. III. p. 80. Nam contemplan pro re
contcuuicnda a Paulo Festove dictum esse , vix credibile est. Casp.
Bartb. Advere. XL, 1. e libro suo profcrt in eonteriemdis , et inde
efficit : in eomoeds. Fucilis inde ficret: in contemnendis, si libro isti
tanta esset auctorilas.
0. Genas] cf. Servius in Virgil. Aen. VI,
680.: Genis, palpebris. Ennius de durmiente: Imprimitque genae
. Plinius N. H. XI, 37, 57. 58. . 150. 157. si recle scripsit: Nee
genae quidem omnibus, ideo eque nietationes . . . JExtremum ambitum
genae superioris anliqui cilium vocavere , unde et supereilia. . . Infra
oeulos malae homini lantum , quits prisei genas voeabaut, XII luliularum interdicto radi a feminis eas vetantes: significatus, juo Pacuvius
id voc. posuit, magis obsolevit , quam quo nnius usus est. Placidus
p. 408. quae babet, plane nova sunt: Genis, ea parte vultus, quae inter
malas et auriculas est: ideo genae diclae, eo quod infans in utero caput
inclinalum inter genua tenet.
Ennius] Ann. XII, 7. ap. Merulam.
Idem versus affertur a Feste Qu. XV, 17. p. 149, 21.
sulti' genas]
sulpigenas boni codd. sultigenas vg. sultis) mg. A. Ace.
Infra in
cdice Festi suetigenias est.
7. Pacuvius] in inc. tragocdia, Bothe

P. Sc. L. V, II. p. 149. fr. 9.

8. flore] flora coni. Sen.. , quod
Attius in Bacchis Durum lanugiucm , et Pacuvius ipse in Antiope lloros
crines dixerit. V. Servius Dan. in Virgil. Aen. XII , 005. p. 82. cd.
Lion., ubi apparet de adiectivo nomine Horns , non Aureus , dici. Sed
idem Scal. sibi ipse iam opposuit Yirgilii vcrsum , Aen. VIII, 100.:
Tutu, mihi prima genas vestibat flore inventas.
9. Genlilis] cf.
imprimis Q. Scaevola apud Cicern, in Topicis 0. Nicbubr. H. II. T. I.
p. 326. cd. alt. Hugo in Hrreo iur. civilis VI, IV. p. 408 eqq.
11.
Genialis lectus] cf. Serv. in Virgil. Aen. VI, 603.
nuptiis] in
tiis unus Lipsicnsis. Ita nuptiis apud Varroncm de L. L. VI. .34.
legitur.
honorem] vg. honore boui codd.
appellator] boni
codd. Lino, appellatur vg.
12. Aelia] ilia legi bet Die, quod
Acliae gentis proprium non fuerit, ut in familias dividerctur. Quasi
vero ex Paulo intelligi possit, quid Festus de Aeliae gentis familiis dixerit.
13. Gerusia] Varro de L. L. V. . 156: Scnaculum voca
tum, ubi sentit us aut ubi sniores consistrent; dictum ut gerusia apud
Crceos. Ipsum enim aedificiunt dictum esse gerusiam a recentioribu*
Graecis, ostendit Vitruv. IV, 8. aliique.
14. a genis] idem ety
mon, prodit inter alia Cornutus qui dicitur in Pers. I, 115.
16.
gerendarum] gignendarum conieci Etruscar. rcrum III, 4, 5. T. II, p.
89., quod Augustinus de C. 1). VII, 13. Varrone auctorc Gcnium ita
dfinit: Deus est, qui praepositus est ae vim habet omnium rerum
gignendarum. Possis taincn gerendarum eo defeuderc, quod Paulus
infra geniales a gerendo dictos esse tradit.

DE SIGNIFICATIONS VERBORUM.

LIBER Vu.

9S

liominum, ex quo homines gignuntur. Et propterea Genius meus noniinatiir , quia me gnait."
j]ii(;innil uniuscuiusque loci deum.
!i rborum surculs uascitur; unde et gorman i , quasi cadem stirpe geniti.
) dgito pedis tubcrcultim , quod geincre faciat eum , qui id gerat,
icis proprium est. linde genus quoddam tibiarum cxiguarum gingrinac.
5
'.;'
sonii.s deccrpta.
ut aqiiam, terrain, ignem , acrcnt : ea enim sunt semina rcriim , quae Graecorum alii attyein,
. Duodccim quoque signa, liinam ct solem inter bos deos computaban!. Geniales autem dicti
luriiniim posse pu tabantur, quos postea g cru lo s appcllariint.

10
t id, quod scius, peri lus, tarnen invenimus pro g ire signiGcare apcrte.
, videlicet ex Graeco , quod est xvtrpa.
tris Magnae corniles, dicti sunt a ilumine, cui nomen est Gallo; quia qui ex bibcriiit, in
, ut se prirent virilitatis parte. Alii putaut, ideo eos sibi genitalia incidere , quia violavcriut
h', ne possiiit ipsi fieri parentes.
15
lud Livium narravit.
est, ut Romam venit, quae antea Tanaquil vocilata erat, uxor Tarquinii Prisci regis Ron Virg. G. 1, 302. p. 215. ed. Lion.
lis opinio, teste Servio' in Virgil. Acn.
in libris de gradibus , de
multi dieunt, de codem germine, quos
ti] M. ut vg. nati tii.. Lind.
4.
i, 5.
qui id] vg. quid boni
. Labb. : Gingriunt, x^ylt ixoiair.
iigrinae] Glossar. Labb. : Gingriba,
Hesychio , yiyyooc Atbenaco et aliii,
ir Polluci , eodem nomine quo Adoira ductus scrips!. Gizcriator boni
/ . . Gingrinator) (id est ex cor'ritor vel gingrinator lcgciiduin exivotld. foruia abest.
Est Graecum
fiiijcriii] M., ut vg. Neque aliter
a , intestina gallinarum cum hiscl'Iiira voc. exemple Forcellinius
i Francogallico toc. gsier , cjuod
Geniales] Gcnitules coni. Petrus
), commendatum n I'uhio Ursino.
n ct Cerercm dicit Statius Tbcb.
oni codtl.
9. u'-io/ioo] boni
TtTt*ovc m;. A. Ace.
10.
pro quia.] qua, id est genitura,

et pro gemios] Genios scribendum existimavit. Quibus mutationibus

non libraries, sed Paulura Fcstumquc correxit. Ncc diffitetur ipse ScAl.,
. I m < ni codd. i la defendi posse, ut gcrulus antiquiori significatu intelligatur xai nouxti/ij. In Glossar. Labb. est: Geruli, itqaxtji, et: Gerulus, avvrne, etiam dioix^Ttx;.
11. peritus] M., ut
vg. perilus est Lino, e Gu.
proynare] voc. aliunde non cognitum,
sed ortum ex passive usu voc. gnarus , quo id a Tcito poni constat.
Quod autem apud Non in in bis legitur prognariter , p. 150 et 154., id
cum strenue et audaciter significare Nonius tradat , non dubilo quin
prognaviter fucrit.
12. Gncphosmn] cf. p. 39. v. cnephosum.
Glossar. Labb.: Gnctonsum, u/tuvoav, oxoTiivr, quod S< vi . recte inulavit in Gnefonsum, II. Stepbanus in Gncphosmn.
13. 14. quia . . .
ineipiani] primus eius rei auctor est Callimachus apud Plinium N. H.
XXXI, 1, 5. . 9.
furere] vg. furore boni codd.
16. Gnarigavit] Gnaruravit coni. Vossius in Etimolgico L. L. v. gnari p. 324.
cd. Ncapol. a nomine gnaruris. Et habetur in Gloss. Labb.: Gnarurat, yraiaiid. Nee tarnen quidquam sanius et analogiae Latinae Linguae
convenientius esse potest, quam verbum gnorigare.
significar apud
Ifii'ium] ap. Liv. sign. Linn, e Gu.
17. Gnarivisse] Go. Lin.
Gnariisse M. Gnaruisse vg. Glossar. Labb. : Gnaritur, &.. Placidus p. 468. : Gnorilur (scr. Gnaritur) , cognitum sive compcrtum est.
18. Gaia] i ta recte Vermis, non Caia , nam C, pro G in eo voc. noiinisi in nota scribebatur. Dc Gaia Caecilia Plutarch. Qu. Rom. 30.
Pun. N. II. VIII, 48, 74. . 194. Valerius Max. de minimums ex. (T.

>K

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

9G

5
t73)

10

15

(71)

inantfrum, quae tan tac probitatis fait, ut id nomen ominis boni causa frquentent itibciitcs, quam summam asseevrant lanificam fuisse.
'
Gallam bibere ac rugas conduccre ven tri, quum ait Luciiius , praemonet, parsimonia esse utendum , ncque
gulae indulgendum, ventremque coartandum.
Gaul us genus navigii paene rotundum.
Galbeum ornamenti genus.
Gestit, qui subita felicitate exbilaratus nimio corporis motu praeter consuetudinem cxsultat. .
G ne us et corporis insigne et praenomen a generando dicta esse, et ea ipsa ex Gracco ylyvto&ai , apparct.
Ganeum antiqui locum abditum ac velut sub terra dixerunt. Terentius: "Ubi ilium quaerani? credo abductum in gancum."
G alear i a a galearnm similitudine dicta.
Gnitus et gnixns a genibus prisci dixerunt.
Gnotn, cognitu.
Gravastellus, senior. Plautus : '-Qui est oravastellus , qui adrenit." Utputo, gravastellus a gravitate dtctus.
Gramiae oculorum sunt vitia , qnas alii gl a mas vocant.
Groin a appellator genus macbinolae cuiusdam , quo regiones agri cuiusquc cognosci possunt, quod genus Gracci
yvtt>j.iova dicunt.
G rum us terrae collectio, minor tmulo.
Probas p. 1400. apud Godiofredum) , et Imprimis Festac Qu. XII, 8.
p. 48, 33. . pracbia.

dictum esse , eo credibilios , quod primarios eius significatos ad

3. Lucilius] buius versos e 1. XV. Nonios exhibet p. 445, 18. .

aeerosum ; Dousa posuit 1. XXV, 1. p. 63.
5. Gaulus] ya-iot no-

Glossar, babli.:

genua speetasse videtur. Cf. Festos Qu. IX, 24. p. 24, 33. . Nixi di.
genibus' . Scl. Likd. generihus ed. Tet. Tg.
12. Gneftt] cf.
Gnot (id est gnovit contractum),

Gnotu, yrma,r, duxyrtosr.

eandem lectionem commendant.

olir, .-ti/ioxi.

13. Plautus] Epid. V, 1, 14., ubi codd.

Infra apud Festem v. ravi coloris, Qa.

meo Pboenic navigii nossimum.

6. Galbeum] cf. Paolos p. 36.
. calbeos, com anoot.
7. Gesti] cf. Serr. in Virgil. G. I, 387.

XIII, 10. p. 82, 17., in eodem Terso ravistellus affertur, si Pauli excerptis

8. Gneus] boni cotld.

fides est.

Gnaeus Tg. Lina.

nas formas esse Gnaivos,

Constat huios nomiois genoi-

Gnaeus, Gneus, Naeus, Meus.

Valer. Mximos de nominibos.

ISempe cum nomen gravas (nostrum gran) mularetar in ravus,

V. maxime

et gravastellus in ravistellus, etiam Plauti lectio ad formant vulgaris linguae

scribitur.

mntata est. Gravastellus autem deminutiTe a nomine gravaster factum est.

Cn. recte nonnisi in nota

et corporis insigne] nam naevus plenios et antiquius /naevus dicebatur.

gravitate] multo rectius infra a ravi colore.

Ita Valerios : Igitur eliam qui in corporibus gigni solet, gneus (alii

Placidos p. -167.:
(scr. annis).

gnaevus) appellatur.

Etiam bic sine dubio, quod corpori in gen i tus

est (Muttermal).
sag. A.Aig.

yiyrwO-ai] Tg.

gignesthe boni codd.

yiyrtxtu

9. Terentius] Adelpb. III, 3, 5., in quo Terso expli

cando Donatas eandem originem , quam Festos sigoificat , exponit ,

ye.

Tbi] Tg.

Abi Gc. on. M.

abduetum] abditum,

vel obduetum mg. A. Aue. L'trumqne est in deterioribos codd.

10.
Gateara] Galtrita coui. Die, alaodam galeritam intelligens. Mihi Fe
stes de alia re dixisse Tdetor.

11. Gnitus et gnixus] apparet ple

nios ita dictum esse pro nisus et nixus.

Latinos olim stirpem . NIT

Grama, -.

Placidos p. 467. :

oculorum.

glamas] id voc. dubitavcrim ,

num.

Sed ex hoc loco profecit

Gravascela (scribe Gravastelli) , graves, id est anni

14. Gramiae] cf. Nonius p. lia, 18. Glossar. Labi..:
Gramis , gremis , quae sunt pituilae
an nunquam fuerit Lati

Est Graecum y/.t't<r , unde adiectiva nomina yiu/mr, yAauVQc,

yiuuoijs, et verba yi.tiur, yAa/tviir.

15. Groma] cf. Hrginos in

Agrimens. Goes. p. 164. Nonius p. 63, 4.

, ionxna r .
. rixrortxij, Scal. ta corrigit:

Labb. :

Gruma,

Quod in iisdem legitor:

Glossar.

Gauma,

Gruma, .irj txt.

17. Gru-

mus] cf. Nonius p. 15, 24. Glossar. Labb.: Grumt, tvuos, Oot o

com lyllaba tus ita commisisse, nt nitus, non nisns inde fieret, osten-

'iiwv, et: Grimini, o toiZorric. toii oyo' li&oi. quod Grumt vel bramait

dnnt adgretos et egretos (. Paulus p. 6. 58.);

fuisse Tidit Seit.

nee dobito, consideratis

Glossae Isidori: Grumulus , ager tractus.

Graecum

iis, quae ad . exfotns p. 61. composoi, quin in antiquiori lingua La

/ia;- oaoc ii&oir, ut est apud Hesvcbium , comparator a Doederlino

tina nullum omnino partieipinm in sus exierit.

Synon. et Etvm. VI. p. 151.

Gniti autem a genibus

(72)

DE SIGI4IFICL1T10I4E VERBOROI.

LIBER .

97

Graccbaris orbs Ibene region, dicta a Graccbo Sempronio, quae antea Uurcis nominabatnr.
Graeea sacra festa Cereris ex Graccia translata, quae ob nrentioiicm Proserpinae matronae colebant. Qaae sacra,
dum non essent matronae, qnae facerent propter cladem Cannensem et frequentiam lugentium , insttntum est, ne
aniplius centnm diebus lngeretur.
Grnere dicnntnr grues, ut enes grnnnre. Unde tractnm est congrnere, hoc est convenire, quia id geons vola- 5
cram minime solivagum est.
Grad i vu s Mars appellatus est a gradiendo in bella nitro ci troque ; sire a vibrationc hastae, qnod Graeci dicunt
xoaalvtiv ; Tel, nt alii dicunt, qnia gramine sit ortus , qnod. interpretantur, qnia corona gramnea in re militari
maximae est bonorationis.
Grassari antiqai ponebant pro adular!. Grassari autem dicnntor latrones vias obsidentes ; gradi siqnidem ambalare
est, nnde tractnm grassari, videlicet ab mpetu gradendi.
Grallatores appellabantur pantommi, qni , ut n saltatione imitarentur Aegipanas , adiectis pertieis furculas babenti- (73)
bus atque in bis superstantes , ob simili tudinem crarum eins generis, gradiebantnr, utiqne propter diflicultatcm
eonsistendi. Plantns: -'Vincerelis enrsn cervas et grallatorem grada."
Gravida est, qaae iam gravatur concepta; praegnans vclut oecupaU in generando, qnod conccperit : ineiensf5
propinqna partui , quod inctalas sit fetas eins.
G al i n sono oris vocati . sivc a gerendo dicti, qnod acta segetam semina plurimum grant, rel qnod ex olivetis
cnbitum se recipientes duas pedibus bacas , tertiani ore ferant.
Greges ex Graeco dicti, qnos Uli yioyea soient appellare.
t. Graeekuris] de municipio diligeater dUserait Ickert. Geo
graph. , I. p. 448.
2. Grace* smarm] cf. Cicero de legg. II, 9,
21. 15, 37. pro BoJbo 24, 55.
3. 4. ne amplias centum diebus]
triginta diebus dieit Ltoj, obi eandem rea enarrat, XXII, 36. Hiae
XXX diebus in Aid. remit.
5. Gruere] Glossar. Labb. : fini,
jj lii*"n (cribe : uiayyu^ti), et : Gruunt, yioarisovcs. Cf. Paulas p. 32.
T. eeagroere.
7. Grmdious] eadem partim, partim similia artificia
elymologorum propoait Servias im Virgil. . Ill, 35.
est] .
Gc. Lis.
8. xfjuainir] Tg. krmdemim boni eodd. xoatvm mg.
A. Ace.
gramine sit ortus] fabolam , quam Barrat Ovidios F. V,
255. , significan moBct Scu.
10. Grassari . . . adulari] nihil de
ea re Joaies p. 315, 33 sq. Ex Varrone apnd Gelliam II, 2. bnec
commode contnlit Die. : Ai guis in em (potica) studebat , mut sese mi
tonvioim mwwliembmt, grmssmtor vocabalur.
12. Grallatores] cf.
Varre de L. L. VII. . 69. Placidas apad Maiam p. 46S. : Grallae,
fertieme (eodd. : conloi/ui mmreitis) , md gums ervribus tolligatis ambu
lantes, grmllmlores (eodd. : gravatores) dieuntur. Glossar. Labb. : Gral
latores*, smi uooT-rrte, qaae explicatio ad roe. Grallatores iteratnr.
iatellige perticas illas earn farcalis , gracilia Paaam erara imitaatcs. Dac. Graeeoram (r. Pollex IV, 104.) compart.
14.
Pimutus] ia PocbbJo III, 1, 27.
grallatorem] elnatorem , Turne bas Adren. Ill, . antiqois membranis se testator repperisse , ac

---

pntat otramqae lectiooem eodem iure defeadi posse, qvo Festes ex eodem Tersa gravastellas et raristellas attnlerit. At elarator a scntentia
Plaati alieaas est; ae eodd. a Lm. eollati grallatorem constant er l
sent,
15. praegnmns] sigaam distiactioais ante hoc roc. , qnod
cam rg. positam esset, Lou. delererat, idem V. D. in commentants
restitnit. De discrimine roce, grvidas, praegnans, incieas . Doederlia. Stbob. ct Erym. T. V. p. 226.
generando] genando coni.
Dac. , qaod aiaili est .
17. m some oris] similiter Qoiaetillast. I, 6. Isidor. Origg. XII, 7, 45. Varroais origiaationem , grmguli , quod gregmtio , iaseqaeates grammatici omnes improbaveraat.
18. bacas] Gc. Lisa, buceas M. rg. Ctmmqae constat sno iure dici.
V. Schneider Gramm. Lat. I, II. p. 401. Fest scntentia, a Paolo admodnm obsenrata, qaae fuerit , facile est eon tetare.
19. y'oy'Qu]
gergerm boni eodd. mg. A. Acs. yiia. vg. Iliad cam Liso, servavi,
ac Tellern , etiam Varroai de L. L. V. . 75. serrasses e eodd. fide
ffytoa, ubi Scaligero obsecatas seripsi yoyaaiu. Nam qaaaqaam yo comicoram tarom osa magis innotait, etiam yiyi{>a habet, quo
se taeatar, Hesycbii testimoninm: riostra no, qaod Salmasins recte
re6ni.it ia rtyioa. Ita saepissime in Graeea liagaa variant svllabae
EP et , at in ioorrr et 1004* t oVoao et roooe , mrjifooi et Ht/gmooot , oxamodnoai et oxinundnout, aliisqae mollis.

98

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(73)

Grave aes dictum a pondere, quia den! asses, sngul pondo libras, efficicbant denarium, ab hoc ipso nnmcro dictum.
Sed bello Pnico populus Roinanns, pressus acre alieno, ex singulis assibus librariis senos fecit, qui tautundem,
nt illi , valerent. tem nummi quadrigati ct bigati a figura caclaturac dicti.
Glomus in sacris cruslulum , cynibi Ggura , ex oleo coctum appcllatur.
5 Glos, vii'i sror, a Graeco yaXwg.
Gluttire et g loci dare gallinarum proprium est, quum ovis incubiturae sunt.
Glitlis, subactis , levibus , tcneris.
Gluma liordci tunicula, dictum, quod glubatur id granum. Undc et pecus gl ubi dicitur, cuius pellis detrakitur.
Gliscere crescere est; gliscerae, mensae glisccntcs , id est crcscentcs, per instructionem cpularum scilicet.
10 Glucidatum, suave et iucundum. Graeci ctenim y).v/.vv dulcem dicunt.
Gloria a Graeca voce dicta: banc enim illi xXiog vocant.
Gulliocae nucum iuglandium summa et viridia putamina.
Gutturniiiin vas, ex quo aqua in manus datur, ab , quod propter oris angustias guttatim fln.it.
Gaudium no tov yavtv dictum.
15 Genus dictum putatur a terrae Graeco vocabulo, quam yijv dicunt.
1. quia dni asses, singuli pondo libras, efficiebant denarium] vg.
et in mg. librae, q. d. asses, singuli pondo libras efficiebant, denarium
Lino., corrupta interpunctione.
Uas. ea ita interpungenda ct
cmendanda censuit: quia asses singuli pondo libram efficiebant, deni
autem denarium , ab hoe assium numero dictum. Alia tentarunt IIolomannus ct Ciacconius. At reetc dici asses libras pondo eran l, observt
Gronovius de pec. vet. I, 6. p. 27. ed. Lugdun.: quanquam apud Varroncn de L. L. V. . 169. recte legi tur as erat libra pondus, non: as
. . libram pondo. Sed cundem Varroncm, paulo inferius . 182., optime
vidit (ronovius seripsisse, quod in codd. est: asses libras pondo erant,
ubi lbrales posui , quod alii aliis ecriptoribus pro libras obtruserunt.
Etiam boc recte Gronovius , quod libras aecusativum mensurae esse af
firmt , non genitivum obsoletum , ut Salmasius ciusquc scctator Dac.
2. Sed bello Punteo] cf. Fcstus Qu. XV, 21. p. 153, 13. . sextantari,
et imprimis Plin. N. II. XXXIII, 3, 13. . 44., cuius dictis Boeckbii
rationcs maximum pondus addiderunt.
librariis] libralibus A. Ace.
in mg. Sed librarius etiam meliorc iure utitur, quam libralis.
tan
tundem , ut Uli] M. , nt videtnr , sicut Aid. tantundem Gu. vg. Lino.
tantuli edd. vett. , qnod ex tantum ut illi natum esse videtur.
4.
Glomus] cf. Cato de R. R. 79. et Varro de L. L. V. . 107., qui globum dicunt.
eymbi] cymbii Lins, kimbi boni codd. cybii vg.
rombi , vel cybi cuit) mg. A. Aug. rombi babet liber Barthii , Advcrs.
XL, 1.
5. yuXtog] yXoac Lino, e Gu. , in quo est galaos. yXotc
vg. Glossar. Labb. : Glos, t voii dtXyi}, yuXta , IlXaviai,
puto, ex Fcsto.
6. Gluttire] boni Codd. Glocire vg. Lino., eque
ullu cod. eque edd. vett. addicentibus. Gluetire mg. . . Glocire
Columella aferlur, led gluttire eodem fere sensu dictum esse, oslen-

dnnt Glossar. Labb.: Gluttit , xqoxxa (xqoxii Vulcan.) g*i, Ivxauxrtt

(i. e. lyxnrit, quod spectat ad glutio), xi.or.xij pn.
/acidare]
gloeitare corr. Dac. At Ham voc. formam satis anliquam esse, testantur Glossar. Labb. : Glocido, .
7. Glitlis] boni codd. , nt
vg. Glutis deteriores duo codd., ctiam liber Bartbii , Advere. XL, 1.,
cui perexigua lides est. Sed alia sunt , quae huic formae egregie pa
trocinen! r. Verbum est gl o, qnod Glossar. Labb. explicant ;
bine fil glutus, quod Cato de R. R. 45. componit cum subacto, et substantivum nomen glutum, quod idem significat ac gluten. Nee tarnen
leettonem bonorum codd. mutavi , enm in Glossis Isidori reperiatur:
Glis, litis, humus tcnax.
8. Gluma] cf. Varro de R. R. I, 48.
Nonius p. 118. v. gluniam.
pecus] penis cod. Bartbii, Adven.
XL, 1.: foeda interpola ti one.
9. Gliscere] cf. Nonius p. 22, 12.
Fcstus Qu. XIII, IS. p. 87, 30. v. rcglescit. Dc glisceris mensis nihil
praeter bacc innotuit.
ill est] om. M.
10. Glucidatum] cf.
Paulus p. 42. v. clucidatum. Glossar. Labb: Gloditatus (Glocidatus
corr. Scal. Vulcan.) , yivc.
12. Gulliocae] Gullicae vel Gulliola*
corr. Dac. Cf. supra p. 39. v. culliola, cum annot. Aut boc aut illud
voc. corrupto loco depromptum esse apparet, cum significatus idem esse
dicatur. Ac certe et Glossar. Labb. magis buic formae favent , ct Placidus p. 467., ex quo iam Uas. baec apposuit: Guilliciola (Gallieieiola,
Maius) cortice nucs iuglandis viridi, per quern corpus humanum intelligi vult.
13. Gutturnium] cf. supra p. 39. v. cuturnium , cum
annot. Placidus p. 467.: Outturneo, gutto. Isidori Glossae : Gutturnia,
gutturis inflatio, perversa explicatione.
15. yri] vg. gi boni codd.
y! Lino. Sed ita non solet Paulus.

DE SIGNEFTCATTONE VERBORUM. BER .

(74)

99

Garni tio canum qncrnla munnuratio.

G es u m grave iaculuiii *.
Gu g u st iu m genus habtations angnstum, a giirgulonc dictum.
G i e a funis crassus.
Gran do guttae aquae concrctae eolito grandiorcs.

LIBER VIII.
H erb a m do quum ait Plautus, significa t , victum me fatcor; quod est antiquac ct pastoral s vitae indicium. Nam
qui in prato cursu , aut viribus contendebant , quum supcrati erant, ex eo solo, in quo certamen erat, deccrptam
berbam adversario tradebant.
IIcluo dictus est immoderate bona sua consumens, ab duendo; cui aspira tur , ut aviditas roagis exprobretur,- fit cnini 10
vox incitatior.
Ile Iva a genus ornamenti Lydii, dictum a colore boum, qui est inter ru et album, appcllaturquc bel vus.
Herma a Graecis ponitur pro firmamento. Undc ctiani Mcrcurii inventorie, ut putabant, firnia orationis dictum.
Intcrdum etam saburram signilicat.
Here, id est adverbium temporis beri, dictum a Gracco ty&s.
15
Hetta res minimi pretii, quasi bieta , id est hiatus hominis atquc oscitatio. Alii pusulam dixerunt esse, quae in coquendo pane solet assurgere, a qua accipi rem nullius pretii, quum dicinins : non hettac te facio.
Hres apud antiques pro domino ponebatur.
Here diu m praedium parvulum.
Hecate Diana eadem putabatur et Luna et Proserpina.
20
1. Gannilio] cf. Varro de L. L. VII. . 103.

Nonius p. 450, 7. ct

vclla olcris gen s fucrit.

Lydorura multa erat in corporibus ornandis

Felfas Qu. IX, 25. p. 25, 21. v. nictit.

2. grave iaculum] corr. Scal.
gr. iaclum I.ipsius Epist. Quaest. III, 20. gr. iaclum codd. Illud

cura

aptius est, qnod gaesum oqv vel ifio/.iov okoaidi/noy fuisse Iraditur

Graccarum literarum vestigium.

14. saburram] Glossar. Labb. :
Sabura, ofuXto/ta nloioV o/ta TtXolov. Scribe qpu, quo in iisdem

a Polluce VII, 33, 156. et Hesychio v. yam.

asta, iaculum, oXic.

Glossae Isidori : Cesum,

3. Giirgustium] cf. Placidus p. 407.: Gur-

et

magnificcnlia.

13. Herma]

Cf.

Ktrusc. rer. I, 3, 7. p. 201. 10. p. 270.

fortasse rectius qua scriberetur.

Glossariis Saburra explicatur.

15. ] Quincliliano teste, Inst.

I, 7., heri antiquius fuit quam here; Paulus contrarium doccre videtur.
1/W{] vg. ekhes M. ekthes Go.
10. Hetta] Glossar. Labb.: Ecla,

gustiolum , antrum secrete angustum.

7. do] de eodem more Plinius N. H. XXII, 4, 4. . 8. ct

/loxTi'f U.TOV, et: Heda, v/p foia, et: Hida, v/ttjy joia, et: Il Ht,

Servius Danielis in Virgil. Aen. VIII, 128. e Varronie Actus (non An-

vfiyr.

tiquitatt.).

tur , plurcs fuisse formas et interpretationes.

Placidus p. 470. apud Maium : Herbam ddit.

Hoc enim

Apparet, buius toc, quo minimae et tenuissimae res appcllabanHetta , errore ex Hetta

contendentibus erat, vulsam herbam gui vinceretur porrigendi , ut nunc

orlum , etiam in d. vet. et cod. Lipsicnsi est.

dieilur.

quendo

Nonius p. 317, 17. t. berba quae ex Accii

Meleagro aflert:

herbam confiront, ea recte monet Scal. ad alium morem spectare, puta

ad isvkXooXlar, de qua v. Boeclsh. in Pind. P. IX, 121.

10. Ile

luo] Glossar. Labb. : Mlduo , XuvxTt/ 7 et: Helluo , ,

(icr. y.uTuiiuyuq).

Sed in codd. nullum

12. ornamenti] condimenti coni. Forccllinius in

Lxico v. belvacea , ratione minime idnea adductus , quod ctiam hcl-

edd. vett.

accipi] Gu. Lind,

aecipe M.

coquendo] quoaccipimus vg.

Pcndet illud a verbo dixerunt.

hettae] hittae M.
18. Hres]
cf. imprimis Iustinian. Instit. II, 19. . 7. ct quae Scnraderus p. 355.
docte annotavit.
19. Heredium] cf. Varro de R. R. I, 10. Nicbuhr. H. R. .. p. 54. Placidus p. 409. : Herediolum, possessiuneu tant.

N*

100

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LEB. POMP. FESTI

lelas et liclnsa antiqui diceliant, qnod nunc liolus et bolera.

Herein Martcam antiqui accepta hereditate colebant, quae a nomine appcllabatur heredum, et esse una ex Mariis
comitibus pu tabal ur.
(75) Heus adverbium vocandi a Gracco vg* venit.
5 H cm on a humana, et bemonem lioiiiinem dicebant.
viga dicebatur hostia , cuius adbaerentia inspiciebantur exta.
liebes relunsi acuminis.
Helucus ab biatu et oscitatione dictus.
He nii a ex Gracco y/iUmog, rfiva; quod est dimidia pars sextarii.
10 Hcliconides Musac a monte Helicone vocatae.
Heder dicta, quod baercat, sive quod edita petal, vcl quia id, cui adbaeserit, edat. Quae in tutela Liberi putabatur
esse, quia, ut ille iuvenis semper, ita baec viret; vel quia la omnia, sicut lie mentes bominum, illigat.
Herb lis anger bcrba pastas, qui gracilior est, quam frumento altus.

Hercules astrlogas dictas, quod eo die sc flammis iniccit, quo futura erat obscuratio sous.
lHernlci dicti a saxis, quae Mars hcrna dicunt.
1. Heins et helusa] de litera S posterius in R mutata v. p. 13.
. arbosem , cam annot., p. 46. . comperce, com annot. , p. 65. v. fe
rias. Qnod Scal. heles scribendura fuisse exislimat, errat. Nam vo
raus U , quae in lus est, scrvaliatur , dum S locum suum tueretur, ut
iu olusculuui, onustos, veluslus, sed eadem, ubi S in II mutatum erat,
transiit primum in O, deinde, literae eius t magis infracta, in E. Ex
helus autem bolus factum est, ut ex liimo bomo. Ab bclus, in aliam
formam sine litera S deflexo, ctiam bclvola et belvella (. p. 77.) dicta
esse \ i den tur.
2. Ilcrem Martcam'] Scal. verebatur , ne Verrius
in corruptain scripturaui oflendisset , ubi herem pro Serienem legisset.
Sine iusta eaussa : nam antiques talos multa babuisse numina primariis
ds adiuncta ct eornm nominibus cognominata , ostendunt Umbrorum
monumenta , in quibus a love dictas invenimus ''relie lovie et Tefre
lotie et a Marte' Serfe Mar lie ct plura ciusiuoili. Nec dissimilcs puto
in precationibus sacerdotum apud Gellium N. A. XIH, 22. : Hericm
uitoitis et Molas Mortis. Atqne in Ennii Annalinm versa, qui ibidem
. 18. ponitur, Meursius Exerc. crit. P. II. III, 6. Tccte videtur JVerie Mavortis et Herem restituase, ubi in codd. est JVerienetn Mavortis
et herele ni vel similia. Id Meursii inventiiiu Dac. clam suum fecit,
ut solet.
4. re] con. scrips!, ays boni codd. al Tg. Persuasi
mihi, etj moine os Latinos in verbis : heus, age, et : , frone, honorificam quandam appellationcm vidisse. uve coni. Lind. , quod pro
dici Aeolicc: quae obscurior est ecntcntia.
5. llcmona] homnncm ex
Ennio (Annal. II, 33.) affermi I Precian. VI. p. 683 P. et ScrTus in
Virgil. Aen.VI, 595., atque homones e Naevio Calpurn. Piso de conti
nent, vet. poet. mspt. apud Mcrulam ad Ennium p. XLI. In Paulo
lamen /( ctiam literarum ordine confirmatur. Hinc nemo, id est
uc-bmo.
6. Harviga] cf. Varro de L. L. V. . 98. Quod Sew..

putaTcrat, in Conicct. in Varron. de L. L. p. 26, 2. (p. 42.), et in Varronc et in Festo repon'endum esse aringa, Iibrornm consensu refcllitnr.
V. Brisson. de formulis 1,20. p. 12. ed. Conr.
adhacrcntia imp. exta]
baec, quae ad etymon vor. expediendum lestus posucrat, a Paulo obscurius
reddita sunt. Quae ed. ant. Mediolancnsis A. MO. ballet, a Dac. la
date, ad hepatia inspicienda conducuntur arioli, a quotlam V. D. inter
polate sunt. Et buic tam infirmo fundamento insistunt, quae Vossius
1 ) nuil. L. L. T. aries p. 60. ed. Neap, proposuit : ail hepar et exta
insp. cond. arioli.
7. Hebes] cf. Nonius p. 121, 31.
retunsi]
Linn, cam bonis codd. rcttisi vg.
8. Helucus] alia Paulus supra
p. 57. t. elncum. Cf. p. 74. t. beluo. Placidus p. 470.: lit Uni cr
pula veterani (scribe: Heluci, crapulae veteranac) : untie helluones dicuntur.
9. '/.uiixTo, 7tiivr] excs.iosimi M. exestosimi Go. Scili
cet Gracca illa sic Lalinis uteris expressa erant: lMIEUTOSiMOSI,
a qua forma codd. ductus prope absunt. Caeterum Paulus, quae Festus
diligcnlius explicuerat, breviter contraxit. Vg. nibil legitur nisi riuiav.
Lino.: ijiuov, id est semi.
11 Heder] supra p. 62. ederam scri
ptum erat.
13. Herbilis] "Lucillius : insers herbilis virus. Citatur in fragmentis Servii." Scal. Lncilii Tcrba extant apud Servium
Danielis in Virgil. G. I, 129. p. 192. Lion. Lucilii fragm. inc. 123.
p. 15. ap. Dousam.
gracilior] grandior mg. A. Aug., male.
14.
Hercules aslrologus] ctiam boc e pragmtica tabularum doctrina petitum est, cuius inventores Hcrciilcm ab Atlante astronomiam edoctum
esse tradiderunt. Primus cius rei auctor Herodorus apud Clement.
Alex. Strom. I, 15. p. 132. ed. Sjlli.
15. Marsi] Sabinorum id
toc. esse dicit Servius in Virgil. Aen. VII, 684. et Scbol. luven. XIV,
180. e Cod. Monac. npud Cramerum Comment, in luven, p. 612.

(73)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER .

101

Histriones dicti , qnod primuni ex Histria venernt.

Herceus luppter intra conseptum domus cuiusque colebatar, quem etiam deum penctralem appcllabant.
Hippagnes naves, quibus equi vehuntur, quas Graeci tnnayuyove dicunt.
H ir tip il i durorum pilorum bomnes.
H i rq u i tall i pucri primuni ad virilitatem accedentes, a libdine scilicet hi i connu dicti.
Hira, quae diminutive dicitiir billa, quam Graeci dicunt vrtaxiv, intestinum est, quod ie'runum vocant.
Hippacare est celeriter animant ducere, ab equi balitu, qui est supra modum acutus.
H il um putant esse, quod grano fabac adhacret, ex quo nihil et nib il um.
II ir ri re garrir, quod genus vocis est canis rabiosae.
II la rod os lascivi ct dclicati carminis can la tor.
Hippius, id est equester, Neptunus dictus est; vol quod Pegasus ex eo et Pegasidc natus sit; vcl quod cquulciis,
ut putant, loco eius suppositus Saturno fuerit, quern pro IVcptuno devoraret; vcl quod tridentis itu terra cquum
excierit, cui ob hoc in Illyrico quaternos equos iaciebant nono qnoqiic anno in marc.

Hippocoum viiiiim ex insula Coo dictum ab agro generoso, cui nomen est Hippo.
Hastae subiicicbantur ea , quae publice venundabant, quia signum praecipuum -\ est basta. Nam et Cartilagineuses
quiln bellum vellcnt, Romam hastam miscrunt, et Romani fortes viros saepc hasta donarunt.
Habitudo habitus corporum.
KT Halapanta signifieat omnia mentientem, ab eo, quod balct omnia. "A).rv enim Graeci %rtv nXvrtv, id oit fallcnlem,
appellant.
01. Histriones] alia et saniora Liv. VII, 2. Valer. Max. II, 4, 4.
2. Herceus] Heraus M. , non minus bene. De hoc disertissime scripsit
Creuzer. Comment. Hcrod. p. 230 sqq.
3. Hippagin.es] cf. Gell.
N. A. X, 25. Voc. est hybridum , detortnm a Gracco Innayt ad ana
logiam Latinomm voce, farrago, sartago, carrago.
Innuyutyovq] vg.
ypagogos M. ippagogos Gc.
4. Hirtipilf] Lim>. cum bonis codd.
Hireipili vg., quod interpretation! adiectae minus convenit. Uystriculi
corr. Boscha in Petron. Satyr. 7. p. 45. d. Iiirm. ait. , quod non
displiccret, si codd. addiccrent. In Glossis Labb. est: Hirticulus (id
est Hystriculus), /.;, et: Hireipili , duovTQt%ts.
durorum]
boni codd., Dac. e coni., Luw. duorum vg. densorum, quod in Mediolanensi est, e vulgata corrigendo factum est.
5. Hirquitalli] cf.
infra p. 78. . irquitalli , Velius Longus p. 2223. P., Censorinus de
die nat. 4. (hic docet hirquilallire idem esse , quod Graecum rayl{), Glossar. Labb.: Hirquilali , T(iyfoTc , et: Irquis, TQuyuur neue
aojfijOTfr'iooo (scribe : < nutf oxqv qqi, vel similiter), et Irquitalus . uy.uMtK/o. In Anal. Gramm., quae ediderunt Eichcnfcld et
Endlicher, P. 1. p. 207. hirquitalli ovnat&tc dicuntur.
6. Wir]
Placidus p. 470: Uerasintima , intestina, quorum diminulio dicuntur.
Corrige: Hira, intima intestina, quorum diminutio hilla dicuntur.
hilla] cf. Nonius p. 122, 7. Eadem hila dicere videtur Varro de L.
L. V. . 111.
rjOTtr] vg. nistin boni codd.
7. Hippacare]
Isidori Glossac : Hippitare, oscilare, badare.
8. Hilmn] cf. Nonius

p. 121, 3. Idem voc. esse Illutn, vc(hxoe irre, in Glossar. Labb.,

monuit Scvi..
nihil] cf. Varro de L. L. IX. . 54.
9. 7/i'rri're] Glossar. Labb.: Hirrit (quod eliam in Hirrie corruptum est), orar
iic uTuifi .
garrir] ringere mg. A. Aug. Aid., nullo cod.
addicentc.
rabiosae] M. vg. rabiosi Linn, cum lie.
10.
Hilarodos] cf. Athen. XIV. p. 620 sqq.
eantator] boni codd. Linn,
cantor vg.
11. Hippius] v. maxime Voelckel. Mythol. lapet. p.
133. Pegasis , Pegasi mater, alus ignota.
12. loco] locum Go.,
quocirca Lino. coni. scriptum fuisse in locum.
13. nono queque
anno] i iyyaiTt/nioi. Similia Troum ct Argivorum sacra nota sunt.
15. Hastae] cf. Cuiacius in 1. X. Cod. T. III. p. 232 ed. Wcchel.
Zumptius de iudic. ccntumvir. (c commentt!. Acad. Berolinensis a. 1838.)
p. 8.
praecipuum] praclii scribendum suspicatur Uas. Mihi verisimilius videtur, excidisse voc. belli. Cf. Paulus p. 27. v. Bellona.
17. Habitude habitus] Fcstum, puto, diligentius habitudinem ab habitu
distinxisse. Placidus p. 469. : Habitudine, habitu.
18. Halapanla]
ita libri Pauli , nisi quod Lipsiensis Halaphanta. Apud Plautum , in
Curcul. IV, 1, 2. Halophantam legi solet; et sic Nonius p. 120, 7.
In Paulo Uas. coni. Holpata, ex Gracco ct : nimirum Plaulini
loci iiiiuieiiior. Turncb. Advers. XI, 5. voluit h olophantom , ab et
faillir. Sed Paulum certc et Fcstum apparet halapanla scripsissc,
propter interpretalionem adiectam. Quam interpretationem plurcs sunt,
qui non imincrito obinrgaverint, in his maximoperc Canterus Nov. IV, 10.

10.

(7f>)
15

102

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(76)

II all (oi- piiiguior.

Hostiliis Lar l)ii s iininolabaiit , quod ab bis hostcs arcerl putabant.
Hall us pollcx pedis scandons super proximnm , dictus a saliendo. Nam XXo/tat Gracce , Latine significat sali.
cognominatus, qui in arena putatur inventus, quae Graece boc nomine appellator; cui cornua affinguntur arietis
5
a genere pecoris , inter quod inventus est.
Horre um antiqiii dicebant far reu m a farrc.
Host is apud autiquos peregrinus dicebatur , et qui nunc bostis, pcrduellio.
Hostia dicta est ab eo, quod est bostire ferirc.
II r (1 i i u s , quod pro bordeo cquiti Romano dabatur.
11) 11 os t i ni (- tu in bencficii pensatio.
Hort s apud antiquos omnis villa dicebatur, quod ibi, qui arma capcre possint, orircnlur.
II ret u in et fore tu m pro bono dicebant.
II os tica pas bostium captor.
II am Ira h <i cs alii piscatorcs , alii, qui unco cadavcra trabnnt.
15 Horda pracgiians, undc dies, quo gravidac bostiac immolabantur, Ilordicidia.
Honorarios ludos, quos et Libcralia dicebant.
halet] alet M.
"Ah)v\ vg. alin boni codd.
T17 nXvj*\ vg.
tint plnnim M. fin planin Go.
1. Habitior] Terentium Hun. II, 3, 34. respici, monuit Dac. Pla
cidus p. 409. : habitior , plenioris habitus.
%. litis tilit's] hostiles
nos larca minus rcctc licit Hrtung, de rclig. Rom. T. I. p. 59. Fortaese cum fabulis de Hosto Hostilio coniunc crant.
3. Ilttlliis]
cf. p. 7. v. alius.
pedis] om. Ling., errore typogr. puto.
Nam . .
salio] om. M.
4. in arena invendu] cadem fabula disrrtius exponitur
in Scbol. Statu 11.. h. Ill, 478. et in mytbogr. Vaticanis II, 80.
Aoe
nomine] up/tog, quod vg. additur, om. boni codd. Lin.
7.
. . farreum] cf. annot. ad . focdiim p. 03.
dicebant farreum] farreum
dicebant Linn, cum Gc.
7. Jloslis] cf. Vano de L.L.V. .3. Cicero
de oll'. I, 12, 37., quorum sentcntiam iniuria earpit Car. licicrus in
Kxcursu XIII. ad Ciccr.de off. p. 346. PlacMus p. 436. v. agoniae : Antiaui ilium peregrinos et pari iure viventes hostes dicebant. Nostrum est
Oast, ...ins primitivem vim mutua officia significare, linguarum compa
ru to .lo. ct.
Sed Graecum ioxia (Fiara, Vesta) ab bac stirpe voce,
'ilii'iiissiiiiiiiii. Facilius crediderim in Gracco Shoe, quod est X2EN02,
literas esse primitivas X- S, quae Latinis H-S, nostris G- S respon
dent, reliqua amplification! cuidam nominis deberi.
pcrduellio]
Gu. mg. A. Aie. Lind, perduellis M., ut videtur, sicut vg. De illa
nominis forma plura dedimus in annot. ad v. duellum p. 51.
8.
Hostia] aliter, non melius, Ovi.l. F. 1, 336. De verbo bostire v. an
not. ad r. bostimentum. Placidus p. 436. v. agoniae: Hostiae mi I em
aei/ue ab hostimento , id est aequamento : cui veriloquio alia ibi adduntur, iicseio an ct bacc Festo petita.
9. Ilordiarium aes]

"jijioic in monumentis Atticis. Cf. Boeckb. dc Atbcn. oecon. publ. T.

I. p. 270. Subtilissime de aere militari, equestri, bordearlo Gaius Inst.
IV. . 7. Cf. Festus Qu. XVI, 22. p. 193, 9. . vectigal, cum annot.
10. bencficii pensatio] baec bostimenti cxplicatio potissimum spectarc
videtur ad Accii versum ex Athamanle a Nonio v. grave p. 315, 19.
serva tum, dc quo restituendo meruerunt Grotius et Th. Bergk in Museo
Pbil. Kbcnano T. III. p. 81. Certa sunt baec: beneficiis . . . hostimentum peperisti . . grave.
De bosticado ct bostimento cf. Festus Qu.
XIII, 8. p. 80, 21. v. ri'flbnstire , qui primaran eins verbi significationiiii rcctiseime cxponit, Nonius p. 3, 26. v. bostimentum, et p. 121,
14. v. bostire. Placidus: Ilosita (scribe: Hostita) , aequata, lenita. Isidori Glossae : llostit, aequat, adplanat.
11. tortus .. omnis villa]
ita in XII tabb. , teste Plinio N. H. XIX, 4.
12. Horctum et
forctum] Iloretcm et fordern corr. Scat.. Non rectc, nam forctum infra
ab omni mutationc tutum reddemus. Cf. interim Paulus p. 63. v. forctes.
13. Ilosticapas] boni codd. , quod intactum reliqui , cum ad analogiam
Graccoruni nominum compositorum formatum esse possit. Ilosticapax
Tg. Bostirapax ct postea raptor cur tarn impense placeant Die. , non
assequor.
14. Uamotrahones] vg. Uamotraones boni codd. Etiam
boc voc. ab analoga Latinae linguae discrcpat , ita nt cum illo hoiticapa a cmico quodam poeta ludibrio fictum esse vidcatur.
15.
Horda] cf. supra p. C3. v. Fordicidis.
Hordicidia] vg. Horricidia boni codd. In Kalendariis Hordicidia Uteris FORD, notari , recle
observt A. Aue. Apud Varronem autcm dc R. R. II, 5. vix dubito,
quin Hordicalia in Hordicidia mutanda sint.
16. Libcralia] utclligc, Liberalibus bonorarios ludos a inagistratibus edi solitos esse.

(76)

DE SIGMFICATIONE VERBORUM.

BER IX.

103

Hodoedocos latro atqne obsessor viarum.

Homeltinm pilci genus.
Hyperionem alii patrem solis, alii ijtsum , quod eat super terrae, ta appellatiim putabant.
H aman um sacriGcium dicebant, quod mortui causa fiebat.
Hyper bore i supra aquilonis flatum habitantes dicti , quod bumanae vitae modiiui excdant vivendo ultra ceutesiuiuin 5
annum, quasi vnec>aivovxts oqov seculi bumani.
/
(77)
Helve la olera minuta.
Hanula parva delubra, quasi fanula.

LIBER

IX.

Im ponebant pro cum, a nominativo is.

la eus, ianitor.
1 a s * iura.
Iobere ponebatur pro dicere, quod valet interdum pro decernere, nt: populus in s sit.
I uni um mensem dictum putant a Iuuone. Iidem ipsum dicebant Iunonium ct Iunonalcni.
I ul i in, quod iliense dicitur Iulius natus.
Inrgatio, iuris actio.
lust i dies dicebantur triginta, quum exercitus esset imperatus et vexillum in arce positum.
1. Hodoedocos] M., ut Aid. Hodidocus Go. vg. Lind . , quod per
itacismura ortum est ex oiixoq, ita ut A. Ace. non male in mg. Graecis
literie apposuissc videatur: 'OoWxoc).
2. Homeltium] boni codd.
Tg. Vox obscursima.
, 4. Humanuni sacr.] cf. quae
Scrvius in Virgil. Aen. IV, 56. et Macrob. Sat. Ill, 5. de animalibus
bostiis tradunt.
6. vntoaivovric 'cor] vg. yperbenontes oron boni
codd. Paulus verum voc. etymon , aliudquc argutule a grammatico
fictum, imperite miscet. Nee tarnen inde efficitur, verba: supra Aqui
lonis flatum habitantes, ab alio quedara interpolate esse , ut opinabatur
Bredovius, in Corrigcndis operis : Untersuchungen ber die alte Ge
schichte.
7. Helvela] M. Tg., quod ex antique scriptorc , qui li
quidas nondum geminabat, petitum puto. Helvetia Gc. Lind. Helustla corr. Meurgius Exerc. crit. P. II, III, 6. : line idnea caussa. Cf.
p. 74. . belg, cum annot.
Glossar. Labb. : Helvola, Xu%uvujiia.
8. Ilanida] cf. annot. ad v. foedum p. 63.
10. Im] cf. p. 58. . em. Im legitur e XII tabb. apud Macrob.
Sat. 1, 4. et Cicern, de legg. II, 24, 60. (em in iisdem apud Gell. N.
A. XX, 1, 45.), in lege Siliorum apud Festum Qu. XII, 16. p. 56, 13.,
apud Plautum Pocnul. I, 2, 74. et Mil. glor. V, . 31., ex Bothii retitutionc, a Lino. p. 95. approbate. In Glossar. Labb. quod scribitur:
Im eum, aviv, fuisse videtiir Imem, oi'toV, ut apud Paulum
p. 57. cmem.
12. lusa] lussa codd., nisi quod Lipsiensis lus* id
est iura babct , quod a pbilologo quodam mature correctum esse apparet. lusa ctiam A. Aus. in mg. , idquc probarcrunt Dac. Libd. Cf.

annot. ad p. 13. . arbosem.

13. pro diccrc] vix crcdibile, id non
diligentius definitum esse a Festo.
decernere] cerner M.
14.
Iunius] aliter de eo nomine Van-o de L. L. VI. . 33. Censorin. de die
nat. 9. Cum Paulo congruunt, quae Macrob. Sat. I, 12. e Cincio tradit.
lunonalem] Linn, e bonis codd. lunonialem vg.
16.
Inrgatio] id est iurigatio , a iure agendo. Cf. Varro de L. L. VII. .
93. , Nonius p. 430, 29. . iurgium , e Cicerone de rep. IV. Placidus
p. 476. apud Maium : Iurgio , incursatione.
17. Iusti dies] de bis
cf. Macrob. Sat. I, 16. Sed, quod traditur, iustos eosdem esse, quos
procliales, ncc crcdibile est , nee Macrobii ca mens , in bis quae dicit :
Proeliales ab iuslis non segregaverim (id est , non disiunctim tractavcrim), siquidem iusti sunt continui triginta dies, quibus exercitui impe
rlo vexillum russi coloris in arce positum est. proeliales autem omnes,
quibus fas est res repeterc vel hostem lacessere. Cf. Paulus p. 124. .
pracliarcs. Duo vcxilla , alteram russeum (ita enim scribendum est),
altcrum cacruleum, illud peditum , boc equitum , in Capitolio proposita
esse, narrt Servius in Virgil. Aen. VIII, 1., si Urbi tumultus , id est
bellum Italicum Tel Gallicum , immineret.
imperatus] dc excrcitu
imperato cf. maxime Varro de L. L. VI. . 88 sqq. et Laclius Felix
apud Gellium N. A. XV, 27,, qui id ad comitia centuriata fieri testantur. Amplissimo autem commentario eam rem instruxit I. Fr. Gronov.
Obscrvv. I, 1. p. 3 sqq.
Scd quod bic excrcituin imperar! unquaiu
dictum esse , nisi de comitiis , praefracte negat , id recle fecissc non
potest, nisi Servius et Macrobias vehementer falsi sunt.

10

15

(77)

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

104

luges auspcium est, quam nudum iamcntutn stercus fccit.

Iubar Stella, quam Gracci appellant (pasyov vcl 'oneor, hoc est lucifer, quod splendor cius diflunditur in modum
iubac lconis.
1 ngula Stella Orion, qnod amplior sit ceteris, quasi nnv iuglandis.
5 lugura sub quo vidi transitant, boc modo licbat.
Fixis duabus bastis super eas ligabatur tcrlia ; sub s victos
discinctos transir cogebant.
Iugere milvi dicuntur, quum vocem emittunt.
luges eiusdein iugi pares. Unde et coniuges et seiuges.
Iubilare est rustica voce inclamare.
10 luven tu t is sacra pro iuvenibus sunt institua.
Iura re ilamini Diali fas non erat.
lu venal a fingebantur Dianae simulacra, quia ca actas fortis est ad tolcrandara viara. Diana enim viarum putabatur dea.
(78) Iugarius vicus dictus Romae, quia hi fuerat ara Iunonis Iugae, quam putabant matrimonia iungcre.
Ilia dicta ab ina, quae pars chartae est tenuissima.
15llicet, sine dubio.
I a it i it 1 ii in dictum, quod per eum Roman us populus primitus transient in agrurn Etruscom.
Id lis ovis dicebatur, quae omnibus idibus Iovi mactabatur.
lanual libi genus, quod Iano tantummodo libatur.
1. luges] boni codd. edd. vett.
apuil Cicern, de divin. II, 36, 77.

luge vg.

luge auspicium legi tur

Sed iuge* declinatam esse ut teres,

Lihd.
9. Iubilare] cf. Varro de L. L. VI. . 68.
lubilatus , ioXvy/ii dyoolxoiv xavyr/ yolxiar.

intelligitur ex Servio Danielis in Virgil. Aen. III, 537.: Sed n\ulti de

luventatis mg. A. Ace.

libris augurum h-actum tradunt.

tas dieitur.

luge eis (ser. luges i Scal. e schedis

Danielig dert lugetis) enim dieitur augurium, f/uod ex midis iumentis

fiat, et paulo infertile: eum autem dicit iugo,
iugetis faeit.

veram significalionem

Glossar. Labb.: Iuget, iv noiroi ivfOir htc/vos (quae

Glossar. LaLb. :
10. luventutis]

Ncmpe , quod dea iuventutis plerumque Iuvcn-

Sed hic tamen et aliis quibusdam locis codd. Iuventutem

tuentur.
11. Jurare] v. imprimis Gell. N. A. X, 15, 5. et cf.
aniiot. ad Paulum p. 61. v. cquo.
Diali] Tg. Dialis boni codd.
12. luvenalia] luvenilia ) mg. A. Aug.: qua correctione non opus est,

cum integra essent, ita fere comparata fuisse iuspicor : luges auspieium,

cum iuvenalis aeque ac iuvenilis in usu fuisse constet.

or ixoni. Hum iv antixot (tv4* Tijire), et : lugites, ovvfevytU-

in Lamprid. Sever. Alcxandr. 58. p. 1024. Forcellin. v. iuvenalis. Glos

*.
p. 474.

sar. Labb.:

2. Iubar] cf. Varro de L. L. VI. . 6. VII. . 76. Placidug

appellant gnoipov vel oTitqov] M. vg. appellant et tiel

omooy om. Gu.

vel ton. dclevit Lind.

At recte monuit Scal., a Calvo

Iuvenalis, - kuvjxo.

J I{ Zvylac,

alio teste non cognitae,

Iugi lunoni, a qua vieus iugarius.

V. Salmasius

13. Iunonis Iugae]

nisi quod Placidus p. 476. :

Ara ibi sita est.

14. Ilia]

(apud PriscianumV. p. 658 P.) llesperium iubar dici, et ipse Varro

cf. supra p. 61. v. exiles.

VII. . 76., si recte de eo loco iudicavi, non luciferum solum, sed etiam

ficarct, facile in eum significatum detorqueri potcrat, quem Paulus in-

vespcruginem iubar dixit.

dicat.

50.

4. lugula] cf. Varro de L. L. VII,

Glossar. Labb.: lugula, ilaroor Sliumvot, 'Jl/iitrio; i rr/ffi.

placet, quod Scal. substituit, "

Non

5. Iugum] cf. Liv. III,

28. IX, 5. Dionys. III, 22. et Festus Qu. XIV, 9. p. 113, 18. . eub
iugum.

Us] his Lind, e Go.

v. tegillum

cum

7. Iugere] cf. Nonius p. 179, 2.

Scal. Coniect. Vairon, p. 21, 36. (p. 36.).

Isidori : Iugit milvus, eum voeent emittit.

oil, ut corr. Scal.
Cf. Paulus p. 84. . niuges.

Glossae

Glossar. Labb.: Iugit, Ixrlr

8. luges] Glossar. Labb.: luges, fivytc.

et coniuges] M.

Tg.

et om. Go.

15. Hint] cum id quod actum est signi-

Dac exemplum a O'er t ex Terentii Eunuch. I, 1, 9.

Glossis : licet, scilicet, sive dubio.

Affertur ex

16. laniculum] dictum putavit

Festus, quod Romanis quasi ianua fucrit Etruriae.

Macro!.. Sat. I, 15. Ovid. F. 1, 56. Plutarch.

17. Idulis] cf.

Qu. Rom. 24. et Festus

Qu. XIII, 28. p. 100, 33. v. sacram viam.

18. lanual] Ovidiut

F. 1, 127. id libum hacpropter Ccreale dicit, quod ex frumento erat,

non qnod Cereri simul dicatum esset.

Calcndis Ianuariis oblatum esse,

docct Varro apud lo. Laur. Lydum de menss. IV, 2.

vg.

delibatur Lipid, cum ceteris, ut vidctur, codd.

libatur] M.

DE SIGND7ICATI0NE VERBORUM.

(78)

LIBER .

105

Iambi vocabantnr, qui singiili ex proscenio loqaebantur, tr iambi, qui terni.

Igitur nunc quidem pro complctionis significatione valet , quae est ergo. Sed apud antiquoe ponebafiir pro inde et
postea et tum.
Ire en s genus farciminis.
Irqu i tallus puer, qui primo viril la loin snam experitur.
5
Iovistae compositum a love et iiistac.
Ignitabulum ignis receptaculum.
Ignia vitium vasorum iictiliiiin.
Ipsippc ipsi, neque alii.
le it percussit.
10
Insipere far in olam*, acere pullis. Unde dissiparc, obsipare, nt quum rustici dicuntt obsipa pnllis escam.
Inicia vasis genus in sacris.
Ibi dicitur, quum locus semel demonstratur, ibidem, quum sacpius.
' Ipsulliccs bracteae in virilem muliebremque speciem expressae.
I ton ida Minerva a loco sic appellate.
15
:. I Irpices genus rastrorum ferreorum, quod plurcs babet dents ad exstrpandae berbas in agns.
1. triambi] v[j.

traiumbi boni codd.

ut >idetur, Pauli oscitanlia oliscuratus.

Locus obscurissimus, maxime,

Fcstus, si quid video, Graecum

&l>iuftog a iambo et ternario numero deduxerat.

Nonius p. 128, 17.

2. hjilur] of.

Plautus Ampbitr. I, 1, 145. cum annot. Lino.

An-

modum duetam esse apparet.

pe.

Etiam nerape Compositum est ex nam et

In Glossar. Labb. reperio Insipti, aihoi, et losipse avra.

que baud difficile est mutarc in Ipsippe.

p. 123, 32.
11. far in olam] scrips!.

l'lrum-

10. Ieit] cf. Nonius

farinolam M. cdd. vett.

tiquissimum cxemplum Gotii. aflert XII tabli., quae verba, a Porphyr,

farinulam vg. Lim>.

in . Sern. I, 9, 65. servata , sic legenda esse videntur: Si in ius

gitnr infra, in Festi Qu. XIV, 15. p. 119, 26. v. supat (ex certissiina

voeat, ni it, antestamino ; igitur em eapito.

Irceus ut legator iubet Dac.
Ita infra p. 8i. tree lrgitur.

restitutione) ,

4. Irrens]
Alibi .

novum}

Far insipi in olam , id est aulam sive ollam , le-

et apud Catonem

cf. . 90.

de R. 11.85.: ita insipito in aulam

iaeere pullis] Paulus nisi omne Festi corpus

6.

tarn foede tnincasset, legeremus, pulo, pullos augrales ita pasci solitos

lovislae] Ions esto corr. Scal. losipse (e Glossar. Labb.) et deinde

compositum ab ios et ipse coni. Lipsius Epist. quaest. III, 20. Opp.

esse, nt far in ollam insiperetur , et pule, quae inde parabatur, illis

non reperitur.

T. J. p. 183.

5. Irquitallus] cf. p. 75. . hirquitalli.

Barbarum esse voc. a Paulo intrusuin, suspicabatur Meur-

sius Exerc. crit. P. II, 1, 13.: sine idnea rationc.

Libri nihil variant.

Cacterum infya).

7. Ignitabulum'] in Glossar. Labb. explicaiur

doq (lufJdo* nvooarcuifor, nvtlor.

8. Ignia] Glossar. Labb.:

proiiceretur.

Cf. Festal Qu. XII, 13. p. 53, 33.

v. puis.

12.

Irnela] boni codd. Lisd.

Irnella vg.
Vrnula coni. Goth, temer.
Deminutivum esse hirneae , vasil vinarii , recte statuit Meursius Exerc.
crit. P. 1. in Amphitr. c. 5. et, qui eum sectatur, Dac.
14.
Ipsulliees] Ipsipliees coni. Sc*t. : sed Glossa Labb., qua earn coniectu-

Docdcrlin. Syn. et Etym. VI. p. 163. compart Hcsychianum : "IxvvoV

ram firmat, Ipsipliees , q>ikXa , ad uliam rem perlinet. Voisius Etymol. L. L. v. ipsulliees p. 366. ed. Neap, ipsulliees vel ipsilli-

xviov,

ees icribendum arbitratur,

Ignia,

rolla,

disputt ,

tpvxiuaie.

Quae

Quae vitia

ab bumore ,

non ab ign sunt.

Meursius Exerc. Crit. P. II, II, 15. de igniis

e coniectura sumpta sunt.

vitium] Gu. Lins,

vitia M.

scilicet ab illicicndo, quoniam magog his

imaguncnlii usos eise putat ,

quibus homines in amorem pellicerent.

9. Ipsippe] codd. Lino. Ipsipe vg. Ipsipte

Sed Festus Qu. XIV, 11. p. 115, 23. v. Subsilles nihil de magie , sed
lacris eai neceisariai eue dicit. Bracteae, qnales a Festo significantur,

coni. lias., et confert ex Paulo in eopte (p. 81.), et e Glossar, ipsipte

saepius in monimentis antiquis repertac sunt, maxime nuper in Mene-

ui'to'.

Idem

laio Thcrapnaeo (v. L.Ross. in Ephemer. Hal. Literar. a MDCCCXXXVII.

Ipsipsi

legendum

vg.

In Glossario apud C. Barth. Advere. XXVIII, 19. est: Ignia, vi

tium vasorum fictilium.

probat

Meursius

Exerc.

suspicatur Dac. ,

auctoritatis monet Lina.

crit.

P. I. in Cistellar. 3.

quod apud

Plautum dubiae esse

Sed Pauli lectio satis mihi defendi videtur

analoga particulae rclativac qui-ppr, quam a simplici qui ad eundem

Intell. fol. 47.): sed nominis LaHni origo in obscuro est.

15.
Itonid] Paulus lolito errore accueativum pro nominativo habuit. V.
annot. ad p. 36. v. cassiculum.

16- /17] cf. Varro de L. L.

106

5
(79)

10

15

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LEB. POMP. FESTI

(78)

Irpini appcllati nomine lupi, quem irpum dicant Samnites; cum enim ducem secuti agros occiipaverc.
Ignis Vcstae si quando iiitcrstinctus esset, virgines verberibus afficiebantur a pontfice, quibus mos erat tabulara fclicis
materiac tamdiu terebrare, quousque cxceptum igncm cribro aeneo virgo in aedem ferret.
Innern ex domo flaininia eiTerri non licebat, nisi diviuac rci gratia.
Icadion nomcn sacvissimi pira tac.
Iracundia dicta, quod iram incendat.
Italia dicta, quod magnos italos, boc est boves, babeat. Vituli etcnim ab Italis itali* sunt dicti. Italia ab talo
rege. Eadcra ab Atte Lydo* Atya putatur appellate,
ndoles, iucrementum, industria.
Indi get s d, quorum nomina vulgari non licet.
Indcptarc, consequi.
In il u s tri h m antiqui dicebant in do s trun m , quasi qui, quicquid ageret, inlro struerct et studeret domi.
IndictTum fun us, ad quod per pracconem evocaban tur.
Indepisci, asseqiii, adipisci.
ludiges indigetis facit. Hoc nomine Aeneas ab Ascanio appellatus est, quum pugnans cum Mezcntio nusquam
appariasse t; in cuius nomine e tiara tcinplum construxit.
V. . 136. Glossar, . Barth. Adv. XXVIII, 19.: Irpices , genus rastrorum piltres habeas dents.
habet] Lind, cum Gc. Anbeut M.,
ut Vg.
1. Irpini] tf. Strabo V. p. 250. Serv. in Virgil. Aen. XI, 785.
2. Ignis gestae] piara de ca re Lipsius de Vesta et Vcstalibus c. 8.
T. III. p. 609.
tabulant] clabulam corr. Scal. in Actnam in Virgilii Catalcctis , id est clavolam , oxvraXov. Etiam talcum legi posse
censet. Sed non video , cur tabula ad cam rem non sit idnea ; recteque earn dfendit Salmasius fixere. Plin. p. 127. col. 1. d.
2. 3.
felieis interine] de felicibus arboribus, sacerdotali sensu, Macrob. Sat.
II, 16,2. Gcllius N. A. X, 15, 28. Symmacbus Epist. X, 28. Alio sensu
Paulus habet p. 69. v. felices.
terebrare] verberare mg. . . :
id in dcterioribus tantum codd. est, mrito improbatum a Scal. et Casaubono Lcctt. Thcocr. c. 20. p. 133. ed. Reiske.
cribro aeneo]
cri brum, quo Salmasius fixere. Plin. p. 127. col. 1. d. e. offendebatur,
ad cam rem maxime idoncum , quia aere suillantc fiamma nutritur.
Plutarchus autem quae de oxaqnim dicit, ad aliam plane rationcm
ignis accendendi spectant. Rcpudiamus igitur, quae Salmasius et Dac,
qui Salmasii sentcntiam suam fecit , tentarunt : in cavo aeneo , vel : in
cavo aeno.
4. Igncm ex domo flam.] de eadem re Gell. N.A. X, 15, 7.
5. Icadion] v. Lucilius apud Fcstum Qu. XIII. p. 80, 4. v. Rhondes.
6. Iracundia] cf. Cic. Tuscul. IV, 12.
7. magnos italos] huius
rei primus auctor Timaeus apud Varroncm de R. R. II, 5. et Gcllium
N. A. II, 1.
ab Italis itali'] itali om. boni codd. Lina, ab Italis
. vg., addit A.Acs, in mg. itali, quo verbo sententia carcre nequit,
quomodo exciderit, apertum est.
8. 9. ab talo rege] i ta Thucyd.

VI, 2. Aristot. Pol. VII, 9.

Atte Lydo] Attelido boni codd. vg.,
quibus in Uteris inessc Atle Lydo, vidit Scal. Attin sive Atyn patrem
dici Tyrrhcni Lydi notum est.
Atya] M. om. celt. codd. Sed
lacunae Signum relictum est in edd. vett. vg. Atyae quidem nnmen
aliunde non coguitum est : sed mulla tum ab arcliaeologis Romanis ficta
sunt , quorum pertenues nunc supersunt reliquiae.
9. Indoles] cf.
Nonius p. 456, 30. Festus Qu. XIV, 13. p. 117, 21. Gloss. Isidori: In
doles, sjies in puero. Glossar. Labb. : Indoles, xulrj .-ii' iv /,
ii'va. In iisdem eliam adicctivum est Indolis , quod explicatur 'o, o.iovthituq.
10. Indigetcs] dc hoc obscuro nomine plures opi
niones aflert Serv. in Virgil. Aen. XII, 794., ex quo sua hausit Placidas
p. 474. , banc Vcrrii tacct. Ex Festo fluxcrunt , quae habet Glossar,
apud . Barth. Advers. XXVIII, 19. : Indigetes, dii quorum nomina
non audebant proferre. Glossar. Labb.: Indigetes, rjfti&tot, /,
Jai/iow, et: Indiyites , KovQtJTt, o tiiqI toy Huivu. Fortassc ,
vulgari non licet] scilicet ab in et dicendo.
11. Indeptare] cf.
paulo inferius v. indepisci.
12. iiidWfruHm] endostruum coni.
Gifanius indice Lucret. , probahiliter.
quicquid] Gc. vg. Lina.
quid M.
13. Indictivum funus] v. de hoc Varro de L. L. V. . 160.
VII. . 42. Cicero de legg. II, 24. Festus Qu. XII, 23. p. 63, 34. v.
Quintes, et Qn. XV, 8. p. 144, 27. v. simpludiarca.
14. Indepisci]
cf. Nonius p. 128, 33. v. indipiscere. Indepiscor etiam apud Plautum
legitur, ac dfendit ur analoga verborum depeciscor et defetiscor: in
quibus quanquam i legitimum fuisset , e propter cuphouicam aliquam
ration ein praelaluiu est.
15. Indiyes] candeni fabulam explicating
narrt Serv. Dan. in Virgil. Aen. XII, 794.

(79)

DE SIGMFTCATIONE VERBORIJM.

LIBER IX.

107

Inqnilinns, qui cundcm colit focnin, vel cusdem loci cultor.

Incila fossae, quae in vus Sunt ad deducendam aquam , sive dcrivationes de rvo commnni factae.
Incitega machinula, in qua const luchatiir in convivio vini amphora , de qua subinde deferrentur vina.
Ita Castor, ita me Hercules, ut subaudiatur iuvet.
lue omit! are significat tale conviciuin facer, pro quo necesse sit in comitium, hoc est in conventum, venire.
tus : "Quaeso ne me incomities."
Incita incita ta.
Incboare videtur ex Graeco originem trabere, quod Hcsiodus omnium rcrnm initium esse dixerit cbaos.
Increpitare arguere, conviciari.
Iuconciliasti, comparasti, commendasti, vel, ut antiqui , per dolum deccpisti.
In lu tus, nobilis, clarus.
Inceps, deinceps.

Incestus a Graeco trahi tur. Nam Hi facinus diciint vqxeotov.

Inconspretum, non improbatum.
,

Incoctae dicebantur muliercs plus aequo calamistris usac.

Inca vi I la lio per despectum irrisio.

Incalationes invocationcs.
Inconditum non ordinate compositum.
Incuria neglcgentia.
In ecu s it, incenderit, sicut in sit, incepcrit.
Incomitem sine comit.
Incessere immittere ac iactu vel verbis pctcre.
2. Incilia] Lino. Ineilla boni odd. Ineillae vg. Inciliae vel
Ineilia mg. . fneilae voluit Meursius Exerc. crit. P. II, IV, 26.
Incilia multi dixcrunt; Cato de il. II. 155. habet fossas ineiles et ineilia.
Glossar. Labb. : Ineiles , unvyt;. Glossar, apud . Bartb. Advers.
XXVIII, 19.: Ineilla, fossa quae fit ad aquam derivandam in via.
tint] sunt M.
dcrivationes de rivo communi] paulo aliler de
mis et incilibns Ulpianus in Digest. XLIII, 21, 1. .2. 5. Cf. XLIII,
20, 1. .8. Nam ex L'Ipiani mente aqua ex ilumine per incilia in rivum fluil; Fcsto aulem incilia fossae sunt, quibus aqua ex commuai
rivo derivator.
Neo maie bic, ut apparct collatis, quae . Fr. de
Rumobr docte exposait in Itinerario Langobardiae p. 80 sqq.
3.
Incitega] iyyvthyxn sive lyyoi/ijxi/ , de qua dixi in compendio arcbaeol.
.299, 9. p. 398. Glossar, apud Bartb. XXVIII, 19.: Incitega, machina
super quam amphora stal in convivio. Scal. diversas res misect. Voc.
est ex eorum genere, de quibus in annot. ad p. 7. v. alcedo, et p. 16.
V. alumento dictum esl.
deferrentur] defunderentur coni. I) \c. :
quo non opus est.
4. Ita Castor] Ita me Castor mg. A. Ace.
Oranis bacc glossa suspicion! valde obnoxia est , cum desit in bonis
codd. nec literarum ordiiii ronvcniul.
Nam per XXIX articules, si

Plau- 5

bunc cxccpcris, continuante lterae In.

5. Ineomitiare] Glossar,
. Bartb. Adv. XXVIII, 19 i Ineomitiare, in comitio placitare.
5. 6.
Plaulus] Curcul. III, 1, 30.
8. luchme] Incohare scriptum esse
a Verrio, demonstrat Diomedes I. p. 361. P., cuius verba supra ad p.
31. . cobum apposui.
10. ni antiqui] Plautum intclligit, qui
sacpc eo verbo utitnr. Qui inconeiliasti pro comparasti dixerit , non
extat auctor. Quod autem plerique statuunt , inconciliarc contrarium
esse concillando, analoga linguae Latinae non admittit.
Nam in,
quod abnuitionem significat (ut Paulus p. 80. ait), non componitur cum
verbis, execptis participiis.
11. Inclutus] cf. p. 43. v. clutum.
12. Inceps] alibi non rcpertuin.
13. dvt*w%or] vg. anieeston boni
codd., ut videtur.
14. /neonjr/refm] cf. Paulus p. 59. v. expreta.
15. usae] ustac coni. Dac, admodum probabiliter.
16. Ineavillatio]
cf. p. 35. v. cavillalio. Goth, e Glossis Ms. affert: Ineavillatur , inde
ridetur (corr. inridetur, deridetur).
17. /eaiaftone*] cf. p. 31. v.
calatores, cum annot.
19. neglcgentia] Go. negligentia vg. Lino.
20. Incensit] Inccssit Go. Si incesit scriptum esset, facilius defend
posset.
21. /neomilem] analogiac convenit, quanquam alibi non
repertum.
22. immittere] id verbum quia minus aptum videbatur,

o*

10

15
(80)

20

108

10

15

20

PAULI DIAC. EXCERPTA EX B. POMP. FESTI

(80)

nclamarc conviens et malcdictis inseetari.

ncicorem, iinmansuetum et ferum. Pacuvius : "Reprime incicorem iraenndiam." Intcrdam cicur pro sapiente
ponitiir, ut idem Pacuvius: "Concilium cicur."
mpolitias censores facer dicebantur, quiln equiti aes abnegabant ob cquuni male cura lu m.
mpagee dieuntur, quae a fabris in tabulis figuntiir, quo firmius coliaereant , a pangendo, id est figere. Undc et
poetae pangere versus dieuntur et agricolae pangere plantas,
n non semper abnuitionem significat, sed intcrdiim etiam pro adnuendo ponilur, nt in vol an do, in clamando,
invocando.
mp ore i tor , qui porcas in agro facit arando. Po re a autcm est inter duos sulcos terra eminens.
m ptrit um, iropetratum.
nip crci to, parcito, futurum ab imperativo.
mprolus vcl in pro lis, qui nondum esset adscriptus in civitatc.
mp lime n ta impedimenta diccbant.
mp hi vi m , quo aqua impluit collecta de tecto. Compluvium, quo de diversis tectis aqua pluvialis confluit in
cundem locum,
mpensam stipero, acs sacrum, quod nondum erat pensum.
nip e seer in laetam segctem pascendi gratia immittcre.
in pom en ta, quasi imponimeuta, quae post cocnain mensis imponcbant.
m p r tu n u m , in quo nullum est auxilium, velut esse solet portus navigantibus.
mputatnm nondum pnrgatum. Putum enim est purum. Unde putarc vites dicimus, hoc est detrabcrc, quae
impedimento sunt ad fructum.
in Lipsiensi ct mg. A. Auc. inniti correctum est.
nig. A.Al;., iure damnatum a Scl.

larfn] aculo")

1. Inclamare] ita saepius Plautns. Placidi verba, p. 476. : Inclamitari, nviein m pati: interdum eorripi est, ex eodem Fcsti articulo
duela esse posaunt.
2. Pacuvius] in ineerta fabula, Botbe P. Sc.
L. V, I. p. 149. fr. 10.
3. idem Pacuvius] fr. ine. tl.
4.
Impnlitias . . facer] Gellio auetore , N. A. IV, 12, 2., cques impolitiae
notabatur , quod nntiijuc dicebalur impolitias. Id Paulum , cum non
intelligent, corrnpisse, mrito eensent Scal. et Dac.
5. Impages]
non alia res sunt impagea in forihus apud VitruT. IV, 6.
fiere]
fia endo) mg. . Acc. Sed illud Paulus posuissc videtur.
6. plan
tas] om. M. Quod Tg. additur: id est infligere , abist a bonis coddDe pangendis planta . Festus Qu. X, 29. p. 186, 30.
7. pro
adnuendo] pro augmento coni. l'as, pro additamento Brissonius de V.
S. . alinnlirum, p. 7. Et ita qnidem Paulus p. 81. . in, cf. p. 43.
. cl I um , p. 85. . ingens. Sed poterat 'tiara in ea re subsislcre, nt
i n pro adnuendo , id est affirmative, poni diccrct.
9. Imporcitor]
deus est, teste Fabio Picture apud Senium in Virgil. G. I, 21.
Porta]
cf. Fcstn Qu. XI, t. p. 36, 17. v. porcae, et Qu. XII, 8. p. 48, 7. .
pureas.
' 10. tmpetrilum] voc. augrale: re a dus comprobata,

signis non sponte oblatis , sed observalionc avium extorumve qnaesitis.

11. Impercito] Gn. vg. Imparcito M., ut videtur.
futurum] non
miror, si Vcrrius iam id imperalivi genua appcllavit futurum.
12.
improlus] cf. supra p. 51. v. duicensus , cura annot. Glossar. Labb. :
Improlis, lus, iyoro, et: Inproles, uyovo, , unoe (tnjfioe), lj~
'.' /ujxai noXirfvfttro, in quibus duae interpretationcs inter se diversae
mixtae sunt. Marins Victorinua p. 2465. P.: Improles est, qui nondum
vir est.
13. Impelimenta] cf. p. 52. v. dacrimas , cum annot.
14. Impluvium . . compluvium] baec noster ita distinguit, ut Varro de
L. L. V. . 161.: sed latiori significant impluvium etiam pro compluvio
dictum esse constat.
?"1 ''' vff- quod M. Lind. At boc sententiae non convenit. qua coni. Gotu. , idque optime placerct, ai in
codd. esset.
16. Impensam stipem] i. e. quae propter rcligionem
aliquam non appendebatur.
17. Impeseere] cf. p. 31. . compesecre. p. 55. v. dispescere.
18. Impomenta] a POSNO, in quo
verbo POS tan tum literae primitivae sunt, poamentum duct um esse,
indc p oui n t u ni , recte statnit Lins. Glossar, apud Bartb. Advera.
XXVIII, 19: Impomentum , cibus qui mensae extremus imponitur , qui
et bellarium dicitur.
19. esse solet portus] solet portus esse Ge.
Lind.
20. Imputatum] cf. Festue Qu. XI, 2. p. 34, 16.

(80)

DE SIGIXIFICATIONE VERBORUM. BER IX.

109

Imbrica tempcstate pluviam videtur significare.

Imparcutcm, non paren tcm , hoc est obedientem.
Implorare inclamarc, ad auxilium invocare.
*_
' >.'
Impdica tus stupratns , impudicus factus.
Imp os est, qui animi sui potens non est, qui animant suam in potestatc non habet.
Imbarbescerc barhatum fieri.
In procinctu factum tes tarnen tum dicitur, quod miles pugnaturus nuncupat praesentibus commilitonibus.
Imbutum est, quod cuiuspiam rei sucum perbibit. Unde infantibus an velint biberc dicentes, bu syllaba contenu sumus.
Impenetrate, cuius ultimum pentrate intrarc non licet.
Implexum, implicatum , quod Graeci itunsn).tyfitvov dicunt.
In mundo dicebant antiqui, quum aliquid in promptu esse volebant intelligi.
Imbrex nomen cuiusdam comici.
Im pares tibiae numero foraminum discretee.
Impar em numerum antiqui prosperiorem bominibus esse crediderunt.
Impetix impetigo.
Impiatus sceleratus.
* ;
I m pite { impetum facile.
:
.....
I nb ib ere iniungere, sed melius colabore.
Inebrae aves, quae in auguriis aliquid fieri prohibent $ et prorsus omnia inebra appellabantur , quae tardant vcl morantur agentem.'
. .
' ;
.;::;.'
In praepositio signifient modo, quod non, ut iiinicus; modo auctioncm , ut inclamavit; modo ubi, quo tendatur , ut
incurrit; modo ubi qui sit, ut inambulat.
. .
Immun is vacans muere, aliquotiens pro improbo ponitur, ut apud Plautum : "Immune est facinus."
1. tempestte] M. vg. tempestatem Ge. Lind. At imbricus adiectiTom est, ut dicitur cluster imbricus , idque substantivo suo non orbandum erat. Imbricus et imbridus recte dictum esse , censet Salmasiue
Exerc. Hin. p. 72. col. 2. I.
3. implorare] cf. Paulus p. 58. .
endoplorato, et Festus Qu. XI, 32. p. 40, 10. v. plorare. Placidus p.
476. : Imploratis, invoeatis.
4. Impudicalus] depudicarc Gcllius
N. A. XVI, 7. a Labcrio dictum refert.
5. Impos] Glossar. Labb.:
Imros, drilovoio. Impos corr. Scal. Glossar, apud Barth. Adv. XXVIII,
19.: Impos, impotens.
7. In procineiu] Cf. Paulus p. 43. v. cias
eis procincta, cum annot. Nescio, an Verrius scripserit: Im procinctu,
et Im mundo , cum inter XXVI vocabula , quorum primae sunt literae
Im, in his solis In legator.
8. sucum] boni codd. succum >(j.
Lint.
bu syllaba] cf. supra p. 59. . exbures.
9. Impenetrale] Graece uaror.
10. ifiTienXiy/thor] vg. emplegmenon boni
codd.
11. In mundo] cf. Cbarisius II. p. 180. P., qui idem dicit
esse, quod in expedito. Placidus p. 476.: In mundo, expedito, vel ad
manum, proeineto.
12. Imbrex] C. Liciniui Imbrex, dc quo Gellius N. A. XIII, 22, 16. XV, 24.
13. Impares tibiae] cf. supra

p. 56. v. dextrarum tibiaran.

14. Imparem numerum] multa de
ea re Scrvius in Virgil. Eel. VIII, 75., Iaudatus a D*c.
15. Im
petix] voc. alibi non repertum. Ex Fcsto Glossar, apud Barth. Advers.
XXVIII, 19: Impetigo, pupula in corpore, ut birria, et impetix dicitur,
16. Impiatus] Glossar. Labb.: Impiatus, tvuyqt; (scribe lrayrc), et:
Impo, /iMva, et: Impior, doe.
17. Impite] dubium , imperatiyusne positus fuerit a Fcsto impetite (quod etiam poterat esse impilile
vel impitte, nt Doederlin. Syn. et Etym. T. VI. p. 166. autuniat, qui
cette et ferte compart), quae Scaligeri est sententia: an ablativus impete,
quem Glossar. Labb. interpretantur (pqir, ac prxima verba mu tanda
sint in : mpetu facto , ut censet Lino. Illud tarnen probabilius est.
Impele, impetum face coni. Dac.
18. iniungere] codd. edd. vett.
iungere vg. inigere corr. Scai. fugere") mg. A. Aoc.
Sed Imperium
inhibere idem fere est quod ininngere. Dc inbibendo remis noli cogi
tare.
19. Inebrae] cf. 57. . enubro, Cum annot., et Servius in
Virgil. Aen. Ill, 238. Apud Isidorum Origg. XII, 7, 77. inkibae lectio
est non certa.
21. In] cf. p. 80. . in, cum annot.
significal modo] modo signifieat Gu. Lina.
23. Plautum] Trinum. I, 1,

(81)

10

15

20

110

(82)
10

15

20

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FEST!

(81)

Iniurum perinrnm.
' '
In eopte ipso.
Impetum, industrium, indulgentem pcrindc compositum ait Vcrriue, atque impunis et immunis. Mihi non satis
persuadet {
Immolare est mola, id est farre molito et sale, hostiam perspersam sacrare.
Initium est prineipium , eed alias, quo quid iueipiat, ut viae Appiac porta Capcna: alias, ex quo quid constet, ut
aqua , terra , aer.
In ere ta indivisa.
I n e r s ignavus , vcl sine arte.
Inigerc pecus agere, id est minare.
Init ponitur interdum pro concubitu; interduin pro iuvenil , ut init rationem; interdum pro introt, ut Plautus: "luit
te nunquam fchris."
Inermat armis spolit.
In insula Acsculapio facta aedes fuit, quod aegroti a medicis aqua maxime sustenten tur. Eiusdem esse tntelae draconein, quod vgilantissimum sit animal; quae res ad tuendam valctudincm aegroti maxime apta est. Canes adliibentur
eius templo, quod is uberibus canis sit nutritus. Bacillum habet nodosum, quod difficultatcm significat artis.
Laurea coronatur, quod ca arbor plurimorum rcmediorum. Huic gallinac immolabantur.
Interregnum appellalur spatium temporis, quousque in loco regis mortui alius ordinetur.
In tempe s tain noctem dicimus pro incertiore tempore, quia non tarn facile noctis horae, quam dici possint intelligi.
Tempcstatem enim antiqui pro tempore posucre.
Intergerivi parietes dienntur, qui inter confines struuntur et quasi intergeruntur.
Intcrnecio vitac privatio, a nece denominato vocabulo.
Inter cutem flagitatos dicebant antiqui marcs, qui stuprum passi csscnt.
1., ubi ojitimc immoene legi, am A. Ace. observavit. Neque aliter in
Festo tectum esse, Placidas cvineit, qui p. 476.: /nmoenc , improbum,
culpandum, vel interdum muere liberatum. Sed rectius Accii: immu
nes Craii, in Scboliis Bobiensibus in Cicern, pro Sextio 57, 1., tngrati cxplicantur, quemadmodum munifici grati et liberales dicantur.
1. Iniurum] codd. Lis. Iniurium edd. yett. Tg. /niure legitur
sensu apud Plantum Pen. Ill, 3, 34.
2. /it eopte] cf. p. 78.
. ipsippc, cum annot.
] in eo corr. ), quod est in deterioribus codd.
3. 4. Impetum . . . persuadet] Tg. Lind. om. omncs
codd. edd. vett. , ita ut obscurum sit , unde ea verba in Aid. vencrint.
5. Immolare] cf. Festus Qu. VIII, 21. p. 169, 12. v. mola.
6.
Iniium\ cf. Paulus p. 57. v. endoitium.
8. Inercia] boni codd.
Inereta Lipsiensis codex, edd. vett. Tg. Likd.: idque reprebendendum non
esset, nisi Ulud multo praestarct. Incrclum contrarium esse apparct
crelo cito, de quo v. p. 82. cum annot. Quo comprobatur, quod clinm
nliis rationibus evincitur, ipsi ercto incssc nelioncm dirisionis.
9.
Iners . . sine arte] idem etymon iam expcilivit Lucilius apud Servium
in Acn. IV, 158. laudatue a Scix.
10. Inigere] ita Varro de R.

R. II, 2. Ill, 10.

minare] codent voc. ulilur Paulus p. 19. t.
agere, et p. 21. v. agasones.
11. Init ... init . . . in trait . . .
Jnit] in bis omnibus M. babet i simplex pro gemino , Tg. ti. Init . . .
tnit . . . inlroiit . . . Init I.im>. , qui G ii. sequitur.
concbito]
codd. Lind, coneubuit Tg.
I'iautus] in incerta fabula. Botbe,
Plauti fragm. ine. 18. p. 445.
13. Inermat] toc. alibi non repertum.
14. /n t'imita] cf. Sacbse Hist. Urbis T. I. p. 412 sqq.
15. valetudinem] valiiudinem Go. Lino.
16. uberibus canis] ita
Tariiiiilius apud Lactant. Inst. I, 10. Paulo aliter Paus. II , 26, 4.
19. Inlempestam noctem] militer de ea Varro de L. L. VI. . 7. VII.
. 72. Scrvius in Virgil. Aen. III, 587. Glossar. Labb. : Intempesta,
, Sxuioc, u&ila. Intempesta nox, maovvmun.
20. tempestatem] cf. Paulus p. 155. T. tempestas.
21. intergerivi] ita ctiam
Plinius. intergerrivi coni. Scai. , a gerris sive cratibus , temer. la
Glossar. Labb.: Intergeries, paries, to/o iio tcQ^iar, intergerivus restituendum est. Et apponitur ex alio glossario : Intergerivus,
utacTOiXor. Intergerunis paries corrupte legilur in Glossar, . Bartb.
Adv. XXVIII, 19.
22. Internecio] Lisi, e Go. Interneclio Tg.

(82)

DE SIGNIFICATIONS VERBORUM.

LIBER IX.

Ill

Intcrduatim et intcratm diccbant antiqui, qnod nunc interdum et interim.

Intra here est contumelam ntorqnere.
Intercapedo tempus interceptum, qoum scilicet mora est ad capendum.
Instaurar i ab instar dictum est, quam aliquid ad pristinam similitudinem rcficitur.
ii
Insulae dietae proprio, quae non iunguntur communibus parictlbus cum vicinis, cireuituque publico aut privato einguntur; a similitudine videlicet earum tcrrarum , quae lluininibus ac mari eminent, suntque in salo.
Instigare incitare.
Insimulare crimen in aliquem confingere.
Insuasum appellabant colorem similem lteo, qui fiebat ex fumoso stillicidio.
.
Insitum ab inserendo tractum, sed aliquotiens significat impositum.
' ' .
In se que apud Ennium die. Ins exit dixerit.
..
. '. .
Ins ignis tarn ad laudem , quam ad vituperationem inflect! potest.
Inseptum non septum, ponitur tarnen et pro non aedificatum.
In secta non secta, sed et aliquotiens significan tur secta.
Insupare iniieere, unde fit dissipare.
In sons extra culpam , a quo dici morbus quoque existimatur sonticus, quia perpetuo noceat.
Inscitia stultitia.
Insessores la troncs , quod circa vias insidientur sedentes.
Immanis ferus, sive magnus.
vitae privatio] interfectio addit ed. vet. et vg. om. AU. Lind.
23.
Inter cutera] cf. Paulus p. 84. v. intereutitus. Intercutibut stupris obstinatus positum est a Catone, teste Prisciano VI. p. 719. P. (p. 279.
d. Krekl.) , et Festo , cui id toc. reddendum , Qu. X, 9. p. 176, 23.
Inter cutem caesum dicit Tcrtullian. de pallio 4. Flagitatus, a simplici
Jb'LAGO, idem fere est quod caesus. Non satiefacit in eo toc. expli
cando GronoY. Observait, in Eccl. c. 14. p. 149 (627. d. Frotscher.).
1. Intcrduatim et interatim] adverbia in nulle dum scriptorc re
porta. Interduatim I.imi. reete a verbo duim ducere videtur , interatim
in iteratim mntari vult : quam ob caussam , nescio ; nam a nomine IK
TERUS verbiim interare , bine adverbium interatim fieri poterat.
3.
Intereapcdo] Glossar. Labb. : Intercapedo, iaruon xhiqov , aiortpu
Xrov , iailu
4. Instauran] idem veriloquium proponit Varro
apud Macrob. Sat. I, 11. Placidus p. 477.: Instabor , instar, vel simi
litude. Corr. : Instaurer , ab instar.
5. Insulae] Glossar. Labb.:
Insula, vrjoo, ovuoixlu.
eireuituiie] vg. circumilti qui boni codd.
De lioc cf. Paulus p. 5 et 14. v. ambitus.
6. fluminibus] in /luminibus M.
9. Insuasum] vg. Insursum codd. edd. vett. Cf.
Festus Qu. XIV, 8. p. 112, 12. v. suasum. Nonius p. 549.: Impluviatus color, quasi fumato stillicidio implutus , qui est Mutincnsis quem
nunc dieimus.
Glossar. Labb. : Insuasum , tidoc axui>toxu:iviO!<inuy.
Scal . corr. : oxaQov xr xu.-i novit roi '. Plura de suaso colore Salmasius

Exerc. Plin. p. 245. col. 2, c.

11. Insequc] Inseec in Livio Andronico legit Gellius N. A. XVIII, 9, 5.; neque aliter in Ennio scribendum putavit. Glossar. Labb.: Insequc, 1. Placidus p. 477.: In
sequis, narras, refers, et interdum pergis.
apud t'um'um] Ann. X,
1. apud Merulam.
Inscrit] et boc Ennio tribuit Morula, Ann. II,
27.
dixeril] ed. vet. dixit vg. direxerit M. dircxit Go. (si an
notate a Lind, rccte intelligo , quibus lemma: apud Ennium die, non
recte praefigi apparet).
13. aedificatum] non dclet Salmasius
in Sparliani Adrian. 12. p. 115.: cuius eentcntiae, ut solet, assentitur
Dac. Ac sane Seneca dc bencf. IV, 19. inseptum muro eodem fere
sensu dicit , quo septum. Sed eodem iure inseptum diei potuissc patct
locum mris non circumdatum , non aedificatum. Aedificatum Salma
sius tacite mutt in inaedificalum ; at non minus bene locus dicitur
aedificari, quam inaedificari.
14. significanlur] M. significant
G. Liso, significat vg.
15. Insupare] boni codd. Iusipare vg.
Lihd. Simplex est suparc, T. Festus Qu. XIV, 15. p. 119, 23. v. supat.
Glossar, apud Hartb. Advcrs. XXVIII, 19.: Insupare, miscere.
16.
Insons] ef. Festus Qu. XIV, 2. p. 100, 22. v. sons , Qu. , 28. p.
100,24. v. sonticum morbum , Qu. XV, 19. p. 151,8. v. sonlica causa,
Gellius N. A. XVI, 4. XX, 1.
18. Insessores] htdonnal; sed bi
potius sunt insidiatorcs.
19. Immanis] dc simplici nianis Festus
Qu. IX, 10. p. 10, 3. v. Mater Matuta.

(83)
It

1,5

112

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(83)

Imago ab imtatione dicta.

Ingluvies* a gula dicta. Hinc ct ingluviosus ct gluto, guio, guma, guttur, gutta, gutturosus et gurgulio.
I m m u s lu s avis genus , quam alii rcgulum, alii ossifragam dicunt.
In fin (lere intercipere, interpoliere.
5 Infer i a e sacrificia, quae dis inanilius infcrcbant.
Iufcctorcs, qui lie n uni colorcm in lanain coieiunt. Off to res, qui proprio color novum officiunt*.
Infrequens appcllalur miles, qui abest afuitvc a signis.
In vol vu s vcrmiculi genus, qui se involvit pampino.
.
. .
'. Iufil incipit. Sed diversac significationis est ab eo, quod est fit. Nam infit agentis; fit autcm paticntis. est.
lOInfitcri non fateri.
. .
Infitiari creditum fraudare.
.-. >
,
1. /mayo ab imitatione] ita Porphyr, in Horat. Carm. I, 12, 4. :
Imago dieiiur quasi imitago.
2. Ingluvies] vg. Inluvies boni
codd. edd. wit. Scd rcctc banc lectionem esse corrcctam , manifestum
est. Placidus p. 473 : Ingluvies, gula vel voracitas. Quae idem p. 476. :
Ingluviem Cornutus ven /rem , I'linius edaeitatem, de doctissimorum
sacculi I. p. Clir. grammaticorum dissensu certiorcs nos faciunt.
in
gluviosus] gluviosus M. Isidor. Origg. X , 114.: Glutto a gula, id
est gulosus. Glossar. Labb. : Gluto, Xuiftunyo, et: Glutto, Xifioc, XuLftafiyo. Apnd Persium , , 112., glutto nominativo casu dictum esse,
poctae sentcntia et dicendi consuetude ostendunt. Cf. de bac voce,
stirpe Doederlin. Synon. et Etym. T. V. p. 148 so;.
gumia] cf.
Nonius p. 117, 33. v. gemine, quod recte mutatur in gumiae , et cf.
annot. ad p. 54. . degunere.
guttur] vg. guttu boni codd.
gutta mg. A. Ave. Lino.
3. Immusulus] Gv. Immuseulus M., ut
videtur, ut vg. Paulo inferius, p. 84. , Immussulus in bonis codd. est,
Immuslnlus in vg. Supra p. 3. v. alites immusulus in Gv. , inmusulus
in M. , nimuciiiui in vg. Inmusulus a Verrio hic utrobique scriptum
esse , ex online literarum colligitur. lu Plinii N. H. X, 7, 8. . 20.,
ubi de hac ave diligentius qnaeritur, immussulus scribitur. Glossar.
Labb.: Immusulus, lio Svfov : Inemislullus (sic), oriov aaiXixav (i.
e. regulus.). Cf. Meursius Exerc. crit. P. II, I, 13.
4. Infindere]
Infindere scriptum esse pro infendere , censet Forccllinus v. infindere.
Glossar. Labb.: Infendere, inmtrut, iyxkrjftaxlaut. Kadern: Inndit,
o/fin, iitn-iru (famim). Placidus p. 477.: /u/indis, ingens, oblitus,
corruplissinic. Vix lamen vocalis e in compositis eiusmodi mutari po
lirai in i.
intereipere] intersipere coni. I) ai:., male.
5. lnferiae] Glossar. Labb.: Inferiae, youl , tWo/ia , ct: Inferilia, xatuxfri/ia.
dis] Ge. diis vg. Lina.
G. Infeetores] huic glossac praefigitur in
Aid. alia: Infetari non fetari , quae eque in codd., eque edd. vett.
est: om. vg. Linn.
coieiunt] boni codd. coniieiunt vg. Linn.
Offectores] de iisdem Paulus p. 115. v. offectorcs.
officiunt] Lipsicnsi
cod. A. Aug. in nig. cum signo emndala lcctionis.
effieiunt boni

codd. vg. I.iMi. Sed illud structura et sentcntia postulant.

7.
Infrequens] Gellius N. A. XVI, 4, 5. Cincio de re militari : Utiles
cum die, qui praedielus est, aberat, eque excusa tux erat, infrequens
dabatur (notabatur). Placidus p. 477.: Infrequens, absens, alienus:
dictum a militum ignominia, qui cum vocali non adfuissent, infrequentes notabantur. Itaque infrequens militia est fere Graecorum Xtmoxi.
appcllalur] boni codd. Lino, appellabatur vg.
afuitve]
boni codd. vg. abfuitve vg.
8. Involvus] Involvulus mg. A. Aco.
idque probant Vac. et alii. Ita Plautus Cist. IV, 2, C3. Glossar, apud
liurlh. Advers. XXVIII, 19. : Involvosus (corr. Involvolus), bestia quaedam quae viso nomine involvitur.
9. Infit . . fit.] hace verba ita
colloeari vult Doederlin. Syn. ct Elym. T. III. p. 160.: Infit, ineipit
ab quod est fit, sed diversae significationis. Quo , nescio , an Festo
Vcrrioque alia scntentia obtrudatur , quam ii profiter! volcbant. Certe
infit non a fieri, sed a lando dictum est, quod olim active positum esse,
ex nomine fatum colligitur, et A breve habuisse, veriloquio voc. fatuus,
ct analoga Graeci qnit evincitur. Itaque infit a fando , ut indit a
dando. Hace caussa est, quamobrem infit de dicendo semper ponitur,
nisi quod Lucretius fines liuius consuetudinis paulo liberius extendit.
Quodsi \ ario infio dicit, ut ait Priscianus VIII. p. 843. P., falsa analogia deceptus esse videtur. Glossar. Labb.: Infit, iraytmiu, ',
(!/ Xiynv, UQxnui. Infe, 'e ('nEru). Placidus p. 473. : Infit, ineipit
fari.
est] id Lijid. , auctore Go. , ponit post agentis.
10.
InfiterC] id, acgre adducor ut credam, aliter quam participial! modo ab
auctoribus antiquae ulitis et germanac Latinitatis positum esse , nisi
fortasse in antithctica, qua etiam in Graeca lingua talia excusantur. Sed recliorcm viam monstrarc videtur Glossar. Labb. : Infitentes, (ovovfivoi. Infitiari autem non a fatendo dictum est, scd ab nfitiis,
et infitiae a fando.
11. Infitiari] Varro dc L. L. V. . 180. in
explicando sacramento : Qui petebat et qui infitiabatur. Isidor. Origg.
V, 26, 20.: Infieiatio est negatio debitae rei, cum a creditors deposcitur. I'lura ex auctoribus iuris civilis Goth.

(35)

DE SIGNIFICATONE VERBORUM. LIBER IX.

113

Inful a sunt (lamenta lanea, qtiihiis sacerdotes et bostiac tcinplaque velantur.

Infer um viniini id, quod in sacrificando infra paterae Iahriim ponebatar.
In lie u in anliqui dicebant ad concioncm vocare.
Inlicies { canales, in quos aqua conduit in viis lapide stratis, ab eliciendo dicti.
I niece bra item ab luciendo (I clac.
Inlex producta scquenti syllaba significat, qui legi non paret. Inlcx correpta seqnenti syllaba signifient inductor, ab
nuciendo. Plautus : "Esea est mcrctrix , pectus illex."
In liter a ta pax est, quae uteris comprcbensa non est.
Inlaqu ca turn alii pro vincto utuntur, alii pro soluto.
In conventione in concionc.
Iustum vade m idoneum .sponsorem.
Infra lasse m signilicantur , qui minore summa, quam centum et viginti millium acris, censi sunt.
Intcrcutitus veliciiiciitcr cutitus , id est valde stupratus.
Inlicitator emptor.
Infibulati sacrificaban! flamines propter usum acris antiquissimum aeris (ibiilis.
I m in s u I ii s ales ex genere aquilarum est, sed minor virium , quam aqiiilae; quae voliicris raro et non fere practer(jiiam Ycre apparct, quia aestum algorcniquc mctiiit. Appellatur autem ita, quod subito et inexspectata se immitlat.
In a rc 1 m virgula erat ex malo Pnico incurvata , quam regina sacrificans in capitc gestahat.
1 ni g s boves, qui sub iugo non fucriiit.
In san um pro valde magnum usus est IMaiilus.
1. Infulae] cf. Varro de L. L. VII. . 24.
2. InferiumJ M.,
ut vg. Inferum A. Ace. in nig. et Lino. , bic nuclorilatc Gu, moins.
Sed ini'eriura dictum esse hue vinnm iliis ulilntiim , Cuto de 1!. l.
132. et Trebatius apud Arnobium adv. gent. VII, 31., coll. IV, 16.,
dnbitare non sinuiit.
paterae lubruin] labrum paterae Gu. Lino.
3. Inlieium voeare] cf. Varro de L. L. VI. . 94. et paulo infer in
Illieium.
4. Inlicies] codd., ut videtur, et edd. vclt. Indies Aid.
Inlices vg. (quae Linn.- annotare neglexit). Ceterum Inlicies Pauli crrore in texlum Tcniese videtur; leram est Inlices. Cf. p. 57. v. di
ces, et p. 79. y. incilia.
5. Inleeebrae] Lina, e codd. om. cdd.
Tett. Aid. vg.
6. significat] significatur Gu.
Inlex corr. seau,
sgll.] hoc illiv est apud ISoniuin p. 446, 31. Cf. Paulus p. 23. . allicit.
inductor] codd. Lind, inductorem vg. Et ita quidem solet
Paulus.
7. Plautus] Asinaria I, 3, 67.
pectus] boni codd.
nig, A. Arc. leetus , ut recte apud Plautum legitur, in codd. Pauli
deterioribus, Lipsicnsi et Berolincnsi , et in Tg. est.
8. Inliterata
pax] ttycatpoc ftoloyiu.
9. Inlaqucatum] vg. Lira. Illaq. boni
codd.
10. In conventione] ita convcnlionem habere, et voca ad
convenlionem in Censoriis tabnlis et Consularibus commentariis est apud
Varroncm de L. L. VI. . 87. 88.
Cf. Paulus p. 33. . conveutus.
12. Infra classent] Gell. N. A. VII, 13, 1.: Classici diecbantnr non

omnes , qui in classibus eranl , sed primae tantum tlassis homines, qui
cenfiim et viginti quinqu inillia acris ampliusve censi erant. Fortasse
apud Pallium post viginti exe dit quinqu.
13. Inttrcutitus] cf.
p. 82. . inter cutem flagitatos.
id] hoe M.
14. Inlicitator]
illicitatorem eliam Cicero Off. Ill, 15. ad famil. VII, 2. posuit, ut dubium sit, an licitator a Latinitate plane exiliare debeat. Cf. C. Beicr
in Off. T. I. p. 294.
15. Infibulati] Scrvius in Virgil. Aen. IV,
262. immoral togam duplican , in qua /lamines sacrificant infibu
lati,
1. Immusulus] cf. annot. ad p. 83. v. iinmusulus.
minor]
boni codd. minoriim vg. Illud , licet paulo exquisitius dictum , Lina,
recte defender videtur.
17. immittat] A. Aug. in mg. : mutt V.
C. (qui non est e nuper collatis). immutat). At bac correctionc opus
non est.
18. Inareulum] de boc disertius Servius Daniclis in Vir
gil. Aen. IV, 137. (p. 202 d. Lion.), a Scal. adductus. Hic non in
areulum, sed arculnm dicit , neseio an minus recte, nam arculiim , de
quo Paulus p. 16., alia ce est. Virga illa ex malo Pnico ima surniiiaque laneo vinculo alligabatur et quasi arcuabatur; bine inareulum.
19. Iniugcs] cf. p. 77. v. iuges. Fulgcntius p. 560, 33. v. iniugei bo
ves. Glossae Isidori: Iniux bos, nondum iugo iunctus.
20. Insanum pro valde magnum] Insanum magnum pro valde magnum coni.
Lipsins Epist. Quaest. III, 20. Opp. T. I. p. 183.: acute et ad Plauti

(84)
5'

10

15

20

114

10
(8|)

15

PAULI DIAC. EXCERPTA EX B. POMP. FESTI

(84)

Ircei genus farcimnis in sacrificas.

Inhalative vocative.
Indigi tanto imprecanto.
Illicium dicitur, quum populus ad concionem elicitur, id est vocatur. Undc et colliciac tegulae, per quas aqua
in vas defluere potest.
Indigi tarn en ta incantanicnta , vel indicia.
Insignes appcllantur boves, qui in femine et in pede album babent, quasi insigniti.
1 n ter ec i vu in testamentum est, propter quod dominus eins necalus est.
Incrcpitato ferito.
Increpitare clamare, malediccrc.
Imb cilla m belli inscientiam.
,
Iccunanum victimariiim.
Inori inores*.
Incalanto invocante.
In gens dicitur augendi consuetudine, ut inclamarc, invocare. Quia cnini gens populi est magnitudo , ingentem per
compositionem dieimus , quod significat valde inagnum.
In pelle lana la nova nupta considere solet, vcl propter morciii vetustum, quia antiquitus bomines pellibus crant
imluli, vcl quod tesletur lanificii officium sc praestaturam viro.

LIBER X.
2oLiicctium lovein appcllabant, quod cum lucis esse causam eredebant.
consuetudinem dicendi (v. Bacchid. IV, 5, 1.) accommodate, led potcr.it
Plautus etiam insanum per se pro magno diccrc, ut Cicero insanas
moles ct similio.
1. Ircei] cf. p. 78. v. ireens. Quod Goto. Isicia Icgcndum suspicatur, nihil est.
2. Incalalive] cf. p. 80. v. incalationes, et p. 85.
v. incalanto.
3. lndigilanto] cf. Macrob. Sat. I, 17., ubi indigetant legitur.
4. Illicium] cf. supra . inlicium.
vocatur] M.,
ut vg. evocatur Lind, cum Go.
colliciac] de bac vocabulorum
stlrpe dictum in annotationc ad v. delicia p. 55. Colliciac e colliciaribui tegulis componuntur.
6. Indigitamenta] Glossar. Labb. : Infi/ i'lamenta , iituiix.
7. album] quod flirtasse in sacrificiis requirebatur. Nam av/tura ovur, ut in Boeotico titulo est, b
bac re aliena esse videntur.
8. /nternecivuin] Apud Isidorum
Origg. V, 26, 17. in codd. est internccii indicium, ct X, 149., infernccidu dicitur , qui talc testamentum fecit. Sed hace non prohibent,
quominus ipsum testamentum internecivutn dictum accipiamus. Glossar,
apud Barth. Adv. XXVIII, 19.: Inttrnicidium , testamentum pro quo oceisus est.
9. Incrcpitato ferito] sensu primitivo.
11. Imbellium] Glossar, . Barth. I. 1. : Inbellia, debilitas.
12. lecuna-

num] codd., nisi quod in Lipsiensi est Iccinorum , et vg. Incumanum,

vel Iccinorum my. A. Aug. Iccinorum, victimarutn coni. Dai:, lecunorium legendum putat Lind. Facilius lecuranum vcl Iecinoranum corri(j-i posset. Nam a iccore, quod cxtorum significantissinium erat, dictum
esse victimarium, apparel.
13. inores] eon. Scajl. minores codd.
edd. velt. sine ore vg. Quod illud reccpi , dubitanter feci , cum Turpilius quidem inoras ostrcas posuerit , apud Nonium ji.'-'lli, 8., et in
Glossar. Labb.: Inora, oro/tu, legatur , sed inoris certo teste careat.
1 I. Incalanto] Glossar, apud Barth. 1. 1.: Incalare, invocare.
15.
augendi consuetudine] cf. p. 80 et 81. v. in, cum annot. ad priorcm
locum.
17. In pellc anata] mos in confarrcatione observalus.
V. Serv. Daniel, in Virgil. Aen. IV, 374. p. 284. ed. Lion.
ho
mines pellibus erant] pell. horn, erant Gu. Linn.
18. praestaturam]
praeslituram cod. Berolinensis : scd illud cum optimorum scriptorum
consuetudine congruit.
20. Lucctium] cf. Gell. N.A. V, 13; 6. Serv. in Virgil. Aen. IX, 570.
qui Oscain voccm esse tradit, Macrob. Sat. I, 15.: Lucetium Salii in
ca.mine canunt. Glossar. Labb.: Lucerius , Z&ie. Nomen Leucesius

(85)

DE SIGNIFICA.TIONE VERBORUM.

LIBER X.

115

Lcmnisc!, id est fasciolae colorae , dependentes ex coronis , propterca dicuntur, quod antiquissimuni fuit genus coronaruin lanearum.
Lectus dictus vcl a collcctis foliis ad cnbitandum , vel quod fatgalos ad se alliciat, vel a Graeco XtxTov.
Lapidem silicem tenebant iuraturi per lovent, ltacc verba dicentes : "Si sciens fallo, tum me Dispitcr salva urbe
arecque bonis eiieiat, uti ego hune lapidem."
Lepista genus vasis aquarii.
f Legio Samnitum lin tea ta appellata est, quod Samnitcs intranles singuli ad arani vcls lintcis circumdatam non cessuros
,
se Romano militi iuraverant.
Lenoncs au alliciendo adulcscentulos appcllati.
Le tu m ab oblivionc, quam Gracci Xtj&ijv votant, dictum.
Le m n i a tribus a pago Lemon io appellata est, qui est a porta Capona via Latina.
Le vir est uxori mcac frater meus.
Leria ornamenta tunica ruin urea.
Les b i um genus vasis caclati a Lesbis inventum.
Legi in s aut scriptum, aut oleam glandemvc et alia qnaedain; et addita praepositionc dicimus colligimus, dcligimus*
Le tos a insula dicta a consobrina ibidem sepulta.
Lie tor s dicuntur, quod fasces virgarnm ligatos ferunt. H parentes magistratibus delinqnentibus plagas ingerunt.
Liber repertor vini ideo sic appcllatur, quod vino nimio usi omnia libere loqiiantur.
inesse videttir iis versibus, quos Tcrcnlius Scaurus de ortbogr. p. 2261. P.
e Saliari carmine apposuit.
1. fasciolae colorit] boni codd. fasciolae colorisae vg. fasciae coloriae to it. Sen,.
1. 2. oronarum lanearum] nam videntur Graeci a
Xtjvoi sive Xvoq dixissc Xnfivioxovi; , ut /iraor a TiaX/tr/ et ioifiyov
pro dt'H/na. Hcsycbius: jiTj/tvloxov, ; ozcv ZvQaxoi'awi /u'u. Sed
Li, ni fallor, Xu/trioxovc dicebant.
3. a Graeeo XfxTQor] ita Varro
de L.L.V. .166.
4. Lapidem silicem] de boc silice I'niilus p. 68.
r. Ferctrius. Cf. Polyb. III, 26. LW. I, 24. IX, 5.
Dpiter] boni
codd. Diespiter vg. Lino. Inppiter tarnen infernus in ea re aptissime
commemorari videttir. Cf. Varro de L. L. V. . 66., ubi Dis pater restitui.
5. uti] M. vg. ut Go. Lind.
6. Lepista] cf. Varro de
L. L. V. . 123.
7. linteata] plora de ea legione Liv. X, 38.
eireumdutam] circumdati A. Ace. in mg. quae imperita est correctio.
8.
iuraverant] M. ut videtur, Aid. , idque probavit Us. iuraverunt Gu.
vg. Lino.
9. 6 alliciendo] a teniendo Priscian. IV. p. 623. P.
(p. 144. Kr.) et Isidoros, quos alli-rt Dac.
aduleseentulos] boni eodd.
I.iM). adolese. vg.
10. Letum] eandem sentential profitetor Varro
de L. L. VII. .42.
'','''', ''J VK- ''''"" boni codd.
11. a
pago /.entonto] etiam aliarunt tribuum antiqiussimnm territorium, quod
notnm habemus, Festo debemus, Qu. XII, 2. p. 42, 10. v. Papiria, et 1. 21.
. Pnpinin, Qu. XIII, 7. p. 79, 1. v. Romulia.
est] M. vg. om.
Go. Ltnn.
12. uxori meae frater meus] boni codd. (nisi qnod in
Gu. uxoris est) et mg. A. Auc, uxoris meae frater vg. Liad. Sed Und

jo

jg
(86)

unice verum, nam frater meus ab uxore mea levir dicitur: nequc alintn
nisi bunc nominis sign! lira tiim agnoscunt Modestinus in Dig. WW III,
10, 4. . 6.: Viri frater levir, ct Nonios p. 557, 8.: Levir dicitur fra
ter mariti , quasi laevus vir. Nee Graecum ur/ (quod fuit AFHP,
FVIR, levir) ponitur nisi de boc afTinifatis railii.
13. Leria]
vg. Levao M. i.i'i'ii Go. Laena mg. A. Ate Sed illud certum efficitur iis, quae Scal. in Conicct. in Varr. de L. L. p. 76, 8. (p. 136.)
de Xr/ao, ornamento miilirbri , ex Ilcsychio , Suida, Pollucc attulit.
Cf. ctiam Kster, in Suidam v. ir/tl 'Xw'i P- 568. ed. Bernhanly.
1 4.
vasis carlal] Twf<tviir; Aiaior i; vilov dicitnr ab Ht-dylo npud Atben.
XI. p. 486. 6. Caelabatur enim etiam vitrum ab antiqnis.
Lesbis]
boni codd. vg. Lesbiis Lihd.
15. Lei/imus] cf. Nonius p. 331, 31 sq.
oleam] olera A. Arc. in mg., quod est in deterioribris codd.
16.
I. ectasia] codd., nisi quod Lectos est in Go., tit vg. Leueosia mg. A.
Aoe. Lcueasia corr. Uas. ct Canteras Novarum Lect. Ill, 10. Eadcm
iiiim insula eadcm de canssa simxuoia dicta esse traditur a Dionysio
Antt. Rom. I, 53. Alii Leucosiam a Sirene appellatam dicunt.
17.
.Liefere*] rcclius Valgius Rnfus apud Gell. N. A. XII, 3. Nonius p. 51,
30.
parentes] apparentes corr. Lus. , et ita Festum scripsisse probabile, ut Qu. XVI, 22. p. 193, 16. v. viatores. Sed etiam illo loco
excerptor p. 159., id quod ipsi nul ins erat, parebant pro apparebant
posuit.
18. Liber] a Sabinis Loebasius vel Lebasius dictus, si
fides est obscurissimo Servii Daniel, loco, in Virgil. G. I, 7. Cf. l'au

lne p, 90. v. loebesum.

P*

lie

10

15

(S7)
20

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(86)

Lim i s obliquus, id est transversos; undo ct I i m in a.

Limites in agris nunc termini, nunc viae transversae.
Lim i ta tu s ager est in centurias dmensus.
Lib ri le scapus librae.
Li brilla appcllantur instrumenta bellica, saxa scilicet ad bracbii crassitudincm in mod uni flagelloriim loris revincta.
Libcralia Liberi festa, quae apud Graccos dicuntur Aim vota. Nacvius : "Libera lingua loquemur Indis Libera
libus."
Limaces cocleae a limo appelle lac.
Li ta tu m alii solutum, deditum dco, quasi luitatiira. Alii ex Graeco a precibus , qnas illi Xtzg dicunt.
Lixac, qui exercitum secunlur qnaestus gratia, dicti , quod extra ordincm sint militiae, cisque liccat, qnod libucrit.
Alii cos a Licba appcllatos dicunt, quod et Ile Herciilcm sit secutus; quidam a liguriendo quacstiim.
Lingula per diminiitionem linguae dicta; alias a similitudiuc linguae exsertac , ut in calcis; alias insertae , id est intra
denles coerctac, nt in tibiis.
Libella diminutivum est a libra.
Lacit decipiendo inducit. Lax etenim fraus est.
Li tau s appellatus , quod litis sit testis. Est cniin genus bucinac incurvae, quo qui cccinerit , dicitur liticcn. Ennius:
"Inde loci liliius sonitus efl'udit acutes."
Litis cccidissc dicitur, qui eins rci , de qua agebat, causam amisit.
Lixabundus iter libere prolixe faciens.
Lie i tat i in mercando sive pugnando contendentcs.
Liquitur labitur, finit.
1. Limis] boni rodil. A. Ace. in mg. Limb. Limus vg. Donatas in
Terent. bun. Ill, 5, 53.: Limis si nominativus singuluris est, transv ersus signifient: si sex tus pluralis, deest oeulis. Sed , ne nomi
nativas ilie limis ex adverbiali asa ablativi male intellccto prodicrit.
Glossar. I. alil). : Limis , obliquis oeulis.
2. nunc viae transversae]
intelligi cardincm ct decumanum limitcm , inoniierunt Intcrpp.
3.
Limitatus ager] v. de eo Niebubr. H. II. T. II. p. 699. d. sec.
4.
Librile] Glossar. Labb.: Librile, ('""';.
5. Librillo] Librilia coni.
Seal. , probabiliter. Quod autem fuslibalam Vegetii idem instrumentam esse autumat , non assenlior. Ipsa enim saxa loris colligata dicebantur librilia, non macbina qua vibrabantur. (oui. nescio cur verbum
excidisse statut, ande oratio pendeat.
appellantur] appellabantur
M.
6. Kaevius] apud Botb. P. Se. L. V, I. p. 95. fragm. trag, ne.
21. At rectius positum esset in fraginentis couioediarum.
loquemur] edd. vett. vg. loquuntur mg. A. Ace. loquimur boni coild . Li.id. :
quo versus pessumdatur. Hic versus splendidissimum est alliterationig
exemplum.
8. Limaces] cf. Varro de L. L.VII. .04.
cocleae]
boni codd., ex antiquiori scribendi consuetudine. cochleae v. Lind.
9. alii solutum] ila Varro statuit, qui quod in /t/fy, apud ci ni um
p. 131, 21., lulavi dixit pro litavit, vercor, ne etvmologicam poilus

ralionem, qnam nsnm sui temporis secutus sit.

10. lAxae] aliad
etymon proponit Nonius p. 62, 8.
secuntur] M. sequuntur celt.
12. Lingula] aliis ligula codem significatu, quod a diversa origine
ductum esse, sunt qui opinentur.
15. Lacit] cf. p. 23. v. allieit,
cum annot. , ct p. 87. v. lacit. Id voc. sub lemmatc Heere scriptum
fuisse, literarum ordinc argnitur, ut in notis Tironianis est: lAxit , allexit. Latinos vocales literas interdum etiam in simplicibus violasse,
monui ad Varroncm de L. L. VII. . 90. et Paulum p. 2. v. anspicium.
Lax] E Glossis Goth. aflfert: Lacebra, teductio.
16. Lituus] de
liuius voc. ctymo quaesitum est Etrusc. rcr. IV, 1 , 5. T. II. p. 211.
///.V ; liti M. Liticines puto cum cornicinibus ante scelerosi ianuani
classicum cecinisse , v. Varro de L. L. VI. . 92.
bueinae] boni
codd. Li4D. buecinae vg.
linnius] Ann. VIII, 42. apud Merulam.
18. Lilis] codd. A. Ave. in mg. Lino. Liti vg. In casibus similcm
libertatem ct potentiam antiquior lingua Latina prae se fert, ac Graeca.
19. Lixabundus] Glossae Isidori : Lixabundus ambulat , 9111 voluptatis
causa ambulat.
20. Lieitati] cf. p. 84. v. inlicitator.
sir
pugnando] id intpp. videruut spectare ad Ennii versum apud iSonium
p. 134, 13. Ann. I, 85. apud MerMlam.
21. Liquitur] cf. Festal
Qu. XIII, 29. p. 101, 15. v. inbliciom.

DE SIGNIFICATIONE TERBORUM.

(87)

LIBER X.

117

Lin g laca genns piscs, vel millier argnfatrix.

Lance et licio diccbatur apud antiques, quia qui furtum bat quaercrc in domo aliena licio cincliis iitrabat, Ianccmquc
ante ociilos tenebat propter matrum familiac aut virginum praesentiam.
Lautitia epularnm magnificentia. Alii a lavationc dictant putaut, quia apud antiques bae elegantiae, quae nunc sunt,
non crant, et raro aliquis lavabat.
5
Laeva sinistra, quam Gracci axatv. Undc tractum cognomen Scaevola. A laeva la e vu m sinistrum et laevorsinn
sinistrrsum.
Lacuna, id est aquae collcctio, a lacu derivatur, quam alii lainain, alii lustrum diciint.
Lacit in fraudem inducit. Inde est alliccre et lacesserc; inde lactat , illeclat, dclcctat, oblectat.
Laena vestimenti genus habitii duplicis. Quidam appcllatain existiman! Tuscc, quidam Graecc, quam yXavla dicunt.

La tu ni ia s ex Gracco et maxime- a Syracusanis, qui Xuxo/as et appellant et babent ad instar carecris; ex quilnis
locis excisi sunt lapides ad exstriicndaiii urbem.
Laureati milites scqucbantiir currum triuinpliantis, ut quasi purgati a caede bumana intrarent Urbem. Itaque eandem
lauriim omnibus suilitionibiis adliibcri solitum erat, Tel quod medicamento siccissima sit, vel quod omni tempore .'
virct, ut similiter respublica vireat.
jt
Lavcrn iones fures antiqui dicebant, quod sub tutela deae Lavernae esscnt, in cuius luco obscuro abditoque solitos
flirta praedamque inter se lucre. Hinc et Lave m alie porta vocata est.

Lacerare dividere, comininuere est; ex quo dictus est lanius, qui discindendo lacrt pcora $ lacinia, quod pars

I. Lingulaca] de pisce Varro de L. L. V. . 77.

arguta-

trix] coni. Frutero* Verismil. 1, 11. (in Graten Lampade .. p. 823.)

et Canteros Not. lect. IV, 28.
A. Ait.

auguratrix codd. vg.

p. 50, 8.

2. Lance et licio] et om. cod. Lipsicnsis , qnod nt

verum existimet, inclinare se fatetur Linn.

ser m

garmlatriv mg.

Plautum in Casina II, 8, C3. respici apertum est , ut a Nonio

I. admis

in

binaria minimum

Ac solebat sane antiquior

compositionc

copulara omitiere.

de L. L. V. . 133., qui earn duarum togarnm instar dicit.

habilu]

boni codd. Li>u. habitus Tg.

arid] restitu e bonis codd. , in
quibus M. chlanida , Gu. clanidea habet : %Xairt/v Tg. /Xapiru Lino.
At xXauv Latinorum sagulum vel paladamentum est, /Xuvi autem, cum
yhiivi<; delicalius genus sit, recle in laenain convertitur. Glossar. Labb.:
XXari, lena.

11. Laulumias] boui codd. Lino., ut lias, voluerat.

Latumias Tg.

De

dipbthongo AU in eo . . annot ad p. 16. .

erumlamen in bac ipsa locutione unquam omissam esse non racmini.

Aluminio.

De re ipsa v. imprimis quae Gaius Inst. III. . 191. 192. e legg. XII

(quae non sunt Isidori quae vocantur Glossae) affert: Lautomia ,

tabb. attulit.

dia carceri ; Lautumiae , vincula, ealhena, carecris custodiae ;] Lautum-

Lina.

i. Lautitia] M.

Lauticia m . A. Ace.

Lautia v;.

De lauts sire daiitiis (. Paulus p. 68.) bic Festum non dixisse

mon ii it Sen..

G. oxrtiv] Tg.

dicunt codd. deteriores et Lino.

laevutn] ita Paulus salis inepte.

sceau boni codd.

Post lio voc.

om. boni codd. v;.

A laeva

Sed Festus de metapborico vel augu

rai! signifcala toc. lacvus d i visse videlur.

8. Lacuna] cf. Varro

de L. L.V. . 26., qui lacum lacunara magnam, et Serv. in Virg. G. I,

.116., qui lacunam lacum minorem appellat.
lamam] A. Aug. in
ni. : limain . . Xlfivqv. Iliad, quod boni libri babent, Scal. firmavit comparatis Gloss. Labb. :

Lamae , nqXiai rroi.

. Ilorat. p. I, 13, 10. cum Scbol.

lustrum] \j.

Sed imprimis

lustrum boni codd.

Goth, Glossis manuscriptis

custo

nui, supplicii genus.

Xuroftiaq] / M.

latomias Gu. Tg.

Linb.

de lauri virtutibus .

eliam Boissonadii

13.

Laureati]

Anecd..I. p. 425.

15. vireat] M.

Tg.

florcat cett. codd. Lina.

16. Laverniones] laterniones sive lavernioncs diclos esse fures testatur

etiam Schol.
nomine ,

Cruquii in Horat. Ep. I, 16, 60.

appellalos esse lavcrnas ,

Glossis Isidori.

Eosdem , deac ipsius

Scal. demonstravit ex Ansonio et

Miror, quod Gloss. Labb. : Laverna, n^u\iSUn.

litos] boni codd. mg. A. Abg. Lisd.

soliti Tg.

so

17. luere]

divi

dere mg. A. Aug. At luere dictum est veriloquii caussa.

lavernalis porta] . Varro de L. L. V. . 163.
18. lanius] non tara

Loa. A. Arc. in mg.: Xovnjur. V.Paulus p. 8!K v. lustra.

9. Lacit]
. idem toc. p. 86.
in fraudem Inducit] ind. in fraudem Gl. Linn.

imperil ,

dclcctat, oblectat] obleet., dclcctat Gl. Lus.

lauius

10. Lacna] v. Varro

Cf. Varro de L. L.V. .151.

quam existimat Dac. ,

uniendo) dictum affirmt.

autem

poterat

qui

lanium a

laniando

(ipse dicit

Sed verbum laniarc ductuiu ab ipso lanio,

a syllaba primitiva LAC

eodcni

iure

deduci.

11

(88)
5

10

15

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(87)

veslinienti est; la cerna, qnod minus capltio sit; lacer, quod auribus curlatis est, ctlaccrum, quodennque
est in corpore imminutum.
Laudare ponebatur apud antiques pro nominare.
Lautitia farina appcllabatiir ex tritico aqua consperso.
Lau tu la locus extra Urbein, quo loco, quia* aqua fluebat, Iavandi iisum cxcrccbant.
Lactaria columna in foro olitorio dicta, quod ibi infantes lactc alendes deferebant.
Lacobrigac nomen compositum a lacu et Arcobriga*]- Hispaniac oppido.
Lancea a Gracco dicta, quam Hi Xyyt;v vocant.
La no cu lu s, qui lana tegit oculi vitiuiu.
La in berat scindit ac laniat.
L a n r u m vestimenti genus ex lana sucida confectum.
Lap it dolore afficit.
Lapidicinae, ubi exciduntur lapides.
Latex lapsu profluens aqua dicitur. Utimur tamen boc vocabulo et in vino.
Latine loqui a Latio dictum est: quae locutio adeo est versa, ut vix ulla pars cius manc.it in notitia.
Latrones cos antiqui dicebant , qui conducli militabant, no xrts Xazeiug- At nunc viarum obsessorcs dicuntur, quod
a latere adoriuntur , vel quod latenter iiisidiantur.
quo quii a QV1NQ et dni a DEC et sumen a SUG et contamen a
TAG et alia sexcenta : licentia illa consonantium literarum et syllabarum ante liquidas clidoodarum et contrahendarum , quae in Latina
lingua lalissinio patet.
1. capitio] id est, capitis tegumento: quanquam meliori dicendi usu
capitium dicitur pectoris indumentum. . Scal. Coniect. in Varron.
p. 32, 0. (p. 56.) et cf. supra ad p. 43. v. capital annotata.
3.
Laudare] cf. Nonius p. 335, 6.
4. Lautitia] inccrtum , pro sub
stantivo an adicclivo accipienda sit. Isidori glossac : Lautitia, aqua fa
rina conspersa, quod Mcursius Excrc. crit. P. II, I, 11. recte rcfingit
in: Laut, farina, aqua conspersa.
ponebatur apud antiques] ap.
ant. /Hindi. Gd. I, im..
5. Lautulae] non possunt intelligi cae,
quae Lt. VII, 39. IX, 23. prope ab Anxure fuisse tradit: nam hic non
dici potest locus extra I'rbcm. Sed Verra cam mentem fuisse arbitrer,
ut cas Lautulas, quae inter Ianum Geminum et minus Vclabrum erant
(teste Yarronc de L. L. V. .156.), olim , cum extra fines Romulcae
I ibis essen t, a Romanis lavando frquenttes fuisse ex ipso nomine
colligerct.
6. Lactaria columna] banc P. Victor in XI regione
posuit, fortassc ex boc Pauli loco.
deferebant] deserebant coni.
. Bartb., Advers. VIII, 5. (Hud multo praestat.
7. Lacobrigac]
de boc Lusitaniae, alioque cognomini Vaccacorum in Hispania Tarraconensi oppido Uckert. Gcogr. Graec. et . T. II. p. 387. 343.
Arco
briga] Arcobriga Celtiberorum oppidum (v. L'ckcrt. T. II. p. 461.) cum
ab bae re alicnum esse apparcrct, vg. briga contra codd. auctoritatein

scriptum est. Sed facilius adducor ut credam, plcniorem Festi explicatioiiein, in hunc ferc moiliim conceptam : a lacu et Hispnico vocabulo,
quod oppidum significabat, ut in Arcobriga et alus, a Paulo , ut soict,
miscrc esse truncatam. De boc voc. briga v. praccipuc, quae G. Hum
boldt in libro de priscis Hispaniae incolis scripsit.
8. Lancea]
aliter Varro apud Gell. N. A. XV, 30.
/XI*] v6r< lonchin boni
codd.
9. Lanoculus] ex comoedia quadam , ni fallor.
10.
Lamberat] lamberos alTcrtur Piauli Pseudolo II, 4, 53.
11. su
cida] boni codd. succida vg. Lind. De sucida lana cf. Varro de K.
R. II, U, 6. Iuvenal. V, 24.
12. Lapit] lapidem facit, obdurefacit, interpretatur Nonius p. 23, 7., adducto Pacuvii Periboca versa.
13. Lapidicinae] boni codd. vg. Idem Lind, adscivit , quanquam non
dubital, quin ubique scribendum sit Lapicidinac. Antiques tarnen grammatices dubitassc constat, et poterat lapidicidinac codein linguae errorc
in lapidicinae mutari, quo stipipeudium in Stipendium, arcicubii in arcubii (v. Paulus p. 21.), iiittidi/iroc in ?//iii/inf, Jlau/iofiijdi/t in JIu/.u/ir/dij'! et similia non pauca.
14. lapsu] a lapsu M.
15. pars
eius] dus pars Gu. Lino.
notitia] notitiam Go. Lino. Haec a
Paulo adiecta esse, putat Scal. : sed nihil prohibet, quominus ipsum
Vcrrium boc loco de antiquac Latinae linguae obscuritatc dixisse putcinus. Similia ex Polybio III, 22, 3. iam apposuit L'as.
16. Latroncs] cf. Varro de L. L. VII. . 52- Nonius p. 134, 26.
eos an
tiqui] antiqui eos Gu. Lind.
.i t iarilat] Lin, apo tis
lutrias boni codd. dn tj' XazQiut vg. .ifiov ) mg. A. Ace. , id
quod probat Uas.

DE SIG1MFICATI0NE VERBORUM.

119

LIBER X.

i , nntricis Rmi et Romali , Larentiac fcsta.

im du m ni.
i , quasi larvis cxteniti.
is materia frequenter tibiae fiebant, cuius bacis quondam pasti Lotopbagi sunt dicti.
ico erat data.
int Romani, qui permagnus inter vlam Salariam et Tiberim fuit, pro eo, quod victi a
ibi se occultaverint.
ex lucis captatur.
ine pars tcrtia populi Romani est distributa a Tatio et Romulo, appellati sunt a Lucero,
1 fuit Romulo advcrsus Tatium bellanti.
ikiiI connu regio sita est ad partem stcllac luciferac, vcl quod loca cretosa sunt, id est
lin duce, vel quod primitus in luco conscderunt.
no sacrificantes , id est capita dctegerc.
qui priinum fuit, quia oriente luce natus est.
Lycia niaximac claritalis fuit, ob luporum interfectionem. Avuos cuim lupus est.
ata et soluta , a quo luxuriosus in re famiiiari solutus.
>rii.

ntalia tantiim in deterioribus est.

t.
nulricis] Venturis, quod

Luccrcses] boni codd. Lind.

ibatum, codd. fide plane de slit ui-

Tatio et Romulo] Tities primo loco appellari, ut a Festo . Sex Vestae

Pkaef. IV, 3.

Lucerenses Tg.

De scribendi nsn .

Varroni de L. L. V. . 55. 81. Lueeres sunt.

u entine Lind, e Gu. , plus aequo

sac. et turma,

ai ridiculus ill error , qui Lau-

20. et aliis, acute monet Huschkius de Servio rege p. 243.

unque forte aclinic resedit, furca

a Lucero, Areae rege] de bac opinione dixit Niebuhr. H. R. T. I. p.

idem veriloquium est Nigidii apud

305. d. sec.

uius p. 44, 26. . Cerriti.

Scal.: sine ulla caussa, nam cretosa loca ab etymologo argutante etiam

5.

Varrone de L. L. V. . 55. 91. , Cicerone de R. P. II,

12-

cretosa]

aelherosa mg. A. Aun.

10. 11.

aerosa coni.

! i in. in Dian. 244. p. 345. ed. Er-

multae lucis dici possunt.

cal. intulit arriini de L. L. VI.

vg.

tentiae satis accommodate Icgitur

lb. Sat. I, 4. et Kalend. Mall', et

dum putat Dac, quod Kustalh. in Dionys. Per. 362. p. 158. d. Bernb.
no sivxiov nvc.

i. occultaverint] occultavcrunt M.

XIV, 28. p. 132, 33. . Saturan, et Qu. XV, 18. p. 150, 6. . Saturno,

, 18. y. pecunia,

Plutarch. Qu.

12. 13. sunt] et consederunf] M. , ut

.vi'iii et consederinl Gu. Lim>.

14. capita detegere] de boc ritu Festns Qu.

Macrob. Sat. I, 8. SerT. in Virgil. Aen. Ill, 407.

xuV ytXiuv (yvntov) , /iiaDoi uno

Varro d L. L. IX. . 60.

AvxipoK;.

arni/ifu, r /.i /i', ) dotara.

Isidori Glossac : Lueur,

I Mura Scal.

Salmasio, qui lu-

quadam loquendi corruptum esse

a Lucilio] a Lucio rescriben-

eunlere Tg. M.

15. Lucius] cf.

17. Luxa] Glossac Labb. :

Lucunter Lucentem Lacuntem mg. A. Aug.

cusational posuit;

nominad vim

Luxum,

18. Xiieiinfem] Liud. e Gu.

Lu-

Paulus ac

lucuns apud Nonium p. 131, 22. est;

b. p. 797. col. 2. c.), nunc nemo

deminutivum lucunculus , tanquam a lucunx , Scal. e pluribus scriptori-

legcudum esse censet Goth.

bus emit.

At

Salmasius in Lampridium Heliogab. 32. T.I. p. 873. ulrum-

r, potcrat tamen lucorura rcdi-

que recte dictum putat, lucunterem et lucuntem , ilium ex Gracco yiv-

;. . Aug., non commode.

xuviij, bunc yXvxi, quod ad exemplum / finxit, ort um.

10.

10
(89)

15

120

PAULI DUC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(89)

Lu com ones qudam homines ob nsaniam diel!, quod loca, ad quae venissent, infesta laceren I.
Lucomedi a duce suo Luconio die ti , qui postea Lucereses appcllati sunt.
Luculentus a luce appcllalns.
Lues est diluens usque ad nihil, tractum a Graeco \vttv. Iliiic dictum lutum terra humore soluta, et lustra lio,
5
qua quid solvitur liberatur. Hinc ct ).vxga no rig Xvoitas , id est solutionc auri. Alza enim libra est.
Luctus ct luge re a Graeco trahuntur Xvnev vel ).vaasiv*.
L on g i tro r s s sic dicitur, sicut dextrorsus, sinistrorsus.
Lustra significant lacunas lutosas, quae sunt in silvis aprorum cubilia. A qua similitudiuc Li, qui in locis abditis ct
sordidis ven tri ct desidiae operam dant, dicuntur in lustris vilain agere. Et quiln eiusdem vocabuli prima syllaba
10
producitur, significa! nunc tempus quinquennale, nunc populi lustrationcm.
* 'Lymphae dictac sunt a nvmpbis. Vulgo aiitcm memoriae prodilum est, quicunque speciem quandam e fonte, id est
clgiein nymphae, viilerint, furendi non fecissc fincm 5 qnos Graeci vv/Kpo/.ijnTovs vocant, Latini lympbaticos
appellant.
Lux an l ur a luxu dictum, id est luxuriantur.
15 Lu ma genus Lerbac vcl potius spiuac.
Lumbago vitium ct debilitas lumborum.
Luscitio vitium oculorum, quod clarius vesperi, quam meridie cernit.
Lura, os cullci, vel etiam utrisj unde lurcones capacis gulac homines et bonorum suoriim consumptorcs.
Lus tr ici dies infantium appcllantur, pucllarum octavus, puerorum nonus, quia his lustrantur alque eis nomina imponuntur.
20 Luridi supra modum pallidi.
Lyrncsiades ab oppido Phrygiae Lyrneso dicti-J*.
1. Lucomones] de his dixi rer. Etrusc. II, 2, 4. T. I. p. 364 eqq.
Nomen cornm ad Xvxav&uTilar rclalnni esse apparet.
2. Lucomedi]
ex Ms inlelligcrc mihi videur, Gracculam aliqucm Tel Romannm immodice graccissantem Lycomidarum intern, quae a Lyeomo Tel Lucomo
nomen et origincm ducebat, ex Attica Messeniavc in Itajiam transrcxisse, ae Luccrum stirpem ex ea drivasse.
Lucomo] Lucumone
coni. Sou.., non recte puto. Est Graecum Avxo/to.
Lucereses]
M. Luccrcnscs Gv. Tg. Lisd.
4. Lues] cf. Nonius p. 52, 8.
. Xi'hv] Tg. lyin boni codd.
5. Xxnqa xi< Xvotif] Tg. i'r
apo tis sens boni codd.
6. Ixmitv vel Xvaotiv] scripsi. lypinvel
lisuc M. lypiw vellisiu Gp. XvntVv vel Xvnuv vg. ct 'in mg. Xvittr )
Xvniiy vel Xvoi< jliov Lisi., quod non ex vestigs bonorum codd., sed
ex edd. vett. ductum est, in quibus est lyscos tu biu vel tes lypes.
7. Longitrorsus] hoc si recte dictum est, erat ctiam adverbium longitro et antiquum aliquod adiectivum loncitirl.
8. Lustra] cf.
Nonius p. 333, 6.
- significant] M. ut Tg. signifient Go. Linn.
lacunas] lamas mg. A. Ace, idque praefert Scal. : sed codd. non addicunt, ita ut id coniectura tanlum ex superior: loco p. 87. . lacuna in
bunc translatum esse vidcatur.
.-/ V""J AI. ut Tg. Qua Lim>. e
Gu.
9. 10. prima syllaba producitur] apparet, Ycrriuiu id , quod

lustrum pronunciabat, non a lulo duxisse. Poterat a luendo, ut Varro

de L. L. VI. . 11., quamquain hic alienas res immiscet.
11.
Lymphae] congruunt cum his, quae Varro de L. L. VII. .87., discrepant, qnae idem V. . 71.
12. ] >'g. nimpkolcptus M.
nympholeetus Go. Me lymphnlicis alia, non ex Fcsto duela, Placidus
p. 480. et Glossae Isidori v. limfaticus.
14. Luxantur] apud Plautum
Pseudolo IV, 7, 6.
15. Luma] Glossar. Labb. : Luma, ozani
fioia './, {}* TrJ norafioyiirora aXovoty, /lot xaXunivfhjV, xa#o.
Cf. quae Varro V. . 137. de lumectis.
17. Luscitio] cf. Fcstus
Qu. IX, 21. p. 21, 21. . nusciciosum , Nonius p. 135, 10. . lusciosi,
Fulgcnlius p. 561, 19. . luscitiosos. Glossar. Labb.: Luseiosus, w*xuXiaip. Goth. e Glossis affert: Luseinosus (i. e. Lusciciosus) , qui, ut
vespertilio, mit purum nut nihil videt.
18. unde lurcones] reciiuf
Nonius p. 10, 31.
19. Lustrici dies] Graecorum yivi&Xiu, de quibus mull multa.
20. Luridi] Glossar. Labb.: Luridus , /, nime, xtcxoc, i'.twtuo.
21. Lyrnesiadcs] boni codd. Lird. Lymessiades Tg. Ita ctiam postea Lyruesso.
dict] dictac corr. Dac.
Possis eliam dictus, quaraquam quis inlelligatur Lyrncsiades, ignoratur.
Lyrncsias erat Briseis.
.

(90)

DE SIGNIFICATION VERBORUM.

LIBER X.

121

Loch s m et loebertatem antiqui dicebant liberum et libertatem. Ita Gracci %otr,v et Wieiv.
Lycophos Graeci dicunt, quod nos primum tempus lucis. Dictum auteiii lycophos, quasi /.tvxv (fg, id est lumen
candidum.
Liber ta tis tcmplum in Avcntino fucrat constructum.
Lingua non solum pars corporis dicitur, sed etiam differentia sermonum. Promontorii quoque genus non excellcntie,
sed molliter in planum derexi.
Libyens campus in agro Argeo appellatus, qnod in eo primum fruges ex Libya alla ( sunt. Quam ob causam ctiam
Ceres ab Argeis L i b y s s a Tocata est.
Lepare ses. Liparitani cives, d est Liparenscs.
Labes macula in restimento dicitur, et delude /ueratpoQtxwe transfertur in homines yitnperationc dignos.
La t re Ennius pro poseer posuit.
Latitavcruut Cato posuit pro saepe tulcriint.
Liberales dicuntiir non solum benigni, sed etiam ingenuac formac homines.
Liberata penchant pro fala , hoc est locuta.
Lacus Lucriii us in vcctigalihus public-is primus locatur entendus ominis boni gratia, nt in dilectti censure primi
nominantur Valerius, Salvius, Statorius.
Laneae effigies Compitalibus noctu dabantur in compita, quod lares, quorum is erat dies feslus , animae putabantur
esse hominum rcdactac in numcrum dcorum.
1. Loebesum] cf. annot. ad p. 86. . Liber. Diffieultatcm , quani
S in loebesum ct in loebertatem facessunt, maioris moliminis est ex
pedir. Mcursius Exerc. crit. P. II, IV, 21. corr. loebcstatem, non te
mer. Sed loebestas si in usu fuisset, non mulata esset in libertatem.
h'v et Xiinv] Lina, loibin et clibin boni codd. }.o1t et Xtim vg.
2. Lycophos] vg. I,i so. Ly raphes boni codd.
quasi Xivxov e>c]
album nunc dicunt Ilali.
4. Liberiatis templum] v. Liv. XXIV, 16.
eoiufrticftim] constitutum mg. A. AG. , quod est in deterioribus codd.
7. Argeo] i. e. Argivo. Ridiculas est error Dacerii , qui id de Argeo,
ubi postea viens Tuschs fucrit , dictum putat. Eadcm plane , quae
nostcr, de Liby s s a Cerere Scliol. in Aristid. Pan. 188, 12. p. 321.
Dindorf. e Polcmonc Periegeta (. L. Preller Polemonis fragm. p. -44.),
unde discitur, eam aedem in Cbaradra prope ab Argis fuisse.
9.
Lepareses] Gv. Li.vs. Lcparenscs vg. Ductum illud ex antiquiori quodam poeta vel annalium scriptore. Cf. Liv. V, 28.
11. nnius]
non intelligi verba illa: animus cum peetore tatrat, apud Varron. de
L. L. VII. . 103. serrata , recte Dac. nionuisse videtur.
12.
Latitaverunt] prima syllaba producta.
14. pro effata] Cicero de
tegf- It 8. utrumque coniungit.
Aoc e*i] Gu. Linn, id est vg.
Uaec verba n. e. locuta Festum non addidisse manifestum est; sed enr
Paulo eripienda sint, non video.
15. cruendus] i. e. caeno lutoque expurgandus et eluendua, quibus maris undas rivulosque e vicinis
montibus defluentes cum lacum implevisse credibile est. Lacum erucre

codem iure dicitur , qno sepiliera cruere. Nescio cur id tantopere Vv.
Dd. displicuerit. Nam quod in vecligalibus publicis loeatus esse dicitur,
ita licet interpretan , ut cum vectigalium locatione opera publica coniuneta esse inde colligamus. Brissonius de verb. sign. v. frui p. 507.
ed. Heinecc. et de formulis I, 154. p. 83. ed. Conr. , Carrio Emend.
II, 5. et Lipsius'de mil. Horn. I, 3. coni. fruendus, idque probat Dac,
quanquam hie etiam cruendus eo sensu, quo retondus, purgandus, servari posse censet. entendus corr. Ianus a Costa in Instit. III, 24. (de
locat. conduct.) . 3. everrendus coni. Heinrich in Cicern, pro Scauro,
Cicer. orat. part. ined. p. 51., et Forccllin. v. Lucrinus : sed persiiadere mihi non possum, lacum, ex quo piscos everriculo capiebantur,
proprio vocabulo everri dictum esse. Meque id placuit Cramcro,
propter ambiguitatem verbi , Opuse, min. p. 104. Quod autem bic et
alii eruderandum lacum bic intelligi posse negaut , quod inde acrario
damnum potius quam lucrum accessurum fuerit , nihil est , nam bonum
illud omen ex nomine solo , non ex ipsa re, capiebatur.
dilectu]
ed. vet. vg.
dclcctu Lina. , non indicate fonte 1er tumis. Illud n
contemnatur , v. p. 56. v. dilectas. De ipsa re cf. Ce. de divin. I, 45.
Praef. II, 2.
17. Laneae] de his simulacris Festus Qu. XII, 6. p. 46,
34. v. pilac , quocum imprimis conferendus est Macrob. Sat,. I, 7. V.
etiam Varro Scsquiulixe ap. Monium p. 538. v. strophium.
noctu]
noctc Lina, ex uno Gv.
18. rcdactac] A. Au, in mg. : sedalac" V.
C. relatae ). Sed vg. a bonis codd. confirniatur.

10

15
(91)

122

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(91)

LIBER XI.
'
Magnos lados Romanos ludos appellabant, quos in honorem IovisJqucm principcm dcornm putabant/ faciebant.
/* ~ Mcltom meliorem dicebant.
/
/
1 .,frr Matrcm Maintain antiqiii ob bonitatem appellabant, et maturum idoneum usui, et mane princ'ipium die!, et infer
"5"
di i inanes, ut siippliciter appcllati bono essent , et in carmine Sal an Ccrns ma 11 us intcllcgitur creator bonus.
: *
Minutum et ni innen; ex Gracco fvttovv dictum videri potest.
Minores et roaiores inter cognoinina feminarum poni solcbant.
M in am Aelius rocitatam ait mammam alteram lact delicien lein , quasi minorem tarn.
Minnrritioncs appellantur avium minorum cantus.
IQ Minyae die ti Argonautae, quod plerique corum ex filiis Minyae fueran t orti.
Minutia porta Romae est dicta ab ara Minuti, quem deum putabant.
Minorem Delnm Putelos esse dixerunt, quod Dlos aliquaudo maximum emporium fiierit totius orbis terrarum ; cui
successit postea Puteolanum, quod municipium Graecum antea Jiy.aictyja vocitatum est. Unde Lucilius : "Inde
Dicacarchcuni * populos , Dclumque minorera."
15 Militera Aelius a mollitia - vrlrpouaiv dictum pulat, , quod nihil molle, sed potius asperum quid gerat; sic
lud um diciinus, in quo minime Indi tur.
IM in er ri ni us pro niininio dixerunt.
Miniscitur pro rcminiscitur antiquitus dicebatur.
2. Magnos ludos] cf. Fcstus Qu. XII, 31. p. 71, 18. v. Romani.
3. Mcltom] Meliom scribendum putat Scai. ; rodil, lectionem dfendit
Linn., famjuiim idem . , node Graeca iXrioiv, />(' dneta eint.
4. Matrcm Matutam] eaedem de bac voce, slirpe arguliae iteranlur a
Festo Qu. IX, 10. p. 10, 3. . Mater MatuU. Cf. p. 7, 30. v. manare
et Paulus p. 94. . mane.
usui] esui corr. D*c, inepte.
">,
Ccrus manus] qnae ' de L. L. VII. . 26. e carmine Saliorum,
ab boc Cero mano aliena esse existimo. Ludit in boc Cero mano
Mcursius Excrc. crit. P. II, III, 1., qui cum non diflerre putat a Genio
Iano, quem niniirum "in aureis istia", ut ait, "Catonis Originum libris"
reppercrat, quos Ioannes Annius Viterbicnsis ediderat. De manuis in
Saliaribus Festue Qu. VIII, 28. p. 171, 5.
intcllcgitur] Gv. nIclligitur vg.
6. //oV] fiitfiv coni. Sen.. : sed debebat certe /udv&uv. illud codd. vtant ne mutctur.
7. Minores et maiorcs] ut
Tulla maier et Tullia minor, apud Livium I, 46., quibus Sc.il. liunc
locum illiistravit.
8. Minam] positivus buius nominis, ut saepe
fit, adiccTO significatu obsolevit , et substantivo tantum usu, ad certas
res rclatus , in sermone mansit , ad mammas , ut Festus refert , et ad
oves, ut Varro de R. R. II, 2.
9. Minurrilioncs] M. vg. Minurrationcs Go. Gloss. Labb.: Minuril, furvci^u.
10. ex filiis Minyae]
ex filiabus, interpreter, ut Apollon. Hho(J. I, 230. V. Orcuomeniaca

mea p. 258.
11. ab ara Minutii, quem deum putabant] baec Pauli
errore addita esse , contendit Sachse Hist. Urbis T. I. p. 222 sq. : sed
incertis de Minutiae portae auetore conieeturis ductus.
Minuti] Minuti
M. vg. Minutii Gv. Lino. cf. Paulus p. 100. v. Minucia.
12. Mino
rem Delum] cf. Spanbem. in Callimacb. in Del. v. 316. p. 589. cd.
Ern.
aliqnando] circa et post ea tmpora , quibus Corintbus diruebatur. V. Strabo X. p. 486. Cicero pro lepe Man. 18, 55.
13.
Jixcuax>a] Greece scrips!, quod codd. M. DIKIARCHIA , et Go. dikiarehia. Dieaearehia vg. Cf. Paulus "p. 55. . Dicacarckia.
Lu
cilius] apud Dousam , Salir. Ill, 3. p. 28. Tractavit versurn Varies,
Lucilii Iter Siculum p. 8. . 22.
14. DeaeareAeum] dieiarehieum
boni codd. edd. vett. Dieaearehum vg., quam formam quanquam inter
pretes non mirati sunt, nescio quomodo explicem. 7)ieeeorcAeum puto
Lucilium faciese Graeco 4ixaiax(o>y, et extremas sy liabas eadem synizcsi contraxissc, quae in dcm saepissimc observatur.
Delumqut]
ut Virgilius Acn. VII, 384.: Laurentisque docet populos urbemque Latini, et quae plura affert Verges 1. 1.
15. Militcm] Llpianus in
Digest. XXIX, 1, 1., quanquam mulls modi s huius voc. veriloquium
tentt , banc Aclii opinionem , omnium sane absurdissiraam iltam , non
commemoravit.
xait riifaotr] cata antifrasin boni codd.
drrlfoaar Tg.
18. Miniscitur] cf. Paulus p. 93. v. racntum.

(91)

DE SIGNIFICATIONE VERBORUM.

LIBER XI.

123

Minerva dicta, qnod bene moneat. Han enim pagani pro sapicntia ponebant; Cornifcius vero, quod fingatnr pingatnrque niinfans annis , eandem dictant putat.
Minime gentium dicebant pro , quod est omnium gentium iudicio minime esse faciendum.
Mil vin a genus tibiae acutissiini soni.
.
M rcula, quae nunc digna adiiii ratio tic dicimus, antiqni in rebus turpibus utebantur.
5
(92)
Mirior diccbant comparativum a miro. Titinnras : "Mirior, inquam , tibi vitlcor."
Misccllioncs appcllantur, qui non ccrtae sunt sentcntiae, scd variorum mixtorumque udiciornm sunt.
Mis en urn promontorium a Miseno tubicine Acneae ibi sepulto est appcllatum.'
Miseratur is, 'qui conqueritur aliena incommoda: miseretur is, qui miscrum snblcvat.
Miscrct mc cadem forma tlicitnr, qua pigct, poenitct, tacdet.
10
Miraeidion primae adolesce (.
Me tu s feminine dicebant. Knnius: "Vivant an moriar, nulla in mc est metus."
Me tari castra dicuntur, quod metis diriguntur.
Meddix apud Oscos nomen uiagistratus est. Ennius : Summits ibi capitur meddix, occiditur alter.
Meditrinalia dicta bac de causa. Mos erat Latinis populis, quo die qttis primuin gustarct nuistnm , dicerc ominis 15
gratia: "Vetus novum vinum bibo, veteri novo morbo iitcdcor." A quibus verbis ctiam Mcditrinae deac nouicn
conceptum , eiusque sacra Meditrinalia dicta sunt.
M edi oxini uni mediocre.
M tl it Hi lus, ex intimis mcdullis.
Modi In Hin in tlicitnr non medium terrae, sed procul a mari, quasi mcditellium , ab , quod est tellits.
20
Mcdibile mcdicabile.
Mediterream melius, quam mediterranean! Siscnna dici putat.
M re il a in antiqui diccbant pro prandio , quod scilicet medio die capcretur.
1. Minerva . . . moneat]
menervat.

cf. es tu s Qu. X, 21. p. 182, 17. . pro-

4. Milvina] congrua de hoc tibiarum genere Solin. 5, 19.

monimentis Oscis pertinet, nunc etiam mihi persnasum est, literam quae
pro R habebatur, D esse pronunciandam.

5. Miraeula] cf. Nonius p. 521, 29. y. mira, miracula, et Fcslus Qu.

apud Merulam.

XV, 3. p. 139. 1. . scboeniculac.

meddix ab alio inferioris dignitatis distingu.

27. . minus.

6. Mirior] cf. Nonius p. 135,

Titinniui] Bothe P. Se. h. V, II. p. 75. inc. 17.

inquam, tibi] Tg. ed. vet. Aid.

tibi inquil nig. A. ira. (. ,

teste, ni fallor, Lino, inquit, tibi scripsit.

quo solo

7. iud. sunt] sunt om.

At potcrat siimmus
15. Meditrinalia] v.

Varro dc L. L. VI. . 21., a quo verba ill:', paulo aliter concepta referuntiir : Novum vetus vinum bibo , novo veteri vino morbo medeor , et
rectius puto.
18. Medioximum] boni codd. Lian. Medioxumum

Go. Lino.
8. a Miseno] . Serr. in Virgil. Aen. Ill, 239.
9.
Miseratur] similiter de liorum voce, differentia Nonius p. 415, 4. Glos

Tg.

sar. Labb. :

nius p. 139, 9. . medullitus.

Miseratur , iXttV, et : Miseretur , oixninii , non satis apte.

JEnnius] Ann. VIII, 73.

Summus] Units coni. Dac

Cf. Nonius p. 141, 4. . medioximum.

mus, /tfao.

Dit medinxiimi noti sunt.

Glossar. Labb.:

Mcdioxi-

19. Medullitus] plura No

20. Meditullium] rectius de eo .

11. Miraeidion] mg, A. Aue. cum signo emendatae lectionis. Aid. Lim>.

Cicero Top. 8, 36.

Mirachiton boni codd. Miraehidion Tg. Est ipsum Graecum /innuxi<tjov.

12. /etii] cf.' Paulus p. 46. . corius, cum annul.
femi

quo aliqna meditantur sive ad doeendum sive ad diseendum.

22.
meaVierrenenm] codd. edd. Tett. Liad, mediterraneum in Tg. ex error

nine] boni codd. Likd. feminino genere Tg.

JEnnius] Botbe P.
Sc. L. V, I. p. 73. ine. 45.
13. melt's \ palis, ut yidetur, quibus
vi sus in nielando dirigitiir.
14. Meddix] di vi de Loe nomine

p. 28, 32.

Etmscar. rer. Introd. I, 7, T. 1. p. 27.

' StkXlVtj*

Sed, quod ad iud Merris in

Inepte Placidos p. 483. :

Meditullium dicitur in

typography ortum est.

23. JPferenrfom] eodem modo explicat Nonius
Cf. Isidor. Origg. XX, 2, 12.
Ita meridics pro medidie.

V. Varro de L. L. VI. . 4.

Glossar. Labb.: Mertnda, ttruntov StiXt-

Q*

124

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(93)

(03) Mcrgac furculac, quibns accrvi frugam fiant, dictan a voliicribiis mergs, quia, ut Hi se in aquam mcrgunt, dum
pisces pc,rsequuntur, sic mcssorcs eas in fruges demcrgunt, ut elevare possint manpulos.
Merc ri 9 a mcrcibus est dictus. Hunc ctcnim negotiorum omnium acstimabant esse deum.
M er um antiqui dicebant solum; unde et avis me rula nomen accepit, quod solivaga est et solitaria pascitur; at nunc
5
merum purum appcllamus.
Mercedonios dixcrunt a mcrcedc solvenda.
Medialem appcllabant bostiam a tram , quam meridie immolabant.
* Merceditnum mercenarium, quod mercede se tueatur.
Mer tat pro Imcrsat dicebant.
10 Melicae gu Ulnae, quod in Media id genus avium corporis amplissimi fiat, L litera pro D substitua.
Mel s insula dicta est a Melo, qui ex Pboenice ad eandem fuerat profectus.
Melo nomine alio Nilus vocatur.
Melia basta a ligno mali dicta.
M cliboea purpura, a nomine insulac, in qua tingitur, est vocata.
15 Mclancorypbi genus avium, quae Latine vocantur atricapillac , eo, quod summa earum capita nigra shit.
Memorare sign beat nunc dicere, nunc memoriae mandare.
Mensarii nummularii.
31 n die um velum, quod in prora ponitur.
Aient am dicebant, quod nos commentum.
20 Memoriosas memoriosior et memoriosius et memor iosissimc facit.
3Iensa frugibusque iurato significa! per inensam et fruges.
1. Mergae] Glossar. Labb. : Mergae , ai&viai. Sed hoc ad mergos
rolucres special.
a valuer, mergis] de his Yarro de L. L. V. .78.
3. Mcrcurius] Quae in Isidori Glussis sunt: Mereurius , lapidum congeries in caeumine eollium, memorabilia sunt, nisi forte ex Graeco 'JIq/i^,
'Equator translata sunt.
aeslimabant] boni codd. Lino, existima.
bant Tg. festinabanl Ursini liber mi. , ut est in codd. deterioribus et
edd. volt.
' Merum . . solum] de codem significatu plcnius agit

tatas esse testatum habemns : de quibns rebus dixi Orcbomen. p. 117.

Byblium fuisse conditorcm ilium asserit Stepbanus Byz.
12. Melo]
cf. p. 7. . alcedo, cum annot. Cf. de ea voce Carrio Emend. II, 14.
13. Melia] Meliar M. Melis Gu. Tg. Llnn. Melons (ut est in delerioribus codd.), vel Melius . . Melia) A. Aug. in mg. Hoc assumpsi,
scilicet Homericum /tiUt/r, quod a poeta Bomano in Latinum sermonen
receptum fuisse et a grammatico maie explicatum esse videtur. Non

Nonius p. 344, 2. Glossar. Labb. : Merum, Snoaror, ftvov, yfnX*.

merula] idem etymon proposuit Varro de L. L. V. .76.
ei] M. vg.
ae edd. vett. ut Gu. Li\n.
6. JMcreraonto*] M. (quantum ex
annot. Lind, colligitur). Mereedenos cdd. vett. Mercedonius Go. Lino.
Mereedonias Tg. De Mercedonio mense noli cogitare, quo, cum intercalaris esset, nulla merces solvi poterat. Isidori Glossae : Mereedarius,
qui dal mereedem pro labore sibi impenso. Mercedonius qui solvit mercedem.
7. Medialem] Medidialem coni. Goth. non improbabiliter.
8. Mercedituus] codd. edd. vett. Lirb. Mercedieius Tg. Mercedivus
A. Aue. in mg.
9. Mertat] cf. p. 61. . exfuti, cum annot.
10.
Melicae] cf. p. 52. . dar rimas , cum annot.
11. ex Phoenice]
baec ex bono sanioris doctrina auetore fluxisse crediderim : quoniam
ctiam vicinas nsulas, Tberam et Oliarum , Pboenicum coloniis frequen-

aliter sensit Scu.

14. Meliboea purpura] ita Lucretius de R. N.
II, 499., quem expressit Virgil. Aen.V, 251. Meliboea Tbessaliae, quam
signifient Lucretius , non insula , sed oppidum est in litorc Magnesiae.
15. Melaneoryphi] Tg. Melaneoriphi boni codd. MiXuyxv^ot Graeconnu.
18. Mendicum] dici putant quod Tg. additur, om. boni
codd. Lird. Videtur esse Graccorum Xoir.
19. Mentum] cf. p.
91. . miniscitur.
20. iVemoriojiix] Glossar. Labb.: Memoriosus,
n/ftmy, fty>/torix, et: Memorosus (non recte) , /irr/ftomt.
et]
priore loco om. Ge. Lina., altero uncs incluait Tg.
21. Mensa]
Messe et pro ] messem A. Aue. in mg. Sed speetant ea
sanctum illud pietatis foedus , quod ex eiusdem mensae victusque , maxiine salini , communione ex antiquorum opinione nascebatur : de quo
dicta suut Arcbilocbi Ula : oxov d' ivootfaO-i/c, ftyar, . t xui -

(93)

DE SIG14IFICATI0NE VERBORUM. LIBER XI.

125

Mcgalesia lados Ma tris Magnae appellabant.

Mesancylum teli misslis genus.
Meatus a meando dictus.
Mecastor et me hercules usurandum erat, quasi diceretnr, ita me Castor, ta me Hercules, ut subaudiatur luvet.
Messapia Appulia, a Messapo rege appellate.
Ma tus magis auctus.
M ace II um dictum a Macello quodam , qui exercebat n Urbe latrocinium ; quo damnato censores Aemilius et Fulvius
statuerunt, ut in domo cius obsonia venderentur.
Macilenti marie tenuati.
M u rr i cid ni gnaviim , stultiim. Plantas: "Murricidc boni", ignare, iners.
M.* Manlium patriciae familiar neminem vocari licuit, post eum Manlium , qui Gallos a Capitolio depult, quod is
regnum occuparc conatus necatusque est.
Marc ul us diininutivum a Marco.
Mane a dus maintins dixerunt. Nam mana bona dicitur, nnde et Mater Matuta et poma matura.
Matronas appellabant eas fere, quibus stolas habendi ius erat.
Ma terfam i liae non ante diceba tur, quam vir cius paterfamiliae dictus esset; nee possunt hoc nomine plures in una
familia praeter unam appcllari. Sed nee vidua hoc nomine, nec, quae sine filiis est, appellari potest.
Ma tu la vas urinae.
Matralia Matris Matutae festa.
ntZuv, et Demosthcnis illud : tzov ai i'0- ; nov ; V. Schneidewin.
Delect, poes. iamb. fr. 75. De mensarum sanetitate cf. Festat Qu. IX,
6. p. 6, 25.
1. Megalesia] cf. Festus Qu. XII, 31. p. 71, 19. T. Romani.
2.
Mesancylum] con. Sen., et Turnobus . XIX, 31. Mesaneilum boni
codd. ni;;. A. . Mefaneilum Tg, Est Graccorum /tiayxvXov : mesanculam licit Gellins N. A. X, 25, 2. Cf. Paulns p. 11. . amenta,
cum annot.
4. Mecastor] cf. p. 79. v. ita Castor.
' 5. Messapia]
cf. imprimis Scrvius Daniel, in Virgil. Aen. VIII, 9.
6. Maetus]
cf. Nonius p. 341, 16. . mactare.
7. Macellum] candem opiuioncm
tanijit Ynrro de L. L. V. . 147. et diligentius exponit in fragm. apnd
Douatum in Terent. Eunuch. II, 2, 25. Scbol. antem in Aristoph. Eqq.
137. non macellum dicit Athcnis fuisse, ut putat Dac, a figura dictum,
sed xvxlor ibi fuisse extructum ad macelli usum.
/efroeint'um]
codd. edd. reit. Linn, alrocinia Tg.
Aemilius et Fulvius] M.
Aemilius Lepidus et M. Fulvius Nobilior, de quorum censura Festus
dicit Qu. XIII, 22. p. 94, 2.
10. Murricidum] boni codd. Tg.
Mureiilum mg. A. Ane., ut scribi vult Meursius Exerc. crit. P. II, II, 2Muricidum unus tantum habet deterior Pauli cod. Sed in Plaut lipidie.
Ill, 1, 1. legitur: r" ae tibi muricidac, homo.
ignave, titer*] bacc
ctiam apud Lud. versui Plauti adiieiuntur , quanquam Scal. am Tdit,

Festi ea esse glossema. Non a muribus caedendis , sed a Graeco MP. PAS, /lyo, ductum putat toc Doedcrlin. Syn. et Etym. T. VI. p. 228.
11. ] e coni. addidi , in codd. et edd. , omissum. At . Lt.VI,
20. et infra p. 102. . Manliae. Vg. om. hune priorcm articulum, quod
infra de eadem re rectius dici videbatur. Cf. Pbaef. II, 2. Caeterum
Marcos Manilos in titnlis extare, eque inferiorum solum temporum,
observatum est. V. Winckelmann. de architect. Opp. T. I. p. 376. d.
Dresd. Sed Festus diserte non nisi de patriciis Manliis dixit.
14.
."faite] cf. p. 91. . Matrcm Matutam.
15. stolas habendi ius] r.
Ulpian. in Digest. XXXIV, 2, 24. Plora Goth.
16. Materfamilias]
Verrais , si Paulo fides , non omnes uxores dixit matresfamilias , quae
in manura couTenissent, ut Cic. Top. 3. , sWe quae in marili manu
mancipioque , ant in cius, in cuius maritus , manu mancipioque essent,
ut ait Gcllius N. A. XVIII, 6, 9. i sed exclusit omnium, qui in aliena
potestate essent , uxores.
Quod Nonius p. 442, 9. T. matronae eam
dicit matremfamilias , quae in familia mancipioque sit patris , etsi in
marili matrimonio esset, niirus est error.
17. nee vidua] in bac
re Ictorum consuetude loquendi longe ab antiquiert discessit.
nee
quae sine filiis] etiam banc definitionis partem Cicero et Gellius igno
rant.
18. Matula] cf. infra . maicillo.
19. Matralia] cf.
Varto de L. L. V. . 106. Notantur ca MATH. a. d. III. Id. Iunias in
liai. Mail, et Venus.

5
*' "

10

15

126

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI.

LIB. XI.

(94)

Mat ti ci cognominantur homines malariim magnarnm atqne oribus late paten lihiis.
Matrimcs ac pat ri m es tlicnntur, quibus maires et patres adhuc vivunt.
~Matellio diminutivum a matula.
Magm en ta t um * magis augiucntatum:
'
5 Ma du Isa ebrius , a Gracco /tav deductum, vel qnia madidns satis a vino.
? '. .**
< 'Magistcrare moderari. Undc ma g is tri non solum doctores a ri! uni, sed etiam pagorun-, societattim, vicorum , collegiorum, equitum dicuntur, quia omnes Iii magis ceteris possunt: unde et magistra tus, qui per imperia potentiorcs sunt, quam privait; quae vox duabus significationibus notalur. Nam aut personam ipsain demonstrate ut
quum dicimus: magistratus assit, aut honorem, ut quum dicimus : Tito magistratus datus est.
10 Maximus pontifex dicitur, quod maximus rerum , quae ad sacra et religiones pertinent, iudex sit vindexque contumaciae privatorum magislratuumque.
Magis a Graeco fiuXXov venit.
Maxmam hostiam ovilli pecoris appcllahant, non ah amplitudine corporis, sed ah animo placidiorc
Magnum s m appcllat vir uxoris suae avum.
15 Magnam socrum vir uxoris suae aviain appellat.
Maximi annales appcllabantur, non magu t inline , sed quod eos pontifex maximus confecissct.
Maximus curio, cuius auctoritate curiae, omnesquc curiones rcguntur.

1 . Mattici] boni codd.

Matrici vg.
Mattici , vel Martici mg.
A. Aug. Apposite Scal. Coniect. ia Varr. de L. L. p. 80, 25. (p. 151.)

ccrptuin est ex eo Festi articulo , cuius lacera membra supersunt Qu.

contulit Hesychii glossam : fiaxinu , j-m.'/ ,,

stra in quaerendo laboret.

Etiam Juic Tocabulum a

IX, 2. p. 2, .,

Doricnsibus IMagnac Graeciae ad Romanos venit, uctudm a /loofiv, unde

Titvivin).

fiuu i n't, os (no cibi subiguntur.

/ .

2. Matrimcs] de toc. forma dictum

in annot. ad p. 69. . flaiuiiiius camillus.

3. Maicillo] a matula, scd

ne quis commeiitariis Lindemannianis inductus fru

Glossar. Labb.i Magislro, (nnv-

pagorum] paganorum M.
De

magistris

7. untie ef magistratus]

Glossar. Labb. : Magister pagi,

pagorum Meurs. Exerc. crit. P. II, 1, 7.

paulo aliter Varro de L. L. V. .82.

8.

alia ignificatione. V. Varro de L.L. V. . 119. Aliud est matclla.

4.
Magmcnlalum] corrcxi. Magmentum codd. edd. yctt., quod verbis expli-

personam ipsam] M. vg.

calioni adiectis non convenire apparel. Aliter, sed violentius, huic vitio

9. maximus rerum . . . iudex] iip> Uor /ytuorav /w

Scal. mederi studnit,

dicitur a Dionrsio nil. Ill, 3G.

10. 11. vindexi/ue contumacias
priv. iii/.] baec verba ab aliorum Vv. Dd. suspicionibus jure rindicat

ita ut postea: mitins augmentum , scriberctur.

De magmeuto in sacrificiis sublato nihil apud Paulum: dc boc Varro de

vg.

ipsain pers. Gc. Lins.

dicitur Go. mg. A. Aoe. Linn.

9. dicimus] M.

Tito] M.

Titio Gc. vg. Lind.

(Magmentum), alii pingissimum excerncre (fort, extornm), nlii secunda

Scal.
12. /iiiAaoi'] vg. million Gu. mallo M.
13. Maximum
hostiam] ita Scal. coniicit ovem earn ob caussain diclam esse , quod

prosecta. Coi nulas guiequid machis, id est quiequid dislatur.

augmen-

boves non bostiae, scd victimac appcllarcntur : acute ct probabiliter , si

latum] augumentatum edd. vett. : quod si codd. fide approbaretur , de

boc bostiarum et victimarum dis.crimen bonorum scriptorum auctoritate

satis comprobaretur.
corporis] om. Gc. Lind. : quod glossema

L. L. . . 112.

Corrnptissima sunt baec Placidi p. 485.: Magmcnlem

augumento in re sacra (. Varro 1. 1.) a Fcsto dictum fuisse , signicaret.

5. Madulsa] boni codd. mg. A. Acs. Lino. , ut in Piauli

Pseud. V, 1, 7. legi, monuit Scal.

mg. A. Aug. Lind,

sit Tg.

Madusa vg.

salis] boni codd.

Quod satis addidit , inde extremam sylla-

bam toc madulsa duecre volebat graaimaticus.

cf. Paulus p. 103. . magisterare.

G. Magistcrare]

Quod illic legitur, non hic, cx-

esse videatur. Pion assentior.

ben t deteriores, edd. vett., vg.

14. appellat] om. boni codd. ha

16. Maximi annales] cf. imprimis

Servius Daniel, in Virgil. Aen. I, 373.

Ur.sini liber ins. A. Ace. in mg. ,

eonfecisset] boni codd.

ex emendatione.

17. Maximus curto] cf. p. 47. v. curionia sacra.

eonsecrasset vg.

(105)

PAULI DIACOM DE MUNICIPIO ARTICULUS

127

Munlcipium id genos liominum dictar, qui qunm Romam venlsscnt, eque cives Romani esseut, participes tamen (106)
fucrunt omnium reruni ad munus fungendum nna cum Romanis civihus , practerquam de suffragio lerendo , aut
magistratu capiendo; siciil fucrunt Fundani, Formiani, Cumani, Acerrani , Lanuvini, Tusculani, qui post aliquot
annos cives Romani eflecli sunt. Alio modo, quuin id genus hominiiin definitur, quorum civitas universa in civitatein Romanam venit , ut Aricini , Ccrites, Anagnni. Tertio, quuin id genus hominum dcliititur, qui ad civi- 5
tatem Romanam i la venerunt, uti municipia ' csscnt sua j cuiusque civitatis et coloniae, ut Tiburtes, Praencstini,
Pisani, Urbinates, Nolani, Rononicnscs, Placcntini, Nepesini, Su triai , Lucenses.

ANSVOT. 1. Municipium] Miro et inexplicabili , ut Tidetur, casn

factum est, ut Paulus, qui in reliquia excerptis Fcstuiu suum presse
sequitnr, in boc de municips argumento bis eum desereret. Nam priiiiiini, qui in Pomponii Laeti scbedis legitur locus de municipe p. 169,
127. ap. Ursinam , qui scbedis in codicis pagellas dispositis incidit in
Qu. VIII, 24. , Lune transtulit in superiorein huius libri partem post .
Maracrcus p. 96.
Dcinde ipse, quod nunquam alias fecit, bunc de
municipio articulum , nescio unde arreptnm , Festo post . mendicum
p. 105. adiecisse videtur, cuius in cdice ms. eo loco, id est p. 10. apad
I'k.s. Qu. IX, 10., cius rci nec vola vestigium est. Iccirco mihi liccre putabam , ut hune locum , qui singularis plane est condicionis , in
bac vacua pagella poncrem. Qnae Nieliuhrius Hist. Rom. T. II. p. 64.
ann. 109. affirmt, banc de municipio disputationem in Fcsti cdice
scriptam fuisse in pagella , quam ignis consumpserit , et a Paulo omissain, sed postea a grammatico quodam Romano vcl Ravcnnate , dcimo
undecimovc sacculo , adicctam esse : bine abesse cam a pluribus libris
iiislis; ubi autctn inveniatur, extra ordinem positam esse; denique pracstare earn ubertatc et concinnitate omnibus articulis a Paulo excerptis :
liaec omnia, vereor , nc fragili nimis fundamento superslructa sint, ruitura cum id sublatnm faerit. Vcllcm , vir eximius narrasse!, qui codd.
msli cum locum omiltant; ii ccrtc codd., quos I.im>. collates babet,
omncs quinqu et edd. veil, cum constanter servant. Paulus autem
quaiiquam plcraquc in brevius coutraxit , non caret lamen omni no arti
culis ubcrioribus, ut vv. mundus, minucbatur, ipsumque municcps oslcndit, quod IN'iebuhr. 1. 1. errat cum (licit a Paulo omissum et a solo
Pomp. Laeto erratum esse. Habetur enim apud Pallium Iran s la turn,
iu p. 96. Non neg, buic de municipio disputatioui in Festi cdice
commodum locum fuisse Qu. VIII, 22. vel 23., sed utrum ibi olim
criptus fuerit et a Paulo iu aiiuui translatus , an ab codvm ex alio

: . / -

scrip tore desun plus et Festi copiis ad i tus , qui asseverare and cat?
Quod ad argumentum attinet, de quo agitur, praeter Nicbuhrium nuper
in eo operam collocarunt Io. Nie. Madvig de iure et condicione coloniarum P. R. in Opusculis Acadd. p. 236. (qui non recte dicit locum ,
hune de municipio esse in fragmentis Festi) et Zumptius in dissertatione recitata in consessu Acad. Berolin. MDCCCXXXVIII. Martio
incuse, de municips, praefecturis , coloniis, qna tractari accepi Festi
artculos v. municipium et praefecturac : nam ipsam dissertationem oculis
nondiim usurpavi. Sed Zumptii sententiam in plerisque reddidisse videtur
Weiland de bello Marsico p. 5 sqq.
3. Fundani, Formiani] his constat civitatem sine suffragio datam
esse a. u. e. CCCCXV. Liv. VIII, 14., integrara civitatem a. DLXV.
Liv. XXXVIII , 36.
Acerrani] Corani A. Aug. in rag. Cerani
d. vet. Acerranis civitatem line suffragio datant, memorat Liv. VIII,
17.
Lanuvini] contra Liv. VIII, 14. Lanuvinos et Aricinos , qui
a Paulo in secundo genere municipiorum memorantur, eodem iure civi
tatem adeptos narrt.
5. Certfer] Lind, e codd. et edd. vett.
Caerilet vg.
6. municipio essent tua cui. civ.] municipio tuent
suae cui. civ.cort. Dac., nullo sensus emolumento, municipes etsent
suae cui. civ. recte, ut videtur, corr. Niebuhr. Madvig.
7.
Urbinates] Go. mg. A. Ace. Lin. Arpales vg. lllud praetulerunt
etiam Niebuhr. T. II. p. 68. n. 118. Madvig. p. 237.
Bononienses]
Bobutinienscs mg. A. Ate, ut deteriores quidam lectionis fontes.
Piacentini] cd. vet. Aid. vg. om. Lisd. , errore typoth. Hos municipes
factos esse lege Iulia, censet Saviniua in dissertatione de tabula Heracl.
inserta syllogae: Zeilschrift fr geschieh ti. Bechtswiss. T. IX. fase. III.
p. 323.
Lucenses] M. ut vg. Lucrenses Gv. edd. vett. Linn., quod
nihil est. Lucense municipium memoratur a Cicerone ad faniil. XIII, 13.
Cf. etiam I estus Qu. XII, 1. p. 41, 11. v. praefeclnra.

128

'

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XI.

(95)

I >
Manare dictur, qiium linmor ex integro, sed non solido nimis per mnimas suas partes erurapit , quod ex Graeco trahitur, quia iili non satis solidum /iavv dicunt.
Manalem t'ont em dici pro eo , quod aqua ex semper manet.
M analem lapidem putabant esse ostium Orci , per quod aniinae inferorum ad superos manarent , qui dieuntur manes.
5
Manalem vocabant lapidem ctiam petrain quandam , quae erat extra porlam Capcnam iuxta aedem Mariis, quam
quuin propter nimiam siccitatem in Urbem pertrahereut, insequcbatiir pluvia statiui, eumque, quod aquas manarent,
manalem lapidem dixere.
Manias dicunt ficta quaedam ex farina in hominum figuras, quia turpes fiant, quas alii manilas vocant; Manias
(96)
autem , quas nutrices minitentur pueris parvulis, esse larvas, id est manes, quos dos dcasque putabant, quosque
10
ab inferis ad superos emanare credebant. Sunt, qui Maniam larvarum inatrem aviamye pu tant.
Manceps dictiis, quod manu capiatur.
Manduci effigies in pompa antiquorum inter cetcras ridiculas formidolosasque ire solebat magnis malis ac late debisecns
et ingentem dentibus sonitum l'acieus, de qua Plautus ait: "Quid si ad ludos nie pro manduco locem? Quapropter?
clare crepito dentibus."
ANNOTATIO FESTI. ffinc ineipiunt schedac Pomponii Lact!,
quarum artculos ita disposai , ut olinv in codicis Farnesiani pagellis
scriplos fuisse, iis rationibus evincitur, quas in Pkaef. I, 2. explieavi.
Interposai his art culis lemmata Pauli, ut intuentibus statim apparcret, quid in hac Festi librorum parte scrvalum, quid leperii i tum esset:
sed distinxi bacc lemmata a sebedis diverso scripturae genere. Anno
tations autem ne acqualitas turbaretur , subiunxi earn partem , quae ad
res explicandas pertineret, ipsius Festi lemmatibus, non Pauli excerptis.

tero auf] in contexto ici est. In schedis Laeti apparet versus finem quae
dam excidisse , quibus inter duas opiniones de vcriloquio voc. manes
distiiiguebatur. De Mania et Maniis quae memorantur, plcraque complexus sum Etrusc. rer. III, 4, 11, T. II. p. 101. Glossae Isidori : Ma
ninil formidinum imagines. In verbis Varronis Sesquiulixe apud No
nium p. 538, 14. . stropbium: Suspendit Laribus marinas, mollis pilas, retcula, strophia, Meursius Excrc. crit. P. II, I, 11. recte correxisse videtar manias, molles pilas. De his pilis . Fcstus Qu. XII,

Qu. VIII, 9, I. Manare] cf. Hcsycb. : Mari/au, tk Xrayai;.

5.
Manalem fontem] hoc augrale voc. diligentia* explicat Fcstus Qu. IX,
5. p. 5, 29. v. manalis. Cf. Qu. XII, 13. p. 53, 32. . peremne.
10.
Manalem lapidem] Iiuius toc prior significalus quanquam nulle, alio
teste confirmetur, ex hoc tarnen ipso testimonio recte colligi videtur,
mundum apud Romanos manali lapide clausum fuisse. V. Etruscar.
rer. III, 4, 9. T. II. p. 97. De altero significata . Paulas p. 2. v.
aquaelicium, Fulgcntius p. 559. . manales , Varro apnd Nonium p.
547, 10. . trullcum.
16. Manubiae] hic articulas legitur etiam
in Aid. p. 106. , unde has enotavi lectt. .:
16. ereduntur] di
euntur.
17. sint] sunt.
plaeataeque] placidaeque. Illud
sunt apparet praeferendum esse. Vg. lectiones Aid. in contextu, sed
ei-ei/ifiiriir et plaeataeque in mg. habet. De bis manubiis dixi Etrusc.
rer. III, 7, 2. T. II. p. 165, quibus collatis probabile fit, post 20. deo.
rum excidisse Tel consentium vel duodecim.
26. Manias] et hic
art. est in Aid. p. 107. Variant baec :
26. dieit] diei ait, quod
praestat.
qnae] quaedam, e Paulo, recte.
28. appellent] ap
pellant.
30. deasque] additur putabant, e Paulo.
31. qui
aut] quosque, et hoc e Paulo, man/ml] emanare eredebant, item. Vg,
fundamentan] habet Aid.: Pauli lectiones in mg. adieetae sunt; pro al

6. p. 46, 33.
Qu. VIH, 10, 10. Manceps] disertius de voc. Paulus p. 102. Quod
Paulus mancipem ita appellatum esse dicit, quod manu capiatur, Ycrrius puto ta fieri dixit, si solvendo non fucrit. Tum eniin in discri
men capitis veniebat, ct a It. P. , tanquam mancipium , vend polerat.
Quo spectat Ule Iiivenalis versus, a multis male explicatus , III, 33.:
et vnale caput domina praebcre sub hasta.
20. Manduci] cf.
Paulus p. 46. v. citeria, cum annot. Placidus p. 485. : Manducum, laneam hominis fiijuram ingenlem, quae solet circensibus malas movere,
quasi (ad) manducandum.
ANNOTATIO PAULI. 4. Manalem lapidem] Manale corr. S< u.
Sed v. annot. Festi.
5. vocabant lapidem ctiam] Go. Lind, etiam
lap. voc. M. vg.
8. dicunt] Melius Stilo dici ait Aid. vg. : ex
schedis Pomponii Laeti , ut mnlta alia , quae non ad Paulnm , sed ad
Festum annotabo, si quid in Festi lectione varietur.
9. minitentur]
Gii. Lino, minitantur M. vg.
11. capiatur] capiat corr. Scal. :
sed v. superius annotate.
12. itfominci'J boni codd. Ursini liber
ins. Lind. Manducas vg.
13. Plautus] quod vg. additur in Rudente, ex ipso Plauto interpolatum est. V. Iludcut. II, 6, 51.
si]
si aliquo vg. , etiam hoc ex ('bulo.

QU. VIII, 9. (p. 167, 1 - 17. Urs.)

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. .

QU. , 10.

129

Manare

Manalem fontem

Manalem lapidem

.10

Maneeps

15
S ||Manubiac Iovis tres creduntur esse, quarum unae
sint f minimae, quae moncant placataeque sint.
Alterae quae maiores sunt, ac veniant cum fragore, discutiantque aut divellant quae a love sint,
et consilio deorum f mitti existimentur. Tertiae
bis ampliores, quae cum ijjne veniant j et quanquam nullum sine igne fulgur sit, propriam difFerentiam babeant, quae aut adurant,
aut fiiligine dforment, aut accendant, quae
s ta tum
mutent deorum
consilio superiorum.
|| Manias Aelius Stilo (licit f ficta quae i ex fa
rina in bominum figuras, quia turpes fiant,
quas alii manilas appellent. Manias autem,
quas
nutrices
minitentur
parvulis
pueris,
esse larvas,
id est manes deos deasque,

20

Mantluei

25

30

f qui aut ab infers ad superos manant , aut f

Mania est eorum avia materna, sunt enim utriusque opinionis auctores.
EMENDATA LECTIO. Qu. VIII, 9, 17. sint] sunt.
20. deorum] deorum consenlium ! deorum.
2G. dit] diet ait.
ficta, quae] ficta quaedam.
31. qui aut .... auf] dietos, aut quia . . . aut quod.
32. materna] materne (Aid. e Paulo).

130

QU. VIII, .

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XII.

QU. VHI, 12. (167, 17-21.)

|| Mamercus praenomcn Oscum est ab , quod lii

Martern Mamertem appellant.

Mancini tifata

Mamuri Veturi

10

M'amers

15

Martialis

30

II Mamiliorum familia progenita sit f a Mamilia

Telegoni filia, quam Tusculi procreavit, quando
iil oppidum ipse condidisset.

30

EMEND. LECTIO.

QU. VIH, 12, 20. tit] fer tur.

Mamilia turris

PAULI DIACOM EXCERPTA. LIB. XI.

(96)

131

Mau ci ni ti fata* appcllahantar, quod Manciniis liabuit insigncm domnm , quae publcala est interfecto.
Ma m s praenomen est Oscum ab , quod hi Martern Mamertcm dicunt.
M n i e p s , qui in municipio liber natus est. Item , qui ex alio genere Komin um munus functus est. Item , qni in
municipio a Servitute se liberavit a municipe. Item municipes erant , qui ex als civitatibus Romain venissent,
quibus non liccbat magistratura capere, sed (an tu m muneris partem, ut fuerunt Cumani, Acerrani, Atcllani, qui 5
et cives Romani erant, et in legione merchant, sed dignitates non capicbant.
Mamuri Veturi nomen frquenter in caulihus Romani frcquentabant hac dc causa. Numa Pompilio rgnante e coelo
cecidissc fertur ancile, id est scutum breve, quod ideo sic est appcllatinn , quia ex utroquc latere erat rccisiiin ;
ut summum infimtimqtic cius latins medio patcrct, unaqiic edita vox omnium potcntissimam fore civitatem, quaindiu
id in ca mansisset. Itaquc facta sunt ciusdem generis plura, quibus id misceretur, ne internosci coclcste posset, -q
Probatum opus est maxime Mamuri Veturi, qui pracmii loco petiit, ut suuin nomen inter carmina Salii canerent.
M amers Mamerlis facit, id est lingua Osea Mars Mariis, unde ct Mamertini in Sicilia dicti, qui Mcssanae habitant.
Mar tia lis camp us in Coelio monte dicitnr, quod in Equina solcbant fieri, si quando aquae Tibcris campum
Martium occupassent.
(97) Mamiliorum familia a Mamilia Tclcgoni filia, quam Tusculi procrcavcrat , est appellate.
5
Mamilia tur ris intra Suburae rcgioucm a Mamilio nomen accepit.
ANNOT. FESTI.

Qu. VIH, 11. 15. Mancini tifata] cf. Paulus

equi capite ,

Suburanenses studnissc nt id ad Mamiliam turrim ferrent,

Sacravienses autem , ut in regiae paricte figrent.

p. 38. . Curia Tifata, cum annot.

slat, in Sacra via,

Regiam enim , con-

prone Vestae aedem et forniccm Fabianuin , fuisse.

Qu. VIII, 12, 1. Mamcrcus] pro Sabino habet voc. Plutarch. Num.
V. Asconius in Milon. . 37. p. 48. Orell. Pseudo- Ascon. in \ err. act.
21. cf. infra . Manien.

5. Mamur Veturi] longe aliter dc eo

1. . 19. p. 133. Dio Cassius LIV, 27. Plutarch. Num. 14. et praecipue

nomine Varro de L. L. VI. . 45.

Ancilioruin figura a Plutarcho Num.

13. recte ita describitur : ixTOfit)* */u yqu/t/ty itxotiiov, tq al xruat

Festus Qu. XIII, 29. p. 101, 2.

xii/ine," /ovocu xul ovri3uaTi!-ifovaiu xf nvxviyvifX izoc liU.yl.aq yxvXov

tu ox'//ta Tzoiaraiy.

Quocirca rectc , Festus dixit, summum iiifimutuquc

ANNOT. PAULI.
Linn.

1. Mancini tifata]

Manciuali fata boni codd.

coni. Seit, et apf>roba>it

Mancini fana vg. et Tifata in mg.

eius medio latius pa 1re , non, ut Die. putat, summum infimumquc

2. ab] Gc. Lis, om. M. Tg.

eins latus medio patere , quod nescio quid sit.

Paulo ex inferiori Feeti loco, Qu. VIII, 24. p. 169, 27., hue transpo-

10. Mamers]

3-6. Municcps ...non capicbant] haec a

nomine Martern ctiam a Sabinis dictum esse, testis est Varro de L.

sita esse, primum loci illius tenor,

L. V. . 73.

gella huic de municipe loco iustum spntium deest , denique literarum

mertini.
annot.

De Maroertinis plura

Festus Qu. IX, 7. p. 7, 32. . Ma

15. Martialis campus] cf. Paulus p. 61. . Equiria , cum

20. Mamiliorum familia] Lie Festi articulus eti.im in Aid.

ordo arguit.

deinde quod in hac Qu. VIII. pa-

Nam hoc niium MU est inter quinquaginta et octo MA.

In Aid. et Tg. etiam hic

articulus e Pomponii Laeti schedis auctior

et Tg. extat, ubi pro sit] fuit rectius scriptum est, ut ab Lbs. in mg.

est.

3. alio] alieno Lino, ex uno Go.

Magis tarnen eo inclino ut putem , ea verba , quae in sebedis Poniponii

tcinere inTcctum esse non potest, cum idem in sebedis Pomponii rcpe-

Laeti extant, ex longiori enunciatione, eaque obliqua oratione concepta,

riatur.

relicta esse.

Ac seile Ed. H use like coni. buc sit natum esse ex ft'

ctiam inferios 11.

7. Mamuri Veturi] boni codd.

i. e. fertur.

Hie minis Goth, error notandus venit, qui Manilla (voluit

ex cett. codd., quo sensus prssumd.it ur.

Sed illud in reliquos codd.

Mamurii Feturii Tg. Lim>.

9. latius] M. ed. Tet. Tg.

aru* Lino.

V. euperius annotate.

15.

Mamilio) Tclcgoni filio legendum esse pronuncint , quod Oeln vius Ma-

Mamilia ...filia] Mamilio ... filio conl. <oth.

milius Tusculanus, Tarquinii Superbi gencr et Latini nominis princeps,

intclligatur.
30. Mamilia turris] haec itcrum memoratur a Festo

ma.

Qu. IX, 28. p. 28, 28. . October equus.

rae nomen, de cuius origine disputt Varro de L. L. V. .48, nunqnam

Utroquc loco comprate in-

telligitur, in certamine Suburanensium et Sacravienaium de Octobris

Telcgoni] Tg.

Telagoni boni codd.

V. annot. ad Fes tum.

16. Suburac] Ursini liber

Saburae Tg. ct Lino, cum omnibus, ut Tidetur, codd.

Sabura pronunciatum aut scriptum est.

R*

Sed Subu

132

PAULI DIACOINI EXCERPTA.

LIB. XI.

(97)

(98) M a nip bur appellator loro circumyolutiini mediocris longitudinis lignum rotundum, quod circumagunt fabri in opcribus
tornandis.
Mans net ii m ad manuin venire siietnm. lii aiunt mansuetum dictum eque ex misericordia macstum , neque ex cru
de lila te sacvuin, sed modestia tempera tum.
5 Man ta re saepe mauere.
Manticulari dieuntur, qui man lenlas attreetant, ut furentur. Undc poetac pro dolose quid agendo hoc verbo utuntur.
Pacuvius : "Ad manticulandnm astu adgreditur."
Man t i eu la ri a dieuntur ca , quae frequenter in nsu haben tur, et quasi manu traetantur. Frequens cnim anliquis ad
u -, le rge mas usus fuit mantelorum , uude hace trahitur similitude.
10 Mantisa additamentum dicitur lingua Tusca, quod ponderi adicitur, sed detcrius et quod sine ullo usu est. Lucilius :
"Mantisa obsonia vincit."

ANNOT. FESTI. Qn. VIII, 13, 5. Mamphur] Scat, acute, ut solet, hoc lignum loro circumvolutum Graccc , putat, dictum esse /mrotpoQov, i. c. uioiiili oriiatuni; id fabros Latinos ita corrupisse, ut
mamphur sonarct.
10. Sfansuetum] cum bis concinunt quae Nonius
habet p. 59, 23.
15. Plantare] cf. Nonius p. 505, 26., qui propter
idem verbum aliiim Caecilii versum , ex Hypobolimaca rastrara , affert.
Aid., quae liunc artic. p. 107. habet, in bis varit:
16. ne] me
(ore Uns. in mj.). urn]
17. nulla lacuna.
15. Caeeilius
in Epstola] Bothe P. Sc. L. V, I. p. 133. Spengcl. C. Caecilii Statu
fragm. p. 18.
Sc\l. lacunam, in Aid. omissam, negligit, et voce, inter
se coniuncta et sic relicta in duos versus iamhicos distribuit:
Iam ohe adeo ; manta iam; hoe vide, Ut eaeeus animum adventus angit.
Bolhiuf reponit: lamquc adeo manta! Jam hoe vide: eaeeus animum
adventus angit, tanquam integrum tetram. arabicum. Spcngclius , Ulis
cautior, lacunam statuit ab Uns. non temer esse indicatam, mediamqnc
sententiac partem intercidisse.
18. Mantieularum] Glossar. Labb.:
Mantieularius , lin-rijq. Mantieulor , tr/-r'uu?uu. Maneulor (corrupte),
jifmt,'. Glossae Isidori : Manticulare, fraudare vel deeiperc. Placidus
p. 484. : Manticulalio fallada vel lenotisia (lenoeinium). Aid. varit in
bis:
21. attreetabant] attentabant
,22. Pacuvius] Pacu.
23.
promeruerit] promeruerint
24. modici] mediei
manticulatur]
mantieula, lacuna , quae ab Uns. inilicatur, oniissa.
25. deinde.
/iggrediar] deinde aggrediar, interpunetione meliori.
26. mihi] hie
mihi, et boc optimc.
iuraiuranda~] iureiuranda.
frequens . .
mantelorum] . . vereor cquidem, ne haec ex Paulo adiceta sint

srliedis. Vg. in plcrisque Aid. sequitur, sed lacunae indicat ante me

did (ubi Une. nullam significavit) et post manticulatur.
22. Pa
cuvius] Botbe P. Sc. L.V, I. p. 149. ine. 12. Quae in Pacuvianis Sen.,
Vossiiis, Botbius vcl cruerunt vcl luserunt, v. in Supplemente annott ion um. Primum vereum sanum et integrum esse puto; secun
dum lacunis ita truncatum, ut vix restitu posait; tertius in Aid. emendatior habetur; quarto clausula deficit. Manifestum cnim videtur, post
mantieula lacuna, quam Urs. quidem et Aid. non indicant, periisse ex
trmala partem artic. manticularum , et primam sequcntis de manticularibus. Quae post cam supcrsunt verba , in hanc fere refinxerim sentcntiam: Haec manlicularia putas vilia et promiscua facht: an sanetiora
dieis iuraiurandai Posthaec iterum lacunam indica vi , r I iam hanc in
sebedis neglectam; quoniam hie apparet dc mantclis dictum esse; et
probabilitcr conicctum est, Plauti versum e Captiv. Ill, 3, 6. hie explicalum esse : Nee sycophantiis nee fucis ullum mantellnm obvium est.
Sc. Plautum omnino tollit, cum scribit: Planius hoc significare
vidclur (Pacuviuin intelligit) : quibus quotidie Parvae noxae extergeanlur: scd nullum in iis invenio sententiam trgico poeta dignam.
Qu. VIII, 14, 15. Mantisa] Lucilii dimidius versus est apud Dougam inc. 92.
ANNOT. PAULI. 9. manfelorum] boni codd. Limb, mantiliorum
vg.
10. Tusca] Osea mg. A. Ave, quod unus habet deterior codex.
adieitur] boni codd, adiicitur vg. Likd.
11. obsonia] M., ut vg.
obsonium Gn. Lind. , quo numeri pessumdantur.

QU. VIH, 13. (167, 21 - 168, S.)

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XII.

Mamphur

Mansuelum

10

|| Plantare saepe manere. Caecilius in Epstola : 15

"lam ne adeo manta, iam Tide, caecus
aiiimurn
.....
adventus
angit."
|| Manticularum usus pauperibus
in minimis recondenis etiam nostro saeculo fuit.
Unde manticulari dicebantur, qui furandi gratia 20
manticulas attrectabant. Inde potae pro dolose
quid agendo usi sunt eo verbo. Pacuvius: "Ad
manticulandum astu aggreditur seit enim quid promeruerit."
"modici manticulatur , . . Ita
me facti opprcssi iugo." Item deinde: "Aggrediar 25
astu regem $ manticulandum est mihi." et "Machinam ordiris novam manticula"
"tactu, an sanctiora dicis iuraiuranda."
Plautus hoc significare videlur,
quibus quotidie parvae noxae extergeantur . frequens enim antiquis ad manus tergendas usus fuit
mantelorum.
EMEND. LECT.

133

Mantisa

30

25.26. deinde . . . mihi] Deinde aggrediar astu regem: manticulandum est hie mihi.

ci sentcntiae deficiunt , conalum feci in Annot.

QU. V1I1, 14.

29. iuraiuranda] supplendi , quae

134

QU. Vni, IS.

FESTI SGHEDAE AP. LAETUM. L. XII.

Malleoli

QU. VIII, 16. (168, S - 19.)

Malla

10

1')

20

Mollestrat

25

30

EMEND. LtXT.
lio nut itcue.

IIMoesoaf persona cmica appellator, aut coci,

aut nautae, aut eius generis, dici ab inven lore eius
Mocsone comoedo, ut ait Aristophanes Grammaticus.
|| Maeniaoa appellate sunt a Macnio
censore , qui primus in Foro ultra columnas tijjna
proiecit, quo ampliarentur superiora spectacula.
HMaior Graecia dicta est Italia, quod earn Siculi
quondam oblinuerunt : vel quod multae magnaequc
civitates in ca fuerunt ex Graecia profectae. || Maius
mensis in compluribus civitatibus Latinis anteUrbem
conditam fuisse videtur. qua ex causa f utrum a maioribus, ut Iunius a iunioribus, dictus sit ; an a Maia,
quod Mercurio fdio eius res divinar -- liant solennes ;
an quod ipsi deae in mulls Latinis civitatibus sacrificia iicbant

49. qua t.x ] adde: appellatus sit, ambigitur.

31. res divmae] adile : id i bus.

32. ipsi deae] ipsi

(97)

PAULI DIAC04I EXCERPTA. LIB. XI.

135

Malleoli TOcantnr non solum parvi mallei, sed etiam Li qui ad incendinm faciendum aptanlur, videlicet ad siinilitudinem priorum dicti.
Mollestras diccbant pelles ovillas, quibus galeas extergebant.
Malta dicidir a Graecis pix cam cera mixta.
Mae son persona cmica ab inventore dicta.

Maeniana aedificia a Maenio sunt appcllata. Is enim primus ultra columnas extendit tigna, quo ampliarentur superiora-

ANNOT. FESTI. Qu. VIII, 15, 10. Malleoli] cf. Nonius p. 550,
11. Glossar. I, abb.: Malleolus, orunri (aa>vna), nvnlxoXa, 7tar/tf!ui.wv.
25. Mollestras] Turneb. Advers. Ill, 11.: "Sic Latini vocabulum Grae
cum depravaxunt, et e //) mollestram interpolarunt." Idem XIX,
24. t "Si quid Teniae viri aequi durent audaciac et tcmeritati , affirmarem esse legendum melotas, uifionq enim Gracci vocant oviiim pelles."
Illud longe credibilius. Ex literarum online oolligi potest , non Mol
lestras , sed aliud buic articulo apud Verrium lemma praefixum fuisse,
cuius primae litcrae erant M a. Id fortasse fuit MuXiacq.
Qu. HI, 16, 5. Malla] Glossar. Labb. : Malta, iXrctoxrtor , xtjnntooov. Maltona, . Plura scriptores rcrum naturalium et rusticarum. Nonius p. 37, 7. metaphoricum eiusdem . usura cxplieaf.
19. Moeson] Aid. p. 113. nihil varit, nisi quod 21. oin. ut: quod ab
Uas. uncis inclusum est. Non dubito , quin id in schedis fucrit, sed
fortasse alia quaedam verba excidcrunt. Maeson fuisse id nomen , lite
rarum online evincitur ct aliorum scriptorum tcslimoniis. Hesychius :
MaLootv , fjutyiiQfov (rectius fiuyfiQo), aikoi ooov rov uuooO-ai. et:
7Vzt, J'fw ro ovrqlrovc, oior Tia 'ArrixoK; o fiuyiinrnv vntjoirat
fi rot o i tvr.Ttot Mulaariq. et: Movaiuyt (corrupte), o'i xoQvialoi ri'iv
/luyfootv xui ot nyrtitu. Diligcntissime de Maesonis nomine egerat Ari
stophanes Byzantius in libro ntui , quo Verrium usum esse
apparet collatis iis , quae largiori manu indc apposuit Athenaeus XIV.
p. 659 a. Hic Maesonem, tradit, comicum fuisse bistrionem , Megaris
oriundum , Maesonis personae inventorcm aliarumque , ut ininistri caci
que (quibus ex Festo nauta addi potest) ; bine Maesonica dici faceta
difteria, quae eiusmodi pexsonis accommodata essent. Ab hoc Macsone
etiam proverbiorum genus Maesonicum dictum est, quod ex Diogcniani
fragmento cruit , simulque totum ilium bominem facetissimum ab oblivione strenue vindicavit Schneidcwin. noster in Itelat. liter. Gottingcns.
a. MDCCCXXXVH. f. 85. p. 847 sq.
22. Maeniana] Aid. p. 112.
habet Moeniana et Moenio. Glossar. Labb.: Maenianum, . Menianum, iilOOTj. Menianus, "x&tijc.. Cf. etiam : Aggrunda (quae grundae adiecta est) , ixO-irij, itmoirj. Exostra inlclligitur eo significatu
quo ponitur a Cicerone de prov. cons. 6. (videlicet eodem, quo nostrum
Balcon), qui nuper imperitissime cum seenico Tocabuli usu permixtus et

confusus est. De Maenianis interpretes apposuerunt Nonium p.65, 23.,

Isidorum Origg. XV, 3, 11., Pseudo -Asconium in Cieer. divinal. . 50.
p. 120. cd. Orell. , alios. Uberrimc de eo slructnrae genere dixit Salmasius in Spartiani Pescenn. 12. p- G76.
22. Maenio censare] de
hoc A. Aoc: "In aliquo libro (in Aid. scilicet, e schedis Lact!) est a
Maenio Censare. Fuit autem . Macnius P. F. P. N. Censor cum L.
Papirio Crasso anno CDXXXV. Hie triumphavit de Antiatibus aliisque
priscis Latinis; quamobrem ei columnam datain esse Plin. scribit Hb.
XXXIV. cap. 5. (s. 11. .20.)." Diversa ab hac narratione alia est,
cuius testis habetur Pseudo - Asconius 1. 1. : Macnius, cum donium suam
venderet Catoni ct Flaceo censoribus (a. DLXIX.), ut ibi basilica aedificarctur, exceperat ius sibi unius eolumnae, super quam tectum proiiceret - provolantibus labulatis etc. Cf. Liv. XXXIX, 44. Huius autem
rei gravissimus auctor laudatur a Porphyr, in Horat. Serm. I, 3, 23.
Lucilius, cuius verba ibi relata : Maenius columnam cum pctcret, Dousa
fragm. inc. 105. sic refingit: columnam Macnius cum pctcret, vcl cum
exciperet.
Quapropter aegre in earn sententiam conccsserim , quam
nupcr Bunsenius Dcscr. Romac T. Ill, II. p. 43. de hac columna nia proposuit.
25. Maior Graeeia] cf. Scrv. in Virgil. Acn. I,
569.
26. obtinuerunt] detinuerunt Aid. p. 110. Hinc inlclligitur,
Verrium Siculos Grarcam nnlioncm habuisse.
27. Mains] . annul.
ad Paulum p. 77. v. Iunius. Hunc art. lacunis esse deformatum appa
ret; quanquam Aid. et Urs. nu lias indicant; in vg. post res divinae
lacunae signa posita sunt. Excidissc vidctur 29. post voce, qua ex
causa appellalus sit, ambigitur 31. post voce, res divinae
idibus (v. Paulus p. 101. v. Maiis idibus) 32. ante deae Bonae
et post fiebant ipso mense , quod additur etiam in Aid. p. 111.
et ab Las. in mg. Posthaec, suspicor, explicatum esse, cur Bona dea
pro Maia haberetur, similiter ut a Cornclio Labeone apud Maerob. Sat.
I, 12. Scai,. veram lectionem hanc fuisse existimat en a Maia, quod
Mercurio filio eius res divina idibus fiat eo mense.
ANNOT. PAULI. 1. videlicet] scilicet mg. A. Are., ut cod. Lipsiensis.
3. ovillas] codd., ut videtur, omnes, et Lina, oviles vg.
ovillas, vcl ovinas mg. A. Aue.
5. Maeson] scrips!. Meson boni
codd. vg., sed in mg. Moeson, e schedis Lncti.

136

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XI.

(97)

Mae s ins lingua Osea menss Mains. Osci enim a rcgione Campaniac, quae est Oscoruni, vocati sont.
Maies ta s a magntudine dicta.
(98) Maior magistrates consul dicitur.
Mas diminutive facit m as eu lu s.
i
5 Matertera patrie et matris mibi magna matertera est.
Matertera matris soror, quasi mater altera.
Maior patruus avi et aviac patruus.
Maior avunculus avi et aviac avunculus.
Maior amita avi et aviac amita.
10 Maior socer uxoris meae proavus.
Maior socrus uxoris meae proavia.
Maeandrum genus picturae dictum est a similitadinc ilexus amnis , qui appellatur Macandrus.
Maecia tribus a quodam castro sic appellatur.
ANNOT. FESTI. Miror, in hoc folio adverso, quod quaternionis
VIII. col. 17. et 18. complectitnr, nihil a Pomponio Laeto tectum esse,
qnod inde in scliedas referri posset. Vernmtamen , nisi ordinem , quo
articuli in sebedis ab Ursino in publicum editis sc excipiunt, ad arliitriuni meum immutare voliiisscm, quod mihi non licere pntabam : nihil
erat, quod in hac pagella collocari posset.
I taque lemmata tan tum
articulorum a Paulo excerptorum , quae in eo folio fuisse necesse est,
ibidem disposui, annotalioncmque, ut supra feci, iis lemmatihus subiunxi.
Qu. VIII, 17, 1. Maesius] Fcstus Qu. VIII, 16. p. 168, 14. . Mains.
Apparet Osea et Latina mensium nomina ita inter se cognata fuisse, ut
ipsas linguas et nationes. De Oscorum nominis origine quae l'estus
dixerat , Pauli incuria ita obscurata snnt , nt in lucem retrahi vi \ posint.
17. Maior magistratus] Plenius et rectius M. Messala in libro
de auspiciis apud Gcllium N. A. XIII, 15, i. Patriciorum auspicia in
duas sunt potestates divisa: maxima sunt consilium, practorum, censoriin. . . . Beliquorum magistratuum minora sunt auspicia: ideo Uli
minores, hi maior es magistratus appellantur. Cf. Festns Qu. IX,
9. p. 9, 19. . maximum praetorem.
Qu. VIII, 18, 1. Maior patruus] Festum credibile, de magno patrno
exposuisse, antequam ad maiorem patruum accederet, ut superius de
magna matertera dixerat. De ipsa re maxime Paulus Ictus in Digest.
XXXVIII, 10, 10. conferendus est, qui . 16.: Patruus maior, ait, est
proavi fiater, patris vel matris patruus maynus. Idem . 15. : Patruus

magnus est frater avi, et: qui mihi patruus magnus est, is pa tri meo
vel matri meae patruus est. Itaque maior patruus ctiam avi et aviac
patruus est; eque ulla causea est, cur Uac, maiorem patruum proprie
avi , non av'iae esse patruum , contendat , maiorem autem avunculum
aviae , non avi avunculum. Cuius hominis sententiam vix refutassem,
nisi largum superesse vidrent , propter charlae modulum , annotandi
spaum.
16. Maior socer] Modestinus in Digest. XXXVIII, 10, 4. .6.: Soeer
magnus dicitur uxoris meae avus. Socerum maiorem non peculiari defiuitione illustrant.
27'. Maeandrum] fortasse Fcstus Virgilii Tcrsnm,
Aen. V, 250., explieuit, cum in codein Meliboea purpura appellate sit,
de qua supra p. 93. apud Paulum dictum est. Nonius p. 140, 2.: ndertest picturae genus a simili opere labyrinthorum ortum elavieulis
illigatum.
33. Maecia tribus] addita . . . CCCCXXI. Lit. VIII,
17. Quod ad Macciiim castruiu, Lit. VI, 2. Maccinm locum non proenl
a Laiuivio memorat. Id enim verum loci nomen, a quo tribus appellatio dueta est. Nam anno CCCCXVIII. Lanuvinis civitas data erat; nee
dubium , quin herum potissimum gratia Maecia tribus addita fucrit.
ANNOT. PAULI. 1. Oscorum] M. , nt videtur, Lihd. Oscor Go.
edd. vett. Oscos vg. A. Aoc. in mg. Oscor Oscorum)
5. magna
matertera] boni codd. Lind, magna mater Tg. , sed A. Aue. in nig.
matertera) correxerat.
7. aviae patruus] aviae proavus Lina..
Hierum typotlietae vel correctoris spbalma.

QL Vm, 17.

FESTI SCHEDAJE AP. LAETUM, L. .

Macsius

Maior palmus

Maior avunculus

Maiestas
10
Maior amila

Maior socer
Maior magistrates

20
Maior socrus

Mas
Maeandrum
*

Matertera

30

Maccia tribus

. .

QU. 11, 18.

137

138

QU. VIH, 19.

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XII.

Masucium

QU. VID, 20. (168, 20 - 169, 2.

Monimentum

Mox
10

Morbomm

15

20
Mortons

25

Moradas
30

EMEW). LECT. Qu. VIII, 20, 22. praedictum] praedieium.

ubi ailiciunttir] libri dir un tur.

II Monstrum, ut Aelius Stiio interpreta tur, a mo

neado dictum est, velut monestrum. Item Sinnius
Capito, quod monstret futurum, et moneat voluntatem deorum. quod etiam prodigium, velut
praedictum et quasi praedictum f, quod praedi- .
cat eadem, et portentum, quod portendat et sijjtiificet. inde dici apparet id quartum, quod mihi
visum est adiciendum, praesertim cum ex eadem
significatione pendeat, et in promptu sit omni
bus , id est ostentum : quod item ab ostendendo
dictum est apud auetores :
|| Monitores
qui monent histriones
in scaena sed etiam ubi adiciunturf commentai-.
IIMonile dictum est ornatus mulieris: qualem habuisse Eriphylam fabulae ferunt. ex eo etiam equis
praependens a eolio ornamentum monde appellant.
39. Monitores] adde: apjiell antur non solum homines.

30.

PAULI DL1C0I4I EXCERPTA.

LIB. XI.

139

landcmlo scilicet.
morbo alifjuo affectum. *
a dictas.
inius duras esse ait, nnde fit dirainntivnm moraci Hum.
5
jd et mortui causa aedificatum est et quicquid ob memoriam alicuius factum est , ut fana , porliuina. Sed monimeutum quatnvis mortui causa sit factum , non tarnen significa! ibi scpultum.
t qui in secna monent histriones, et libri commentera.
atus dicitur et equorum propendens a eolio.

I, 19, 1. Masurium] voc. linguae rnstiias nuces] has a mora dictas esse, fingU
bulum fingi potaerit, non satis intclligo.
L. i II. p. 73. Titinnii fragm. inc. 6.,
dicula fictum , nt bibaculus , quia durae
Placidos p. 485. : Moragis , nucibus

m] Varro de L. L. VI. . 45. : Sie mo

teo secundum viam, quo praetereuntis
se mnrtalis. Ab eo cetera quae scripta
nenta dicta. Cf. Cicero epist. II. ad
16. Non significabant ibi sepultura,
i innen ta.
18. Monstrum] buius
ferius, ut interdum facit, post . modo
ai videbatur , quam , quod primum in
: monile a Paulo loco suo mota et hic
nstrum et ante . molucrum ponenda
! folium , quod Qu. VIII, 17. 18. 19.
:1> t ur , at si iam ante Pomponium
1 him fuisset. Sed quod dixi , Paulus
ptis suis paulo inferius addere, quam
i locum evehere. Acccdit, quod ita
, monimentum, monstrum, monitores,
ios est Festi , et coiigruens quaedam
am ex omnibus cladem passac sunt,
i (- est p. 108.; bine partim in vg.
inius Aid.
20. moneat] monct
in nf. : prodictum vel praedicium~).
ietum.
Dac. tentt: velut prodicium

et quasi praedicinm.
quasi praedictum] quasi praedielium Aid.
Hie praedicinm aptius erit.
23. eadem] i. e. futura, quae monslrum
monstrat. Non displicet tamen , quod vir doctissimns Ed. Huschhc
Hierum communicavit a se inventum: cladem. Sed loci totius ratio ca
est, ut hie significatio eius rci, quae praedicatur, non requiratur.
28.
apud auetores] om. Aid. vg. Ac possunt hace verba cliara scquenli articulo
de monitoribus attribui. Apparet, Festum, quae de ostento dicuntur, ex
proprio penu Verrii expositioni adiccisee. Sed ctiam Verrius id voc. non
omisit, ut inlclligitur ipso Festo collate Qu.X, 17. p. 180, 17. v. ostentum.
Cf. Qu. XI, 29. p. 37, 14. v. prodigia, Qu. XII, 13. p. 53, 14. v. portenta,
Nonius p. 429, 31. et 435, 31. v. monstra.
29. qui monent] baec in
Pomponii Lacti schedis, nulla lacuna indicate, continuantur verbis apud
auetores: sed interridissc lemma monitores, Paulo collate iam intel
lectual est I) . Hie verba, quae exciderint, ita supplet: Monitores
i dieli sunt qui monent, ut apud auetores, qui monent histr. etc. RectiuS
scripsisset: Monitores appellantur non solum homines, qui monent histr.
Similiter Liho. , qui etiam inferiorem versum ita emendat: libri dicun
tur commentarii. Glossar. Labb.: Monitor, vxooXivc. Etiam in titul,
quem Forcellinus indicat , Secundus monitor Geninm collegii scaenicorum venerator. Commentaries sivc i'moftv^ftara monitores dictes esse
apparet, quod vice monitornm fungebantur.
31. Monile] Verrius
forlasse spectabat Eiinii Alcmaeoncm, vel Accii Alcmaconem aut Eriphylam.
Eriphylam] Eriphylem vg. , male.
praependens] perpendens Aid. p. 113.
ANNOT. PAULI. 1. Masurium] boni codd. Mansucium vg. Linn.
Sed N litera a librariis propter etymon videtur interpolate esse. Man
sucutnt, quod A.Aug, in mg. posait, in nullo cod. est.
8. et qui] M.
vg. </ et (ir. Lino. Hic certc Gu. cdice vocabulis transpositis
sensui damnum factum esse manifestara est.

S*

PAULI DIACOM EXCERPTA.

140

(98)

LIB. XI.

Mo mar Siculi stultiim appellant.

Mom * momento. Lucretius: "Momiiie si parvo possint impulsa mover!. "
Modo qimm per correptum O dicitur, eignificat et tcmpiis , ut modo venit, et ponitur pro tan tum , nt tace modo.
Quodsi producta posteriore syllaba enuncietur, dativus vcl ablativus est casus ab eo , quod est modus.
5 Monstrum dictum velut moncstriim, quod moncat, aliquid futurum ; prodigium velut praedicium, quod praedicat;
portentum, quod portendat; s ten tu in, quod ostendat.
(90) Mo lucrum et quo molae verruntur, quod Gracci /uvXyxogov dieunt, et tumor ven tris , qui etiam virgin bus incidere
solet. A (Van us : "Virgini", inquit, "tarn crescit uterus, quam gravidae mulicri. Molucrum vocatur, transit sine
doloribus." Molucrum dicitur etiam lignum quoddam quadratum , ubi immolatur.
10 Mola vocatur etiam far tostum et sale sparsum, quod eo molito bostiae asperguntur.
Moles pro magnitudine fere pon solet. Sed moliri ct molitiones a movendo certum est die!.
M un us significat officium*, quum dicitur quis muere fungi. Item iloniun, quod officii causa datur.
Mummiana aedificia a Mummio dicta.
ANNOT. FESTI.

Qu. VIII, 21, I. Momar] Glossae Isidori : Mo-

mar Sieulus , stultus, qui eito movetur ad tram.

Momar Sieule homo,
apud Botbium).

Plautus : Quid tu,

praesumis? (quod Plauti fragmentum non repcrio

Eadem in iisdem glossis iterum, sed corrupta lcguii-

tur : Marsicul* pro Momar Sieule.

Non puto , etiam Sieulum dici pro

in libris sacrorum coniunxi cum voce, molucrum esse.

Sacrornm

enim,

libros indices continuasse utensilium ct donorum in templis collocatorum,

ostendit Scrvius in Virg. Acn. III, 287. IX, 408. Ecl. VII, 31.
ee ni'iinf] aiunt esse Aid.
ubi immolatur] i. e. quod

26.

27. ligneum] lignum Aid. vg.: reetc.

mola

salsa

conspergitur.

molatur corr.

slullo, ut Scal.: sed Sieulum /mm in cut dici Mom rem, quod ea persona

Scal. , contra fidem schedarnm et Pauli.

in Siculorum comocdia gpectabatur.

p. 3. v. ador, et p. 81. v. immolarc , Festus Qn. IX, 8. p. 8, 28. v.

Cf. Paulus p. 36 v. cannantes,

cum annot. et Itesycliius: Mwfian, /'<7"/'', vfio , ao/o, cum Intcrpp.

maries, et Varro de L. L. V. 104.

7. Afemine] v. Lucret. Ill, 189.

xnilttil nfr/niy.HVri..

13. Modo] cf. Paulus p. 62. v. ergo.

20. molae (erunhtr] rolae vertuntur Aid. p. 113.

al. verruntur al. ver-

31. Mola] cf. Paulus

Glossar. Labb. : Molae salsae,

32. molas avias] quis dixerit et quo sensu, ex

bis schedis, e lacero folio negligenter exscriptis, vix quisquam divinabit.

tuntur Urs. in mg. verruntur, quod Paulus habet, baud dubie verum est.
21. uvltxQoy] /ifi.i-xnov recte proponitur a Salmasio Excrc. Plin. p. 19.

Qu. VIII, 22, 10. Moles] a movendo rectissime ducitur.

V ante

liquidant elisum est, ut in momentum, fomes a fovendo, uligo ab nvore.

col. 1. f., quem Dac. presse sequilar; uvXukqov, quod Scai., commendavit, alieniim ab liac re est. Placidus p. 485. : Moloerum , quern Graeci

20. Munus] cf. Festus Qu. IX, 6. p. 6, 4. v. munus , et Varro de L.

L. V. . 179.

uiXtxoov dieunt.

22. incidere sohl] solet evenire Aid.

Afranius in Virgine] Botte P. Sc. L. V, II. p. 192. fr. 3.

gini] viginti Aid.

23.
vir

24. uterus] crescit uterus Aid. , quod vereor nc

ANNOT. PAULI. 2. Momine moment] scripsi. Momen momento

boni codd. Momen momentum vg. Lind. Ex lectionc codd. illud fa-

scbedarum Lacti minor fides quam

cilius est refinyerc , quam hoc.

Pauli : quocirca Pauli lectioni potissimum insistendum, ct verba, Afranii

Linn., ncseio unde, vitio aperto.

ex Paulo assumptum sit.

Omnino

sic fcrc in senarios arbitrer digerendos :

"ferme virgini

Tarn crescit

nam si est in cd. vet. et vg. uti Lucret.

uterus, quam gravidulae mulieri, Molucrum vocatur etc." Scal. tcntabat :

in mg. adscripsit,

ferme virgini Excrescit uterus, ianquam gravidae mulicri.

possint] boni codd.

lormam amplertitur Neukirch, de fabula fogata p.2Cl.

virgini Tanqnam gravidatae mulieri crescit uterus,
pincent.

Hanc versus

Bothius: ferme
qui

numeri non

De c.nliiu re Hesychius: MvtXa (rectius MvXij), o tic fnui-

1 i >r yiwriiiit.

25. 26. Cloatius etiam] post baec verba et Aelius

Lueretins] ed. vet. vg.

non

parvo] a parvo quod ..

est nisi in deteriorihus

passent vg.

Lueilius

si] se Lud., puto typothetae errore,

codd. et edd. vett.

possunt mg. A. Aug. ct Lnu>. e dcte-

rioribus codd.
3. eorrepfum] M., ut vg.
eorreptam Go. Lihs.
Utrumque a Festo, nt apud alios ponitur. V. Qu. XII, 1. p. 41, 27. gemino
r. Qu. XI, 29. p. 37, 15. quae nunc appellatur.
el tempus] boni codd.
Lian,

et om. vg.

venir boni codd. vg.

vent vg.

5. Monstrum]

excidisse, coni. Uns. in mg. (non A. et Aelius, ut Linn, indicat , nam

apud Fcstum Qu. VIII, 20. p. 168, 20.

signum supplemcnti est). Optime, sic cniin , cur Aelius paulo infe
rios idem Aelius dicatur, intelligitur , et plurale aiunt habent, undc

likoron boni codd.

7. 8. incidere solet] solet incidere M.
9.
dicitur etiam] M. etiam dicitur Go. Lind.
12. officium] recti

pendeat.

suppletum est in Aid. vg. , sed deest in omnibus codd. et edd. vett.

Cnclcrum iuterpunctione schedarum paululum immutata ctiam

7. /svijkooov] Line,

my

QU. VIH, 21. (169, 2 - 16.)

FESTI SCHEDAE AP. IAETUM. L. XII.

Momar

QU. VIII, 22.

141

Momine

10

Mole*

Modo
15

|| Molucrum non solum quo molae teruntur f dicitur,

id quod Graeci j.v'ktxgov appellant, sed etiam
tumor vcntris, qui etiam virgjinibus incidere solet:
cuius meminit Afranius n Virgine : "Ferme virjjini , tanquam f gravidae mulieri uterus , moliicrum vocatur, transit eine doloribus." Cloatius,
t etiam in libris sacrorum molucrum esse , ahmt,
lijjncum f quoddam quadratum, ubi immolatur."
dem Aelius in explanatione carminum Saliarium
eodem nomine appellari ait, quod sub mola suppoiiatur.
Aurelius Opilius appellat ubi molatur.
|| Mola etiam vocatur far tostum, et sale sparsum :
quod eo molito, bostiae asperjjantur. molas avias
inepte quidam dictas putant

20

Munus

2,

30

Mummiana

EMEND. LECTIO. 20. teruntur] vertuntur.

21. pi'Xixov] uvlq*iotr.
gravidulae mulieri.
25. 26. Cloatius etiam] interpone: el Aelius.

21. tanquam .... uterus] Tarn erescit uterus, quam

27. ligneum] lignum.

142

QU. VIII, 23. (169, 17 - 22.) FESTI SCHED. AP. LAET. L. XII. QU. VIII, 24. (169, 22-170, 21.)

Mundus etiam mulieris

potest. Accius :
"Cum virginali mundo clam patre."

||Mampbula appellator pais Syriaci genus, quod,

nt ait Vermis, in clibano antequam percoquatnr, dccidit in carbones cineremque, cuius meminit
Lucilius: "Pistiicem valida f , si mi mini suppeditabunt, addas emplcuron, mamphulas quae sciat omnis. "
llMuniceps est, ut ait Aelius Gallus, qui in mu
nicipio liber natus est. Item qui ex alio genere bo*
minum iiniiius functus est. Item qui in municipio
ex Servitute se liberavit a municipe. Item municipes erant, qui ex aliis civitalibus Romain venissent,
quibus non licebat niagistratum capere, sed tantum
muneris partem. At Servilius f aiebat initio fuisse,
qui ca conditione cives Ro. fuissent, ut semper remp.
separatim a populo Ro. baberent, Gumanos, Acerranos, Atcllanos, qui aequc cives Ro. erant ct in
legione merebant, sed dignitates non capiebant.
|| Mutas quasi f e litteris appellatas quidam putant,
quod positae in ultimis partibus orationis obmu-

Ennius: "Idem loco navibus 20

celsis munda facie atque etiam aere |.
Cereris qui mundus appella*ur
qui ter >n anno solet
patere. Ill f Ral. Sept. ct III Non. Oclobr.
et III f Id. Novemb.
Qui vel omni 25
dictus est quod terra movctur.
Munilio

tescere cogant loquentem.

quidam quod parvae, exiguaeque sint vocis, ut quando mutum
oratorem, aut tragoedum dicimus.
||Multam
Osee dici putant poenam quidam.
M. Varro
ait poenam esse, sed pecuniariam, de qua subtiliter in 1. I. quaestionum Epist. refert. || Mul
leos genus calceorum aiunt
esse ;
quibus
reges Albanorum primi, deinde patricii sunt
us. M. Cato originum li. VII. : "Qui magistra

tura Curulem cepisset, calceos mlleos allutaciniatosf, ceteri perones." Item Titinius in Seriana f :

10

Mundus

..
15

30
-**

"lam cum mulleis te ostendisti, quos tibialis in

calceos f." quos putant a mullaudo dictos .i.
suendo.
|| Multifariam dixcrunt antiqui,
videlicet , quod in muliis locis fari poteral.

EMEND. LECTIO. Qu VIII, 23, 10. supple. Mundus etiam mulieri, . tu, dieitur, quad et hie moveri pete, I.
20. M.
'""lota navibu, pulchri, munda facit nauti, que mari quae, entibu* vitam.
24. IX.
25. VI.
Qn. VIII, 2i, -i.
vat, dam.
12. Serviu, filiu ,.
17. 4na,dam.
28. aluta laciniat,
29 Si.a.
30. 31. tim calce'*-

(99)

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

LIB. XL

143

Mandas appellator caelum, terra, marc et aer. Mandas etiam dicitur ornatus mulicbris; quia non alius est quam
quod inovcri potest. M undue quoque appellator lautus ct purus.
Munitio morsicatio ciborum.
Muneralis lex Tocata est, qua Cincus carit, ne cui liccret munus accipere. Plautus : "Neque muneralcm legem
neque lcnoniani , rogata fucrit , nee ne , flocci aestimo."
5
Muncm significare certum est officiosum, uudc contrario immun is dicitur qni nnllo fungitur officio.
Mutae dicuntur literae , quod positac in ultimis partibus orationis obmutcscere cogant loquentcs, vel quod parvac
exiguacque sint vocis , ut quum mutum oratorcm aut trago du m dicimus.
Multa m Osee dici pu tant pocnaui.
<
Mu lie i calcei regum Albaiioruin et post patriciorum a mullando, id est suendo, dicti.
10
ANNOT. FESTI. Qu. VIII, 23, 13. Mundus] Quae de hoc e schedis prolata sunt , adscripsi , ut leguntur , sed ea e laccrig fragment
maie esse consarcinata , manifestum est , primum quod in earn incidunt
pagellam , quae ign maximam partem erat absumpta , deinde quod sententiae defectus et Paulus comparatus plures inesse lacunas ostendunt.
Has , licet oblitralas in schedis , significari vaeuis spatiis. Praemissa
erat ea mundi definitio , quae a Paulo . 1. serrata est, additumque
statim , ut puto , Teriloquium : quia hace omnia moventur. ta etiam
Varro de L. L. VI. . 3. Isidor. Orr. XIII, 1, 1. Scquitur Accius (ta
gehedae ct Aid., Ateius vg. maie), qui fortasse de Medea dixerat (liutlic
P. Se. L. V, I. p. 249. inc. 5.).
18. ptre] schedae. paler Aid.
vg. Postea exciderunt quae apnd Paulum . 2. sunt : Muiidus . . .
lautus et purus. Hune enim toc. significatum spectat nnii -versus,
quem Dac. vidit cunilem esse, qui a Fcsto Qu. XII. p. 08, 13. sic lau
dator : idem loca navibus pulchris munda facit , nautisque mari quae~
sent bus vitam. Vue. antem Cereris iungendum est cum iis quae secuntur: nam inuiiduin, qui sub terra erat, Cereris dictum esse, Roniaorum religionibus introspectis vaille probabile fit.
22. Cereris
qui m.] Cereris. Qui m. lus. Cererisque dus etiam Aid. Quin
coni. Las. in mg. Post voc. appellatur lacunam significaTi.
24.
patere] videlicet addit Aid.
25. /// . . . Novembris] cf. Festus
Qu. IX. p. 4, 32. Paulus p. 103. : quibus inter se collatis efficitur veros
dies fuisse a. d. IX Kal. Sept., a. d. III Non. Oct., a. d. VI. Id.
. Huic enim loco exigua fides. Cetcrum cf. Etrusc. rcr. III, 4,
9.
vel omni] lias, vel etiam Aid. id omne coni. Uas. in mg.
Fuisse puto vel omnino post lacunam.
27. Munitio] voc. boc sensu
incognitum : nam nihil agit Mcursius Exerc. crit. P. I. in Curcul. 1.
29. Muneralis lex] de bac notae sunt Savinii, Rudorffii, Franckii disputaliones. Klenzius de iure cogn. et affin, p. 55. Verrium distinctius
scripsisse opinatur : ne cui lieeret ob causam orandam donum munusve
aceiperc.
Plautus] fragm. inc. 19. p. 445. Bothe.
32. Munem]
cf. Nonius p. 23. . inunes, et Paulus p. 81. v. immunis.
Qu. VIII, 21, 4. LuciUus] ap. Dousam p. 5. inc. 13.
Pistricem]
cf. Varro de L. L. V. . 138.
valida] validt corr. Sen. lias, in mg.

5. empleuron] tuJiltvo*, bonis lateribus, intelligit Scal.

t. Municeps]
cf. Paulus p. 105. (supra p. 127.) . municipium, et qnac ibi annotavimus.
In hoc art. apparet , duo disputalionis Verrianac capita confesa esse,
eo quod item ante munieipes male inculcatuin est. Nam prior pars condicioncm singuli municipis, altera municipiorum stasum in Universum spectat.
in] om. Aid. p. 107.
8 9. qui in municipio . . se Uberavit] quem
municipium . . Uberavit coni. Scal.: sed libertini a municipio manumissi,
de quibus Varro de L. L. VIII. . 83., bic non significantur.
12.
Servilius] Ser. filins Aid. Tg. Uas. in mg. : unde Seruilius factum esse
videtur. Scrvium Sulpicium Rufum, Sulpicii Icti filium, intelligit Niebuhr. II. R. II. p. 66. n. 112.
14. t'iiinnn.] videlicet addit Aid.
15. aeque] et additur in mg. A. Ate, quo non opus est. Cf. Varro
de L. L. V. . 179.: Munieipes, qui una munus fungi debent.
17.
Mutas] cf. Festus Qu. IX, 2. p. 2, 14.
quasi] quoque Aid. p. 108. quasdam corr. Uas. in mg., recte.
18. 19. obm. cog. loquentem] loq.
obm. eog. Aid.
20. quando] cum Aid.
21. Multam] de eo
toc. Oseo disputavi Etrusc. rer. Intr. I, 11.
22. quidam] quon
dam Aid.
M. Farro] cf. de L. L. V. . 177.
24. 25. Mul
leos] etiam de his dictum Etrusc. rer. I, 3, 11. Placidus p. 485. : MnlUo, calciamenti genus , a colore albo.
27. M. Cato] Origg. VII.
p. 28. Lion.
28. calceos] Uns. uncis inclusit.
28. 29. entacinialos] allucinalos Aid. alutaeinatos vcl Innatos A. Ace. Uas. in
mg. : sed ahlalos Toluit A. Au, in annot. alutaeinatos Turncb. Adv.
XIX, 24. (ab alutacio). alii uncinates coni. Scal. aluminatos Ruben,
de re Test. II, 1. Practulerim: aluta laciniatos.
Seriana] Setina
Aid. Tg. recte. Bothe P. Se. L. V, II. p. 08. n. 8.
30. 31. tibialis
in calteos] libiatim calceas cm. Scal., idque docte commendat.
31. 32.
dictes .i. suendo] i. e. suendo dietos Aid.
33. videlicet, quod] quod
videl. Aid.
fari] passive, ut alibi. V. Paul. p. prox.
ANNOT. PAULI. 3. morsicatio] morsilatio M. mortificatio V. C. mol
lificatio) mg. A. Aug. IUud frustra defendunt Mcursius, Dac. morsifieatio
coni. Scal.
6. rogata fuerit . . aestimo] fucrit . . exislumo
eoni. Scal. regato:) mg. A. Aue. Bonorum codd. lectio sanissima est.
10. mullando] M., ut Festus. millando Lim. cum Gl'.

144

PAULI DIACOM EXCERPTA.

LIB. XI.

(99)

M ni ti l'a ra dixerunt antiqui, quod in multis locia fari poterat, id est dici.
Mulciber Vulcanus a molliendo scilicet ferro diclus. Mulcere cniia raollire sivc lciiirc est. Pacuvius : "Quid me
obtutu terres, mulccs laudibus."
(100) Maximam multa in dixerunt tri inn millinm et viginti assium , quia non licebat quondam pluribus triginta bobns et
5
duabus ovibus quemquam multari , aestimabaturque bos ccnlussibus , ovis decussibus.
Maniac turpes deformesque pcrsonac.
M u tire loqui. Ennius: "Palam mutire plebeio piaculum est."
Moenia et muri et officia. Plautus : "Probibentquc moenia alia, unde ego fungar mea."

Murr i na genus potionis, quae Graece dicitur Wxrap. Hanc ni ni eres vocabant mu rri olam ; quidam murratum
jq
vin um; quidfm id dici putant ex uvae genere murrinae nomine.
Murgisonem dixerunt a mora ct decisionc.
Myrmillonica scuta dicebant, cum quibus de muro pugnabant. Erant siquidem ad hoc ipsum apta.
Myrtea corona Papirius usus est, quod Sardos in cainpis Myrtcis siipcrassct.
Mussare murmurare. Ennius: "In oceulto mussabant." Vulgo vero pro tacere dicitur, ut dem Ennius : "Non decct
15
mussare bonos."
Alucia prata trans Tiberim , dicta a Mucio, cui a populo data fucrant pro eo, quod Porsenam, Etruscorum rcgcni,
sua constantia ab Urbe dimovit.
Mugionia porta Romae dicta est a Mugi quodam, qui eklem tuendac praefu^t.
. FESTI. Qu. VIH, 25, 1. Mulciber] Glossar. Labb. :
Mulciber, Hfutaroi-, 'Auiptyvyii , jK.vXXonoi<oy scilicet ut epitheton
epitheto reddatur. Til ulus . Donat. I, 33, 2. (Orell. 1382.) VOLK.
MITI SI VU MULCIBERO, iTvuokoyixii;. Pacurii rersus est ap. Both.
P. Se. L. V, I. p. 150. inc. 16. Est senarius, nam nie non coalescit,
ut saepe.
10. Multam maximum] ita in Fcsto fuisse persuasum
babeo , ut literae MU continuarentur. Cf. Paulus p. 21. aestimata,
cum annotat.
17. Manius] Vendus haec sub lemmate : Multi
Mani Ariciae , posuit: quod >ix quisquam divinaret , si Pauli tantiini
excerpta serrata essent. De Maniis Aricinis Persius VI, 55. cum Schol.
Manius Jugeri . . .] schedae ap. Urs. Manius agrum, nulla lacuna in
dicate, Aid. Suppleo : Manius Egerius {cum ISemorensem Dianac , ut
opus non sit, cum Sc al. Dianae in hin am mutare. Cf. Prakf. I, 1.
20. Sinnius] Asinius Aid.
21. entro] om. Aid.
22. Maniae] cf.
Qu. VIH, 9. p. 167, 10.
23. panni] pant Aid., vetustiori scribendi
more, pais coni. Urs. in mg. et !)<:. , qui ad toc. manici addit
panes. jM li i probabilius visum, voc. manici non esse integrum. Manii
Urs. in mg.
23. 24. appelletur] appellanlur Aid.
Moene]
singularis numeri unus Festus testis est.
Ennius] De boc rcrsu
y. Snrpi. Abu.
25. pro] per rg.
26. JhTufire] cf. Paulus p. 6.
. amussim , et infra . mussarc. Glossar. Labb. : Mutio (et Muttio) ,
yi'w. Muttum, ypii.
Ennius in Telepho] Botbe P. Sc. L. V, I.
p. 64. fr. 4. , qui plebeio est piaculum scribendum putat.
27.
Moenia] cf. Paulus p. 99. . manos , Varro de L. L. V. . 141.

Apud Vciwiuin , non dubito , lemma muni praefixum fuisse.

28.
cetera] alia Aid.
29. Hellenibus] helenibus Aid. Botbe P. Sc.
L. V, I. p. 210. fr. 2. Est tetrameter troebaicus.
30. ob moenia]
cf. Festus Qu. X, 17. p.180, 11. v. ob.
31. Plautus in Herbolaria]
Bothc P. Sc. L. II. p. 439. fr. 2.
32. Prohibentque] Pr. quod
Aid. Pr. quin coni. Dac.
alia, unde] aliunde coni. Dac. alieunde
Botbius. Mihi versus sanus esse videlur, nisi quod fungar ex Paulo
adsciscendum est.
33. mea] in ea Aid. , ubi additur : quasi mua,
i. e. officia.
Murrinam] cf. Festus Qu. IX. p. 8, 22. T. murrata,
et Nonius p. 551, 7. . murrhina. Placidus p. 485.: Murrinum, vinum
munit conditum. Inquirit in earn rem Brodacus Misccll. IV, 20. Quod
Gracce rixiun dicitur, intellige illud nectar, quod ex vino et melle
berbisque conficiebatur. V. Athen. II. p. 38. f.
Qu. VIII, 26, 1. Murgisonem] Isidori Glossae : Murgiso , callidus,
murmurator (monitor corr. Dac, ad Pauli exemplum). Placidus p. 484.
Murgissor (corrupte) , irrisor , lusor. Hcsych. : itfi'pxoC) -kov fV
i'vfuyoc lato*' 2'roaxoi'oior irfc, liqiuvo.
5. Myrmillonica xcufa]
sculptis pictisTC monuniciitis satis cognita.
10. Myrtea] cf. Paulus
p. 114. . oralis.
20. Mussare] cf. Varro de L.L.VII. . 101. Nonius
p. 427, 14.
Ennius] Ann. Vi, 1. etX, 29* ap. Merulam. V. Suppl. .
25. Mueia prata] cf. Liv. II, 13.
30. Mugionia] aliter de eadem
porta, quae Mucionis ibi appellator, Varro de L. L. V. .164.
ANN. PAULI. 4. bobns] M.Tg, bubus Gv. Lian.
9.ri*cao] vg. neeiar
boni codd.
18. Mugionia] Mucionis cod. Lips.: nimirum ex Varronc.

QU. VIII, 25. (170, 21 - 171, 5.)

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XII.

Mulciber

Huilant maximam

QU. VHI, 26.

148

Murgisonem

Myrmillonica scuta ..........

10

Myttea corona

'

15
UManius Egeri
.
.
.
Pcmorcnsom Dianae
consccravit, a quo mull et clari viri orti sunt, et
per mutos anuos fuerunt. unde ct proverbium :
"Multi Man Ariciae."
Sinnius Capito longe

20

Mussarp

aliter sentit, ait eniin turpes et deformes signifi

can, quia Maniac dicuntur deformes personae.
et Arciac genus parmi fieri ; quod manici f appelletur.
HMocne singulariter dixit Ennius f:
"Apud. emporium in campo hoslium pro moene."

25

ffuia .prala .

llMutire loqui. Ennius in Telepho : "Palam mutre plebeio piaculum est."

||Moeni, muri;
et cetera muniendae urbis gratia facta : ut
Accius in Hellenibus : "Signa ex templo cancre,
(tc tela ob moenia offerre imperat."
Signifi-

30

Mu(jioi\ia porta..

..

..

..

.. .. .. ..

....

..,...

...;.

cat eliam officia.

Plaulus in Nervolaria :
"Probibentque moenia alia ,
unde ego fun
gor mea.."::
||Murrinam genus
EMEND. LRCTIO. 17. Manius Egeri. .. .] upplc : Manius Egtrius lue.
32. 33. fungor\ fun gar.

23. mmie] corruple.

24. Ennius] Piaeviu*.

146

QU. VHI> 27.

FSTI SCUEDAE AP. LAETIJM. L. .

QU. Vffl, 28. (p.171, S -19.)

Muginari

Musliicula

10

Mdius fiditis

Myoparo

15

Mortem ohisse

Minucia porta

20

|| Mamios in carminibas saecularbus - Aelius Stilof

significare ait bonos : et f Infer di Manes pro
boni dieuntur f a suppliciter eos venerantibus propter
metum mortis, dieuntur.
ut immanes
HMuscerdas
quoque pro
primavalde
syl

Martias calendas

25

Mavortait

30

labe producta dicebant antiqui stercus mu rum. || Mapalia casae Poenicae appellantur : in quibus quia
nihil est secreti, solet solute viventibus obici d vocabulum. Cato Originum libro quarto: "Mapalia
vocantur ubi habitant : ea quasi cohortes rotundae
sunt." llMetallif dieuntur in lege militari quasi
mercenarii. Accius Annali. XXVII: "Calones famulique mtallique f caculaeque." a quo genere hominum
Caeciliae famibae cognomen putat ductum. Quod est

EMEI4I). LECTIO. 20. saeeularihus] saliaribvs.

dicantur.
2i. dieuntur] non bonis dieuntur.

Magnum annum

.itUus Stilo] adile: et Aureliut.

21. ait] aiunt.
et] undc.
30. Hetalli] Metelli.
32. mtallique] metelliqut.

22. dieuntur]

(100)

DIACOI4I EXCERPTA.

LIB. XI.

147

Muginari est migari et quasi tarde conari.

Mnstricula est machinula ex regulis, in qua calceus novas suitar. Afranius : "Mustriculara in dents impngam tibi."
Myoparo genus navigii ex iluobus dissirnilibus forma him. Nam et myon et paron per sc sunt.
Minucia porta appellata est , quod prxima esset sacello Minutii.
M art i as calendas matronae celebraban!, quod eo die Iunonis Lucinae aedes coli coepta erat.
5
Mavorte m tac dieunt Martern.
. .
Magnum annum dicunt mathematics , quo Septem sitiera errantia expletis propriis cursibus sibimet concordant.
(101)
Mdius fidius compositum videtur et significare Iovis filius, id est Hercules, quod lovcm Graece Ain et nos Iuvem,
ac fidium pro filio, quod saepe antea pro L litera D utebantur. Quidam existiman! iusiurandum esse per divi fidein ;
quidam per diurni temporis, id est diei, fidera.
10
Mortem obisse dieimus ca consuetudine, qua dixerunt antiqui ob Rom a m legiones du etas, et ob Troiam
dnxit exercitum pro ad, similiterque vadimonium obisse, id est ad vadimonium isse, et obviam ad viain.
Mannes Aurelius significare ait bonos. Unde dii manes pro bonis dieuntur a suppliciter eos venerantibus , propter
metum mortis, ut immanes quoque pro valde non bonis dieuntur.
>
Mscenlas prima syllaha producta stercus murium appellant.
'
15
Ma palia casae Poenicae appellantur, in quibus quia nihil est secret!, solet id vocabulum solute vivcnlihus obici.
Sunt enim mapalia quasi cohortes rotundae.
Metallic* dieuntur in re militari quasi mcrcenarii. Accius in Annalibus: "Calones famulique mtallique-]* caculaeque";
a quo genere hominum Caeciliae familiae cognomen putatur ductum.
ANNOT. FESTI. Qn. VIII, 27, 5. Muginarx] Glossae Isidori :
Muginatur , causa tur. Glossar. Labb.: Muginor, yoyyv'^oi. Nonius p.
139, 5. : Muginari, murmurare.
10. Mustricola] Glossae Isid. : Mn
stricula, machina ad string endos muret. At'rnnii versuni posuit Both
P. Sc. L. V, II. p. 197. inc. 3.
15. Myoparo] plura Nonius p.
534, 14. Cf. Paulus p. 121. r. parones.
20. Minucia] y. Paulus
p. 91. . Minuli. Supra t scriptum, ubi bic c quam diserepantiam
consulto non sustuli.
25. Martias calendas] v. Meursius Exerc.
crit: in Plauti Mil. 3. Intpp. in Horat. III, 7, 1. et Digest. XXIV,
1, 31, 8. (quem locum contuiit (mir.) Verrius in Kai. Praenest. ad
eundem diem: feriae Marti, lunoni Lucinae Exquiliis , quod eo die
aedis ei[us coli eoep]ta est per matronas, quam voverat Albinus.
Qu. VIH, 28, 5. Magnum annum] cf. prnecipue Cicero de N. D. II,
20. Censorin. de die n.it. 18, 11.
10. Mdius fidius] Verrius sequitur Aelii sententiam , v. Varro de L. L. V. . 66. cf. Paulus p. 56.
v. diuni. De d litera pro 1 posita cf. p. 52. . dacrimas cum annot.
15. Mortem obisse] cf. Paulus p. 22. . bisse, et Festus Qu. IX, 27.
p. 27, 19. v. ob.
20. Manuos] Manues Paulas, cui maiorcm fidem
deberi arbitrer. Alias manum dicitur bonum, . Paulus p. 91. . ma
trera , p. 94. v. mane, et p. 104. . manare.
saecntaribus] saliaribus Aid. p. 106. quod sire e sebedis fluxit , sive coniectura invectum
est, scriptum est a Festo.
Aelius Stilo] Sallara carmina explanavil, ut Festus ipse testatur. V. Qu. VIII, 21. p. 169, 10. v. molu-

crum, et Qn. X, 28. p. 185, 3. . pescia. Nee tarnen Aurelram Opilium a Paulo temer invectum esse, credibile: Aelii et Aurelii sententiae saepius de iisdem rebus referuntiir , modo inter se dirersae , modo
congruentes. V. Paulus p. 51. v. dalivum , Festus Qu. IX, 21. p. 21,
21. . nuseiosum, Qu. XIV, 22. p. 126,22. . sanctum.
22. dieuntur]
dicantur Aid. Hinc Festum scripsisse puto : unde dicanlur. De manibus eadem ferc Paulus p. 91. . matrem , p. 94. v. mane: diversa
Festus Qu. VIII, 14. p. 167, 14. . manias, Qu. IX, 5. p. 5, 32. .
manes.
24. dieuntur] non bonis die. suppl. Aid. Urs. in mg.: es
Paulo.
Muscerdas] de litera S in hoc voc. cf. annot. ad p. 46.
y. comperce. Diversa sunt bficerda et sQcerda. V. Festus Qu. XIV,
7. p. 111, 8. Glossar. Labb.: Museerda , nvioxov, (ftvoxoiov Dac>t
Cerda erat Graecum .
25. murum] murium Aid. p. 110.: sed
illud pintare noli. V. . L. Scbneider. Gramm. II. p. 255.
25. 26.
Mapalia] cf. Serv. in Virg. Aen. 1,421. et alibi. Gloss. Labb.: Mappalia, xaii'jlui.
27. solute vivenlibus] linios rei Scnccam testem
adduxit Seil.
28. Orig. libro quarto] libro IV. Orig.. Aid.
Minus recte Serv. 1. 1. ea verba paululum immutata I. libro tribnit.
Lion. Caton. p. 24.
30. Metalli] Metelli Aid. p. 112. Uas. in mg.
Gloss. Labb.: Metellus, /ila-ioe.
31. yieeius] Krause fragm. hislor.
Rom. p. 177. Est versus heroicos.
XXVil] corruptum pntat Madvig.
Opuse, p. 110.
33. putat ductum] putatur dictum Aid. putatur corr.
Lisd. : recte, nisi nomen excidit.
Quod est] om. Aid.

T*

143

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XI.

(101)

Malis cclcbrantur Indi in Circo mximo Consualibus, quia id genus qudrupedum primnm putatur ocptum currui
vehiculoqne adiungi.

i""
. ' . i - " i .
Mails dibus mercatorum dies festus erat, quod die Mercurii aedes esset dedicate.
M in use u lac Qu in qua t rus appellabantur idus Iuniae , quod is dies festus erat tibiciiium, qui Minervain colcbant.
5
Quinquatrus proprie dies festus erat Minervae Martio iliense.
M ul i Mariani dici soient a Mario institut!, cuius milites in furca inlcrposita tabella varicosius oncra sua portare
assuevcrant.
" . ' '" : :
Mulus vehculo lunae habetur, quod tarn ea sterilis sit, quam mulus ; vcl quod, ut mulus non sao genere, sed equis
creatur, sic ea soils, non suo fulgore luceat.
10 Murciae dcac sacellum erat sub monte Avcntino, qui antea Murcns vocabatur.

Membrum abscidi mortuo diccbatur, quum digitus eius decidebatur, ad quod senatum iusta firent reliquo corpore combusto.
(102) M on od us* appellatus est Prusiae filins, qui un uni os habuit dntium loco. Similiter habuit et Pyrrhus rex Epirotarum.
Minotauri effigies inter signa militarla est, quod non minus occulta esse debent consilia ducum, quam fuit domicilium eius labyrinthus. Minotaurus putatur esse genitus , quum Pasiphac Minois regis uxor dicitur concubuisse
15
cum tauro. Sed affirmant alii Taurum fuisse nomen adulteri.
Ma ni us praenomen dictum est ab eo, quod mane quis initio natus sit, ut Lucius, qui luce.

ANNOT. PAULI ad p. 147, 2. Mustricula] boni codd. A. Ace. in mg.

Mustrieola vg. Lind. Ita ctiam postea.
3. my on] corr. Scal. million
codd. vg.
4. Minuti] Li.id. Minuci vg.
11. obisse] Go. mg.
A. Aug. Lind, obiisse M. vg. Ita etiam v. 12.'
12. isse] boni codd.
mg. A. Ane. Lind, iisse vg.
16. obici] boni codd., ut Festus.
obiici rg. Lind.
17. rotundae] cohortes cortes addunt boni codd.,
glossema toc. cohortes.
18. Metulli] codd. Lind. Melclli rg.
Illud l'aulum scripsiise manifestum est.
19. ductum'] dictum M.
ANNOT. FESTI. Qu. VIII, 29, 2. Manum et mentum] v. Svm.
Ann.
4. Calchantem] Chalcantem Aid. p. 111.
.12. Hulis]
de Consualibus Paulus p. 32. : sed bacc res incognita.
17.
Maus idibus] cf. Paulus p. 101. v. Mains, cum annot. Mercatorum
hune diem festum memorant Macrob. Sat. I, 12. Kai. Venusin.
22.
Minusculac Quinquatrus] cf., Vano de L. L. VI. . 199. Dixi de iis
Etruec. rer. III, 3, 2. T. II. p. 50. IV, 1, 3. p. 201. Hace de mulis,
Maus idibus et Quinquatribus coniuncta esse patet argument! concordia.
Pertinent enim ad alteram lit. M. partem , in qua non secundarum literarum scries, Sed rerum quae Jam cognatio obscrvatur. V. Pkaef.
H, 2.
/dus /.] iduum Aid.
25. Martin] Aid. addit: aliter
minusculac quinquatrus appellantur idus Iuniae, ex Paulo.
Midi
Mariani] de iisdcm Paulus p. 20. v. acrumnulas.
27.. sunt posita]
interposila Aid. Urs. in mg. Ex talibus mendis intelligi videtur, Pauli
execrla a Pomponio Lacto non esse collata, cum sebedas suas conficeret.
29. LIB. XIII. INCIPIT] v. . II, 2.
30. 31.
Mulus . . . ta] lacunam supplet Paulus, propter quem cam paulo maio-

rcm significavi, quam Uns. In basi sola, cui Iuppiter Olympius insidebat , a Pbidia caclata erat StXt/trj "ktov, i/tol SoxiTv, ut Pausanias V, 11,
3 . ait, iXavvovou ' rote Si loriv eloy/tva ?o>' i/ ft to v v rt)i> {rtSv /flo&ai,
xui ov% miov, xui lyo yl'riva 1 " t/fuva liyovoir ivtjOt], His allegorica ratio tangi videtur , quae non a Verrio primo tradita esse vide
tur.
33. Murtiae] de Murtcae Veneris sacello ad intuinuin Circuui
Varro de L. L. V. . 154. Id a meta Circi versus Austrum fuisse, inde
intelligi tur, quod sub Avcntino monte erat. Cf. Liv. I, 33. Plura de
Venere Murtia sive Murcia Scal. De Murco monte ctiam Scrvius in
Virg. Aen. VIII, 636.
Qu. VIII, 30., 5. Membrum abscidi] cf. Varro de L. L. V. . 23.
(cum corr. annot. p. 299.). .
.
12. Monodus] cf. Plin. N. H. VII,
16, 15. . 69.
20. Minotauri] cf. Plin. N. H. X, i, 5. . 16.:
Erat et antea (ante . Marii secundum consulatum) prima (aquila) cum.
quatuor aliis: lupi, minotauri, cqui aprique singulos ordines anteibant.
Porcos quintum locum oblinuisse , affirmt eliam Festus Qu. XII, 3.
p. 43, 31. v; porci.
.30. Manius Lucius] Cf. Paulus p. 89. v.
Lucius. Eadem de bis pracnominibus Varro de Li L. IX, 60. et alii.
Voc. initio a Paulo videri adiectum, observt Um. : sed translation po
tins est a voce, dictum est.
ANNOT. PAULI. 1. Consualibus] vg. Consularibus codd. edd. ve.
4. appellabantur] cd. vet. vg. appellantur Lind.
6. Mario] boni
codd. addit vg. Lino.
8. habetur] boni codd. Lind, adhibctur vg.
8. 9. equis creatur] boni codd. Lind, equi creetur vg. equis oriatur lug.
A. Ace.
11. abscidi] Codd. Luid, abscindi vg.
12. Monodus] AU.
Monoilos codil. vg. Li.id. , quod quomodo defend! possit , ignoro.

QU. , 29. (171, 20 - 172, 8.)

FESTI SCIIEDE AP. LAETUM. L. XII.

|| Maniim et mentum proverbium est ex Graeco

ductuli), quod est troWcL fiETctfcv TtsXsi xvXixos,
xeKeos axgov- Calchantem vitis serentem qui
dam augur vicinus praeteriens, dixit errare: non
enim ci fas esse novum vinum

QU. V1I1, 30.

Membrum

10
M//*
Moudos
15
Maus idibus

20
|| Minusculae quinquatrus appellantur Idus Iun . , quod
is dies festus est tibicinum, qui colunt Minervatn,
cuius deae proprie festus dies est Quinquatrus
mensc Martio.
||Muli Mariant dici soient
a G. Mari instituto, cuius milites in furoa
sunt f
posita tabella varicosius onera sua
portare assueverant. ,
SEX.POMPEI FESTI LIBER XIII. INCIPIT.
HMulus
. . \. oi. . . .
ea sterilis sit, quam mulus. vel quod ut mu
los non suo genere sed equis ort us ; sic ea Solis,
non suo fubjore luceat.
|| Murtiae dcac sacellum
I;\]|:M). LECTIO.

Qu. VIII, 9, 27. junf posita] interpotila.

Minotauri

25

30

Manias

30. ifuli] sil|>|ilc . vtliicnlo lu*ac udhibetur , quod tarn.

149

ISO

QU. VIII, 51.

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. .

Manliac ijenlis

QU. VIII, 52. {172, 9 - 20.)

Maijnifieissima

Maiores flammes

10

is

15

Mllus

20

05

Moenii

EMEND. LECTIO.

30

18. to] ta.

'i 5. jinstcriorrm) posit rio rt.

II Marlius niensis initium anni fait et in Latio, et post

Romam conditam, quod eo f. gens erat bellicosissima, cuius rei testimonium est, quod postcriores menses, qui annum finiunt, a numero
appellati, ultimum habent Decembrem.
|| Masculino
' . .
|| "Malo cruce", masculino genere cum dixit Gracchus
in oratione, quae est in P. Popillium posteriorem f, tarn
repraesentavit antiquam consuetudinem, quam bunc
frontem , at(pie bunc stirpem idem antiqui dixerunt, et rursus hanc lupum, banc mcluin. Item
cum idem in Pompilium et matronas ait: "Eo
exemple instituto dignus fuit, qui malo cruce
periret" .

(102)

PAULI DIACOL4I EXCERPTA. L. XI.

ii

Manliae gcntis patrciac decreto nemo ex ea Marens appellator, quod M. Manais, qui Capitolinm a Galls dfen
dent, enm regnnm affectasset, damna tus necatusque est.
'
Mai o res fl amines appellabantur palric generis, minores plebeii.
Mil lus coliare canum venaticornm , factum ex corio confixumque clavis ferris emincntibus adversus impctnm luporum.
Scipio Acmilianiis ad populum : "Vobis ," inqnit, "rcique publicae pracsidio erit is, quasi millus cani."
5
Moenia praeter acdiGcia signiflcant ctiam ct mnnia , hoc est officia.
Magnificissima dicebant antiqui pro magnificcntissima. Re cnim magniGcens dici -non potest, unde niagnificentissima videtur deduci.
Man cep s dicitur, qui quid a populo emit conti ucitve, quia manu subala signifient se auctorem emptionis esse: qni
idem praes dicitur, quia tarn debet pracstare populo, quod promisit, quam is, qui pro eo praes factus est.

Masculino genere parentem appellabant antiqui etiam matrem. Masculino genere dicebant cruccm, ut est illud
Gracchi: "Digitus fuit, qui malo cruce pcrircl." Masculine ctiam dieebant et fr entent* et alia multa similiter.

ANNOT. FESTI. Qa. VIII, 31, 1. Manliae gentis] cf. Paulus

p. 94. . M. Manlium. Etiam hoc loco Yerrius monuerat, id decretum
ad patriciam tantura Manliorum gentem spectare. Minus diligenter
distingu t Liv. VI, 20. Sed bene Musonius apud Gell. N. A. IX, 2.
antiques Romanos ait censuisse, praenomina quorundam capite dainnatorum ne cui eiusdem gentis patricio indercntiir.
10. Maiorcs
/lamines] cf. Festus Qu. IX, 4. p. 4, 2(i. v. Maximac dignationis.
20.
Millus] idem collarc dici melium sive maelium a Varronc de lt. II. II,
9, 15., monuerunt intpp., idque a maelc bestia dictum esse, persuadet
Gratins Cyneg. 402. coll. 340. Aliter tarnen statuunt Schneider, in
Varron. 1. 1. et Doederlin. Synon. et Etym. T. VI. p. 207. Scipionis Aemiliani locus est apud II. Meyer. Oralorum Roman, fragm. p. 103.
30.
Moenia] eadem fere apud Festum iam supra Qu. VIH, p. 170, 32.
v. moenia legebantur. Ita saepe in priore et altera connu articuleront,
qui ab eadem litera incipiunt, parte simillimae inter se recurrunt observationes. Cuius rci dc caussa disputatum est in Pkaef. II, 2.
Qu. VIII, 32, 1. Magnificissima] cf. Festus Qu. IX, 3. p. 3, 32.
v. munificior. Magnificissime Accius Uidascal. ap. Priscian. III. p. 603.
P.
10. Manceps] idem . explicuit Paulus p. 96.
Cf. idem
p. 122. T. praes. Rcctc observatur, maneipem ob earn caussam pracdem dictum esse , quod populo pracstare , quae pollicitus sit , non
minus debeat , quam praedes , quos dederit.
Nam manceps ipse
bona sua populo obligat , quae inde praedia dici constat , nee bona
solum , sed , ut puto , ctiam caput. Enimvcro maneipem , si praedia
non sufficcrent, ipsum a populo vendi poluissc , supra ad p. 96. observavimus, nec video, cur illa quae Cicero Verrin. II, I, 54. Philipp. II,
31. de pracdibus vendendis , proprio intclligi ncqueant , etiamsi popuum Romanum rarissime earn iuris gncvitiam exercuistc facile conccsse-

rim.
17. Marlias mensis] cf. Varro VI. . 33. Non omnibus Latinis cum primum fuisse constat , nam Albanis , Aricinis , Tusculanis
tertium , Faliscis quintum , Hcrnicis scxtum , Laurentibus quintum,
Acquis decimum, Sabinis et Peligais fuisse quartum, docet Ovid. F. Ill,
87-96. fastis carum nalionutn inspectis.
18. quod eo] eo quia
Aid. quod ea L'as, in mg.
22. Masculino] hic lacunam fuisse
in cod. statu!, quanquam in schedis non significatam , propter Paulum.
Parentem matrem dici observt Gaius Digest. L, 16, 51. i sed nihil dc
genere.
24. Malo cruee] eadem verba ex Ennio profert Nonius p
195,. 12.
24. 25. Gracchus . . in P. Popilliunt] H. Meyer. Oratorum
Rom. fragm. p. 120.
25. posteriorem] posteriore) A. Aug. in mg.
Altera oratio in P. Pop! Ilium erat pro rostris, altera circum concilia
bule.
26.27. hunc frontem] v. Paulus p. 68t. fronten, et annot.
ad p. 46. v. corias.
27. hunc stirpem] v. Festus Qu. XIV, 18.
p. 122, 21. v. stirpem.
29. in Pompilium ct matronas] in Popillium et mir. Tg. Mathonem) in mg. Quod Scai. verba sic a se reficta: Item cum idem in populum ct matronas ait, pro parte orattonis
Gracchi habet , non placet. Quidni inter tot oraliones , quarum ctiam
inscriptio pcriit , quaedam esse poterat in matronarum luxunem , cuius
nescio quis Pompilius vel similiter dictus homo patronne extttcrat .
29. Eo] Et Aid.
ANNOT. PAULI. 5. Vobis reique .] Nobis rcique , omisse
publicae, liber mi. Uas. : sed Lindemanni codd. tucntur vg.
**<
is] mg. A. Au., quod cgregic placet, eritis codd. vg. Lin.
>
Moenia . . . officia] codd. edd. vett. Linn. om. vg.
10. qui pro eo]
pro quo) mg. A. Acs., quod unice probant Dac et Cramer Opuscc.
min. p. 136., scntcntia gramtuatici parum intcllecta.

152

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XI.

(102)

"Malrouis a u rum redditum" quum legitur, lioe significare vilctnr, quia matronac conlulcruut orna tus sui aurum
ad Capitolium a Gallia Scnonibiis lberandum, quibus postea est redditum a populo Romano.
Ma g i s ter are regere et temperare est.
Muiicas pro conimiinicas dicebant.
5 Multi facer dicitur sicut niagni facer et parvifaccre. Cato: ''eque fidcin , neque iusiurandum, neque pudicitiam
* '
multifacit" : quod mrito ab usu recessit, quia quanti tas numero non aestimatur , nec desiderat multitndincin.
Magisteria dicuntur in omnibus rebus, qui magis ceteris possunt, ut magisterium equilum.
Malcdictores dicebantur ab antiquis, qui nunc malcdici.
Mibipte Cato pro mibi ipsi posuit.
Mans u es pro luansuctiis.
lOMeritavere Cato ait pro merucre.
Magnificius idem ipse pro magnificentius dicit, et non frustra.
ANNOT. FESTI. Qu. IX, 1, 1. mu lu m] pars similis sentenliac, ut
itf priore Kt. M. parte, Qu. VIH, 24. p. 170, 6. . mutas. Cf. Praef.
Il, 2.
2. Metapkoram] cf. Quinctlian. VIII, 6. Charis. p. 243.
et Diomed. p. 451. P.
5. proprii] supplevi Quinctiliano maxime
comprate, significantis lias., qui non vidit in fine v. 5. saepe adden
dum esse. ,
6. speciosiora] speciosiore corr. Uns.
7-10. quod
. . . f.] Lacunas cxplcvi, quas Uns. vacuas rcliquit. Datera Supplcmcnln : Quod si proprium quam tralalum magis valeret, redit ad
sua verbum tralalum, mancbitque tune tanlum, cum quo per until to
proprium pervenire non possit. Praesertim apud poetas qui alieno perinde ac sua abutuntur, spatio non congruunt.
10. Metaplaslieos]
cf. Quinetil. I, 8. Charis. p. 248. Verba exesa supplcvit, praecunte
Scal. , Urs.
15-21. Etiam hace ad figuras troposrc pcrtinebant,
velut metathesin (cf. Charis. p. 249. . Diomed. p. 437.) yel metabolen
aliasve. Ultimos versus ad mctnlcpsin, sine necessitate admissam (.
Quinctil. VIII, 6.) , spectasse crediderim. Nihil de metandis castris,
quae Sca. inesse putavit.
17. Ennius] fragm. , quod Mcrula concinnaTH, Ann. VIII, 16., nullum est.
21-31. Versus ab Uas.
non rcctc redditos ilispcscui sicut in cod. leguntur.
23. superior]
Uns.
E cod. superiore enotarit Arndts.
25. remis] tremit corr.
A. Aug. in mg. Uas. Frequcns cius versus mentio. V. Ennii Ann. VII,
64. apud Mcrulam.
29. vegerat] vegebat corr. Scal. Mcrula, Ann.
VIII, 69. Cf. de eo Non. p. 183, 1. vehebat Dac.
30.
persuasit animo vinum, ileus\ Intcrpungcbatur vinum deus , qui. Alia
mutatione non opus est. Cf. Osann. in Symbol, ad Gr. et Lat. literat.
I. p. 71. Persuasit nox, vinum, deus (Amorem intelligit) Scal. Est te
trameter troch. absumpta prima syllaba. Et cxrmplum ad tcrtium me
lon jmiae genus, qnod Festus posuit, illustrandum non ineptum est,
nam vinum pro Baccho dictum snmpsit , cum ante* Vulcanus pro igne
fnisset. Bolhc P. Sc. I,. V, II. p. 278. Ennii inc. 4.
. .31. Mascu
lina] ta Varrmiis usum damnasse vidttur Verrius , hie cnim virilia ct
niulicbria dicit nomina. V. de L. L. X. . 21. 30.

Nam positivus cius magnifie est.

Qu. IX, 2, 1. sed do"] Nunc in cod. nihil amplias legi, testator
Arndts.: nec credibile, Urs. rcctc omnia haec : sed... &7?.vx, tanquam
in cod. ctiamtum conspicua protulissc , praesertim cum etiam vg. ot*t*a
ct quae sccuntur omittat.
/Imzii j oanuut Uas.
2. Matronis] Reddidi Das. supplcmenta , nisi quod hie prima verba sie concinnavit: Matreni-s aurum fuisse redditum Sinnius Capi-to ait. Sed Fe
stus aperte explicat titulum quendam vcl in fastis notationem : MATRONIS AURUM REDDITUM. Post hace nonnuUa verba desiderantur;
quibus ne spatium deesset, Catoncin posui. Dc hoc auro matronarum
. Liv. V, 25. VI, 4., et propter alteram narrationem V, 50. Festus Qu.
XII, 13. p. 53, 4. . pilenlis, Plin. N. H. XXXIII, 5.
8. polloni]
dfendit Urs. allato titulo numismatis : APOLLONI SANCTO. Cf.
Rasche Lex. num. T. I. p. 953. ct acs ap. Lan/.iiini Saggio T. II. p.275.
20. Mille] de anliqua scriptura: mille et miliu dictum est ad Varroii.
de L. L. IX. . 82. Idem discrimen obscrvatur in villa ct vilico. V.
Schneider in Caton. de R. R. %. Aliam scntentiam inesse suspicatus
est Urs.: Mille singulariter ditebant anliqui, quod nunc non aliter dieimus, cum mille uumum proferimus, quae e Gcllii N. A. I, 16. petita,
sed minus commode dicta sunt. Longe diversa habet Si:., de mine,
quae v. in Suppi. .
22. item] id est corr. Urs. Placidus in .
Glossis (a Maio non edilis) : Munieare , communicare dictum a moeniis

id est operibus. Hinc petitum est Urs. supplcmentum , quod reddidi.

: Maneipatione] Locum supplevi ut putui; de Urs. supplemcntis v. Scppl.
A*w.
24. patri] patris en. Urs.
28. Sulpicius ... Messalam]
supplevi, collate Quinctil. X, 1, 22. Meyer. Oratt. fragm. p. 175.
30.
M. Cato] Meyer p. 22. Lion. Catoniana p. 57.
ANNOT. PAULI. 1. eoutuierunt] conucrent M.
3. Magisterarc] M. vg. , quod praetuli propter Festum. Magistrare Lihd. cum
rcliquis.
6. multifacit] mullifaeilis , quod Dac. in annot. habet,
ct Meyer, p. 22. in multifacit is immutat, merum sphalma est.
quod
multitudinem] Lind. Catonis verbis al'ibuit. 7. Festum v.p. 154.
11. idem ipse] boui codd. idem vg. Cf. v. mediocriculus.

QU. IX, I, (1)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. .

mulum dicimus : ant quod nullius fiant vocis , cum

in eas Hileras incidan t.
|| Metaphoram quam
Graeci vocant, nos tralalionem , id est, domo mutnatum verbum : quo uliinur, inquit Verrius, in oratione, saepius quidem honesti ac proprii verbi defectu, saepe
ut speciosiora f, atque eodem clima significan-fiore
quam proprio vo-cabulo rem indicemus : quod quanquam
redit ad sua-m domum, si rede est tralatum , manebit
quo pervenit, praeterquam ajnid poet-as alieno perinde
ac suo ab-utentes.
|| Metaplasticos dicitur
apud p-oeo* usurpan id, quod propter necessitatem
metri
mutare consueverunt ,
quod
item bar
barie -mu
dicitur in soin -ta
oratione
conscrib-enda
H Meta
ca a cariore .
perventura ....
quod
dicare ait Ennius .
id est
Meta
abus ut . . aeeip
gratia
necessitate.
[jMctonymia est tropos, cum ab
eo quod continet, significatur id, quod continetur,
aut
superior
inferiore,
et
inferior
superiore. Quae continet, quod continetur; ut Ennius,
cum ait : * 'Africa terribili tremis f borrida terra
tumultu." ab eo quod continetur id quod continet; ut
cum dicitur: "epota ampbora vini." a superiorc inferior, ut Ennius: "Cum magno strepitu
Volcanum ventus vegeralf." ab inferiore supe
rior, ut: "persuasit animo vinum, deus qui inulto
est maximus.
|| Masculina et feminina vocabula
dici melius est secundum Graecorum quoque consuetudinem, qui non vgix. et yvvaixta ea,
EMEND. LECTIO.

Qu. IX, 1, 6. tpteiosiort.

25. trtmit.

10

15

20

25

30

QU. IX. 2. (2)

133

sed - gevixci dieunt et Si{kvx||"Matroiii- aurum redditum"

Ca
ta ait : quod videtur hoc significare : matronis
fuisse ve-stitutum aurum, ex quo P. R. craleram fecerat
et earn A-pollini Delphos miserat: ut est testi
monio m-dex tabella : quod quidem aurum dederant ma.
tronae orna - tai demptum suo , ut votum solveretur
polln i. qui-dam dieunt de eo po litis esse intelligendum
quod conlulc- mu olim malronae ad Capilolium
(alus Scnoni - bus liberandum. id eis postea reddi
tum esta pop-u/o Romano. || Magisterare pro regere et
temperare dic-e/tf antiqui.
Sed alias magisterare quidam ponunt pro
II Muta
:
si voce
mullo
intelle
.. . .. .
rem ... as dici
ut cui potius con
\\M-illesinfpAariterdi-cebant, miliapluraliter, quod nos
non aliter dicimus cum plurale est et singulare. \\ Mmicas
itemf, communicas, dicit .... muniis i. e. operibus
em . . aut potius . . || Mancipatione adoptatur,
ut patri f sui beres e-sse desinat : sed eins qui adoptet, tam hres est, qua-m si ex natus esset. Arrogatione, qui
in potestate alie-n est , arrogatoris fit filius
et suus beres, ut p-atet manifeste ex eo, quod ait Ser.
Sulpicius in ea oratio-ne, quam habuit contra Messalam
pro Aufidia.
|| Multifacere anliqui dicebant sicut
magniface-re, item et parvifacere. testis est M. Calo
in ea, quam scripsit contra Q. Minucium Thermum de
X boni i nil) us : "eque fidem, eque iusinrandum,
eque pud -iciliam mullifacit."
29. vegebat.

Qu. IX, 2, 22. id est.

24. / tris.

154

QU. IX, 3. (3)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. .

quod quidem merilo ab usu rccessit, quia qua-ntas f

nee desiderat multitudinem nec conti- netur numero. II Magisteria dieuntur in omnibus rebus, quimagis ceteris possunt, ul magistros e-quitum, et
magistros populi, item ludorum Apa- Hin is , dixerunt antiqui, quae nunc aliter t/i-cuntin- , velit f
ostendit Cato in oratione quam dix -it contra oralionem
....
|| Maledictores dicebant antiqui quos
nos appellamus
maledicos. Cato cum proficiscerelur in Hispaniaf : "removendi malcdictores."
||Mihipte pro mihi
ipsif Cato posuit cum dixit . . . "deeuit talenta
versia, atque
entia item a
. H Mansues pro mansueto dixit Cato in epstola
ad flium
mansues ad
.. . . . . || Meritavere , saepe mmere dixit Cato .... Po -enorum HII Suffetes evocaverunl statim om-nis cohortes, omnis
etiam qui stipendia merit -averunt.
|| Maguficius pro magnificentius usurp - avit Cato in ca, quam
scripsil de pascenda musa -gna: "quis homo
pulchrius purgat
rttiima<jfMtycitt/'iiMncmajfniyce-ntiusdicimus,cummag-nifiee eins positivus sit.
at nepos chis , in ea
quam scripsit .... "-, ait, cum Acdilis
curulis esset, Magnae M -tris ludos
magnicenlius quam ali fecit."
| 3Iagnificiov f quoque
idem deduxisse videtur a munifice, cum dicamus
nunc munificentior , quam --vis munificens non sit
apud nos in usu.
Calo in ea , quam scripsit , id
muniiicior ....
......

...

HMediocriculo u-

EMEN. LECTIO. Qu. IX, 3, 1. qualitas.

genere] dele.
. mutum] corruptum.
26. gratula tione.
27. ceteri.

6. win I.

13. velatae.
28. minimae.

10

15

20

25

30

QU. IX, 4. (4)

sus est in ea quam dixit Cato in f consulatu : Ridibundum

magistratum genere f paueulos homines,
mediocriculum exercitum obvium duci. || Mutini Titini sacellum fuit in Velis, adversum nulluni Musfellinum
in angi-porlu , de quo aris sublatis balnearia
sunt f-acta domus 1. D-omiti Calvini , cum mansisset ab urbe condita ad -ncipatum Augusti
Caesaris inviolatum, religioseque et snete cul tum
fuisset, ut ex Pontificum libris manifestum est,
in quibus signicatnr fuisse ad sacrarium -extum et
viccnsimuin,
dexlra
x-ia iuxta
t/iWr-ticulum
ubi et colitur et mulieres sacrificant in e togis praclextis n\a-tae\. \\Matronae a magistra-tib.
non summove- )<,
ne pulsari contre - etarive viderentur, neve gra- vidae conenterentur.
Ob
quam eliam cn-usam ait Venias eque earum viros sedents cum uxoribus de essequo f esceiWere coac-tos
magistralibus, quod communi vehiculo vehitur
vir et uxor.
||Minuitur populo luctus aedis dedicatione, cum Censores lustrum condiilcrunt, cum votum
publice susceptum solvitur : privatis auf cm, cum liberi
nati sunt, cum honos in familia f venit, cum parens
aut liberi, aut vir, aut frater ab hostes f captus domum
redit, cum despensa est, cum proprioref quis cognatione quam his f , qui lug-etur, natus est, cum in casto
Cererisest, omnique gratulationi f. || Maximae dig-nationis
Flamen Dialis est inter quindeeim Flamines, et cum cetera + discrimina maiestatis suae habeant,
minimi habetur Pomonalis, quod Pomona levissimo
fruetui agrorum praesidet pomis.
||Muhdus, ut ait
Capito Atcius in L. VI 1. Pontifcali , ter in anno
patcre solet , diebus his : postridie Yolcanali f , ct
ante diem VI. Id. Nov.: qui quid ita dicatur sic IC

10. Uispaniam.

28. Munifieior.

Qu. IX, i, 1. de.

17. essedo.
22. familiam.
23. hoste.
24. projiiore.
32. Volcanalia. Adele : et ante diem til. Non. Oetobr.

2.
25. is.

(103)

PAULI DIACOJM EXCERPTA. LIB. XL

i35

MunficoT a munfico dentalem Cato dixit, qnnm nunc mniiificcntior dicamns, qiiamvis mnnificcns non st in neu.
M cd ioc ic Ius ipse, qui supra, posuit quum ait: "Ridibundum magistratura, patenlos homines, nicdiocriculiim
excrcitum obviam duci."
Mutini Titini* sacellum fuit Romac, cui mulicres velatae togis praetextatis*]- solcbant sacrificare.
Matronal' a inagistratibiis non submovebantur , ne pulsari contrcctarive vidcrentur, neve gravidae concutcrenlur. 5
Scd nee viri carina sedentes cum uxoribus in vehculo descender cogebantur.
M i 11 11 lia 1 11 populo Inclus aedis dedicationc , quum a ccnsoribtrs lustrum condola tur. quum voliim publice
snsceptum solvebatur; privatis autem, quum liberi nascerentur , quum bonos in famillam vcnircl , quum pater a ut
liberi , aut vir aut frater ab hoste captus domum redi rot, qnum niella desponsaretur, quum propiore qnis cognationc, quam is, qui lugcretur, natus esset, quum in casto Ccrcris constitissent.
10
Ma \ ni a d i gii a ti on is flamen Dialis est inter qiiiiidcciiu (lamines , et quum cacteri discrimina maiestatis suae
habeant, minimi habetur Pomonalis , quod Pomona levissimo fructui agrorum pracsidet, d est pomis.
ANNQT. FESTI. Qu. IX, 3, 1. quod quidem mrito] Aliter Urs.
p. 2, 33. quod quidem mrito ab (p. 3, 1.) tun reeetsit, quin non aesliimilnr novo qu-antilas, (2.) ne desiderat multitudinem , nee conti -nefur nu- (3.) mero.
qua-ntitas] qualitas em. Urs.
5. ludorum ytpo-llinis] Servavi supplcmentum Uns., quanquam Xviros sarria
Apollinis faciundis magistros (lirios esse, ex titulo . Flctvtood p. 100,
3. Orell. 765. susperl.it' fidei non efficitur. Scal. ex Varronis de L.
L. VI. . 18. 19. verbis non recte distinctis larunam supplcrc sludet.
6. relit] rtif corr. Uas.
3. Magisteria] Sic Paulus. Maaisiri
suppl. Has.
7. Urs. snpplet: ostendit Cato in oratione quam dixit,
it contra 0-] con. contra ora- Urs.
10. Ilispania] Bispaniam cm.
Urs. De oratione v. Meyer. Oratt. fragm. p. 72. Lion. Caton. p. 52.
12. ipsi]' ipte posuit Urs.
15. Mansuet] cf. Non. p. 483, 1. lit
boc Catonianum.
16. filium] addidi Urs. Supplemente, cf. Lion.
Caton. p. 49.
18. //// Sufftes miror; alii duos tantum ngnoscunt.
V. Kluge Arist. de pol. Carth. p. 87. Goeltling. Aristot. Pol. p. 482.
Sed Cato de suffetibus coloniae cuinsdam Carthaginensium dixissc videtur. V. tabulam ap. Gruter. p. 470, 1. Orcll. 3057. cf. Gesenius
Script. Pboenic. innintiii. I. p. 214.
19. 20. Supplem. Ursino praeivit Scal.
20. 21.] Urs. hos versus non jreetc disposait, sicut ctiam
24 et 25.
22. e pascenda musa a-] Hace intcrposui , cun Urs.
Catonis oralioncm de falsis pugnis contra Tlirrmum significatam putasset. De illa oratione r. Meyer, p. 40. Lion. Caton. p. 69. ; Catonis
verba quae secuntnr, ' rcttulerunt Meyer, p. 86. Lion. p. 80. Crimina
magna restituendum esse putavit Dac.
24. nfuj] con. tint Urs.
25. nepot eius] de hoc Gell. N. A. XIII, 18. Meyer, p. 115. Lion. Ca
ton. p. 109.
28. Magnificior] Munificior cm. Urs. Cf. Paulus
p. 102. v. magnificissima.
Qu. IX, 4, 1. in consulatu] de consulatu puto srribendum ; sic alii.
V. Meyer, p. 73. Lion. p. 51. Versum hnnc Urs. non recle dispescuit.
2. genere] om. Paulus, prohante Scal. gerere coni. Urs.
4. Velis]

Veliis corr. Urs.: non opus est.

roufurn Mustellinmn] mirriim
inde facit Scal., ged ne hic quidem placet; facilius victim fuisse ut
credam adducar.
10. Hoc additainentum explicatnr et dcfrnditur
in StppL. Ami.
De sacris Mutini Tcrtullian. Apol. 24.
Arnob.
adv. gent. IV, 7 et 11. aliiqiie ecclesiae patres.
12. 13. eo]
Urs.
uatae] velatae corr. Scal. Urs.
17. essequo] essedo
corr. Urs.
19. Minuitur . . luctut] cf. Klenze de cogn. et affin,
p. 33.
22. familia] familiam Paulus.
23. kostet] hoste Pau
lus.
24. drsjwiisn] desponsatio coni. Dac. : quo minime opus est,
nam filia facile cogitationc additar.
pronrorc] propiore Paulus,
nisi quod et hic Go. propriore.
25. his] it em. Urs.
Castum
Cereris dies illos initiorum significare , quibus a mullis rebus
abstinendum erat, nunc allatis testibus demonstrare non opus est.
26.
gratnlationi] gratulatione corr. Urs. V. 26-29. sic disiunxi, ut in coo.
leguntur, aliter Urs.
27. De quinderim flaminibus v. Sum. .
27. 28. refern] sor. ceteri. certa coni. Urs. Notabile autem est, cetera
ctiam in Pauli bonis codd. legi.
28.29. iiiuWJ cod. sicut Paulus.
minimae Urs. , quod sentenlia commrndat.
. 29. habetur] Urs.
habeatur e . enotavit Arndts. Et sie in Paulo M.
30. Mundns]
cf. supra Qu. VIII, 23. p. 169, 19.
32. Volcanali] f'olcanalia vg.
Celebrahantur a. d. X Kai. Sept., ut legilur in Kalender. Maff. Pincian.
Capranicornm.
32. 33. et ante] Urs. tanquam e con., sed in coo.
est e tante. Excidcrunt, propter eorundem verborum repetilionem,
verbe: et ante diem I. Pion. Oetobr.
Nov.: qui] Nov. qui, Urs.
ANN. PAULI. 2. Ridibundum] cd. vet. vg. rudibundum Luid.,
neseio, an e bonis codd.
4. Mulini Titini] ex Festo : Pauli codd.
vel Mutinitili (Gr.) vcl Mutinititim (M.) vel similiter. Miittuni Tu
tuni scribendum pntat Salmas. Excrc. Plin. p. 219. col. 2. f.
praetextatis] rectius Paulus praetextis scripsisset.
5. eonfreefnnVe] M.,
nt vg. et Feslus. conlreelariqne Go. Li*.
8. familiam] M. vg.
Line,

familia ertf.

156

PAULI DIACOM EXCERPTA.

LIB. XI.

(105)

M un dam gentiles ter in anno patere putabant, diebns bis: postridie Vulcanalia , ct ante diem tcrtinm Nonas Octobris,
et ante diem sextum Idus Novcmbris. Inferiorem cnim eins partem consccratam diis manibus arbitrantes claiisam
omni tempore, praeter bos dies, qui supra script! sunt, quos dies etiam religiosos iudicaverunt ca de causa, quod
(104)
bis diebus ca, quae occulta et abdita religionis deorum manium csscnt, in lucem adduccrentur, nihil tempore in
5
republica gcri volucrunt. Itaquc per los dies non cum hoste manus conserebatur , non cxercitus scribebatur , non
comitia habebantur, non aliud quidquam in repblica, nisi quod ultima ncessitas exegisset, administrabatur.
Mos est instilutum patrium pertinens maxime ad religiones cerimoniasque antiquorum.
Municipalia sacra \ocabantur, quae ante Urbcm conditam colebantur.
,, /, dii ab auguribus vocabantur, quod eos per omnia manare crcdebant, eosque deos supcros atque inferos dicebant.
10 Monstra dicuntur naturae modum egredicntia, ut serpens cum pedibus, avis cum quatuor alis, homo duobus capitibus,
iectir, qiaiin distabuit in coquendo.
Muta exta appcllabant, ex quibus nil divinationis animadvertcbant. Mensae in aedibus sacris ararum viccm obtincbant.
ANN. FESTI. Qn. IX, 5, 1. et 2., 3. 4. 5. et 6., et 7. 8. et 9.
dispescui, sicut in cod. sunt, nam apuil Urs. non reele dispositi sunt.
2. inpositum] . imposilum Uns.
3. ni] Urs. om. coo.
cognoicer] cognosci corr. Gotb.
potuit] polui om. Scu. Ubs. Et in cod.
ultima litera nunc vix apparere traditur.
4. ] Uli em. Scal. L'hs.
Ule vg. Post Scal. recte interpunxit.
6. habend.] addidi.
8.
occulte et abdita ea] oceultae et abditae cm. Scal. Urs. recte, quanquain am Paulus occulta et abdita legerat.
15. Mos] Hunc locum
laudat Macrobius Sat. Ill, 8. bis verbis : Mos est institutum patrium
pertinens ad religiones caerimoniasaue maiorum, tanquam ex Iulii Fcsti
lib. XIII. de verborum significationibus petitum. Quod XIII. librum
dicit, id recte fecit; tomen autem Fcsti ipse als locis (III, 3. 5. de
vT. ambarvalis et religiosi) non lui i sed Pompeii prodidit.
18.
itufiimorum] corruptum puto. In cod. vidctiir esse nummarum.
19.
alt] alii corr. Urs. In bis Varro de L. L. V. .106. est, quem Vcrrius
nott non nominatum.
xiyzov] KENXPOJV .
20. fnXtnjr]
nciiu'iiWiV cod.
24. adfuissent] adsuessent em. A. Aug. in nig.
Minora templa] cf. Brisson. de form. I, 206. p. ill.
26. scpiitntur] cod. saepiuntur Urs. De templo sepiendo dixi Etrusc. rcr. Ill,
6, 4. T. I. p. 136.
29. angulus quod affixus] angulosque affixes
A. Ave. in mg. era.
Manalis fans] cf. Paulus p. 95. . manalem.
31. spiciendius] spiciendus corr. A. Aue. in nig. De Scal. opinion v.
Sl'ppl. Ann.
31. 32. ct 33. vv. ab Urs. non recte diremptos ad
cod. normam divisi.
Qu. IX, 6, 1. lerrenaeque] terrenaque corr. A. Aug. in mg. Urs.
man] cod. Urs. idem tanquam suppletnm.
4. hominis. Mu] cod.
hominum et reliqua tanquam ex supplemento Urs.
Quae ad munits
cxplicandum supplcvit Urs., pleraque monstrata a Scal., in iis tantum
v. 5. item ante magistratus ct v. 10. fide sua omisi, ct minima quacdam mutavi.
5. r. p. publi] cod. reip. (publi Urs. , qui publicae
temer rcpetitum esse vidit.
11. at] ad corr. Urs.
13. duo-

bus cap.] cum duobus e. Urs. , sod Paulus pracpositioncm non habet.
14-16. Muta . . . contra] Paulo aliter Urs. cum Scal. Muta exta di
cuntur, quibus nihil divinationis aut responsi elicitur. ut contra dicuntur.
. 16. responsi] lacunam, quae in cod. est ante banc voeem,
non indicavit Urs.
18. ah incendio ut caveamus] cf. Cicero de div.
II, 13, 32.
20. 21. item \ . . deminutionem] portendunt , aut in
dicant finium deminutionem Uri.
Minora . . . auspicia] in borum
explicatione restituenda Urs., ab A. Aug. monitus, ea imprimis adbibuit,
quae ex M. Messnlac anglais libro Gellius XIII, 15. all'ert. Longe di
versa Scrv. Dan. in Virg. Acn. III, 374.
25.26. Mensae] Scal. quanquam
in explicando h. 1. praeelaram ostendit doctrinam , in explendis tamen
lacunis cum Urs. , qui cum presse sequitur , quaedam minus reetc nslilnil.
27. legibus . . . dedicantur] sic ius Papirianum ap. Macrob. Sat. III, 11. at vero mensae arulaeque eodem die, quo aedes ipsae,
dedicari soient. Leges intelligo aedium sacrarum , quibus dc6niebatur,
quo cae iure essent et quid comprebenderent. Cf. Fest. v. opima Qu.
X, 5. p. 174, 27.: huius aedis nulla lex cxtal, eque, templum habeat
, scilur, et v. nesi Qu. IX, 14. p. 14, 20.
Urs.: Legibus earum
omnium sacrae quoque mensae sunt.
28. veltit] corrige re.
el]
ut in cod. esse traditur. Papirianum ius bacc babel: unde mensa hoc
ritu dedicata in templo arae usum et religioncm obtinet puluinaris.
29. in primis . . . apponunt] in privis ipsis locis habere soient coni. et
supplet Urs. Equidcm profcci ex bis Arnobii adv. gent. II, C7. p. 101.
Orcll. verbis : Sacras facitis mensas salinorum appositu et simulacris
deorum, iisquc qnac Plum, ad Pcrs. II, 24. congessit.
30. 31.
ubi . . possit] ubi sacra habituri sint, cuius modi est parentatio no
sacrifieium coni. et suppl. Urs.
33. tenebat aram] Editores confcrunt Virgilianum: arasque tenebat, et Macroh. Ill, 2.
ANN. PAULI. 8. Municipalia sacra] glossam reposuit Linn, e eodd.
et ed. pr. Vg. Fcsti verba hic ponunlur.
12. ni'] boni codd.
nihil Vg. LlRD.

QU. IX, S. (S)

FESTI FRAGM. E COD. FARI4. L. XIII.

fcrt Gato in conimcnlariis iuris civilis : "Mundo nomen

inpositum est ab mundo, qui supra nos est: formaenimeiusest,iitexhisquiintraverecognoscerepotuitf adsimilis illaef": eius inferiorem partem veluti consecratam Dis Manibus clausam omni tempore, nisi his diebus
qui supra scripti sunt, maiores c-eneuerunt habendum,
quos dies etiam religiosos iudicaverunt ea de causa quod
quo tempore ea, quae occulte, et abdita ea-j- religionis Deorum Manium essent, veluti in lucem quondam
adducerentur, et patcfierent, nihil eo tempore in
rep. geri voluerunt. itaque per eos dies non cum hoste manus conserebant : non exercitus scribebatur : mitia habeba-nfur ; non aliud quicquam in rep. nisi quod
ultima
ncessitas
admonebat ,
administrabatur.
II Mos est inslitutum pa-lvium; id est memoria veterum
pertinens maxime ad religiones , caerem - oniasque
antiquorum.
|| Milium quidam putant cepisse nomen
a maxima nummorum summa , quae est mille , quod
ali Graecae stirpis iudicant esse , cum *id illi xsyxov
voccnt $ tarn hercules , quam panicum fxe\vrv.
|| Municipalia sacra vocantur, quae ab initio habuerunt ante ci vita torn Romanam acceptam
quae
observare eos voluerunt Pontfices, et eo more
facer, quo adfuissent f antiquitus. \\ Minora templa
fiuht ab Auguribus cum loca aliqua tabulis aut
linteis sepiuntur, ne uno amplius ostio patcant,
certis verbis definita. itaque templum est locus ita
cilalus, aut ita septus, ut ea una parto pateat, angulus quod adfixus f habeat ad terram. || Manalis fons
appellatur ab Auguribus puteus perennis, noque tamen spiciendius | vide tur, quia Humen id spiciatur, quod
sua sponte in amnein influt.
1 1 Manes Di
ab Auguribus invocantur, quod i per omnia aelheria
EMEND. LECTIO.
3]. spiciendus.

10

15

20

25

30

QU. , 6. (6)

137

terrenaeqnef man -are credantur.

dem di superi atque infer dicebanliir , (tos ideo invocabant
Augures, quod hi existimabantur favere vitac
hominis. ||Mu-nws, ail Verrius, dicitur adminislratio
r. p. publi - cue f , magistratus, aut praefecturae, inperi, provinciae : quae multitndinis universac consensu , atque legitimus in unum convenientis
populi comit-t alien i mandalur per su/fragia,
ut capere earn possit iussu populi demandalam
certo ve ex tempore
et ccrtum usque
at f tempus v admi - nistrare. || Monstra dicuntur na
lurae modum e - gredientia , ut serpens cum pedibus,
avis cum quat -tuor alis : homo duobus capitibus,
iecur cum dist- abuit in coquendo.
\\Muta exta
dicuntur,
quibus
i-l
ilivinationis
aut deorum responsi inesse animadvertunt , contra adiutoria,
quae
certum aliquid eventurum indicant ,
aut
ab in - cendio ut caveamus , aut
a veneno taliquc re certum aliquod manifestumque
instare periculum , item quae r. p. porlendunt
linium deminution - em.
|| Minora itemque maiora auspicia quae d-ieantur, docet Messala; nam
maiora Consulum, Pr-aetorum, Censorum dici ait ; re
liquorum minora: cum illi maiores, hi autem minores magistratus dic-t
consueverint.
\\Mensae in aedibus sacris arar -rum vicem obtinent, quia
legibus earum omnium s - imu I mensae dedicantur,
ut velut f in ararum vel in pulvinaris loco sint. privati quoque in primis salina et patellas apponunt,
ubi
sacras habituri sint mensas,
in quibus
parentalio , non sacrifie - tum , fieri possit
magno cr
. . tenebat aram

Qu. IX, 5, 3. notui.

i. illi.
8. oceulat ct abditat.
Qu. IX, 6, 1. terrenaque.
5. publicae] dele.
11. ad.

24. adsuesseut.
28. vel.

29. angulosque affixes.

158

QU. IX, 7, (7)

FFSTI FRAGA!. E COD. FARN. L. XIII.

||/<7/
urbium
prolinu-s
sletit
pro regno
dixisse ait
Veranius in libro
/ inscripsit priscarum vo-cum, quod ci sumruac
antiqailalis esse videlur,
eique causam Graecus sermo ddisse, %iXtds , - autem non
amplius uti Latinos.
\\ Mutas et sein -vocales
anliqui
non duplicabant in
c-ribendo,
aut
. . . . et ila primum Ennittm scrip - sisse , in eo
a quo litera . . . duplicata sit
primum.
1 1 dicitur ser. sacrorum
causa , cam dominus eius tcnens m-odo caput
modo membrum aliud eiusdem servi ila edicilef : hunc
Imminent liberum esse vol , pro auri X
puri, prim i y profitai, mei solvant , si usquam digrediatur a sum's, cum fuerit iuris sui. dum f bisf servit m circumagit et e manu Aouu-nem liberum mitlit.
\\Moscillis Cato pro parvis qui moribus dixit
1 1 Migrare mensa,
quae loco sacro esset </-isque templi posita,
inauspicalum apud antiques habeba-tur,cum sequiturfsua
migrantem poena. \\ Mensas ana I </-uidaui fuisse in tri
bus poni slitas, quae sint triv -iales appellatae.
\\ Mente capitis dicitur, cum mens ex hominis potestate
abit, et idem appellatur tie -mens, quif quod de sua
mente
deccsserit et a mente mente f abierit.
II Manare
solm
tum
o-litos
esse antiques
dicere ait Verrius ,
cum sous orientis radii
splendorem iacere coep -issent, atque ideo primum
diei lempas mane dictum: quam -\is magis addiciturf
ut credat, a mano bono ma-nc, idem a f mature : quod id
bonum est quod maturum est: unde et Malilla deta esse videtur Maler.
||Mamertini appellati sunt ha- de causa, cum def toto Samnio
EMliND. LKCTIO. Q. IX, 7, 12. edicit.
15. tum is.
a mente.
29. addncitur.
30. idem a] item.
33. de] in.

10

15

20

25

30

QU. IX, 8. (8)

gravis
incidissct
pcslilcntia ,
Sthennius
Mettius eius genlis princeps, convocata civium suorum
contione, exposuit se vidisse in quiete praecipientem Apollincm , ut si client eo malo liberari , Yer
sacrum voverent, id est, quaecunque vere proximo
nata essciit, immolai mos sibi , quo facto levalis
post
annum
vicensimum
deinde
eiusdem
generis incessit pcslilcntia. rursum itaque cousultus Apollo respondit, non esse persolutum ab bis
votum, quod homines immolati non essent : quos si
expulissent ,
certe
fore ut ea
clade liberarentur. itaque i iussi patria decedere , cum in par
le ea Si- ciliae consedissent , quae mm- Tauricana
dicitur, forte labo -rantibus bello no-v-o Messanesibus
auxilio venerunt ultro, cosque ab eo liberarunt provinciales :
quod ob me-ritum eorum, ut gratiam referrent, et
in suuiii corpus, communionemque agrorum invitariuit eos, et uomen acccperunt unum, ut dicerentur Mamerlini, quod conieclis in sortem duodecim deorum nominibus , Mamers forte cxierat : qui lingua Oscorum Mars significatur. cuius bistoriae auctor est Alfius libro primo belli Carthaginiensis.
||Murrata polionc usos antiques indicio est, quod eliam
nunc Acdiles per supplicationes dis addunt ad
pulvinaria , et quod XII. tabulis cavetur , ne mortuo indatur, ut ait Varro* in antiquitatum L. I.
|| Muger dici solet a Castrensium f hominibus quasi
muccosus bisf, qui talis male ludit.
||Murif est,
quemadmodum
Yerauius
docet ,
ea quae fit
ex sali srdido , in pila pisato , et in ollam fictilem coniecto, ibique operto gypsatoque et in furno percocto, cui Virgines Vestales serra frrea
secto , et in scriam coniecto , quae est intus in aede

20. s ci/ a tur.

24. yui] dele.
Qu. IX, 8, 27. eastrensibus.

25. menle iwifc] aniens o nod

28. is
Mries.

(104)

PAULI DIACOiM EXCERPTA.

LIB. XL

139

Manumit i scrvus diccbatur, qnum dominus eius, aut caput ciusdcm servi, aut aliud membram tcnens dicebat :
Hunc Ii m i u e in liberum esse vol, et emittebat eum e manu.
M os ill i s Cato pro parvis noribus dixit.
Men teca p tus dicitur, quum mens ex hominis potestatc abit, et idem dmens, qnod de sua mente decesscrit , et
aniens, quod a mente abierit.
=
Manare solcm antiqui dicebant, quum solis orientis radii splcndorcm cere coepissent, a quo et dictum putabant ,
mane. Alii dictum mane putant ab eo , quod manuin bonum dicebant.
Murrata potione usi sunt antiqui; sed postea assucrunt dus suis libare, ideoque XII. tabulis est cutum, ne mortuo
inderetur.
Mugcr muccosus.
Mues dicebatur sal n pila tunsuin ct iu ollam ficlilcm coniectum ct in furno percoctum, quo debinc in aquam misso 10
Vestales virgines utebantur in sacrificio.
ANN. FESTUQu.IX, 7, 1. Mille urb.] SupplemcnU dedl admodum
incerta, sed correxi tamen quae Uhs. dederat, quae attuli in Suppl. Aun.
De structura illa : mille urbium, quae Gracco cum gen. respondeat,
. Gell. 1, 16.
6. Mutas ct semiv.] Cf. annot. ad Paulum p. 6. .
anus. Cur Uas. supplemcnta rciieienda fucrint, apparebit ex Suppl.
Quae posni, confirmt ipse Festus Qu. XIII, 29. p. 101, 29. . solitauilia, et Qu. XV, 29. p. 161, 4. . torus.
10. Manumitti] haec
quomodo explicanda et restituenda essent, monstravit partim Scal.: sed
quae iuyenerat, eo pessuuidcdit, quod aiiriiiu illud solrcndum pro cesima mauumissionum lege Manlia constitua baliuit. De manumissione
sacrorum causa prudenter dixit Savinins de sacris privalis in Sylloge :
Ztschr. f. gesch. . T. II. p. 402.
12. edieile] edicit corr. Uas.
et dieit (post tenet suppletum) Scal.
13. A'] XX corr. Uas. non
recle.
14. puri, probi] banc formulam servavit Festus Qu. XII,
20. p. 60, 18. . puri.
solvam si] solvit ut Se., solvo ut lias.
usquam . . a sacris] ad quae facienda manumitlitur , puto, priusquam
digreditur (digrediar Uas.), efficiatur iuris sui suppl. Si:ai,.
15.
dum] tum corr. Urs.
his] scribe is. Uns., similiter Scal.:
his servant verbis e manu hominem liberum emittebat.
17. Moscillis] Moseulis Uas.
qui] dclet Urs.
18. Migrare mensa] Pu
ni N. H. XXVIII, 2, 5. . 20. #ustc Servii Sulpicii prineipis viri commentatio est, quamobrem mensa linquenda non sit: sed hic de privatis
mensis, Festus, ut videtur, de sacris.
19. quae .... esset] quod
legibus eius sacra esset supplct Urs.
20. sequilar] puto sequatur opus
esse.
24. qui] dele, quod del. Urs.
25. a mente mente] aniens
quod a mente recte Dac. Urs. altcrum mente delet.
27. orienlis]
orientii in cod. esse refertur.
29. addicitur] addueitur (intell.
Verrius) puto scribendum esse.
id dicitur A. Aug. et Urs. in mg.
Fadem duo etyma v. -mane allert Varro de L. L. VI. .4. cf. Macrob.
Sat. I, 3. Serv. in Aen. I, 139. II, 268. Ill, 63.
30. ui . . .
mane] quod manual bonum dicebant a mane suppl. Urs.
idem a]
renins, puto, t'lem.
31. Matulo,] cf. Paulus p. 91. . Malrcin Ma
tul. -m.
33. le] scribe in.

Qu. IX, 8, 1. et 2.. 6. et 7., 8. et 9., 11. 12. ct 13., 14. 15. 16.
et 17. ex cod. aliter dispeseni atqne Urs. Etiam v. 16-21. ab Urs.
non recte divisos accepi , sed vcrani distributioneni non notatam babeo.
4. ver sacrum] cf. Paulus p. 161. . rcr sacrum ct similes de Picentibus Hirpmisque narraliones.
13. Tauricana] Tauromenia corr.
Scal. Taurominitana ) A. Ace et Urs. in mg. Puto illud serrandum
esse, cum tractus circa Taurum collcin, in quo Tauromeuium extructum
est (Diodor. XIV, 59.), Tauricanus dici poluerit.
14. Messancsibus]
cod. ex autiquiore more. Messanensibus Urs.
17. et in suum
corpus etc.] Conspirt in bac narrationc cum Festo Strabo VI. p.268. :
nisi quod ex boc scriptore probabile fit, Mamertinorum nomen ex Italia
in Siciliam translalum esse. Nam Mamertium in Bruttiis oppidum eral.
Strabo. p. 261.
22. Murrata] cf. Qu. VIII, 25. p. 171, 4. v. murrinam, et Mercurialis Var. V, 1.
24. Aediles] ediles cod.
dis]
cod. dus Urs.
25. XII tabulis] cf. Cic. de legg. II, 4. Dirkscn
de XII tabb. p. 675.
27. Castrensium] castrensibus corr. A. .
in mg.
28. muccosus] ton. mucosus Urs.
his] is corr. Urs.
talis] telis coni. Lipsius Epist. Ill, II. p. 124.: quod non placet.
Muri] Mries corr. Urs. De cadem mrie Varro apud Nonium p. 223.
Fabii Pictoris verba affert, quae cum Veranio optimc concinunt, nee
discrepant ca, quae Servius in Virg. Eel. VIII, 82. aflert. Cf. annot.
ad Paulum p. 60. . exfir.
30. fictilem] fritilem Dac. ex Nonio
proposuit, sed Nonium ex Festo corrigendum esse vidit Ubs.
ANN. PAULI. 2. emtffeoaf] mittebat M., fortasse recte.
3.
Musculi.-] boni codd. Libd. Mosculis vg. Museillis et dcinde muribus
corr. temer Salmas. Excrc. Plin. p. 217. col. 26.
4. abit] boni
codd. abiit vg. Lino.
4. 5. dmens quod . . . amens quod] iiv.
Luid, fut utrobique M. vg. Ac Festi cod. ipse judical, incerlnm fuisse
librarium ulruin scriberct.
6. antiqui dicebant] M. vg. die ant. du.
Linn.
9. inderefur] vg. videretur cdd. cdd. vctt.
10. muso]
vg.

missaui codd. edd. vett. Lu.

160

PAULI DIACOM EXCERPTA.

Lffi. XI.

(104)

Mortuae pecudis corio calceos ant soleas fieri flamnibns { nefas liabcbatur, quoniam sua morte exstincta omnia
funesta aestimabantur.
M pro mihi dicebant antiqui.
(105) Malcvoli Mercurii signum , id est statuant, appellabant ideo, quod in nullius tabernam spcclabat.
Malluvium dicitur, quo manus lavantur. Malluviac, quibus manus sunt lautae. Pelluviac, quibus pedes.
5 31 a or consul dicitur Tel is, penes quem fasces sunt, vcl is, qui prior factus est. Praetor aulein maior urbanus,
minores ceteri.
Mend i cum dici Verrius putat a mente eus , quam fefcllerit fortuna, vel quod precctur quemque, ut vitac suae medeatur cibo.
Mater Matuta, manes, mane, matrimonium, mater familiac , matcrtcra , matrices, matcriac dlctae videntur, nt ait
Verrius, quia sint bona, qualia scilicet sint, quae sunt matura, vel potins a matre, quae est origiuis Graccae.
10 Modo qiiodam, id est ratione , dicuntur ista omnia: a modo fit commoditas , commodus, commodat , accommodt,
modicc , modestia , moderatio , modificatio.
ANN. FESTI. Qu. IX, 9, 2. aillent] addunt corr. A. Ace. in mg.
3. Mortuae pecudis] cf. Serv. in Acn. IV, 418. : Sane Flamiuieae non
licebat eque calceos, eque soleas mortieinas habere : morlicinae autem
dicuntur, quae de pecudibus sua sponlc mortuis fichant. V. 5. 6. 7.
dispescui nt in cod. sunt: aliter Urs.
6.7. Me pro mihi] Fcsti cxempla
non sufficiuiit, nam me fuerit dictum est, ut: quidnam se futurum esset,
a Lirio XXXII, 27. et similia multa, et me accusative casu rgi a \oc.
impendet inonuit Dac.
V. 10. 11. 12. disposui ut in con. sunt,
a quo discessit Uas.
13. qui item] coniicio: qua iter, coll. Varrone de L. L, V. .47.
in Turdcllis] lloiuae viens nobis incogni
tos. Lacunam supplet Uas. malevoli etiam cognomine. Putaverim polius fuisse, literie 31 .... os (quorum loco in vg. Me est) in M ... .is
mutatis : Mercurii signum propter quadratam speciem (rnoyarov Iyaoiuy intelligo).
15. latum] corrige lacum, id est vas aliquod mains.
datum coni. Uas.
16. lit eommentarium] deleo in. commenlario
corr. A. Au, in mg. Uas.
signifient ,] comma postposui, quod alii
anteposuerant.
qui] de lio instrumentali qui cf. annot. ad Varron.
de L. L. V. . 21. quia coni. Uas.
luvet] scribe lavent.
A
v. 16. ad penultimum usque codieem una duabusve syllabis ab ea di
vision vcrsuum , quam Uas. ddit , ita discederc , ut cam quasi praecurrat, notutum accepi, sed cum diligentior notalio deesset, Ursini ver
sus redderc in a lu i quam alios fingere.
17. malluviac] inteliige
aquas lavando srdidas.
18. Max. praet.] Lex vetusta est, priscis
titeris verbisque scripta, ut, qui praetor maximus sit, idibus Sejitcmbribns clnvum pangat , Liv. VII, 3. Alius plane est maior praetor, de
quo infra v. 33.
19. et 20. . alii Uas.
20. quia]
qui corr. A.Aug, in mg.
21. Salutis augurio] v. Cic. de div. I, 47.
Sueton. Aug. 31. Tac. Ann. XII, 23. Cassius Dio XXXVII, 24. LI, 20.
(oltavio/ia vyuiac).
23. Mortis causa] v. Digest. XXXIX, 6.
28.
imprecaticie slita uallium] in preeatione solitaurilium corr. Turneb.
Shi. Urs.
28. 29. ne Messala] nemessalia, omnia in v. 29., cod.
babcre traditur.
Qu. IX, 10, 3. Mater Matuta] cf. supra p. 7, 31.
8. Modo

... 9. modo] A modo quodam id est ratione dicuntur isla omnia: a

modo scriptum fuisse putat Uas.
13. Rnenia] cf. Varro de vita P.
R. apud Non. p. 145, 28.
14. 15. jtfranius in Matcrteris] Botbe
P. Sc. L. V, II. p. 179. n. 7. Pfaeniam autem inter ex. cant, supplet,
Sen., fere scciitus , Uas. Sed ita nc versus quidem efficitur.
17.
credi] cod. Urs. tantum cred e cod. nott.
18. abi ergo] ubi ego
corr. Dac, qui vcrsum ex Pseudolo V, 1, 32. adduci intellcxit.
19.
Idem huic horn] cod.
Uas. post voc. Idem interposuit Trueul.,
cum .-un A. Ace. versum ex Truculento II, 1 , 3. laudari vidisset, et
nom taiiquam in cod. tectum dedil.
21. esto] mesto corr. Scal.
Lbs. Versus in Truculento nunc sic solet legi : Huic homini amanti
mea liera apud nos dixit nenian de bonis.
Quosdam . . .
ver b n m] Quosdam dicunt velle ideo dici naeniam suppl. Urs.
22.
et] ei corr. Sow.. Urs.
24. 25. vocabulo . . . Plautus] vocabulo,
ad quod probandum testimonio utuntur Plauti suppl. et corr. Urs.
26. ehedem] cod. chaeoem Urs. maehacra fuisse vidit Scal. , qui lo
cum ex Baccbid. IV, 8, 48 sqq. primus restituit.
ad] at Scal. cum
Urs.
In secundo Plauti versu scribendo a Scal. et Urs. discessi,
ut ego post quidem delerem et tu adderem , Palatino Plauti cod. obseeundans, qunnquam Fcsti lectio in aliis quibusdam a codd. Plauti dis
crepa!. Rcddam, ubi non coalescit. ,
28. 29. Aine . . . etiam] sive
quod extrcmam flendo efferimus earn vocem querendoque , nam suppl.
Urs. , qui etiam in seqq. verba alio ordine ponit.
30. die] cod.
Urs., qui id ncglcxit, -remiiiii dicunt supplut.
32. neni] ,
nt videtnr. Etiam boc omisit Urs.
ANN. PAULI. 1. flaminibus'] flaminicis Festus. Sed ipse Paulus
errasse vidctur.
4. lautae] IM. lotae cett. Lisn.
6. quam]
boni codd. , nt A. Ace. coniecerat. quem vg. Li-so. cum deteriori cod.
Post mrnilicifin art. municipium legitur, quem in superiorem locum p.
127. rcicci.
10. Modo . . . a modo fit] ita HI., nisi quod bic in.
a post omnia. Hinc rcliquorum librorum lectio orla est. Modo quodam , id est ratione dicuntur omnia isla Gu. , quem Lisd. scquitur.

QU. IX, 9. (9)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. .

Vestae in penu exteriore, aqnam iugem, vel quamlibet

praeterquam quae per fistulas venit, addentf, atque ea
demum in sacrificas utuntur.
||Mortuae pecudis
corlo calceos , aut soleas fieri Flaminicis nefas habetur. . sed autoccisaealioqui, aut immola tae, quoniam sua
morte extincta omnia funesta sunt.
1 1 Me pro
mihi dicebant antiqui, ut Ennius, cum ait L. II.
"Si quid me fuerit liumaiiihis, ut teneatis." et Lucilius: " ad te redeo, ut quae res me impendet,
agatur." II Minorumpontificuininaximusdicitur, qui primus
in id collegium venit: item minimus, qui novissimus.
|| Malevoli
Mcrcurii
signuin erat proxime la ; qui item f erat in Turdellis M . . os, . . . . .
appellabatur : Malevoli autem , quod
in nullius tabernam spectabat. ||Malluvium latum f
iu -J- commentarium sacrorum significa!, manus qui lavetf, a quo malluviae dicuntur, quibtis manus sunt lautae perind, ut quibus pedes, pelluviae. || Maximum
Praetorem dici putant ali eum, qui maximi imperi
sit; ali, quiaf aetatis maximae. pro collegio quidem Augurum decretum est, quod in Salutis augurio Praetores
maiores et minores appellantur, non ad aetatem,
sed ad vim imperii perlinere.
|| Mortis causa stipulato existima tur fieri, ut ait Antistius Labeo, quae
ita fit, ut morte promissoris coniirmetur, aut, ut
quidam dixerunt,
cuius stipulationis mors fuit
cansa.
UMarspedis, sive sine r littera maspedis , inprecaticie slita uallium f quid signified , ne
Messala
quidem
Augur in explanatione auguriorum reperire se potuisse ait.
||Maiorem
1 consulem L. Caesar putat dici , vel eum , penes quem fasces sint, vel eum, qui prior (actus sit.
Praetorem autem maiorem , Urbanum : minores ce-

10

15

20

25

30

QU. IX, 10. (10)

161

teros.
|| Mend -icutn dici Verrius putat a mettle
eius, quam fe-ellerit fortuna, vel quod precetur quemque
ut vilae su- tic medealur eibo.
\\ Maler Matuta
manis ,
mane ,
matrimonium , mater familiae,
matertera , matrices,
maleriae diclae videntur,
ut ait \e-rrius, quia sint bona, qualia scilicet
sint. quae sunt matura, vel potius a maire,
quae est ori -ginis Graecae .
1 1 Modo
quodam, id est ratione, dicuntur ista omnia: a modo
fit commodi-tas , commodus , commodat , accommodat, ' modi -ce,
modestia,
moderatio ,
modificatio.
est carmen, quod in futiere laudandi
gratia can - tatur ad tibiam , quod vocabuhim Afranius in Ma - latis posuil : ".
exequias canti - tabant." Sunt qui eo verbo fineta significari credi - derunl , ut ait Plautus in Pseudolo :
"abiergof circumvortor, cado : id fuit naenia ludo."
Idem:
"Iluic
bom -tut
amanti
mea
liera
dixit donii ,
et
-m/ nos de bonis naeniam esto f." Quosdam constat inde ducere verbum
quod et f voci -ilior querimonia flentium
sit. quidam aiunt - ni e ductum nomen ab extremi intestini voca -bulo,

nio utitur Plautus in Bacchidibus : i(si tibi est maehedem f: adf nob -is veruina est donii, qua quidem
te reddam , u-bi tu me irritaveris ,
confossiorem soricina naenia''; nine quod extremam flendo eflerim-i<s earn vocem, dictam naeniam $ atque etiam
Graeci viarov dic-nni extremum: five quod chordarum
ultima - vr\rt\
dicitur ,
vocem
extremam cantionis neni-am appellarunt.
\\ Naeniae deae
sacellum
ultra
portam
Viminalem
fuerat

EMEND. LECT. Qe. IX, 9,2. addu nt.

13. iter.
15. latum.
16. in] dele.
lavent.
tolitaurilium.
On. IX, 10, IS. ub i cijo.
%\.maesto.
22. e.
. macknera.

20. qui.
27. ut.

27. in p recntione

162

QU. EX, 11. (11)

FESTI FftAGM. E COD. FARN. L. .

dedicaban:
aediculam.
II Navali corona solet donan', qui pri-mus in hostium
navem annulas transilierit , cuiusve opera , manuve navis hostium capia fuerit. adeptas est earn M.
Terentius Varro, bello Pirtico donante CN. Pompeio Magno. Item ali, inter quos M. /-tillusf bello,
quod gestum est contra Poenos, ut scrip-tum est in car
mine Saturnio, quod quidem duces ipsi sunt co-nsucti
in tabellis publice poner, in quo no -minabantur
navali corona donati. \\Neunquam ponitur pro nulla
tenus et pro non ita. \\ Neceunt non eun-t, ut nec
pro non. \\Nefrendes dictos asserit Q. Muci-us Scaevola
arietes, quod dentibus frendere non pos-siat. Ateius
Capito infantes esse nondum fre - ndentes , id est,
frangentes. Livius
ri : "Quem eo nefrendem
alui lacteam immulgen-s opem.
et
Pro nefrendibus
alii nefrundines intelligunt ,
quos usus recens
dicit vel renes vel teslicul -os,
quos Lanuvini
appellant
nebrundines,
Graeci
vs, Pracnestini nefrones.
||I4ecerim, nec eum.
|| Nemora
significant
silv-as
amoenas :
valet enim id quod Graece vpos, cuius wc-abuli auclorllomcrus , cum dicit in Iliade:
"v v/js axtsc Til \v /xaXe 1-/, dubium non
est quin eum designet locu-m qui campos et pascua
habeat: vpos enim a Graecis St- vops evai v av appellalur.
--mut, nisi etiam vel
nempe usus est Cato de pot. ir-ibunici f, cum ait : "nemut
aerumnas." ||I4eminis
genitivo casu Cato usus est . . . "et quis diceret cum sit
neminis." Idem de aedilibus
Ennius Erechtheo:
vito crealis :"lapdeo
"neminisque
sunt

EMEND. LECTIO. Qu. IX, II, 6. Jtiliut.

10

15

to

25

30

29. tribunicia.

QU. IX, 12. (12)

corde mull!, quos non miscret neminis."

||I4emo
compositum videtur ex ne, et homo : quod confirmatur
magis, quia in persona scraper ponitur, nec pluraliter formari solet, quia intelligitur pro nullo.
||Neci datus proprie dicitur, qui sine volnere interfectus est, ut ve
neno, aut fame. || Necessarium ait esse Opillus f Aurelius, in quo non sit cessandum, aut sine quo vivi
non possit: aut sine quo non bene vivatur: aut
quod non possit prohiben, quin fiat. ||I4ecessari sunt,
ut Gallus Aelius ait, qui aut cognati, aut adfines sunt, in quos necessaria ollicia conferuntur
praeter ceteros.
1 1 Neclegens dictus est, non legens,
nequc dilectum habens, quid facer debeat, omissa
ratione officii sui.
||I4ec coniunclionem Grainraatici fere dicunt esse disiunclivam, ut nec legit,
nec scribit, cum si diligentius inspiciatur, ut fecit
Sinnius Capito, in tel legi possit, earn positam esse
ab antiquis pro non, ut et in XII. est: "ast ei cusios
nec escit." item: "si adort furto, quod nec manifes
tumerit." et apud Plautum in Fasmate: "nec recte si illi dixcris." et Turpilium in Demetrio : "nec recte
dici mihi, quod iam dudum audio." ||I4ec unquem,
necunquam quemquam.
|| Ncqualia , dtrimen
ts.
||i4cquinont, pro nequeunt, ut solinunt, ferinunt, pro soient, et feriunt dicebant anliqui. Livius
in Odissia : "partim errant, neque nuncf Gracciam redire." || Nequitum et nequitur pro non posse dicebant, utPacuius cum ait : "Sed cum contendi nequitum ut -clam tendenda est plaga." Plautus in Satyrione : "rctralii
nequitum, quoquo progressa est semel." et Cato Originum L. I.: "Fana in eo loco compluria fuere:
ea exauguravit, praeterquam quod Termino fa nu m fu
it j id nequitum exaugurari." || Nequiquam significare
Qu. IX, 12, 6. Opilius.

2C. n an i it f.

28. vi: clam.

(iOi)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

165

LIB. XII.

LIBER XII.
Na en la est carmen , quod in funcre laudand gratia en uta tu ad tibiam. Sunt, qui verbo fiiicni eignficari putant.
Quidam voliint naeniam ideo dici, quod Toci similior querimona flentium sit. Quidam aiunt naeniae ductum nomen
(106)
ab c\ treuil intestiui vocabulo; Graeci enim viuwv cxtrcnium dicunt; sive quod ebordarum ultima vrir dicilur,
extremam cantionis vocem naeniam appellarunt.
5
Naeniae deae sacellum extra portai Viininalem fucrat dedicatum.
Naval i corona solct donari, qui primus in bostium navem armatus transilierit.
Nefrendes arietes dixerunt , quod dentibus frenderc non possint. Alii dicunt nefrendes infantes esse nondum Prn
denles, id est frangentes. Livius : "Quem ego ncPrcndem alui laetcam immulgcns opem." Sunt qui nePrcndes
testculos dici patent, quos Lanuvini appellant n e bru nd in es , Graeci vstpQov , Praencstini nePrones.
10
Neccunt* non eunt.
Neccrim nee cum.
Nemora significant silvas amoenas.
Nc'iniit nisi ctiam , vel nempe.
Ncminis genitivo casu Cato usus est, quum dixit: ''Sunt mu I ti corde quos non miscret neminis."
Nemo, Lomo.
Nec i datus proprie dicitur, qui sine vulnere intcrPectus est, ut veneno aut fame.
Neceesarium, in quo non sit cessandum.
Necesearii dicuntur cognati aut affines, in quos necessaria officia con tur.
15
Neclegens non legens , ncquc clcctum babens , quid debcat Paccrc.
Nec coniunctio disiunctiva est, ut nec legit, nee scribit. Ponitur et pro non. Turpilins: "Nec rccte dici mibi iamdudum audio."
Necunqucm, nec unquam quemqiiam.
Ncqualia detrimenta.
Nequinont ncqucunt.
Nequitum et nequitur pro non posse dixcrunt.
Ncquiquam Prustra.
ANN. FESTI.
Qu. IX, 11, 1. nunc habet tantiim aed. sn'ppl.
Um., quae oniisi. De Naenia dea August, de . D. VI, 9. e Van-one,
Arnob. adv. gent. IV, 7.
4. 5. M. . farro] hunc intelligi vidit
A. Ace., collate Plin. N. H. VII, 30, 31. . 115. XVI, 4, 3. . 7.
6.
Atillus] Atilius corr. Scal. I hs. : quorum de additamentia v. Sern. Ann.
10. Heunquam] Placidus p. 487. ap. Maium: / et non signifi
ent et non ita et non adeo.
11. JSeceunt . .] suppler ne Paulo
auctor auus deesset , quoniam post nefrendes nihil eiuimodi interponi
posset. Cf. Pbaef. II, 3.
12. JKefr. . . . arietes] concluant Varro
de H. 11. II, 4. Terent. Scaurus de orthogr. p. 2251 P., nisi quod de
porcia locuntur. nefrendes sues pro porcia castratis habet Fulgentius
p. 559.
14. infantes] haec Placidus p. 486. reddidit.
15.
Viii] de Scal. et lias, sententia r. Surrt. .
17-19. Pro
/. . . . testculos] aliter Urs. t. Si i il. .
Cf. Festus . rienee
Qu. XIII, 13. p. 85.
19. os] cod., quod neglexit Uns.
21.
Piecerin] eerim nunc in cod. exstat : de hoc . . Si rn . Ann.
22.
as] a addidi e .
23. abuli] item.
22. 23. De Uns. sententia
. Sippl. Ann.
24. cum] qui suppl. Urs. Iliad. A, 480. intelligi
vidit Scal.
25. Post uiftuv sustuli punctum.
26. m] addidi
e cod.
27. ro.Hf tlrut h avi] OMAS , . . EAAY nunc in cod.
legitur.
29. tribunici] tribunicia corr. Urs.
Oratio alias non
cognila.
neiiinf] om. Urs.: addidi e cod.
30. ISeminis] exemplum e Plauti Capt. III, 5, 106. addidit DaC.
Cf. Non. p. 143, 17.
Usnm singulorum casuum voce, nemo et nullus nuper eximie illustravit
Stuerenberg in Cicer. de off. p. 173 sq.
32. de aedil. vitio crealis]
nota oratio e Gell. XIII, 16, 1. cf. Meyer Orr. fragm. p. 41. Lion.
Caton. p. 70. de magistratibus v. er. suppl. Scal. Urs.
33. linn,
Ertchtkeo] Bothe P. Sc. L. V, I. p. 41. fr. 3.

Qu. IX, 12. Per totam fere paginam versus aliter diremi quam Urs.,
cum hic . 3. 4. 5. 6. 7. syllabes qiiasdam non recte in seqq. . reiccerit, . autem 11. 12. 13. 16. usque ad 33, exe. T. 22, ayllabam
primam (interdum duas) proximo superior! addiderit.
6. it'll us]
Opilius corr. A. Aug. in mg.
9. IS'ecessari] haec illustrt Klenzius
de cogn. et affin, p. 13.
10. aut ad.] aut in cod. bis extare accepi.
17. intellegi] cod. intelligi Urs.
18. ast ei custos] cf. Dirksen de XH
tahh. p. 369.
19. ne eseit] . Sur.. .
si adort] Dirksen
p. 585.
Sed de huins V. D. annot. critica . Pbaef. I, 1. De .
adorare Paulus p. 16.
20. Fasmate] Mostell. I, 3, 83. cf. etiam
Bacch. I, II, 11. ed. Bitschi.
21. Turp. in Demeirio] Bothe P.
Sc. L. V, II. p. 81. fr. 14.
22. Piec unquem] v. Supfl. Ann.
24. Inter sol. et ferinunt Urs. habet et, qnod cod. om. Cf. Paulus
p. 52. . danunt.
26. Odissia] fort, fuit Odussia.
neque nunc]
nequinont corr. Urs. nequinunt Scal. V. Suffi. Ann.
27. Paeuius] Bothe P. Sc. V, II. p. 150. ine. 17.
28. ut] vi corr. Scal.
tum Urs.
Quamquam diaeresis tetrametri huic faret, Uli obscqnor.
29. Plautus in Satyr.] Bothe p. 440. fr. 2.
30. Coto Orig.] A.
Krause fragm. histor. p. 106. cf. Lt. I, 55.
31. compluria] cod.
eomplura Urs.
33. Kequiq uam] . Suffi. Ann.
significare]
Urs. significan Tg. et sic e cod. relatum habeo.
ANIS. PAULI. 4. rlaror] A. Aue. in mg. Lino. _ nematon M; neuton Gu. Wtof Tg.
rtT7] neten M. Gu.
vtrn A. Aue. in mg.
l.iMi. Tg.
5. appellarunt] ap/iellaverunt Gu. Lind.
10.
nebrundines] nefrundines) mg. A. Aue.
nefrones] ed. Tet. Aid. vg.
nrfrrnes Lisi.. : sphalma typothetae.
11. Ncreunt] nequennt boni
eodd. . Sum. Ann.
12. Cefo] Ennius. Sed haec est ipsius Pauli
socordia.
16. neclegens] M. neglegens Gu. Lina, negligens vg.

X*

164

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

LIB. XII.

(106)

Nee tere ligare.

Nectar Graece signifient dcornni potionera.
(107) "Ne qua m auruui est, auris quodvis vehementius ambit." Hoc versa Lucilius significare vidctur, ncquam esse aurum,
quod aures lacdat pondere inaurium, quum auris inciditur; vcl etiaui cupiditatem pecuniae voluit significare.
Nerv um appcllainus etiain fcrrcum vinculum, quo pedes vcl ctiam cervices impediuntur.
Ncgumate negate.
5 Nebulo dictus est, qui non pluris est, quam nebula, aut qui non facile pcrspici possit, qualis sit.
Negibundum pro ncgautc dixerunt.
Ncutiquam pro nullo modo.
Nepotes luxiii-iosac vilae bomines appellati, quod non magis bis rei suae familiaris cura est, quam bis, quibus pater
avusque vivunt.
Ne pos compositum ab eo, quod natus post sit patri, quam filins.
Nefas ti dies N litera no lan tur.
10 Ne pa Afroriiui lingua sidus , quod cancer appellator, vcl, ut quidam volunl, scorpios. Plautus : "Dabo me ad parictem, imitabor nepam."
Nepus non punis.
Nautea berba granis nigris, qua corlara utuntur: a nave ductum , quia nauseam facit permutatione T et S.
ANNOT. FESTI. Qu. IX, 13, 1. quod] d. Horn, pro Santand. Lim..
3-5.] Urs. codicem una duabusve syllable ita superat, ut eas priori
caique versui addat.
5. c.x stramentis] extramentis cod.
na
turas] . A. Aug. in mg. Urs. coli. Feste p. 17, 22.
7.
Fergil.] Aen. I, 437.
8. Luerel.] II, 847.
9. nardi . . .
nectar] norde . . . neetare cod.
floribus] naribus Lucretius.
11.
quod vis] coniunge in unum vocabulum. Cf. Suppl. Ann.
12.
ambit] Urs. ambiat e cod. enotatur.
significan] Urs. signifi
care cod.
15. intcllegt] cod. intelligi Urs.
19. 20. Horum vv.
primae syllabae ab Urs. in superiores reciunliir.
20. pro] pro
pere corr. Urs. Comparati sunt iueundissimi versus Catulli 65, 19.
Nexum] cf. imprimis Vorro de L. L. VII, 105. Cic. de Orat. III, 40.
23. faclio, nexi] Urs. factione. XI cod.
dando] datio corr. A.Air..
in mg.
liber.] liberatio corr, idem.
Nervum] Nervium cod.
notatur.
24. 25. 30. 31. 32. 33. Horum vv. , ut superiorum , initium Urs. truneavit, 26. et 27. autem finen.
25. inneaVunfttr]
cod., sed literae in boc deesse dieunrur. impediuntur Urs. Scal.
compart illud e XII tab. : vineito aut nervo aul compedibus ex (cilio
XX, 1. et alia.
20. eo epol] edepol corr. Scal. Urs.
nerwo]
cod. Tg. nemo Urs. Botbe p.445. ine. 20.
probat] probas ser.
Scal.
28. 29. Cn. Marci] de Marciis vatibus Liv. XXV, 11. Cic.
de div. I, 40. 50. Macrob, Sat. I, 17.
30. tnovenfium] vv. dd. conauiina y. in Sun.. .
30. 31. auguris] cod. auguriis Urs. Ne
grita est nec - ritu.
33. quam] qui Paulus , vg. Similiter Nonius
p. 18, 27.
Qu. IX, 14, 5. Sed mihi neuf.] hune versum reposait Urs. ex Cicer.
Acod. prior. Il, 17.
6. 7. Ciceronis de univ. 11. locus, quem Urs.
in h. 1. ntulit, una re commendatur , quod spatio non discoovenit.
8. Tuscis] cf. Klrusc. rcr. I, 3, 12. T. I. p. 277. Glossar. Labb. : Nepos
uiufuyus (). Placidas p. 486. : Nepos , luxuriosus.
vel\
nam sappl. Urs., sed Hud sententia postulat.
12. 13. Aristarchus]

Ita Urs., quem in Lis resarciendis maxime secutas sum. Inter Aristarchum ct Callimachuni dubius baerebat A, Aug.
14. vtniwoi* roi/u
HOV.CCIN solum est in cod., ut in vg. Rcliqua Grace Urs. addidit.
Cf. Suppl. . Arislarclius cam glossam adhibuisse vidctur in expli
cando Od. IV. v. 404. cf. Eustath. p. 1502. R.
14. Nefasti] Nephasti b. 1. et seqq. Urs.
15. notantur] notabantur suppl. Urs.,
sed nota baec in Kalcndariis cliamtinn in usu erat.
16. aput] apud
corr. Urs.
do, dico, addico] cf.- imprimis Varro de L. L. VI, 30.,
ex quo Fcsti verba restituenda esse vidit A. Aue.
17. .] ser.
IN'P. , nam aliter in Kalcndariis baec nota non extat. Quae ad cxplicandam cam notant cum Urs. posui, ex solis Fcsti verborom rcliqus
colliguntur. Quae niutavi pauca, explicui in Suppl. .
19. 20.
fcriounricr] unf. e cod. notatur.
22. Hepa] de nepa caclcsti v.
Ennius Ipbig. ap. Ciccr. de R. P. I, 18. Cicero in Aratcis scorpium
intelligit. Glossar. Labb.: Nepa oxoonoc, yi/ivoc >1. Absurde
Placidus p. 488.
24. Casina] II, 8, 7. Eundem locum adbibet
Non. p. 145. 14.
26. Nesi] locum suppl. Scal., nisi quod Urs.
ad spatium cxplendum dedicationis adiccit. Cf. de legibus aedium sacrarum supra ad p. 6, 27. annotata. Dianae Avcntincqsis legem ccleberrimam fuisse, intclligitur ex lege arae Augasti numini plebe Nar
bonensium dedicatee . Grater, p. 229, 1. Orcll. 2489.: ceterae leges
knie arae titulisque eaedem sunto quae sunt arae Dianae in Aventino.
29. eoriari] cod. coriarii Urs.
nave] supplcvi ex Paulo, nausea
Urs. Cf. Non. p. 8, 6.
30. intermediarum] intermedia suppl. Urs.
Eliam illud non plane satisfacit.
32. Plautus in Art.] V. Botbe
p. 433. fr. 2.
ANN. PAULI. 6. Negibundum] M. vg. negabundum Gu. Li*d.
10. scorpios] M. scorphius Gu. seorpius celt.
12. qua coriarii]
qua . M.
ductum] M. vg. dictum Gu. Lihd.
;jermu/atonr]
M. vg.

per tnutationetn Gu. Lind.

QU. Et, 13. (13)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. .

idem quod frustra, plurimis auctorum excmplis manife

stum est. ||Nectere ligare sig-nificat, et est apud plurimos auetores frequens, quia etiam in commentario sacrorum usurpatur hoc modo : "Pontifex minor
ex stramentis naturas f nectito", id est funculos fa
cile, quibus sues adneetantur. || Nectar Graece significat deorum potionem. Unde Vergilius ait: "Stipant et dulc distendunt nectare celias" ; item Lucretius
L. II. : "Et nardi florem, nectar qui floribusf halet."
|| Non pidem, aeque, et recte, et frequenter dicitur, ac iampridem,quampridem. || "Nequamaurumest,aurisquodvisf
vehementius ambit"
boc versii Lucili significan
ait Sinnius Capito, nequam esse aurum quod auris laedat; vel pondere inaurium, cum mollissima pars au
ris inciditur; vel ex auro intellegi pecuniam, cuius
respeclu, et nimia ciipiditate homines ad peccandum adduci. ||Ncc mulicri, nec gremio credi oportere: proverbium est, quod et illa incerti et levis auimi est, et plerumque in gremio posita, cum in oblivionem venerunt prof exsurgentium, procidunt. || Nexum est,
ut ait Callus Aelius, quodeunque per aes et libram g-eritur.
idque necti dicitur. quo in genere sunt haec : testamenti
factio, nexi dando f , nexi liberante f.
|| Nervum
appellamus etiam ferreum vinculum, quo pedes
inpediuntur. quamquam Plautus eo etiam cervices vinciri
ait: "perfidiose captus eo epolf nervo cervices probat.''
|| Nexum aes apud antiques dicebatur pecunia, quae
per nexum obligator.
||Negumate in carmine Cn.
Marci vatis significat, negate, cum ait: "quamvis
moventium f duonum negumate."
||NegTitu in auguris sig-nificat aeg-ritudo.
||Nebulo dictus est, ut
ait Aelius Stilo, qui non pluris est, quam nebula,
autquamfno facile pcrspici possit, qualis sit,nequ.,nug-ator.

10

15

20

,
25

30

QU. IX, 14. (14)

165

|| Neg-ibundum a-ntiqui pro negante dixcrunt. Cato in

ea, quam scripsit
negibundus
|| I quam pro millo modo did, testis est .
cum ait: "Sed mihi neutiquam cor consentit cum oculorum aspect-u." Cic."Indissolubiles qud no poteslis
neutiquam tarnen dissolvemini." || Nepos luxuriosus a
Tuscis dicitur : vel nepotes stint luxuriosae vilae
homines appellati ,
quod non magis his res
sua famil-iaris curae est, quam is, quibus pater avusque
vivunt. qti-od nomen duclumabeo, quod nalus post patri
sit, quam fil -tu, quidam, inter quos Aristarchus \n\ev-pres Homcri, Graecum pu tant, qui: "reoTat
VE-Ttoeaatv - '\" afferunt ex Apollonio. \\Nefas~
ti dies not-anfur N litera, quod iis nefas est praelori
aput quem lege agitiir, fari tria verba: do, dico,
addico. ||Nep.f nota designari soient qui nefasti poste
riores sunt, q-uorum pars anterior fas: his servi
liberati sunt, delectus habentur, exercitus scribuntur, et in provin-cta ire licet: sacra quoque
instituta
fiunt ,
et
vota
nuncupala
solvi
et aedes sacrari so -lent.
\\Nepa Afrorum lingua
sidus, quod dicitur a nostris c-ancer, vel ut quidam
scorpios. Plautus in Casina : iiRecessim dabo me
ad parictem, imita -or nepam. \\Nepus non purus.
||Nesi pro sine positum est in lege dedicationis arae
Dianae Avenlinen -sis.
|| Nauteam ail Opilius Aurelius, herb- genus esse granis nigris,
qua coriari uluntur, cuius videri a nave ductum nomen, quia nauseam fa -c/, permulatione T. et
S. literarum
interme -diarum
antiquis consuela.
Plautus in Artcmone: "Unguentum, quod naribu* mulioiuiin nautcain fecisset

tl. q uodvii.
EMEND. LECTIO. Qu. IX, 13, 5. .
9. naribu s.
23. edepol.
30. moventium] corrupto.
33. qui.
Qu. IX, li, 17. KP.

propere

23. dalio.

liberalio.

166

QU. IX, 15. (15)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

lern atque aromalum. Idem Curculione : ''Nam odor u-nguentum omnium'prae luo nautea est."'InCasina(iEipr-o scorto supponetur hircus undus nautea." Labeo in commontario iuris pontifici ait, nauteam rubi-am quiddam
esse, quo pontificum vestimenta quaedam colorant.
|| Natio in eadem terra hominum genus natum. Cincius genus hominum, qui non aliunde vener-unt, sed ibi
nati stmt, significan ait. idemque n-ationem ait
non tantum universim de om-nibus,
set etiam
de
singularibus
ho minib -us
seiunctim dici soler. Sinnius autem Capi-io, omnia fere genera hominumpernationesdividi,utPicent-csSahinos
esse gente, natione Picentes. in peeoribus quoque bonus
proventus feturae bona natio dicitur. ||I4autiorum familia a Troianis dicitur oriunda. Fuit enim eoriim princeps
Nautes, qui Itomam detulit simulacrum acneum Minervae,
cui postea Nautii
sacri-care soliti
sunt, wide ipsa quoque dea Nautia vo-cabalur hac de eausa
conductique
ruttis
itfm -anam oppugnamissus L. Caccilius
Mctcllus
fectus esset, missi
exposlulat-um de foedere violato
us, P. Veturius, qui
refeclionem corporis
co-nsedissent, Brutti,
. . . .
Romanis erat, bello
. fecit: inde a principe
Naule familia Nautia appellata est.
||I4atinatio
dicebatur
negoti- alio :
et
IValinatorcs
ex to seditiosa negotia gerentes. M. Cato in
Orig. I. V. scripsil: ."Audilo ftt-multu Macedoniae, Et-

L. .

QU. IX, 16. (16)

ruriam , Samnites , Lucanes , inter se natinari , atque

factones esse."
||I4accae appellantur vulgo fulIones, ut ailCui alius, quod nauci noRsint, id quod est nullius
5

10

15

20

25

30

preli. Idem sentit et Cinciiis. quidam aiunt , quod

omnia fere opera ex lana,
nacae f
dicantur
a Graecis. ||Naucuin ait AteiusPhilologusponi pronugis.
Cincius, quod in oleae nucis quodf infus sit. Aclius
Stilo omnium rerum putamen. Glossemalorum autem scriptores, fabae grani quod haereat in fabulo. Quidam ex Grae, quod sit vol xal ou%<, levem hominem significari. Quidam nucis iuglandis, quam Yerrius iugulandamf vocat, medium velut dissepimentum. Plautus in
Parsito pigro: "ambo magna laude lauti, postremo ambo sumus non nauci.'' item in Moslollaria : "Quod id esse dicamverbum nauci, nescio."et in Truculento : "Amas bominem non nauci." et Naevius
et f in Tunicularia : "Eius noctem nauco ducere."
Sed f Ennius : "illucf est nugator nihili, non nauci
homo."
|| Nares appellari putant, quod per ea nasi
foramina odoris cuiusque nari Jlamusf.
||I4aricaf
est genus piscis minuti. Plautus: "Muriaticam autem
video in vasis stagneis , naricam f bonam et canul am
et taguma quinas f fartas, conchas piscinarias."
||Nancitorf in XII. nactus erit, praeno eritf. Item
in foedere Latino: "pecuniam quis nancitor, habeto:"
et: "si quid pignoris nasciscitur f, sibi habeto." ||Nare a nave ductum Cornificius ait, quod aqua fera tur natans, ut avis. Ennius L. V.U.: "alter nare
upit, alter pugnare paratust." Plautus in Aulularia.: "Quasi pueri, qui nare discunt, scirpea induitur ratis."
natare igitur est, saepius nare,
ut dictitare, factitare.
|| Nvus, celer, ac strenuus, a navium veloeitate videtur dictus.
En-

EMEND. LECTIO. Qu. IX, 16, 5. vxr.

7. quod oleae nueisque.
il. l'->. ivglandam.
17. et] dele.
et.
illie.
20. fiamus.
Narita
22. Et naritam.
22. 23. cornutaia et try g na , sq uitlus que.
fraenderit.
20. nanxsitor?
28. novit.

18. Sed] ode

24. Ian.xiior.

(107)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

HB. .

167

Nato genus liomoiim , qui non aliunde Tcnerunt, sed ibi nati sunt. In pecoribus quoque bonus prorentus feturae
bona nato dicitur.
Nautiorum familia a Troianis dicitur oriunda.
Natinatio dicebatur negotiatio, et natinatores ex scditiosi.
Naccae appellantur fuLIones, quod nauci non sint , id est nullius pretii. Omnia fere opera ex lana nacae dicuntur a Graecis.
Nan s pro nugis ponitur, alias pro oleae aut nucis ncleo. Alii omnium rcruin putamen ita appcllari volunt. Qui- 5
dam ex Graeco , quod sit val y.i ovyj , lerem bominem significare volentes. Quidam volunt sic appcllari membranulam , quae in nucis iuglandis est medio.
Narita* genus piscis ininuti.
Nancitor nactus erit.
Nare a nave ductum, quod aqua feratur natans, ut navis.
Nat are est saepius nare, ut dictitare, factitare.
Nvus celer strenuus a naviuin vclocitate dictus.
(108)
ANNOT. FEST!. Qu. IX, 15, . Cureulione] buius fabulae .
I, 2, 5. afferri vidit . Aug.
3. Casina] Grex 7. , ut indicavit
A. Ate.
4. Labcuni quae supposuit Urs. , bene quidem inventa,
sed Talilo ncerta sunt.
7. Nato . . . natum] Nationen!, item ajiud
antiques natum Urs et similiter Scal. Scd natum pro nationc dictum
nusquam repperi.
10. 11. set e-tiarn] set (quod nitit.it in sed) e-t
Urs. se te vg.
11. de singul.] ut dicitur: undone Syrus. Sic
intellige Urs. supplem.
13. 14. ut . . . Pcenles] tentavi pro supplem.
Urs.: ut Cures, Sabinos, Jlernicos, Aequos , ein Volscos. De genlis
et nationis discrimine quaedam Boettichcr. Lex. Tacit, p. 218.
14.
pecoriu] bus est in coo., quod Urs. neglexit.
15. feturae] futurae Santand., ex errore typogr. , quem repetiit Lind.
15. De Nautiorum sacris Minervalibus cf. Virgil. Aen. V, 704. cum Servio , Dionys.
VI, C9. Hinc v. 15-19. suppl. Scal. et Urs. Sed quae iidem in .
20 - 30. tentaverunt, paucis verbis exceptis, reieci in Suppl. .
27.
Brutt] cod. i. e. Bruttii. Brutii Urs.
29. fecit] vel fcit in coo.
agnoscitur. unt posuit Urs. et suppl. deseiver - unt.
30. Natin.]
Gloss. Isid. : Natinari , negotiari.
32. seditiosa] sediliosi , suppl.
Urs.
33. Orig. . . . audita] supplevi. Catonis Origg. I.V.,
Corn. Nepote Cat. 3. teste, bellum Punicitiu sec. continebat. M needonic us autem bic tumult us Pbilippi .regis foedus cum Hannibale initum,
a. u. C. 539, speciale videtur.
33. 1. Et-ruriam] cod. E-truriam

Urs.

Qu. IX, 16, 3. 6. 8. Initia borum vv. Urs. in priores vv. reiecit.
Sic etiam 11. 15. 19. 20. 21. 24. et seqq. omnium usque ad ult.
'Vv. autem 9 et 12. ultimis syllabis spoliavit.
5. nacae] ser. vxtj.
Dac. coni. : nacae dicanlur a Graecis vxr.
7. quod in olea nucis
quod] ser. quod oleae nucisque. quod in olea nucique A. Aug. quod
in oleae nuce vel tn olea et nuce quod Dac.
8. glossemalorum]
Urs. glosematorum cod.
9. fabulo] fabae hilo corr. A. Auc. in
mg. Urs., sed fabulus sivc fabulum Catonis et Plauti et Gellii usu dcfenditur. V. Scbneider. Ind. script, rust. p. 189. Ex nostro loco intelligitur fabulos vlvulas significare, quibus singula graua inhaerent,
naucosqne esse parvos illos pednculos , quibus fabae in valvulis fixae
sunt.
10. quod sit] cod. om. Urs.
10. 11. significan] Urs.

significare cod.
11. 12. iugulandam] iuglandam corr. Urs., ut vg.
12. 13. Plaulus in Paras, pigro] Bothe p. 440. fr. 2.
14. JHostcll.]
V, 1, 2.
15. Trucu.] II, 7, 50.
16. 17. Naevius . . m .]
Bothe P. Se. L. V, II, p. 2. fr. 3.
17. et] transponendum esse
in . 18. post . Sed , notavit A. Auc. n nig.
naneo] aue
coni. Botbius. Nihil mulo.
18. ] Bolbe p. 8. inc. 10.
illuc] illie corr. Urs., ut vg.
nihil] Urs. nihil in cod. esse traditur.
20. flamus] fiamus corr. A. Au, in mg. Sic nares a naritate derivantur a Donato in Terent. Adelph. III, 3, 43.
iYarica]
Narita corr. Scal. Naqiruv , ostreorum generis, antique est celebritas.
V. lbyci versus fragin. 32. Scbneidew.
22. ffaaneu] stanneis corr.
Urs., sed stagneum dictum esse, quod e stanno factum stannove induetum sit, multa sunt quae demonstrent a Forcellinio h. v. composita.
23. fartas] cod. facas Urs. De Plauti vv., quos ita refingo: Et naritam bonam et cornutam et trygona,\ squillasque fartas, conchas piscinarias, v. Suppl. .
24. praeno erit] scr. praehenderit , monstraluiii a Cuiacio Obserrv. X, 11., vel contracta forma praenderit. prenderit Huscbk. in Ricbteri Ann. iurispr. 1837. fase. X. p. 900. praedatus erit vg.
Cf. Fcstus . rcnancitiir , Qu. XIII, 14. p. 86 , 29.
Piancilor autem quumodu futurum exaetum esse possit , non intelligo
nisi correcta una litera. Ab antique verbo nancio fut. ex. fit nanxo,
sicut a capio capso; idquc translatum in passivam formam efficit nanxitur vel nanxitor, ut a turbasso fit turbassitur. Itaque nanxilor
a Festo scriptum puto , quanquam iam Paulus nancitor legit.
25.
in foed. Lat.] in illo, dc quo Liv. II, 33. Dionys. Hal. VI, 95., a. u.
c. 261. facto,
i/iiAJ qui corr. A. Aug. in mg. , sed quis pro qui
/ dici observt Scal.
26. nafcciTur] nanei'for corr. A. Aug.
in mg. Fuit fort. NANXsiTOR.
28. avis] navis corr. Urs. , ut vg.
jEnn. . VII] Ann. VII, 56. Mer.
29. ululara] Urs. Mularias
cod. Est IV, 1, 9.
30. puer] pueris coni. Urs., sed Plauti locus
dativum non desiderat, et cf. Festus Qu. XV, 4. p. 140, 12.
ANNOT. PAULI. 2. a 7Yoan] Gu. vg. a om. M. ct alii.
ai rai oi'xi] Tg. NE CE VHI M., cett. codd. ctiam coiruplius.
Aart'fa] Piarica codd. vg. Liad.

ft.
S.

168

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XII.

(108)

Nassitcrna genns vasis aqnarii ansati et patentis.

Nassa est piscatorii* vasis genus, quo cum intravit piscis , exire non potest. Plauliis : "Nunquam ex isla nassa hodic
ego escam petam."
Napurae funiculi.
Naustibulum alveum ad navis similitudinem factum.
l^ "7 Na via lignum cava turn nt navis, quo in vindemiis uti soient.
5 Nauscit, quam granum fabae se nascendi gratia aperit, quod sit non dissiinile navis formac.
Vaevia silva dicta iuxta Urbem , quod Naevi cuiusdam fuerit.
ANNOT. FESTI. Qu. IX, 17, 1. 2. Ennius] Ann. VI, 4. et XVI,
33. .
3. ii;er.] induperantum corr. Scal. Merula.
Plau
tus in Frivol.] Bothe p. 438. fr. 4.
4. duetarier] i. e. non paii
u( lente linearis, duetarie Scai.. , navem funihus traetam intclligens.
Navalis scriba] Homericum xjtoi/ ex Od. VIII, 163. compart
Scal,, sed hune a mercatore , naris domino, non diflerre nunc statuunt
recte. V. Nitsch. comment. Od. 1. I. De navalibus scrlbis Barth. Adr.
L, 1.
7. esse] esset corr. Urs., ut rg.
Plautus] Botbe p. 445.
ine. 22.
8. columbari] eolumbar corr. Sc vi..
inpudens] cod.
impudens Urs.
columbaria in nave] cf. Isidor. Origg. XIX, 2.
Ita ctiam nul tignorum columbaria dieuntur, Vitrur. IV, 2. In eadem
voce ludit Plautus Rudcnt. III, 6, 50.
9. 10. j-en geminent] renn*
eminent corr. Turneb. Adv. X, 15., Scai. Urs., qui ctiam : remi emicant
proposuit : e quibus remiyant coni. Dac.
11. ISassilerna] Nasiterna
voluit Scal., quod vas tres nasos habere! : veriloquium minime probabilc.
Nonius p. 946, 6. Fulgent, p, 563, 29. perperam a Gothofrcdo eius testes
adrocantur. Placidus p. 486.: Nasiterna, vas aquariui.
vasi] cod.
vasis Urs. f'asum Catoni , Plauto , aliis antiquioribus usitatum fuisse
constat.
13. Plautus in Baechid.] in se. deperd.
luire
quis] requis corr. Urs.
14. 15. 1.] locus legitur in Sticho II,
2, 27.
16. fine sufragio] Miruiii , quod Festus haec voce, cum
uperioribus coniunxit, cum Plautus ca alii interlocutori tribuerit. 10.
17. Cato ... in Q. Sulpie.] Meyer. Orr. fragm. p. 77. Lion. Caton. p. 65.
17. Quotient] cod. Quoties Urs.
truilos] trulleos corr. Scal. Sed
truleum neutrius generis est ap. Varron. de L. L. V. . 118. Fulgent.
p. 547. cf. Cato de R. R. 10. 11. Praefero trullas, nt Meyerus.
18.
perfusos] pertusos corr. A. Ace. in mg.
19. piscatoria] piscatorii
corr. Urs., ut vg.
vasi] vasis corr. Urs.: sed v. supra 11.
20.
Plautus] Mil. glor. II, 6, 98.
22. ram dixit Pontifex] pontifici
minori, v. p. 13, 4.
24. videlicet a] supplevi , cum cod. vid.
a cum lacuna plurium litcrarum habeat. Urs. ville a tanquam e COD.
et videlicet e coni.
25. est] ex corr. Scal., qui ctiam: est unum
lignum exsculptum, tentaverat.
exculpto] praefero exeulpta.
26.
quo ut. alveo] alii untres dicunt, v. Tibull. I, 5, 23. cf. Voss, in Vir
gil. G. I, 262.
26. 27. ficus . . . Novia] de bac alii scriptores
nihil, nisi quod Dionys. Hal. Ill, 70. Navii acrcam statuant in foro
ante curiam esse licit nlrjoioy tc Uoc ovxq. De cote autem et no.
vacub et puteali superimposito v. Cic. de div. I, 17, 33. Liv. I, 36.

Donys. III, 70. Plin. N. H. XXXIV, 5. Val. Max. 1, 4. cf. Salinas.

Exerc. Plin. p. 801. Plinius autem N.H.XV, 18, 20. .77. aliam faniam
secutus Ruminalem ficiini narrt Atto Navio auctore translatant esse in
comitium: cuius verba post Turnebi , Scaligcri, Salmasii et novissimas Bunscnii in Ann. Inst. Arch. T. VIII. p. 248. curas sic fere le
genda sunt: Colihir ficus arbor in foro ipso ac comilio , ante Romam
nata, sacra fnlguribus ibi conditis , Ruminalisque ob memoriam eius,
quae nutrir fuit Hamuli Remi, conditorum Vrbis , appellata , tjnoniam sub ea inventa est lupa infantibus praesens rumen (ita voeabant
mammam) : Navia autem minenlo ex aere iu.xla dicato , tanquam in
comitium sponle transisset Atti Nvi augurio, quae cum areseit , rursus cura sacerdotum seritur. Cf. Qu. XIII, 7. p. 79, 2t. v. rumiimlis
ficus.
29. deterrereturque] cod. inrenio notatum : deterretur quod.
Atto] cod. Attio Urs. Hinc ctiam v. 27. Atto restituendum crit.
32. illo] ille corr. Urs.
Qu. IX, 18, 1-18. De Scaligeri et Ursini supplem. v. Suppl. .
12. WW] cod. de Urs. rcliqua supplens.
19. nauscit] ab rad.
NAUC , sicut disco ab rad. DIC (Greece JAX). Naucit coni. Meurs.
Exe. crit. II, I, 8.
20. sit non] cod. non sit Vu,
23. 24.
Cato . . proficisc] Meyer. Orr. fragm. p. 72. Lion. Caton. p. 52. Calonis sententiam, non ipsa verba, reddunt Plin. N. H. XIV, 13. Fron
tin. Strateg. IV, 3, 1.
25. eodem] lantum suppl. Scal. Urs,
25. Naev. silvam] cf. Varro de L. L. V. . 163.
26. ad mil. qnartum] suppl. Urs. , dubito an non recte , cum Varro signified , Nacvia
neinora proxime ipsam portain fuisse.
27. Naevi] ut puto cod., ex
quo Natui enotatum babeo, Naevii Urs.
] a quo suppl.
Scal. Urs.
30. ads] cod. ad Urs. reliqua tanquam sua addens.
31. 32. M, Cato ... appell.] Meyer. Orr. fragm. p. 71. Lion. Caton p. 62.
32. 33. Urs. supplements abieei, quippe plane falsa et inepta : Orsus
iter cram a porta Naevia alquc cxinde in netnora Nacvia a domo procul
Nacvia. Si hariolandum esset, haec fere ponerem : Vise silvam proxivi nm- a porta Naevia atque ex-plora , qui in ca homines consistant:
invenies Caelium.
ANN. PAULI. 1. Nassiterna] vg. Nasiterna codd. Liid.
2.
piscatorii] vg. piscatoria boni codd. cf. l'un:. I, 3.
3. alveum]
v. annul, ad Paiilum p. 7. v. alveolum.
4. ut inris] ed. vet. Aid. vg.
. Lind.
5. sil] Berolincnsis cod. A. Ave in mg. 'fit Lind, cum
eett. codd.
G. Naevi] boni codd. Nacvii vg.

QU. IX, 17. (17)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

nius L. VI. : "Nvus repertus homo Graio ptre Crains

homo rex." et L. XVI. : "Navorum imperium servare est
nsuperantum f." Plautus in Frivolaria : "Nave agere
oportet, quod agas, non ductarier." || Navalis scriba,
qui in nave apparebat, inter aliud grenus scribaruin
minimae dignitatis babebatur, quod periculis quoque
eiusministeriumessef obiectum. Plautus: "nonegotenovi,
navalis scriba, columbarif inpudens." sive quod co
lumbaria in nave appellantur ea , quibus rem ryominentf, sive quod columbariorum quaestus temerarius incertusque.
||Nassiterna est genus vasi aquari ansali et patentis, quale est quo equi perfundi
soient. Plautus in Raccbidibtis: ' 'haec quisf o vocal cum nassiterna, et cum aqua istum impurissimum ?" et in Nervolnria : " Ecquis buc elFcrt nassiternam cum aqua
sine suffragio?" et Cato in ea orationc, quam composuit in Q. Sulpicium : "Quoliens vidi truilos f
nassilcrnas
perfusos f aqualis matellas sine ansis." || Nassa est piscatoria f vasi genus, quo cum in (ra
vit piscis, exire non potest. Plautus: "Numqnam
bereute ex ista nassa hodie ego escam petam."
HNapuras nectito, cum dixit Pontifex, funiculi ex
stramentis fiiuit.
|| Naustibulum vocabant antiqui vas alvei simile yide- licet a navis simili lu
dine.
UNavia est y uno ligno exculpto-j-, ut navis,
quo utuntur alveo in*vindcmia. ficus quoque in omilio appellatur Navia ab Attio {- Navio augu
re. Nam cum Tarqiiinius Priscus instituas tribus
a Romulo miliare vellet, deterrereturque ab Alto
per augurium , ut eluderet cius prudentiam , interrogavit eum, an fieri possit id, quod animo proposuisset suo j
cui illo -j- permitiente augurio cum
respondisset efCci posse; iussit Rcx cotem ac

10

15

20

25

30

L. .

QU. IX, 18. (18)

169

novaculam pro-ferri, quibus pralatis interrogalus augur,

an cos ilia posset praeeidi, cum respondisset posse, novaculam subito praeeidit: quapropter Naevius, cummonitus
ex , Tarqui-ntu nihil amplius nderet contra facere, nova -culam illam et colem sub locum consecratum dcfo-r/i iussit, et ficum, praedixit, provcnluram
esse intra i-d spatium loci, . qui contentais fine
sacro sit: -unique, si quando arescere contigisset,
su lise ri, sum -plis ex ipsa surculis , iussit. quo facto, tantos i -ra temporis IrueIus, cum aliae in
loco complu -re ficus enalae essent atque eae
evulsae dei-iu/e de sacro illo loco radicilus removercn-frtr: unam ex omnibus Iraduul, quae ibi
ora n I, ficum repullulasse et cleri attctu crevisse ; adm-onentibus sic deis, quod etiojn responso haruspicum et divin-s ostentis confirmabatur\ quamdiu ilia ficus
viveret, Yih-crlatem populi Romani incolumem mansuram ; ideoque ilia ficus religiose coli coepta est.
||Nauscit cum gran -um fabae se aperit ascend
gratia, quod sit non iss-imile navis formae. f|iYrtvttas secundum incorr -uplam consuctudincm dic
tas,
quos nunc n- aulas
dieimus ,
testis est
Cato in ea, quam scr-ipsit cum in Hispaniam proficisceretur, cum ait: "navitae quod, sccum. portaverant
vinum atque oleum, xi-8U8.codein.sum." \\ Nacviam silvam
vocitatam
extra
urbem. ad . miliarium
quartum, quod Naevi cu-insdam ibi damns fuerit: quam
nemora Navia -pellata cliam fuisse Verrius
ait: quam obprobrii loco obici ab antiquis soler,
quod in ea morari ads-ticsfeni perdili ac nequam ho
mines, testis est M. Ca-fo in ea, quam composuit in
M. Caclium si se appella-v**e :
-.
a porta Naevia atque ex ..........

EMEND. . Qu. IX, 17, 3. induperantum.

7. estet.
S.eolumbar.
trullas.
18. pertusos.
19. piscatarii.
25.
exeulpta.
27. Alto.

9. 10. remi eminent.

M. fe.

13.

CCI/ 4 1.1.

17.

170

QU. IX, 19. (19)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XIII.

Unde die -unt proverbiumnatumesse: e nemoribus iVaew, quod refertur a Verno.

\\Nudius terlius videtur com;;o-situm ex nunc
et die tertio.
\\N . . . . dieuntur in agro
quos
alio nomine appell-axit, a parie totum significantes quasi inde appell-a sint
dicantur padici-tur caelum eauum
dicatur dam. . \\Nuptam uxorem a nubendo (ut mu-liercs quibus
in nuptiis utuntur pronubae ab eadem causa
hoc est a nubendo dieuntur) ali-qu\ appellatam
esse volunir nee defuerunt tarnen .qui dicerent, sie appellatam ab eo quod victv - pv/x^iv
Graeci novam nuptam vocant $ alii quod /-pellat uxorem WQV Homerus, antiqua quadam consuetudine loquendi, cum in Iliad. I. III ait: " itL
vs yaqs vvov vogv a%fi-r\rauv.
||Numero antiqui cum pro nimium diceba-nt, videntur esse
. num numero fueo ordine usurpa
cousu -etudine loquendi
. eiusmodi: sive
. . . nm -ium, quemadmodum
usus Pompeius Sextus
exlrc -ma syllaba vocativi
casus eadem correpta .
e, temporis praesentis,
antiques, nimium
Sinnius Capito; esse enim
um: vos estis minime
num - ero perbiterint, nisi cito
iu-mium si isso, qui exeam nume-

10

15

20

25

30

QU. IX, 20. (20)

ro estis mortui, boc cxemplo, ut pingeretis, id est,

cur cito mortui eslis?" Item inNelei: "Nunquam mimero matri faciemus voluif ." Idem 7 est, nunquam nimium
faciemus. Apud Naevium : "Neminem vidi, qui numero
sciret, quique seit, i.e. opusf, i.e. nimium sciret.Anf Pa
nurgus Antonius haec ait numero nimium cito, celeriter nimium: ut Planlos inCasina: "Ere mi?
quid vis mea ancilla? nimium saepius f numero dieis", nimium cito. Attius in Ocnomao : "Ego ut cssem
adfinis tibi, non ut tc exlinguerem, tuam peti gnatam , numero te expurgat f timor."
Afranius in Suspecta: "per falsum, et abs te creditum numero nimis." celeriter. Caecilius in Aethionef : "Eif peri: quid ita? numero venit: fucef domum." Afranius in Simulante: "e f misera numero, nequicquam cgi gratias." [| Numera Senatum ait quivis
Senator Consuli, cum impedimento vult esse quo
minus faciat S. C, postulatque, ut aut res, quae
adferunturf , dividan tur; aut singuli consulantur;
aut si tot non sint Senatorcs, quo numero liceat praescribif S. G. ||Nupta verba dicebantur ab antiquis, quae virginem dicere non licebat, ut Plautus in Dyscolo : "Virgo sum; nondum didici nupta verba dicere."
|| Nuptias dictas esse ait Santra ab eo,
quod nympbaeaf dixerunt Graeci antiqui ypov, inde
novam nuptam vlav vv/uqv.
Cornificius, quod
nova petantur coniugia. Guriatius, quod nova ratio
fiat. Aelius et Cincius, quia flammeo caput nubentis
obvolvatur, quod antiqui obnubere vocarint: ob quam
causam legem quoque parenstamj- iubere caput
eius obnubere, qui parentem necavisset, quod est
obvolvcre. || Numerius praenomen numquam ante fuisse in patricia familia dicitur, quamvis Fabius, qui

EMEND. LECT. Qn. IX, 20, 3. v lup.

id.
5. quod scito'st opus.
.4 e il, ri ne.
13. 14. Bei peri (i. e. perii).
14. fuge.
15. e i. e. hei,
30. parensiam] compte.
33. quam it.

At.
8. taevis Plautus.
M.expugnat.
13.
19. referuntur.
21. perscribi.
5. rvpytla.

(108)

PALXI DIACONI, EXCERPTA.

LIB. .

171

Nudiustcrtins compositum ex nunc ct die tertio.

Nu plum a Graeco dictam. Uli cniin nuptani appellant n'uv vvftrprtv.
Numero dicebant pro minium.
Nupta verba dicebantur ab antiqnis , quae virginem dicerc non liceb.it. Plaiitus: "Virgo sum, nondum didici nnpta
verba dicere."
5
Nn nier in s praenomen tractuin ab avo.
Nu s icio.s , qui parum videt propter Vitium oculornm, quifjiie plus videt vesperi , quant meridie.
Nundinas feriarum diem esse volucrunt, quo mercandi gratia Urbcm rustici convenirent.

ANNOT. FESTt. Qn. IX, 19, 1. mit] , nr tantum Uhs. e cod.

ddit.
2. e nemoribus Naevus] a domo Nacvia snppl. Urs. IUud
posai ut ostenderem , quai esse potucrit hoc proverbium , non quale
fuerit.
3. situm] e . est. tum Urs.
8. eau] ca Urs. L'o
probabilius supplait Urs. eavum. Cf. Yarro de L. L. V. . 19.
9.
dieatur] cod. d Urs. ut ex suppl,
10. uxorcm a nubendo] novum
sponsam suppl. Urs. Scaligerum secutus , qui hic aliena miscet , sed
quae secuntur pleraqne egregie expedivit. Cf. Varro de L. L. V. . 72.
14. ifupqr] vg. Nunc YM'l'HN tantum in cod. lcgitur. Urs. vfar an le
rvfuptjy ex Paulo , tanquam e l'est i lihro, addidit.
10. 17. antiqua
... ait] loquendi (nullum consuetudine , quae est antiqua Graecorum,
cum ait suppl. Urs.
17. it] COD.: Urs. idem tanquam ex suppl.
18.
Numero] h. 1, quibus machinis Scai.. et Urs. resarcir tentaverint, v. in
Sii'i'i. Ann. Mihi omnia tenebris obscuriora visa sunt: nisi quod iittclligo, p. 19, 18-33. et 20, 1-5., ea allata esse, quapropter numero
ni m i um significare videatur, p. 20, 0-16. quae lavrent interpretation!
cito. Hanc explica linnein Nonius p. 352. pluribus testimoniis confirmt.
Cf. etiam Varro de II. R. III, 16. .-icidus p. 486.: Numero, prope
(propere,) velociter.
32. si isso] cito corr. Urs.
33. qui exeam]
qui exea e cod. notatum babeo.
Incipit his verbis locus ex Pocnulo
Plauti V, 4, 101. 102., qui nunc sic lcgitur: o Apella, Zeuxi pictor,
cur numero estis mortui, hinc exemplum ut pingeretis. Scd quo modo
initium versus et fabulae nomen Fcsto restitu posait , non divino.
Qu. IX, 20, 2. in Nele] i. e. carmine , . Sern . Ann.
3.
volui] volup corr. Urs. Scal.
Idem] id corr. . . in mg.
4. Naevium] v. Botbe P. Sc. L. V, I. p. 92. ine. 4.
5. id est opus]
id cum linela transversa per d dueta cod. Haec cum proximis verba
sic refingit Scal.: quod seito est opus , compralo simili versa Turpilii
apud Nonium 1. 1., satis probabiliter. Sic emeitur tetrameter trochaieus.
qui seitod opust coni. Botbe.
An] corr. At. Nam Antonius Panurgus baud dubio grammaticus babendus est, qui contrariant opinionem, numero esse cito, dfendit, et inde quod numero nimium coniungcretur , numero non esse posse nimium demonstravit.
7. cito] post
h. . interrogandi signum sustuli.
in Casina. Ere mi] Haec cod.

sic coniungit: in Casinae remi. In Casin. Ill, 5, 21. locus hunc ad

modum legitur: Pa. Ere mi? St. quid vis mea aneilla? Pa. nimium
saevis. St. numero dieis. Sed Panurgus lie, miro sane crrore, nimium
cum numero conianxit.
9. Altius in Oenomao] v. Bothe p. 226.
fr. 3. Ita Pclops loqucbatur. Sunt duo iambici senarii, sicut scquentes
comicorum versus omnes.
10. 11. peti] petii trisyllahum metrum
postulat.
11. guatam] Urs. gnata COD.
expurgat] ita etiam
in Nonio 1. 1. nunc scribitur. Nihilominus corrigendum puto: expugnat.
11. i%." Afranius in Suspecta] Bothe. V, H. p. 191. fr. 9.
13.
Acthione] cod. Aethinne Urs. , qui recte corr. Aelhrione. Bothe p.
128. fr. 2. Spengcl. Caccilii Stalii fragm. p. 10.
13. 14. ei peri]
i. e. Ilei perii.
14. face] fuge eorr. A. Aug. in ntg. Ante hoc voc.
interpunxi : ante venit Urs.
14. 15. Afranius in Simulante] Bothe
p. 189. fr. 9.
15. e] ei (i. e. hei) corr. A. Aue. in mg.
16.
Numera senatum] Interpretes conferunt Cic. ad fainil. VIII, 11. ad Alt.
V, 4. Dionys. Hal. XI, 16.
19. adferuntur] referuntur corr. A.
Ace. in mg. referantur cm. Urs.
21. praeseribi] perseribi corr. Urs.
In fine cogitatione supplcndum est: ut numeretur scnatus.
23. Planta s
in Dyscolo] Bothe p. 437.
25. ngmphaea] nvfiiftia recte Scal., nam
mfiifala ab bac re aliena sunt.
y/ioi ] Ln<., e cod. notatum habeo gamn.
26. Cf. Gloss. Labb.: Nova nupla, vivv/tgioc, rtyauoc.
27. Cwriatiiu]
Urs. Curiatus cod.
ratio] paetio corr. . . in mg. paeio Dac. ad v.
pacionem (Qu, XII, 20. p. 60,23.). Sed ratio pro ratione domestica computanda aeeipienda est.
29. obnubere] cf. Paulus p. 112. v. obnubit.
voearint] vocarunt vg. et ita corr. Urs. sine necessitate.
30. parenstam] Parens ta. Ill volait Scal. i. e. legem , cuius principium pa
rens, in tabula III. , mirifico invento, funestam coni. Urs. paricam
coni. . . in mg., aliique, propter Paulum p. 121. v. parrici. At .
annot. ad id voc. Pompcia de parricidiis lex (v. Digest. XLYIII, 2, 12.
. 4. 9, 1. . 3. Institut. IV, 18. . 6.) lata a. U. DCCI. mihi ab hac re
aliena esse videtur : huius verba grammaliaorum aeqiialium interpretatione eguisse non crediderim. De capitc civis in supplicio obnupto v.
Liv. I, 26. cum interpp.
caput] Urs. capud cod.
33. quamvis] quam is corr. A. Aug. in mg.
ANN. PAULI. 2. dicfam] boni codd. Lind, dictum vg.

Y*

172

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XII.

(108)

Nue tila s Pracncstnos appellabant, qnod inclus! a Pocnis Casilini famcm nucibus sustentaren!, vol quod in corum reglonc plurinia nux minuta naseitur.
Nu m m us ex Graeco nomsmatc dicitur.
Nnncius et res ipsa et persona dicitur.
Nu per quasi noviler, tanquam dicimus uovissirae.
Numen quasi nutus dei ac potestas.
N um ella genus vinciili , quo quadrupdes dclgantur.
5 Nu ni i ila s dicimus, quos Gracci Nmadas, sive quod id genus liominum pecoribus negotictur, sive quod herbs, ut pccoia,
aluntur.
Nuces flagitantur nupts et iaciuntur pueris, ut novae nuptae intranti domum novi mariti secundum
fiat auspicium.
Numae Pompilii in Ianiculo est sepulcrum.
Non u ne i um et tern ne uni dicitur, qnod novem unciarum sit sive tri uni.
(109) Nomen dictum quasi novimen , quod notitiam facit.

ANNOT. FESTI. Qu. IX, 21, 2. induet] inductus corr. Urs.,

ut vg.
3. Olac. Sittlev.] cadem plane nnrranlur in Epit. de nom.
rat. . 24.: aed fidem corum imminuunt, quae Madvig. de iure colon.,
Opuscc. p. 274., observt.
i htm diceb.] nam postea Bcnevcntani
dieti sunt. Dac ineptit.
4. filiar] Uas. filia con.
5. Pion
, dormio] Similia de Maecenate et Galba ciug acurra narrt Plutarch.
Erot. 16. p. 1352 Fr. cf. limitai. I, 56.
6. videtur] cod. vg. om. Uas.
Cipio] De Cipia gente . . , qui Ciccronem , obscrvavit , in . ad
lam. \ II, 24. eandem rem tangerc i Cipius (sic ex Fcslo scribitur, Citiui , Capitis Cicer. codd.), opinor, olims Non omnibus dormio.
7.
Pararhenehon] cod. Pararhencon Uns.
8. impunilius] Uns. impunitus cod.
9. JXucup.] Nuncupata corr. Urs. , ut vg. Cf. Varro
de L. L. VI. . 60.
10. nomina] nominilla corr. Urs. cf. infra
. 18.
11. pronttnliata] cod. pronuncala Urs.
]
Verba esse XII tabb., intelligitur clarissimc ex Cicern, de off. Ill, 1.
de orat. I, 57. cf. Dirksen de XII tabb. p. 397.
12. nuneupasset]
ser. nuncupassit cum plerisque VV. DD., qui XII. tabularum fragmenta
recensucrunt. Urs. nuncupasit.
ila] id Ist corr. Ur*.
18.
de recto] scribe i directo. Ita etiom Huachhius.
19. 20. rccep-ta,
quod] cod. re-eeptaque (alia vocabuli distributionc) Urs.
21.
Nuseiciosum] cod. vg. Nttsciosum Urs. Ulud etiam Paulus. Rectius
icribcrctur ntiscitiostts, cum nuscitio nomen verbale ait, quod conditionem nuscicntis a. luscientie (quod Tcrbum fingimus propter ctyniologicam rationcm) significat. Cf. supra Paulus p. 90. t. luscitio.
23.
At] Urs. Ad cod.
Popil.] Opilius corr. Urs. P. OpiUus) A.
Arc. in mg.
nutriciones] acribe: nuscitiones.
24. qui] Urs.,
cuiua siglam quod interpretatur Liso. Cum Aclio conspirt Fulgcntius
in ciplicando v. luscitiosos p. 561.
29. litt.] Hi igitur NOVNAS
scribi Tolucrunt.
30. Piundinas] cf. Granius Licinianus ap. Macr.
Sat. I, 16. Plura de ea re dixi Etrusc. rcr. IV, 7, 3. T. II. p. 32i.
feriarum] feria tum corr. Dac. Sic Varro ap. Scrv. in Virg. G. 1,275.
nundinas feriatis diebus habitas esse scribit. Paulum quaere p. 171.
Qu. IX, 22, 1. Aulul.] II, 4, 45. ubi legitur: Cocus Ule nundina.
lis est, in diem Solet ire coctttm.
2. rfnaie] COD. d in Ule

Urs., qui suppl. nundinalis Ule. Sed h. 1. solum erat nundinalis.

2-5. Ate . . coqueret] Urs. suppl. . in Scppl. .
5. Niieulas
Praen.] De bac obsidione famequc nucibus tolcrata narrare Liv. XXIII,
19., monuit A. Art.
7. vel] Lit*, nt e cod. notatum babeo.
8. aeiur] naseitur corr. Urs. De Pracnestinis nucibus Cato de R.
R. 8, 2. et Varro ap. Macr. Sat. II, 14. Qui ab hoc versus afferuntur Naevii in Ariolo , in iis interpretanda Dac. mirificc fallitur.
9.
islimant] COD. L'rs. tantam slimant cod. affert. De nuino cf. maxime
Varro de L. L.'V. . 173. Boccl.-b. metrolog. quaest. p. 310. Urs. anpplcm. v. in Scppl. .
13. In lacuna, quam reliqui, Urs. posuit
verba . Caesar, idemque suppl. v. 14. fecisse videtur.
13. 14.
commentaris] cod. commentai-Us Vus.
noviter] v. Paul, noviper
suppl. Urs.
17. nu] cod. ni Urs. Fuisse videlur: in causa erant
qui nuper . . .
Numen] cf. Varro de L. L. VII. . 85.
18.
dei] Urs. di cum linela supraposita cod.
IS'umelUt] Placidus
p. 486. : Numcllatus , nnmella ligatus , i. e. vinculo, quo quadrupdes
alligantur.
19. dcligantur] sunipsi ex Paulo, alligantur suppl.
Urs.
23. nuptis] ex Paulo, i. c. nuptiis , cuius ablativi idem
usus reperitur in Varr. de L. L. V. . 34. dicitur nuptiis camillus
(e cod. Flor.). De eo ritu nuptiarum cf. Varro ap. Scrvium in Virg.
Ecl. VIII, 30. et Inlpp. Maii.
24. novae] Urs. nonae cod.
25. auspici] cod. Urs. tantum auspi e cod. affert.
25. 26.
solist.] Plin. N. H. XV, 22, 24. . 86. idem auspicium sonivium appellat.
27. Manie, in m. situm esse] hace supplcvi collatis Livio
XL, 29. Plin. N. II. XIII, 13, 26. Plutarch. Num. 22., etiam Paulo.
Urs., Scaligerum secutus, non recti- suppl. : laniculum montem habitavisse.
30. Nonuncium] alia suppl. Urs. t. Suppl. .
33.
sex] corrige: -unca. Idem voluisse videtur Urs.
33. sire]
addidi supplemento Urs.
ANNOT. PAULI. 2. dicitur] M. naseitur cett. codd. vg. Lnra.,
quod aperte fluxit ex arlic. superior.
3. noviter] M. vg. noviper
Gu. mg. A. Arc. I.iM)., quod Fcstum finxisse vix adducor ut credam.
dicimus] boni codd. dicamus vg.
6. nuptis] nuptiis tiuclfcrbytanus
alter, ad sensum recte. nuptiis vel a nuptis mg. A. Aur..

QU. IX, 21. (21)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. .

nnus post sex et trecentos ab Etrnscis interfectos

superfuit , induclisf magniludinc divitiarum, u\orem duxit Otacili Maleventani , ut tum dicehantur,
filiam, ca condicione, ul qui primas nalus esset, praenominc
avi inalerni, Numcrius appellarctur.
||Non omnibus
dormio : proverbium videlur na tum a Cipio quodam, qui
Pararbcncbon dictus est, quod simulare! dormientem,
quo impunitias uxor eius moecbaretur ; eius meminit Lucilius.
||Nucupataf pecunia est, ut ait Cincius in L.
II. de of lirio iurisconsulti , nomina *-, certa, nominibus propriis pronuntiata : "cum nexum faciet mancipiumque, uti lingua nuneupasset-}-, ita ius esto": ita-uti noRiinarit, loculusve crit, ita ius esto, vota
nuneupata dieuntur , quae Cnsules, Praetores," cum
in provinciana proficiseuntur, faciunt: ea in tabulas praeseninis multis referuntur.
At Santra L. II. le
verborura
autiqitatc,
satis
multis nuncupate,
eonligit , non de recto f nomnala significare , sed
promissa, et quasi testifcala, circumscripta, reeepta , quod etiam in votis nuneupandis esse convenientiiis.
UNusciciosum (eins Philologue ait
appellari solitum , qui propter oculorum viliiim parum
videret.
At Popiliusf Aurelius nusciciones f esse
caecitudines nocturnas. Aelius Stilo, qui plus videret
vesperi, quam meridie, nee cognosceret, nisi quod usque
ad oculos admovisscl. || Nonas quidam a nova Luna,
quodineasconcurrcretprincipiumLunae: alii,quodsemper
ante diem Iduum nonum essent , scribique ideo debere primam appellalionis eius syllabam adiecta u. littera.
||Nundinas feriarum f diem esse voluerunt
antiqui , ut rustici convenirent mercandi , vendendique causa, eumquenefastum, ne si beeret cum populo
agi, interpellarentur nundinatores.
||Nundina-

10

15

20

25

30

QU. ES, 22. (22)

173

lern cocum Plau-f? dixit in Aulularia: "Cocusille nundinalef est, in iliem soiel ire coctum"; hie ab alis
novendial - $ appellator et coenm viliorem significat, quem tenuiores oducebant, ut in diem coque*
Il Nucu-/s Praenestinos anliqui appellabant,
quod in cl ilsi a Poenis Casilini famem nucibus sustentaverunt: vel quod in eorum regione plurima nux minuta pasciturf.
\\Nummum ex Graeeo nomismate existimant d-ictum, idemque nobis,- quod yovfx/ Ulis,
valere: quia pecuniae nomina a Siculisaecepimus, quorum
hoc proprium est. || Nuntius et res ipsa et persona dicitur;
in persona dicilur, // nuntius advenit, in re, ut nuntius
allatus est: qu-nnt differentiam
in Commentaris fee -me dicitur.
|| Nuper quasi novitcr,
taroquam dica -mus novissime, estque pracleriti temporis, id autem .
sa erant, qui nu -per
\\ Numen quasi
nutus dei note-stus dicitur. || Numella genus vineuli,
quo quadrupe-</es deligantur, solet autem ea fie nervo, aut co-rio crudo bovis, ut plurimum. || Numidas dieimus quos Gr- No/ictias, sive quod id genus
hominum pecoribus n-egotiatur, sive quod herbis ut pecora alunlur.
|| Nuces flagitantur nuplis et iaciuntur pueris, ut novae nuptae intranti domtun
novi mariti auspici- um fiat secundum cl solislimum.
||Numam Pompilium Ianicu-Zo in monte silum esse
ferunt, in quo arcam eius iu-ventam, cum libris Numae
nominis, a Tercntio qnodam scriba repastinante agrum. || Nonnncium et sescunciam quod magistri
ludi appellant, signif-cat dodrantem et dimidium teruncium, quod singula sex -.nncia f unca et dimidiurn sit. 1 1 Nomen sive ex Graeeo - 'vo/ dictum est, siv

EMEND. LECTIO. Qu. IX, , 2. induetus.

9. Nuncupate.
10. nom iua ta.
12. nuncuji assit.
id est.
18. directo.
23. Opilius.
nuscitions.
30. feriatum.
"
Qu. IX, 22, 2. nundinalis.
8. nascitur.
32. < cic-mhciu.

174

QU. IX, 23, (23)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XIII.

QU. IX, 24. (24)

quasi novimcnquod nolitiam facial. Neq-ve familiac est,

oratorcs ponitur pro culpa, adf noxa peccatum , aut
sed gcntis. ponilur etiam pro debito, ut -actum dicimus
pro peccato poenam, ut Accius in Mclanippo : "Tete
esse buic noxae obnoxium." Item, cum lex iubet noxae
,
a debitore exacta pecunia sit.
II Noctua videtur dicta a noctis em-pore eo, quo
dedere, pro peccato dedi iubet. Caecilius in Hypocanere solet aut volare, ab ea yXctv-xrfis appellator 5 bolimaeo chaerestato f : "Nam ista quidem noxa muMinerva a Graccis, quod ea, ut noctua, ocu-lis esteaesis.
licbrcm etf, magis quam viri." || Novae curiae proxi|| Noneolasvocaut papillas, quae efaucibus caprarum supmae compitum Fabricium aedificatae sunt, quod parum
pendent. || Noctilugam\ cum dixit Lucilius L.II. obscacamplae crant veleros a Romulo faetae, be is
num significat
medica.
populum , et sacra in parts triginta distribue|| Noverca dicilur, quam quis, liberis subla-tis, novam rat, ut in is ea sacra curaient, quae cum ex veteuxorem ducit arcendac familiae gratia, idest, coerribus in novas evocarentur, septem f curiarum per re
cendae. prima autem memoralur apud veterannia f.
ligiones evocari non potucrunt. itaque Foriensis,
|| Nova via slrucla esse dicilur rgnante Ser. Tullio,
Raptae , Vellensis f , Velitiae res divinae fiunt in
cum ex Relabro olim in ripam ibi e-scenderetur,
veteribus curis.
||Nothum Graeci natum ex uxore
infra eum locum, ubi rex -['mus in Aven- 15 non legitima vocant, qui apud nos spurio patre
lino monte situs esse ferlur. || Novalem a-grum Aelius
nalus dicilur, quod Ser. Tullius qui Romae reguavit, natus
Slilo et ...
Graecum vocabulum ahmt esse,
est ex concubina Spurius f Tulli tributis f , nisi
forte malumus ceder f, Oclisiam corniculam cap
cum Graeci eum vetov dixerint. in qua re -mero quoque
lesfe utuntur, qui dixit: p~eto7o ctSelys itstivant f eum suseeptum matre servientem f.
II Nota
Xaov f txsaai" sed C-incius eum esse, ubi 20 alias significat signum ; ut in pecoribus , labulis,
libris , lilterae singulae , aut binae.
alias ignoterra sine cultura ad novam sementem sit relicmiuiam.
||Nobilem
antiqui
pro
noto
ponebant,
et
ta. || Novem trib. niil. in exercitu T. Sicini, Volsci
quidem per f litteram, ut Plautus in Pseudolo : "Pere
cum rebellassent et alrox proelium inissent adversus
grina facis videtur hominis , atque ignobilis.
Romanos, in eo occisi et in Cir-co combusti feruntur
ibidemque sepulti in crepidi-ne, quae est proxime Cir- 25 et, "oculis meis obviam ignobilis obiieitur." Accius
in Diomede: "Ergo me Argos referam, nam hic
cum, qui locus postea est /a-pide albo constrains :
sum nobilis." Livius in Virgo : "ornamentum incendunt
qui tum pro li. P. oeeubuerunt, fuere Opilcr Verginius
nobili ignobilesf- IINoegeum quidam amiculi genus
Tricoslus. M. Valerius Laevinus. Postumus Copractextum purpura ; quidam candidum ac perlucidum,
minius Auruncus
Ilius Toleriuus. P. Veturius Geminus. A. Sempr-omus Atratinus. Ver- 30 quasi a navof, quod putamen quorundam pomorum
est tenuissimum non sine candore, ut Livius ait
ginius Tricoslus. Mu -tius Scaevola.
Sex. Fusi Medullinus.
|| Noxia, ut Ser. Sulpicius Ruin Odyssia : "Simul ac lacrimas de ore noegeo defus ait, damnum significat, apud poetas autem, et
tersit", idest candido.
||Nixi di appellantur tria
EMEND. LECT. Qu. IX, 23, 8. IVoctipugam.
19. 20. TfXaov.
Qn. IX, 24, 1. at.
5. Ckacrestrato.
12. veteres Annia.
0. muliebri' tt.
. quatuor.
13.
Vtlicnsis
Tiburtis.
18. credere.
18. 19. Oerisia Cornieulana captive,
eliensis.
17. Spurt.
19. serviente.
23. .
27. 28. ornamento ineedunt biles ig nobil I.
30. naitco.

(109)

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. .

I7S

N toa a tempore noctis dicta, quo canit vcl volat.

None ola e vocantiir papillae, quae ex fanciLus
caprarum dependent.
Noctilugam Lucilius quam dixit, obscenum significat.
Nib il i, qui nec li ili qiiidcm est.
I\ overea dicitur, quam quis liberis sublatis novam uxorcm ducit
arcendac familiae gratia.
Novalis ager novae relie tus semen ti.
.
Noxia apud antiques damnum significaba!, sed a poelis ponitur pro culpa: no xa ponitur pro peccato aut peccati poena, 5
quiln lex bel noxac dedere pro pceeato.
i
Nothum Graeci natum ex uxorc non legitima dieunt; qui apud nos spurio patre natus dicitur.
Nota nunc significat signum, ut in pecoribus; nunc literas singulas aut binas; nunc ignominiam.
Nob il cm an li<| pro noto ponebant. Plautus: "Peregrina facics atque gnobilis.'"
Nocgcum amiculi genus. Noegeum candidum. Livius : "Lacrimas de ore noegeo detersit," id est candido.
10
Nix i di i appel! aban tur, quos putabant pracsidere paricntium nixibus.

ANN. FESTI. Qu. IX, 23, 1.2. eque . . gentis] tive familiae est, ut
Terenlius suppl. Urs. idque familiae est Sc At. Prxima S< il. optime
exploit, quem cum Urs. secutns sum.
4. Pfoctua] simillima Varro
de L. L>. V. . 76.
5. yi.uvxwxt] quae eius v. pars in cod. extet,
non notatum inveni ; puto tantum.
6. ea ut noclua] supplevi.
Urs. tantum noctua.
7. JSoneolas] Isiil. Gloss.: Nomicolae (corrupte),
tubercula , quae sub menlo caprae sunt. Schneider, in Varron. de R.
R. II, 3. p. 418.
8. FS'octihigam] sic Paulus. ISoctilucam Urs. :
sed in hoc . vix quicqnam obscaeni.
Cf. Varr. de L. L. V. . 68.
Noetipugam probabilius Salmas. Exerc. Plin. p. 70. col. 2. d. , adductis
cliam glosais Palatinis, quas apud sc habere alurmat : noetipugam obscaenum quod quasi noetibus compungat.
Scal. noctilugam intellexerat
avem mali ominis noctu lugentcm , Coni. Varr. p. 26, 8. (44.).
12.
veterannia] Urs. uettrania e cod. notatum invenio, lincolis positis supra
alterum t et a. veteres Annia coni. Urs., cuius snpplcm. reddidi, quanquaiu incertissimuih.
13. Nova via] quae hie posui , defendi in
Scppl. .
Tnllio] Urs. tullo cod.
15. rex Aventinus] cf.
Paulus supra p. 16. v. Aventinus, cum annot.
16. Novalem] additamentura Urs., quod in nonnullis immutavi, . in Scppl. V>\.
19.
tu] t-Xaor . Sen.. Urs. Iliados versus est XVIII, 547.
22.
ISovem trib. mil.] in hoc memorabili Romanac historiae documento rcstitiicndo, cur aliquantulum ah A. Aug., Scal., Urs., longius a Nicbuhrio disccsserim , monstravi in Suppl. .
32. Noxia] Paulus. Urs.
suppl. . Sed v. Serv. in Virg. Aen. I, 41. : pro noxiam.
El hoc interest inter et noxiam , quod noxia culpa est (id est
peeeatum) : noxa tin Inn poena. (Quidam noxa quae noeuit , noxia id
quod nocitum, aeeipinnt.) De noxa plura Dac. et Goth. Cf. Sdppl. .
Qu. IX, 24, 1. tul] at corr. Urs.
2. poenam] poena corr. Urs.
Sed accusativus pendet a superiore signifieat.
Mclanippo] cod.
Melanippa habet Urs. et corr. Menalippo , non recte. Accium puto
Mclanippum , Ennium Melanippain scripsisse : nam Varronis locus , de
L. L. VII. . 65. , lacunosus est. Bothe P. Se. L. V, I. p. 218. fr. I.
5. chaeresfato] cod. eherestato Urs., qui cum Scal. corr. Chaerestrato.
Bothe P. Sc. L. V, II. p. 138.
Caecilii fragm. ed. Spengcl. p. 27.
5. 6. mulicbrcm et] muliebre est Bothius, probante Lim>. muliebris est
corr. Urs. Cf. Scppl. .
6. Novae cur.] cf. Varro L. L. V,
.155.
6. 7. proximae] proxime corr. A.Aug, in m;;.: quo vix opus
est.
8. ubc] ubi corr. Urs., ut vg. , quo fortassc non opus est.
10. is] COD. its L'as.
11. septan] quatuor scribenduui esse, crrorc

ex nolis numerorum nato , probabiliter statueront A. Aug. in mg. Scal.

Uns.
12. Foriensis] Forensis corr. Scal. : de cuius opinione v.
Suppl. Ann.
13. Vellensis] Feliensis corr. A.Aug, in mg., a Velin
Palalinae tribus.
14. curis] curiis corr. Urs.
15. spurio patre]
Haue consuetudinem loquendi comprobant tituli , in quibus S14 III F.
pro spurio dicitur, v. Mallei Mus. Veron. 143, 4. Grell. 262 sqq.
Ilaqiie recte Scal. in Plutarch. Quaest. Rom. 103.: di t toj' 0; Snoolov i.'oi! xaXovot, correxisse videtur.
17. .Spurius] corrige
Spuri. Sp. Urs.
tributis] Tr. (Tribuni) vcl Tiburtis c.orr. A. Acc.
in mg. Hanc fabulam alii scrip to res ignorant.
18. ceder] credere
corr. Urs.
18. 19. Oelis. . . . eap-tivam] ic , ut verba disposui
cod., cum Urs. ca-pliva dederit. Hie cum A.Aug, Oclisia corniml una captiva. Si Jlionvsium IV, 1. sequimur, scribenduui crit: Ocrisia
Corniculana captiva.
19. servientem] serviente corr. Urs. Niebuhr.
H. R. T. I. p. 376. Festi testimonium in hac re neglexit.
23. e]
?corr. Urs. , ut vg.
litteram] Urs. ut vg. littera cod.
Pseud.]
V, 2, 9.
23. 24. Pere-grina] cod.
Pe-rcgrina divisit Urs.
24. ignobilis] gnobilis corr. Urs., ut vg. : male, cum hie v. non aliam
ab caussam appositus sit, nisi ut intelligeretur, ignobilcm esse qui non
noscatur.
25. oc. meis] Pseud. II, 1, 18. Nunc ibi legitur: qui
oeulis meis obviant ignorabilis obiicitur. Iterum gnobilis vg. et Urs.
26. . in Diom.] Bothe V, I. p. 197. fr. 5. Diomedcs ita loqui vidctur, Agrii liliis in Aetolia occisis.
27. sum nobilis] fuam gnobilis
corr. A.Aug, in mg. e Nonio p. 351, 29. (sed Merceros Nonium ex Fcslo
corrcxit). Est senarius iambicus. Ergo me Argos rfrant; nam hic
fuam gnobilis , cum bi.il u post me.
Livius] Urs. vg.
leuius
cod.
Virgo] Virgine corr. A. Aug. in mg. Bothe V, II. p. 5.
27. 28. ornam. . . . ignob.] ser. ornamento incedunt gnobiles ignobili,
ita ut tetrmetro prima syllaba desit. Ornamento incedunt gnobili, ul
timo v. omisso, voluit Scal. ornatu incedunt gnobili ignobiles Urs.
gnobilid ignobiles Both.
30. nauo] uauco vg., recte: cf. supra
p. 16, 6.
32- lacr.] Livium dacrumas scripsisse constat.
noegeo]
cum detersit coniungendum esse contra Festi opinionem obscrvavit Dac
Od. VIII, 88. comparavit Scal. Placidus p. 486. : ]\agcum (ser. Noeijcnm) , nigrum pallium tenue. Hariolatur Meurs. Exerc. crit. II, I, 8.
ANNOT. PAULI. 2. dependent] dependant M.
3. Nihili]
haec Paulus superiore loco p. 75. v. hiluiii hue translulissc videtur:
in Festo ca ncque spatium tolerat eque ordo lite rar um.

17G

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XII.

(109)

JNictarc et ocnlorum et alioriim membrornm nisu saepc aliquid conari. Dicimus eniin nictatiouem et niclniu. Caecilius:
"Hunc trciuiilis palpebris percuterc niclu."
Nie tit ranis in odorandis fcraruiu vestigiis levitcr ganniens. Ennius : "Narc sagaci sensit, voce sna nictit ululatquc ;"
unde et gannitio.
Ningulus nullus. Marcius vates: "Ne ningulus inederi queat."
5 Ne quam, qui ne tau t qiiidcm est, quam quod habetur minimi.
Nanum Gracci vas aquarium dieunt
hiiinile et coneavum, quod vulgo vocant silulum barba tu m , undc nani puuiiliones appcllantur.
Nccem a Gracco dici ccrtuiu est. Nixvv enim mortuum dieunt Gracci.
Ni vc m interpretan tur novum ex Gracco, quod i Hi rtov dicunt.
(110) Ncquiua tes Narnicnses.
Negotium, quod non sit otiuni.
IQNavos a navis cclcritatc dicimus.
Noveudiales feriac a numero dierum snnt dictae.
ANN. FESTI. Qu. IX, 35, 2. parient, nixibus] y. Ovid. M. IX, 293.
Non. p. 57, 19. Gloss. Labb.: Nixac, &ivtc.
hist. art. obstetric. I. p. 120.
M] Mu,. in m ) A. Aug.. in inj;.

Docte de ca re Siebold.

sua] signa corr. lins., ut vg.

Accillum] corr. lias.

etiam auf] etiamque corr. A. Ace. in mj. Urs., non recte.

esse qui Corinllio adTCcta (radiderint.

Sic Scal.

Dicit, ctiain
7. mensac] ila

ut tria illa signa genibus nixa inensae essent pro pedibus.

cf. Paulus p. 24. y. adniclat.
Est VI, 837.

Spcngcl. Caeeil. fragm. p. 24. fr. 4.

indent egregie Scal.

\%. Maechoeo pone] ser. Macen capone.

Copone am em. A.' . in rag. Bothc p.- 48.

seribere] Urs.

serib

cum linela transversa per 6 cod. seiis coir. Scai.. scribes coni. Uks.
13. neetabere] nidal ere yg.

14. in pugilem] in pag He coir. A.

Aug. in wg.. Botbe p. 46. Spengcl. Caccil. p. 49.

dendum coni. V. D. in Stcpliani collect.
nidio Dac, qui cliara plura mont.

17. vcsligis] cod.

vestigiis Urs.

17. 18.

18. si] dciendum.

quando

19. venenox] ser. velox.

disse puto feras./

ex] act. ea.

acuta et] ser. acute,

forte] bie exci-

20. nicftc] nictit Paulus, recle.

acuta est coni. Uns.

lurnque leclione . Suppl. .

mg. Urs., sine necessitate.

laudandum] lu-

15. nidum] nicht Paulus.

16. Nictit] bid. Gloss.: Nictit

JEnnius] Ann. X, 14. apud Merulam.

pro aliquaudo est.

duubusve leonibus

testent babenius.

10. 11. Garr. .. . . iactcnl] Garruli sine denies

De Turnebi , Scaligcri alio-

21. undc] inde corr. A. Aug. in

Post b. . Urs. babet et, qnod cod. om.

gannitio] cf. Paulus p. 74. v, gannitio.

Ni quis scivil] Vcrriuiu

33"

esse ferebatur.

V. Dion. Hal. I, 87.

Aero in Horat. Epod. XVI, 12. a Scal. adilucli.

2. 3. Quinctil.]
de Quinctiliis Koiuiili sociis vid. F. II, 378. ; ab bis Lnperci Quinctiliani repetantur.

Hymn.] Bothe V, II. p. 136. n. 4.

canis, quum acute gannii.

pdeo lcoiic

Nielare]

10. Caeeil. in

De lacuna post b. voc. . Sfpl. .

//] alii corr. Urs.

Qu. IX, 26, 1. 2. Fausiuluin] bniiis scpulcrum pro roslris snb la

9. Luer. in L. IF.] corr. in, L. FI.

nexari] nietari e Lucretio corr. Uns;

Grallis sedentes iacltnt Dac.

.4.
5.

gulus corr. Lks., ut Tg.

Sed quae Fcstus bic narravt , coruin nullum ilium

3. ti] ti vei fu in cod. est.

Varro de L. L. V. . 119.

5. /] cl'-

6. humilem] humile Urs. ex Paulo.

7. pumilionemve] p in cod. est, qnnnqnam Uns. u indicavit, qui Paulo

bacc suppl. : /ie nani puntillones appellantur.
suppl. Uas. , reetc puto.

9. 10. neci da]

Vidclnr ita in antiquis legibus scriptum fuisse.

Cf. supra p. 12, 4.

11. el ninguere viqxiv] addidi ad supplcm. Uas., ut
Vcrrii sententia intclligi posset.
11. 12. N . . . . signijicat] Neqnatn,
quod Paulus 1. 1. explicat ,

nulla arte yidelur in Fcsluni inferri posse.

Nequin.] Ncquinuiu Lmbriae oppidum, iu quod bello captum Homani

Narniam colouiam deduxcrunl.
nensis] Narnieitses corr. Uns.
mnm de X hominibus.

Lir. X, 9. Pliu. Ill, 14.

Si scribitur , ut Feslus alibi , in Q. Therm, de

A" h. , crroris caussa facilius inlclligitur.

Lion. Caton. p. 58.
gcbanlur , hie

13. Nar-

15. versus X] Uks. cm.: in ea ad Ther-

Meyer. Oratt. fragm. p. 22.

20.. Nues] de missilibus, quae populo spar-

dictum esse inlcllexit Scal.: eamque rem Urs. alalo

titulo , qui post crustulum ct mulsum inunicipibus dari iubet neu

sparsionem mod. XXX., comprobavit.
corr. Scal. Uks.
nct Scax.

22. vellimus] cod.

velimus

26. prac /lamina] fricturac genus signicari mo-

sunt] cod., ut vg.

sint Urs.

27. Novend. feriae] .

plenius Domen po suisse: N. q. sa sciscito in hae, ostendunt quae sc-

St ru . .

euntnr.

Urs. m tantum codici tribuit.

30. more] monte corr. Urs.
33.
missa crate a] amissa eivitate corr. Uhs. De Turno crate iniecta

Similiter Huscbkc de Seryio p. 225.

serlullio cod.
est,

Servio Tullio Urs.

25. scisscito] ser. sciscito.

dico et fero.

24. trois] Urs.

Tullio]

eivi in cod.

scisco corr. Urs. idemque postea

27. quiequam] quisquam corr. A. Act. in mg.

defender studet Huschh. de Serv. p. 226.

Urs.

22. Ser.

] .

necato (Liv. 1, 51.) noli cogitare.

Ulud

29. nequis] ni quis corr.

30. Ennius] Ann. II, 22. pud Merulam.

28. Hostillo] Iloslilio corr. Urs.

31. nineulus] nin

ANNOT. PAULI.
navis celeritate] M.

3. leviter]

Gu. Lia,

cclerilale navis Go. Lino.

ttniier M. vg.

10.

QU. IX, 25. (25)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. .

signa in Capitolio ante cellam Minervae genibus

nixa, velut praesidentes parientium nixibus, quae suaf
sunt qui memoriae prodiderint, Anocbo rege Syriae superato, M. Accillumf subtracta a Populo R.
adpor tasse, atque ubi sunt, posuisse. etiam qui capta
Corintbo advecta bue, quae ibi subvecta fuerint
mensae. [|Nictare et oculorum et aliorum membrorum
nisu saepe aliquid conari, dictum est ab antiquis,
ut Lucretius in L. Hilf : "Hic ubi nexari nequeunt
insistereque alis." Caecilius in Hymnide: "garrus
medentes f iactent j sine nctentur perticis." Novius
in Macchoco pone i : "actutum scriberef, cum in nervo
nectaberef." unde quidam nictationem; quidam nictum,
ut Caecilius in pugilem f : "tum inter laudandum bunc
timidum tremulis palpebris percutere nictum-}-: bic
gaudere, et mirarier/'
||I4ictit canis in odorandis ferarum vestigis leviter ganniens, ut Ennius in L. X: "veluti sif quando vinclis venatica venenox f apta eolet , si forte ex f nare sagaci sensit, voce sua nictuf ululatque ibi acuta et f."
unde ipsa gannitio.
|| "Niquis scivit" centuria est , quae dicitur a Ser. Tullio rege constitute,
in qua beeret ei suffragium ferre, qui non tulisset
in sua, nequis civis suffragii iure privaretur, nam
scisscito f sigfaificat sententiam dicito, ac suffragium ferto, unde scita plebis. sed in ea centuria, neque censetur quicquamf, neque centurio praeficitur,
eque centurialis potest esse, quia nemo certus est
eius centuriac. est autem nequis f scivit,- nisi quis seivit.
IINingulus, nullus, ut Ennius L. H: "qui ferro
minitere ,
atque inte ninculus -J- + mederi
queat."
1 1 Niger lapis in Comitio locum funestum
significat, ut ali ,
Romuli
morti destinatum,

10

15

20

25

30

QU. IX, 26. (26)

177

sed non usa obv-en, ut ibi sepeliretur , sed Faustulum nutri-t- cius ibi sepultum fuisse, et Quinctilium avum ti . . . . qui Romuli partes sequebatur,
cuius familia dicta Quinclilia , iuxta appellationem eine.
\\Nanum Graeci vas aquarium dicunt,
bumilem f et concavum , quod vulgo vocanl situlum
barbatum, jt-umilionemve , nam ita nani dieuntur.
||Necem suspica-iir Verrius a Graeeo duci, nam Uli
necyn mor- dictait. Inde nos dicimus "neci
da."
llNivem Verrius interpretatur novum ex
Graeeo, quiid ne-on elninguere v)eiP dicunt. \\N.. .significat da
\\Nequinates dicti sunt
IVarnensis f , qui e Nequino oppido eiectis colonis veteri-ftu ibi habitarunt.
Cato in Q. T
versus f X hominibus:
|| Negotium, quod n-on sit otium. \\ Navos a navis celeritte, quae \e-locissima est, dicimus. \\Numidae dicuntur Noma -de, qui diutius vivere dieuntur,
unde Cato in
Numidas vivaces, quod
multam vivunt aetatem, dixit.
II Nuces mitti in
Cerialibus Capito
S-innius solitum esse dici
ait , cum vellimus f sig - nificare , missilia Cerealibus in Circo mitti, quod cum mitti nuces mos esset , plaue volumus a parte totum designare,
quia adeo diligantur supra omnia alia missilia,
prae flamma cum sunt u-iae quae sparguntur nuces.
|| Novendiales feriae dieuntur institutae a Tullo
Hostillof rege, ex moa-itu haruspicum
is nono die in feri-s
sive quod m
moref Albano lapi-difaf pluisset, sive quod vox esset
exaudita, ut Albani suo rilu facerent, quae omissa erant sacra, nam ab bis eadem sacra fieri di voluerunt,
quae missa crate af -ne funditus deleta

EMEND. LECT. Qu. IX, 25,2. signa, i. . A tilium. 9. VI. nixari. 10. 11. Garruli sine denies. 12. Maceo corone, seibis.
IZ.nietabere. 14. Pugile 15. Vein. 18. si] dele. 19. vtlex. forte feras ea. 20. nictit. acute. W.sciscito. 27 . quisquam.
29. ni quis.
81. ningulus- Post haec plura yerba exciderunt.
Qu. IX, 26, 6. kumile.
13. 14. Karnienses.
1 :>. Thermum dr.
22. velimus.
28. Bostilio.
30. monte.
33. Amissa civitate ae.

178

QU. , 27. (27)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XIII.

negligere temporibus
insequen - tibus
coepissent :
|| iV . . . , dieuntur invenirte a Marcel-lo cos. operae,
qn ibim admolis Syracusae facilius expugnan possent.
\\Navalis porta, item navalis recio, videtur utraque a vicinia navalium it - appella
te esse.
\\Nonarum dies, item Id-uum, Kalendatmm nuplis alieni habentur , quia no-vae nuptae
sic diem postridie nuptias creditor a-trum inluciscere, quoniam decreto Pontificum atri hi di-es esse iudicati sunt, quod quotienscunque Romani du-ces belli gerendi causa his die bus supplicavere, mal-e remp. gessere. SEXTI POMPEI FES -TI DE VERBOR. SIGN. LIB. XIII. INCIP-IT. FELICITER
L. XI V. || OB PRAEPOSITIO ALIAS POMTUR
pro circum, ut cum dicimus urbem obsideri, obvallari, obsignari. alias ponilur in vicem praepositionis, quae est propter, ut ob mrita, ob superatos
hostes. unde obsides, qui ob fidem pal-ri&c praestandam
dantur. alias pro ad ponilur, utEnnius: "Oft Romain noc
a legiones ducere coepiV, et alibi: "ob Troiam duxit."
|| Oculissimum carissimum. Oculissi-mum ostium amicae
Platans in Curculione, item oculissi-mc dixit, signiiicatque carissime. Idem inPseu-dolo osculatumf pro praesenti ponit cum dixit: i(Emi -to die caeca hercule
olivum, idvendito oculatadie." Id-em alibi oculatum Argum, quod loto corpore oculos habet. Idem : "pluris est oculatus testis unus, quam auriti decern", i.e., qui se vidisse dicat. duclam autem ail Verrius hanc formam ab oculi apparilione. || Oculitus dicitur, utfun-ditus, penitus, significatque tarn carum, quam -lum, vel instar
oculi esse.
|| Odefacit dicebant antiqui ab odore,
pro olfacil ,
vetere
quadam consuetudine inmulandi literas , quae sunt , ut saepe alias , tum in
EMEND. LECTIO.

Qn. IX, 27, 23. oenUtum.

10

15

20

25

30

QU. IX, 28. (28)

hoc quoquelibrocontentae. quae vox,utquibusdamvidetur,

ex Graeca / tracta est.
||Octaviae portions
duae appellantur , quarum alteram , theatro Marcelli
propiorem , Octavia sror Augusti fecit ; alteram theatro Pomp, proximal CIV. Octavis CN. filis, qui fuit
Aed. cur. Pr. Cos. decemvirum sacris faciendi,
triumphavitquc de rege Perse f navali triumpho : quam
combustam refciendam curavit Caesar Augustus.
||Ogygia moenia Accius in Diomede appelians
significat Thebas, quia earn urbem Ogygus condidisse
traditur.
llOccasio, opportunitas tcmporis casu quodam provenientis est. || Occasus, interitus, vel So
us , cum decidit a superis infra terras : quo vocabulo
Ennius pro occasione est usus in lib. II. : "hie occasus
datus est, at Oratius inclutus saltu." item in L. V. :
"inicit inritatus, tenet occasus, iuvat res." Item
in L. VIII. : "aut occasus ubi , tempusve audere
repressiL" ||Occisum a necato distingui quidam, quod
alterum a caedendo atque ictu fieri dicunt, alterum sine ictu. itaque in Numac Pompili regis le
gibus scriptum esse : "si hominem fulminibus -J- occisit,
ne supra genua tollitof." Et alibi: "homo si ful
mine occisus est, ci iusta nulla fieri oportet."
|| October equus appellatur, qui in campo Martio mense Oct. immolatur quod annis f Marti , bigarum
victricum dexterior. de cuius capite non levis con
tent) solebat esse inter Suburaneses, et Sacravienses, ut hi in regiae pariete, Uli ad turrim
Mamiliam id figrent; eiusdemque coda tanta celeritate perfertur in regiam, ut ex ea sanguis destillet in focum, participandae rei divinae gratia,
quem hostiae loco quidam Marti bellico deo sacrari
dicunt, non ut vulgus putat, quia velut supplicium

Qu. IX, 28,7. Verseo.

21. fulmtn levis

Ci

22. tollilor.

25. quotannis.

(110)

PAULI DIACOINI EXCERPTA.

LIB. XIII.

179

Navalis porta a vicinia navalium dicta.

Nona nun, diiuui, ci I on da ii m dies nnptis alieni Iiabentnr, qnoniam hi dies decreto poutificum atr iudicat sunt)
qood quotiescunquc Romani duces belli gcrendi gratia bis diebus supplicaverunt , maie rempublicam gessere.

LIBER XIII.
Ob praepositio alias ponitur pro circum, nt qnum dicimus urbem obsideri, obsignari , ob vallar!, alias in vicem praepositionis , quae est propter, ut ob mrita, ob snperatos hostes, nnde ob side s pro obfides, qui ob fidem patriae
praestandam dantur; alias pro ad, ut Ennius: "Ob Romain noctu legiones duccre cocpit."
Ocnlissimum carissimum. Plautus: "Oculissimura ostium amicae."
Oculatum pro praesenti posuit Plautus, quum dixit: "Oculata die." Item ipse: "Pluris est ocnlatus testis uniis qnam
auriti decern," id est qui se vidisse dicat.
.
Oculitus quoque dicitur, ut fundi tus, penitus, quo significa tur tarn carum esse, quam oculum.
Odefacit dicebant pro olfacit, quae vox a Gracco oo.ir tracta est.
Ogygia moenia Thcbaua ab Ogyge conditore dicta.
Occasio opportunitas tcmporis casa proven iens.
ce as us interitus vel solis in oceanum mersio.
Occisum a necato distinguitur. Nam occisum a caedendo dictum, necatum sine ictn.
October equus appellabatur , qui in campo Martio mense Octobri Marti iinmolabatnr. De cuius capite magna erat
conteutio inter Suburanenses et Sacravienscs , ut bi in regiae parietc , ill! ad turrim Mamiliam id figrent. Coins
cauda, ut ex ea sanguis in focum dcslillarct, magna celeritate perferebatur in regiam.
ANNOT. FESTI. Qu. IX, 27, 2. 3. Supplcm. ab Uns. ingenise
inventuin reddidi, quanqaam nomen carum machinarum etiamnune ignoratur.
6. Non. dies] . Suppl. Ann.
8. a- (rum] (rum cod.
(-rum Urs.
inlueisce-] coa. inlueeseere Urs.
11. mal - ]
e tantum in cod. conspieuum est. male Urs., nt e cod.
12. 77]
in cod. est. Urs. id supplem. tribnit.
13. LIB. XIII.] aliter l'as.
V. . II, 2.
18. unde absides] pro obfides addit Urs. ex Paulo,
quod spatio vix admittitur.
19. Enn.] Ann. VIII, 70. apud Meralam. Versus est etiam Qu. X, 8. p. 175, 22. . oborilur.
Ob]
quod Uas. ut e cod. ponit, nunc non legitur in eo.
20. ob Tr.
duxii] haec addas I. Ann. 1. fragm.
21. Plautus] Cure. 1,1,
15. v. Si'ppl. Any.
2?. Cureul.] I, 2, 28. , de quo loco dixit
Linn.
23. earissime] oui clare asjiicit suppl. Urs. : at id Planto
non convenit.
Pseud.] I, 3, 66.
oscutaium] oculatum Paulus.
Placid, p. 249.: Oculati , praesends.
24. Emito] to in coo. est,
quod Urs. non notavit. V. Soppb. Ann.
25. Id- em] em cod.
Idem e cod. affert Uaa.
alibi] respici videtur Aulul. Ill, 6, 19.
ubi nunc quidem oeuleus legitur, sed oculatus metro non respuitur.
26. plur est] Trucul. II, 6, 8.
28. 29. apparit.] ajipellalione
suppl. Urs.
29. Oculitus] cf. Non. 147,27. Spectat Festus ad
dictionem oculitus amari.
31. odef.] cf. Paul. p. 52. v. dacrima,
cum annot.
Qu. IX, 28. 2. oV;7] OCMIII con. omv Uas.
2. 3. Oclav. port,
duae] de . Prut. II, 1.
5. Pomp.] Cn. Pompeii Magni.

5. 6. Cn. Oetav. . . . cot.] a. 588. a. u. c.

deeemvirum] decemvir
corr. Uas. , sed genitivus non incommodus est.
7. Perse] scr.
Perseo. Triumphavit a. 586. a. u.
8. reeiend.] ante . . cod.
literas RE habet.
9. . in hiomede] Botbe P. Sc. L.V, I. p. 198.
10. Ogygus] Ogygcs corr. Uas., sed etiam ilia forma non raro reperitur.
12. 13. Solis] mersio addit Scal. ex Paulo, sed vix opus est, cum oecasus
ex ipsa voce explicanda repet possit.
14. Ennius] Ann. II, 19.
apud Merul. Cf. Suppl. Ann.
15. in L. V.] V, 13. apud Merul.
Interpunctianem, quae apud Urs. post tenet est, correxi.
16. itu'eif]
iniicit, metro postulatur.
17. in L. Vllt] VIII, 57. ap. Merul.
20. sine ictu] cf. Qu. IX, 12. p. 12, 4.
21. esse] coa., ridel,
cum linela supraducta. est Urs.
fulminibus] /Ulmen lovis corr.
S< il.
22. tollito] praefcro tollitor. Plura de utraquc lege . in
Suppl. Ann.
24. 25. tn en i-e Oct.] of. Paulus p. 61. . equus cum annot.
25. quod annis] quolannis corr. Uas., ut vg.
26. victricum] Urs.,
sed ex cod. refertur victrigum , quod fortasse victricium est.
27.
Suburaneses] cod. antique more. Suburanenses Urs.
28. Ai im. reo;.
par.] Sacravienscs intellige. V. annot. ad Paul um p. 96. v. Mamilia.
29. coda tanta] Uas. : in cod. est quod atanta. Caviares bostiae ap.
Paul. p. 44. ab boc Octobri equo plane diffrant.
ANN. PAULI. 2. diet] potteri praeponitur Tg.: sed om. Gd. Luid. :
recte.
(is] Go. Ita pro nuptiis Paulus ex ipso Festo. nuptiit Tg.
Lino.
5. obsignari] M. Tg. obsignare Gv. Lino.
13. Oggge] codd.
Line. Ogygio edd. Tett. Ogygo vg. 17. turrim] M.vg. turrem Gv. Lud.

10

15
(

180

PAULI DIACOM EXCERPTA. . XIII.

()

Occidamus Platitus posult pro contra cedamus.

Occentarc dicebant pro convicium faccrc, quum id clare et cum qtiodam canorc fieret , ut procul exaudir! poluisset,
quodturpe hahebatur; quia non sine causa fieri putatur, inde cantilenam dici, quia Ham non cantus iueunditatem puto.
er cm montem confragosum dicebant antiqui. Hinc ocrea e dietae inacqualiter tuberatae.
5 Occare et occator ab occaedendo dictum, quod grandes terrae caedat globos.
us et ocissime positivum Latinum non habent, sed ab eo veniunt, quod est in Graeco .
ci mum Graecum et a celeritate nascendi est dictum.
Occupt ici us ager dicitur, qui desertus a cultoribus propriis ab aliis oecupatur.
Orchitis genus oleae ex Graeco dictum, quod magnitudinc sit instar testiculorum.
Orchestra locus in serna.
10 Orea genus marnae beluae maximum, ad cuius similitudinera vasa ficaria orcae dicuntur ; sunt enim teretes atquc uniform i specie.
ANN. FESTI. Qu. IX, 29, 2. Ha effigie in equi] scribendum pnto :
lignea effigie equi.
4. haced.] lacaedemoni cod. Lacedaemonii
Uas.
Tayijeto] in TaJeto, Taygeti vrtice, Pausan. Ill, 20, 5.: sed
lile tarnen non ventis, sed Soli eos equos m tari narrt.
7. Menzanae] obsenrum lovis cognomen.
Sc *t,. suspicatnr legendum esse
Meni Zanae, Mivl Zura.
vivos] vivut corr. Urs., non recte. Cf.
Praef. IV, 3.
7. 8. eonieifur] Urs. eonlieitur e cod. notatum
babeo.
8. et Rhodi] Uas. i. e. et Mhodii. et trodi e cod. aflertur.
quod annis] quotannis corr. Uns.
8. 9. soli] cod. so-li Urs.
Cf. M. G. Heiner, de sacris Rhodiis III. p. 8.
10. Occidamus]
id voc. Dac. censet Pseudol. I, 3, 20. reslitnendnm , Lmo. apnd
atranque , et Plautam et Festum , neerdamus scribendnm. At potest
occidere a cedo fieri, ut perbtere be tere, delnire lnire.
12.
13. Occentassint] videtur illam XII tabb. legem respicerc : Si quis occentassit etc., quanquam nescio cur plurale verbum posucrit. De illa
. Scil. in b. 1. Dirksen p. 507 sqq. Isid. Glossar: Occentarc , maie
ominari.
13. 14. fecerinf] Urs. fecerit e cod. aflertur.
15.
turpe] Urs. turpi cod.
16. 17. quia illam] querellam corr. Gabr.
Faernus ap. A. Ait..
17. eantus] Urs. candus cod.
Ocrem]
id v. Sabinum esse intelligitur ex nomine Interocrii inter iuga Apennini
montis, idemque Umbricum ex aliis locorum nominibus. Sed idem etiam
in Graeca lingua reperitur.
20. Livium] Botbe P. Sc. L. V, I.
p. li. 15. fr. 2-5.
21. putria] petrita corr. Scal. patria em.
Urs.: neutrum placet. Virgil, saepe : putris campus, gleba et talia.
G. I, 44. 215. II, 204. Aen. VIII, 596. Metri causea, quod Salurnium
esse videtur, fortasse: celsasque ocris et rva patria et mare magnum,
scribendum erit. Post magnum adde et.
23. ocriae] ocreae corr.
Uas., nt Tg. Aliud etymon, non melius, aflert Vano de L. L. V. .116.
26. Cicero] de senect. 15. Idem etymon, quod nescio venustius an futilius dicam , Screnus ap. Non. p. 61, 31. commendat: occatio orcaecatio est.
2. collationis] quam nos dicimus gradum comparationis.
Ita etiam Varro de L. L. VIII, . 78.
29. dictas nostras] cod.
diras nostras Uas. Idem corr. non dieta, s. (voluit e) nostra , sed,

prohabiliter. Scal. t dietitant nostras, alii. Dac proponit: dicta a

nos tris, alii.
32. eonsolationis] collationis corr. Uas., ut Tg.
ma
tera] rariora corr. Urs.
33. Plautus in IVervol.] Botbe p. 439. fr. 3*
Qu. IX, 30, 2. oceisi] scr. oeissi- cum supplcm. ocissime.
7.
Ocimum] cf. Varro de L. L. V. . 103. Non. p. 550, 32. Gloss. Labb. :
Oeimum , xt/tor Xa/aror,
8. dicitur] Uas. snppl. dicebatur ab
antiquis. Cf. Pmni . II, 3.
Occupaticius ager] idem dici videtur,
quem Aggcnus Urbicus p. 48. d. Goes, occupatorium sive arcifinium dicit.
Huius exemplum Fcstus ex secundi Pnnici belli historia proposuit , sed
quale illud fuerit , non divino. Ursini periculum v. in Si ppl . Ann.
18. Orchitin] cf. Virg. G. II, 86. cum Servio. Lex. rustic, v. orcb.
18. 19. Ateius Philol.] quod Uas. addit in eollectaneis, delevi; hie liber
erat Ateii Capitonis, teste Nonio p. 54, 30. Ab Ursino se decipi passus est I. N. Madvig., vir diligentissimus, Opuse, p. 98.
20. op-xtic]
Quae huius v. pars in cod. extet, non indicatum habeo.
22. grandior. Ore] cod. grandiore Urs. Hinc lacunam aupplevi , cum l'as.
bacc tantum posuisset ; itaque voeari ex eo orchitin
Orchestra]
a Festo eo sensu intelligitur , quo id v. eque in antique Graeco,
eque in Romano the atro instructum erat , sed in scenicis ludis senescentis Graeciae, apud Alexandrinos , pnto, et Antiocbenos. In his
proscenio additum erat pulpitum iuferius, ab aliis thymelc, ab aliis or
chestra dictum, in quo musici artifices, saltatorcs, mimi committerentar.
V. praecipue Suid. et Etymol. M. s. v. aaqrq et cf. Vitruv. V, 8.
Phrynich. p. 163 Lob. Lncian. de saltat. 76. Isidor. Origg. XVIII, 43.
44,47. De planipedibus Diomedes III, p.487 P. Hinc verba quae deerant
rcstitucre conatus sum , mutatis Scal. et Uas. supplementis , quae in
Stri-L. Ann. attuli.
28. ducerent] Uas. duccrct cod.
30. ficaria]
faecaria Scal., coll. Varr. de R. R. 1, 13.: scd ad illud defendendum
Colum. XII, 15. Pliu. N. H. XV, 19. am adduxit Dac.
31. informi]
uniformi Paulus.
ANN. PAULI. 3. oiiia illam] v. . I, 3.
verius puto informi, quod Festi cod. habet.

10. uniformi]

QU. IX, 29. (29)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. .

de eo sumatur, quod Romani Ilio sunt oriundi, et Troiani ita effigie in equif sint capti. Mnltis autem gentibns equum liostiarum numero haberi testimonio sunt
Lacedaemoni, qui in monte Taygeto equum vent is
immolant, ibidemque adolent, ut eorum flatu cinis
eius per finis quam latissime difl'cratur. Et Sallentini , apud quos Menzanae Iovi dicatus vivos conicitur in ignem, et Rbodi, qui quod annis f quadrigas soli
consecrates in mare iaciunt, quod is tali curriculo fertur circumvebi mundum.
||Occidamus Plautus
ponit pro contra cedamus. cum plurimae aliae praepositiones familia riores buic verbo sint.
tassint antiqui dicebant, quod nunc convicium fecerint, dicimus, quod id clare, et cum quodam fit,
ut procul exaudiri possit. quod turpe habetur, quia non
sine causa fieri putatur. inde cantilenam dici, quia
illamf non cantus iucunditatem puto.

antiqui, ut Ateius Philologue in libro Glossematorum

refert, montem confragosum vocabant , ut aput
Livium: "Sed qui sunt hi, quiascendunt altumocrim?" et:
"celsosque ocris, arvaque putria, et mare magnum f."
"IXamqueTaenari celsos oeris." et: "haut ut quem Cbiro
in Pelio docuit ocii." unde fortasse etiam ocriaef
sint dictae inaequaliter tuberatae.
||Occare, et
occatorem Verrius putat dictum ab occaedendo,
quod caedat grandis globos terrae : cum Cicero venustissime dicat ab occaecando fruges satas.
|| Ocius
seeundae collationis , et deinde tertiae occissime frequentata sunt. Alii dictas nostrosf, tracta ex Grae, id est (xscS, cuius prima significatio, ex qua procedere in compara tionem debet, apud nos non est,
tertiae vero consolationis f, cuius maioraf excmpla sunt,
auetor est Plautus in Nervolaria: "oeissime nos li-

beri possimus fier-t."

"quicquam occissi-me f "
lius bistoriarum libro
5

10

15

20

25

30

QU. IX, 30. (30)

, .

181

Coeuconci-

lau tu r occissime f"

Aelius
Lamia apud . . , ,
. ..
Lainiam oport-e
. .
|| Ocimum, Graecum et a celeritale nascendi est dictum.
|] Occupaticius ager dicitur . . . ... qui desitus
a cultoribus fre-quentari propriis ab aliis est occupari coeptus. quod in . . . . . . ....
Nam cum -bal .
bene meri-it . . . .
atque eorum agr-t
tamquam ex hoste . ...... .. . .
nandos pub-Wee
. audiret commu-nem
* ..........
est a privatis,
...
accepissent, ..... .. .. . \\Orchilin Atcius
Philologue in
ail esse genus oleae
ductum ex Graeco 0-%siS, quod testiculorum sit magnitiiilinis,itaquev-ocrtrtc.v orchilin,quodsit genere consueto grandior.
|| Ore-hestra locus in scaena, in quo
antea, qui nunc pla-nt/;e</es dicuntur, agebant, in quem
non admittebantur histriones, nisi tantum interun dum fabulae ex-plicarentur , quae sine ipsis explicari non potera-nl. planipedes autem soceos non portabant, quo aequiore habitu prodirent : quo factumut inde
nomen ducerent.
|| Orea genus marinae beluae
maximum
dicitur,
a-</
cuius
similitudinem
vasa quoque ficar-ia orcae dieuntur. sunt enim de
reta, atque infor-uu specie
male et ante
quantae nc

EMEND. LECT. Qu. IX, 29, 2. lignea vffigit equi.

8. quotannis.
16.17. querellant.
21. majumu] aildc: et.
29. n dicta e nostro, sed.
32. collationis.
rariora.
Qu. IX, 30, 2. et 4. ocissime.
i

23. oereae.

102

QU. IX, 31. (31)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. .

\\Oriri natci.vel suryere.

|| 0-rba apud tas significatar prvala . alana persona cara : apud
oratores quae patrem amisit aut matr. f, ut Ser.
Sulpicius ait, quae liberes quasi oc-ulos. orba est
. . . . . . . ...... tris est ante, 5
G/-lus Aelius
O
stantior
i eo libro
i
pontifcatu 10
. . '.... puella sine
sacrae
' . . a: nupta
ali-cui fuisset
Cornificius in 15
on j>inus
inlerserunt
...... . . .. . .. . . . . los
.
... . . sse.
|| Ortygia dicta est insula, quae voct-tatur nunc Delos. 20
|| Orbius clivus videlur appella-tus esse ab orbibus.
Huius per flexuosos orbes Tulli-a , filia Ser.
Tulli regis, et cum ea L. Tarqui-nius Superbus gener, rege in Curia interfecto, propera-yevai\ tendentes in reaiae domus in Exquilis /io-ssessionem. - 25
peral autem hune clivum rex Tulliu-s, quod pronus eral ascensus, per orbes in monte-m duccre, unde
Orbius ab ipsis his orbibus
appellalus est.
|| Oratores ex Graeco i\7i\-es
dictos existimant , quod ad reges et gentes, qui missi 30
erant pro
repblica no -stra a
populo R.
i* conceptis verbis solerent deos - agvScu,
id est testari
qui . . cit
EMEND. LECTIO. Qu. IX, 31, 3. nu'trcm.
lariliiii.
"it, me.
23. inter iintnr.

QU. IX, 32. (32)

cos nostri alii f pro legalis appellant, ut Cato in ea

quam scripsit de suis' vMiilibus contra Thermum.
"31. Ful vio consult legatus sum in Aetoliam, propterea
quod ex Actolia conplures vnrant: Aetolos pacen
velle: de ea re oratores Romam profectos." et in
Originura L. I. :
"propter id bellum coepit
Coclius f PR. Albanus, oratores misit Romam
cum . . . " alias pro decretoribus f , ut Terenti us: 'orator venio, facitc exorator sim." Item et Afranius in Emancipate: "sic est orator, si qui oritur
" alias pro disertis et eloquentibus, ab quod
antiqui orare diccbant pro agere: ob quam causam orationes quoque eorum vocantur.
|| Grata j>enus pisis appellatur a colore auri , quod rustiei
orum dicebant, ut auriculas, oriculas. itaque Sergium quoque quendam praedivitem, quod et duobus anuUs aureis, et grandibus uteretur, Oratam dicunt
esse appellatum.
extremac partes terrarum, idest maritimae dicuntur, unde est vestimentorum extremae partes, quae quidem et primae dici
possunt. Caecilius in Aetbrione usus est pro nitio rei, cum ait: "oram reperire nullam quam f
expediam, queo." ||Oreae, freni quod ori inferuiiturf.
Titinius in Setina: "et si tacebit, tamen jjaudebit sibi promiti oreae f." et 1\ us in IIariolo : "Deprandi autem lconisf. obdas oreas." Cato originum
L. III. "cquos respondit: oreas mibi inde, tibi
cape flagellum." Coelius pro se apud populum: "equusque mibi sub feminibus occisus erat, oreas
detrabo inspectante L. Stertinio."
Orcos
Liber pater, et Oreades Nymphae appellantur,
quod in montibus frequenter apparent.
||Ordinarium bominem Oppius ait dici solitum scurram

U. proper avrant.
lb, premitti ureas.

Qu. IX, 32, 1. antiqui.

26. ieoitt si.

7. Clotlius.

8. depreca,-

(Ill)
L

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XIII.

183

Oriri nasci yel surge re.

Orb a apud poetas signiGcat priva ta aliqua persona cara.'
Orb a est, quae patrem aut filios quasi lumen amisit.
Ortygia Delos insula.
Ora tores ex Graeco dicti, quod missi ad reges nationesque deos solerent ad-ut, id est testar!. Hi modo 5
appellantur legati.
rata genus pisis a colore auri dicta, quod rustici orum dicebant, ut auriculas oriculas.
Oreae fren i , quod ore nseruntur , dicti.
Orcus Liber pater et Oreadcs nyinphae a montibus appellantur.
Ordinarius homo scurra ct improbus, qui assidue in litibus moratur, ob camque causam in ordinc stat practorem 10
adcuntium, sive dictus per contrarietatem , quia minime ordine vivit.

ANN. FESTI. Qu. IX, 31, 2. privat] Urs. appl. ita immutavi,
ut, quid Paulum in errorcm nduxerit, patefacerem.
3. iiirifr.] matrem corr. Urs.
11. nulla] cod. Urs. tantum ella e cod. affert.
13. a nupta] cod. a om. Urs.
16. Yginus] cod. Vginus Urs.
Intelligitur llggihus.
18. naetos] Urs., sed in cod. esse ad notros
Tel ad notros afliriuatur.
19. 20. Ortygia] cf. impr. Kissen, in
Pindari N. I, 1.
21. Orb. elivus] hunc constat, supra Ciprium
vicum in declivi parte Oppii mentis, qui pars erat Exquiliaruin,
fuisse. Cf. Sachse Hist. Urb. T. I. p. 247. Urbius dicitur a Livio
I, 48. et Solino 1, 25., "Ooioc a Dionys. Hal. IV, 39. (ex lect. Vat.
cod. unice ). De hoc dixisse Festum, intellexit Urs., cuius restitutum contcxtum cur aliquantulum immutaverim, dixi in Suppl. Ann. Cf.
etiam Fest. Qu. XV, 6. p. 142, 32. . scelcratus viens.
22. -]
a in cod. est, quanquam Lus. om.
24. propera-verat] propera-verant
corr. Uns.
26. rex Tullius] bic enim primus Exquilias urbis moenibus comprcbendisse dicitur , ut crcdibile non sit ante cum Orbium
clirura inunitum esse. V. Liv. I, 44.
29. Oralorts] cf. Paulus
p. 16. . adorare, ct Fcstus Qu. X, 16. p. 179, 28. . orare. Eadcm
Serv. in Virg. Acn. XI, 100.
Qu. IX, 32, 1. /ij altas corr. Lus. Malo: antiqui. Scal. baec
cum proximis sic em. : alta . . legatos appellant.
1. 2. Cato
.... . Thermum] Meyer. Oratt. fragm. p. 61. Lion. Caton. p. 56.
3. Fulvio] Uai. /ululo cod.
4. conplures] cod. complures Urs.
vnrant] post b, . cum Scal. interpunxi, ut oralioncm indireclam sequi
pateret.
6. Originum L. I.] Krause fragm. hist. p. 105. Lion.
Caton. p. 19.
propter] propterea corr. Uas. , sed id cum praepositione coniungendum est.
7. Coclius] Cloelius corr. Popma in Catonianis Ct intelligit Cluilium, Tulli Hostilii adversarium. PR., quod
praetor est, Dac. interpretabatur Populo Romano.
8. cum . . alius]
baec . nunc vix legi possunt. alias deest in vg.
decrcloribus]
depreeatoribus corr. Scal. Las.
8. 9. Tarent.] Hecyr. prol. II, 1.
Orator ad vos venia ornatu prologi, unite txorator .vim.
9. e.vo-

rator] Ua. exoratorum (r linela adiecta) .

9. 10. 4fran.
in Emane.] neglexit Bothe P. Sc. L. V, II. p. 160 sq.
sic est orator,
si fut] in cod. clare agnoscitur, nisi quod - etiam fa esse potest, si .
turn, si quod Urs.
11. disertis et eloquent.] disertis eloeutoribus com.
Scal.
13. orationes] post h. v. Scal. infert edissertationes. Dubito, an
nihil exciderit. . Orata] . Varro de 11. It. Ill, 3. Colnm. VIII, 16.
Plures affert A. Aug.
15. 16. Sergium] De hoc Sergio Orata .
Orellii ct Baiteri Onoutast. Tull. p. 538.
21. in^ethrione] in Aechrione
Tg.: bine vitio aucto factum .icschrionc, ut Bothe V, II. p. 129. versum
e Caecilii Acschrionc retulerit. Kretins Spengel. Caecil. fragm. p. 10.
22. quam] qua me corr. Uas. et Carrio Ant. lect. I, 13. Sic non iamb,
senarius, sed tetrametr. troch. efficitur, prima s y liaba minor: me non
coalescit.
23. Oreae] cf. Paulus . aureax p. 8. et . urea p. 22.
Hinc aureax ct auriga.
inferuntur] inserunlur Paulus.
24.
Setina] Lrs. Saetina con. V. Bothe p. 69. fr. 9.
25. promiti]
ser. promitti. permitti corr. Uai.
oreae] oreas corr. A. Aug. in
mg. Uas.
JSacv. in Hariolo] Bothe p. 16. fr. 1.
26. leonis]
leoni si corr. Uas. Scal. leonis ita retinuerat, ut deprandi genitivo
casu a nom. deprandius duceret , sed multo probabilius est , nominandi
casum fuisse deprandis. Dac. aliique obdas in subdas mutant, non bene,
orea*] Uas. oreat in cod. est.
26. 27. Calo Orig. L. III] Krause
p. 109. Lion. Caton. p. 23. Fabulam ibi narratam esse eandem, qua
Stcsichorus Himerenses monuisse fertur, ne Phalaridi se committerent
(v. Aristot. Bhetor. II, 20.), apparct: puto in originibus Himcrae urbis,
cum tertio libro Cato Siciliae civitates silentio transmitiere vix potuerit.
27. equos] equus) A. Aue. in mg.: male.
28. Coelius] Meyer. Oratt.
fragm. p. 194.
28. 29. equusquc] eoui qui Scal. equo qui Uas.:
neutro opus est.
30. L.] cod. Lucio Uas.
ANN. PAULI. 2. privata] codd. privatam vg. Sed illud Paulum'
scripsissc paene iuraverim , cum , ut erat homo slupidus , persona abla
tivo casu a privata pender in Fcsti verbis, non intcllxisset.
8.
*ori] vg. ore codd.

184

PAULI DIAC014I EXCERPTA.

LIB. XIII.

(112)

a tu s dicilur et bonis artfbus instruetus et bonores adeptus, appellator quoque ornatus eultus ipse, quo quis ornatur.
Or dir i est rci prncipium facer.
Opaca umbrosa.
Opalia dicebantur dies festi , quibus Opi supplicabant.
Ob nullit, caput operit; unde et nuptiac dietae a capitis opertionc.
5 Oppidum dictum, quod ibi homines opes suas confcriint. Oppidum dicilur et locus in circo, unde quadrigae emittuntur.
Oppido valde multum. Ortum est autem boc verbum ex sermone inter se confabnlantium , quantum quisque frugum
faceret, utque multitude significaretiir, saepe respondebatur , quantum Tel oppido satis esset. Hinc in consuetndinem venit, ut diceretur oppido pro valde multum. I taque si qui in alus rebus eo utiintur, ut puta si qui dicat
oppido didici, spectavi, ambulavi , errat, quia iiiilli eorum subici potest, vel quod satis est.
10 Opitcr est, cuius pater avo vivo mortuus est, ducto vocabulo , aut quod obitu patria genitns sit, aut quod avum ob
patrem habeat, id est pro patre.
Opitulus Iuppiter et Opitulator dictus est, quasi opis lator.
Obturare ex Graeco trabitur ab eo, quod Mi ostia dicunt &vaeOptio est optatio, sed in re militari optio appcllatur is, quem decurio aut centurio optat sibi rcrum privatarum
ministrum , quo facilius obeat publica officia.
Ob tes ta ti est, quum deus testis in mcliorem partem vocatur; detestado, quum in deteriorem.
A.YNOT. FESTI. Qu. X, 1, 2. in online staret] apparet extum
fuisse ordinem coram, qui causeas apud Praetorem acturi csscnt.
4.
. . . .] M. Cato suppl. Urs. V. Meyer. Oratt. fragm, p. 64.
6.
in ordine] uncis incluait Uns. , nee dubitari potest , quin glosscma sit.
Ordinnrium opponi contubernali , monct Lipsius Anal, ad dial, dc mil.
Rom. II, 7.
8. futa] eum, qui vg. parva lacuna est in Aid.
sit
urdinis] ordinis sit Aid. vg.
9. eredant] tradunt mg. A.Aug.
ordinarium] ita, at vidctur , Vopisc. Bonos. 14. Isidor. Gloss'. : Ordinarius
miles, qui in integro ordine est vel numero.
14. trgico . . . ora.]
de . Sern., Amt.
18. Orestiades] hace desunt in Tg., sed leguntur in Aid.
. 19. Ordo saeerd.] de hac re cf. quae Fcstus Qn.
IX, 4. p. 4, 26. . Max. dignntionis, et Qu. IX, 9. p. 9, 10. v. Minorum pontif. disscruit.
deorum . . .] d. mmiestate , ut suppl. Urs.
d. ordinem referre , ut . Sententiam cam esse , quam voluit Urs.,
comparato Fcsto p. 4, 26. apparet : verba bacc fere fuisse puto : deorum
ordine, ut deus.
22. Itaque in] conviviis addit Aid. vg. : apte.
Cf. Masurius Sabinas apud Gell. N. A. X, 15, 21.
23. Licet] sed
Aid. vg. scilicet coiii. Urs. Aptius correxeris sie et.
24. omnes]
) mg. A. Aug.
25. idem] inde Aid. dein vg. ifem corr.
Urs.
26. unit), mundi] de love mundo Varro apud Augustin, de
D. VII, 9.
27. Diurn] Dius) vcl Ju>e) A. Aug. in mg.: sed
divom caelum esse dicit Varro de L. L. V. . 66., caelum autora moventem inunduni appellat VI. . 3.
29. Curibus] . Aid.
Quirino]
non dativus est, ut opinatur Dac, Talium a Romulo in societatem regni
adscitum esse , bene memor, sed ablativus casus, ut appareat, a Verrio
Quirinum, Sabinoram deum, in Quirinali monte cultura, recte distinetum
esse a Romulo, Latino deo, cuius aedis in Germalo erat.
32. eatordiae] exorditae Aid. vg. : coniectura , opinor, et prava quidem , quau-

quam partieipium orditus scriptorum quorundam exemple exensatnr.

Sed praestat exordia, vocabiilum proprium de eo togae margine, unde
texi cOepta erat. V. Quinctil. Inst. V, 10.: on possum to g am praetextam sperare , cum exordium pullum videam.
33. supplicatur]
supplicant mg. A. Aug. Opalia celebrabantur a. d. XIV. Kai. Ian. V.
Varro VI. . 22. cum annot.
Qu. X, 2, 1. alfer] dies, ut videtur, quanquam alii scriptores unum
tantum Opalium diem agnoseunt. altera pars nefasta, altera fasta est
suppl. Dac. , parum apte ad pluralem numerum. In Kalendars dies
Opalium notatur NP , nefastus prior.
4. Oonuoif] de capite in
supplicio obnupto Fcstus dixisse videtur. Cf. Qu. IX, 20. p. 20, 24.
v. nuptiae.
8. Oppidum] idem fere veriloquium proponitur a
Varronc de L. L. V. . 141. et Pomponio , in Digest, de verb, signif.
239. .7.: Oppidum ab ope dicilur, quod eins rei causa moenia sint
constitua. De Circi oppido Varro V. . 153.
12. Oppido] cf.
Non. p. 361, 6. Festi doctrinam cum consuetudinc scriptorum discor
dare, ex ipso intclligi potest.
16. Opiter] cf. Valer. Max. de nomrat. 12. Placidus p. 491.: Opiteros (ser. Opiter), qui obito patre, et
avo vvente natus est.
20. Opitulus] quasi 'jEtuxoio.
24.
Obturare] pro Obtusarc dictum esse, cum Doederlino Etym. III. p. 167.
non facile statuerim, quia illud S, quod ex litera D similibusquc ortum
est, non transiit in R.
28. Optio] de boc militari voc. explicatius
Festus in altera literae O. parte Qu. X, 16. p. 179, 16.
ANN. PAULI. 3. supplicabant] M. vg. supplicabantur Gu. Li*.,
forma verbi inaudita.
8. si qui dirai] M. .s quis dicat Gc. Lis.
si qui dicant vg. Illud servavi , quod ah usu ipsius Ciceronis non bborrere constat.
9. errat] M. errant Gu. vg. Liso.
uoici'J
Gu.

subiici cett.

QU. X, 1. (172, 24 - 173, 23.)

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XIV. QU. X, 2. (173, 24.)

et mprobum, qui assidue in litibus moraretur:

appellantur;
ob eamque causam in online staret adeuntium
Praetorem.
At Aelius Stilo, qui minime ordine
viverct
in ea oratione, quam scribit de
Obnubit
suis virtutibus contra Thermum :
"Quid mihi 5
fieret, si non ego stipendia in ordinc | omnia Or
dinarius mcruisscm semper?"
sunt quidam etiam, qui manipularem , quia infimi sit ordinis,
Oppidum
appellatum credant ordinarium.
||Ornatus dicitur,
et bonis artibus instructus, et honores adeptus a 10
populo : etiam bene aptus , ut miles aut gladiator ;
et acturus fabulas. Atque et ornatus dicitur cultus
Oppido
ipse, quo quis ornatur, ut cum dicimus aliquem
trgico vel cmico ornatu prodire
15
Opilcr

183

quorum alter

|| Orcsliades nymphae montium cultrices.

|| Ordo sacerdotum aestimatur deorum ....
maximus quisque. Maximus videtur Rex, dein Dialis, 20 Opitulus
post hunc Martialis , quarto loco Quirinalis , quinto
Pontifex maximus. Itaque in f solus Rex supra omnis accubat. Licet i Dialis supra Martialem , et
Quirinalem ; Martialis supra proximum.
Omnes
Obturare
idem i supra Pontificem.
Rex; quia potentissi- 25
mus. Dialis, quia universi mundi saccrdos, qui
appellatur Dium.
Martialis, quod Mars conditoris urbis parens.
Quirinalis, socio imperii RomaOptio .
ni Guribus adscito Quirino. Pontifex maximus, quod
iudex atque arbiter habetur rerum divinarum huma- 30
narumque.
||Ordiri est rei principium facer, unde
et togae vocantur exordiaef. || Opaca vocantur umbroObtestatio
sa.
IlOpalia dies festi, quibus supplicatur Opi,
EMEND. LECTIO. Qu. X, J, 6. in ordine] dele.
25. item.
32. exordia.

19. Supple: ordinc, ut deus.

22. in] adde : eonviviis.

Aa

23. Sie et.

186

QU. X, 3.

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XIV.

QU. X, 4. (173, 24 - 174, 7.)

bices .

Obrutuil

"

Obambularc

Oboedire

Opperiri
10

Obrogarc

Obtractat
15

Obacerarc

Obltteratum

Obprobrarc

Obacerbat

Obhtcuviasse
KMKNn. LICTIO.

lOptutu, quasi optuitu, a verbo, quod est tuor;

et significat video.
1 1 Opta lam hosliam , alii
20 optimam , appellant cam , quam Aedilis tribus con
stituas bostas optt, quam immolari velit.
Il Opi
ma spolia dicuntur originem quidem trabcntia ab
Ope Saturni uxore, quod ipse agrorum cultor habetur,
nouiinatus a satu , tenensque falcem effingitur,
25 quae est insigne agricolae. Itaque illa quoque cognominatur Consiva, et esse existimatur terra. Ideoque
in Regia colitur a P. II. , quia omnes opes humano
gcneri terra tribuat ; ergo et opulenti dicuntur
terrestribus rebus copiosi ;
et hostiae opiinae
30 praecipue pingues ; et opima magnifica et ampia,
unde spolia quoque, quae dux P. . duci bostium
detraxit ; quorum tanta raritas est , ut intra annos paulo
Qo. X, i, 33. paulo] upplc : minus auingentos tri.jinia tanlum.

(112)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. .

187

bices pessuli, serae.

Obbrutuit* obstupuit, a bruto, qnod antiqui pro gravi, in toi dum pro stupide dixerunt. Afranius : "Non possum
verbum facer , obbrutui."
Oba in bulare advcrsuin alios ambularc, et quasi ambulant! scse opponere.
Obrogare est legis prioris infirmandae causa legem aliam ferre.
Obacerare obloqui atque alterius scrmonem moleste impedir; quod sumptum videtur a paleis, quas Graeci i'c/voa
vocant. Itaque et frumentum et panis non sine paleis acerosus dicitur; item lutum accratum palcis mixtum.
Obliteratum alii ab oblivione, alii a litore, quod ibi no ta ta fluctibus aeqiiari et toll! soient.
Obprobrare probrum obicere.
Obacerbat exacerbt.
Oblucuviasse dicebant antiqui mente errasse, quasi in luco dcorum alicni occurrissc.
Oboedire obaudire.
Opperiri cxspectarc.
,
Obtractat contra sententiam tractt.
Ob tutu quasi obtuitu a verbo tuor, quod significat video.
Opis dicta est couiux Saturni, per quam vol nein ut tcrram significare, quia ns opes bumano gcncri terra tribuit,
unde et opulenti terrestribus rebus copiosi, et bostiae opimae praccipnc pingues, et opima magnifica et ampia spolia.
ANNOT. FESTI. Qn. X, 3, 1. bices] hos pcssulos , serag dixit
Fcstus, non pessulos serae, ut Likd. in Paulo interpunxit. bices enim
serae queque sive verles , quibus fores claudebanlur, dienntur.
5.
Obbrutuit] ita scribendum , ut A. Aue. in tag., quanquam Pauli codd.
Obrutuit, utroque loco. Obbrulescit Lucret. III, 544., laudatus eliam a
Nonio p. 77, 39. t. brutum. Afranii versum babet Bothc P. Se. L. V,
II. p. 197. fr. 4.
9. Obambul.] eo , quo bic dicitur, significatu
non reperitur , sed reperiebatur sine dubio apud antiquiores.
13.
Obrogare] cf. Paulus p. 11. t. abrogare, p. 53. v. derogare, et Fcstus
Qu. XIII, 20. p. 92, 27. v, rogat. te abrogare legem definivit in
firmare, i. e. plane tollere, derogare de lege detrabere aliquid rogata
nova, obrogare ad priorem legem tollendam ferre novam. Similiter Ulpian. Fragm. . 1. p. 4. ed. Hugo.
17. Obaeer.] cf. Paulus p. 8.
. acus, et p. 1. v. aceratum. Illud verbum ad leves moras et tenuia
impedimenta obieeta transfer potuisse quis negaverit : certe quae Dac.
obloquitur , infirma sunt. Obacorare in libris collatis neclegitur, nee
Pauli explicationi conveniret.
21. Obliter.] cf. Ifon. p. 146, 28.
v. obliterare.
29. Obaeerbat] voc. boc solo teste notum.
33.
Oblucuviasse] id Festus putavit esse obvium in luco fieri in unum ver
bum con trac tum.
Qu. X, 4, 18. Optutu] Obtutu Paulus. Illa scribendi ratio pro
nunciation! unice convenit.
quod est] . Aid., ut Paulus.
tuor]
ta <nm Paulus. Cf. Festus Qu. XV, 30. p. 162, 1.
20. optimam]
post boc voc. commate interpunxi: nam etiam optimam apparet earn
bostiam dictam esse, eodem sensu quo optatam.
21. 22. Opima
.] v. de bis Liv. I, 10. IV, 20. Plutarch. Marc. 8. Serv. in Virg. Aen.

VI, 856. .Cf. imprimis Perizon. Animdv. hist. . 7. p. 263 sq. cd.
les. Dirksen Versuche sur Kritik . Musi. p. 321.
23. Salurni
. . agr. cultor] cf. Qu. XIV, 29. p. 133, . v. Saturno d. f.
ipse]
post hoc voc. parvam lacunam habet Aid. , nulluni vg. 1rs.
25.
quae] quod mg. A. Aug.
26. Consiva] vg. Urs. Constitua Aid.
Consiviam dicunt Varro de L. I... VI. .21. et Macr. Sat. Ill, 9., ut
Ianum Consivium idem Macr. I, 9. Scd festum diem Opeconsiva dicit
Varro , ex fide optimorum libroruiii , OPIC. Kalendaria , ab ipsa ope
condenda , i. e. frugibus in area trilis in penus inferendo , quocirca ea
dies celebrabalur a. d. VIII. Kal. Sept. ltaque non festum diem a dea,
sed dcam a festo die dictam putavcrim Consiviam.
27. in Keijia]
de boc Opis Consiviae in Regia sacrario v. Varro de L. L. VI. . 21.
et Festus Qu. XII, 18. p. 58, 17. v. praefcric.
28. terra] natura
Aid.
opulentq cf. Qu. X, 8. p. 175, 30. v. ops.
32. detract]
opima dicuntur additur vg. : ex conicctura puto.
33. paulo]
minus quingentos trig in ta tantum] suppl. Sigonius apud A. Ace., quibus
vacuum spatium, quantum Urs. indicat, ad amussim expletur.
Non
aliter Brissonius.

ANNOT. PAULI. 2. Obbrutuit] v. ann. Fesli.

7. uxvqu] vg.
chira boni codd.
8. aceratum] cd. vet. Aid. vg. acerosum Linn-,
fonte lectionis non indicate.
9. oiicere] Go. obiieere cett.
11.
Oblucuviasse] codd. mg. A. Ave. Likd. Oblucinasse vg.
12. Oboedire] boni codd. Libd. Obedire vg.
13. Obtractat] M. Obtrectat
cett., ctiam Link. Sed distinctior vcrbi composite significatus adiuvatur
ocali non violate.
15. Opis] hace Paulus sumpsit e Fcsti de
opimis spoliis titulo.
eoniux] M. vg. coniun.x Gu. Lino.

10
(113)

15

188

PAULI DIACOM EXCERPTA.

LIB. .

(113)

Ob scum dicilnr significare sacrum, iimlc et leges olisca tac id est sacratae.
Opicii'm quoque invciiimus pro Oseo. Oscis enim freqnentissimus fuit usus libidinum spnrcarnin, undc et verba inipudentia appellantur obscena. Titinnius : "Obsce ct Volsce fabulautur, nam Latine nesciunt."
Ob in un t obeunt.
s
5 Obigitat ante agitt, ut obainbulat.
Obiurare iureiurando obstringere.
Obi tu diccbant pro aditu.
Opiparum magnarum copiarum apparatum.
O bese et oberit vel aderit.
'
10 Offer um en ta diccbant, quae oiTercbant.
Obsecrare est opem a sacris petcre.
Ob cs us pingnis, quasi ob edendum factus.
ANN. FESTI. Qu. X, 5, 4. lovi Ferttrio de] om. AU.
Viridomaro] Virdumaro A. Ave et Urs. in mg.
6. duei hostium] detraxerit aildit Aid. detraxerit. quod aulem omnia slita suppl. Sigonius
et lirissonius. Recte , nisi quod plnra exciderunt, si Urs. recte ununi
ct dimidinm . vacuum reliquit.
8. ad] id voc. a superioribus
apud Urs. et Tg. puncto distinguitur.
9. libros Pontif.] in his
apparet etiam Numae legem servatam esse , quae a Varronc infra apponitur.
10. bovem] ove) A. Ace. in mg. : vcrissimc.
12.
compelli reges] Pompilii regis cm. A. Aug. in mg.
legem . . .,
talem] ipsa legis verba restitnerc tentaverunt Sc.Ai. Urs. : sed Festus
ntquc ipse Verrius non nisi ea apposuerunt , quae Varro indc protulerat.
14. darier oporteat] liacc Scai.. et Urs. viderunt ad aeris
CC ponenda esse. Assentitur Perizon., qui recte observavit, per lolam
legem distingu cum, qui spolia ceperit, a ducc exercitus.
15. aeris
CC] aeris CCC corr. Use. Festi verbis et emendandis et cxplicandis
aptissima sunt, quae Plutarcbus Marc. 8.: xal i.u/it'trity yfga, dooia
TQiuxoaitt jov izqtov, dt iVTtcov iuy.oata, ruv di tqItov i/.aiv.
Singular!* de ea re est Niebubrii sententia H. R. II. p. 498,
se
cunda sp.] adde cogitatione : cuius auspicio capiuntur.
16. in campo]
in om. Aid.
16. 17. ulra voluerit] tel maiora vcl lactcntia, interpretatnr Scai..
17. caedito] exciderunt: qui eepit, ci aeris CC
dato, ut monuit Urs.
Ianu] Iano Aid. vg. Urs. in mg. Fortassc
illud defend! potest.
18. ex aere] ex aere manubiarum vel ex acrario
publico, nisi quid corruptum est.
19. 20. cuius auspicio . . dato]
. Tg.
20. huius aedis] bnius art. caput esse truiicatum , non
dubito affirmare. Literarum lex cum aut Ob aut Op postulet , nullius
dei delubrum buic loco convenit , nisi Opis : non sacrarium illud in
Regia, puto, sed aedis in Capitolio. V. Lt. XXXIX, 22.
lex
nulla] de legibus aedium . ann. ad . mensae Qu. IX, 6. p. 6. 27.
aeris') mg. A. Are.
-eque] neque quad mg. . Acc.
20. 21.
habeat] habeant mg. A. Aue.: qnae omnia temer conieeta esse apparet.

21. neque] necne corr. Scai. > optime. Aedcm Vestae templum fuisse
negant Varro ap. Gell. XIV, 7. Serv. in Virg. Aen. VII, 153.
Vt
qui optima] Urs., ut A. Ave. in mg. , Sen., et Carrio Ant. lect. III, 1.
correxerant. Hace Verrius sub . Optima posuerat. De ipsa formula
21. 22. fuerint] fuant
. Rrissonius de form. p. 127. ed. Conr.
coni. Urs.
24. Obscum] Oscum Aid Tg. et ita semper. Illud
etiam in Paulo boni codd. et Luid, tueutur. Opseos dictos esse Oscos,
Festus testator -Qu. X, 16. p. 180, 2.
26. sacrae] sacratae Aid.
Tg,, quod etiam Paulus commendat.
Cf. Qu. XIV, 24. p. 128, 9.
obscatae] Urs. oscae Aid. Tg. oscitae mg. A. Aug. Hinc Sen. coni.
obscitas dictas esse non alio sensu, quam adscilas. Sed obscatas etiam
Paulus.
28. Op. pro Obsco] intellige : Obscum eo sensu quo Opicum.
29. quinta] Quinto corr. Scal. Bothe P. Sc. L. V, II. p. 67.
fr. 7.
31. obscena] longe aliter Varro de L. L. VII. . 96. 97.
Qu. X, 6, 1. A u/jures] publia populi addit Urs. in mg.: quanquam neque ipse, neque Aid. vacuum hie spatium nolavit.
4. Obinunf] adde boc exemplis in ann. ad Paul. p. 52. . danunt nppositis.
Obiurare] iure turunda obstringere addunt Aid. Tg. : ex Paulo , opinor.
Quae apud Urs. seeuntur , ca ad voc. Obitu explicandum speetare ap
paret: sed baec in ipsis Pomponii Lacti sebedis ita confusa fuisse puto.
6. Penihesilea] Pantesilea Aid. Tg. Fabula aliunde non cognita.
7.
Obitu] Cf. Nonius p. 357, 19.
15. Obescel] cf. Paulus p. 58. .
escit, cum annot. Obescet fut. ineboalivi est.
20. Offerumenta] Obferumenta scripsisse Verrium , ordo ostendit literarum. De
toc. cf. Turneb. AdT. XVI, 22.
25. Obsecrare] cf. paulo inferius:
Ob tos sacro.
30. Obesus] cf. GeU. N. A. XIX, 7. Non. p.361, 13.
ANNOT. PAULI. 1. obscatae] d. TCt. obsatae boni codd. obseitae
Luid, e Lipsiensi cod. Rcpudiavi hoc , in dubia et obscura re, propter
consensum Laeti schedarum et Pauli codd.
8. apparatum] in Feste
fuisse puto: apparatu instruction.

QU. X, 5. (174, 8 - 175, 8.)

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XIV.

trina contigerint nomini Romano, una, quae Romulus de Acrone; altera, quae Consul Cossus Cornelius de Tolumnio ; tertia , quae M. Marcellus
Iovi Feretrio de Viridomaro fixerunt. M. Varro ait
opima spolia esse, eliam si manipularis miles detraxerit, dummodo -duci bostium
. . .
non sint ad aedem Iovis Feretri poni, testimonio
esse libros Pontificum ; in quibus sit : Pro primis spoliis boveiu f , pro secundis solitaurilibus,
pro tertiis aguo publice fieri deber; esse etiam
compelli reges f legem opimorum spoliorum talem :
"Cuius auspicio
classe procincta opima spo
lia capiuntur , Iovi Feretrio darier oporteat , et
bovem caedito, qui cepit aeris CCf secunda spolia,
in Mariis
aram
in
campo
solitaurilia
utra
volucrit caedito f. tertia spolia, Ianui Quirino agnum marcm caedito, C. qui ceperit ex aere
dato, cuius auspicio capta, dis piaculum da
to, i huius aedis lex nulla extat ; neque templum babeat, neque f scitur.
II "Ut qui optima lege fuerint"
adici
solet ,
cum
quidam
magistratus
creantur
||Obscum duas diversas et contrarias significationes habet, nam Cloatius putat eo vocabulo significari sacrum , quo etiam leges sacrae f obscatae
dicuntur. et in omnibus fere anliquis commentariis scribitur Opicum pro Obsco , ut in Titini fabula
quinta f : "Qui Obsce et Volsce fabulantur, nam lati
ne ncsciunt." a quo etiam verba impudentia et lata appellantur obscena, quia frequentissimus fuit
usus Oscis libidinum spurcarum.
Sed eodcm
etiam nomine appellatur locus in agro Yeienti,

QU. X, 6. (173, 8 - 14.)

189

quo
frui
soli
produntur
Augures
Roma
ni.
|] Obig i tat antiqui dicebant, pro ante agitat, ut obambulare.
IJObinunt, obeunt. ||Obiuraref
antiqui pro aditu ponebant f > ut est in .
Pcnlbesilea: "Formidabant obiurare."
Obilu

Opiparum

15 Obescet
,

20 Offerumenta

25 Obsecrare
>

,
i

30 Obesus

EMEND. LECTIO. Qu. X, 5, 6. 7. Supple: ta detraxerit. . . . Quod autem omnia spolia slita.
10. bove.
13- Pompili
regis.
14. darier oporteat et] hic dele.
. darier oportet.
17. caedito] adde : qui eepit, ei aeris CC dato.
20. huius]
.reflp Terba Ops dea. . .
21. .
26. saeratae.
29. Quinte.
Qu. X, 6, 4. Obiur.] exciderunt : iureiurando
o bs tringere.
5. ni. . . . .] haec pone post v. 7,

190

QU. X, 7.

Operlal

FESTI SGHEDAE AP. LAJETUM. L. XIV.

Obnoxias

Opillo

Opunculo

Obptwiat

Obdere
i

"is.

QU. X, 8. (173, 13 - 176, 13.)

' || Ob vos sacro, in quibusdam precationibus est,

pro vos obsecro , ut sub vos placo , pro supplico.
II Opportune dicitur ab eo,
quod navigantibus
5 maxime utiles optatique sunt portas.
|| Obbcrbescere, berbani increscere.

HOboritur, nasciturf. nam praepositionem ob, pro
ad, solitam poni, testis bic versus: * 'Tantum
gaudium oboriri ex tumultu mximo." et En10 nuis : "Ob Romam noctu legiones ducere coepit."
|| Obnectere , obligare ,
maxime in nuptiis frequens est. || Observasse dicitur, qui observt, quid,
cuiusque causa facer debet.
Itaque bisf obser
vt, coluisse aliquem dicitur.
||Ommentans,
.15 Livius in Odyssea, quom ait: "In Pylum adveniesf?
aut ibi ommentans", significat obmanens, sed ea
signiilcatione , qua saepe fieri dicitur , id enim
est mantare.
II Ops antiqui dicebant, quem
nunc opulentum, ut testimonio est, non solum ei
.20 contrarium inops
concedit f.
ego egens exortus \ sum."
1 1 Obsidionalis
corona est, quae datur imperatori ei, qui obsidione liberavit ab bostibus obsessos. ea fit ex
gramiue viridi fere ex loco decerpto, in quo e25 >ant inclusi.
berbam autem victoriae
signum
fuisse apud antiques alii quod f exempUs docuimus.
Quae
corona
magnae
auctoritatis
fuit, nam et P. Decio datae duae sunt j una,
ab excrcitu universo ; altera , ab bis qui fuerunt
30 in praesidio obsessi ; et L. Sergio f Dentato , qui Acbilles Romae f existimatus est ; ac fertur centies
ct vicies pro rep. depugnasse, coronis donatus
XXYI. , in bis aureis VIII. civicis XI1I1. murali-

EMEM). LECTIO. Qu. X, 8, 7. mdnmseitur.

13. ita quod is.
cops edit.
VI. cmoriinu.
26. aliquot.
30. Sieinio.

15. advenicn,s.
31. Homanus.

20. Lacunam cxple : sed etiam cops, ut:

()

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. .

191

per tat saepe operit.

Obnoxius poenae obliga tus ob delictum.
Opilio genus avis.
Opunculo, quod opilionis genus cantus imitatur.
Obpuviat verberat, a puviendo, id est feriendo. linde pu cri, quod puviendo coercentur, id est plagis , undc et
pavimenta.
,
5
Obdere opponere vcl operire.
Ob vos sacro pro vos obsecro, ut sub vos placo pro supplice.
Obherbescere herbam increseere.
(114)
Opportune dicitur ab , quod navigantibus maxime utiles optatique sunt portus.
Oboritur adnascitur.
Obnectere obligare.

Ops antiqui dicebant opulentum , undc contrario inops.

Obsidionalis corona dicebatur, quae ei, qui obsessos liberasset ab bostibus, daba tur. Ea fiebat ex gramiue viridi
ex eo loco decerpto , in quo erant iuclusi. Quae corona magnae auctoritatis erat. Cvica corona singiilaris salulis
Signum erat; obsidionalis universorum civium servatorum.

ANN. FESTI. Qu. X, 7, 10. Obnoxius] de . fuse disputt

Gell. N. A. VII, 17.
15. Opilio] sic, ut in . est, appellatam
esse banc avem putavi, licet Pauli boni codd. Opilio praebcrent: quoniam id vitium, II pro li, etiam in optimis codd. frcquens est. Ncscio
tainen, an Paulus quacdam in hoc loco turbaverit, ac Festus scripserit:
ab opilione genus avis dictum est opunculo, quod opilionis cantum imi
tatur.
25. Obpuviat] cf. Paulus p. 53. . depurere , et Festui
Qu. XII, 13. p. 53, 33. v. puls. Dac putt scribendum esse obpuvit,
sed ab antique verbo puvere codem iure puviare deduecre poterat , quo
a furcre ducitur furiari , a fingere effigiare. Viam munit nomen obpuTiae, quod Fr. Dousa , in Lucil. fr. ine. 88. ex Afranio protulit. Sed
ubi Afranius : Oppuviis pueri coercentur , dixerit , neque ipse indicari t,
neque alius quisquam demonstravit. De pavimentis cf. Isid. Origg. X, 230.
Qu. X, 8, 2. Ob vos sacro] cf. Qu. XIV, 13. p. 117, 30. v. sub
tos placo.
6. herbam] tn vcl ad herbam coni. Dac. : quo non opus
est.
7, naseitur] adnascitur Aid. vg. ex Paulo, reetc.
ob]
cf. Qu. X, 17. p. 180, 11. v. ob.
8. 9. Tantum . . . mximo]
tetrameter troeb. , si post gaudium addideris m.
9. 10. Ennius]
Ann. VIII, 70. ap. Mcrulam.
11, in nuptiis] nexis maneupiis rcl
nexi, mancupii coni. Scal. in nexis Dac. Nibil muto; quid cnim impedit , quominus baec ad coemptionem matrimonii caussa factam trabamus?
12. observt] fortasse fuit: observavit. Post hoc . comma
ex vg. restitui, quod om. Uns.
13. Itaque bis] Ita quod is (is
etiam rg.) Aid. : recte puto.
13. 14. observai] observasse et deinde
id est mg. A. Aug.
14. dicitur] om. Aid. De . observare piemus Non. p. 359> 29.
Ommentans] Placid, p. 492. : Omentat, exspectat, dictum a maulando, id est diu manendo.
15. Livius] om.
Aid. vg.
advenios] adveniens corr. Scal. , aut n antique more

omissnm statuit. Idem inonuit , Homeri esse rersum Od. II, 310. Her
mann. El. doctr. metr. p. 620. post Pylum aliquid eieidisse significat:
sed initio potius syllaba adierta opus est.
17. saepe] om. Aid.
18. mantare] . Qu. VIII, 13. p. 167, 21.
20. contrarium] Urs.
ut Aid. contrarius vg., minus bene. Lacunam Scal. cxplet: sed etiam
cops, ut: is, idemque corr. eoncedit] in cops edit. Aid.: cum cedit.
Nihil est, quod bis acldain, nisi quod 21. ** in emortuus refinxerim. Cf. Non. p. 84, 19. . copi.
21. 22. Obsidionalis cor.]
de bac scriptoribus ab A. Aue. laudatis plenissime agit Plin. N. H.
XXII, 3 qq. Cf. Paulus p. 30. v. corona, cum annot.
24. ]
om. Aid.
25. herbam] cf. Paulus p. 74. v. herbam do.
26,
alii quod] aliisque Aid. vg. aliquot mg. A. Aug. : recte. Paulus supra
nnum tantum exemplum apposuit.
28. P. Deeio] cadera Liv. VII, 37.
30. L. Sergio] Sieinio Aid. Tg. : recte puto , quanquam Sicinium alii
Siccium dieunt. V. Niebuhr. H. R. II. p. 390., qui Festi lectioncin
parum diligenter exarainavit.
3h itomoe] Bomanus corr. A. Aue.
in mg.
32. viee] vicesies mg. A. Aue.: quod nihil est.
eoronis donatus] coronae donatae scribi Tult Dac. , aut L. S. Dentato refingi in nominativum. Neutro opus est.
33. his] iis Aid. Fuit
is in cod.
ANNOT. PAULI. 2. Opilio] v. annot. Festi.
3. O^uncuio]
Opiniculo mg. A. Aug.
quod opilionis genus] genus avis, quod
opilionis causa coni. Dac.
imitatur] imitantur Gu. Lihb.
4.
puviendo] oppuviis corr. Dac. cum Fr. Dousa: ad sensum grammaci
parum accommodate.
6. operire] opperire Titium est ex Sanlandreana natura.
8. Obherbescere] Tg. Obhcbescere codd.
9.
Opportune] Oporlunc ex uno cod. Gb. et vg. reeepit Lik., ncscio quo
prae texto.

192

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. .

(14)

Obstitum viola tum.

Obstinat obfiimat.
Obstrudant avide trudanl.
Obetitum oblicum.
Obsalutare salutandi gratia offerrc.
Obsequela obscquium.
Oleagiaeis oro n is minis tri triumpbantium utebantur, quod Minerva dca belli esse putabatur.
5 Oleutica mali odoris loca.
Olivctam diccbant ab olis f ut a vino v hide in ia in.
Officiosus ab cfliciendo dictus.
Off das fallacies.
Off uc a re aquam in fauces obsorbendam dare.
10 Offectores colorum infectares.
ANN. FESTI. Qu. X, 9, 2. interest] interest quod vg. Sed fortasse quacdam exciderant.
singularis] singulis mg. . Acg. , perpcram.
3. divers.] universorum coni. Urs. ex Paulo, sed abliorrct
id a vcrilate.
4. Obstitum] Obscitum A. Aug. in mg. Sed .
Cic. legg. II, 9. et infra Qu. XII, 18. p. 58., . pura vest.
5. 6.
quam qui] cum qui Aid. cum quid Tg. quom qui (i. e. quis) defend!
polest , cum obstitum non Lomo , sed ipsuin piaciiluin esse vidcatur.
decque] deaeque Aid. fut deae coni. Urs. Equidem cum Huschhio
meo scripscrim deaeve.
7. videri] videre A. Acg. et Urs. in mg.
7. 8. persev.] per iusiurandum mg. A. Aug. : temeraria coniectura.
8. Paeuv.] Bothe P. Sc. L. V, I. p. 151. inc. 18.
8. 9. Obstinali]
praestat Obstinari.
9. exortus] exorsus Aid.: rectc , ut vidctur.
Accius in Amph.] Bothe p. 169. fr. 4.
, Ut] Aut Aid., quod fortassc praestat.
10. Cato] v. Meyer. Oralt. fragm. p. 21. Lion.
Caton. p. 53. coll. p. 85.
12. eapitas] cupitus mg. A. Auc. , sed
interculibus scribendum , et obstinatus cum stupris coniungendum esse,
quanquam Tg. ct Uas. ea toce, commute dislinguunt, vidit Scal. et
ostendit Priscianus. V. Paulus p. 82. v. inter cutem, cum annot.
13.
flagit.] probris flagitatus corr. Scal. : sed hace eins opinatio sat firinis
caussis destituitur.
Naev. in Lye.] Bothe j>.89. fr. 22.
14. obsatulent] obsatulient Aid. Tg. Scribendum obsatullenl, ut id deminutivum
sit verb! obsaturarc. Idque a proximis ila distinxi, ut poetac cuiusdam
sermoni tribucretur, ct scnarii versus partem eflicerct.
14. 15.
truendo] irudendo Aid. vg., recte.
15. cyngilam] gulam Aid. vg.
gingivam coni. Urs. Ser. in gulam.
16. obstrudul.] Placidus p.
492. : obstrulenta (scr. obstrudul.'), appetenda, quod ipso Festo ductum
esse apparct.
17. Titin.] Bothe V, II. p. 73. inc. 7.
Obstru
dul.] Obstrude lentis coni. Scal., mirifice.
quod] quoad coni. Scal.
17. 18. pectam] appectam coni. Dac, quod idem esse vult, quod oppeetam.
18. lueulcntaster] hie laetaster Aid. vg. Illud praestabit, si altera .
syllaba syncopa quadam eliditur. Parasit! videntur esse facetiae.
20.
recte die] sccum pugnat Fcstus, sed in altera lit. O. parte, Qu. X, 10.
p. 179, 24.
21. C.Lael. pro se] Meyer, p. S)7.
apud] ad mg.
. Am..
Vt in] Uti corr, A. Aug. in mg.
23. oper.] opibus Aid. vg.

24. perf.] profectis Aid. vg.

eoe^it] eepit Aid. Tg.
25. Obstitum]
Obstipum hie ct in proximis ut scribatur iubet Gifanius in Ind. Lucret.,
aliiquc. Quibus ut obsequamur, suadet maxime syllaba secunda ubique
producta , quod in obslitus fieri potuisse , vix credibile est , ct corrupta
lectio . 27. Paulus tarnen obstitum legcrat.
26. XFt] XVIII
Aid. Tg. Enn. Ann. XVI, 16. ap. Mcrulam.
27. in] om. Aid.
L. VIII] VII, 91. posait Merula, quod eum versum de Bcgulo dictum
putat.
exaugerc] ex augure Aid. Tg. exangere Merula. Ita nempc
Cartbaginenses ad Kegulum.
27. 28. uhstipolumvc] obstiiumve A.
Auc. in mg. Sed idem ibidem corr. obstipo lumine. Ita cliam Uas. et
Morula.
28. Caecilius in imbros] C. Licinius Imbrex Aid. Tg.
Caecilius in Indues A. Acg. in mg. Aid. lectioncm interpolator! deberi
non dubito , cui Licinius Imbrex ex Gell. N. A. XIII, 22. innotuerat,
ed hie P., , praenonnne dictus esse vidctur. V. Liv. XXXI, 11.
Corrige m Imbris, i. e. Imbriis, et versum qui sequilur addo fragmen
ts collectie ap. Spengcl. p. 29.
29. cunicula] tunicula corr. Urs.,
optime. Merulae aliorumque coniecturas, quas Dac commmort , nimiiim quam ridiculas, referrc nihil altinet.
Lucret.] IV, 519., ubi
recte obslipa scribitur.
31. offerre] se addit Dac.: sed ctinin Pau
lus id ignort.
32. persalut.] pro salut. Aid.
Qu. X, 10, 5. Olcag.] congrua habet Gell. N. A. V, 6, 4.
9.
Olenlica] hiue Olenticelum. Male Voss, et Dac. Olentia substituere
Tolcbant.
13. Olivet.] Olivitam licit Fcstus Qu. X, 20. p. 181,
18., in secunda lit. . parte.
21. Offudas] a fundendo, ai .
recte traditur. Placid, p. 492. Ofj'ucas , offers (conlunge ea voce.) vel
(hoc voc. dele) in fraudem das.
25. Offuc] a faueibus, ut occlu
der a claudo , aecusarc a causa. Mcursio tarnen, Crit. Aruob. III, 9.
Opp. VI. p. 139., offocare unicc probatur.
ANNOT. PAULI. 2. Obstrud.] boni codd. Lisa. Obstrundant vg.,
ut postea trundant.
oblicum] Gc. obliquum cett. Lino. Illud a
Fcsto scriptum esse puto.
8. Offudas] boni codd. Tg. Lina. /futios Aid. Offudas corr. S<:il., ut apud Plaiituin est.
9. Offne]
Offutare coni. quidam . Dac.
absorbendum] boui codd. Li>.
ud sorbendum vg.

QU. X, 9. (176, 14-177, 10.)

FESTI SCIIEDAE AP. LAETUM. L. XIV.

QU. X, 10.

193

bus tribus, obsitlionali una. Inter obsidionalem et

civicam hoc intresse: altera singular salutis
signum est $ altera diversorum civium servatorum.
HObstitum Cloatius et Aelius Stilo esse aiunt
viola tum attactumque de celo.
Cincius quom
qui deo deeque f obstiterit , id est qui viderit,
quod videri nefas esset. ||Obstinato, obfirmato, per
severanti, ut tenere possit, ut Pacuvius: "obstinatif exortusf." ut Accius in Amphitryone : "LTt tarn obstinato animo confisus tuo."
Cato in Q. Tbcrmum de X. bominibus : "Rumorem , famam flocci fecit capites \ stupris obstinatus , insignibus
flagiliis." Naevius in Lj curgo : ''Vos qui astatis
obstinati." || "Obstrudant, obsatulentf", ab avide truca
do cyngilamf, non sumendo eibum.
linde et
obstrudulentum
.
dixit Tilinius : "Obstrudulenti aliquid , quod pectam
sedens ,
aut
luculentaster ,
aut
formaster frigidus."
HObsidium, tanquam praesi
dium ,
subsidium ,
recte dicitur.
cuius etiam
anctor C. Laelius pro se apud populum: "Ut in i
nobis terra marique simul obsidium facerent."
Et Sallustius bistoriarum I. :
"Magnis operibus
perfectis
obsidium
coepit
per
L. Gatilinam
legatum."
|| Obstitumf, obliquum. Ennius L.
XVI. : "Montibus obstitis f obstantibus, unde oritur
nox." et in L. VIII. : "Amplius exaugere obstipolumvef solis." Gaecilius in imbrosf : "Rcsupiua obstito f capitulo sibi ventum facer cunicula f." Lucretius :
''Omnia mendose fieri, atque obstitaf necesse est."
||Obsalutare,
offerre salutandi
gratia dicebant
antiqui, ut consalutare , persalutare.

Obsequela

Olcagineis

Olentica
10

Olivetam
15
Officiosus

20
Olfudas

25 O/fucare

O/fcctorcs
30

EMEND. LECT. Qn. X, 9, 6. deaeve.

8. 9. obttinari. txortut.
12. intereutibn*.
14. obtatulltnt.
15. trudeno in
lam.
21. VU.
25. Obitipum.
26. obstiyis.
27. 28. obitipo lumine.
28. tnbrii.
29. tunitula.
10. obstipa.
S

Bb

194 QU. X, 11.

FESTI SCUEDAE AP. LAETUM. L. XIY.

.

Oxime

5
Oenigenos

10
Oestrum

15
Omen

20
Ovem

.<

25
Ovantes

SO
Ovalis corona

QU. X, 12. (177, 10 - 178, 8.)

|| Obvaricator dicebatur, qui cuipiam occurrebat,

quo minus rectum iter conficeret.
|] Oufentinae
tribus
initio
causa
fuit
nomen
fluminis Oufens , quod est in agro Privernate mare intra et Taracinam.
Lucretius i : "Priverno
Oufcndina -J- venit , fluvioque Oufente."
postea
deinde a Censoribus
alii
quoque
diversarum
civitatum eiilem tribu sunt adscript!.
II Oscillum Santra dici ait, quod oscillent f , id est
inclinent, praecipitesque aflerantur -J-.
|| Oscillantes,
ait Cornificius , ab eo quod os caelare -J- sint soliti personis propter verecundiam , qui eo genere
lusus utebantur.
Causa autem eius iactationis
proditur Latinus rex, qui praelio , quod eis-ffut
adversus
Mezentium,
Caeritum
regem,
nusquam
apparuerit ,
iudicatusque
sit
Iuppiter factus Latiaris.
Itaque seit eius dies f
feriatos liberos servosque requirere cum non so
lum in terris , sed etiam qua videretur caelum
posse adiri per oscillationem , relut imaginent
quandam vitae bumanae , in qua altissima ad
iiiliinum interdum, infinta ad summum efleruntur.
atque ideo mentoriam quoque redintegrari initio
acceptae vitac per motus cunarum lactisque alimentum, quia per eos dies feriarum et oscillis moveantur, et lactata potione utantur. nee desunt qui
exemplum Graecorum secutos putent Italos, quod Hi
quoque, iniuria interfecto Icaro , -J- Erigone filia eius dolore inpulsa suspendi periisset, per simulationein
II Osleiititm non solum pro por
tento
poni
soler ,
sed
etiam
participialiter
testimonio est Pacuvius
in Medo : "Atque eccum in ipso tempore ostentum

EMEND. LECTIO, Qu. X, 12, 5. Lueilins.

C. O fin linn.
8.9. Of rill an I.
10. efferantur.
11. celare.
14. e.
17. solitos it's diebm.
28. adde cum,
30. supple : urboribus suspensos se agitassent.
32. exridcrunt voce, pro ostenlnto.

()

PAULI DLiCOiW EXCERPTA. LIB. .

19

Oxime ocissimc.
genos unignitos.
Oestrum furor Graeco vocabulo.
Omen vclut orcmcn , quod fit ore au gur inn, quod non avihiis aliovc modo fit.
Ove m masculino genere dixerunt, ut ovibiis duobus, non duabus.
Ovantes laetantes, ab eo clamorc, quem faciunt redeuntes ex pugna victores milites, geminata O litera.
Ovalis corona est murtca , quam liabcbant, qui ovantes nlroibant, quum bella non craut indicia, ant sine sanguine
confecta.
Obvaricator dicebatur, qui cliquant occurrebat, quominus d rectum iter conficeret.
Ou fentina tribus ab Oufcntc fluvio dicta.
Ostentum ostentatum.
ANNOT. FESTI. Qu. X, 11, 1. Oxime] a stirpe OC, ut maxime
a MAG.
11. Oestrum] Isidor. Gloss. : Oes (ser. Oestrus) , insania.
16. Omen] conspirant, quae Varro de L. L.VI, 7G. VIT, 97.: nisi quod
hic rectius omen olim osmen dictum esse refert.
21. Ovem] cf.
Gell. N. A. XI, 1. Nonius p. 216, 21. et Fcstus Qu. X, 20. p. 181, 10.
T. ovibus, et XIII, 24. p. 96, 18. . recto fronte.
26. Ovantes]
congrua prodit I ion j s. Hal. V, 47.; dissona Plutarch. Marc. 22.
81.
Ovalis corona] cf. Gell. N. A. V, 6, 20. Paulus p. 100. . myrtca.
Qu. X, 12, 1. Obvaricator] cf. Nonius p. 147, 21. . ohvararc.
2. 3. Oufentinae tribus] ceteris additae a. u. e. 435. Liv. IX, 20.
4.
5, mare intra] intra mare Aid. inter mare vg. L'as, in mg.
5. Taracinam] Terraeinam Aid. vg.
, Lucretius] Lucr. Aid. Lucilius corr.
Scax. et Lambinus ad Lucrct. p. XLVIII. (cd. Francof. 15S3.) Fr.
Dousa p. 22. inc. 187.
6. Oufendina] Oufcnlina Aid. vg.
7. 8.
Aiversarum eivitatum] ut Aquini in Latio , Attidii in I'mbria, Comi ct
Mediolani in Gallia cisalpina. . Grotefcnd. in ephemer, antiquit. a. 1836.
fol. 114 sqq.
9. oscillent] oscellanl Aid. os cillent Yossius in
Etymologico. Sed coniunctivo opus est, ut vel cillant vil cilleant scribendum sit. Cillentur indie, modo pracsenti tempore scripsit Scrvins in
Virg. G. II, 389. Mythogr. Maii I, 19. (ubi cillcrentur e codd. fide rcstituendum est), II, 61., qui quidem mythographi nihil nisi compilatorcs
Servii sunt. In Is'ulor. Origg. XX, 14, 11. nunc e codd. cilluntur et
coniunct. modo cillanlur e codd. restitute sunt.
10. afferantur] in os
ferantur Aid. Tg. effcrantur coni. Us. : recte. AiCinvu Graccorum dcscribuntur.
11. caelare] cleres mg. A. Ace. cillere coni. Sew.,
contra Cornificii sententiam. Festus scripsit celare : eodem sensu , quo
Virgiliu G. II, 387-389. haec coniungit: Oraque corticibns sumunt
horrenda cavatis , et: Oscilla ex alla suspendant mollia quercu. Cf.
Ser, ad . 387. Glossar, Labb. : Oscilla, nnotoxiTov , qui significatus,

10
(115)

non dubito, quin primilivus ait.

12. personis] uti addit mg. A.
Ace, quo bene caremus.
14. qui] quod Aid. vg.
eis] ei Aid.
Tg. , reetc.
15. fuit] om. Aid.
Mezentium Cacritum rrgem]
cf. Etrusc. rcr. II, 2, 6. T. I. p. 368.
17. Latiaris] Latialis Aid.
Sed Latiaris praest'at. V. maxime Charisins p. 109. P.
seil eins
dies] per sex eos dies Aid. Tg. , quod ex obscuris codicis duetibus conicclura efiectum esse non dubito. scilicet eos coni. Uas. Structurant
expediemus scribendo solitos iis diebus (SOLIT OSIS DIEB).
18.
servosque] comma, quod ante hoc . ponebatur, sustuli.
19. videretur] viderentur Aid.
21. 22. ad inf. interdum] int. ad inf. Aid.
23. fno] om.Ald., atque eius loco . 24. post . vilae habet a Lucio.
2i. eunarum] funium corr. A. Aue. in mg non intcllecta Fcsli sententia.
27. talos] Itlicos Aid.
28. Erigone] cum excidissc apparet.
30. exciderunt tocc. quaedam, quiluis ritus significabalur, Telut:
arboribus suspensos se agitarunt. Si plura ' ca sunt, quam
olim hie fucrunt , sine fraude esto : nam lacunae spatium in schedis
parum diligente*, ^ignificalum habemns. De ritu illo omnia nota: .
Lobcch. Aglaoph. p. 585., qui quern Hesychii locum, v. ,,, advoeat,
corrcctus est Etrusc. rcr. Intr. 2, 6. T. I. p. 84. et a Rad. Rochcttio
Monum. ined. p. 181.
Ostenfiim] cf. Qu. VIII, 20. p. 168, 30. .
monstrum.
32. pro ostntalo suppl. Dac. Ita Paulus. De eadem
re SerT. in Virg. G. I, 248.
Pacuvius] Paeu. Aid.
33. ist
Medo] Bothc P. Sc L. V, I. p. 131. fr. 7.
eecum] et cum Aid.
ANN. PAULI. 2. Oenigenos] boni codd. Oenigenas Li>o. e Guelf.
altero et Tg. At licet ab aliis unigena masculine dicatur , illud annlogiae Lalinac linguae non minus convenit.
unignitos] boni codd.
L^n. vino genitos vg.
3. Oestrum] et hic , ne Paulus accusaliTiim pro nominativo habucrit , ut p. 36. cassiculum.

196

PAULI DIACONI EXCERPTA.

\ sei nam anguriam tu avium.

e tin et pro ostendit.
seines aves auspicium ore facientes.
Ostia urbs ab exita Tibcris appellata.
e sorem dixerunt, qui aliquem odisset.
Ollic illic.
Obinrgatio post turpe factum castiga lio.

. .

(113)

Monitio vero est ante commissnm.

ANNOT. FEST!. Qu. X, 13, 1. Aerius in Bacehis] Botbe P. Sc.

L. V, I. p. 190. fr. 18.
2. irridetis] irridet mg. . ..
stipe]
post . Urs. tertiam Tcrsus partem rclinquit , Aid. niillam. Scal. Accii versum ita refingit: Pentheus | Praesto eerritus nobis
se stupens ullro ostentum obtulit, Both.: Praesto irridet is nos: stipitem ultrod ostentum obtulit, Luid. : Praesens se praesto eerrilus nobis
stupens | Pentheus ullro ost. obt. Mihi is Tersas non ad Pcntfaenm, sed
ad Bacchum speetare visus est, iisque responder, quae apud Eurip.
Baccb. 429. leguntur: tjq ' ' tiiXv , tmfonaotv fvyg od*
xoi fit i<ptro. Quocirca correxerim : Praesens
hie praesto irridenti se nobis stupe -ntibus \ Voltu o u
ultro ostentum obtulit.
3. Oieimim] cf. Varro de L. L. VI. . 76.
5. eeeinit] eroeivit mg. A. Ai.
pieus] Aid. addit: fit Oseinum ct
quae apud Paulum leguntur.
6. Obstinet] Obstenit coni. ll.ic,
quod Tult esse idem quod ostendit, non intclligens , tendere et te
ner eadem esse inter se proportion, ut sidre et sidre ct multa.
est] . Aid.
7. se] de corr. Scal. Sed recte Dac. monuisse videtur, se eaelo eedens esse id quod cuelo secedens; si usus praepositionis s e in Tcteribus bis carminibus eodem iure admitti potest , ut in
priscis locutionibus se fraude et se dolo. Alia Dac. minus recte novat.
7. 8. eedens] eondens Aid. eandens vg.
8. suum pairem] Solcm :
genealoga paulo ab Hcsiodea diversa.
9. aves] alites mg./ .
. Claudianus] Appius Claudius Aid. Tg. : recte, ut videtur. Intclligi
Tidctur Appius Claudius Pulcher , cuius de augurali disciplina libri
alibi a Festo adhibentur. Cf. Cic. ad famil. III, 4. 11.
10. tor
vos] eorvus Aid. Tg. IIluiI rarum in Festo.
11. aut] alites corr.
A. Aue. in rag.
ne] iif Tg.
bulen, sanqu.] idem ordo ob
serva tur a Paulo p. 3. t. alites , nisi quod ibi aquila immusulo postponitur, ac dignitatem auspiciorum significare ridetur. Cf. Brisson. de
formulis I, 207. p. 111. d. Conr. Etrusc. rer. III, 7, 10. T. II. p. 189.
De buteone Paulus p. 27.
12. immissulus] milvus mg. A. Ace.
immusulus rectius Paulus p. 83. 84.
pieam aut] pica aut Aid. Tg.
pieus aulem corr. A. An;, in mg. ct Brissonius.
17-19. quod...
Quod] . Aid. Erroris caussa est bomoeotcleuton.
19. 20. Quod

. . . debet] . Tg. Mini boc alteram Quod in scbedis vitiosum esse

Tidctur, ut lacuna ita cxpleri possit: Quod sive . . . refertur: neutrum
certe plura- liter diei Ostia probat: qui usus-ferri non debet. Pluralem nunc usum agnoscit Cbarisius p. 76. P.: sed in Iurenal. XI, 49.
ad ostrea unice verum est.
20. ferri] fieri Aid.
Osculana
pugna] Asculi conimissam esse, ex aliorum script orum fide, nec vero a
Valerio Laevino, ut Festus narrt, notum est. Cf. Turneb. Adv. Ill, 11.
22. Laevinus] Levinius Aid.
Ao.] Komanus Aid. Tg.
24.
Sulpieius] Sulpieio Aid. Sulpicius est baud dnbie P. Snlpicius SaTerrio , qui cos. a. 474. ad Aseulum (sed minus fliciter) dimic.n it.
Scal. lacunam explctTOCC: victorea* vieil ; equidem cum Dac. punctum,
quod ante Sulpicius ponebatur , sustuli : quo facto , Festi certe quae
fucrit sententia, liquido apparet.
26. Titinius] BolbcV, II. p. 75.
inc. 18.
27. In laenna nibil desiderari nisi non, vidil ScAt.
in]
. Aid. hin Tg. hie qui coni. Scal., qui fugerc legit, et alteram
Aine dclet. qui Both, ct deinde fugire. Hoc praefero. Dac. duplex
hine assumpsit.
28. polsi] impulsi Aid. Tg. Scal. in fuga repulsi
coni. Li.\d.
eolligant] eolligunt corr. Scal. , recte.
Significarur] Significal Tg. Ante hoc voc. plura pcriisse suspicor, velut : Osculum, parvum pueri puellaeve OS.
29. oseulo] osculum Tg.
29.
30. Nervolaria] in Sticho I, 2, 34. i quam fabulam hic et v. nassitcrna,
Qn. IX. p. 17, 14., cum Nerrolaria confund, monuit Perizon. Anim.
histor. p. 380.
est] oseuli addunt Aid. Tg., nulla notata lactina.
Rectius banc voce, oseuli vestri expleverig.
ambo] amato mg.
A. Aug.: ex Plauto: undc etiam apparet inde a Sat et Qui personas
distingu.
Qu. X, 14, 5. Osorem] Glossar. Labb. : Osor , /uatrqc, qxcu (Zaiia. corr. Dac).
15. Ollic] cf. Paulus p. 16. T. ab oloes, cum
annot.
ANN. PAULI. 2. Oslincl] codd. Lisd, Obstinet Tg. : ex Festo.
Apud Lird. , nescio quo auctore , hace glossa ante Oseinum ponitur:
sed restitu ordinem ed. vet. , qui Festi fragmento comprobatur.
4.
ab erfu] ad exitum corr. Lus., ex Festo.
6. i'Ui'c] quod Tg. additur':
ut olli Uli, abest a codd.

QU. X, 13. (178, 8 - 179, S.)

FESTI SCHEDAE AP. LAJETUM.

senem." et Aerius in Bacchis: "Praesens praesto

irridetis nobis stipe f
nitro ostentum obtnlit."
II Oscinum tripudium est,
quod oris cantu significat quid portendi ; cum
cecinit corvus, cornix, noctua, parra, piens.
|| Obstinet dicebant antiqui, quod nnnc est ostendit;
nt in veteribus carminibus: "Sed am se celo cedens aurora obstinet suum patrem."
||Oscines
aves . Claudianus f esse ait, quae ore canentes
faciant auspicium , ut corvos , cornix , noctua.
aut f , quae aus ac volatu $ nt butco , sanqualis,
aquila ,
immissulus ,
vulturius.
picam
aut f
Martius , Feroniusque , et parra , et in oscinibus, et in alitibus babentur.
(| Ostiam urbem
ad
exit um
Tiberis
in mare fluentis Ancus
Martius
rex
condidisse ,
et feminine appellasse vocabulo fertur. quod sive ad urbem , sive
ad coloniam , quae postea condita est , refertur :
Quod f neutrum certe plura
ferri non debet.
|| Osculana pugna in proverbio, quo significabatur victos vincere, quia in
eadem
et Valerius
Laevinns
imperator Ro.
a Pyrrbo erat vichis , et brevi eundem re
gem devicerat Sulpicius
item
Imperator
noster.
eius
rei
meminit
Titinius
boc
modo.
"Haec
quidem
quasi
Osculana pugna est
secus, quia inf
fugere polsi bine spolia colligant \." Significatur
etiam sculo savium , ut Plautus in Ncrvolaria : "Osculum sat est mihi
qui ambo i
mi pater" ; quod inter cognatos , propinquosqu
institutum
ab
antiquis
est ,
maximeque
feminas

L. XIV.

QU. X, 14.

197

Osorem

<
10

15

Ollic

20

25 Obiurgatio

30

EMEND. LECTIO. Qu. X, 13, 1.2. Praesens hie praesto irridenti se nobis slupe-nlibu s Voltu ...
9. Claudius.
11. alieK
12. pieus autem.
19. Quod] dele.
Supple: plura- liier Ostia dici probat, qui usus.
24. supple : Saverrio.
27. tupplc: non.
qui.
23. eolliyunt.
30. supple: oseuli vestri.
31. umnbo.

198

QU. X, 15.

Obtrectator

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XIV.

* .

10

Obtnanens

15

20

25
Offringi

30
|| Optima lex
in Magistro populi
EMEND. LECTIO.
5. 6. data.
12. is.

QU. X, 16. (179, 6 - 180, 6.)

faciendo, qui vulgo Dictator appellator, quam pienissimum posset ius eins esse significabatur , ut
fuit Maui Valerii M. F. Yolusuinae gentisf, qui pri
mus Magister a populo f creatus est. propter f -quam
vero provocalio ab eo magistratu ad populum di
cta f est , quae ante non erat , desitum est adici
"Ht optima lege", ut pote imminuto iure priorum
Magistrorum.
||Originum libros quod iuscripsit
Cato, non satis plenum litulum propositi sui videtur am plexus, quando praegravant ea, quae
sunt rerum gestarum P. R.
|| Optio qui nunc
dicitur, antea appcllabatur accensus. his f adiutor daba tur centurion! a Trib. Militum. qui ex
eo tempore, f quem velint, centurionibus permissum
est optare, etiam nomen ex facto sortitus est. Plautus in Asinaria : "Qua me, qua uxorem, qua tu ser
vant Sauream potes, circumduce, aufer, promitto tibi
non obfuturum si id effeceris tibi, optionem sumito
Lconidam." || Obsidioiiem polius dicendum esse, quam
obsidium, adiuvat nos testimonio suo Ennius in
Telamone quom ait: "Seibas natum ingenuum Aiaeem, cui tu obsidionem paras." Item alio loco: "He
ctor, qui baud cesst obsidionem obducere.
|| Orare
antiques dixisse pro agere, testimonio sunt, quodf et
oratores, et qui nunc quidem legati, tunc ve
ro oratores , qui f reip. mandatas partis agebant; Ennius quoque quom dixit in 1. I. AnnaHum : "Facer f vero quod te cum precibus pater orat."
|| Oscos quos dicimus, ait Verrius, Opscos antea dictos,
teste Ennio, quom dicat : "De mris rem gerit Opscus."
Adicit etiam, quod stuprumf inconcessae libidinisf ob
scena dicantur, ab eius gentis consuetudine inducta.
quod verum esse non satis adducor, quom apud antiques

Qu. X, 1, 3. Volusi nepotis.

4. Magister populi.
Qu. X, 15, 33. Supple : cum dieebatur.
14. addc quo.
24. dele /nod.
26. quod.
28. Fate.
31. stuprum tt.
"libdines

post.

(HS)

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

LIB. .

199

Obtrcctator est, qui fach quid contra rccte tractantem.

Obmanens pro diu mancns , ut permanens.
Offringi terra dicitur, quum herum transverso sulco aratur.
Orare antiqui dixerunt pro agerc. Un Je et oratorcs causarum actores, et oratores, qui nunc Iegati, qnod reipublicac mandata peragerent.

ANN. FESTI. Qu. X, 5, 5. Obtreetator] cf. Paulas p. 113. .

15. Obmanens] cf. Festus Qu. X, 8. p. 175, 27. .
obtraetat.
26. Offringi] non aliter eo . utuntur rer. rust.
omnicntans.
32. Optima lex] cf. Qu. X , 5. p. 174 , 28. T. ut qui
scriptures.
33. Excidissc voce, cum dicebatur (tcI similia) , oboptima lege.
serval Us.
Qu.X, 16, 2. eius] oni. A1<1. vg. Post este addit eius A. Ace. in mg.
3. F.] Fab Aid. vg. filius A. Abc. in mg.
Volusuinae gentis] Volusi
nepotis corr. A. Aug. in mg. De ipsa re cf. Lit. II, 18.
4. a populo]
populi corr. Urs. et Perizon. Animadv. histor. p. 24. , recte. Nicbub-iiim falii puto , cum ex bis potissimum verbis dictatorcm a populo
(patricios intelligit) crcalum esse pulat, H. It. I. p. 591. ann. 1176. d.
sec. Creabatur enim dictator a consulibus , aut ex auctoritate Senatus
ant iussu populi.
propter] post corr. A. Aie. in mg.
5. 6.
dicta] rectius data Aid. vg. Intelligitur lex Valeria Horatia. V. Liv.
III, 55.
6. adic] dici Aid. Tg. adiici mg. A. Aug.
8. Ma.
gistrorum] magistratuum vg. : maie.
^Originum libros] cf. Krause
fragra. bistor. p. 91.
11. Optio] cf. Paulus p. 112. . optio, Paulo
aliter nomiuis origincm explicat Varro de Vita P. R. apud Nonium
p. 68, 1.
12. h is] is Aid. vg., recte.
13. Militant, qui] militemque corr. Lipsius in Tacit. Ann. XIV, 54. p. 258. ed. Antvcrp. :
nec tarnen bac mutatione difficult. -loci tollitur. Evanescet autem statim , cum post ex eo tempore addideris quo , et membra ita distinxeris,
ut feci. Priores ante qui comma, post optare v. 15. punctum posuerant. Locum rccte explieuit Cuperus Obscrrr. IV, 9. Lino, ante ex
eo tempore addendum rfssc quia existynat.
15. efi'ani] et Aid. Tg.
15. 16. l'lautus in jsinaria] I, 1, 83., ubi versus fere idem leguntur,
qui in sebedis apud Lrsinum , nisi quod inter verba : si id hodie effceeris, et Tibi optionem sumito Leonidam duo Libani servi versus intcrponuntur.
16. Qua me, qua] Qu ando me ucquam Aid.
</]

quam Aid. , jt deinde Saurcam servum.

17. potes] putes Aid.
circumduce] circumdue Aid.
18. non . . . tibi] om. Aid. , propter
li ru (ri ru ton.
19. Obsidionem] contraria bic Festus docet iis,
quae in priore parte lit. O. Qu. X, 9. p. 176, 30. disscrucrat: qua dc re
dictum in Pracf. II, 2. Cf. Nonius p. 216, 27. t. obsidio.
20. 21.
Ennius in Telamone] Bothe P. Sc. L. V, I. p. 61. fr. 1.
22. tu]
om. Aid., male.
alio loco] in Hcctoris lvtris ponit, coniectura non
satis probabili adductus, Botbe p. 45. fr. 16.: a quo Nonius falso eiusdem
Tcrsus auclor apponitur.
23. qui] quod Aid. quidem Tg.
Orare]
cf. Paulus p. 16. v. adorare, et Festus Qu, IX, 31. p. 31, 29. . ora
tores, ubi de cadem re mullo plcnius agitur, etiam Varro de L. L, VI.
g. 76. VII. . 41. Nonios p. 360, 14. . oratorum , et 361, 1. orare.
24. quod] delendum esse menait, Lin.
25. oratores] intellige: dicebantur.
26. qui] quod Aid. vg. Ita etiam Paulus.
partis]
parteis Aid.
26. 27. agebant] post boc voc. non plene interpunxi,
ut adbuc iiebat : quanquam non video , quo iure Verrius Ennii versum
in testimonium suae sententiae adducere potuerit. Sed credibile, Verriuin plures Ennii versus apposuissc , quibus diversos voc. significatus
illustraret , ac Festum ea , qua non raro peccavit , negligentia omisisse
cos, qui potissimum ad Verrii sententiam demonstrandam fecissent.
27. Ennius] Ann. 1, 143. apud Merulam.
28. Facer] Tu face corr.
A. Acg. in mg. Scal. Columna.
29. Opseos] cf. supra Qu. X, 5. p. 174,
31. Quod illu loco Opscus vel Obscus ex aliis scriptoribus affertur
quam Ennio , non miruni est , cum alter articulus ex alio Verrii opere
fluxerit. V. Puai f. II, 2. Hinc corrigitur iudicium Neukircbii de fab.
togata p. 129.
antea] a natura Aid.
30. Ennio] Ann. VIII,
72. apud Merulam.
31. stuprum] stupra vg. Praetulcriui stuprum
et ineone. libdines.
ANN. PAULI. Paulus quod tarn pauca excerpsit, non miruin,
Cum videret pleraque . recurrere , quae supra iam truclala esst t.

200

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. .

(115)

Occisitantnr sacpc occidnntnr.

si sunt ut pcrosi sunt dlcebator.
Optionatus ut dccurionatus sive pontificatus dicitur.
Ob os signicat ad os.
5 0bsonitaverc sacpe obsonaverc. Signlficat autem convivari.
Ostentas saepe ostendis glorian di causa.
Opigenam lu non cm Matronac colebant, quod ferre eam opem in partu laboran tibus credebant.

ANN. FESTI. Qu. X, 17, 4. quom ait] Acncid. III, 241. et 367.
5. Ob] de eadem re Feslus dixerat Qn. X, 20. p. 175, 20.
6.
Ennius] Annal. XIV, 3. apud Merulara.
7. 8. aecensi] lucenti mg.
A. Ace, quod nescio undc manarerit.
8. et in Iphigenia] Botbe
P. Se. L. V, I. p. 51. fr. 3., cnm Wucstcmanni annot.
adibo]
obibo Aid. vg.
9. adiacent] obiacent Aid. vg. Utrumquc ex con
jectura, puto, led vcrissiiiia. Cf. paulo inferiui Qu. X, 21. p. 182, 8.
. obiacuisse.
10. ait] vult vg.
obtulit] oeeulit Aid. obeulit
vg., sed obtulit in mg.
11. Ostentum] idem aliis exemplis, e Pacuvio et Accio sumptis, demonstraverat Qu. X, 12. p. 178, 5. Hic
autem locus cam sequentibug duobus ex interpretatione rariorum voce,
in Graccbi orationibus ductus est, quae Catonianas glossas praecedit,
ut infra Qu. XIII, 24. p. 96, 8. . rcspublica.
'/""] quoque Aid.,
maie.
13. non] nee Aid. Rcctius Aid. dubium faeit coniungit,
nullo interposito commatc, quod est apud liai.
14. Gracchus
de legg. a se promulg.] Meyer. Oratt. fragm. p. 123. , qui in ostentum
interpretatur ad ostentandum, contra mentem grammatici.
15. lit
ostentum] et in usiim] Scal. ita coniunxit , ut singula efficcrent verba.
16. adportatur] asportatur Aid. (ubi in usum postponitur) vg. adoptatur
mg. A. Auc.
17. C. Gracchus pro rostris in P. Popillium] Meyer
p. 119.
18. Osi sunt] poterat etiam ex Plauto afferri , sed boc
non agit Fcstus in boc articulo.
odio] praesens boc magis finxisse,
quam ex consnetudine loquendi sumpsisse vidclur Verriue.
19. 20.
C. Gracchus . . de lege Minucia] Meyer p. 124.
21. his] its Aid.
rg. Fuit is iu cod.
sit] fit Aid. vg. : quod pracsl.it.
22.
quom] quando Aid.
23. semper] om. Aid. vg.
Ostende] haec
glossa deeat in vg. Cf. Paulus p. 22. v. attinge , cum annot. Etiam
banc glossam ex Catonc petitam esse , cum aliis eiusdem consuetudinig
excmplig , quae ad Catonem referuntur , tum online , quo baec in Festo
leguotur, demonstrator. Nam quae secuntur usque ad voc. obsonitavere,

omnia Catonis esse intelligitur. V. Praef. II, 2.

24. permultis]
pro mulls Aid.
25. Optionatus] cf. Festus Qu. X, 15. p. 179.
16. v. optio, et Paulus p. 112.
26. Cafo . . . apud quits] Meyer.
Oratt. fragm. p. 17. Lion. Caton. p. 78.
28. haslas donatieas]
cf. Paulus p. 76. v. bastae.
29. ad os sitfnificat] signif. ad os Aid.,
ubi nulla indicatur lacuna, significare ait Verrins suppl. Dac. l'ossunt
etiam alia inferri.
30. Item ut] coniuncta erant cum proximit,
superioribus quoque exemplis] v. Qu. IX, 27. p. 27, 14. v. ob, et paulo
guperius v. 5.
testatus] testatum corr. A. Ace. in mg. : non recte,
nam intelligitur Verrais.
31. 32. Cato . . . derogaretur] Meyer,
p. 44. Lion. Caton. p. 74.
de lege Orchid] ne legi Orchiae corr.
A, Aug. in mg. qua legem Orchiam dissuadet , scribendum putavit
Scbneider. de R. R. I. p. 5. : sed bas leges iam Pigbius Annal, p. 330.
recte discriminaverat.
32. antea obsonit.] denis excidisse coni.
A. Aug. per se suppl. Scal.. singuli vel pro se vel denis coenitavere
coni. Dac. oetoni addit Popma. vili vel notam pretii quandam adden
dum putat Pigbius. Constat, Orcbia lege potissimum numcrum convivaruni pracscriptum fuisse , et Catonem in orationibus suis vocifcratum
esse, quod plures (ita Macrob. Sat. II, 13.), quam praeseripto eius eavebatur, ad cotnam vocarentur. Hinc prohabile scriptum fuisse : ocloni
coenavere, ne voc. obsonitavere sine caussa itcrctur.
32. 33. ccnlenis] centeni corr. Sen,.
Qu. X, 18, 1. participialitcr] v. Qu. X, 17, 11.
20. Opigenam]
Cf. Martian. Cap. II. . 149. cum annott. Grotii et Koppii. Opigeram
scribi vult Meurs. Crit. Arnob. Ill, 9. T. VI. p. 139. Facilius credo,
Vcrrium in interpretando nomine errasse. Iovem et Iunonem Ope dea
genitos esse, notissimum.
ANNOT. PAULI.

cett. codd.

3. Optionatus] vg.

Optinatus Go.

Optimatus

QU. X, 17. (180, 6 - 181, 8.) FESTI SGHEDAE AP. LAETUM. L. XIV. QU. X, 18. (181, 8-10.) 201
omnes fere obscena dicta sint, quae mali ominis
habebantur ,
ut illa Virgilii testimonio, sunt,
ut superiorum auctorum exempla referre non sit
necesse , quom ait : "Harpyias obscenas volucres."
et: "Obscenamque famem." || Ob praepositione antiques
usos esse pro ad, testis est Ennius, quom ait L. XI III.:
"Omnes occisi, obcensique in nocte serena." id est accensi. et in Iphigenia: "Acherontem adibo-J-, ubi mortis
thesauri adiacent f ."
Eiusdem autcm generis esse
ait obferre, obtulit, obcurrit, oblatus, obiectus:
mihi non satis persuadet.
||Ostentum, quo nunc
utimur interdum prodigii vice, quin participialiter quoque dici solitum sit, non dubium facit etiam Gracchus de legibus a se promulga t is , quom
ait: "Quod unum nobis in ostentumf , ipsis in usumf
adportatur."
1 1 Occisitantur , saepe occiduntur. sic
C. Gracchus pro rostris in P. Popillium : "Homines liberi nunc in oppido occisitantur." || Osi sunt, ab odio
dclinasse antiques testis est C. Gracchus in ea, quae
est de lege Minucia, quom ait: "Mirum si quid
his iniuriae sitf , semper eos osi sunt." quod nunc
quoque cum praepositione elatum frequens est, quom
dicimus, semper perosi.
|| Ostende, ostendam ; ut
permultis aliis exemplis eius generis manifestum est.
||Optionatus, ut Decurionatus, Pontificatus dicitur, ut
Gato in ea, quam habuit a pud quits : "Maiores seorsum, atque divcrsum pretium paravere bonis atque
strenuis , decurionatus , optionatus , hastas donaticas,
aliosque honores." II Ob os, ad os significat ....
Item ut superioribus quoque exemplis testatus est.
|| Obsonitavere saepe obsonavere. Gato in suasione de lege
orcbiaf derogaretur: "Qui antea obsonitaveref: posteacentenis f obsonitavere." Significat autem convivari. ||OsEMEND. LECTIO. Qu. X, 17, 8. ob iho.
32. oetoni coenavtre.
32. 33. centeni.

9. obiacenl.

tentas, saepe ostendis gloriandi causa. Sed et parlicipialiter

id et dici debet, et dictum est feminino genere.

,
10

15

20 Opigcnam Iunonem

25

30

15. noit enlum.

ti. fit.

Cc

31.32. legi Ortkim.

202

QU. X, 19.

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XIV.

QU. X, 20. (181, 10 - 32.

10

15

Olelum

20

25

30

IJOvibas duabusf multabantur apud antiqnos in minoribus delictis, ul in maioribus amb.f, nee liunc
ultra numeruin excedebat mulla to: quodf postea quam'
aere sgnalo uti civitas coepit, pecoraque multatieia
incuria corrumpebantur, unde eliam peculatus crimen
usurpari coeptum est, facta aestimatio pecoralis mullae,
et boves centenis assibus, oves dnis aestimatae. Inde
suprema multa , id est maxima , appellatur tria millia
acris. Item vincesisf minoribus delictis.
||01i vilam
antiqui dicebant , qnom olea cogebatur : ut messem
cum frumenta : aut vindemiam cum uvas f. quod
vocabulum potius frequentari debehat, quam nul*
lum eins sinificationis causa f haberemus. quamvis quidam olivitatein mcam f dicaut.
|| Oppidorum originem optime refert Cato f.
Cicero
lib. I. de gloria, eamque appcllationem usurpalionem appellalam f esse existimat , quod opem darent,
adicieos "ut imitclur inertias f Stoicorum." [| Orcum
quern dicimus, ait Verrius ab antiquis dictum
Urajjumf, quod et u. litterae sonum per o. efterebant:
f per c. litterae formam nibilominus g. usurpabant.
Sed nihil affert exemplorum , ut ita esse credamus :
nisi quod his f deus maxime nos urgeat.
||Obmo-

EMEND. LECTIO. Qn. X, 20, 11. duobus.

12. XXX bo bus.
13. sed.
19. vieessis.
21. uvae.
23. causa] dele.
24. cam.
25. Cato] dele.
26. 27. usurpalionem appellatam] usurpa tant.
28. ineptias.
30. Urgum.
31. per] et per.
33. .

(113)

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

LIB. XIII.

203

Ole ta m aterras humanuni. Vcranius : "Saccnlotiila in sacrario Martiali fecit olcliim.1'

Oppidum dictum est, qnod opem praebet.
reus ab urgendo mortem dictus. euim pro G frequenter ponebant antiqui.
. v il ., .
ANN. FESTI. Qu. X, 20, 11. Ovibus] cf. Paulus p. 21. . esti
mate, cum annot., et p. 100. . maximum multam: quo loco diligentius
de ea rc traditur, quam boc.
duabus] duobus corr. Sc *i..,, propter
testimonium Pauli p. 114. . .
12. delictis'] criminibus Ma.
Tg.
ut] . Tg.
amb.] au lern bubus Aid. Tg. triginta addit
A. Air, in mg. [lluil amb. apparet miro errore e ''" bob. ortum esse.
13. quod] quae Aid. Tg. Sententiae, cui neutrum convenit, non refragaretur part. sed.
15. peeulatus] cf. Qu. X, 29. p. 186, 18. et
Qu. XII, 5. p. 45, 13. Concinit Varro de L. L. V. . 95. : Iline peeulatum publicum primo , tum cum pecore dieeretur multa et id esset
eoaclum in publicum, si erat aversum. Ita Varro ex consuetudinc sua
loquendi pro bis : si peeus tum aversum erat (id est abactum , ijciihI
nen diligenter custodiebalur, ut Fcslns ait) j tum pecore mulla dieere
tur et id (pecus multatlclum) esset coactum in publicum. In qnibus
non video quid offenderit Lacbmannum (in Mus. I'Jicn. Philol. T. VI.
p. 110.).
18. facta] est addit Aid. Tg.
19. vincesis] vieesis
Aid. Tgj vieessis as. in mg.
Olivitam] Otibetm Tg. Cf Paulus
p. 114. . elivetam (in parte priori lilcrac O.) Apud Noniuin p. 148,
9. est olivitas cum genitivo olivitatis, ut apud Coluraellam. Cato
tempus olearum colligendarum oleitatem dicit.
20. quom]
quando Aid. Ita etiam v. 21. bis.'
cogcbalnr] colligebatur
Aid. Tg. Coger oleam Cato de R. R. 64. 144.
21. uvas] uvae
corr. Die. propter structurai.
22. fteam] quom corr. Lira. Sed
optime dicitur: Perpessus est omnia potius , quam conscios indiearet.
22. 23. nulluni] nullam Aid. '
23. causa] causam Aid. Tg, cum
corr. A. Aue. in mg. Dclendum esse, monuit Lihd. Nam causa ab iis
additum est , qui genitirum a nullum vocabulum pender non intelligerent; alii, etiam corruptius, nullam causam putaverunt esse coniungenda.
24. meam] cum Aid. Tg.
24. 25. Oppidorum] cf. Paulus p. 112.
T. oppidum, qui ex priori literae parte idem etymon , sed in aliam
tarnen sententiam deflexum aflert.
25. Cuto] . Aid. Tg., idque
Vas. probabiliter censet adiectum ab eo , qui de originibus oppidorum
Catonem disseruissc meminisset. Lind, putat Catonem a Cicerone loquentem introduci, quod an Cicero in bis de gloria libris fecerit, vcbenicnlcr (Jubito: ut tarnen fecerit, vix putaverim , grammaticum eins
sermones ficto interlocutor!, non ipsi scriptori, assignatumm fuisse.
26.
27. usurpationem appellatam] usurpatione appell. Aid. usurpatam recte
corr. Dac.
28. adiciens] comma, quod post boc toc. ponebatur,
anteposui , ut intelligcretur , quid Cicero etymologico buic lusui adie-

cerit.
inertias] ineptias Tg. .- recte.
' 30. Vragum] Urgum
corr. Uas. et Lipsius Ep. Qii. III, 20. p. 183. t recte, quantum e Festi
excerptis intelligi polest.
ei] etiam Aid.
per] et per Aid.
Tg., recte.
31. c. ... .] cf. Paulus p. 20. v. acetare, cum annot.
nihilominus] om. Aid. : quo Intellectus I'csti non adiuvatur. Equidcm
, nc quacdam verba buius enunciation! exciderint, ut Fest us ita
scripscrit: cf per litterae formata etiam g comprehendebant , quanijuam in loquendo nihilominus g usurpabant. Ita certe si Pestus dixit,
reelissimc dixit: nam licet primum Sp. Carvilium post bellum Pnnicum
primum invenisse constet G literae formam (. Voss. Arisfarch. I,' 15.
29. C. L. Schneider. Gramm. I. p. 270.): vim tarnen et sonum eins li
terae 1 in antiquissimo Lntinorum sermone fuisse , comparado linguarum persuadet.
32. e.vemplorum] exempli mg. A.Aug.
33.
his] is Aid. Tg., recte. Alia de Orco, non meliora, Varro de L. L.
V. . 66.
;1
ANN. PAULI. 3. urgendo mortem] manifestissimum excmplum,
quam incurioso Paulus interdum Festi sententiam reddiderit.
ANN. FESTI. Qu. X, 21.' 1. dieeb. apud ant.] apud an, diceb.
Aid. Tg.
2. quae] supra addunt Aid. vg. V. Qu. IX, 27. p. 27.
14. et Qu. X, 17, 5. et 30.
Offend.] Isidor. Gloss. : Ojfendiees,
nodi qnibus libri signantur.
3. et remit! ] om. Aid.
4.
coriola] ehoriola Aid. Tg. coriola corr. A. Aue. in mg. .'
6. sil]
est Tg. Miscetur bic oratio obliqua cum directa , ut saepc.
7.
off. mentum] offendimentum Aid., ex Paulo. Sed illud Festi sententiae
unice convenit.
Olvatum] Olvatium Aid. : Olns atrum coni. Scal.
ludens opinor. Mcursius Excrc. crit. II, III, 16. olvatium dictum putat,
quod in ollis coctum esset, ab olla, ut testnatium a testa. Sed testuatium non a testa, sed a testu dictum est. V. Varro de !.. L.V. . 100.
Potius olvatum oleris mensurara putaverim, dictam ab olu (olim in.i.u),
pro olere, cuius formae aliud documentum sunt hclvola et bclvclla. V.
annot. ad Pallium p. 74. . helus.
8. offerre] efferre coni. 1>ac. ,
probabiliter.
9. fere] ferre corr. Dac.
antea] ante m. idem,
ct boc recte. Cf. Qu. X, 17, 9. . ob.
10. Praeceptat] de glossis
extra ordinem praepositis, quae pleraeque e Saliaribns carminibus sumptae
esse videntur, . .. II, 2,
11. l'a] Par coni. Dac, Ennianum coil comparans. Sed multum interest inter banc grammatici poetae
apocopen et Saliarium carminum sermonem.
;>i7c] ptre coni.
Im. iliiselili. de Annio Cimbro p. 53.: quam coniccluram, sane quant

PAULI DIACONI EXCERPTA. IIB. XIII.

204

Offendiccs diccbant ligaliirac nodos, quibus apex rctinchatur.

mcntiim.

(MS)

Id quum pcrveuissct ad men tum, dicebant offendi-

LIBER XIV.
Pracceptat saepc praccpt.
5 Pisima plu rima.
Pe t la m surani significat ungulam cqui albam.
Pilare et compilare a Gracco trahitur. Gracci cnini furcs pLilctas dicunt.
(llii)Pilat pilos habere incipit; alias pro dctrabit pilos , a quo depilati.
Pila, quae parietem sustentt, ab opponendo dicta est.
10 Pilcntum vehiculi genus, quo matronae fercbantur.
Pilan i pilis pugnantes.
Pellica to , qui pellicit ad fraudem.
Pel lire m galerum , quia fiebat ex pelle.

....

probabilcm , occuparit Valckenacr. in Theocr. Adoniaz. p. 382. (225.

interprelantur mg. A. Ane: recte.

ed. Berol.)

istimat Dac.:. sed genitivi eius formae nullum certum documentum est,
notninativi pluralis mulla.
26. hostia] hosteis Aid.
Praepetes]

Promcn.~\

potist.] populo Aid. Tg. : quod plcrisque placuit.

cf. Paulas p. 91. . Minerva.

Grut. Lamp. T. II. p. 831.

carmine).

Fruter. Verisim. I, 16.

Ex. crit. I. Casin. 2. : probabiUtcr.

Praedopiunt coni. Meurt.

Compositum est e praed (ut red,

sed, prod) et opere, quod frequentative dicitur optare.

collate Nonio p. 155, 24.:

adiectivum est.
14. Pesnis, pennis]
Paulus p. 51. . dusmo, cum anoot.

Ita sane Yurro de L. L. VII. . 27.

hoc addc ad Paul. p. 13. v. arboscni.

Prospices]

sed Nonio prospica

Poesnis puna's Aid. Tg. Cf.

16. !, gemin.] addc hoc

excmplum annotates ad Paul. p. 5. r. anus.

nig. A. Aug.

in

13. mvnet] vg. additur: (in saliari

Praedotiont] Praedoliunt vg.

Prospiea coni. Die,

12.

17. Plis/] I'lusima

Mallem Ploisuma.

Et

bacc Aid. alio loco coUocavit, ante . picati (Qu. X, .24.) : minus com
mode.

Cf. Qu. X, 13, 8. . oscines, et Qu. XII, 14.. p. 54, 22. .

praepetes.

28. aut ea] antea Aid. Tg.

tamus] quam putamus Aid.

31. s.] scilicet Tg.: quod illa nota indicatur.

Aid. Tg.

Post lac. Tg. additur:

Tremonti

De tmesi cf. Qu. X, 8, 2. .

Promerito coni. Sew..;

Xyrae.
6. Pilt] cf. Nonius p. 39, 25.
16. Pilcntum] cf.
Fcstus Qu. IX, 2, 2. . matronis, cum annot.
21. I'ilani] cf. Varro
de L. L. V. . 89.
26, Pellic] Gloss. Labb.: Pcllicator, ioayo>y<;. Pelicator (corrupto), tyXorvnoc.
31. Pellirem] priscuni,
ut videtur , . , quo sacerdotum galeras significabatnr. V. Serv. in
Aen. II, 683.

participt] partieipem Scal. , quae cum seqq. iunjjit.

Corrige partcula.
accipimus corr. Lino.

aut] ut Aid.

Canter. Not. leect. I, 12. corr. fures tpi-

19. Promerion]
Promedio Dac. j Pro-

meritom Lino.
20. aut pro mdium] ut pro medio coni. Scal.
medio etiam . ., in mg. ut promcret coni. Lind. Tcntavi : aut
pro /ton().

Graeci enim fares piletas,

Facilius posses:

videtur.

18. perfr.] perstringas Aid.

Promorion mg. A. Ace.

et coni. Scal.

21. die]

Priviclio es] Privivio es (in mg. est) Tg.

ANN, PAULI.

7. furcs] boni codd. A. Ace. in mg. Lino,

piletas Ge. rg.

mii/rc Lind,

pilelas] M.

. .

9. .] oppilundo corr. Vossius in Etimolgico et Dac.

Sed Fcstus simplex verbum pilare significasse

Limb, mavult privoloes.

videtur.

22. Petilam] cf. Nonius p. 149, 7.

Glotsae : Petulus (er. Petilus) equus oui habet albos pedes.

substrictam] stricta Aid.

Isidor.

Cf. Meurs.
23. iuterpr.]

plures

Tg.

Privicloes corr. Uns., i. e. priviculis , collate Paulo p. 16. . ab olocs.

Exerc. Crit. II, 3, 2.

Cf. Paulus p. 32.

v. compilare , cum annot.

dicitur pracinetuo) te.

Illud anliquissiiu.ic Romanorum linguae convenire

'/.

32. 33. omnis] omnes

33. Pilare .] et interponit Aid.

nescio an e sebedis Laeti.

Prae let (i. e. ted) tremonti, practremunl (ut

Doricum est roffiortt i. .

Scd nnicc probandum

17. 18. Prt. . . . ] om. Aid.

Prtes -tent, interpretes - tent , priste coni. Li,

ob vos sacro.

28. 29. quae pracjic-

quam petamus vg.

quod Uns. babet.

29. praetervolcnl] fortasse boc loco fuit praevoIcnt.
aut] alii scribendum esse apparct , et monuit Huscblus.

Qu. X, 22, 1.
Tg.'

24. Pilumnoe] gcnitiTum ex-

dicta est] M. Tg.

vg. pcllicet boni codd.

cum vg.

; mg.

et illo verbo explicuissi

est dicta Gv. Linn.

12. pellicit]

13. Pellirem] boni codd. Lind.

Pclli-

QU. X, 21. (181, 32-182, 31.) FEST! SGHEDAE AP. LAETUM. L.XIV. QU. X, 22. (182, 32.) 205
veto , pro adniovcto dicebatur apud antiques , ut alia,
quae relata sunt. || Ofl'endiccs ait esse Titius nodos,
quibus apex retineatur et rcniiltalur.
At Ycianius
coriola existimat , quae sint in loris apicis , quibus
apex retineatur et remittatur , quae ab oflendendo
dicantur. nam quoin ad mentum perventum sit,
oflTendit mentum.
|| Olvatum Antistius Labeo
ait esse mensurae genus. |] Occultum ofFerre |, significat
sub terram feref poner. || Obiacuisse, antea f iacuisse.
|| Praeceptat , in saliari carmine est, sacpe praecipit.
|| Pa pro parte fj et po, pro potissimum positum
est in saliari carmine.
|| Promenervat item, pro
monet. || Praedotiont f , praeoptant. ||Prospices, prospice.
UPesuis, pennis, ut Casmenas dicebant, pro
Camenis: et caesnas pro caenis.
||Polteo pro
ulteriore. || Polet , juillet : quia nondum geminabant
antiqui consonantis. || Pisima -J-, plurima. || Pretct f
tremonti praetemuut. . pe f.
|| Perfines , perfringas.
| Promet-ion , praecipuum, praeter caeteros meritum.
aut pro medium f boc est participt f ; aut pro
indiviso dicimus. ||Priviclio es -J-, privis id est sin
gulis. ||Pctilam suram, siccam, et substrictam vul
go interpretatur -J-.
Scaevola ait ungulam albam
equi ita dici.
||Pilumnoe poploe in carmine sali
ari , Romani , velut pilis uti assueti : vel quia prae|Praepetcs aves quidam
cipue pellant bostis.
dici aiunt ,
quia secundum auspicium
faciant
praetervolantcs. alii quod aut ea , quae praepetaiiius , indicent : aut quod praetervolent. aut -J- ex
Graeco tractum putant, quod ante conspectum volent
nostrum : inepte s. ex praepositione Latina componentes et Gracco vocabulo. celemn poctac promiscu nis aves ita appellant.
|| Pilare, compilare sunt
EMEND. LECtIO.
tremunt te.

Qu. X, 21, 8. efferre.

20. /toiat.

partcula.

9. ferre,

qui Graecae originis

Pilat

10

Pila

15
Pilentum

20
Pilani
r

25
Pellicalor

30
Pellircm

ante.

21. Priviclocs.

II. patre.

13. Vraedopiont.

23. interpret an tur.

18. Prae Ut.

29. pra evo lent.

alii.

18. prae-

206

QU. X, 23.

FESTI SCIIEDAE AP. LAETUM. L. XIV.

||Pica appellantur quidam, quorum pedes forma li

sunt in speciem sphingum : quod eas Dori licas vocant. 1 1 Petulantes , et petulci etiam appellantur, qui
5 protervo mpetu, et crebro petunt laedendi alterius
gratia. Ver. in IV. Geor. : "IVeque oves hoedique petul
ci floribus insultent" et i : "Corngeras norunt maires
. . . agnique petulci." Et Afranius in Ida: "No
strum in conventum aut consessum, lud um lapsumque
10 petulcum." Interdum pro veloce usi videntur antiqui;
ut hoc versu intelligi potest: "Exiluit quasi petulcus quidam, pedibus convibravit." || Petrarum genera
sunt duo, quorum alterum naturale saxum prominens
in mare , cuius Ennius meminit L. XI. : "Alte
15 delata f, ceterisque f ingentibus teeta." et Leviusf in
Centauris: "LTbi ego saepef ptris." alterum manufa

Pellexit

Pelluviae

Pelamys

Pelleta

Pillea

Pclta

QU. X, 24. (183, 1 - 30.)

ctura , ut docet Aelius G alius: "petra est, qui locus

dextra ac sinistra fornicem expleturusque f ad libramentum eummi fornicis." || Pelisscre antiqui pro
20 petere dicebant, ea quidem forma verbi, qua sunt
lacessere, et incessere. sed, ut mihi videtur, quom
signiiieabant saepius petere, ut-J- petessant, saepius pelant.
llPetrones rusci fere dieuntur pro
pter vetustatem, et quod deterrima - quaeque ac
.25 praeruptus . . iamf agri petrae vocantur, ut rupices idem a rupicis-f-.
||Pctauristas Lucilius a petauro appellatos existimare videtur, quom ait: "Sicuti
mechanici, cum alto exiluere pelauro." At Aelius
Stilo quod in aere volent, cum ait: "Petaurista proprie
30 Graece ideo quod hsf itos agaitTATcti" ||Petoritum,
et Gallicum vebiculum esse , et nomen eius di
ctum esse existimant a numero IIII rotarum.
alii Osee, quod hi quoque petora quattuor vocent,

EMKMJ. LECT. Qu. X. 2i, 7. rt Lneretius.

8. Lacuna nulla cet.
14. 15. Altea datai
15. purisque.
Laevius.
Echo inepta.
18. expletur usque.
2'2. ut] excidit nomen scriptoris.
25. praerupta etiam.
20. rupibus.
30. is.

10.

()

'.

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XIV.

207

Pc Ilex it in fraudem indiixit.

Pel lu viae, quibus pedes lavan tur, ut mall via , quibus manus.
Pelamys genus pisis dictum, quod in luto morctur, quod Graece dicitur ntkg.
Pe 1 1 cm habere Hercules fingitur, ut homines cultus antiqui admoncantur. Lugentes quoque dicbus Inclus in pcllibus sunt.
Pillea Castor! et Polluci dederunt antiqui, quia Lacones fucrunt, quibus pilleatis pugnare mos est.
, Pel ta genus senti.
.
TPetrones rustici a petrarum aspcritate et diiritia dicti.
Pctoritum vehiculum Gallicnm. Alii Osee putant dictum, quod hi pctora quattnor appellant; quattuor en i m habet rotas.

ANN. FESTI. Qu. X, 23, 5. Pellexit] cf. Pnnlns p. 23. . allicit,

p. 86. 87. . lacit.
10. Pelluv.] cf. Qu. IX, 9, 15. . Malluvium.
15. Pelamys] cf. imprimis Khler Tt/ot , Wem. de . ir. d. PetersbSe. polit. T. I. p. 360.
25. Pillea] Lacnicos nUoiic commmo
rant Appian. Syr. 41. Pollux I, 10. Cf. Aeneas Poliorc. 11. Mythologi
qua ratione Dioscurorum pilaos intcrpretentur , notum est.
Qu. X, 24, 3. Dor i] Dorii Aid. vg. Sed in cod. unum i fuit.
/cvj sphiiicas Aid. phicas vg. picas . . in mg. Sphingas dictas
esse Boeotis Aeolensibus , non Doriis , qlxa, et Hesiodus (. Thcog.
326. cum annot. Graevii) et Phicium mons (de quo dixi in Orchom.
p. 33.) ostendunt. Cf. Valckenaer. in Eurip. Pnoen. 813. De Latinorum voc. pica Turncb. Adv. Ill, 10.
4. Pctul.] cf. Nonius p. 23, 17.
petiilci] I) :, etiam in Isidor. Glossis petulus mutat in petulcus. Sed r.
annot. ad Qu.X.21, 22. v. pctilam.
6. Fer.] Virgil. G. IV, 10.
7. ei] Lue. Aid. : scilicet, quod corrector Aldinae viderat, Lucretii II. .
368. intelligi,
8. Lacunae signa om. Aid. : nee quicquam dcest.
/tfranius in Ida] fabulae nomen inccrtissimum. Bothe V, II. p. 176.
10. veloee] veloei Aid. vg.
11. JExiluit] Exilivit Aid. vg. , ubi illud
in mg. additur. Versus est iambicus tetrameter, ex inc. fabula ductus.
12. pedibus] pedieus vg.
14. 'miini] Ann. XI, 23. ap. Merulam.
14. 15. Alte delata] Alte elata speeus corr. Sen.. , idque in fragmenta
Ennii receptum est. Dubito tamen , an Ennio vocalcm ante speeus
corriperc non licuerit , ut non licuit Virgilio. Ennium scripsisse susjiicor : Alted elata, ut facilumed est in SC. de Uaccanalibus, quod Ennio
vivo et llrente factum est. Elata et tecla ablativi sunt.
15.
eeterisque] petrisque coni. . in mg. Scal.
Levins] Livius
Aid. vg. Laevium -intelligi cundem , quem Gellius XII, 10. laudat,
monuit Urs. et comprobavit . \ vidiert, de Laevio poeta , Poet. Lat.
rell. p. 60., qui Centauros Erotopacgenion librum fuisse suspicatur.
Aliud est iudicium Osanni Anal. crit. p. 52.
16. ego saepe] Echo
septa coni. Sen.: ingenise.
17. qui locus] quae Iovis vg. , sed
in mg. qui locus'), quae domus coni. Scal. , re ipsa non intcllecta.
Petram, intelligitur, dici solida saxa, quibus pilae ct incumbac fornicibus subicctae a latere continentur et anipHficantur , ut oneri fornicationis satis resistere possint.
18. fornieem] pendet a voce, dextra ae
sinistra, quae eodem iure accusativum regunt, quo infra et supra.

expleturusque] expleturus aquae Aid. explelura est vg. Illud , quod e

sebedis Urs. dedit , optimum est , si voce, recte dividantnr. Qua re
locum emendari , monuit etiam Huschkius.
19. Petissere] Petessere
Aid. Petessere e Cicerone aflertur; in Luerctio legitur petissens (V,
808.) et petessit (III, 648.).
21. 22. sed . . . petere] haec Fcstus
addidit, ut significare!, sibi petissere non desiderativum sed frcquentativum videri, contra aliorum grammaticorum onininiicm (v. Priscan. VIII.
p. 827. P.).
quom] turn Aid. vg. eo mg. A. A.c.
22. ut]
et A. An.. Mihi poetae nomen bic excidisse vidctur.
pctessant]
retissant vg. pitissant el deindc 23. pro pelant] potant coni. r'rutcr.
Vcrisim. II, 15. in Grut. Lamp. .. p. 85., cum Aurato : satis incpie.
Non aptius tarnen Dac. retissant et retan t , quasi a verbo reto duci
posset desiderativum retissare.
24. vctust.] terrae vastitatem corr.
C. Bartb. Adv. XXIV, 25., quod non placet.
24. 25. ae praeruptus
. . iam] ac praerupti iam Aid. ae praerupta . . iam vg. ae praerupta
etiam Scal., longe probabilius, quam Barth., qui coni.; ut pote rudus.
26. idem] li. e. iidem, ut est in Aid. vg.
a rupicis] om. vg. a
rupinis Aid., ubi additur: aliter a petrarum etc. e Paulo, a rupis duritie dicti sunt Dac. : at facilius corrigitur cum Urs. : a rupibus. Cf.
Festus Qu. XV, 2. p. 138, 31. v. squarrosos.
Petaur.] cf. Nonius
p. 56, 26.
Lucil.] fragm. inc. 40. ap. Dousam.
27. quom]
quando Aid.
28. .] Seneca cp. 89. i maehinatores , qui
pegmata per se surgentia excogitant. Cf. Scaliger, in Manil. Sphaer.
p. 405.
30. Aw] is corr. Urs. ii Aid. vg. et deinde nertrrai.
alija] ava mg. A. Aue.
Pctoritum] Gloss. Labb. : Petoritum, <poQiov. Plura Bckber. Gall. I. p. 223. Gallicnm voc. dicit etiam Quinctil.
Inst. I, 5. De Oseo voc. petara et Gallico peduar dictum rer. Etrusc.
introd. I, 7. T. I. p. 30. 32. Mirabilia de commenta profert Voss.
in Etvmol. p. 533.
33. Ai] ii vg.
pctora] petor Aid.
ANISOT. PAULI. 2. nrXg] vg. Li, pylon boni codd.
4.
Pillea] boni codd. Liad. Pilca vg. Illa forma quanquam non solet
inter cxempla geminatac lit. L recenser!, non repudianda tamen videbatur.
pilleatis] pillexlis M. pellextis Go. pileatis vg. Lian.
7.
jieora] vg. potara M. pettora Go. Lud.
quattuor] utroque loco
M. vg.

quatuor Ge. Limo.

PAULI DIACONI EXCERPTA.

208

LIB. XIV.

(6)

Pctimiua in bumeris iumentorum ulcera.

Pcta quae nunc toga d'ici tur, antea vocabatur purpurea, caque erat sine pictura.
Pic ta te ut dos ceteros colcbant Romani.
Pender poena solvere significa!, ab eo, quod aere gravi quum uterentur Romani, pens , non numralo
5
debitum solvebant : unde etian pensiones dictac.
Penetralia sunt pciiatium deorum sacraria.
Pcniculi spongiae longae propter similitudinem caudarum appcllatac.
Penes cnim yocabantur caudae.
Penetrare penitus intrare.

ANN. FESTI.
Qu. X, 25, 1. Pclimina] Gloii. Labb. : Pet'umen,
xryrove /.y.nc. Servi us Dan. in Virg. G. I, 138. petimen in bove idem
dicit, quod Graeci vov.

2. A] humeris Aid. Tg. :

vulijo appellant] vulgus appellat Aid. Tg.

41. ap. Dousam.

e Paulo.

3. Lucilius] fr. ine.

5. necios] pectus Aid. Tg., recte , ut Tidetur.

5. 6. solitum appell.] appell. sol. Aid. >;;.

6. sullae] suillae Aid.

Tg., et hoc recte.

7. piscina] porcino Dalecamp. in Plin. N. H.
II, 37. Nec tamen Nacvii versiculus, quem in fragmentis comoetliaruiu desidero, satis emendatus esse videtur.
Pennas] cf. Qu. X,
21, 14. . pcsnU.
8. ferlur] ferunt Aid. Tg: qna correctione opus
est.
appell. permis] oui. Aid. Tg. Fcstum credibilc est Tel pte
nos Tel peinas cri paisse , propter etymon quod sequilur.
9. voineriora] volueria Aid. Tg.

Sic corrigendum est.

10. (] et Tg.:

erat Vcrtumni, aliud Consi templum.

21. 22. M. Fulvius Fl.]
1. Fulvius Q. f. M. n. Flaccus cos. a. 489. triumphant de Vulsinicnsibus.

V. Gruter. Corp. Inscr. p. 297.

corr. A. Au, in mg. : recte.

aut filius eius L. Papirius Cos. a. 460. (in quem magis inclino) : ulruiuque de Samnitibus triumphasse constat.
liai' disscruit Manut. epist. quaest. II, 4. .

transtulerunt in lit. I. , quo loco eadem verba Llndcmannum secuti su

pra p. 81. dedimus.

industrium] sed aliter idem . explicatur

apud Paulum p. 79.

28. Pietati aedem] banc aedem a M'. Acilio

Glabrione, a. u. 571., dedicatam esse narrt Lt. XL, 34.

Ac. consecr. Aid. vg.

quondam] quondam nig. A. Ave.

Verrius Graecum toc. forsitan iccixco addiderit,

quod tabulae illius quasi proprium nomen esset y yoi.

adhaererel tul.] adderet tul. Aid.

addere . . . tul. Tg.

14. 15.
ad id retulit

coni. Scjx.i sed omnium optime Urs.: ea de re rcttulerit.

ineptos pati; sed] ineptia pari,
satis, et.

et coni. Scai..

aam caussam plures commemorarunt.

Tg. , recte :

Acilio] Accilio Aid.

Acilio vg.

29.

31. impunitus] impunitas Aid.

impunitus ct deindc concessus A. Aug. in mg.

sit Aid. Tg.

Fabulo-

[consecr. ab A cil.] ab

32. est]

1'icum avem] cf. Festus Qu. XII, 15. p. 55, 14. .

Picum regem.

15.

Melius Uns. : ineptas

praetoris] auctoris) Tel poetae) A. Aue. in mg.

25. tmpe-

tum] hace apparet Yerrium posuisse sub literie P e , sed Aid. et Tg. ea

percat, quod sequitur toc. mortuus in emortuus mutt.

rvnv mg. A. Aue.

23. Tunica . . palmata] de

laudatus a Dac, Festi sen

tentiam impugnavi rcr.-Etrusc. II, 2, 7. T. I. p. 373.

sed in mg. ut.

Zenxis] Zeusis Aid. vg.
rsui] risu Aid. vg. :
correctione necessaria.
Non placet , quod Limb. , ne litera i plane
11. yoavv]

22. T. Papir. Curs.] L.

Intclligitur aut L. Papirius Cos. a. 427.,

Qu. X, 2C, 1. quo dissolulus sit] quod is solitus sit eo uti Uas.
corr. et suppl. : optime.
7. Pender poenas] eandem locutionem

pretii
explicat Festus in secunda lit. P. parte, Qu. XII, 11. p. 51, 3. . poe

coni. Uns.

Scai,. id . plane delenduin existimat.

Scd voc. auctoris

nas.

facile a librario festinante cum praetexlo sie confund poterat.

16.
hi] ii Aid. Tg. Versus sunt duo senarii iambici.
17. risu] risus
A. Aue. in mg.
mineris.

Sed risu praestat, si antiquam dalivi formam esse me18. jPicf . . . toga] Fcsti sententiam comprobat Scai..,

collatis inter se Liv locis XXX, 15. et XXXI, 11.

19. ante] antea
Aid. Tg.
20. est] post hoc . in Tg. lacuna est, quam Dac.
explet . duplex. Quo tamen Supplemente nou opus est , si aliud

Cf. Paulus p. 55. . dispensatorcs, cum annot.

13. Penetralia]

cf. Qu, XII, 20. p. 60, 15. . penetrate sacrif.

ANNOT. PAULI. 7. spongiae longae] intellige penicillos pictorum,
nam bos spongiarum tenuissimo et densissimo genere factos esse, testatur Plinius.

Alii sunt pcniculi caudis extremis facti, quibus ad de-

tergenda Tel calciamenta Tel alias es utebantur antiqui.

Qu. XI, 32. p. 40, 24. . penem.

Cf. Festus

QU. X, 23. (183, 31 - 184, 30.) FEST! SCHEDAE AP. LAETUM. L. XIV. QU. X, 26. (184, 30.) 209
al Graece, sed aloXixs dictum.
]|Petimina
in his-j- iumentoruin ulcera, et vulgo appellant, et
Lucilius meminit quom ait : "Ut peiimcn naso ant
lumbos cerviclbus tangat." eo nomine autem , et
inter duos anuos suis quod est aut necios f solituni appellari testatur IVaevius in descriptione sullaef, quom ait:
"Petimine piscino qui meruerat." ||Pennas antiques
fertur-J- appellasse peenas-j- ex Graeco, quotl Uli ireTifvct
ca, quae sunt volucriora f , dicant. Item easdera
pesnas , ut caesnas. |] Pictor Zcuxis risui-j- mortu us,
dum ridet effuse pietam a se anum ypavv. cur
boc loco relatum sit a Verrio, cum de signifcala
verborum scribere propositum habuerit , equidem
non video, cum versculos quoque adliacrcrct tuleritf et ineptos pa ti : sedf nullius praetorisf praetexto nomine:' qui tarnen sunt hi. "Nam quid mo
di facturus risu denique ? nisi pictor fieri' vult , qui
risu mortuus est."
[ | Picta quae nunc toga dicitur,
purpurea ante vocitata est , caque erat sine pictu
re, eius rei argumentum est pictura in aede
Vertumni, et Consi, quarum in altera M. Fulvius
Flaccus, in altera T.f Papirius Cursor triumphantes
la picti sunt.
Tunica autem plmala a latitudine clavorum diceba tur, quae nunc a genere picturae appellatur.
||Impetum, industrium , ndulgentem perinde composite esse ait Verrius , atque
impune , et immunis : mihi non satis persuadet.
Il Pietati aedem consecratam ab A cilio -j- aiunt eo
loco , quo quondam mulier habitaverit , quae
patrem
suum
inclusum
carcere mammis suis clam allient : ob boc factum , impunits f
ei concessa est.
iJPicum avem quidam
dictum
pulant
a
Pico
rege
Aboriginum ,
EMEND. LECTIO. Qn. X,25,2. humeris.
14. 15. en de re rettulerit.
15. satis, et.
solitus sit-co in augnriis nti.

5. pectus.
auctoris,

quo dissolulus sit -J-

Pender poenas

10

Penetralia
15

20 Peniculi

\.\ IV. l

25
Penetrare

30

...

...

6. suillae.
8. fernnt.
peinas.
22. t.
28. A tili.
31. impnnitas.

Dil

10. risu.
9. volueria.
Qu. X, 26, 1 . '/ Il ( is

210

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XTV.

QU. X, 27.

Pennatas

4
Penora

10

15

*
LI. XV. INCIPJT.

20

25

Pentalhlum

30

EMEND. LECTIO.

molitum.

Qu. X, 28, 8.9. Pisalilem.

30. Atipts.

QU. X, 28. (184, 32 - 185, 51.)

|| Piscatorium aes vetusto more appellator, quod in

monte Albano datur pro piscibns.
||Pcilam
vestigium bumani praecipue pedis appellasse anti
ques in commentariis quibusdam inveniri solet.
|| Pescia in saliari carmine Aelius Stilo dici ait capitia
ex pcllibus agninis facta, quod Graeci pelles vocent
pesce neutro genere pluraliter. || Pestiferum fulgur dicitur,
quo mors exiliumve significan solet.
|Pisalitem f appellat Naevius Pantaleontem , id est Pisis
oriundum tyrannum , cum alioqui inde profecti
nunc Pisani dicantur.
||Pedibus obsitum, id est
pediculis , Titinius pedicosum appellat hoc modo :
"Rus detrudetur pedicosus, squaUdus." Pedes autem
pro pediculis , sic Plautus refert in Gurculione :
"Item genus | inter homines meo quidem animo,
ut muscae, culices, cimices, pedesque, pulicesque."
et Livius in Gladiolo: "Puliccs ne, an cimices, an
pedes, responde mihi." et Lucilius: "Ubi me vidit,
caput scabit, pedes legit." || Pesestas inter, alia, quae
sif inter precationcm dicuntur, cum fundus lustratur,
significare
videtur pestilentiam , ut intelligi ex
ceteris possuntf, quom dicitur : "Ayertas morbum, mor
tem, labem, nebulam, impetiginem."
|| Pedum
baculi genus incurvum, ut Vir. in Bue. quom ait:
"At tu sume pedum, quod me cum saepe rogaret."
|| "Pedem etruit" in XII. significat fugit, ut ait
Ser. Sulpicius.
HPistum pisendo perpolitumf
antiqui
frequentius
usurpabant ,
quam
nunc
nos dicimus.
HPedarium Senatorem significat Lucilius, quom ait: "Agipesf vocem mittere
coepit." qui ita appellator, quia tacitus transeundo ad eum , cuius scntentiam probat , quid
senta t , indicat.
||Piscatorii ludi vocantur,

15. adde : est lenonium.

20. si] del.

22. possit.

27. a pisendo pro

(116)

PAULI DIAC014I EXCERPTA.

LIB. XTV.

211

Pe una tas impeunatasque aguas in Saliari carmine picas significat cum aristis, et alias sino aristis: agnas novas
Toluit intelligi.
Pora ti tur res nccessariae ad victum quotidianum, et locns corum penarins.
Pen ta th lu m antiqui quinquartium dixerunt. Id autem genus exercitationis ex bis quinqu artibus constat, iactu disci, (7)
ciirsu, saltu , iaculatione, luctatione.
Pcdam vestigium humanum appellabant.
5
Pisatilem Nacvius dixit e Pisis or und 11111.
Pedes dicuntur, quos diminutive dicimus pedculos. Ab bis pedicosi appcllanliir, nt est illud: "Periicosus, squalidus ubi me vidit, caput scabit, pedes legit."
Pescstas dicebatur pcstilentia.
Pedum baculi genus incurvum. Virgilius : "At tu sume pedum."
'' ''
Pedem struit diecbant pro eo , quod est fugit.
;o
Piscatorii ludi dicebantur, qui fiebant pro quaestu piscantium.
ANN. FESTI. Qu. X, 27, 1. Pennatas] " e Tbeopbrast. H.
Pl. VIH, 7. in comparationcm affert Se.. Minus bene Fritter. Verisim.
I, 8. (in Grutcri Lamp. .. p. 519.) (raccnm i/ri Latino agna exprssum putat. Alienum est, quod lcgilur in Isitlor. Gloss.: /' bis acu
tum, quod truncatum est e: Pentium acutum, hinc bipenne bis acutum.
Cf. Origg. XIX, 19.
10. Penora] Quod in Gloss. Laub, est: Penusa,
ciaxu xul , puto ex ipso Festo fluxisee. Cf. Paulus p. 74. v. belus et
helusa.
20. LI. .] v. Pbaef. II, 2.
30. Pentathlum] cf.
Festus Qu. XII, 25. p. 65, 8. . quinquertiuni. Instas quinqu allium
ordo a Paulo Feslove vel ipso Vcrrio nonnisi ca in re mulatus esse vi
de Inr , quod discus ex tertio in primum locum summotus est.
Qu. X, 28, 2. Pedum] Gloss. Labb.: Peda, pedalura, /ro.
7.
pese] niaxrj Tg. Hesych.: Jliaxitur, aig/iurtnr. Idem est ji'xo.
Pestiferum] cf. Festus Qu. XII, 13. p. 53, 19. v. postulara, Sneca Qu. Nat.
II, 49.
8. 9. Pisalitem] Pisatilem Aid. vg. , ut Paulus : idemque
probat Das. Pisatem coni. Lino. , illud e compendio scripturae male
intcllecto ortnm existiman*.
Sed Nae\iua Graecnm TIuiiire Latinac
linguae ita accommodai it , ut analogiam adiectivorum aquatilis , fluviatilis seqneretur.
9. Piaevius] bic facile belli Punici bistoriae dira
illa Pantaleontis facinora implicare poterat , de quibiis Hcraclid. Pont,
de rcbuspubl. 6. narrt.
id est] e. Aid. vg., ortum e compendio le.
12. Titinius] Bothe P. Sc. L. V, I. p. 73. n. 8.
13. pedicosus]
ita pro paedidosus Festum aut Ycrriuin male legisse autumat Scal.
in Varr. de R. li. 48, 35. (p. 208.), assentiente Vossio in Etymol. p.
523. ed. Neap. , quod ipsum metrum Uli voc. repugnet. Sed de metro
non constat, et paedidosus a paedido analogiae linguae Latinae non
convenit. V. Ducntzer. Lehre von der latein. fVortbild. p. 116.
14.
in CurcuUone] IV, 2, 14.
15. genus] est lenonium e Plauto adden
dum.
17. Liv. in Gladiolo] in om. Aid. Nacvius Xovius) A. Ane.
n mg., nescio quam ob caussam. Ilollic V, H. p. 5.
18. Lutilius]
L. XXVHII. fr. 25. ap. Dousam. Nonio p. 472, 5. . palpatnr, collt
intelligitur, Lncilii versum a Festo non integrum esse appositnm. I.u-

cilius scripsit, opinor: lue me ubi vidit, subblandilnr, palpatnr, caput

scabit | El pedes legit, troebaico metro.
19. Peseslas] Pestestas
corr. Meurs. Ex. crit. II, 3, 2. : sine iusta caussa.
20. si] uncis
includit Ur8. om. Aid. vg.
inter precat.] interpretatores Aid. vg.
imprecatores corr. A. Aug. in mg. infer precationes coni. Scal.
di
cuntur] dicant Aid. ilirunt vg.
22. ceteris] aliis mg. A. Aug.
possunt] possint v|j. possit A. An., in mg. , recte. potest coni. Linn.
Similes, non casdeni, precationes in agro lustrando commendat Cato de
R. R. 141.
. 23. Win I de codent voc. Festus iterum, in secunda
lit. P. parte, Qn. XII, 17. p. 57, 24. l'Ironique articulum Aid. et yg.
in um commiscuerunt.
24. Fir.] Virgil. Eel. V, 89.
25.
quod . . . rogaret] om. Aid. vg. In Paulo edd. vett. praeter hace
addunt: ' fuZ Antigenes. Festus saepius versus ntegros, non in
tegra sententia, ponit: quod obscrvnvit ctiam Periion. Anim. bist. p.
381.
26. in XII.] v. Dirksen de XII. tabb. p. 144. Festus Qu.
XIV, 17. p. 121, 6. v. struere.
27. pisendo] pinsendo Aid. vg.
a pinsendo. Sed pisere et pinsere Latine dicebatur.
perpolitum]
pro politum vg. pro molitum corr. Scal.
30. Lucil.] fr. ine. 90.
ap. Dousam.
Agipes] apparet vclocem bominem dici, quem supra
acupedium vcl aquipedium appeilatum esse , observabatur. V. Paulus
p. 9. . acuped. cum annot. Hinc agipes in acupes vcl aquipes vcl
quod omnium facillimum est aeipes refingendum est. De ipsa re cf.
Gell. N. A. Ill, 18.
33. Piscat. ludi] a. d. VII. Id. lunias , v.
Ovid. F. VI, 235. Disertins dc iis Festus Qu. XII, 8. p. 48, 23.
ANNOT. PAULI. 1. Saliari] vg. Lino. Salari codd.
sine aristis]
post haec voce, interpunxi, nee tamen eo locus persanatus. Vereor, ne
plura exciderint buiusmodi : sed Aelius oves veleres el . .
2. oluii] voluerunt duo deteriores codd.
3. quotidianiim] cottidianunx
Gu. Limn.
eorum] codd. vg. Lind, enrnm ed. vet. mg. A. Au.
penarius] penarium corr. Scal. Sed penarius adicctivum esse videlur.
l.pedic. dicimus\ M. cdd. vett. vg. die. ped. Gu. Liad.
II. Pisca
torii] Piscatoria M. : mrito rciectum a Lind.
'

Dd*

212

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

LIB. XTV.

(117)

Pcctenatum tectum dcitur a similitudine pcctinis in duas partes devexum , ut tc stud i n a tum u quatuor.
Peculatns furtum publicum a pccorc dictum, sicut et pecunia, quod antiqui Romani nihil praeter pcora habcbant.
Piatrix diccbatur scenlos, quae expiare erat slita, quam alii sagain vocabant.
Piaiucnta quoquc diccbantur,
quibus utebantur in expiando.
...
,,
. -
, ,/ i.
. : \
5 Piacular i s porta Rouiac dicta propter aliqua piacula, quae ibidem fiebant. .
Pige re intcrdum pro tardari , interdum pro poenitcre pon solet.
Pan ger e figere, nndc plantae pangi dicuntur, quiuu in tcrram dcmiltuntiir; inde etiam versus pangi vcl figi in cera dicuntur.
Pegsides Musae dictae sunt a fonte , quem Pegasus ictu ungulae ngitur aperuissc. Ob quam causam et Greece
appellatae sunt innoxijvai.
Pipatio clamor plorantis lingua Oscoru .
:':'
10 Pimpleides Musae a fonte Macedoniae dictae propter liquoris eius unicam sublUitatem.
..'<: ...< !
Petisserc petere.
Pitpit Osee quicquid.
,
.': .:
' ;':<
f**.ib Picena regio, in qua cet Asculum, dicta, quod, Sabini quum Asculum proficisccrentur, in vexillo eorum picus conscderit.
ANNOT. FESTI. Qu. X, 29, 3. quam] aquam Aid., male.
5.
Lucil.] fr. inc. 75. ap. Dousam.
Pro] delet Turneb. Advcrs.XVI,
22. Sen.. Verisimilius , latere in pro siglam aliquant, ut /ico, i. .
proteo. Praeconibus certc, cum turpis eorum quaestus habere tur, ob
tuso ore, i. e. impudenti (. Plaut. Cae. V, 1 , 8.), opus erat.
piscin.
reset] pise, res est Aid. Tg. , sed rati scribendum esse , viderai etiam
Scal. piseinensisque resesque Turneb. , ut hexametri numros expleret.
Willi facilius iambicus senarius reslilu: posse videtnr: Pracco obtuso
ore, pugil piscinensis, reses. Nam pugil piscin. coniungenda esse, ipse
Festus ostendit.
7. divisum] devexum Paulas reel I us.
testudin.]
cf. Vitruv. VI, 3.
8. Piari] cf. Non. p. 370, 2. v. piare. Verrius
de expiatlone Orcslis, Alcmaconis, aliorum, qui Fnriis agitari fcrebantur,
cogitasse videtnr.
9. sint] hoc voc. delete structura expeditur.
Alioquin cum addendum csset.
10. sunt] sint Aid. vg. Hoc loco vg.
et additur.
11. Pignosa] cf. Paulus p. 13. v. arbosem, cum annot.
11. 12. Vol. Aus.] et vg. interponitur.
12. pin. palisi] pin. pilesi Aid.
pin. pilisiyg., sed pinosi palisi in coo. esse, etiam A. Aug. tcstatur in mg.
Idem coni. Pinasii, Papisii idijui: comprobat tins. Pinosi, Papisi scri
ptum fuisse puto.
13. Peetuscum] Petuscum Aid. Pecuscum coni.
Dac , qui id a pecore dictum putat. Nostrum Brustwehr coinparavit
Huscbkius.
1 5. quia] qua corr. A. Aug. in mg. , assentientc Uas.
16. mollissime adibalur] id est, qua Palatinus cull is niol liter devexus
erat, ut alii locuntur.
18. aliquos] aliquot corr. A. Aug. in mg.
cum Uas.: quo non opus est.
18. 19. Peculatns] de Festus
iteran, in secunda lit. P. parte, Qu. XII, 5. _p. 45, 13. Cf. Paulus
p. 57. v. depeculatus.
20. ut pecun.] cf. Paulus p. 20. v. abgregare , cum annot.
21. lam] Nam coni. Uas.:recte. Significat
Festus, peculatum olim appellatnm esse , si multa pecore dicta esset et
id pecus e publico esset aversum , quae Varronis est sententia , de L.
L. V. . 95.
22. 23. supr. . . . appell.] hie apparet hace fere
exeidisse: qua XXX boves et II oves oestimabantur, coll. Panlo p. 110.

v. max. multa. Quae Aid. addit, Paulo translata sunt.

23. 24.
Piatrix] V. Plaut. Mil. Ill, 1, 101.
25. quidam] quidem alii vo
catif (transposito hoc voc.) Aid.
simulatricem] a simulatione in
sacris slita dictam putat Turneb. Adv. Ill, 10. XVI, 22. , et lotices
simulates Virg. Aen.IV, 512. compart Dac. (cuius generis plura aflcrt
Lobcck. Aglaoph. p. 119.). Nihilominus simulatrix saccrdos cum a nnllo
scriptore memoretur, in simpulatrieem refingenda vidctur (quo digitum
intendunt Turneb. ct Gothofr.) , collate Paulo p. 149. v. simpulum.
26. 27. expiando] in exp. Paul., cuius verba cum Festo miscnerunt
Aid. vg.
27. Piacul.] Bomae addunt Aid. vg. , Festo. Hanc
portam sunt qui candem pntent ac Fercntinam , argumento sumpto e
Plutarch. Rom. 24.
29. cum] om. Aid. Scribe: quod cum, quod
suasit etiam Huschkius.
er] r. p. coni. Huschkius, valde probabi
lit:', en coni. Dac. ; delendum putat Has.
suero] faeto corr. A.
Aug. in mg., quod probat Uas. Dac.
30. ut al.'\ in en aijnu coni.
Huschkius. vel ad earn tentt Dac alieuius mg. A. Ace. Nihil motaverim, nisi ut in toi, et deinde immolatur in immolantur.
32.
Pamjere] cf. Paulus p. 80. v. impages. Id voc. Verrium cum superiorc
etymologic ratione coniunxisse , ordo literarnm ostendit.
Qu. X, 30, 15. Pimpleides] cf. Varro de L. L. VII. .20.
20.
Pitpit] de hoc voc. dictum rer. Etrusc. Introd. 1,7. T. I. p. 30.
Picena] cf. Paulus p. 121. . Peligni.
ANN. PAULI. 1. Pectn.] Peetinatum mg. A. Aug. Sed in illa
forma Festus et Pauli codd. conspirant.
8. Pegsides] vg. Pegnides boni codd.
9. Innor.jvaC] vg. yppoerenae M. yppocrene
Gu. Bippoerene et antea appellatus est ut scriberetur, optavit Uns. ab
A. Aoc. consultas.
10. Pimpleides] vg. Peptaeides boni codd.
11. Petissere] hoc nescio cor Paulus e superior: loco, Qu. X, 24, 19.,
hue transtulerit.
Pitpit] Go. Lihd. Pippit M. Pirpit in Dac.
editionem inde venisse vidctur, quod A. Acc. id voc. ante Pisatilem
posuerat.

QU. X, 29. (183, 31- 186, 30.) FEST1 SCHEDAE AP. LAETUM. L. XV. QU. X, 30. (186, 30.31.) 213
qui menso Iuiiio trn Tiberim fieri soient pro quaes tu
pisca nliu m .
1 1 Piscinae publicae bodieque nomen
manet, ipsa non estt, ad quam et natatum, et
exercitationis alioqui causa veniebat populus. Unde
Lucilius ait: * 'Prof obtuso ore pgil, pisciniensisf reses."

terram demittuntur '.

Pegsides .

..-..

II Pectenatum tectum dicitur a eimilitudine pectinis in duas partes divisum f , ut testudinatum

in quattuor.
|| Piari eos velut proprio verbo, ait
Vermis, qui parum sintf anima ti, cnm mentis suae
non sunt, per quaedam verba liberantur incommo- 10 Pipatio
do. ||Pignosa, pignora, eo modo, quo Valesii, Auselii , pinosi , palisi f dicebantur.
Pectuscum Palati dicta est ea regio Urbis, quam
Romulus obversam posuit, ea parte, in qua plurimum erat agri Romani ad mare versus, et quia -J- 15 Pimpleides
inollissimc adibatur Urbs, cum Etruscorum agrum
a Romano Tiberis discluderet, ceterae vicinae civitates colles afiquos baberent oppositos.
||Peculatus est nunc quidem qualecunque publicum furtum,
sed inductum est a pecore, ut pecunia queque ipsa. 20 Pitpit ; .

Jam f eliain iioxii pecore multabantur, quia neque

aeris adhuc, neque argenti erat copia. Raque su
prema multa etiam nunc appellatur --.
|| Piatrix dicebatur sacerdos, quae expiare erat soj
lita, quam quidam simulatricemf, alii sagam, alii 25 Picena .........-*.'
expiatrieem vocant; et piamenta, quibus uliturf ex
piando, alii purgamenta.
|j Piacularis porta
appellatur propter aliqua piacula, quae ibidem iicbanl. vel, ut ait Cloatius, cum ex sacro f per aliquem piaculo solvitur, ut f aliqua piandi propitian- 30
dique causa immola t ur f. ||Pigere nterdum pro tardari, interdum pro pocniterc poni solet.
||Pangcrc,
flgcre. nnde plantae pangi dicuntur, cum in
EMEND. LECTIO. Qu. X, 29, 5. Praeeo.
puail pitcincHsis.
7. devexum.
9. sint] dele.
12. Pinati, Papiti.
15. qua
21. Sam.
23. appell.] supple: qua XXX boves tt II oves acstimabantur.
25. simpulairicem.
26. in exp.
29. quod
cum r. ;. facto.
30. 6.
31. immolantur.

214

QU. X, 31.

FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XV. QU. X, 32. (186,31-187,29.)

Perdilum

Perbilere

Pergere

15

Peryite

20

Pergraecari

25

Permissus . . artes

30

II Permutator id proprie dici videtur, quod ex alio loco

iu alium transfertur. at commutator, quoin aliud
pro alio substituitur.
Sed ea iam confuse in usu
sunt.
|| Pierides Musae propter amoenitatem ac
solitudinem Pierii montis dictae videntur, quo essef
sccrclis locis propter studia liberalia delectentur.
|| Perconctatio pro iuterrogatione
dicta videtur
ex nutico usu, qui a conto perlen tant, cognoscuntque navigantes aquae altitudinem. ob quam
causam ait Yerrius etiam secundam syllabam per
o. soler scribi. mihi id falsum videtur: nam est illa
percunctatio , quod is, qui curise quid interroget, percunctari sitf , ut recte per u. litteram scribatur. ||Perfugam Gallus Aelius ait, qui liber, aut servus,
aut hostisf suif volntate ad Los tes transient, qui idem dicitur transfuga, quanquam sunt qui credant,
perfugam esse non tam qui alios fug-iat, quam qui ob
spem
commodorum
ad
quempiam
perfugiat.
||Perfacul antiqui , et per se facul dicebant,
quod nunc facile dicimus ; inde permansit in
consuetudine facultas.
|| Peremptalia fulgura
Graccus ait
vocari,
quae
superiora
fulgura
ut i portenta vi sua peremant duobus modis,
prioribus tollendis ,
aut maiore manubia , ut
tertia
secundae,
secunda primae cedat. nam
ut omnia -J- superentur fulgure ,* sic ictum fulgur
f manubiis vinci.
HPerediam et bibesiam Plautus finxit sua consuetudine , cum inlelligi
voluit
cupiditatem edendi
et
bibendi.
||Peremere Gincius in lib. de verbis priscis ait significare idem , quod prohibere : at Cato
in li. qui est de re militari pro viciare usus est t

EMEND. LECTIO. Qu. X, 32, 0. quod eac.

13. 14. per emit res il.
iua.
28. maioribut manubiis.
33. est] dele.

16. aut hostis] dclc.

24, aut.

27. omnia

(118)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XIV.

213

Pcrditum est, qnod intcrit ac reenperari non potest.

(118)
Perbitere Plautus pro perire posuit.
P erg ere dicebaat expergefacere.
Pergite agite. Vlrgilus: "Pergite Pieridee."
Pergraecari est epulis et potation bus inservire. Titinnius: "Homincm improbum , nunc ruri pergraecatur."
5
Perm iss us appellatur aries, qui annis compluribus tonsus non est.
Pierides Musae a Pierio monte dietae sunt.
Perconlatio videtur dicta ex usu nutico, quia aquae altitudinem conto pertentant. Alii volant pere une ta ti on m
dici, quod scilicet is, qui curiosos est, per cuneta interroget.
Perfuga et transfuga dicitur, quod ad bestes perfugiat et transfugiat.
\q
Perfacul et perse fa cul antiqui dicebant, quod nunc facile et perfacile dicimus. Inde permansit in consueludinc
facultas.
Perediam et bib es i a m Plautus quiini dixit, intelligi voluit cupiditatem edendi et bibendi.
Peremere alii posuerunt pro probibere, alii pro vitiare.

ANNOT. FESTI. Qu. X, 31, 10. Perbitere] explica Plautum in

Pscudolo III, 1, 12., monuit A. Aug. Luculentius cundem eins vcrbi
significatum tractt Nonius p. 153, 23.
15. Pergere] cf. Nonius
p. 104, 15. v. expergo , et Paulus p. 60. . experrcctus.
20. Per
gite] Virgil. Eel. VI, 13.
25. Pergraecari] Aliud est Graeeo more
vivere ap. Cicern. Verrin. I, 26, 67., quod interpp. comparant. Titinnii vcrsum dedit Bothe P. L. Sc. V, II. p. 73. fr. inc. 9.
30.
Pcrmissus . . aries] Promissum proprie dictum esse cum arietem pul.it
Dac. , a promittendis puis : non video quibus exemplis nunc loquendi
usum excusaturus.
Qu. X, 32, 1. 2. Permutatur] de eins voc. significatu . Groiiov. ., 1. p. 432. (214. ed. Frotschcr.)
6. quo] quod corr.
A. Ace. in mg. cum L'es.
esse] eae corr. Uns., ut habet Aid. Tg.
Vitium nalum est e nota .
8. Pereonetatio] Pereunetatio Tg.,
male. Idem etymon proponit Nonius p. 44, 17. v. percontari : dque
cliam recentiores plerique approbaverunt.
13. 14. percunctari sit]
per cuneta visit Aid. vg. : quanquam illud in cod. esse, in mg. testatur
A. Aug. per cunetas res it corr. idem et Uns.
16. aut hostis] hace
voce, nescio quomodo alii interprtt! sint: mihi simpliciter delcnda
videntur.
sui] sua corr. A. Aug. in mg. cum Uas.
17. sunt]
sint Aid. vg.
20. per se facul] disiungcodn esse, cum vg. coniungerentur ea voce, ct iam a Paulo coniuncta csacnt, quamohrcm ill: in
explicationc perfacile addidit, monuit Scal. Quae Dac. attulit, ut mirificum illud persefacul pro perfacul tucrctur , nihili sunt. Cf. Paulus
p. 65. v. facul.
22. Peremptalia fulgura] de itsdem cadem Festus

Qu. XII. 13. p. 53, 22. v. postulara.

23. Graccus] Gracchus Aid.
vg. Sed etiam illam Hominis formam, quam antiquiorcm fuisse oportet,
damnarc noli. Granius corr. A. Aug. et Uns. in mg. Significar! nempc
putarunt cundem Granium Licinianum , cuius libros in rebus sacris explicandis Macrob. Sat. I, 16. laudat. Sed inccrtissima haec est coniectura.
24. ut] aut corr. A. Aug. in mg. et Uas. At sic, ut in
cod. est, scripsisse Fcstum , nunc vix ausim negare propter concordiam
hiiius et inferioras loci (p. 53, 23.). Nihilominus in Verrio vel Graccho
credo fuisse i aut prtenla (FULGURAAUTPORTENTA) , cum fulgura
peremptalia, quae omnia signa divinac voluntatis vincunt, vix inter tenta censcri possint.
peremant] primant Aid. vg.
25. maiorc
manubia] cf. Festus Qu. VIII, 9. p. 167. 1. v. manubiae.
27.
omnia] omina corr. A. Aug. in mg. , Uns., Din. Practulerim : omnia
omina.
28. manubiis] maioribus addidi rer. Elrusc. Ill, 7, 3.
T. II. p. 170.
29. Plautus] Curcul. III. v. 74.
32. 33.
Caio . . . de re militari] Lion. Caton. p. 43.
33. viciare] vitiare
Aid. vg.
est] delendum est, propter Qu. XI, 1, 1.
ANN. PAULI, i. Merit] interiit duo codd. deteriores. Ac sane
in Petti libro, quem Paulus excecpsit , intcrit perfectum erat.
3.
Pergere] cod. Derolin., ut Scal. coniccerat, Li.id. Peregre boni codd.
Pereijerc vg.
5. Pergraecari] vg. Libd. Pergraeeare boni codd.,
sed male.
6. ari'ei] agnus mg. A. Aug.
8. pereunctationem]
vg. pereontationem onincs, ut videtur, Lindemanni codd. et edd. vctt.
Sed illam lectionem, quam Lino, non annotavit, sensus postulat.
11.
persefacul] v. annot. ad Festum.

PAULI DIACONI EXCERPTA.

216

(118)

LIB. XIV.

Perpete m pro perpetuo dixerunt poetae.

Pcrsillum dicebant vas quoddam picatnm , in quo erat miguen tum, unde ariua Quirini ungebantur.
Persicum portum mare Euboicum , quod in eo steterit classis Persarum.
Persicum Plautus dixit peracutum.
Perptrt peragit, perficit.
5 Pcrpulit persuasit, impulit.
Pcrtisum pro pcrtacsuin dixerunt.
l'u tic ni i sunt appellati , quod vetustissimiini genus sepiilturac in puteis fucrit, et dicti puticuli , quia ibi cadavera
putescerent.
Put us autiqui diecbant pro puro, unde putatae vites et arbores, quod decisis impediments remancrcnt purae. Auruin
quoque putatum dici solet, id est cxpurgalum, et ratio putata, id est pura facta.
10 Put i tin in Plautus dicit pro stulto.
(119) Pubes adolescens, quin etiam plurium numerus eiusdcni aetatis.

ANNOT. FESTI.

Qn. XI, 1, 3. De periodo metricorum cf. impri

ms Marins Victor, p. 2498. P.

A. Aue. in m;;.
9. Innerei.] IV, i.
cod.

Paeuvius Iliona Urs.

8. 9. imperfeetis] interfeetis corr.

11. . in //.] pacuius inliona

BotLe P. Sc. L.V, I. p. 129. fr. 13.

12.

perpetetn] perpetim corr. Vossins et Bothc , non reetc , nam perpetem

Bothe: tibi vg. et sie scribendum coni. Urs.), nisi quid (ita Scal.) persibus sapis.
tbium.
vg.

Nacvius] in incerta comoedia , fr. 11. p. 23. ap. Bo

29. adstratio] adest ratio coni. A. Aug. in mg. Urs.

est ratio

Verbis proximis adiunetis Dac corr. captanda est ratio, Bothius

adiccTum fuisse codem sensu, quo perpcluum, id ipsum est quod docet

earpenda est ratio. Neutrum praefero Ursini sententiae.

euv. in Teucro] Bothe p. 146. fr. 20.
31. inpetria] cod.

Festus.
13. Iraxerim] scripserim transaxim: sensu, ut pro fu
turo exacto sit: o culis , id est nutu , earn transegero.
14. rudic.]

Paeuvius in Teucro: l\equc perpetrare preeibus impetrita (i. litatio-

rudusculum coni. Scal. , hoc est vas cavo inform! saxo, quod rudus

nem) quit, (imperio quiti Scal.

sa.viiiii impolitum sit.

sius et Bothius.)

coni. Scal.

Pro vase lialiuit eliam Paulus.

9"] ex aw0

15. l>orlua.] Quirinalis coni. A. Aug. in mg. tus.

v. Siippl. Ann. ad Qu. IX, 4, 26. v. Maximae dignationis.

Sed

Quod Por-

Urs.

</""'<'"""! cod.

fut

detinui Urs.

Vidctur scribendum:

nee prelio quit coni. Urs.

Et in J\iptris:

30. Paimperia

quiit Vos-

(sie Scal. Urs.) Spartam reportare

(repedare Scal. Urs., sed ille reponere praefert.

reportari l.nn.) instat,

tunalis flamen Quirini arma ungat, cius rei ratio non obscurior est,

id si perptrt. De Telemacho haec dicta puto, cum Penelopen Spar

tam ad Icarium patrem reducere velle. Bothe p. 135. fr. 4. de Sparta

quam permultorum apud Romanos sacrorum canssac.

diruenda dici opinatur ct deponere pro reponare commendat.

unguet] Sic

etiam Vegetius scripsit, indicatus a Forccllinio.

16. Pioufifs]

Qu. XI, 2, 1. obscenum] cf.

Quinctil. lint. VIII, 3.

in eonsuetu-

Amphitr. I, 1, 253.
20. a] actam a suppl. A. Aue. in mg. Das.
20. 21. post mullos unos] post bare voce, suspicor excidisse : acta sit

dinem est suppl. Urs.

quam; nam si Naevii histriones personas non gestabant, idem cogi non

cf. Varro de L. L. V. . 25.

potcrant ut eas deponercnt.

PuticulosJ Etiam hace ducta ex Varronc de L. L.V. .25. coll. Acrone

Festus autcm putat personatam earn fabu

lant dictam esse propter personas non depositas.

Caetcras diificultates,

4. 5. Pcrtisum] cf. Paulus p. 55. v. disti-

sum ct Festus Qu. XIII, 9. p. 81, 6. v. rcderguisse.

in Horat. I, 8, 16.

7. Pulcurn]

Paulo aliter Urs. v. Suppl. .

Isidori Giossae : Puticuli,

8.

quo cadavera proiieiun-

quibus ca res prcmitur, sciens practcreo : v. interim Bocttiger. de pcr-

tur.

sonis seen, in Opuscc. p. 221.

Pitlum] cf. Non. p. 27, 22. et Paulus p. 80. v. imputatum.

18.
dicisum] decisum corr. Urs.
18. 19. Corni/ici] Cornificius corr.

personis] Urs.
I.iv. VII, 2.
Las.

21. comoeiiij I us.

personas cod.
23. De Atcllanorum privilegio cf.
25. seen] ita cod. sed cum linela supra 1. a. seaena

2C. Persicns] Pcrsibus apud

Naevium in Demetrio esse pro

perite, callide , scribit Varro de L. L. VII, 0. . 107.

bus Paulus habet p. 148.
in Varr. . 2, 28. (160.).

Plant! hie est:

Urs.

Ac simplex v.

Pcrsibus Icgcndum esse monuit Scal. coni.

27. Plautus] in fragmentis nccrtaruin

fabnlariim 23. p. 445. apud Botbium.

qui pcrsibus]

eotnodi cod.

28. de concillare sibus nisi

E cod. notalur deeonciliane et persieus.

Versus

nil deconeiliares (i. e. adimeres) ibus (producto i, ut

apud Plaulum Mil. glor. I, 1, 76. Curcul. IV, 2, 20.

Uli corr. Scal.

Urs.

13. Aeliu] cod.

19. 20.

N. A. VI, 5.

Urs. tantum Aeli e cod. aflert.

'nnius . . in Alex.] Bothe p. 33. fr. 1.

21. amidio] dimidio coni. Urs.

quod Catamitum significare volcbat.

25. ta id est pura fac] cod.

16.

Cf. Gell.

catamidio Vossius,

Plautus] Pscudolo IV, 7, 103.

id est pura facta Urs.

26. jPuti'f.]

supplcmcnta petiit Urs. praecipue ex inferiore loco v. Potitius Qu. XII,

5. p. 45, 21.

Plautus] Bacchid. I, 2, 15.

28. ad] ab corr.

A.Aug, in mg.
30. publicas] pblicos corr. A. Aug. in nig.
31.
famil-] cod. /ii mi- Urs.
ANN. PAULI. 6. i puteis] vg. in potiis M. Gu. ut pulcus cdd. vclt.

QU. XI, i. (33)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. .

QU. XI, 2. (34)

217

est, cam ait, cum magistrates nihil audent imsum iain in obscetmm sensum est. \\ Perpulit, persuasit,
perare ,
ne
quid
consul
auspici
peremat.
impulit
||Perihodo8 dicitur et in carmine lyrico pars quae-do me -/ .
scidam, et in soluta oratione verbis circumscriblicet c-ompulit .
|| Perti
ta
sententia ,
et
in
gymnicis
certaminibus 5 sum di - xerunt antiqui pro perlaesum
peribodon vicisse dicitur , qui Pythia , Isthmia ,
qui pal
Neuiea ,
Olympia
vicit
a
circumitu
corum
|| Puteum Varro scribit dictum esse quod sumi pote
speetaculorum.
ijPerempta et interempta pro imperindc , ma-i potins a potu. \\Puticulos dieunt esse apfectisf poni solet a poetis. Lucretius: "Cum corpellatos, quod vetustissimum genus sepultnrae in putepus simul atque animi natura perempta."
||Perpe- 10 is fuerit, eumque locum fuisse publicum ....
tem pro perpetuo dixerunt poetae. Pacuius in IHona :
extra p-orfam Exquilinam. . . . . . . . Sed
"Fac ut coepisti, hanc operam mihi des perpetem
inde p-ous appellatos esse existimat puticuoculis traxerim }." ||Persillum vocant sacerdolos Aeliu-s Slilo, quod, cum in eum locum patres
tes rudiculum f picatum , quo f unguine Flamen
familias ....... peeudes morticinas et
Portunalis arma Quirini unguet.
|]Persicum 15 vilia
proieer-eni
maneipia ,
ibi
cadavera
portum Plaulus cum ait, mare Euboicum viea pulese- erenl.
\\Putum pro puro dixisse
detur significare, quod in eo classis Persarum dicitur
antiques, et inde putatas vites et arbores, quibus
stetisse, non proeul a Thebis.
||Pcrsonata fabula
dicisum f est id quod impedimento erat, Cor
quaedam Naevi inscribitur , quam putant quidam
nifici f ait. neq. aliter aeeepit Ennius cum dixit
primumf a personatis histrionibus. sed cum post 20 in Alexandre. "
.-..<.
mullos
annos f comoedi
et trag-oedi personis
a midi purus put-tis." ct Plautus: (Purus pu tus /tic
uti coeperunt, verisimilius est cam fabulam propter
sycophanta est" ....<
inopiam comoedorum actam novam per Atellaquo cert or se %-. . . Aurum quoque
nos , qui proprie vocantnr personati , quia ius est
pulatum dici sr>-let4 id est expurgatum, et ratio putais non cogi in scena poner personam, quod cete- 25 ta id est pura fac .
hereris histrionibus pali necesse est.
||Persicusf perdibusrettulit. \\PutitiumPlaubisprosbilto:uPutitiostulacutum significare videter, ut Plautns: 4ilNihil
tier est brbaro." Id autem ex hoc causa. Potitii cum
de consiliare sibusf nisi qui-}- pcrsibus sapis." Naevius:
ad f Hercule rit-um aacrificandi accepissent, eum
"Etqui fuerit persicusfcarpentiadstratiof ." || Perptrt
miliums aeris gra-ut* quinqunginta edocuisse dicuntur
peragit, perficit. Pacuvius in Teucro : "IVeque perpe- 30 servos publicus f P. R. : ^ facto Potitii intra diem
Irate
precibus
inpetria
quidetinni
patrisf
XXX, cum eius famil-tae XIIfuissent, omnes interierunt.
Spartam reponare f instat , id si perptrt." quo
|| Pubes , adulescens , qui iam generare potest , voetiam sine praepositione nsi sunt, quod convercatur, cui contrarium est impubes, quin etiam puEMEND. LECTIO. Qu. XI, 1, 8. 9. interfectis.
13. transaxim.
14. rudusculum.
ex quo.
20. addc: act am.
21.
aeta sit quant.
26. Persibus.
28. deconciliares ibus.
quid.
20. p ersibus.
adest ratio.
31. impetrita quit.
Et in Niptris:
32. reportare.
Qu. XI, 2, 18. deeii um.
19. Cornificius.
28. ai.
30. pblicos.

2i8

QU. XI, 3. (33)

FFSTI FRAGM. E COD. FARN.

L. XIII.

QU. XI, 4. (36)

bes plurium numerus eiusdem aetatis dici solet.

quoque id est deo dicta f, consame estf necesse, cuius
|| Putelos dictes putanl ab aquae ca -Idae puopinionem , eque in hoc, eque iu alus compluribus
tore, quidam a multiludine puteorum car -undem
refutare minime f necesse est, cum propositum haaquarum gratia faclorum
verbeam ex tanto librorum eius numero intermortua
cum autera 5 iam ct sepulta verba, atque ipso saepe confitente
is vionullius
usus
aut
auctoritatis
praeterire , et
illius
reliqua
quam
brevissime
redigere
in
libros
* .
\\Pugnus a pune -onc
admodum paucos. ea autem, de quibus dissentio, et
id est percussu dicitur.
\\Pegasum equum alatum
aperte et breviter, ut sciero, scribta in his libris
fuisse tradunt potae: cuius quidem ungu -lam su- 10 meis iuvenientur.
inscribunlur "priscorum verscitasse fontem, qui Hippocrene dictus est, traditur.
ersus alia
sed
borum
videntur cum
pro porrigam,
exempUs."propter
||Porigam
morem non
dixisse
ingeminanantiqui
Lucina Iuno
formn|| Prospera
nomina observabantur in scribenda legio-ne, declinata a fauslis rebus. 1 1 Praecidanea porca produ-cta sj liaba
secunda pronunciando est. Ea enim, quod, ut ait L. Cincius, anlequam novam frugem praecidant, /a-miliae purgandae causa immolatur , ;>/7<c-cdauca dicitur.
Alii praecidariam dixerunt, quod genus hostiae quod
ante novam frugem caeditur, prae-cidarium appellabant:
. '
catur ex tribus puis , cum tribus liba. . . . \\Porriciam porro iVz-ciam, maxime
de extisdicebant antiqui. Plaulus in P-seudolo: "atque in
manibus exta teneam, ut porriciam intebeaf loci."
Porricitur autem in mensis ar-isque quod consecrandum est deo: quod profanatur contra, itf consumitur a vulgo profano. Alii aliter sentiunt , ut Verrius libro de signification verbo-. sint dicta libere si quae contra dixero) .... arbitratur ob earn causam profnala in fono a /;o-culo f , quia profana ea

15

20

25

30

darum literarum , ducto verbo a porro regain.

aut si f id frivolum videtur, cum aperte ecivoregin f
tractum sit. sed antiqui etiam porgam dixerunt pro porrigam. ||Porcae appellantur rari sulci, qui dicunturf
aquae derivandae gratia, dicti quod porcant, id est
prohibent f aquam frumentis noccre : nam crebriores sulci l'unit vocantur.
|| Postliminium recepturn, (alius Aelius in libro primo signifcationum, quae ad ius pertinent, ait esse eum, qui liber,
ex qua civitate
in
aliam
civitatera
abierat,
in eandem civitatem redit eo iure , quod constitutum
est de postliminis : itemque f servos a nobis in hostium potestatem pervenit, postea ad nos redit
in eius potestatem, cuius antea fuit, iure postlimini. equi et muli et navis eadem ratio est
postliminium reccptum isf quae servi, quae genera
rerum ab hostibus ad nos postliminium redeunt,
eadem genera rerum a nobis ad hostis redire possunt, cum populis liberis et cum foederatis et cum
regibus postliminium nobis est ita , uti cum hostibus.
quae nationes in opinione f nostra sunt , cum his

EMEND. LBCT. Qu. XI, 3, 27. infer. 29. id. 31. (tint. 33. populo.
14. His.
ex inoiftm.
I. dueuntur.
18. prohibeant.
1&. lirae.

Qu. XI, 4, i. ditata. consum esse. 3. mihi nunc.

2i. item qui. 28. postlim. . . is] dele.
33. diciont.

(H9)

PAULI 101 EXCERPTA.

LIB. XIV.

219

Putelos dctos pnUnt ab aquae calida pntorc, quidam a multitudinc putcornm carnndem aquarum gratia factorum.
Pugnas a punctione, id est pcrcussu dicitur.
Pracci dancam porcam diccliaut, quam inmolare crant soliti antea, quam novam friigcm praecidcrent.
Porriciam porro iaciam.
Porcae in agnis sunt dictae, quod porcant, id est probibcant aquam frumentis noccrc. Nam crcbriores sulci Iimi 5
soient vocari.
Postliminium receptas dicitur is, qui extra limina, boc est trminos provinciae, captus fucrat, rnrsus ad propria
revertitur.

ANN. FESTI.

Qu. XI, 3, 2. Putelos] V. Varro <le L. L.V, 4. .25.

Strabo V. p. 245. Uas. supplem. paululum immutavi.

baec Uas. dela*ntur.
12. lersut] coo. emi Uas.

9. Pegasum]
15. Prospera]

dieunturj dueuntur em. A. Ac, in mg.

. . in mg.

17. portant] pOreent coni.

Ac nolum, maxime ex Nonio p. 159, 33., verbum por-

cfre, per syncopen factum e por-ercere, - Sed consentiunt Festi et Pauli

Haec quae Iongius discedunt a Scal. et Uas. seutentia, peta ex Cic. de

codd. in forma porcant, quapropter earn niutare religion! luv!.

div. 1,45, 102. cf. Si iii. >\.

prohibent] prohibeant em. Las.

16. ne declina-] cod.

e declnala Uns.

17. eta sy liaba] baec rcltuli ad ex pli rand am praeeidaneam porcam, cum

18.

19. limi] lirae corr. Uas., reetc,

puto , quanquam liras ipsas a rusticis porcas appellari screbit Columella

Scal. et Uas. titulum de prosperis nominibus , cui uterpretationem .

I, 4., et Paulus in suo cdice etiam limi legerat.

pracfisciiie immisciicrunt, in his conlinuari putaverint.

plicatur a Varroue de L. L. V, 4. . 39. , aliter ab eodem de R. R.

At familiae pur-

gandae mentio aperte ad praeeidaneam porcam pertinet.

6.

V. Gell. IV,

et Varro de Vita P. R. apud Non. p. 163, 19. v. praeeidaneum.

Aliter porcae r. ex-

I, 29. Cf. Non. p. 61,' 19.

Postliminium] Postliminio coni.
A. Ace. in mg. Sed coll. v. 28. ct Paulo apparet,' accusal nm non

Praeter hos in eo loco restituendo secutus sum Catonem de It. It. 134.

sine magna difficultatc cxturbari posse.

Marium Victorin. p. 2470. P.

iure dixissc videntur postliminium aliquem reciperc , quo inlicium ,po-

Hie seeundam , eamque meliorcm origi-

nationem praeeidariae porcac administrt.

. praeeidanea.

Cf. ctiam Paulus p. 122.

Fcstus Qu. XII, 21. p. 61, 16. v. populara.

23.

Mihi antiqul Romani eodem

pulum , et postulioncm postulare viriiin.

redire iam antiqui illi Icti dixerunt,

Quanquam postliminio

quos Cicero Top. 8, 36. advocat.

catur ex tribus pu-] Uas. baec ad explicationcm . placentae refert,

sed Servius in Aen. VII, 109., ad quen\ provocat, non de . placenta,

24. ilemque] item gui corr. Urs., ut vg.

servos] servus corr. Urs.
Sed v. Pu si . IV, 3.
25. redit] redit, redit, ut idem verbum ail

sed de libo agit.

relativum et primariura membrum trahi posset, coni. Huschkins in Rich

V. Scfpl. .

intebea] infere em. Lus.

26. Pseudolo] I, 3, 32-.

27.

Quae secuntur, in iis Scal. et Uas. duces

ten crit. let. Annal. 1837. p. 873. : quo additamento aequalitas enuncia-

secutus sum , sed ita ut discrimen Verrii ac Festi opinionis clarius in

tionum, quae ad liberum et servum spectant, tollcretur.

dicaren!.

minium] cod.

De porrecto et profnate locus princeps est Varronis de L.

postliminio coni. Uas.

. 28- postli

i] im corr. Lus., sc<l verba post,

L. VI, 7. . 54., quoeum cf. Cato de 1t. R. 50. 132. Macrob. Sat. Ill,

liminio reeeptum iis ex glossemate irrepsisse vulit Cuiacius Obss.XI, 23.

. Serv. in Aen. VIII, 276. 288. Festus . Potium Qu. XII, 5. p. 45,

T. IV. p. 263. cd. llanos .

24.

recipiendi, Paratitl. in Cod. lust. VIII, 50. T. III. p. 197.

Cf. Sliil. Ann.

pulo,

29. it] id corr. Urs.

profana] profanata vull I us.

Qu. XI, 4, 1. dicta] corrige dicala.

sutne est] consum esse emendo.
Uas.
Huschkius.

33. culo] ser. po

prophana con.

reeeptis iis coni. Huschkius 1. 1.

lia etiam Huschkius.

eos-

connumere est corr. A. Aun. in mg.

3. minime] mihi ne, i. e. nunc, seribendum esse, monuit

9. sciero] Uas. fiero con.
11. Porigam] cf. de

uteris olim non geminatis Paulus p. 6. .

verbo porgere Paulus p. 60. v. exporgerc.
* eivo regit Urs.

e proregam coni. Scal.

anus, cum nnnot. , et de

14. eeivoregin] coo.
riwo regam Tg.

Idem tarnen seribendum coniecit postliminio

Proposue-

foederatis] cod. (sed uno Tocabulo).

dicione coni. Urs. Cuiacius.
Cuiacius.

30. a] om. coo.

31, cum

confnederatis Urs.

33. opinione]

eum his] postliminium non est suppl.

Ne quis yocc. proeul sint p. 37, 1. cum superioribus coniun-

gere laboret , hic verbo moneo , sex inter haec et illa codicil folia excidisse.

V. Praef. I, 1.

ANNOT. PAULI.

2. perus.] boni codd. Limo,

pereussione vg.

6. vocari] post h. v. addit M. et vg. : Porcas quae in agris final, ut

rim : r.v inoiyiir , et laborantem loci strueturam ita sublevaverim , ut

(u( om. vg.) farro ait did, quod porrigant frumentum.

uni si in aiV mutetur.

sunt e libris de R. R. I, 29,

16. Porcae] cf. Paulus p. 80. y. imporcitor.

postliminio

F.(

Quae ducta

220

10

15
C2")

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. PESTI.

()

Posticum ostium dicitur in posteriore parte aedium. Ceterum antiqui etiam vicinum habitantem ad posteriorem partem
aedium sie appcllarunt. Dcniquc et quae ante nos sunt an tica, et quae post nos sunt pos tica dienntur, et
dexteram an tic a ni, sinistrani pos lica m dciinus. Sic etiam ea coeli pars, quae sole illustratur ad meridiem)
antica nominator, quae ad septentrioncm, postica; rursumque dividuntur in duas partes, orientem et occidentem.
l'ahtium, id est nions Roinae, appcllatus est, quod ibi pecus pascens balare consueverit, Tel quod palare , id est
errare, ibi pecudes solercnt; alii, quod ibi Hyperborei filia Palanto babitaverit, quae ex Hercule Latinum peperlt;
alii cundem , quod Pallas ibi scpultus sit , aestimant appcllari.
Pa Imites vitiuin salinen ta appellantur, quod in niodiini palmarum bumanarom virgulas quasi dgitos edunt.
Palmilla appellantur remi a similitudinc maniis humanae.
Pallas Minerva est dicta, quod Pallan lein Gigantein interfeccrit , vel , sicut putabant, quod in Pallante palude nata est.
Pappi carduorum flores. Lucretius: "Vcstcm nec plumas avium papposque volantes."
Papillae capitula mammarum dictae, quod papularuin sint similes.
Paupcries damnum dicitur, quod quadrupes facit.
Palpar i blandir!.
Pauciens dicebant pro raro. Titinnius: "Uxorcni pauciens videbo."
l'anus facit diminutivum panucula.
Pandana porta dicta est Romae, quod semper pateret.
Pandiculari dicuntur, qui toto corpore oscilantes exlenduntur, eo quod pandi fiunt.
Pandicnlaris dicebatur dies idem et communicarius, in quo omnibus dus communiter sacrificabatar. '

20 Pancarpiae dicuntur coronae ex vario genere florum factac.

Pan ib us redimibant caput equi immolati idibus Octobribtis in campo Mallo, quia id sacrificium fiebat ob frugum ven
tura, ct equus potius quam bos immolabatur , quod hic bello, bos frugibus pariendis est aptus.
<, .
ANNOT. PAULI. 1. posteriore] posteriori M.
vicinnm] cf.
quae Nonius p. 217, 18. e Titinnio ct Lucilio affert, ct Varro de L.
L. V. . 42.
3. ad meridiem, antica] ita Varro de L. L. VII. . 7.
et epistol. quacst. ap. Fcstum Qu. XV, 13. p. 145, 2.
Quod autem
dextera etiam antica dicta est, explicare conatus sum rcr. Etrusc. Ill,
6,1. T. II. p. 128.
5. Palatium] d. ret. Tg. Pallatium Lind., lectionis
varetele non indieata. Cf. imprimis Varro de L. L. V. . 53, cum
annot.
balare] ed. vet. vg. palare Lind. , ex errorc typographi
puto. Naerius , a Varrone adductus , propter id Teriloquium Balatium
dixerat.
6. Palanto] Palanta M. Latini uxorem candem dicit Varro
1. 1.
Fcstum Vcrriumve sequitur Solin. 1, 15. Euandri filiam Pallantiam ab Hercule \itiatam dicit Scrv. iu Aen. VIII, 51.: et hic ad Varronem proTocans.
ex Hercule] et Herculem mg. A. Ace. : quae
a nullo cod. confirmt.! nescio qui V. D. hariolatus est.
8. in.
dum palmarum] palmae etiam appellantur a Varrone de R. R.I, S. 31.
9. Palmulac] Glossar. Labb.: Palmula, %o &haq, , t .
t. fUo.
10. Pallantem Gigantem] cf. Cicero de N. D. III, 23.
Pallante palude] Callimacbum constat Tritoniam paludem dixissc l'al-

lantiada, y. Plin. N. H. V, 4. .28.

II. Lueretius] III, 387.
12. Papillae] aliud Teriloquium babet Isidor. Origg. XI, 1, 75.
13.
Pauperics] Dirkscn de XII tabb. legibus p. 532. , qui hoc testimonium
non adhibuit.
14. Palpari] ad Lucilii versum (XXIX. fr. 25. ap. Dousam) spectare Tdctur. Sed etiam Plautus hoc Tcrbum deponentis forma
instruit.
15. Pauciens] cf. Nonius p. 157, 14. T. paucics.
Titin
nius] in Gemina fr. 3. p. 62. ap. Both. P. L. Se. V, II. Nonius eum
locum plcniorem reddit.
videbo] video cod. Lipsiensis et Berolincnsis, e Nonio, ut Tidetur.
16. Panas] cf. Nonius p. 149, 22.,
ubi dcuiinutivuin panuda legi tur, quod a panucula non differ t.
pa
nucula] Gu. Lina. A. Arc in mg. pancula M. >g.
17. Pandana]
cf. Varro de L. L. V. . 42.
18. Pandiculari] explicantur haec
Plauti Men. V, 2, 80. : L' pandiculans oscitatur. Gloss. Labb. : Pandiculor, .,.
19. Pandicul. . . communie.] utrumque nomeu
pariter ignotum.
20. Pancarpiae] multa de ea re Salmas. ad CapitoUn. Gordian. 33.
21. Panibus] cf. Festus Qu. IX, 28, 28. .
October equus.

(120)

DE SIGNIFICATION VERBORUM.

LIBER XIV.

221

Pa tul um Ii o ve m Plan tus appcllat, cuius cornua diversa late pateant.

Pat agi um est, quod ad summum tunicam assui solet, quae et patagiata dicitur, et patagiarii qui eiusmodi faciunt.
Patagus morhi genus.
Patricius vicus Romae dictus , quod ibi patricii habitaverunt , iubente Servio Tullio , ut, si quid molircntur
adversus ipsum , ex locis superioribus opprimerentur.
Pagani a pagis dicti. Pagi dieli a fontibus, quod eadem aqua uterentur. Aquae cnim lingua Drica nayeti appellantur.
Paginae dietae, quod in libris suam quacque obtincant regionem , ut pagi; vcl a pangendo, quod in Ulis versus panguntur, id est figuntur.
Parens Tulgo pater aut mater appellator, sed iuris prudentes avos et proavos, avias et proavias parentum nomine
appellari dieunt.
Parre obedirc.
Par et significat apparebit.
Paribus equis, id est diiobus, Romani utebantur in proelio, ut sudante altero transirent in siecum.
Pararium
aes appellabatur id, quod equitibus duplex pro binis equis dabatur.
Parrici-f* quaestores appellabantur , qui solcbant creari causa rerum capitalium quaerendaruni. Nam parricida non
utiqueis, qui parentem oeeidisset, dicebatur, sed qualemcunque bominem indemnatum. Ita fuisse indicat lex
Niiinac Pompilii regis, bis composite verbis: "Si qui bominem liberum dolo sciens morti duit, parieidas esto."
Parumpcr significat paulisper, quasi perparvum, hoc est valde parvum ; refertur autem ad tempus.
ANN. PAULI.
Patulum in mg.

1. Patulum] codd. edd. vett.

Patalem yg- , cd

Illud rerum esse, dubitarc non sin ant et codd. n hoc

lit. P. parte, Qu. XII, 1. p. 41, 25. . parret.

Formulae: si paret,

articulo consensus, et quae Fcstus infra, Qu. XI, 29. p. 37, 5. . pro-

exempla Cicerone plura contulit A. Aue.

verbi tertiac coniug. habuisse videtur.

patuluni, posuit.

parario aeri explicando a Verrio subiuneta fuisse crediderim.

V. etiam annot. ad Paulum p. 34. . cmara.

In ipso

Plauto, Trucul. II, 2, 23., ambigitur, totalem an patulum reete scriba-

lus p. 61. . questre aes.

tur, illud tarnen, si a producitur,

Tg.

trochaicum metrum respuit.

Quod

15. Perrici] boni codd.

Cf. Pau

Lind.

Pariei

Non haesito in partes Sen., conceder, qui ut Parrieidi scriberetur

Meursius proposuit: patulem (Exe. crit. I. in Trucul. 2.), nihil habet

iussit.

quo commendetur.

esse apparet.

Graecos idem boum genus a vocabulo ab eadem

Fcstus paret pro futuro

13. Paribus equis] hace

Ita cosdem quaestores a Feste Qu. XII, 27. p. 67, 31. die tos
Cf. Poniponius in Digest. I, 2, 2. . 23.: Quaestores par

stirpe ducto appellassc nirqiovc., docet Athen. IX. p. 376 b. , a Dac.

ricida, quorum etiam meminit lex duodeeim tabularum.

laudatus.

nem inaVmnafum. ita fuisse] ita Gu., nisi quod distinetionem non habet.

Non aliter Hcsychiiis v. nttuUdtur.

Patuli boves a cornibui

ita dicuntur, ut i'Xtxt ovc iidem qui xiowatv ilixroi.

gium] cf. Nonius p. 540, 4.
Lind, sine annot. : Hierum sphalma.
Aulul. Ill, 5, 3.
Linn.

2. Pata-

patagiarii] ed. vet. vg.

patagiani

Patagiarii memorantur a Plauto,

eiusmodi] opera, quod vg. additur, oui. boni codd.

3. Patagus] cf. Plautus apud Macrob. Sat. V, 19.

Patricias vicus] cf. Festus Qu. XV, 25. p. 157, 2.

4.

6. Pagaui . .

. indemnatum fuisse M.
indemnatum.

16. nemi

hominem. Id autem fuisse v g., sed in mg.

hominem. Id autem ita fuisse Lind. :

perperam.

Nam

illud iii(/eiiiita(iiiit in definiendo parricida non erat omittendum, quoniam

damnati caedes non capitalis noxae habebatur.

Ac video eos , qui in

resarciendis XII tabb. fragmentis laboraverunt, magnam partem voc. indemnatum conservasse, ut Pithoeum : Si quis liberum hominem indemna

Pagi] haec coniunxi , cum Verrii disputationis eundem fere tenorem

tum morte duit, paricida esto.

fuisse putarcm, ut apud Scrvium, in Virgil. G. II, 381.: villas, quae

17. lex Humae]

v.

V. Dirksen. de XII tabb. p. 618.

16.

Dirksen Versuche zur Kritik und Ausleg. p. 236.

pagi m rii / appellantur, i. e. a fontibus, circa quos villae eon-

17. qui] boni codd. Lind,

sueverant eondi: unde et pagani dicti, quasi ex uno fonte potantes.

est : nota antiquum locutionem , et Gd.

Ita Budaeus phratrias dictas putabat on'nuv.

tustae Latinorum linguae cum Graeca cognationis documentant , quod,

licet Herum eiusdem formae exemplura non innotucrit. rectiseime tarnen

V. Buttmann.

Mytbol. T. II. p. 333.

7. 8. panguntur] codd. Lind, pangantur
vg., quapropter A.Air., in rag. etiam figanlur) apposuit.
. 12. Paret] codd. Liso. Parrel vg. , sed Paret in mg.
Cf. Festus in altera

restitiitum est a Line.

perparum . . parmn vg.

quis vg.

paricidas] M., in cuius mg.

paricida vg.

Memorabile ve-

18. peiparvum . . parvum] codd. Lind.

J

'

10

(121)
15

222

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(121)

Parasaugac apud Persas varum incnsurac.

Pacnuria* est id, qnod paene minus sit, quam necessc est.
Pellices nunc quidem appellantur alienis suecumbeutes non solum feminae , sed eliam marcs. Antiqui proprio cam
pcllicciii nomiuabant, quae iixorcm habenti nubebat. Cui geueri inulierum etiam poena constitiita est a ]Vima
5
Pompilio bac lege : "Pollex aram Iunonis nc tangito; si fanget, Iunoni crinibus demissis agnum* feminam caedito.
did s srdidos significat atque obsoletos. Tractum vocabuliim a Gracco, quia nuides, id est pucri, talis sint
aetatis, ut a sordibus nesciant abstinerc.
Pacana* Apollincm vocaverunt, quod sagittarum ictu eum noccre putabant. Est cniii na'uiv ferre. Alii, quod remedians niorbis fliicm faccrct talis gravitatis.

lOPeligni ex Illyrico or i. Indc enim profecti ductu Volsimi regis, cui cognomen fuit LucuUo, partem Italiae occuparunt. Huius fucrunt nepotes Pacinus, a quo Pacinatcs, et Pclicus, a quo Peligni.
Pales dicebatur dca pastorum, cuius festa Palilia diccbantur; vcl, ut alii volant, dicta Parilia, quod pro partu
pecoris cidem sacra ficbant.
Partus ct pro nascendo ponitur et pro paralo. Nacvius: "Male parta male dilabuutur."
15 Paroncs iiaviiiiu genus, ad cuius siniilitudinem myoparo vocatur.
Passer marinus, quern vocal vulgus strutbocamclum.
Parcitolinguain in sacrificas dicebatur, id est corcelo, con tinelo, tcelo.
Pastillus forma panis parvi utiquc diiuinulivum est a pane.
('-'-) Passales et oves et galliiiae appellantur ^ quod passim pascuntur.
ANN. PAULI. 2. Paenuria] Penuria codd. vg. Li>. Sed llud
postulat llterarum ordo, Pellicos Verrius sob nomine Graeco niiiui), et
Pclignos sub Pacinates posnisse vidclur.
paene minus] penui minus
corr. \ ossius in Elymologico , -cui asscnlitur Dac. At illud voluit anliquus ctyiuologus.
3. Pcllices] cf. Gellius N. A. IV, 3. , ubi
INuiiiac lex vctustiori loquendi consuetudini- paullo aptior legitnr: sed
ex libdine cditorum magis, quam ex fide codicum. Oleum et operam
mihi perdidisse Tideotur, qui regum legibus autiquilatis illam robiginem
reddcre studucrunt , quam iam tum detersam esse apparet, cum in Papirianum ius reciperentur.
propric earn] boni codd. Lino, cam
proprie Tg.
4. a Numa] v. Uirksen Versuche p. 328 sq.
5.
demissis] Gu. vg. Lind.' dimissis celt. codd.
agnum] Bcrolincnsis
et Lipsiensis cod. vg. agnam boni codd. Lino. Practuli tamen illud,
quod tcstatae est antiquitatis (v. Paulus p. . . agniis , cum anuot.),
ct Gellii codicibus comprobatur. Nam arnum in Gellii contextum te
mer iiiTCctum est. Qui Berolincnscm ct Lipsiensem codicem scripserunt, cos Gellium adbibuiesc existimavcrim.
C. Pavdidos] cf. No
nius p. 163, 12. . paeminosus.
7. abstinere] vg. Lind, abslincri
boni codd.
8. Pacana] vg. Paean codd. Lind. Et potest sane
ipse Paulus in eo voc. declinando errasse.
9. ( faccrct] nempe
tiv bi grammatici Paeancm dictum putabant. V. Lex. Rhetor, ap.
lichbcr. Anccd. I. p. 2.95, 33 gq. ymo/ityo naioiiolm,
10. Peligni] contrariant Ovidii F. Ill, 95. lentcnliam praefert Nicbubr.

R. H. T. I. p. 100. ed. scc.

Volsimi] boni codd. Lind. Volsini
vg. , sed Volsimi in mg.
11. Pacinus . . . Patnales] Pecinas, a
quo Pecinales V. . A. Are. in mg. Lino. codd. cam lectionem non
obtulcrunt.
12. Palilia] M., ut videtnr, sicut vg. Parilia Ge.
Lino. Illud liuic loco aptius videbatur. Cf. Festus Qu. XII, 14. p. 54,
34. v. Parilia.
pro partu] simile etymon bebet Mar. Victorin.
p. 2470 P. Cf. . Adv. XVI, 22.
14. Naevius] Ennius A.
Adg. in mg. Illud omnes codd. tuentur. Botbe P. Sc. L. V, 1. p. 92.
inc. 5.
15. Parones] cf. Paulus p. 100. v. myoparo.
16.
Passer marinus] Plautum, Pcrs. II, 2, 17., comparavit Scu..
ruftocamelum] corr. A. Aue. in mg. Lino, strytocamellum boni codd. frtiiomcllum vg.
17. Parcito] Lino, ex uno Go. Pascito ectt. codd.
vg. Illud reponendum esse, censuerat iam Salinas. Excrc. Plin. p. 73.
a., quod compescere quidem significare posset coercer, sed poseer
simpliciter eo significad! inauditum esset: recle, ut mihi vdetur. Nom
pascere nunquam pro parecre dictum esse , superiore loco monitum est
in annot. ad p. 46. v. comperccre.
18. Pastillus] Glossar. Labb. :
Pastillus , io/i'oxe. Cf. Festua Qu. XII, 20. p. 60, 30. v. pastillum.
Et hoc est in Glossar. Labb. , cum codem interprctamento. Dcminutivum voc. nnniuy (v. Uesych. v. naor) esse monuit Docdcrlin. Syn. ct
Etym. T. VI. p. 258.
panis parvi] vg. parvi panis .Lin, ex uno
Go.
19. Passales] cf. Festus Qu. XII, il. p. 51, 29. v. pascales,
Catonianis, ct Lucilius ap. Fcstum Qu. XIV, 5. p. 109, 10. v. solox.

(122)

DE SIGND7ICA.TI0NE VERBORIJM. LIBER XTV.

223

Phase ola appellant Graeci , quae vulgus peras* vocat.

Praetoriacohors est dicta, quod a praetor non discedebat. Scipio cniin Africanns primus fortissimum quemque
delcgit, qui ab in bello non discederent et cetero muere militiae vacarent et scsquiplex Stipendium acciperent.
Prorsum ponebant pro recto.
Prandium ex Gracco :i ooiviov est dictum, nam meridianum cibum en a m vocabant.
5
Practextae appcllantur, quae res gestas Romanorum continent scriptae.
Practoria porta in castris appellator, qua exercitus in proclium educitur, quia initio praetores eraut, qui nunc cn
sules, et bi bella administraban! , quorum tabernaculuiu quoque dicebatur praetorium.
Praes est is, qui populo sc obligat, intcrrogatiisquc a magislratu, si praes sit, He respondet: praes.
Pracsiderare dicitur, quum malin his hiberna tempestas movetur , quasi ante sideris tempus.
10
Praesidium , quod pro utilitatc et salute alicuius auxilii gratia praeponitur. Subsidiuni, quod postpositum est
ad subvcnicnduin laborantibus.
Praestinare apud Plautum praeemere est, id est emendo tenerc.
Praestitem in eadem significa tlonc dicebant antiqui, qua nunc dicimus antestitem.
Praeetolari is dicitur, qui ante stando ibi, quo venturum excipere vult, moratur.
15
Pracficae dicuntur mulieres ad lamentandum mortuum conductae , quae dant ceteris moduin plangendi , quasi n hoc
ipsum praefectae. Naevius : "llaec quidem mehercle, opinor, praefica est, quae sic mortuum collaudat."
Pra esa gire est praedivinare , praesipere. Sagax enim est acutus et sollers.
Praecidanea agna vocabatur, quae ante alias caedebatur. Item porca, quae Cereri mactabatur ab eo, qui mortuo
iusta non fecisset, id est glebain non obiecisset, quia mos erat eis id facer, priusquam novas fruges gustarcnt.
20

ANNOT. PAULI.

1. Phascola] vg. Lise.

Phascolla boni codd.

Turneb. Adv. Ill, 10. Salinas. Exerc. Plin. p. 302, 1 .

11. Prae-

Ilcsycliius: KoxttUwv, uXlivrioy' qiuoxaXoc t /*(, tic paria

i/iuXXirut.
peras] corr. A. Aug. in mg. pernas codd. Lindcmanni., vg.

sidium] cf. Varro de L. L. V. . 89. 90.

13. apud Plautum] in
Captiv. IV, 2, 69. Epid. II, 2, 94. Pseud. I, 2, 37.
praeemere]

penas V. , quem A. Aug. in mg. laudat.

2. Praetoria eohors]
cf. paulo inferios v. Praetoria porta.
3. sesquiplex] M. vg. sex-

boni codd., etiam Vossii liber ms., Li>d. emtre vg.

Lares Praestites et Iuppiter Pracstes noti snnt.

quiplex Go. Liid.

codd.

nis,

4. Proruin].de eodem . Fcstus in Catonia-

Qu. XII, 4. p. 44, 21.

5. nooivtor] restituit Lihd. e bonis

codd., in quibus poendion est. om. Tg. Plularcbum quoqne, Sympos.

quaest. VIH, 6, 5., prandium a ;rtio hiov, sed enndem etiam a irjtlac derbere,
illud

voc.

monucrat Canterus Nov. IV, 28.

Caeterum

nqotrtor non ex consuetudine ductum ,

6. PraeUxlae] reclius dici videntur quam praetextatae fabulac.

ptas] M. vg.

scriptae cett. codd. Lihd.

Graecum

sed factitium est.

scri-

7. 8. praetores . . con-

jI] cf. Varro de L. L. V. . 80. 87. Liv. III, 55.

9. Praes]

antislitem vg. Lid.

Illud codem iure dici puto, quo antesto.

15. Praestolari] cf. Nonius p. 161, 30.

Varro de L. L. VII. . 70.
. naenia.
Glose. Labb. :
xoxto/iVj?.

14. Praestitem]
antestitem] boni

16. Praeficae] de iisdcm

Nonius p. 66, 31. . praefica, p. 145, 25.

Praefica, r n rjc xkirr)<; h vtj ixqioQU

17. Piaevius] idem versus est apud Verrn. 1. 1.

Se. L. V, II. p. 26.

mehercle] hercle Varro.

Varro : quae numeris aptiora esse videntur.

Festus Qu. XII, 23. p. 63, 7. v. praesagitio ,
29. y. sagaces.

Bothc P.

Item: auae sic] nam

18. Praesagire] cf.

et Qu. XIV, 25. p. 129,

19. Praecidanea agna] cf. Paulus p. 131. . prae-

cf. Varro de L. L. V. . 40. VI. . 74., ubi recle puto scriptum esse
praes siet, et Paulus p. 102. v. manceps. Caeterum in Thoria lege

cidere.
porca] de bac Fcstus Qu. XI, 3. p. 35, 20. v. porca praecid., ubi cf. quae annotavimus.
20. gltbam non obiecisset] cf.

praedes PRAEVIOES dicuntur, ex quo intelligitur praedes a praevidendo

Varro de L. L. V. . 23.

dictes esse.

omisse id, vg.

p. 57. v. desiderare.

10. Pracsiderare] cf. Paulus p. 33. v. considerare,

Idem Graece dici ^o/d/i^ov , docte cxposucruut

quia . . id] boni codd. Li-id.

quod,

224

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(122)

Praccias dicebant, qui a flaniinibus praemittcbantur, ut denuntiarcnt opificibus, manus abstincrent ab opere, ne, si
vidisset sacerdos facientem opas, sacra pollucrentur.
Praeiuratioues facer dicuntur bi , qui ante alios conceptis verbis iura t ; post quos iu cadcm Yerba iurau tes tantumraodo dicuut : idem in me.
5 Pro nu ru s nepotis uxor.

(123)
Pracucstc dicta est, quia is locus, quo eondita est, montibus pracstct.
Promissum capillum dicitur longum. Item barba promissa vclut porro missa.
Promiscam dicebant pro promiscu.
Promonstra prodigia.
lOPrimordia principia.
Pro mu gar i leges dicuntur, quum primum in vulgiis eduntur, quasi provulgari.
Pro um lco agi dicitur na vis , quum scapliac ducitur func.
Principalis cast in porta nominatur, quod in eo loco est, in quo principes ordincs tendunt.
Praeno minibus Poninas esse appellatas testimonio sunt Caccilia et Tarracia , quae aiiibac Gaiac solilac sint appellan,
j5
pari modo Lucia et Titia.
Prymncsius palus, ad quem funis nauticus religatur, quem alii ton s i II a m diciint.
Pro are poseer. Unde procaces meretrices ab assidue poscendo, et proci uxorcm poscentes in matrimonium.

ANNOT. PAULI. 1. Praecias] Precias vg. Precia codd. Lu.

Voc. nullius scriploris U8U comprobntur, nam quod Appulcius in descriptione pompac Isiacae codent uli videtur, Mctam. XI. p. 261. (772. Oud.):
pracciac, qui facilem sacris loin dari praediearent : Dousac efiecit
aucloritas , nam in omnibus codd. est plerique. Iidem a Macrobio
Sat. I, 16. praecones, a Servio in Virgil. G. I, 268. pontificum calatores dicuntur. Sed infra, in altera lit. P. parte, Qu. XII, 17. p. 57,
20. undent plane de pracciamitatoribus narrantur, quod nomen candem
fonuam in cod. Farncsiaiio et in Pauli libris hiss, babct. Praeelamitatores bi corr. A. Aug. in mg. et Uns. Pracciae metalares Scal. : sed
metatorcs ab ea re alieni. Nee tarnen intelligo , qua via praeciamitatores a pracciis descender potuerint, ac suspicor, fuisse pracciaminatores,
ita ut a praccia verbum pracciare, nomen pracciamen, verbum praeciamiititrc , et bine denique nomen praeciaminator factum sit.
qui] M.
vg. oui (iu. Linn.
3. Praeiuratioues'] exempla apposnit . e
Livio II, 45. Polyb. VI, 21, 3.
6. Praeneste] baec ex Catone
sump ta. Servius Danielis, a Die. adductus, in Virgil. Aen. VII, 682.:
Cato dicit: Quia is locus montibus praestel, Praneste oppido nomen
dedit.
7. Promissum] cf. Festus Qu. XI, 30. p. 38, 21. v. pro.
dicitur] boni codd. dieunt vg. g. Promissus capillas scribebatur.
Paulum apparet in enndent errorcm incidiese , quem saepe notavimus.
V. annot. ad p. 7. v. alveolum.
8. Promiscam] adverbium est Plauto,
Kuden I. IV, 4, 137. Pseud. IV, 5, 11. aliisque antiquioribus.
pro]
M. om. Gl. vg. Linn. Facile excidcrc poterat ante promisce.
9.

Promonstra] cf. Festus Qu. VIII, 20. p. 168, 20. v. monstrum.

11.
in vulgus eduntur] antequam accipiuntur vcl ferantur addendum esse,
ut plena esset promulgationis definitio , observavit A. Aug.
12.
Promuico] cf. Festus Qu. XIII, 14. p. 86, 33. v. rcmulco. Utroque
verbo comprate apparet etiam remulcum fortuito tantum casu congrucrc
cum Gratco &/* , et vcram originem quacrendam esse in Latino
MELLO, i. e. moveo , unde rcmeligo ducitur.
scaphae] M. vg.
scapha G. mg. . . Lind. : quo census plane pervertitur.
13.
Principalis . . . porta] cf. p. 123. v. practoria porta.
14. Praenominibus] cf. Valerius, quem vocant, de nomin. ratione.
Caccilia]
de bac v. Paulus p. 71. v. Gaia Caec. cum annot.
Tarracia] v.
Gell. N. A. VI, 7. Prymncsius corr. A. Ad, in mg. Lipid. Prymesius
Go. Primesius M. Primnesius vg. Uas. totum articulum sic rcflngebat: Prymnesium, funis nauticus, quo navis ad palum religatur, quem
alii lonsillam dicuut. At sic non cum Paulo solo, sed ctiam cum Festo,
Qu. XV, 31. p. 163, 28. pugnabat. Nee multum discrepat Isidor. Origg.
XIX, 2, 14. : Tonsilla uneinus ferreus vel ligneus , ad quem in litorc
defixum funes navium illiganlur.
10. tonsillam] losilla M. Ita
etiam infra in Festo tosillam est, quae antiquior fortassc forma est, ut
cesor et cosol.
17. jProcare] cf. Festus Qu. XII, 17. p. 57, 1. v.
procum, Qu. XIII, 12. p. 84, 25. v. reciprocare.
Consentit Varro de
L. L.VI. .80., Nonius p.23, 32. et 460, 21. v. procacit., Servius Dan.
in Virgil. Aen. I,i 536. Vg. legebatur procari , quod Linn, non annotavit.

(123)

DE SIGIVIFICATIOINE VERBORUM.

LIBER XIV.

223

ProccI I un t procnmbunt.
Pro ni um inter cognoiniiia cum dicunt, qni na lus est patrc peregrinante a patria procul. Prociilos sunt qui credant
ideo iliclos , quia patribus senibus quasi procul progressis aetate nati sunt.
Procapis progenies, quae ab uno capite procedit.
Procincta ciaseis diceba tur, quiln exercitus cinetus erat Gabino cinetu confestim pugna I mus. Vclustins enim fuit 5
multitudinem hominnm, quam navium, classem appellari.
'
Procitant provocitant. Citare enim vocitare est, nnde procet et procit et procat dicebant pro poscit.
Procalare provocare ex Gracco xcdelr, id est voco. Undc balendae, calumnia, calones et caculac et calatorcs.
Procera pro 1 i xa et in longum producta, quasi ex cera ob eius facilitatem.
Procitum, qiiuni prima syllal)a corripitur, significa! petitum. Livius: "Matrcm procitum plurimi vencrunt."

Pro ei In in les ta in n tu m diccbatiir vcliit procatuin, provocatum , id est irritum ac ruptum.

Procs tria dieuntur, quo proceditur in muro. Aclius procestria aediiieia dixit esse extra portant; Artorius procestria, (>;\
quae sunt ante castra. Etiam qui non habent castra, propugnacula , quibus pro castris iituntiir, aedifcant. iv'i {Prosapia progenies, id est porro sparsis et quasi iactis liberis , quia supare significat iaecre et disiieerc.
Pros ici um, quod prosecatum proiieitur.
15

ANNOT. PAULI.

1. Procelluni] Planti Mil. III, 1, 166. significan,

quod posui, commendatnr Gloss. Labb.: Procio , eis, /ivtZfitu.

Procs

observavit DaC, ibique legendum esse: Sed proeellunt, sed procnmbunt,

menait Lino. Omnia fere movendi verba, no tu in est, intransitivum

alibi non reperitur.

8. Proealare] cf. Paulus p. 31. v. calatores
cum annot.
calumnia] rcctius banc deduci a verbo calvo , ut fit

significatum adsciscere , vel , reeling dicam , a principio motum ipsum,

a Cbarisio I. p. 43. ct Prisciano X, p. 883., monnit Dac,

non motus canssam , designare.

culos, quibus contrariae inter se pliiriiim grammaticorum opiniones refe*

lae] aliter de bis Paulus p. 35. v. cacnlae.

1V Livius] hr Odyssia, ut monuit Scal. , collate Homero Od. I, '.'S. Sal urn um versum

runtnr, in unum.

Hermann. Elcm. doctr. metr. p. 620. ita dimctitur:

'.'. Proculum] coniunxi duos art

Valerius de nom. rat.: Quae olim pracnomina fue-

runt , nunc eonnomina sunt : ut Postumus , Agrippa , Proeulus.

Glossae : Proeulus , qui paire longius peregrinante nascitur.

Isid.
ere-

tum plurimi venerunt.

earn,

. ... matrcm proci

Sed secunda syllaba voc. procitum corripiendn

an producenda sit, incertum est.

II. Procitum] de hoc testament!

dant] ereunt Linn, ex uno Gu.

i. Proeapis] Isidor. Gloss. : Procapis proximns. Sed aliud . est proeapis substanlivum Femininum,

vtio Icti nibil : de' rapto sive irrito testamento multa.

12. Procestria]
Gloss. Labb.: Proeaslria, olxyuaza tido 7iagmo).!jt , et :rn tv -

quod Verrius hie explicucrat.

QffioXwv tJio.

Simile est concapis , quod rcstituemug

XII tabulie apud Fcstnm Qu. XVI, 8. p. 192, 8. v. ; num.

Procineta el.] cf. Paulus p. 43. v. ciaseis proc. cum annot.

5.
Ga

riuof/io?.!/ castra significat.

in muro] a nutro

coni. Lipsius de mil. Rom. V, 1. Opp. T. III. p. 137.

Sed procestria
etiam propugnacula esse poterant muris extrinsecus adiecta.
13.

bino cinetu] De hoc nupcr dispulatum rer. Etrusc.I, 3, 8. T.I. p. 265.,

et in Annal. Acad. . T. I. p. 29. a Fr. Tbierscbio, qui vir doctis-

Etiam] ante boc voc. plenc interpunxi , cum priores omnia verba ad

simus non recte dixit ,

bacc quoque procestria dieuntur.

aedificiave malcbat Lipsius 1. I.
14. supare] Likd. suture Gu. sitiare M. sipare vg. Cf. Fcstus XIV,

cingulum militare.

cinctum Gabinum mihi idem visum esse quod

Cinctns Gabinus ita comparatus erat ,

ipsarum lacinia circa corpus inciugercntur ,

opus esset.

ut togae sua

nul loque praeterca cingulo

7. Proeitant] Pauli epitome male contracta intelligi

Jinciii usque Artorio

tribuissent.

15. p. 119, 23. v. supat.

aedi/icant] adde cogitation : et

Conspirt Nonius p. 67, 28. v. prosapies.

et disiicere] et dissipare disicere legendum putat Die.

Sed in ipso su-

videtur, duplex etymon a Verrio expositum esse voce, procito et proco,

pando spargendi sive disiciendi nolio nest.

alteram a provocito et provoco , alteram a cito et cico.

voc. formam nusquam legi, observt Vossius in Etymologico, proptcrca

prosiciae legendum putat.
Facilius possis Prosicicm.
Cf. Nonius p.

Qu. XII, 21- p. 61, 7. v. prox.

Cf. Fcstus

Neutrum, si quid video, probari potest.

Gloss. Labb..- Proeitat, .

procjt el proeat] ita scrips!,

cum in codd. ct vg. legcretur procict. Procat, ut ab boc voc. alius

artic. inciperet. Sed idem voc. in cadem ciusdera lilerae parte a Fcsto

220, 17. v. prosccta.

jirosi'ca/Kiii] M. vg.

proiieitur] porrieitur coni. 1rs.

15. Prosicium] banc

pracsecatum Gu. Lind.

At hoc ipsum porricilur Fcslus vide

tur verbo proiieitur interprtalos esse.

ipsoque Paulo bis cxplicatum esse verbis iisdem, non credibile est. Procit,

Ff

226

PAULI DIAC. EXCERPTA EX LIB. POMP. FESTI

(124)

Pro sc qui um a prosequendo, obsequium ab obscqucndo dicuntnr.

Prosedas meretrices Piautas appellat, quae ante stabula sedean t. Eacdcm et prostibulac.
Pro sententia ac si dicatur in sententia , ut pro rostris, id est in rostris.
Prosumia genus navigii speculator! uin parvum.
Prosita proposita.
Privo s privasque antiqui dicebant pro singulis. Ob quam causam et priva ta dicuntnr, quae uniuseuiusque slut;
bine et Privilegium et priva tus; dieimus tarnen et privatum, cui quid est ademptum.
Privignus dictus , quod, ante quam mater secundo nuberet, est progenitus. Pri cnim antiqui pro prae discrunt.
Prac varies t or es a practergrediendo sunt vocitati.
Prisci'Latini proprie appellati sunt lii, qui, priusquam conderclur Roma, fucrunt.
Pri s cus Tar rju in ins est dictus, quia prius fuit, quam Superbus Tarqulnius.
Pristinnm abeo venit, quod est prius; pari modo et prior.
Proletarium capitc censnm , dictum quod ex bis ci vitas constet, quasi prolis* progenie; iidem et prolctanci.
I ' i t a r e ] saepe prolicere , id est producerc.
Prologium principium, proloquium. Pacuvius : "Quid est? Nam me exanimasti prologio tuo."
Prolngere dicuntnr, qui slito diutius lugent.
1' radiares dies appcllaiiliir, quibus fas est hostem bello lacesscre. Eraat enim quaedam feriac publicae, quibus
nefas fuit id facer.
Provinciac appcllautur, quod populns Romanus cas provicit, id est ante vieil.
Protnam protinus. Tcrentius: "Protinam me coiciam in pedes."
Pruna dicta, quod fruges ac virgnlta perurat.
Prngnnm pro privignum.

ANNOT. PAULI. 2. Plautus] Pocnulo 1, 2, 55.

prostibulac]
M. vi;, proslibula Gv. Lino. Non recte , nam et illnd Plautinuni cet.
V. Pcrs. V, 2, 61. Clitell. fr. 16. . Botbium. Ac video candem
formam ctiam supra p. 7. v. alicariac e M. et vg. restiluendam esse, a
Lihd. expulsant.
3. Pro sent.] cf. Fcstos Qu. XI, 30. p. 38, 11.
. pro, et Qu. XII, 16, p. 56, 30. . pro censu.
4. Prosumia]
cf. Gell. N. A. X, 25, 5. Nonius p. 536, 10.
5. Pronto] Posita
coni. Dac. male. Nam situs olim genuiuum erat participium , ut Taci
tus licit: ara Druso sita, .
6. Prives] cf. Gell. N. A. X,
20, 4. Nonius p. 35, 19. 159, 24. Fcstus Qu. X, 21, 21. v. priviclocs.
Docte de eo voc. Scai.. , qui quod id Ciceroni restituit, assentientes
habuit novissimog editores.
7. privat s] aut esse mendosa,
aut a Paulo detrnneata, quod si addidisset: cum distinguitur ab ,
ftu cum potestate est, recte caetera cohaererent, aptissime censet A.
Aug.
8. Privignus] cf. p. 28. . Lignac.
9. Praevaricatores]
' Plin. N. H. XVIII, 19, 49. . 179.: Aralor , nisi ineurvus , praevaricafur. Inde translatum hoc crimen in forum.
10. Prisci Lut.] contra

disputt Niebuhr. II. R. I, 389. ann. 853. ed. sec.

13. Proleta
rium] v. Gell. N. A.XVI, 10. Nonius p. 67, 18. 155, 19. v. proletarii,
qui proletarios et capte censos recte listinguunt.
prolis progenie]
i. e. prolis proercatione. Ita scripsit Huschk. de Servio Tullio p. 187.
proles prog. codd. .
14. Proeitare] suspicor Festum Prolieitare
S'cripsisse, et propter ordinem . (. . II, 2.), et propter interpretalionem.
15. Pacuvius] Bothe P. Sc. L. V, I. p. 151. a. 19.,
qui non recte tradit, libros habere examinasti.
17. Praeliares]
non iidem qui iusti dies dicuntnr. V. Panlus p. 77. . iusti.
t/uacdam feriae] v. Festus Qn. IX, 5. p. 5, 11. . mundos.
20. Pro
tinam] cf. Varro de L. L. VII. . 107. Nonius p. 375, 29. . protinus.
Tcrentius] Phorm. I, 4, 13., ubi Donatum Nigidio auctorc praetulisse
protinam, com alii protinus levrent, annotavit A. Aus.
me coiciam]
Go. Lijcd. me coniciam M. coniieiam me vg.
22. pro privignum]
vjj. Lino. : lectio incertissima. promum Go. M. Prunum , Pro, Turium mg. A. Au.. Quid bic scriptum fuerit, eo difficilius est
inventa, quod voc. prugnum boc solo loco memoratur.

(123)

DE SIGIMFICATIONE VERBORUM.

LIBER XTV.

227

Propages progenies a propagando, ut facnnt rustic!, quum vitem vetulam supprimnnt , ut ex ea una plures facan t.
Propetrare mandare, quod pcrficiatiir; nam impetrare est exorarc et perpetrare perficere.
Propudium dicebant, quum maledicto nudarc turpitudinem volebant, quasi porro pudendum. Quidam propndinm
putant dici , a quo pudor et pudicitia procul int.

ANNOT. PAULI. 1. progenies] ro.l.l. mg. A. Aue. Lin, propa

gines vg. : male. Cf. Nonius p. 64, 27. v. propages, et p. 221, 6. v. propago.
3. Propudium] cf. Qu. XIII, 17. p. 89, 12. . rpu
diant. Recte Verrius utrumque vocabulum a pudendo deduxit, cuius
vcrbi significatio ex utroque clare clucet. Repudio enim mulier dimissa
ignominia siinul aflicitur; ac propudium ab initio id animal I is homo
dictus esse videtur, qui cum detestatione, tanquam turpitudinem omncin
secum ablaturus , ex terra proturbatur, ut pria/taxai apud lonas et hir
is He Asasel in Hebraeorum sacris. Certe huic interpretation! eximie
favet porci propudiani appellatio (. Festus Qu. XII , 8. p. 48,
17.), quod x&acfiu erat gentis Claudiac. Godofr. Hermanno, qui
tripudium et rcpudium cognata esse vocabulo putavcral (in Actis Soc.

Graec. V. I. Praef. p. XXVIII.), oblocutus sum in Notit. liter. Getting,

a. MDCCCXXXVI. p. 1701.: cui censurae, prefecto loiter pe
tulant! animo scriptae, quod Hernianniis ea opponere potuit , quae in
PS. a. MDCCCXXXVI I. leguntur, dolui sane, ac dolebo semper ca a
firo de nostris Uteris praeclare mrito in aliorum studia opprobria fusa
esse , quae ipsi nonnisi novis et auctis opprobriis redimenda esse vldeantur. At nolo chartac spatio , quod in Paulo ct Festo disponendis
casus hie liberum mihi concessit , abuti ad prvalas lites agendas.
quum] quum cum coni. A. Aug. in mg. : at sulcit solum noincn male
dicto.
pudendum] Tg. ct dctcrior unus cod. pudendum boni codd.
4. procul sint] cf. Festus Qu. XI, 29. p. 37, 1.

EX FARNESIANO POMPEII FESTI CODICE HIC EXCIDERUNT SEX FOLIA, QUAE HIS PAULI EXCERPTIS RESPONDEBANT.

ANNOT. FESTI ad Qu. XI, 29, 1. pro eul sint] Paulo collate apparet
baec extrema verba fuisse art. propudium.
Provorsum /".] andacula
est Meursii (Excrc. crit. II, 13.) opinio, Festmn crrore quodam eontrovorsum mutasse in provorsum. Provorsum in 1 men est ex nocte in diem,
vel ex die in noctem proversum. Cf. Paulus p. 56. v. dium.
2. 3.
fulgur] Fulguralori coni. A. Ace. in mg. , qui Iuppiter in plnribus
titulis extat. Fulgurilori nescio cur malit Line. Mihi Iuppiter ipse
Fulgur dictus esse videtur, ut Lapis.
3. Summano] ef. quae
composai Etr. rer. II. p. 60. 167. 249.
5. pat. boves] cf. Paul.
p. 120. v. patulum.
6. super) supra Tg. et sic corr. Urs.
9.
Iulius] C. I. Caesar Strabo aedilis a. 664. orator ct tragicus poeta. V.
Weicbert. Poet. Lat. rel. p. 127. In Adraste tctigit oraculum Dclphicunt (. Eurip. Phocn. 420.), cuius noft/rui noti sunt. In trimetris
iambicis corrige 12. ita] in i hi.
purant] explica yriiovot*.
purgant ! parant A. Aug. in mg. Hoc probat Urs.
Propter

viam] de hoc sacrificio varia A. Aug. Scal. Dac. Titulns illc dc Herculis aede, zotheca etc. non ad Sancnm , sed ad Saxauiiiii spectat. V.
Grutcr. 49, 3.
13. Sanee] Sango coni. A.Aug, in mg. Urs.: sed st.it Saneo.
15. 16. quae nunc e] quae nunc g et infra maluit
Vossius in Etymologico, quo non opus est, nam latinuin Tim habebat
Graeci y. Ita intcrpretatur etiam Pcrizon. anim. hislor. p. 306.
18.
habeto, prodito] produit coni. Scal- habeto, prodilo, neu produit ,
sed nihil muto. Verrius produit ex poeta quodam pctituiu explicuit
illis verbis legis Censoriae de sartis tectis exigendis (Cic- Verr. III, 7.).
Prodito estv redemptori, qui porticum deinceps tuendam accipict, tradito. Cf. Turneb. Ad. XVI, 22. Carrio Emend. II, 5.
19. prodideris]
perdideris, puto. Ita et Huschkius.
20. Hymnt] Hymnide corr.
A. Aoe. in mg. V. Bothe p. 136. fr. 5. Spengel. Caccil. fragm. p. 2421. inridier] irriderier corr. Dac, ut in Aid. est.
iVervoI.] Bothe
p. 440. fr. 4.
21. 22. productae prodiginm] producte prodigum

Ff*

PAULI DIACONI EXCERPTA.

228

10

15

(126)
20

LIB. XIV.

()

Propatiiliira late patens atque apcrtum, et patnli bovcs, quorum cornua in divcrsnm supra modnm patent.
Properus celer, nnde adverbium propere.
Prophctas dicebant \etcres antistites fanorum oractilorumque interpretes. '
Profecturi v am Herculi aut Sanco sacrificabant.
Prodigere est consumere, unde et prodigue fit.
Prodinunt prodeunt. Ennius : "Prodinunt famuli, tum candida lumina lucent."'
Pro brum stiiprum, flagitium.
Probi velut prohib , qui se a dcliiiqiicndo prohibent.
Prodigiatorcs baruspics, prodigorum interpretes.
Prodit memoriae porro dat et Fallit. Item ex interiore loco procedit. Item perdit, ut Ennius: "Non in sperando
cupide rem proderc summam."
Pnnicnm genus ubi translatum a Poens. Id etiam appcllabant prob um, quia erat ceteris siiavissimum.
Pro significa t in, ut pro rostris, pro aedc , pro tribunali.
Progenerum appcllat avus neptis suae virum.
Profaniim quod non est sacrum. Plautus : "Sacrum an profanum babeas, parvpcndtur."
Pro ponitur etiam pro amplificando palnni faciendo, nt prodi, provoca, protrabe, propelle; alias pro privandi facl
tate , ut in propudio , probibendo , quia utrumque abnuit in bis esse pudorem potestatcniqnc ; alias aliud alio , nt
pro pecunia, pro praedio, consule; alias pro admiratione, nt pro Iuppiter; alias pro ante, ut pro ostio; alias
pro in, ut promittere barbam et capillum.
Profun dum quod longe habet fundum.
Profee t i dies proeul a rcligone numinis diviiii.
Profusus super modum sumptuosus. Tercntius : "Profunda!, perdat, pereat , nihil ad me attinet." Alias abiectus
iacens. Pacuvius : "Profusus gemitu murmuro."

coni . Urs.

pollutte prodigum Scal.

22. in] in in cod. esse , tra-

pro consilio coni. Ur.

18. Mchmippo] Menalippo coni. Urs.:

dit A. Ave. in mg. me corr. Ubi.

Prodinunt] cf. Paulus p. 52.
Y- dmmt, cum annot.
23. Enn.] Ann. III, 18. ap. Mcrulam.

male.

25. Aerius in Hellen.] Bolbe p. 210. fr. 1.

., ut legitur apud Nonium p. 434, 10. . profesti , nisi quod in fine

le addidi. De Scal. et aliorum Vt. Dd. bpinionfbug . SurPL. .

Davo] Bothe p. 131. fr. 1.

brium Urs.

Spengcl. p. 16.

Probi Tg., ut corr. Urs.

26. 27. Cae eil. in

28. Probri] cos.

Pro-

delinqu.] a addit Tg., quod

Urs.

19. mann omiuui] tnant ' cod.

23. est] cod. om. Urs.

Bolhe p. 184. fr. 16.

omnium coni.

28. ae-que prof.] adscripsi eum

30. Ter. in Adolph.] I, 2, 54.

probat Urs.
29. harispices] cod. harusp. Urs.
30. Prodiin]
Prodit Tg., ut corr. Urs.
32. Ennius] Ann. XVI, 27. Mcr.
32.

et] corrige nt.

. in Teucro] Bothe p. 146. fr. 9.
occistians] occisilans , ut videtur. oscitans corr. Urs. Vossius.

33. cupide] cupidi A. Aug. et Urs. in mg.

tans Dac. : alii alia.

Qu. XI, 30, 3. quia] quia i Tg.

4. 5. ro-sto-is] rostris corr. Urs.
De Urs. sdditamentis t. 3. 4. 6. 7. . Suppl. Ann.
9. Plautus] Botbc

11. cupide] M.

p.4i5. ine. 24.

M. Tg.

10. hen] cod. boca Urs., cui banc ob rem loci huios

restitutio non reete ceisit.

15. 16. aliud alio] apud, ob, ab coni. Urs.,

quod neque Paulus comparatus, neque sententia admiltit. Significat, aliud

in lin in usiiin converti.

16. pro praedio, pro eonsule] pro praedc

ANNOT. PAULI.

rua-] cod.

om. cett. codd. Luid.

15. sacrum] Gv. Lind,

17. alio] pro alio corr. A. Ave. in mg.

Bcrol. et Lips, codex , ut Tg.

pro in] \fi.

ru- Urs.

1. supra modum] M. Tg.

cupidi Gu. rg. Lind.

32.
33.
oeecn-

cett. codd. et Lind. om. pro.

pro immittere boni codd. Lind.

/anion

18. pro pecunia]

19.

QU. XI, 29. (37)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

procul sint. HProvorsum fulgur appellator, quod ignorahir noctu an iotcrdiu sit factum, itaque Iovi fuljjuri et Summano fit, quod diurna Iovis, nocturna
Summani fulgura babcntur.
|| Propatulum late
patens atque apertum, et patuli boves, quorum cornua
in divereum super modum patent. || Propriassit pro
prium fecerit.
|| Properus antiques dixisse, pro ce
ler, testimonio est qualitatis advcrbium ,
quod
est propere.
|| Prophtes in Adrasto Iulius nominat
antistites fanorum, oraculorumquc interpretes: "cum capi
ta viridi lauro velare imperan t prophclae, sancta
itaf caste qui purant sacra." || Propter viam fit sacrificium, quod est protciseendi gratia, Herculi au t Sanco qui
scilicet idem est deus. ||Prodigja quod praedicunt fu
tura , pcrmutatione j;\ literae , nam quae nunc
appellatur, ab antiquis j;\ vocabatur.
|| Produit,
porro dederit, ut est in lege Censoria: "porticum sartam tectamque babcto, prodito." alias prodiderit.
|| Prodegeris , consumpseris , prodideris f , ut Caecilius in Hyninif: "prodigere est, cum nihil habeas, te
inridier -J-." et Plautus in IVervolaria: "productae
prodigiumf esse inf amatorem addecet." ||Prodinunt
prodeunt, ut Ennius Annali. L. III.: "prodinunt
famuli, tum candida lumina lucent."
||Probrum,
stuprum, llajjilinm, ut Accius in Hellenibus : "qui nisi
probrum, omnia alia indclicta aestimant." Caecilius
in Davo : "ea tum compressa parit huic puerum, sibi
probrum/' ||Probrif, velut prohib, qui se delinquendo
prohibent.
|| Prodigiatores harispices, prodigiorum
interpretes.
|| Prodita f, memoriae porro dat, et fallit.
item ex interiore
loco
procedit.
item
perdit, ut Ennius L. XVI.: "non in sperando cu
pide rem prodere summam." || Punicum quod appellator
EMEND. LI- CT. Qu. XI, 29, 12. ib i.
22. me.
28. Probi.
30. Prod.it.

10

15

20

25

30

L. XVI.

QU. XI, 50. (58)

229

genus Ubi est

translatum a Poenis.
Id etiam appellabant probum,
quia erat ceteris suavissimum
no
|| Pro signi/icat in, ut pro rosto-isf, pro (icdf, pro tribunali.
\\ Progenerum
app-t7/i avus neptis suae viruta, tit promtrum appell-ai nej/otis uxorcm. || Profanum, tptod non est sacrum.
I v - ins :
*
blici . . . Plautus: "Sacrum an profanum habea-s, parvipenditur."
profanationem
|| Pro ponilur etiam pro amplifi -cando palam faciendo, ut prodi , provo
ca, proa-elle, protrahe: alias pro privandi facl
tale, ut in propudio , prohibendo, quia ulrumqttc abnuit in his esse pttdorem potestatemque : alias ali
ud alio, ut pro pecunia, pro praedio, pro consule:
alias pro a-dmiratione , ut pro Iuppiler. . . Accius
in Mchmi-ppo :
manu omium
Plautus in Condalio : . . . : alias pro ante, ut
pro hostio. alias pro in, ut . . . . promittere barbam et capillum.
|| Profundum dicilttr id quod
altum est ac fundum habet longe.
Pacuvius
in Medo: "neque
|| Profesti dies di-cii, quod sint procul a rcligione numinis
divini. Caecilius in
sti tautundem
Afranius
in Privigno: "ae-(/e profesto concelebras focttm die."
llProfusus super mo-dum sumptttosus
Terentius in Ade-lphis: ilprofundat, perdat, pereat, nihil ad me altinet." Alias abiecttts iacens,
et i Pacuuius in Teuc-ro: "profusus gemitu murmu
ro occistiansf rua-f."

20. It>/ m id,:

10. perdideris.
32. t.
<ju. XI, 30, 3. r ttrit.

21. inriderier
33. occisitans.

21. 22. produite prodigum.

230

QU. XI, 31. (39)

FEST! FRAGM. E COD. FARN. L. XV.

QU. XI, 32. (40)

cant
rta
|| Piauli appcllantur canes, quorum aures lang -uidae sunt
ac
flaccidae
et lalius
vide -nlur
paterc
quae 5

uni
'
ui
eis
il Plantae dieunlur semina olemm, quod plana sunt, 10

gistratus. eas cnim facicndas curavei'unt M. lunius Brutus, Q. Oppius Acdilcs pl.
||Plexa colligata significat ex Graeco, cui nos etiam praepositionem adicimus, cum dicimus perplexa.
||Plentur
antiqui
etiam
sine
praepositionibus
dicebant.
llPIcra dixisse antiques testis est Pacuvius, cum
ait: "plera pars pessumdatur."
iJPloxinuin appcllari ait Catullus capsum in cisio , capsave f
cum dixit: "gingiuas vero ploxini habet ve
teris."
|| Plorare, flere, inclamare } nunc signi-

ut appcllantur plantae noslrorum pedum ex causa

simili. Plancae dicebanlur tabulae pinnae, o-b quam
causam et Planci appellantur, qui supra modum pe-dihus
plani sunt.
|| Planstrum perculi antiqui Jt-cebant
ab Us, qui
pluustrum euertebant
id quod
abiit in proverbium. Plaulus in Epidico: u2?-pidcus
mihi fuit magistcr. Peru, plauslr- um perculi."
\\Plebeium magistralum . . heim* -nem licet capere, nisi qui ex plebe est: cuius ye -ner'is est
omnis magistrates, qui appellatur t-sto nomine.
\\Plutei dicebanlur craies corio cru -do intentae,
quae solebanl opponi mililibus opus facientibus
et appellabanlur militares.
nunc etiam tabulae , quibus quid praesepilur, eodem nomine dieuntur.
\\Plebci aediles dieunlur, qui plebciscito,
cum plebs tribulim sine patribus suffragium tulit rogante magislralu plebeio ,
sunt constituft, tribunorumque plebei collgue .s-unt, qui una cum
tribunis primum creati sunt dissid-entc plebe a patribus.
WPlebeias tabernas no -vas vocant nosIra rlale, nldicunl. labern-as esse, ct- seplcin fer untur olim fuisse. Plebeias appella-mus a genere ma-

ficat , et cum praepositionc implorare, id est

invocare:
et -Japud
antiques
plane
inclamare, in regis Romuli et Tatii legibus: "si nurust sacra divis parentum estod." in Servi Tulli haec est: "si parentum f, puer verberit, ast olle
plorassit ,
paren f
puer
divis
parentum
sacer esto." id est clamarit-J-, dix. . . ||PedulIa
quae dicimus nca-J- . .
Graecos appellare nianifestum est.
|| Pacen a paclione condicionum putat dictam Sinnius Capilo, quae utrique
inter se populo sit observanda.
antiqui
codam
vocabant.
a
qua
antiquitate
etiam
nunc oiTa porcina cum cauda in cenis puris
olla penita vocatur. et peniculi , quis calciamenta tergentur, quod e codis extremis faciebant antiqui qui tergentf ea. dictum f est forsitan
a pendendo. Naevius in Tunicularia : "Theodotum compellas f ,
qui aras compitalibus sedeas
in celia
circumtectuas -jtegetibus
Lares ludentis peni pinxit
bubulo."
significat
peniculo grandi, id est coda.
||Propius sobrino mihi est consobrini mei lilius et consobrinae meae
filia + et patris
mei
consobrinus
et matris

15

20

2b

30

EMEND. LECT. Qn. XI, 31, 32. sed.

Qu. XI, 32, 8. eapsamve.
10. inclamare] dele.
12. ted.
13. 14. ] exciderunt
hie plura voce.
15. parentem.
16. paren] dele.
\7 . in clamar il , dixerit diem.
IS.nidiXa.
26. tcrgcrcnt.
dictus.
28. appellas.
29. circumtectus.
33. f'ilius.

(126)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XIV.

231

Plant! appellantur canes, quorum aures languidac sunt ac flaccldae ct latius videntur patcre.
Plan tac semina olcrum, quod plana sunt, ut appellantur ctiam ex simili plantae nostrorum pedum.
Plancac tabulae plauae, ob quam causam et plan i appellantur, qui supra modum pedibus plani sunt.
Plebeium' magistratura neminem capcre licet, nisi qui ex plebe est.
Plutei crates corio crudo intentai:, quae solcbant opponi militibus opus facicntibus , et appellabantur militares. Nunc 5
ctiam tabulae, quibus quid praesepitur, eodcin nomine dicuntur.
Plebe i i acdilcs dissidente plebe a patribus sunt cica ti.
PI ex a colligata, unde pcrplexa.
Pen tur antiqui etiam sine praepositionc dixriint.
Ploxinum capsam dixerunt
n
/; -i
. Pax dicta est a pactione.
Penem caudam voca liant, unde et o flam porcinam cum canda o fa m peni tarn dicebant. Hinc et pen culos dicimus,
quibuscum calciamenta terguntur, qui de caudarum extremitate fiunt. Penis denique a pendendo vocata est.
Propius sobrino mihi est consobrini mei filius et patris mei consobrinus.

ANN. FEST1.

Qu. XI, 31, 10. sunt] Urs.

) sunt cod.

12. quam] cod.

e (cum linela tram-

quam solum e cod. Uns.

buatur.

12. ef] corrigo sed.

illud etiam A. Aug. in mg.

at Dac.

13. Totti] Latii Tg., sect

13. 14. nurus] post b. . lacuna magna

14. PI. jierculi] Quanquam de hoc proverbio bic scriptum fuisse, Scal.

pars legis intereidit.

et Urs. aperuerunt: propria tarnen eiug significatio et origo nonduui in

parentem corr. Scal.

aperto sunt.

Lipsins in libro de legg. regiis; idque voluisse etiam Scal., apparet

V. Donat. in Terent. Eunuch. II, 3, 87.

Epid.] IV, 4, 22. ed. Iacob.

illud praestat.
que Urs.

17. PI. in

22. intentt] intecIne coni. Cu., sed

26. qui] cod. (i. e. q cum supraposita linela).

30. a pa] cod.

uas novas voeant Uas.

a Urs.

31. uas voe.] cod., ut vg.

Plcbeias dictas esse tabernas illas argentaras,

quae postea novae vocatae sunt, ex reliquiis tituli eolligilur.

Dislin-

collata annot. ad Paulum . ab oloes.

cera aberraverat.
Soppl. .

17. esto] estod coni. Uas.

bantur, docet Liv. XXVI, 27.

recte.

32. et] corrige sed.

Qu. XI, 32, 6. Paeuv.] in Teucro. V. Priscian. V, 12. p. 668 P.

T. I. p. 208. Kr. , qui pliiribus de cadera re exponit. Bothe P. L. Sc.
V, I. p. 147. fr. 22.
7. Ploxinum] cod. Ploximum Urs.' Item
v. 9.
8. Catullus] 97, 6. ubi legitur ploxemi. Vox est Galliae
cisalpinae , quod intelligitur ex Quinctil. Inst. I, 5, 8.

A Graeco n/.-

xuvop deducit Doederlin. Syn. et Etym. T. VI. p. 273.

eapsum]

cod.

capsam, ut vg., corr. Urs., non reetc : capsus enim rbedae car-

rucaeque diooe dicilur, v. Vitruv.X,14. leid. Origg.XX,12.

capsave]

15. parentum]
parenteis

15. 16. alle plorassit] olloe

clamarit] inclamarit, puto.

diem fuisse opinor.

Quapropter Scal. et Uas. additamenta

Ser Urs.

plorassint corr. Scal.

16. paren] cod.
{parre) Uas. parentes
Tg. Nibil est nisi splialma librar , qui oeulis ad tertiam ab bac vo

guendas autem ab iis cas esse, quae Septem olim, postea quinqu dice-

mutanda erant. V. de universo loco Scppl. .

14. Serui] cod.

Urs. ctiam Cuiacius Observv. XI, 19.

De universa lege .
dix] dixit vg.

V. praecipue Fronte de diff. voc. p. 2194 P.

cod.

dixerit

Pedulla] Pedulia corr. Vossius in Etymol.

Jll'.-l vg.

nos ea coni. Urs.

18. ] Uas.

In spatio, quod post baec 1-

brarius vacuum reliquit, niUa. fuisse, coni. A. Aug. in mg.

23.

cenis puris] cum in casto essent. V. Glossar, apud Scal. ct Uas.

24.
off'a peu..] cf. Fest. Qu. XII, 12. p. 52, 24. v. penitam.
ptnic. |
cf. Paulus p. 116.
25. tergentur] cod. terguntur Uas.
e.vtremis] Urs. extremi cod.
26. qui] facile correxeris quis: sed qui
instrumentale est.
renf corr. Urs.

Y. aim. ad Qu. IX, 9, 16.

dictum] scribe dictus.

corr. A. Abg. in mg. et Urs., frustra.

compelas] appellas

tergent] tergt-

27. Tunicul.] Cunicularia

BotlicV, II. p.21. fr. 2.

28.

scribendum cum Bolbio , qui Theodorutn adpclles

capsamve corr. A. Aco. in mg. Urs.

10. Plorare] cf. Paulus p. 81.
v. implor. cum annot.
inelam.] delendum puto. Id simplicius,

posuit.

quam aut inelatnare mutare in inealare (quod quidem a Cuiacio bservv.

circumteeta Scal.

XI, 19. p.261. factum esse, non recte narrt Dirksen Versuche p.290.),
aut cum Arnaldo Var. coni. I, 5. idem voe. in cum clamare, aut cum

Schrader. in Inst. III, 6. . 5. not. crit. p. 450. Est Graecum : y'Xi!1 v

rty/axiiiv.
33. filia] filius corr. A. Aug. in mg. et Urs.

Dac. , qui plura turbat , ct Huschkio de Scrv. 'lull. p. 598. inclamare

transferre post implorare , cum is significatus tantum antiquis recle tri-

compela corr. Scal.

ANNOT. PAULI.

29. circumtectuas] scribe circumtcctus.

31. Pfbpius] cod., ut vg.

8. undc] boni codd. Lind,

Ploxinum] Gi:. vg. Lind,

ploximum cell. cod.

Proprius Uas.

inde et vg.

Cf.

10.

PAULI DIACOM EXCERPTA.

232

(126)

LIB. XIV.

Possessio est usus agri quidam aut aedifieii, non ipse fundus aut ager.
Por tum frequenter maiores pro domo posiierunt.
Patrocinia appcliari coepta sunt, quuui plebs distributa est inter patres, ut eorum opibus tuta esset.
Po s tic a linea in agris dividendis ab oriente ad occasum spectat.
5 Pomptina tribus a Ponintia urbe est dicta.
(127)
Papiria tribus a Papirio vocala.
Pupinia tribus ab agro Popinio.
Popillia tribus a progenitricc traxit vocabulum.

ANNOT. FESTI.

Qu.^XII, i, i. Possessio] cf. Fcstus Qu. XII, 9.

p. 49, 23. v. possessionis.

Cuiac. Obscrvv. IX, 31. idcuique et in l'a-

ralitl. et in Rcitait, in lustin. Cod. VII, 32.

Huscbk. ber die Sicile

des Varro v. d. Liciniern p. 93 sqq.

3. Parva lacuna cxplclur ab
Las. . (i-, ab Iluscbkio e; in ib i placet in. A, quod quidam loco
biibenl, ortum est , signo lacunae apud Urs.
4. Lacunam banc Cuiac. explct vue. eque.
lebat : Auctore practore.

nisi in suppl. A. Ave.

Male A. Aug. infercire vo-

his] is corr. Uns. Cuiac.

vere] h. e.

oppidorum condicione, disputt Niebuhr. H. R. III. p. 338 seqq.

cf. Madvig. Opuscc. Acad. peg. 234.
vg. ct sic corr. Urs.
cod.

20.

Calatium]

Distinctioncm inter Atcllam et Calatium om.

21. quodannis] quotannis corr. Uns.,

Vcnaerum] cod.

Sed

Calatiam

nt vg.

23.

Venereum Urs., qui cum vg. corr. Venafrum.

cas] Allifas vg. , et sic corr. Uas,

Alli-

25. eomplura] eonplura cod.

Parret] cf. Paulus p. 120. v. paret

27. 28. est . . ut] et . . in
corr. Scal.
28. in "//.] . Dirksen. p. 208.
29. 30. eut

re, i. . ego rem (nempc : ex j. Qu. mcani esse aio), coni. Cuiac.

testim.] eadem verba infra a Festo posita sunt, Qu. XVI, 25. p. 195, 9.

Probabilius Huscbk. : suam rem (ISUARE, bine factum, is vere).

6.
ex his qui] ex his qui litigant vcl ex reis coni. A. Ace. Optimc Cu

Cf. Hugo Hist, iuris civ. T. I. p. 351. ed. undec.

iac.: ex iure Quiritium,

quod Huschk. coni. scriptum fuisse EX IUS

33. Post, lin.]

cf. Niebubr. H. R. T. II. p. 701. Etrusc. rer. III, 6, 11. T. II. p. 153.
Qu. XII, 2, 5. abe] cod., ut videtur.

abd Urs. vg.

8. 9. Po-

QUI., similiter ut in Ulpiani cdice. Possis etiam sic: exislit qui, sed
illud pracstat.
7. Praetor his] Praetoriis coni. Burmann. in Pctron.

re aliena est.

c. 13. p. 67., inepte.

corr. I. us.

20. ae potest.] uncis includit Uas. , tanquam errore re-

bent Ulpianus in Dig. XLIII, 17, 1. et Gaius Inst. IV. . 160.: qua dc

petitum.

22. Pupinius] de boc agro . Cic. de lege agr. II, 3 j.

re variae sunt Ictorum sentcntiac.

11.

Liv. XXVI, 9. coll. IX, 41. Varro de R. R. I, 9.

Valer. Max. IV, 4,
4. Situs eins ex Livio maxime cognoscitur. Cf. Paulus p. 85. v. Le-

14.

inonia, cum annot.

8. Vti nunc] diil'crt ab bac formula, quam ba-

alteram lili addendum esse.

Milii persuasi, . 10. ante ilu possid.

Q. D. A.] i. e. quo dc agitur.

Praefect.] cf. annot. ad Paulam p. 105. (127.) v. municipium.

qua his] quas vg., et sic corr. Uas.

16. 17. quattor . . . pro] quatluor

metia] banc urbem bic significan vidit Sigonius.

Uns. inventa T. in Sern.. Ahn.

Pontin insula ab ea
11. 12> noni] nomine

25. Popillia] bacc tribus cum in Romanis li-

tulis non extet (v. C. L. Grotcfcnd in Annal. Zimmcrnianni T. III. p.

sex virum pro vg., sed in cod. esse viginti sex virum , in mg. an-

915.) : conieci earn cum Piuaria ex decern illis tribubus fuisse , qarum

notatur.

territorio Romani post reges exactos spoliati sunt.

i'7 cod.

Urs., qui in mg.

viri et sexviri ann'ui coni. A. Auk.

numero qui apposuit.

quattuor-

27. Popill.]

qui autore vigintisexvirum numero

videl. gentis , quam a femina origincm duxisse , similibus fabulis corn-

Scal.
quatuor e XXVI viris Cuiac. Obss. XI, 24.: cuius in partes
conccdit Lipsius in Tac. Ann. Ill, 29. p. 85 c. ct quodammodo etiam

comm.] cf. Qu. XV, 3. 'p. 139, 19. v. scitum populi , et de Urs. addita-

Casaub. in Sueton. Aug. 36.

mendatur.

28. Pinarii] cf. Qu. XII, 5. p. 45, 21.

Conicceram: quatluor e viginti sex virum

mentis Scppl. .

numero, qui (ila ut NPRO in [SUERO mutarctur), cum certior factus

pair Urs.
ANN. PAULI.

sum Wcilandi de bello Mars. p. 7,

libelle,

idem placuissc Zumptio.

com] Urs. cornu cod.

7. Popinio] boni codd. Lind.

De Ulis XXVI viris , ex quibus quattuor in Campaniam mittebantur,

fino edd. vett.

Cassius Dio LIV, 26.

de Servio Tull. p. 670.

18.

Capuam] dc borum in Campania

29. Popul.

32. patri] cod.

Pupinio Tg.

Pu

. 8. a progenitricc] a Po. . gentile coni. Huscbk.

V. tarnen supra annolata.

QU. , 1. (41)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVI.

meae consobrinus. || Possessio est, ut dfinit Callus Aclius, usus quidam agri, aut aeclifici, non ipse fundus
aut ager. non enim possessio est . . rebus quae tang
possunt . . qui licit se possidere , his vcre f po
test dicere. itaque in legitimis actionibus nemo
ex his qui-J- possessionem suam vocare audet, sed ad
interdictum venit, ut Praetor his verbis utatur:
"Uli nunc possidetis eum fundum Q. D. A., quod nee vi
nee clam nee precario alter ab altero possidetis,
fita possideatis, adversus ea vim fieri veto."
|| Praefecturae eae appellabantur in Italia, in quibus et
us dicebatur, et nundinae agebantur, et erat
quaedam earum R. P. , ncque tarnen magistratus suos
habebant. in qua his f legibus praefecti mittebantur
quotannis qui ius (liferent, quorum genera fuerunt
duo : alterum , in quas solebant ire praefecti quattor -J- viginti sex viruni n pro -j- populi suiFragio
creati erant , in haec oppida : Capuam , Cumas,
Casilinum , Volturnum , Liternum , Putelos , Acer
ras , Suessulam , Atellam , Calatium : alterum in quas
ibant, quos Praetor urbanus quodannisf in quaeque lo
ca miserai legibus, ut Fundos, Formias, Caere,
Venaerum , Allicas-J-, Privernum, Anagniam, Frusinonem, Reate, Saturniam, Nursiam , Arpinum,
aliaque complura.
||Parret, quod est in formulis,
debuit et producta priore syllaba pronunliari,
et non gemino r. scribi, ut fieret paret, quod estf inveniatur utf comparet, apparet.
||Portum in XII.
pro domo positum omnes fere consentiunt : "cm tes
timonium defucrit , his f tertiis diebus ob portum obvagulatum ito."
|| Palrocinia appellari
coepta sunt, cum plebs distributa est inter patres,
ut eorum opibus tuta esset. ||Posticam lineam in agris
dividendis
Ser.
Sulpiciiis
appcllavit
ab

10

15

20

25

30

QU. XII, 2. (42)

233

exori-enfe sole ad occasum spcclantem ...,'..

qua . .
tur
rique
abe
, .
tab
frum
,
danto
II Pomptina tribus ur -be est dicta , a qua etiam palus Pomptina appellata est prope Terracinam.
|| Papiria tribus a Papirio vocala est , tiel 'ab no
tai f ag-rt
.
, . ..
coniu
'
quod in d
tur: bellum
instructos exerc-tfos
discesserat
signum conf-errc . . . . : .. . u .
,
rem ipsorum av-bitrio
. . . ' ... . . ,'potestate, ac note-state .
.
exercitus surag
\\Pupinia tribus
ab agri nomine dicta, qui Pupinius dicitur , inter
Tusculum urbem-r/i/e situs
. . . . . . .
minit invictum
est.
UPopillia tri-* una antiquarum triginla tribuum , tot enim fue-rwnf ante reges exactos', felici nomine -pcllala a proqenitrice Popilliorum , I
Pinaria a sororhP-inarn,quiHerculiprimasacra fecit, no
mine.
|| Populi com-munc suffraqium est patrum
cum plebe suffragium.
nam comitia ccnturiala
ex patribus et plebe constant in centurias divisis. at
cum plebes sine patri-* iribtitis comitiis convenu,
quod plebes scivit, plebi-sctlum, non populi suffragium
appellatur. || Patrum com-mirae suffragium

is suam rem.
. ex iure Quiritium.
10. uti ila.
EMEND. LECTIO. Qu. XII, 1, 3. in rebut.
4. adtle nee.
23. Fenafrum, Allifas.
27. et.
28. im.
quas.
16. 17. quattuor e.
17. numero, ni.
21. quo (mtni'i.
Qa. XII, 2, 12. nomine.

Gg

14. en
30. it.

234

QU. XII, 3. (43)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVI.

||Prorsi
imites appellantur in agrorum mensuris , qui di-rec~
ti stmt ad orientent.
|| Pugio dictus esse w'-detur
quod eo punetim pugnetur.
no.'
sue
uoque
. . . . || Pracbia dieuntur curan-di ma
il remedia ,
videlicet
quae
curationi-s
cau
sa praebeanlur.
|| Parare inter se m-unus
dicebantur , cum sine sortilione magistrati -bus P. R.
inter sc conveniret, quis ex Us munus /"-acere
provinciamve habere vellet
ebus leo quoque
rum cx. . .
sulibus aeatque ex ea
s magistra. . . lege enim constitutum erat, ut certes intra dies
magistratus designati provine -ias inter se pararent out softirentur. || Praetor alterInter civis, alter inter
peregrinos ius dicebat : nam cum Ule, qui lege primum ffsf
erat, iuri dicundo non sufficeret, duo ?"c-circo sunt creati
praetores. || Praemetium dicitur, quod ante mclitur, quasi pmessum, plibationis causa. || ProteAare dr longe propellere ex Graeco videlicet, quod est Thef et significat longe.
\\ Private sumptu se alebant milife Romani, antequam stipendia mcrerentur, quod in
consuetudine mansit paene ad id tempus, quod fuit paulo antequam Roma urbs capta est a Gain's,
ex quo sine publico stipendie m-ilites non fiebant.
|| Porci effigies inter militari-a signa quintum locum
oblinebat, quia confecto bel-lo, inter quos populos
pax fiat, ea porca caesa in foed-ere firmari solet.
|| Pulimenta , ait Verrius, antiqui dicebant testculos
EMEND. LECTIO.
egioni tributum scribit.

10

15

20

25

30

QU. XII, 4. (44)

porcorum, cum eos castrabant, a politione segetum

aut vestimentorum , quod similiter atque ilia curentur.
|| Pater patrimus dicebatur apud antiques, qui cum iam
ipse pater esset, habebat ctiam tum patrem. ||Portiscuius est, ut scribit Aelius Stilo, qui in portu modum dat classi. id autem est malleus, cuius meminit
Cato in dissuasione de rege ltalo, et vectigalibus Asiae : "C. Licinio Pr. remiges scribti eives
Romani sub porsculuin , sub lagrum conscribti venid-e passim." scapulis cum dicit Cato,
significat pro iniuria verberum. nam complures
leges erant in cives rogatae, quibus sanciebatur
poena verberum. his significat probib. se-J- multos
suos civis in ea oratione, quae est contra M.
Caelium: "si em percussi, saepe incolumis abii. praeterea
pro rep. pro scapulis atque aerario multum R.P. profu it." || Primanus tribunus apud Catonem f in ea, quae
est contra Thermum de suis virtutibus : "Aliud est pro
perere, aliud festinare, qui unum quodque mature
transigit, is tropera t : qui multa simul incipit
neque perficit, is festinat." ||Prorsus porro vorsus,
nisi forte ex Graeco ^.
Cato ^de feneratione
legis Iuniae: "Camernif cives nostri oppidum pulcbrum habuere, agrum optimum atque pulcherrimum, rem 'fortunatissimam. cum Romam veniebant, prorsus devertebantur pro hospitibus ad amicos suos."
||Prohibere comitia, dicitur vitiare diem
morbo, qui vulgo quidem maior, ceterum ob id ipsum comitialis appellatur.
Calo in ea oratione, quam scribsit de sacrilegio f commisse: "de-mi
cum auspicamus , honorem me dium f immortalium
velim babuisse. servi, ancillae, si quis connu sub
centone crepuit , quod ego non sensi , nullum mihi
vitium fcil, si cui ibidem servo aut ancillae

Qu. XII, 3, 21. (actus.

25. r^Af.
Qu. XII, 4, 13. pro hibuiste.
|| Propcrarc .... apud Calonem.
23. amerini.
30. sacrificio.

17. Excidcrunt : . . . est, qui primat

31. ileum.

(127)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XTV.

233

Prorsi lmites appellantur in agrornm mensnris, qui ad orientent direct! sunt.

P ugio dietns est, quod eo punetim pugna tur.
Praebia remedia.
Praemetium, quod praelibationis causa ante praemetitur.
Protelare longe propellcre, ex Gracco -videlicet tr\s, quod signifcat longe.
5
Priva to sump tu se alebant milites Romani paenc ad id tempus , quo Roma est capta a Gallis.
Porci effigies inter utilitaria signa quintum locum obtinebat, quia coufecto bello inter qiios pax fierct, caesa porca
foedus firmare solebaiit.
Poliraenta testiculi porcorum dicuntur, quiiin castran tur, a politionc rcstininntoruiu , quod similiter, ut ilia, curantiir.
Pater patrimus dicitur, qui, quum ipse pater sit, adhuc patrem babet.
jq
Porticulus est, qui in portu modnm dat class!. Est autem malleus.
Pro scapulis quum dixit Cato, signieavit pro iniiiria verberum.
Primanus tribun us erat, qui primae legioni tributum scribebat.
Properare aliud est, aliud festinare; qui quid mature transigit, s properat; qui multa simul ineipit neque perficit, is festinat.
t -,
Prorsus porro versus.
, . .

ANNOT. FESTI. Qu. XII, 3, 1. Prorsi limites] cf. Hygin. p. 150.

IG. apad Gocaium. Prorsi totam in cod. est, non si tantum, nt apud
Ue.
4. Quae . 4-7. Urs. de Popillia tribu posait, . in Si i-im .
.
7. Praebia] cf. Qu. XII, 8. p. 48, 32.
9. Parare] De magistratibus provincias parantibus bic dici ostenilunt . Aug. Urs. Cn
sules enim provincias aut inter se comparare aut sortiri, saepius legitur
apud Liviuin , iilijue ipsum Sallust. Iug. 47. provincias inter se parare
dicit. V. Gronov. Obss.I, 10. p. 90. (51. Frotsch.). Quae Us. additamenta repndiavi, v. in Scppl. .
17. s tnagistra-] s, quod in
coo. est, . .
20. Praetor] Urs. additamenta , quae aliquantura iinmutavi , quaere in Situ. Ami.
alter] Urs. aliter con.
21. frs] cod. fuf Urs. Videtur nota v. factus fuisse. Audacius, sed
admodum docte Huschkius coni. hic Fusia fuisse , ut Furias Camillas,
quintum dictator, legem de praetore creando tulerit. Cf. Liv. VI, 42.
23. Praemetium] cf. Fest. v. sacrif. Qu. XIV, 23. p. 127, 28. Gloss.
Labb : Praemetium, /}. Praemciivum, 37 tiqo Ouhg/i /iyTQu
vaia.
24. Protelare] cf. Non. p. 362, 33. Donat. in Ter. Pborm.
I, 4, 36.
25. The] Urs.: in cod. e lineolam transversam et codam
aliquam babet. xri.e . Urs.
26. Private] cf. Liv. IV, 59.
Niebuhr. H. R. .. p. 496. ed. -sec.
28. id tempus] Urs., sed
id t in cod. nunc non superest. id om. cliam vg.
31. Porci e/f.]
cf. Paulus v. Minotauri p. 102. cum ann.
33. porca caesa] cf.
Paulus p. 63. v. foedus, p. 68. v. fetialcs.
34. Polim.] cf. Plant.
Men. I, 3, 28. Arnob. adv. gent. VII, 24., qui polimina dicit.
Qu. XII, 4, 1. De politione agrorum v. Non. p. 66, 23. Cato de
R. R. 5, 4. 136. cum annot. Schneiden.
3. Pater patr.] cf. Fest.

Qu. XII, 13. p. 53, 1. . patrimi, Paulus p. 9 i. v. matrimes.

4. 5.
Portisc] Portieulus Paulus, non recle, nam illud etiam Piautus (Asin.
III, 1, 15.), Ennius , Labcrius apud Non. p. 151, 19., quorum versns
syllabam secundam brevem, non admiltunt.
7. Cato in diss.] Meyer.
Oratt. fr. p. 57. Lion. Caton. p. 77. Cf. Gronov. Obss. IV, 26. p. 419.
(543 Frotsch.), a quo Scal. mrito refellitur.
8. C. Licin. Pr.]
a. u. 580. . Liv. XLII, 27.
. 9. Romani] Urs. vg. Romanis
cod.
sub portisc] post h. r. interpunxi commate, ne Catoneui
cum Scal. dixisse putes, rmiges sub por'tisculo caesos esse. Sed Cato,
ut solct, in iracundia facetus scriptos esse ait sub portisculum , verberibus autem conscriptos (ut Piautus Pseud. I, 5, 31.) sive conscribillatos (ut Catullus 25, 1.) sub flagrum , antequam venirent. Paulo aliter
Gronov. conscribi sive rescribi sub flagruni putat esse i. q. mancipan.
12. leges erant] de his Gothofr. in Dig. XLVIII, 19, 8. .3. et interprr.
Apost. act. 22.
13. proliib. se] prohihuisse corr. Urs. , ut vg.
14. 15. contre M. Cad.] Meyer, p. 68. Lion. p. 61.
15. si cm]
hostem coni. Scal. Scd em pro eum a Catone non alienum est, v. Pau
lus . em p. 58. Caeterum Catonis verba magna obscuritate laborant.
16. 17. profuit] profui coni. A. Acs. in mg.
17. Prim, tribunus]
hune ex aeraras tribunis fuisse , statuit A. Au. , coll. Varr. de L. L.
V. . 181. Paulo p. 2. v. aerarii.
17. 18. Cafen. .. virt.] Meyer,
p. 64. Lion. p. 57. In bac Catonis oratione fuisse locum qui seqnitur
de properando et festinando, ostendunt Non. p. 441, 23. Gel!. XVI, 14,
2. et alii. Itaque lacuna non pauca. Festi verba absumpta sunt, quae
Paulo duce magnam partem facili negotio restitui possunt.
19.
unum qnodque] unum quid Gell. Non., ut Paulus. Sed quodqnt

"

'

Gg*

236

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XIV.

(127)

Peregrina sacra sunt dicta, quae ab alus nrbibus rcligionis gratia sunt advecta.
Pe culatas, id est furtum publicum, dici cocpit a pecore tunc quum Romani praeter pecudes nihil babercnt.
Plebe ac pudicitiae sacellum Romae ut sacra cetera colcbatur.
Primigenius sulcus dicitur, qui in condnela nova urbe tauro et vacca designationis causa mpriinitur.
5 Parilibus Romulus Urbem condidit, quern diem fes tum praecipiie babebaut iuniorcs.
Praetcxta pulla nulli alii licebat uti , quam ei qui funus facicbat.
Piltes genus lapidis. Cato: "Lapis candidior quam piltes."

Isidor. de diff. verb. V, 5. et alii. Non discrepat a Cntonis scntcntia

Doederlin. Syn. Lat. T. II. p. 123 sqq.
21. versus] cod. versus
Uns.
22. ] tco coni. A. Aro. in mg. : *cd Lino, . probabilius.
Cato de /.] Meyer, p. 59. Lion. p. 74.
'Z. Icqis
Iuniae] ante b. . fortasse excidit : in dissuasione. Cf. Non. . pedato
p. 64, 19.
Camerni] Camerini corr. Urs., ut Tg.
28.
maior] Ubs. maiore, cum linela per e ducta, cod.
29. 30. Cato
. . . sacrilegio eomm.] Meyer, p. 30. Lion. p. 59. Als eadem oratio
de sacrificio eomm. dicitur.
31. dium] ileum corr. A. Ave. in mg.
Illud frustra dfendit Fruter. Verisim. I, 16. (Grnteri Lamp. II. p. 831.).
33. quod ego non sensi] cf. Etruac. rcr. Ill, 6, 3. T. II. p. 134.
ANNOT. PAULI. 2. est] ora. M.
8. firmare soldant] codd.
Lino, firmari solebat Tg.
9. illa] ed. Yet. Tg. Uli Lino., nescio
unde.
11. Porfe.] codd. Portisculus Tg.
14. unum quid] boni
codd. Luid, unum quodque Tg., ubi Festus et Paulus non distinguuntur.
ANN. FESTI ad Qu. XII, 5, 1. u] id corr. Die.
3. Cato adversus M' Acil.] . Meyer. Oratt. fragin. p. 25. Lion. Catn, p. 65.
4. nativitas] nauitas corr. A. Aug. in mg. Las.
5. fiei sedarum] fice,
dularum . Aco. in mg. feci, sed eibutn corr. Urs. feci sed aurum
probabiliter Die, i. e. Stipendium quod restabat. Fortasse nota r. ar
gentum in antiquiorc cod. fuerat. fiscellarum Toluit Popma , inepte.
A. Acc. suspicabatur , a Catone non penatores , sed venatores scriptum
fuisse.
5. 6. Vilotes] Pellotes fuisse i. . 9><JUuTn, commode coni.
Leutscb. in Zenob. . V, 13. p. 121. Paulus tarnen iain invenerat
Piltes.
6. /.] scribe m. i. e. meminil, ut est in vg.
Cato
originum L. f.] Krause fragm. bist. p. 116. Lion. Caton. p. 27.
7.
pelastes] piltes Tg. et Paulus.
8. evocalis dis] cf. Plin. N. H. XXVIII,
2. Macrob. Sat. Ill, 5. Scrv. in Virgil. Aen. II, 351.
9. conato]
cod. conara Urs. coacta corr. A. Aue. in mg. Urs. conlala coni.
Gotbofr.
10. Phrygia] Urs. phrgdia cod.
12. quae] cod.
habere videtur. quia Uas.
13. Peculotus] cf. supra Paulus y. 21.
. aestimata poena , cum annot.
17. bovum] boum Tg. : meliori
forma. IIa et . 22.
lege] earn legem corr. A. Acc. in mg.
Uas.
17. 18. T. Menenius . . . P. Sestius] coss. a. u. 301.,
duobus anuis post Sp. Tarpeium et A. Aternium. Itaque Festus docet,

prius Tarpeia lege aestimationem bovis ovisque faetam, ac deinde a Menenio et Scstio jjravissimam illain mull am constitutam esse. Scd er
raise videtur. V. NiebuurT H. IV. ". 11. .'. '"'
" TZ. deeimam]
cod. dcima Urs. De hoc Hcrculis sacrificio Macrob. Sat. I, 12. Ill,
6. Serr. in Virgil. en. VIII, 271. aliique multi.
24. profanasse!]
Uas. profanas sed cod. De profanationis ritu . Qu. XI, 3. p.35, 30.
26. Ap. Claud. Censorem] a. u. 441. Cf. de ea re Ut. IX, 29.
Macrob. III, 6.
27. dedit, ut] Uas. -deditur cod.
29. ex fa
milia] familiae corr. A. Aus. in mg. eae familiae corr. Scai. Urs.
At Festus familiam pro gente dixisse videtur. V. Paulus p. 65. . fa
milia.
29. 30. duodeeim . . . '] Ltus XXX tum fuisse p
beres Potitios in XII familiis narrt cosque intra annum periisse. Eosdem nmeros babet Festus, sed aliter dispositos, qua in re sibi constat.
V. Qu. XI, 2. p. 34, 26.
intererant] iiiterierunt Tg. et sic corr.
Uas.
31. postea] Urs. pestea cod.
32. Plebeiae Pudicitiae]
cf. Lt. X, 23.
32. 33. sacellum] Urs. saccellum cod.
34.
convivio] convicio coni. Urs. connubio Gotbofr.
Qu. XII, 6, 1-6. Urs. nihil nisi baec suppl. : nam patricia
plebeio homini L. Volumnio con-sul-i nupserat.
3. qui-nterdicerent]
scribe: que interdicerent.
7-18. Reddidl Uas. Supplemente, quanquam eque plena eque certa.
15. at] cod. ut videtur. oe Urs.
17. propibus] praedibus coni. Urs.
18. Primi- genius'] cf. Varro.
de L. L. V. . 143. Festus infra Qu. XIV, 8. p. 112, 6. . sulci.
20. exe] cod. Tg. ex tantum e cod. exbibet Uas. , cuius additamenta
dedi in Suppl. Ann.
21. utrimque] cod. utrinque Uas.
22.
ip] cod. vg. Urs. tantum i cod. et pse e suppl. ponit.
25. alt]
, alii Urs.
27. pblicos lud -os] videntur haec dicta de magistris vicorum, qui cum ludos edebant, practexta utebantur : quod Seit.
demonstravit adrocatis Cic. in Pis. 4. cum Asconio p. 9. ed. Baiter, et
Livio XXXIII, 7. Cf. infra Qu. XIV, 27. p. 131, 30. . Sardi. Caeterum Scal. et Urs. snpplementa, a quibus aliquatenus discessi, . in
Suppl. .
31. sacra] focrorum corr. Urs.
32. emit] item
corr. Urs.
34. inprobaretur] cod. improbaretur Urs.
ANNOT. PAULI.
eiusdem paginac loco.

7. Piltes] Hoc . transtulit Paulus a superiore

QU. XII, 5. (45)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVI.

dormienti evenit, quod comitia prohibera solct, ne is-]quidem mihi vilium facit. ||Penalores qui penus cestant. Cato adversus M' Acilium quarta : "puslquam
nati vitas f ex navibus eduxi, non ex mililibus atque nautis piscatores penatores lici sedarumj- dedi." [| Pilatesf lapidis genus, cuius M. f Cato originumL.V.: "lapis
candidior quam pelastes."
|| Peregrina sacra appellau tur, quae aut evocatis dis in oppugnandis urbibus Romam sunt conata -J-, aut quae ob quasdam religiones per pacem sunt petita, ut ex Phrygia Matris Magnae , ex Graecia Cereris , Epidauro Acsculapi : quae coluntur eorum more, a quibus sunt accepta. |] Peculatus furtum publicum dici coeptus est a pecore, quia ab eo initium eins fraudis esse coepit, siquidem ante acs aut argentum signatum ob delicta
poena gravissima erat duarum vi um et XXX
bovum. ea legef sanxerunt T. Menenius Lanatus et
P. Seslius Capitolinus cos. quae peeudes,] postquam
aere signa to uti coepit P. R. , Tarpeia lege
cautum est, ut bos centusibus, ovis decusibus acstimaretur. || Potitium et Pinarium Hercules, cum ad aram,
quae hodieque maxima appellatur, decimam bovum,
quos
a
Geryone
abductos
abigebat
Argos
in patriam, profanasset, genus sacrifci edocuit. quae
familia et posteri eius non defuerunt decumantibus
usque ad . Claudium Censorem, qui quinquaginta
niillia aeris gravis his ddit, ut servos pblicos
edocerent ritum sacrificandi : quo facto Potiti, cum
essent ex familia numero duodceim , omnes intererant -J- intra diem XXX. Pinarius quod non adfuit
sacriiicio, postea cautum est, ne quis Pinariorum ex eo
sacrificio vesceretur.
|| Plebeiae Pudicitiae sacellum in vico Longo est, quod, cum Verginia patrici generis focmina, convivio f facto inter patres et pieEMEND. LECTIO. Qu. XII, 5, 1. id.
17. earn legem.
29. 30. it terierunt.

10

15

20

25

30

QU. XII, 6. (46)

237

bem , n-upsisset prima plebeio L. Volumnio con*

sul-t, eique ab aede Patriciae Pudicitiae sacrisqa\-nterdicerent\ patriciae matronae,conditum est,ut scribit .... quo plebeiae matronae, quae uni viro nupsere et speetatae pudicitiae -essent, sacricandi in
eo iu- haberent, eodem ritu, quo patriciae sacrificant.
[| Porto - rium dictum est vectigal id, quod solvitur
porti - toribus , qui conduxerint
dimidiato

in ve - ctigalibus autem porloria fruenda locantur dua - bus
liusque
et Ti.
Corun-camW 27. f. censores
intra temporis cerium spatium

quid at

censoria moiestate sp -reta

dam propibus et
sint. || Primi-genius sulcus dicitur, qui in nova urbe
condenda ta-ttro et vacca designatur, ut haec copulatio
umenti velut cxc-mplum coniugii sit
utrimque media p
lari iudicio qui et ip-.se .... \\Parilibus urbem condidit Rom-/*, quern diem festum praecipue
habebant iunio-re*.
\\ Praetexta pulla nulli
ali licebat uti, quam ei, qui funus faciebat, si idem
ius
magistratus
h-abebat
vel . in
publico
loco pblicos lud -o* edebat. Hic enim eodem iure
utitur, et scribam ha-fcef, sicut magistratus, propter eos}
quos facit , ludos
Consulibus et Praetoribus vota nuncupantibus propter ignorantiam sacra f novorum .... praetexta tatum est uti, emit-f- votum solventibus
quod item Valerius vica-niw
ra ex senatu, inprobar-eur. ||Pt7ae effigies viriles

i. navitai.
5. feci, s ed mm.
5.6. Pellotes?
34. connubio.
Qu. XII, 6, 3. que interdieerenl.

6. meminii.
31. saerorum.

9. coacta.
3. item.

238

QU. XII, 7. (47)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

et muliebres ex lana Compitulibus in compilis

suspenduntur , quod /tunc diem festum esse tlcorum
inferormn putant, eorum quos voca -nt Lares,
quihus
tot
pilae
suspenduntur ,
quot
capita sunt nervorum, tot effigies, quot i-nt liberi
homines
in
familia,
coll - ocantur,
ut vivis parcant pilis et ' simulacris con-tenti.
|| Primigeniae .Fortunae aedem vovit P. iSem-ipio
nitisy in proelio cum Hannibale, quod ad Fortunam gentis suae originan referebat, ut fVit-eris
aedem. Iulius Caesar exlruxit eamque G-enitricem dixit. Sed ea aedis non antequam aemuJam illam Romani imperii Carlhaginensem urbem
devicissent , exmela et dedicata est, decern annis
post a Q. March Ralla duumviro , quum Punico bello finito Sempronius quam damnatus vo-t\ debebat
aedem- extruendam locasseL
||Pueri, impberes tantum
sunt ,
itaque ab - utitur Atta
eo nomine .
versibus docet
. . . . . . \\Pueri aeneu-m signum ad salinas
positum est . . . . ..... quod signum allatum
est . . .
. . quod sunt conati multi imitando exprime -re,
nemo umquam
potuit
propter ipsum signum
s sub signo abierunt
.
dunt, simul ut
.
ti erexerunt ad qui
es. || Plena sue Telluri sacrificabalur, quod pecudis id genus cum sereturf
satis inimicum , quia rostro em-en fodiendo corrumperet.
\\Plotos appellant Umbri, pedibus planis
natos, hie soleas dimidiatas, cut-bus utuntur in venando
quo planius pedem
undc ponant,
et Acci-usvo-cant
poeta, semiplotia
quia Umber
et

10

15

20

25

30

L. XVI.

QU. XII, 8. (48)

Sarsinas erat , a pedum

planitie initio Plotus, postea Plautus coeptus est diei. ||Postumus cognominatur post pa tris mortem natus.
Pia
utus in Aulularia : "Post medium aetatem qui medium
ducit uxorem domum, si earn senex anum praegnantem
fortuito fecerit, quid dubitas, quin sit paratum
bis nomen ptieris Postumi?"
[|Porcas, quae inter
duci f sulcos limit , ait Varro dici, quod porrigant f
frumentum.
||Parmulis pugnare milites
solili sunt.
quarum
usum sustulit Marius dalis in vicem earum Brultianis.
||Porcam
auream et argenteam
dici ait Capito Atcius,
quae et si numero bostiarum non sint, nomen
tarnen earum habere; alteram ex auro, alteram
ex
argento
lactam
adbiberi
sacrificio
Ceriali.
||Pulcber bos appellatur ad eximiam pinguitudinem perductus.
||Propudi aitf porcus dic-"p/r
tus est , ut ait Capito Atcius , qui in sacrilicio gentis
Claudiae * velut piamentum et exsolulio omnis
contractae religionis est.
|| "Parum cavisse
videri" pronuntiat magistratus , cum de consiHi
sententia
capitis
quern
condempnaturus
est. || Piscalorii ludi vocantur qui quodannis f mense
Iunio
trans
Tiberim
fieri
soient
a
PR.
Urbano pro piscatoribus Tiberinis, quorum quaestus
non in Maccllum pervenit, sed fere in aream Volcani, quod id genus pisciculorum vivorum datur ei Deo
pro animis bumanis.
||Publicius clivus appcllatur, quern duo fratres L. M. Publici Malleoli f Aediles
Cur.
pecuaris
condemnatis
ex
pecunia, quam coeperat-j-, munierunt, ut in Aventinum
vebiculi, Vel venire f possit.
||Pracdiaf rursus
Caecilia
Verrius vocari
uxor
Tarquini
ait ea remedia,
Prisci - invenisse
quae dataexf

EMEND. LEGT. Qu. XII, 7, 8. 9. Sempronius. 29. centeretur.

Qu. XII, 8, 8. duos.
porrieieni?
17. Vropudiunus.
23. quotannis.
29. Malleoli.
31. eeperant.
32. vekieulis Velia veniri.
Praebia.
33. Oaia.

(128)

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XTV.

259

Pilae et effigies viriles et mnlicbrcs ex lana Compitalibus suspendebantur in compitis, qnod banc diem festum esse (128)
dcoruni inferorum, ijuos vocant Lares, putarent, quibus tot pilae, quot capita servoruni } tot effigies, quot essent
liberi , poebantur, ut vivs parecrent, et cssent bis pitis et simulacris content!.
Ploti appcllantur , qui sunt planis pedibus. Unde et poeta Accius, quia Urober Sarsinas erat, a pedum planicie initio
Po tu s, postea Pia ut us est dictus. Soleas quoque dimidiates, quibus utebantur in venando, quo planius pedem 5
poncrcnt , se ni i pi lia appcllantur.
Por cas, quae in agris Hunt, ait Varro die!, quod porrigant frumcntuin.

ANNOT. FESTI.

Qu. XII, 7, 1. Dc big lands simulacris . Pau-

lai p. 91. . laneae cum aiiiiot.

Urs. addUamcnla , a quibus aliquan-

tiim discessi, y. in Scpfl. .

Primigcniae Fortunae]
XXXIV, S3.

3. ni] cod. om. Urs.

8.

Quae supplcvi , siimpsi ex Lirio XXIX, 36. et

Ursini coniecturas, bistoriae fide, quantum video, destitu-

tas , remisi in Sufpl. .

4''] bic statui prius fuisse extremum

duetum literae m, altcrum i autem r.

16. ti] to Urs., sed in cod.

est Tel (i Tel n.

17. im] cod. in Urs., cuius additauienta a meis
diversa . in Scppl. .
18. ui/ur] Urs. utur in coa. esse v-

fica. Xenoph. Hell. VI, 4, 29. Corp. Inscr. Graec. 1688, 32. cum annot.
Boeckhii T. I. p.811. Praef. p. VIII. ann. 2.
17. Propudi ait]
Propudianus Tg. et sie corr. Urs., recte puto , quanquam id . millo
alio loco extat.

18. 19. gentis Claudiae] de huius sacris cf. Ma

rro!.. Sat. I, 12. et Fest. Qu. XV, 18. p. 150, 6. . Saturno.

19.

piamentum] Urs. plamentum cod.

20. Varum eavisse] Patravisse
corr. A. Ar, in mg. et Urs.
Sed iam Scal. lind ex singular! anti
quorum modestia verborumque religione explicnit , et Cuiae. ObservT.
III, 26. T. IV. p. 64 e. iuris id esse verbnm obscrraTit.

Accedit nunc

detur.
Atta] Quinctius Atta , de quo togatarnm scriptore t. Pau
lus p. 11. . Atta, et Weichert Poet. Lafinorum . . reliquiae p. 345.

Fronto de fer. Als. 3. T.I. p. 187. ed. Francof. :

20. m] in cod. superest, ut Tidctur: om. Urs. Eliain de hoc aeneo

signo Urs., Scal. setutus , minus probabilia finxissc mihi videbat ur. A

cod.

quotannis corr. Urs.

. 24. inde Fcstiis de presionan is aliare militari appellationc dixisse

vidclur.
24. propter] (ppter cum linela super altero p) cod. pter

26. 27. Vol-cani] Urs. Vol-lcani cod.

28. pro animis humanis]
alii Iovcm Elicium narrant maenarum animis pro humanis placatum esse.

Urs.

V. Orid. F. III, 342. Plutarch. Num.15. Arnob. adv. gcnt.V, 1.

praeter Tg.

Urs.

2o. s] cod. om. Urs.

27. erexerunt] cod.

detur: om. Urs.

erexere Urs.

26. dunt] cod.

hu

28. es] cod. ut vi-

Pleno sue] similia Ovid. F.I, 672. IV, 633. Serr.

in Virgil. G. II, 380.

29. cum seretur] eenseretur Urs., cuius

supplem. reddidi.
31. Plotos] cf. Qu. XI, 31. p. 39, 3. . Plauti.
In Urs. Supplemente paueula quaedam iniinulavi.

demnas , purum eavisse vidcri , ais.

22. connenyinaiurui] cod.

21. 22. eonsilii] Urs.

Urs. sine p.

De sdem luds Festus supra Qu. X, 28, 33.

sqq.

Cf. Lt. X, 23. 47. cum interpp.

et sie corr. Urs.

29. Jbfoieol] Malleoli Tg.

pecuaris] pe uaris (linela dueta per c) cod.

coeperat] eeperant corr. Urs. , ut Tg.
vhicula Scal.

32. vehieuli] vehiculis corr.

1 Proebia coni. . in mg.

gant] Portasse seribendiim porrieiant. Ccrte in Varronc de R.R. 1.1. sensus

L. VII. .107. et Fest. Qu. XII, 3. p. 43, 7.

toc. porricere requirit.

II, 2.

11. 12. Porcam auream] haec

coni. Scal.

31.

VeV\ Urs., qui corr. Velia, ut Tg. legilur.

Postumae cod.
8. duet] duos Tg., ut corr. Urs.
Varro] de R. R. I,
29., qui de eadem re aliter de L. L. V. .39. cf. Non. p. 61, 19.
porri

corr. Scal.

30.

pecuariis Urs.

Viel in cod. esse refert A. Art. in mg., hei Arndts.

nis] cf. Paulus p. 26. . Brulianae.

Pu-

Notus est M. Poblicius Malleolus cos. a. 521.

Qu. XII, 8, 1. planifie] cod. planicie Urs.

3. 4. Plautus in Aulul.]
11,1,41.
5. senex anum] Urs. sine um .
7. Postumi] Urs.

11. Bruttia-

consiliis

23. quodannis]

blieius clivus] . Varro de L. L.V. . 158. ac maxime Ovid. F. V, 279.

Urs.

Paulus tarnen porrigant legit.

A quempiam eon-

venire] venirt

possii] possint corr. . Aug. in mg.

Illud praefert Urs.

Coniect. in Varr. p. 82, 33. (161.).

Praedia]
proebra

Sed cf. Varro de L.

rnrxiu] . Prakp.

33. data] Caia corr. A.Air., in mg., rectius Gaia Urs.,

ut scriptum est apud Paulum p. 71. . Gaia, p. 123. . praenom.

igitur, sicut alibi bores ex farina facti, pro porca in sacrificio apponebatur.
veriin.

13. quae] facile est corrigere auas: sed quae non damna14. alteram . . . alteram] Urs.

16. Pulcher bos] cf. cum

altcrum utroque loco cod.

hoc ovr yf/ilyu atque i/yw Delphici sacri

ANN. PAULI. 7. in agris] haec verba addidit Paulus, Festus non

habet j quod aliorum locorum caussa annotavi.

240

PAULI DIACOINI EXCERPTA. LIB. XIV.

(129)

Punid dicanlur, non Pocin, quamvis a Phoenice sint oriundi.

ANNT. FESTI. Qu. XII, 9, 1. istimatur] Urs. istimantur cod.

on] Urs. an cod. onut vg. zonae corr. A. Aug. in mg. Urs.
2.
sanctus] Urs. ses supraducta linela cod. Saudi corr. A.Aug, in mg.
Urs. Pracfcro Sanci.
4. praedia] praebia vcl proebia corr. A. Aug.
in mg. Urs.
4. 5. Priseae lat. col.] cf. Liv. I, 3.
5. 6.
novis] Urs. nobis cod.
G. dabantur] deduccbantur corr. Mcrula
(apud Dac), sed non opus esse videtur.
7. his] is corr. Urs.
pro
vincia] provinciam vg., rcctc.
9. Albanus] Albanos corr. A. Aug.
in mg. Urs.
11. ad poectum] P. Decium corr. Lks., ut vg.
*]
cod. tos Urs., fortasse ex errore typographi.
12. capud oetentinae] Urs. capudo etentinae e cod. notatum babeo, caput Fcrentinae
corr., praceuntc A. Aug., Urs. Cf. Liv. I, 50-52. Niebuhr. H. II.
.. p. 36. Westpbal. : Die Rmische Kampagne p. 33.
14.
imprs] Urs. e cod., quod imperatores, ut vg., legendum est, non impri
mis, ut legit Lind.
15. 16. itissu nom. Lat.] intcllige sic: in bello
totius Latii.
17. auspicis] cod. auspieiis Urs.
19. ilium . . .
addixerant] baec ab Urs. parenthescos signis includuntur, in cod., puto,
non inventis. 14am baec verba eum significant, qui salutabatur. Nimirum
miles a communi Latio missus , nomine foederis , Humanuni, quem aves
addixere, ad portant salutat Praetorem. Niebuhrius H. R. T. IL p. 45.
in eo mihi errare videtur , quod auspicia in Capitolio a legatis Latinaruin civitatinm obsrvala esse scribit.
21. Patricios] cf. Niebuhr.
H. R. T. I. p. 342. (366.).
23. Possessiones] cf. Niebuhr. H. R.
T. IL p. 1C2. n. 300. Huschk. de Vairon, de Liciniis loco etc. p. 75
qq.
24. quia] ni corr. Urs.
usu] cf. Festus supra v. pos
sessio Qu. XII, 1. p. 41, 2.
25. (uisauam] quisque vg., reetc.
25. 26. collidcbat] colebat corr. A. Aug. in mg. possidebat coni. Urs.
eolebanlur Niebuhr. A parbus Urs. stare Isidoriim Origg.XV, 13, 3.,
qui Festi definitionem iisdem fere verbis reddit, observavit Huschk. 1.1.
26. Potestur] Nota exempta buius passivi e Plauto , Lucretio aliisque
antiquis poetis et scriptoribus apud Non. p. 508, 17. 25. 28. Sed Virgilii versus, Aen. VIII, 402., ex eorum numero sine dubitatione eximendus est.
26. 27. Scipio . . . de imp. D. Bruti] Meyer. Oratt.
fragm. p. 104.
27. C. Gracchus] Meyer, p. 120.
28. oui
est] cod. vocis Urs., sed idem in mg. corr. usus est, ut vg. legi- ,
tur, vel scribendura esse coniicit: in ea quae est cum . .
conci
libulo] Urs. concilibulo cod.
29. Probrum v. V.] cf. Festus
v. scelcratus campus Qu. XV, 6. p. 142, 22. Dirksen Versuche p. 282.
31. multis] Urs. multi cod.
alis] cod. aliis Urs.
32. 33.
M. Cato . . de Augur.] Meyer, p. 77. Lion. Catn, p. 69.
34. 1.
exani/urat-] exauctorat- vg. , male.
Qu. XII, 10, 1-6. Urs. additamenta, quae adinilli non noierait,
quaere in Suppl. Ann. Item v. 15. 16.
5. super] cod. i. e. sup.

stmt Urs.
18. 19. Venficos] In bis supplendis Urs. secutus sum.
Quod is autem omnia a v. 4. usque ad 20. de privilegio dicta existima):
ego non assentior, qui potius titulum dc poena capital! praefigendum
putavcrini.
21. Poeni] ita etiam Paulus, sed recte tarnen Poenici
corr. Scal., cuius supplementa ab Urs. expressa usque ad v. 23. reddidi , inferius plane deserui. V. Suppl. Ann.
23. in u abierunl]
antiquiores Romanos dixisse CLASEIS POENICAS, ut est in Duilia
columna , pavimenta Poenica , ut babct Cato apud Festum Qu. XII, 12.
p. 52, 16., Verrius negare non potuit.
24. Ennius in P- hoeniee]
supplevi. Quodsi comoediae aptius videatur illud voc. , in promptu
sunt Ennii Pancratiastac.
27. got] coo. Urs. hoc gos in superiorcm v. reiecit.
31. hace lapis] v. Ennius ap. Non. p. 211, 8.
31. 32- Participio] cf. Varro de L. L. VIII. . 58. IX. . 110.
33.
nem] cod. dine m Urs.
ANNOT. PAULI. 1. Poeni] corrigendum Poenici: sed apparet hoc
Vitium iam in cdice Festi fuisse, quo Paulus Diaconns usus est.
ANNOT. FESTI ad Qu. XII, 11, 1. 2. Porfunui] sie Paulus. Jortumnus Urs. Alia Paulus p. 43. v. claudere.
3. 4. Poenas pend.]
cf. Paulus p. 116. v. pender.
7. a palp, pullis] ita Turnebus Adv.
Ill, 11. Glossar. Labb. : Pullarius , /.
8. 9. Pert, dolium] Plauti in Pseud, v. I, 3, 134. sic a Festo explicatum esse , non
credo.
9. dr] i. e. dicitur.
11. L.] cod. om. Urs.
12.
m] bac literae sunt in cod., ab Urs. non notatae.
14. 15. Petreia]
similia aOert Paulus v. citcria p. 46., et v. manducus p. 96.
16. ab]
Urs. , in cod. nunc non agnoscitur.
17. vepraecilli] in cod. una
vox est. Urs. baec supplet: Proeilli si-ve praccilli; sed neutrum vocabnlum aliunde cognitnm babemus. Facilius sumpserim fuisse : Aine
coronata erat-vepreculis.
C] id cum inter duo puncta ("') in
COD. scriptum sit, supplem. Urs.: -ato dixit in, admitti nequit.
C. Gracchus confidentius scripsi , quod etiam in Uteris et R exccrpta quaedam e . Graccho Catonianas glossas praecedunt. V. Praef.
II, 2.
22. Cato] Meyer. Oratt. fragm. p. 86. Lion. Cat. p. 81.
24. Papisios] baec defendi in Suppl. Ann.
25. ar-boses] bo , quod
Urs. tanquam e coni. addidit, in cod. est. Cf. Paulus p. 13. v. arbosein. cum annot.
dicebani] Post h. v. in COD. plcnc interpungitur.
Urs. orationcm continut.
26. properic] fortasse fuit propediem.
27. in oral.] Urs. ioratione cum linela supra e legitur in cod.
29.
eienler Cato] cod. vg. Urs. tantum literas enter codici tribuit.
30.
de musla agna: ali] addidi. Orationcm Ham intclligi vidit Meyer,
p. 86.
alis] cod., non pascalis , quod Urs. dedil, calis vg. De
eo pecore cf. Paulus p. 122. v. passalcs.
31 -*] ut videtur cod.
am Ur*.
32. cio] COD. vg. pretio Urs. tanquam COD.
33.

QU. , 9. (49)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVI.

QU. , 10. (SO)

241

istimatur, et immiscuissc onf suae, qua pYaecincta slatua eius est in aede sanctusf, qui deus dius fidiiis vocatur, ex
qua zona periclitantes ramenta summit, ea vocari ait praedia, quod mala prohibeant. ||Priscae latinae
coloniae appellatae sunt, ut distingurent a novis, quae postea a populo dabantur. || Praetor ad portam nunc salutatur hisfqui in provincialPropraetoreautPro
consule exit : cuius rei morcm ait fuisse Cincius in
libro de Consilium potestate talem : "Albanusf rcruni
potitos usque ad Tullum regem : Alba deinde diruta
usque ad poectumf Murem cos. populos latinos ad
capud oclentinac-j-, quod est sub monte Albano, consulere solitos, et imperium communi consilio ad
ministrare,
itaque quo anno Romanos imps-fad
exercitum
mittere
oporteret
iussu
Homi
nis Latini, complures nostros in Capitolio a sole ori
ente auspicis operam dare solitos, ubi aves addixissent, militem ilium, qui a communi Latio missus
esset, ilium quern aves addixerant, Praetorem salutare solitum, qui earn provinciam optineret Praetoris no
mine."
|| Patricios, Cincius ait in libro de comitiis, eos appellari solitos, qui nunc ingenui vocentur.
|| Possessiones
appellantur
agri
late
patentee
publici privatique, quia i non mancipatione, sed usu
tenebantur, et ut quisquam -j- occupaverat, collidebat-{-.
UPotestur, Scipio Africanus in ea, quae est
de imperio D. Bruti. et, poteratur, C. Gracchus
in ea qua uous f est cum circum conciliabula iret.
||Probrum virginis Vestalis ut capite puniretur,
vir, qui earn incestavisset , vcrberibus nccaretur : lex
fixa in atrio Libertatis cum nudlis alis legibus
incendio consumpta est, ut ait M. Cato in ea
oralione, quae de Auguribus inscribitur. adicit
quoque
virgines
Testales
saccrdotio
exaugu-

vtant XII tabulae, leges privis ho minibus irrogari." be

nficos quinq-tie et XXX tribus omnino non condem20 nant, quia ipsi in-dicta causa occiduntur. || Punici dicuntur non Poenif, quamvis
a Phoenicc oriantur, et Punicum bel-Zum, non Poenicnm, qq Poeni appel'
lantur: nata quae sole- bant per oe did, inuabicre. || Philologam Ennius in P-hoenice : sed hoc factum est culpa li25 brariorum qui ea quae (e-minini sunt, dici nolebanl mascu
lino, etiam ipsi Gra-eci ila locutisunt, qui muliercs philologos, philargyros dixerunt. Sed feminam vident librarius appellari, mut-avit formam vocabuli, quod ea
vox explnala non recle habebatur
30 nomina etiam in vi

dicimus tara hic lapis q-uam hace lapis.

\\ Pariicipia appellantur, quae quoniam aliquant conditionem rerum significant, e nomine casus, e verbo
tmpora, personas recipi-tm, ilaque verbi et nominis

EMEND. LECT. Qn. XII, 9, I. zonae.

2. Sanci.
Lis.
tinae.
14. lege: im pera I r es.
24. qui.
25. quisque.

provineiam.
9. Albanos.
11. P. D ecium.
12. eaput Feren25. 26. possidebat.
2. usus.
Qu. XII, 10, 21. Poeniei.

rat - as primum , deinde

era
ex

ta

super

scri

viri
cons
in eo
10 licto-re*

ex-

istim-ttf

cons -111
os a ut,
nemo
15 dicant
trib.XXX-7. Cicero: "Quo cxemplo legem nominalim
de capite ci-vis indemnati tulisti. Frtant leyes sacralae,

II h

242

QU. , H. (SI)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

L. XVI.

QU. XII, 12. (52)

ea oratione, quam scribsit ad litis Censorias.

vim participant
IJPor|| Parsi non peperci, ait Cato in eadera oratione : "Scio for
tunus, qui et Palaemon alio nomine dicitur, inter detunas secundas
neglcgentiam
prendere
soler i
os, qui mari praesunt, a Romanis colebatur. || Poe
quod uti prohibitum rem, quod in me esset, meolahorinon
na* pender in eo proprie dicitur,
qui ob
delictum pecuniam solvit, quia pens aere uteba-ntur. 5 parsi." HPraedonulos Cato bypocoristicos dixit in epistular. "quia saepe utiles vidturpraedonuli." || Praecem
|| Pullariam maman dextram dixisse vidctnr Plasingulariter idem in ea, quae est de coniuratione.
utus
a palpandis pullis.
J| Proce
|| "Pulchralibus atque cupidust" idem inea,quaeestde fun
der dicebant pro succedere, et pro porro ceder. 1 1 Pertudo oleario.
I Punctatoriolas levis pugnas appclsum dolium cum dicitur, venlrem significat. || P-es drf
. .
pe-de ruit 10 lat Cato in ea, quam dixit de re Histriae militari. ||ProEnnius L. I. Anaedificatum dicitur, quod ex private loco processit in public
solum. Percunctatum patris familiae nomen ne quis sernalium
mu
|| Pollit pila ludit
dixit
vum mitteret, lege sanctum fuisse ait Cato in ea,
qua legem Orchiam dissuadet. || Prodidisse non solum in illlPetreia vocabatur, quae pompam praecedens in colon-is aut 1 5 lis dr,quipatriamhostibusprodiderunt,sedetiamtempuslonmunicipis imitabatur anum ebriam, ab agri vitio,
giusfecisse. utCato: ", . Caecili, diem prodissef miliscilicet ptris appellata .... vepraecilli f .
tibus legionisIII, cum proditionem non haberent." || Pa
Gracchus
. . con-vertar ad illam
vimenta
Poenica
marmorc
Numidico
cons tra
ta significat Cato, cum ait in ea, quam babuit, ne quis
impudcnlior
ntur legationcs 20 Cos. bis ficret : "diecre possum, quibus villae atque aedes
. . . po-tcst. HPellicuIatioaedificatae, atque expolitae mximo opere citro
nem Cato a pellicicn- do, quod est inducen-
atque ebore atque pavimentis Poenicis stent/' || "Prodo , rfi.vf in ea oralion-e ,
quam scribsit de
lato aere astitit", Ennius Achillae in + Aristarchi
|| -s, Cato saepe dicit, ut
cum ait, significat clypeo ante se protento. || Poeniantiqui s. etiam in robse et ar-boses, loco r. dicebant. 25 tarn f oflam Naevius appellat absegmen carnis cum coda :
antiqui autem oflam vocabant abscisum globi forma,
properie mari opus est."
Il Pracmiosam pro pecuniosa Cato in oratione quam scribut manu glomeratam pultem.
|| Priva tae feriac
sil
impudentiam praemiovocantur sacrorum propriorum, velut dies natales, ope
sam." 1 1 Pascuales oves pascales tW-cienter Cato dixit in ea
rations f, denecales. ||Pronubae adbibentur nuptis,
quam scripsit de musa agua : iali pase -alls ovis vetuit." 30 quae scmel nupserunt, ut matrimonia paupertadem pellitas oves Taretitin-as appellat in ea oratem f auspicantes. ||Pudicitiac signum in foro Botione, quae est
: eo pre-cio Tarenti, plus C.
vario est , ubi familiana aedisset f Herculis. eam qui
US. , emif pellitam ovem , o-uam ignaro f Tarentino
dam Fortunae esse existimant.
Item via Laiina
qd pascatur, nominant. || "Pert-culatus sum", Cato ai in
ad miliarium illif Fortunae Muliebris, nefas
EMEND. LECT. Qu. XII, li, 9. d?] i.e. dicitur.
17. vepree ulis.
33. in agro.
Qu.XII, 12,8. eupidiis.
16. prodidisse.
23. , Achill,-. 2i. 25. Pcnitam. 28. 29. operationes. 30.31. matrimonii perpetuitatem. 32. - 1 mitin na aedis est. 34. IUI.

(128)

PAULI DIACOrVI EXCERPTA.

LIB. XIV.

243

Portnnns , qui et Palacmon, a Romanis nter dcos colebatnr.

Poenas pender in proprie dicitur, qui ob delictum pccnniam solvit, quia pens aere ntcbantur.
Piillariam Plautus dixit manum dextram. Proceder dicebant interdum pro succedere, intcrdum pro porro ceder.
Pcrtusum doli um quum dicitur, ventrem significat. Pollit pila ludit. Pe 1 1 ic u la t ion em Cato a pellicicndo dixit.
Praemiosa pecuniosa.
Pascales oves Cato posuit pro pascuales.
Petreia vocabatur, quae pompain praece- 5
dens n coloniis aut municipiis imitabatur anua ebriain, ab agri vi lio, scilicet ptris, appcllata.
Pericu latus sum Cato est usus in dicendo.
Par si idem Cato dixit pro peperci.
Pracdonuloe vnoxotOTtxmg
id est diminutive idem Cato posuit pro praedonibus.
Prcccm singnlaritcr.
Pulchralibus pro pulcbris.
Pune tari o las leves pugnas identidem ipse dixit.
Pr o a cd i l"i cat ni dicitur, quod ex privato loco proccssit in
publicum solum.
Prodi disse temp us longius fecisse.
10
Pavimenta Pocnica, boc est marmore Numidico strata.
Prolato aere apiid Enniiim significat scuto ante se
protcnto.
Privatae vocabantur feriac sacrorum propriorum, velut dies natales.
(129)
Pndicitiae signum Romae colcbatur, quod nefas erat attingi, nisi ab ea , quae scmcl nupsisset.

nam] cod. vg. Urs. fit-am, ut am Ian tum e cod. exhibcret.

ignorai]
in agro corr. Scal. Urs.
Tarentino] Urs. Terentino COD. (in 11tura , affirmt Uns.) manifesto : qnanquam . Aue. de luds in
Terentino agro celebratis agi putaverat.
Sed Sen., intellexit , oves
pascales opponi pcllitis, sWe tectis, quae in Tarentino agio pascebantur.
Uas. snpplem. pauenlis aucta reddidi , non quod ea certa putarem , sed
ut statim intelligatur , de qua re Cato dixerit. Cf. Columella VII, 4.
34. culatus] cod. ululas Tg. L'as, ctiam literas Peri cod. tribuit.
Qu. XII, 12, 1. scribsit] cod. scripsH Uas. Merer, p. 30. Lion.
p. 77.
litis] notas coni. Uas.
5. Praedonulos] Praedoneulos
Scal. postulat propter analogiam, cui obscquercr, si populns, non Cato,
banc Tocem finxisset.
6. Praecem] Precem vg. et sic corr. Uas. Tereutium, Horatium, alios singularitcr . usos esse, J)vc. admonct
et luculcntius docent lxica. a
7. de eoniur.] Meyer, p. 27. Lion.
p. 77.
8. eupidus] eupidiis corr. Uas., ut vg. legitur. cupediis
Dai:. Uli formai: patrocinatus sum in Sdppl. Ann.
8. 9. de fundo
o.] Meyer, p. 41. Lion. p. 73.
10. de re Ilistr.] Meyer p. 78.
Lion. p. 71. Qnod Dac. scribit, in Ms. esse punetariolas, id pcrtinet
ad Paulum.
10. 11. Proaedifieatum] . Suppl. Ann.
14. qua]
Uas. quam (qua cum linela supraducta) cod.
Orchiam] Urs.
Oreiam cod. Meyer, p. 43. Lion. p. 74.
14. Prodidisse] Prodcre
diem, Tcrent. Andr. II, 1, 13. aliique.
16. Cato] Meyer, p. 70.
87. Lion. p. 80.
C. Caecili] M. Coeli coni. Meyer. Non assentior.
prodisse] prodidisse corr. Uas. cum aliis.
17. /tabe
rnil] haberes corr. Scal., vercor ne minus rectc , nam eliani milites,
quibus longior vacatio non concessa est, diei possunt prodilionem non
babere.
19. Cato] Meyer, p. 55. Lion. p. 76.
21. opere]
Uas. ope e cod. affcrtur.
23. Aehillae in] in Achille corr. Scal.
Uas. De Aristarcbi Acbille T. Scal. et maxime Plautus Pseud. Prol. 1.

Botlie P. Sc. L. V, I. p. 30. fr. 1.

24. 25. Poenitam] Penilam
corr. Uas., ut est in vg. Dc olfa penita intpp. laudarunt Plautum Mil.
glor. Ill, 1, 164. et Arnob. adv. gent. VII, 24. 25. et cf. ipsum Fcstum
(hi. XI, 32, 24. v. penem. Gloss. Labb.: Penitus, xnjxo'ii/e.
26.
offam] cf. Qu. XII, 13, 33. v. puls, Qu. XIV, 2, 22. . sonivium, cum
Cirer, de divin. II, 35.
27. Priv. feriae] ferias proprias famili.irum intelligit, ut verbis utar Macrob. Sat. I, 16.
28. 29. operationis]
scribe operationes. Sic dicta esse sacrificia et convivia a privatis in
privatis locis eclebrata, significant poetae , Virgil. G. I, 339. Horat. .
III, 14, 6. Iuvcnal. XII, 92. coll. Servio in Virg. Aen. Ill, 136. No
nio p. 523, 9. Deneeales autem sive denieales per se ferias manium
dcorum significant. V. Cic. de legg. II, 22.
29. nuptis] cod. vg.,
sicut etiani Paulus, nuptiis Urs., quod ipsum nuptis significat. Virginibns legitime nubentibus univiram pronubam adbibitam esse , testatnr
Tcrtull. exhort, castit. 13. et imprimis Varro ap. Scrv. in Virgil. Acn.
IV, 166. p. 265.
30. muir, paupert.] matrimonii perpetuitatem
corr. A. Acg. in mg. Uas. Sed Paulus, qui hace in pag. scqu. transtulit, paupertalem interpretar! laboral.
32. famil. aedisset] Aimiliana aedis est (aedis est A. Aog. in mg.) coni. Scal. Fulviana est
aedes Dac Illiul practulerim, quanquam scriptores, qui non raro huius
aedis mentioncm iniiciunt (v. Sachse Hist. Urbis T. I. p. 366.), cogno
men non memorant.
Compart Scal. acdem Iovis Metellinam aputl
Fest. Qu. XVI, 5. p. 190, 10. v. Tarpeiae.
34. Uli] IUI i. e. quartun*
corr. A. Aug. in mg.
Fortunae muliebris] sacellum cclcbratissiraum.
est. V. quos intpp. adduxcrunt, Dion. Hal. VIII, 55. Val. Max. 1, 8.
Plut. Coriol. 37. Scrv. in Virg. Acn. IV, 19. Parietinas, quae huic
aedi tribuuntur, memorat I. H. Westphal Jtm. Kampagne p. 22.
ANNOT. PAULI. 1. Porlunus] Go. Lind. Portas M. I'm 1 v
vg.
9. Punetariolas] boni rodil. Lind. . Punctatoriolas vg.

Hh*

244

PAULI DIACOM EXCERPTA. LIB. XIV.

(129)

Patrimi et matrimi pueri tres adbibebantur In nuptiis, unus, qui faccm praeferret ex spina alba, quia nocta
nubcbant, duo, qui nubentem tcncbant.
Prima et secunda diei bora causa omnis sponsis tribuebatur.
Pronubac adhbentur nuptis , quae semel nupserunt, causa auspcii ut singulare perseveret matrmonium.
Praetcxtatis nefas erat, obsceno verbo u ti, idcoqne p rae t ex ta t um appel la bant sernionem, qui nihil obscenitatis baberct.
5 Palatualis flamen ad sacrificandum ci dcae consti tutus erat, in cuius tutela esse Palatium pillaban t.
Puer, qui obscene ab aliquo amabatur, eins, a quo amatus esset, pu II us dicebatur. Unile Q. Fabius, oui Eburno
cognomen erat propter candorcin , quod eius natis fulmine ieta esset, pull us Iovis appellatus est.
Publica sacra, quae pro populo fiebant; private, quae pro singulis bominibus familiisque, appellabant.
Prodit non solum in apertum exit significat, sed etiam porro it.
Portentarerum fieri dieuntur, quum
10
solida corpora raro se ostendunt, ut cometae, turbines, baratbra, sereno coclo facta tonitrua.
Puis potissimum dabatur pullis in auspiciis, quia ex ea necesse erat aliquid decidere , quod tripudium faceret, id est
terripuvium. Pu vir enim ferire est. Bonum enini augurium esse putabant, si pulli , per quos auspicabantur,
comedissent , praesertim si eis edeutibus aliquid ab ore decidisset. Sin autem omnino non edissent, arbitrabantur
periculum imininere.
15 Pedes tria auspicia nominaban tur, quae dabantur a vulpe, lupo, serpente, equo ceterisque animalibus quadrupedibus.
Piacularia auspicia appellabant, quae sacrifican tibus tristia porlcndebant, quum aut bostia ab ara cTugissct, aut
percussa mugi tum dedisset, aut in aliam partem corporis, quam operieret, cecidisset.
Pestifera auspicia esse dicebant, quum cor in extis, aut caput in iocinore non fuisset.
Praepelcs aves dieuntur, quae se ante auspicantcm ferunt. Nam praepetere dicebant pro anteire.
20 Pecunia sacrificium fieri dicebatur, quum fruges fructusque offcrcbautur, quia ex bis rebus constat, quam nunc
(130J
pecuuiam dicimus.
ANNOT. FESTI. Qu. XII, 13, 1. ittingi] con. vg. attigi lies.
Patrimi] cf. Cramer. Opuscc. p. 96.
3. ex sp. alba] de bac Varro
de Vita P. H. II. et Masurius apud Plin. N. H. XVI, 18, 31. . 75.,
et alia quae Dac. concessit. Cf. Paul. p. 66. v. facem.
5. cum
our.] cf. Festus Qu. IX, 2, 2. . matronis.
8. dueant] dienta .
Uns. ici dienta voluit Dac. Malo dieuntur cum Huschliio.
ominis]
Uas. hominis cod.
9. Praetextum] Praetcxtatum copp. A. Adc.
in mg.
11. ali] alii copp. Urs.
12. elamentur] sepibe acclamentur. Fegcennini versus, de quibus . Paul. p. 64., ab his acclamationibus distinguendi sunt.
12. 13. Palat. flamen] de boc . Suffi..
.
14. Prtenla] cf. Festus Qu. VIII, 23. v. monstra , cum
annot.
17. porro tendeatur] porro tendatur Dac. et alii. Ac nescio,
an illud apud Urs. non nisi ex errore typographi Ouxerit, quoniam id vitium sine corrcctionc transmittit, quaiiqiiam Apndtsii schedae nullam
lectionis varitatcm indicant.
18. 19. monstra . . praeeipiant] cod.
cum significalionc lacunae, quae virai lectioncin aperit: ostendunt;
monstra, quae praeeipiant. Urs.: ostendant monstra: praeeipiant.
19.
Postulara fulgura] cf. Etrusc. rep. Ill, 7, 3. T. II. p. 170. et quae
de postulionibus dicta sunt III, 1, 6. T. II. p. 10.
20. ut] aut
corr. Urs., ut vg.
20. 21. desid.] dsignant vg. ct sic corr. Urs.
22. Perempt.] de iisdem Festus supra Qu. X, 32, 22. , ubi Gracchi definitionem | plcnius proponit quam hoc loco.
23. ni] v. supra ad
X, 32, 24. annotate.
olunl] tollunt corr. Urs., ut vg.
23.
24. Pullus Iovis] . Scppl. .
27. Peregr. ager] v. Van dc
L. L. V. . 33.
28. hostilius] cod. hostilis Urs. vg. Suspicor,
hosticus legendum esse, ut apud Varronem.
28. 29. . sacra]

v. Sppl. .
30. ] cod. turiis Une.
ad] at . Urs.
ut vg.
32. Peremne] cod. Perenne Uns., non pecte, quunquinn
peremnis, al> amne, et pepennis, ab anno, facile confund potepant. Cf.
de bis auspiciis Festus Qu. IX, 5, 31. . man. fons, et Qu. XII, 20,
12. . Petponia.
33. Puls] cf. Festus Qu. XII, 12, 25. v. pen.
oll'ain, Qu. XIV, 2, 19. . sonivium, et Qu. XIV, 4, 26. . sollistimum.
Qu. XII, 14, 1-5. Uas. ndditamenta v. in Soppl. .
Discessi
aliquantum ab illis , ut Pauli verba magia ppcmcpcm et ut spatium rcservarem explication! . prodit, quam Uns. plane ncglexit.
2. terripuv.] terripavium a paviendo dicit Cic. de div. II, 34, 72.: sed Festus
etiam puvire in simplici forma dixit. V. Paulus b. 1. et . obpuviat
p. 113. Cf. tarnen Festus Qu. XVI, 6. p. 191, 4. v. tripudium.
4.
ffa] '* de pulte etiam Plin. N. H. XVIII, 8, 19. .84.
5. qui pa]
cod. Urs. um. a.
7. rer] cod. Urs. re e cod.
7. 8.
Urs. supplem. nihil nisi Pauli verba reddit.
9. Pedestria] cf.
Festus v. quinqu gen. Qu. XII, 30, 26.
11. 12. Proptervia]
sepvavi Urs. elegans inventum, qiianquain ipsa vox proptervia teste caret,
nisi quod apud Macr. Sat. II, 2. quidam: proptervia fecisse, scripserunt,
16. 17. hostia . . . effugit] cf. Serv. in Virg. Aen. II, 140.
18.
pa] cod. Urs. Ian tum p cod. refcrt.
20. ioeinere] cod. recle
puto, iocinore Urs.
20. i'utlari'um] Urs. gupplementum peddidi,
paululum immutatum.
22. Praepetes] cf. Festus Qu. X, 21, 26. .
ppacpetes.
25. 26. fructumque] fruetuumque eon. Uas.
28.
Procurt.] Uas. opinata, quae repudiavi, v. in Scppl. .
31-34.
Urs. supplement.-) nimis licenter inventa quaere ibidem.
34. Ante

QU. , 13. (53)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVI.

est attingi, nisi ab ca, quae scmcl nupsit. ||Patrimi et

malrimi pueri praelextati tres nubentem dcducunt;
onus, qui facem praefert ex spina alba, quia noctunubebantj
duo, qui tenent nubentem. ||Pilentis et carpentis per
urbem vehi matronis concessum est, quod cumaurum non
reperiretur, ex voto, quod Camillus voverat Apollini Delpbico, contulerunt. || Prima aut secunda hora
ducant f sponsalibus ominis causa , ut optima ac
secundissima eveniant. || Praetextum f sermonem quidam
putant dici, quod praetextatis nefas sit obsceno verbo uti. ali quod nubentibus deposilis practextis a multitudine puerorum obscena clamenturf.
|| Palatualis Flamen constitutus est, quod in tutela eius deae Palatium est. ||Portenta existimarunt quidam gravia esse,
ostenta bona, alii portenta quaedam bona, ostenta quaedam tristia appellari. portenta , quae
quid porro tendeaturf, indicent j ostenta, quae
tantummodo ostendant j monstra , quae praecipiant quoque remedia.
|| Postulara fulgura, quae
votorum utf sacrificiorum spretam rcligionem desiderant.
|| Pestfera, qnae mortem, aut exilium
ostendunt.
HPeremptalia, quae superiora fulgu ut f portenta pcremunt, idest olunt f.
||Pullus
Iovis dicebatur Q. Fabius, cui Eburno cognomen
erat propter candorem, quod eius nalis fulmine icta
erat. antiqui autem puerum , quern quis amabat,
pullum eius dicebant.
||Peregrinus ager est, qui
neque Romanus, neque hostiliusf habetur. || Publica
sacra, quae publico sumptu pro populo fiunt, quacque
fro montibus, pagis, curis, sacellis. ad f private, quae
pro singulis hominibus, familiis, gentibus fiunt.
|| Peremne dicitur auspicari, qui amnem, aut aquam, quae
<ex sacro oritur, auspicate transit.
||Puls potissimum datur pullis in auspiciis, quia ex ea ne-

10

15

20

25

30

QU. , 14. (54)

245

ces-.se est aliquid decidere, quod tripudium facial,

id est lerripuvium. puvire enim ferire est. Malum nemf augurium habetur, si pulli, per quos auspicantur,
non ederint; bonutn, si comederint, praesertim si offa iis
qui j>a-vissent ex ore dcident. \\Prodil non solum in apertum exit significat, sed etiam porro it.
\\Porlenta rer-umfieri dicuntur, cum inslita corpora aul quae raro
se osl-endunt, apparent, ut comelae, turbines, barathra,
tonilr-tm sereno celo facta fiunt.
|] Pedestria auspicia nominantur, quae a vulpe, lupo, serpente, cquo, ce
terisque animantibus quadrupedibus fiunt. \\Proptervia ap -pellantur auspicia, quae se propter viam
ostent - ant
infirm
. \\ Piacularia app - ellantur auspicia, antiqua quadam loquendi co-nsuetudine, in sacrificis, cum ant hostia ab ara
iugit, aut percussa mtigitum dedil, aut in aliam quam
oportuit pa-r/em corporis cecidit. \\ Pestfera auspicia
sunt, cum cor in extis non invenitur aut caput
in iocinere.
| Pul -/ pullis appellatum
quidam putant, quia non aliud, nisi hoc ei peculiare 'est , aveui auspican-rft causa observare. \\Praepetes
aves dicuntur, quae se ante auspicantem ferunt,
nam antiqui praepetere dicebant pro anteire.
|| Pecunia sacrificium fieri dicitur, cum frugum, fructumque f causa mola pu-ra offerebatur in sacrificio, quia omnis res un-iliaris , quam pecuniam nunc
dicimus, ex his rebus constat. || Procurations sacra
appellantur, quae fulgu-rrtw locis, quo fulmina sunt coniecta, depellendorum in a -lorum et procurandorum
bonorum causa fiunt.
||P
vanda indicant pri
perae administratis,
stabillantur \. ||Parilia festa

EMENO. LECTIO. Qu. XII, 13,8. dieantur.

9. Praettxtatnm.
iolltint.
28. hosticus.
30. at.
Qu. XII, 14, 2. 3. enim.

12. acclament*!-.
17. tcndalur.
20. (.
25. 26. fructuumque.
34. stubiliantur.

23. mut.

246

QU. , IS. (

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVI.

u pa- ....... .
|| Polubrum pelluvi-nm in
sacrificis vas, quod nos pelvem dicimus.
Il Publici augures
dijferunt a reliquia
au -guribus
plu. ,
go vertis
tium
ia, taeQuirinal.
extra ures faci. .
.... fecisti
li Picum regem a pico ave dictum Verrius ait, ob
angaria quae ab eo capiebat. Is Pal- f Faunum
ab
alis
dictum ,
/ilium
procrea - vit :
et ex
hoc Latinas ortus, qui suos magnis bnficie adfecit : ut
hie Troianorum regem, fugientem ^r-givos Aenean
hospitio excepit, dedit ei . . . ci vitalem , iunxit
natam connubio.
crt-stimant quam
formula , quae est
i . istra, ut eius significa. . . . || Patres appe-\\anlur, ex quibus Scnatus
primnm compositum; nam initio urbis condilae Romulus .
virus elegit praestantissimos , quorum consilio atque
prudentia
res publica ad - ministrarclur ;
atque
ii patres dicti sunt, quia agrorum partes adtribuerant
tenuioribus ,
perinde
ac
liberis.
\\ Pondo libram dicebant, quad solebant iam inde a Roma condila aes appendere, cum nuitdum argenli signali ullus usus esset, quod anliquorum publicae et privatae
raliones etiamnunc doce -nt.
|| Publica pondera
ml lgitimant normam
colligi-t,
exacta fuisse,
quod ex
duoeaSilli
causa
f Junius
P. et M.
in

10

15

20

25

30

QU. , 16. (36)

Trib. plcb. rogarint bis verbis : "Ex ponderibus publieis, quibus bac tempesta fe populas oetier quif solet, uti
coaequetur seiliilum, ut bi f quadrantal vini octoginta pondo siet:
congius -vini decemp. is :
sextari congius siet in f : duo de quinquaginta sextari
quadrantal
siet
vini.
sextarius
aequus aequo cum librario siet : sex dequinque librae t
in medio f sient. si quis magistratus adversus bac d.
m. pondera, mediosque f , vasaque publica mdica,
minora, maiorave faxit, iussit veref fieri, dolumve adduit, quod-J- ea fiant, eum quis volet magistratus
multaretur f , dum minore
patri f familias taxt,
liceto ; sive quis in \ sacrum iudicare voluerit , li
ceto." || Pecuum, cum dixit M. Cato per casum genitivum,
a singulari
casus
recti
formavit,
quo utebantur antiqui , id est pecu , ac testu , tonitru , genu,
veru , quorum omnium genitivus pluralilcr geminatu. litt.: nunc quia dicimus pecus, ut pectus, earn quae
in usu est, fbrmam in dclint ionibus scquimur. ||Practeriti Senatores quondam in opprobrio non erant,
quod , ut reges sibi legebant , sublegebantqne,
quos in consilio publico baberent, ita post exactos eos Cnsules quoque et Tribunos f mi lit um
consulari
potestate
coniunetissimos
sibi
quoque f patriciorum, et deinde plebeiorum legebant ;
donee
Ovinia
Tribunicia
intervenit,
qua sanctum est, ut Censores ex omni ordine optimum quemque cuiiati -J- in senatu -j- legerent. quo
factum est, ut qui praeteriti essent et loco moti, haberentur ignominioei.
|| "Pro censu classis iuniorum" Ser. Tullius cum dixit in descriptione centuriarum , aeeipi debet in censu, ut ait M.
Varro
de Castoris
in L. ,VI. pro
rcruni tribunali
bumanarum.
,
prosicuti
testimonio.
pro ae-

EMKNI). LECTIO. Qu. , 15, 34. Silii.

Qu. XII, 16, 2. fui] dele.
3. uti
4. decern p. (i. e. pono) tief.
7. sexdecimij lihrari.
8. mu diu.
9. mutuos.
10. iussitve.
11. quo.
12. multare.
parti.
13. im.
buni.
25. unotqut.
28. citrin tim.
senatum.

5. trn.
23. Tri-

(130)

PAULI DIAC014I EXCERPTA.

LIB. XIV.

247

Pol b rum pellnvium vas, quod nos 1 em vocamus.

Patres sena toros ideo appellati sunt, quia agrorum partes
attribuerait t tcnuioribus ac si liberis proprlis.
Pecuum Cato dixit geuitivum pluralem ab , quod est pecu.
Parilia interpunxi , cum bine alius titulus incipiat.
festa] Uns.
None in cod. f'e solum apparet.
ANNOT. PAULI ad p. 244, 9. if] ait Go. Lind. Sed hic non dej.rodendo, nt supra p. 125., sed de prodeundo dicitur.
10. solida] slita
coni. 1). Quid in Fcsto fuisse existimem , indieavi supplemento.
18. iocinore] ioeinere ed. vet., nescio an non sola.
ANNOT. FESTI. Qu. XII, 15, 1. u] quod ante pa in cod. esse
videtur, om. Uns.
2. Polubrum] haec Paulo Lie posui. Cf. Non.
p. 544, 22., de quo loco dixi in Suppl. Abu. Placid, p. 493.: Pol I li
breo, fulleo. Ser. Pollubro, trulleo.
3. 4. Publici . . auguribus]
haec cum iis fere concinunt, quae Urs. fliciter di vina vit: quae deinceps
supplevit, nimis quam incerta, relegavi in Suppl. Ann. Pblicos augu
res ab rcliquis discernit etiam Varro de L. L. V. . 33. , tem Fcstus
Qu. XII, 20, 27. . Quinqu, Paulus p. 16. v. auguraculum. Alia Uns.
e marmoribus allot.
9. tae] cod. te Urs.
11. extra"] Uas.
Nunc litcrae ex l non amplius apparent.
14. Picum regem] Uns.
cum, quid hoc loco fucrit , ex tenuissimis vestigiis agnovcrit, non nisi
pauca verba inutavi. Stemma , quod Fcstus proposuisse vidclur, non
differt ab eo, quod habent Virgil. Acn. VII, 47. Ovid. Met. XIV, 320.
Lactant. de falsa rcl. I, 22. De Fatuo sivc Fatuello, Fauni nominibus,
. Serv. in Virg. VI, 776. VII, 47. De Pico cf. supra Qu. X, 25, 32.
20-23. Quae Uas. tentavit, . in Suppl. Ann.
24. C] Uas., in
cod. est *C*.
23-32. Scal. et Urs. omnia haec ad patres pertinere existimantes aliena miscuerunt (. Suppl. .): equidem et in alus
b iis disccssi et in hoc maxime, qnod ex . 29-32. singularcm feci tituluni Pondo libram. Cf. Paulus p. 73. v. grave aes.
28. perinde ae
liberis] Cf. Niehuhr. H. R. I. p. 340. Post h. . plene interpunxi,
cum Urs. commate tantum haec ab inferioribus distinxissct.
32.
l'ubl. pondera] De hoc loco bene iam A. Aug. , optinic Sen., mcritus
est, quem Urs. sccutus est , a quo in paucis descivi. Cf. Suppl. Ann,
Ponderum in Capitolio asscrvatorum (de quibus Wcrnsdorf. P. L. M.
T. V. Exc. XIV.) mentionem inferre dubitavi, quia Siliorum rogatio
nihil dc ea re indicat , et nullus ante Impcratorum tmpora scriptor titulusve eorum notitiam significat.
34y duo Silli P. et M.] Uas.
duos Uli p. el m. in cod. esse, testatum habeo. Silii corr. Urs. cum
A. Aug. probabiliter , quanquam Siliorum Jtoruin omnis periit memoria.
De eorum plebiscito v. imprimis Bocckh. Mctrol. quacst. p. 17. et pluriJhis locis.
Qu. XII, 16, 2. qui] delct Urs. cum A. Aug.
uti] nisi aliud
latct mendum, vidclur excidisse quodque.
3. eoaequetur] Uas. coaequatur cod. MENSURAS EXAEQUANDAS est in titulo Pompciauo.
Romanelli Viaggio T. I. p. 156. Orelli 4348. coeietur coni. Huschk.

sedulum] se dolo m. (i. e. malo) corr. Scal., acute. Sed psum sedulo,
quod hic sedulum dicitur, significat sine fraude indiligentiaeve culpa.
V. Catn, de R. R. 2. : dieit vilieus sedulo se feeisse , aliaque , quae
Forccllinus attulit.
ut hi] uti corr. A. Aug. in mg. Uas. , delct
Sen..
4. decemp. is] Urs. de temp. if. cod. decern p. (pondo)
siet corr. A. Aug. in mg. Scal. Urs. Posthaec pleuius interpunxi, ne
quis erret in dislingucndis scntentiae membris.
5. in] vini vg. ct
sic corr. Urs.
duo de quinq.] Urs. duo quinqnaginta e cod. notatum habeo.
6. quadrantal] Urs. quadarantal cod.
7. aequo]
delet Scal., in atque m 11 (at Urs. Puto satis defendi posse, ex illo responsionis studio , cuius exemplum est par pari referre, per ntramque
linguam late pervagato.
7. librario] vinario coni. A. Aug. in mg.,
non apte. Nihil intclligo, nisi librarius, qui hic significatur , sextarius
frumenti erat.
dequinque] cod. de quique Urs. , qui cum Scal.
recte corr. sexdecimque.
librae] et hic librari fuisse puto.
8.
medio] modio corr. Urs., ut vg.
hue] haec corr. A. Aug. in mg.
Scal. Urs. Illud autnn tueor analoga structurac : intere, proptere,
hacprop(er, posthac, multarumque similium. Etiam ADVORSUM EAD
in SC. de Baccanalibus ablativo casu dictum est.
8. 9. d. in.)
i. e. dolo malo.
9. mediosque] modiosque Tg.
10. iussit
vere] iussitve re vg. iussitve corr. Scal.
11. quod] quo corr. Scal.
12. multarelur] multetur corr. A. Aug. in mg. multare, ut ei Scal.
midlare, uti coni. Urs. Solum multare aptum est.
pa tri] Urs.
patris e cod. refertur, ct sic vg. Scal. Sed reclius Urs. parte, vcl po
tius antiquum ablativum parti, quern constat apud Lucretinm et in tabb.
Ilcraclccnsibus reperiri. Ac recte Urs. comparavit Caton. ap. Gell. VII,
3, 37.: dimidium familiae multa esto.
13. in] im corr. Scal. Urs.
Cf. Paulus p. 77. v. im.
14. Cato] in orat. pro Rhod. . Gell.
VII, 3, 37. Meyer. Oratt. fragm. p. 50.
17. veru] Urs. verum
(i. e. veril) cod.
18. nunc] cod. (i. e. ni) et vg. non Urs. , quo
ententia pessumdatur. nam quod sive yuuin coni. Lino.
pecus]
Urs., sed id cod. abesse comperio.
23. Tribunos] Tribuni corr.
A. Aug. in mg.
25. quoque] quosque vg. et sie corr. Urs.
26.
Ovinia Tribun.] de hac lege, quanquam non constat quando lata sit,
non video tarnen, quo iure A. Aug. et Scal. ca quae Fcstus narrt tant
supercilio contemnant. Cf. Niebnhr. H. R. T. I. p. 550. d. ec.
28.
cnritili] curiatim corr. Urs., ut vg. legitur. Centurialim corr. Huschk.
de Servio p. 149.; idem lamen p. 711. Curiatim restituit: cui in eo
non obsequor, quod legem curiatam intclligit.
stnatu] scribe fenafum. lia certe ecteri omnes diccre soient.
ANN. PAULI. 2. renuiorioiis] ed. vet. Aid. vg. om. Linn., errorc
tvpothctae , quantum video.
ac si] om. deteriores codd. : scd hoc
recte dfendit Limj.

248

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XIV.

(130)

P , poseer est, undc et proci et meretrices procaces, et verbum pocas, id est posis.
Peculium servoruin a pecore dictum, sicnt ct pecunia nobilium.
Puelli pneri per deminutioncm. Ennius: "Poeni soliti suos sacrificare pucllos."
Praeciami tatores dicebantur, qui flamini Diali, id est sacerdoti lo vis, antecedebant clamantes, ut bomnes se ab
g
opere abstinerent, quia bis opus facicntem videre irreligiosum erat.
Pedum pastorale baculum incurviim , dictum, quia oves a pcdibiis comprebenduntur.
Pone gravi sono ponitur pro loci sigiiiicatioue.
Pure laut m, aqua pura la val uni.
Pura vestimenta sacerdotes ad sacrificium babebant, id est non obsita, non fulgurita, non funesta, non maculai
.0
babentia.
Pro en lato provocate.
Pracfcriculum acneum sine ansa patens summum, velut pelvis, quo ad sacrificia utebantur.
Patellae vasula parva picata, sacrificiis faciendis apta.
Pan ti ees frus ven'tris.
Per im it adimit, tollit, linde et peremptus , interfcctiis.
Procinctam elassem, id est paratam ad bellum militum multitiidinem, Diali flamini videre non licuit.
,- Posimerium pontificale pouiocrium, ubi pontfices auspicabautur. Dictum autem pomoerium, quasi promurium, id
est proximum muro.
ANNOT. FESTI. Qn. XII, 17, 1. Procum] Cic. Ont. 46, 156.
Jam, ut censoriae tabulae hauuntur , fabrum el proeum andeo diccre,
non fabrorum et procorum.
patrie.] damnt Un, cum Turiicbo
Ad. XVI, 22. , injuria , puto , nam proci patricii sunt proceres inter
patricios , fortasse decern iili primi, aut maiorum gentium patricii.
eeassium] cod., qui vocabula sie digerit: nee caf siumquam. elassium
corr. A. Aue. in mg.
2. i] cod; ii Ubs.
3. proci] cf. Pau
lus p. 123. r. procare , cum annot.
4. /;] Urs. , in cod.
deest-p.
5. 6. nive eum procas] vidcl. quem ego tibi tuli. Ita vcl
praetorem vel altcrutrum litigantinm diecre solitum esse , arbilratur
Huschk. in Richteri Annal. 1837. p. 888.
7. Praerog. cent.] cf.
Wunder, in Cicer. pro Plane, 20. Huschk. de Servio p. 646. 674.
eenturiae] Urs. eenturiaes in cod. est.
8. quae rus] Urs. cod.,
qui quaeruf continuatis Uteris babet, quad rustiei corr. A. Aug. in mg.
quo rustiei em. Urs.
14. a] Urs., quod cod. non agnoscit.
15.
ex] et corr. Urs., idque comprobat Paulus, quanquam etiam ex sententiae non refragatur. Cf. Paulus p. 20. v. abgregare.
17. J5nn.]
Ann. VII, 13. Mer.
suos] sos em. Mcrula. Vera buius versus forma
non apparebit, antequam Nonius, qui p. 158, 20. eundem versum aflert,
e codd. ms. Jude diligenter examinatus prodierit.
18. Lueil.] IV,
22. p. 35. ap. Dousam.
nonio] apud Moni um I. 1. legitur tibi.
19. Plautus] in Lenon. geminls. v. Botbe p. 439.
olim] Urs. holim
cod. dolet Priscianus VI. p. 697 P. (247. Krebl.); sed hic nominativo
casu hic melius pro dativo, qui comicorum consuctudini aptissimus est.
20. Pracciamit.] v. annot. ad Paulum p. 122. v. praeciae.
21. teeedent] antecedentes corr. A. Ag. in mg.
22. feriis] Urs. ferehis
COD.
22. 23. ut . . opere] Uas. : "in cxemplari est: ut hom. ab
opere se abstineant." Equidem nihil hic notatum accepi.
24. Pe
dum] cf. Qu. X, 28, 23.
26. .m.] i. e. meminit.
26. 27.
Verg. in Bue] V, 88. cf. Servius.
28. Iphigenia] Urs. Jphigeniae est in cod. Bothe P. Se. L. V, I. p. 50. fr. 2.
30. iaculum]
baculum corr. Urs.
32. 33. . Suppl. .
33. 34. prologi]
pro loci corr. Urs. Innuit Festus, pone nunquani de tempore positum

34. praeicientes] v. Sern.esse : quod alii grammatici confirmant.

.
Qu. XII, 18, 3. 4. Perimit . . interf.] baec cum Urs. hie posui, ut
a Paulo loco suo mota.
7. iti] Urs., in cod. Iti esse videtur.
9.
fiei] cod., ut vg. fie Urs., qui supplet: eum sacrificabant.
14.
pro citato] verbum esse puto coll. Paulo v. procitant p. 123.
Uns. locum sic refingit: et pro citato etiam usurpari solet.
16. 17.
sacr. Opis Consiv.] haec ab Urs. inventa non mutavi , nisi quod lie
Consiva scripsit. Sed v. ann. ad Qu. X, 4, 26.
19. eapidulae]
boc v. capis di' m i nu ti v um mcnior.it Priscian. VI. p. 708. P. De Urs.
additamento v. Suppl, .
20. frus] v. SurPL. .
21. etia]
cod. om. Urs.
22. rus] cod. ins Urs.
Proeineta clas-sis]
Scal. et Urs. additamenta, quae in Suppl. *. apposui, in paucis mu
tavi. Cf. Paulus p. 43. v. ciaseis, et aonott.
28. 2"- Posimert'um] lacuna, quam Urs. initio r. 29. indicat et Uteris mu explet,
cod. nulla est.
29 - 34. Supplements usus sum Scal. et Urs., sed
non sine' mutatione (v. Suppl. .): de pomocrio plcraqne complexas
sum Etrusc. rer. III, 6, 8. T. II. p. 147.
29. 30. pontifiealis]
aUbi pontificii iuris apud Fcstum legi solet, sed Qu. XII, 21, 13. tarnen
de iure pontifieali.
30. nomerium] cod. pomoerium Urs. Item v.
33. 34. IUud non improbavi, cum o i ct oc etiam in als vocabulis in
transient Etiam apud Varron. de L. L. V. . 143. est pomerium.
33. promerium] b. 1. scribe promurium. Varro contra 1. 1. pomerium
e poijtnioerio ortum cxislimat.
34. rus] ius corr. A. Aug. in mg.
De hoc iure Liv. I, 44. Tacit. Ann. XII, 23. 24. Vopisc. Aurel. 21.
ANNOT. PAULI. 4. Praeciamitalores] Preciamiltatorcs M. Precia
miratores Bcrolinensis cod. Apparet prius t dubitationi obnoxium esse.
10. Proculato] boni codd. Proealato vg. Lihd. Sed a calare fit proculare , sicut a calcare proculcare.
11. ad] cd. vet. Aid. vg. deest
. Lihd.
12. vasula] boni codd. Lihd. vasa deteriores codd. vg.
Illud vocabulum alibi non extat.
parva picata] Ge. Li>d. picata
parva cett.
15. Posimerium] Posimirium boni codd. Prosimurium
vg. Lihd. V. Suppl. .

QU. , 17. (57)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVI.

|| Procura patricium in description ceassium-J-, quam fecit

Ser. Tullius, signifient procerum. i enim sunt principes. nam proci dicuntur, qui poscunt aliquam in matrimouium, Graece ivyarr.QES- est enim procare poscere,utcumdicituriniudiceconlocando''sialiumprocas, ni eum procas" hoc est poscis ; unde etiam meretrices
procaces.
1 1 Praerogativae centuriae dicuntur, ut docet Varro rerum humanarum 1. VI., quae rus. . f Romani, qui ignoraient petitores, facilius eos animadvertere possent.
Verrius probabilius iudicat
esse, ut cura essent designati a praerogativis , in sermonem res venire t populi de d ignis, indignisve,
et
firent
ceteri
diligentiores
ad
suflragia
de his ferenda.
HPeculium servorum a pcore item
dictum est, ut ex-J- pecunia pat mm familiae. || Puelli
per diminutionem a pueris dicti sunt, itaque et
Ennius ait: "Pocni soliti suos sacrificare puellos."
et Lucilius: "cumque hic tam formosus homo, te
dignus puellus. Et Plautus : "olim-f- huic puello sese venom ducier."
[| Praeciamitatores dicuntur,
qui Flaminibus Diali, Quirinali, Martiali, antecedent-}exclamant
feriis
publicis ,
ut
homines
abstineant se opere , quia his opus facientem videre
religiosum est.
|| Pedum est quidem baculum incurvum,
qpo pastores utuntur ad comprehendendas
oves, aut capras, a pedibus. cuius .m. etiam Vergilius in Rucolicis, cum ait: "At tu sume pedum."
sed in eo versu, qui est in Iphigenia Enni : "procede
gradum, proferre pedum, nitere, cessas?" id ipeum
iaculum -f- significan , cum ait Verrius , mirari satis non possum, cum sit ordo talis, et per eum significatio aperta, gradum proferre pedem cessas? nitere.
|| Pone gravi sono antiqui utebantur prologi -f* significatione.
Sed praeicientes vocabu-

li
-,

10

15

20

25

30

EMEND. LECTIO. On. XII, 17, 1. elassium.

8. quo ruitici.
33. 34. pro loci.
Qu. XII, 18, 33. promurium.
34. tut.

QU. XII, 18. (88)

249

\\Pcr-imit, adimit, tollit. Unde et peremplus interfectas.

|]- laulum antiqui dicebant aqua pura
\a-vatum
iti
\\Pura vest\m-enta sacerdotes
populi
Romani ad sacrici-um
habere
soient,
id
est,
non
obsita, non fulgurita, non funesta, non maculata,
ex h-ac causa
voca

tiata
Il Proculato provocato. idem
pro
citato
dicitur.
|| Praefericulum
vas
aeneum s-ine ansis appellatur , paens summum velut pelvis , quo ad sacripeia utebantur in sacrario Opis C-onsiviae. \\ Patellae vasula parva picata,
item sacris fa- cietidis apta, Immiles et patentes
velut capidul-ae, sed ansis carentes.
|| Panlices
frus ventris
pellat a quo etia
sus.
||Procincla clas-i dicebatur exercitus ad
proelium inslructus, et pa-ratus, quem Diali flamini videre non licet: -liqui enim procinctum, hominem
dixerunt, ut nunc quoque i/ici'lio-, qui ad agendum expeditus est. procincta autem toga Romani olim
ad pugnam ire solit-i sunt, unde et testamentain procinctu fieri dicuntur q unte pugnam punt. \\ Posimcrium esse ait Antistius in commentario iuris pontipcalis pomerium , id est 1-ocwrn pro muro , .ut. ait
Cato, olim quidem otnn-emurbem oprehendebatpterAventinum, nunc etiam intra uc-dificia fmilur. ita pomerium est
quasi promerium f.
solet nu-tem iis solis dari
rus f pomerii proferendi , qui populum Romanum
15. cf.

19. dolet.

21. antecedentes.

Ii

30. baculum.

280

QU. , 19. (59)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

agro de hostihus capto auxerunt. antiquissimum

pomerium
Palatini
montis
radicibus
Romuli
terminabattir. prolulit id Ser. Tullius rex. -tem
L. Cornelius Sulla dictator, imtalas , ut videtur, Tullium regem , proferre temptavit. sed
pomerium cum locus sit qui finem urbani auspici fa-ci&t
intra agrum effatum certis regionibus termnalas, ad
captanda auspicia , liceat proferre : ne
mo tarnen Avenlinum montent prolalo po-moeno inclusit. cuius rei causa haec affertur, quod Renins
m eo auspicalus sit avesgue irritas habuerit. in sequenti tarnen aetatc et hic inclusus est. pomerium si tactum fulmine fuerit, periculum ab hoste imminet, po-ntificum autem libripomerium omni! appellant locum agrumq.
in quo augures magistratusque P. R. urban-a constituerentauspicia.ii docent,cum pomerium pro/r-retur,tum
augures pblicos P. R. haec verba praeir-e solitos :
Di tutelares urbis pomerium hoc ne minus maiusve
faxitis, sed iis quibus terminavero region-ihus effereatisf.
dictum exislimat pomerium veluti post moerium, quod agrum eompleclitur intro murisf urbis.
|| Promptum pro eo, qd quis aereparav-\t suo, videri aitponbim
de cuius aere tuteprompt-um tri ileum in commentario tuo relulisti. . . at quidam prolatum signifi
care aiunt idem quod pro-mptum. sed proprium f ait
. . . id promptum, quod in /-turum factum sit; cui
significatui penas contrarium est, cum praesertim aliud
penas, aliud promptuarium pantolciumf appelletur,

10

15

20

25

mo.
|| Potitus Servitute 30
ab antiquis dicebatur, qui, ut ait Labco, servitu
de servit, tales consuetudi-nes proxime Graeci noraf sunt, eodem modo dicebatur ab antiquis
potitus hostium. \\Penus v-ocatur locus intimus in aeKM. LFXT. Qu. XII, 19, 19. efferatis.
teaettbus saeptus.
6. et puber, gui.

L. XVI.

QU. XII, 20. (60)

de Testae segetibus saepins f, qui certis diebus circa Yeslalia aperitur. i dies religiosi habentur. || Planta oliaginea est virga folala ex olea deplantata.
||Pomonal est in agro Solonio, via Ostiensi ad duodecimum lapidem deverticulo a miliario octavo.
|| Pubes et qui pubemf generare potest; bisf incipit
esse a quatuordecim annis : femina a dnodecim
viri potens, sive pa tiens, ut quidam pu Ian t. IJPrandicula antiqui dicebant, quae nunc ientacula. |] Pro
diguae bosliac vocantur, ut ait Veranius, quae con
sumuntur, unde homines quoque luxuriosi, prodigi.
UPetronia amnis est in Tiberim perfluens, quam magistratus auspicato transeunt, cum in campo quid agere volunt. quod genns auspici peremne vocatur. amnem
autem feminine antiqui enuntiabant. . , || Penetra
te sacrificium dicitur, quod interiore parte sacrari conficitur. unde et penetralia cuiusque dicuntur; et
penes nos, quod in potestate nostra est. || "Puri, probi,
profani, sui auri" dicitur in manumissione sacrorum causa. ex quibus puri significat, quod in usu porcof non fuerit. probiquef recte excoctum pugnatumquef sit. profani,
quod sacrum non sit et quod omni religione solutum sit.
sui, quod alienum non sit. || Pacionem antiqui dicebant,
quam nunc pactionem dicimus. unde et pacisci adhue, et paceo-{- in usu remanet.
|| Presan - lauca j
porca dicitur, ut ait Veranius, quae familiae purgandae causa Gereri immolatur, quod pars quaedam eius sacrifici fit in conspectu mortui eius,
cuius funus instituitur. || ' 'Pateram perplovere" in sa
cris cum dicitur, significat pertusam esse il Pastillum
est in sacris libi genus rutundi.
||Puilia saxa esse
ad portum, qui sit secundum Tiberim, ait Fabius Pictor , quern locum putat Labeo dici , ubi fuerit FicaPavcna via Ostiensi ad lapidem undecimum.

29. pais, old, vint.

32. 33. mors
21 . a mris.
26, proprie.
21. probi quod,
purgatumque.
25. paeo.
is.
20. spuren.

Qu. XII, 20, 1.

Praesen tunea.

(130)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XIV.

231

Pcnus vocabatur locus in aedc Vcstac iiitimus.

Pubes puer, qui iaiit generare potest. Is incipit esse ab anus quatuordccini ; femina viripotens a duodccim.
Prandicula icntacula.
Prodiguae hostia vncantiir, quae consuiniintur, unde homines quoquc luxuriosi prodigi.
Pet ron i a nomen amnis in Tibcrim definen tis.
5
Penetrate sacrificium diccbatur, quod in interiore parte sacrarii conficicbatur. Unde et penetralia cuiusquc dicuntur, (131)
et penes nos , quod in potestate nostra est.
Pari, probi, profani, s 11 i auri diccbatur in manuinissione sacrorum causa. Ex quihus puri significat, quod in usu
spurco non fucrit; probi, quod rectc excoctum purgatumque sit; profani, quod sacrum non f'uerit, et quod omni
religionc solutum sit; sui , quod alieuum uon sit.
jq
Pacionem antiqui dicebant, quam nunc pactioncm dicimus, unde et pac s ci adhuc et paco in usa remanserunt.
Pateram pcrplovcre quuin dicerent significabant pertusam esse.
Pas tili um in sacris libi genus rotundi.

ANN. FESTI. Qu. XII, 19, 1-12. Urs. supplement intacta reliquii
cam res certe indicent, de quibus Festus dixit. Sed ultima tarnen v.
12. 13. quae sic explevit: Pomocrium-si tue- tum a privatis fuisset,
poena statuta erat, iu aliam sententiam mut.ivi, de qua conferri velim
Etrusc. rer. III, 7, 2. .. p. 165.
3. fem] Uas. t nunc in cod.
non agnoscitur. e vg.
10. Jtcmus] Uas. emus nunc in cod. solum
apparet. omus vg.
10. 11. inseqnenti aetate] Claudii imperatoria.
13-15. Quae his vv. Uas. posuit de pontificali pomoerio , ea cum omni
bistoriae fide et probabilitate destitute sint, non potui non mutare.
Pauli enim, qui Festum saepe ncgligentius excerpsit, anetoritas nos non
morebit, ut incredibilia credamus.
17. e] ab Uas. omissum in vg.
et in cod. est, in hoc obliqua linela distinetum.
18. 19. Hanc
formulant ad Uas. excmplum reddidi, cum vera, quae h. 1. scripta fuit,
non niultum ah ea diOerrc potuerit.
19. effereatis] scribe efferatis,
quanquam illud etiam in vg. est.
20. 21. His . aliud Tcriloquinm
pomoerii expositum fuisse quam superioribus , intelligere mihi videor,
itaqne haec ad alium auctorem rcttuli. Aliter Uns., quem v. in Sipfl.
Ann.
21. mris] eos. vg. muros Uas. Videtur fuisse: a mris,
22. Promptum] Quae Scl. invenit, Urs. expolivit, servavi paucis reectis.
26. proprium] proprie corr. Uas.
29. pantoleium] punis
olei vint ingenise corr. Scal. cum Urs.
30. ni est apud Plautum
in Trinumo suppl. Urs. : at in Trinumo nulla promptuarii mentio, sed
in Amph. I, 1, 4.
Pot. Servitute] Hodie qui fuerim liber, cum
nunc potivit pater servitutis , Plaut. Amph. I, 1, 23., sed de hoc usu
Festus non monuisse videtur, qui potiri Servitute, et, quod mullo frequcntius est, hostium cum Graeco nuvuttv ovlfiuc comparasse videtnr.
32. nes] cod. vg. dine Uas.
no] moris fuisse statuit Uas.
Qu. XII, 20, 1. segetibus] tegetibus corr. Gifan. in ind. Lncret. .
saepta , Scal. Urs.
saepius] surplus iidem. Ovid. F. VI, 262.
nihil ad rem.
Veslalia] a. d. V. Idus Iulias. Cf. Vano de L. L.
VI. . 17.
2. i] COD., in quo haec sie coniunguntur: aperituri,
et deinde interpungitur.
Planta oliaginea] reclius oleaginea. Cf.
Varro de R. R. I, 55.: Qui quatiet (oleam), ne adversam caedat: saepe
enim ita pereussa olea secum defer de amulo plantam.
4. agro
Solonio] cf. Lir. VIII, 12. Plutarch. Mar. 35.
5. deverticulo] cod.

a prima manu, deverticutum a sec. manu , et sie Urs. Idem tarnen

corr. devertienlo. Id ita aeeipio , nt si quis ab Ostiensi via, octavo
lapide, deverterit, post IV M. P. in Solouium ag'rum perventurus esse
dicatur.
6. Pubes . > . pubem] pubes et puber, qui corr. Scal.
probabiliter. est pro cl A. Ace. in mg. etiam pro et coni. Urs., quod
intelligi nequit.
A*] is vg.
11. prodigi] cf. Fest. Qu. X, 29.
p. 37, 19. v. prodegeris.
12. Pelr. amnis] cf. Paulus p. 35. v. Cati
fons.
14. peremne] v. supra v. peremne p. 53, 32.
15. fe
minine] cf. Paulus p. 46. v. coriiis cum annotatis.
18. Puri] v.
supra Qu. IX, 7, 14. v. manuni.
20. poreo] spurco vg. e Paulo.
21. probique] probi quod vg. Sic Paulus.
pugnatumque] purga
tumque apud eosdcm est.
23. Pacionem] voce, paci et actio eadem est
proportio, ut voce, condicio et condictio, legio et lectio aliorumque multorum.
24. pacisei] Uns.: in cod. est pacisce , sed obliqua linela
per e duela. Antiquum tarnen paeiseere , de quo v. Non. p. 474, 16.,
huic loco non convenit.
25. paeeo] pacte paco) A. Ave. in mg. i
scribe paco; nam antique yocabula, quale est verbum patio, a aententia Festi aliena sunt.
Presan-] Praescntanea corr. et supplct
Turneb. Adr. XVI, 22. Briseon. de form. I, 12. Scal. Uas. ex Victo
rino de orth. p. 2470 P. praecidanea volucrat A. Abg. Sed praeci
danea, de qua supra Qu. XI, 3, 17. dictum est, mactabatur ante novos
fructus captos; praescntanea praesente inortuo in quo vis insto funere
immolabatur. Cf. Mucius Scacvola apud Ciccr. de legg. II, 22. . 57.
26. 27. purgandae] Uas., sed in cod. est pugnandae, ut v. 21.
29.
perplovere] perpluere corr. Uas. non recle , nam pluere oliin laisse plu. nomine pluvia intclligitur , et uv antique tempore interdum iu
ov mutabatur , ut in fovi pro fui apud Gell. N. A. I, 12, 14. Macrob.
Sat. I, 4. flovius in titulo apud Gruter. p. CCIV. De ipsa re v. Gronov. Observv. I, 20. (p. 84.).
31. rufiina] cod., ut Qu. XII, 32,
26. rotundi vg. Cf. Paulos p. 121. . pastillus.
32. 33. Pie/or]
Urs. lictor cod.
33. 34. Ficana] cf. Liv. I, 33. et alii.
ANNOT. PAULI. 9. non fuerit] boni codd. Likd. sit vg. et sic
Festus.
11. pactionem dicimus] M. dicimus pact. Go. vg. Lind.
paco] M. paceo Gu. vg. Libd.

Ii*

252

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XTV.

(131)

Paludati armati, ornati. Omnia cnim militara ornamenta paludamente dicebant.

Prox bona vox, ut aestiino, quasi proba vox. Penates alii volunt, ut habeat nominativum singularem penas, all penis.
Proculiunt promittunt.
Pro fe st um diem dicebant, qui festus non erat.
Profan um dicitur, quod fani religione non tenetur.
5 Procubitorcs dieuntur, qui noctu custodiae causa ante castra exeubant, cum castra bostium in propinquo sunt.
Prop era in celerem strenuamque significat.
Praecidere anteeidere, id est ante inmolare.
Pube praesente est populo praesente, ovPxo%ixta ab bis, qui pberes sunt, omnem populunt significans.
Priveras mulleres privates.
Prometiere litem promover.
Purime tetinero purissime tcnucro.
10 Pristina velut priustiua dictum est.

ANNOT. FESTI. Qu. XII, 21, 1. ri] corr. Scai. , pavera frumenta iatelligens quae paviendo multum trita sint. Sed recte Pontedera Opp. poit. T. I. p. 30. pavere a rusticis potico quodam sensu
dietum putat, quasi metu spicae extra vaginam se credere non audeant,
Hacpropter, Augustino teste de D. IV, 8., Patclana dea cuita, ut,
cum folliculi patescebant, spica exiret. eque ego dainnaverim passivum
paveri, cum cius usus etiam a Plinio non alienus reperiatur.
dicebat]
diecbant vg. , recte.
2. Paludati] sic paludatus rorarius dicitur a
Lucilio , quem 1). comparavit, 1. X Salir, ap. Non. p. 553, 3. Cf.
Yurro de L. L. VII. . 37.
. 5. Purimenstrio] Urs.: in cos. est
punctum inter puri et menstrio. Purimenttruo corr. Dac. , quo non
opus est.
6. 7. careado] cf. Paulus p. 34. . caerimouiarum.
7.
praesignificarc] putant, significare corr. Urs- cum vg. At sic obscuritas
liorum Terborum non tollitur. Paulo comprate probabile fit, nonnulla
verba intercidisse inter velut ft quidam. Ut quidam in quiddam niulctur, suadet Huscbkius.
9. Penatis singul.] buius usus incertum adducitur cxcmplum Liv. XXVIII, 18.
11. proportio] sic sacpe Varro
de L. L., ut VIII. . 78. : si proportione essent verba.
13. 14.
Popul. sacra] cf. Festus Qu. XII, 13, 28. . publica sacra. Popularla
ab Ulis diUcrunt.
15. sunt] post boc voc. excidissc ut sunt, coni.
Huschkius.
16. Fornac] cf. Paulus p. 63.
Laralia] Las.
laral. cod. V. Suppl. .
praeeidania] praestat praeeidanea.
Cf. supra Qu. XI, 3, 20. lniuria Dac. baec abesse iubet.
17.
Pollue] v. Suppl. Ann.
quas e. deo] supplcvi. Nam opponi ceteros omnes deos Herruli, intellcxit iam . Acc.
18. panis fermentalis] Uas.: in cod. inter panis vi firm, interpungitur. fermentatus Tg.,
et sic corr. Lbs., sed fermentalis eodem sensu dici poterat.
19.
sesama] Uas., in cod. linela est supra am. Pestis coniieere: sesaminum oleum , sed non placet , quod ita boc solum olei genus polluceri
dicerctur.
20. st arum] Las. squatum cod. notatum est. searum corr. A. Aus. in mg. Cf. Cassius Hcmina apud Plin. N. H. XXXII,
2, 10. . 20. Dirksen. Versuche tur Kritik p. 317.
21. escalenta,
pocul.] Uas. aeseulenta, poseul. in cod. est.
22. eil facer] fa

cer est transpositis verbis Scal.

23. facer] licet addit Scal. Cf.
Qu. XI, 30, 25. . profesti die.
25. et 26. feris] cod. feriis Ulis.
28. feri vet.] fere velites corr. Urs. , ut vg.
30. M. Cato . . de
re milit.] Lion. Cat. p. 44.
32. antiques'] Tacitus banc consuetudinem reduxit.
Cato] Lion. Cat. p. 44.
33. tertia e] Urns.
tcrliae cod.
fastris] caslris vg. et sic corr. Urs.
33. 34. prosper.]
properaque corr. Urs., ut vg.
34. Prop] cod. vg. Pro tantum Us*.
Qu. XII, 22, 1. quia] cod. ut videtur. quod Uas.
3. ter] cod.
i. e. t cum linela supraposita. tur Uas.
4. del] cod. manifeste, do Uas.,
5. priv] cod. pr tantum Urs. eco., qui supplem. paulo aliter instituit.
6. fur quod] cod. fur pro Uas. Cum v. praecidere cf. v. porca prae
eidanea Qu. XI, 3, 20.
6. 7. Pube praescnti] sic Plautus Pseudol.
I, 1, 123.
15. agent] cod. agar Uas.
20. can* edicta q] cod.
carie dicta quod Uas., qui lucar inde dicta emendavit et caetera snpplevit. Ncc tamen daninanda est pecunia lucari edicta, ut dicitur de iis,
quae censui , quae poenae multaeve sunt. Cf. Paulus p. 88. v. lucar.
21. lucar a luce] bic fuisse putat Dac.
22. dixi] dici corr. Urs.
23. salla] cod. sala Urs.
23. Pipulum] cf. Paulus p. 117. v. pipatio. Gloss. Isid. : Pipuli convitio plorati (scr. Pipulo et ploratu).
25. lituum provere] litem promover corr. e Paulo Uas., qui et ri in re
mutat, quod lacunam sic expie t: Verrius ait significare.
26. tenuer]
cod. vg. tenue Lks., ut e cdice. Cf. Paulus p. 156. v. tetini.
27.
pblicos] publieorum corr. Lus., cuins additamenta ab is, quae posai,
diversa reieci in Sim. Ann.
28. Proditio] cf. Qu. XII, 12, 13. v.
prodidisse. Quae Urs. tentavit, v. in Sufpl. Ann.
30. Patronos]
Urs. sententiam quatenus deseruerim, v. in Sdppl. Ann.
33. Pristina]
P a sec. manu additum est: quapropter ab Urs. in v. 32. reiicitur.
prist- ina] priustina corr. Urs. Paulo.
ANNOT. PAULI. 1. milit. orn.] ed. vet. vg. . milit. Lihd.,
millo teste laudato.
3-6. Proculiunt . . significat] om. Lino, omnia,
nescio quo casu; reposui ex ed. vet. et vg.
6. praecidere] vg. Lina.
praetercidcre boni codd.
7. sunt] vg. Linn, sint boni codd.

OU. XII, 21. (61)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVI.

QU. XII, 22. (62) 253

ri frumenta dicebatf antiqui, quae de vagina non bene

quia ........ v . ..
exibant.
|| Paluda li in libris auguralibus sigriifi |....*>*
cat, ut ait Veranius, armali, ornati. omnia enim
ter
,
militara ornamenta paludamenta dici.
||Purimendet
|| Priveras midieres
strio esse dicuntur, qui sacrorum causa toto mense in 5 priv-afas dicebant. \\Praecidere id est antecidere dicicaerimoniis sunt, idest puri sint certis diebus catur quod, ante immolare.
\]Pube praerendo.
, bona vox, velut quidam praesignifisent-.t
est
populo
praesente ,
<xvvexooXxujs
care videtur, ut ait Labeo de iure pontificio L.
ab his qui pberes sunt, populum signifiXI.
UPenatis singulariter Labeo Antistius posse
can-
dici putat , quia piuraliter Penates dicantur, cum pa- 10 qua
tiatur proportio etiam Penas dici, ut ptimas, primas,
susc
. .... i
Antias.
|| Proculiunt , promittunt ait signifidem
care Antistius de iure pontificali L. Villi.
Il Podeci
*
pularia sacra sunt, ut ait Labeo, quae omnes cives
faciunt,
nec
certis
familiis
adtributa
sunt:
Fornacalia, Parilla, Laralia, porca praecidania -J-.
|| Pollucere merces quas cuivis deo liceat, sunt far, polenta , vinum , pais fermentalis , ficus passa , suilla , bubula , agnina , casei , ovilla , alica , scsama,
ct oleum, pisccs,quibus est squama, praeter squaruinf: Herculi autem omnia esculenta, poculenta.
|]Profestum est facer f tamquam profanum facer, idest,
quod eo die, qui dies feriarum non est, facer!, vel, ut
quidam dixerunt, pro eo facer velut f'eriae non sint;
aut id facer, quod feris fieri non liceat. Itaque diem
profestum, diem sine feris esse. 1 1 Profanum est, quod fa
ni relijfionc non tenetur.
|| Procubitores dieuntur
feri vctilesf, qni noctu custodiae causa ante castra ex cubant, cum castra bostium in propinquo
sunt, ut M. Gato in eo, quem de re militari scripsit.
llProperam, pro cleri!, ac strenua dixisse
antiguos testimonio est Gato , cum ait in libro de
re militari: "terlia e fastrisf eductio cleris prosperaque f est." ||Prop . . . sta dolia ait dici Labeo

15

20

25

30

conc
agero .... *
i
eadem . . . .
....'.
lera loc-a ........... . .
fulgura s-acra
.. I ! Pecunia,
quae erogatur in lados et spectacula , appcllalur /cari edicta q-uod e lucs captetur. . .'.in eodem libro ....... lucar a luce
dix-- exislimat, cuius opinionis est et Valerius Messalla in explana-ltone XII tab.
\\Pipulnm dicebalur
ploratus.
Promel-Zere est ex opinione Ver'
ri lituum proveref. || Purime tetinero dictum est pro.purissime tenuer-o. || Peregrinus ager secundum Augures
pblicos est ager pacatas extra Roman, et Cabin. ^ qui usu
et iureAugurum aperegrino discernitur. \\Proditiodieiest
prodictio: namqaeprod-ere prodicereinterdumetinprae'
sens valet. ||Patr-on a ptre cur ab antiquis dictus
sit, manifestum: quia ut liberi, sie etiam clientes
numeran inter do-mu familiam quodammodo possunt.
|| Pristina, velut prist -ina\: sic . ,'.". \
eins modi diclita - bant
'*

EMEND. LECT. Qu. XI!, 21, 1. dicebant.

16. p raccid anca.
20. icarum.
22. facer est.
velites.
33. castris.
33. 34. proper a </ ue.
Qu. XII, 22, 22. dici.
25. litem promover.

23. acide lie. cl.

33. priustinn.

28. fere

254

QU. XII, 23. (63)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

.#.. ......... . .
t ... .........' ,
4 - 4 . 4
. , 4 . .8
'*''*'
.
nie
; .... ..
rum
;..... . .
qui
..
Il Praesagitio dicta est, quod
praesagire est acute sentir, wide et sagae anus rf-ictae,
(juaemultasciunt, et sagaces canes, j ferarum cubilia \)tentiunt.
SEXTI
POMPEI
FES -TI
LIB. XVI.INCIPIT LIB. XFII.FELICI -TER.
|| Quirimis ex hac causa Bomulus est appc-llalus , quod rex erat bellico sus , algue Boma- ni
rgnante curi, id est hasta , tili didiceriml. || Quirinalis porta eadem, quae et Collina, dicebatur, ut legimus apud antiguos scriptures , tum autem
'........ tio ita con ' . . . . . . . .. ,
qu- asi id suffiragetur. quam ideo nominari ait Collina-m Sanlra, proxime earn quod collis Quirina -lis est. portam rursum Quirinalem ideo appel -laut, sive quod
ca in collem Quirinalemitur, sive quod proximo earn sacellum est Quirini. unde, ut videtur, usurpatio facta,
et duplex nomen eidem portae tm-positum est. qui ..-. . . . .
derem fertur. Quiritis Iuno dea Sabinorum, cui bellantes aqua et vino
libabant, dicta a curi id est hasta. Earn tarnen quidmfeuris,
dietam esse statuant, quia in bis ei sacra fiant;
cui opinioni Verrius adver-satur. ab ciusdem autem
deac nomine videtur
ite-va Curres f Sabinae
genlis oppidum dictum, quod ca gens armis erat polcns.
|| Quintes quod est nomen universi pop-uli singulare usurpabular ohm, ut indici-o est preco, qui in funeris
tndictione ita pronuntiare sold : illiusf Quiris leto datus.

10

15

20

25

30

L. XVI.

QU. XII, 24. (64)

Quintes antem dicti post foedus a Romulo et Talio

percussum, communionem et societatem populi lactam
indicant.
H Quirinalia mese Februario dies,
quo Quirini fiunt sacra, idem stultorum feriae appellantur f antequam in eum cominip, raient fere
Sabini Curibus venientes post foedus inter RomulumetTatiumfquodquidemfsuorumfornacaliumsacrorum
cognominantf, eo potissimum rem .diviriam faciunt. HQuirinalis collis, qui nunc dicilur, oliin egonusf
appcllabotur , ante quam in eum commigrarnt
fere
Sabinis f Curibus venientes post foedus
inter Roinulum et Talium ictuin. a quo banc appellationcm sorlitus est: quamvis exist iment quidam,
qud ineofactumsil lonipluiiiQiiirino, ta dictum. || Quirina
Tribus a Curensibus Sabinis appellationem videtur
traxisse.
|| Quiritiiim fossae dieuntur, quibus Ancus
Martius cireundedit urbem , quam secundum ostium
Tiberis posuit, ex quo el a m Ostiam. et quia populi
opera eas fecerat, appellavit Quiritium ' ||Quincentum et producta prima syllaba, et per . litteram usurpant f antiqui, quod postea levins visum
est, ita ut nunc dicimus pronunliari.
Il Qui patres,
qui conscripti vocati sunt in Curiam? quo tempore
regibus urbe expulsis, P. Valerius Cons, propter
inopiam patriciorum ex plebe adlegit in nuinerum senatorum . et LX. et HII. , ut expleret
numerum senatorum trecentorum, elf duo genera appellate t esse f. ||Quispiam quin signified aliquis, et quaepiam aliquaef, similiter qui f alia eiusdem
generis, ut dubium non est, it utf unde sequens
pars eius coeperit, nveniri non. potest. UQuinquatrus
appellari
quidam
putant
a
numero
dierum, qui ferehisf celcbrantur. qui scilicet errant
tam hercule, quam qui triduo Saturnalia, et lotidem

EM. LECT. Qu. XU, 23. 27. quidam a. 30. Chi*. 34. ollm. Qo.XH.2i, 5-7. anttquam . . Talium] dclcnda. 7. qui ditm. 8. ignorant.
. Agonus.
W.Sabini.
21. usur p aban t.
'l.itaea.
28. aVfi ellata sunt.
M.aliqua.
que. 30. ni] dele. 33. ftriit Us.

(131)

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA. LIB. XIV.

Praesagitio dicta, qnod praesagire est acute scntifc.

canes, qui fcrarum cubila pracscntiunt.

25

Unde sagac dictae anus, quae multa sciunt, et sagaces

LIBER XV.
Quirinalis porta dicta, sivc quod ca in collem Quirinalem itur, seu quod proximo earn est Quirini sacellum.
Qu ir ina lia dies, quo Quirino fiebant sacra: eadcm et s tul tor um feriae sunt appellate.
5
Quirinalis oil is dictus est, quia in cum commigrarunt Sabin i a Curibus venientes, quam vis alii a templo Quirini
dictum piilcnt.
Qu ir i tin m fossae dictae, quod cas Ancus Martins, quum Urbem i reu mil dit, Quiritium opera fecit.
A* '* Quispiam significa! aliqucni, sed unde sequens pars eius usurpari coeperit, inveniri non potest.
(132)
Quinquatrus fes ti vus dies dictus, quod post diem quintum iduum eclebrarctur, ut triatrus et sexatrus et septimatrus 10
et decimatrus.
. <

ANNOT. FESTI. Qu. XII, 23, 7. Praesag.] cf. Paulus p. 122. T.

praesagirc.
10. sentiunt . . . FESTI.} aliter Uns., qui . 10. post
toc. sentiant concluait, et . 11. ponit: LIBER XVI. SEX* POMPEI
FESTI. Sed in cod. uno . 10. continentur. Cf. ad v.24. 25. an
notate.
12. Quirinus] cf. Ovid. F. II, 477 sqq. et de curis bulo Paulus p. 37. . curis, cum annot. Urs. quae tentavit, . in Sorra.
Ann.
appe-lla] lia in cod. est, non la solum quod indicat Urs.
14. 15. Quirin. porta] cf. Festus Qu. XIV, 31, 10. . Salaria. Paulus p.
9. . Agonium. Sachsc Hist. Urbis T. I. p. 193. Ursini verbis tanquam Fcsti utitur.
16. il um] cod. Tg. -tum Urs. llnius supplem.
. 16 . . 18. rcicci in Si i'i'L. Ann., sequentia in paucissimis muala
reddidi.
20. lis] cod. eadem tanquam e suppl. Urs. llis Tg.
21.
lant] cod. ant solum cod. tribnit Urs. ellant Tg.
24. 25. qui
. . . dtrem farlur] bacc, quae in cod. et in Tg. (nisi quod ibi dere est)
conspicue extant, oui. Urs. Sic numerus versuum in cod. constabit, s
eieceris Ursini . 10.
25. 26. Quiritis] cf. Paulus p. 38. . Curitis.
, ' quibus Uns. Quiritcs nomen explicare studuit , . in Slppl. Ann.
27. quidm] quidam a corr. Urs. quid in Tg.
curis] curiis Tg., ted
illud cod. , ut solet.
30. Curres] Cures corr. Urs.
32. uli]
COD. cum dimidio p. t cod. exbibet Urs.
33. o est] quod in
cod. et Tg. est, literis inclinatis expressit Urs.
/unen'] funeribus
corr. Urs.; sed recte in funeris indictione suppl. Dac Cf. Qu. XV,
8. p. 144, 24. . simpludiarea , Paulus p. 79. v. indictirom funus.
34.
Ulitis] ollus corr. . Abg. in mg. Cf. Varro de L. L. VII. . 42.
Qu. XII, 24, 1. Quirites] cf. Varro de L. L. V. |. 51.
3.
Quirinalia] a. d. XIII. Kai. Mart. Cf. Paulus p. 63. Fornavalia, cum
annot.
5-7. anteq. . . Tatium] baec quae alioruni exemple obeli*
decussatis circumsepsi loco de Quirinali colle perperam bue translata
esse apparet.
7. quod quidem] scribe : quod qui diem, quod qui
dam coni. A. Aug. Urs. quod quidam qui Scal. , qui postea sacroriim
niulat in sacra .
8. tognominant] ser. ignorant, ignari corr.

A. Ad, l'jrnorotiernnf Scai,. cum ignorent Uns., sed etiam sic Ursiniana
lectio lensum non adiurat. Mea in b. 1. inrenta occupaverat Huschbius meus in sebedis.
potiss.] die bic addendum coni. A. Acc. Uas.
Post h. toc. In cod. plene interpungitur.
9. Quirinalis eollis] cf.
Varro de L. L. V. . 51.
egonus] Aegonus Tg. Agonus corr. A.
Aoo. Uas. Cf. annot. ad Paulum p. 9. . Agonium.
11. /ere]
delet A. Aug. Uas., sed defend! quoddammdo potest.
Sabinis] Sabini
Tg. et sic corr. Urs. Post b. . et post venientes in . plenc inter
pungitur.
14. templum Quir.] . Varro dc L. L. V. . 52. Ovid.
F. II, 511.
14. 15. Quirina tr.] Curcnscs Sabinos in ea tribu fuisse,
quanquam aliunde testatum non babenius, Festo crcdinius. Etiam Amiternum, Fornli ct fortasse Reate Sabinorum Quirinae tribu accensebantur. V. C. L. Grotcfend. in Zlmmerm. Epbem. 1836. Nr. 115-117.
16. Quir. fossae] . LW. I, 33. Niebuhr. H. R. I, p. 392. tert. cd.
17. secundum ostium] ad Tiberis ostium, explicat Dac non recte, nam
secundum indicat regionem, in quam conversa erat ea urbis pars , quae
bac fossa cincta erat.
20. prod. pr. sy liaba] baee componenda
cum illis, quae de producta prima syllaba in confecit, constituit, insanus, infestus significant Cic. Or. 48, 159 et Gell. N. A. II, 17, 1. IV,
17, 6.
21. usurpant] usurpabant corr. A. Ace. in mg.
levins]
cf. Varro de L. L. V. . 133. : JR. exclusum propter levitatem, ct quae
ibi annotavi.
22. 23. patres . . conscriptC] cf. Paulus p. 6. . adlccti. Perizon. Animadv. bistor. p. 199.
23. Signum interrogation!,
addidi.
24. urbe] Urs. urbem cod.
P. Valer, cons.] cf.
Niebnbr. I. p. 549. ed. sec.
27. et] scribe if Tel ita ea, nisi plum
interciderunt.
28. appellaret esse] appellata sunt corr. A. Aug. in
mg. Uns.
29. aliquae] aliqua corr. A. Aue. in mg. Us.
/"
que vg. et sic corr. Uns.
30. ut] om. Tg. delet Uns.
31.
coeperit] Urs. eoperit cod.
itet. potest] at hoc pi am ex
Osea lingua, quae in relatiris formis p posuerit pro q, repetendum esse
monuit Li>D., adhibito meo de Etrusc. libro T. I. p. 31.
31. 32.

236

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XV.

(132)

Quinqu rliiim Graec! vocant newta&Xov, quo die quinqu genera artinm ludo cxercebantur. Ipsos quoque alhlctas
Livius quinquertiones appcllat.
Quisquiliae putantur dici , quicquid ex arboribus minulis surculoriim foliorumque cadit, velut quicquidcadiae.
Quintipor servile nomen frequcns apud antiques a praenomine domini ductuin , ut Marcipor, scilicet a Quinto
5
et Marco.
Quip pe siguificat quidni. Qu i a ii a m pro quare et cur ponitur. Ennius: "Qiiiaiiaiii diclis nostris sentcntia lleva est?"
Qu i eta lis ab autiquis dicebatur orcus.
Quintia prata trans Tiberifn a Quintio Cincinnati, cuius fiicraut , dicta sunt.
10 Quintana appel la tur porta in casi ris post praetorium, ubi rem m utensil in m forum sit. Q ue rq era in frigidem cum tremorc a Graeco xaxaa certum est dici, unde et career. Lucilius : "laetans me nt febris
querquera." Et alibi: "Querquera conscquitur capitisque dolores." Item Plautus : "Is mibi erat bilis querqneratus."
Quinquat.] . Varro de L. L. VI. .14. Gell. N. A. II, 21. et plura,
Etrusc. rer. Ill, 3, 2. .. p. 49.
33. qui ferekis] Urs. e cod., in quo
fere et kit disiungitur.
qui feriit nur, URS. cum Scl. quibus fe
rine Tel qui feriit codi. A. Aug. qui f'criis kisce Huschkius. Scribe qui
feriit iit.
34. qui triduo] quitriduo Tel quitriduo con., nam literarum ductus non satis certi sunt, quatriduo Urs.
eut triduo vg
recte. V. Macrob. Sat. I, 10.
ANNOT. PAULI. 6. a Cur.] a addidit Lim>. ex omnibus codd. om.
Tg.
..-.'..',
ANNOT. FESTI.
Qu. XII, 25, 1. Compctalia] con.
Compitalia
Urs. Compela habet Varro de L. L. VI. .25. Intcllige clbrant ex
superioribus.
4. kit] it vg.
. dicatum] Urs. dicatur cod.
9. quem] scribe quod.
10. otiiiti.v aequalit] versus senarius ignoti
poetae.
11. Liviut] Bothe P. Sc. L. V, I. p. 15. fr. ine. 17. Ver
sus senarius est, si praeeo in non coalescit.
12. Quisquiliae] de
hu ins roc. origine Lind, aliis et ipso Kcsto saniora attulit. Est sine
dubio Graecorum xiaxvl/tu. Gloss. Labi). : Quisquiliae, ipqvyvar y<iLn.
Cf. Isidor. Orr. XVII, 6,' 28.
14: quidquidcadiae] . est lietuiii
ad explicandum quisquiliae: cuiasmodi plora in his libris rcperiuntnr.
Itaque non accedo Urs. corrigent! cum Tg.: quidquid cadit nedum
Barthio , qui Adr. XXXIX, 5. cul il pro eadil dictum esse opinatur.
15.
Caeeil.] . Bothe V, II. p.151'. fr. ine. 15. Spengel. p. 57. fr. 12.
volantis] commute disiunxi a sequentibus , ut aecusativum esse appareret.
15. 16. memoranti modo] memoras, i modo corr. Scal., qui hune tetrametrum ita Kanavit, nt aliae coniecturae, eliamsi ab uteris minus discrepent, Tclut : memorant ki, placer nequeant.
16. IS'ovius] . Bothe
V, II. p, 54.
ait] abi abi Scal. ad cxplcndum numerum tclranictri.
IG. 17. deturba le] delurbate coni.'ScAL. dcturbto te Lind., sed im
perativos futori vix hnius loci erat. Mihi de addendum videtur.
18.
aput] cod. apud Urs.
20. gripor] Caipor corr. Urs. Prestat
Caipor. De voc. por cf. Suffi.. .
22. quirl ni] Uas. quodni
cod. Dubitationes Vv. I)<1. solvere stodoi in Si pit. Anh.
23. AI.]
XI corr. Uas. Merula posait versum in Ennii Ann. XI, 3.
24.
L. 1.] XVI, 1. apud, Mcrolam. Hic legit numere, sed movrri Graccum est xtviaO-ui, et siguificat: ex oblivione excitari et produira..
26,
et] est corr. Urs.
27. 28. Summe deum regnator] Nacv. de B. P,
III, 5. apud E. S. ScAi.. et Hermann. Doctr. inetr. p. 636. ca verba reetc
in duos Saturnios sic dispescucrunt .... iiiinme deum regnalor | quia
nam genuisti ....
28. genus isti] genuisti corr. Son. et Merula

Enn. p. 416.
29. quianan . . satyra] etiam hace verba, a librarlo
tnerc rpetila Urs. canccllis sensit,
30. L. VII.] VII, 85. apud
Mcrulam.
31. quianam] Heu quianam nddunt ad versum cxplendum
A. Auc. Seti., nt est apud Virgil. Aen.-V, 13. Nec tomen hoc Aeu in
eo cdice lrgcbatnr, quo Paulus usus est.
32. usurparise] usurpavisse
corr, Urs., ut vg.
32. 33. Afr. in epistula] Bothe V, II. p. 168.
fr. 1.
33. ante quid nisi] ntcrpunxi , cum quidnisi eodem sensu
ponatur quo quidni.
34. Quittalis] Urs: om'ef aliis cod.
.
Qu. XII, aii, 1. Quintia prata] cf. Llv. Ill, 26.
Urs. supplem.
reddidi, omissit vv. 5.-8,, qui minus placcbant.
7-10. His vt. Quin
tanae explicationcm posui ncglcctam plane ab Urs. Non dixi earn portarn , sicut in Paulo lcgitur , cum Lipsius de Mil. Rom. V, 5, 3. Opp.
T. III. p. 143. rect negasse videatur, fuisse unquam portam Quintanam.
Forum autem quoddam costrorum ita dictum esse , qnod erat in postico
praclorii, bonis tstibus ail.neatis demonstravit Lipsius.
7. 8. cii-ij]
corrige castris.
10. Quinctil. Luperci] haec paucis mutatis debentur
Urs. Cf. Paulus p. 66. v. Fabiani.
17. 18. Qumtnnam dussent
quibus explieucrit Fcstus', in medio rclinquere mahn , quam A. Aug. et
Urs. supplem. adsciscere, quippe quae aperte falsa contiueant. V. Supfl.
Ann.
'ii. (J ii er qu era m ] Se ai,, cl Lus. supplem. in pane u lis correxi. V.
SorPL. .
25. quereu] scr. * quercu,
30. act] cod. Tg. Uas. co
dicie literas non di s lin xi t ab adiectis.
31. Frivol.] Bothe p. 438.
fr.2. Versum enndem adduci a Prisciano VI, 16, 87. T. I. p. 279., sed
mulata lctionci It mini erat bilis, aqua intercus , tussis , febris quer
quera, menait . . Piauli manum in hoc tesliiim dissidio vix assequi licebit.
32. .Ci'.] p. 12. fr. inc. 91. . Dousam.
34. ret]
hi ne Se ai.. Et , Urs. assumpto vacuo superioris v. spatio , terret fecit,
quod minus placet.
alibi] fr. inc. 18. p. 0.
ANN. PAULI. 3. quicquidcadiae) Go. Lmo.
quicquid cadit M.
vg.
8.. Quictalis] Quietalus M. yg. Cf.. Phat. 1, 3.
8. ab
ant. diceb. M. vg. diceb. ab ant. reliuui.
1 0. appcll. porta] codd.,
nisi quod Go. ordinem invertit, app. pars corr. Lipsius; sed prob.ibilius
existimo , porta ab ipso Paulo incuria adicrtiiin esse. Fuit qui pore
scribendum pnl.iret, compart Festo Qu. XII, 3. p. -43, .31. . porci
efligics.
sit] fit Gu. Barthii liber ms. fuit ,vg.
11. Querqu.
conseq.] febris, quod vg. et a Luid, additur, ad versum heroicum cxplen
dum scilicet, om. boni codd.
12. querqueratus] Pauli codd., et
sic ipse Paulus, quod in Festo erat, querquera tussis corrupisse videtur.
is querquera tustit coui. Barth. Adv. XXXIX, 5.

QU. XII, 25. (63)

FESTI FRAG M

E COD. FARN. L. XVII.

dicbus Competalia. nam omnibus his singulis diebus fiunt sacra, forma autem vocabuli eius, exempta nuiltorum populorum Italicorum enuntiata est, quod post diem
quintum iduum est hisf dies festus, ut aput Tusculanos Triatrus, et Sexatrus, et Septcmatrus, et
Faliscos Decimatrus. Minervae autem dicatum eum
diem existimant , quod eo die aedis eius in Aventino
consecrata est.
|| Quinquertium vocabant antqui, quemf Graeci ttsvtcl^Xov, ut indica t versus hic: "omnis aequalis vincebat quinquertio."
Livius quoque ipsos atbletas sie nominal: "quinquertiones preco-j- in medium vocat." || Quisquiliae
dici pulantur, quidquid ex arboribus minutis surculorum , foliorumve cadit : velut quidquideadiae.
Caecilius : "quisquillas volantis, venti spolia, memoranti r modo." et Novius in Togularia: "abi deturba tef saxo, homo non, quisquiliae. quid est?" ||Quintipor
servile nomen
frequens
aput
antiques
erat, a praenomine domini ductum, ut Marcipor, griporf, quamvis sint, qui a numero natorum
ex ancilla quinto loco dictum putent.
HQuippe
significare quid ni, testimonio est Ennius L.
XLf: "quippe soient reges omnes in rebus secundis."
Idem L. XVI.: "quippe vetusta virum non est
satis bella moveri." item alii complures.
||Quianam pro quare, et cur, posilum etf apud antiquos, ut Naevium in carmine Punici belli: "summe deum regnator, quianam genus istif." et in
satyra,f quianam genus isti. et in satyraf: "quianam Saturnium populum pepulisti." et Ennium in L. VIL:
"quianam dictis nostris sententia flexa est." I! Quid
nisi
nsurparise -jantiques ,
testis
est
Afranius in epistula: "Me auctore mater abstinebis: quid
nisi?"
HQuietalis ab antiquis dicebatur orcus.

10

15

20

25

30

QU. , 26. (66)

257

\\Qm-ntia prata dicta sunt, ubi Quintius Cincinnati!

sib-, tlamnato filio, vendais omnibus, quattuor ingerum
agr-ttm trans Tiberim paraverat. quem agrum colentem
Sen -alus Diclalorem
-per
viatorem salutavit
Cm- einnahmt
. . i
.:..
riv .......-......,;..
dec . . . . . . || Quintana appcllalur in casis \ post praetorium locus, ubi praedam et captivos divendunt et ulensilium forum constituunt,
quod eo quintana via itur.
\\ Quinctiliani Luperci
uppel-afi sunt a Quinctilio quodatn, qui praeposilus
est Lu -percis, ut a Fabio dicli sunt Fabiani
Luperci, quibus hic praepositus fueril. fuisse autem
Romuli temporibus institutos utrosque et Fabianos
et Quinctili -anos, multi sunt qui tradiderinl.
quorum num-mim postea auclum esse, quia honoris gratia multi in Lupercis adscribebantur. \\ Qtiintanam classem . ... . . > .- . Ser. Tullius
rex distribut .... -"' '',.- . .
fecit, cum eas ord-iWir . ... . ". sam de capite . . . -* ,.
nihil praeter se h . . . . . < '. . .- Lucilius sic meminit quod
.
adeptus.
|| Querque-ram febrem gravent et magnam quidam -j- querc-u dictum volunt, quod id genus
arboris, cum gr-ave sit ac durum, turn etiam in
ingentem evada -I altitudinem.
Aurelius autem
Opilius frigidam a-it dici et cum horrore trementem. Santra earn ex G-raeco ducit, qui tremorem
eiusmodi xct-xaov dicunt, unde dictum esse
etiam carcerem. Plau-fu in Frivolaria: "Is mihi
erat bilis querque-ra tussis." Lucilius L.
"iactans me ut feb-ris querquera
ret alibi: "querque-ra consequitur capitisque dolores."

EMEND. LEGT. Qu. XII, 25, 4. is.

9. quod.
12. praeeo.
15. 16. memoras: '.
17. adde de.
20. Gaipor.
23. XI.
26. ott.
28. genuitli.
29. quianam . . tatyra] delenda.
32. t vit .
Qu. XII, 26, 7. 8. eattrit.
25. adde a.

2S8

QU. , 27. (67)

FESTI FMGM. E COD. FARN. L. XVII.

\\ Quadriplatores dicebanlur, qui quaest -ins -',genere se tuebantur, ut cas res persequerentur , quaef
rum

legibus
quadrupli
erat
-clio
. .
ibus
ata
oem
. allant
. ab

.,.,..

l ,,:,., ; '

IB

tis 10
... f ....... . que licto. ., .-,., . . . . .... . ..... . populo
. v ..,",. . ... . . ...
cur-ia Calabra ....
. ,'t ..... . . m legum
...... , , ....
populi do- 15
minatu. U Q. Jl. F. Qiiando Rex corn-ilia sie f,
.
fas : sic notatum esse diem in fastis i-n bonorem
Regis sacrorum,. aiunt qui le feris menstruis scripsc runt, quae nonalibus sacris in. Curia a Rege dicunlurf.
/alius nominis causae a mullis scriptori-hus traditac sunt. 20
Quo aulem die Rex in Comitium venit, eius pars ante
rior nefas habetur,, done sacra facit: posterior
fas, cum sacris peratis inde fugit. si quis alius pro Heye
eo die in comitio fecerit, puta Pon-tiex, tum bist dies
fastusest. H Q. S.D. F. Quando sle-rcus delatum, fas. eo- 25
lan modo in fastis nolatur di-es, qui talis est, ut
tedis Vestae purgelur, stercusque iu alvumf Catitolinum eversum certo loco condalttr : cum id factum sit,
une practori liceat fori tria verb-a. HQuaeslorcs
licebantur, qui quaererent de rebus capitalibus, unde 30
idem etiam . . . Quaestores parri-clui appellantur.
| Quando cum gravi voce /wo-nuntiatur, significat
uod : acuta est temporis adverbium, ut Plautus in Meaechmis ait: i(Jdeo quia mensam, quando edo,
EMEND. LECT. o. XII, 27, 1. qua s lu is.
. XII, 28, 4. d.
9. 10. et qui sc sperat.
uaestuis.
32. collisere.
3i. quatenos.

QU. XU, 28. (68)

detergeo." et in Pseudolo: "Dabo, quando crit. ducitoj quando babebis." et Ennius 1. XVI. : "Nox quan
do mediis signis .praecincta volabit." in XII. quidem cum f li Itera ultima scribitur, idemque significat.
HQuadrata Roma in Palalio ante
templum Apollinis dicitur, ubi reposita sunt, quae
soient
boni
ominis
gratia in urbe condnela
adbiberi, quia saxo uni tus est initio in speciem
quadratam. eius loci Ennius in. cum ait: "ct quis est
erat f Romae regnare quadrala."
||Quadrurbem Atbenas Accius appellavit, quod scilicet ex IUI
urbibus in unam domicilia contulerunt, Braurone,
Eleusine, Piraeo, Sunio. ||Quaeso, ut significat
idem, quod rogo, ita quaesere ponitur ab antiquis
pro quaerere, ut est apud Ennium 1. II.: "Ostia munita est ; idem loca navibus pulchris muudoi
facit, naulisque mari quaesenlibus vilain." et in
Cbresponte f : "ducit me uxorcm liberorum sibi
quaesendum gratia." et in Andromeda: "liberum quaesendum causa familiae matrem luae."
HQuadrantal vocabant antiqui, quam ex Graeco ampkoram
dicuut, quod vas pedis quadrati octo et XL. capit sextarios. Plautus in Curculione : "Anus liaec sitit, quantillum sitit ? mdica est , capit quadrantal." et Cato contra Oppium : "Vinum redemisti, praedia pro vini quadrantalibus sexaginta in pullif dedisli, vinum non dedisti."
HQuaxare ranae
dicuntur, cum vocem mittunt.
IJQuartarios appellabant
antiqui
muliones
mercennarios -J- ,
quod quartam partem quaestuusf capiebant. Liueilius : "Porro homines nequam , malus ut quartarius, cippos colligere f omnes." ||Quatenus signifi
cat, qua fine , ut hactenus , bac fine. At qualinus,
quoniam. sed antiqui quatenocf dicebant, ut Sci-

2. 3. m -ru m.
16. comitiassit.
19. edieuntur.
16. m inula.
18. Cresphontc.
26. 27 . publicum.
.

2i. is.
27. clivnm.
^.mercenarios.
30.

(132)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XV.

259

Qiicrcus dicitur, quod d genus arboris grave sit durum, tum etam in ingenian vadt auiplitudincm. Quer(ju ra ni eniin gravcm et magnam quidam putant dici.
Quadriplatorcs diccbantur, qui qiiaestii se tuebantur, ut cas res persequerentur, quaruin ex legibus quadrupli
erat actio.
Qu ando rex coinitiavit fas, in fastis iiotari sold, et boc videtur significare , quando
rex sacrificuliis divinis rebus perfectis in comitium venit.

5
Qnando stercus delatuin fas, codem modo in fastis notatur dies, quo s leren s purgatur ab aede Vestac.
Quando ijuiini gravi voce pronuntiatur, siguificat quod, quoniain, et est coniunotio; quando acuto accentu, est temporis n^)
adverbium.
Quatrurbem Athcnas Accins appollat, quod ex quatuor urbibus in iinam illa in ei vitalem sc homines contulcre.
Qu so significa! id quod rogo. Quae sere tarnen Enniiis pro quacrere posuit.
jq
Quadrantal vocabant antiqui ampboram, quod vas pedis quadrati octo ct quadraginta sextarios capiat. Plautus: "Anus
baec sitit. quantillum sitit? mdica est, capit quadrantal."
Quaxarc ranac dicuntur, quum vocem mittunt.
Quartarios appcllahant muiioncs mercenarios, quod quartern partem capiebant quaestus.
Quatenus significat qua, ut bacteuus bac fine, qualiuus vero quoniain ; sed antiqui quatcnos diccbant.
ANNOT. FESTI. Qu. XII, 27, 1. quattt-ius] corrige quaestuis . hie
cniin locus quadruplatorum expliralionl dandus videbatur, quanquam
etiam 2. quae] in qua-rum mutaudum erat.
I us. tantum y. 3. expleverat.
l)e quadruplaloribus cf. Picudo -Ascon. in Cic. divin. .24.
p. 110. Or. in Verr. II, II. . 21. p. 208. Or.
9. >] Lbs. in cod.
esse videtur un val mu.
1. Q. it. C. l'.\ addidi Urs. supplcni.
Sic enim hie dies, i. e. vcl IX. Kal. Apr. vol IX. Kal. Inn., in fastis
noUri sole!. Cf. Varro de L. L. VI. . 31. Fcstus Qu. XIII, 15, 6. .
Regifugiuni. Ovid. F. II, 685. V, 727., qui VI Kal. Mart. Ileaifuaium
et IX. Kal. Iunias Q. It. C. F. notar! dicit.
eomitia sic] comiiiasit
(i. e. comitiassit) corr. Urs., recle, quanquam alii perfeclum comitiavit
exhibent, ut Paulus.
19. nonal. sacris] nonis Febr. suppl. Urs.
non recte ; nam nonis Febr. nonnisi Fcbruarii mensis ferias ediccbat
Rex, sed Nonalia sacra erant cuiusvis mensis, ad edicendas ferias men
struas. V. Varro de L. L. VI. . 13. 28. Macr. Sat. I, 15.
Ac.]
edicuntur corr. Urs.
20. Huiut . . . trad, sunt] in bas caussas non
h. 1. sed infra v. rcgifugium inquirit Feslus. Urs. suppl.: eae vero a
mulls scriptor. traditae sunt, nam quo die etc.
22. zwferior] ante
h. . in , intcrpungitur; quapropter ab Urs. discessi, qui: nefas
habetur, contra antem posterior posuit.
23. inde fugit] siguifiantius est, quam Ursini: inde abit.
24. his] is corr. Urs.
25.
fastus] suppl. Uas. nefastas , quem refuta* i in Slppl. .
Q.
S. i). I' I adilidi iterum Urs. suppl. Sic notatur in Fastis d. XVII.
Kal. Quiutiles, cf. Varro do L. L. VI. . 32. Ovid. F. VI, 711.
27.
alvum] elivum corr. Scal. Uas.
28. evers. . . defer.] ex aede testae
deferatur suppl. Ins., Scaligerum fere secutus: sed stercus in ill clivo
non poterat relinqui.
29. Quaestores] cf. Paulus p. 121. v. parmi.
33. quod:
adverb.] ta lacuna explenda erit, ut fere propositi t
Uic, nisi totus versus intcrcidit. Uas. quae posuit: quod, quoniain,
et est eoniunctio , aperte rcfraganlur Festi sententiae , quae ex Paulo
qualis fucrit discitur.
33. 34. Me-naeehmis] Uas. Mae- in cod.
est. V. Plauti Men. I, 1, '-'.
Qu. XII, 28, 1. in Pseudolo] 1, 3, 25.
2. .] L. XVI, 24.
ap. Mcrulam.
3. in Xil] i. e. in XII tabulis. V. modo supra
Qu. XII, 1, 26. . portum. Dac et Morula opinati snnt duodecimum
Ennii librnm signincari.
4. p] e corr. Urs,: sed quam de, ipso Feste

Qu. XII, 29, 4. teste, quam significat, non quando. Crcdibilius pufo,
d scriptum fuisse, ut antiquiores Romani quandod dixissc significaretur, sicut suprad, facilumed , et in compositis prod, red, sed, antid
srvala sunt.
5. De quadrata Roma v. Suppl. Aux.
7. omi'nis] Urs. hominis est in cod.
9. .m.] i. e. meminit.
9. 10.
et quis est erat] et quis extiterat Tg. et sie corr. Urs. et quibus lex
steterat Scal. eequis exter erat Morula (Enn. Ann. II, 2.). et quis se
sperat Salinas., cui Dac. suffragafiir. Quodsi scribitur: et qui se sjierat,
unius literae mutatione defungimur.
et qui eertus erat coni. Lind.
10. 11. Quadr.] 7 ii iiii.iu/.iv. Scd videtur Accius tetrapolin Marathoniam intellexisse.
11. scilicet] Urs. vg. si cod.
' 13. /.'/< u*i'ne]
Urs. Elcusinae cod.
Piraeo, Aiinio] dedi. Pireaeo , Sunio Urs.,
sed in cod. est piraeosunto. Oppidum dicitur Htituov, portiis lhuuuivq.
15. Enn.] II, 44. 45. Mer.
16. est] post h. . interpunxi cum
Mirnla.
pulchris] crisis legitur in eodem versu apud Festum Qu.
VIII. p. 169, 18. . mundus.
mundo] munda Yg., ex ipso Festo.l. 1.
18. Chrespontc] Crcsjionte corr. Urs. Bothe V, I. p. 39. fr. 2. Versum Lind, vidit esse tetram. iamb. acat. , quo' defenditur a mutatione
Son..: sibi liberum.
19. Andrmeda] Uas. andromedoa cu. Bothe
p. 37. fr. 1. Versus est tetram. trochaicus. De formula liberum quacsendum e. cf. Gell. IV, 3.
20. 21. Quadrantal] Urs. Sed Quadranla in cod. legitur. Cf.' Festus supra Qu. XII, 15, 32. . publica
pondera. Bocckh. Metrol. quaest. p. 284 sqq.
21- .* Graeeo]
nunc (ne) Graece coni. Huschkius. Salmasius Ex. Plin. 163. 2 b. di lot
voce, quam ex Gr. dicunt , cum Paulo, sed contra Fcsti mentcm.
22. dicunt] Uas. dicant cod.
23. in Curcul.] Urs. inculione cod.
Est versus I, 2, 16.
24. 25. quadrantal] Uas. quadrantae cod.
25. Cato e. Odd.] t. Meyer. Orr. Ira gm. p. 78.
Lion. Caton. p. Pi.
26. 27. in ;>iit7i] in publicum vg. et sic corr. Uas. Intelligit Cato praeilia populo pignore data, sicut fiebat a mancipibus.
27. Quaxar]
Quoaxare corr. Urs., sed ipsuin qu est pro .
29. mereenn.] Urs.,
ut videtur non typolbetae errorc. mercenario* vg.
30. quaestuus]
jtem. quaestus vg. Scribe quacstuis et cf. 27, 1. et Qu. XIII, 16, 8.
32. colliyer] collisere em. Scal.
qua teo ] quatenos corr. Uas.,
ut vg. ilacc forma eo notabilior , quod in titulis huius aevi , ut in
ipsis Scipionum mon unten lis, os pro ug iam ferc evanuit.

Kk*

260

PAULI DIACONI EXCERP^A. LIB. XV.

(133)

Quamilc pro quando -j* dicebant antiqui.

Quam mox significat quam cito, sed si per se ponas mox, significat postea vcl paulo post.
Qua te re suspensum et vcinum rei alicuius inotun significat, ut interdum conu tere, quum et id ipsuin vcrbuui
concutere ex quatere sit compositum j queseare autem est saepe quaterc. .
5 Qucrquctulanac diecbantur nyinpbac qnerqueto vireseciiti praesidentes.
Qucr que tillara porta Komac dicta, quod querquetum intra muros Urbis iuxta se babucrit.
Quoniam significat non solum id, quod quia, sed ctiam quod postquam ; bac de causa, quod Graecum '* iitriusquc
signifcationem obtinet.
Quod significat etiam aliquid, praeterquam quod in usu fere est, et Graeci dicunt ti.
Quinqu genera signorum observant augures, ex coelo, ex avibus, ex tripudas, ex quadrupedibus , ex diris.

io

LIBER

XVI.

full appellabantur tribun militum a consulc facti, non a populo j de quorum iure quod Rutilius Rufus legem
tulerat, Rufiili, ac post Rutuli sunt vocati.

ANNOT. PAULI ad p. 259. 3. Quadripl.] boni codd. Quadrupl. vg.

bis. Illud ab analoga linguae Latinae non discrepat.
5. tu comitium Drin'.] Error Pauli manifestas est.
9. Qaatrurbem] boni
codd. Lind. Quadrurbem Lipsiensis cod. vg.
11. Quadranlul]
Quadranta boni codd., ut est in Festi libro mi. V. I'iuif. I, 3.
ANNOT. FEST!. Qu. XII, 29, 1. in ea or.] v. Meyer. Orr. fragm.
p. 104.
seribsil] cod. teripsit Urs.
2. 3. quatenoc] quatenot
corr. Uai. , ut vg.
4. Quamde] cod. i. e. qude. Et sic etiain
. 7. 10. quan.de Urs. Cf. Vossius Inst. poet. Ill, 3, 4. p. 9.
6.
tamtn huius] tum Ennius Tel tum et Livius em. Urns, turn est Livius
Vg. Illud verum esse monstrant numeri vcrsnum non Saturan , sed he
roic!, et addita libri mentio , quae , ubi Livius laudatur , non adiicitor.
Cf. Osann. Anal. crit. c. 2.
7. quamde manus] de lectioue buius
versus v. Suppl. .
7. 8. quande tuas] Uas. : in cod. esse aecepi :
auan dit uas. Apnd Meralam est Ann. II, 15.
8. 9. Lueret.] de
ft. N.I, 641.
10. tergaios] Uas.: in cod. est t (cum linela supraSosita) ios. inter Graios habet Lucretius.
13. Quatere] cf.
on. p. 272, 15.
14. ferire] post haec excidisse : uf interdum eoneutere, ostendit Paulus.
16. con, et] Urs.: conet <V e cod. notatum
babeo.
16. 17. quassare] cf. GeU. N. A. II, 6. Non. p. 254, 23.
18. ut re] virae corr. A. Ace. in mg. De Querquetulano sacello in vi
ciai Exquiliarum Varro de L. L. V. . 49.
20. indicant] Urs.:
e cod. notatur iudieant.
21. Querqu.] porta, quam Plin. N. II. XVI,
10, 15. .37: Querquetulanam dicit , eadem quae Caelimontana babetar. V. Sachse Hist. Urb. I. p. 197.
22. quas seiens] de bac criticorum cruce dictum est in Sl'ppl. Aw.
23. Ques] cf. Enn. ap.
Varr. de L. L. VII. . 71. a Scal. emendatus.
25. qui] queis vg.
quis corr. A. Aue. in mg. Urs.
26. Qui hoe cens.] curiosius cam
formulam explicat Plin. Ep. VIII, 14. med.
27. lert] praeit vg.
petit scribendum videtur: intclligitur magistratus, qui de re aliqua rettulit.
29. Quot servi] idem proverbium explicat Macr. Sat. I, 11.
Cf. interpr. Ev. Mattb. 10, 36. et Dac. cum Gotbofr. in b. 1.
33.
servi tot] Uas. Servitute cod.
tot] quod corr. Uas. At nervosius
et acutius dictum puto a Festo: quod tot.
Qu. XII, 30, 1. sane] in cod. esse videtur. san Uas. sane vg.

2. cru] cod. ser Uas. vg.

5. gia] cod. : colon om. Uns.
8. uneii]
vel uncu cod. unci's Uas.
10. pst] vel psi cod. i. e. perst. perk
Uas. cum supplem. ibent.
11. nificat] vel ni/icant in cod. esse vi
detur. nifieae Uas. , qui benefieae virtutis supplet , qaoniain a Festo,
sieut a Macrobio, etiam bonorum dominorum et fidelium srrvorum exem
pta alala censct.
12. omnibus a] cod. a om. Uas.
13.
eillae u] cod. om. Urs.
17. fixu] cod. fixa Uas.
18. quod]
COD. i. e. q cum linela obliqua, -qui Urs.
20. postqu.] hoc sens
temporali quoniam in Planto demonstratum est, praecipue Aul. Prol. 9.
Cf. Don. in Terent. Ad. 1.
21. off] Urs., qni i.Tfi e vnlgata Pauli
scriptura surasit, in marg. /". on adiicit, sed opus est exemple tempo
ralis et caussalis signification's in eadem partcula coniunctae.
22.
que] Urs. : qui (q cum linela transversa) cod.
signifcationem]
COD. Urs. em tanquam e suppl. ponit.
Quod] e Paulo retinui,
qiianquain yni a Dac. postulatur. Sed Fcstus de adiective usu pronominis quod pro aliquod dixit. 24. Quinquenn.] Scal. et Uis.
supplem. intactum reliqui , nisi quod in eolonis (in eoloniis) posui pro
censores. Nam non nisi in eoloniis et municipiis magistratus bic
quinquennalium nomen babebat.
26. Quinqu gen ] de bis quaedam lilrusc. rer. Ill, 5, 3. T. II. p. 117. V. de soricum occentu Val.
Max. I, 1, 5. l'lul. Marc. 5.
observant] observabant scr. Uas.
28. quadrip.] cod. quadrup. Uas.
29. Jtiif'uli] de utroque tribunorum genere Polyb. VI, 19. Liv. VII, 5. IX, 30. alii, de Hnfi lege
nemo praeter Festum. Quae dedi supplem. Ursini sunt, nisi quod v.
32. Uas. habet: sie enim elevaverant eorum ius ae tune elevabant ; idemque 33. 34. : Itufuli a eognomine Rutili ae post Rutili.
33. hi
qui] cod. hi om. Uas.
ANN. PAULI. 1. quando] oportebat scribere quam , *ed boc ipse
Paulus, puto, peccavit.
0. querquetum] quereum M.
7. on]
OTU M. otit Gc. or* A. Ace. in mg. inii vg. Lind. At ort cum
etiam caussalis sit partcula , eximie Latino quoniam respondens, codd.
vestigia pressi.
9. tripudiis] tripodis , Gc, non male.
12. lu/f
rai] M. Tg. tulerit cett.
Rutuli] Rutili vg. ex Festo. Lipsius de
mil. Horn. II, 9. T. III. p. 57. hace cum superioribus sic corr. : Rutili
ac post Rufuli. Sed Rtilos vel Rtulos tribunos cum nemo famlo
audiverit, Paulus temer finxisse videtur.

QU. XII, 29. (69)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

po Africanos in ea oratione, quam scribsit post quam

ex Africa rediit: "uli negotium natura erat, quatenoc f castra nostra ita munita erant , ut posses
partem exercitus abducere."
HQuamde pro quam
usos esse antiques, cum mulli veteres testimonio
sunt, tarnen huiusf in primo: "Iuppiter, ut muro
fretus magis quamde manusf impe-raf."t7i secundo: "quande tuas omnes legiones, popularis." et Lucretius: "clarus ob obscuram linguam magis inter inanes, quamde gravis tergaiosf , qui vera requirunt."
Quam mox, signifient quam cito, sed si per se ponas
inox,
significabit
paullo
post,
vel
postea.
HQuatere, suspensum et vicintim rei alicuius motum signifient, non, ut Yerrius pu tat, ferire f ,
cum id ipsum verb um concutere ex praepositione,
gime est con , et qua tere sit compositum, quassarc autem est saepe quatere.
|J Querquetula ut rei putantur significan nympbae praeeidentes querqueto virescenti , quod genus sil vac
indicant fuisse intra portara, quae ab eo dieta sit Querquetularia :
sed
feminas
antiqui,
quas sciens f dieimus , viras appellabant. unde
adbuc permanent virgines et viragines.
HQues
antiqui dixerunt , inde declinatum remanet dativo casu, quibus, nam qui adbuc item quif facit, ut isti
bus, illi illis.
II "Qui hoc censetis, illuc transite, qui alia omnia, in banc partem." bis verbis peritf ominis videlicet causa, ne dicat, qui non censetis.
IIQuot servi, tot bostes, in proverbio est, de quo
Sinnius
Capito
existimat
errorem
hominibus
intervenisse
praepostere
plurimis
enuntiantibus. vero enim similius esse dictum initio, quot
hostis, tot servi, totf captivi fere ad servitutem adducebantur. unde etiam mancipia, nee

10

15

20

25

30

EMBND. LECT. Qu. XII, 29,2- 3. quaienos.

6. tum Enniut.
conu l ere.
18. ii"ic.
22. seitas?
25. quit.
27. petit.

L. XVII.

QU. , 30. (70)

261

sane
seru
, .
epti .
ru
gia
turbat
rent

uneii
Sinn-tu Capito
ut pst
niicat
omnibus a
cillae u
omnis un.
,
me part
| .... re
gula , sed v
s altius fixu
ferrendum quod
||Quoniam significat non solum id quod quia, sed
apud antiques etiam id quod poslquam, hac videlicet de causa,
quod Graecum ote utriusque significationem optinet.
|| Quod significat
eam aliquid \trae-terquam quod in usu fere est, ut Graeci
dieunt rtII Quia-quennales in colonis appellabantur, qui lustrum con-deret quilo quoque aiio,a qttonom
ari coeptos. ||Quiiw/ue genera signorum observant
Augures publici, ex caelo , ex avibus, ex tripudie,
ex quadripedibus , ex diris, ut est in Auguralibus.
|| Ruf uli Tribuni mil -ilum appellabantur , quos
Consul faciebat, n-on populus, de quorum iure quod
Rutilius Rufus leg-em tulerat, qua eis cavebatur mulls
mod is (sic enim c\e\a-vcrant eos, ut praeponderabant hi qui populi sufir-agis creabantur) , Rufi a
cognomine Rutili a-c post Rufuli appellati sunt.
7. manu sa.
33. quod tot.

10. inter Gratos.

14. addc: ( interdit, n

262

QU. XII, 51. (71)

|| Runa genus teli signicat

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVII.

.

...... ru-nas
ae

Naevius
idem po-smi
Ennius in L.I.: "Runala recedit", i.e.pilala . . ad 5
esen
|| li-claro
non rue!ari dicendum est
ut pro
os igitur
scrib- 10
sit
/Y-accus
.
iiVideres alios rtteta-re, ac
respuere . . . ptilcherrima superbia." M . Cice
ro tarnen .
ruelaretur dixit.- \\Resparsum vinum apudantiquoe .vi-gnificat
vinum rogo inspersum , quod -in saeris -ovendialibus
vino
mortui
sepulcrum spargebatur;
quae sacra fichant die nono.|| Romani
ludi dicti sunt, ut quidam exislimant, quod artificum
peregrinorum opera, cum ili celebran coeperunt,
Romani nondum utebantur, quos ab Etru-s-ci-s civita tibus
postea adduxerunt. (nondum autemerant omnes, qui nunc
celebrantur ludi, sed ali alis temporibus sunt instituti.) hinc ludos illos appellalos esse Rom-anos. Alii aiunt
ludos Romanos sive Magnos fuisse Maim Mac, pulum Universum stipem sparsisse in conferendis
sumptibus, unde ludos eos esse t/tc-rosf Romanos. Ali
dictos censent, quodead. exereifia cursu, e-quiiando, iactu
proponerentur, quae Romanis im-lilibusf: paribusq. eam
composais eadem, quae in bello, a ludentibus firent.
II Rubidus pais appellat-xxv parum \ coctus , cum
huiusmodipanisrufo colore esse soleat. PlautusinCasina:
"Jn furnum calidum condil-o, atque ibi trrelo
me pro pane rubido." It-em scorteae ampullae

15

20

25

30

QU. , 32. (72)

vetusta te rugosae, et coloris eiusdem, rubidae dici soient.

||Romanam portam vulgus appellat,
ubi ex epislylio dfint aqua, qui locus ab antiquis appellari soli tus est statuae Cinciae, quod
in eo fuit sepulcrum eius familiae. sed porta
Romana
institua est a Romufo nfimo clivo
Victoriae, qui locus gradibus in quadrant formatus
est. appellata autem Romana a Sabinis praecipue
quod ea proximus aditus erat Romain.
|| Rutabulum est, quo rustici in proruendo gne, pa
is conquendi-J- gratia. Novias in Pico f: "quid ego facerem, otiosif rodebam. rulabulum." ': Naviust
obscenam viri partem desribens : "vel quae sperat se nupturam viri adolescentulos f , ca licet
senile tractet rctritum lutabnlum."
I Ruta
caesa dicuntur, quae venditor possessionis, sui
usus
gratia
concidit ,
ruendoque
contraxit .
|| Ruliliuui f rufurn significat, cuius .coloris studiosac
etiam
antiquae
midieres
fuerunt ,
unde
traxerunt
cognomina
rutifias -J- ,
ut
indi
ca t frequenter Afranius.
|| Rutrum tenentis
iuvenis
est
effigies
in
Capitolio
ephebi
more
Graecorum
barenam
ruentis ,
exercitationis gratia, quod signum Pompeius Bithynicus
ex
Ritbynia
supellectilis
regiae
Romaiu deportavit.
|| Rutundam aedem Vesta Numa Pompilius rex
Romanorum consecrasse videtur , quod eandem esse terram , qua vita hominum
sustentaretur ,
crediderit :
eamque
pilae
forma esse ,
ut sui simili templo dea coleretur.
IIRuscum est, ut ait Venins, amplius paullo
herba, et exiruis f virgultis fructibusque-J-, non dissimile unco, cuius coloris rebus
uti muliercs solitae-]-, commmort Cato Origi

EMEND. LECT. Qu. XII, 31, 27. dictos.

. militibus.
31. v erperam.
narte?
\2. to sus.
Naevius.
14. nuptum datum vir adulcsccntulo.
32. exilius.
32.33. frutieibnst/
34. su li tits.

Qu. XII, 32, 11. coqnendi.

Acide nunur.
17. extraxit.
18. Itutilum.
20. rutilt.

(133)

PAULI DIACOIW EXCERPTA. LIB. XVI.

263

Runa genus teil significat. Enuius : "Runata reccdit," id est pilata.

Ruciare, non riictari dicendum est. Flaccus : "Videres alios rnctare ac respucre pulcherrima superbia." Cicero tamcn (13i)
ructarctur dixit.
Resparsum vinura dixerunt, quia vino sepulcbrum spargebatur.
Rubidus apud IM.'iiiIiiiii panis vocatur partim coctus; item scorteae ampullae rugosae rubidac dici soient.
5
Romana porta apud Romain a Sabinie appellate est, quod per cam proximiis eis aditus esset.
Ruta bul 11 in a proriiendo igne -alum, quo panes coquuntur. Invcnitur tarnen positum et pro virili membro.
Rut ilium in fu m sigiiilicat, cuius coloris etiidiosae etiain autiquae mulleres fuerunt, undc et rut iliac dictac sunt.
Rutrum dictum, quod eo arena eruitur.

Rotundam facicbant aedem Vcstae ad pilae similitudinem, quod candem credebant terrain esse.

ANNOT. FESTI. Qu. XII, 31, 1. ] nunc titulum e Paulo

Lie posui, cum aliui vix esset locus, qui eum recipere posset. Cf. ann.
ad Qu. XIII, 11, 6. Isiil. Gloss.: run pugna, runata proeliata. Cf.
annul, ad Paulum. Hunts el sicis in C. Gracchi oratione ijuoibm fuisse
memorat Cic. de legg. Ill, 9. a Turnebo einendatus.
nas] Urs.:
coo. ductus inccrti sunt inter nos et mas.
5. .] Ann. I, 171. apud
Merulam.
13. respucre] post boc voc. spatium voculae reliqui , qua
Tersus explebatur. lambographum eniin fuisse bunc Flaccum apparet.
13. 14. M. Cicero] in iiore II. PkUippicarum addit Urs., A. Aug. secutus. Verum lio loco, Philipp. II, 2, 63., nibil est cur suspicemur,
lectionem : cu ruciare lurpe esset, mutandam esse in hunc modum: cui
si ruclaretur t. e.
14. rucia-] Urs. rupia- e cod. refertur.
15.
Resparsum] v. Paulus. Ab L'es, supplements , quae Dac. t. 18. anvil,
Don recessi , nisi quod . 15. 16. pauca addidi. Cf. imprimis
postumam (sic, non Postumiam) legem apud Plin. XIV, 12, 14.
. 88.: fino ne respargito. Ita enim Reg. I. II. ed. pr. pro
respergito repono. Sic antiqui impartior pro impertior (. Heinrich,
in Cicer. de II. P. p. 203.) et alia similiter.
16. n-ovendia-]
in cod. est, nrglectum ab Ue. Item . 17. in spargebatur lit. s.
18.
19. . tudi] bunc titulum aliter conciiinavi quam Scal. et Urs., quo
rum opiiiata quacras in Suppl. Ann. : quo loco etiam mea expliciii et
defend.
21. *..* civital.] cod. is civitat. Tg. vitatibus Uas.
27. ros Romanos. Ali] cod. et vg., sed sine interpunetione. Romanos.
Alii Urs. Correxi diclos.
28. quitando] os equitando Tg.
29.
Ii7i6ii.f] parlibus vg. Puto fuisse: milil ib .
31. partim coctus]
percoctus coni. Urs. Mihi perperam coctus placet. Ccrte rubidus color
Gellio teste, N. A. II, 26. est rufus atrior et nigrore mullo inustus:
quails est panis nimium cocti. Apud Isidor. Orr. XX, 2. rubidus panis
recoctus dicitur.
32. Casina] Uas. Calina cod. Tg. Est Casin.
II, 5, in. lidem versus laudantur a Fcsto Qu. XV, 29, 13. . torrcri.
34. Item] punctum post h. ., quod Uas. dedit, sustuli cum vir. Respicit Festus Plaut. Stich. I, 3, 77.
Qu. XII, 32, 2. Romanan portam] cf. infra Qu. XIII, 6, 33. Romaniilnm earn portam dicit Yarro de JL. L. V. . 164. VI. . 24., eiusquc situm satis accurate dfinit.
3. epistglio] Urs. epistillo est
in ceo.
4. statuac Cinciae] cf. Paulus p. 43. . Cincia.
6.
nfimo] in imo vcl (in annot.) in infimo corr. Urs. : sed nihil rectius
dicitur , quam siimmo , infimo cuto, sine praepositione.
7. gradibus] nisi fallor iidem intelliguntur gradus, quos Varro V. . 164. dicit

in Nova via esse ad Volapiae saccllum. Cf. Bunsen. Descr. Urbis T.

1. p. 144.
11. conniiendi] eoquendi Tg.
gratin] utuntur ad
dendum esse vidit A. Ace. , cui accedit Urs.
Pfovius in Pico] Num :
in Parro, quem meniorant Gdlius et Nonius. Videtnr cnim Tita avari
describi, qui sc ipse fame niaccraf. Bothe P. Sc.L.V, II. p. 53.
12.
ofiosi] oliusus coni. A. Ace. in mg.
J\avius] Xaevius Tg. IVovius
coni. A. Ace. in mg., male.
14. nttyifitrainj nuptum dalatn corrigo
propter mctrum. Li.id. vix ante . viro inscrit; Both, spiral in despe
rat mutt , et se transponit , p. 23.
viri] iri Tg. viro corr. A. Aug.
in mg. Urs.
<ocfceii<ii/o.t] adolesccntulo vg. et sic corr. Urs.
15. 16. iluta caesa] cf. Cic. Top. 26. et iuris civilis foules.
17.
conlraxit] extraxit corr. A. Aug. in mg.
18. Rutilium] Ilulilum
cm. Scal. Rutilius Tel Rutilus corr. A.Aug, in mg. Urs.
20. rutifa.t] rnlilae Tg., et sic corr. Urs., reete. Nam ctiam Varro de L. L.
VII, 83. iiific muliercs valde rufae rutilae diclae. Cf. Cato Origg. ap.
Charis. I. p. 78. P. et Serv. in Aen. IV, 698., Gell. N. A. II, 26. Fe
stus Qu. XIII, 21, 31. v. rut. canes.
21. Afranius] quippe diligens et festivus in moribus togafarum mulicrum proponendis.
Jfliitrum] cf. Varro de L. L. V. . 134. Nonius p. 18, 20. Ephebus ille
rutriim (otaxrtjv Theocr. IV, 10.) tenens quinquertio erat, quibus ad
u&l/ovf faeiendos in arcua , quae ox/ifta dicebatur , nitro opus erat i
hinc iste labor in exercitationem athletarum abiit. Ita certe n.niw;
usum definivi in Comp. Archaeol. . 423, 31 "
24. Pompeius Rilhyn.
Q. Pomp. A. f.
26. Rutundam] cod. Urs. rotundam Tg.
aedem]
cod. Tg. eadem Urs. errore typography. V. de Vestae rotunda aede
Ovid. F. VI, 265. Plutarch. Num. 11.
31. Ruscum] cf. Virgil.
G. II, 413. cum H. Vossii annot. Gloss. Lahb.: Ruscum, x"/"u,ia'l"lXHroqfit'tTov, etc.
32. exiruis] exilius corr. Uns., ut vg.
32. 33.
fructibusque] fruticibusque Tg. et sic corr. Urs.
33. coloris rebus]
coluribin corr. Liao., non reete; nam Testimcntis eins coloris ntebantur.
34. solitae] slitas corr. Urs. (nam solitus lilium est typothetae) , ut
Tg. scribitur.
Ceio or. I. Fil.] Krause Fragm. Historie, p. 117.
Lion. Caton. p. 28.
ANNOT. PAULI. 1. plala] proeliata Go., etiam BarthH liber ms.,
Adv. XXXVIII, 11.: vetusto errore, qui in Isidori glossas Irnnsfusus est
2. Vidercs] M. Videte edd. Tctt. Vidctis cett.
reinucre] . annot.
ad Fcstum.
4. Rcsparsum] M. respersum Gr. Tg. Lisd.
8.
rutiliac] rutilae Tg. : led illud fluxit e Festi cdice, quo Paulus usas est.

10

264

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

LIB. XVI.

(134)

Ru pitia damnum dcderit significat.

Kudus vel raudus quum dicitur, res rudis et imperfecta sigiiificatur ; bominem quoque impcritum rude m vocamus.
Rudentes restes nauticac et asini quum vocem mitlunt.
Ruspari est crebro quacrere.
5 Rustica vinalia XIV. Kalendas Scptciubris celebrabant, quo die primum vina in Urbem deferebant.
R pro S litera saepe antiqui posuerunt, ut maiosibus , mcliosibus, lasihus, fesiis; pro maioribus, melioribus, laribus,
feriis.
R or arios milites vocabant, qui levi armatura primi proelium comniittcbant, quod, ut ante imbrem fere rorare solet,
sic illi ante gravem armaturam quod prodibant, rorarii dicti.
10 Robu m rubro colore et quasi rufo significan, ut bo vein q noque rustic! appellant, manifestum est. Unde et materia,
quae plurimas venas cius coloris habet, dicta est robur. Hinc et homines valcntes et boni coloris robusti.
Robus quoque in carcerc dicitur is locus, quo praccipitatur maleficorum genus, quod ante arcis robusteis includebatur.
ANNOT. FESTI. Qa. XIII, 1,1. operlae] operas corr. Scai.
1. 2. ars inherit] cod. ars inhaeret Uhs. vg. auri inh. coni. A. Aoe.
in mg. Urs. arsinea , rete corr. Scat,, ex Paulo p. 17. v. arsineuut.
areivere (i. adsciverunt) et I'opma. Structura hace fere videtur fuisse :
fides . . mulleres operas auro purpuraque : arsinea, rete, diadema, co
ronas. ureas etc.
ruscea facile] russea facie vg., quod leiiuil Scal.
in Coni. in Varr. p. 78, 34. (147.). Postea idem corr. russeas fascias
ex Appuleio Met. II. p. 117. Elm.: sed debebat ccrte propter ipsum
Festum rusceas fascias. ruscea facie corr. Urs. cum Turnebo Adv.
XVII, 8.
3. galbeos] galbeas corr. Urs., ut vg. Non distinguo inter
voce, galbeas lineas, cum caedem stolae lincac colore galbeae dicantur.
Similiter apud luven. Sat. II, 97. distinguendum est: Caerulea indulus
scutulata, aut galbana rasa. Cf. tarnen etiam Paulus p. 71.: galbeum
ornamenti genus.
Rupitias] Rupsit corr. Scai,. rupit id Dac,
sed idem, collate Feste Qu. XIV, 28, 14. v. sarcito, intellcxit fuisse in
XII. tabnlis: rupitias . . . . sarcito. Intcrpositum erat: out faxil, vel
simile quid. Cf. Dirlssen. e XII. tabb. p. 529. Zell. Legg. XII. tabb.
p. 42.
4. dederit] dederis vg. , ex correctione.
5. imperfcelam]
Urs. imperfictam cod.
7. Melanippo] Menalippo corr. Urs. perperam. Melanippa Dac Lino., typographi errore. Botbc P. Sc. L. V,
I. p. 218. fr. 4.
Constituit] Constitit corr. A. Aug. in mg.
sensit] sensim A. Ace. in mg. Use. , sine necessitate.
8. rapere] cod.
repre vg. repele Uas. Illud Vossius et Dac coniectara restituerunt.
9. roudus] scribe: raudus. rodus corr. Urs. in Erratis. Li>d. ubi restitutam versus formam exbibet, id voc. om.: non consulto, puto, nam
sic tetrametrorum numeri prirent.
grandem et gravem] grande et
frave corr. Turneb. Adv. XIII, 25., alii.
9. 10. et in Chrysippo]
Botbe p. 193. fr. 5.
10. cuique] quid cuique coni. Libd. Praetulerim cus quid. Cf. quae dixi in Varron. de L. L. VI, . 70.
11.
obviam] obvium corr. Urs. Liad., quo non puto opus esse.
alius]

. vg. om. Urs. Hinc Lind, non recle versara adornat: fuera t ferrum
sxum roiliim , praeeunte Urs. Dac. ferrum alius, alius saxum rodum
legi vult. saxum rodum in vg. est. Mibi vel saxeum vel saxi raudus
necessarium, et versus, qui te trame tri sunt, sic constituerai videntur.
Fleque erat quisquam a telis vacuus : sed uti cui quid obviam Fuerat,
ferrum alius, alius saxeum raudus sumpserat.
12. 13. imperfec-to] cod. imperfe-cto Urs.
13. Lucilius] fr. ine. 11. ap.
Dousam.
Plenius exbiberi Lucilii versus ab Isidoro Origg. XIX , 4,
10. , monuit ScAL.
paxillum] pauxillum corr. A. Aue. in mg.
Uas. et Salmas., qui id cum raudus coniungit. paucillum optimi Isidori
codd.
14. matexam] metaxam corr. A. Aue. in mg. Urs. mataxam
Isidori codd. Ambo Lucilii versus hi fuisse videntur: cataproratem
puer eodem dfrt uneum, Plumbi pauxillum raudus, Unique metaxam.
Aliter de priori versu sentit Vargas, . Lucilii It. Sicul. p. 22 sq.
15. rudusculo libram ferito] cf. Varro de L. L. V. . 163. Gaius Inst.
I, 119.: aere pereutit libram. ' Etiam rudusculuni recte scribitur, sie
Rudusculana porta apud Gruter. p. 251. col. 1.
18. rude] Urs.
rude (i. e. rudern) cod.
19. rudusculum] Urs. ruduscuTS cod.
Post h. v. interpunxi cum Dac.
21. in aeslimat.] cf. Paulus p. 44.
v. censores.
22. rudus] Urs. rudis cod., sed litera u supra ad.
dita.
Rudiar] cod. Rudiarii Urs.
ab eodem] baec omnia
Verrius a Cincio sumpsit.
23. saga] saxa coni. Huschkius.
25.
Ruspari] cf. Paulus p. 47. v. conruspari. Isid. Gloss.: Ruspantur, perquirunt anxie.
20. eri&ro] crebro vg. , sie corr. Urs.
27.
rimeram aplimas.] cod. rimer amaptimas vg. rimarem ptimas Urs.
rimer martimas corr. Se vi . , praeclare.
28. Rustiest vinalia] v.
Paulus p. 50. v. calpar et annott.
29. Ral. Sept.] XIV Kai.
Sept. Paulus et sie Kalcndaria. In Plinio XVIII. . 288. et XIII et XIV.
in libris reperitur. Post hace verba ea in Fcsti cod. excidisse pulo,
quae in Paulo leguntur : quo die primum in urbem vina deferebant.

QIL , I. (73)

FESTf FRAGM. E COD. FARN

nam 1. . : ''mulleres opertae aturo, purpuraq'ue, rs

inhaeret f diadema , coronas ureas ruscea facile f ,
galbeosf lineas, pelles, redimicula.
||Rupitias in
XII. significat' damnum dederit.
|j Rodas, vel
raudas significat rem rudern, et iinperfcctam.
nam saxum quoque raudus appellant poetae, ut Accius in Meianipp: ' ' 'Constitu tf , cognovit, sensit,
conlocat se se in locum: celsum. bihc manibue rapere
roudus f saxeum grandem et gravem f " ; et id Cbrysippo: "I4cque-J- quisquam a telis vacuus, seduti cuiquef
obviara fuerat, ferriim alius \ saxio rudemf." Vulgus
quidem in usu babuit, non modo! pro aere imperfecto, ut Lucilius, cum ait : "plumbi paxillum, rodus.f fiT
nique matexamf" : sed etiam pro signto, quia in mancipando, cum dicitur: "rudusculo librara ferito", asse
tangitur libra. ' Ciucius de verbis priscis sic ait':
"Quemadmodum omnis fere materia non deforma*
ta rudis appellator,
sicut vcslimentum rude,
on pcrpolitum: sic aes in feeturn rudusculurn. apud
aedem Apollinis aes eonflatan iaeuit, id; drudas appellabant . ' . ;..::!.:. ia aestimatione Censoria
aes infectum rudas' appellatr." Rudiari ab eodem
dicuntur , - quod saga nova poliunt. < Hominem iraperitum rudern dicimas.
|| Rodales restes naticae,
et asini , ' cum ' voces mittunt.
|| Ruspari est
quaerere cribrof, ut hoc versu indicator : "et ego
ibo ,
ut latebras ruspans rimeram aptimasf."
|| Rustica
vinalia
appellantor
mense
Augusto
. liai. Sept. f Iovis dies festus, quia Latini bellum
gerentes adversas Mezeatium , omnis vini libationem ei Deo dedicaverunt. eodem autem die Veneri
templa sunt consecra ta , alteram ad CLrcum Ma-xhnum, alteram in luci libitia densif, quia inpiusf
Deae tutela sunt horti.
|| Rustum ex rubus

LXVn.

QU. , 2. {74)

265

,
,
,
5 ||/ litera
,
,

,
*
,
,
,
,
15 II Horarios
,

.
20

*
S liobum
.

.
.
30 . .
. .
. .
.
. .

EMEND. LECT. Qu. XIII, 1, 1. 2. arsinea, rete,.

% ruseeat fascia.*.
3
el grave.
10. Piet/ue erat.
eut quid.
11. alius, alius.
saxeum
14. metaxam.
26. crebro.
27. rimer martimas.
29. Lacuna, . ..

i\\\\ v. ,1#1 iU'il>

albeat.
7.
oastitit.
9. raudus.
gran
audus sump. ,?
13. pa i Hum du
33. In Li it nensi.
in eins.

LI

26G

QU. XIII, 3. (75)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVII.

10

Ilobigalia

15

JRorarium. vinum

(20

25

Romanus agcr

-.'< MEND. LEGT. 'Qu- XIII, 4, 8: de *gaiio.

ui:^btrrsHes:'\ . 31. 32: faei improbi. > >

30

ubi
incubare
posset anspic repctcndi causa.
|| Rogatio est, cum populus consulitur de uno plaribusve
bominibus, quod non ad omnis pertineat, et de una, pluribusve rebus, de qui bus non omnibus san catur. nam quod in
omnis homines, resve populus scivit, lex appellator.
Itaque Gallus Aelius ait: "inter legem et rogationem
hoc interest, rogatio est genus legis; quae lex, non
continuo ea rogatio est. -{-non potest non esse lex,
si modo iustis comitiis rogata est."
||Romulum
quidam a ficu ruminali, alii quod lupae ruma nutritus est, appcllatum esse incptissimc dixerunt. quem
credibile est a virium magnitudine, item fratrem
eius, appellatos.
||Romam appellatam esse Cepbalon
Gergitbius (qui dc advenlu Aeneae in Italiam videtur
conscribsissc)
ait
ab
bomine quodam
comit
Aeneae. eum enim occupato monte, qui nnnc Palatiusf
dicitur, urbem condidisse, atque earn Rhomam nominasse. Apollodorus in Euxenidc ait , Aenea et Lavinia natos Ma yllcm , Mulum, Rhmranque, atque ab
Rhomo urbi '. tractum nomen. Alcimus ait, Tyrrhenia
Aeneae natum filliira Romulum fuisse, atque eo ortam
Albam 'Aeneae ncptem, cuius lilius nomine Rhodiusf
condidcrit urbem . Romam. i Antigonus, Italicae
historiac scribtor, ait, Rbomum qucndam nomine,
love i conccptum, Urbem condidisse in Palatio
Romac - eique f ddisse nomen . Ilis toriae Cumanae
compositor, Alhenis quosdam profectos Sicyonem
Thespiadasquef, ex quibus porro civitatibus, ob inopia m
domiciliorum , complu ris profectos , in exteras regions, delatos in Italiam, eosque multo errore noniinatos Aborigines f , quorum subiccti qui fuerint Caeximparumf viri, unicarumque virium imperio montcm Palatium , in quo frequentissimi consederint,
.appellavisse a viribus regentis Yalentiam: quod no-

10. t>al*(nxii>.
*u *

vi

.i .'

QU. XII, 4. (76)

23. Rh ota-iis.
" \t. .1!

26: Romact/uc ei.

28. Thespiasqu*.

(134)

PAULI DIACOIN'I EXCERPTA. LIB. XVI.

267

Rob i ga Ha dies festue VII. Kai. Maias, quo Itobigo deo suo, quem putabant robigincm averlere, sacrificabant.
Ro rar i um yin um , quod rorars dabatur.

(135)
Rogatio est, quum populus consiilitur de uno pluribusvc bominibus, quod non ad omncs pertincat et de una pluribusvc
rebus , de quibus non omnibus sancatur. Nam quod in omncs homines resve populus sen it , lex appellator.
Romulus ct Remus a virtute, boc est robore, appellati sunt.
5

Ncqac sola, nam quae de Latinorum bello contra Mezcntium gesto

sccuntur, spectant ad Vinalia verna, at prxima annot. declarabitur.
Quapropter intercidisse puto ctiam Laec fere: Mirant ilium alia vinalia
menue Aprili MX. Hal. Mains.
Latini et quae seq.] Eandein fabulam narrant Varro ap. Plie. 14. H. XIV, 12. 14. ,. 88. Dion. Hal.
, 65. Ovid. F. IV, 879 sqq. Plut. Qu. Rom. 45. Auetor de orig. gent.
Rom. e. 15. Sed Ovidius hinc orlgincm vernorum Vinalium repetit, et
vini libatio, quam Festus scriliit Iovi dedicatam esse,, dob poterat fieri
nisi post dolia aperta. Quod autqm ad Venerem attinet, liuic yerna Vi
nalia consecrate fuisse, Ovidius et Plutarcbus decent: cui sententiae
nescio an Varro de L. L. VI. . 16. frustra repugne!.
31. deo] Urs.
do COD.
33. luei libilia dens] luco libilinensi vg, , sie corr. Urs.
inen* Veneris Lnhenlinae dicltur Varrone ap. Non. v. prblubluih p.
64, .14.'
inpius] cod. impas Urs. in ipsius Tg. , ut corr. Urs.
Malini : in eins.
34. Rustarn] lioc a rusco recle distinguir Foreellinius.
Qu. XIII, 2. linee OD. pagella cum non igne fanlum , sed ctiam
ferro vastata sil, lemmata tntiim ex Paulo in ea posui.
5. Mt. pro S.]
cf. Paulus p. 13. T.'arbosem, cum annt. Sed Paulus Fcstuiu corrupit,
in. quo fuisse existimo: it litera suepe nunc ponitr, ubi ab antiquis S.
15. Horarias] cf. 'Paulus p. 1.3. v. adscript!!!!.
25. Robum] Robus
'lu bostiis memoratur a Gell. N.'A'. IV, 6, 2'.' Nee dubium quin apud
'Inven- VIH, 155. robumqut iuveneum scrbendum sit, post sebolion Sangallense a Cramero editum et docte explanatum , luven, commentar.
p. 329. Robus autem ctiam pro robur dictum esse apparet, vclul Robus
Tuilianum.
ANNOT. PAULI ad p. 264. 2. Rudas] codd. Lird. Miodns >g.
Sed illud literarum. ordini melius conyeait. ,
5. SepleMbris] Septem
bres M.
cclcbrabant] Go. Lird'. cettbrabantr M. vg. '
vina
in.urbem] M. Tg., in urban vina Gu. Lino.
ANN! FESTI. Qu. XIII, 3, IQ. Mtobigalia] cf. Varro ae L. L.
VI. '. 199. Ovid. F. IV, 907 sqq. Plin. N. H. XVIII, 29, 69. . 284Festus Qu. XIII, 21, 31. . rutilac canes. Paulus p. 35. catul. ' porta.
20. Mtorarium vinum] buius nulla alibi menti fit.
Qu. XIII, 4, 1. Haec quam ad rem spectent, intellexisse videtur
Dac. Repetebantur anspicia e tabernculo Romae constitute : sed cum
imperatores Romani in remetieres terras mitterentur, constitutum erat, ut
locus quidam captivi agri Homanus fieret, in quo auspicia renovari possent.

Haec Serv. in Virg. Acn. II, 178. Itaque titulus bule quaestioni praefixus
autfuit: Mtepetuntur auspicia, aut: Homanus ayer. Hoc praetuli propter
ordinem literarum.
2. Mioij.] cf. Gell. N. A.X, 20.
5. omni*] omis
con. omnes Uns.
7. legis;] b. 1. gravius interpunxi.
8. non potest] rooatio praeponendum esse h.T., yiderunt A. Aue. Uas. 10. o] Uas. om.coo.
De ficu ruminali . supra ann. ad Qu. IX, 18, 27. et infra Qu. XIII,
.7, 21.
11. esse] Uas. est cod.
14. Gergithins] Uas. gergilius cod. Hie Ccpbalon Gergitbius in cadem re lautlatur a Dion. Hal.
I, 49. 72. Synccllo p. 361. ed. Bonn. Cf. Nicbulir. H. R. T. I. p. 188.
ed. sec. . Sed Troica, quae sub Cepbalonis nomine fcrcbantur, supposita
fuisse ab Hegcsianaclc Alexandrine, doeet Alben. IX. p. 393 d.
16.
M'alalias] Palatinas (ut vg.) vel Palatiunx (ut A. Aoc. in mg.) corr. Uns.
18. Apollad.] Gclous, ut Niebubrius cciisct, comicus novae comoediae
poeta.
19. Mayllem, Malam \ obscura nomina : sed audacius Graucrt.
in Anal. p. 85. Mayllem. delet, Mulum in Romalum mulat.
20.
Rhomo] Urs. romo b. 1. e cod. notatum babeo.
Alcimus] Siceliota, Sixtlixv et libri de rebus Italiae auctor. v. Atbcn. VII. p. 322.
X. p. 441 a. XII. p. 518 b.
21. to] Uas. cod.
22. Rhodius] Mikomus corr. Uas. liornas vg..
23. Antigonus] idem, qui
a Dionys. Hal. I,. 6. et Plutarcbo Rom ni. 17, laudatiir, sed alius puto,
Carystiiis.
26. Miomac eique] corrc.xi cum Grauerto p. 86. : omaeque ei. Non sufficit quod Die. ante v. Romae nterpungit.
26.27.
Mlisloriae Cum. .] '/ i/ itot^rruc. ic ai'n'v aiiu/fu/avii
Kvftatx, Alben. XII. p. 528 d. dem apud Pausan. X, 12, i. de Si
bylla Cumana narrt.
28. Thcspiadasque] Thespiasquc vg. , ut
corr. Uas. De Sicyonc , Erccblhei vel Maratbonis vel Mclionis Allicniensium filio, cf. Pausan. II, 1, 1.6, 2. 3. : de Thcspio, Erccblliei filio,
Diod. IV, 29. Pausan. IX, 26, 4.
31. Aborigines] flirtasse scripsit
-.Aborigines, (v. Paulus p. 16. . Aborig.) , quam lectionem commendat
Scal. '
31. 32. Caeximparum tiiri unicarumqne viriam] Cacoxcuidaram iuri vicinurami/uc urbium vel simili qiiacilnni inessc putat Scal.
Caei, improbi viri unicarumqne viriam coni. Mcbiihr. T.I. p. 218. ann.
545. , iilijiic Fcsti scntcntiac convenieutissimum puto. Caei mmoriaux
etiam in Campania exlilissc , commode nionct Klauscnius , Solino I, 8.
teste advcalo. I, alii incolarum , vicinammqne urbinm tentt Graucrt.
p. 89-...:
34. Falcntiam] cf. Solin. I, 1. Serv. in Vii. . I, 273.
ex Atteio.
.
.,.,
ANNOT. PAULI. 1. robiginem] G. Lird. rubiginem vg.

LI*

268

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XVI.

(153)

Rom a m Romulus de suo nomine appcUavit, sed ideo Romain, non Romulam, ut amplioro vocaliuH signficatii prosperiora patriae suae ominaretur.
'..! !..-.
> i:u: .
ANNOT. FESTI. Qu. XIII, 5, 2. 3. tfco-mem] Lrs. ltho-m cod.
3. Aij ath or/) scripsit /! Kviixov, de quo apere . Voss, de Hist.
Grace, p. 317. Marquardt. Cyzic. p. 170. Verriuin cxscripsit Solin. c.
1, 3.
0. his] iis corr. Urs., ut Tg.
7. maxime] Urs/ ma.rimac
cod.
8. prima] jirimam corr. A. Ann. in mg. Urs. primum vg.
primae Grauert. p. 90.
40. nom] -cod. 'nominii Urs. Sed prae"stat, eas literas delere.
eani, quae] camtue vg.
10. 11.
priore, linde ea] prior eminent corr. Si-a.., egregie; '
14. ISolon]
nomen ignotum.
16. Caltiiius] Callias scribendum esse ex Dion.
Hal.I, 72., yiderunt Scal. Urs. Cf. Nicbuhr. H. R. T. I. p. 189. 17.
18. /gentium] fugientium Tg.
18. Latino] apud Dionysium Cal
lias narrt , Aboriginum rgi fuisse nomen Latino , et Troiaime cuidam
jiiulieri Homae. Cf. Syncell. p. 363.* ed. Bonn.
19. 20. a quo . . . quam]
corrcxi a qua et transposui quam. Ita suasit etiam Grauert. p. 93.
Dionysius ex Callia tradit, Latinum ex Roma duos suseepisse filio,
Rbomum' et Rbomylum , eosque urbi conditae matris nomen imposuisse.
21. Lembos] cod. Lembus Urs. Hisloriarum eins frequens mentio apud
Athenaeum. Eadem Scrr. in Virg. Aen. I, 273. Solin. 1. Dion. Hai.
autem, 1,72., et Plutarch. Qu. Rom. 6. p. 314. II. simillimam huic narrationem ex Aristotele alfcrunt. Cf. Mu. virt. p. 265. H.
existi
mad] Lbs. existimant ood.
- 22. quendam] quondam corr. Urs.,
ut vg.
26. tempestivae] i. e. oipcue, quanquam miror boc sic a
Vcrrio trausferri potuissc.
28. is] cod. his Las.
30. Galitas]
Galalas Tg. Clinias corr. Dac. ex Servio Aen. I, 273.: Cliuias refert,
Telemachi filiam , tomen nomine , Aeneae nuptam fuisse , ex cuius voeabulo Itomam appellatam. Et hace sane cum Festi narratlone satis
concinunt, modo statuamus , stemma a Clinia confictum boc fuisse : Telemacbus pater Latin! et Romae ; hace Acncae uxor, iUios parit Romum
Romulumque ; Acnea mortuo Latinus Imperium excipit, sed Aenea filia
propriam sibi urbem extruunt. Alia opinio est Grauerti p. 94.
32.
Telemaehi] Las. Telamaehi cod.
Circae] cod. Cires .Urs. Cf.
Hygin. f. 137.
bisque] isque vg. , et sie corr. Urs.: malo tarnen:
it quoi. Anteilige Aeneam, non Latinum.
Jthome] cod., nisi qnod
e duetum diphthongi ae habet. Urs.
33. iomufumouc] post
hoc . distinxi cum Dac
Qu. XIII, 6, 1 sqq. Urs., non dubito, quin recte ex teuuibu*
Festi rerborum reliquiis eam narrationem composuerit, quae Plutarcho
ni. -8. Diocle .Pcparethio refertur, quocum Fabium Pictorem in
omnibus fere rebus consensisse constat. A quo ipsum Dioclem exscriptum esse , uescio quibus argumentis tarn praefracte negare potuerit
ISiebuhr. T. I. p. 213. In plerisque Uns. secutus sum sed . 13-20.

.] ;',, ..>;::: :';.::: : > :i; ::. .,;! > . :

ilupliccm nominum Rburuli Rhoniiquc (nam sic Diocles; Urs. non recle
Remum posuit) originem diligentius distinxi. Quae Las. bic posnerit, .
in Sufpl. Ann.
16. compressa] cod. eompressu Tg. compre Urs., et
ssu tanquam ex snppl.' '
28. omninaretur] ominaretur Tg., recte puto.
29. Ter. . . farro] Varronem puto alibi lnculentiiis de ca re exposuisse,
quam de L. L. IX. . 50. Urs. Varronis sententiam paulo aliter exposuit:
sed quod scribit : deind delortam vocalem detritasque literas fuisse,
nescio quomodo convcnlat nomini Itomula in mutato.
31.
erterum causam] cf. Solin. c.'l, 4. Serr. in Aen. I, 277. Urs. quae
snpplcTit: eeterum causam eius appelldtionis invertisse, ait Verriut , vetitam esse publicari, non sunt ; non caussa, sed ipsa apprllatlo ar
cana esse fercbatur.
' 33. portam] cf. supra Qu. XII, 32, 2.

ANNOT. FESTI. Qu. XIII, 7y\. kmule],als Romilia, ut Varroni dc L. L. V. . 56. Est ea ex antiquioribus XVI rustic tribubus,
quas omnes a gentibus Romanis nomen duxisse intellectum est. In ti
tulo . Gruter. p. 201. n. 10. post urbanas prima rccensctur.
1. 2.
Dionys.] locus in libris , qui superstites sunt, non extat.
5. ]
oa. quae Urs. .
6. usdam] coo, uidam Urs.
8. sima] .
mamma Urs.
16. turner] cf. Gell. N. A. X, 25, 2., ubi ex Lipsii
emendatione nunc legitnr: spart, rumiees , trifaces , tragulae , Hesych.:
u, ilof uorriov.
17. 18. Lueil.] fr. inc. 42. ap. Dousam.
Idem versus a Felto psitos est infra Qu. XV, 3, 18. . ipsura , ubi a
Paulo serratas est integer.
19. rumigera-nt] rumigerantur Paulus.
Cf. Paulus p. 9. . adrumaVit.
20. 5miiJ Simitu coni. Dac,
sine necessaria caussa.
21. se] ita suppl. Las., sed in mg. e Paulo
corr. sese. Illud tarnen Saturnio metro unice aecommodatum est. Simul alis alid aliunde rumilant inter se ser. Bothe P. Sc. L. V, II. p.
25. et, qui eum sequitar, Spangcnberg in Naevii fragm. B. P. IV, 11.
Buminalem ficum] de hac T. Suppl. Ann,
. .25. subrumios] cf. Non.
p. 168, 1. et Festus Qu. XIV, 12, 32. . subrumari , maxime Varro de
R. R. II, 1, 11. Praestat subrumes , quod Paulus habet.
26. alibi]
alii corr. Uas.
28. turnen] cf. annot. ad Panlum p. 9. . adrumarit. Gloss. Labb.i turnen, &rlr gxaia. Corrige xaCot.
29.
ruminare] cf. Non. p. 471. 480. M.
31. dum] ante hoc . interpunxi.
32. erim] crimen Tg.
vu] avis corr. Lus.
eencrit] de hac formula . Scppl. .
34. per rh] addidi Uas.
Supplemente.
Qu. XIII, 8, 1. regno] regione corr. Urs., ut vg.
%. 3. aTttitu] (jayijrat corr. Scal. ?}ai coni. A. Ace, in mg. Las. Idem ety
mon iam ab Aeschjlo in Prometheo Soluto indicatum esse , notum est.

QU. , . (77)

FESTI FRAGM. COD. FARN.

L. .

QU. XIII, 6. (78)

209

men ad ven tu Euandri Aeneaeque in Ituliam cum magna

Graece loquen tium copia interpreta tum, dici coeptum Rbomem. Agatbocles, Cyzicenarum rerum conscribtor, ait,
vaticinio Heleni impulsum Aeneam , Italiam peti visse
portantem suam secum neptem Ascani filiaux nomine 5
Rbomam, eamque, ut Italia sint Phryges potiti et his-j-

mae.
Diocles Peparethius ait Ilium, Numitoris X-lbani regis filiam, gemellus edidisse, quos
in i -ma Tiberis ripa, iiissu Amulii tyranni,
exp - ositos , cum iuxta ficum postea appellatam a
Rom -u/o
Ruminalem iacerent,
a
lupa
lae-afo* et a pico Martio niitritos esse:. post reper-

regionibus maxime , quae nunc sunt vicinac urbi,

prima f omnium conseerassc in Palatio Fidei tempi u in,
in quo monte postea cum condcretur urbs , vsam
esse iustamvocabuIiRomaenomfcausam, earn, quae priore,
unde eaf locum dedicavisset Fidei. Ait quidem Agathocles complures esse auctores, qui dicant Anneau
sepultum in urbe
lerecyntbia proxime flumen
Nolon , atque ex eius progenie quendam nomine Rhomum venisse in Italiam, et urbem Romam nominatain condidisse. Caltinusf, Agathoclis Siculi qui res gestas conscribsit , arbitralur e manu Troianoruni fugentiumf Ilio capto, cuidam fuisse nomen Latino, eumque
habuisse cpniugem Rliouiam, a quo f. ut Italia sit potitus, urbem condiderit, quant -f- Rbomam appellavisse.
Lcmbos, qui appcllatur Hcraclides, existimat, revertentibus ab llio Acbivis, quendam f tempestate
deiectos in Italiae regiones seculos Tiberis . decursum pervenisse, ubi nunc sit Roma, ibique propter dium
na vigationis ,
impulsas
captivas
aucloritale virginis cuiusdam tempestivae . nomine Rhome, incendisse classem , atque. ab ea necessitate
ibi manendi urbem conditam ab is, et potissimum
cius nomine earn appellatam, a cuius consilio eas
sedes sibi firmavissent. Galitasf scribit, cum post
obitum Aeneae iinperium Italiae pervenisset ad Latinum,
Telcmacbi Circaeque flium, bisque --ex llliomc suscepisset filios, Roinuin, Romulumque, urbi conditae in Palalio causam fuisse appellandae potissimum Rbo-

tos a Fuustulo Accam Larentiam, eins uxorem, educasse.

filer-ique tdmett conscio et alimenta praebente Numito-re " niitritos ' ahmt, quod Ilia ex Marte se
- os ' asseverab'at ,' secreto Uteris, omni
deni-^ue
liberali
disciplina
Gabis
institutos
atque excultos esse: ac cum in exercendo corpore primam j)-ueritiam transigrent el inter aequales
omnes ^r-aestarent robore , Ilomulum el Ithomum
nom'm-atos esse. Alii dictait, quod matre virgine Festali
compressa a viro/ incesto procreati essent, ci
psitos in ripa Tiberis esse : ibi lupam iis praebuisse rumam, monte vicino deseendenlem : hinc, postquam reperti
mnlcAucA-lique a Fuustulo, Romulus et Romusarumunominati poti-AAiVun? dicunlur. Quos ferunt, cum, qua maire
essent procreati, intellexissent , Numitori avo primum
restituisse reg -, deinde de urbe contienda
per auguria ecre- visse, titer earn conderet nominaretque, ac Deorum manifesta approbatione Romulum urbem con-didisse, sed earn nommasse Romam
potius, quam Romu-fam suo de nomine, ut ampli
re
vocabnli
signifi - cala
prosjteriora
patriae
suae omninaretur f . Romam antea Ronulam appelIatam , TerentiUs quidm Farro censet , ab Romuloy
deinde detortam \oca-biili formant in Romam, existimat
credibile.' celerum causam in libris saerorum se invenisse ait Verrius, cur verum nomen taceatttr.
|| Romanam
portam
ante - a
Ilomulum
vocitalam ferunt, quae fuerit ab lo appellala*

EMEND. LBCT. Qu. XIII, 5, 6. Ht.

B.primam.
19. quit.
30, i] m condiderit.
22. quosduin.

10

15

20

25

30

il), nom] dele.

30. Clinius.

M. il. prier cundan.

IG. Callias.
17. 18. fu tjitntiutn.
32. it i/uod.
Qn. , G, 28. ominarciur.

270

QU. XIII, 7. (79)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVII.

\\Romultam
tribum
appellatam
ait
Dio-nysitu ab Ilomulo , quod in agro ab eo capto de f'eientittm populo ,' ca tribus c.c-sebatur. Sed Tereutius Vatro dictum ait, quod /ro-xima
llomae esset ,. . ... . . . ... . . .
v .. ' . . .- . y i . usdam
, v. . -.
cp
. . .. . . ., . ..-,.... ., . .. , .-ama
. . .... . ... . , ^ . . . ,,.,. ...'Capilolio
\ ,. . ... . . nium
.
.
d0
.
,
que
.
'. .. ... requisiliiin
.... .
^-pcllatam
. . . . . " ..'.. es* 9uae'
'
."*'*.'' IIRumiJX
dentis teli simile spari Gallici, cuius m. Lucilius: iTum sjutra, bim ritmices portantur, hajjula
porro." \\Uumiiant significat ruinigera-nt, ut Naevius :
iiSimul
alius
aliunde
rum -itant inter
se."
Il lluminalcm appel -latam ait Yarro
prope Curiam sub Veicr-'ihuij quod sub ea ar*
borc lupa a monte decurrens Remo et Itomulo
mammam praebuerit. mamjn- autem rumie ; dicebalur. itutlc rusfiri huidos laclenl-es subrumos- vocanty tjuiaadhuc sub mammis habentur. alibif autem sunt
qui dielam putent, quod sub ca pecus ruminari solitum
csscl. H Rumen est pars colli, qua esca devoratur,
nndc rumore dicebant,
quod nunc rumin.are.
ll llumentum
in
augur - alibus
significare
videtur inierruplio abrupti-o\e: "dum verba ancilibus movendis pracit , si n-erim visf cancrit
. o, augurio rumentum
cslod." \\ltliegium per rh signifi- oportcre ait

10

15

20

25

30

QU. XIII, 8. (80)

Verrius id municipiom, quoil in freto e regnof Siciliac

csl: quoniam id dict esta riimpcndo,quod est Graece
tcti\ > eo quidem . magis, . ,quia in Gallia Cisalpina,
ubi forum Lepidi fuqiat, Rcgiutu vocatur. ||Rbondesicadionquef can* ; dixit ; Eucilius, quo nomina riparum -J- posuit, tarn infestom sibi corpus, et valiludincm
reierens, quam levis , sed % saluti iiaviganliuin.
|| Rbinocerolcm quidam esse aiunt bovem- Aegyptium.
]| Redemptores . .proprie. ( atque,. antiqua
cojisuetudine dicebantur, qui, cum quid publice faciendum,
uti .praebendum eondixerant,. effecran(riue tum demura pecunias .accipiebant. mim anliqmtus emerc
pro aeeipere. pon'ebatui;. t' bi pune dieuntur redmptores, qui quid 'cnduxerunt praebendum utendumque.
IfRedibitrtuf id'propridr,qaodreddituest,nprobtumq.
tlj qui dedil, idemquef riii-sus coaclus est babere id, quod
ante ; balilt1. '||RtdViam qudam ,lii reVium' app(ilaW(,:iJ cutri JcWta: ngfuis cutis se resolvtj'J qui irtfe+' St,- solvert. Titinius in Setina: "hissitodo eonserVdm,- redivia flagri." etLivi.f: "Scabra
in legendo , reduviosave oiTendens." '
Redbostire, referre gratiam. IN'aviusf in Lupo : "Yelf Veiens regem ealutant iubacf Albanum muliumf comitem.f senem sapicntem , contra redbostis Menalus^. et Accius in Ampbitryone: *'cedo ecquid leredbostifium . ,cuni eas sem obiectet f facilius."
et hostire, pro aequare posuerunt. Ennius in Cre, spbonte: "Audis + atque auditis bostimentum adiunito." et in Hectoris lytris: "qua* mea cominus ma
chaeA * atque basta bospius manu f." et Pacuvius
in Teucro: "Piisi coerceo protervitatesf, atque hostio ferociam." || Rcdantruare dicitur in Saliorum exultationibus, cum praesul ampiruavitf, quod est, motus edidit,
ei referuntur invicem idem motus. Lucilius: "praesul

EMliM). LECT. Qu. XIII, 7,25. tubrumos.

2C. Iii.
32. avis.
Qu. XIII, 8, 1. regione.
2. 3. (ay^ra*.
4.5. Rhonehes
Icadi uuij n'e.
5. C. coynominii viratarum.
7. Uli estent.
11. ni.
15. Rcdhibitum.
16. quod.
idem.
19. lucre.
20. Laevius.
22. S'aevius.
Ubi.
23. salulal: iubro.
Amulium.
23. 2i. enmiter.
24. 25. redhostit Macnalus.
20. redhostit, ut cum ca se oblectot.
28. Audi.
311. kistibil manu.
31. pro tervitatem.
33. quod cum >r. amjt truavil.

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

(135)

LIB. XVI.

271

1{ omu lia tribus dicta, quod ex eo agro censebantur, quern Romulus ceperat ex Veieotibue.
- .;
'-',, y ,..
Il um ex genus tcli simile spari Gallici.
Rumitant rumigerantur. Nacvus : "Simul alius aliunde rumitant inter sesc."
, ! . <
Ruminalis dicta est ficus, quod sub ea arbore lupa manimam dederat Remo et Romulo. Mamma autem rurais dicitur;
unde et rustic! appellant hoedos s 1) ru m os, qui adhuc sub ma m m s babentur.
'. . i ! i .',',.: -, - .
5
Rumen est pars colli, qua esca devoratur, unde ruma re dicebatur, quod nunc ruminare. >.-<.>
' i '.
It limen tum abriiptio.
'!' ' / .
i,.-: :'..' i v
Rbegium appellatur id municipium, quod in freto Siciliae est, quoniam id a rumpcudo dictum est.
.",. , ..'.
Redibitur tum [ id proprie dicitur, quod redditum est improbatumque , quod et qui dedit rursus coactus est habere
id, quod ante liabuit.
. ::;-.->.\!i/; bu i t'mi'i-j-. .-... r r.
10
Redi via sivc re lu vi um dicitur, quum circa ungues cutis sc solvit, quia lucre* est solvere.
Rcdkostire est gratiam refcrre, nam et bostire pro aequare posucrunt.
' ,r
', ' ." "''/-/v,[ ' ' : ' '
. f ..

i. 5. Mkondc-sieadionque] Mhqndon Icadionque corr. Urs. cum Turnebo

24. reino] redhostit corr. Scal.

Advere. XIII, 25.

Sunt duo le trametri

Mhonehes Icadionque praetulerim , coll. Paulo p. 78.

. Icadion : quanquam Icadius praedo a Cicerone de falo 3, 5. meinoratur.

5. quo nomina] Urs. cum Cantero Nov. leett. VI, 6. con-

iungit in cognomina.

5. 6.

ripurum] piralarum corr. Sin.. Uns.

7. levis sed] Uli essent carr. Scal.

illa essent . . : in mg.

Uns.

Mcnalus] corrige : Maenalus.

troebaici, nam contra ultiinaiii corripit, ut apud

Ennium, . Varro de L. L. "VII. . 12.. . .

25. Accius im Amp h..]
Bothe V, 1. p. 169; fr. 3.
te] hie in codent versu Nonius p. 165, 20.
26. redhostitium] redhostit cm. Scal., cui uf bene addit Vossius.

Die. aliique liunc diiniiliiini Lucilii Tersum coniuugunt cum ill! de

ens sem obitctet] cum ea sc oblectet A. Ace. in mg. Vossius.

querquera feliri , supra Qu. XII, 26, 34. prolatis.

seni obieetet Scal.

8. bovem Ae-

gyptium] notus est hos Lucas pro elephanlc.

11. vi] aut corr.

Non.

effingit.

opus esse , nam operant condicere est cara , certo pretio pacto , pro-

20, 17.
fir. 1.

miltere.

, 15. Redibitur tum] Redjiibitum corr. A. Aue. in mg.

inprobatumque] cod.
Ave. in mg. Urs.

improbatumque Uns.

16. et] ei con, A.

Sed Paulo collate apparet hic fuisse quod.

que] que dclenduin puto.

id] Uns.: in cod. esse videlur idem.

redhibitoria actione cf. maxime Gell. N. A. IV, 2, 7

vitan] redit vias dicit Plinius.
rige : Meduvias, reluvias.
duere coni. A. Aue. in mg.

toc, cod.

Cor-'

19. mere] luere Tg. et sie corr. Urs.'

Titin. in Set.] Botbe p. O'J. fr. 10.
redivine] et, quod Uns. addit

Livi. Scabra] Uns.

liviseabra, uno

Laevius : Scabra Scal. , in cnius partes post diligentem et

cautam disputationem concedit Weichert Poet, latin, p. 73.

versus.

De

17. Medi

Gloss. Isidi : Medubias , reliquias.

20. conservum] post b. . interpunxi.

et Tg. oui., non est in cod.

idem-

22. ] $ corr. Scal.

list seazon

' em. A. An:, in

an qua me temptet faeilius , qui an ex viam

27. hostire] Urs.

hostiae in cod. legitur.

cf. Paulus p. 76. v. hostimentum, cum annot.

hospius maun] hostiris") A. Aug. in mg.

hostivit e mann Scal., prac-

clarc, nisi quod fortasse emanus praestat.

iubel.

saltant urbae cod.

salutat: iubeo (i. e. sah ere) corr. Scal.,

non improbabililcr, modo lolius loci sententia apparcret.

mulium]
Amulium corr. Scal. Uns.
23. 21. cointfcm] cvmiler corr. Scal.

30.

Futurum hostibit probabili-

ter coniiiiencl.it A. Scholl, de tctralog. tragics p. 479 sq.

30. 31.

. in Teucro] Botbe p. 145. fr. 12.

cueaeco

31. coerceo] Uas.

cod. coereuero hoc in versu . Non. p. 121, 15. legitur, .

Versus tetrameter iamb, exit, si coerceo priores syllabas in unam contrahit.
protervitates] protervitatem corr. ac. ex Nonio.
Redamptruare corr. Scal. Uas.
druare.

33. cum praesul ampiruavit] Urs.; in cod. verba sic iunguntur:

cumpsulam pirnauit.

amptruavit corr. Scal. Uas.

Urs. Scal.

dibitur tum] M. Tg.

scripsit.

' 32. Rcdantruare]

Sed cf. annot. ad Paulum p. 9. . an-

idem] cod. iidetn Urs.

ANNOT. PAULI. 3. sesc] boni codd. Lud.

Bothc p. 16.

29. in Hectoris ly-

Bothe p. 44. fr. 13.

Praefero tarnen Naeviux.

Lupo] ludo coni. Seil..

Botbe p. 39.
hostim.]

tris, quae] Uns.: innectoris lurisque cod.

A. Aug. in mg.

23. salutant iubae] Urs. , qui coni. solvere

Cf. Qu. XIV,

27. 28 Cresphonle] Urs. Chresponte cod.

28. Audis] Audi corr. Scal.: commodissime.

mg. Uns., inter quos poetas, ut saepe , sie hie , oneeps est iudicium.

fei] Vbi corr. Scal.

cum
cum ea

rum in ea se oblectet Coni. Ua*. ' comitem obiet

Merceras in Non.:

condixerant] conduxerant corr. Urs. : quo non puto

Urs. , ut vg.

redho-

s titum corr. Urs. . redltaslit viam Nonius, quod Dac. . amplcctitur.

34. et] et corr.

Mihi quod ante cum addendum videlur.

sc Tg.

redibelur tum Gu. , unde Li.-id.

Cf. Praf.i-. I, 3.

proximo aeueilil ( M.

11.

9. .

Redbibetur tun*

lucre] scrips! propter Kestuni.

dluvere Gu.

reinere Tg.

rcluvere Linn.

Et

272

FAUEI DIACONI EXCERPTA. LIB. XVI.

Rene dictus est a re, quam promisit ac debet. <

!:i-n.'; .: :-.;. . . ;,..
. i . --. u; ,-> I-.ni . .
Reus st i pu lando est idem, qui spulatur. Reas pro mittend , qui suo nomine alteri quid pro
Ritus mos vel consuetude. Rite autcm siguiiicat bene ac rccte.
.'.i .!
: -.v.'. rtr.i . .<.'.: .\ ' .
Retractare est rhrSUS tractarc~ - ! i !> .-.;:'.'. '..;'... '> i::.' ; .1 1 -', "nn!i: ::> ::-. ||<-: . .1 . ' : .- .,
5 Rabdus a rabie, qui morbus caninus est.
:i
r.:.'
'.v.n , - ,> u ::;..:. .'..-,..'. 1. .;','.

(135)
altero promisit.
.-. : .1 ,; J :::.: .
'!, i- ; ' . '.i:
-,.,'.

Ravi colorie appellantur, qui Hint inter flavos et caesios, qoos Plautns appellat ravistellos. "Quis, inquit, hace
est mulier et lie ravistcllus qui venit?"
Rates Tocantur tigna colli gta, quae per aquam aguntur ; quo vocabulo interdum ctiam naves significantur.
Rbula dicitur in multie intente negotiis paratusque ad radendum quid aufcrendiunque , vel quia est in ncgotiis
10
agendis acrior, quasi rabiosus.
_.-:.l <:.-;. .;:,-:.

(136)

ANN. FICSTI. Qa. XIII, 9, 1. ampiruet] de buius . dubia forma

. SirrL. Ann. Lucil. fragm. cd. Dousa IX, 28.
2. Pacuv.] in
Chryse, ut apparct e Nonio p. 165, 18. Bothe P. Se. L. V, I. p. 116.
fr. 195.
Proaererenda] cod. Proaertrenda Urs. , qui corr.
promcrenda cum vg. Promerendac Sen.. , I Unci praestat. Post, gratia
punctum, quod est apud Urs. , mutavi in colon. His versibus , <[ui se
nara sunt, Chryscs tecum dlibrasse videtur de Graecoraui gratia pro
mcrenda, nt 8bi redderent filiam Chryseidem. bid. Glass..: Redandruare,, gratiam rtftme.,., ' ,, , 5- 1.1.],/.///. corr. Urs. Non rcctc*
nam' est act. II./l. I, 56, 0/. infra Qu. XlIIf> 17, 9. v. repgulo.
6..
nam]' COD. vg. venant tas.
7 . Reilarg.] Rederguisse corr. '.'
redargues* Scal. b.
"'oVLrf/We.J '** Aphric. Vas. '
9.'
Lucil.} fr. inc. 7. ap. Doueam.
1 1. pertisum] cf. Festus Qu. XI,
2, 4, . pertisum. . tic. orat. 48. . 1 59. L. Schneider. Gr.- Lat I,
1. p. 57. Fltiam in commircium et consiptum vocalis olim violabatur
(ut Macr. de diff. Gr. Eat. Verbi p. 285. Bip.' Tocabulo utar) , postea
integra scrvaliatur. Cf. aniiot. ad Paul. p. 01. . exercirent.
11.
12. ffruni nam] ferunt, nam Tg. fortunam orr. Scal. , ut id pendcat
a pertisum. Probabiliter : nam quod seuteutia non integra est, in Festo
non est sine exemple.
13. maxime} Uns. maxima cod.
utuntur]
Las, fanfur roD.
l. qui quid] ton. uno verbo, qui, quid''U RS.
15. ipondilve] spoponditve corr. Scal. . '
15.16. (cus est] non aliter
ream, dfinit Ci, de Or. II, 79,. < X infra Q>. XIII, 26, 3.
18.
hit] i* Tg., sic corr. L'es.
; Reus,, tIfpillando] Modest, in Dig. XLV,
2, 1.; Qui stipula tur, reut stipuliiiidi dicitur, qui promit lit , reut promittendi habetur. Ita ctiam Llpianus , Papinianus , alii Icti.
19.
quippe] corrige quive. Pliures ante quippe plena iiiterpun\cruiit.
20.
quihus pepulatut] boa.! . quibus .populatus Uns. quid stipulants corr.
Scal. qui stipulates coiii. L'as., ul vg. , non recle,
nif] corr.
Uas.M , . 20. 21. adstipul. fj cf. Gaii Inst. III, 110 sqq.
.... 22.
ici] corrige non qui. 'quive vg. j contra mauifestam Aelii scntenliani
22/ ''..Capita Actui] 'Uns. capitonaetut cob. Cap: Ateiut vg., et sic
corr. Use.
24. Auma] Nam corr. Urs. cum Turneho Adv. WH, .,
Scal. A'uma serval et hace cum superioribus structura coniungit. Sic,
haec XII. tabb. verba in collcctionem. regiarum legum venerunt.
21.
25. tee. tabula tec. lege] v. Dirksen. de 1. tabb. p. 191. Imprimis
Ulpianus p. 193. laudatus comparandus est.
- - 25. quid] Sei quid
corr. Scal. prace onte Turn. 1. 1., puto rccte.
/"'] fuut coni. Scal.
um um] vitium coni. Urs. non recte, nam pracccsserat sontiei,
aliarumquc iustarum excusatlonum mentio.
26. die] diet corr. Turn.
Scal. alii.
difftntut\ de hoc voc. v. Slppl. Ash.
27. nunc]
corrige nie; nam haec apertc ad XII. tabb. pertinent.
aetorum

reiquac] actor reusque corr. A. Ace. in mg. Scal. Urs. .,

in indicio
me vacatur] reut) A. Ate. in mg. in indicium evocater corr. Scal.
Sed pracfero in iud. rei voeantur, quod voluissc videtur Uas.
28.
itemque] i. e. eadem rei appellatione. Sed lortasse itidem praestat.
de, vi ace] de via eitur corr. Scal. Uas. cum Turncbo Adv. VI, 18.
30. tpe consiliove] ope) A. Ace. in mg. tpecu ineiliove corr. Turn.
L Lus., rccte, nisi quod incilive scribere tutius existimo. Specus est
canalis lectus, incite fossa aperta.
31. ted] corrige: sed et.
hi]
ii vg., sic eorx. Uas. Hoc latiere signifcala ri vus dicitur ab Ulpiano
et Paulo in Dig. XLIII, 21.
33. super] tubter corr. A. Ace. in
mg. UaS.
Graeco] fortasse excidit v. (tv. Cf. Ulp. in Dig. XLIII,
21, 1.
34. Repanda] Retunda corr. A. Aug. in mg. , compralo
Gell. N. A. XI, 17., erque Uas. supplem. ductum est.
Pomp.]
Pomptina corr. A. Acs. in mg.
Qa. XIII, 1.0, 2. ap] cod. a- Uas., qui a-ut ex ripis supplet.
3.
jRifur] cf. supra Qu. IX, 5, 15. v. mos, et Varro de L. L. VII. . 88.
5. Plaut. .] II, 3, 44. Hune versum restituit Urs.
6. terin]
od. tari vg. terina Uas. tanquam e coo.
15. Aafr.-] cf.' Non.
p. 40, 1. v. rabere.
16. in Gall.] de Rerccynthia et Atti suppl.
Uas. V. Catull. 63, 38. (40,. 12.)
17. Pav'i col.] ravistclli addit
Uas. importune. V. eius supplem. in Sien,. Ann. Cf. Paul. p. 72. v.
gravast. cum ahnot.
20. Plaut.] Epid. V, 1, 14. Plauli versum
pbsui ', ut apud Paulum est.
24. naves] cf. Varro de L. L. VII.
.23., cuius disputatio Festi explieationcm egregie adiuvat.
26.
item] con.', ife vg, it-ent Une,
.20. 27, tigni-ficarint] tignifiearunt
corr. Scal. Ubs. ,
remos] apte Scal. Graecum luoooi compart , quo
nomine toti rcmorm ordines dicuntur.
27. Ait. in Neopt.]
Bothe V, I. p. 224. fr. l.
'
'29. alio loco] Bothe p. 250. inc. 12.
Cacterum hos Attii versus Scal. et Uas, coni. , nullo alio subsidio,
explcverunt.
pro -J cod, yg; Urs. id supplem. tiibuit.
30.
itetiere genasj cf, Cic. de legg. II, 25, 59. . Plin. N. H. XI, 37. . 57.
Dirks, de XII. tabb. p. 665.
.31. lacer, malas] e Punie scripsi.
teindere Vks.': sed Ctiam genas obsoletum erat.
/lab.] cf. Non.
p. 26, 21'. et 60, 19. Gloss. Labb. : Rbula , orofianyc. xaiiyo.
32. iiiii.v] intentes corr. A. Abg.. in mg. Lus.
33. auferund.] god. vg.
aufcrendumque Urs., tanquam e cod. Post v. 34. Urs. rabiosut ....
addit, quasi pagina esset vv. 35. : quod falsum esse cod. inspeeto moniluni est.
ANNOT. PAULI. 1. a re] hoc etymon non reperitur apud Festum.
2. iffem] M. Go. om. vg. Likd.
;iro altero] v. Praef. I, 3.
8.
voeantur] Go. Uiid. vacant ectt.

QU. , 9. (81)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

ut
ampiruet,
inde
vulgus redamplavit at f."
v ins : ' 'Proaererenda-j- gra tia : simul cum videam (J ios
nihil mediocriter redamplruare, opibusque siimmis persequi." ||Redivivum est ex vetusto renovatum.
Cicero 1. 1. in Verrem : "Utrum exisliniatis minus ope
ns esse unam columnam cfticere ab integro novam
aullo lapide redivivo."
|| Redarguisse -j- per e.
litlcram Scipio Africanus Pauli fdius dicitur enuntiasse, ut idem etiam pertisum. cuius m. Lucilius, cum
ait: "Quo facetior videare, et scire plusquam ceteri, pertisum homincin , non pertaesum dicere ferum
nam-j- genus." || Rcdimiculum vocant midieres catella m . qua maxime utuntur ornatus causa.
Reus
nunc dicitur, qui causam dicit : et item qui quid promisit
sponditvef ac debet, at Gallus Aelius libro II. significationum verborum, quae ad ius pertinent, ait: ''Ile
us est, qui cm altero litem contcstatam habet, sive
his-;- egit, sive cum eo actum est. Reus stipulando est
idem qui stipulator dicitur, quippef suo nomine ab
altero quibus pepulatus-J- est, non hisf qui alteri adstipulatus est. Reus promittendo est, qui suo nomine alteri quid promisit, qiif pro altero quid promisit." at Capifo Actusf in eadem quidem opinione est: sed exemple
adiuvat interpretatonem.
Numaf in secunda tabula secunda lege in qua scriptum est: "quidfhorumfuitfun
iudici arbitrove reove, eo die diflensus esto,"
nunct uterque actorum reiquaef in iudicio me vocaturf;
itemque accusator de vi acciturf more vetere,
et
consuetudine antiqua.
||Rivus vulgo pellatur tennis fluor aque, non spe consiliove -Jfactus, verum naturali suo mpetu, sed hif rivi dicuntur, qui manu facti sunt, sive super terram fossa,
sive super f specu , cuius vocabuli origo ex Graeco f
pendet.
llRepandaf locantur Pompina f fliiuii-

10

15

20

25

30

L. XVII.

QU. , 10. (82)

273

n-a, id est purganda : retae enim vocanlnr arbores, quae

- ud fluvios eminent , aut ex ipsis alveis extant.
|| Rit - us est mos vel consuetndo : rite autein be
ne - rede signifient
istic. Plaultis in Menaechmis : iiCerte haec mulier canteriii-o ritu aslans somniat"
hoini
.
ina
telo
alio .
facit mentionem
telorum
solitum est
.
remo . . . . . \\ Retractare est rursus tractare. || Wa-bidus a rabie dichte, qui morbus caninus est.
Catullus in Galliambis: "Abil in quiete mol
li
rabidus
ftiror
animi."
\\llavi
coloris
appellant ur, (ni sunt inter flavos et caesios .
ravo sub con
quod genus hominum Plautus appellat ravislellos :
"Sed quis haec est mulier el Ule ravistellus, qui
venit."
|| Rates vocantur tigna inter se colligata,
quae pe* aquam agan-iur, quo quident vocabulo
interdum
etiam
-ves
ipsae
significantur.
Afranius in epistula: ...... vento perculsam
ratem.
item
eodem
nomine ' significarintf
etiam
re-mo*." Allius
in
Neoptolemo : "Atque ego rep -ercMfio ratibus mare."
et alio loco: "Sed iam pro -pellunt caeruleum rates salnm."
||Radere g-cnas vetitum est in
lege XII., id est, unguibus lacerare malas. WRabula
dicitur in nmltis intusf neg- otis paratusque ad radendum quid, auferund - umque. vel est ita dictus,
quia acrior sit in neg -otis agendis el quasi

%. Promerenda.
7. Itcderi/uisse
EMEND. LECT. Qu. XIII, 9, 1. amptruat inde: ita vol jus redamp truat oll im.
is. *22\ non qui. 23. Kleins. 2.
11. 12. fortunam,.
15. spo po ndi tve.
18. is.
19. quivc.
20. quid stipult"*
31. sed et i i.
30. specu incilive.
25. Si quid.
/'mil.
27. hie.
actor reust/ ne.
rei vocantur.
28. de via ritnr.
32. i n I en tu s.
33. suiter.
addc (ittr.
3i. ltetanda.
Pomptina.
Qu. XIII, 10, 20. 27. siqnificarunt.

Mm

274

QU. , . (85)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVII.

rabiosus
\\ Raudusculana porta vidclur appcllata,
qu-o
rudis et impolita sil relicta,
vel quia aere
fueritvincta. nam aes,ut Varro ail in UbrisAntiqtit-tatum,
raudus dicebatur, atque ex eo dici in ma-ncipatione : eiraudusculo libram ferilo."
se li.
genus
enim
u, atque
vene. . . . .P. Valer-ius. M.
Hor alius
/'/-crio
\\Rasoree antiqui fidicines appel -labant,
qui, ut ait Verrais, eo nomine dicti vid- enlur, quia
rdere
ictu
chordas
viderentur
artifico quodam.
\\Ratilum quadrantem Tarquitius in libro, quem inscribsit de . . . et Oppiust
Aurelius dictum putant, quod in eo, et triente
ratis fuerit effigies,
ut navis in asse:
unde Lucilius quadrantem quoque rati tum
dixit.
Maninil etiam trientis ratiti Antonius,
qui ex hac causa ratitos . dici trenles putat,
quod ....... par 'S assis sit, quin
nulla sic, sed seer -tans, nec hac re na legionum unam
-gnificat. quod hi pera-tio cum his putaretur,.
es -sent.
HRavim antiqui dicebant pro raucilate. Plautus: "Ubi si quid poscam,usq.adravimposcamprius."ltem:liexperima\i^hercle omnia ad raucam rav -im. et in Artemone: "et
Caecilius in Hypobolimaeo : "Prius
ad ravim .... ntam feceris." ||Ratus sum,
EMEND. LECT. Qu. XIII, 11, 17. Opilius.
8. Ravillae.
11. Etrusei.
11. 12. Vtit.
undam (deleto puncto).
29. fli ere.
togam qua
3-. praetextam.

lo

15

20

25

30

QU. XIII, 12. (34)

significat putavi, sed alioqui pro firmo, certo \nitur ratusetratum. Ennius: "Occiduntur, ubipotiturratus
Romulus praedam." et Accius in Menalippof: "Neque
ratum est,quod dicas, neque quae afilas, dicendi est locus."
|| R. due-bus in compluribusorationibus.cum de actis disserti cuius etiamf, perscribi solet, idest rationum relatarum,
quod bis tabulis docentur indices, quae publice data,
atque accepta sint. || Raviliaef a ravis oculis. quemadmodum a caesiis caesullae.
[jRatumenna porta
a nomine eius appellata est, qui ldicro cerlamine
quadrigis victor, claruscif generis invens vebisf, consternatis equis excussus Romae peril, qui
equi feruntur non ante constitisse, quam pervenirent
in Capitolium, conspectumque ficlilium quadrigarum,
quae erant in fastigio Iovis templi, quas faciendas
locaverant Romani vegenli-j- cuidam artis figulinae
prudenti. quae bello sunt reciperatae: quia in furnace adeo creverant, ut eximi nequirent. idque
prodigium portendere videbatur, in qua civitate
eae fuissent, omnium earn futuram potentissimam.
|] Reciperatio est, ut ait Gallus Aelius, cum inter populum , el reges nationesque et ci vitales peregrinas
lex convenit,
quomodo
per reeiperatores reddantur res reciperenturque , resque privatas inter se
persequantur. || Reciprocare pro ultro, ci troque posee-.
re usi sunt antiqui, quia procare est poseer.
Pacuvius in Teucro: "Rapidof,reriproco,perrito,augustof
citaref," rectemf, "reciprocare, uudef eque gremiis subiectare, adfigeref.>? Plautus in Astraba : "Quasi tollenonof aut pilum Graecum reciproceis plana uta -J-."
||Recellere, reclinare, et excellere, in altum extol1re. || Rccinium omne vcstimcnlum quadratum. hif
qui XII. intcrpraetati sunt, esse dixerunt vir togaf
midieres utebantur, praetextnmf clavo purpureo.

31. exprgalo.
Qu. , 12, 3. Bfelanippo. S. 6. disieritur euiutp iam.
16. Feienti.
27. Rapio.
27. 28. percito animo, ultro cifro. 28. Orette.

29. 30. tolleno.

30. re eipr ota plagas ita.

32. ii (deleto puncto).

33. : Fcrrius

(136)

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

LIB. XVI.

275

Ilodii sc ul a 11 a porta appellata, quod rudis et impoli ta sit relicta, vel quia raudo id est aere, fucrit vieta.
R a sor es fidicines dicti, quia videntur chordas ictu rdere.
,
Rati tu in quad ran tern dictum putant, quod in eo et trente ratis fuerit effigies, ut navis in asee.
Ravi m dicebant pro raucitatc, unde et vcrbiiin ravio, ravias.
Ratus sum signiGcat puto, item tus certus et firmus.
5
Raviliae'J* a ravis oculis, quemadmodum a caesiis caesullac.
Ratumena porta a nomine cuiusdam aurigac sic appellata.
Recipcratio est, quuni inter ci vi tu tes peregrinas lex convenit, nt res privatae reddantur singulis recnperentnrqae.
Reciprocare pro ultro citroque poseer, usi sunt antiqui, quia procare est poseer, undc-J* eque gremiis suhlcctarc,
ac ligero.
JO
Recellere reclinare; excellere in allum extollere.
. .*
Rc in i u m omne vestimentum quadratum, unde reciniati miiui.

ANNOT. FEST1.

Qu. XIII, 11, 2. Rauduseul. porta] ita scripsi

propter literarum ordinem.

Rauduscula cet apud Varr. de L. L. V. .

103., Ruduscnlana in Lasi Capitolina , Grnter. p. 201, 10.

Cf. Valer.

ncrii : Ennius , praedam dispertit.

Botbc V, I. p. 219. fr. 5.
Yg.

3. Menai.] scribe Melanippo.

5. 6. disserti] disseritur corr. Urs. cum

6. cuius etiam] cuiuspiam corr. A. Aug. in mg. Urs.

quispiam

Max. V, 6. et Festus Qu. XIII, 1, 4. . rotins.

3. aere] coo. vg.

coni. Dac.

Urs. Iniilnm re cod. tribuit.

-eipa Urs.

Urs., ut vg.
publice] Urs. publicit cod. Cf. quae de tabulis
Q. Metelli Numidici narrt Cic. pro Balbo 5, 11. ad Att. I, 16,4.
8.

fe it] cod.

eli Yg.

5. neipa] coo. vg.

6.

teil Uli., qui hoc loco usus est, quo explicationem

. runa transferred quam ex Paulo supra Qu. XII, 31. posuimus.

9.

rat. relat.] intellige : tabulae.

Itaviliac] Itavillae corr. A. Aoc. in mg.

Longini censoris , monct Scal.

7.

his] iis corr.

Cognomen fuisse L. Cassii

9. a caesiis caes.] a

colore fusco

h] cod. vg. m Urs.

11. tus] cod. us Uhs. Yg. Quae supplevi, non
defendam, si cui displiceant.
15. rdere . . chord.] idem, puto, quod

Sullae coni. Turneb. (ncscio quo loco), cui iure contradicit Scal.

Xo ylXfir.

tumena] cod.

16. 17. Tarquit. in libro] ita Uas.

siijnavit Tarqun,

rex sttppl. Sen., quod nulla bistoriae fide confirmatur.

17. Opp.] Opi-

lins con. Scal. Uas.

18. 19. in eo el trente] idem affirmt Plin. N. H.

Ratumena Urs.

Etrusci corr. Uas.

Cf. Scppi.. .

11.

11. 12. vehis] Veiis corr. Urs.

Veis scripsisse videtur.

12. consternatis] Urs.

prit] cod.

persunt Romani.

conspectumque] in eonspectum corr. Scal. : qua correclionc non opus

. 44.

Minus apte Uas. : a qua quidem re appellatum quoque rati-

est.

quidam cod.

pericula non satisfaciunt.

V. Seppl. Ann.

supplcmento tribuit.
lectione.

24. nulla sic] cod. vg.

26. no] cod. vg. : Urs. na

27. gnificat] cod. vg.

29. sent] cod.

ssent vg.

g om. Urs. in cod.

Uas. tantum enf e cod. dedit.

Itavim] cf. Festus infra Qu. XIII, 19, 9. v. ravnm.

nis, x(iiA,", quavij noxonij.
Item] in Cistell.

30. Plautus] Aul. II, 5, 10.

V. Non. p. 164, 18.

sianis Plauti fragmentis.

34. -nlam] cod. vg.

31.

Prodiit idem -versus in Ambro

experi.] expurgabo corr. A. Ace.

Caec. in Hypob.] Rotbe V, II. p. 137. fr. 4.

p. 28.

Gloss. Labb. : /te

placen-tam Urs.

33.

Spengel. Caecil. fragm.

De restitutione versus

17. 18. furnace] cod.

quin clinin illml a Romanis scriptum sit.

14.

cuidam] Urs.

fornace Urs.

Non dubito,

21. Recipcratio] v. Scppl.

21. 22. populum] intellige Romanum.

25. Reciprocare]

cf. Paulus p. 123. v. procare cum annot. Non. p. 165, 10.

27.
Pacini, in Teucro] Botbc p. 141. fr. 4. De bis vv. restituendis dictum
est in Scppl. .

29. Plautus in Astr.] p. 434. fr. 9. up. Bolbium.

29. 30. tollenono] tollenoncm corr. Turneb. Adv. VI, 16. XVII, 18. Urs.
Facilius corrigitur tolleno. Cf. Festus Qu. XV, 32, 8.
30. reciproeeis plana uta] reeiproces plana via Turnebus. Coniicio reciprocas
plagas ita.

Numeri manifesto sunt tetrametri.

Varro de L. L. V. . 132.

32. Rccin.] cf.

Non. p. 542., qui riciiiium dieunt, et ma

xime Serv.. in Virg. Acn. I, 282. , ex quo haec exscribo :

Togas etiam

femiuas habuisse, eycladum et recini (ricini quidam libri) usus ostendit.

. Suppl. .
Qu. XIII, 12, 2. JEW] Ann. I, 133. Mer.
ubi] ibei corr. Scal.
ibus Mcrula. Sed ubi non mutandum est. Occiduntur, ubi Romulus
iis potitus erat.

ferantur cod.

16. vegenti] Vcienti vg., sie corr. Urs.

tum dieunt.
21. Anton.] v. Suppl. .
23 . . 29. Quae
bis vv. dicta sint a Festo, Scal. non divinavit; nedum ego: Uas. autcm

in ilia sic Uas., qui corr. nulla sit.

13. ferunlur] Urs.

Festus ipse

consternates cod.

, 3, 13. . 45., et tcstanlur quadrantes et trenles, quotquot su20. Lucil.] ita Scal. coll. Varrone de L. L. V.

periit Urs.

Ra

elarusci]

Incommode Merula Dispertit addit ex glossario l-'or-

1 32. hi] ii corr. Urs.

XII tabb. p. 665.

33. XI] v. Cic. de legg. II, 23. Dirks, de

vir toga] virilem togam, qua corr. Urs.

Ver.

(i. e. Verrius) togam, qua Lipsius Epist. Qu. I, 7. Opp. T. I. p. 146.,

Mm*

PAULI DIACOPI EXCERPTA.

276

(136)

LIB. XVI.

Rica et cu la vncantnr parva ricinia , ut palliola ad usura capitis facta.

Recta appellantur vestimenta virilia, quae a stantibus et in altitudiucm texuntur.
Ricnes antiqui vocabant nefrundincs, quia Gracci eos vetpQOvg dieunt. Plautus: "Glabcr erat tanquam rien."
Refriva dicebant, quae ex segele causa auspicii domum ad sacriiiciiini referebant.
5 Rcmeare redire, tit commearc ultro citroque ire, unde commeatus dari dicitur, id est teinpus , quo ire et redire
commode quis possit.
; ..
'
Remeligines et remorae a morando diclac. Plautus: "Quid nunc tamdiu intus* remorantur rcmeligines ;"
et Lncilius : "Quacnam vox ex te resonans meo gradu remoram facit." . .
Remurinus ager diclus, quia possessus est a Remo, et babitatio Remi Remona. Sed et locus in summo Aven tino
10
Remoria dicitur, ubi Remus de urbe condenda fiicrat auspicatus.
Remores aves in auspicio dieuntur, quae actiiriiin aliquid remorari compcllurit. :
(137) Rimari est valde quaerere , ut in rimis quoque.

.<
Remillam dicitur quasi repandum.

Remorbescat in morbum reeidat.

,
15 Refutare redarguere, compositum a fando, versa A litera in U.
- .
Renancitur significat reprebenderit. Unde adbuc nos dieimus nanciscituret nanetus, id est adeptus.
Reor existimo, et quaeeunque ab eo declinan tur.
acute.

Minus bene Hermannus puscc.V. p. 259. velamen, quo.

34.

ANN. PAULI ad p. 275.

pono: revocan*.

'

ni] delet Scal.

de bac corruptela v. Sippl. .

praetextum] practextam corr. Urs.

4. unde . . ravias] Paulus ex suo penu ad-

20. 21. datantes tevirtico]

24. 25. puls /abata] Kalcndis

Fallidas , i. e. I amis, teste Macr. Sat. I, 12.

26. ere] citroque ,

9. unde eque] hace et

eorr. Urs. , non Tccte , cum ab ipse Cicerone ultro cifro sine copula

seqq. verba , quae codd. fide reddidi , l'auliim non intellccta e Festo

dictum esse constet: cf. Pacuv. Qu. XIII, 12-, 27.28. Festus infra Qu.

posuisse apertum est.

XVI, 1. p. 188, 7.-

didlsse videtur.

6. eaesullae] Gc. vg. Lind.

ANNOT. FESTI.

11. fluni ] altem Lind., errore- typographi.

Qu. XIII, 13, 3. Reconduetae] reconduit Scal.

egregie: i. c. condiderit, ut duit dederit, creduit crediderit.

. Acc in mg. Urs.
ct,

reeonderit

reeondueie amicus quidam Ursini; puto recondu

fecerit] bine, adiunetis prioribus Uteris , faciendum refeeerit.

27. ] que vg. et sic corr. Urs.

Malo quis,

cum ctiam ire, redire ex iis verbis esse videatur, quae sine copula committi possunt, nt in formulis: le viam, redite viam, et: salvos ire, sal
vos redire.

28. franius] Botbe V, II, p. 168. fr. 23.

dclet A. Aug. Urs.

Scal. Urs.

ut]

ea mane.] Emancipate corr. A. Aug. in mg.

29. paucius] i'accius corr. Scal.

legendum statuit Urs.

tavil : sed iambicos versus esse monuit Turneb. Adv. XIII, 25.

29.

ef. infra Qu. XIII, 24, 33. . regillis.

30. Remcligens] Remeligines vg., quod omnibus fere probatam est.

Cf.

euram hominis in cod. est.

10. curant ominis] Uas.

11. quod] boc quod non slito more,

sed per .a. in cod. designatum est, ut apud Urs.

a stantibus] Uas.

adstantibus cod.

der. Script. R. It. in indice p. 381.

quae Lind.

12. Remancip.] cf. Gai. Inst.

I, 137. et Huscbk. Studien I. p. 216 sqq.

Qu. IX, 11, 17. v. nefrendes.

quod vg.

Cf. de boc texendi modo Schnei

14. nefrundines] v. supra

15. 16. Plautus in Satyr.] Botlie

p. 441. fr. 3. , qui quin ante gl aber addit, sine iusta caussa.

17.

Apparet

fuisse

Paccius vel Paucius

Ita Uas.
ef] uialim ut.
5. riculae] cf. Nonius p. 539, 25. .
rica.
6. Gran] cod. grane Urs., qui recte corr. Graniui, ut vg.
8. De Flaminicae rica v. ctiain infra Qu. XIII, 26, 20.
Itcctae]

grammatistae

nlicuius.

ludum] locum corr. Facrnus apud A. Aug., quod tetrametrum esse pu-

Suppl. \.

30. memorando] a morando vg. et sic corr. Urs. : sed

praefero : a remorando.

31. n Planto] a PI. vg. ct sic corr. Urs.

Patina] Casina corr. A. Ace.

gendum est cum Dac.

Est IV, 3, 7.

nunc] non expun-

divinitus] diu intus vg. , recte.

diutinius

coni. Barth. Adv. XXXVIII, 11.

32. Afr. in Prod.] Bothe p. 185.
fr. 1.
33. ] hue corr. Urs. Malo: hare; nam ipsa Remeligo

Refriva] de cadem Pliu. N. H. XVIII, 12, 30. . 119., ubi referiva in

loquitur.
Qu. XIII, 14, 1. 2. Urs. additam., quae minus placent, v. in Setpi.

codd. est'.
fabra] Urs. /robra cod.
faba vg. ct sic corr. Urs.
18. via] ut vg. , sic corr. Uas.
19. auspici] cod. ausjcii Uas.

V.I, 1, 16.

20. revocanl] revoect corr. Sci..

ager] dc hoc v. Suppl. .

revoeent fg., et sic corr. Uas.

Pro-

3. t'nno] Trin-umme snppl. et corr. Urs.

.

Praefero: Trin-umo.

5. Lueil.] fr. inc. 69. ap. Donsain.

6. /femur.

9. cu] (re el) cod. notatum

QU. XIII, 13. (83)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVII.

QU. XIII, 14. (86)

277

unde reciniati mnii planipedes. quam rem dilicobib - earn

center exsequitur Santra 1. II. de antiquitate verfuan
Plaulus Trinborum.
|| Rcconductae* fecerit, elf condere urbem,
inno -J- : ".Quae in rebtis mulls obstant odiosfacere, aedificare, ut Cincius testatur ia libro de
aeque su -ni, remoramqua faciunt rei prioatae et
verbis priscis.
llRicae et riculae vocantur parva 5 publi-cae." , Lucilius: '.'Quaenam vox ex te resouans
ricinia, ut palliola ad usum capitis facta.
Granf
meo gr-adu remoram fcil."
\\Remurinus ager
quidem ait esse muliebre cingulum capitis , quo
dictus, quia possessio est a Remo , cl habitatio Rmi
pro vitta Flaminica redimiatur.
|| Rectae appelRem-re'a fuit. Sed etiam locus in Aventino ad sumlantur
vestimenta virilia ,
quae patres
liberie
mum eu-foien montis Rempria dicitur, quam inde vocisuis confidencia curant ominis causa: ita usur- 10 tatam a-imit, quad Remus cum Romulo disceptans
pata , quod a stantibus et in altitudinem texuntur.
de urb-e ondenda in eo loco fuerit auspicatus. . . .
j| llemancipatam Gallus Aelius esse ait, quae manci
rum qu

pata sit. ab eo, cut in manum convenerit.

||Rictestis est ....
\\ Remores
nes (quos nunc vocamus) antiqui nefrundines apitem in usp-iWo-j- aves dicunlur, quae acturum aliquid
pcllabaut, quia Graeci vetygovs eos vocant.
Pia- 15 remora -ri compellunt. .
Rimauliis in Satyrione: --Malet tibi evenisse video,
ri, -quaere- re valde, ut in rimis quoque ....
gdaber erat tamquam rie."
||Refriva fabra -Jqui te rimat-ur . .-,*... ...
dicitur, viaf ait Cincius quoque, quae ad sacrificium reEnnius 1. XI. .. .
.
ferri solet domum ex segete auspici causa, quaulrique."
|| R - milium dicitur quasi repandum.
si revocantf frutes, ut domum datantes* tevir- 20 Lucilius: "Suda
. ...........
tic'of ad rem divinan faciendam.
Aelius dubital,
rcmiliumt" et Afra -mW in .... .. -.
co
nn ea sit, quae prolata ; in segetem domum referatur,
xendice pergam
'..-..
|| ean quae refrigatur, quod est turreatur. sed opinionem
morbescat En-ntu posuisse videtur, pro in morCiiici adiuvat, quod; ia sacrifiais publicis, cum puis
bum, recuidat.
|| Re -/itere significat redarguefabat dis dalur, nominatur refriva.
||Remeare 9.5 re* Paeuviiis in. Hem -tona f; ., "ii>:... ...
redire: ut comineare, ultro citro ire. unde comineaquas gloria et ..........
vatus dari dicitur, id est tempus, quo ire, redire cumf possit.
rielas bumanum" . . compositum a fando versa a.
Airarais utf in ea mancpalo f: "Vetuit me sine
littera in u. : tarn -quam au .in .mutatum est in
mercede prosum pauciusf remeare in ludum."
||Rerecludere.
|| Ren -.wettert Verrius .. .. .. *omeligens-j- et remorae memorando f dictae sunt 30 nificare ait rep-rehenderil. .
Unde. adhuc nos
in-j-Plauto in Patina-}-: "IVam quid iliac nunc tarn divinitusf
dicimus, nanciscitur ; et nanctus, idestadeptus. \\Reor
remorantur remeligines." ab Afranio in Prodito:
existimo,
et quaec- tinque
ab eo. declinanlury
-'remeligo a Laribus missa sum bancf, quae cursum
quorum passiva aucto-rtte est.
\\ Remulco
EMEND. LECT. Qn. XIH, 13, 3. Reconduit refeeerit, ut.
6. Granit*.
17. /aba.
18. uf.
20. revecen*.
20. 21. ti
le**: ea est virtute. 27. quis.
28. <] dele.
Emaneipata.
29. Paeeius.
2(J. 30. Remeligines.
30. a remorando. 31. a.
.
diu intus.
S.haee.
Qu. XII!, 14, 2. 3. Trin-nma. U. auspicio. 21. remillum. IJ.Itcrm- 2. Jlenan.xi tur.

278

QU. , 13. (87)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVII.

dicitur, cum scaphae remis navis- magn-n trahitur. || Riijidum et praeter moduiii frigidum -gnificat,
el durum
.
. . . . ugido
. .,
'. rigido
rigi-do ferro
\\ Regifugium dies notatur in fastis a. d. VI. Kal.
lart., non IX. liai, Apr., qui credilur sic dietus, quia
eo die Tarquinius rex fugerit e : quod falsum esse arguit . '. . . . . . . . et TulZiWf, qui hoe die .... Pontices e-X Salios
adesse scribunt Regi sacrorum, cum j'aeit saeri- iiciiini in
Comitio, quo facto stalim fugit. Quod verum ag-noverit
esse, qui legerit in fastis duos dies fa -les notari Q. R. . F., quod recle sic legitur: i/u-ando Rex
comiliassit fas , i.e. cum Hex in comitio fuer-at: his
enim tantum feris Regi in Co milium venire necio.
aliis ullis licet : qui mos videtur adscilus ex /i-truria.
iltereorumdierumreperiturinfaslis a.d.IX.&l.Iun.isjr
itidem notatur Q. It. C. F. Uterque dies legi debet cum
NP., non N.r quod post regis fugam fit e nefasto fastus.
|| Regia dicitur aedis, in quam /-quam in fanum a Pontifice convocati sacerdotes convent-ant, quod in ea saera fiant a Rege sacrorum sol -ita usurpari.
\\Regiae feriae dictae videntur, q-unc bunt fori, mitiique lustrandi causa .... civitate aliquem

15

20

25

QU. , 16. (88)

dioti videntur',' quibus . corpus pinguitudine adereseit. ||Reapse est reipsa. Pacuvius in Armorum indi
cio: "Si non est ingratum reapsequod feci bene." ||Regimen pro regiment usurpant poetae.
Ennius 1.
XVI. : "Primus senex bradynf in regimen bellique peritus."
||Relegati dicuntur proprie, quibus ignominiae, aut poenae causa necesse est ab urbe Roma,
above quo loco abesse lege Sentuiquef consulto, aut edicto magistratuus -J- , ut etiam Aelius
Gallos indient.
||Religiosus est . non modo deorum sanclilatem magni aeslimans, sed etiam officiosus ad versus homines, dies autem religiosi , quibus,
nisi quod necesse est, nefas habetur facer: quales
sunt sex et triginta atri qui appellantur, et alii
senesf, atque hif, quibus mundus patet.f esse Gallus Aebus, quod homini ita facer non liceat, ut si id
faciat,
contra deorum voluntalm videatur facere, quo in genere sunt haec: in aedem Ronae deae
virum introire :
adversus mysticiae f legem ad
populum ferre: die nefasto apud Praetorem lege
agere. Inter sacrum autem, et sanctum, ct religiosum differentias
bellissime refert:
sacrum
aedifcium,
consccratumdco:sanctummurum, quisiteircumoppid: religiosura sepulcrum, ubi mortiius sepullus, aut
humatus sit, satis constare ait. sed ita portionef

. pot- estate, sed non

quadam,
et
temporibus eadem videri posse +.
um, qui homini talis
siquidem quod sacrum est, idem lege aut instieptus fulguris fit,
tuto maiorum sanctum esse putantf, violari id sine
. * - . . .... . uli , quo regiae fepoena non possit. idem religiosum quoque esse,
viae
||/i-eglescit, cum dixit 30 qui non iam-{- sit aliquid, quod ibi homini faPlaulus, signifient crescit, ho- versu : "vix supercere non liceat; quod si faciat, adversus deorum
va-e misero mihi
voluntatem
videatur
facer. similiter de
mu. reglescit." factum est a gliscil : inde etiam glires
ro ,
et sepulcro deber observari , ut eadem
EMEND. LECT. Qu. , 15, 9. 10. Iulius.
13. Alliensis. 15. '. Religiosum ait addc.

18. lunias: is.

Qu. , 16, 5". bradys. 8. Senatnisvc. 9. maijislraluis. 11.
19. auspicia. 25. ut pro ratione; 20. possint. 2i.pntat, t. 30. ijuoniam.

(137)

PALXI DIACONI EXCERPTA.

. XVI.

279

Remolco est, qnnra scapkac remis navis magna trahitnr.

Rigidum et praeter uiotlum frigidiim significat et durum.
Rcgifuginm sacrum dicebant, quo die rex Tarquinius fugerit e Roma.
Regia donitis, ubi rex babitat.
,
Reglescit* apnd Plautam significat crescit.
Reap se est reipsa. Pacuvius: "Si non est ingratum reapse, quod feci."
babeo: quaproptcr mutavi Uhs. snpplem., qui inum e cod. posuit.
ei Tg. Cf. Sti'iL. .
10. latam a] cod. Tg. a in cod. lectione
om. Urs.
14. uspicio] auspicio core. Urs.
17. rmat-ur] t in
cod. est ab Urs. ncglectuiu.
18. {.] cod. It. Urs.
19. utrique] cod. Tg. virique Lks. Cf. Si in.. .
21. remilium] scribe
remillum.
22. 23. Remorb] Enn. Ann. VII, 88. . Merul.
24.
rcccidat] cod. recidat Urs. De praestantia illius scripturae Buttmann.
. L. Schneider. Gr. Lat. I, II. p. 596.
Refutare] cf. Paulas
p. 67. . futare.
25. Hem-iona] ermiona corr. Urs., ecte.
26.
gloria] Urs. florin in cod. est.
27. rietas] cod. ut Sci. rictas
Urs.
28. . tant] cod. Tg. (um om. Urs. Supplem. sententiam
indlcavit Scai. , verba aliter expressit Uhs.
29. Ren-aneitur] Paulus.
Renanciscitur Urs. e detcrioribus Pauli libris. A Festo scriptum pato:
Renanxitur , nt supra Qn. IX, 16, 23.
33. auetoritas] i. e. asas
bonorum scriptorum : Dac. opinatns est , auetoritatem significare terminationem.
liemulco] cf. Paul. p. 123. . promulco. De boc voc.
prolixe dixit Florid. Subs. lect. . 3. in Gruteri Lamp. T. I. p. 1025.
ANN. PAULI ad p. 276. 7. diu infus] corr. A. Ait., in mg. divinitu M. divinitas Gu.
16. nanetus M. nachts cett.
ANNOT. FESTI. Qn. XIII, 15, 3. ugido] Uas. Tg. : in cod. esse
Tidctur sugido. rgido coni. Uas.
6. Regifug.] in boc ritu expli
cando Cur Uas. cxemplum plane dcreliqucrim , dix in Sum. .
9. 10. Tullius] lulius core. Uas. e Mur. Sat. I, 12.
10. et] t in
cod. est, nt Tg. om. Uas.
14. ando] cod., ut Tg. quando Uascod. tribuit.
15. at] a dubium est.
18. Kai. Inn. is] Kl.
iun is, cum linela supra l'un, quod esse Tidctur Ral. lunias , is, cod.
Ral. luniis Scai. Uas.
20. e] non est in coo., nt apud Uas., nee in
Tg.
21. Regia] In his supplcndis fere secutas sum Uas. , cum sententia Sr.ii. minus placeret.
22. ant] cod. Tg. aut Uas. , qui
proptcrea suppl. eonvenirent aut. Cf. Vareo de L. L. VI. . 12. Pau
lus p. 9. . Agonium.
24. Regiae feriae] de his quae Uas. finxit,
. in Scfpl. .
28. eptus] in cod. legi Tidctur. ptus Tg. ictus
Uas.
29. uli] cod. simi-li Uas.
30. R-eglescit] Uas. egiescit
cod. Tg. Reglescit restitucrunt Turneb. Adr. XIII, 25. Gifaniuslnd. Lu
cret, . gliscere , Scal. Uas. etiam Planti versum e eoni. reddit, .
Sum. .
33. gliseit] . Paulus p. 73. . gliscere.
Qu. , 16, 2. 3. Pacuv. in Arm. iud.] Bothc V, I. p. 107. fr. 9.

3. reapse] Uas. re abse .

4. 5. ")<.] Ann. XVI, 4. apud Merul.,
qui scribit : se Primus nee bradus in regimen bellique peritus, quem scquitur Dac. Alihi nihil mutandum videtur, nisi bradyn in bradys sive
bradus.
5. in] cancellis includunt A. Aie. Uas. : sine iusta caussa.
C. Relegati] cf. Nie. Anton, de exilio I. . 11. . 1.
8. lege] L'as.
leges cod.
Senatuique] Las. cod. Senatusquc Tg. Fuisse puto
Senatuisve, antique.
9. magistratuus] cod. magistratus Urs. Illud
etiam Urs. sibi placer profitetur. Sed Aelium scripsisse puto magistratuis. Cf. Praef. in Vare. p. XXXVI.
10. Rcligiosus] locus prin
ceps de ea re, et saepe ab iis traetatus, qui religionis Tim ex antiquitate et ipso Tocabulo erucre studuerunt, ut nostrates Nitzscbius Theol.
Stud. . Rrit. I. p. 532 sq. et Hahnins (de religionis natura , comm.
inaugur., p. 30.). Diligenter de codem . dixerunt Marcian. ct ti
pian, in Dig. I, 8, 6-9. Serr. in Virg. G. I, 269. Macr. Sat. Ill, 3.
Non. p. 378 sq. et Festus ipse infra Qu. XIII, 25, 5. . religis!, ct
p. eadem 32. . religiosum.
modo] Uas. modieo cod.
w It,
sanetit.] Uas. seitatem .
14. sex et trig, atri] sunt omnes -dies
postridie Nonas, Idus, Kalendas. V. supra Qu. IX, 27, 6. . Nonnr,
14. 15. alii senes] Alliensis Tg. , et sic core. Uas. Fortasse Festus
scripsit Aliensis, ut saepe in bonis libris legitur. Paulus tamen supra
p. 6. AlUesis babet.
15. Ai] Tg. , sic core. Urs. De his tribus
diebus . Qu. IX, 4, 30. . niumlus.
es.se] ante h. . Religiosum
addit Urs. Desideratur etiam ait.
16. ita] ibi et ut] aut corr.
Dac. imperite : nam sententia haec est: religiosum esse, <juod tarn inter,
dictum sit bominibus , ut ipsa deorum voluntas obstare videatur.
17.
videatur] Urs. videantur cod.
18. in aedem] Urs. inedem cod.
19. mgsticiae] cod. quod nionuit etiam A. Ave. mystica Tg. Scai..
mystieae Urs. auspicia core. . . in mg. aliique.
23. sanctum,
murum] cf. Qu. XII, 18, 28. . prosimurium.
23. 24. religiosum,
sepulcrum fit ab eo inde tempore , quo gleba inieeta est. Cf. Cic. de
legg. II, 22, 57.
25. ita portione] haec vide an sic fucrint: ita,
ut pro ratione et deinde possint.
28. putant] putat , ut core. A. Aue.
in mg. aliique.
30. qui non iam] quonium corr. A. Ait. in nin .
cum aliis.
ANNOT. PAULI. 4. ubi rex hub.] haec Paulus ex sua sentential
addidit.
5. Reglescit] etiam in Paulo optimorum librorum lectio
est Regieseit; nam quanquam de M. nihil notatum invenio , non dubito
tarnen, quin cum Gu. conspirct.

280

PAULI DIACOM EXCERPTA. LEB. XVI.

(137)

Repotia postridie nuptias apnd novum maritnm cocnatur, quia quasi reficitui- potatio.
Repagula sunt, quae patefaciciidi gratia ita figiintur, ut contrario oppaugautur. Haec et repagea dicuutur.
Repudium, quod fit ob rem pudendam , appellatum.
Rcpedare recedere.
. .
5 Repastinari ager is dicitur, cuius natura fodiendo mutatur.
-> '
/'.
Relu er solvere, repignerare.
...
Resignare antiqui diccbant pro rescriben: , ut ad hue subsignare diciiuus pro subscriben:.
Resultare saepe resilire.
Re s tibi lis ager fit, qui biennio continuo seritur farreo spico, id est aristato, quod ne fiat, soient, qui praedia locant,
10
excipere.
Re see ignavus, quia residct.
Resecrare solvere rcligione, utiqne qnum reus populum comitiis oravcrat per deos, ut eo periculo libcrarctur, inbebat
magistratus earn resecrare. Piautus: "Resecroque mater, quod dudum obsecravcram."
ANN. FESTI. Qu. XIII, 17, 1. 2. quo motto quod] eo modo quo
corr. Urs. idque etiam A. Aue, et Sen., volnis.se videntur.
4. 5.
Paeuv. in II.] Botlic P. Sc. L. V, I. p. l'JS. fr. 2.
6. appotlatis]
cod. ii/i/>ot litlis Lus. repotialis corr. Turncb. Adv. XIII, 25. Sew.. Lus.
libel] liber vg. , quod explicare sludct Turncbus. Quae propositi , e\~
plicui in Si i-i-i.. Ann.
8. qua] cod. om. vg. delet Urs.
quae]
indefinitum est pronomen ca forma , qua post ut uti licebat. Cur oppangantur proposuerim,.cxplicui in Sbppl. A>.\.
9. Cie. in Vcrr.]
Act. II. 1. IV, 43;
11. labefaetare] Urs. labe fucluri cod.. labe
faetari yg.
.
,..13.- .] liollic p. 250. inc. 6.
15. Bepedare]
cf. Non. p. 165, 13. Glosa, habb. : edo , vaxoi'^u.
Pcitv.]
Bothe p. 151. inc. 20.
16. recede] repeta vg. , et sic corr. Urs.
Si scripseris : Pauxillum, iambicus fict trimeter.
16. 17. Bepast.]
cf. Colum. III, 18, 1. Quae ibi dicitur propria appellatio antiquilalis,
cam V errius serravit. Gloss. Labb.: Bepastino , /iiru<pviivo> jtvcur. /ttraorfqito /linar, /./.
18. nfriiiij natura corr. Urs., ut vjj.
19. ex quo dicatur] excodieatur corr. Urs., ut vg.
20. paseui]
pascuus corr. Si w.. Urs. ut .fiant pascua et post: saltones A. Ave in
in(;. Pnscuus autem ager ouiuiiio dicitur a Verrio , uiide pasci possiut
Tel homines vcl pcora.
21. seribsit] cod. seribit Urs. icripsit
Sew.
21. 22. de -s. v. e. Therm.] r. Meyer. Or. fragm. p. 64.
Lion. Cat. p. 56.
23. in duritia] Urs. induritia cod.
25.
abstinu] obslinui coxr. Urs. , recte puto. Popma explicat abstinui remotam babui a luxu et deliciis, quod ab Lac re alicnum est.
26.
conserendis] cod. Tg. eonferendis ap. Urs. error cet typotbetae.
27.
Bepud.] Emancpalo corr. Sen. , temer. Bothe V, II. p. 186. fr. 1.
Bepast. s. s. f.] de hoc v. dictum est in Suppl. \>.
29. in Ca
rine] in Charino corr. Bothnie, P. Se. L. V, II. p. 131. fr. fr. i sed v.
-Suppl. .
30. viva ips] v. ipsa corr. A. Auc. in in;;, aliujue.
vivar ipxi Viclorius adhibilus a Spcngclio , minus bene.
opposuit]

opposivit corr.. Shi . (cuius annot. Lino, oinisil) , ut inilc a v. reluat

senarios versus efficiatur.
31. Besignare] cf. Qu. XIII, 21, 25. .
rcsigiiatum, Qu. XV, 13, 4. . signare.
33. Cato de spol. etc.]
Quod Sun. et Urs. fragincnliim posucrunt, ductum est Servio in Virg.
Aen. IV (non II), 244. Cf. Meyer. Oralt. fragm. p. 78. Lion. Caton.
p. 71.
spoliis] Urs. spollis cod.
Qu. XIII, 18, 1. ubi" i dimissi sunt] legitnr apud Serr. it. indivisi s. Sow . et Urs.
13. voeaba] cod. ut Tg. vocabu Urs.
15.
Beslib. ager] cf. Vnrro de L. L. V. .39. et ex scriptoribus de R. Rmaxime Cato 35, 2. Rcstibiles segetes soient esse exsnetiorcs, ut .uro
alt de R. R. II, 7, 11.
18. excip'er] in con. est, non solum excip,
ut ap. Urs.
Bes.] cf. Serv. in Virg. Aen. I, 722. Gloss. Labb.-.
Beses, u7oxtt&rfitroi. et residuus addit Urs. propter ca quae . 20. leguntur. Besiduus quasi tardus Placidus p. 497. cd. Mai.
19. ./er.]
Bolhe V, I. p. 250. ine. 7.
20. un] ser. . Besidi sonab
deditos corr. et suppl. Scal. Oo residuos, somno deditos atque inertes
suppl. Urs.
20. 21. Afr. in /tn.s| banc nuctorilalem neglexit
Bothe V, II. p. 186.
21. in Bosa] cod. vg. Bosa tantum Urs.
codici tribuit.
22. Pacuius] Paeuvius Urs., sed Und in cod. esse, ut
in Tg., intclligitur ex Urs. annot.
23. 24. Urs. supplem. scrvaTi,
quod Paciivii seutcnlia is reetc significar! videbatur.
29. se liberarent] cod. Tg. uti se liberarent Urs.
inif] cod. ins -istebarf
Urs. in Tg.
31. ilerim] cod. i. c. iteri cum linela supra i posita. iterum vg. iter-um Urs. : sed polius interim fuisse opinor.
32.
aiiimatluertisli] cod. vg. animadverli sta Urs. Quae deh.l. eonicetata
sunt, . in Sine. \v\.
ANNOT. PAULI. 2. gralia] om. M. serrant cett.
figuntnr]
vg. fingiinlur M. fringunhir Gu.
5. natura] M. vg. Lino, nafum,
ut est in Fesli cod., Gu.

QU. , 17. (89)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

et sacra, et snela, et religiosa iant, sed quo mo

do, quodf supra expositum est, cum de sacro diximus.
||Repotia postridie nuptias apud novum maritum cenatur, quia quasi reficitur potatio.
Pacuvius in Iliona : "Ab eo depulsum mamma paedagogandum aeeipit appottalis libetf."
||Rcpagula
sunt, ut Verrius ait, quae patefaciundi gratia
quaf ita figuntur, ut ex contrario quae oppangunturf. Cicero in Verrem 1. IUI. : "Postea convolsis repagulis,
effractisque
valvis
demoliri
signum,
ac vectibus labefaetare conantur." quae poetae
interdum repages appellant.
||Repudium Ver
rius ait dictum , quod fit ob rem pudendam. Accius: "Repudio eieeta ab Argis iam (lud um exsulo."
|| Repodare, recedere. Pacuvius: "Paulum
recede f gnate a vestbulo gradum."
||Repaslinari
ager is dicitur,
ut Verrius existimat,
cuius natumf mutatur fodiendo, cum aut Silvester
ex quo dicaturf, aut lapis molli tur frangendo,
ut fiat pascui -J- , vel pecoribus berba , vel hominibus satione.
Cato in ea, quam scribsit de
suis vi. uilibus
contra Thermum :
"Ego iam
a principio in parsimonia,
atque in duritia,
atque
industria
omnem
adolescentiam
meam
abstinuif agro colendo, saxis Sabinis, silieibus
repastinandis ,
atque
conserendis."
Afranius
in Repudiate : "Repastina serati f senex fugis."
|| Reinere,
resolvere,
repignerare.
Caecilius
in Carine: "Ut aurum, et vestem, quod matris fu
it, reluat, quod viva ipsi opposuit-J- pignori."
|| Resignare,
antiqui pro rescribere
ponebant,
ut
adbuc subsignare
dieimus
pro
subscribere.
Cato de spoliis, ne figerentur, nisi quae de
EMEND. LECT. Qu. , 17, 1. 2. eo modo quo.
18. natura.
19. exeodieatur.
20. paseuus.
Qu. XIII, 18, 20. somno.
31. interim.

10

Xt)

20

25

30

L. XVII.

QU. , 18. (90)

281

ho - ste capia essenl : "sed tum , ubi ii dimissi sunt,

rev-ertanlur resignatie vectitjalibus ......
nar . ........ ..-..
requi
alia a
quod n
reb
indi
. . .. ....'.
tertium
ranorum . . . .
positi
. . .
nisi a.
vocaba
cretum
Ht'sulta-re

resilire.
\\Heslibilis
ager
dicitur, qui - mito continuo serilur farreo spico, id est arist-alo ; quod ne fiat, soient qui praedia locant, exciper-e. || lieses et residais dicitur ignavus, quia
residet. Accius in
residuos, sumn-of deditos
Afranius
in Rosa: "praetere-a
"
Pacuius in arm-orum iudicio : "
Tuque te desider - e mavis residem , at contra
nos hic esse in labore"
. .
||Resecrare, resol -were religione . . . nti, cum
reus
populum
-milis
oraverat
per
dos,
ut
eo
periculo
li -berarelur,
iubebat
magistratus eum resec- rare
se liberarent, inst -abat
innocensque esset , eau - sabatur
est, ne eidem iterimf
animadvertisti
cumque comilia esse

6. repotiali lade.
8. qua] dele.
8. 9. oppangantur.
16. repeda.
25. eiidnui.
27. 'Repastinasse aetatem tu.
30. ipsa oppotio i t

Nn

'

282

..

QU. XIII, 19. (91)

...

. . aut
..
iure
. . ... .. .
.! ut
dica
. Plautus: iiResecroque, maier, quod dud-um ob

secraveram"

...

FESTI FRAGM. E COD. FARI4.

.','. .:..'. .
.. .
. .. .. .....

L. XVII.

QU. , 20. (92)

nent, rep ten tf.

Ennitis 1. I. : "desuntf rivos
camposque remant.-J-."
||Refert cum dicimus,
errare nos ait . Vcrrius. esse enim rectum rei
fert,
dativo scilicet,
non ablativo casu. sed
esse iam usu possessum.
|| Uidiculus proprio
dicitur, qui in . rebus turpibus ritlclur. , LIBER

. . resec -ror
XVII.
SEXTI
POMPEI
FESTI
LI
l|il-es conBER XVIII.
;
perendinata significant .. .. .. .. .. .. . in - dicium
INQUIT
GALBA
CAN
in tertium dient constitutum. . . |] vocem 10 ||"RIDEO,
terio"

proverbium
est,
quod
Sinnius
significare ait ........ et partim
liquidant , proximo caniim . lalralum son - antcm :
Capito
ita
interpretatur ,
nisi f
qui
wide. . etiam.
causidicunt
pugnaciter .
loqucnprincipio
rei
alicuius
incboatac
deficiunt
tcm rabulam. appcllabant, ut . est pud Lucilium
animo.'
Sulpicius Galba, cum in provinciam
. t ravi- 15 exiens, ad portam ipsam cantcrium suum anim
ad vcrlisset
cecidisse:
rideo
(inquit)
can
llae
ravist -elli, nisi
a ravi polius dictos velimus, ut est apud JP-Iautum, qui
ten te iam lssum esse , cum tarn longura iter
ail in Aulularia: Ubi si quid poscamus quodf
turns,
vix
id sis
ingressus.
||Retricibus
ad ravim poscam prius." . Et ali -hi: "Expurga
cum ait Cato in ea, quam scribsit, cum edisserdo
hercle . omnia .
ad
raucam
ravim." 20 tavit
FulvL
JNobilioris
Censuram ,
significa|| Rosea in agro Jleatino camp -us appellator,
t 'aquam eo nomine, quae est supra viam Arquod in eo arva .rore hum- ida semper serentf.
deatinam inter lapidem secundum, et tertium. qua
\\Rediculi / extra portam Capcnam Cornifiinrigantur
borti
infra
viam
Ardcatinara
et
cius . ........... slatuit pro - pterea appelAsinariam usque ad Latinam.
|| Recepticium serlatum esse, quod accedis ad u-rbem Hannibal, 25 vum, Cato in suasione legis Voconiae cum ait,
ex eo loco redierit, quibus- dam visis perterritus.
sigiiificat,
qui ob vitium redhibitus sit:
"ubi
|| Reserari
ail dici ab eo, quaef deirala
facta
est,
servum
recepticium
sec tari
mola
sera
a
ianuae
card -ine
patefiant
atque flagitare virum
iubet."
||Rogat
est
fores: inde quae patefacta el declusa sint, reconsulit populum, vel petit ab eo, ut id scisserala
dici.
serae
eque
dicantur f
fustes, 30 cat, quod ferat. unde nos quoque in consue
qui opponunlur clausis foribus.
Pacuvius in
tud ine habemus pro petere,
et orare.
Cato
in
dissuasione,
ne
lex
Baebia
derogaretur,
pandite valvas,
removete
seras, ut complectar."
|| Rema
ait: "hoc potius agam, quod hic rogat."
|| Restt
EMEND. LECT. Qn. XIII, 19, 18. poteani, usque,
repetunt.
destituunt.
1. r manant.
12. si.

11. seruntur.

17. quod.

30. nam q ue dicun tur.

Qu. XIII, 20, 1.

(137)

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XVI.

283

Res comperendinata significat iudicium in tertium dicni constitutum.

Rava vox rauca et partim liquida, proximo canum latratuut sonans, nnde ctiam caiisidicns pugnacilcr loqucns rbula.
Rosca in agro Rcatiiio campus appcllatur, quod in eo arva rorc hmida semper seruntur.
(138)
Rediculi fan um extra portant Capcnam fuit, quia accedens ad Urbem Hannibal ex loco redicrit qubiisdaiu pertcrritus visis.
5
Reset* ari a sera dictum est.
Remant-j* repclant. Ennius : "Rivos camposqne remant."

Rid etil us, qui in rebus turpibus ridetur.

Retricibtis qtium ait Cato, aquam nomine significat, qua liorti irrigantnr.
Rcccptititis servus est, qui ob vitium redbibitus est.

Rogat est consulit populum vcl petit ab eo , ut id sciscat, quod ferat.

Restt Ennius posuit pro distat.

ANNOT. FESTI.

Qu. XIII, 19, 1.

In cod. t. i. totas Iaenaa in-

tereeptus est; hunc Urs. notare neglexit.

Sic confiunt versus XXXIII,

cnm ab Urs. XXXII solum ntimrrali sint.

Seil non indicatum invenio,

quo loco in col. II, quae apud Urs. item XXXII. versiium est, tertins
et trigsimas inferciendus sit.

Putavi tarnen , liuiiis spalium expleri li-

teris maioribus , quibus versus tres post sextum eonsjiiciii sunt.

ant] Urs,

ut cod. v.

5. dien] con.

2.

sed d incertum est.

ica

dieuntnr coni. Urs., recte.

p. 22. v. asscrerc.

31. oppon. . . . fortius] cf. Paulus

Paeuv.] Quae posui supplem. , sunt Scal.:

Urs. quae temer, ut mihi videtur, addidit, v. in Scppl.Anr.

remetant coni. Lind., collate verbo cognate commetare, quod cum accu
sative struitur a Plauto Capt. I, 2, 76.

Urs. vg.
6. Plaultu] Aulul. IV, 7, 2. indicar!, vidit . Acc.
8.
Res .] cf. Ps. Asc,on. in Act. II. in Verr. 1. 1. . 36. p. 163 Or. Plura

Barth. Advers. XXXVIII, 11.

e Cic- et Gellio, aatim nota omnia , referunt Dac. Goth.

repetunt Linn,
destituunt Lino.

eium] cod. vg.

d codici subripuit Urs.

unus Urs. codici assignat.

9. dl.

13. loquen-'] r ante boc voc.

14. ruhnlum] v. supra Qu. XIII, 10, 31.

desunt] destituant corr. Scal. dtserunt coni. Uns.

2. reninnf] v. annot. ad col. 19, 33. reditant

vel remigrant coni. Merula , Enn. Ann. I, 1)1).

in iis corr. Scal.

tantum Urs.

16. 17. canteri te] Uas.

monuit Graucrt. in Anal. p. 72.

21. Jiosea] v. de boc campo Varro
de H. IV. I, 7, 10. cum Scbneideri annot. p. 274. Nomen antiquiore
forma Lalinae linguae mansit , quo ros, gen. rosis, dicebatur.
Labb.: Roseus, cfyoowdi/.
vg.

4. fert] Urs.

fer

cod. De ipsa re dictum est in Scpfl. Ann.

10. 11. cauterio]
canlcri coni. Dac. , sd non opus est bac mutatione.
12. nisi]
de iis coni. Uas.

Mihi Festus scripsisse videtur: si.

canteritat cod.

19. 20. Cato in . . F.

j\o6. cens.] v. Meyer. Orr. fragin. p. 27. 44.

bis retrieibus v. Suppl. .

24.

Lion. Catn, p. 62.

De

Receplic] banc sententiam a

Gloss.

Verrio expositam esse constat in 1. II. de obscuris Catonis : cui suain

eamp-us] 'fus) e cod. nula tum haben, us

opponit Gell. N. A. XVII, 6. , veriorenv et probatam etiam a Nonio p.

Urs. totum voc. Supplemente tribuit. .

22. ida] cod. vg.

da

tantum e cdice ponit Urs.

serenf] seruntur Paulus, ferunt corr.
Dac. Praefcro serrmtiir, quanqnam Plinius non nisi ad pabulum pro
bar! Roseac arva testatur.

Puto remanant teneri posse, ut

Qu. XIII, 20, 1. reptenf] rptant Paulus, et sie corr. Scal. Urs.

Lucil.] cod. vg. ciliiim tantum Urs. e cdice ponit.

16. ravistelli]
cf. supra Qu. XIII, 10, 17. v. ravi.
17. ravi] v. Qu. XIII, li,
29., ubi iidem Plauti versus leguntur.
lautum] cod. vg. utum
18. poscamus quod] poscam usque scribendum esse

V. Bothe

V, I. p. 107. Arm. ind. fr. 15.

33.34. Reman.} Remant Paul. Revitant corr. Scal. Urs., qnod dem esse pulant ac rebitant a rebitere.

23. Rediculi fanum] Rediculi campus,

54, 9. Cf. Praef. II, 2.

25. Cato in suas, legis .] Meyer.
Orr. fragm. p. 46. Lion. Catn, p. 75.
27. sectari] Propterea servus
ciusmodi seetari maritum et flagilare pecuniam iubebatur , nf eo ipso
dolor maior et contumelia gravior viro fieret ,

qnod cum servus nihili

teste Plin. N. H. X, 43, 60. . 122. , in via Appia erat ad II Iapidcm.

petendae pecuniae causa compellaret.

24. pro-pterea] Urs.

6, 3.
28. Rogat] cf. supra Qu. XIII, 4, 2. v. rogatio.
est]
con., ut vg. id e.\f Urs.
31. 32. Cafo in dissuasione etc.] Meyer.

bem e cdice Urs.

propterea vg.

Supplemente a Scal. indicate Urs.

modavit.

25. rbem] cod.

27. Reserari] cf. Non. p. 41, 10.

ad spatia vacua diligentius aeeom-

quae] quod corr. Urs.

ut in vg. , babet:
errorc.

prolere cod.

urban vg.

28. ine] baec tantum cod.,

Uas. omnia baec une cardine cod. tribuit, aperto

30. neque dicautur] dcniqtic dieuntur corr. Scal.

namt/uc

Orr. fragm. p. 62.

Sic Vcrrius ipse . Gell. XVII,

Lion. Caton. p. 74.

ANNOT. PAULI. 2. rbula] vg. Luid, ravilla codd.

3.
seruntur] codd. praeter Go., qui fernntur , quod I. ind. per ellipsin v.
esse explicat.

7. Remant] v. annot. ad Festum.

Nn*

284

PAULI DIACOM EXCERPTA.

LIB. XVI.

(138)

Ru ri esse, non dicendum testis est Terentius, qunm ait: "Ruri se conlincbat."
Retiario pugnanti adversus murmilloncm cantatur: "Non te peto, piscem peto, quid me fugis Galle?" quia murmilloniciim genus armaturac Gallicum est, ipsque ni rm ilones ante Ga.lli appellabantur , in quorum galcis pisis
clfgics inerat. Quod genus pugnae institutum est a Pittaco, uno ex septeni sapicntibus, qui adversus Plu-ynoncm
5
dimicaturus propter controversias fiuium , quae crant inter Atticos et Mytilcnacos , rete occulte lato impedivit
Pbrynonem.
Resignatum a es dicitur iniliti , quuni ob delictum aliquod iussu tribuni milituin, ne Stipendium ei detur, in tabulas
refertur. Signare enim dicebant pro ecribere.
Rituales nominantur Etruscorum libri, in quibus scriptum est, quo ritu urbes condantur, arae aedesque sacrentur,
10
curiae , tribus et centuriae distribuantur.

ANNOT. FESTI. Qu. XIII, 21, 1. distal] resistil legendum coniieit Goth., ut apud Non. p. 378, 27. Gell. 1,22.: non reetc.
ait]
supplendum esse Verrius , observavit Urs.
Ennius] Enniitm corr.
Lus.
hit] is corr. Uas. V. Ennii Ann. VII, 55. Mer.
2.
auf] ast coni. Scai.. hand corr. Turncb. Adv. XIII, 25. Uns. Mcrula.
Suflicit haut. Bac. ridicnlns est, qui Ennii versum e medio carmine
sumptum rectius se interpretan posse putat, quam Vcrrium. Itestal est
. q. nondum attigit.
3. Hurt] de boc locativo qui dicitur casu
nupr multi egerunt , primus Fridericus Rosen in Prolus. corp. rad.
Sanscrit. Berol. 1826. Ruri dicebatur, ut bumi , domi, Sicyoni, Laccdacmoni, illi (quod obsolevit propter rulgatum illic), pro in rurc.
4.
l'Iwrm.] II, 3, 16.
se] se fere legilur apud Terentium.
5.
paire] non tota sententia redditur, sed abrumpitur in fine versus, ut
saepius facit Festus. Monuit de ea rc Ferizon. Animadv. bist. p. 381.
6. porta arm. egredi] eadem Ovid. F. II, 201. infelici via dextro
Mano portae Carmentalis, ait Liv. II, 49. Cf. Qu. XV, 7, 2. v. Scelcr.
porta.
7. est] cod. v(j. om. Urs.
7. 8. haberi] habere corr.
Urs.: quo non opus est.
9. Cremeram] Urs. eretneran in cod. est.
10. S. ] de hoc Liv. H, 47.: sed is in curia, non in Iani templo
SC. factum esse narrt.
11. Retiario] cf. imprimis Lips. Saturn.
11, 8. Post b. v. nulla in cod. lacuna est, ut apud Um.
11. 12.
murmill.] sic MUR in titulo . Marin. Iscriz. Alb. p. 12. Orcll. 2566.
murmilloncm significat, ac reperitur etiam in Gracco titulo MovofttXXuv
ap. Spon. Misc. 347. n. 78.
16. pisis] extant etiamnura Murmillonum cassides delpbino insignitae , quas nuper tractavit ill. Olcninius, Essai sur le costume des gladiateurs p. 3.
17. Pittaco, uno]
Urs. /ut tacbuno cod. He Pittaci et Phrynonis ccrlaminc Strabo XIII.
p. 600. Plutarch, de Herod, malign. 15. Polyaen. Stratcg. I, 25. Diog.
Laert. I, 74. Schol. in Aesch. Eumen. 401. Suidas v. /. Eusebins id Olymp. XLIII. a. 1. factum statuit.
21. lato] alalo coni.
. : commode , quamquam eliam Paulum late legisse codd. consensus
ostendit.
21. 22. Res. aes] cf. Paulus p. 53. y. dirutum aere.
23.
. Mil.] post hace exr disse vv. ne Stipendium ei detur, quae Paulus

scrvavit , vidernnt A. Ag. Uas.

resignare] signare Paulus , quod
aptius est.
25. Rituales] scripsi de his Etrusc. rer. II, 1, 1. T. I.
p. 343. Ill, 2, 5. T. II, p. 30. Hrtung, de roll. Rom. T. I. p. 243.
antiques Romanorum rituales libros fuisse statuit , qui nulli unquam
fuerunt.
29. distribuantur] dislribuentur Lino, e Santandreana , quae
Romanam Ursini reddit, sed multis parvis mendis inquinatam, quae
hinc fluxerunt in Lindcmanni contextum.
constituantur] Urs. consti
tuant cod.
31. Rut. canes] cf. Paulus p. 35. v. catul. porta.
32.
33. can. sacrificio] Hinc canarium augurium pelebatur, v. Plin. N. H.
XVIII, 3, 3. . 14.
34. sideris canieulae] cf. Ovid. F. IV, 939.
praecipuae] Urs. praecipue cod.
Qu. XIII, 22, 1 . censoria maies tas] de hoc titulo refingendo dix! in
Suppl. Ann.
11. oculo-rum] Urs. : ocula cod., ut fortassc oculartm
scribendum sit. ocul vg.
14. Ti. Sempr.] cf. Valer. Max. VI, 5, 3.
Cic. de R. P. fragm. VI, 2, 6. ap. Gell. N. A. VF, 16.
15. labefa]
cod. vg. abc tantum codici tribuit Urs.
17. condempnat] cod. vg.
condempa-veral Urs.
18. cond-] d e cod. est, quod Uns. om. conde
vg.
19. Paulus] Pauli corr. Urs. Paulli e vg. Suppl. h. 1. admodum incerta sunt. Cf. Plutarch. Paul. 39.
21. capi] cod. vg.
capitis Uhs.
22. Se-] cod. vg. 5 Uas.
23. post cons. q. fr. v.]
. Popilium Laenatem cos. HLXXXI., iterum DXCV. Sed hoc supplem.
minus placet; ac simpliciter fatendum est, rem a Festo enarratam obscuram esse.
25. M. Valer.] cf. Piso apud Plin. N. H. XVII, 25, 38.
. 245. , unde sua petiit Uas.
30. infamesque] cod. vg. infames
quae Urs., qui supplet: rursus fecit etc.
32. C] cod. vg. :
Urs. idem ul ex supplem. ponit. Alii hunc Marcium Ccnsorinum L.
dicunt. Cf. Valer. Max. VI, 9, 10.
34. Uas. supplet: plurimi
itaque censuran adepto damna] Haitis poenam remiserunt.
ANNOT. PAULI. 2. murmilloncm] M. Gu. mirmillonem vg. Lind.
et sie postea.
4. qui] quia M.
5. Mytilenaeos] Gc. Lind.
Mitylenaeos vg.
e] v. annot. ad Festum.

Q. , 21. (93)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVDX

pro distal ait Enniusf poner, cum hisf tlicat : "Im

petus aatf
longc meds
regionibiis
restt."
jjRuri esse, non rure dicendum, testis est Terentius in Phormione, cum ait: "ruri se contine
nt, ibi agTum de nostro patre."
|| Religioni
est quibusdam
porta
Carmentali
egredi ;
et
in aede Iani, quae est extra earn, Senatum haberi: quod ea egressi sex et trecenti Fabii apud
Cremeram omnes interfecti sunt, cum in aede Iaui S. factum esset,
uti
proficiscerentur.
/I Retiario
pug-nanti
ad versus
murmillonem, cantatur: "I4on te peto, piscem peto, quid
me fug-is Galle?"
quia
murmillonicuni genus
armaturae
Gallicum
est,
psique
murmillones ante Galli appellabantur , in quorum galeis piscis effigies incrat.
Hoc autem genus pugnae institutum
videtur a Pitlaco,
uno ex
Septem
sapientibus,
qui
adversus
Phrynonem
dimicaturus
propter
controversias
finium,
quae erant inter Atticos et Mytilenaeos, re
te occulte lato -j- impedivit Phrynonem.
|| Resignatum aes dicitur militi, cum ob delictum aliquod
iussu TR. Militum f in tabulas refertur. resig
nare f enim antiqui pro scribere interdum ponebant.
|| Rituales nominantur Etruscorum libri,
in quibus praescribtum est, quo ritu condantur Ur
bes , arac , aedes sacrentur , qua sanctitate muri , quo
iure portae, quomodo tribus, curiae, centuriae
distribuantur, exercitus constituantur , ordinentur,
cetcraque eiusmodi ad bellum, pacem pertinenta.
Il Rutilac canes, id est non procul a rubro
colore, immolanlur, ut ait Ateius Capito cana
rio sacrificio pro frugibus deprecandae saevitiae cau
sa sideris caniculae.
||Religionis praecipuae baKMEND. LECT. Qu. XIII, 21, 1. Verrius Ennium.
" vin -22. ig. Pauli,

is.

10

15

20

25

30

QU. , 22. (94)

283

betur Censo-rtTz maiestas, cuius in libris de vila P. R.

Varro exe-mpla haec profer. M. Fulvius Nobilior, cum M. Aemilio Lepido Censor /actus, cum ei
admodum i-nimicus antea extilisset, saepeque iudicia cum e-o ipsi fuissent, a R. P. aliena cxistimans odia,
quae in pri-vata vita exercuerat , eo delato mue
re, homini inimicitias slalim remisit: quod eius animi
iudicium fu-tl omnibus gratum et probatum. A. PostumiusQ . f-ulvius Censores facti,postquamFulvius duofilios
amiserat in Illyrico militantes et propter gravem morbum oculo-rtfm censuram gerere non poterat, Poslumius ut
libri Sibyl-Zin adirenlur anclor fuit, atque ut publice
supp - licarelur
pro
valeludine collgue.
Ti. Sempron-tW, cum a Rutilio Tr. pi. Censoria
fides labefa -etaretur, ob parietem dirutum iratus
cum esset -dis suae, collega suo C. Claudio a populo
condempnat-o, fecit, ut eaedem illae, eodem quae in Zo
co erant, coud - empnatum absolverent centuriae.
L. Acinili Paulus | et Q. Philippi religiosa censura
fuit.
Laboravit Paulus morbo gravi et paene
amissione capi-fis in eo honore.
Religiosa item
et P. Corneli Sc-ipionis Nasicae, < collega M. Popilius, post coiis-Mem qui fratrem vidit, censura
fuit: vadalus enim cum esset . . . a P. R. liberalum
constat.
M. Val-erii* Messala, . Cassius Longinus Censores, quod in eorum magistratu subversapudicitia fuerat, famosi extiterunt. nam palmam, quae
in Capitolio in ara ipsa Iovis oplimi maximi bello Pr
sico nata fuerat, tum prostratam ferunt, ibique esse enatarn ileum, infamesque fecisse illos ,
qui sine
ullo
pudicitiae
resp-ecfn
fuerant ,
Censores.
L. Corneli Lentuli C. Censorini sequitur censura,
Lentulus iudicio pu-ft/tco repetundarum dampnalus
fuerat. plurimi itaque timebant, ne censor pomas repetcret .

2. haut.

21. oia(.

23. add: Stipendium ei detiir.

286

QU. , 25, (95)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVIII.

sed Ule nulli gravis fuit. JP. Africani L. Mummi

censura insignis: sed in qua segniti- in agendo notetur Mummius. is Asellum nulla soluta na ex aeraris exemit , Africain irrisa e-veritate,
qui fecerat aerariunu. Sed et Q. Fulvi I4obilioris et cius collgue Ap. Claudii JPu/c-cif fuit nobilissima
censura ,
nobilitali
tribus
nolis
inustis severissimis. Q. Pompei et Q. Cae-cili Metelli
Macedonici censura leclus e-rialus; ad summum senalorcs amoti sunt tres,
et eo lumine ,
gui
aliorum
ojfundercnt
claritatem.
il liedinnnt
significal
redeunt :
Ennius
Annalibus
rerf-inunt in
patriam." item prodinunt, ferinunt pro prod-ean feriunt
||/{-egium est,
quod
aut est
aut fuit regis ,
ut
servus
regis et domus regia, quae fuit olim Numae Pompili:
nunc pro fono habetur, regale est rft-gnum rege.
|| Romanos in l. XI Annal. Graeco-s appellat Ennius cum ait: lContendunt Grae-cos, Graios memorare soient sos ... . . . . /in-gua longos per
temporis traclus
//-ispani. I4on Roman
cum Romulus urbis conditor . . . . . ... inae locutus sit;
. . gentis fucrit
. .
jirpnunfta-tione mulata.

ind-icat origo eius,

.'
u-surpatio. H "Rgido
tum caerula euro" cum ait Ennius locatus f videtur
caeru-li. est enim a munis f nomine, eodem verbo de eadem re usus est et L. II.
pont-i caerula prata", caerula prata mare dixit, et alibi: '4nde Parum,
cui caerula vi valida m-ulabant f ", Parum insulam
EMEND. LECT. Qu. XIII, 33, 6. Puleri.
fertei. ' ; pstente 2. 3. fustes.
28. vi/ nis.
30. its.

29. ioeatus.
7 . saepe] dele.

15

20

25

30

QU. XIII, 24. (96)

refcrt. Item : ^Unum surum surus ferre f tamen defender possuntf." suri autem sunt rustes f , et bypocoristicos surculi.
|| Roque eapse
Scipio Africauus, Paulli filius, cum pro aede Castoris dixit, bac conposilionc usus est: "quibus
de bominibus ego saepe, atque in multis locis
opera , faclis , consiliis , reque eapse saepe f benemerilus spemf", id est et re ipsa. ||Resp. niultarum civitatum pluraliter dixit G. Graccbus in ea,
quam conscripsit de lege .p. Ennif et peregrinis, cum ait: "eae nationes, cum aliis rebus, per ava
ritiam, atque stultitiam, res publicas suas amiserunt."
|| "Recto fronte ceteros sequi si norit."
Cato
in
dissertatione
consulatiis.
antiquae
id consuetudinis fuit, ut cum ait Ennius quoque
"a stirpe supremo." et "llia dia nepos." et "lupus
ita." et '*nulla melu." etiam in commentariis
sacrorum ponlilicalium frequenter est bic ovis,
et baec agnus, act porcus. quae non ut \ilia, sed
ut
antiquam
consuetudinem
testantia ,
debemus acipere.
|| Recipie apud Catonem, pro
recipiam, ut alia eiusmodi complura.
||Redemptitavere
item ,
ut
clainilaverc ,
Cato
idem
in ea, qua egit de signis et tabulis : "bonorem
temptavere f ", ait, "1. efacta f benefactis non
redemplilavere."
||Repulsior secunda conlatione dixit Cato in ea , quae est contra Cornclium
apud populum : "bacc quisf incullior, religiosior,
deserlior ,
publicis negotis repulsior."
|| Ratissima quoque ab hisf quae rata dicimus. un Je
etiam rationes dictae. Cato in Q. M. Tbermum : "Erga
remp.
multa
beneficia
ralissima
atque
gratissima."
||Regillis, tunicis albis, et reticulis luteis ulrisque re-ctis, textis susum ver-

30. maris. 34. assultabant.

Qu. XIII, 24, 1. / unum surum
8. siem.
10. Penni.
V.Khaec.
25. emptitavere.
malefact'-

(138)

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XVI.

287

Re dnant redeunt.
Rgi um est, quod aut est, aut fut regis. Regale est dignnm rege.
Rcaque apse re ipsa. .
R e i p i e recipiam.
Rcdcnip titavcre, nt domitavcre.
'.
Repulsior Cato dixit comparative a repulso.
Rat is e im a quoque ab his, quae dicimus rata, nnde ctiam rat iones dictae.

ANN. FESTI. Qu. XIII, 23, 3. ] Urs. vg.

cos. Tg.

cod.

4. vertate]

plicat ea de castris tam mnnitis, nt a milite uno palo tantum rmalo

teveritale Uas. ut e Codice.

6. Pule- ci] Puleri scribenduni.

defend posseat.

De aliorum opinionibus v. Supfl. .

8. e] cod. vg. * tnnlum Urs.

inferiore loco.

Urs. lupplem. vix placer possunt.

12. ltedimunt] cf. Qu. XI, 29, 22.

T. prodinuat.
12. 13. JEnnius in Ann.] VI, 34. Mer.
13. inane]
Coo. vg. : redinunt, ut e Codice, Urs.
14. 15. similiter supplevi
ac Dac.

17. domut regia] sie luppl. Urs.

minus apte.

leget regiae Scal.,

18. nunc pro fano] sumpsi e Qu. XIII, 15, 21.

regale /acinus , quod est di-gnum rege fuppl. URS.

Ann. XI, 7. Mer.

Versus:

at

19. A'nni'iii]

eontendunt tot est eliam apud Fcstum

lu. XIV, 5, 17. . sos, ubi Graios , Graeeos inverso ordine scribitur.

2. postant] pottent corr. A. Aus. in mg. Urs. ex

2. 3. ruttet] futtet corr. A. An., in mg. Urs.

Reque eapse] Urs.

llegue apte cod.

3.

Cf. Qu. XIII, 16, 2. . reapse.

4. 5. Seipio . . . pro aede Cast.] Meyer. Orr. fragm. p. 104.

6.
cijo] cunt ego coni. Scal.
7. taepe] dclendum esse nofavit . Aug.
8. tpem] siem corr. Scal. et Urs. sum coni. A. Ave. in mg.
8. 9.
Itcsp. . . plural.] hic usus a Cicerone on alienus est. V. Beier. in Cic.
de off. III, 5. p. 220.

9. 10.

Graeeh. . . d. I. p. Enni] de

bac oratione Meyer. Orr. fragm. p. 117.

Penni corr. A. Acc. in mg.

linnii versus, qui se-

Um.
Hie Pennus , tr. pl. a. u. c. DCXXVIII. , teste Cic. de off.
III, 11, 47. peregrinos Urbe uti prohibebat cosque exterminabat. Bcicr.

URS. parum probabiliter expient.

in Cic. I. 1. p. 262. I-anni substituere voluit, contra codd. et Ciccro-

ispani] los pavi corr. Scal. et Merula, e

sensu, ut Ennius se Romanos ita Gracco sermone pavisse glorietur, ut

nis et Fest! manifesta indicia.

14. Cato in dist. con.] Meyer. Orr. fr.
p. 73.
15. A'/m.j buius versus, qui onirics pleniorcs extant, indieavit

se am Graecos babeant.

A. Ado.

20. memo] coa. vg.

me tantum Urs.

cuntur, ct omnia usque ad v. 28.

-V. Si ni,. .

22.

21.

Hesperiae corr. 4Jrs.

24. nee]' cod. vg.

16. a ttirpe supr.] v. Non. p. 226, 30. et Festes ipse Qu. XIV,

Urs. tan tum nee codioi tribuit.

28. 29, Itigido . . turo] Sic baec
concinnavit Urs. Merula posuit ea Ann. XIV, 4.
29. ocau] io-

7. Ann. I, 60. Mer.

eatus corr. A. Aug. in mg. Urs.

Urs.

30. super etymo verbi caeru-li

supplct Uns. : nee tarnen video, qua in re hie ioeus appareat.

. vg.

main's Urs., qui maris corr.

manu]

31. ett et] est. et cod.

L,. II.] II, 43. apud Mcrulam, qui eaerula prata tantum agnovit.

Urs.

supplet: Fert tese per laeta eamp-i eaerula prala: sed Ennianus locus
apud Macr. VI, 3., in quo bic versus est: Fert tese eampi per eae
rula laetaque prata , cquuin per \ iridia prata , non mare , exultantem

18, 21. v. stirpem. Ennii Ann. VI, 5. Mer.

Ilia d. .] v. Non. p. 215,

Hi. 17. lupus feta] cod. vg.

lupus foeta

foemina corr. A. Adg. in mg. aliique ex Nonio p. 378, 18. et sie

Merula Ann. I, 78.

Sed nihil opus est mutation: nam cadem lupus

femina etiam feta dicitur , cum ubera praeberet Ilomulo et Hemo.

De

lupo femina dictum in annot. ad Paulum p. 6. v. agnus.

17.
nulla rntliu] Urs.
nullam ej us cod.
V. Paulus supra p. 46. .
corius, ct annott.
18. Aie ovis] cf. Paulus" p. 114.
19.
Aaee agnQs] cf. Paulus p. 6. . agnus.
ac] haee corr. Urs.

describit.
34. ulabant] assultabant correxi, et vcrsum aliter
cxplevi, atque Urs., qui: Inde Parum per eaerula navibus amb-ulabant:

21. Recipie] Urs.

quod

Urs.
Sed . supra Paulus p. 22. v. attinge.
23. elamit.] domitavere Paulus.
idem] ab A. Aug. aliisque cancellis inclusum iis

putat

pronuncialum

testimonio . solitaurilia.

esse

ambullabant ,

non

recte usus Fcsli

Merula Ann. X, 34.

corr.

Uecipiae ,

non reeipiem, in cod.

Frnter. Verisim. I, 18. in Gruter. Lamp. T. II.

libcravi.

Continuantur glossac Catonianae.

est.

Iteeipiem

p. 834. Scal.

21. de tign. et tab.]

Qn. XIII, 24, 1. Unum turum] Urs. Unum usurum cod. vg. Infra
Qu. XIV, 3, 7. legitiir ex codem versu su-rus turum; sed Paulus habet

Meyer. Orr. fragm. p. 36.

25. temptavere] emptitavere coni. Urs.,
egregie.
/. efaeta] malefaeta vg. : sic corr. Uas.
26. Repultior]

vcrsum integrum :

siinilia componit Gronov. Obss. I, 14. p. 117. (63.).

Unut sums turum ferret , tarnen defender posset.

Quae per caligincm obiectam aucupari mihi visus snm , explicui in

Si pei,. . Merula, Ann. VII, 20., verba sic disponit, admodum mirifice:

unut SHru

turum ferret,

tarnen defender pottet,

atque ex-

27. Cato . .

e. Corn.] Meyer. Orr. fragm. p. 66.

28. haee quit] COD. Nee quix
vg. eequis corr. A. Aug. aliique
29. negotii] cod. negotiis Uas.
30. his] Ut vg. : sic corr. Uas.
31. in Q.M.] ita in .q. cum linela

288

PAULI DIACOIW EXCERPTA. LIB. XVI.

(138)

Rap i simulator virgo ex gremio matris , ant, si ea non est, ex prxima necessitudine, qnum ad virara traditur, quod
videlicet res fliciter Romulo cessit.
(139) Rap i eolet fax, qua praclucente nova nupta deducta est ab utrisque amicis, ne aut uxor cam sub Iecto viri ea nocte
ponat, aut vir in sepulchre comburendam curct, quo ulroque mors propinqua altrais utrius captari putatur.
5 Reccptus mos est, quem sua sponte civitas alienum adscivit.
Regalia exta appcllabant, que potentibus insperatum polliccbautur bonorem, bumilioribus baereditates , filiofamiliae
dominationem.
Roscii appcllabantur in omnibus perfect! artibus, quod Roscius quidam perfectus imus in arte sua, id est comoedia,
iudicatus sit.
10 Rica est vestimentum quadratum, fimbriatum , purpureum, quo Flaminicae pro palliolo utebantiir. Alii dicunt, qnod
ex lana fiat sucida alba, quod conficiunt virgines ingenuae, patrimae matrimae, cives, et inficiatur coerulco colore.
snpraposila in cod. legendum vidctur. in quam Urs. : sed idem corr. :
tit Q. M., i. e. Minueium. in Q. \. Meyer. Orr. fragm. p. 35.
33.
Regillis] cf. I4on. p. 539, 10.
34. ctis] rectis suppl. A. At, in
mg. Cf. supra Qu. XIII, 13, 8. . rcclae.
ANNOT. PAULI ad p. 87.
codd. , ut codex Festi.

2. aut est] aut . M.

his] Paul!

ANNOT. FESTI. Qu. XIII, 25, i. 2. virginis] virgnet corr. A.

Ar;, in mg. Uns.
2. omnx] Urs. hominis cod.
3. iof.v]
togis vg. : sic corr. Uhs.
4. tn/ii . . virgo] cf. Catull. LXI, 256.
Appulci. Met. IV. p. 88. Bip. et Welckcri libellus "ber eine Kretische
Kolonie in Theben." p. 69.
6. traditur] trahitur , ut vg. legitur,
aut dueitur corr. Urs.
7. Rapi . . fax] de face in nuptiis praelata Paulus p. 66. v. facera, cuius usus caussam explicat Varro in Actus
apud Serr. in Virg. Ecl. VIII, 29. i sed mos, quem Festus mirifica
ratione explicat , alio testimonio non proditus est.
8. utrisque]
utriusque corr. A. Aue. in mg. Urs.
11. alterius utrius] alterutrius corr. A. Aug. in mg. , <juod et Urs. voluisse videtur i sed nihil
mutandum est.
12. Ritus] cf. Festus Qu. IX, 5, 15. v. mos.
15. Religiosi] cf. Qu. XIII, 16, 10. v. religiosus.
17. diUetum]
cod. -vg. deleetum Urs.
nee se superst.] cf. Non. p. 431, 25.
18. inplieant] cod. implieant Urs.
Rnovt.] cf. Paulus p. 11.
v. adtestata.
19. fundi] signieatio coni. I)c. : sed ea puto sacra
indicari, quae priore fulgure postulate s'int.
21. Referri d. pr.]
Papinianus (quem Dc. laudnvit) in Dig. IV, 8, 33.: Arbiter ita sumptus
ex compromisse , ut et diem proferre possit, hoc quidem facer potest:
rrferre autem eontradieentibus litigntoribus non polest.
24. 25.
L. Iuli et P. Licini] censor, . . DCLXIV. lustr. LXVII.
25.
feeerint] . feeerunt vg. Urs.
30. Respieere] cf. Qu. XV, 5,9.
v. spectio.
autem et] avem est corr. A. Ace. in mg. Uas.
34.
ad] at corr. A. Ate. in mg. Uns.

Qu. XIII, 26, 2. religiosa] Sepulcra religiosa erant , ex qno gleba

in mortuum coniccta est, ut Cic. ait de legg. II, 22. Quae defecerant
verba, ea recte euppl. A. Aug.
3. Reus] cf. supra Qu. XIII, 9, 16. . reus
4. Sinn, in eo , quem] de reo inseribit suppl. Urs. , quem bis omissis
in reliquis fere sccutus sum. Minus prospere in b. 1. versatns est Scal.
6. ;>-] om. vg.
6. Roseii] in hoc suppl. Pauli verba paulo fidelius reddidi quam Urs.
9. 10. I./. de orat.] . 23, 130. Indicavil A. Aug.
10. Rust, vinalia] de bis dici vidit Sc\i.. Cf. supra
Qu. XIII, 1, 28.
13. olitores] cf. Paulus p. 45. v. cecum, cum
annotatis.
15. Raucos] cf. supra Qu. XIII, 19, 9. v. rava vox.
Supplem., quae reddidi, Uns. a Scal. accepit et in paucis mutavit. Cf.
Turneb. Adv. XIII, 25.
19. Rica] cf. supra Qu. XIII, 13, 5. .
ricae, et Varro de L. L. V. .130.
vestim.] v e cdice ponitur vg.
20. '] cf. Paulus p. 67. v. flammen , et p. 69. v. llanimeo vest.
pur-] purp- vg.
22. Titius] Titinius Urs.: eique talem versum
subiieit: Rica ex lana- sucida alba vesli-tus. Sed Paulo collate appa
rel verba sucida alba non ex poeta sumpta esse. I laque eundem Titium,
qui Qu. X, 21, 2. v. offendiecs laudatur , Lie testem adhiberi statui.
23. vesti-] vestit- vg.
25-27. Supplem. Urs., quae reieci, ut Paulo
pressius adbaererem , v. in Suppl. Aim.
26. pe-] vg. p tantum
Uas. Hacpropter perenni, non pura posui.
27. Respiei avis]
Urs. supplem. a Scal. sumpta sunt: bic autem statuit nonnisi prinium
v. ad bunc titulum pertinere, scquenlia omnia autem a superiorc loco
de resecratione divulsa esse, atque in eo ritu explicando versari. Mihi,
cum in integris Festi pagellis nullum sc obtulerit exemplum titnli sic
distract!, a tam audaci coniectura abstinendum videbatur. Ceterum cf.
Paulus p. 50. Capitalis lucus.
28. inp] cod. imp- Uas.
30.
alisque] cod. vg. {it Urs. et sque ex supplem.
ANNOT. PAULI.
11. sucida] M.

4. alterius ntrius] M. vg.

SHteida Gt>. vg. Lind.

alterutrius Go. Lin.

QU. , 2S. (97)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

sum a stantibus pridie nnptiarum diem virjyinisf indntae cubitam ibant ominis causa, ut eli
ain in totis f virilibus dandis observan solet.
1|Rapi simulatur virgo ex gremio matris : aut,
si ea non est, ex prxima necessitudine , cum ad
virum traditurf, quod videlicet ea res fliciter Hornil
lo cessit.
llRapi solet fax, qua praelucente
nupta deducta est, ab utrisquef amicis, ne
aut uxor earn sub lecto viri ea nocte ponat,
aut vir in sepulcro comburendam curet ,
quo
utroque
mors
propinqua
alterius
ulrius
captari putatur.
|| Ritus est mos comprobatus
in
administrandis
sacrifiais.
|]Keceptus
mos est, quem sua sponte ci vitas alieaum adseivit. Relig-iosi dieuntur, qui faciendarum , practermittendarumque rerum divinaran secundum inoran
civitatis
dilectum
babent
nee se
superstitionibus
inplicant.
|| Renovalivum
fulgur
vocalur,
cum ex aliquo fulgure funetio fieri
coepit, si
factum est
simile fuhjur,
quod
idem
signifiait.
||Referri diem prodiclain,
id
est
anteferri,
religiosum
est,
ut
ait
Yeranius in eo, qui est auspiciorum de comitiis, idque exemplo comprobat L. Inli et P.
Licini Censorum , qui id fecerint sine ullo decre- '
to Augurum, et ob id lustrum parum felix t'uerit.
|| Regalia exta appellantur, quae potentibus
insperatum
bonorem
pollicentur:
privatis
et
bumilioribus
hereditates 3
filio
fauiiliae dominationem.
||Respicere autem elf in
auspicando,
unde quis avem prospexit,
cum
eodem rcverlitur.
||Religiosum
ac
sacrum
est , ut templa omnia , atque aedes , quae etiam
sacratae dieuntur. adf quod per se religiosum
EMEND. LECT.

Qn. XIII, 25, 1. 2. virginet.

Z.togis.

L. .

QU. , 26. (98)

289

est,
non utique sacrum
est,
ut
sepulcro,
quod
ea
nonsacra ,' sed
religiosa
sunt.
II Reus, cum pro -troque ponatur, ut ait Sinmas in eo, qu-ein .... scribsit, qui aut di
5 elt pro se a - tit contra te agit : uterque iuramenlo tuo uti p-oiesf.
|| Roscii vulgo appellari soient, in omnibus perfecti artibus, quod itoscius
comoedus in sua arte unus tam perfectus fuit, ut ei
nihil deesset ad absolutionem perfectionemque, ut l. 1
\ () de oratore ai - 1 Cicero.
\\ Rustica
vinalia
mense Aug - usto , ut est in Fastis , Veneri fiebant,
quod eodem i lio die aedis ei deae conscrala
est, iiiineiita - que et olitores ab opere cessant, quia
omnes borti in tutela Veneris esse putantur.
15 II Raucos
appella-fos esse ait Verrius videri
ab ariditate, sive a similitudine quadam spicarum aristae.
in sp - ici*
enim
flava
frumenta
rava
appe - Wart
idem
Verrius
docet.
|| Rica
est
vestimentttm
quadratum,
pur -piireum,
quo Flaminicae pro
20 fimbriatum,
palliolo, mitra ve utebantur, ut .....
existimat.
Tili -ms autem ait, quod ex lana fat
sueida alba vesti -mentum dici ricam, idque esse
triplex,
quod
conf-ctan
virgines
ingenuaej
patrimae,
m-atrimae,
cives
,
quod
confec
25
tion lavetiir aqua pe - renni et tingendo fiat caeruleum. URespici avis tum dicitur, cum peracto sacri
ficio, quasi finis up-efrafu* est . . . .'.'
comitia perfecta, sum
sacer
dotes
suo
more,
absque
religio39
nem luci , in quo sacra fa -
calatoribus ingenicubto .;:.;.''
vinum in caput infuh - debatur solenni cum precatione.
IIRemisso exercitu simul etiam' au6. trahitur.

8. utriusque.

Oo

30. avem est.

34. at.

290

QU. , 27. (99)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

gur ,
quo
consul
in
bello u-sus est
in
auspicando,
una
discedere
iubetur,
quod
tune
illo
discedente
cer- tum
est,
exercilum etiam esse remissum, ila tarnen, ut cum opus sit,
augurem consul denuo ad se posee -re possit. nam 5
cnsules
et
censores
non
in
perpetuum
auguribus
praesentibus
utu - ntur ,
ut
ait
. sed in re gerenda sunt Us in auspi-co, quasf poposcerint, augures, a quo prius se- cures babitae
suntj eum et in augure legende priorcm esse ait Antis- 10
tiusLabeo
qu- oque lee signifie
attspi- cando dicitur, ut
.
, in libro de officio Augurum
cere

in consilio fasc -ct loco; pulh's

solistim -um facit auspicium
ve -lit, intra pomerium
fem -po consistit.
|| I\eperlum
dicitur,
cum
quid
amissum recipere contigit, quasi reparlum et re-paratum. || Rictus,
ringt)
rixae,
rixosae
dici
videntur,
quia
n
diversum
rumpanlur,
contrariaque
sint
recto f quod vocabulum a regendo, ut commo . dictum videri potest.
Il S
in salia -ri carmine pellatur
pia pro sedilibus di *.
ad-huc in consuetudine. || Susque deque /re-quens est, pro plus minusve.
proprie estsursum deorsumq., quod antiquis usquef dicebant pro et sursum.
||5ont-vio significat in carmme ........ a-ugurali, sonanti.
llotne sacris hereditat in proverbio dici solet,
cum aliquid obvenerit sine ulla incommodi a

remunere,

EMEND. LECT.

quo

Qu. XIII, 27, 8. ,,

L. XVIII.

QU. , 28. (100)

ppendice : quod olim sacra non solum publica

curiosissime
administraban t,
sed
eliam
privata. relictusque heres sic-{- pecuniae, etiam sacrorum erat ;
ut
ea diligentissime administrare esset necessarium.
||Suppum antiqui dicebant, quem nunc supinum dicimus ex Grae ,
videlicet pro
adspiratione ponentes -J- litteram, ut cum idem hylas dicunt, et nos silvas. item sex. et rfrci septem. eius vocabuli meminit etiam Lucilius : "Si vero das, quod
rogat, et si suggeri suppus f."
||Sempronia
borrea qui locus dicitur, in eo fuerunt lege
Gracchi,
ad
custodiam
frumenti
publici.

Statua est lud eius, qui quondam fulmine

15 ictus in Circo, sepultus est in Ianiculo. cuius
ossa postea ex prodigis,
oraculorumque
responsis
Senatus
decreto
intra
urbem
relata in Yolcanali, quod est supra Comitium;
obruta
sunt.
superque
ca
columpna,
cum
20 ipsius effigie,
posita
est.
||Servilius lacus
appellabatur f ,
qui
eum
faciendum
cu
raverat
in
principio
vici
Iugari,
continens
basilicae
Iuliae,
in
quo
loco fuit
effigies
bydrae
posita
a M. Agrippa.
||Sonticum
25 morbum in XII. significare ait Aelius Stilo
certum cum iusta
causa,
quem
non
nuffi
putant esse , qui noceat , quod sontes significat nocentes.
Naevius ait: "Sonticam esse oportet causam, quam ob rem perdas midierem. "
30 ||Sacram
viam
quidam
appellatam
esse
existiman t,
quod
in
ea
foedus ictum sit
inter Romulum,
ac
Tatium. quidam,
quod
eo
itinere
utantur
sacerdotes
idulium
sacrorum conficiendorum causa, itaque ne eatenus

30. antiqui , eu.

Qu. , 28, 3. xieuf.

7. adde .

li. . 21. dde ab.

(139)

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

LIB. XVI.

291

Rcpertum dicitur quasi rcpartum et reparatum.

Rictus, rixac, rixosae*, ringitur dici vidcntur, quia in divcrsum rumpantur, contrariaquc eint recto, quod
Tocabulum dictum videtur a regendo.

LIBER XVII.
Su s que deque significat plue minusve.
S on i vio sonant!.
Suppum antiqui dicebant, quem nunc supinum dicimus.
Servilius lacus Romae a conditore vocatus.
Sont cum iustum. Nacvius: "Sonticam esse oportet causam, quamobrem pcrdas mulicrcm."
Sacra via in urbe Roma appellator, quod in ea foedus ictum sit inter Romulum ac Tatium.
ANNOT. FESTI. Qu. XIII, 27, 1-18. Augurera consult ailfnissc,
cum exercitus imperaretur , testatur Varro de L. L. VI. . 95. Cf. de
R. II. Ill, 2. Festue Qu. XV, 5, 9. . spectio. Sed reliqua, quae Festus h. 1. exposuerat, alio auctore non cognita aunt: reddldi tamen
Scal. et Urs. lupplem., approbate a Gronovio Obsj. I, 1. p. 4. (11.), aed
ta ut in . 4-9. pauca mutarem , quae probabilius constitu posse viderentur, et . 11 '18. omittcrem, quae fide omni destituta repperissem.
V. baec in Suppl. Ann.
8. quas] quos corr. Scal. Urs.
9.
] Dus. vg. ures nunc in cod. solum est.
17. lit] Urs., in quo
COD. nunc non varit, ei' vg.
pome-] cod. vg. pomoe Urs. Cf.
Qu. XII, 18, 29.
18. 19. Repertum] Urs. additamenta aliquantum
xuutavi. V. Sdppl. Ann.
20. Rictus] cf. Non. p. 455. . rictus,
p. 165. v. ringitur. Urs. supplem. , quatenus ex Paulo petita sunt,
scrvavi; reliqua reieci in Sdppl. Ann.
26. r] Uhs. in vg.
27.
pi] Urs., et cod. nunc non varit, etopia vg. Hinc illud sesopin ortura , quod pro sedilibus poni statuerunt, non sine dubitatione tarnen,
A. Ace. et Urs. , cuius additamenta . in Sdppl. Ann. Apud Plautum
Truc. II, 8, 15. vocabulum esopitius iamdudum meliori lectioni cessit.
28. hue] Urs. dhuc vg.
30. anliquis] cod. ig. antiqui Urs.
Scribendum puto antiqui susque, et in cam scntentiain Urs. supplem.,
parum illa idnea, immutavi. V. Sdppl. Ann. Ceterum Fest! explicatio
dictioni : susque deque esse Tel baberi, minime convenit.
31. Sonivio] de boc augura genere Scal. docte. Cf. Festus Qu. XIV, 2, 19.
. sonivium , Qu. XIV, 4, 26. . sollistimum.
32. saliari et augurali in lacuna ponit Uhs., vix recte.
ugurnli] cod. augurait
Tg. gurali codici tribuit Uas.
33. Sine saeris hered.] boc pro
Terbium intelligi Tidit A. Act., et comparait Plautum Capt. IV, 1, 8.
Trin. III, 4, 83. De ICtorum invento , quo senes ad coemptiones fa
chendas reperti sunt, ut sacra interimerentur, e nostratibus dixit praecipue Saviuius de sacr. privat. Zeilschrift II, III. p. 387 sqq.

Qu. XIII, 28, 3. sie] Weut corr. Scal. Uai.

5. Suppum] bine
trinionem in tesserarum ludo suppum dictum esse (Isid. Orr. XVIII,
65.), probabiliter coniieit Scal.
7. 8. litteram] s litteram recte coni.
Gothofr. litteram s Dac Cf. Qu. XIII, 30, 9.
10. Lueiliu,]
Urs. Lucius cod. Apud Dousam est fragm. ine. 45.
11. suggeri]
i. e. suggerit , quod in mg. ponit A. Aue.
suppus] suppum coni.
Scal.
Sempr. torrea] constituta esse videntur C. Gracchi lege
frumentaria.
12. in eo fuer.] supple : horrea.
14. ludi eius]
ludionis corr. Urs. : sed ludi est pro ludii. Victor He qui dicitur,
quam in VIII Regione inter ficuin Ruminalem et Graecostasin columnam
cum statua M. Ludii (sic) memorat , manifesto ex boc Festi fragmento
sumpsit.
16. prodigis] cod. prodigiis vg. Urs.
17. in foleanal. . . supra Cornil.] de boc celebri situ Pliu. N. H. XVI, 44, 86.
. 236. Gell. N. A. IV, 5. Dion. Hal. II, 50.
19. eolumpna] cod.
columna vg. Urs.
20. Servil, lacus] Locum eins, ut Festi testi
monio convenit, indieavit Ed. Gerbard. della basilica Giulia (Effemer.
letter, di Roma. Nov. 1823.) p. 19.
21. to] ab eo corr. A. Aug.
in mg. Urs.
24. hydrae] unius e signis , de quibus Pliu. N. H.
XXXVI, 15, 24, 121.
24. 25. Sont, morbum] cf. Paulus p. 83. v.
insons, cum annot.
25. in XII.] v. Dirbsen de XII. tabb. p. 19228. Naevius] Botbe P. Sc. L. V, II. p. 23. fr. ine. 15.
30. qui
dam] cf. Serv. in Virg. Aen. VIII, 641. p. 496. Lion.: Huius pacti
in Sacra via signa staut: Romulus a parte palatii, Tatius venientibu*
a rostris.
32. quidam] n bis est Varro de L. L. V. . 47.
33.
34. idulium sacrorum] de Iovis ovi duli Paulus p. 78. v. iduli. edulium coni. A. Aue. in mg., mlrifice.
ANN. PAULI. 2. Rictus] hunc rt. quin Ltne. nvitus omiserit,
dubitare non poteram, cum cum invenissem in ed. vet. Aid. Tg.
ri
xosae] corr. A. Aue. n mg. rixiosae ed. vet. Aid. Tg.

Oo*

10

(159)

PAULI DIACOIM EXCERPTA. LIB. XVD.

292

Solitaurilia liostiarum triam divers! generis immolationcm significant; tauri, arietis, verris, qnod omnes hi solidi
integrique sint corporis. Solum ciiiin lingua Oscorum significat totum et solidiim. Unde tela quacdam sol li
fer rea vocantur tota frrea, et homo hoiiarum artium soliere, ct quae nulla parte laxata cavaque , solida
nominautur.
5 Soco r di a m quidam pro ignavia posuerunt; Cato pro stultitia posuit. Compositum autem videtur ex se, quod est sine,
et corde.
Semis, s di us, se mu ne i a ex Graeco trail un tur , sicut ct alia nonniiUa , quae S literam pro aspirationc eorum
babent, ut m eeptem , vXai silvae. Sic isla ab , quod Uli dieunt i}itoV) declinata sunt.
Supervacaneum supervaeuum.
ANNOT. FESTI.

Qn. XIII, 29, 1. ut vulgus opinatnr] c'ulnn opi

iunxi cum guperioribus.

antiqua consucludinc corr. A. Aug. in mg.

nion! conlradicit Varro de L. L. V. . 47.

Exspcctarcs pro vv. : ne

Urs., qui baec cum sequentibus iungunt.

eatenui quidem polius non eatenus tantum.

Scd bic error in dicendo

V. annot. ad Paulum p. 6. v. anus.

videtur ipsius Festi fuisse.

32. Ennius mut. fertur\

2. regia] cf. Festus Qu. IX, 28, 2-.

Qu. XIII, 30, 1. mutas semiv.] cf. supra Qu. IX, 7, 6.

v. Oct. equns.

3. 4. Streniae] Urs.

Sireniae cod. vg.

Socord.]
rusus] *,

rursus Scal. Urs.

1. 2.

4.
Secordiam Urs. ,

ut

apud Paulum in ed. princ. legebatur.

Sed illud a Latino usu non abborret.

Item v. 5.

V. ann. in Varr. de L. L. X, 52.

3. 4. Origg. I. .] v. Lion. Cat. p. 30.

Kraus*

nee] nee ita corr. A. Aue.

fragm. bistor. p. 118.: scd bic Calonis quae verba supersunt , non ap-

in mg.

Urs.

tacram viatn excidisse putant A. Aue. in annot. Die,

posuit.

fjiioil coniunete scribendum est.

Voc. contunde

Equidem posui tantum, quae probabilitcr restitu possunt.

7.

interponit Gocttling.
cennoi-] cod. vg.

de Sacra via (in Ialinii Annal. Supplem. T. III. p. 631.).

compos- Urs.

9. Semis] cf. Q*. XJH, 28, 5. v.

5. diseuppum, et infra Qu. XV, 23, 24. v. lerpo.

iunetc] Urs. disiunetae .

6 . . caderas] cod. ceteras vg. Urs.
7. '. Viani] viam novum coni. Dac. , sine iusta caussa.
8. Seit*

nunc p tantum in cod. agnpscitur.

14. H. XXXVI, 15, 23. . 100.

plebei] cf. supra Qu. XII, 2, 29. v. pop. commune.

10. Solitau
rilia] cT. Charis. I. p. 84. P. (nam apud Quinclilian. Inst. I, 5, 67.

15. pon] Urs.

po vg.

De sublico ponte v. imprimis Plin.

16. esse] Uas. punit tanquam e

cod., in quo non extat. a vg.

sublicis] scrips!, sublicibus Urs.
Illud necessariuin est propter v. 21. Sublicas dieunt Caesar, Livius, Vi-

tuovetaurilia recte repositum est) et imprimis Festus Qu. X, 5, 10. 16.

truvius : Sublices , o h ylfvoa* iiTtoaaraCorTK;
y. opima.

12. arietis] Urs.

arijetis cod.

14. contra aei]

legitur in Gloss. Labb.

19. Formiani] hi Volscornm in finibus

postnaec parva lacuna in . est , non tanta quantam Urs. indieavit.

fuerunt.
contrari corr. Scal. Urs.

Quae

verba in .v- intereiderint ,

divinare nequeo , Urs.

Sed deest cliam boves, quo voc. boves castrasuppl. v. in Si'iTi.. .

tos significat, quos tauris distinguit, Colum. de R. R. VI, 20.

In Universum u hoe titulo resarciendo magis

14.
Scal. sententiam seculus sum quam Urs. excmplum.

verbices] verveecs vg. , et . sie corr. Uns.

nunc in cod. extat.

esse.

maiales , qui] maialcsque corr. Urs.

24. meminit] Sub, quod Urs. addit, nec cod.

15. solium] vg. Urs. in,

nee vg. agnoscit.

cod. est soli.um, deleta litera inter i et , quae d fuisse videtur.

Festus Qu. XIV, i, 6. v. sola , et quae illo loco seeuntnr.
dum] vg. Uas.

et quae supplendo addit Urs.: tanquam in cdice

Omnia a contrari usque

neutrum legeretnr.

ad maialetque parentbc licc dicta sunt.

tolo dum in cod. est.

"

25. in belli] Quanquam verisimile puto, e Naevii

Cfi
soli-

bello Pnico versum unum duosve de sublico ponte alalos fuisse , de

spero tarnen, bos versus ex iis quae supcrsunt fragminibus restitu posse.

16. solii frrea] cod., quod

Apud Ern. Spangenbcrg. est li. P. II, 6.

esse debebat solliferrea , ut in vg.

30.

inrumiendi] coniicio inrumpendi.

ah

32. sent]

20. tauri] i. e. obscenac partes, v. Diomed. II,

. vg.

p. 444. P.
21. ereAiir] caeditur corr. Urs., ut vg.
sunt]
ante b. v. plenins interpunx!; apud Urs. comma est.
22. sortent]
putent vg. , et sie corr. Urs.

praeeipue] Urs.

25. confixa] confusa vg. , sie corr. Urs.

est uncs iiicluililur. .. i. ...
recte.

27. ali] i. e. alii,

soluferrea Urs., qui et ipse solliconi. Urs.

ferrea corrigit.

20. qu] vg.

Puto illud a Festo scriptum

27. tollo] Una.

scilicet

afi .

praeeipuae cod.

27. si] sit vg. , quapropter

corrigendum putat Urs.,

non

28. 29. antiquat .] con-

estent Urs.

ANNOT. PAULI.

2. tint] M. vg.

sunt

Gc. Luid.

%. 3.

solliferrea] ed. vet. vg. soliferrea Lind. , nescio an eodd.

5.
Socordiam] boni codd. Lino.
Sccordiam vg.
8. i'Xiu silvae] ylai
silvae M. Go.

vkij silva vg. Limb.

Illud in Festo fuisse apparet.

cunt fiiov] y/itov dicunt Go. Lutn. : illud propter M. retinui.

di-

QU. , 29. (101)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVIII.

quidem, ut vulgus opinatur, sacra appellanda est a recia ad domuin Regis sncriliculi,
sed ctiam a Regis domo ad sacellum Streniae, et rusus a regia usque in arcem. necf appellari deber ait Verrius, sed disiuncle, ut
caeteras vias Flaminiam, Appiam, Latinum.
ut ne Novamviam quidem , sed IVovam viam.
flScita plebei appellantur ea , quae plebe suo
sufiragio sine pa tribus iussit,
plebcio magistratu
rogante.
[| Solitaurilia
hostiarum
trium
diversi
generis
immolationem
signiiicant,
tauri,
arietis,
verris,
quod
omnes eae solidi , integriqne sint corporis ;
contra aci . . f verbiccs maiales quif quia
solium
Osee
to tum
et
solidum
significat. unde tela quaedam solii frrea f yocantur tota frrea,
et homo bonarum artium
sellers , et quae nulla parte lxala cavaque
sunt, solida nominantur. atque barum bostiarum
omnium
inviolati
sunt
tauri,

15

20

quae pars scilicet creditur f in castratione. sunt

quidem qui portent f, ex tribus bostas praecipue
nomen inclusum cum solido tauri, quod amplissima
sit earum.
quidam dixerunt omnium trium vocabula confixaf, suis,
oris,
tauri , adeifecisse id , quod uno modo pellarentur universae. quod si a sollo, et tauris earum hostiarum duetum est nomen antiquae consuetudinis,
per unum L enuntiari non est mirum,
quia nulla tunc geminabatur
Hilera
in
scribendb.
quam
consuetudinem
Ennius
mutavisse
fertur,
ut pote Graecus Graeco more usus, quod Uli
aeque
scribentes
ac
legentes
duplieabant

QU. ,30. (102)

295

mutas, semi -vocales et liquidas.

|| Socorri
am
quidam
pro
ignavia
posuerunt:
M. Cato pro stullitia posuil Originum l.
VII. cum ait: . . '. . '' .' V- . ob immensam -miditatem et socordim causa erat,
ne quid neg -oti publiai .- .- .- .- .- . gere
retur.
conpos- Hum autetn videtur* ex se,
quod est sine, et cord . . . . . ' -..
|| Semis,
semodi-ws,
semuncia:
qua
ratione ex Grae- trahunlur etiam alia, quae s.
litteram
pro
aspiratiohe
eorum
habnt,
ut - kiir
seplem,
v\ai
silvae ,
sic
isla ab
eo , quod Uli yjjtiav
dicunt ,
declinata
sunt.
||Sublicium
pon - tern
quidam
putant
appellatum
esse- a sublicis, pecuiiari vo~
cabulo
Volsco- rum,
quo
appellant
tigna
in lalitudincm extensa , wide pontem non aliter Formiani bocant . '

librorum :
qu - ae
ab alis -auctoribus
sublices voca - ntur. quidam , quod sub eo
aqua
liquens
laberetitr,
sublicium
dicunt,
in qua opinio -n fuit . . .* i i .
et
meminit
Sublici -pontis ' Naevius,

25

30

" a't belli Punici libro*. : "-.

quam liquidum
amnem", et ali tab -ulas
na
men retinet Sublicius pons . . . . . .
Sallustius
libro
qua -ro
historiarum:
"ne inrumiendif f- otitis Sublici . . .
sublicibus cava ta . . '; . . essent."
|| Supervacaneum,
cludit
Verrius

EMEND. LECT. Qu. XIII, 29, i. adde Sacramviam.

13. (contrari bovei.
teeditur.
VI. intent.
j. confuta.
Qu. , 30, 30. inrumpeudi.

ut
ab

14. maialesque).

videlur,
y -,

se'
quod

16. selliftrrea

21.

294

QU. , 51. (103)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVIII.

vacuum quidem
dicatur id
t-antummodo,
quod
supersit
abunde - que
sit
amiliae $ quod autem inutile,
super - Tacaneara :
sed non probatur ea distinclio.
\\ Slrufertarios
appellabant
antiqui . .
ul ait . . . . ... . . ho- mines conductos
mcrccde,
qui
ad
arbores
fulgorilas
noxarum
com- m ssarum
causa
sacrificio
quaedam
struae f
et
ferto
solennibus
verbis
/'-aciunt.
"Precor
te
Iuppi -ter
uti
mihi
volcns propitius sies." qud n - ullo etiam
fiebat
adhibilo
stru - fertario.
ll Suberies arboris genus,
ex qua cortex
natatorias
detrahitur.
ti bibernacuLuilius
ft."
j| Silicernium dicitur coena /it-nebris, quam
Graeci
itegiertVQV
v-ocant.
sed
. . . .......
V-errius existimat,
cibi
genus y
q-uo
nos
farcimen dicimus, quo purgabatur letumf familia,
silicernium dici, quod, cuius n- omine ea res
instituebatur ,
'. *- iam silentium
cerneret.
Caecilius
0-olostate:
"Credidi
silicernium
eius
messe f
csurum."
|| Sudum
Verrius
ait
sig - nificare
sub
udum.
sed
auctor- um
omnium
fere
exempta poscunt, ut sud -us siccum signified.
itaque sudum quasi seudum, id est, sine udo, ut secura sine cura.
\\ Sublesta
antiqui
dicebant
infirma et tenuia.
Plautus in Persa :
"Ad

\q

15

paupertatera
si
immigrant
infamiac,
gravior
paupertas
fit ,
fides
sublestior." id est iniirmior.
Idem in Nervolaria
vinum
ait
"sublestissinium ,"
4u'a
infirmes
facial
vel
corpore,
vel
animo. * ..-.
. .'.,
i. ; . .
'
Satur, et vir, et caro non habentf.
USupellectilis recto casu ,
et senis ratione dicebantur,
quae
nunc
contraria
videntur
esse
finilioni . portionis-J- :
quia
Omnia
vocabula
X
- H Itera P finita
per
declinaciones
obliquorum
ca
suum
syllabam
aeeipiunt. . haec
autem
duo
pium-J-,
deseiverunt
quae
non
ab
ea,
ideo utinfirmare
alta comde
bent

20

25

30

QU. , 32. (104)

praeceptum.

Scurrae
vocabulum
Verrius
ineptissime aut ex Graeco tractum ait,
quod
est 2K.YP0 AZ AIN *, aut a sequendo, cui
magis
adsentitur ,
quod
et
tenuioris
fortunae
homines,
et
ceteri
alioqui,
qui
honoris
gratia
persequerentur
quempiam,
non
anteceder,
sed
sequi
sint
soliti.
quia
videlicet
dicat
Lucilius:
"Cornelius
P.
noster
Scipiadas
dicto f,
tempusque
intorquet
in
ipsum f oti et-J- delicis, luci effictaef, atque
cinaedo. et secta tori f adeo ipsif suo, quo
rectius
dicas.
ibat
forte
domum,
se
quimur
mulli,
atque
frquentes."
cum
secutos
videri
lit,
ob
eorum
iurgia,
non ob adsuetum oflicium.

EMEND. LECT. Qu. XIII, 31, 9. strut.

22. fletu.
26. me eise.
- Qu. XIII, 32, 8. adde : rakoylar.
11. finitio nis prop ortioni.
15. 16. alia eomplura.
21. ox vo ixtT?
27. 28. (Scipiadam dien.)
28.29. tempus auom torqueut ipsutn.
29. et] dclendum.
cum lucfuga?
30. sect alore.
ipse. Post . cinaedo non intcrpungeiidum , jiost dieux y. 31. nonuisi vxooTiy/tij.

^'

(140)

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XVII.

296

Str u feriarlos dicebant, qni qnaedam sacrificia ad arbores fiilgoritas faccbant, a fcrto scilicet quodam sacrificii genere. (140)
Sil ice rn i in erat genus farciminis, quo fleta familia
tnilia purgabatur.
pur
Dictum autem silicernium , quia cuius nomine ca
res instituebatur , is iam silentium cernerct. Caecilius ; "Crcdidi silicernium eius me esse csnrum."
Su du in siccum , quasi seudum, id est sine udo.
S ecu rus sine cura.
Snblesta infirma et tenuia. Plautus : "Gravior paupertas fit, fides sublestior," id est infirmier. Idem vinum ait 5
' 'subiestissimum," quia infirmes faciat vel corpore vol animo.

ANNOT. FESTI. Qu. XIII, 31, 1-4. Verrium supcrvacancum a

supcrvacuo distinxisse, statui cum Urs., led discrimen aliud fin. Cf.
Sern. . Ultima addidi propter Pauli testimonium.
5. Strufert.]
Lo ru in supplendorum auctor mihi fuit Uns. , buic Scal.
6. mne]
con., Tg. omines codici tribuit Urs.
8. noxarum] interim posui,
donee melius aliquid reperiatur. piacularium , quod Scal. et Urs. pouerunt , dici non potest pro piaculorum.
9. ttruae] strue corr.
Scat,. Uas. Post li. . delevi punctum, quod est apud Urs.
10.
aeiunf] cod. Tg. faeianl Urs.
11. Precor te] Hie versus ncque
in cod., neque in vg. maiusculis Uteris expressus est, ut apud Urs. De
formula restituenda . Sufpl. .
ter] et Tg.
12. ullo] vg.
nullo Urs. llo nunc in cod. legitur.
14. Suberies] Urs. Supple
mente petita sunt ex Isidori Origg. XVII, 7, 27.
16. hibernaeu-]
cod. hibernaeul Tg. hibernaeuli Urs. Ego li transtuli in sequentem
Tersum, qui in cod. vacuus relictus est, quod Urs. non indieavit.
18.
Silicern.] cf. Donat. in Terent. Ad. IV, 2, 48. Serr. in Virg. Aen. V,
92. Nonius p. 48, 4. Fulgentius p. 560. : et de fareimine illo Arnob.
adr. gent. VII, 24. In reficiendo articulo ubi a Scal. et Urs. discesserim, . in Suppl. Ann.
21. uod] cod. Tg. quod to tum codici
tribuit Urs.
22. leturn] cod. Tg. fletum Urs., qui corr. fletu.
Item r. 23. n ad omine ab Urs. temer adiectum est.
25. Caecil.]
Bothe P. Sc. L. V, II. p. 140. fr. 5. Spengel. Caecil. fragm. p. 34.
fr. 5. In Ob-oloslale cod. et Tg. non habent Ob , ut Urs.
26.
messe] scr. me esse, quod vg. tanqunm e cdice ponitur.
27. Hie
T. in cod. vacuus est, quod Urs. notare ncglexit.
28. 29. subudum] supplet Urs., recte. Ita semiudum putat esse sudum Philargyr.
In Virg. G. IV, 77. SerT. Fuld. in Aen. VIII, 529., ipsumque subudum
ad explicandum vocabulum adbibet Serr. in Aen. I. 1. Apud Non. p.
31,14. legitur: Sudum dictum est quasi semidium, sed ethic scribendum
semiudum : quo . ctiam Arnobius utitur adv. gent. VII, 3.
29.
em] cod. vg. orum Uas. , ut e cdice petitum.
30. *] cod. Tg.
s Urs.
33. Sublesla] cf. Non. p. 177, ., qui Plauti versus minus
fideliter reddit. Isid. Gloss.: SubiesUs , infirmus, tris lis.
PI. in Persa] III, 1, 20.

34.

Qu. XIII, 32, 3. 4. i. iVervoI.] Bothe p. 440. fr. 5. Perperam

etiam voce, quia . . animo tribuuntur Plauto.
7. In bac pagina,
ut numerus Tcrsuuiu constaret, post . 6. et 17. vacuum spatiuiu relioui,

quanquam neque ab Uas. , neque ab Arndtsio indicatunt.

8. oit
habent] obliqua supplent A. Ace. Dac. , contra sententiam Festi puto. Cur ciiiin viri non haberctur obliqnus casus . vir, ut liberi voc.
liber? Sed non habent vaXoyiav vir, satur, caro: quod toc. cum Graeeis uteris expressum esset, facilius xcidere poterat.
11. finitioni
forlionis] fin. proporlionis Tg. et sic corr. Urs. : sed finitionis proportion!
scribendum est. Proportionen ciiim raXoyiur iotelligit (cf. Varro de L.
L. X. . 2.) finitioncm syllabam voc. finit nlem.
15. deseiverunt ab
en] quod senex nulla , supellex duabus syllabis augetup in declinando.
15. 16. alta eompium] alia eomplura \g. , et sic corr. Uas.
19. 20,
ineptissime] pertinet ad traetum, non ad ait.
21. SKYPOAZAIN]
cod. Tg. oxvoaHr Tg. schypoazain Urs. ovyxvoiir coni. Scal. oxirii';iiv (fort. oxtTr) Lind. Verb um currendi potestat praeditum fuisse
putat Lobeck. Aglaoph. p. 1317., ut 0*VQiZlir , quod cum praev. :i
compositum habeat Hesych. Sed Hesychius habet xoxvuiZiiv, non .oxitouittv, et nulla caussa est, cur etiam hoc etymon a currendi verba
petitum autumemus. Opinor potius verbum hic fuisse , quemadmodum
<>> est vel a/.tQo:iai/.inv. In oieiooc, oxio , oxuooc fluctuavit
cribendi consuetude.
22. tenuioris] cod. Tg. tenuiores Uas.
26.
27. Lueil.] inc. 6. apud Dousain.
27. 28. Scipiadas dicto] Scipiades
diclo Scal., cuius ratio valdc contorta est. Scip. dietus coni. Dousa.
Scipiadem dieo Liao. probabiliter , nisi quod s in Scipiadam srrvari
potest.
28. feui;i. . . ips.] penilusque intervenit ipsiSc^i.., intolerabili audacia, tempusque intentait ipsunt Lina., quod vult esse i. q. in
terpellt. Tentavi : temp us quom torqueat ipsum.
, 29. oti et dlias]
cod. . et dliais Uas. Tg. molli et a!, coni. Scal. Orei delictis Dausa.
oti, et delicias Lino. Mihi et delendum videtur.
Inri efficlac] l.uei,
effiyiac coni. Scal., sed idem secundis curisf et lucifuaae. lucifngae
Likd. Si scripseris cum lucfuga et proximo . stetatore structura ex
pedir! poterit. Punctum . 30. post . cinaedo , et , 31. post dicus
tollendum.
30. adeo ipsi suo] assiduo coni. Scal. ipse suo Lino.,
omisso adeo, quo non opus est, si et superior! verso i additur. sectatorC
adeoque suo Dousa, nisi quis malit Scurrae adeo ipsiusque suo," De
explicando hoc vexatissiiuo loco . Svpfl. .
ANNOT. PAULI. 1. Strufertarios] Tg. Lihd. serufeit. boni codi."
fuhjoritas] retiiiui e bonis codo, fulgur. Tg. Lihd.

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

296

. XVII.

(140)

Secas aliter; hand , non aliter.

S tip em esse minimum signatum testimonio est et de co-, quod da tur in Stipendium militi, et quum spondetur pecunia,
quod stipulari dicitur.
.-.:.
Sobrinas est patrie mei consobrini filius et raatris meac consobrinac filius.
5 Sororiare mammae dieuntur puellarum , quum primum tumeseunt.
.-'.. '.;
Snrregit et sor tu s pro surrexit, et quasi possit fieri surrectiis , frequenter posuit Li vins.

Sors et patrimoiiium significat. Undc consortes diciinus; et dei responsum et quod cuique aeeidit in sortiendo.
Soracum est, quo ornamenta portantur scenicorum.
Sobrium y i cum Romae dictum putant, vel quod in taberna nulla fuerit, vcl quod in eo Mercurio lacte, non vino
10
supplicabatur.
Sons noecns; usons innoecns.
Sedales dieti, quod una sederent et cssent, vel quod ex suo datis vesci soliti sint, vel quod inter se invicem suaderent, quod utile esset.
,
Sod s si audes , uti eis pro si vis, et illico pro in loco. Tcrentius a Andria: "Die, sods, quis beri Cbrysidem
habuit?"
ANNOT. FESTI.
. 182.

Qu. XIV, 1, 3. Sh>em] cf. Varro de L. L. V.

4. de eo quae] id quod Tg. : ta corr. Um.

brinus] cf. Qu. XI, 32, 31. . propini sobrino.

6. So8. isdem] cod.

Sarraca temer immiscet Meurs. Excrc. crit. II, III, 5.

12. orne

menta] dicuntur personne et vestitus histrionum , ut saepe apud Plautum.

Hoc fortasse faciet ad Varronis illa VI. . 76. "intelligenda : /-

sdem Urs.
10. consobrino] sobrino corr. A. Aug. in mg. Urs.
11. Sororium tigilum] de eadem re I.iv. I, 26.
Dion. Hal. Ill, 22.

rique dicunt.

Aurel. Vict, de vir. ill. 4. : sed Festo quaedam propria sunt.

quae Harpocr. . nui>uoxrviu dicit At; naoaoxtvait.

cum articulum transtulit in p. 143.

cum Tg. : sed non opus est.
sed rectius Fufetii correxissct.

13. Mctli] Metii corr. Urs.

Fufitii] Suffctii corr. Urs. cum vjj. :

Sic, ;, est apud Dionysium.

14. Hr. et Curati] korati et curat Con.

loralii et Curatii Urs. in

contexto habet, et corr. Curiatii, ut vg. lcgitur.

Urs.

victoque coo.

babeo.

Paulas

19. nomine] Urs.

17. viclorque]

nomino e coo. notatum

21. iceleri] sceleris corr. Urs., ut Tg. legitur.

27.

28. /un. Sororiae] Iurcin tiam habet Tigilum Augustin, de D. VII,

11.
29. no.vie] cf. annot. ad Fest. Qu. IX, 23, 33.
31. .Vuroriae] Sororiare corr. Uas. cum Tg.

Cf.

Paulus p. 68. . frtrare.

34. 1. Plautus in Fribol.] Bothe p. 438. fr. 6.

Plauti

tunc papillae primilus Fraterculabant. illud

volui dieere, Sororiabant. quid opus est verbis.

Uas. : tune sororiabant

papillae primulum, sed illud volui dicerc, fraterculabant. quid opus est
verbis multis.

Hune deserui propter metrum et sententinin, ilium propter

spatia in cod. indicate.

5. sortus] id pro sorctus dictum est, ut

fartus, artus pro farctus, arctus : sorctus autem erat pro surreetns.
opus est, ut sorctus scribatur - ut in Forccllini Lcxico legitur.
Livillus] Livius Paulus habet ,
I. p. 20. ine. 49.

sine dubio recte.

Apud Yitruv. V, 7. spatia ad ornatus comparata sunt,

13. Plautus in Persa] III, 1, 64.

ut apud Plautum lcgilur.

14. iccillum] eccillum corr. Sen.,

18. all, quod] aliquod coo. Tg.

Non
7.

Bolhc P. Sc. L. V,

ali

quod Urs.
18. 19. lacte non vino] non lacte sed vino Uas. contra
sentential ; nam hi sobrium viriim dictum statuerunt a *>tfu.Xiaic frvaiate.
19. 20. Sonivium] cf. supra Qu. XII, 13, 33. . puls.

22. plus]

puls corr. Uas.

quadr] coo. Tg. Urs. tantum quad cdice of
fert, er ore, quod Urs. post quadrupedive addit, non satisfacit. Ser
vio auetore in Virg. Acn. III, 90. p. 192.

ed. Lion, ctiara appellatur

tri/iu dium sonubium (scribe sonivium) , si arbor sponte radicitus cadat,

si terra tremat.

Cf. Fest. Qu. XV, 19, 32. . spiciunt.

gulare dixit Aueonius in technopaegnio.

Qu. XIV, 2, 1. Fribol.] Frivolaria corr. A. Ain. in mg.

TCrsus Scal. sic resarcit:

didem (ab ore") ornamentum , quod> sicut olim, ornamentutn scenici plc~

26. ex suo datis] intelligit qmrov.

datis Pauli libri proebent, dapibui

in Paulo corr. Scal., et in Festo suppl. Urs.

id tanquam ex supplem. ponit.

Sons] sin

Cf. Paulus p. 83. . insons.

27. sc] cod. Tg.

28. ess] cod.

es- Tg. Urs.

Urs.
29.

congre] eongeras corr. Scal. Urs. , collato Festo Qu. XVI, 5. p. 190,
20. . tappulam.

Praetulerim congerras.

Cf. annot. ad Paulum p.32.

. cerrones.

vocar] cod.

voca-ri Urs.

vocan Tg.

non in cod. est, sed supplelum a Scal. Urs.

lus p. 39. . cumalter, et annot.
sis Uas.

Cicero Orat. 45.

30. yi(i(ia]

31. Sods] cf. Pau

si] . Tg.

32. Tcrcnt. in 4ndr.] I, 1, 58.

9. consortes] cf. Paulus p. 55. . desertiones,

et p. 62. . eretum citumque.

10. Deis] Dei corr. A. Aug. in mg.

Urs.
"sp] . Tg. respon Uns. codici tribuit.
11. Soracum
I'olluCl X, 29, 136. est OfCIOC, TO yytlor, h t IO tJXIVI/ i'.toxiti.

ANNOT. PAULI.

2- et de eo] boni codd. , quod serravi , quoniam

ab ipso Paulo scriptum esse apparet.

tur boni codd.
13. uti] M. ut Gu.

9. /mittut] Tg. Lind, putaIllud Fcsti liber habet.

QU. XIV, 1. (IOS)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVDX

||SecusValgiusputatexGraecoquodestljfas dictum, ab
surde scilicet, significat enim aperte aliter, exemplis
omnium fere, qui eam vocem usurpant. || Stipem esse nummum signatum, testimonio est et de eo quae-j- datur Sti
pendium militi, et cum spondetur pecunia, quod stipu
lait dicilur. Sobrinus est, ut ait Callus Aelius, patris mei
consobrini flius,
et matris meae consobrinae
filius.
femina
isdem
de
causis
appellat
fratrem, et fratrem patruelem, et consobrinum,
et propius consobrinof, et sobrina, iidem gradus in sobrina quoque sunt.
||Sororium tigillum appellatur
hac
de
causa.
ex conventione Tulli Hostili regis, et Metti Fufitiif du
els Albanorum, Trigemini Horati, et Curat if
cum
dimicasscnt ,
ut
victoree
sequeretur
Imperium,
et
Horatius
noster
exsuperasset,
victorque
domum
reverteretur ,
obvia
sror,
cognita morte sponsi, sui fratris manu occisi,
aversata
est
eius
osculum ,
quo
nomine
Horatius interfecit eam. et quamquam a patre
absolutas
scelerif
erat,
accusatus
tarnen
parricidi
apud
Duumviros,
damnatusque
provocavit
ad
populum,
cuius
iudicio
r' victor,
duo
tigilla
tertio
superiecto,
quae
pater
eius
consti
tuerai,
veiut
sub
iugum
missus,
subit ,
consecratisque
ibi
aris
Iunoni
Sororiae,
et
Iano
Curiatio,
liberatus
omni
noxia
sceleris
est
auguriis
adprobanlibus.
ex
quo
sororium
id
tigillum
est
appellatum.
|| Sororiae f
mammae
dicuntur
puellarum,
cum
primum
tumescunt,
ut
fraterculare
puerorum.
Plautus
in

10

15

20

25

30

QU. XIV, 2. (106) 297

Fribolaria f :
"fraterculabant
mulieri
papillae
pri- mum :
sed
illud
volui
dicere,
sororiabant.
quid
opus est verb-w pluribus?'"
\\Surregit
et sortus an -liqui ponebanl pro mrrexit
et eius parti - cipio , quasi sit surreclus, quibus - L.
Livill - m -Jfrequenter
usus
est.
|| Sors
et
Patrimonium
significat,
unde
con -sortes
dicimus,
et
Dcisf
rcsp - oiMifin ,
et
quod
euique
accidit 'in so - Hiendo.
|| Soracum
est,
quo
ornamen-ta
porlantur
scenicorum.
Plau - tus
in
Persa:
"librorum iccillumf habeo plenum soracum."
ySobrium vicum dictum putant
et Aelius, quod in eo nullus tabernae
locus
neque
caup-onac
fuerit.
ali, quod in eo M-crcurio lactc , non
vino,
solilum
sit
supplicari.
\\Sonivium
tripu -f/ium,
ut
ait
Appiug
Pulcber, quod sonct,
cum . pullo excidit plus f , quadr - upedive . ...... || Sons
nocens,
ut
ex
e-ontrario
insons innocens.
|| Sodalis quidam dictos esse putant,
quod
una
s-ederent
essentque;
alii, quod ex suo datis vesci soliti estent}
alii ,
quod
inter
se
invicem
suaderent, quod utile ess-ef. eosdem, quod coeant
crebro ,
congre f
vocar - i
a
Graeco
vocabulo, quod est -yct.
| Socles, si audes, uti sis prq si vis, et illico
pro in loco.
Terentius in Andria: i(Dic
sodes,
quis hcri
|| Surum dicebant ,

Cbry - sidem
habuit?'
ex quo per demi-

13. Fufetii.
14. Curiati.
21. sceleris.
EMEND. LECT. Qu. XIV, 1, 4. et id quod.
10. sobrino.
22. puls.
29. conijerras.
Qu. XIV, 2,1- Frivolaria.
7. Livius.
10. i)ei.
14.ee cillum.

Pp

31. Sror Hre,

298

QU. XIV, 5. (107)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVIH.

nutionem
surculus
fac -lum est.
Plautus in ... . . surus non est tibi."
surutn dicebant pal -um, item: nam qui.'.*.'. . . . . . . cus surculis ,
. . ' ' .>"''. . . .
. in, tum poliebant . :'; . . . . '.. . aut asulae
; j . . Ennuis: liIn unum "iu-rusf surum
ferie;
tarnen
dfende -re
possent."
\\Siiremit, sumpsit '. ' . . (tInque manum surcmil haslam." et : (tpuerum surempsit ,"
. '. . .. . . . . pue -mm sustulerit.
\\lcSyrium , non
.'' *. .''. . . .
.< . . ,. '.
. . '> . "' , . ". *>
4 '"; . ;'*"'. v ;

Scyr -tum"
dixit:
." ." est, quod cum
.- . . cio nobihssi, atque ob eam
. . issimus semper

10

15

*"" . .. . " ' w"'.i:'. .

t-iistituit, cum
. . . . . i ., i - - , ' ;. imus sumeretur is, qui- esset . ? . '.' .

v .. -.

.'v\

ipso dignior.

axvptov-xct inert- vv-

WV ' \ ' ' t. quod si monv ....*.. ' '. t " tern non numquam . .' . ' '.' V ":'' . . Socratem. quas
-. . . ' .* . .'': coniece - rat in librum
, . . i . . qum inser psora t Scyrum . . . '.'.'. . . gratia id appel
la . . . .
murmuraioressummussos ,'

'.
.

20

25

. || Summu - ssi dicebantur

. IVaevius : "odi , inqnit,
pro -inde
aperte
dice,

<|7/ ste, Y'""^ times/'

Ennius in sexto
nnalium:
"/-ntus in occulto
mussabant." et Entiiu-s in Andromacba: "di<er<? . . . . no-n est: nam mussare siIuventiu-s in Agnorizomene f :
EM. LECT. Qu. XIV, 3, 7. surum ad. 34. Anagnoriz.
10. curiosa. 14. Sola. 18 19. foliara. '2. join, lavandi.

30

QU. XIV, 4. (108)

"quod potes, sile, cela, occulta,

tege,
tace, iniissa, mane,"
||Sum, pro eum
usus est Ennius li.X :. "At tuf non ut sUm
summa f servare decet rem." et L II.:
"Atf se s sum quae dederat in luminis oras."
|| Sollo Osee dicitur id quod
nos totum vocamus.
Lucilius : "suasaf
quoque
omnino dirimitf,
non
sollo
dupundi", id est, non tota, idem Li\ius. Sollicuria, in omni re curioraf.
et
slliferreum
genus
teli ,
totum
ferreum.
Soll ers cl i am in omni re pru
et
sol Iconic, ' quod
omnibus
de ns
annis
praestari
debet. .
llSollaf
in
quibus
non
appcllantur
sedilia
plures
singulis
possint
sedere,
sternere
' dicunlur,
ideoque
soliar^'
qui
sellisternium
habent ,
et
solariaf
vocan tinBaby Inica ,
5 qui
bus
eadem stcrnuntur.
nt aquae,
it
Vcrrius, ' omnia
sunt
ducta
cavandi f
gratia
solof. ' alvei quoque
singuli
descendunt,
instituti , '. ' quo, '
dicuntur.
quae
ascendendo f
sola f
dicta
'' videntur ,
quam
potius
a solo.
|| Solb'slimum , Ap. Pulcber
in
Auguralis
disciplin
l'.;:';I.
ait,
esse
tripudinm ,
quod
aut -j- ' excidit ex: eof, quod illa' fert: saxum ve
solidum ,
ftut
arbos
viviradix
ruit, quae nee prae vilio, humanif
caedantur ve ,
iaciantur > ve ,
pel-'
lantur ve.
|| Solum, terram. Ennius
1. III. :
"Tarquinio
dedil
imperium

::V i

Qu. XIV, 4, 3. te. 4. summam.

5. -Ad.
7. vasa.
8. re dimit
24. to lia. a sedeado. 28. quam avi. 2?. . 'ii humqn ave vi.

PAULI DIACONI EXCERPTA.

(140)

LIB. XVII.

299

Sur m dicebant, ex quo per deminutionem fit surculiis. Ennlus : "Uhus surus surum ferret,
Suremit sumpsit: "Inque manus suremit hastam."
Surcmpsit siistulcrit.
Summ ussi murmura toree.. Naeviue: "Odi, iinjuit, sumiuussos , proinde aperle dice, quid
pro taecre posait, quum ait: "Sue, cela, occulta, tege , tace, mussa."
Sum pro cum usus est Kniiius.
f- - Sollo Osee dieitiir id , quod nos totum vocaniiis. Livius, solllferrenm, genus teli, id est
etiam in omni re prudens, et solle m ne, quod omnibus anus pracstari debet.
Sola scdilia, in quibus singuli tantum possunt sedcre , ideoque soliar slerucre dicuntur,
et solaria-f* vocauiur Babylonica, in quibus cadcin sternuntur.
Solum terram dicunt.

ANNOT. FESTI.

Qu. XIV, 3, l. PU-] cod. vg.

palum\ cf. l'aiilus p. 45. . crebrisuro.

Pa Urs.

qnae omisi, v. in Soppl. Am.

5. m] cod. vg.
JEiih.] de hoc versu v. Qu. XIII, 24, 1. v. rigide.

rum II.
7. 8.
9. Suremit] cf.

anno t. ad Paulum. Coniectanea de bis posui in Sdppl. Ann.

manus Paulus.

3.

4. 5. 6. l s. additam.,

manum]

11. pue-rum] in COD., ut vg., legilur pue (e in cod.

formani dipbtbongi ae bobet) cum parva lacuna.

Uas. verum tanquam

e cdice ponit.
12. Syrium Seyr.] Urs. quae hic reposuerit et quae mihi infuissc videantur, v. in Suppl. Anh..
ium] tum
incertum, an cum in cod.
cod. vg.

cum vg. Lus.

14. cio] nio vg.

mus tantum Urs. codici tribnit.

IS. mm]

20. oxvpiov] non est

Dousam.

tarnen defender possent."

sit."

Tercntius-f mussare ( H)
. .,
*. .
5
totum ferrcum. Soliere
qui sellisternium Iiahcnt,
./.. .
.- i

suasa] vasa corr. A. Ace. n rag. Uns. Donsa , recte :

nam suasum coloris nomen, de quo v. Qu. XIV, 8, 12., ab bac re alienum.
8. dirimit] redimit corr. Dousa : quo metrum adiuvatur, sen
tencia non explanatur.
sollo] sola vg. , et sic corr. Urs. Dousa i
sed sollo Osee dici ipse Festus monuit.

9. dupundi] dupondi vg.

Dousa, qua correctione non opus est.

non sollicuria, ut creditur.

Bothe P. Sc. L. V, I. p. 21- inc. 55.

curiora] curiosa corr. A. Ace. in mg.

temer.

9. 10. Livius] bio sollo dixit,

10.

Sollicurio et curiosus coni. Die,

14. Sola] Sola vel Solia coni. A. Auc. in mg. : hoc

probant Scal. Urs.

17. soliar] solla vg. Quod in cod. est, recte
tuetur Scal. Idem voc.posuit Varro in Cosmotoryne apud Non. p.3, 25.

in cod., sed ab Ursino profeetnm: quanquam id voc. etiam in annot.

18. sellist.] cod. vg.

ab eo ut e cdice duetum profertur.

28. \nev.] Bothe P. Sc. L.
V, 'I. p. 95. ine. 22..
29. aperte dice] dice aprrte verba ponit Soil.,

in Tac. Ann. XV, 44. aliisque VV. DD. . Qui sellisternium habent, sunt

sollist. Urs.

lllud unice verum, auctore Ernestio

propter diaeresin in medio tetrmetro , ut videtur : sed plus valet l'csli

OTQUrai dearum.
18. 19. solar.] soliaria corr. Scal.
22.
solo] a sollo corr. A. Ait. in mg. Scal.
Uas. : sed Verrii lententia

et Pauli codicum consensus.

postulat: a solo.

Urs. ex Paulo.

30. quid siel] Scal. roete,

times] cod.. vg.

quid sit

Urs. id supplem. attribuit.

30.

31. Enn. in sexto inn.] v. Paulus p. 100. v. mussare cum annot.

im. in Andrem.] Bothe V, I. p. 35.' fr. 5.

32.

Aecius posuerat Urs., sed

cavandi] lavandi vg., et sic corr. Urs.

sola] corrige solia.

Cf. Qu. XV, 16, 12.
recte.

24.

ascendendo] a sedendo vg. , ita corr. Urs.

26. solo] sollo vg. , et sic corr. Urs.: non

His ultimis verbis Festus totam Verrii sententiam de etymo solii

rpudit.
coniicio quom.

Solist.] cf. Cic. de div. II, 34, 72.

auf] avi vg., sic corr. Um.

dime.
34. luveutius] <lc buius poetae nomine , quod Paulus in Ter rutin s mutavit, . Soppl. Ann.
Agnoriz.] Anagnorizomene corr.

fuisse ore.

30. auf] aut si coni. Lino. , nescio quam ob caussam.

A. Ace. in mg. Urs.

Qu?. XIV, 4, 1 . sile] pro pyrrhichio est, ut efficiatur tetrameter tro-

31. humani] humanave vi vel kumi cadant coni. A. Aie. in mg.

hoc Andromache inre abiudicatur.

H une versum Urs. sic explct :

Dice iam mater no est: nam (corrigit tarn) mussare sine.

cbaicus.

Voluit certe

occulta] culta manu sec. scriptum est; caedemque sylla-

bac itertnn scriptae fuisse videntur in lacuna proximo sequenti.

Sun*] cf. annot.- ad Paulum p. 36. . callim.
ff v COD.
H- !] I, 152. apnd Merulam.

arbos vivir.] dem fere dici sonivium, annotatum est ad Qu. XIV, 2, 22.

mrito praefert Urs.

ANNOT. PAULI.
rore factum puto.
remit Gp. vg. Linn.

lllud

33. 34. Ennius l. Ili.] III, 6. Mer.

1. possent] ed. vet. vg. posset Linn., quod cr2. Suremit] M. (qui poetae verba om.)
Surempsit] Go.

3. Terenfiu*] v. annot. in Festum.

sur

surrempsit M. vg. Lino.

6. Livius] Minim quod Paulus,

/. ] cod.

lt. Urs.

cum negligenter Livii nomen ad aliam rem transferred casu vera dixit,

5. At se se] Aeeedit corr. Morula.

Ad sese

nam Livius rerum Bomanarum scriptor solliferreum mcuioravit XXXIV,

4. summa] summam vg., et sic corr. Urs. .Morula.

//] II, 28. Mer.

2.

3. Ennius] Urs.:
tu] te corr. Morula.

28. quod]
29. ] puto

IVvc, cogitatione adjens advoeat vel simile vcrbuin.

supra (J . XIII, 29, 10. . eolitaur.

6. Sollo] cf.

7. Lucil.] fr. inc. 38. apud

14.

8. sellisternium] sollistcrn. M.

Festum.

Pp*

9. salaria] v. annot. ad

300

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XVII.

(141)

Sole Tel ca dcitur, quae solo pedibus tonbicitur, vel genus piscis, Tel materia robus tea, super quam paries craticius
exstrutur.
Sol ox lana crassa , Tel pecus lana non tectum*. Titinnius: "Lana eoloci ad purpuram data"; et Lucilius : "Pascali
pecorc ac montano, birlo* atque soloce."
'
5 Sos pro eos antiqui dicebant , ut Ennius: "Constitit inde loci propter sos dea diariini-]v"
Sos interdum pro suos poncbant; per dativiini casum idem Ennius cTert: "Postqiiam liimina sis oculis ," pro suis.
Sults si Tultis. Plautus: "Sequimini me bac sullisj" ct Catot "Audite, sultis, milites."
So latum genus" morbi.
Solipugna genus bestiolae malfica, quod acrius concita tiusque fit fervore solis , unde etiam nomen traxit.
10 Sospes salvus. Ennius tarnen sospitem pro servatore posnit.
Sospitarc est bona spe afficere, aut bonam spem non fallere.
Succro tilla vox, tenuis et alta. Titinnius: "Feminina fabulare* siiccrotilla vocula."
ANN. FESTI. Qu. XIV, 5, t. aliub] alibi corr. A. Acc. in mg.
Urs.
3. solea] nos dichnus i Sehwelle, Sehwellenbalken.
5. pro]
per in cod. esse affirmt A. Aug. in mg.
robuslea] robusta corr.
Ubs. cum vg. : sed constat illa vocabuli forma ctiam Vitrnvium nti.
. paries erat.] nos: Fachwerk-Mauer. V. Vitr. II, 8. VII, 3. tipian.
in Dig. XVH, 2, 52. . 13. Cf. Paulus p.82. v. intergerivi.
Solox]
Gloss. Labb. -.Solox, t'^wv /v, Fronto de eloqu. p. 228. ed. Mai.,
lnudatus a Forcellino : pallium philosophieum soloci lana.
8.
tectum] i. e. pellibus , qualibus vestitae crant pellitae illac oves
Galaes (Horat. C. II, ti, 10.): de qua re pluribus agit Varro de H. II.
II, 2. Explicuit Lind.
8. 9. Barra to] Baratara vg. Barboto em.
Uns. Hoc nomen fuisse eius fabulae , arbitratur Mercer, in Non. p. 3,
20, et alii, quanquam parum intelligitur , cur tam nu I um vecabulum
saepius quam semel in barratum et varratum abierit. Bothe P. Sc. L.
V, II. p. 59. fr. 4.
10. Lueil.] fr. ine. 48. ap. Dousam.
Pastali]
Pascali corr. Lks. cum vg. Cf. Qu. XII, 11, 29. . pascales.
11.
Ses] cf. Qu. XIV, 4, 2. . sum.
13. I. //.] libre primo Tg.
Mcrula posuit Ann. I, 166.
inde loci] ita Ennius etiam apud
Panlum p. 86. . lituus.
' 14. dea diarum] dia dearum corr. A.
Are. in mg., Turneb. Adv. XVII, 7., Urs.
14. . ///] III, 14.
apnd Merulam.
sos quae] cod., ut corr. Scal. nue vg. et Urs..
tanquain e cdice.
15. 16. I. VII] VII, 57. Mer.
17. hrtantur be] cod. hortanturve vg. Urs. ei corr. Scal. Mcrula. ibi Lino,
ibei ad cod. formant proximc accederet.
I. XI] XI, 7. Mer. Cf.
supra Qu. XIII, 23, 20. v. Romanos.
19. pro suos] v. annot. ad
Paulum p. 36. v. callim.
20. Enn.] III, 5. Mer.
22. Sultis]
cf. idem voc Qu. XV, 17, 17.
22. 23. PL in Frivol.] Bothe p. 438.
fr. 3.
23. hae] Urs. vg. haue cod.
24. sultis] Urs. vg.
stnltis cod. Scal. bunc versum cum eo , qui est apud Varron. de !..
L. VII. . 58., coniungit.
25. in Bud.] Ill, 5, 40.
haee sultis]
Urs. vg. hee stultis cod.
26. St. Cato pro L. Caes.] v. Meyer.

Orr. fragm. p. 79.

31. /.] Botbe V, I. p. 151. fr. ine. 22.
33. Solatum] Plinium , notum est, solutos dicer sole correptos , N. II.
XXIX, 6, 38. . 119.
Qu. XIV, 6, 1. Afran.] Botbe V, II. p. 198. ine. 6.
2. rqualo] de arquato morbo , qui et regius dicitur , plura Nonius p. 35,
12. leid. Gloss.: Auruginosus areualus. Constat cum morbum propter
luteum oculorum colorem ctiam auraginem dictum esse.
3. Haine]
aurigine hic putat fuisse Urs., aine iusta caussa.
Solipugna] soli,
pugam et solpugam idein animalculum dictum ease constat i sed
omnes Pauli codd. tuentur.
.7. ferre] fere Orr. Urs.
., ,
Vergil.] Aen. VIII, 470. Hunc Uteigi vidit Urs.. Scal. Pacuvium in
Teuere significar! putaverat.
12. patrem] De Urs. additam. v.
Sdppl. A>>.
. 13. .] Botbe V, I. p. 250. ine. 8. , qui non recle
de Urs. supplem. iudicat.
15-17. Enn. . . liber] Hace ex Pauli
excerptis efiecit Urs., ct comprobatnr ea vis activa nominis sospes cognomine lovis Iunonisque sispitis. V. Qu. XV, 17, 19. v. sispes. Enn.
Ann. IV, 8. Mer.
17. sospit.] cf. Non. p. 176, 3.
21. Ti
tinnius] cod. Titinius Uas. vg. Botbe V, II. p. 74. ine. 12.
fe
minin] femnea Urs. v. Paulus.
22. 23. Afran.] Botbe p. 168.
fr. 3.
23. episto -] epistul - vg.
26. in Syro] Bothe p. 441.
Hie sodellis ab A. Aue. mutatur in todillis , a Scal. et Urs. in mg. in
todellis, ab eodem in annot. (qui ad Varronis de L.L. VI. falso provocat) in crocotilis, a Krehlio in todinis. At de toto'loco v. disptate in
annot. Pauli p. 41. v. crocotillum.
28. 29. Scula] de hoc genere
machi v. Turneb. Adv. VII, 25. Gesner. lex. rust. h. v.
31. per
cut] scripsi e Cat. de R, .. 19. porei suppl. Urs., cuius reliqua sup
plem., quanquam non satisfacan!, intacta rcliqui.
33. volunt] volvunt corr. Uas.
34. ruin que] cod. in quo aliquac literae post h.
v. erasae sunt, ruitque vg. ruini que Uas'. , qui corr. quinqu. Tot
Hyadum Stellas esse constat: easque hie intclligi vidit iam Scal.

QU. XIV, S. (109)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVDX

simul et s!bla regni." et aliubif : "Sed sola

terrarum
postquam
permensa
parnmper."
|| Solea, ut ait Verrius , est
non solum ea, quae sol pedis subicitur,
sed etiam pro materia robustea, super quam
paries
craticius extruitur.
||Solox,
lana crassa, et pccus, quod passim pasci tur non tectum.
Titinius in Barrato i: "Ego ab lana soloei ad purpuram
data." et Lucilius: "Pastalif pecore, ac
montano, birlo, atque soloce."
|| Sos
pro eos antiqui dicebant, ut Ennius
li. II. : "Constitit inde loci propter sos
dea diarumf." 1. III. : "Circum sos quae
sunt
magnae
gentes
opulentae."
1.
TH.:
"Dum
censent
terrere
minis,
bortantur bef sos." 1. XI. : "Contendunt
Graios Graecos memorare soient sos."
interdnm pro suos ponebant,
ut cum
per dativum casum idem Ennius eifert:
"Poslquam lumina sis oculis bonus Ancus reliquit."
||Sultis, si vollis.
Plautus in Frivolaria: "Sequimini me bac
sultis
legiones
omnes
lavernae." et
in Rudente: "Curate baec sultis mag
na diligentia." M. Cato pro L. Cacscto : "Audite sultis milites, si quis vestrum in bello superfuerit, si quis non
mvenent pecuniam , egebit."
1 1 Solari
sine
praepositione
dixisse
antiques testis est Pacuvius, cum ait:
"Solatur, auxiliatur,
bortaturque me."
IlSolatum genus morbi maxime a ruslicantibus
dicitur,
cuius
meminit

etiam

QU. XIV, 6. (HO)

Afrani- in

50*.

, \

arquato'med - eri
, vertigine.
|| Solip - tujna
genus
besliolae
maleficae,
q-uod acrius concitatiusque
fit fervore so - lis , unde etiam nomen
traxit.
|| Sos -pes
signifient
apud
omnes ferre f auc - tores
salvum ;
sic
Afranius in eji-istola: ilDi te sospitem
10

15

20

25

30

servent tuis." Vergilius li. VIII. Aeneid.

"Maxime Teu-crorum ductor, quo sospile
numquam." En-ntu in
parentem
et'
pa -trem
di
srvale
sospitem." - in
"Si
rite
ad
patri- am
sospes
pervenisset." Ennius yi-detur servatorum signi
ficare
cum
dix-:
iiQuo
sospile
liber."
caeterum
s - espitare
Verrius
ait esse bona spe afficere , out bonam
spem
non
falle - re.
|| Succrotilla
tenuis
diceba -tur
et
alta
vox.
Titinnius in ..... . "Feminina
fabulare succro- tilla vocula."
Afra'
nius in episto - la : t(loquebatur succrotilla
voce
serio."
Plautus in describendis
mulie - rum
cruribus
gracilibus
in Syr-o:
"Cum exlortis
talis, cum sodellisf cr -usculis." belle, quae non pedibu- volrent.
|| S
cula
est
machinae
genus
teretis
matcriae,
et
foratae,
ac
crassae,
quam, ut ber scrofae, porculi circumstant
sic,
versant -esque
ductario
fune volunt|.
eodem
no -mine nostri
Stellas ruin que f diciuit,
quas appel-

EMEND. LECT. Qu. XIV, 5, i. alibi.

8. 9. Barboto?
10. Paseali.
Qu. XIV, , 7, fere.
M* todillis.
33. volvunt.
34. quinqu.

14. din dearut

17. hortanlur i e i.

502

QU. XIV, 7. ()

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

larunt

pluvi-
hyadas
Graeci. nostri forsitan- eri- sumantes a subus
dici saeculo partim e/o-quenti, dixerint
eas
sculas.
|| Suc - cingulum
appellabanl antiqui bal- tcum.
Plautus.
liAb Ilippolyte succittgul-um Herculis-jaeque
magno
neu -tiquam
abstulit periculo."
I] Sucerd - stercus suillttm dicilur
us: "simus
sucerdae." Titinnius: "(-uid babes, nisi
unatn arcam sine ci -vi,
eo condis
sucerdae?"
Sicut a
su-
succerda,
ita ab ove ovicerda. bomo opicer-f
da
OMit-ncm, quem Sol
t.
||Suburanam
tribum olim
succisanamf
appellatam
esse
pula -nt
ex
nomine
...... m imam illam quoque
Stc-cusanam dictam
*- ra tum esse.
pagi Succusani,
in
quo
milites
exercerentur.
II Succidanea
hostia
appellatur,
quae
seeundo
loco caedi- tur,
quod
quasi
sub priore
caedalur: quidam a succedendo,
non
a
suce i- deudo dictam
pulant.
|| Suggillalum dici existimant
ex Graeco voeabulo, quod ea pars, quae
est sub oculo , xv- Xou ab iis dicitur.
|| Sycophantas
qui- dam ex bac causa
appellatos
dicunl.
Atticos
quondam
iuvenes
slito- s
aiunt
in
hortos
alenos
inrumpere,
ficosque
deligere.
Quam - causam lege factum f,
EMEND. LECT. Qu. XIV, 7, 6. Hercules.
27. saltuis.
33. Accius.
3i. huic si.

13. ovicer-.

10

15

20

25

30

L. XVDX

QU. XIV, 8. (HS)

qui id fecissct, capitef esset ei.' quam poenam

qui
persequerentur
ob
parvola
dctrimenta ,
'" sycophantas,
appellatos.
|| Sulci appellantur,
qua
aratrum
ducitur,
vel
sationis
faciendae causa,
vel urbis condendae. vel
fossura
rectis
lateribus,
ubi arbores
serantur.
fulmen
quoquc ,
qua
eins
vestigium,
similiter
appcllatur.
quod
\ocabulum
quidam
ex Graeco
iictum,
quia
illi
dicant
Xxv.
||Suasum, colos appellatur, qui fit ex
stillicidio fumoso
in vestimento albo.
Plautus: "Quia tibi suaso infecisti propudiosa pnllulam."
quidam autem lejyunt in suaso. nee desunt, qui dicant,
omnem
colorem,
qui
fiat nuciendo,
suasum
vocari,
quod
quasi
persuadetur
in
alium
ex
albo
transir.
||Saltum Gallus Aelius 1. II. signilicationum ,
quae
ad
ius
pertinent,
ita dfinit:
"Sal tus est,
ubi silvae
et pastiones sunt, quarum causa casae quoque: si qua partcula in eo saltu
pastorum,
aut
custodum
causa
aratur,
ea res non peremit nomen
saltuif, non magis, quam fundi, qui
est in agro culto, et eius causa babet
aediGcium ,
si
qua
partcula
in
eo habet silvani."
|| Superescit,
significat
supererit.
Ennius:
"Dum
quidem
unus
homo
Romanus
toga
superescit." et Acerf
in Chrysippo:
"Quin hinef superescit, Spartam atque

1. Succusanam.

34. rauf um.

Qu. XIV, 8, 1. capital.

(141)

PAULI DIACOM EXCERPTA. LIB. XVII.

303

Succingulum baltenm.
Sucerda stercus snlllum. Titinnius: '-Quid lales nisi unam arcam , i ,_>>
eine clavi, eo ronds sncerdas?"
Sciscito, ecntcntiam dico.
.. ; '..,)
Saccidanca hostia diccbalur, quae secundo loco caedebatur, scilicet sic appcUata a succedendo.
. ->.)i-!:i .
Suggillatum dicitur ex Graeco , quod ea pars, quae est sub oculo*, fcylon* ab eis dicitur.
.' ..i:
bycojili a n tas appcllatos bac de causa dicunt. Atticos quondam iiivencs solitos ni uni in bortos irrumpere ficosque de- 5
ligerc. Quam ob causam lege est constitutum, ut, qui id fecisset, capitc tr'.incarcliir-, quam poenam qui pnr.sequerentur ob parvola detrimenta, sycophantas appcllatos.
So leus dictas a Graeco, qui ab illis appcllaliir.
Snasum colos appellatur, qui fit ex stillicidio fumoso in vestimento albo. Plaulus: "Suaso nfecisti propudiosa pallulam."
Sunt qui omnem eolorem suasum velint appcllarc,, quod quasi pcrsiiadclur in alium ex albo transir.
Supercscit, supercrit. Ennius: "Dum quidem unus liouio Romac supcrcscil."
jq
ANNOT. PAULI ad p. 300.
1. el genus piscii] adiccit Paulus,
nisi in Fesli cod. excidit.
subicitur] M. Gu. , ut Festus. subiieitur
cull.
Lihb.

3. non tee tutu] Festus.

contextura M. Gu.

4. hirto] hireo codd. vg. Lihb.

>ta Paulum e Fesli cdice scripsissc liquet,

eontcctum vg.

5. dea tliarum] M. Gu.:

dea dearum vg.

dia corr.

A. Aug. in mg.
8. genus morbi] morbi genus Gu. Lihd.
succr.] suerotilla M. utroquc loco.
feminina] Gj. Limb,

12.
femnea

M.

fabulare] fabula Pauli codd. : sed reddidi etiam liuic

pulcrum tetrametrum versum.

ut Tg.

rrumpere Urs. e cdice profert.

Qu. XIV, 8, 1. qui id] Tg. Urs.

coni. Uas. in ann.

mutavi.

suaso etc.

modo latine loquendi suppl. et corr.

Bercules corr. Urs.

at est in . . 12.

8. ae] est vg. Succerdae bic et postea Urs.,

Gloss. Labb. : Succerda , vxonpoc. Sed Lucillo

capite] capital

arbores] vg. Urs. arbo11. fie tum] dictum

12. suasum] cf. Paulus p. 83. v. insuasum , cum

13. stillic] vg. Urs.: in . nunc s deest.

tus] True. II, 2, 16., ubi Acidal. et Meurs, restitucrunt :

opus est.

14. Plau
Quia' tibin

18. 19. persuad.] pcrsuadcatur con. Urs., quo non

Quod e Paulo aOfcrt persuadenlur , non est in bonis librs.

20. Saltum] cf. Vano de L. L. V. . 36. et quae Goth, e Digests apposuit.

24. quoque] post b. v. interpunxi cum vg.

27. saltui]

Cf. Festue Qu. VIII, 28, 24. .

saltuis con. Scal. , recte (cf. Qu. XII, 27, 1. 28,30. XIII, 16, 8. 9.):
nam sal ti, quo usus est Accius ap. Non. p. 485, 33., nimis antiquum est.

9. simus] de Dac. opinatione . Suppl. .

10.
Quid tanquam e cdice Urs.
11. vi] Tg. Urs.; in

30. Superescit] cf. Paulus p. 58. v. escit.

31. Enn.] Ann. VI, 43.
apud Merulam.
32. quidem] non coalescere cum . iiiih, observai

est scerda, apud Nonium p. 175, 14.

muscerdas.
u'fj . vg.

quid cod.

bes fieri seminariis. Cf. Virgil. G. II, 24. .

ris cod.
10. quidam] supple: putant.

nnnt.

3. ce. . . eloquenti]

am ob

lege citatum corr.

con. A. Aug. in mg. Urs.

7. fuss, reclis later.] buiusmodi sulcos
saepe intelligit Cato de It. R. , velut cum licit c. 40. : Sulcos et scro-

ANNOT. FESTI. Qu. XIV, 7, 1. hyadas] punctum, quo id . a

Graecis disiunctum est ap. Urs. , dclcvi , ct Uas. suppl. paululum im-

Uas. Pfostri imperils sculas, Cic. de N.D. II, 43, 111.

dixerint]
dixerunt corr. Urs.
5. Plautus] Men. I, 3, 17.
6. Berculis]

34. 6] ., ut vg.

Urs. cod. tribuit.

lege factum] lege factum Tg.
Urs. legem factum vel lege sanctum Goth.

COD. nunc u tantum agnoscilur.

Titin versus est apud Bothium P. Sc.

Linn.

Romanus toga] recte dfendit Lihb. ; quod Merula receptt,

-1- , IL p. 74. ine. 11.

13. 14. opicer - da] ovieerda probaliililcr
corr. Furia nett, in Forcell. Lex.
15. Versus lauda tur , sed quem

Itomac toti (alii referunt : Roma tota), partim e Paulo ct Tg. Fcsti,
partim e ceniectura ductum est.
33. Acer] Accius corr. Uas. , ut

non audeo refingere i Urs. conatum . in Suppl. .

16. succis.]
Succusanam corr. Urs. Cf. Vano de L. L. , 5. . 48. et Festus ipse

vg. legitur.

Botbe V, I. p. 193. fr. 4.

in mg. Urs.

Atiic si Dac.

Vu- XIV, 13, 5. . Suburam.

Sed quam in hoc libro de Subura sive

baiii non liquescerc ct post Irado addendum esse et statuit Lino. , ut

uccusa sentcntiam Verrius pronunciarcrit, tam obscurum est, ut neque

Urs. sequi, neque ipse lacunas explere audercm. V. Suppl. Anh.
18.
imam] umam Tg.
23. Suecid.] cf. Gell. N. A. IV, 7. Serv. in
Ae". II, 140. VIII, 641. Paulus p. 122. v. praccid. agna.
25.

tetram. troch. fiat, tradebo coni. Botbius.

ANNOT. PAULI.
1. Sucerda] M. Go.
succerda cet*.
2.
sciscito] haec , quae desunt in Festo , Paulum e titulo : ni quis seivit,

*uo pr. caederelur] suceideretur suppl. Uns.: partim apte.

29. sub
culo] supplcvi cum , quanquam in Pauli codd. sub rollo est. sub
olio Urs.
Xov] -vior Tg. xiXor reetc suppl. Urs. t. Suppl. .

danea] sueeidenia Gu.

3o- Sycoph.] . BocckU. dc publ. AtU. oecon. T. I. p. 40.

Cf. Paulus

"' '" . balapanta.

31. quond.] quosdam corr. Uns., quod hoc
am in Paulo legebatur: sed illud pracstat.
33. inrumpcre] .

duxisse, observt Dac.

Aie si Lihb.

34. nine] si con. A. Aur..

Spartam] ultimam sylla-

3. appellata] est addit ed. Tct. vg.

oculo] collo codd. vg. Lihb.

4. suggillatum] Gu. Lihd.

hylon] Gu.

succi-

sugillatum vg.

kilon M.

xolXov vg.

Lind,
ab eis] cd. Tet. vg. om. Lihb. : errore opinor.
5. ficos
que] fi cuaque Gu. Lihd. : sed illud est in Fest! cod.
7. parvola]
M. Gu., ut est in Fesli cod.
vg. Lihd.

prvula vg. Lind.

8. colos] M. coto,.

10. Itomac] Jioiuac anus Lipsicnsis cod.: notabilis scriptum.

304

PAULI DIACOI4I EXCERPTA.

LIB. XVII.

(142)

Sub i u gii m mitti dicuntur bostes, quuui duabus basts in terra dcfixis tertiaque super ligata inermes sub eas coguntur
transir.

Sub ices Ennius pro subicctis posut.

Superstites antiquitus appcllati sunt testes.
5 Supervaganea dicebatur ab auguribus avis, quae ex sutnnio cacumine voccm emisisset, dicta ta, quia super omnia
vagatur, aut canit.
Supercilia in Iunonis tutela esse pntabant, quod bis protcgantur oculi, per quos luce fruimur, quam tribuere putabant
Iunonem; unde et Lucina dicta est.
Suppernati dicuntur, quibus femina sunt succisa in modum suillarum pernarum. Ennius: "His pernas succidit iniqua
10
siiperbia Poeni."
Supprcmum modo significat summum, modo extremum, modo maximum.
ANNOT. FESTI. Qu. XIV, 9, 1. Amgelas trado] vg. Urs. amyciastrado cod.
3. cedit] sedit corr. Urs., ut Tg.
6. Mil. glor.]
IV, 5, 13.
7. quam] Tg. Uns. qua .
8. in Phasm.] i. e.
in Mostuli. III, 2, 39., ubi nunc quidem legitur: Pereepi, et: super his
rebus.
10. Paeuv. in Medo] Botbe P. Sc. L. V, I. p. 132. fr. 15.
11. re] non coalesecre videtur; sic una syllaba initio addita aenarii verBus numeri efficiuntur.
12. Cato . Ann.] Meyer. Orr. fragm. p. 35.
14. Afr. in Virg.] BotheV, II. p. 192. fr.4., qui scripsit: Alius (voluit
baud dubie aliis) atqne : et qua. Praetulerim nee.
15. 16. Supereil.]
cf. Paului p. 33. . eilium.
18. Sub iugum] cf. Paulus p. 77. .
iugum, ubi eadem fere leguntur.
dieuntur] vg. Uns. dicunt con.
20. hastis] vg. Uns. astis .
22. speeiei am] cod. Uaa. specie
iam A. Aie. e cdice refert. ipsi cam vg., sed praestat, quod A. Aig.
in mg. proposuit: speciem earn.
iuben-] Tg. La. Nunc literae
iu desun.
23. Subices] de eadem re Gell. N. A. IV, 17, 13. Non.
p. 168, 33.
23. 24. Ennius in Ach.] Botbe V, I. p. 30. fr. 4.
25. nubes] Faernus recte negat ad versum Ennii pertinere , sed annectendum esse verbis : cum dixit, et post deum e Gellio et Nonio subli
mas addendum censet. sublimes scripsit Scal. , sed sublimai praestat.
IIa duo senarii confiunt.
26. inde] unde e Gellio et Nonio correctum est in Tg., ut a Faerno , Uas.
26. 27. sonitu saevo] sonitus aeria Tg. Post haec voce, et e Gellio adsciscendum est.
27.
superst.] praesentes addit Uas. in mg.: recte, ut verba praetoris v. 29.
30. posita ostendunt. Cf. Cic. pro Mur. 12, 20. cum Orcllii annot.
Serv. in Aen. III, 339. p. 217. Lion. Quanquam bic superstites i. q.
praesentes esse dicit, sed reclius, puto, Paulus testis notionem in voc.
superstes quacrit.
30. '] l- cod. ii Tg. Uas.
32. PI. in Ariern.]
p. 433. fr. 1. ap. Botbiuin.
Qu. XIV, 10, 1. eoiiiiietni/mem] consuetudine corr. Urs., ut vg.
qui restent] qui satis suppl. Uas! , incommode.
6. Supervag.] cf.

Paulus p. 33. v. circanea.

10. a-] cod. Tg. - Urs.
Super
cilia] de eadem re Varro de L. L. V. . 69.
12. midiere] cod.
rg. mulleres Uas.
15. 16. Suppern.] hrtrtVQto/tirovc interpreta tur
Die.
18. pernaru] cod. vg. pernarum Uas.
Enn.] Ann. VIII,
53. ap. Merulam, qui cum versum cum Scal. de clade Cannensi dictum
existimat, comparatis Liv. XXII, 50. Valer. Max. IX, 2.
19. is]
i. e. m. his corr. Dac. , ut Paulus babet.
suce] cod. suc- Tg.
sucei- Urs.
20. Cat.] XVII, 19., qui versus in libris Catulli legitur: In fossa Liguri iacet suprala securi: sed suppernata ex Festo re
cti tuttiui est. Catulli versum bic latere , primus vidit Politianus Mise,
73. , et poetae verbum suum restituit. V. annot. Uas.
22.
Supp-remum] ita Festum scripsisse , etiam ex w. 24. 32. apparet; t
constat cam Tocabuli formant etiam in titulis reperiri.
24. Suppr. . .
potens] bunc versum , quem senarium esse vidit Scal. , paulo aliter,
quam Scal. et Urs., reconcinnavi. Ille : pater suppreme , belli et er rinn potens, bic deterius : pater suppreme belli et armorum Manors
potens.
25. Plaut.] Pseud. 1, 1, 14., ut vidit Dac.
26. se]
cod. vg. sem Urs., qui suppl.: semper in rebus luis. Sed in Plinto
legitur : fu nie antidhac Supremum habuisti comilem consiliis tnis.
28.
in legibus XII] Varro de L. L. V. . 5. VII. . 51. Dirksen. de XII
tabb. p. 180.
dici] addidi Scal. et Urs. supplcmento.
31.
s] Urs. om. vg. : in cod. ductus obscurior est.
32. l-iventia] suf
fit vi , faciem Hippocratcam bic significan ratns. l-ugentes suppl.
Scal. Urs. Tribuitur v. Ennio Ann. X, 20.
33. Cato de] v. Meyer.
Orr. fr g m. p. 87., qui Catonis verba et Urs. parum distinguit. Distinxerat ea recte Lion. Catn, p. 81.
ANN. PAULI. I. super] snpra M.
9. Suppernati] Go. vg.
Lind. Supernati cett. codd.
11. Supprcmum] M. vg. Supremum
Gu. Lind,

QU. XIV, 9. ()

FEST! FRAGM. E COD. FARN.

Anivelas trado. sed per se super signicat

quidem supra ,
ut cum dicimus, super illum cedit f. verum ponitur etiam pro de, Graeca consuetudine ,
ut illi dieunt ,
vio.
Plautus
in Milite glorioso : "Mea opera super
hac vicina , quam ego nunc concilio
tibi." In Phasmate: "Ehe- vix tan
dem pereipio , super rebus nostris loqui te." Pacuvius in Medo : "qua super
re
interfectum
esse
Hippotem
dixisti?" Cato contra Annium: Nemo antea
fecit super tali re cum hoc magislratu
utique rem." Afranius in Virg-ine : "Alis
de rebus in f qua coepisli super." || Supercilium
dicitur ,
quod
supra
cilium
sit , id est integimentum ocu superius.
|| Sub
iugum
mitti
dieuntur
hostes
victi ,
ereptis
omnibus
armis
telisque,
cum
haslis
defixis
duabus
in
terra ,
tertiaque
ad
summum
earum deligata ,
speciei am -|iubentur subeuntes transir.
|| Subiccs Ennius in Achille pro subiectis posuit,
cum dixit nubes: "per ego deumf subices
hmidas, indef oritur imber sonitu saevo spirilu."
||Superslites f, testes
praesentes
significat.
cuius
rei
tes
timonium est , quod superstitibus praesentibus,
i,
inter
quos
controversia
est ,
vindicias
sumere
iubentur.
Plautus
in
Artemone :
"Nunc mihi
licet quid vis loqui , nemo hie adest
supers tes."
volgari
quidem
consueEMEND. LECT. Qu. XIV, 9, 3. te dit. 15. nee.
On. XIV, 10, 1. comiir/iKinr.
2G. comitem.

\Q

15

20

25

L. XVIII.

QU. XIV, 10. (114)

303

tudinem -j- poni -tur pro its, qui restent

superque
sint.
ila
superstiles
liberi parenti-K
dieuntur .... :
"quamobrem progredi cupcrem ulterius vivendo, quamquam -nines superstiles mihi
velim."
|| Su - pervaganea avis vocatur ab Au - guribus , quae ex sum
ma
cacumin-e
vocem
emisit,
quia
quasi
in
altis - simis superque omnia
vagatur, -ppellala.
\\Supercilia in
Iunonis tu - tela putabant, in qua dieun
tur midiere- s quoque , quod iis protegantur oculi ,
per q-uos luce fruimur,
quam tribuat 1-uno. unde ipsa
dea
luciiia quoque dicta videlur.
\\Suppernati
dieu -nturf
quibus
femina
sunt
succisa
in modum suillarum pernaru -hi. Ennius in Amialibus:
"is pernas
succ -idil iniqua superbia
Poeni." et Catu - llus ad Coloniam : "in
fossa
Lig-ari
ia - cet
suppernala
securi."
|| Supp - remum modo significal
summum , ut cum dicit
"suppreme bel-Zt atque armorum arbiter
potens." Plautus: iiMe antidhac suppremum
habuisti
sc -milem-\consiliis
tuis."
alias extre- mum signifient,
ut
in legibus XII. : "Solis occasus diei supprema tempestas esto" ... Csuppremo

30

crimine necte tuo."

"ab illo sepeliri die s-uppremo."
4 'et
quasi
suppremo
l-iventia
tmpora voltu." Calo d-e . . . . dolentis numquam cuiquam reo apud Praeto-

22. speciem earn.

25. adde: sublimas.

26. unde.

Qq

27. odde . y raes < n t , s.

506

QU. XIV, . (HS)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

rem
denegasse
stipp - reman
advocationem alias pro mximo , cum duas
oves et triginla bow -es suppremam multam
diceretit.
|| Su - bsidum f
dicebatur ,
quando
rot- liles
subsidebant in extrema acie , lab -entique aciei
suecurrebant.
quod
genus
militnm
constabat
ex
its,
qui
emerucrant
stipendia;
locum
-amen
retinebunt
in
exereitu.
quae
erat
tertia
acies
triarioru - m ,
ut
Plautus
m
Frivolaria:
"a-gite nunc, subsidite , quasi soient diario y." simili modo dicti prac - sitliari , ante eos
collocali
qui
er -ant,
aut
in
alio
loco
praepos -ili. || Subsolaneae
s appellantur;
rei solum conferunt
. .. . . . . . ; .
q-vi infimum
. ' . . . ... i in terram , superdum, imum
s innititur.
|| Subsides sunt , quas a-\i ipsiiles -j- vocant, lamellae in sacri-s, quae ad rem
divinam
conferre
dieuntur
maxime,
specie virum et mu/t'-erum.
||Substillum
antiqui
appellaba -nt
tempus
ante
pluviam,
iam p-aene uvidum, duinf
ct post pluvia- m , non persiccum , quod
taro
stillaret,- aut nondum
desiset. f
\\Subscudes ap -pellaulur cunera tac f tabellae,
quibus tabulae inter se configuntur, qui- a, quo eae inunit tun tur,
succuditur. -uvius in Niptris: "4ec

10

15

20

25

30

L. XVIII.

QU. XIV, 12. (116)

ulla
subscus
cobibet
compagem
alvei." Plautus in Astraba : "Terebratus multum
sit,
et
subseudes addite."
|| Sub corona venire dieuntur,
quia
captivi
coronali
soient , ve
nire , ut ait Cato in eo , qui est de re
militari: "ut populus suusf sua opera
potius
ob
rem
bene
gesta m coronatus
supplicalum
eat,
quam
re
male
gesta
coronatus
veniatf."
id
autem
signum
est
niliil
praestari
a populo, quod eliain Plautus significat in Hortulo:
"Praeeo ibi adsit
cum corona,
cuiquef liceat venial f."
|| Sublimem
est
in
altitudinem
elatum, ut Eunius in Tbyeste : "Aspice
boc
sublime
candens,
quem
vocant
oinncs Iovem."
Vergilius in Georgias
1. I.: "Hie vertex nobis semper sub.--"
II Sublima vit dixit f,
id est in altum
cxtulit,
Origiuum
1. II. :
"In
ma
ximum
decus
atque
in
excelsissiniani
claritudinem
sublimavil." - id
autem
dicitur ..
limine
superiore,
quia
supra
nos est.
|| Succenluriare
est
cxplendae
centuriae
gratia
supplere,
subiccrc.
Plau
tus
in
Salurione:
"Subcenturia,
centum
require,
qui
te
delectetf domi." et Caecilius in. Triumpbo:
"nunc
meae
militiae
astutiaf
opus
est
subcenturia +."
||Subrumari
dieuntur
baedi,
cum
ad
mammam
admoventur,
quia
ea

EMEND. LECT. Qu. XIV, 11, 4. Su- btidium.

13. triarii.
23. ipsullices.
28. dum] dele.
30. detitset.
31. euneatnr.
Qu. XIV, 12, 7. .5iii(.v] dele.
10. veneat.
14. qui-que.
ven cat
19. sublimit.
20. Cato add .
29. 30. Jcleetcnt.
31.
malitiae aslutiam.
32. subeenturiare.

PAULI DIACOIM EXCERPTA.

(142)

LIB. XVII.

307

Subsilles diccbanfur quacdam lamellae sacrificiis necessarian.

S oro i m ti gil I um appcllabalur locus sacer in Lonorcm In mm is. quem Iloratius qudam statuerat causa sororis a se
intcrfectae ob suam cxpiationem.
Sub s t ilium tempus ante pluviam iam pacne milium, et post pluviam non pcrsiccum, quod iam stillare t, aut nondum
desissct.
5
S ub sc des appellantiir (abellae, quibus tabulae inter sc configuntur, quia, quo immiltnntur , succiditur. Pacuvius :
"Ncc lilla subsciis coliibct compagem."
Sub corona Yciiiiudari dicuntur captivi , qui venundabantur coronal!. Cato : "ut populas potius ob rem bene gesinnt
supplicatnm cat, quam re male gesta coronatus veneat.
Sublimem est in altitudincin datum, id antera dicitur a limine superiorc , quia supra nos est.
.
jq
Succen turiare est cxplcndae ccnturiae gratia supplcre. Caccilius: "Nunc mcae malitiae astutia opus est succenturiaf."
Su bru mari dicuntur liocdi , quiim ad mammam admoventur , quia ca rumis vocatur, vcl quia rumine trabunt lactc
engentes.
...
: ;

ANNOT. FESTI.

Qu. XIV, 11, 3. 4. suppr. mul-tam] cf.

N. A. XI, 1. Niebuhr. . H. T. II. p. 341 sqq.

-bsidium Tg.

7. suns] non est apud Gell. VII, 4., qni cundem locum opponit, et eiiciendum est.

10. venial] veneat corr. Urs-, ut Tg.

11. nihil

Cf. Varro de L. !..

pracst.] Caelius Sabinus ait, pilcatos venum solitos re servos, quorum

In . 4-13. supplendis Scal. praeivit Uns.,

nomine venditor nihil praestaret.

12. 13. PI. . . in Hort] p. 439.
ap. Both.
14. cuique] quique corr. Scal. : rcctissimc.
venial]

I)c subsidio hic dici yidit A. Ace.

V. .89. Vcgct. III, 14.

Gell.

4. Su-bsidum]

reliqua Uns. addidit.

5. liles] vg. Uns. : ilis e COD. allatum babeo.
12. in Frivol.] liuic fabulae cum versum tribuit Scal. propter similem
locum, qui est apud Fcstum Qu. XIV, 5, 23. v. sullis.
extat apud Varron. 1.1. Bolbe p. 438. fr. 3.

Versus integer

gile i cod. Tg.

atjite

veneat corr. Urs., ut Tg. hi cod. esse Tidetur ventt.

15. Subli
mem] ex vers qiiodam ductum esse Tidetur, quem Festus non apposuit.
10. nn. in Thyesle] Bothe p. 05. fr. 1.

Ferg. in Georg.] II, 2*2.

p. 122. . praesidium.

20. dixit] Cato desse Tidit Scal. Urs.

Apud Liv. XXIX, 8, praesidiarii milites sunt,

qui pracsidio rclicti sunt in oppido.

16. Subsol.] toc. alias in-

Versus est ctiani apud Ciccr.

de N. D. II, 25, 65. III, 16, 40., ubi legitor : quem invocant.

Us.
subs-] . Tg. subsi- Urs.
13. Iriario] triarii corr.
ScAb. Lus.
14. praesidiari] cod.
praesidiarii Las.
Cf. Paulus

Cat. p. 20.

18.

19. mi.] sublimit Tg., sic corr. Urs.

Kraus, fragm. bistor. p. 107.

21. Orijf. i. //.] Lion.

25. Suceenf.] cf. Don.

COgnitum: quod quibus Urs. cxplicuit, ea neque structura neque sen-

in Ter. Andr. I, 4, 51., qui, cum iisdcm fere Terbis utatur , e Verrio

tenlia, ila commendantur , ut similia a Fcsto scripta esse probabile sit.

sua bausissc Tidetur.

Bothium , qui require

V. Suffi.. .

19. ui] cod. Tg.

qu-i Urs.

22. s] cod. Tg.:

Uas. pedis tanquam suppl. posuit.

23. Subsilles] cf. Paulus p. 78.
. ipsuUiccs.
li] cod. Tg. om. Urs., qui aliler suppl. Rectius Scal.:
alii.
ipsiiles] ipsulles corr. Scal. ipsuliees coni. Uns.
20.
Substillum] toc. utitur Tertull. de pallio 2.
28. dum] dclcndum
puto cum Urs., e repetita extrema syllaba v. vid m ortum.
m] cod. Tg.

am Urs.

29.

30. desiset] desisset corr. Urs. , ut Tg. Ie-

gitur.
31. cuneratae] cunetac vg. cuncatae corr. Scal. Urs.
33.
immilluntur] immittanhir cod. a manu sec., ut vg.
34. succuditur]

non interpungitur ,

27. 28. PI. in Satur.] p. 441. fr. 4v ap.

ut glosscma eiieit. Apud Urs. post sueeenturia

sed post centum.

29. 30. delectet] dlectent

corr. Dac. cum aliis.

30. 31. Caec. in Triumpho] Bothe V, II.
p. 148. fr. 2. et Spengel. Caec. fragm. p. 53.
Uterque corrigit: '
meae maliliac (c coni. A. Ace. in nig.) astutia est succenturiata (et hoc
A. Ace. in mg.) opus. Possis paullo facilius : ' meae malitiae astu~
tiam Opus est succenturiare, ita ut senarius alter inde a . opus est incipi.it.

Paulus corruptam lcctioncm reddit.

XIII, 7, 25. . ruminalem.

32. Subrum.] cf. Qtt.

Gloss. Labb. : Subrumo , tiHw.

suecidilur Paulus , sed illud ponendiim esse monuit Turncb. AdT. XIV,
1. et Scal.

Pacnv. in Siptris] Bo the V, I. p. 13G. fr. 8.

Plenius

ANNOT. PAULI.

locus extat Qu. XV, 17, 3. t. serilla.

appellabatur] Tg.
Qu. XIV, 12, 2. Plautus in Aslraba] Urs.

2. Sror, tigillum] Haec Paulus supra omissst,

itrala lrcliniie quasi ex postliminio repctivlt, ut plura.

ineastraba cod.

Apud

Both. p. 433. fr. 5.

4. Sub corona venire] Caelius Sabinus apud

Gell. N. A. VII, 4.

6. 7. Cato . . . de re mil.] . Lion. Cat. p. 43.

Gu. Tg. Lind.

typoth. opinor.
codd. Tg.

appellatur Gu. Lind.

V. Praef. 11,3.

5. desisset] M.

desitsset

G. Subscudcs] d. Tct. Tg. Subcudes Lu. , >itl0

eon/jfuniur] confringuntur M.
10. Subliman]

Sublime Lird.

12. lact] M. Gu. Likd.

Qq*

ioe Tg.

308

PAULI DIACOM EXCERPTA.

LIB. XVII.

(145)

Su lui lo Tiiscc tbicen dicitar.

8u hura regio Romac a pago Succusano vocaLiiIiim traxit, quod ei viciiium fuit.
Subverbustam verubus ustam significat.
Subolcs ab olcscendo, id est crescendo, dictae, ut adolescentes et adultac et indoles. Lucretius: "Sire virum suboles,
5
give est mulicbris origo."
Subucula et genus libi dicitur ex alica et oleo et melle, et genus vestimenti.
Sub vos placo supplice.
Suffis eu s funiculus testiiim arielinoriini , quo titebantur pro marsupio', a fisci simitudine dictus.
Subactiis modo significat mellitus; modo victus; modo compulsus , ut quuut dicinius, pecus sub arborem subactum;
modo coactus.
10
Supplicia vetercs quaedam sacrificia a suppl cando vocabant.
.....
Sufes consul lingua Pocnorum. Calidius : "senatus," inquit, "censait referen (bus sufclis."
Sub vitem bastas acere dicitur veles, qiium cas sub manu surs um initlit. Lucilius: "Ut veles bonus sub vifem
qui suminisilv- bastas." Veles auteni velitis facit.
ANNOT, FEST!. Qu. XIV, 13, t. Ai* voeabantur] rumis vocabatur corr. A. Ave. in mg. Uns.
rumine] cod. Tg. rumina Urs.

Qu. XIV, 14,6.7. Supplicium] non descender potest nisi a suppli

er ml , quod placando oiiiim esse, Qu. XIV, 13, 30. posita crincunt.

Ncmpe non intcllexisse videtur, lact esse accusative casn positnm , ut

De hoc quae Festus docuit maxime memorabilia, ea quomodo restituenda

ferc solet apud antiquiorcs.

2. Subulo] cf. Etrusc. reruin IV, 1,
3. T. II. p. 201.
3. 4. JEnniut] v. Bothe P. Sc. L. I. p. 70. n. 22.

essent, ostendit Scal. (cuius annot. Lino. Dacerio assignat) : qnem sicnt

Ennii versum ,

Ann.

qui legitur etiam apud Varr. de L. L. VII. . 35., ex

eadem fabula observavi sumptum esse, quam narrt Herod. I, 141.

adstrabat] adstabat corr. Urs. , ut Tg. legitur.
Qu. XIV, 7, 15. . Sulraranam.

5.

5. 6. Suburam] cf.

8. auetoritate] auctorilatem cum

corr. Perizon. Aniiu. bist. p. 330., sententiam egregie adiuvat.

12. suecurrere] a suecurrendo etiam Varro de L. L. V. . 48.
sanum pagum dictum esse censet, sed longe alio sensu.

11.
Succu12. Ex-

quilis] cod. Exquiliis Uas.

13. Gavinis] Gabinit Tg.
teribatur] Tidelicct in nota, ut Quinctilianus ait Inst. I, 7.

15.
16.

Urs. prope secutus est, ita ab boc in paucissimis recessi.

11. de ] Uas. et cod. ut puto,

Cf. Scppl.

dep vg. , quod Scal. ita

explet : id est dep-ortetur aut iubeatur flagris - caedi.

12. Sup
plicia] Ixirtjqlai. intelliguntdr, quae supplicia etiam a Sallustio dici con
stat, Iugurlh. 50.
14. falic-is] felicis arboris legi Tult Scal. felici arbore corr. et suppl. Uas. Verbenas non gramina tantum et virgnlta, sed etiam frondes sacrarum arborum fuisse, monet Serr. In Virg.
Aen. XII, 120.
is] cod., ut Tg.

15. 16. ver-oon] verbenis corr. Scal. Uas.

vis Urs.

17.

18. Semoniae] Macr. Sat. I, 16 i apud

veteres quo que , qui nominasset Salulcm , Semoniam , Seiam , Segetiam,

veribus] verberibns corr. Uas. , contra mentem Verrii puto , quanquam

Tutilinam , ferias observabat.

yerbustum ab antiquo VERBUS, gen. VERBUSIS, duetum esse constat.

Cf. Dion. Hal. II, 10. ?#o yq '/iaiot oaov, iovXorro rynoivl ri/h-

17. Plautus] Uas. Tg.

vai, rot/TW ooi/iiiTd &mv xiprjTtvi , fiXtOTU ai xarax&ovioi, -

plausius cod. t. fragra.- ine. 25. p. 446. Botbe.

17. 18. uicerosam] cod., ut . Aue. in mg. observt,

ex emendatione, nt vg.
peditam vg. Uas.

18.

conpeditam] conpenditam cod.

19. Suboles] cf. Paulus p. 5. . adolesco.

mluliac] adulti corr. . ., in mg. Urs.

Lucret. I. V.] est IV, 1220.
V. Ecl. IV, 49.
alien] haliea Tg.

ulcerosam Urs.

Non opus est.

24. Vergilius] Urs.

com21.

tutieus] Mcdiastulicns Uas. :

Vergillus cod.

a posita, quae potins h quam esse Tidetur.

29. de tunicae genere]
cf. Varro de L. L. V. . 131. Festus Qu. XIV, 15, 10. . supparus.
30. 31. Sub vos placo] cf. Qu.X, 8, 3. p. 175, 15. . Ob tos sacro.
32. supplicio] supplice Tg., et sic corr. Uas.
33.34. edendo que] et
Est id quod imploraloque.

teslitim] cod. a prima manu et Tg. , testiculorum cod. a sec. Urs.

Cf. SerT. in Virg. Aen. I, 632.

taepe relu tum corr. Uas.

22.

26. 27. isdem] cod. iisdem Tg. Urs.

28.
allien Uas. : sed in cod. est alica , cum litera supra

endoque corr. A. Aug. in mg. Uas.

tovo.

35.

32.

20. salutis] solutis corr. Scal. Uas.

26. semper ela-tum]

29. Sufes] cf. Qu. IX, 3, 18. . merita-

Et . Gcsenius Script. Pboen. monum. p. 394.

30. Meddix

sed . Paulus p. 92. . Meddix.

31.

Q. Gal -Hum] Hune a Calidio accusatuin esse plurcs memoran!,

quos recenset Meyer. Orr. fragm. p. 200.

suit Uas. : quod fefcllisse Tidetur Meyerum.
usus est, paulo aliter atque Uas. constitui.

Q. Caecilium coniectnra poPrOTerbium , quo Calidius

V. Suppl. .

34.

Sinatus] Senatus Tg. : sic corr. Urs.

35. ] cod. vg. h- Urs.
ANNOT. PAULI. 3. verubus] codd. , ut Tidetur, omnes , ut Lira.
veribus Tg.

Cf. annot. ad Festum.

4. Subolcs] M. vg.

Go. l.iNi., quod duplici argumento dainnalur.

annot. ad Fest. Qu. XIV, 15, 3.

sobles

14. summisit] .

QU. XIV, 13. (117)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVIII.

bis
vocabantur f ,
vel
quia
rumine
trahunt
lacte
sdenles.
||Subulo
Tusce
tibicen
dicitur.
itaque
Ennius :
"Sbalo
quondam
marinas
propter
adstrabatf
plaas."
|| Suburam
Verrius
alio
libro
a
pago
Succusano dictam ait:
boc vero ma
xime
probat
eorum
auctoritate f ,
qui
aiunt,
ita
appellatam
et
regionem
urbis
et
tribum
a
stativo
pracsidio ,
quod
solitum
sit
succurrere
Exquilis,
infestantibus
earn
partem
urbis
Gavinisf.
indicioque
esse,
quod adbuc ea tribus per c.
litteram , non b. , scribatur.
|| Subverbuslam
veribus
ustam
significat
Plautus
cum
ait:
"uiecrosam -j- ,
conpeditam ,
subverbustam,
sordidam."
||SuboIes
ab
olescendo,
id
est
crescendo,
ut
adolescentes
quoque, et adullae,
et indoles dici
tur.
Lucretius
1. V. :
"sive virum
suboles,
sive
est
muliebris
origo."
Vergilius:
"Cara deum suboles, mag
num Iovis incrementum."
|] Subuculam
Aelius
Slilo,
et
Cloatius
isdem
fere
verbis
demonstrant
vocari,
quod
diis
detur
ex
alica
et oleo
et melle, nam de tunicae
genere notum est omnibus.
||Sub vos
placo, in precibus fere cum dicitur,
significa t
id,
quod
supplicio -}-,
ut
in
legibus:
transque dato,
edendo -jque
plorato.
||Suffiscus
dicebatur
folliculus
testium
arictinorum,

10

15

20

25

30

35

QU. XIV, 14. (118)

309

qui
Celebris -sus erat pro marsupio,
forsitan
dictus
suffiscus
a
fisci
similitu - dine.
\\Stibacli
mollili.
alia - s
compulsi
et
coacti.
ut cum
dicim-iii pecus sub arbore
subactum.
alias
vidi.
\\ Suppli
cium a supp-/c diflert, ut usus arguit,
quod ex consueludine
loquendi
baec deorum, illud hominum sit. nam ut suinalur supp - licium de aliquo ....
id est, de - agatur eius, ut iubeatur
caedi. Supp -licia aulem sunt, quae caduceatores
portent :
ea
sumebantur
ex
verbena falic - is -j- arboris , nee entin ex
alia supplicia, fas erat, quam de verbonis-j- sumi. Sin-' Capilo ait, cum civis
necaretur,
i-nslitutum fuisse ,
ut
Semoniae
res
s -acra
fieret
vervece bidente,
tif,
eo
sacrificio poena salutisf c-ivibus, caput ipsum damnati, palriiu -oniumque, cui deo deberetur,
id fieret sn-crum. atque inde fuisse
solitum, ut, quia tunc in publicum supplicandi
causa
prodiret
Rex
sacrorum, ut id vo-caretur supplicium, id ve
ro semper ela-Minf a mulls, quo exemplo docet suppli- cia dicta supplicamenta :
nunc fere supp -licia pro poenis dicuntur.
USufes dic-it Poenorum magislratus, ut Oscor- urn Meddix tuticus.
Calidius
in
oration -e in
Q.
Gal
lium: "Non ne vobis, I-udices, scinlillam
et fumus prosequi et fumum flamma
videtur.
Sinatusf cen-su referentibus
sufetis."
|j Sub vitem ha-slas iacere

8. auetoritatem.
EMEND. LECT. Qu. XIV, 13, 1. rumis voeabatur.
5. edstabat.
15. 16. verbeul.
20. solutis.
32. supplieo.
33. et: endo-.
Qu. XIV, 14, li. felieit.

13. Cabin t.
17. 18. iter!*.
20. seepe rclatum.
3i. Senatus.

310

QU. XIV, 15. (119)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

dicitur veles, cum cas sub . .

manu
. sttrsum mitti-t. Lucilius : "Ut
veles bonus sub vite -m qui subsitf bas
ta".
| Sub vitem proelin -ri dieu tur
milites 7
cum sub vinea militari pu;;-nant.
Lucilius:
"iVc-que
prodire
in allum, proeliari proc -ul sub vite."
\\Sub vineam iacere dicun- tur milites,
cum
adstantibus
centur - ionibus ',
ia
cere
coguntur
sudes.
||Supparus
dicebalur
puellare
veslimentum lineum,
quod et -ubucula appellabatur.
Titinnius
i-n
Fullonia.
.....
quod
sup - paruiii : puniceum vestimentum ita vo - cat Nevi f de
bello
Puni - .
Et
in
Nantis,
vocat
JSepluno
v-estem
consecratam
supparum.
at
nunc
supparos
appcllamus
vela /-na
iamf crucem
expansa. supparus autem vi-detur puella
re vestimentum, quod Afran-ius ait : "Puella
non sum, supparo si t-duta sum. || Supa-J-,
signifient iacit. unde dissip - at , disicit.
et obsipat, obicit. et \n-sipat, insipit.
et insipit far in nulam, inicit far in olla m.
|| Sulelae dolosae
astuliae,
a
similitudine suentium o-ctae sunt.
||Suspectus
est
diversae
sijjnificationis :
a suspicor enim et
suspicio
partim
venit.
ita - que
non
mirum ,
si
non una significali - o dari potest.
"||Sufrtffm quasi eanl" uf-ique in proverbium
abiit ex
hae
causa.
Gallico
tumultu quon - dam
edictum
est ,
le-

10

15

20

25

30

35

L. .

QU. XIV, 16. (120)

(iones
Sutrii
ut
praesto
essent
cum
cibo
suo.
quod usurpari coept uni est in is , qui suis rebus , opibusque offici
id-jpraestarent,
quibus
deberent.
Plautus:
"Sed facito dum
merula perf versus, quod-}- cantat co
las f cum suo cuiquef facito veniant,
quasi cant Sutrium."
||Suopte,T ipsius, ut meopte, meo ipsius, tuopte,
tuo
ipsius.
|| Suilliuu
genus
invisum
Veneri
prodiderunt
poctae
ob
interfectum
ab

Adonini,
quem
dilijjebat Dea.
quidam
autem,
quod
inunundissimi
sint
sues
ex
omni
mansueto
pcore,
et
ardentissimae libidinis.
ita,
ut opprobrium
mulieribus
indc
tractum
sit ,
cum
subare
et
subir f
dicuntur.
||Sus
Minervam
in
proverbio
est,
ubi
quis id
docet alterum,
cuius
ipse
inscius
est.
quam
rem
in
medio,
quod
aiunt,
positam
Varro
et
Euhemcrus
ineplis
mylhis
involvere
malucrunt,
quam
siinpliciter
referre.
|| Strues
gene
ra liberum sunt ,
digitorum
coniunctorum
non
dissimilia,
qui
superiecta
panicula
in
transversum
continentur.
|| Struices
antiqui
dicebant
extrucliones
omnium
rerum.
Plautus : "Cerialis caenas dat.
ita
mensas
extruit,
tantas
strui
ces
concinnat
patinaras."
Et
Li v us : "quo Castalia, per struices s
xeas lapsu accidit."
||Slruere, an-

EMEND. LECT. Qu. XIV, 15, 3. tubsicil.

16. Naeviu s.
20. linea in.
23. Supat.
6. meminerint.
quoi.
6. 7. Colax.
7. cum cibo suci quique.
8. adde: tuo.
18. surire.

Qa. XIV, 16, . quid.

(144)

PAULI 011 EXCERPTA.

LIB. XVII.

511

Sub vitem proeliari dicuntur milites, quum sub Tinea militari pugnant. Lucilius : "Nequc prodire in altum, (\U)
procliari proeul sub vite."
Sub vi cam iacerc dicuntur milites, quuin astantibus centurionibus acere coguntur sudes.
Supparus vestimentum puellare lincum , quod et subucula, id est caniisia, dicitur. Afranius : "Puella non sum, supparo si induta sum."
5
Supat iacit, unde dissipt discit, et obsipat obicit, et insipat, boc est inicit.
\n;a
Sutelac dolosae astutiac a similitudine suenlium dictae.
Suspectus et a suspicor venit et a suspcio.
Su opt suo ipsus, ut m te meo peius, tu op te tuo ipsius.
Strucs genera liberum crant , digitorum coniunctorum non dissimula, qui continebantur in transversam superiecta
pancula.
Struices dicebant omnium rerum instructiones.

Strucre antiqui dicebant pro augere, unde instrucre.

ANNOT. FESTI.
ine literig est.

Qu. XIV, 15, 1. Ante . manu in cod. spatium

2. Lueil.] fr. ine. 44. apnd Dousam.
3.

subsit] subiieit coni. A. Aug. in mg.

iicil diei potuisse.

sumieit Scal., quod putat pro sub-

submisit corr. Uas. contra metrum.

acribendum subsicit ,

factum e subs et iacio ,

cudo , et disicit e dis et iacio.

Mihi videtur

Sulelae] cf. Fulgent, p. 562. M. Gloss. Labb. : Sutela, hiiju, ;c, , xaxo(jupia.
32.33. Sutrium] et Nepet per longum tempus
ultima Romani agri oppida Etruriaeque claustra crant. V. Liv. VI, 9.

Nam e subiieit, intelligi nequit, quo-

5. vinea] cf. Festus Qu. XVI, 26. p. 196, 16.

J.ucil.] fr. ine. 70. apud Dousam.

Vcrsum esse trochaicum ,

IX, 32.

6.
statuit

Scal.: qui tradilam et Festi et Pauli lectionem sic mutat: praeliari sub
vitem proeul.

Cf. Paulus p. 78. r. insipere , p. 83. . insi-

ut subscus e subs et

modo et Pauli et cis librarii, qui Festi cod. descripsit, error nasci potuerit.

totum e supplcm. ponit.

pare. 26. Supplem. addidi.

far in ollam] cod. far in olam
Urs. farinolam vg. Cf. Paulus p. 78. . insipere , cum annot.
27.

Mihi videntur membra esse duorum senariorum , ita ut

34. 35. Gallieo tumullu] tangitur carinii res, de qua Liv. VI, 3.

Qu. XIV, 16, 3. is] cod.

it preslarent cod.

iis Urs.

officii id pr. Urs.

4. offlci id praest.]

offiei

eonfisi repraesentarent corr. Sen..

Mihi nihil mutandum videtur, nisi id in quid.

5. Plaulus] Cas. Ill,
1, 9., de quorum vv. varia lectione v. Scppl. Anh.
8. ipsius] sua

prior, cui prima sj liaba deficit, finiatur v. proeul.

7. ni] cod. vg.
cui Urs., ut e cdice.
8. Sub vin. iaeere] iocus militarle, cuiiis-

suppl. . .. Urs. Cf. Paulus p. 161. v. vopte.

genus], ct., ne plura, Athen. II. p. 69. III. p. 95. 96.

modi multa extant castren sil bilaritatis exempta: nam vinea haecce nihil

Urs.

est, nisi vites iliac, quas centuriones manu gerunt, ex quibus non uvae,

imprimis Arnobii consuetude loquendi, adv. gent. I, 2. V, 13. 28., con

sed plagae capiuntur.

9. ionibus] cod. vg. onibus Uas. codici
tribuit.
10. Supparus'] cf. Varro de L. L. V. . 131.
12.

firmt. Meurs, crit. Arnob. I, 3., Opp. T. VI. p. 91., Appuleio collate

subucula] cf. Qu. XIV, 13, 29.

Quae Paulus adiicit: id est camisia,

sumpsit ex suorum temporum more et sermone.

V. Isidori Origg. XIX,

veniri cod.

18. subir] surire corr. Scal. :

10. Suillum
11. Veneri]
quam conieeturam

non temer coni.: et maribus , cum surire.

18. 19. Sus 3tin.] v
'A&tjvv Graeci.
22. 23. Varro et Euhemerus] Ennii Euheliicriiiti Varro etiam de R. R. I, 48, 2. laudat, ita ut haec quoque ex
Euhemero rettulissc videatur.

25. Strues] v. Qu. XIII , 31, 5. v.

21, 1.
13. Titinnius in Full.] Pomponius Ur.s. Pomponii Fullo
et Fullones, Novii Fullones feriati e Nonio innotuerunt, sed unius Titinnii fabula erat Fullonia.
V. Non. p. ill, 10. 153, 25. 245, 31.

strufert.

14. Additamcnta Uas., quae omisi, v. in Suppi.. .

16. Pievt]
Piaevius corr. Urs. Omisit Tcrbum E. S. in Naevii fragmentis.
17.

Plan lus] Menaechm. 1, 1, 26.

34. quo] quarto vel quinto (Erotopaegnion) vel e</i<o voluit Merula , temer: nam quo pars est versus

Nautu] Botbc P. Sc. L. V, II. p. 17., ubi Naevio tribuuntur, quae

tetrametri, cum struices seeundam syllabam longam habcat: Qu Casta

Naevii non sunt.

20. li-ua ism]

paro velo Festus Qu. XV, 15, 20^

Urs. v. Si i'1-i . Ann.

linea in corr. Uas.

Cf. de sup-

Isidor. Origg. XIX, 3.

21. De

22. sifran.] in epstola , ut apparet e Nonio

29. Struices] cf. Serv. in Aen. IV, 267.

lia per struices sxeas lapsu ccidit.

Troi. fr. 3. p. 11.
ANNOT. PAULI.

p. 540, 13. Bothe p. 170. fr. 17. Interdum supparum eliain a viris geslatuin esse, ostendit Varro Eumen. apud Non. p. 540, 14.
23. supa]

boni codd.

scribe supat, ut apud Paulum, hic ct supra p. 124. v. prosapia, legitur.

M. edd. vett.

sipal corr. Uas.

HO/1 .

25. in . . insipit] cod. vg.: Urs. insipat tanquam

Eicbenfeld. AnaK

Gramm, p. 207, 28.: Struices compositiones dicuntur patinariae.

proximis observant.
a cett.

Apud Bothium tarnen est liciui

6. supat] sipal coni. A. Adg. in mg.

disiieit cett.

31.

lllum scribendi niodum

obsipat] vg. Lisd.

M. Gr.

obstat codd.

9. dissimilia] similia M. Gu.

disicit]
etiam

,,

7. el ai
Hie diu,,,

PAULI DIAC014I EXCERPTA. LIB. XVIL

312

(144)

Stroppus, quoil Graece dicitur oTQocptov, pro insigni babcbatur in capitibus sacerdotum; alii id coronam esse dixeruot.
Strutbeum membrum virile a salacitatc passeris, qui Graece gzqov&o dicitur, a iniiuis praeeipue appcllatur.
S trena m appcllabant, quae dabatur die religioso ominis boni gratia, a numero, quo signilicatur alterum tcrtiumque
vcnturiini similis coinmodi, veluti trenam, pracposita S litera, ut antiquis frcquciis usus erat.
5 Strcbula lingua Umbrorum appcllabant partes carnium sacrificatarum.
Stlata genus navigii latum magis, quam altum, el a latitudine sic appellatum , scd ca consuetudiuc , qua stlocuin pro
locum et st litem pro litem dicebant.
Stlembus gravis, tardus, sicut Lucilius pedibus stlcmbum dixit equuni pigrum et tardum.
ANNOT. FESTI.

Qu. XIV, 17, 2. industr. quoque] intellige! ah

indostruendo dicebant, coll. Paulo p. 79. . industrium.

Post b. . in-

7i!o.

Proprie tarnen

latum illud Pbocnicum

mercatorum

navigium,

quod dicitur , a Romanis stlatam dictum esse putaverim.

lliiic

tcrpunxi.
M. Cato] . Meyer. Orr. fragm. p. 87. , ubi non recte
struxerit scribilur.
5. auf] at corr. . Auc. in mg. Urs.
in

Stlataria purpura, quae sllatis apportatur, genuina Tyriorum merx, apud

XII.] Dirksen. de XII 1>. p. Mi.

8. ali] cod.

tibus iudicandis.
9. antiq] cod. Tg. antiqui Urs. ut e cdice.
10. Lucil.] ap. Dousam ine. 93. Lind, verba, quae seeuntur, cum aliis

fugere corr.

de equo Tcctore a Lucilio posilis coniungit (ap. Dousam XIV, 15. 16.

struit.

Cf. Festus Qu.X, 28, 26. v. pedem

7. alii] punctum ante hoc toc. sustuli.

alii Uns. : eque aliter . 9. 10.

9. fre] furere Tg.

luven. II, 134. et Scbol.

8. 9. stlitem] INoti sunt decemviri stli-

A. Ave. in mg. Urs.

11. praefert] praeferre coni. Dac. et deinde
addit : pedem struit. Lim, struit ae vix scribi iubet, et ea yerba omnia

equus pedibus stlembus non idem optimus vector dici potest.

ad remoratur usque a Festo e scriptore quodam alala significat:

Apulidae] i. e.

sententiae non accedo.

Potius ae mutandum est in cum quis, Tel cum,

omisse quis.
12. Stroppus]
jteius Tg., et sie corr. Urs.
Scal. Urs.

cui

cos. Tg. Stoppus Urs.

Adeius]
13. orwv] otooccov Tg.; ita corr.

Cf. imprimis Plin. N. H. XXI, 2, 2. .3.

Tenuioribus (-

et ine. 129.): cuius in sententiam conceder baepropter nequeo, quod

equi in Apulia orti.

Urs. : incommode.

13. Stelionem] Stellionem Tg.

venenatus stellio dicitur a Colum. IX, 5.

Urs.

15. 16. a-bi] scribe: ali.

11.

stlembi] stlcmbum suppl.

14. virus]

in-] addidi ad supplem.

alii corr. Urs.

Hoc etymon etiara

ronis) utebantur antiqui, slroppos appelantes , unde nata strophiola.

Ovid. M. V, 461. prodit.

17. ifipem] cf. Varro de L. L. V. . 182.
et Festus Qu. XIV, 1, 3. . stipem.
20. terrogat a] cod. terre

Plura Salmas. Exerc. Plin. p. 263. col. 1 e.

14. sacerdotes] de simili
trophio Hesycb. . xiut.
17. 18. inpon.] cod. imponalur Urs.

gal Tg. terrogatus Urs. , qui suppl. interrogalus spondet.

21.
Stirpem] cf. Non. p. 226 , 28.
Charisius I. p. 85. P. et ipse Festus

ita etiam 22.

19. idem] diem corr. A. Aug. in mg. Urs.
21.
TucuI.] cf. quae rcr. Etr. III, 3, 2. T. II. p. 49. de Tusculanorum et

Qu. XII 1, 24, 16. . recto fronte, Qu. XV, 5, 3. . spicum, Qu. XV,

Faliscorum consanguinitate dixi.

22. in pul vin.] de usu struppo-

rum in pulyinaribus Qu. XV, 22, 34. v. struppi.

notabile mimicae petulantiae exemplum.
. carissam.

25. a] Tg.

24. in mimis]

Cf. annot. ad Paulum p. 34.

s, a Urs.: in cod. utrumque desse accepi.

26. passeris] otqov&oi; xaruipiyc xai Xyyo, Ilcsycb.

27. Stre-

17, 30. . specus.

25. I. vins] Andronicus poeta intelligitur , cui
quae Urs. subiecit verba, pedestri sermone concepta, ea ab antiquissimo
Uo scriptore plane aliena sunt.

rcieci in Suppl. Ann.

est.

lectio plane satislacit.

initiumque] terliumque corr. Urs. , ut Tg.

32. ut] Urs.

30.
aut in

30. nomine] apud Non. p. 226, 31. homines legitur: sed Fcsti

stat.

Ityrrh-us] Burrus scripsisse Ennium con

31-33. Satis est . . plaudite] versum liunc apparet fabulae

cod. est.
33. loco] cf. Qu. XIV, 18, S et 9. . stlata et stlembus.
Aptius ad suam sententiam Festus stritavum advocasset, ut A. Aug. nionet. V. Qu. XIV, 19, 24.
34. Strebula] cf. Varro de L. L. V.

Tg.

. 67., qui stribulam dicit, et Arnob. adv. gent. VII, 24.

qui] quis corr. Urs. , cuius supplcm. reddidi.

Qu. XIV, 18, 2. in] cod. Tg.

p. 438. fr. 8.

im- Urs.

3. Frt-vol.] Botbc

5. Stlata] Gloss. Labb. : Sllatta, ntiartxov /ovq

29. Enn.] Ann.

VI, 5. apud Merulam, de quo versu am supra Qu. XIII, 24, 16. dictum

nam] . Pion. p. 16, 33., ubi sirena dicta a strenuitate traditur, ut Strehominis cod.

Itaque Urs. additam.

27. Rom] Itomam Tg.

nia dea ab alus.

28. 29. oiuiW.v] Urs.

Nam quae Dac. de Livii Annalibus,

ea omnia v.ma et mrito ab Likd. explosa sunt.

alieuius extremum fuisse.

Ursini supplcm. addidi Satis, et prognatum

in gnatum mutavi, ut ficret tetrameter troebaicus.

34. Slirpest] Stirps est Corr. Urs.

ANN. PAULI.
Go. Luid.

1.

33. (lall] Gallu

<Jcnl] 3en* yS-

35.

quod Gr. dicitur .] quod Gr. arg. dicitur

habebatur] boni codd. Lud.

ponebatur Tg.

QU. XIV, 17. (121)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVni.

uere,
pro adiccre ,
dicebant
tiqui
u;.
unde induslrios quoque M. Cato: *^
re, bge,
librtate, Rep.
commun! ter
uli oportet : gloria atquc honore , quomodo sibi quisque slruxit." autf in XII.
quod est: "si cal vi tur, pedem ve struit:
manum
endo
iacito,*'
alii
putant
significare
retrorsus
ire:
ali
in
aliam partem: alii iure -J- : ali gradum
augere: ali mintiere; aef viv pedem
pedi
praefert,
otiose it,
remoratur.
IlStroppus est, ut Adeiusf Philologue
existimat,
quod
Graece
cvgtovJr
vocatur.
et quod sacerdotes pro insigni
babent
in
capile.
quidam
coronam
esse
dieunt,
aut
quod
pro
corona
insigne in
caput inponatur,
quale
sit
strophanti.
itaqne
apud Faliscos idem -J- festum esse, qui
vocctur
Struppcaria,
quia
coronati ambulent. et a Tusculanis, quod
in
pulvinari
inponatur
Castoris,
struppum
vocari.
|]Strulheum
in
mimis
praecipue
vocant
obscenam
partem
virilem.
a
salacitate
videlicet
passeris,
qui
Graece
struthos
dicitur.
||Strenam
vocamus,
quae datur die religioso, ominis
boni gratia
a
numero,
quo
significatur
alterum ,
nil unique f
venturum
similis
commodi ,
veluti trenam ,
praeposita s.
littera, ut
in
loco,
et
lite
solebant
antiqui.
|| Strebula
Umbrico
nomine
Plautus
appellat
coxendices
hostia-

10

i:>

20

25

30

35

QU. XIV, 18. (122)

313

rum, quas G-raect /ijpict dicunt, quae

in altara in -poni solebant, ut Plautus ait in Fri - volara :
'* . . .
agnina tene
slrebulis."
|| Stlat -a genus erat navigii
latum
mag -is
quant
altum,
sic
appellatum
a
latitudine,
sed
ea
consuetudin-e, qua stlocmn pro locum, et sllitem antiq-ut pro litem dicebanb || Stlembus
gravis, tar-dus, sicut Lucilius u . .
Apulidae
pe-f/i'ows
sllembi"
dicit
cum refer - 1 equum pigrtnn et tardttm.
|| Stelionem -j- -enus aiunt lacertae , quod
Verrius die -tum ait,
quia virus instillet cilio, - otitis, quam, ut putant ti
bi f
a
stellarum
similitudine ,
quia
varium
est.
\\Stipem
dicebant pccuniam
signa - tarn ,
quod
stiparelur.
ideo
stipulai -i dicitur is,
qui interrogat -llerum, spondealne stipem, id est
acs.
||Sli-rpeHi in masculino genere antiqui usurparunt pro eo quod est femina ,
met - aphorico
vocabuli
usu ,
quae nunc in femineo proferlur genere. Livius : "t
quorundam Rom - anorum
conditam Rom -am" .... Idem Livius.
"Ostrymon
Graio stirpe ex - ortum." Ennius Annal. :
"nomine
Pyrrh-tii,
Hit
memoranl,
a stirpe supremo." .... : (iSalis
est, revoca fratre-m eodem stirpe gnatum,
plaudite." quam Gall-* Melius sic definit : "Slirpestf gent-t* propagatio, ut
qui -J- a quoque est progna-frw." stirpes autem

EMEND. LECT. Qu. XIV, 17, 5. at.

9. fugere.
10. cum 4uis.
12. sitvins.
Qu. XIV, 18, 13. Stcl lionem.
16. 17. all.
34. Stirps est.
35. is.

13. ? if i .

Rr

19. diem.

30. tertinma .

314

QU. XIV, 19. (123)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVIII.

per
iranslationem . . .
dicuntur
a slirpibus iis, quae ab imis arbori6ms nascuntur.
\\Stip- atores
appellantur
corporis
cu -stodes,
quos
antiqui
haronea
dice -bant,
i.
mer5
cenarios,
qui
cu-m
ferro,
velut stipati,
circumdan-t Return corpora. \\ Stipes fustis terrae defxus: Afranius in
: "Porro honeste
slip -He hostium 10
. voslram impl- fidem, qui
am silvam : "et
. . Ennius: ** . . . bostili in me lac'iii-jla -tus, ut revoleo
stipite ...... qui iactu vali- 15
do
parniam." nisi si
stipitem
poner
voluit
pro
telo vel hasta. Accius in Baccbis : "Ecquem
stipitem
abi -egumf,
aut
alneum
us." Ennius 20
slipi- tes abiegno e stipitem
intere - mit eum , qua
a-rripit.
||Stritavmn . antiqui
diceb- ant
pro
tri- 25
tuvo, qui est pater ata -vi, et af avine ;
ni sllitem pro Ute.
||Strig-ores in IVelei
carmine
pro
sf-rigosis
positum
invenitur , id est densa -rum virium haminibus\: "strigo -res exerciti."
||Stri- 30
gae
appellabantur
ordines
rerum
inter
se
continu - atae f
conlocatarum, a stringe-ndo dictae.
|[Strigem (ut ait Verri-us) Graeci syrniaf appellant,
quod
maleficie
mulieribus 35
EMEND. LECT.

Qu. XIV, 19, 13. 14. iactu.

19. alie num.

QU. XIV, 20. (124)

nomen
inditum
est,
quas
volalieas
etiam vocant.
Itaque soient his verbis
eas
veluti
avertere
Graeci:
"2YPPINTA
IOMIIEIEN
:NYKTlKO
MAN 2TPINTATOAAON OPNIN ' AN
NYMION 2KYIIOPOY2 NHA2 f.
||Statuliber est,
qui testamento certa
conditione
proposita
iubetur
esse
liber, et si per heredem estf, quo minus
staluliber
praestare
possit,
: quod
praestare
debet,
nihilominus
liber
esse videtnr.
|| Status diesf vocatur
qui iudici causa est constitutus cum
peregrino, eins enim generis ab antiquis
hostes
appellabantur,
quod
erant pari iure cum populo R., atque
hostire
ponebatur
pro
aequare.
Plautus in Curculione: Si status ' condictus
cum
hoste
intercedit
dies,
tarnen
est
eundum,
quo
iniperant
ingratis."
||Stagnum
quidam dici
putant,
quod
in eo aqua
perpetuo
stet, ali , quod is locus a Graecis ctveipos\
dicitur,
quia
bene
con linca t
aquam.
|| Satura, et eibi genus ex
varus
rebus
conditum
est,
et
lex
tisf alis legibus conferta. itaque in
sanetione
legum
adscribitur :
"neve per Saluram abrogate, aut derogato." T. Annius Luscus in ea, quam-fquam dixit adversas
Ti.
Gracchum :
"Imperium quod plebes per Saturam
dederat, id abrogatum est." et . Laebus in ea , quam pro se dixit -J- : Dein
postero die, quasi per Saturam senten29. 30. hominibus.

32. continate

34. otiyya.

(144)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XVII.

315

S tip a tore s corporis custodes, quos antiqui la troues vocabant. Stipati eiiim ferro crcumdant corpora reguni.
Stipes fustis terrae deGxus.
Stritavum antiqui dicebant pro tritavo.
Strigores densarnm virium bomines.
Strigac appellantur ordincs rerum inter se continate collocatarum a stringendo die tac.
e
Status dies vocatur indicii causa constitutifs. .
(145;
Satura et cibi genus dicitur ex varus rebus conditum, et lex multis als conferta legibus, et genus carminis, ubi de
multis rebus disputatur.
i
*
*
Qu.XIV, 20, 4-6. 2r(>lyy' un arto /i -i rZv , y rx i i y. vnwvr/ v aifilyy' no Xar, oyiv littarr/tov xvnov }1 ro llavrttr.
9.
stet.
12. adele: cum hoste.
23. 24. aTiyvie.
27. multis.
30. quam] dele.
34. Excideriint Laelii verba et Saluslii numen.

b Urs., unde sub

Qu. XIV, 20, 1. volatieas] ut magas Thessalas, quae in bubones

efficit.
5. airones] cf. Paulus p. 88. v. latrones. Non. p. 134, 26.
. latrocinan.
6. 7. ve-litt stipati] Paulo duce supplevi. L'as.
'fin l cum . circumdnbnnt coniunxit.
8. 9. nafran.] Bothe P. Sc.

ANN. FESTI.

Qu. XIV, 19, 2. ob] cod. vg.

mutantur. V. Appulei. Met. III. p. 62. Bip.

4-6. SYPPINTA . . .
KHAS] Urs. cod. m an um repraesentavit, nisi quod in UOMIIJUHN bis

L. V, II. p. 198. fr. inc. 7.

in EPI factum esse statut.

10. /iot (in m] ostium corr. Scal. 1rs.,

et in OKYflOPOYS semel per P cum expressisse doceor.

qui quae ad resarciendos . 10 - 18. addidit , ea in Suffi.. Ann. referrc

stiluendis fecere, v. Suppl. .

satius du vi.

9. est] stet corr. Urs. : aptissime.

11. oro] pro vg.

13. hostili] stilt vg.

12. am] cod. vg.

earn L'as.

13. 14. la-ctu] suppl. Urs. et corr. iaetu.

IIa etiam

De periculis, quae viri docti in bis vv. rc7. Statuliber] v. Digest. XL, 7.
12. Status dies] baec pertinent

ad explicanda XII tabb. verba: status dies cum hoste, de quibus v.

In proximis bcxainetrorum numeri sc prodcre videnlur, ut ea Ennii po-

Dirksen p. 192., qui boc testimonium ncglexit.

tius quam Afranii fuisse putcm.

duntur, intelligL possunt , nisi in lemmate articuli bostis meutio facta

Quauquam Scal. ea ex Accii Melanippc

ducta putabat, propter ultimas . 13. syllabes : in mla.

18. -ice. in
liacchis] Bothe V, I. p. 190. fr. 19.
19. abi-etjum] abiegnum corr.

fuerit.

lis.

peregrino] hoste corr. Urs., male.

21. abiegno] abiegnos corr. Uas. cum Scal.: quo fortasse

non opus est.

24. 25. Stril-avum] mirificum proslheseos exemplum.

Cf. Qu. XIV, 17, 27. . strcnam.

Turnebus Adv. XIV, 1.,

27. Strigores] Strigones voluit

sed boc ipsum

certo

auctore caret.

Plauti -versus, Bacch. II, 3, 46., vix quidquam buc facit.

Nam
27. 28.

fteici carm.] v. Suppl. Ash. ad Qu. IX, 20, 2.

28. rigosis] cod.
stri-gosis Uas.
29. An-] hominibus suppl. et corr. Uas. ex Paulo.
Post b. v. alias suppl. Uns. : sed
esse verba.
30. res] ores vg.

quae secuntur , ipsa puto carminis

30. 31. Stri-gae] cf. Lipsius

Nee quae inferius ad-

Itaquc post voce, status dies excidisse arbitrer : cum hoste.

etiam Paulus p. 76. v. hostis.

hostes] peregrini coni. Uas.

Curculione] 1, 1, 5.

13. iudici] cod.

iudicii Urs.

Post b. v. interpunxi.

quod is] /l'y dis cod.

15.

17. hostire] cf. Qu. XIII, 8, 27.

21. ingratis] lege iugratiis.

alii, quod is Uas.

Cf.
14.

18.
23. alt,

23. 2i. aviive.] aityve

corr. A. Aug. in mg. et Uas. e Varrone de L. L. V. . 26.

25.
Seiuin] cf. imprimis Casaubon. de Roman, stira.
27. (is] multis
vg., et sic corr. Urs.

27. 28. i sanct. lguai] cf. Qu. XIV, 22,

29. Nota est Sanctio legis regiae de Vcspasiani imperio.

30. /'.
Ann. Luscus] v. Meyer. Orr. fragm. p. 100. et maxime Pighius Ann.

de mil. Rom. V, 4. Opp. T. III. p. 148., qui striges in strigac mutari

ad a. 620.

iubct: quod in Paulo Scal., non A. Ace, typograpbico errore posuit

y. Meyer, p. 96.

ttriges.
32. atae] continu -ate corr. et suppl. Urs. ex Paulo.
33. ndo] cod. vg. stringen-do Urs.
33. 34. strigem] supplcvi :

par! , annotavit Dac. : quae cum cum a Laelio mutuatum esse credibile

striges Scal.

ipsum errasse, putat Perizon. Animadv. histor. p. 379.

strigas Urs. : sed apparet Festum primum dixisse de avis

quam] om. vg. delct Urs.

33. 34. . Laelius]

Verba , quae secuntur, a Salustio Iug. 29, 7. usur

non sit, Laelii verba apud Fcstum excidisse apparet.

Grammaticum

strigis nomine, post de translate usu, quo de mulieribus maleficie usur

padle

Has etiam striges dictas esse, PliniusXI, 39, 95. ostendit:

stri

ANN. PAULI.

6. Status dies] haec cum

cum hoste:

Paulus excerperet, am

gas appellant Appuleius et Pctronius (Satyr, 63.), quorum mrito cae

exciderant e Festi libro voce,

plebeculae Romana superstitiones nobis innotuerunt.

Cf. Gloss. Labb.

quae illic srvala sunt, cum peregrino, oniisit consulto.

v. slriga ct strix.
34. syrnia] azlyya fuisse puto, arciyyuc corr.
Scal. Il lud 21 a librario Latinis Uteris unice assueto facile

carm. etc.] baec Paulus ex suo penu adilidisse videtur.

pro SYPIfIA baberi poterat.

Ri

quapropter Paulus etiam,

7. ef genut

(143)

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA. LIB. XV.

16

Statae Matris simulacrum in foro colebator.

S tala gm i um genus ornamenti aurium. Caccilius: "Ex aure cius stahgminm domi babeo."
S toi id us stnltus.
' ! '
Stuprum pro turpitudine antiqui dixerunt, unde est in carmine: "Foede stupreque castigor cottidw."
5 S tura Humea in agro Laurenti st.
'' ""' :
St la m sterilem.
S tullo ru ni feriae appellabantiir Quirinalia , quod eo die saorificabant hi, qui sollemni die aut non potucrunt rem
divinam facer, aut ignoraverunt.
' ;
Sanqualis avis , quae ossifraga dicitur.
ANN. FESTI. Qu. XIV, 21, 2. Statue Matris] de bac . Mear.
Exerc. crit. II, 3, 4. Marin. Atli de frat. Arval. p. 614 eq.
3. 4.
eollastravit] collustravit vg.

Coelius stravit corr. Scal.

De' Coelio

eompotem] in cod. nulla lacuna est, ut apud Uas. et vg. : quanquam

vcrbum deest, undc inGnitivus pendeat.
26. Naevius] bello Pnico
IV, 12. apuil E. S. Versus sunt duo Saturn!!.
27. ii] Urs. i

illo nihil innoluit, ta ut hoc non pro certo habendum sit. Quo-

cod.

circa Cotta stravit coni. Huschkius : idque praetulerim.

cou. plurimus Urs. Tg.
fiebant] cod. fiebat Uns. vg.

rebitere coni. Bothius, P. Sc. !.. V, I. p. 96., quem eliam perbitare pro

5. plurimis]
Puto Fcstum

scripsisse: qui plurimi ibi, id est ad Statae Matris simulacrum, fiebant,

construetione oqpuiriiivor.

7. quique] quisque vg.

Sed illud

Naevius scripsit e.

' 28. stupro] Urs.

strupro cod.

redire]

perire tentasse, in Com. fragm. p.24., observt E. S.

Neutro opus
esse puto; hiatus diacres! excusatur.
29. item] It. P. IV, 14. apud
E. S.
dexeriini] descritis Se al. et Grotius ; sine iusta caussa.
30.
Dl'roi] virorttm corr. Scal., recte puto, durum Merula.
magnum]

praestat.
vicos] Uns. vg.- ueos cod. Hinc St.-ita Mater a magistris
vicorum culta, ut est in titulo apud Marinium.
8. eius] Uks. vg.

magnum inde suppl. Scal., qui eliam poplo scripsit.' magnumque corr.

fr cod.
10. Caeeil.] Bothe P. Sc. L. V, II. p. 131. fr. 2. Spengel.
Caecil. fragm. p.14. fr. 2.
t'nrinc] Karine Victorius , cuius' copiis

Grotius. Godofr. Hermannus Doctr. metr. p. 637. versum truncatnm in

fine habet.
Non assentior propter raliones in Suppl. An*, indcalas.

Spengel. usus est, e fragm. aOert.

11. ait: Tum] ait. Tum Urs.
ait: umvg., sed tum corr. A. Air., in mg. aittum vel ailoum cod. Iam

31. pergenlis] pergetis vg. : et sic corr. Urs. Mihi cum Huschhio per
gentis placet, ita ut existimo vel simile vcrbum a poeta ailieelum fuerit.

corr. Dac

stuppam]

13. .] Ann. I, 35. Mer.

pugnare vg.

Nam vi depugn.] villi

Piamque avide pugnare corr. Scal., Dousa, Merula.

Nam

vocabuium

videtur.

per

nautas

32'. inpol.] cod.

maxime

Syracnsis

impol. Urs.

Roman

venisse

' 33: Borii] Urs.

Doriis

vi depugn. , quod in cod. repertum est , unice verum esse , viilit iam

cod.

Gnlielmus Verisim. 1,9. (in Grnteri Lamp. III. p. 265.).

14. sues] suis
corr. Dousa. sues de augurio, quo Albae Longae potentia portendeba-

IX, 1. p. 621.: quanquam miror Laurcntem agruni eo usque pertinuisse.

Sed commode Klausenius me ail in nu it eornm , quae apud Stephanum

tnr, explicat Merula.

Byz. v. "Anna et Dionys. Hal. Antt. Rom. I, 53. leguntur.

solidi] soliti corr. Scal. Uas. alii.

14. 15.

in Alex.] Botbe V, I. p. 33. fr. 2.

15. quid] cod.
quia Urs. vg.
Scal. corr.: quid lascivis stolide? recle , puto, quanquam omnia incerta sunt.

De argumento Alexandri pauca dixi in annot. ail Varron.

de L. L. VI. . 83.
nissimas res immiscet.
fr. 5.

16. inlellegit] intelligis coni. Dac, qui alie17. Caee. in Ili/pob.] Botbe V, II. p. 137.

Spengel. p. 28. fr. 5.

18.

Uli] illic corr. A. Aug. in mg.

Urs.
illue Dac. , quod cum superoribus coninngit.
Ule Bothius.
Uli pro illic servari posset, nisi duplex hiatus oflenderet.
19. Androuico] Androgyno corr. A. Aog. in mg. Urs.
Spengel. p. 12. fr. 2.
tuit coni.

Uas.

V. Bothe p. 129. fr. 2.

20. opnrteat] oporlcbat A. Aug. in mg.

Me fuisse videtur med,

opor-

nam versus est tetrameter.

Ita scripsit Bothius.

22. 23. in [felei carmine] v. Supfl. . ad

Qu. IX, 20, 2.

Appi senlentis] cod.

23. stupreque] Urs. stupraeque cod.

2i.
senlentiis Urs.
Id opns , considerandum , con-

ceptumne fuerit ex Appii scntentiis, in iure pronunciatis.

2.">. animi

Slura] prope oppidum Asturam , de quo v. Mannert. Geogr.

Qu. XIV, 22,2. juoerei] cf. Qu. XIII, 31,14.

corr. Uas.
tantum cod.,

5. cipit] eoneipit corr. Uns.

ut vg.

Festue Qu. XV, 15, 28.

p. 104. fr. 2.

lasia Uas.

3. thermi] thermis
5. 6. Seplasia] lasi

cf. Non. p. 226 , 14. et praecipue

7-. 8. Pompon, m Adelphis] Bolhc V, II.

Versus fere tot! Ursini sunt, sed satis lepidi, quibns pau-

cissima addidi ad metrum adiuvandum.

12. Stultorum feriae] Cf.
Paulus p. 63. v. fornacalia , cum annot., et Inba apud Plutarch. Qu.
Rom. 89.

14. Quiprini] cod. vg.

Qui primi Uas., qui recte corr.

Quirini. In supplcm. Uas. qnaedam mutavi. V. Suppl. .

19.
commissumque] que abest a vg.
20. more] cod. vg. morae Uas.
at] cod. vg. a Uas. e cod.
22. 5one<um] cf. Qu. XIII, 16, 21.
. religiosue, undc . 24. Aelius Gallus posul , ubi Uas. Ael. Stilo
habet.

Urs. additamenta . 26-30. partim muala, partim recisa, v. in

Suppl. .
vg. item.

25. ef] e in Tg. codici tribuitur.

26. quod] q
29. raaefto] cf. Qu. XIV, 20, 27.
Hinc leges sanetae

QU. XIV, 21. (12S)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

ti is
exquisit is
in
deditioncm
accipitur."
|| Slatae
Matris
simulacrum
in Foro colebatur; postquam id collastravit f,
ne
lapides
ign
corrumperentur,
qui
plurimisi
l>i
fichant
nocturno
tempore,
magna
pars
populi in suos quique vicos rettulerunt
eius
deae
cultum.
||S(alagmium
genus , inaurium
videlur
significare
Caecilius
in
Carine,
cum ait: "Tum ex aure eius stalagmium doini babeo."
|| Slolidus, stultus.
Ennius 1. I. : "Nam vi depugnare
sues stolidi solidi-J- sunt." et in Ale
xandre:
"Dominent
appellat,
quid
lascivi
stolidef
non
intellegit."
et
Caecilius in Hypoholiniaco : "Abi . bine
tu
stolidc,
illi ut tibi sit pater?"
et in Andronicof: "sed ego slolidus,
gratulalum
me
oporteat f
prigs."
|| Stuprum
pro
turpitudine
antiquos dixisse apparet
in
IVelei
car
mine:
"foctle,
stupreque
casligor
cotidie." et in Appi sententis :
"qui
animi
compotem
esse ,
nequid
fraudis, stuprique ferocia parit." Naevius:
"Seseque -ii perire mavolunt ibidem,
quam
cum
slupro
redire
ad
suos
popularis." item:
"Sin illos deserant
forlissimos
virosf,
magnum
stuprum
populo fieri
pergenlis f."
||Stuppam
linum
inpolitum
appellant
Graeci
Dorii.
UStura
flumen
in
agro
Laurent!
est,
quod
quidam

10

15

20

25

30

L. XVIII.

QU. .XIV,'22. .(126)

317

Asturam
vo-canf.
|| Suber .'-.arbor
q-tta
atabant > in

suberies .,
tbermif.
||Ste-rt7m mulierem appcllabant,
quam G-raeci atetqav dieunt,
quae non cipi- if semen genitale.
\\Seplasia, aut Se -plagium, ubi unguentum
memoraba - tur
preliosum. ',
Pomponius
in Adelph-:
"Di le perdant in
fer, Anli -pho, guod unde hoc unguen
tum sit, q- unis; die mihi, lepidum
unde uiig - uciiliuii , nisi quod ex Seplasia
est?"
|| Slulto- rum feriae appellabantur Quirina - lia, gui erat dies, festus
Quiprinif, qu- od eo die omnes sacrificant
ii,
gui
Fornacalibus
aut
non
potuer- unt
rem
divinum
face
te ,
ant
ign - oraverunt
solemnem
fornacaliu - m
suorum
diem
commissumque
piaculum
expiabant ex
more.
at -fue
stulti
videbantur . ,
quibus p - ermittebalur post ferias feriari.
|| Sanctum
ait . dici
Opilius
Aure-.
lius, quod sacrum est religiosum.
At Aelius Gallus, guod . utrumgue esse
videatur ,
et
sacrum
et
religiosum :
plerique autem, guod gui violaverit, et
poena sit, multa -ve sancita . . ....'
se ponetur pro . ..... . . . . unde
et sanctio diet- a legum . . ...
et rogatio : qui con . . .-,..* .
IlSanqualis. avis a-ppellatur, guae in commentalis
augura - libus
ossifraga
dicitur,
quia
in
Sangi
dei
tutela est.
|| Saccom - otntm genus est

EMEND. LECT. Qu. XIV ,21, 3. 4. Cotia itruvit.

5. plurimi.
14. soliti.
16. laseivis, stolide?
20. med oportcb a I.
30. virorum.
31. per g culis.
Qu. XIV, 22, 3. thermis.
5. eoneipit.

19. indroqyno.
14. Quirini.

518

QU. XIV, 23. (127)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

L. XVDX

QU. XIV, 24. (128)

arboris,
quam
dicta -m
Pomponius
ail ex fico atque m-orf, quod ficus ea
sit et mortis ; unde noincn per morn et ficum <fe-ductum est.
||Iolf dicitur, quod solus sit. Id-em modo SoI,
modo
Apollo :
"lu
es Apollo,
fti
Sol
in
caelo."
||Sacrcni
porcum dici ait Verri- us,
ubi am
a partu habetur punis, a qu- re appellatum esse sacrum dici-t. ita id adicit quod non opus est: omisit vocabuli formata. Plautus : ilAdu -leseen s , qui-

to.
|| Sacrosanctum
dicitur,
quod
iure
iurando
nterposito
est
mstitutum ,
si
quis
id
violasse!,
ut
morte
poenas
penderet.
cu5
ius generis
sunt TR. PL. Acdilesque
eiusdem
ordinis.
quod
adfirmat M. Cato in ea, quam scripsit,
Aedilis
plebis
sacro
snelos
esse.
Il Sacratae leges sunt., quibus sanctum
10 est,
qui
quid
adversus
eas
fece, rit,
saeer
alicui
deorum
sicutf
familia,
pecuniaque.
sunt
qui
esfse

bus
hie
pretis
porci
veneunt
sacres,
sinceri?
nummo.
minimum
a me accipe. iube te plariij- de mea
pecunia." et in Undent -e: "Sunt domi
ayni et porci sacres."
-ato adver
Q. Minucium
T/ie-rmum,
post
censuram :
Porcum sac - rem
in sinaliq- uando pro
........... n sacrem
primis fiet,
......
| Sa -crima est,
ut . . . . . .et C/o- alius dieunt,
mustum
indi- tum
in
ampboram
Meditrinalibus
sacri -fici
causa,
pro
vineis vasisque et vino , quae quasi sacra
ea re fluni : quod Lib - ero fit , ut praemetium, quod Cereri.
|| Sacrificulus
Hex appellator, qui ea sacra, quae
facere
Hege -8
sueverant,
facit.
primus
memorat -ur
post
reges
exactos Sulpicius Corn -utus.
||Sacella dicuntur
loca
Dis
sacala
sine tec-

dicaut
sacratas,
quas
plebes
lu
rata
in
monte
Sacro
sciverit.
||Seclusa sacra dicebantur, quae Graeci
mysteria
appellant.
|| Scena
ab alls;
a quibusdam sacena appellatur,
dolabra
pontificalis.
|| Sarissa
est
bastae
Macedonicae
genus.
|| Sacer
mons
appellalur
trans
Anienem ,
paulo
ultra
tertium
miliarium;
quod
cum
plebes,
cum secessisset a patribus, creatis TR.
plebis,
qui sibi cssent auxilio, discedentes
Iovi
consecraverunt.
At bomo sacer is est,
quem populus
iudieavit
ob
maleficium $
neque
fas est eum immolari , sed , qui occidit,
parricidi
non
damnatur,
nam
lege
tribunicia
prima
cavetur, "si quis eum, qui eo plebei scito
sacer
sit,
occiderit,
parricida
ne
sit." ex quo quivis homo malus, atque
improbus sacer appellari solet.
Gal-

EMEM). LECT. Qu. XIV, 23, 2. moro.

4. 5. Sel.

15

20

05

39

15. fiuri.

Qu. XIV, i, 11. tit cum.

(143)

PAULI DIACOrVI EXCERPTA.

LIB. XVII.

519

Sacrima appellabant must um , quod Libero sacrificaban t pro vincis et vasis et ipso vino conscrvandis ; sicut pra me
t um de spicis , quae prim um messuisscnt , sacrificabant Ccreri.
Sacrifie lu s rex appellatus est, qui ea sacra, quae reges facer assuevcrant, fecisset.
Sac ella dicuntur loca dus sacrata sine tecto.
Sac ros a ii tu in dicebatur, quod iureiurando interposito erat institutum, ut, si quis id volasset, morte pender t. 5
Sacratae leges diccbantur, quibus sanctum erat, ut, si quis adversus eas fecisset, sacer alien! deorum esset cum
familia pecuniaqiie.
Seclusa sacra dicebant, quae Graeci fivoTrQta appellabant.
Seen a sive sa cena dolabra ponli (calis.
Saris sa basta Macednica.
Sacer mons trans Anienem fluvium ultra tertium miliarium appellatur, quia Iovi fuerat consecratus.
dicuntur, Ulpiano teste in Dig. I, 8, 9, 3. , a quo mire discrcpat Macr.

uando pro] cod. vg.

Sat. lit, 3.
30. con] cod. vg. c-ontionem Uas.
31. Sanqualis]
de ea avi PUn. N. H. X, 7. Festus . oscines Qu. X, 13, 11. Paulu

Ennius. fuso sanguine saerem, quae non placent, quanquam inter fragm.
Ennii Ann. VII, 43. recepta.
22. primis] cod. vg. pr-imis Urs.

v. alites p. 3. . mmusulus p. 83.

fief] cod. Tg.

Iul. Obsequens. 63.

Gloss. Labb.:

SanqualU , iprvr. Ossifraga, //. Omnibus collatis intelligitur, Ursinum rectc supplcvisse v. 32. 33. ossifra- , cum Scai.. tanga
firnisset,

a] cod. vg.

mentariis Has.

ap-pellatur Urs.

33. mentalis] cod.

34. saecom-orum] ita sveomoron dietam esse, Urs.,

Hic, Scaligero duce, . 22. 23. ita explet, ut

in Slitl. Ann. '

23. Sacrima] post b. . vg. non interpungitur : hi-

terpunxit Urs. , nescio an non ex cod.

24. ut . .] Verrius suppl.
Scai.. Aelius Stilo Urs. , cuius additamenta quae mutin i , quaere in
Suppl. Ann.

nomina peregrinarnm rerum non raro valde corruperint.

appellatur,
ee-

fiat Urs.

de sacrima quaedam dicta contineant, quae, ut minus probabilia, rcicci

Scaligerum secutus , non incredibillter finxit, cum antiquiores Romani

ANNOT. PAULI. 4. eottidie] Gu. Lino, quottidie cett. codd.

tidie vg.
7. hi] ex i ortum M. Gu. l vg.

quando pro h- Urs. supplas h-ostia, et deinceps :

Caeterum sacrima , quae in Gloss. Labb. /) yXirxors

de musto, calpar, de quo Paulus p. 36. 50., de vino

novo oficrebatur.

26. Meditrinalibus] supplevi, coll. Paulo p. 92.

Liberalibus Urs. : sed bacc a. d. XVI. Kal. Apr. agebantur.

ficC]
cod. ifici vg. fieii les.
29. 30. Sacrifie. Rex] cf. Fcstus Qu. X,
1, 19. v. ordo sacerd.
33. Sulp. Corn.] Sieinins Bellutus (rcctius

ANNOT. FEST1. Qu. XIV, 23, 2. m-or] m-oro corr. Urs. cum
Scai.. cf. Isidor. Origg. XVII, 7, 20., ubi non syecomorus scriptum est,

Vellutus dicitur) posuerat Urs. : sed hune notum est inter primos fuisse

ut Gothofr. refert.

tribunos plebis, ipsum plebcium, qui post reges exactos non poterat rex

4. /o] cod. Tg. (sed cod. litera minscula).

Um., qui So-lem corr., de quo dici, iam Scai.. divinaverat.

Uas. addit: diet ait, quod solus sit.
ridentur.

5. em] Urn vg.

Lo

Sed quae

Eund-tm, spatii fines excludere

7. Hune . Ubs. explet: ut est in

sacrorum creari.

M'. Papirium primum regem sacrorum dicit Dionys.

Hal. V, 1 . : sed lame

Festus non admittit.

Probabilius ullnin somen

invenir! posse nego quam quod posui, cum Sulpicii Cornuti mnlti primo

carmine Saeculari : sed Horatii qnidem carmen saeculare non intelligitur,

post reges exactos

et sententia r. 6. proposita sic fere continuari debebat, ut posuimus.

autem addere non potui , quia bic Sulpicius , cum rex sacrorum factus

saeculo in summis bonoribus fuerint.

sacrent] cf. Varr. de 11. II. 11, 1, 20. et 4, 16. (cum annot. Schneiden ad

esset, ab omnibus magistratibns abstincre debnit.

1, 20.), unde Urs. supplem. sua duxit.

men eius quaerere noli.

cod. vg.

adii- Urs.

euppl. Uas.
cneunt vg.

9. a re] ire Tg.

11. '.'!] um sit vg.

Plautus] Menacchm. II, 2, 16.

venial Urs.

10. adi-]

12. formam] etymon

13. veneunt] cod.

14. nummum] unum , quod Urs. boc .

addidit, non est in cod., neque in Tg.

Plaut! versus scrips!, ut nune

VI, 12.
cod.

Festus Qu. XV, 6, 24. v. Scribon.

poenas] Urs.

paenas COD.

p. 79.

IS. plari] piari corr. A. Ace in mg. , ut est apud Plautum.

quibus Qu. XIV, 22, 29.

7.

obscum, et cf. infra v. 30.

11. sicut] sit ut corr. A. Abg. in mg.

16. Scena] cod. vg.

quit, explendain esse monuit Meyer. 1. 1.

oliii Urs. vg.

focena] tecena coni.

Hulink.

Adieci: porcum.

in si- Uas.

p. 210. ed.

19. rein in sin] cod. vg. Sen.,

19. 20. ii- maclavit] suppl. Urs., quod omisi.

crem
20.

M. Cato] Meyer. Oratt. fragm.

De sacratis v. Qu. X, 5, 26. p. 175, 1. .

sit cum Uas.

oralionem appellat Itiilinian. de figur. p. 33. ed. Capper,

34. Dit sacrata] disslrata

9. Sacratae leges] aliud sacratae , aliud sanctae leges , de

in Bud.] IV, 6, 4.
17. 18. Cofo . . . Therm.] . Meyer. Oratt.
fragm. p. 35.
19. eensuram] ita lacunam, quam Urs. vacuum reliEodem enim nomine earn

Itaque in fastis no-

Sacella] cf. Trebatius apud Gell. N. A.

a diis sacrata vg. diis sacrata Urs.

Qu. XIV, 24, 1. Saerosanctum] cf. Liv.III, 55. Dion. Hal. VI, 89.

legi soient , nisi quod nummum ex fide Festi posui , ubi cum invenio.
16.

Praenomen

teaena Urs.

secando.

Cf. Festus Qu. XV, 23, 4. v. secespitara.

Urs. vg.

Sarita cod.

Liv. II, 32.

17. alit] con.

Forcellinus in lxico , ut sit a

18. 19. Sarista~\

20. Sacer mons] cf. Dionys. Hal. VI, 90.

27. 28. In bis ct quae sequ. Urs. iutcrpanctioncn.

PAULI DIACOM EXCERPTA.

320

(145)

LIB. XVII.

S ran i appellati sunt Reate orti, qni ex Scptimontio Ligures Siculosque exegcrunt, dicti Sacrani, quod ver sacro
sint nati.
(1*6) Sagmina dicebant lierbas verbenas, quia ex loco sancto arccbantur legatis proficiscentibns ad foedus faciendum bcllumque indicendura , vel a sanciendo , id est confirmando. Naevius : "S.copas* atque verbenas sagmina sumpseruut."
5 Sagaces appcllantur sollertis acuminis, unde ctiain canes indagatores sagaces sunt appellati.
Saga quoque dicitur mulier perita sacrorum, et vir sapiens, producta prima syllaba propter ambigu! latem cvilandain.

paululum mutavi.

29. parricidi] ron.

parricida Uas.

lege tribun, prima] etiam de bac Dionys. VI, 89.

30.

31. ti] in cod.

Sagmina praedicatum est verbenarum.

28. 29. lus . . . tagminc]

inccrti poetae, quem Festus post Naevium adduxcrat, versus senarius.

Cetcrum crediderim portant ilium scripsisse : lovit sacratttm iut iuran-

deletum est.
ANN. PAULI.

1. vine] tints colli Scal. , cerium vasorum genus

designans, quod It. 1. valde incommodum essct.

Gu. I. nu. , ut apud Fcstum.
ANNOT. FESTI.

C. sanctum] M.

praesagitio.

sancitum vy.

Qu. XIV, 25, 1. Cum Aelii Galli scntentia con-

spiral Marcian. in Dig. I, 8, 6. . 3.

publice conseeratae tunt, non private:

Sacrae autem ret sunt hae , quae

ante hoc voc. excidisse quod, monuit Huschkius.

7. privati] vg. Has.

tucccpta] sutcepta corr. (.'s. , ut Tg. legitur.

antiquitate non aliena est.

31. Afran.] Bothe P, Sc. L. V, II. p. 161. fir.l.

sum reddidi , ut a Dac restitutus est, Urs. enim numros corruperat.

DaC proposuit etiam haec : lnvictusque , tag ax , validis et viribut fr.:

1. 2. quocunque]

sed ea in con. vestigia non quadrant.

Versus receptus est in fragm.
Ann. XIII, 4.
5. tagus] supplcvi, ubi Its. vir: nam sagus Substan

4. locum] locus
privatit cod.

12.

Sed etiam ilia forma ab

V. CL. Schneider. Gramm. T.I, . p. 606.

15. Post sacrificium A.Auc. et Uns. puncto orationem distinxerant, non

reetc : nam sacra privatim susccpta sacra quidem esse , quatcnus sacrifi

tiv! loco positum non extat.

IUud tauten Paulus habet.

poterant.

8. Simules] Gell. XVI, 10. vocabulum tantum memorat

inter assidues et vades : de re iterum verba facit Festus Qu. XV, 24,
10., ubi quae scripta sunt, meliore fortuna integra srvala snnt. Cf.
etiam Paulus p. 63. v. forctes , et p. 76. v. horctum ,

erat Pontificum.

forctum hnnuiii significare dicit.

18. Sacrant] cf. Virgil. Acn. VII, 796. cum Servii

commentario.
20. 21. ver sacro] cf. Paulus p. 161. v. ver sacrum.
21. Sagmina] cf. Liv. I, 24. XXX, 43. Plin. N. H. XXII, 2,3. Marcian.
in Dig. I, 8, 8. . 1. Gloss. Labb.: Sagmina, o / <!>/;. Idem vocabulum puto esse smenla, quanquam de alia re usurpatum ab Anagni23. 24. ar-

7. -

bignitatem] propter quam, puto, saga mulier et saga mili tum confnndi

cium peragatur, sed non sacra facer loca, quibus peragantur, sententia

ensibus, teste M. Aurelio in epist. ad Fronton. IV, 4.

33.

Lucret.] II, 8i0.

Qu. XIV, 26, 3. 4. invietus . . fretus] Hunc Ennii, ut videtur, ver-

tibi ta-

si quit ergo privatim

erum constituera, sacrum non est, sed profanum.

vg. , ita corr. Urs.

dum tagmine, ut sagmine penderet a sacratum.

29. Sagaces] cf.
Non. p. 22, 33, Cic. de div. I, 31. et ipse Festus Qu. XII, 23, 3. v.

ubi horctum ct

Dirksen. de XII. tabb. p. 164. non

recte dicit, quae Paulus v. sanates excerpta offerat, non servata esse
in Festo.

Nec Niebubrius H. R. II. p. 373. d. sec, quae in Festo et

in Paulo legantur, ad auiiissiiii definivit: sed iniuria tarnen incusatur a

Scheurlio de nexo p. 27., quod cum nihil sit in Fcsti cod., nisi in XII.
Nex . . forti sanati, ficta additamenta pro Festi verbis habuerit.

Scai.

tebantur] hoc si corruptum non est, non descendit ab arceo quod est

atque Urs. quae supplevcrunt, pleraquc certiora sunt, quam primo aspectu

il\>yi, sed ab arcieo sive accieo, quod in usu fuisse , Plautus ct Diomc-

esse videntur; attuli ea integra in ScrrL. Ann. , quod in quibusdam ab

des tcstantur, elisa vocali i, ut factum est in inchoative verbo arcesso.

eorum sententia discessi.

Ac fidem facit huic formae contractae, quod Cic. pro Quintio 22, 71.

forti] genitivum esse moneo , cum Festus in hac explicatione forclos et

11. Opillus] Opilius corr. Urs.

18.

de indice arcendo, id est acciendo , loquitur, si hoc a libris satis de-

simules dixerit, ut opparet ex inferioribus Col, 27, 4. 8. , collate Paulo

fenditnr.

p. 76. Aliter quidem Festus Qu. XV, 24, 15. Paulus p. 63.
21.
quae] Urs. que cod. vg.
25. ensuite] Uas. eos quae coo. vg.

ercessebantur miro conatu corr. Golbofr. in annot. ad Paulum

p. 14. v. arccre , prohibere.

Multo probabilius , si corrigendum est,

corrigit Huschkius arce dantur, collate Liv. XXX, 43.

28. Piaevius]
huius excidit versus, quem Paulus servaviti Scapos atque verbenas
tagmina sumpserunt ,

e carmine de Bello Pnico (II, 10. apud E. S.),

suntil -is] Uns.

sanati vg.

27. sanavisse-tque] Uas.

sanavissetq. vg.

30. ne Valeriut quidem] cf. Festus Qu. IX, 9, 30. v. Marspedis.

32.
quern] quern vg.
33. inscrib] intcribit corr. Urs.
for-] fore- vg.

in quo scribendum : Seopas i. e. manipules, quanquam Scax., qui hoc

ANNOT. PAULI.

praeposuit, ipse scapos praetulit, quod vix commode explicar! potest.

Postea: e verbena Bolhc fragm. com. p. 25.: in P. Sc. L. V, I. p. 93.

cett. codd.

nihil

Gu.

mutat.

At

non scnarius

est

iambicus,

sed Saturnius

versus.

1. Sacrani]

Gu. Linn.

Saerati M.

4. Scopat] corr. Scal. v. annot. ad Festum.

Scabos M. vg.

Scapos Lind., ut A. Ace. in nig. corr.

Saeerani
Scapat

QU. XIV, 25. (129)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVIII.

lus Aelius
ait sacrum
essef,
quocunque
modo
atque
instituto
civi
tatis
consecratum
sit,
sive
aedis,
sive ara , sive signum , sive locum f,
sive
pecunia ,
sive
quid
aliud,
quod
dis
dedicatum
atque
conse
cratum
sit :
quod
autem
privad
suae
religionis
causa
aliquid
earum rerum Dco dedicent,
id Pon
tfices
Romanos
non
existimare
sacrum.
at
si
qua
sacra
private
succepta
sunt,
quae
ex
instituto
Pontificum
stato
die,
aut
certo
loco
facienda
eint,
ca
sacra
appellari ,
tamquam
sacrificium $
lie
locus,
ubi ea sacra private facien
da
sunt,
vix
videtur
sacer
esse.
llSacrani
appellati
sunt
Reate
orti,
qui
ex
Septimontio
Ligures,
Siculosque
exegerunt,
nam
vere
sacro
nati
erant.
|| Sagmina
vocantur
verbenae,
id
est
berbae
purae,
quia
ex
loco
sancto
arcebantur
a
Consule,
Praetoreve,
le
talis
proficiscenlibus
ad
foedns
faciendum ,
bellumque
indicendum,
Tel a
sanciendo,
id est confirman
do.
Naeviusf: "lus sacratum Iovis-{iurandum
sagmne."
|| Sagaces
appellantur
mulli
ac
sollertis
acuminis.
Afranius
in
Rrundisina :
"Quis
tam
sagaci
corde,
atque
ingenio
unico."
Lucretius
1. II. :
''
minus
baec
animuin
EMEND. LECT. Qu. XIV, 25, 1. .tide: quod.
4. locus,
ius.
Qu. XIV, 2, 11. Ouiliui.
33. interibit.

10

15

20

25

30

QU. XTV, 26. (150)

321

cognoscere posse sagacemJ"

Sagacem
etiam canem dixit
"invietus ca-nt atque sayax et vi
ribus
fretus."
saga
quoque
dicilur
mulier
peri -fa
sacrorum,
et
sayas
sapiens
pro - duc ta
prima
syllaba,
forsitan
prop - ter
atnbiguilatem
evitandam.
\\ Snales
quasi
sanati appella - ti, id est sanatae mentis. Ser.
Sulpicius Jin/as
et Opillusf Aurelius
ita
existimant
dici inferi -ris superiorisque loci gentes,
ut Tiburte-s supra liomam, aliosque qui cum
populo Tibur-ft convenerant in agro
Tiburti, ide-^ ad se martimos quosdam inferiorisque loc - 1 populos perduxerant. Hinc
in
XII.:
"I4ex-i
so lu tique,

forti,
sanali -sque
idem
ius
esto,"
id est bonor-iiiM etquidefecerantsociorum. Sunt
qui et infe -riores dici putant colonias,
quae
sunt
deduclae
in
Pris
cos Latinos, quas Tarquinius rex inegerit secundum mare
in
fra Romam in
c-ivitates Latinorum,
eosque
sanat-ts,
quod
Priscus
praeter
opinio -
eos
debellavisset,
sana visse - lya cum
Us pacisci potuisset, no-minatos esse, ut ait
Cincius
1. II.
de
officio
iurisconsulti.
ne
Valerius
quidem
Messalla
in XII. explanati-one rem expedivit. hie ta
rnen in eo libro , qu - cm de dictis in
volute
inscrib |,
for -clos
sanatisque
duas
gentis
fintimas
fuisse
censet,

28. Excidit Naev versus, quem scrvaTt Paulus.

Se

ovis sacratum

322

QU. XIV, 27. (131)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

de
(uibus
le -gem
banc
scriptarn esse , qua caulu - m , ut id ius manifesto, (nod
populu-s R. , haberent.
neque alios, quam for- ctos, et sna
te
earn
legem
sig- nieare
existimat
hoc
significa -tu.
mulli
sunt,
quibus id, quod his pla -cuit, displiceaf,
et qf explicen-i. santf forcti,
quasi
dictum
esset
sa -
insani.
\\Sarpta vinca plala,
t-d est pura
facta.
virgulae
enim
re-lictae inpedimcnta
vitibus
sol -eat
esse,
quae
ideo
abscinduntur.
inde
eliam
sarment
script -ores
dici
puflit. sarpere enim a-ntiqui pro pur
gare
dicebant.
\\Sar-te in Auguralibus
pro
inte -gro
ponilur:
ilsane
sartequ-e
audire ,
videreque." ob quam caus- am opera publica, quae locantur, ul t-ntegra praestentur,
sarta
tecta
vo- can tur.
etenim
sarcire
est
integrum
facer.
|| Sarra insula erat, q- nunc Epiros
facta
est.
|| Sardare
intellegere
signifient.
Nae -vius
belli
Punici libro . . . Quo-A bruti nee satis
sardare
queunt."
|| "Sardi
venales
alius alio nequ - or" : ex boc natum
proverbium
vt-detur,
quod
ludis
Capita Unis ,
qui
limit
a
vicinis f
praetextalis ,
au -ctio
Velentiumf
/?ert
solet ,
in
qua
novissimus
idemque
dele -minus
producitur
a
praecone
senex
cum
toga
paKMKND. LECT. Qu. XIV, 37, 8. f*afi, delete puncto.
Qu. XIV, 28, 28. lege Saturr.ii.

10

15

20

25

30

L. XVIII.

QU. XIV, 28. (132)

retextaf,
bullaque
aurea,
quo
cultu reges soliti sunt esse E - truscorum,
qui
Sardi
appellantur,
quia
Etrusca
gens
orta est Sardibus ex Lydia.
Tyrrhenus enim inde
profectus cum
magna
mana
eorum,
occupa vit
earn
partem
Italiae,
quae
nunc
vocatur
Etruria.
At
Sinnius
Capito
ait,
Ti.
Graccbum
Consulem,
collegam
P.
Valeri
Faltonis,
Sardiniam,
Corsicanique
subegisse,
nee
praedae
quicquam aliud
quam mancipia caplum, quorum vilissima
multitudo
fuerit.
|| Snicito
in
XII.
Ser.
Sulpicius ait signifi
care
damnum
solvito,
praestato.
|| Sardanapallus
rex
Assyriorum
fuit
unicae
luxuriae
inter
mo
lieres,
epulasque
versatus
semper,
atque omni tempore.
||Sargus, piscis
genus ,
qui in Aegyptio mari
fere
nascitur.
Lucilius :
"Quem praeclarus
belops,
quem
Aegypto
sargus
movebit."
|| Saturnia
Italia,
et
mors,
qui
nunc
est
Capitolinus,
Saturnius
appellabatur,
quod
in
tutela
Saturni
esse
existimantur.
Saturni +
quoque
dieebantur,
qui castrum in imo clivo Capitolino
incolebant,
ubi
ara
di
cata
ei deo ante
bellum Troianum
videtur,
quia
apud
cam
suppli
cant
apertis
capitibus.
nam
Ita
lics
auetore
Aenea
vlant
ca-

30. vi is.

31. feientium.

34. 1. firaetex ta.

(146)

PAULI DIACOlNI EXCERPTA. LIB. .

323

Sarpta ynea puta ta, id est pura facta, unde et virgnlac abscisa s arm en ta ; Sarpcre enim antiqui pro porgare
ponebant.
S arte ponebant pro integre. Ob quam causam opera publica, quae locantur, ut integra praestentur, sarta teeta vocautur. Etenim sarcire est integrum facer.
Sarra Epiros insula.
5
Sarda re ntelligere. Naevius: "Quod bruti nee satis eardare queunt."
Sarcito damnum solvito.
Sargns piscis genus in mari Aegyptio.
Sateurnus Saturnus.

ANNOT. FESTI. Qu. XIV, 27, 1. terip-] interip- rg.

3. s]
P. vg.
6. tu. mull] tutnulti v(j.
8. ( sunt forcti] sanet forcti
vg. sanati facti con!. Uas. , andacius , quapropter supplem. , quae inde
a T. 4. posuit, respuimus, et Scal. magis secuti suinns.
10. Sarjita]
cf. Qu. XV, 27, 3. sarpiunlur.
11. tictac] diclac vg.
14. ar
menia] de sarmentis Vitium traetandis multui est Colum. IV, 24. V, 5.
1. Sartc] liiiius adverbii unus Feslus mentionem facit ; locutionem
tarta teeta plures grammalici explicant. x Verrio et Festo tarde afl'crl
Porphyrie ap. Chans. II. p. 196 F.
23. Epiros] Facile corriges
Tyros , banc cnim Sarram dietam esse et Tyriam purpuram Sarranam
constat, cum Phoenices non Graecum Vi'uo, sed ipsum Phocnicium Sor
redderent. Verum Scal. am vidit, significar!, Tyruni, prius cum insula
fuisset, postea cum ab Alexandre obsideretur, ijxnfjo&ui. Quam sententiam Urs. non recte expressit supplem.: Sarra dicebalur, q-uae nunc
Epiros dicitur.
24. intcllegcrc] coo. vg. intelligerc Uns.
25.
Piaevius] Bello Pun. I, 4. apud . S. , ubi hie versus perverse coniungitnr cum illo: Plerciquc omncis subiungunl tub smim iudicium.
27.
28. Sardi . . . neijuior] Proverbium, senario versu conceptum, indicavit
A. Aug. ex Cicerone ad famil. VII, 24., collate Plutarcho Qu. Rom. 53.,
qui pleraque supplem. Scal. et lias, suppeditavit. Eadeni fere Plutarcbus in Romulo posuit, 25.
venal] vernales cod. vg. venales legit
Lrs., ut corr. A. Ado. in mg. vernales dfendit, sed minus apte, Meursius Exerc. crit. II, III, 5.
30. viciais] vicanis corr. Scal. lias.
Cf. Qu. XII, 6, 27. cum annot.
31. praetextatis] suppl. Scal.:
fed idem etiara tentt: et magistris collegii, quod spatium in cod. vix
admittit.
Velentium] Veientium corr. A. Ace. in mg. lias.
33.
tenieitc] supplevi. is, gui omnium suppl. Scal. quisgue Uns. minus apte.
Qu. XIV, 28, 1. pa-retexta] praetexta corr. A. AcG. in mg. Urs.
In cod. verba sic distinguuntur: ret ex /abulia guae. De re dixi Etruse.
rer. II, 2, 5. T. I. p. 366.
2. 3. E-trus-corum] suppl. A. Aue.
in mg. Urs.
3. Sardi] ZaoSutvol Plutarcbus, qui etiam StujMvovc.
viovq a praecone pronunciar! dicit. Omnc hoc commentum Graccorum
tapit argutulum Ingenium.
9-11. Ti. Gracchum . . . Faltonis]
cost. a. u. 515. a Chr. 238,, Magni erroris Sinnium Capitonem A.

Aue. et Perifonas Animadr4 hstor. p. 21. rennt agunt, ti recte sta

tu mit, intelligi hic Ti. Sempronium Gracchum Cos. a. 576., qui Sardi
nia subacla caesisque vel captis Sardorum plusquam octoginta millihus
triumphavit. Ac negari nequit Aurelium Victorem de viris illustr. c. 57.
ad hoc bellum proverbii de Sardis venalibus originem referre. At, ut
Sinnius a tanto errorc vindicetur, praestat bellum intelligerc, quod proxiniis post priinum bellum Punicum finitum annis incidit, quo Sardi et
Corsi, cum rebellassent, subacti sunt. V. Liv. Epit. 1. XX. Idque eo
apertius hie significatur, quod tum et Sardinia et Corsica subactac sunt
siiniil, inferiore autem tempore sola rebellavit Sardinia.
14. 15.
Sarcito i XII.] . Dirksen. de XII tabb. p. 529. et cf. annot. in Festum
Qu. XIII, 1,3. . rupitias.
17. Sardanapalius] cod. (sic Sardana)
pallas). Sardanapalus vg. Urs. Sed illa queque nominis forma satis
testata est, quae in illustri Bacchi barbati signo conspicitur.
21.
Aegyptio] vg. Uas. aegypto cod.
22. Eueilius] fr. inc. 36, apud
Dousam.
23. Aegypto sargut] cf. cum iis , quae Dac compart,
vinum quod Chio apud Varronem de L. L. IX, 67. et quae ibi anno
tate sunt.
24. Saturnia] cf. Varro de L. L. V. . 42. , qui cum
Festo plane conspirt. Quae Dac, auctore Scaligero in Coni. in Varro
p. 18, 20. (30.) de Lata Saturni, verbo moneo, iamdudum explosa esse,
cura apud Gell. N. A. XIII, 22, 2. Lua Saturni restitua sit, cf. Varr.
de L. L. VI. . 36.
28. Saturni] cod. Saturnii vg. Uas. : ae
postulat sane sententia nomen gen lis cuiusdam Saturniorum.
29.
in iiio clivo] quo loco Saturni templum erat, ubi convallis inter arcn
et Capitolium versus forum descendit. V. annot. in Varr. 1. 1.
32.
quia] cu i legendum esse putat Meurs, crit. Aruob. VI, 10. Opp. T. VI.
p. 168. Non intellexit scilicet, demonstran eo argumento, quod ante
dixerat, ante bellum Troianum dicatam earn aram videri.
33. aptrttm
eapitibus] v. Paulus p. 89. v. lucem facer.
ANN. PAULI. 1. vinca] Lind, e codd. suis, vieta ed. vet. vg,
5. Epiros] boni codd. Luid. Tyros vg., sed in mg. : Epiros vel Pylos
V.
9. Sateurnus] banc formam boni codd. servarunt, ac iu.
cepit Lins.

Se*

PAULI DIACONI EXCERPTA.

324

LIB. XVII.

(146)

Sas snas. Eunins: "Virgincs nam sibi quisque domi Roraanus habet sas."
Sam earn. Idem Enniiis: "Nee quisquam philosopbiam "J* in soumis* vidit prius, quam sam discere coepit."
Sap s a ipsa. Idem Ennius: "Quo res sapsa loco sesc ostentat."
Sea e va res dicitur mala, quasi sinistra; axatov enim Graece sinislrum dicitur.
5 Saperda genus pessimi pisis.
Sandraca genus coloris. Naevius: "Merula sandaracino ore."
Sambuca organi genus, a quo sambycistriae dicuntur. Machina quoquc , qua urbe cxpngnatur , similiter vocatur.
Nam ut in rgano chordae, sic in machina intenduntur funes.

ANN. FESTI.

Qu. XIV, 29, 1 sqq. Similia narrt Serv. in Virg.

Aen. Ill, 402. p. 223. e<I. Lion.

6. 7. ntenw Dec] olim a. d.

XIV. Kal. Ian. , inde a Caesaris tempore a. d. XVI.

I, 10. et Kalendaria.

V. Macrob. Sat.

7. 8. aedis . . ddie.] v. Lit. II, 21.

8.

cullurae agrorum] cf. Qu. X, 4, 23. Buttmann. Mythol. T. II. p. 60.

9. quo efam] quod etiam vg. attoniam corr. A. Acc. in mg. et Urs.
II. quibus JFaunus] ex Ennii opinione , pud Cicer. Brut. 18. Orat. 51.
Ann. VII, 1. ed. Merula.
16. Saturnias] Satirnut corr. A. Aue.

Qu. XIV, 30, 1. teriptores] supplcvi cum Dus. :

scriptorcs cliani

bona teaeva reperitur.

Varro 1. 1.

3. C] cod. ut vg.

tus est.

. Uns., qui addere -

4. 5. llottiut . . libro] suppl. Scal. et Urs. compralo

Festo Qu. XV, 31 , 21. v. tesca.

p. 16.

Confirmavit Weichert. Poet. Lat.

C. sentit- jene] cod. vg.

tentit seaev Uns.

penitut] cod. et vg. , nisi quod hic colon omittitur.

in mg. Urs. , Satunnut Lips. Saturn, serm. I, 2. Opp. T. III. p. 285.

Saperda] cf. intpp. Persii V, 134.

Locum non plenum apposuit Festus.

Praclulerim Satumnus cum Buttinanno : sed cum boni Pauli codd. Sa-

nomen factum est, dc quo v. Allien. XIII. p. 591.

teurnus babeant, baec forma, quanquam analoga parum stabilita, ser

Sandraca Paulus, rectius.

vanda erit.

17. Sat] cf. annot. ad Paulum p. 36. . callim.

18.

/.imio] Ann. I, 128. apud Merulem , ubi scribitur f'irijine , quo correptio ultimae syllabac non excusatur.

Potius crediderim , Ennium per

syncopen pronunciasse virgnet , quod minus durum est, quam

frigda-

quanqnam apud

V. Plaut. Pseud. IV, 7, 39.

12. .v] coo. vg.

7. obit'

abit penitut Urs.

9. forro] v. Non. p. 176, 21.

Similiter oanitidiov meretricis
11. tanderaeam]

Cf. de ea Salmas. Exerc.Plin. p.811.col. l.a.

s Uns. tribuit codici*

13. Naevius] Botbe P.

Sc. L. V, II. p. 23. inc. 14.

14. Sabini] buius proverbii nullum
babemus auctorem praeter Festum , eumque valde truncatum : nihiloniinus quod ex eins laceris membris Scal.

composait, tarn concinnum et

rium apud Lucilium, puertia apud Horatium, striglibus apud Iuvenilem.

prohaliile est, ut id in ordinem recipiendum pulaverim, ab Uns. in pau-

22. tieuti] ted utique scribendnm esse , monuit Huschkius.

libro sptimo vg. Ann. I, 15. positum est a Merula, temer.

viam v. Qu. XII, 14, 12.

iVec] Neque corr. A. Acc in mg. Urs., non reetc.

philotophia Tg.

tophiam

ab Ennio scriptum esse ,

(. I/'.]
24.

philosophiam]
optime intellexit

Scal. et comparavlt Afranii in Sella versuin (ap. Gell. N. A. XIII, 8.).

24. 25.

quae doetr.] quam doctrinam Tg.

Hie omnia indc a quam

cis refictum.

17. propte] . vg.

prole Urs.

De sacrificio propter

18. at] ad corr. Uas. cum Scal.

in ipso cod. ambiguum est, scriptum fuerit at an ad.

corr. Urs.

pr] cod. vg.

pro Urs.

Sambuca] cf. imprimis Vitruv. VI, 1.

633 sqq.

Et

19. his] it

20. que] om. vg.

31.

Atbenaeus IV. p. 175. d. XIV,

Illo loco pro toV xuXov/urov Xvoogoivsxn oitnli /.yi- scribendum

usque ad perhibetur uncis inclusa sunt, scilicet quod Paulus omnia haec

vidctur . x. n' (i if o i i x a a.

omisit.

oaftvxioTcia, ut habet Philemon . Athen. IV. p. 175. d. et Hippolo-

Non recte tarnen, nam sola verba: quae . . . habet,

qulbus

nomen ante non addendum arbitrer, vel librarius vcl ipse Festus intrusit.

ebus ibid. IV. p. 129. a.

IIa censuit Sc ai.

Athen. XIV. p. 634. a.

26. peribetur] cod. vg.

perhibetur Urs.

vavi Harn scribendi formam, non noviciam , puto.

scribendnm puto.

Ser-

Urs. vcrsum ita corr.: ' Teuero regnum tapsa res stabiliet,

sed restibiliet ut retineatur , metrum et sententia postulant.

datione-opus est, facilius corrigctnr: Teucrum regno.
cf. imprimis Varro de L. L. VII. 8. 97.

34. machinant] de qua v. Vitruv. X, 22.

28. idem] item

29. nee alia] post verba excidisse apparct

quod.
XIII] textodecimo vg.
Quapropter Merula vcrsum posuit
Ann. XVI, 2.
31. Pacuv. in ] Bothe P. Sc. L. V, I. p. 145.
fr. 13.

32. Samby-cistriae] reddit Graecum

Si emen-

33. icaetintn]

ANNOT. PAULI.

2. nee] Lihd.

tophiam] v. annot. ad Fest.

ne codd.

neque vg.

;ini/o-

In iura] Insomnis codd. vg. Limd.

6. genus coloris] coloris genut Gv. Lihd.

ore] colore, quod Urs.
in Festum invexit, non est nisi in deterioribus libris.
7. Sambuca]
vg. Lind.

Sambila boni codd.

sambic. boni codd.

.viniiiiuc. vg. Lihd.

sambycistriae] scrips! e Feato.

QU. XIV, 29. (135)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

pita, quod is, cum rem divinam faceret

in littore Laurentis agri Veneri maIri, ne ab l'lyxc cognitas interrumperet
sacrificium,
caput
adoperuit,
atque ita
conspectum
boslis
evitavit.
|| Saturno dies festus celebralur men
ee Decembri, quod eo aedis est dedi
cate :
et
is culturae agrorum
praesidere
videtur,
quo
etiam
falx est
ei insigne.
versus
quoque
antiquissimi, quibus Faunus fata cecinisse hominibus
videtur,
Saturnii
appellantur.
quibus et
a
IVaevio
bellum
Punicum scriptum est, et a multis aliis
plura composita sunt, qui deus in saliaribus
Saturnus -Jnominatur,
vide
licet a sationibus.
Sas Verrius putat
significare
eas,
teste
Ennio,
qui dicat in 1. I. : "Virgines nam sibi
quisque
domi Romanus
habet
sas."
cum
suas
magis
videatur
signifi
care,
sicutif
eiusdem 1. IUI. fatendum est earn
significan,
cum
ait:
"Nee quisquam philosopbiam f , quae doc
trina
latina
lingua
non
habet t,
sapientia
quae
peribetur,
in
soumis
vidi t prius, quam sam discere coepit."
idemf
cum
ait
sapsam
pro
ipsa
nee alia, f ponit in 1. XIII. : "Quo res sapsa
loco
se
se
ostenlatqiic,
iubetque." et Pacuvius in Teucro: "Nam Teucrum
regi
sapsa
res
reslibiliet."
|| Scacvam , volgus quidem et in bona,
et in
mala
re
vocat:
cum aiunt
EMEND. LEGT. Qu. XIV, 29, 16. Sateurnus?
ipsuiu corruptum.
28. item.
29. adde quod.

10

15

20

25

30

L. XVIII.

QU. XIV, 30. (134)

323

bonam , et malam scacvam. at seriplores

in
mala
pone -re
consueverunl ,
ut
apud Graecos d-KAION invenitur posilum.
pro sinistro sea -cvitm usurpavit Hostius in belli Hi - slrici libro ......
sentit: scaev . ... . .
obit: penitus ....... \\ Spenla
genus pessimi p - set's, sapienlem etiam
significat, - ait Varro : "Fidemur nobis
saperdae,
cu-m
simus
actitgat.
||Sandcracam
ail esse genus coloris,
quod
Graeci
sa-ntlycem
appellant.
Naevius:
"meru-/a sanderacino ore."
|| "Sabini quod volunt somnianC, vetus
proverbium e-sse et inde manasse ait
Sinnius Capit - , quod quotiescumque sacrificium
propte - rviai
fieret,
hominem
Sabinum atf illud adhibere solebant;
nam hisf jtr-omitlebat se pro Ulis somniaturum. idemque postquam evigilasset, sacra
facientibus
narrt
. quicquid
in quiete vi-disset,. quod quidem esset ex sacrifici
religione.
unde
venisse
dicilur
in proverbium ,
Sabinos solilos quod
vellent somn-j'are. sed quia propter avidilatem bibendi q-uaedam anus mulieres
id som niuiii cap -tabant, vulgatum est
illud quoque :
anus quod. volt, som
mai,
fere
enim quo-*/ vigilantes animo volviimis, idem dormientibus apparere solet.
|] Sam - buca organi dicilur
genus,
a quo Samby - cisti iac quoque
dicuntur.
per
similitu - dinem
eliam
earn
machinam
appella -runt,
qua

22. sed utique.

24- sophiam.
Qu XIV, 30, 18. ad.
19. it.

24. 25. quae . . . habet] glosscma est, et

326

QU. XIV, 31. (135)

FESTI FRAGM. E COD. FARI4. L. XVIII.

urbes
expugna -n;
nam
ut
in
rgano chordae, sic in m -achina funes
intenduntur.
|| Sa - multibus
noinen
indilum esse tradit . . s propter genus
haslae ,
quod
cavvt - a
appellent
Graeci.
alii
aiun - t
Sabinis
vere
sacro
voto,
hoc
genus
bominum
extra fines
eieclum Comio Castronio
duce
occupasse - ollem ,
cui nomen
Samnio : inde diclos.
\\ Salar -iam viam
incipere ait a port- , quae nunc ColUna
a
colle
Quirina-M
dicitur.
Salaria autem propterea a-ppellabatur.
quod impetratum fuer -it, ut ea liceret
a mari in Sabinos a -lern portari.
\\ Salada dicta est, quod salum cietj antiquilus
autem
eo
vocabulo
tae pro aqua ipsa usi sunt.
Pacuvius
in
isaeviti-au\ Salaciac
vescimur
nemo ut me
um saeptam
\\Salutari-s porta appellata est ab aede Sa -lul'ts, quod ei
prxima, vel ita ob sa - lutationes vocalur. || Thymelici qui n-unc ludi, scenicos
olim dicebant, quo- s primum fecisse C.
Hum, 31. Popillium M.
f. ,
cundes
A- ediles,
memoriae
prodiderunt
hislorici.
solebant
Ai prodire mimi in orchestra, dum
in scena actus ^a-bulae
componerenfur, cum geslibus ofr-scacnis. "Salvares
est, dum cantal senex", quare parasiti
EMEND. LECTIO. Qu. XIV, 32, 4. P.
lege Marcii.
23. ipsa.
33. saliendo.

Cn.

10

15

20

25

30

QU. XIV, 32. (136)

ApoHinis
in
scaena
dictitent,
causam
Verrius
in
1. V.,
quorum
prima
est
P
littera ,
reddidit.
quod C.f Sulpicio, C.f Fulvio Cos., . Cal-.
turnio
Pisone
Pr.
Urb.
faciente
ludos ,
subito
ad
arma
exierint ,
nuntiatio
advcntus-Jhostium,
viclorcsque
in
theatrum
redierint
solliciti ,
ne
intermissi
relig ionem
adferrent,
instaurati
qui i
essent:
inven tum
esse
ibi
C.
Pompiniumf,
libertinum
mimum
magno
natu,
qui
ad
tibicinem
saltaret.
itaque
gamlio
non
interruptae
rcligionis
editam
voccm
nunc
quoque
celebran.
at in
hoc
libro
refert
Sinni
Capilonis
verba,
quibus
eos
ludos
Apellinares
Claudio,
et Fulvio
cos.
fa tos
dicit
ex
libris
Sibyllinis,
et
vaticinio
M.f
valis
institutos,
nee
nominator
ullus
Pomponius :
ridiculeque
de
ip. \
appellalione
parasitorum
ApoHinis
hie
causam
reddit,
cum
in
eo
praeterisset.
ait
enim
ita
appellari,
quod
C.
Volumnius,
qui
ad
tibieinem
sal tarit,
secundarum
partium
fucrit,
qui
fere
omnibus
mimis
parasitus'
inducatur.
quam
inconstantiam
Verra
nostri
non
sine
rubore
rcttuli.
|] Salios
a
saliendo f et saltando dictos esse
quamvis
dubitari
non
debeat,
ta-

7. nuntiato adventu.

10. initaurandique.

11. Pomponium.

t.

(146)

PAULI DIACOINI EXCERPTA.

LIB. XVII.

327

Samnitcs ab hastia appcllat sunt, quas Graeci ouvviu appellant; bas enim ferre assueti erant; sive a colle Samnio,
i ex Sublim advenanlos consedcriint.
Salaria via Romae est appellala , quia per earn Sabin! sal a mar! deferebant.
Salaciam dicebant dcam aquae, quam putabant sa lu in eiere, boc est mare movere. Uude Ovid'uis: "Nymphaequc (147)
salaces"; qno vocabulo poetae pro aqua us! sunt. Pacuvius: "Iliuc saevitiam salaciae fugimus."
5
Salutaris porta appcllata est ab aede Salutis , quae ei prxima fuit.
ANNOT. FESTI.

Qu. XTV, 31, 4. inditum ....*] factum ab

bis cogites, non aediles, sed praetor urb. curavit, de qua re Liv. XXV,

basts inppl. Uns.

5. nni'ri-n] veru Sabellum dici a Virgilio .
VII, 665., inonet Dac. Vcriloquium boc a Graecis inventum esse, qui

32. bular]

Samnitas im'ra; dixerant , manifestum est.

seenis Urs.

33. 34. Salva res etc.] cf. Serv. in Aen. III, 279.

VIII, 110.

34. 1. parusiti Apoll.] hos, ex Graccanicis sacris Apol-

Uas.

6. t] Tg. neglexit

6. 7. ver sacro] de eadem re Sisenna apud No, p. 522,

12.

Nee de primis scenicis luds . . . 389. factis cogitar! potest.

cod. vg.

ufee Urs. e cdice.

33. scaenis] cod. vg.

15. . sacrum, et Strabo V. p. 250. : sed Fcstus quaedam habet sibi

linis Komam traductos ,

propria.
10. Salariant] banc accurate dfinit I. H. Westphal Die
. Kampagne p. 126.
11. 12. nunc Coll.] olim Atonalem et
Quirinalem dictam esse earn constat. V. Paulus p. 9. . Agonlum , et

telligitur, praccipue histriones et mimos eo honore ornatos esse.

Festus Qu. XII, 23.

1089, 6.

facta est.

. Quirinalis porta.

Ab Aureliano Salaria porta

16. falacia] Homeri loai'dn/v compart Scal.

salina eiet] vg. lus.

'alunciet cod.

ostendnnt,

ex

quibus in-

. . nobili archimimo commun, mimor. adlcclo diurno

L.

parsito

Apoll, trgico cmico primo sui temporis etc. titulns est apud Gruter.
Orell. 2625.

Cf. Gruter. 330, 1.

Martial. IX, 29.

De ea

dea . Vanro , de L. L. V. . 72. et apud August, de 1). VII, 22.,

aliique.

Acilio

maxime marmora

Qu. XIV, 32, 3. prima est P litera] . Praef. II, 2.

4. C.
Sulp. . Fulvio] P. Sulp, et Cn. Fulvio scribendum esse, vidit A. Aug.,

19-23. Hol
qui coss. fuerunt anno u. c. 542. a. Chr. n. 211.,

anno post Q. Ful-

ns versus Urs. Pacuvio tribu t, sed ita, ut non appareat, cur Fcstus
vium et Ap. Claudium , quibus coss. ludos Apollinares primum factos
tot verba ex eo poeta rcttulerit quapropter eius tentamcu , etiam alias
esse a P. Cornelio Sulla practore urb. , testatur Lt. XXV, 12. XXVII,
ob causeas improbanduin, in Sippl. Ann. reieci.

IiotLc P. Se. L. V, I.

p. 151. fr. inc. 21.

21. nemo] mo tantum vg.
23. Salutaris]
Cf. Sadist: Hist. . T. I. p. 220.
24. aede Salutis] de bac T.
imprimis Argeorum sacra apud Varr. de L. L. V. . 52. Vota ea est

23. Cf. etiam XXVI, 23.

4. 5. Calp. Pisone Pr. Urb.] r. Lt.
XXVI, 23., qui docet, hoc praetore curante, Apollinares ludos primum
esse repetitos.
7. nuntiatio advenas] nuntiato adventu vg., et sic
corr. Urs.

a. 443., teste Livio IX, 3t. cf 43.

Hic hostium adventus non alius est, quam tumultus illc re

25. salulationcs] intelligit Se!..

pentinus, cum Hannibal III M. P. ab Urbe ad Anienem castra posuis-

salutationem praetoris ad portam, et supplet: voeantium praetorem, coll.

set, de qua re Lt. XXVI, 10.
Festo Qu. XII, 9, 6. . pr. ad portam.

At

corr. A. Aug. in mg. Uas.

sed Sabino agro obversa erat.

10. instaurai! qui] instaurandique

Salutaris porta nan Lati,

11. Pompinium] Pomponium corr.

vo] Ab bac voce Urs. novum iiiciA. Aug. in mg.

pit Tocabulum, bo, supplcm. facto: Vo- cantur Mcgalesia qui n-unt
ludi, scacnicos-olim dicebant. At dubito, an in cod. ante va interpungatur; cerle in Tg. deest omnis distinetio.

Urs. , propter . 22.

17. 5inni] cod.

Sinnii

Urs. Tg.
19. Claudio et Fulvio cor.] . annot. ad . 4.
20.
Sibyll.] Tg. Uas. Sybill. cod.
21. M.] Siarci, i. e. Mardi, ut

Quamobrem, cum pr

xima verba ad allant rem pertinere appareat, Scal. censet excidissc ver-

vg. legitur.
Liv us plane cum Sinnio Capiton conspirt, XXV, 12.
23. i).] cod. (qui verba ita coniungit quaedeip) Urs. om. vg. ipsa

suiii, sie fere resarciendo : Scenici antiquitus appellabantnr , qui Megaleuses nunc ludi. . scenieos vero ludos primum fecisse.

At Beque Me-

(non ipso) corr. Urs.

24. parasit.] Tg. Uas. parsitorum cod.
27. C. Folumn.] Videtur hie mimus primus parasitus Apollinis dictus

galcnses omnes scenici ludi unquam appellati sunt, nee qui seenici ludi
esse, quod Vcrrius opinatur earn ob caussam factum esse , quod parasiin Megalensibus agebantur, scenici appellari desiti sunt.

Denique pri
torum in sccna

mum voc. Scenici refragalur literarum ordini.

saepe

partes sustinuisset ,

cum dsutcragonista esset.

Mihi persuasi , Festum

v. 25-32. eo tantum consilio praemiaisse , ut proverbii: Salva res est

31. Ferrit] vg. Urs.: in cod. est ver cum parva lacuna.
32. rettuli] Urs. (retulit Santandr.) retuli vg.
33. saliendo] saliendo vg.,

dum cantal senex, explicatio magis perspicua fieret , et ad id consilium

et sic corr. Urs.
upplem. direxi, pleraque sumpta ab Urs.
seaenieos Uhs.

26. scenieos] cod. Tg.

28. .V. Popill.] ignoratur borum aedilium tempus.

ANNOT. PAULI.
saypia Go.

Ludos scenieos in Megalensibus primi fecernnt a. 559.

1. oai'vut] corr. A. Aug. in mg.

appellant] appellabant M.

C. Atilius Scrbaec ipse Paulus addidit ,

ranus, L. Scribonius Libo Aed. Cur. , ut narrt Liv. XXXIV, 54. , sed
dissentiente Valerio Antiate apud Liv. XXXVI, 36.

aaiviu M. vg.

4. Ovid. . . salaces]

Apellinares , ne de

ab hoc poeta scripta puto.

sed in Ovidio non reperiuntur.

Nequc ea

(147)

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XVII.

328

Spon der putatiir dictum, qnod spontc sua, id est volntate, promittatur.
Salentinl a salo sunt appel lu li.
Seculares lud apud Romanos post centum annos fichant, quia scculum centum anuos extendi existimaban!.
Scutilum tenue et macrum et in quo tantum exilis pellicula ccrnitur.
5 Squalidum incultum et sordidiim, quod proximo similitudincin liabcat squamae piscium, sic appellatum.
Squarrosi ab eadem squamarum sitnilitudine dicti, quorum cutis exsurgit ob assiduam illuvieui. Lucilius : "Varonum
ac rupicum squarrosa incondita rostra."
Sell o en i culac appcllanlur meretrices propter usum unguenti scbocni , quod est pessimi generis.
Qu. XV, 1, 1. quendam] Urs. quaedam con..
ANNOT. FESTI.
suprascriplo n supra as.
2. Aeneas] ncrape cum Nasos in agro Cophyensi incoluisset, qui Mantineensi proximus est.

V. Dion. Hal. I,

49. Strab. XIII. p. 608. coll. Paus. VIII, 23, 2. 25, 2.

a Mantinea]

de eadem re Plutarch. Num. 13. Serv. in Virg. Acn. VIII, 285.

Caussa

idem etymon proponit Varro de L. h. VI. .69.

25. sponsum] cf.

Varro VI. . 70. et Paulus p. 45. v. consponsor.

26. quod ii] vg.
Urs. quod ! cod.
27. Salicem] idem veriloquinin habet Serv. in
Virg. Ecl. I, 55.

Lind, speciosius compart tXixrj , Arcadum vocabulum

pro salice, i. e. vimine, apud Thcophr. H. PI. III, 14. (13 fin.) Hesych.

eius tabulae hace est , quod Mantineae cum artificiis hoplomachiae (v.

T. ii.ly.ij.

Athen. IV. p. 154. d.) etiam saltatio eximie colebatur.

Festus Qu. IX, 6, 25. v. mensae , cum annot. et Qu. XII, 18, 17. v.

Snonem] Salonem coni. Dac. : temer.

in

Diod. V, 48. p. 369, 3.

Hafn. T. I. fase. II. p. 96.

4.

V. de hoc Saone Wesseling.

Bendtscn Samothr. in Mnteri Misccll.

Cf. Serv. in Aen. II, 325. : nam et Samo-

thraces horuni Penatium antistites suos (Saos s. Satos recte corr. L

beck. Aglaoph. p. 1292.) vocabant, qui postea a Romanis salii appellati
sunt.
8. ubieumque manenf] illustratum a Cupero Observv. IV, 2.

Sunt tarnen quae assensum coli ihr an t.

patella.

32. Salent. ] Magnus Verrii consensus est cum Varrone

Rer. Hum. III. . Probum in Virg. Ecl. VI, 31., p. 205. ed. Bip.
Qu. XV, 2, 1. d] haue literam in cod. esse, testatur Urs. in ann.
O vg.
Saeeul. lud] Fesli narralio manifestis vesligiis eandem sc
prodit, quae legitur apud Censor, de die nat. 17, 10. e Valerio Antiate,
Zosim. II, 3., Valer. Max. II, 4, 5.,

et Dac. ex titulo . Grut. p. 183. Orell. n. 2244., qui mansiones Saliorum Palatinorum a velcribus ob armorum annalium (aneilium corr.

enntur.

ScAb.) eustodiam constituas memorat.

quod primum v. 2. omisi ,

Quod Cuperus pro omni* legi

qui omnes eundem auetorem se

Fusius haec pcrscqnitur Mitschcrlich., quem Lind, advocat , in

Horat. C. T. II. p. 641.

Supplem. Uas. in paucis mutavi, vclut in eo,

quod Hrtung, de rell. Rom. T. II. p. 95.

Toluit ominis , quia liai. Mart, ominosus dies fuerit, non opus est ut

non recle ipsi Festo trihuit.

refutetnr.

antea sacra fee. et] supplevi, coll. Dionys. V, 13.

8. 9. miat] cena COD.

vg. Urs.

9. dum]

sunt corr. Urs., ut Tg. legitur.

sallares] Tg. Uns.

sallares coo.

V. Ilor.it. . I, 37, 2. cum intpp.

10. Salmacis] cf. imprimis Vitr.

II, 8. , etiam Ovid. M. IV, 285.

font. p. 106. ed. Hessel.

eaeuae

Strab. XIV. p. 656.

Vibius Scqu. de

11. Haliearnasi] cod. vg.

Haliearnassi

Urs.
13. 14. rem quod] vg. Uns. remque id cod.
15.
anteccd.] aeeed. corr. A. Aug. Urs. non recte : sed ad pucros propric
pertinet, non ad puellas
cod.

1. violandarum] vg. Urs.

vitolandarum

17. patet refugium] vg. Urs. in cod. litcrae t re lacuna in-

tcrcrplae sunt.
da sp.] vg.

Enn.] Bothe V, I. p. 68. inc. 11.

Salmaeid aspolla cod.

qui id frustra explicare conatur.

Salmaci

Salmacida coniungit Urs. cum Scal.,

Qunnquam facile concesserim, Glossas

Labb. : Salmacidum, X/tnav, et Salmaeidus , X/ivtii;, X<a(ft/, ex hoc

Festi loco ortas, et errore longius propgalo Salaciam in Salrnaeia, '_//o>toxj, et Salrnaeia aqua, Xftvay vmn, mutatam esse. Idem versus
extat ap. Cic. de Off. I, 18. , sed mutato verborum online : sine sudare
et sanguine, ta ut senarius versus efficiatur.

Cuius ad interpretalioncm

plurima contulit Bcier. in Cicer. 1. I. T. I. p. 142.

cod.

adbib. Urs., typogr. errore.

19. 20. adbib.]

21. scribsit] cod.

21. 22. cum Pontif.] cf. Qu. XIII, 15, 21. v. Hegia.

seripsit Urs.
23. Spondere]

30. Salinum] cf.

Urs.

Cf. Qu. XV, 26. 8. v. Terentum.

4.

antea reperlam suppl.

9-14. In his supplenilis Urs. deserni , cuius sententia, etiam

ut a Dac correcta est, ferri ncquit. V. Sufi-l. Ann.

11. Popillio]
g. Urs. Popillo cod.
Intelligo M. Popillium M. f. Lacnatem cos.
a. 437.

12. stis] cod. vg.

A.Aoc in mg.

stiis Urs.

furulis] furvis corr.

16. Scutilum] ita cognatum est cum oxvraXor, o*v-

, ut patina cum Tcaravrj, crpula cum , qnanquam Festus a voc.

oxvto drivt. In cod. nunc Seuti erosum est.
censi. cf. Paulus p. 46. v. citeria , cum annot.
Festus Qu. XV, 6, 1.
plane satisfaciant.

19. pompa] Cir20. scrutilo] cf.

20-22. Urs. supplem. reddidi , licet non

22. Squalidum] simillima k-giinttir apud Gell.

N. A. II, 6. et Non. p. 452. v. squalere.

26. Enn.] Bothe V, I.

p. 64. fr. 7. Quam vestitus refingcndum in Conveslitus, ut legitur apud

Non. p. 537. v. stolam, ubi versus plenior extat.
30. Lueil.] apud
Donsam p. 8. fr. 43.
Varones

31. rupicum] cf. Qu. X, 24, 23. v. petrones.

et rupiecs coniungit etiam Tortuli. de an. 6., landatus a Dac

34. pessimi gen.] nugatorium unguentum dicit Varro de L. L.VII. . 6i.

dixit] in Cistcllaria , si fides Varroni de L. I.. 1. 1.
ANN. PAULI. 2. salo] sale solus (it. Lind.
rapicum M. Go.

7. rupicum] vg.

QU. XV, 1. (157)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XVIU.

QU. XV, 2. (138)

329

men PolemoD ait Arcada qucndam fuisse , nomine Salium , quem Aeneas a Mantinea in Italiam
dedxerit,
qui iuvenes Itlicos svrrXioP saltationem docuerit.
At Critolaus Saonem ex
Samothrace , -cum Aenea dos Penates qui La vi- 5
nium
transtulerit ,
saliare genus
saltandi
nstituisse. a quo appellatos Salios, quibus per omnis
dies, ubicumque manent, quia amplae ponuntur ce, siquae aliae magnae dumf, saliares appellantar.
IlSalmacis nomine nympha Gaeli et Ter- M

ionis Italiae, quam d-icunt ab eis. || Saeculares ludi

Tarquini Supcrbi regis in agro facti sunt, ex quo cum
Marti
consecra vit
P.
Valerius
Poplicola
Cos., qaod populas 1\. in \-oco eo antea sacra fecerat et
quoque Dili Proserpinae consecraverat , in
extremo Mart -to campo, quod Terentum appellatur,
dcmissam
infra
terrain
pedes fere
vig-inti , in qua pro malis avertendis populus
R. facer sacr-a solitus erat. Centesimo secundo
et nonagensi - anno abhinc ii ludi instaurati sunt

rae filia fertur causa fontis Ualicarnasi aquae

appellandae fuisse Salmacidis, quam qui bibisset,
vitio impudicitiae mollesceret. ob earn rein , quod eius acutus ngustatus parietibus, occasionem
largilur
iuvenibus
petulantibus
antecedentium
purrorum , puellarumque violandarum , quia non
palet refugium.
Ennius : "Salmaci da spolia sine
sanguine , et sudorc."
|| Salas virgines Cincus ait esse conductions , quae ad Salios adliibeantur cum apicibus paludatas, quas Aelius Stilo
scribsit sacrificium facer in Regia cum Pontifice paludatas cum apicibus in modum Saliorum.
il Spondere Verrius putat dictum, quod sponte
sua ,
id
est
volntate ,
proraittatur.
deinde
oblitus
inferiore
capite
sponsum
et sponsam
ex Graeco dictam ait , quod ii artovs interpositis rebus divinis faciant.
||Salicem idem
virgulli genus, non arboris (licit,
et ridicule interpreta tur dictam, quod ea celeritate crescat,
ut salire videatur.
||Salinum in mensa pro

Popillio Lacnate Consule, cum populus ,11. hostis furulis f est operabas tribus diebus totidemque noctibus , ac de - inde institutum est , centurn post annos ut denuo firent ii ludi, wide saeeulares appella-ii sunt, quod centum annorum spalium
saeculi habetur. || Scuti-/um tenue et macrutn dicitur, ex
Graeco, ut cum d'ici- mus scutilum hominem, exilern aliquem demo-nstramus, in quo pellicula tantum. In
pompa aliud di -cimus scutilum, ut videalur scutilum de scrutil-o derivatum detrita r. litera, sitque is,
qui virtute po-test scrutari. sed ex Graeco nomen factum
scutilo, cum co-riarium significamus. \\Squalidum t
cultum et sord -idum ait Verrius significare, sic dictum , quod proxime ad simililudinem squamae piscium accedit, certe corum, qui in profunditate abditi paludum , squ - aient maxime.
Unde Ennius
in Telepho: "Quam \c-stitus-\- , squalida saeptus
stola."
||Squarrosos ab eadem squamarum piscium
eimilitudine ait die -to,
quorum cutis exsurgat ob adsiduam in -luviem.
Lucilius: uVaro~

aquali solitnm esse poni ait cum patella, quia nihil aliud sit sal,
quam aqua.
|| Salen tinos
a salo dictos, Gretas, et Illyrios, qui cum Locrensibus navigantes societatem fecerint ,
eius reEMEM). LECT.

Qu. XV, i, 9. sunt.

15

20

25

30

rupicum
squar - rosa ,
incondita
rostra."
|| Schoeniculas app -ellare videtur meretriculas Plautus propter usum un -guenti schoeni^
quod est pessimi generis, itaque dixit: Diobola-

Qu. XV, 2, 12. furvit.

27. Con ve f*.

Tt

330

QU. XV, 3. (139)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

res
schoeniculae ,
mi -racnlae,
cum
extritis
talisy cumtodillis crusculis." dem: "Prosedas pistorum '
arnicas y reliquias halicarias , miseras schoeno lilibulas , servilicolas , sordid -as.**
||Scorta appellantur meretrices ex
cons - uetudine ruslicorum, 5
qui, ut est in Atellanis apud anti- quos, solebant dicere , se attulisse pro scorto delicularum f . omnia
namque ex pellibus facta scorlea appellantur.
|| Scortes id est pelles testium arte-tenorumf ab isdem
scorteis pellibus Verrius dictas esse ait. ||Scandu- 10
laca genus herbae frugibus t-nimicae, quod eas
velut heder implicando
n-ecat.
||Scaptensula locus ubi argentum effodilur a Macedonia,
ita dictus a podiendo, quod est Graece crxaitretv.
Lucretius:
iiQual-es
expiret
Scap- 15
tensula
subter
odores."
|| Spara
parvissimi
generis iacula, ab , quod s-pargantur, dicta.
Lucilius Satirarum I. . . : "Turn spara, turn m
rices f, portan tur traguta p-wro." ||Scitum populi
dicebatur, quod sine plebe cune - tus patricius 20
ordo, rogante patricio, suis suf- fragis iussit.
quae autem aliquo interrogante ex patribus et
plebe su/fragante scita esseut, eae iam leges scribtae dicebantur. sed plcbeisci- tum est, quod TR.
PL. sine palriciis plebem ro -gavit, id est consu- 25
luit,
plv.besquc
seivit.
Plebes
autem
est
omnis populus praeter senatores et praeter patricios.
\\Scilae alias, quae sunt bona facie, alias, bonis
arlibus mulieres, - usurpantur.
Terentius in Phormione : "satis, inquit, scita et f." 30
Idem in Heautonlimoru-meno : "at si scias, quam seile
in mentem vener -it." Ennius in libro VI. : "lumen
scitus acaso." || Scenam genus
fuisse ferri manifestum est, sed futurum f seEM. LECT. Qu. XV, 3, 7. pellicula!.
9. arietinaru .
7. S cirpus.
13. scirpea indultar.
Naevius.
14. iam te
callum
31. aun supereilio.
32. ibohIiij.

L. 1.

QU. XV, 4. (140)

curis, an dolabra sit, ambigitur. quam Cincius

in libro, qui est eif de verbis priscis, dolabram ait esse
pontificiam. Livius in Lydio: "Corruit quasi ictus
scena, haut multo secus." SEX. POMPEI FESTI DE VERBORU3I SIGIMFICAT. LID. XVIII. 11 LIB. XV1I1I.
|| Scriptum f est id, quod in paluslribus locis naseilur leve et procerum,
unde
tegetes fiant.
Inde proverbium est in eas natum res, quae
nullius
impedimenti
sunt,
in
scirpo
nodum
quaerere. Ennius : "Quaerunt in scirpo, soliti quod dicere, nodum." et Plautus in Aulularia : "Quasi pueri,
qui nare diseunt, scirpo iiidueturf ralis." Noviusf
in Pboenissis : "Sume arma. l. antef oeeidam
clava scirpiaf." ||Spira dieitur, et basis columnae unius tori, a ut duorum, et genus operis pistori. et
funis nauticus in orbem convolutue, ab eadem omnes
simititudine. Pacuvius : "Quid ccssalis, socii, cice
ro spiras sparteas?"
Ennius qmdem hominum
mullitudinem ita appellat, cum ait:
"Spiras
legionibus nexunt."
||Spectu, sine praepositione
Pacuvius in Duloreste usus est, cum ait: "Am
pins , rubicundo colore , et spectu proptervo
ferox."
|| Spetile vocatnr infra nmbilicum suis,
quod est carais , propra cuiusdam habitus , exos , qua
etiara antiqui per se utebanlur.
Plautus enumerandis
villis-jobsonis in Carbonaria
sic
.m. : "Ego pcrnam, sumen, sueresf speclile, galiumf,
glandia."
||Spicit quoque sine
praepositione
dixerunt antiqui. Plautus: "Flagitium est, si nihil mittetur, quae superchof spicil", et spexit. Ennius 1. VI. :
"Quos ubi rex . . . ulo spexit de contibusf celsis."
|| Spirillum vocari ait Opillius Atirulius caprae
barbam.
||Spintyrnix est avis genus turpis

18. 19. rum tecs.

30. est.
15. scirpea.
23. protervo.

34. (rum.
27. mil I i s.

Qu. XV, 4, 2. //.

28. samen sueris.

PAULI DIACONI EXCERPTA.

(147)

LIB. .

331

Scorta appellantur meretrices, quia ut pelliculae subignntur. Omnia namqiie ex pellibns facta scortea appellantur.
Scortes, id est pelles testium arictinorum , ab eisdcm pellibns dictae.
S a iul iilaea genus berbae frugibus inimicae, quod eas velut edera implicando nccat.
Scaptensula locus, ubi argentum enodilur in Macedonia, dictus a fodiendo. lVamque Graece oxmetv fodere dicitur.
Lucretius: "Quales exspiret Scaptensula subter odores."
5
Spara parvissimi generis iacula a spargendo dicta. Lucilius : -"Tum , tum mrices-}- portantiir tragiila porro."
Spira dicitur et basis colamnae unius tori ant duorum , et genus operis pistorii et funis nauticiis alt eadcnt omnes siinilitudine. Ennius yero bominuin multitudinem spiram voeavit.
Spec tu sine praepositione Pacuvius posuit.
Sp etile caro qiiaedam proprii cuiusdam habitus infra nnibilicum suis.
\q
S pic it quoque sine praepositione dixerunt antiqu.
<
Spirillum barba caprae appellatur.
Spintirnix genus avis turpis ligurac; ea Graece dicitur, ut ait Santra, antv&ai'slisi
ANNOT. FESTI.
Qn. XV, 3, 1. miranda?} cf. Paulus p. 92.
cum extritis] At hoc versa suppl. r. annot. ad Paulnm p. 41. v. croco-

qui versum talcm exhibe! :

tillum.

fcrri] eultri suppl. Uas.

2. Idem] in Poenulo I, 2, 55., ut vidit A. Ait..

Prose-

Ami] cf. Paulus p. 124. v. proiedae.

4. Scorta] cf. Vnrro de L.
!.. VII. . 84., quem Us. in supplendo h. 1. unice secutas est: neque
ego ab eins sententia nisi in paucnlis discessi.
jiellieulam ex Yarrone corr. Las.
, 17. . scortcum.
. vg.

tenornm] ari/tinorum seribendum.

iisdem Uas.

e supplem.
Adv. VIH, 23.

7. delienlai um]

9. scories] cf. etiam Qu. XV,

isdem]

10. cm ait] coa. vg. s Urs. eadem tanquam

10. 11. Scandulaca] Paulas. Scandulata volebat Turncb.

Intpp. eandem putant atque orobanchea Plinii et Dio-

scoridis: sed caussa non salisfacit.

tantam as. e cdice.
didis exilio nobilitatum ,

12. ecal] cod.

neeuf vg.

eut

12. 13. Scaptensula] Hoc oppidum, Tliucyprimum 2\uxrij vit/ , deinde , genitivo in

nominativum deflexo , .2/;/

dicebatur ,

Scaptensula

autem ex

/.unten prolendit Burro tunc scitus agaso.

33. Seenam] eadem fere de scena legebanlur Qu. XIV, 24, 16.

'.'>'<.

futurum] nimm corr. A. Ado. in mg. Urs.

Qn. XV, 4, 2. ci] II sive secundas corr. A. Aoc. in mg. Urs.

3. Liv. in Lydia] Botbe V, II. p. 5.
4. haul] con. Anii vg. Urs.
7. Scriptum] Scirpus vg., sic corr. Uai.
8. tegctes] cod. vg. teges
Vom.

11. Enn.] Ann. XVIII, 17. Mer.

12. Julul.] IV, 1, 9.

13. scirpo induelur] scirpea induitur apud Plautnm scribitur.

14. No*, in /'/men.] pro Novio recte Saevius substitu videtur.
V, I. p. 90.

14. i. ante] id est an vg.

13.
Bothc

ion te corr. A. Ace. in

nig. Uas.
Alii audacias et idem infelicius bune versum tractarunt.
15. scirpia] scribe scirpea, cum Dac.
15. 16. unius tori aut duor.]
ilia est Inica, haec Atticnrges spira.
pisteri] coa.

pistorii vg. Uas.

Bothe V, I. p. 151. inc. 23.

V. Vitruv. Ill, 3.

Cf. Cato de R. R. 77.

16.
18. Paeuv.]

19. Enn.] Ann. XVII, . . Mcrulam.

Comparator Graecum , :i/~#o, OTonv/ia, ry/taru, quod Ennius

tribus casibus factum pessima consnetudine invaluit.

15. Lncrr(.]
VI, 810.
16. Spara] cf. Serv. in Aen. XI, 682. Mon. p. 223.

in Romanam lingnam invcxit.

v. spari. p. 554. v. sparet.

18. Lueil.]

22. Pacuv. in Bui.] Botbe p. 118. fr. 8. Stieglitz. Pacav. Dulr. p. 91.

18. 19. mii-

23. proptervo] protervo vg. , sic corr. Uas.

24. Spetilo] spcctile
corr. Uas., quae varia lectio est apud A. Aoc, ut legitur v. 28. Vi'u-

Isid. Origg. XII, 6.

buins idem versus Qu. XIII, 7, 18. am psitos est.

riees] ita etiam Paulus , sed recte rumiecs corr. A. Ane. in rog. Uas.
19. orro] coo. vg. ro tantum Urs.
Sritnm pop."] cf. Qu. XII, 2,
29. v. Popali commune.

20. sine plebe] suppl. Uas.,

occupant

iam illo tempore Niebubrii inventum, qaod bic H. Ii. T. I. p. 436 sijq.

Inim certum est.

21- ncxunl] cf. Priscian. X. p. 904 P.

25. exos] i. e. exosse , ut apud Lucre!.

d. sec. exposait, obi miror, virum eximium Festi testimonio ab Urs.

Feste affert.

restitute non usum esse.

sucres] sueris corr. Turneb. Adv. XIV, 1.

Equidem in h. 1. supplendo ab Urs. in pau-

cis tantum verbis discessi.

21. fratjis] cos.

29. l'as, supplem. v. in Scppl. Ann.

dis tantum cdice refert Urs.
scribe est ex Tereatio.
Beaut.] IV, 5, 16.
ut vg.

fragiis vg. Urs.

28.

29. Befit] . metis vg.

30. Pharm.] I, 2, 60.
et]

Urs. et cum proximis coniungit.

31.
seile] vg, Urs. sritae con.
32. ii] COB.

L Uas., ex errore typogr.

.] VI, 21. ap. Mernlam,

27.

villi's] suit Iis corr. A. Abo. in mg. Uas. vilibus vg.

obsonis] cod.
obsoniis vg. Urs.
Carbon.] Botbe p. 436. fr. 2., qui Egeo ex ipso
Alii Esto.

Ita confit tetrameter trocbaicus.

L. V. . 110. (non X. .7.).

galium] callum vg., ut corr. Uas.

29. Spicit] v. annot. ad Pnulum p. 2. v. anspicium.

Mil. glof. Ill, 1, 100.

28.

V. de ea forma Varro de L.

31. quae] quo in Plauto legitur.

clio] supcrcilio vg., et sic corr. Uas.

30. Piottt.]
super.

Enn. I. FI.] sextodecimo

vg. Hinc apud Mernlam est XVI, 20. Sed rex Burrus erat, de rjna
1. VI. dicebatur.
32. . . . v/o] pulo vel sulo in . esse videtur.

Tt*

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XVII.

52

(148)

Sc- p tac' niigaturiac despicienda mulleres.

Sc: i-ii il 11 s Tenter suillus condto larri; explctiis.
S [i i 1 1: iliac* genus, quo molieres utebantiir bracliio sunimo sinistre.

. .vi'i.'ti' : - ' ''

: .'. -il .I':- ;.- L" . '>':
'! ,.,' !,<.
.. ] '.<::.

Ser up i dicuntur spera saxa et clil'licilia attrectatu , unde scrupulosam rem dicinius, quae aliquid, in se habet asper.
5 S i: t ni pclliceum , in quo sagittae reconduntur, appellatuin ab eadeni causa, qua scortum; 2% chiii Graecc
pellis ilicitnr, unde scuticac et scuta, quia non sine pcllibiis sunt.
: , ,.
Sceleratus campus appellatur proximo portaia Collinam , in quo virgincs Vestales, quae ucesluiu feccrunl, dcfossae sunt.
i ci . .1 .:>.
'Sceleratus viens Romae appellatur, quod, qiium Tarquinius Snpcrbus ntcrficiciidiim ciirassct Servium regem, soec10
rum suiiiii , corpus eius iacens lia carpento supervecta sit, properans in possessionem doinus paternae.
dulo V. . apiicl A. Ace., nlii paulo in contexto et sedulo in mg. pro-

vg. Urs.

ponitur.

gertrentur, mugistratibus : commode coni. Hrtung.

ulo Urs.

Syllaba una absumpta est vi corrosiva lit. S in

opposite eiusdem folii latere (Praet. I, 1.).

ullro coni. Pompon. Lael.

pullos Scai. Coniect. in Varron. 61, 3. (p. 92.).

crt comparatus Varro de !.. L. VI. . 82.
rorr. A. Ai, in mg.
Seal.
vg.

monlibus corr. Pomp.

Magnam difficultatem
conduits] pontibus
Lactus.

eollibus M eru la; cotibus et aliter alii.

Opilius lias.

Urs.

cnrlibns

33. OpilUus] cod.

Spirillum] Spirilium temer praefert Meurs.

Exerc. crit. II, III, 2.

34. barbnm] vjj. I .'. barbaram cod.
ANNOT. PAULI. 2. dietae] M. vg. dicti Go. Lim..
3. inimicae] M. vg. , ut Festi COD.
Speeto codd.

inimira Go. Lind.

13. ut ait Santra] unus servavit M.

9. Speetu]

vg.

om. cett.

ANNOT. FESTI. Qu. XV, 5, 1. oeeursatrix artificum] ex incerto

poeta. Incendiariam avem dicunt quidam apnd Plin. N. H.X, 13, 17.:
huic certe nomen onir&aoQ a scintillis convenit.
recae .
Henr.

OTur&uole] onir&uoti esse in Aristotclc , scribit Dac,

Stephane consulto , non Aristotclc.

ai-nalie.

2. Graece] Urs.

Gloss. Labb. : Spiuturnix,

auxgu-ribus cod.

quaeeunque corr. Scal.

Auguralibus pouitur pre nspectione.

taxat, quorum consilio rem grrent magistratus , non ut passent impe

dir nunciando , quaeeunque vidissent ,
data est.

quod autcm satis in aliis mutat, quod intelligi nequit quo spectet, baud
probaverim.
16. Scripturarius ager] cf. Non. p. 37, 33. Varro
de R. R. II, 1. Plin. N. H. XVIII, 3, 3.
21. scribac quidem] vg.
Urs. seribae equidem cod.
librari] cod. librarii fus.
24.
carmen] v. de hoc Liv. XXVII, 37. cf. VII, 2.
Uas.

publieae cod.

Varronis ovin Xvoac amusiam noli m litare in amasiam.

sine iusta caussa.

pro sunt posuit.

6. Eunius]

7. simul] semel commodius putat Dac.

7. 8. /. /'/.j . 2C. apud Merulam, qui sint

9. Spectio] dixi de boc difficili loco F.trusc. rer.

26. publice] vg.

26. et] uncs includitur rg.

Livi] cod.
.

Livii Urs;

Varro de L. L. VII. . 65. , quanquam hic non de scraptis , sed de

scratiis mulicribus loquitur.
31. ] Verrius vg., et sic corr. Uas.
his] Us vg. : ta corr. Urs.
ferea] vg. Uns. seraea cod. sereum,
t yol/sua, voc. est quo lxica carent.
33. se pnrgaret] i. e. deorum invidiam arecret , ut sinu ter conspuendo.
Titinius] Botbe
P. Se. L. V, II. p. 65. fr. 10.

Nomen fabulae , Prilia vel Proelia,

obscurum est.

me invenisse.

Qu. XV, 6, 1. scrattiae] scruptiae vg.

448. fr. ne. 61.
sullus] suillus corr. Uaj.

Harfangos tarnen de rell. Rom. T. I. p. 111., vercor,

Ais] is

29. Seraptae] cf. Non. p. 109, 6. et

III, 5,2. T. II. p. 112.; sed emenclandi viam nunc puto paulo leniorem

ne defendat, quae defendi nequeunt, ut illa: nuntiando quae cum vidissent tatis (sc. essent). DHigentissime nuper de ipsa re dixit Rabino

et corr. Urs.,

minus apte.
aedis Minervae] de eadem v. Ovid. F. VI, 728.
28.
poner] post b. voc. interpunxi, ta ut in honorem Livi penderet a ver

corr. Uas., ut vg. legitur.

Ann. II, 29. apud Merulam.

at Us speetio sine nnnciatione

Eandem sentcntiam lenioribus macbinis assequi studct Rubino:

bis : publie attribut est.

In

Speetio et nuntiatio data erat Us

magistratibus, qui omne ius auspiciaruin habent, auguribus spectio ilun-

3. hune stirpem] v. supra Qu. XIV, 18, 21. v. stirpem.

4. hane
nHinetn] . Paulus p. 46. v. corius, et annott.
versus] est Satur5. Speres] cf. Non. p. 171, 25.

13. .quae ]

satis] scribe set (i. e. sed) is (i. e. i),

ta ut non post, sed ante b. voc. iofcrpungatur. at Us Sen.., qui putaverat , Festi verba ad banc sentcntiam rcfingenda esse: Speetio in

Spicum] cf. Serv. in Virg. G. I, 111. 314. Non. p. 225, 30.

nius, qui finitur roc. spicum.

11. 12. rem grrent magistratus] ret

3. Plaulus] Botbe p.
di] cod., ut vg.

in libro de Romanorum R. P. nondum publice edito p. 55. , cuius in

(p. 431. Ven.) Uas. easdem literas supplem. tribuit, quod cum minime
satisfaci.it , in Si r-i-i . Ann. reieci.
4. inillum] videtur fuisse- scr-u-

partes Iibenter irem, nisi ipse Festus me retincrct.

et] ante b. .
puto excidisse voce. Est speetio.
10. nuntiatio] lus. nuntiato coo.
vg.
f/Hiu] Us qui corr. A. Aue. in mg. Urs.
10. 11. auguribus]

V. p. 646. P.
8. Plaulus] Menaecbm. III, 3, 4.
9. Serupi]
cf. Varro de L. L. VII. .65. Gloss. Labb.: Strupus , Unit Scribe

tillum, ut Urs. censet.

6. Spinther] Graecum ;-;.

Cf. Priscian.

QU. XV, S. (141) J

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

L. XIX.

QU. XV, 6. (142)

535

figurae. "ccursatrix artificum, perdita spinturnix."

eaGraeccdicitur (ut ail Santra) 212. ||Spicum
masculine antiqui . dicebant,
ut hunc
stirpem
et banc amnem. versus est antiquus: "Quasi messor per niessim unumquemque spicum eollegit." || Speres 5
antiqui pluraliter dicebant, ut Ennius 1. II. : "Et
simul effugit speres ita funditus nostras." et 1.
XVI.: "Spero, si speres quicquam prodesse potis sunt."
|| Spec lio in auguralibus ponitur pro aspectione , f et
nuntialio , quiaf omne ius sacrorum habent, Augu- 10
ribus, spectio dum taxt, quorum consilio rem
grrent magistratus -J- , non ut possent impedi-

(un vidi scrattiae muli-er."

|| Scrutillus appellabatur venter suillus, co-ndito farre expletus.
Plautus : "venter sullus-j-, di
scrmilium. - ego me hodie
.
esa farte Liberem
||Spintber vocabalur armillae genus, quod mulieres antiquae gere-re solebant
brachio summo
sinistro.
Plautus: "lu -beasque spinther novum
reconcinnarier.'"'
[| Scrupi
dicunlur
spera
saxa, et difficili-a attrectatu, rupesque navigalori insuetae, aut

1re.
Ennius in An - dromeda : iiScrupeo inves-

re nuntiando, quae cum-j- vidissent satis. + spectio

sine nuntiatione data est, ut ipsi auspicio rem
grrent,
non:
ut
alios
impedirent
nuntiando.
|| Scripturarius ager publicus appellatur,
in quo ut pcora pascantur, cerium aes est: quia
publicanus
scribendo
conficit
rationem
cum
pastore.
|| Scribas
proprio
nomine
antiqui,
et librarlos, et poetas vocabant. at nunc dicuntur scribae quidem librari, qui raliones publicas scribunt
in tabulis. itaque cum Livius
Andronicus
bello
Pnico
secundo
scribsisset
carmen, quod a virginibus est cantatum, quia prosperius
resp. populi R. geri coepta est, publice adtributa
est el.-j- in Aventino aedis Minervae,
in qua liceret scribis, histrionibusque consistere
ne dona poner, in honorem Livi, quia bisf et' scribebat fabulas, et agebat.
||Scraptae dicebantur nugatoriae,
ac
despiciendae midieres,
ut
ait unusf, ab bisf quae screa idem appellabant,
id est quae quis excrcare solet, quatenus id faciendo
se purgaret.
Titinius in Prilla: "Rectius mecastor Piculetae Postumae lectum hodie stra-

tita saxaf atque hos- treis \ squamae scaprent."

Unde scrupolosam rem dicimus, quae aliquid habet
in se asperi.
Corne -/is Sisenna histor. I.
IUI. : "his tum iniect- us est levis scrupulus
et quaedam dubitatio."
\\Scrautum vocabatur
pelliceum,
in
quo
sagittae
reconduntur, ab -dem causa, qua scortum. nam utriquiaf pellibus nouicn, a gx-vtos, quod Graece pellis.unde
scyticaef, et scuta, quod el haee non sine pellibus stint.
|| Scelcralus campus app -ellatur prope portant Collinam, in quo virgin -es Vestales, quae incestum
fecerunt , defossae sunt \-ivae. \\ Scribonianum appellatur antea f atria puteal, quod feeit Scribonius, cui negotium da -nun a Senatu fuerat, ul
conquireret
sacella all- acta, isque illud pro
enravit,
quia in
eo loco
atlactum fulmine
sacellum
fuit.
quod igno - raverant
contegere,
ut quidam, fulgur conditum. quod cum scitur, quia nefas est integi:
semper forami-ne ibi
aperto caelum patet.
||Sceleratus vi -cus appellatur,
quod cum Tarquinius Superbus interfici-enium curasset Ser. Tullium regem soce- rum suum, corpus

15

20

25

30

EMEND. LECT. Qa. XV, 5, 9. Adde: Est spectio.

10. it qui.
11. 12. res gererentur, magistratibns.
: sed iis.
26. et] dele.
28. is.
31. Vcrrius.
iis.
Qn. XV, 6, 3. suillus.
3. 4. serutillum.
saxe.
13. ostreis.
19. 20. utriijuc a.
21. seutieae.
25. tinte.

13. au aecuna .
12. 13. inves titae

334

QU. XV, 7. (143)

FESTI FRAGM. E COD. FARI4. L. XIX.

eius iacens filia carp -ento supervectast , properans in possessionem domus paternae.
|| Seelerata porta
eadem app -eMalur a
quibusdam,
quae et Carmentalis dicitur, quod ei proximum Carmentac saccllum fuit. scele- auteni, quod per eam
sex et trecenli Favi -um clientium mitlibus
quinqu egressi adversm /i-truscos, ad amnem
Cremeram omnes sunt inter -fecti. qua ex cauea factum est, ul ea porta int -, egredive
mali ominis haheatur.
\\Schedia genus navi<>ii
incondili, trabibus tantum inter se coniiexis facli , quo mercimonia circutn - ferunt post amissain
navem. eodem vocabulo Lucili -us quoque poemata
levia et versus, non sat -is perfectisf qui essent,
appellavit schedia, cum dixit: "Qui schedium faciunt incondilum et ..... " || Sexagenarios
de ponte olim deiciebant, cuius causam Maniliiis haue refer, quod Romain qui incoluerint
primi Aborigines, aliquem -ominen, sexaginta
annorum qui esset, immolare Diti Patri quotannis
soliti fuerint.
quod
facer
eos
destilisse
adventu
Her -culis.
sed
religio
sa veteris ritus observatione sc - irpeas hominum effigies de ponte in Tiberim antique modo mittere
instituisse.
alii dieun-t,
morante
in
Italia
Hercule, quod quidam ei -us comitum habita verint secundum rip -am haberif,
atque Argaeos se a patria voca -verint arvif, quorum propagatam
memori- am
redintegrari
eo
ge
nere sacri. alii, e Graeci-a legatum quondam Argaenm lemporibus antiqu-'is Romae moratum esse, is ut
diem obieri-t, institutum esse a sacerdotibus , ut
effigies s - cirpea ex
-alia
omnibus
visse t,, per
cumque
/lumen ac
publicae
mare

EMEND. LECT. Qu. XV, 7, 14. perfeeti.

25. lege: d ii a I ludii.
31. a dice tae.

27. Tiberit.
34. is.

10

15

co

25

30

QU. XV, 8.

io patriam remitteretur. sunt, qui dicant, post

urbcm a Gallis liberatam, ob inopiam cibatus,
coeptos
sexaginta
annorum
homines
iaci in
Tiberim, ex quo numero unus , lilii pictate occultatus, saepe profuerit patriae consilio, sub
persona lilii. id ut sit cognitum, ei iuveni esse
ignotiiin ,
et
sexagenaris
vita
concessa.
la
tebras autem eiusf, quibus argueritf senem, id est
cohibuerit,
et
celaverit,
sanctitate
dignas
esse visas,
ideoque arcaca appellate, sed exploratissimum
illud est - causae,
quo
tempore
priuium per pontem coeperunt comitiis suffragium
ferre, iuniores conclamaverunt ,
ut de ponte
deiccrentur sexagenari,
qui iam nullo publico
muere
fungerentur,
ut
ipsi
pol i us
sibi
quam illi deligerent imperatorem : cuius sententiae est etiam Sinnius Gapito. vanam autem opinionem
de
ponte
Tiberino
confirmavit
Afranius in Repudiate.
||Secus aliter signifi
cat||Sexu, natura habituque, exGraeco, quam
illi vocant efctv.
Afranius in Privigno :
"Sic
agit-jorbus
virili
sexu
adoptavit
sibi."
Pacuvius
in
Atalanta :
"Triplicem
virili
sexu
partum
procrt."
|| Simpludiarea
funera sunt, quibus adhibentur D. T. ludi-j-, corbitoresque. quidam ea dixerunt esse, quibus neutrum
genus interesset ludorum. nam indictiva sunt,
quibus adhibentur non ludi modo, sed etiam desultores,
quae sunt amplissima.
||Scx
suffragia appellantur in equitum
centuriis,
quae
sunt
adfectaef
ei
numero
centuriarum,
quas
Priscus
Tarquinius
rex
constituit.
|| Sestertius dicitur quarta pars denarii , quo tem
pore his-}- decussis valcbat: id est dupundius, S.

28. Araii.

Qu. XV, 8, 8. e as.

arena it.

22. .l'uni,.

(148)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XVII.

335

Scelerata porta, quae et Carmentalis dicitnr, Tocata , quod per earn sex et trecenti Favii cum clientium mlibug
quinqu egressi adversus Etruscos ad amnem Cremcram omnes sunt interfecti.
Schedia gcnus navig inconditum, id est trabibus tantuin inter sc nexis factum, unde mala poemata scbcdia appellantnr.
Sexus natura vel babitus ex Graeco s^ig* vocatur.
Simpludiarea Tunera, quibus Indos adbibebant.
5
Sestertius dicitur quarta pars denarii, quo tempore is decussis valebat, id est dupondius et semis.
lO-aS.
10. 11. Uns. quae addidit, . in Scppl. .
1?.
Anu* m Andromeda] Bothe V, I. p. 37. fr. 4.
Versus extat integer

quo . . . navem] snpplerlt Urs., a quo in vv. 13-15. puulisper disecssi.

pud Non. p. 169, 22. . acapres, nnde lectionem meliorem prompsi,

tron. Satyr. 4.: Sed ne me putes improbasse schedium Lucilianae impro-

quam Urs.

bitatis , ita satirae genus describitur quod sentio et ipse carmine

c/fingam. Verum adbibere debebat potius Appuleium Flor. p. 150. Bip.

Hic etiam : in Andromacha scripserat, contra jNonii fidem.

12. 13. investit] investilac corr. Botbius.

La, e Nonio.

13. taxa] saxo corr.

hostreis] ostreis corr. Urs.

eni Andromeda obiieiebatur.

Dicta ea erant de ecto,

14. serupolosam] Urs.

15. Sisenna] Krause Fragm. Histor. p. 314.

scrupulosam vg.

17. 18. Seraulum] Paulus;

13. *] Lueilius esse dicit Dac. in schedis ,

eoque respexissc pul.it Pe-

(23): Etiam in isla, ut ait Lueilius, sehedio incondito etc.

14.
perfectis] perfecti corr. Urs.
C. Barth. Adv. II, 3. Lucilii nomen hie
illicit, ita : non satis perfectos.

Lueilius satiram appellavit schedium,

idenique e glossis Pbiloxeni afl'crtur. Apud Labbacum Irgitur : Sirantum, &ix/ tt/fia-rirq fXar. Confer scrotum et Graeca et >t-

minus apte.

vxoc.

Qui schedium facit inconditum et inelaboratum, cuius niilli sunt numeri.

Scorteum suppl. Urs., cuius additam. . 17-21. in Sgppl. Ara.

posui.

19. ea] cod. vg.

eo Urs.

20. quia] scribe: eue a.

21.

15. cum] Urs.

initium esse putavi.

um vg.

Dousa fr. ine. 95.

Qui sr/idiimi] hexaractri

supplementum

16. Sexagenarios] cf. Paulus p. 57. v. deponan! ,

Urs. reddit:

et annot.

Menardus

tctjtieae] seuticae vg., recte.

scuta] cf. supra Qu. XV, 2, 16. .
seutilum.
22. Seeler. eampus] cf. Dionys. H. II, 67. Liv. VIII, 15.

in Cic. pro

Plutarch. Num. 10. Fcstus Qu. XII, 9, 29. . probrum.

app] cod.,
non , ut apud lus.
24. Seribonianum] de hoc, imiltuui ab anti-

Sexagenarian de ponte.

quis scriptoribus et in nnmis eclebrato, v. intpp. Persii IV, 49.

Rcr.

hominum effigies] v. de his Paulus p. 14. v. Argeos, cum annot.

Elrusc. III, 7, 4. .. p. 171.

atria

riii* eomiiim] ita Argeos explicat Paulus p. 17. v. Argea, et plures e

sunt Vestae.

25. antea] ante corr. Urs.

V. Sachse Hist. Urbis T. I. p. 134.

27. eonquireret]

Roscio Amcrino 35. p. 350. d. Neapol.

dissertationem I. Fr. Wagneri Lunaeb. 1831. editam: Quaeritur quid sit:

editi vg.

Ursini supplem. praeivit Scal.

Saturno, ex sententia Dionysii et Ovidii.

pria habet, non facili opera redintegranda.

ut supra in an not. ad Paulum p. 49. v. coninqucre definita est, ab hac

corr. Urs. praecunte Scal.

re plane absona est.

est, ut infra v. 30. 31.

sacedla COD.

Item . 29.

tam, cam mutavi v. 29. 30.

quae omisi , v. in Suppl. .

Liv. I, 48.

32. Seeleratus vicus]

Dionye. Hal. IV, 39.

Cf.

Fcslus Qu. IX, 31, 21. . Orbius.

ANNOT. PAULI.
situm est.

2. Serntillus] Go. mg. A. Aug.

lllnd ex Festo repo-

Sortutillus vg.

. M.

4. .SVuiiliira] boni codd., etiam los. Merceri codex, landatus a Salmasio

Seorteum vg.

Scal. id voc. in resarciendo loco omittit.

6. scutieae] scytice M.

iis Urs.

voc. itt,

cius

omissum est.

33.

5. patriae] literae dune

7. sexagenaris] sensagenaris cod.

8. tius] eas corr. A. Aug. in mg. Uas.

fem etc.] hace

mors

32. obierit] post

sacerdotibus] post hoc

in Santandr.

sexa-

arguerit~\

10. arcaea] propter ctyinort

illud retincri potest, quanquam Urs.

p. 523, 23.

12. 13.

his cod. vg.

areuerit corr. A. Aug. in mg. Urs.

est, non ab Urs.

conexis cod.

m] Urs.

quod habet Romana ,

ut vg. Scelerata Uae., ut e cdice.

10. Schedia] utitur voce e
Latum scriptoribus Ulpianus in Digest. XIV, 1,1. a in vg. servntum
11. ] Uas.

Nam descivi a Scal. et Urs. in eo,

cumque] cod. vg. cum quae Urs.

Qu. XV, 8, 3. ioei] Urs. Inet cod.

genariis Lias.
2- 3. Seeleratu
5. ralo] con.,

Forsitan Argis fuerit.

pro-ditam suppl. Urs., cuius additamenta,

hoc voc. punctum est apud Urs. et vg.

priores in cod. delctae sunt.

ANNOT. FESTI. Qu. XV, 7, 1. it] est vg.

porta] de eadem re Qu. XIII, 21, 5. v. religioni.

Tiberis

quod duo explicandi genera discrevi, ubi illi unum proponi statueront.
31. -is] vg.

1. Seraptae] Sartae codd.

Exerc. Plin. p. 263, If.

ut Festi coo.

biliter.

27. haberf]

28. arvi] arvis corr. Urs., parum proba-

pro] P. Ro esse putat Sen.,

V. Soppi. .

26.

27. 28. Argaeos] pro Argeos positura

29. no] COB. ignora Tg. ign Urs.

30. ut quidam] uncs includit Urs. Qnam hic cam Scal. proposait huius arliculi formam rcstitu-

cf. Varro de L. L. V. . 159.

20. Ititi]
23. 24. tcirpeas

scriptoribus, quos ad p. 14. advocavimus; sed quaedam Fcstus sibi pro

eoinqueret corr. Urs. ex tabulis fratrum Arvalium, sed huius verbi notio,

saeella] Urs.

Lihd.* memorat

Argaea corrigit.

12. per pn

fere est cxplanalio Varronis de vita P. R. apud Noi

Cf. Ovid. F. V, 637.

Macrob. Sat. I, 5.

De

antiquit

prudentcr dubitat Oscubrggen in Ephemerid. ;int'niu_

336

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XVII.

(148)

Sex millium et ducentorum hominum primus Gains Marins lcgioncm conscripsit, quum antea quatuor iniUiura
fuisset, mide etiam appcllabatur quadra ta.
..
*
S ib us callidus sive acutus.
.
':!.'
Sed pro sine inveniuntur posuisse antiqui.
5 Sybinam appellant Illyrii telum venabuli simile. Ennius : "Illyrii restant liis sybinisque fodentes."
.,
Sediculum sedile.
Sudiculum genus flagcUi dictum, quod vapulantes sudantes facit.
(149) Sectarius vcrvix , qui gregcm agnorum pracccdens illicit.
Sccespitam alii securim , alii dolabram acncain , alii cultellum esse pu tant.
10 S ici lie m dictum, qnod semunciam secet.
Seccssioiics'l* narrationcs.

1836. p. 1006. Depontibns saeptorum in campo . Gruchius de cornil.

I, 4. II, 5., ijuibus Gotbofr. error satis convincitur.
14. sexagenari] cod.
sexagenarii Urs.
19. Afranius in Repudiate] Botbe P. L. Sc.
V, II. p. 187. fr. 8.
.Vitus' aliter] fit secus et adverbium, quod
signifient aliter, Charit. I. p. 61. P. Sexus aliter vg. , sic corr. Uhs.
Sexus aliter 'sexu, delete significat, voluerat Scal. Sed vana hace ; nam
uno punctulo, quod ante Sexu posui, omnia loci, quem corruptissimum
pnlaverat SeAi.., difficultas tolliliir. Nomen im, nominativo ensu, qnod
Sen., finxit, non extat usquam.
21. Afranius in Privigno] Bothe
p. 184. fr. 22.
22. agit] ait corr. . . in mg. Urs., ita ut se
nara fincm faceret. Sed praestat: miunt , ut tetrameter trochaicus fiat.
sexu] cod. sexa Uas., mendum typogr.
23. Pacuvius in Atalanta]
Bothe p. 109. fr. 5.
24. Simpludiarea] Simpli ludiirea explicat
Scal. in Ausonianis lectt. I, 28. Semiludiaria fuisse coni. Doederlin.
Synon. et Btym. VI. p. 33S.
25. d. t.] i. e. duntaxat.
lud]
Iegendum esse ludii recte monet Doederlin., qui item . 27. Indiorum
corrigit, et . 28. ludii legit. Sed ludorum retineo, quod id non lu
dios solum, sed etiam corbitores complectitur.
25. 26. eorbitoresf] toc. alias incognitum Scal. a corvornm gressu drivt , idemquc
significare putat, quod ccrnuatores , i. e. xvtoTr/T?jcuc.
26. qui
dam] quidem Santandr.
27. indietiva] v. Paulus p. 79. v. indictivum.
29. . suffrugia] . Niebuhr. H. R. I. p. 449. ed. sec. Huschk.
de Servio p. 348.
31. adfeetae] adieetae vg.: sic corr. Urs. Gronov.
Observv. Ill, 25. p. 674.' (327. cd. Frotscher.) et nuper Rein. Qoaest.
Tull. p. 9. corr. : effectue ex numero. Franckius autem de tribuum rat.
p. 36. adieetae ita interpretatur, tanquam scriptum sit attributae. Prae
stat fateri, Festum pugnare cum iis scriptorihus , qui antiquiores equitum centurias sex suffragia appellant.
34. his] is vg., et sic corr.
Uas.
deeussis] Urs. deeusis cod.
S,] i. e. eum sentisse, on.
vg. De forma voc. dupundius . Qu. XV, 22, 10.
ANNOT. PAULI p. 335, 1. Favi] codd. Fabii vg. Lm.i illud
rctiiiui propter singularem librorum constantiam, de qua dictum in annul.

ad Paulum p. 65. . Fovii. Eandem formam in Festum intuli.

3.
factum] om. Go. Lind., non recte.
4. f''] exin codd. Ac videtur
Paulus, homo Graece indoctus , revera exin sive i'iiv ex Festo posuisse.
6. et semis] om. Lino., negligentia puto, nam sunt ea in ed. vet et vg.
Ad p. 336, 1. Sex millium] cf. nunc imprimis Niebuhr. H. R. T. III.
p. 113.
primus Gaius Marins legionem] legionem primus Gaius
Matins Gu. Lind.
2- appell. quadrata] qnadrata appcllabatur
Go. Li-.
3. Sibus] v. Festns supra Qu. XI, 1. p. 33, 26. v. persibus.
vel] sive Gd. Lind.
4. Sed] v. Gruter. Thes. Inscr.
p. 509, 20. cf. 508, 17.
5. Sybinam] Sibinam M. Praeslabat Siby nam , ut apnd Hesychium et Suidani legitur. Sed poterat syhina et
sibyna in nsu esse, ut multa similia.
Ennius] Ann. VII, 115. apud
Merulam, ubi scriptum est: Illurii . . . sibunisque /atlantes, videlicet e
Paulo, qui p. 63. fodare fodere habet, recte ut videtur.
7. Sudi
culum] vg. Lind. Seduculum boni codd. Spectat ad Plauti Pers. Ill,
3, 13.
8. Sectarius] his explicatur Plautus in Captiv. IV, 2, 40.
verbix] M. verbex Go. vervex vg.
9. Seeespitam] cf. quae simi
lia leguntur de scena Qu. XV, 3. p. 139, 34. Plura de secespita infra
Qu. XV, 23. p. 155, 4.
esse] Lind, e bonis codd. om. vg.
10.
Sicilicum] vg. Lind. Silicum codd. Gloss. Labb. : Sicilicium,
ovyxla, et Sicilium , ovyxta riraoTov. Cf. Boeckh. Metrol. Quaest. p.
1G0. : qui quod narrt, simile nomen in Itlico antique titulo reperiri,
quem Klenzius interpretan sibi proposuerit, non duhilo quin spectet ad
zicolom illud in Oseo Bantinae tabulae titulo.
11. Secessiones] a
verbo secere, quod est diccre. Verum tarnen inde qua lege secessio de
rvate sit, cum vix intelligi, certe anlogo exemple firmari non possit,
putaverim fuisse seeitiones. Insectiones pro narrationcs dictum esse,
testatur Gell. N. A. XVIII, 9.

(149)

PAULI DIACOM EXCERPTA. LIB. XVH.

537

Sicilcs bastarnm spicula lata. Kanins : "Incedit veles vulgo sicilibus lats."
Sectio persecutio iuris.
Secundae res non a numero dienntur, sed quia, ut vclimus, scquanlur.
Sinciniam cantionem soli taram.
Sectores et qui secant dicuntur et qui empta sua persecuntnr.
5
Sicyonia genus calciamenti. Lucilius : "Et pedibus laeva sicyonia demit honesta."
Simultas, id est odium, dicta ex contrario, quia minime sint simul; potest et a simulatione dicta existiman, quia
simulata loquuntur ad invicem.
S eine nt i va feriae fuerant inst i tu tac , quasi ex is fruges grandescere possin t.
Simpulum vas parvulum non dissimile cyatho, quo vinum in sacrificas libabatur; nndc et mulleres rebus divinis 10
deditae simpulatrices.
Senaculum locus senatorum.

ANNOT. PAULI. 1. Sicilcs] scrips!, tiliees M., seil postea sicilihus. iicilices et sicilicibus Tg. Lim.. Apud Plin. N. H. VI, 13, 15.
sicilis lcgitur, in Gellii N. A. X, 25, 2. steiles codd. fide maxime confirmatum esse videtur , quanquam edd. vrit. silices liabcnt. In Glossis
Labbaei legi tur: Sieila, . ii.it 9 , c^itov. Sicilicis , acqXov.
Sicilum, ivr OxvTitac. Sicilcs genuina voc. forma ilici arbitratur cliam
Salmasius in Capitolini Maxim, et Balbin. c. 17. p. 164.
]
Ann. XVI, 6. apnd Mcrulam. Vocalis i longa esse videtur, ut in sica.
2. Sectio] . paulo inferios . sectores.
4. Sinciniam] Sieinium
corr. Dit., adducta glossa : Sieinium quasi singularis eantilenae vox etc.
Atque ita nunc legitur apud Isidor. Origg. VI, 19, 6. Sed vcriiis est sini i ni um , ab eodem sin , quod est in sinceras et simplex , et canendo.
Sicinnistae sivc saltatores Satyrici Graccorum , quos quidam immiscent,
ab ea re alienissimi sunt.
5. perseeuntur] M. pcrsequuntur Go.
Rectius Cicero pro Rose. Am. 29., adductus a IUc, etiam bos a secando
deducit , cum sectores collorum ac bonorum dicit.
6. Sicyonia]
. de his Cicero de Orat. I, 54, 231. ad Herenn. IV, 3, 4. Hesych. .
(-.
Lucilius] apud Dousam fr. inc. 37.
9. Sementivae] codd.
Lina. Sementina Tg. Ita quidem Varro de L. L. VI. . 26. et Paulus
supra p. 48. . conccptivac.
Sed Sementivae Varro de R. R. I, 2.
is] M. his Gc. tu Tg.
possint] possent corr. A. A ig. in mg.
Scd Paulus miscuit Festi tempus cum eo, quod ipse posnerat.
10. Simpulum] cf. Varro de L. L. V. . 124.
11. simpulatrices]
simpulatores reperiuntur ap. Fulgent, p. 566. M. dicuntur , quod post
boc toc vg. legitur, om. M.
12. Senaeulum] cf. Varro de L. L.
V. . 156. et Festus infra Qu. XV, 21. p. 153, 22. . Senacnla.

ANN. FESTl. Qn. XV, 13, 1. ej] scribe sive. et corr. Urs. in
annot.
3. A deorum sede] ab auspieiorum sede corr. Urs., temer.
V. de universa hac doctrina rer. Etrusc. III, 6, 1. T. II. p. 126. Quibus quae opposuit Hrtung, de roll. Rom. I. p. 120., qui Festum ilidcm
ut Urs. corrigit, bis plura sunt, quae recte possint opponi. Unum me
moro , quod apud Martian. Capellam I. . 45 sqq. in sedeeim caeli rcgionibus prima est Iovis et Consentium domus , eadem autem et sextadeeima simul Nocturnum continent, id cum nostra descriptione unice
conTenire. Ex bac enim inter primam et sextamdeeimam regionem
cardo est mundi ipsumque noctis mcditullium.
4. ad sinistra] ad
sinistram vg., reetc. Ante haec voce, sententia ostendit, excidissc jiarticulam caussalcm.
partes] vg. Uas. parte coo.
8. Sentinare] de
boc voc. Scal. quanquam docte disputt, in Gellio tarnen, N. A.XIX, 1.,
in sentina satagentibus, non sentinantibus scribendum est.
8. 9.
quam multne aquae] quia multam aquam corr. Urs. , ut vg. lcgitur.
Proetulerim : quod multum aquae.
9. 10. Caeeilius in Aethrioue]
Bothe P. Sc. L. V, II. p. 129. fr. 3. Spengel. Caecilii fragm. p. 11.
fr. 4.
11. Senatores a seneclute] cf. Cic. de Rep. II, 29.
15.
quibusque] ante boc voc. excidisse additur vel adiieitur, iam alii viderunt. Exemplum luiius formulae babes apud Liv. Will, 32. Diligentius earn explieat Gell. N. A. III, 18., in quo . 6. scriptoris sententia
postulat ut scribatur: qui nondum a censoribus in senatum lecti senato
res non crant, et qui in postremis seripti erant , non rogabanlur senten
tial,
seniitn] Ur. senat cod.
16. hi] ii corr. Uas., ut Tg.
lcgitur.
17. ceperunt] Uas. Tg. eoeperunt cod.
20. Senatus
decretum] Etiam senatus auctorilatem Dac. immiscet, non satis nienter.
23. 24. Senil crinibus] v. anno, ad Paulum p. 48. .
comptum.
24. his] is corr. Uas. : sic Tg.
26. i^onoe] spon-

Uu

PAULI DIACONI EXCERPTA.

558

(149)

LIB. XVII.

Sentinare satagcre, dictum a sentina navis , quam quis, ut aqua libcret, evacuare contcndit; ilaque scntinarc est
subtiliter periculum vitare. Caecilius : "Capit consilium , postquam scntinat salis."
Sentes spnae. Afranius : "Quam scnticosa verba pertorquet turba!" hoc est spinosa.
Scensas Sabini cocnas dicebant. Quae autem nunc prandia sunt, coenas diccbant, et pro cocuis vespernas
5
appellabant.
Scgnitia d ici tur, quod sit sine nilcndo quid utile aut honcstum.
Terentius: "Enimvcro , Dave, nihil loci est
segnitiac ncqne socordiae."
Irani corr. . Ave. in mg. Uas. : reetc pato.
bnsdam cxpleri scribit I)c. : illibatam fore.

Lacunam v. 27. a quiAt neque spatium safficit,

Paulus p. 41. v. coena et p. 157. v. vesperna.

et Urs. supplem. , quae abieci,

ncque sensui sic satisfit, qui vcquirit voc. nuplae , quam in contextum

Sculptores et statnarii qua re diffrant,

recepi.

aut] f addit vg.

Nam a ceteris pendet a nomine eastitatem.

28. tfranius

in Mbducta] Bothc p. 160. fr. 1. Neuhirch. de fab. tog. p. 176.

furia] lupa corr. A. Aug. in mg. L us.

29.

truo coni. Guilelm. Verisim. I,

oui. Urs.

v. in Suppl. Aim.

17. Signal Scju,.

Signa et statuae,

ex Plinio not uni est.

compart A. Ace. , qui de squestre dici intellexit.

Gloss. Labb. : Se

quester, luolrrjc, i'tTiro, ovrthxoipvAu, fuoiyyvoi.

eut.

quoi corr. Uns.

24. qui] scribe

cum coni. A. Aug. in annot.

25. 26. Cato . .

9. (in Gruteri Lampade T. III. p. 265.) tuba vel tuba proponit Bolbius.
tliil horum placet. Scazontem versum esse putat Ncukircb.
30.

de Indigitibus] v. Meyer. Oratt. fragm. p. 84.

Senium] de alio huius voc. significatu Paulus p. 24. v. anatem; de hoc

Ues. codici tribuit, sed non est in , neque in vg.

diligcntissimc Non. p. 1, 18.

prodent] vi seques prodent L'as. , sed vi non est in cod.

31. Caecilius] Bothe p. 136. fr. 6.,

qui corr.: Sine seneetutem suam ducal usque ad senium sorbilo.

gcl.

Spen-

Caecilii fragmenta p. 24. fr. 6. it,-: Sine suam seneelam ducat;

usque ad senium sorbite.

Sea sorbilo rectc e Plauti Pocnulol, 2, 186.

vg., et sic corr. Urs.

26. miseros] m
28. seques
squestre dent

Urs. supplem. reddidi, quanquam minime certa.

Plautus Mereatore] IV, 3, 36.

p. 26. v. bustum, cum annot.

29. 30. Sepulchrum] cf. Paulus

Pro pulchrum vg. legitur lantuui chrum.

repositum esse videtur, idque ab ipso Bentlcio, in Tercnt. Amir. IV, 2,

30. ./Vf-] cod., ut vg. Uns. idem, sed tanquam supplctum.

52.

addidi Uns. supplemcnto.

Certc quod Grauert. in Anal. p. 82. transtulit e Novii versa

apud

Non. p. 2. : senium sonticum, ncque ab Uteris eque a sensu commendatur.

Recto autem idem V. D. monuit , seneetutem apud Caecilium

trisyllabum esse posse. Neque utique damnandum est.

33. Senonas]
Idem etymon , sed aliter usurpatum , habet Scrv. in Aen. VIII, 656.

] aliq vg.

locus]

32. hisque] isque corr. Urs. cum A. Ace.

33. fines] addidi.

ANNOT. PAULI.

2.

Caecilius] quod Paulus voce, cum Mercurio

omittit : non insta est dubitandi

scripta fuerint.

18.

21. Sequester] Gellinm N. A. XX, 11.

caussa , quin ea a Caecilio et Feste

3. hoc est spinosa] e solo Gu. Lird.

p. 499. Lion.
Qu. XV, 11, 2. 5e;en(roei] cf. Varro de L. L. VII. . 74. 75.,
cuius cum senteutia, ut saepe, Verrio convenue videtur.

Itaquc suppl.

ANN. FEST1.

Qu. XV, 15, 1. Tirent. Andr. I, 3, 1., quem locum

designan villi t . Aug.

3. ia-m] in cod. est vel ri vel m, et, quod

ad candem revocavi, Ursinianis , quae inter se non satis concinebant,

sequitur, dicitur per notam dr scriptum est.

reiectis in Suppl. .

tem voc. dieere id cxistimat.

Cf. quae ad Varron. annotavi p. 149.

A. Auc.

et Scal. docte L. Lucretii Trionis uunium ex boc voc. trio significatu

illiislrnvcruul.

. 5. tun] l'une vg.

Bothc P. Se. L. V, 1. p. 50.

las.

Supera] cod. ut vg.

11. temp] cod.

rein vg.

9. Ennius] lphigcnia.

V.

Apud Varronem est: Temo superat Stel

Superat Urs.

10. situm] sum vg.

tcmplali sep Lhs., ut e cdice.

Cctcrum bic

rectc statuit, literas ten et lacunam ex vitio scribentis ortas esse.

Seensas] Se!., hue errorc quodam translalum putat,
eesnae.

Et sic sane ipse

pesnis.

Cf. annot. ad Paul. p. 51. v. dusmo.

14-

cum dictac sint

Fcstiis supra Qu. X, 21, 15. p. 182, 14. v.

Sed hic de Sabinis, non

de antiquis Romanis dictum esse, ostendit Paulus.

Quanquam quae de

prandio et vesperna adiiciuntur , non ad Sabinos , sed ad antiques Romanorum mores spectant.

Quocirca Urs. suppleiu. paululum immutavi.

15. 16. cenas et ceni] cod. vg.

.caenas et caen Urs.

De rc ipsn cf.

ri vg.

re Urs. , qui par

Cetera eius supplem. assumpsi.

4. 5.

pro scribere] cf. Festus Qu. XIII, 17, 31. v. resignare, et XIII, 21, 21.
v. resignatum.

7. Septimontium] cf. de hoc sacro Varro de L.

L.VI. . 24. Plutarch. Qu. Rom. 69.

Extremo Deccmbri fuisse, Sc.ti.

docte demonstra!, adhibito Tcrlull. de idolol. 10. et Suetonio in Domit. 4.

Et apertissime Varro ostendit , septimontium fuisse post d. X. Kal. Ian.
V. ctiam Pallad, de R. R. XIII, 1.
quis Kalendariis constat,

Agonalia autem s. Agona, ex anti

Dec. mense a. d. III. Idus, et praeterea a.

d. V. Id. Ian., XVI. Kai. Apr., XII Kai. Iunias celebrata esse.
ad Paul. p. 9. v. Agoninm.

V. ann.

Quaproptcr Festum non licebat auetorem

facer eius scntenliae , quam Sen., et Urs. ei subiieiunt:

Sept. dies

appell. . . qui dicitur in Fastis Agonalia.

9. Septem montibus]
cf. Qu. XV, 24, 24. De huius scptiinontii aiubu dixerunt Niebubr.
II. R. T. I. p. 400. ed. sec.

Bunsen. Dcscr. Urbis T. I. p. 140. 685

QU. XV, 15. (145)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

|| Sinistrae aves sinistrumque cstf slnistiniura auspicium,

i. quod sinat fieri. Varro I.V. epistolicarum quacstionumait: "A deorum sede cum in meridiem spectes, ad
sinislraf sunt partes mundi exorientes, ad dexteram occidentes; factum arbitrer, ut sinistra mcliora auspicia, quam dextera esse existimentur."
idem fere sentiunt Sinnius Capito et Cincius.
|| Sentinare , satagere , dictum a sentina , quam mutaef aquac navis cum recipit, periclitatur. Caecilius in Aethrione : "Cum Mercurio capit consilium, post
quam sentinat satis/'
||Senatores a senectute
dici satis constat, quos initio Romulus elegit
centum , quorum cousilio rempublicam administrare!.
itaque etiam Patres appellati sunt, et nunc cum senatores adesse iubentur,f "quibusque in senatu sententiam dicere licet." quia bi, qui post lustrum conditum ex iunioribus magistratum ceperunt , et in
senatu
sententiam
dicunt,
et
non
vocantur
Senatores ante, quam in senioribus sunt censi.
USenatus decretum a consulto Aelius Callus sic distinguit , ut id dicat particulam quandam esse
senatus consulti, ut cum provincia alicui decernitur, quod tarnen ipsum senatus consulti est. || Senis
crinibus nubentes ornantur, quod bisf orna tus vetustissimus fuit, quidam quod eo Vestales virgincs
ornentur, quarum castitatem iris suis sponoeant f nuptae a ceteris. || Sentes cum constet esse spinas,
et Afranius in Abducta dixerit:
"Quam senticosa verba pertorquet turba ," pro spinosis accipi debet.
|| Senium a senili acerbitate, et vitiis
dictum
posuit
Caecilius
in
Hymnide:
Sine suain senectutem ducat utique ad senium
sorbitio f." iJSeiionas Callos, Verrius ait, existimari
appellari,
quia
novi
venerint
ex

15

20

<>-,

30

L. XIX.

QU. XV, 14. (146)

539

transalpina
regione ,
ac
primum
appellalos
fcvovSi
postea
Seno -no. ''
|| Septentriones
Septem stellac appcll -antur, ut duae sint pro hubus iunctis,
quos trio -nee a
terra rustid
appellent,
quod
inn -ce simul terrain
arent
quasi
tomones.
reliques
axem
dixerunt,
quod id astruin Grae-ci fxa^av dicunt, idque habet
partem
quan - dam temonis
specie.
unde ait
Ennius :
"Supera -
temo
Stellas."
Sed
et
pbysici
eum
situm
seplem
slellarum
conten
temp- /aft f
septentriones
dici
ahmt,
quod ita
sunt septem stellac
sitae,
ut
teniae
proximae
quaeque
efficient
tria
trgona.
||Scensas
Sabini
dicebant,
quas
nunc cenas, quae autem nunc prandia, cenas
babebant,
et pro
ceni-s vespernas
antiqui.
|| Signa , ut rerum , ita queque numinum dicuntur,
aut lapides, aut ficlilia , aut si alia ciusmodi
adbuc
aliqua
et
quae
e
marmorc
sculpantur ctiam. sed yo -sita in honorem alicuius
simulacra ad eifigi - em dus staluae.
|| Sequester
is dicitur, qui inter aliquos, qui certant , mdius, ut
inter eos convenerit , ita tenet deposilum aliquid, ut ei reddat, quif id deberi iure sibi constiterit.
Cato in ea ora -tone, quam habuit
de
Indigitibus:
"Sinunt
miseros
perire,
ut bona rapiant; aut, si superstites petant,
seques prodent. +" et Pl-tifu Mercatore: "Jmo
sic
squestre
mihi
data
est."
|| Sepulcbrum est, ut ait Callus Ael--tn, locus, in quo
mort nus sepultus est, quod anti- qui bustum appellabant. bisque -j- cippis , aut a\\- qua alia re mortui causa designatus est, intra quos fines sepultura est facta.
|| Scgnitia dicitur, quod sit sitt

EMEND. LECT. Qn. XV, 13, 1. live.

3.4. quod ad sinistram.
26. 27. spondeant.
33. sorbilo.
Qu. XV, 14, 11. eon temp la t .

8. 9. quod multum.
15. Addc: odcfir.
2i. eut.
28. secuestro dent.
32. isque.
U*

24.

540

QU. XV, 15. (147)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

L. XIX.

QU. XV, 16. (148)

nitendo
quid utile aut honest um;
Terentius:
Valerius Corvas, Iunius Scaeva , P. Fluviusf
"Enimvero, Dave, nihil loci est segnitiae, neque socorLongus ex S. C. Kai. Ianuaris P. f Papirio Curdiae." \\ Signare nunc ia-m dicitur signis notare,
sore, . Iunio II. Cos. ||Segesta, quae nunc appel
ai in pecoribus fit. sed antiqui eo pro scribelatur, oppidum in Sicilia est, quod videtur Aeneas conre utebantur, unde et subsigna -re, et consignare 5 didisse praeposilo ibi Egesto, qui earn Egestam noinvenilur positum, pro subscrib - ere, et conscriminavit. sed praeposita est ei S. littera, ne obbere.
|| Septimontium dies /-pellatur mense
sceno
nomine
appellaretur ,
ut
factum
est
Decembri . . post eum, qui dicitur in Fastis Abonaba,
in Malevento , quod Beneventum
dictum
est,
quod eo die in septem m-onlibus fiunt saet in Epidamno, quod usurpatur Dyrracbium.
crificia,
Palatio,
Velia, jF-agutaU,
Subura, ||Sebquastra
sedilia
antiqui
generis
appelCermalo ,
Oppio,
Cispio.
|| Sifus
lantur D. littera in L. conversa, ut etiam
nsurpatum est pro tub -is ipsis, id quod Graein sella factum est, et subsellio, et solio, quae
ce dicitur atyctiV- in le -ge malicia sic est,
non minus a sedendo dicta sunt.
|| Silus
quae lata fuit rogant-e populum Ser. Sulpiappellatur
naso
s.
rususf versus
repando.
co
* liMon. -lani, paganive, si- 15 unde galeae quoque
a similitudine silae difis aquam
dividunto:
donee
earn
inter se
cebantur.
||Silvi sunt appellati Albani rediviserint ,
Praelori-s iudicatio esto."
||Siges, a Laviniae filio, quem post excessum Aeneae
partum, quo in scena mimi utuntur, dictum ait
gravida
relicta,
limons
periculum,
et
suae
Verrius a muliebri vesti -mento, quod vocetur
vitae, et eius, quem utero gerebat, in sil vis
supparum.
Supparum
ap -pettant
dolonem, 20 latens, enixa est. qui restitutus in regnum est
velum minus
in
navi,
ut acation,
maius.
post mortem Ascani, praelatus Iuliof trahis filio,
supparum autem dictum ait Sinnius Capito velut secum inter eos de regno ambigeretur.
||Sertorem
paratum et disiunctum
a reg -ione
interioris
quidam putant dictum a prendendo, quia cum cuinavis.
\\LiScpullum m-orte , moroquef" cum ait
piam adscrat manum, educendi eius gratia ex
d-e L. Terentio, Tusci vici 25 Servitute
in
libertatem,
vocetur
adsermagistro,
signifient,
vivum de saxo Tarpeio
tor. cum verisimilius sit, dictum,
qui sereret
desiluisse, cum eo v-enisset commissatum, quod
quid;

poilus
adsertorem
a
serendo
vini
vi facer
es -set
coactus.
||Seplasia
cepisse nomen, cum aliquem serai petendo in
forum
Capuae,
in
quo
plurimi
ungentalibertatem eandem, qua ipse sit, id est iungat,
r erant. huius .m. .m. f Cicero: "Scplasia m- 30 quia fruges cum seruntur, terrae iungit. quod totura
ehercule, ut dici audiebam, te ut primum aspeVerrius
itidvus
introduxit.
USeges
xit, Campanum consulem repudiavit."
||Satidicitur ea pars agri, quae arata, et consita est.
cula oppidum in Samnio captum est:
quo
a
serendo
videlicet.
|| Serilla
Verrius
postea
coloni- am
deduxerunt
Triumviri
M.
appellari
putat
navigia
Hislrioia ac
EMEND. LECT. Qu. XV, 15, 24. mtrogue.
21. lulo.

34. llistrira.

30. meminil N.

Qu. XV, 16, 1. Fulvius.

1. L.

14. ;.

(149)

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

LIB. XVII.

541

Signare significat modo scriberc , modo annulo signa imprimere, modo pcora signis notare.
Septimontium appellabant diem festum, quod in septcm locis faciebant sacrificium, Palatio, Velia, Fagutali, Subura, 1 1 r < i >
Cernalo , Oppio ct Cispio
,
Siparium genus veli mimicum.
. .
Seliquastra genus sedilium.
5
Si lus appellatur naso sursum versus et rpandus, unde galeae qiioque a similitudne suae dictae sunt.
Ser illa navigia Is trica , quae lino sparte condensan t , a conserendo et contexendo dieta.
Apnd Urs. octo sunt montes sive pagi , nam ante Oppium habet Caelium :

qaoeirca ex Niebuhrii sententia Snbura (de qua supra dictum

Qu. XV, 16, 1. Fluvius] Fulvius vg. , sie corr. Urs.

2. /aiiiiariY] cod. lanuariis Urs.
/'. Papirio etc.] anno u. c. 440.

Qu. XlV, 7, 21. XIV, 13, 5.) ad Septem montes postea accessit; sed

Alii hunc Papirium L. appellant.

Ita corr. A. Aug. in mg.

4.

rectius Bansenius Caclium interpolatione additum existimat.

Aeneas] v. imprimis Virg. Acn. V, 718. cum Heyuii annot.

7.

Id nu-

nifestius est , quod Caelii nomen b. 1. Pauli codd. melioris notae igno
rant, et infra Qu. XV, 24, 28., id imperite intrusum esse, non obscuris
vestigiis cognoscitur. Huscbkius de Servio rege p. 99. Velia cum Fa
gutali coniungit, ut septenarias numerus constet:

sed hace loca inter

e longe dissita crant.

11. Sifus] apud alios oinnes siphon, siphunculus, sive sifn, sifunculus: sed non incrcdibile est, antiquiores Ro
manos fiirmaiii vocabuli immutasse.

13. lege rivalieia] de iis lata,

qui aquam ex eodcin rivo ducunt.

annot.

Cf. Paulus p. 79. v. incilia cum

14. 15. Sulpieio] Urs. additi Ser. F. Rufo.

sifts] sifunculis suppl. Scal.

siphonibus Urs.

15. 16.

16. donee earn inter

se] iloiricum inter se coni. Gifanius in indice Lncrct. v. donicum.

17.

nomine] omine coni. Hcriolaus in Plin. III, 8. ab Urs. laudatus.

8.
Maleuento] cf. Paulus p. 28. v. Benev.
10. Seliqu.] cf. Varro de
L. L. V. . 128.

12. solio] random sententiam Festus Qu. XIV,

4, 24. proposuerat contra Verrii opinionem.

13. Situs] Graecum

oiXXoc, quod cum voc. oi/ic proxime coguatum est.

14. s. riwui]

susnm corr. Urs. , ut vg. legitur : sed susus versus recte sc habet.

tionem vcl ex Verrio vel ex Festo noslro bausit.

cod. vg.

exscessum Urs.

17. ]

21. Ascani] cod.

Julio] lulo corr. Urs., ut vg. legitur.

Aseanii Urs. vg.

22. Seriorem] voc. aliunde

Praetori-s] Urs. , qui haec sic restituit , etiam Curatoris placer posse

non cognitum , ex antiquis , ni fallor , iuris fontibus petitum.

licit, comparata Mamilia lege.

adserat] afferat vg., et sie corr. Urs.

Verrio Donat. Proleg. Tercnt.

17. 18. Sipar.] Consentit cum

Cf. luven. VIH, 86.

Sen. detranq.ll.

19. 20. Urs. additam., quae abieci, v. in Suppl. Ann. : de supparo vestimento v. Qu. XIV, 15, 10.
20. Supparum doloneni] cf. Qu. XIV,
15, 20.

Isidor. Origg. XIX, 3, 4.

Siparum dicit Seneca epist. 77, 1.

Cf. Schneider. Addit. ad Xenoph. Hell. VI, 2, 27.

lone vg.

ne Urs. , qui cum Sett,

23. lone] con.

supplet a dolone interioris mali.

Cf.

Varro de L. L. V. . 158.
16. Silvi] cod. Silvii Urs. Cf. Virg.
Aen. VI, 763.
Auct. de orig. gent. Rom. 16. 17. , qui eandem narra-

24.

Sed praestat adserat, ut apparet

coli. Paulo p. 21. v. asscrere.

30. quod] ante hoc voc. gravius
interpunxi, quam Urs., quia Festi sermo hinc ineipit, qui Verrium male
intcllcxisse videtur.

Verrius , puto , primura sensum , deinde originem

voc. sertor explicuerat.

31. Seges] v. de hoc usu imprimis Non.

p. 395, 14., et cf. Varr. de L. L. V. . 37.

corr. Urs.

Istrica vg.

34. Histrieia] Histriea

Sed illud legitimum apud Festum.

V. Qu. XII,

24. orte] ut vg. COD. , cui morte Urs. tribuit.

moroque] meroque
corr. Scal. Urs. Ule haec ex Catone sumpta existimat, sed numeri

12, 10. et XIV, 30, 5.

ANN. PAULI. 1. modo . . imprimere] haec Paulus ipse addidit.

morte meroque potius Luciliiun indicant.

3. Oppio] Celio Oppio Berolincnsis et Lipsicnsis.

Terenlio] post hoc voc. apud Urs. punctum est.

vg.

27. 'nd| cod.

In supplcm. Scal. et Urs.

25. /..] Urs.

nisset Ian I um Urs. ut e cdice,

paucula quaedara mutavi.

Seplasia] v. Qu. XIV, 22, 5.

I cod.

Tusei viei] Tuscivi

venisset vg.

28. sel] et vg.

29. /brum] supplet Urs., recte puto,

quanquam Asconius in Pison. .24. p. 10. Or. plateam dicit.

neutrius gen. postulat quo, vg. uo.

Sed voc.

30. .m. .] cod. i. e. meminit M.

Celioppio edd. vett.,

quae excerpsi, ut intelligi possit, quid de hoc loco VV. DU. opinionem
fefellerit.

4. mimicum] minurum iidem deteriores codd.

ita forlassc scribenduin."

Lind. , non recto iudicio.

"Atque

6. naso . .

rpandus] ita Paulus , incptissiine.

\
ANNOT. FESTI.

Qu. XV, 17, 3. . in yiptris] v. supra Qu.

unde eflieil: in Pison. meminit. cuius meminit vg., ut e cod. Est locus

XIV, 11, 34.

cohibet] vg. Urs.

Cicer. in Pison. 11. . 24.

scriptum esse monuit Tumcb. Adv. XVII, 7. , quanquam producta ante,

(cf. Qu. XII, 31, 13.).

Liv. IX, 22.

m. tantum Urs. in contcxtu, on. m in annot.,

32. Satie.] cf. Vellei. Paterc. I, 14.

33. oppidum] um vg. tanquam cdice.

am] iam cou. a UV rl Urs. in annot.

ram vg.

34.

penltima oHendit.

subeus] subscus corr. A. Aug. in mg. Urs.

3. 4_
eohibet 8 cod.
5. serillibus] serilibus Pacuvo

] Urs.

^^,' cod.

Servorum d.] de eadem re Plut. Qu. Rom. 100.

Similia compart St ,,,

PAULI DIACONI EXCERPTA.

542

(ISO)

LIB. XVII.

Sultis si vultis. Ennius: "Pandite sulti' genas et corde rclinquitc somnum."

Serius Accins a sero comparavit, ait cnim: "Ne, si forte paulo, quam tu, vcniaui scrius."
Spondcre ponebatur pro diecre, unde et responder ad hue manet, sed postea usurpar! coeptum est in promissu.
Subditus iudex dicitur , qui loco mortui datur ils, qui eum liabucrant iudicem in aliqua re vel lite.
5 Scaptia tribus a nomine urbis Scaptiae appcllatur.
Sabatina a lacu Sabate dicta.
' /
Sa bin i a cultura dcoriim dicti, id est xov oeeo&at.
8. Idus] Idibus Tg. , et Sic corr. Urs. : sed illud bene se habet. Dianac in Aventino ferias Id. August, indicant Kalcndar. Capran. Aiuil.

reddidi.

Antiat.

parum custodivlt.

Cf. Martial. Epigr. XII, 68.

servns] serva corr. Urs., ut

Tg. legitur , quo non opus esse puto.

10. quo] quorum Tg., sie

corr. Uhs.

11. eervos] servos Tg.

Urs. et Dac. cod. lectionem

6. 7. Saturno saerificium] De his v. Qu. XIV, 28, 32.

Sup-

plcm. sunt Urs., ingenise inventa, sed in iiuihns chronologicas rationes

Nam Sulpicium Ser. f., cerium videtur, intclligi iu-

Tcnem illuin eximium , Ser. Sulpicii eos. a. 702. filium , qui circa a.
704. Caesaris in coinitatu erat.

Metcllum autem Urs. putavit fuisse Q.

recte tnentnr, He laudato Potro Crinito de bon. disc. XIX, 8., hic etiam

Metcllum Pium, eos. anni 673., qui diem obiit a. 690., Caesaris in pon-

comparte Graeco usa . Xaipoq. V. Plut. Qu. Gr. 39.

11. 12.
Sero . . i'hryges] E Livii vcl Naevii equo Troiano esse, monstr.it Cic.

tificatu mximo antecessor (. Drumann. Hist. Rom. T. II. p. 43.); cuius

epist.

ratam in inauguratione L. Lcntuli Nigri Flaminis Marlialis.

ad famil.VIl, 16.

V. Bothe V, I. p. 11. fr. 2.

Sispitem] cf. Qu. XIV, 6, 15.

14. 15.

Sispitam coni. Urs. in annot.

Sultis] cf. Qu. XIV, 12, 31. . sodes.

17.

19. H audes] cod. Urs.

ex commentariis Macrob. Sat. II, 9. coenam pontificiam describit appaAt hic eo

tempore iamdudum mortuus erat, qno Ser. Sulpicius sacerdotium ambire

polirai.

Ideo v. 8. . Maximus sustuli , ut alterutcr corum Mctellorum

sudes Tg.: ante hoc . excidisse sodes, monuit . Aue in mg. Urs.

intclligeretur, coram quibus pontifieibus Cicero pro domo sua dixit. ',

20. --licet]

de harusp. resp. 6, 12.

Uteri corr. A. Aug. in mg. Urs., qui postea excidisse

tuant: ire licet; illico.

121. equo] delet Urs.

om. Tg.

Ennius] idem versus est apud Pall

ium p. 70. . genas.

21. 22. sulti genas] rg. Urs.

22. Seiius] Serius vg. ,

et sie corr. Urs.

coni. Scal., quem facile erat refeilere.

in si tu j> h.] . Bothe p. 170. fr. 11.

suetigenias cod.

Item . 24.

Seeius a secus

Intelligitur ex his, quae raritas

comparative scrius in antiquiori Latinitate fuerit.

N. H.XVI1I, 17, 45.

23. 24. Aceius

27. in tegulis] eadem Plin.

28. Specus] cf. annot. ad Qu. XIV, 18, 21.

. stirpem , et imprimis Non. p. 222, 33.

Urs. cum vg.
ut] aut corr. Urs. cum Tg.

30. stirpis] slirps corr.

Praestat et.
Enn.]

Ann. XVII, 3. apud Merulam, ubi solus Nonius 1. 1. producitur.

hune legitur:

sta

seis licet] scilicet corr. . Aue. in mg. Urs.

Apnd

dujere :

quae res digna esset, in quam diligentius inquireretur, si in

con. diserta Claudii anguris mentio superesset, et Urs. supplcm. ah

omni parte placrent.

De sacris Claudiac gentis Urs. adhibuit Macrob.

Sat. I, 16. et Festum Qu. XII, 8. . propudianus.

17. 18. Saxum
Tarpeium] prior sententia est etiam Varronis de L. L. V. . 41., Festi
Qu. XVI, 5. . Tarpeias, Plut. Rom. 18., aliorumque multorum; altera
signilicatur a Propertio IV, 4, 93.
poene cod.
Urs.

noxi poenae vg.

24. nono ] Urs.

-i.

quapropter] Tarpeium dictum suppl.

25. noluerunt] cod. Tg.

noluere Urs.

eum altera parte]

auetor est Priscianus VI. p. 713 P. (p. 269 Hr.), qui versum item ex
XVII 1. (ta tres Krehlii codd. pro XVI.) et hac quidem forma profer :

fr.] cf. Lt. VIII, 17.

Tum cava sub monte late specus intus patebat.

Hal. V, 61. Plin. N. H. Ill, 5, 8. . 68.

Hinc forma cfiicitur

Turn cava sub monlei late speeus intus patebat.

monti v. Varro de L. L. IX. 112.

Tcrtius

tum; rectius poler.it Appiuni Claudium Pulchrum , cos. a. 700., pro

nescio, an haec iis refragentur, quae Bunsen. Dcscr. Urbis T. III. p. 26. :
at non multum tarnen ab Urs. supplcm. discedere licebit.
26. Scaptia

baec :

Concava sub montis late specus intus patebat.

Magis autem mirntus sum , Claudiiim augurem

eum , qui a. 585. decessit (teste Lto XLV, 44.), ab Urs. hue esse illa-

De ablativo

Urs. cum Tg. corr. casu et altae . .

27. urbis Scaptiae] hanc memorant Dion.

Urs., sed ex Lto VIH, iL hoc non eucitur.

VI, 5.

30. Si-] su Tg.

Leini] Pedani suppl.

28. Stella!.] . Lt.

] eum suppl. Urs.

Sed ego

intus patebant , A. Ai. i;, in mg. : cava . . mont late . . intus patebat.
Mrnila: mantis latere.
32. . in ] Bothe p. 14. fir. 7.

intelligo Campaniae campum.

34. Spondere] cf. Qu. XV, 1, 23.

Qu. XV, 18, 2, 3. de prom, ex inerr.] in promissione suppl. Urs.,
non satis commode.
Illud ut ponerem , suasit Hibbentropius meus.

Sabini] idem etymon prodit Plin. N. H. III, 12, 17. . 108.

Varro . . .]
Terentius suppl. Urs..- potius Varronis opus appcllatum fuisse puto.

3. Subditus] Paulum in Digest. V, 1, 60. confrant Dac. et Goto.

34. Sanqu. porta] hace a nullo alio auctorc mciuoratur.

in demortuis] dclct Uag.

4.

5. Am] Ut corr. Urs. , cuius supplem.

Cf. Etrasc. rer. Intr. 4, 4. T. I. p. 176.

31. 32. lacu Sabate] cf. Etrusc. rer. II, 2, 1. T. I. p. 360.

33. pp] PP Tg.

32-

penates interpreta tur Urs. , ut in denariis argenteis.

ANNOT. PAULI.

0. Sabate] Sabata M.

QU. XV, 17. (149)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XIX.

Liburnica,
quae lino sparte condensan tar,
a conserendo et contexendo dicta, quia dicat
Pacuvius in Niptris: "Nee ulla subcusf cohibet comparent alvei : sed sota lino , et apar
tis serillibus +," cum TtegiCcuaTixws et ficto vocabulo usus sit pro funiculis, qui sparte conseruntur.
||Servorum dies festus vulgo existimatur
Idus Aug. , quod eo die Ser. Tullius , natus servus,
aedem Dianae dedieaverit in Aventino,
cuius
tutelae sint
cervi,
a
quo
celeritate
fugi
tivos vocent cervos.
|| "Sero sapiunt Phryges," proverbium est natum a Troianis, qui dcimo
denique anno volle coeperant Helenam , quaeque
cum ea erant rapta, reddere Acbivis.
II Sispitem Iunonem, quam vulgo sospitem appel
lant,
antiqui usurpabant,
cum
ea vox ex
Graeco videatur sumpta, quod est ffeiP.
||Sultis,
si
voltis
significat,
composite
vocabulo, ita ut alia sunt,f si audes; sis, si vis;
plicet-J- in loco; seis licet, f scias licet; equidem
equof, ego quidem.
Ennius: "Pandite sul ge
nas, et corde relinquite somnum."
||Setius-ja sero videtur dictum.
Accius in Ampbitryone : "Si forte paulo, quam tu, veniam setiusf."
IlSedum, alii sadum appellant herbam, quam Opillius
Aurelius
sesuvium
vocari
ait,
eamque
in tegulis seri, nee quaniobrcm id fiat, indicat.
IlSpecus
feminine
genere
pronuntiabant antiqui, ut inclus et ncpos; tarn hercules,
quam masculino stirpis, utf frons, ut Ennius:
"Tum causa sub monte altef specus iniusf pate
bat." et Pacuvius in Cbryse : "Est ibi sub eo
saxo
penitus
strata
barena ingens
specus."
HSpondere
antea
ponebatur pro dicerc,
undele.

10

15

20

25

30

QU. XV, 18. (ISO)

345

de et responder adh -uc mattet, sed postea

usurpan coeptum est de promissu ex interrogatione alterius.
||Subdit-u dicitur is, qui in demortui,
in
demortuis -jiu -dicis
locum
iudex
datur his,f qui eum h-abuerant iudicem, dun lu
xai in eandem rem, vel litem.
\\ Saturno
sacrificium fit capi-te aperto.
Eins autem sacro
Mctellus Pont, cum ut Claudius augur iussisset adesset, ut eum tunc adhiberet Ser. Sulpici Ser. F. inaug-ttraftont : Ule autem excusa ret se , sacra sibi fam - iliaria obstare , quibus supplieandum esset capite operlo : Saturno autem
esset futurum, ut cum -crio capite res sacra
facienda
esset :
Pont - ifex
ilium
multavil :
Claudius provoeavit. sed cum reconciliatus Pontifici esset Claudius, fa- miliae sacris peractis,
Saturno sacra fecit re -igione solutus.
\\ Sa Tarpcium appel - latum aiunt partem men
tis, qui ob sepultam -rpeiam ibi virgincm, quae
eum montcm Sabinis prodere pacta eral, ita
nominatus est. vel ab eo, quod, quidam nomine
L. Tarpeius Romulo regi cum propter rup
ias virgines adversa -retur, in ea parte, qua saxum est, de noxio poena sumpta est.
Quapropter
noluerunt
funestum locum
cum altera
parte
Capitoli coniungi.
\\S-caplia
tribus a no
mine urbis Scaptiae appellata,
quam Laiini
incolebant.
|| Stellali - na tribus dicta, non a campo
eo, qui in Campania est, sed eo,qui prope abest ab urbe Capena, ex quo Tusci profecti, St-ellalinum ilium
campum appellaverunt.
||Sabatin-a a lacu Sba
te.
USabini dicti, ut ait Varro
quod ea gens pp praecipue colat de-os, id est, arto
ofeaSai.
||Sanqualis
porta
appellata
est

. Qu. XV, 17, 3. subscus.

5. serilibus.
19. adde: sudes.
20. ilicct, ire licet; illico.
scilicet.
21. eqt<0n
EM. LECT
2i. seriut.
30. stirps ct.
31. cava sub montei late,
intus.
Qu. XV, 18, 4. in dcmoi-tuis] dele.
. i.v-.
22. S erius

544

QU. XV, 19. (151)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XIX.

QU. XV, 20. (152)

Caelium si se appellavisset : "In coloniam, me bereutes,

prxima aedi Sane i , id -coque eodem est nomine,
scribere nolim, si trium virum sim, spatiatorem
quo avis Sanqualis appellatur.
||Silere, tangeref
atque fescenninum."
|| Stata sacrifcia sunt, quae
significat, ficto verbo a S. littera, quae inicertis diebus fieri debent. Cato in ea, quam scribtium et nota siU nil est.
[[ Sellae cum lis locos
in Circo llallis est Valerio Dicta -tori, posteriusquef 5 sit de L. Veturio , de sacrificio commisse, cum ei
equum ademit: "Quod tu, quod in te fuit, sacra sta
eins honoris causa, ut pro-xime saccllum Murta, solcmnia, capilef saneta, deseruisli."
||Solciae
speclarent ,
mide
aspi - ciebant
spectaemnia sacra dieuntur, quae certis temporibus ancula magistratus.
\\Sonlica causa dicitur a morbo
sontico , propter quem, quod est /-erendum, agere
nisque fieri soient. || Serra proeliari dicitur, cum assidesistimus. M. Porciu-s lato de re*f*, "A. Atili, 10 due acceditur, recediturque , neque ullo consistitur
quid
dicam
causae
cxtiti - sse ,
timidus _ ne
tempore. Cato de re militari: "Sinef forte opus
sit cuneo, aut globo, aut foreipe, aut tursis.
an
impedimento
f-ibi
causam
sonticam
fuisse ?" || Stiricidium qu - asi stillicidium , cum stelribus aut serra, uti adoriare."
||Stercus ex aede
Vestae XVII. Kai. lui. defertur in angiportum
lae\ concretae frigore c-adunt.
Cato pro C.
" - ihilominus voluit semper 15 medium fere clivi Capitolini, qui locus clauditur
porta
stercoraria.
tantae
sanetitatis
maiores
de
stiricidio
in
re
praesenti
cognosccnostri esse iudieaverunt. || Summissiorem aliis aedem
re alque statu - ere."
|| Sacramento dicitur quod
Honoris et Virtutis C. Marius fecit, ne is
iuris
iurandi
sacrati- one
interposita
actum
est. mule quis sacramen -to dicitur interrogan, quia
forte
oficeret
auspieiis
publicis ,
Augures
iusiurandum interponilur. Cato in Q. Tbermum de X. 20 earn demoliri cogrent.
||Sex Vestae sacerdo
hominibus:
tiAtque etiam arf-erant, ne mala
tes constitutae sunt, ut populus pro sua quaque
parte haberet ministram sacrorum, quia civitas
fide
apparere-t
scelera
nefaria
fie
Romana in sex est distributa partis, in pri
ri, poscentes, ut sacrame -nto traderentur, lege aestmos seeundosque Titienses , Ramnes , Enceres. || Saimarentur." || Siremps ponitur pro eadem, vel, proinde
ac ea, quasi similis res ipsa. Cato in dissuadendo le- 25 linum cum sale in mensa poner figulis religioni babetur, quod quondam in Esquilina regiogem .... re-licta est : "Et praeterea rogas,
quemquam adversus ea si populus condempnavene figulo, cum fornax plena vasorum coqueretur,
ril , nli siremps lex s - et , quasi adversus leatque ille proxime eam convivatus , super modum
ges
fecisset."
||Spiciunt
antiques
dipotus , somno esset oppressus cum convivs suis,
xisse sine praeposi- tione, testis est Cato in ea, quam 30 praeteriens quidam petulans, ostio patente, ex
habuitin Q. Thermum de seplcmy hominibus: "Ut soient
mensa salinum coniecit in fornacem : atque ita,
evitare son -ivios, nisi qui sein pi terni sunt, quos
incendio excitato ,
figulus
cum suis
concrecum
occur -rant,
ne| spiciunt,
eque ratos
matus est. || Sacramentum , aes significat, quod
esse volunt." || <S/>a-tiatorem, erratorcm Cato in An.f
- nomine penditur, sive eo quis inlerrogalur.
EM. LEGT. Qu. XV, 19, 2. facer.
34- MQu. XV, 20, 7. taste.

5. oit er 117 uc.

II. Sive.

10. Cato de re Fieri?

13. 14. stillae.

31. decern.

33. ncc.

(150)

PAULI DIACOPI EXCERPTA.

LIB. XVII.

34>

Silcre tacere significa!, Helo verbo a S litera, quae initium et ola eilcnt est.
San qua lis porta appellator prxima aedi Sanci.
S t iri i din in quasi stillicidium, quum stillae concretae frigore cadunt. Stiria enim principale est, st i IIa diminutivum.
Servo ru m dies festus erat Idibus Augusti , quod eo die rex Tullius , filins ancillae , aedem Dianae dedica vi t.
Sac m in en tu in dcitur, quod inrisiurandi sacratone interposita geritur.
Siremps dicitur quasi similis res ipsa. 5
Habetur boc in libris Catouis.
Spatiatorem pro erratorcm Cato posuit.
Stata dicebantur sacrificia , quae certis diebus fiebant. Cato: "sacra stata , sollemnia , eancta descruisti."
Sollemnia sacra dienntur , quae certis temporibus fiunt.
Serra procliari dicitur, quum assidue acceditur (t51)
reeed i turque, ncque uilo consistitur tempore.
Sa era m e u tu m aes signifie! , quod poenae nomine pend i tur.
ANNOT. FESTI.
ex Paulo,

Qn. XV, 19, 1. prxima aedi Sanci] supplevi

ab avi sanquali suppl. Urs.

Eadem est nedis Sanci qui

Din* -'i dins voeattir, apud Festum Qu. XII, 9, 2. v. praebia ,

quam

in

Dion.

colle Martiali fuisse , ostendunt Varro de L. L. V. . 52.

Hal. IX, 60.

Neque aliud fuisse vidctur sacellum Sanci vertut aedem

Quirini apud Lit. VIII, 20.

Itaquc ubi porta Sanqualis fuerit, non ita

iacertum est, ac visum est Sachsio , Hist. Urhis T. I. p. 224. cf. p. 146.

29. Supplem. Urs., a Scal. monstrata, in paucnlis inutavi.

27.
condempnave] cod. eondemnave vg. eondemna- Urs.
29. Spieiunt]
v. annot. ad Paulum p. 2. V. aaspiclnm.
30. Cato] Meyer, p. 21.
31. septem] decern corr. Dac. Sic alias Festus.
32. sonivios] ct.
Qu. XIV, 2, 19. Sed obscurum tarnen, qui ii siht soniv sempitcrui.
33. ranf] cant vg.
ne] nee corr. Dac.
34. Cato] Meyer, p. 68.
An] M. corr. Urs. cum vg.
Qu. XV, 20, 1.

Caelium] Caecilium Macrob. Sat. II, 10. sdem

2. tangere] tacere coir. A. Ace. in mg. Urs.

3. S.] vg. Urs.
f eop.
4. et nota silenti] supplevi e Paulo, eius voris Uas.

convieiis petitum dicit, sed Festus rectius.

Sellae cur.] Uas. supplem. petita sunt ex Livio II, 31. :

ent cod.

nisi quod hic

Fortasse Cato ita scripsit.

nihil de sacello Murciae dicit, quod ad intimum Cifcum fuisse, not uni

A. Aus. in mg. Urs.

ex Vairon, de L. L. V. . 154.

tivus est.

Cf. Festus Qu. VIII, 29, 33.

sententiam huius tituli nondum perspexerat.

5. torf] ictori vg.

Scal.
poste-

ine hercules] vg. Urs. nir

2. trium virum] triumvir corr.

Meyer. : at nihil tnagis Latinum , quam hie geni-

3. Slata sacr.] hace, quae etiam Cicero ita dicit, vix

diffrant a statutis diebus Varron. de L. L. VI. . 25.

4. Cato]

riusque] posterisque corr. Uas.

6. sacellum] Urs. sarrcllum .
Jfur] ilfcr vg.
. 8. Sontiea causa] cf. Paulos p. 83. y. insons, cum

v. Meyer, p.30.

annot.

9. erenonm] vg. , ut ., cui rendum tantum trihuit Urs.

anus Icctioncm : sacrificio, tuentur, eamque probabiliter explicat Meyer,

10. lato de re] Cato de re I loria corr. Urs. , orationem intelligens a

Gellio IX, 12. X, 13. et Nonio . suspiciosus laudatam. Cato de regis
/ittali vectigalibus coni. Scal. Alii : de re Atili, praefeeti classis in

p. 32.
7. solemnia] vg. Urs. sollempnia cob.
capite] coniicio
caste, quod cum snela coniungendum.
7. 8. Solemnia] haec adduntur ad eadem Catonis verba eXplicanda. Cf. Qu\ XIV, 4, 13. v. sel

bello adverso* Antiochum.

lers.

V. Meyer. Or. fragm. p. 79.

Catonis verba

Uas. non maie cxplcvissc videtur.

11. sse] tisse vg.
12. ibi]
ubi vg.
13. Sliricidium] cf. Serv. in Virg. G. III, 366.
13.
14. stellar] stillae corr. Uas. Glossae Labb.: Stiria, , nixyr.
14. /unf] cod. vg.

ra- Aunt Urs.

Cato pro ] pro Caesetio suppl.

Meyer, p. 79.: sed . praenomen esse videtur.

15. n-ihilominus]

Urs. iAi mtniix cod. nihilominus vg.

18. one] ae vg.
Cato in Q. Th.] Meyer, p. 21., supplement parum distinetis.
erant] cod.

arant vg.

ad-erunt Urs.

propina a Scal., quam ab Uns. substiti.

20.
21.

In supplendis Catonis verbis

Cf. Suppl. .

22. t] in

cod. esse testatur Urs. in annot., solus.

23. sacramento] post hoc
voc. interpungit Uas. , non vg. Cf. col. 20, 33.
aes] Urs.
(i. e. est) cod.
24. Siremps] exempla eius vocis ex antiquis legibus
eruerunt A. Aue. Scal.
25. atque ea] addidi supplem. Uas.
25. .
26. Cafo
est] le -gem, quae postea re-licta est suppl. Uas.,
mprobabili coniectura , sed bona fide recepta a Meyero p. 83.
27 -

5. sacrificio] sacrilegio corr. . . in mg. Urs.

Dac. propter locnm supcrlorcm, Qu. XII, 4, 30..- sed Gelllue et Prisci-

cnim

9. Serra] Verrii explicationem reete reprehendit Scal.; serra

dicitur certa quaedam aciei forma.

Lion Catn, p. 44.

II. Cafo de re mil.]

Sine] Site corr. Urs. cam vg.

tus] cf. supra Qu. XII, 27, 25. v. Q. S. D. F.

eoraria] Urs.
iudicavere Urs.

portas tercorraria cod.

18.

13. 5fer16. /mrfa ster-

17. inJicaverunt] . vg.

. Marias] eandem aedem Honoris et Virfutis

Vitruv. VII. Praef. Marianatn, et III, 2. ad Mariana dicit.

Sunt tarnen,

qui, nt una tantum Romae Honoris ct Virtutis aedis habeatur a Marcellis vota et dedicata, et Vitruvium corrigent et in Kesto reponant:
Mutins, qui architectus illius aedis a Vitruvio memoratur.
Hist. Urbis T. I. p. 451.
architecte.
p. 313. d. sec.

At quae Festus narrt, certe non conveniunt

20. Sex Festae sacerdotes] cf. Niebuhr. H. R. T. I.

24. Salinu.h] cf. Qu. XV, 1, 30.

figulinas in Exquiliis memorat Varro de L. L. V. . 50.

ieeit] vg. Urs.

C.

Ita Sachsiui

coiecit cod., fortasse recte.

primis Varro de L. L. V. . 180.

27. figulo]
31. con-

33. Sacram.] cf. im

34. interrogator] cf. col. 19, 19.

Xx

PAULI DIACOM EXCERPTA.

346

LIB. XVII.

(151)

Scbolae dctac sunt ex Graeco, a vacalione, (|uod ceteris rebus omissis vacare Hbcralibns stiidiis pucri debout.
Si latum antqui pro eo, quod nunc ientaculuin dicimus, appcllabant , quia ieiuni vinuiu silt conditum ante meridiem
absorbebant. Struppi vocabantar in pulvinaribus fasciculi de verbenis facti, qui pro deorum capitibus poncbantur.
ANNOT. PAULI ad p. 345.
I. im),

aedis sanis M.

1. a] M.

milis anciis Gu.

corr. A. Aue. in mg.

ah cett.

2. aedi Sanei]

aedibus Anci vg.

4. dedicavit] Ge. om. M. : cett. corraptius.

Paulus e superioribus Qu. XV, 17, 7. repeint.

vet. vg.

aedi Sangi

8. fiunf] cd.

Qu. XV, 21,. 1. 2. aliis . . . al] consulto non

27. D. T.] dunlaxat explicat Urs.

aede Bellonae datum esse.

esse.

fiebant Lind. , non iudicata autoritate.

ANNOT. FESTI.

Max. II, 2. . 6.

de rep. A.

Aug. in mg.
27. 28. alterum] de boc Liv. XXIII, 32.
28.
rili-] intra corr. Dac, provocans ad Liv. XXVIII, 38., Senatum n
Potent tamen senaculum ante aedem situm

31. Scholar] dixi de buius voc. bistoria in proocmio scbolar.

Getting, aestiv. 1838.

33. studis] cod.

studiis Urs.

Qu. XV, 22, 2. Subid .] cf. Fcstus Qu. XV, 25, 8. v. subigere,

correxi banc in scripture cod. inconstantiam.

3. Papir] cod.
Papirii Urs. Tg.
4. Tr. pi.] Tr. Militum coni. A. Aug. in ing.
Urs. At cum L. Papirius Cursor tr. mil. cons. pot. erat, nullus dum

sen, dc XII labb. p. 616. Huscbk. in Anal. lit. p. 173. 375.

erat praetor in Urbe, nedum tresviri capitales.

4. 5. post hoe] postkae corr. A. Aug. in mg. probabiliter.
Post . L. it. coni. Uas. in

tur ut caedatur suppl. Urs. cum Scal. , auctoritatcm secutus inferioris

loci, quo Festus antiquam iuris formulara ab agendo deduct I; sed Illi

annot., i. e. post hanc legem rogatam.

6. Capitales] monetales

coni. Hotomannus Dac. la'udatus , temer.

Potcrant trcs\iri capitales

Cicero Top. 17. Serv. in Virg. Eel. IV, 43. Georg. HI, 387.

quidem rectius subici scriptum est.

Cf. Dirk-

5. expiandi] Urs.

qui agi-

explandi

cod. vg.

inigitur] vg. e cdice ponitur inf, quod . Urs.

ad sacramenta exigenda constitu, id est, ut noxiis bominibus necessita

Speeiem]

baec Vcrrium ex Cicerone , Acad. Qu. I, 8. Orat. 3. (quae

te-in iniponcrcnt, Sacramento de crimine contendendi.

contulit Dac), bausisse vix dubito.

nobis] Urs. ex supplem. n vg.

corr. Urs., ut vg.

suppl. Scal.
gibus),
Urs.

hique] Haue

capitales] suppl. Scal. Urs.

7. poslhac fa-]

ex h. I. fa- Urs. (ex lege faetus , ut legitur in le

rogati facti a populo coni. Dac.

7. igunto] suppl. A. Aug.

9. esse] boc vocabuluin , crebro buius cod. vitio bis positum,

scmel loll en dum esse, nott Uas.: . vg.

11. aerari] cod. aerarii
Urs.
13. Sexlantari] cod. Sextanlarii vg. Urs. Cf. Paulus p. 73.
v. grave aes, cum annot.
propter]

14. quod] quo corr. A. Aug. in mg. Urs.

per corr. Hermolaus a Gotb. laudatus:

propter usus optimae Latinitati convenit.

Plinius , no (ins.
tantarii Urs.

sed ille praeverbii

Punicum see.] primum

16. librar i . . sexlantari] cod.

librarii . . sex-

IG. 17. per quos . . esset] baec verba Urs. includit

cado proxime ad ea accessissc videtur,

ex Appuleio, quibuscum cf. Pliii. N. H. XXXIII, 3, 13. .44 sqq.

dupondi Urs.
corr. Uas.

dupondii vg.
es-] cod.

IA. quinquessi] -

11. auetos] auctus

13. de-] . vg.

quinquesi-]VBS.

quae teste Plinio XXXIII, 3, 13. .45.

Q. Fabio Maximo dictatore facta est , qua denat-ium scdeciin assibus

relativo pronomine cum snperiore sententia connectitur.

17. el]

silentio.

ut corr. Urs., possis ctiam ut et: sed non opus est.

20-22.

ait] at vg.

Quanquam Flaminius cos. a. 536. iam caesus erat,

cum Fabius dictator creatus est.

e-um Urs.

Cf. Boeckb. Qu. metr. p. 472.

Supplem. Urs. monstravit Scal. , a quibus in paucis reccssi.

19. exprese] Urs.

vg. , quod sententia rcquirit.

vata Urs.

expse i. . expraese COD.

20. excava] cod.

v. sulla Qu. XIV, 4, 14. prolata.

27. i in hi'] ieiuni vg.

tum esse.
Perperam Bentlcius Septuennio in Septuncio rcfingendtim
putavit, Opuscc. p. 416. Verum Bocckbius vidit in Quaest. ntetrol.

soli] sili Paulus , quod pro seseli habetur.

26. iantaeulum] ientaculum vg,

potuiu e Dioscor. Ill, 51. offert Dac.

28. suff'ragatores] Haec

bant, sed qui ca in usutn candidatorum notabant, dicebantur.

Ciceronis pro Plane. 22. notissimns est locus.

inscribitur] cod.

inscibitur Urs.,

27.

Sesclios semen cum vino

22. Senacula] cf. Paulus p. 149.

25. unum] de Varro de L. L. V. . 156. Valer.

exea-

Gloss. Labb. : ientatuluin, .

p. 448.
20. anno] delet Ues. cum vg. , sed fuit vcl Ennius vel
Cato. Uns. post quoque iniicit quod eo , et numero mutt in nummo.

menilo typoth.

expresse

excavat vg.

25. totum . . solidum] sed pro Verrio pugnant supra

id ncque in usu mansissc , ncque ultcrius oetuennio , novennio efforma-

prodidit corr. Urs. cum vg.

16.

17. Salida sella) cf. col. 23, 31. v.

septuenuio quoque dictum esse a quodam , ut biennio , triennio etc. , sed

redidil Urs.

15. perduet-]

15. 16. lege Fla-minia minus soloendi]

videtur eadem lex significar!,

eu] cod. . vg.

2i. rodidit] cod.

Urs.

10. dupundi] cod.

Cf. Qu. XV, 8, 33.

esse vg. est Urs.

quinquessis vg.

product-um corr. Urs.

mcnibris non primarium , quod regit , sed seciindarium , quod regitur,

runt partem eflicere disputationis de sextantariis assibus , sed id dicit,

Fcsti expli

quae Priscianus VI. p. 708 P.

additara., quae eiiccre debui, v. in Suppl. Ann.

permutari placuit.

haec verba A. Aug. Scal. et omncs dcinceps puta-

7. EI/O] cod. (foe Urs. vg.

9. Sesterti] baec quasi continuado

est eorum , quae Qu. XV, 8, 33. v. sestertius dicta sunt.

tanquam subditicia , parum attentus scilicet ad Hud rclativorum niembrorum genus , quod in Latina lingua late patet , in quo ex duobus

Sept. . . maiorem]

6.

si recle supplcvit Urs., ut videtur, suff'ragatores non qui suffragia fere-

tanquam e cdice : ignorant cod. ct vg.

hominum Urs.

De punctis

31. appositol a Urs.

32. hominu] cod. vg.

34. Struppi] v. Qu. XIV, 17, 12. v. stroppus.

QU. XV, 21. (133)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XIX.

sive contenditur. id in aliis rebus quinquaginta assium est, in alis rebus quingen torum inter cos, qui iudicio in
ter se contenderent. qua de re lege L. Papiri
Tr. pi. sanctum est bis verbis : "Quicunque Praetor post
liocy factus erit, qui inter cives ius dicet, tres viros
Capitales populum rogato, bique tres viri capitales
quicuq. posthac fa-cti ert, saeramcta ex-igunto, iudictoque, codemque iure sunto, uti ex legibus, plebeique
scitis exigere, iudicareque esse-}-, esseque oportet."
sacramenti autem nomine id aes dici coeptum est,
quod et propter aerari inopiam, et sacrorum publicoruin
multitudinem , consumebatur id in rebus divinis.
USextantari asses in usu esse coeperunt ex eo tem
pore, qdf propter bell Punic secund, qd cum Hannibale geslum est, decreverunt patres, ut ex assibus
qui tum erant librari, firent sextantari, per quos
cum solvi coeptum esset, et populus acre alieno liberaretur, et privati, quibus debitum publice solvi
oportebat,
non magno detrimento adficerentur.
II "Septuennio quoque" anno f usus est, ut priore
numero , sed id non permansit in usu , nee amplius processit in maiorem.
||Senacula tria fuisse
Romae, in quibus senatus haberi solitus sit, memo
riae rodidit t Nicostratus in libro , qui inscribitur
de Senatu babendo. unum, ubi nunc est aedis Concordiae inter Capitolium et Forum ; in quo solebant ma
gistrates D. T. cum senioribus deliberare, alterum, ad portam Capenam. tertium, citra aedem Rellonae, in quo exterarum nationum legatis, quos
in urbem admittere nolebant,
senatus dabatur.
HScboIae dictae sunt, non ab otio vacatione
omni, sed quod, ceteris rebus omissis, vacare liberalibus studis pueri debent, ut etiam ludi appellantur , in quibus minime luditur, ne tristi
EMEND. LECT
26. i e n lacnlum.

Qu. XV, 21, 5. hac.

27. ieitmt.
sili.

9. esse] dele.

10

15

20

25

30

14. quo.

QU. XV, 22. (134)

547

aliquo nomine fug -ianl pueri suo fungi mu

ere. || Subici -ies dicilur, qui pro occiso datur,
quod fit (ut ait Cincius in libro de officio iurisconsulti)
exemple
Xt-henicnsium,
apud quos
expiandi gratia aries inigitur ab eo , qui invilus seelus admisit, poenae n-endendac loco.
\\Speciem
quam nos dicimus, 10-2 Graeci dixerunt; Platon quidem idean, nobis species pro eadem ponitur.
|| Sesterti no-lam . . . ait signa conlinere
dupundi et semissis. unde sestertius dictas quasi setnisterlius. Sed auctos esse postea asses in scstertio.
apud antiques autem denarii denorum assium erant, et valebant de-cussem, qui turn dicebantur quadrigati, bigati. quinquessi- autem quinarium. . . auctor
est, numcrum aeris perduct-uzn esse ad Wl asses legeFlaminia minus solvendi, cu-i/i Hannibalis bello premeretur P. R. || Solida sella, ait Verrius, sedere turn quis
iubetur, cum mane surg-eiw auspicandi gratia evigilavit, quod antiqui exprese f nulla plane interriore parte excava - tas ad auspiciorum usum faciebant sedes, quas s-edes ob earn causam , quod
in bis nihil erat con - cavum , solidas appellabant, inquit Verrais, quod solidum idem esset quod .
absurde, ut mihi videtur, si quidem , quod
sit totum, ait dictum solidum.
\\Silatum antiqui
pro eo, quod nunc iantaculumf dicim-u, appellabant^
quia iaiunif vinum solif condi-frcm ante meridiem
obsorbebant.
||SuiFragato-re# dicebantur apud
maiores, hi qui vulgo in usu erant candidatis. nam quo melius
apparerent
iuncta
suflra - gia ,
su/J'ragator,
quern quisque fieri vellet, notabat apposilo punc
to scribtis candidalorum hominu-m nominillas.
Varro in L. VII. rerum humanarum haec tradidit.
|| Struppi
vocantur
in
pulvinaribus
fasciculi
20. Ennius?

2k prodidit.

Xy*

Qu. XV, 22, 19. expresse.

348

QU. XV, 23. (135)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

de verbenis facti, qui pro deo-rum capilihus ponunlur.

|| Septem dies, vel simpliciter sept-em calo, Antistius
Labeo ait, proclamare ma-gistratum publicum, si
Nonae septimanae futurae sunt. ||SecespitamesseAntisti7/.V Labeo ait cullrum fe-rreum, ohlongum , manibrio ebrneo, rotund -o, solido, vincto ad capulum auro argentoque , ixum clavis aeneis, aere Cyprio, quo Flami-nes, Flamini cae Virgins Pontificesque ad sa - orificia utuntur. Eain sacrario utuntur
rediculo f aeneo olim
tubae relictae sunt,
a lngere licet, est
sed et aliis in locis, et
quaedam. ita secespitae dieuntur a secando. || Secioum est, quod sccespita seeatur
libum seu placenta, qu-ae solcat necessaris sacrificis adhiberi.
|| SuflSmenta sunt, quae
faciebant ex faba tiuVto-qiic molito, mulso sparso. ea dus dabantur eo tempo-re, quo uvae calcatae
prelo premuntur.
\\Serpsi-t antiqui pro serpserit,
unde videntur scrp-uhe dictae, quae nunc serpentes dicimus, ex Gr-aeco, quia illi ', nos
pro aspiratione eorum
S. li liera
posila ,
ut
$ sex , seplem. || Suffibulum est.vestimenlum album, praelexlum, ua-drangulum, oblongum, quod in capite Virqines Vc- stales cum sacrifican t semper
habere
soient,
idque
fibula
comprebendilur.
|| Silentio surgere ait dici , ubi qui post mediana
noctem auspi- candi causa ex lectulo suo silens urr- exit, et liberatus a lecto, in solido
se posait, .se -del (j ne, ne quid eo tempore deiciat,
cavern, donee sc in ledum reposuit : hoc enim est
proprie t-lcntiura, omnis vitii in auspiciis vaEMEND. LECT. Qu. XV, 83, li. retculo.
22. 23. defrutumve.
27. Veliat.
Fagulali.

10

15

20

25

30

L. XIX.

QU. XV, 24. (136)

cuitas.
Veranius ait, non utique ex lecto, sed
ex cubili, nef rursus se in tectum reponere
necessc esse.
|| Sarpiuntur vineae, id est pulantur,
ut in XII.: "Quandoque sarpta, donec deuipta erunt."
||Summanalia, liba farincea in
inodum rotae finctae f.
||Suffuerat, sub eodem tecto fuerat.
|| Scriptum lapidem esse
ait, et ita vocari, Antistius Labeo, in agro
Menullino + divinum rem faceret.
||Se quamque
seorsum quamque.
||Sanates dicti sunt, qui
supra , infraque Romam habitaverunt. quod nomen
bis fuit, quia cum defecissent a Romanis, brevi
post
redierunt
in
amicitiam ,
quasi
sanata
mente, itaque in XII. cautum est, ut idem iuris
esset Sanations quodForclibus, id est bonis, et qui nunquam
defeceraot a P. R.
||Sublucare arbores
est ramos earum supputare, et veluti suptus
lucem
miltere ;
conlucare
autem,
succisis
arboribus locum inplere luce.
|| Spurcum
vinum est, quod sacris . adhiberi non licet, ut
ait
Labeo
Antislius
I. X. commentari
in
ris
pontifici,
cui
aqua
admixta
est
de
fructum vef aut ign taclum est, mustum ve
ante,
quam
deferveseat.
|| Septimontio,
ut ait Antistius Labeo ,
hisee montibus feriae. Palatio , cui sacrificium quod fit , Palatoar
dicitur. villaef, cui item sacrificium. Fagualif, Suburae,
Cernalo,
Oppio Caelio f monti ,
Cispio
monti.
Oppius autem appellatus est , ut ait
Vano rerum humanarum L. VIII., ab Opila f
Oppio Tusculano, qui cum praesidio Tusculanorum missus ad Romam tuendam, dum Tullus
Hostilius
Veios
oppugnaret ,
consederat
in Carinis , et ibi castra habucrat.
similiter

Qu. XV, 24, 2. ne .

6. ficta.
28. Cacito] dele.
30. Opitre.

9. Mcullino.

Postea exciderunt quaedam.

(151)

PALXI DIACOIVI EXCERPTA.

LIB. XVII.

549

Secespita cultrum fcrrcum, oblongum, manobrio ebrneo, rotundo, solido, vincto ad capulum argento auroque fixuiu,
ca vis acneis, aere Cyprio , quo Flamines, Flainiiiicac virgines pontificesque ad sacrificia utebantur. Dicta autem
est secespita a secando.
Secivum I bum est, quod secespita secatur.
Suffimenta dicebant, quae faciebant ex faba milioque molilo mulso sparso. Ea diis eo tempore daban tur, quo iivae
calcatae prelo premebantur.
Serpsit antiqui pro scrpserit usi sunt. Inde serpulae dictae, quas nunc serpentea dicimus, ex Graeco, quia Uli ,
nos pro aspiration- eoriim S litera pnsita, nt | sex, em Septem.
S i li lu vestimciitiim album, praetextum, quadrangulum , oblongum, quod in capitc Vestales virgines sacrificantes
babebant, idque fibula comprebendebatur.
S u mina na lia liba farincea in modum rotae ficta.
Sanatee dicti sunt, qui supra nfraque Romam babitaverunt ; quod nomen ideo bis est indituni , quia, qiiuni defecissent
a Romanis, brevi post in amicitiam quasi sanata mente redierunt.
Sex Vestae sacerdotes constitutac erant, ut populus pro sua quisque parte Iiabcret mnistram sacro rmn, quia chitas
Romana in sex erat distribua partes : in primos secundosque Titicnses , Ramnes , Luceres.
Sublucare arbores est ramos carinii snpputare, et veluti subtus luccm mittcrc; conlucare autcm succisis arboribus
locum luce implcre.
Spurcum vinuin dicebant, quum aqua admixta , aut igne tactum erat, mustumve
anlequam defervescat.
Sacrificium , quod fiebat Romae in monte Palatio , Palatuar dicebant.
ANNOT. PAULI ad p. 346. I. ex Gracco] add. Lihd. e Berolincnsi cdice: sed om. boni codd.
. FESTI.
dici Iks.

Qn. XV, 23, 1. rum) . vg. : non tribuit co-

2. em\ Urs.

bem vg. , et fortasse etiam Urs. idem signi

ficare voluit, cum apud eum legatnr urb-em.

Qu. XV, 24, 2. ne] nee corr. A. Ag. in mg. Urs.

3. Sarpiun-

tur] literae Sar. in cod. manu novicia additac sunt.

Sarpuntur Tg.

Cf. Qu. XIV, 27, 10. . sarpta.

2. 3. ante intenttes explere, maxime ex Yarronc VI. . 27., sed ubi

tarnen mihi non tigna, sed ipsa sarpta, i. e. sarnienta putata , dempta
dici videri.
5. Summanalia] Snmmano deo oblata, quem Gloss. Labb.

Tg.

Calo Urs.

4. Seeespitam] comparator imprimis Scrv. in Virg.

Aen. IV, 2G2. , qui seeespitam iisdem verbis describit.

vg.

10-15.

Snpplcm.

10. in] a in

horum vv. ab Urs. posita in Sgpfl. .

reieci , cum plane nova et incredibilia contineant.

retculo con. 1rs.
14.

11. rediculo]

12. tubae] nubae vg.

aliis in] cod. vg,

in aliis Urs.

13. a] . vg.

16. Secivum] sic Paulus.

Secius posucrat Las. e deteriori Pauli lection.

17. neeessaris] cou.
necessariCs Lr. vg.
19. que] . vg.
molito] idem participium
legitur Qu. VIII, 21, 32. . mola.

21. Serpsit] Serpsit usi sun-t

suppl. Las. , qui premebantur in initio v. omittit.

serpulae] cf. Qu. XV, 25, 13. v. serp. scrpserit.
vg.

Uns.

Urs.

t . vg.
] cod.

'EPIIETA, nos] EPJIETuNOC .

22.
cea

onir nos vg.

24. S. ditera] cf. supra Qu. XIII, 30, 9. v. semis.

25.

mire interpretantur : Summanus, Iloouijb^fvc.

facta coni. . Acc in mg.

6. finetae] ficta vg.

' 9. Menull.] coniicio Sfedullino, a Medullia

in Latio. Post boc voc. A. Acc. in mg. et Urs. coni. addunt : ubi scribac,
iideuique faeeret in faeerent mutant. Sed de bac rc incertum est iudicium, cum de script lapide nihil plane inuotucrit.

se quamqve] cf.

Qu. XIII, 30, 7. v. socordia.

10. Sanates] cf. Qu. XIV, 26, 8. v. senates.
13. sanata] vg. Las. lanuta .
16. subluc] non concinunt, quae
Paulus p. 30. v. conlucare, de qua dissensionc supra dictum est.
19.
inplere] cod. implere Urs.
19. 20. Spure, uinnm] haec Isidor.
Origg. XX, 3, 7. excerpsit.

De re ipsa Plhi. N. H. XIV, 19, 23. . 119.

Cf. etiam Festus Qu. XII, 20, 21. V. puri.

21.22. commentari . .
pontifiei] cod.; utrobique ii vg. Urs.
22. 23. de frnetum ve] defrutumve vg. , et sie corr. Urs.

Cf. de admixtb Cato de R. R. 23 .

23. mustum ve] intellige, oninc mnstum, antequam deferbuerit, spureunr

Suffib.] de eodem Varro de L. L. VI. . 21.

27. stales] cod. est
ales vg. ales e cdice profert Uas.
28. id] . vg.
29. SU.

esse.

surgere] cf. Cic. de divin. II, 34, 71. 72., Liv. X, 40.

ne Palatual corriges , moneo , propter lit. 1 secundae syllabae , 1 finale

Intpp. Ma in

24. Septimontio] v. annot. ad Qu. XV, 15,7.

Virg. Aen. X, 241. et Festus ipse Qu. XV, 25, 21. v. sinistrnm, Paulus

mulatum esse in r, ut in alvcar.

p. 49. v. caduca ausp.

sqq.

. vg,
33. se] le vg.

In snpplcm. Uns. paucula mutavi.

32. se-dctque] letque vg.

31. exil]

Cf. Serv. in Virg. Acn. IX, 4.

15
(152)

Aeute in sensum et

nexum eorura verborum inquirit Huscbk. de tigno iuneto p. 24.: fateor

calo]

10

Gloss. Labb. : Sarpo, Xaii'oi JnxrXovc.

4. ut in XU.] . Dirkscn. de XII taLb. p. 434.

Ausus sum meo Marte y.

magistratum publicum Festus ballet, Vatro pontifices appellat.

26. Pa{aluar]

V. Freund, in Lex. Lat. p. XXXV 1 1

Cactcruin Palatuar sacrum divae Palatuae fuit , de qua v. Varro

de L. L. VII. . 15.
sic corr. Uas.

27. villac] coo.

Fagiiali]

tiiioe Urs.

Fagutali corr.

Velio* vg. , e#_

A. Acc. in mg.

Urs.

350

PAULI DIA0NI EXCERPTA. LIB. XVII.

(152)

Sistere fana quiim diccrent, significabatur lcctistcrnia certis in fano locis componcre.
Scrpula serpserit qiuim Icgitur apud Messalam signicat serpens irrepserit.
Solino intelligitur consulo.
S tipa tor es, id est custodes cuiusque corporis, dicti sunt a stipe, quam accipicbant mcrcedis nomine.
Solicitare est solo citare, id est ex suo loco movere. Solum autem quin significet locum, quis dubitet, quura exsulcs
5
quoque dlcantur loco patriae suae pulsi?

LIBER

XVIII.

Tercntum locus in campo Mar to die tus , quod loco ara Ditis pa tris terra occultaretur.
Taurii* appellabantur ludi in honorem deorum inferorum facti. Instituti autem vdentur bac de causa. Rgnante Superbo Tarquinio quam magna incidisset pestilcntia in mulieres gravidas, quae fuerat facta ex came divendita
10
populo tanrorum , ob boc diis infers instituti et Taurii vocali sunt.
Talassionem in nuptiis Varro ait signum esse lanifcii. Talassioncm cnim vocabant quasillum, qui alio modo vocatur
calathus , vas utique ipsis lanificiis aptum.
28. Cermalo] Germalo corr. A. Au, in mg. Urs. : non recte. V. Pau
lus p. 42. v. Cermalus.
Caelio] cod. Coclio vjj. Urs. Hoc toc.
intcrpolatum esse, inde vel clarissimc apparet, quod Oppius non per se
partem Urbis signifient, sed Oppius mons. . imprimis Argeorum sacra
apud Varron. de L. L. V. . 50.
Cispio] cf. Paulus p. 33. v. Cispius.
30. Opila] Opitre corr. A. Aue. in mg. Urs.
33. Feios] vg. Urs.
vacias cod. De hoc bello Liv. I, 27.
ANN. PAUL. p. 349. 12. Sex Vesla] hace transposuit Paulus inde
a Qu. XV, 20, 20.
16. Palatio] Pallatio boni codd. cdd.vett. Pala
tino Tg. Lino,
dicebant] M. dicebantur Gu. dicebatur vg.
ANNOT. FEST1. Qu. XV, 25, 1. Cisitum] Cisition codici tribuit
A. Aoe. Cispius Tg., et sie corr. Urs.
2. Esqniliarum] Tg. Urs.
Exquiilarum cod.
3. aedis Mefitis] lucuni Mefitis mcnior.it Varro
de L. L. V. . 49.
4. Sistere fana] cf. Serv. in Acn. I, 422. et
Qu. XIII, 21, 27. . rituales.
6. quam] quod Tg. Q. corr. A. Aug.
in mg. Urs. Illud praefero.
7. pontifici] cod. -ii Urs.
8.
dis] cod. diis Urs.
8. 9. Subigere] Subieere corr. . Aue. in
mg. Urs. : sed Antistium subigere rectius dici existimasse, ipse eo ostendit, quod ab agendo originem Tocabuli petit. Cf. annot. ad Qu. XV,
22, 2.
9. riefen] Tg. Urs. aryetem cod. Item . 10.
10.
agatur] i. e. mactetur. Cf. annot. ad Paulum p. 10. v. agonias.
11.
volueris] De hoc mendo v. Suppl. Anh.
14. Solino] solinunt Qu.
IX, 12, 24. v. ncquinont explicatur. Sed prima persona dici licitum
fuisse solino, vix credibile est.
15. Sund led] v. Sern.. Anh.
17. Servili] cod. Servilii UM.
18. stellam] om. Tg. et dclct Urs.
exlamella] ex lamella vg. , ita corr. Urs. quia et lamella coni. Dac.
19. Sinistrum] ct. Qu. XV, 13, 1. . sin. aves. Nunc de hoc Festi loco
(millo aliter iudico quam Etrusc. rer. III, 7, 11. T. II. p. 191. Capitonem, video, Silentium et sinistrum ita distinxisse (quanquam distinetione
vix opus erat) , ut illud nihil mali , hoc autem quidquid boni ominis
ofl'errct.
21. aut] at vg., ita corr. Urs.
21. 22. dubi] dubii
vg. ubi corr. A. Aoc. in mg. Urs.
24. ad] at corr. A. Aue. in
mg. Urs.
26. 27. praeterire] Tg. Urs., sed e cod. notatum aeeepi
. 26. praeleritam. Non displiecret: praeteritum.
27. absuri qui]
absurdas corr. Urs., ut Tg. Icgitur.
28. restare] recitare Tg. : ita
corr. Urs. tarn absurdas atque opiniosas de eo res dare coni. Lind.
Scilicet apud Santandr. est opinio -suas.
30. Stipatorcs] cf. Qu. XIV,

19, 3. . stipatorcs.
32. quam] qua Tg.: sie corr. Urs.
32.
33. cum extruuntur] explicantur hace a Servio in Virg. Aen. I, 433.:
stipant, densant: Iranslatio a navibus , in quibus stipula (al. stupa,
ser. stipa) interponitur vasis.
34. destituantur] ita Verrius antique
pro constituantur , collocentur , ut monet Urs. constituantur vcl destinantur A. Aug. in mg.
34. Sollicitare] Urs. solicitare vg. in con
texto , idque Festus voluisse videtur. Cf. Paulus p. 124. . procitarc.
Qu. XV, 26, 1. e* solo] ex sollo suppl. Urs.
5. Tappete]
scribendum Tpele , idque ablativo casu Ennium posuisse ex Graeco,
probabile. tappetae corr. Urs.
strata] exempli caussa adicci.
5. 6. tapc-tac] corrige tapete, tapetem coni. Dac. Scal. putaTit En
nium tapetos dixisse.
6. tapete glabrum] haec sumpsi Nonio
p. 542, 18. , mostrata a Scal. tappetem etiam suppl. Urs.
7.
Le] fortasse Laevius.
8. sie] die vg.
tappet-e . . .] neutro
genere suppl. Urs.
Tcrentnin] cf. Qu. XV, 2, 6. v. Saccul. ludi.
9. loe] cod. vg. locum Urs.
10. dicendum fuisse] nempe Terendum, ut monuit Scal.
11. aram occult.] De hoc loco resarciendo
v. Suffi. Ann.
13. tilitas] mo-bilitas corr. Urs. agilitas coni.
Scal.
aequiperet] cod. vg. aequiparet Urs.
14. rea] cod.
rclal vg. re Urs.
15. Tauri lud] cf. Varr. de L. L. V. |. 154.
Serv. in Virg. Aen. II, 140.
19. fetu si facti] corrige fetus: facti.
Sed cum Pauli tempore locus am turbatus esset, mirae de h. 1. opinio
nes exortae sunt , quas examinavi in Sufpl. Ann.
22. if] vg. dii
Urs. d cod.
23. Varro] quo loco minim hunc ludum descripscrit,
ignoratur.
24. in er-udo] suppl. Urs. iner vg. : quapropter Scai..
ceteris restitutis hanc lacunam vacuain reliquit. Nunc in cod. tantum
extat.
25. inpelli\ cod. impclli.vg. Urs.
us -que] usque vg.
26. eonsisteret] vg. Urs. conifer cod.
27. 28. Talassionem] cf.
Liv. I, 9. Dion. Hai. II, 30. Plut. Qu. Rom. 31. Serv. in Virg. Aen. I,
651.
29. quassillum] cod. quasillum vg. Uns.
30. at] vg.:
id Urs. tanquam ex suppl. : e cod. nihil notatum aeeepi. sililius inde
fecit Scal. at quidam suppl. Urs.
31. ait] om. vg.
34.
hominis] ominis corr. Urs., ut vg. legitur.
ANNOT. PAULI. 4. Solicitare] vg. Sollicitare boni codd.
8.
Taurii] Tauri codd. , ex ipso Festo , qui Tauri pro Taurii scripsit.
9. divendila] M. diu vendita celt., ctiam Luid.
11. quasillum]
quaxillum Gu.

QU. XV, 23. (157)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

L. XIX.

QU. XV, 26. (138)

331

Gisitumf a Laevo Cispio Anagnino, qui eiusdem rei cau

quidam dictum putant , vel-jtf citare ex solo, quod est
sa earn partem Esquiliarum , quae iacet ad vicum Paex suo loco scntentia movere, solum lent
tricium versus, in qua regione est aedis Mefitis,
quin signified locum , quis dubitel ? cum exsules
tuitus est.
|| Sistcrc fana cum in urbe condenda
quoque
dicantur
loco
p-alriae
suae
pulsi.
dicitur, significa t loca in oppido futurorum fanorum 5 || Tappete f ex Graeco sum - psit '(strala tapeconstitucrc. quam I Antistius Labeo ait in comtae f" Ennius cum ait. <(t-apete glabruni" dixit Turpilius in Demetrio. Le
tapetan
mentario XV. iuris pontifici , fana sistere esse
lectisternia certis locis et dis habere.
||Subiveterem. sic tappet-e
|| Terentum
gere arietem in eodem libro Antistius esse ait
in campo Martio loc-imt Verrius ait ab eo
dare arietem, qui pro se agatur, caedatur. || "Bene spon- 10 dicendum fuisse, quod l~ erra ibi per ludos
sis, beneque volueris" -J- in precatione augurali
Secularis
Ditis
patris
aram
occulens
teraMessala
augur
ait
significare
spopondetur ab equis quadrigari-, ut eorum levis mo
rs, volueris.
||4Serpula serpserit", ait idem
tilitasf aequiperet
iuo-lus
Solis
atque LuMessala, serpens irrepserit.
||Solino idem
ait esse consult.
||Suad ted idem ait esse, sic te.
UStellam significare ait Ateius Gapito lac l um et
prosperum, auctoritatem secutus P. Servili auguris , stellam f quae extamella -- aerea adsimilis
stellae locis inauguratis infigatur.
|| Sinistrum
in
auspicando
significare
ait
Ateius
Gapito
laetum et prosperum auspicium, autf silentium, dubi f duntaxat vacat vitio. igitur silentio surgre cum dicitur significa! non interpellari, quo minus
rem gerat, ad f sinistrum, hortari quoque auspicia ad agendum, quod animo quis proposuerit.
|| Satis verbum
Verrio
melius
fuit
praeterire, ut mihi videtur ; quam tam absuri qui-}- opiniones
suas de eo restare fj quas sciens praeterii, tam
hercules, quam de scabro, quod proximum sequebatur.
UStipatores ait dictos a stipe, quam mercedis
nomine
accipiant
custodes
cuiusque
corporis. unde et stipam, quam t amphorae cum extruuntur, firm a ri soient; etiam stipites, qui ob andern
causam
destituantur.
|| Sollicitarc
EMEM). LICT. Qu.XV, 23, 1. Cispium
6. quod.
2.1. at.
27. absurdas.
28. recitare.
' 32. qua.
facti.
34. ut in it.

. quod quam anilitcr

vela -tum sit, cut15 vis manifestum est.
\\Tauri ludi instituti
dis
Infers ex
hac causa
videntur.
Tarquinio
rgnante,
cum
magna
incidisset
pes tilenlia
in muliercs gravidas
ataue
earum
fetu si f facti sunt ex car-ne divendita populo
20 taurorum
immolatorum.
ob
hoc
ludi
Tauri
appellati sunt, et fiunt in circo Flaminio , ne
intra muros evocentur di- Infer. Sed Taurios
ludos Tarro ait vocari, quod eis ludis discipulus pendens a doctore in cr-udo corio tauri
25 solilus sit inpelli, atque us -que eo inibi cogi
docere ,
quoad
consisteret
atque
virtute talorum constaret pedu-m firmitas.
|| Talassionem in nuptiis Varro ait signum esse lanifici, rXagov, id est quassillum, i-nde enim so30 litum appellari Talassioneui. at
historiarum
scribtor,
Talassium
ait
nomine
viruni,
rapta
virgine
unicae
n-ulchnludinis , quod ei id coniugium fuerit fe-/t.v, bum
hominis -Jgratia
nunc
redintegrari.
|| Tri

11. volis?
18. stellam] dele.
lamella,
21. at.
12. 13. mobilitas.
Qu. XV, 26, 5. Tpele.
5. 6. tapete,

21. 22. bi.

19. fetus:

352

QU. XV, 27. (159)

FESTI FRAGM. E COD. FARN. L. XIX.

QU. XV, 28. (160)

ginta lictoribus /-ex Curala fertur, quof Ilannivehementes

proiectiones
sanguinis
arcualim
bal in propinquilate cum esset, nee ex praesiitffluens, quales sunt Tiburi in Aniene. Ennius
is discedere liceret, Q. Fabius Maxitnus Verruin Aiace : "Aiaxf misso sanguine tepido tuliif
cosus, M. Claudius Ma -rcellus cos. facer inefflantes
volant."
|| Topper
significare
ait
stituerunt, ut nota -vit Aelius in XII. signi- 5 Artorius cito, fortasse,
celeriter, temer, cito,
cationum verborum.
|| T-risulcum fulgur fuit
sic in Nelei carmine: "Topper fortunae commu
ai anliquis dictum , <y-uia id aut incendit, atauturboininibus."citius, sic C.Naevius: "Capesset flamut
discutit,
aut
ie-rebrat.
Togatarum
mam Volca ni. "cito, sic in eodem: "Namque nullum peius
est genus praetextatarnm, ad. est A-ominum fastigio-}-; quae
macrt humanuni f, quamde mare saevum. Viretf
praetextatae dicuntur, quod logis praetexlis rem- 10 cui sunt magnae,
topper
confringent inporpublicam illi administren -t. tabernariarum , quia.
tunae undef," fortasse, sic Coelius 1. VII.: "lia
in iis cum hominibus tw-cellenlibus etiam humiles
uti se se quisque vobis studeat aemulari in statu
permixli sunt , fures , /j-lagiarii , servi denique et
fortunae reip, ,
eadein re gesta ,
topper nihilo
,
qui
ex
tab -erais
honeste
prodeant
minore negotio acto, gratia minor esset." forhomines.
|]jfV<-uras, vaccas steriles, ap- 15 tasse, sic Acciiis in Io ; "Topper, ut fit, patrie tenf
pellari, ait f'etriu-s, quae non magis rapiantf,
eicit iras." Enniusf vero sic: Topper fortasse valet
quam tauri. sed vm-similius sit ex Graeco diein Enni et Pacuvi scriptis. apud Ennium est : "Topper
tas, quia steriles vaccas rav-gas appellant. || Todi sunt
quam nemo melius seit." Pacuvius : "Topper tecum
aves parvae, pede exil-i, quarum m. Plautus in Sysitf potestas faxsit, si mecum vclit." adf in anliro : (iCum extor -lis talis, cum todillis cru- 20 quissimis scriptis celeriter, ac mature, in Odyssculis." | Tubilustria quibus diebus adscribtum in
sia vetere :
"Topper facit homines utrius fueFastis est,
in atr-\o Sutorio
agna
tubac
rintf." "Topper eiti ad aedis venimus Circae, simul
lustranlur ,
quos tubos appellant, quod genus
duona eorumf portant ad navis. millia
alia
lustralionis
ex
Arcadia
Pallanleo
transin isdem inserinuntur." || Tibicinesf etiam hi aplatum esse dicunt.
\\ -muanles, tundentes, 25 pcllantur, qui sacerdotes viri speciosi publice
negotium
- entes
significare
ait
Cincius ,
sacra
faciunt,
tubarum
lustrandarum
gratia.
En -nius 1. II.: "Ilaec inter se totum-j||Torrens parti cipialiter pro exurens ponitur, ut
vi Uli tuditan-tes." et Lucretius item libro II. : "Nee
est apud Pacuvium in Antiopa : "Flammeo vapotuditanlia
rem
cessant
extrinsecus
ullam."
re
torrens
terrae
fetum
exusserit."
signifiW'Tudites mall- eos appellant antiqui a tunden- 30 cat etiam iluvium, subitis imbribus concitatum,
do, quamv-is ali cruribusf tudites. Inde Ateius
qui alioqui siccitatibus exarcscit, quiusf aquam ipsam,
Philolog- us
existimat
Tuditano
cognomen
quae Huit, flumen recte dici ait Aelius Callus
inditum ,
quod caput malleoli simile habuerit.
1. II. quae ad ius pertinent, ceterum volgi con|| Tullios al-n dixerunt esse silanos, ali rivos, ali
suetudine utrumque iam dici flumen, et pcrenncin
EMEND. LECT. Qu.XV, 27, 1. quod.
9. fastiqi.
16. pariant. W.sesetota.
tullii,
it. homonem.
Virtu.
11. m, ilar.
5. ted.
10. ira.
Sinniui.
oiam.
2i. Tubirine.
31, cuius.

31. a tudibiis.
10. si.
at.

Qu. XV, 28, 3. Auimam.

21. 22. veri sucres.
23.

(152)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XVIIL

353

Tauras vaccas steriles dici existimatur Lac de causa, quod non magis pariant, quam tauri.
Todi genus avium parvariim. Piautus : ''Cum extortis talis, cum todillis crusculis."
Tubilustria* dies appcllabant, in quihus agna tubas lustrabant.
Tuditantes significat negotium tundentes, id est agentes. Lucretius: "Nee tuditantia rem cessant extrinsecus ullain."
Tudites mallei a tundendo dicti. Inde et cuidam cognomen Tuditano fuit, quod caput malleo simile babuerit.
5
Tullios alii dixerunt esse stanos, alii rivos, alii vehementes proiectiones sanguinis arcuatim fluentis, quales sunt Tiburi (1 53)
in Anieue. nuius : "Sanguine tepido tullii cillantes volant."
Topper cito, ut illud Nelei: "Topper fortunae commutantur hoininibus."
Torrens et participium et nomen est.
ANN. FESTI. Qu. XV, 27, 1-6. Urs. additam. maximum partem
oniisi , enm rem improbabilem plane exhibeant. Quae substitu , ea
acate excogitavit et docte coinmendavit Rubino de Rom. R. P. p. 383.
Cf. Suppl. .
1. ex] Urs. x vg. deest nunc in cod.
3.4.
(J. Fab. Max. . . V. Claudius Mare.] coss. a. 539. u. 214 a. C,
illc quartum , bic tertium.
6. Trisulcum] de iisdem fulmmum generibus Seneca Qu. Nat. II, 40. 41. Serv. in Aen. II, 649.
7.
ij-uia] a vg.
8. discutit] aut findit scribendum e Seneca Tel Servio.
afitul suppl. Urs.
Togatarum] cf. imprimis Donat. de trag, et
com. Diomed. III. p. 487. Supplem. sunt Urs. in paucis mulata.
9.
fastigio] Urs. fastigi Tg., quod rectius puto, ut apud Liv. Ill, 35.
aliis eiusdem fastigii eivibus.
15. Tauras] cf. Varro de R. R.
II, 5. Colum. VI, 22.
16. rapiant] cod. vg. pariant corr. A. Aug.
in mg. : idque I ns. in contexto posuit.
18. steriles vaccas] supplevi.
Graeei vaeeas Urs.
rav-Quq] cue. tantum in cod. esse, ex vg., non
Urs. intelligitur.
19. i] cod. Hi Urs. om. vg. et todi-lli suppl.
Urs.
.] i. e. meminit.
19. 20. in Syro] dixi de boc versu
ad Paulum p. 41. v. crocotillum.
20. Cum extor-tis] Paulus, cum
extri-tis suppl. Urs.
21. Tubilustria'] agebantur a. d. X. Kai. Apr.
(Kai. Praenest. Man". Farn. Vatic. Varro de L. L. VI. . 14. Ovid. F.
Ill', 849.) et a. d. X. Kai. Iun. (Kai. MafT. Exquil. Venus, coli. Ovid.
F. V, 726.).
23. quos] vg. hie legitur.
tubos] Varro de L. L.
V. .117.: Tub a tubis, quos etiamnune ita appellant tubieines sacrorum. Verrius in Kal. Praenest. : Hie dies appellatur ita quod in atrio
sutorio liilii lustrantur , quibus in sacris utuntur. Paulo aliter Urs.
24. Arcadia] vg. Urs. eadia cod.
Pallanteo] Palatio ea religio
tribuitur etiam in Kal. Prnencstino , sed alia ratione. Areadiae Pal
lanteo vel Arcadia a Pallante corr. U
neutro opus est.
25.
uditantes] Urs. Tuditantes vg. , ut e cos. , in quo nunc est ditanles.
Cf. Non. p. 178, 29. v. tudiculare.
26. rutes] Tg. Urs. ntes cod.
Urs. supplem. aliquantulum mutavi.
27. ('] cod. vg. ID11II5 Urs.
Annal. II, 16. apud Merulam.
totum] tota corr. Sen.. Urs. probabiliter. Ccterum versum explevi , geminato se , i't addito Uli. Videtur Virgilius numros Ennii imitatus esse ill yersu : lili inter sese
magna vi brachia tollunt.
28. Lueret.] II, 1143.
29. rem]
vg. Urs. em cod. Ita in cod. nunc in t. 30. 31. 32. prima litera, in
33. 34. primae dnae perierunt, quas ab Urs. lectas esse, etiam vg.
iiilcin facit, quae v. 30. etiam aleos habet.
31. ali cruribus] alii
a tudibus corr. Urs., probabiliter. In Lucilii Aetn. 561. recte scribituri
Fabriles operae tudibus eontundere massas festinant.
34. silanos]
de boc xoovvv nomine Gesnerus de Sileno, Connu. Getting. T. IV.
p. 35. Wei-kerns Nachtrag zu der Aeschyl. Tril. p. 215. Silvanos
coni. Cuiac. Obss. XI, 2. : idemque pracfert Goth. , coll. Digest. XIX,
1, 17. . 9.: sed ibi nullum nomen legitur personarum , ex quorum rostris aqua satire solet, et Glossac Pctrouianae eas Marsyas dicunt. Apud

Lucre t. VI, 1264. nunc rectius Silanos scribitur.

ali . . ali] con.
11 . . alii Urs.
Qu. XV, 28, 1. proiectiones] bine Suetonius qui dicittur de nat. rer.
T. III. p. 76. ed. Wolf. : Tull aquarum proieetus., quales sunt in
Aniene //limine.
sanguinis] amnis coni. Urs. : non recte, nam ipsius
sanguinis rivi prorumpentes cum cataractis Anicnis Tiburi comparantur.
2. 3. Enn. in Aiace] Bothe V, I. p. 31.
3. Aiax] delet Vossius,
qui sanguine Emisso transponit, ut bine senarius incipiat. Verisimilius,
fuisse Animam (scriptum per compendium Ala) , quod pendet a verbo
ef/lanles. Ita censere video Hcrmannum in Soph. Ai. 901. E Sophocle
v. 1411. (1385) expressum putabant Scal. et Hesselius, e v. 918. (899)
Hermannus; certe tullii Sophoclis sunt ovoiyyt.
tuli i] tullii
Paulus.
4. Topper] buius voc. unus testis, praeter Festum,
Quinctil. Inst. I, 5.
5. fernere] mature corr. Urs. Cf. infra v. 20.
6. in JYelei carm.] cf. Suppl. Arn. ad Qu. IX, 20, 2.
7. citius] hace et
similia quaedam uncis inclusit Urs., tanquam subditicia: non recte, ut apparet disputationis summa declrala in Suppl. Ann.
C. J\aevius] scribe
Cn. Pfaevius. Puto versum in bello Pnico fuisse, ut sequentes. Omissi
sunt ab E. S. Excidit voc. topper, sic fere restituendum : eapsset tapper flmmam Vlcni. De seqq. versibus v. Suppl. Ann. ad Qu.
XII, 15, 2.
9. Firet] Fires corr. A. Abg. in mg. Urs. .
11.
uuilc] undae iidem.
Coelius] v. Krause Histor. fragra. p. 193.
Illud sese aemulari studeat dictum, ut apud Sallust, Catil. 1. qui sese
Student praestare.
13*. eadem re gesta] etiam haec voce, uncis Urs.
liberavi.
15. Accius in /o] Bothe p. 211. fr. 3. v. Suppl. Ann.
17. Pacuvi] Urs. Paeui cod., ut saepius.
apud Ennium] Ann.
VIII, 14. posuit Mcrula.
18. Pacuv.] Bothe p. 151. fr. 24.
19.
sil] coniicio ii.
potestas faxsit] postidea faxim coni. Vossius.
ad] at vg. , sie corr. Urs.
20. mature] vg. Urs. maturae cod.
De Livii versibus . Suppl. Arn. ad Qu. XII, 15, 2.
24. Tibicines]
Tubicines corr. Urs., ut vg. legitur. Cf. Qu. XV, 27, 21. v. tubilustrium.
28. Pacuvium] Bothe p. 104. fr. 7. Eundcm versum intelligi a Varrone de R. R. I, 2., monet Urs. Partem eins ex ipso Verrio posuit Suetonius ille T. III. p. 76. ed. Wolf.
quius] cod. Urs.
quamvis vg., ut corr. Urs. Sed ciiin.v aquam sententiae convenientius
puto.
,
ANNOT. PAULI. 3. Tubiiii'ra] vg.
Tibilustria boni codd.,
et sie fortasse Paulus scripsit.
7. tepido] tepidi Gu., quod Lino.
reeepit.
ANNOT. FESTI ad Qu. XV, 29, 1. ] i. e. torrum, cuius voc.
unus testis est Fcstus.
3. duo It] in cod. scriptum est, ut rfuorutn
4. nnm antiqui] de eadem rc Paulus p. 6. . anus. Festum recte ijj"
tellexit Huschk. de Annio Cimbro p. 7.
6. Turmam] eadem 1,.
eius voc. origine sententia exponilur a Varrone de L. L. V. .91

Y.y

534

PAULI DIACOIM EXCERPTA.

LIB. XVIII.

(133)

!v T um torridum, aridum.
Turma equitum dicta, quasi teriraa , quod ter dni quits ex tribus tribubus Titiensium, Ramnium , Lucerum Ccbant.
Itaque primi singularum decuriarum decuriones dicti , qui ex eo singulis tin-mis sunt etiainnunc terni.
Torr ere a torro deductum proprie signilicat siccare atque arefaccre, sed usurpatum est iam pro eo, quod sit ign urerc.
5 Turran i Etrusci dicti a Turreno duce Lydornm, a cuius gentis praecipua crudelitate etiam tyranni sunt dicti.
Torvitas a ferocia taurorum quasi tauri acerbitas est vocata.
Trbelas apud Plautum turbas signifient.
Tutulum dicebant Flaminicarum capitis ornamentum vitta purpurea innexa criuibus et in altitudincm exstructum.
Ennius : "Fictores , Argeos et tutulatos."
Tu or video, tucor defendo.
,
Tuse us viens Romae est dictus, qtiod ibi habitaverunt Tusci, qui recedente ab obsidione Porsena remanserunt.
10 Tus ci a Tusco rege, filio Herciilis, sunt dicti, vel a sacrificando studiose, ex Graeco velut dvaxoi.
Tusculum dictum, quod adilum diffieilem babeat, id est vy.olm'.

iisili'in plane verbis , si minutiesima quaedam cxccpcris. Itaque etiam

Varro bacc ex Curiatio exscripsit. Nam Varronis de L. L. libris Vcrrius non est usus.
7. quasi] vg. Uks. quase .
11. Torreri]
Torrere corr. Uns. cum vg.
forro] torreo corr. Urs. cum vg. : sed
recte monuit Gifanius in Ind. Lucret. v. screscere, ab ipso nomine
torrus, de quo v. 1. dictum est, verbum derivar! torreo.
proprie]
vg. Uns. proprine cod.
13. Plautus] in Cas. II, 5, 1.
In]
delcndum significat A. Ave. Urs. , cum Planto.
14. eilet] edepol
corr. A. Auc. in in;;. Urs. , ex Plauto. cailem vg.
15. Tnrannos]
Vcrrium puto monimenta Doric dialecto scripta respicerc, ut illud Syracusanorum TOJ1TYPAN AUOKYMAS, Corp- Inscr. Gr. n. 16. Turrhenos corr. Urs. cum vg.
17. 18. tyrannos diet.] Copise de ea re
agit I. Fr. Ebert. Dissert. Sicul. p. 28 sqq.
21. cifran, in Epist.]
Bothe V, II. p. 171. fr. 18.
22. serrium] ferreum corr. Lips. Epist.
Quaest. HI, 20. Opp. T. I. p. 183. , obscuro sensu. Ule servus vel
Ilic Syrius corr. Dac Hunc Servium vel //. servulum coni. Bothius.
Crcdidcrim talc quid fuisse: In hunc servum,
22. 23. Torvitas]
consentit Doederlin. Synon. ct Etymol. T. I. p. 42.
23. 24. Pacuv.
in Arm. iud.] Bothe V, I. p. 107. fr. 11.
24. 25. praegrandi]
vg. praegnandi cod. prae grandi Urs.
25. et] ib. fr. 12.
26.
trbelas] hoc verbum quanquam apud Plautum turbella scribi solct,
dubilo tarnen , an deminutiva haec forma illi.s lois , ubi positum est,
parum apta sit. Trbela autem eodeni iure a turba , quo clientela
diente forniari poterat.
28. in Pseud.] I, 1, 108., ubi legitur
Quo pacto. Urs. corr. Quales.
29. Tutulum] cf. Varro de L.
L. VII. . 44. Fulgentius p. 561, 25.
32. pileum] vg. Urs. pilleum cod.
22. 33. forma metali] formam etali cod., ut refert Urs.
forma tali vg.
34. utantur] cod. vg. utuntur Ua(.
ICun.]
Ann. II, 10. Mcr.
Qu. XV, 30, 1. argaeos] ita Fcstus etiam supra Qu. XV, 7, 27. 30.
pro Argeos.
1. 2. Tuor, video] exemplis firmat Doederlin. Syn. et
Kt. T. V. p. 305., quibus adde poetae versum apud Fcstum Qu. XV,
31, 25. ct Qu. X, 4, 18. v. optutu.
4. contueo] cod. vg. contueor
Urs.
pro eonsp.] pro defendo suppl. Uas. , contra scntcntiain Fcsti.
Dac quae comminiscitur, contueor et pro defendo, non commentus esset,
si Urs. supplcm. disliuxisset a codicis lectione.
4. 5. Tugur.] cf.
Isidor. Orr. XV, 12, 2. et imprimis Pompon, in Dig. L, 16, 180.
6.
Afran. in Firg.] Bothe V, II. p. 192. fr. 5.
7. Caecil. in Hypob.]
. Bothe p. 137. fr. 6. Spengc. Caecil. fragm. p. 28. nuiio supplcvi,
ubi ine Uas., luctri caussa.
9. 10. Messalla in expl. XII.] laudatns

etiam Qu. XII, 22, 23. v. pecunia. XIV, 26, 30. v. sanates. Uns. suppl.
Valerius, nomen gentis. De XII tabb. loco v. Dirksen p. 473.
11.
ce] Urs. eo vg.
12. ab] a vg.
iis , /i| supplevi. eo i/uud
Uns., praeeunte Scal., qui narrationes de Porsena et de aelc coniungunt. Has nunc distinxi , mutato iudicio , quod Etrusc. rer. Intr. 2,
1 .">. T. I. p. 117. de ea re tuleram.
Porsena rege] eadem fere narratio legitur apud Liv. II, 14. Dion. Hal. V, 36.
13. descendente]
discedente corr. A. Aue. in mg. Urs.
14. his] scribe Us.
habit.
, . fold-] ibi habilavcrint Vci- suppl. Urs. Cur Volcientes praetulerim,
dixi Etrusc. rcr. p. 117.
15. Celes et Vibenn.] cod. Coeles et
Vibenn vg. Veles et Vibena Urs.
16. max] ma vg.
15-17.
quos . coiue-runr] ita Festns non multum a Tcito Ann. IV, 65. discrepat. Urs. suppl.: untie post eiecti , quod-T. It. s. max-ime reducere
cupie-rint.
16. secum] secuti hic fuisse opinatur Niebuhr. H. R. I.
p. 394.
17. M. Varro] de L. L. V. . 46. : sed alibi, puto, disertius.
18. Toxicum] idem etymon, Dac. observt, a Dioscor. VI, 20. afferri.
cerv. venenum] de eodem Plin. N. H. XXVII, 11, 76. . 101.
20.
Caec. in Gamo] Bothe p. 134. Spengel. p. 21.
amoris] suppl,
Spengcl. miserum Scal. Urs.
21. Afran.] Bothe p. 198. fr. inc. 9.
22. itvorium] uxori vin corr. Scal., idemque suppl. milt-ere.
23,
24. Tusco . . Here, f.] Tyrrhenum Hcrculis filium dieunt Dion. Hal. I,
28. Paus. II, 21, 3. Hygin. fb.274.
24. Ali] cod. Alii Urs.
nie studi si] unieis tudi si cod. ni ci studisi ita vg. unici studii siUrs. uniee sludiosi corr. A. Aug. in mg.
25. Itvaxuoi] cod. vg.
xivoa/.ot Urs. Illud non vitiosum puto. Eandcm voc. originem tangunt Plin. N. H. Ill, 5, 8. . 50. Serv. in Aen. X, 164. Post hoc voc.
vg. addit Tu. Urs. non recte supplct: Unde Tusculum.
28. cu
mulus] suppl. Urs. melius, quam mons Scal., quem il I in reliquis fere
secutus est.
30. varus] vatas vg.
31. Tumu - Ituarii] ita
Urs. recte suppl. , nam Scal. supplem. spatium non admittit. Tumuvg. Tumult- Urs. Tum- cod.
33. tumultum] consentit Ci.
Phil. VIII, 1. Serv. in Aen. II, 486. et imprimis VIII, 1.
34. ornatur] oriatur corr. A. Ace. in mg. Urs.
Gallicis h-] vg. Urs.:
nunc Gal tantum in cod. est.
ANN. PAULI. 2. fiebant] vg. fiebat boni codd.
4. Torrere]
Torreri etiam in Paulo habent boni codd.
inn] etiam M.
8.
Argeos] Barthii cod. Algeos; hinc ille coni. galeatos, Adv. XXXIX, 11.
10. ex Graeco velut Ovar.ooi] sic aperte M. , nisi quod thyshooi. et ex
Graeeo venit thysikooi vel ut Gi . , quem I ?, secutus est. ex Gr.
i'/i oxot , vel ut vg.

QU. XV, 29. (161)

FESTI FRAGM. E COD. FARN.

fluvium et torrentem. ||Torum, ut signifie t torridum,

aridum , per uiium qnidem R antiqua consuetudine
scribitur. sed quasi per duo R scribatur, pronuntiari
oportet, nam ant qui nee mutas, semivoca
les
lifteras
geminaban!,
ut
fit
in Ennio,
Arrio, Annio.
|| Turniam equitum dictam esse ait
Curiatius quasi terimam : quod terdeni quits ex
tribus tribiibus Tiliensium, Ramnium, Lucerum fiebant.
i la
primi
singularum
decuriarum
decuriones
dicti, qui ex eo in singulis turmis sunt etiam nunc
terni.
II Torren a torro deductum, proprie signi
fient siccare,
atque arefacere.
sed usurpatum
est iam pro eo, quod sit ign urere. Plautus: "Inf una
edetf opera in furnum calidum condito, atque
ibi
torreto.
|| Turannos ,
Etruscos appellari
solitos ait Verrius, a Turrheno duce Lydorum,
a cuius gentis praecipua crudelitate etiam tyrannos diclos.
||Tyria maria in proverbium de
ductum est; quod Tyro oriundi Poeni adeo po
tentes maris fuerunt, ut omnibus mortalibus navigatio esset periculosa. Afranius in Epstola : "Hune
serriumf autem maria Tyria conciet."
||Torvitas a ferocia taurorum dicta est. Pacuvius in Armorum iudicio : "Feroci ingenio torvus praegrandi gradu." et: "Cum recordor eius ferocem, et torvam confidentiam."
|| Trbelas
dixisse anti
ques, quas nunc turbas appellamus , testis est
Plautus in Pseudolo: "Quo altof et quantas soleam
trbelas dare."
|| Tiilulum vocari aiunt Flaminicarum
capitis ornamentum,
quod fiat
villa
purpurea
innexa
crinibus,
et
extructum
in altitudinem. Quidam, pileum lanatum forma metali
figuratum ,
quo Flamines
ac Pontfices
utantur, eodem nomine vocari.
Ennius: "liEM. LECT.
3i. oriatur.

Qa.XV, 29,13. In] dele.

14. edepol.

10

15

20

25

30

L. XIX.

QU. XV, 30. (162)

3S

baque , fictores , argaeos , et tutulalos.

|| Tuor,
video;
Tueor,
defendo
in usa
olim
fuit.
sed iam promiscu utuntur,
et ponilur tueor pro video; et contueo-r pro conspicio. \\Tuguria
a tecto
appellantur
domicilia rusticorum
srdida.
Afranius
in
\-irgine:
(iSordidum
tugurium est,
turpe."
Caeeilius
in llypobolimaeo: ."Habitab-af in tugurio,
nulla operculo."
quo nomine Messulla
in
explanatione XII. ait etiam
significari. ||Tuscum vicum ce-teri quidem omnes scriptores dictum aiunt ab its, gui Porsena rege
descendente f ab obsi -dione e Tusis remanserint
Romae, locoque bis dato, habilaverint ; out quod Volcientes fratres Celes et Vibenn-a, quos dieunt regem
TarquiniumRomam secum mnx-iine adduxisse, eum coluerint. M. Varro, quod ex -lio in eum locum dedueti
sint.
|| Toxicum dicitur cerva - rium venenum , quo
quidam perungere sagit- fas sbliti sunt.
Sed
Caeeilius
in
Gamo:
"lit
bom -inem amoris
toxico transegerit." Afra -nius in
uxorium
istud
toxicum
tst-lite."
|| Tascos
quidam dictos aiunt a Tusco rege,
Herculis filio.
Ali quod unici studi si- nt sacrificiorum
ex Craeco, velut Svaxooi.
\\ Tusculum vel
ab eadem causa sacrificiorum, \-el quod adilum difficilcm habeat , id est , Swko\ov.
II Tumulum
Aelius sic dfinit: "Tumulus est cumulus are editus secundum mare fluctibus in altum elevatus. unde similiter et manufac - Ins et na
turalis proprie dici
potest.
\\Tam -ulluari
milites , dicuntur lecti ob subitum ti - morem , un
de etiam tumultum dici ait Verrius, quia non aliunde
is ornaturf, quam ab Italicis et Gallicis h-ominibut

21. 22. In /tune servum.

2$.paclo.

Yy*

Qu. XV, 30, 13. disceden fe

536 QU. XV, 51. (165)

FEST! FRAGM. E COD. FARN. L. XIX.

QU. XV, 52. (164)

qui
immin -ent
Italiae,
itaque
nuHum
cat
remum,
quodquasi
tondeatur
ferro
cum ait 1. Vil.: "Poste -J- recumbite, vestraque
tumultum, praeter- quam Gallicum, aut domesti
peelora pollito tonsis."
item : "Pone f petunt,
cal dicebant. || Thomices Graeco nomine appellantur
exn
referunt
ad
pectora
tonsas."
et
in
e cannabo
impolito
et sparte leviter tortae
restes , ex quibus funes fiunt. Lucilius : "Vidimus 5 Asota -|- : . "Alius in mari vult magno tenere
tonsam."
IIThymbreum
Apollinem
Vergilius
vinctum thomice cann -abina."
Opillusf Aurea monte Thymbreo
appellavit,
qui est in
lins scribsit,
moll- ein
pulvillum,
quem
in
agro Troiano.
|| Tolenno f est genus machinae, u1 ^
eolio
habentj
ne
/-aedat,
tbomicem
voquo
trahitur
aqua
,
alteram partem
praegracari.
|| Tongere Aelius Sti -lo ait noscere esse,
|| Tolera
quod Praenestini tongi - tionem dicant pro no- 10 vante pondere, dictus a tollendo.
re,
patienter
ferre.
Accius
in
Neoptolemo:
tionem. signifient et /a-tius dominari.
Ennius:
iiAlii
rhetorica
tongent."
et
vincere
"Aut f quisquam potis
est
tolerare
acritudinem." Ennius 1. II.: "Ferro se caedef, quam dicetiam
quandoque
videtur
significare.
ts his, toleraret."
|| Toles tumor in fau|| Tesca
Verrius
ai - 1
loca
augurio
desig
nate, quo sit term -ino finis in terra auguri. Op- 15 cibus, quae per deminutionem tonsillae dicuntur.
llTullianum, quod dicitur pars quaedara carecris,
ilius
autem
Aureli- us
loca
consecrata
ad
Ser. Tullium regem aedificasse aiunt.
|| Taxt
augurandum scrib- sit. sed sancta loca undique
verbum ponitur in hisf, quae finiunlur, quoad
saepta
doce -nt
Pontificisf libri,
in quibus
tangi liceat. n litihus quoque,
arbitro f ve
scribtum est: "Templum-que sedemque tcscumque
quoad ei iussit f statuendi,
sive deo sine dene dedicaverit, ubi eos ac- 20 cum prosequitur ,
taxatio dicitur, quae fit certae summae. a tangencipiat
volenles
propitiosque."
Hostius
belli
Hislrici I. I. : "per gentis alte . aelherias , atque
do autem dici etiam scaenici testimonio sunt,
qui taxatores dicuntur, quod alter alter um maleavia tesca, per -que violabis-j- templa antique
deum."
Cicero v-ero spera, difficilia aditu
dictis tangit.
|| Tabernacula dicuntur a sidixit cum ait:' "io-ca spera, saxa*|* tesca tuor." 25 militudine
tabernarum ,
quae
ipsae ,
quod
Accius in Philo - cteta :
"Quis tu es mortalis,
ex tabulis olim fichant, dietae sunt, non ut
qui in desert -a, et tesqua te adportas loca?"
quidam putant, quod tabulis cludantur.
||TaIl Tonsillam
ait
esse Verrius palum dolatum
git Pacuvius in Teuere: "Ut ego, si quisquam
i acumen et cspide praeferratum , ut existi
me tagit." et tagam idem in Hermiona: "Aut
ma*,
au -em
cumfigi f
in litore navis re- 30 non cernam, nisi tagam", sine dubio antique
ligandae causa.
Pacuvius in Medio: "Accs
consuetudine
usurpavit.
nam
nunc
ea
sine
it" -cam, et tosillam pegi laetof in litore."
praepositionibus non dicuntur, ut contigit, atAccius in Phinidis: "Tcete, et tonsillas lito
tigit. ||Tablinum proxime Atrium locus dicitur, quod
re in /a-edof edite."
|| Tonsam Ennius signifiantiqui
magistratus
in
suo
imperio
tabulis
, EMEND. LECT. Qu. XV, 31, . Opilius.
Qu. XV, 32, 2. Pone.
3. Prona.
5. Sota.

18. Pon ti fief.

S. Tollen.

23. volabis.
12. Haut.

25. saxea.
13. eacili.

30, confiy'i.
32. leelo.
34. leclo.
18. iis.
19. arbitrio.
20. ins sil.

()

PAULI DIACOIXI EXCERPTA.

LIB. XVIII.

Th oui ces Gracco nomine appellantur et cannabi impolito et sparto leviter tortac restes, ex quibus funes fiunt. Pulvlli (154)
quoque, qnos in collo habent, ne a resti laedantiir, tbomices vocantur.
Tongere nosse est, nam Praencstini tongitionem dieunt notionem. Ennius : "Alii rhetorica tongent."
Tesca loca augurio desiguala. Cicero spera ait esse et dificilia.
Ton silla palus dolatiis in acumen et cspide praeferratus , qui navis religandac causa In litore figitur. Accus : "Ta- 5
ecte et toRsillas litore in laeda edite."
Tonsa remus, quod quasi tondeatur ferro. Ennius: "Pone pe tun t, exin referunt ad pectora tonsas."
Tymbreus Apollo a monte Tymbreo diclus , qui est in agro Troiano.
Toles tumor faucium, quae per diiniuutionem dicuntur tonsillac.
Taxt et taxatio a verbo tango dicuntur, undc et taxatorcs a scenicis dicuntur, qui altcrutruin maledictis laiigunt. )
Tagit simplicitcr dicitur, quod attigit, contigit facit compositum,
'l'a I) 1 i n m locus proximue atrio a tabulis appellatus.
ANN. FEST1. Qu. XV, 31, 2. domesti-] . vg. domesticum Urs.
3. Thomices] cf. \'itruT. VII, 3. De tmida Appulc et tumieibus Plauti
Scal. ipse audiendus est.
Graeeo nom.] v. Hesych. : *<u/iy '
Ximor ayoviov. &t/iiyyf- dwiml, r/m, agoira, /uin)t, nnitniia i'h-k.
5.. Lu til.] non invenio apud Dousam. Scal. supplet: indimus
eis tomices canabinas. Ego bus. secutus sum.
6. Opillus] Opilius
Corp. Urs. Opillius vg.
7. m] om. vg.
8. thomieem] tomicem vg.
10. Praenestini] de Lnruni dialecto v. Plautus Trucul.
III, 2, 23. (conia), Trinum. Ill, 1, 9. et Accius apud Festum Qu. XVI, 2.
v. lamnenlo, idemque Qu. IX, 11, 22. v. nefrendes.
11. Ennius]
Ana. XVIII, 16. Mer. Laudatur glossarium Fornerii: tongere linr. En
nius in XFIH. Lucilius in XXIII. Supplem. Urs. ostendit A. Ace;
alia finxit Scal., quae v. in Suppl.Ahn.
12. rhetorica] ut HectCris,
NcstBris apud antiques.
14. Tesea] cf. Varro de L. L.VII. .10.
11. 12. Gloss. Labb. : Tesqua sive Tescua, xaraxtj/iroi xal iu/fi x2
i\)i'ftoi (scr. qjjuoi) To.-tot.
18. Pontifieis] scribe: Pontifia.
20.
dedicaverit , ij dedicaveris , ilii corr. Dac , sine necessitate. Festus
protasin tantum legis scripsit, Scal. alia pro arbitrio mutt.
21.
volentes] s in vg. est.
22. genlis] con. vg. gentes Urs.
23.
que] om. vg.
violabis] volabis corr. Urs. cum Scal. Ulius supplem.
pacne certa sunt, quanquam versus beroicos efliciunt, non admodum ele
gantes. Sed Scal. quae tentavit: tesqua volabis, Templa, probata
a \\ cicherto Poet. Lat. p. 15., non concinunt cum cod. Uteris rclictis.
ICliani minus probabilia sunt, quae idem Conicct. in Varr. de L. L. 07,
25. (101.) proposucrat : perdiu gentes Aliger acth. atque idem tesea vo
labis, Templaetc. Dac. corr.: cf eclsa volabis Tesca ant., ut templa
glossema voc. tesca esset.
24. Cicero] in opere potico, de qua
re vix dubitari potest: quanquam Orcllii in Opp. Cicer. V. IV. P. II.
p. 582. annot. discrepat sententia. Scal. voluit: Qudam explicavere
spera . . . Attixis: Loca spera, sed refragatur Paulus.
ero] ver
vg.
25. saxa] fortasse sxea.
26. Accius in Phil.] Botlic P.
Sc. L. ', 1. p. 230. fr. 2. Eundcm versum habet Varro de L. L.VII.
. 11.: ubi legitur tesea te apportes. Scal. corr.: qui in Lemni tesca,
contra fidem utriusque testis.
28. Tonsillam] v. Paul. p. 123. v.
prymnesius cum annot.
30. eumfigi] eonfigi corr. Urs. ut existi
man! quida-m , cum figitur. suppl. et corr. Scal.
31. Pacuv. in
Slcdio] Mcdo corr. A. Ata. in mg. Urs,.
Sed illud probum est.
V.
annot. ad Varr. de L. L. VI. -00. Bothe p. 132. fr. 17. De lectione
buius et Accii versuum . Sum. Ann.
33. Accius in f'/iitt.] Rotbc

p. 236. fr. 5. in vg. codici tribuitur.

34. la-edo] Urs. laeda vg.,
ut in Paulo: nunc in cod. neutrum est.
Tonsam] Gloss. Labb.:
Tonsae, (.
Qu. XV, 32, 2. I. VII.] v. 39. Mer.
Poste] Pone corr. Dac,
rectc ut videtur.
3. item] VII, 40. Mer.
i'onc] quidam apud
Mcrulam : Prona.
4. r.viiij vg. 1. its. e.vini cod.
5. Asota]
vg. Urs. nasota cod. V. Suppl. Ann.
6. Thgmbreum] cod. Item
7. Thymbraeum vg. Urs.
Vergil.] Aen. Ill, 85.
8. {Tolenno]
tollman vg., et ita corr. Urs. Rectius scribi videtur tolleno. Cf. Plau
tus ap. Fest. Qu. XIII, 12, 29. v. reciprocare. Telonem dicit Isidor.
Origg. XX, 15, 3.
11. Accius in rfeopt.] Botbe p. 222. fr. 2.
12. Aut] haut corr. A. Aue. in mg. Urs. , rectc opinor.
13. En
nius] Ann. II, 26. Mr.
se enrnV] secedere vg. se caedet corr. A.
Aug. in mg. cacdere se Scal. se caedi Urs. optimc.
secaedere vcl
secidere Dousa. succidam Merula.
16. Tullianum] cf. Varro de
L. L. V. . 151.
18. his] Us corr. Urs., ut vg.
19. arbitro]
arbitrio corr. A. Aug. in mg. Urs.
20. iussit] ius sit corr. Scal.
Urs. et Gifanius in Lucr. v. iussa. Post voc. statnendi punctum sustuli,
quod vg. et Uns. habent.
23. taxatorcs] Dac Festum imperite
taxt. Quae de primis sccundisve partibus a designatorc sive taxatore
distributis scripsit, omnia falsissima sunt.
24. Tabern.] cf. Paulus
p. 11. v. adtub. et p. 30. v, contubernalei.
27. cludantur] cod. vg.
claudantur Urs.
27. 28. Tagit] Punctum post hoc voc. sustuli,
sicut v. 29. 30. post tagam.
28. Pacuv. in Teucro] Botbe p. 145.
fr. 10.
Hie cum aliis verba prxima : et tagam , Pacuvio attribuit.
29. in Hermiona] Bothe p. 125. fr. 14.
34. tabulis] cod. ut vg. :
sed ulis a manu sec. additum est. tabulas Urs.
Supplem. ad ilium
lectioncm direxi, a Scal. paulo discedens.
ANNOT. PAULI. 1. cannabi] M. canabi Gu. , quod non improbandum est.
impolito] Lind, e codd. , quern barbarismum Paulo
condonavi, a Festo defend, impoliti vg., quod Urs. in Festum recepit.
12. appellatus] appcllalum M.
ANN. FESTI ad Qu. XVI, 1. repon. . . . dejnovemnl] Apparct in
pagellis cod. , quas Poinponius Laetus seiunetas ab reliquo libro babebat, describendis ciusniodi versum omissum esse. De re ipsa cf. Plin.
N. II. XXXV, 2, 2. .7. Verlor vocabuli origo cognoscitur ex Varronc
apud Nonium p. 83, 14. v. cortes.
4. in Catil.] e. 36.
5.
I. IV. histor.] IV, 9. p. 238. ap. Gcrlach.
6. coieril] coniectus

338

PAULI DIACOM EXCERPTA.

LIB. XVIII.

()

Tagav furunculus a ttigende dictus. Lucilius: "Et mntonis manum perseribere possc tagaccm."
Taininia uva sylvestris, dicta qnod tarn mira sit quam minium.
Talus praenomen erat Sabinorum.
Tanne eo usque. Afranius : "Tanne arcula tua plena est arancarum."
Talipedare est vacillare pedibus et quasi talis insistcre.
Ta mm do antiqui dicebant pro modo.
5 Talia folliculum eepae.
Tarmcs genus vermiculi carnem exedens.
Taenpoton appcllarunt Gi-acci genus
scribendi deorsum versus, ut nunc dextrorsus scribimus.
(155) Tartaria o horrendo et terribili.
Aid. Tg.
7. Corvinius] Corvinut Aid. vg. Cornifieius corr. Urs.
At Cornific non inter oratores Romanos celebratnr, sed inter
grammaticos. Intelligi M. Valerium Mcssalam Corvinum, qui ad medium
usque Augusti prineipatum vixit, vidit H. Meyer. Oratt. fragm. p.209.,
hoc argumento usus, quod Quinctil. teste X, 1, 24. Pulli et Messala
eosdem aliquando reos defenderunt, ac Pollionem pro Libumia dixissc,
idem Quinctil. IX, 12, 34. ostendit.
8. Tabellis] comparatur
Hieronym. Iijiist. 1,1.
9. citro] citrove Aid. vg. citroque corr.
A. Aug. in mg. as. : sed v. um. ad Qu. XIII, 13, 26.
11. 12.
tabellar . . imperatoribus] intelliguntur launatae tabcllae , de quibus
Lnniprid. in Severo Alex. 58.
12. Tagax] utitur eo voc. Cic. ad
Att. VI, 3, 1. Gloss. Labb. : Tagax, qu'ytriov.
tangendo] tagende
corr. Urs. sine necessitate.
13. Lucil.] . DousamXXX, 89. Bun
dein versum habet Non. p. 408, 32. v. lngere, ubi Mascones . . . perscriberc . . tagacem legitur. Quae si codd. fide comprobantur, Festi
ct Nonii concordia vincit , ut haec lectio servanda sit : Et mulunis (inf eilige est) , manum perseribere posse tagaccm (tagacem ctiam in Feste
Aid. vg.). Manum tagacem signifient ipsum furein, et perseribere eodem
sensu, quo conscribere, conscribillare, a Plauto ct Catullo ponitur.
Urs. coni. : manu . . perscabere . . tagacem. Die. mulone . . perseabere . . . tagacem. Gloss. Labb. : Muttoninm , KQouoxt'uHov. AovxUwc,
ut reetc Vulcanius.
14. Tages] de hoc quae tradunlur, composui
Etrusc. rcr. III, 2, 3. T. II. p. 24. cf. Ill, 4, 5. p. 89.
15. puer]
nescio an exciderit eanis crinibus.
15. 16. discipulinam] discipli
nan Aid. vg.
17. Taminia] cf. imprimis Plin. N. H. XXIII, 1, 13.
.17. Aminacum vin um , ab ipso Catone nobilitatdm , non recte immiscuit Scil.
uvae . . genus] uva silvestris generis, et deinde quae
Aid. vg.
19. Talus] excmplum buius nominis est 2Mo Ti'iouvyo
Sabinas , Tatii socius , apud Dionys. Hal. II, 46., ubi Tloc in Lapi
cdice legitur.
20. Talentorum] difficultatcs buius loci tetigit
Gronov. de pec. vet. p. 133., Eckhcl. D. N. IV. p. 352.: expediit plcrasque
Bocclsh. Quacst. Mctrol. p. 100. 107. 151. 188.
21.22. Rhodium
et] post baec verba A. Ave in mg. coni. scribeudum esse Septem millium.
Si comparaveris Paulum p. 59. JSuboicum talentum Graeco septem
millium et quingeutorum eistophorum est, nostra quatuor millium denariorum, quos numros Euboico talent nulla ration idneos effici possc,
supra luonuimus: probabile fit, I'auluni in excerpendo Kesto Euboicuni

talentum pro Rhodio posuisse , quod cistophororum numero dcsgnatum

esse probabilius , quam Enboicum , cistophororum et denariorum nu
mros apud Paulum permutaudos , in hoc autem l'esli loco eos , qui
desunt, ex ill supplendos esse, bunc in ni du m : Ithodium ct eistopho
rum quatuor millium, ct septem millium et quingentorum denarium.
Hae rationes mirifice conveniunt cum pondere denariorum , quod Vcrr
tempore erat 64 gran. Par. , et eistophorum, si sumere licet, eos qui
240 gran, habent, duplices esse. Nam inter 64 : 120 eadem est proportio atque inter 4000 : 7500.
23. Xli] duodecim millium vg.,
quod Boeckh. p. 151. comprohat. IIX m. corr. Uas.
24. sex] sex
m. corr. A. Ace. in mg. Uns. , iidemquc postea triam m. Non recte,
nam haec Siciliac et Magnae Gracciae tlenla paucorum erant numoruin.
26. Tamne] Tanne Paulus, recte puto: ut Cicero ostendit cum nobis
pronunciatum esse , si scriptum esset eunnobis.
Opillus] Opilius corr. Des. cum vg.
27. Afran.] Bothe V, II. p. 198. n.8.
Comparatur Catull. XIII, 8.
28. Thaleae] Thale Aid. Thaliae
corr. A. Aug. Urs. Illud certc non esse librarii vitium, observt . L.
Schneider. Lat. Gramm. T. I. p. 69.
29. est] om. Aid. vg. esse corr.
Uas.
30. 31. Talipedare] cf. Paulus p. 11. v. Attac.
Qu. XVI, 2, 5. Tammodo] Hace ct inferius posita habet vg., non habet
Urs..: qua de re dixi in . I, 2.
Attius] significatur Plautus
Trin. III, 1, 9.
10. '7'/i'm] Talam mg. A. Aug.: ac bisyllabum
id fuisse voc, ostendit versus Lucilii ap. Non. p. 201, 2. v. .
Gloss. Labb.: Talla, xoft/tvov tnvoo*.
Talassus] intelligitur talassio, quo de dictum Qu. XV, 26, 28.
15. '/'armes] solus Paulus
habet. Isidor. Orr. XII, 5, 10. 15. termitem habet ligni, tarmum lardi
vermem.
20. Taepocon] Aid. vg. Tampereon, Taenpocon, Taenpton,
Tahcmpocon , Temperan, Tempocon , Taempoton mg. A. Aug., quae
lectiones pleraequc in deterioribus Pauli libris reperiuntur. Toporehon,
/oy, coni. Io. Croius Obserw. in N. Ti . IX. a Clerico laudatiis. Possis ctiam T ' &iov. De ipsa re Marinius Alli dei frat.
Are. p. 829.
25. Tarlarino] Ennii versus est . Vairon, de L.
L. VII. . 37.
ANNOT. PAULI. 3. Tnnne] boni codd. Liwd. Tamne vg.
5.
cepae] vg. Lino, codd.
Taenpoton] (u. Lim. Taenpoto M.
Taenpocon vg.
6. dextrorsas ser.] Gu. dextro subscr. M. dcxlrorsum scr. vg.

QU. XVI, 1. (187,32-188, 29) FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XIX.

reponendis cum destinaverant.
IlTabem earn, quae faceret tabcsccre, apud anti
guos usurpatum.
Sallustius quoque frequenter,
ut in Cal lina, cum ait: "Uli tabes plerosque civiiini nimos invaserat." et in li. IV. bistoriarum :
"Qui quidem mos, ut tabes, in Urbem coierit." Et
Corviniusf pro Liburnia: "Propier banc tabem atque
perniciem domus totius." ||TabeIIis pro cbartis utebantur antiqui, quibus ultro citro, sive privatim
sive publice opus erat, certiores absentes faciebant.
unde adhuc tabellara dicuntur : et tabellae missae ab imperatoribus. || Tagax furunculus a tangendo, cuius voeabiili Lucilius memiuit : "Et mutonis
manum perscribere posse tagemf."
|| Tages nomine
Gcnii filius, nepos lovis , puer dicitur discipulinam ddisse aruspicii duodccim populis Etruriae.
|{ Taminia uvae silvestris genus videtur Verrio
dicta,
quod
tarn
mira
sit
quam
minium.
II Talus
in
Sabinorum
nominibus
praenominis
loco videtur fuisse.
|| Tulentorum non unum genus.
Atticum
est
sex
millium
denarium.
Rbodium et Gistopborum quatuor millium , et quingentorum denarium f. Alexandrin um XII. f dena
rium.
Neapolitanum sex denarium.
Syracusanum
trium
denarium.
Rbeginum
victoriali.
!| Tannic eo usque, ut Aelius Stilo et Opillusf
Aurelius interpretantur. Itaque Afranius : "Tamne
arcula tua plena est aranearum."
||Tbaleae
noinen dictum est f alii ab aetatis flore aiunt,
alii, quod carmina semper floreant.
||Talipedare
antiqui
dicebant
pro
varillare
pedibus
lassitudine,
uasi
qui
trahit
pedes,
ut
talis
videatur
insistere
aut
identidem
tollere pedes. .

QU. XVI, 2.

5)

|| Tammodo antiqui ponebant pro modo, ut Atlius :

"Tammodo, inquit, Pracnestiiius

10 ||Taliam Cornificius posuit, unde

Taliam alii folliculum cepae.

et

Talassus.

15 Turmes

20 ||Taepoconf solili
scribendi deorsum
scribimus.

sunt appellare Graeci genus

versus, ut nunc dextrorsuui

25 || Tartarino cum dixit Ennius , borrendo et terribili

Verrius vult accipi, a Trtaro, qui locus apud inferos.

30 LI. XX. INClPIT.

22. est eistoyhorum IV. m. et . . quin g nt or um denaEMEND. LECT. Qu. XVI, 1, 7. Corvinus.
li. tagatem.
rium.
23. XII m.
26. Opilius.
29. es s .
Qu. XVI, 2, 20. Toporchonl

360 QU. XVI, 5.

FESTI SCHEDAE AP. LAETM. L. XX. QU. XVI, 4. (188, 30 - 189, 31.)

|| Tame

in

carmine

positum

est

pro

tarn. 10

15

II Taurium aes dicimt, quod in ludos tauncosf consumilur. 20

25

30

. . || Tarn significationem babet, cum ponimus praepo-

silivain f quandam, cui subiungimus quam , f ut cum

dicimus, tarn egregium opus tarn parvo pretio
venisse, id est sie ut apud Graecos quoque ovtcS ayaSv.
Item ex contrario ei dicimus, quam malus Homerus, tarn
bonus Cherylusf poeta est. At antiqui tarn etiam
pro tarnen usi sunt, ut Naevius: "Quid-}- si taccat,
dum videat, tarn etiam sciat, quid scriptum sit." Ennius : "Illae meae tarn potis pacis potiri." Titinius:
"Bene cum faeimus, tarn male subimusf, ut quidamf
perbibent viri." Item: "Quanquam estis nibili, tarn
escatorf simul vobis consului." || Tandem quom significat aliquando , interdum tarnen ex supervacuo ponitur, ut apud Ter. in Pbormione, quom ait: "Ita
ne tandem uxorem duxit Antipbo iniussu meo?"
non enim bic tempus ullum significa t.
At Cicero
etiam duplicat temporalem significationem , cum ait :
"Tandem aliquando." ||Tauri verbenaeque in commentario sacrorum significat ficta farincea.
|| Taina
dicitur, cum labore viae sanguis in crura descendit et
tumorem facit.
Lucilius: "Inguenne existt, pa
pulae, tama, ne boa noxit."
|| Taenias Graecam
vocem sic interpretatur Verrius, ut dicat ornamentum esse laneum capitis bonorati, ut sit
apud Caecilium in Androgyno : "Sepulchrum plenum taeniarum, ita ut solet." et alias: "Dum tacniam , qui
volnus vinciret." Ennius in Alexandre: "Volans de celo
cum corona et taeniis."
Accius in Neoptolemo:
"fDecorare est satius, quam urbem exeneis-J-." ||Taedulum antiqui interdum pro fastidioso ; interdum,
quod omnibus taedio esset, poner soliti sunt.
||Tatium
occisum
ait
Lanivii-jab
amicis
eorum legatorum, quos interfecerant Tininif latrones,
sed sepultum in Aventiniensi laureto.
Quod ad significationem verborum non magis per-

EMEND. LECT. Qu. XVI, 3, 20. Tauriot.

3i, 1. propositivam.
fi. Qui.
9. eu pimut.
guidein.
11. ecitstor.
28. Adilc Tumulum.

Qu. XVI, 4, 1. bic plura exciderunt.

5. ho eriltu.
taeniis.
31. /.n liii.
32. T atiani.

()

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LI. XVIII.

361

Tarn significationem Labet propositivam, cui subiungimus quam, ut: tarn bonus Chocrilus, quam malus Homcrus. Tarn
etiam pro tarnen usi sunt.
Tandem quum signifient aliquando , interdum tarnen pro supervaeuo ponitur, ut ait Terentius : "Itane tandem iixorcm
duxit?" Cicero etiam duplicat temporalem significationem , quum ait: "tandem aliquando."
Tama dicitur, quum labore viae sanguis in crura descendit et tumorem tacit. Lucilius : "Inguen ne existt, papulae, 5
>
tama ne boa noxit."
Taedulum fastidiosum, sive quod omnibus est taedio.
ANNOT. FESTI. Qu. XVI, 3, 10. Tame] hic ex yg. ad arbilrium
meum posui , cum apud Uns. non legatur. Tame dictum est ut cutne,
quod e Saliaribus carminibus afl'ert Terent. Scaurus p. 2261. P. Etiam
liic in carmine dictum esse de Saliari , existima t Sen.
Tamde pro
Tame scribendum esse opinatus est 1 ipsius Ep. Qu. III, 20. p. 183.
20. ' ium~] etiam lioc non alio iure bic posui.
turico] taitrios
corr. A. Aug. in mg., recte. Cf. Qu. XV, 26, 15.
34. 1. praeposilivam] propositivam, positivam corr. A. Aug. in mg. Illud verum
existimo, ita ut propositivum subiuneto vel relativo opponatur. Caeterum Fest! sententiam gravius afl'cctam esse suspicor; nam bis non convenit exemplum : taut egregium opus etc., sed illud apud Paulum : tarn
bonus Clioerilus , quam malus Horneras. Deinde dictum puto de par
tcula tarn , non addito quam ; tertio loco de praemisso quam et sub
iuneto tarn.
Qu. XVI, 4, 5. Cherylus] Choerilus corr. Urs. Cf. Horat. Epist.
II, 1, 232.
5. 6. tarn . . pro tarnen] cf. Max. Schmidt de pronoiuine p. 91.
6.. Haevius] Novius vg. in contexto, Naevius in mg.
Botbe P. Sc. L. V, II. p. 5G. Nov ine. 6.
Quid] Qui corr. Urs.,
ut vg. babet. Si tarn non liqueseit, verba indc a Qui usque ad scit
sciiarium efficiunt. Meursius , Exerc. crit. P. I. in Pseudol. 3., ob
earn caussam tame scribit, nimis antique.
7. quid scriptum sit]
quod scriptum est . ;, in mg.
7. 8. Ennius] Hermannus in
Eurip. Hecub. 277., a Lind, adduetus , versum emendavit: lila nie
Tarn potis pacis potire , ad exemplum Euripidei : TutWi/ yiyr&u h'!}onui . Nescio, an ei sententiae non eoiivcnial tarn pro tarnen.
Bothe V, I. p. 71. fr. 31.
8. Titinius] Bothe V, II. p. 74. fr.
ine. 13.
'
9. male subimus] male audimus corr. Lipsius Epist.
Quaest. III, 20, p. 183. malee fuimus Du :., scilicet auetore Meursio
Exerc. crit. 1. 1.: sed utrumque numeris, qui manifesto trochaici
sunt , disconvenu. Rectius male sapimus Bothius : non minus tarnen
sensui et versui congruerc videtur cupimus.
quidam] quidem corr.
Lipsius, rectissime.
10. item] Botbe p. 74. fr. 14.
Quanquam] quam corr. A. Ait, in mg. Uns. : nescio quam ob caussam.
Videtur in senario: Quanqum . . simul , vocabulum disyllabum excidisse.
11. escalor] ecastor corr. A. Adg. in mg., ubi ecasta scriptum
est. < me castor corr. 1,'us. Sed ea alienum est.
13. Terent.

in Phormionc] II, 1, 1. (Lind, non recte 4, 66.), ubi Donatus candem

profert sententiam.
15. Cicero] in Catil. II, 1. Aliter de hoc
loco Nonius p. 405, 31.
17. Tauri] cf. Lobeck. Aglaoph. p. 1081.,
ubi hoc Eesti testimonio commode uti poterat.
18. Tama] cf.
Paulus p. 67. v. flemina.
20. Lucil.] fr. inc. 21. apud Dousam.
Lucretius mg. A. Aug. Sed Lucretius quanqum voc. tama usus est
IV, 954. , versum tarnen ilium non habet.
Inguen ne] disiunge,
ut apud Paulum scribitur. Vg. et Urs. coniunxerunt.
21. boa]
cf. Paulus p. 25. v. bova.
24. Caecilium] Bothe V, II. p. 129.
it. 1. Spengel. Caecil. fragm. p. 12. Taeniae sepulcrorum nunc in
sexcentis vasculis pictis conspiciuntur , ut opus non sit Scaligerum rcfellerc , qui fasciae , quibus cadavera apud Aegyptios et intcrdum etiam
in Graecia involvcbantur , (Hesychii xi/Qiiai;,) intelligit. Cf. Varro de
L. L. VII. .24. Infulae autem non sunt tatriui, sed ort/i/uuri.
25.
qui] qua corr, Urs., non recte. J)c hoc instrumental! qui iam alibi
dictum est.
Versum dictum puto de tacnas , quibus mortuorum
vulnera tegebantur , coll. Eurip. Phocniss. 1669.: Xi' /ii rav/tar'
mm riXafirac ultTv.
26. vineiret] petit addit Aid. vg. , com
mode, sed quo ex fonte, non constat. Caetcrum hie versus non Caccilii
esse videtur.
Ennius in Alexandre] Bothe V, I. p. 33. fr. 3. Intcllige Victoriam , eadem plane specie , qua in numis Syracusanorum
perpulcris.
27. Aerius in Neoptolemo] Bothe p. 222. fr. 5.
28.
Decorar] Dos ornare coni. Fruter. Verisim. II, 5. et Grotius. Sed
probabilitcr Dac. existimat, sepulcrum opponi urbi , et acute Bothius:
Aerius in Neop. Tumulum decorare olim scriptum fuisse coniicit.
exeneis] taeniis Aid. vg. al. e taeniis Urs. in mg.
28. 29. Tae.
dulum] voc. alias incognitum.
31. Talium] cf. Liv. I, 14.
Lanivii] Lavinii corr. Urs., ut habet vg. Lanuvius Aid.
32. Tinini]
Tatiani corr. Urs. , ut legitur in Aid. et vg.
33. A oentiniensC\
Aventinensi Aid. Aventino vg. Dc hoc sepulcro dicit Varrode L. L,.
V. . 152.
ANNOT. PAULI. 3. tarnen] om. Gu. Lin. Sed id Festus ipSe
cum M. conspirans tuetur.
6. ne boa noxit] proxime accedit ^
banc lectionem, ex Fcslo rcstitutam , M. rie bo anoxit, dcinde Gu. He
bo anxit.

362

PAULI DIACOrVI EXCERPTA. LIB. XVIII.

(183)

Tapulla dicla est lex quacdam de coiiviviis.

Tcrmonem Ennius terminum dixit.
Tersum diem serennm.
Teres rotundus in longitudinc.
5 in I ti m apud 1'laiituin dctrimentum.
Te m pes ta te m pro tempore frequenter dixerunt antiqui.
Tempesta tempestiva.
ANNOT. FESTI. Qn. XVI, 5, 1. 2. et et postea iam et] om. vg.
1 > < . putat deinteps dici de libris priscorum verborum, quos supra Qu.
XI, 4, 10. . porriciam pollicchatur. Sed baec de Tatio neque ad
prista, eque ad ca verba qunc in nsu sunt pertinent.
3. 4. formantur]
om. vg., non Aid. Dc re cf. nunc Voss. Mythol. epist. II, 34., nc ad
archacologiac tbesauros provocem.
5. in XII.] Dirkscn de XII
tiibb. p. 516.
C. rupit] rapit Aid. rapserit vg. ruperit, velrupit
corr. A. Aug. in mj;. Urs. in nig.: /'. rapsit. al. rapit. Idem in nnnot. rapit esse in libro ms. affirmt. Bupit est apud Gell. N. A. XX,
1.: alioquin rupsit placcret , quod Turnebus probavit, Advcrs. XV, 15.
signified] vg. significat lias., errore puto.
8. 9. Tarquilias] Tarquinias Aid. Tarquinius et Tarquitius nomina saepius permutantur,
neque origine multum difTerre videntur. Scalarum autem carum nulla
mentio nisi baec Fcsti.
10. appellatas] dietas mg. A. Aug.
11.
existimari] Verrius addit Aid. vg.
esse"] etiam Aid. vg.
12. Metlellina] Metellina vg. Significatur aedis Iovis Statoris in Porticu Metclli.
13. virginis] cf. supra Qu. XV, 18, 17. v. saxum Tarpcium.
17.
eu] excidisse videtur portae mentio.
20. Tappulam] Tapullam
Aid. vg. : sed in mg. A. Aug. bis corrigit Tappulam. Hic enim eam
legem dictam putavit a Villio Tappulo, (non Tappula) consulc a. u.
554. : cui opinion! plures dubitationes obstant. Mibi Tapullam scribendum videtur propter Lucilii versum. Meursius Exerc. crit. P. II,
III, 2. scribeudum putat Tapuliam , mirifica ralione : scilicet tapulum
veteribus mensam significasse , bine nostrum ortum esse Tafel. Nunc
doctius , sacpe non cautius etyma captamus.
21. Lueilius] fr.
inc. 46. . ousam.
22. eoiieerc] eoneerae pro eongerae, congerrae
scriptum esse pulat Scal. Rccte; ita supra apud Paulum p. 32. gerrones audiebant cerrones, eongerae corr. Urs. concoenae Vossius. Cf.
supra Qu. XIV, 2. p. 106, 29. v. sodalcs.
opimi] optimi scribeu
dum puto, ut fiat senarius versus.
23. Tcrmonem] terme ab Accio
dictus terminus teste Varronc de L. L. V. . 21. terminibus babct
Hyginus agrimensor in cod. Arceriano, fol. 117 a. V. Rbenan. Iurispr.
Mus. T. V. fase. XIII.
24. Ingenti] in Ennii Annal. VII, 53.
apud Mcrulam.
25. Hortatore] Annal. VII, 41. posuit Morula.
26. i/ a,mi . . termo] qui iam . . termo est Aid. et vg. (nisi quod hie
quam legitur). Sed iam additinn videtur ad numros cxplcndos, necdum sana ulln scntcntia ex hoc versu aclinic producta est.
Trien-

tern tertium] cf. supra Qu. XV, 22, 9. v. gesterti.

27. se] om.
Aid. vg.
28. '/'. Quinlius Diet-ator] de eins triumpho et tabella
triumphal! Liv. VI, 29. Cf. Niebuhr. H. It. If. p. 661. Titulum ipsum
a Livio scrvatum esse, ct eum ad modum scriptum fuisse Nicbuhrius
censet p. 662., non credibile est. Ex Festo enim intclligilur, hoc
ipsum fuisse in titulo , quam ob caussam coronam , quae trieutem ter
tium pondo habcrct, vovissct. Nam verbum scripsit tabellan) triumpha
lem significare manifestum est.
29. deeimam] deditione coni. Urs.
in annul., perperam.
30. in] om. Aid. vg.
Qu. XVI, 6, 1. qnadrans quartus] quartus quadrant Aid. vg. Illud
A. Aug. reetc ita cxplct: qnadrans, quartus - quadrans dicitur. Idem
volle videtur Las. in annot. Perperam ac. : si tres asses sunt et
quartus quadrans adiicitur , quartus quadrans tantum numcratur. Ne
que hoc admittit ratio versuum, quam restitui. Apparet enim , bacc in
nnibustam paginae partem incidiese.
2- 3. Tersum . . ait] Appa
ret ex iisdem rationibus, cum, qui Lacli schedas exscripsit, hie qnaedam
supplessc eoque ipso sentcntiam obscurasse magis quam dilucidasse.
Genuina existimo tantum hace esse : Tersum . . . dictum et se . .
ait, et totain cnunciationcm sic ferc refingendam: Tersum diem pro se
reno dictum - Melius ait (sive alius quisqus fuit grainmaticus) : nee
tarnen - se habere rei auetorem ait - Verrius. Barth. Adv. XXXIX,
11. coni.: habere Verrius rei. Ab Aid. v. 3. abest.
4. Teretinatibus] populus plane incognitus.
//hi] vg. om. Urs.
4-6.
Terede . . . debuisse] hace ducta ex vg. om. Urs. Structurant biare
apcrtum est; undo lacunas male cxplctas colligo. Befinxerini haec:
Teretinatibus qui a /lamine Terede (?) - dictum putant , eos refellit - sgllaba eins tertia mutata - quae ostendit , non Teretem sed Terctum scribi debuisse. Dac. coni.: ei pro Tereti Teredi seribi de
buisse.
7-10. Hace non extant in vg. Apparet, v. 9. 10. Lactam
rosarcinasse; vv. 7. 8. lacunas id i hi supplendas sumpsi.
Cf. supra
Qu. XII, 13, 32. v. puls.
8. tripudiat - ium] scribe: tripwdiantium.
13-15. Taminare . . . ilintate] etiam haec om. vg. Taminare ctiam
e filis Tironis affertur.
15. est] om. vg.
20. Termentum]
haec e vg. ducta, desunt apud Urs. Intelligi vcrsum Plauti in Bacchid.
IV, 9, 5., Canteros, Salmasius, alii rccte videntur statuisse , quanquaui
codd. ib tormento tucntur.
ANN. PAULI. 6. Tempestatem] cf. Paulus p. 82. v. intempestam.

QU. XVI, 5. (189,30-191,1) FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XX.

tinet,
quam plurima alia et practerita am,
et deinceps quae referentur.
|| Taurorum specie
simulacra fluminum , id est cum cornibus formantur; quod sunt atrocia ut tauri.
|| Talionis
mentionem fieri in XII. ait Verrius hoc modo : "Si meinbrum rupit, ni cum eo pacit, talio esto." eque
id quid
significet, indicat, puto quia notum
cst. permittit enim lex parem vindietam. || Tai quitias scalas, quas rex Tarquinius Superbus fecerit,
abominandi eius nominis gratia ita appellatas esse
ait volgo existiman. ||Tarpeiac esse cligiem ita pellari putant quidam in node Iovis Mettellina f,
eius videlicet in memoriam virginis, quae pacta
a Sabinis hostibus ea, quae in sinistris manibus haberent, ut sibi darent, intromiserit eos cum
rege Tatio, qui postea in pace facienda caverit
a Hornillo, ut ea Sabinis semper pateret. || "Tam perit
quam extrema faba." in proverbio est, quod ea plerumque
aut proteritur, ant decerpitur a praetereuntibus.
|| Tappulam f legem convivalem ficto nomine conscripsit
iocoso carmine Valerius Valentinus, cuius m. Lucilius
hoc modo: "Tappiilamf rident legem concere opimi-J-."
||Termonem Ennius Graeca consuetudine dixit,
quem nos nunc terminum hoc modo: "Ingenti vadit
cursu, qua redditus termo est." et: "Hortatore bono
prius, quam finibus termo." ||Trientem tertium pondo

QU. XVI, 6. (191, 1-12) 363

asses sunt et quadrans, quartus quadrans dicitur.

|| Tersum diem pro sereno dictum ab antiquis nee f
se habere rei auetorem ait.
|| Teretinatibus, qui a ilumine Terede dicti, existimantur
5 et syllaba eius tertia mutata, et pro Terede
Teram scribi debuisse.
||Tripudium cernitur in auspiciis in exultatione tripudiat - ium f putforum , dictum
a terra
pavienda,
nam
pavire
est
ferire,
10 a quo et pavimenta, id ex Graeco,
quod illi
tfaeiv, quod nos ferire
mum intactus usur
||Taminare
violare
sacra:
hie
attaminare
et contaminare dictum, videlicet
15 ilintate.
|| Teres est in longitudine rotundatum,
quales
asseres
natura
ministrat.

20 || Termentum pro eo , quod nunc

mentum,
utitur
Plautus
in

dicitur detriBacchidibus.

25 Tempestatem
* .

coronam
auream
ddisse
se
Iovi
donum
scripsit T. Quintius Diet -ator, quom per novem
dies totidem urbes et deeimam Praeneste cepisset. id
significare ait Cincius in Mystagogicon L. II. duas 30 Tempesta
libras pondo et trientem, qua consuetudine hodieque
utimur, quom lignum bes alterum dieimus, id est
pedem et bessern latitudinis habens ; et sestertium ,
id est duos asses et semissem tertium. item si tres
EMEND. LECT. Qn. XVI, 5, 12. Metellina.
polata lectio.
8. triiiu diantium.

20. Tapullam.

Item v. 22.

. eongerrae optimi.

Zz*

Qu XVI, fi, 2. ;n|tl

364

QU. XVI, 7. (191, 12-15) FESTI SCHEDAE AP. LAETUM. L. XX. QU. XVI, 8. (191, l - 192, 14)

Tinta

UTensam ait vocari Sinnias Capito vehiculum, 10

quo
exuviae
deorum
ludicris
Circensibus
in
circum
ad
pulviaar
vebuntur.
fuit
et
ex
ebore,
ut
apud
Titinnium
in
Barbato, et- ex argento.
15

Temcrare

||Tertium,
quintas f:

. 20

quartum dierre ait a tertio, quarto, 25

quod
quid
factum
sit
significat.

|| Tcmetum vinum ; 30
,f.-f "5 "'"* '
Plautus in Aulularia : "Cererin',
Strobile, bas facturi nuptias ? qui ? quia temeti nihil allatum video." Pomponius in Decima : "Non multi
temeti , sed plurimi." Novius in duobus Dossenis :
EMEND. LECT.
capita
aliud.

Qu. XVI, 7, 26. Sinniut?

13. actus.
22. inducs?

"Sequimini preminatcf, sequere temeti timor."

idem in Funere : "Agite, exite, temulentum tollite." et in Surdo: "Filias babeo temulentas, sed
eccas video iocedere." Afranius in Gonsobrinis:
"Pol majj'is istius temulentae, futilis." || Tinliunnre est apud IVacvium boc modo : "Tantum ibi iiiolae crepitum facicbaut, tintinnabant compedes."
et apud Afranium : "Ostiarii impedimenta tintinnire audio f." || Tributorum conlationcm, quom sit alia
in capitel,
illudf ex censu,
dicitur etiam
quoddam temerarium , ut post I.rbcn a Gallis cap
tain coula tum est, quia proximis XV annis cen
sus alius f non erat. Item bello Pnico secundo
M. Valerio Lacvino, M. Claudio Marcello cos.,
quom et Senatus et populus in aerarium, quod habuit, detulit.
|| Tentipellium Artorius putat
esse calciamentum l'erratum, quo pelles extenduntur,
indeqne Afranium di\is>c - in Promo:
"Pro manibus credo habere ego illos tentipellium."
Titinium
ait
Verrius
existimare ,
m edi
camentum esse, quo rugae extendantur,
quom
dicat:
' 'Tentipellium
inducitur f, rugae in ore extend untur f" : quom ille Tgortixs dixerit.
||Tignum non solum in aedificiis, quo utuntur,
appellatur, sed etiam in vineis, ut est in XII: "Tignum iunctum aedibus, vineave, et concapitf ne
solvito."
|| Tela proprie dici
videntur
ea,
quae missilia sunt, ex Graeco videlicet translate
eorum nomine, quoniam illi rtjXoev missa dicunt, quae nos eminus. sicut arma ea, quae ab humeris
dependen lia
retinentur
manibus,
quon
iam quidem non minus in nobis earn partem
corporis armum vocari existimandum est, quam
in
bruit's
animalibus.
||Tigillum
sororium.

Qu. XVI, 8, 1. prae, mi nate.

8. 9. I int. ianitorit imped, audio.
23. adde line.
26. vineaeve e concape.

10

PAULI DIACONI EXCERPTA.

(ISS)

LIB. XVIII.

365

Ti ni a vasa vinaria.
Tensa vhiculant argenteum , quo exuviae deoriini luds Circensibiis in circum ad
pul vinar vehebantur.
Temerare violare sacra et contaminare, dictum videlicet a temcritate.
Tcmetum vinunt, undc temulenttis et temulentia.
Tintnnirc et tintinnabant Nacvius dixit pro sonitu
tintinnabuli.
Tentipellinm genus calciamenti ferratum, quo pelles extenduntur.
ANNOT. FESTI.
gumpsi e vg. : om. Uas.

Qu. XVI, 7, 10. Tensam] hunc articulum asDe ipsa re cf.

Serv. in Virgil. Aen. I, 21.

Ps. Ascon. in Verr. H, 1, 59. . 154. p. 200. Orell.

Bothe P. Sc. L. V, II. p. 60. fr. 10.
Urs.

Cum Paulas id voc. non babeat,

26. quintas] cos. corr. A. Ace. in mg.

Sinnii, incsse videtur.

13. fiiin.]

25. Tertium etc.] vg.: om.

certo loco collocari nequit.

Mihi amen grammatici , puta

Sed cum Iiaec manifestum sit ex ambusta pa-

alius] census populus corr. Urs.

acute inquirit.

Cf. Festus ipse p. 2, 2. v. matronis.

Urs. , sine iusta caussa.

fr. 3.

p. 74. fr. inc. 15.

Plauti excmplaribus addita suspicor.

Ex computatione lacunarum ve-

18. indeque] idem vg.

mg.

Versui trochaico deest prima syllaba.

Nescio, an illud Titinnii sit:

Dac tuae additur, senarius fit.

Forccllin. in Lex. voce, rugae in ore ext.

glossema habet, sine caussa satis proba.

23. quom Ule . dixeril] Festi iudicio Verrium reprehendentis recte obloquitur Scal., tcntipcllium observans esse Graccorum ni uviol) nov.
appellavit coque Dacerium in errorem induxit.

Dc Dosscni persona dictum est in programm., quo

scd Inducitur in

certe sic, si post extenduntur cum

33. Pomponius in Dee.] Botbe p. 108. fr. 2.

Doss.] Bothc p. 44.

in Promo]
Bothe p. 186.

20. Titinium] Bothc

22. inducitur] Inducs vg. ,

risimilc mihi fit, Fcstum baec tantum posuisse : Certrine facturi nuptias?
34. Novius in du.

14. M. Vol.

in Primo corr. Urs., ut A. Aug. habet in mg., temer.

piisila.

integra esse apparet: nam excidisse ostendit Paulus haec saltern: mule
temulentus.
31. Plaulus in Aulul.] II, 6, 6.
Cererin . .
nuptias] om. Tg. , sicnt v. 34.: video.
Quapropter baec ab Urs. ex

census

. . Marcello] coss. a. u. 543. De hac re v. Liv. XXVI, 36.

15.
16. quod habuit] videlicet omnc aurum , argentum , acs. potuit corr.

gellae parte sumpta esse , vana esset opera in corrigendis bis rcliquiis
30. Temetum vt'iinm] Hace posui ubi posui, quoniam non

factus addit Dac. post erat,

actus corr. Niebuhr. H. B. V.U. p. 675. ann. 1322., qui in rem ipsam

Sed Afranium pro Titinnio

25. in XII.] cf. Dirkscn.

de XII tabb. p. 433., imprimis ex scriptoribus ibi allalis Ulpian. in Dig.

acad. Georgia Augusta v. 111. Mitscbcrlicbio L muneris annos gratulata

XLVII, 3, 1. . 1. dc tigno iuncto.

est p. 8.
Qu. XVI, 8, 1. preminale] prae. mi note corr. Scal. prae, mi
note, Dac, probabilitcr. Si vos in fronte addideris , bcllus exit tetra

placet: vineaeve.

idque a capite vineae, id est radie e , dictum existimat:

meter.

stionc multa miscet sedulo distinguenda , et Argcorum apud Varroncm

2. idem in Futiere] Bothe p. 46.

lentiamque corr. Urs., sine iusta caussa.

vel ultima pars decst.

temulentum] temu-

Vcrsni trochaico vel prima

3. in S urdo] Bothc p. 53.

tetrameter, nam eecas pronunciatione corripitur.

Consobr.] Bothe p. 103. fr. 2.

5. 6.

Et hic est

i. safran, in

Tintinnare]

Titinnire' fg.,

27. vineave] vineaeque vg. Maxime

et eoncapif] et coneapu vg., sed in mg. concapet V.

capulo corr. A. Aug. in mg. et Uas.

sacris non reetc utitur.

hibemur Ulpiani verbis :

concapes omisso et corr. Scal.,

qua in quae-

Maxime autem, Scaligero ne assentiamur, proLex XII tabb. neque solvere pcrmiliit lignum

furtivum aedibus vel vincis iunetum, quibus ostenditur dativum vineae

in ipsa lege structura coniunctnm fuisse cum participio iunetum.

Bollie p. 24. fr. inc. 18., eni in 'antmn fahulac nomen latere videtur.

sexcentis philologorum et Ictorum maxime coniecluris , quas Dirkscnius

collegit, memorasse sufficiat Cuiacii lectioncm : et concapitum sive con-

Sed versus, ut nunc est , bonus est tetrameter iambicus, quo ergastulum

captum, quanquam ipse cam Scaligcranac posthabuit; Gothofrcdi: ne eon

tintinire in mg.

describitur.

Cf. Non. p. 40, 13. v. titinnire.

6. apud Naev.]

6. 7. ibi molae] ubi molle yg., ac Scal. banc lectio-

nem explicare conatur, sed frustra,

mollem corr. A. Aoc. in mg.

tintinnabant] tilinnabant vg. , sed in mg. tintinabant.

in Vopisco, p. 193. fr. 5. ap. Both.

7.

cape et i Bosii : e eompagc.

Eodcm sensu arbitrer scribenduin esse: e

concape, ut concapis, ad eundem modum, quo procapis (Paul. p. 123.)

8. Afran.]

formatum, continuant iuncturam signified. Huschkius in comm. de tigno

Non. p. 40, 14. eundem versum ad-

iuncto p. 24.: Tignum iunetum aedificio vineave sei concapit, nc solvilo.

scripsit, sed la: Titinnire ianitoris impedimenta audio.

E que ipse cum

aliis hoc certe loco maiorcm lidein habeo , ut hie efficiendus sit tetra

Censor eius in Bichteri Ann. 1838. p. 395. audacius provectas: si vin.dicit.

27. Tela] idem etymon exponit Serv. in Aen. VIII, 249.

meter:

28. transalo] om. vg., sed decsse nequit.

Tintinnirc ianitoris impedimenta audio.

sunt.

8. 9. tintinn.] titinnire vg.

9.

Impedimenta catenae

Trib. conlationem] Trib.

conlatorum coni. Huschkius dc Scrv. p. 490. , et deinde aliud.

in capite] in rpita vel ex capile corr. Dac.
in mg. :
qnoddam.

al. aliud.

illud] alia vg.

10.
Uas.

Hoc rectc , ita ut ad tributum trahalur , ut postea

12. XV annis] quinqu mg. A. Aug.

13. census

31.32. quoniam] quando vjr.

33. quant] om. vg.: scd in mg. habet: ist, quam arma.
significat Uas. : Dac. supplet :

in equis.

34. Lacunattt,

Armum ctiam in hominihug

dictum esse constat, v. Paulus p. 2. v. armillum, cum annot.

Tigil^

lum sororium] plura non habet Uas. aut vg. , ut ca in extrema paging
fuisse appareat.

566

PAULI DIACOINI EXCERPTA.

LIB. XVIII.

(133)

Tegillum cuculiuncnlum ex scirpo factum. Plautns : "Tegillum milii arct, id si vis, dabo."
Tibcris fluvius dictus a Tiberino rege Albanorum, quod in eo eeeidisset.
Tibris a Tibri rege Tuscorum.
Tibicines in aedifieiis dici existimantur a similitudine libiis canentium, qui ut cantantes sustineant, ita illi aedificiorum teeta.
5 Tipp I i-|- bestiolae genus sex pedes babentis, sed tantae levitatis, ut super aqiiam currens non desidat. Plautus:
(.iii)
"Aequo tippiilae -J- levins pondus est, quam fides lenonia."
Testiculari est iumentis maribus feminas , vel mares fcniinis admovere, licet alii dicant testilari.
Tifata iliceta. Romae autem Tifata curia. Tifata etiam locus iuxta Capuam.
Thiasitas sodalilas.
Tituli milites appellantur quasi tutuli, quod patriam tuerentur, initie et Titi praenomen ortum est.
10 Titiensis tribus a praenomine Tatii regis appellata esse videtur.
Titia quoque curia ab codem rege est dicta.
Te tin i pro tenui.
Tb race es gladiatores a similitudine parmularum Thraciarum.
Tryga antiqui vinum appellabant , unde trygetus adliuc dicitur.
Tili villi ti nullius significationis est, ut apud Graecos XitvQi et axivctxpg. Plautus: "Non ego istuc verbum
empsiculem* titivillitio."
Trabs proprio dicitur duo ligna compacta.

ANNOT. PAULI ad p. 365. i. Tinia] Tinae corr. Scal. Conicct.

in Varr. de L. L. 31,30. (p. 54.) e Varrone de Vito P. R. apud Non.
p. 544, 6. linn Forcellin. in Lex., ut extat in not. Tirn.
4. quo
pelles extend.] om. Lind. , non monito lectore. Est in d. vet. vg.

ANNOT. PAULI p. 36G. 1. 'Tegillum] cf. Non. p. 179, 1.

euculiuneulum] ito boni liliri. Sic cueillit), non geminata liquida, Cato
de R. R. 2.
Plautus] Rud. II, 7, 18., ubi legitur i Tegillum eeeillud
mihi nrcsr.it.
2. Tibcris] eadem Paulus supra p. 4. v. Albula.
eeeidisset] ceciderit M.
Tibris] vel Tiheris vg. Haec Festus
de eodem Tiberi (linio scripsit, sed Paulus de alia re dicta putavit.
Tibri] Tiberi M. Thebrim Veientum regem dicit Varro de L. L. V.
. 30., qui item ut Festus utrnmqtic opinionem attulit.
3. Tibie]
aliter, sed p.irum perspicue, Schol. in Iurenal. III, 193. Gloss. Labb. :
Tubieincs (ser. Tibie.) in berro (sic) , /Xtxt (ser. Uvtiq&(c) , oxoi,
5. Tippula] cf. Non. p. 180, 9. Varronis qui ibi laudatur versus: Il
levis tippula lymfon frigides transit Incus , qui tetrameter trochaicus
est, et Plauti qui a Fcsto proponitur, e Persa II, 2, 02., iisdem numeris
conceptus, demonstrant tipulla vel tippulla scribendum esse. Cf. Scal.
Coniect. in Varr. de L. L. 76, 13. (p. 139.).
6. fides lenonia] fide,
i. . fidei, lenoniac corr. Dac : sed noniinativus bene se babet.
7.
testilari] vg. testillari M. lescilari Lind, cum Gu. testilari a testibus,
ut testiculari a testiculis.
8. Tifata] v. Paulus p. 38. v. curia
Tifata.
De collibus Tifatis in Campania V murrt. Geogr. IX, I.
p. 771.
Thiasitas] vox hybrida, facto e Graeco -iaoo. Thiasotas
sodales coni. Yossius, Dac. Thiasitas (0-utahae pro &) sodales
Forcellinus.
9. tutuli] tuituli Bartbii liber, Adv. XXXIX, 11.
10. Titiensis] Titienses Livio I, 13.
Tatienses Varroni de L. L. V.

. 55., Tities Propcrtio IV, 1, 31.

Titln] una, puto, ex vetcrlbus
curiis, de quibus Festus Qu. IX, 24, .
11. tetini] cf. Qu. XII,
22, 25. v. purime.
Thraeees] vg. Threces codd. Illud ex
Graeco 0Qitxif, cadem ratione , qua tragoedus ex inuymo ortum puto,
ante Ciceronis saeculum , quo i illud ex pronunciation evanuit. Nam
quod in annot. Varron. de L. L. V. . 14. VII. . 34. putaveram,
Threca ex lade adscitum esse , id nunc video , minus probari posse.
Gladiatori buius generis etiam in titulo apud Murator. p. 611, 2. Orell.
2576. nomen est TRAECI. Plura componunt Forcellin. v. Tbraex, Gi
raten, in Cic. Philipp. VI, 5, 13.
12. vinum] mustum rectius Aixisset.
trygetus adhue dicitur] intcllige vindemia.
13. titivillitium] vg. titibillitium boni codd., postea tittibilicio M. tittibillieo
Gu. Cf. Fulgentius p. 562, 26. , quem textivillitium scripsisse pulat
Turneb. Adv. XVI, 3.
XiTVQi] baltiri M. Gu., unde Lind. Xr^
fecit. Sed BAITYPI a libraras Graecae literaturac non assuetis facile
corrumpi poterat in BALTIRI. Ac Xirvci cum voc. oxivaaipq etiam
ab Etyinol. M. p. 201, 1. et Hesycbio v. XiTVcum componitur, ad musi
cos sonos barbarorum instrumenteront effingendos. restituit am
Fulvius ab A. Aug. consultus.
oxwayof] corr. idem, seindabsos
M. Gu. oxivdaX/io coni. Dac., imperite.
Plautus] Cas. II, 5, 39.
14. empsiculem] empsi cum boni codd. empsim corr. Lind, in Plaut.
Mil. II, 3, 45. p. 60. d. Teubner. Alio tarnen illud empsi cum, com
part um cum Plauti librorum lectione : emisi ut, emission, digitum in
tendit. Hinc conieci: empsiculem, ut dicitur pensieulo, missiculo. Vg.
apud Plautum emissim ferri ncquit. emsitem Fulgentius , ut vg. apud
Paulum scribebatur.
trabs] ciusmodi trabs compactilis dicitur a
Vitr. IV, 7.

(156)

PAULI DIACONI EXCERPTA. LIB. XVIII.

57

Tragus genus conchae mali saporis.

Trabica navis , quod sit trabibus confixa. Pacuvius : "Labitur trabica n lveos."
Trac bal i appel la tur muricum purpura superiores partes. Un Je Arimiucses iiiaritiiui boiuiues cognomen traxcrunt
Tracbali.
Troia et regio Priami et lusus pucrorun cquestris dicitur et locus in agro Laurente, quo prim uni I tal iac Aeneas cum 5
suis constitit.
Trifax telum longitudinis trium cubitorum, quod catapulta miltitiir. Ennius : "Aut permaceret paries percussus trifaci."
Tributnm dictum, quia ex privato in publicum tribuitur.
Tb cum genus sellae babetur apud Plautuin.
Tritogcnia Minerva a ripa Tritonis fluminis dicta, quod ibi primitus sit visa.
Truo avis ouocrotalus. Caecilius irridens niagnitudinem nasi: "Pro dii immortales, unde prorepsit '
jq
Trepit vertit, unde trepido et trepidatio, quia turbatione mens vertitur.
(157)
Triumphales coronac sunt, quae imperatori victor! aureac praeferuntur, quae temporibus antiquis propter paupertatcm
laureae fuerunt.
Tcmplum significat ct aedificium dco sacratum , et tignum, quod in aedificio transversum ponitur.
Traustra et tabulae navium dicuntur et ligna, quae ex pariete in parietem porriguntur.
15
Trementina tribus a campo 'fromento dicta.
Tragula genus teli , dicta quod scuto infixa trabatur.
The ni i n deam putabant esse, quae praecipcret hominibus id petere, quod fas esset, camquc id esse existimaban!, quod
et fas est.
Termes ramus desectus ex arbore, nee foliis replctus , ucc nimia glaber.
Tenus significat linciii; ut quum dicimus bac ten us.
Trossuli quits dicti, quod oppidum Tuscorum Trossulum sine opera peditum ceperint.
20
ANNOT. PAULI.
2. Trabica]

1. Tragus] a foctore hirci dictas, ut putat Dac.

Mcursius Ex. crit. II, II, 7. non recte Graecam *Qm,

TifTjl, verbo lonta, compart.

Gloss. Labb. : Trabica, oxi.

cuvius] Botin: , I. p. 151. fr. inc. 25.

Dac.

3. Trachali] tQaxyXoi.

Pa

in lveos] in alveo coni.

V. Hcsych. . TQugqlovc' -

>VQa. i'voi toi' anovviov ttoyxvXLtav , cum intpp. ct quae Dac.

Vossio aflert.

Forma Trachali apud Ariminenses inter vestigia Doricac

dialecti est ,

per litora snperi maris sparsae a Syracusanis Doricam

Anconem aliasque colonias illic obtinentibug.

oriundi fuisse videntur.
Verrio scriptum.

Hinc Galerii Trachali

Arimineses] M., quod retinui ut ab ipso

Ariminenses cett.

sus] Indus liber ms. Ursini.

5. regio] fortasse regia.

locus in agro Laur.] cundan intcl-

ligit Virgil. Aen. IX, 48. , secundum Servii interpretationem.

Trifax] vg.

trinke* boni codd.

Labb.: Trifax,

rcixqior.

lu

Cf. Gell. N. A. X, 25, 2.

7.
Gloss.

Ennius] Ann. II, 42. Mer., ubi Hand

cilius] Botbc V, II. p. 151. fr. ine. IG.

qui ex Aldina unde /tic scripsit.
nulla est auctoritas.
vindicasse videtur Verrius.

Spengel. Caccil. fragin. p. 57.,

Sed Aldinae adversus bonos codd.

11. Trepit] totiu: sed verbum ipsi Lati

12. Triumphales coronae] cadem , quae

Paulus, babet fere Gellius N. A. V, 6.

praeferuntur] nescio an

superferuntur Festus scripserit , ut Tertullian. de coron. 13.: Superferuntur Ulis etiam Ilelruscae, quanquam hic cas coronas non laureas, sed
foliis ex auro quercinis facias affirmt.
triumpho imperatori praefcrri.

Sed poterant etiam coronae in

14. el tignum] dc hoc Vitrav. IV,

2. 7.
15. et tigna] hace transtra dixit Vitrav. II, 1. X, 21.
16.
Trementina] Tromenta Gu.
a campo Tromento] hie ubi situs
fucrit, ignoratur.
Tragula] cf. Varro de L. L. V. . 115. Gell.
N. A. X, 25, 2.

Intelligitur , fuisse genus missilium , quod , ubi scuto

hostis infixum erat , cum non facile ex eo evelli posset , scutum impediebat et inhabile reddebat.

17. eamane id esse] ipsum fas inter

potius videatur ductum id esse a verbo tertiae coniugationis macere.

dcos relatum dici 0f>ix, significat.

18. desectus] Gu. derectus M.
direptus vg. Sed termes ramum ad plantandum maxime desectum signi

Audaculiiiu essct corrigcre perluceret.

ficare videtur, v. Horat. Ep. XVI, 45.

scribitur.

Caeterum permacret hexametri numcris non conveuit , nt

8. Thocum] M. Gu. Lind.

Idem Meursius Exerc. crit. II, III, 2. coniectura restituerai.

vg.

Est Graecum , genere mulato.

Throcum

9. Tritogenia] scripsit

Lihd. ex M.
Trito nia Gu. Uteris ge, ut videtur , erasis inter o et .
Tritogonia vg.
10. onocrotalus] v. I'lin. N. H. X, 47, 60.
Cae-

19. tenus] a tendendo

dictum, quasi tvo, quod ex substantivo trausierit in ndverbium , rccte

observ.it Lind.

20. Trossuli] cf. lunius Griicchanus apud Plin.

N. H. XXXIII, 2, 9. .35. 36.

Schol. in Persiuin I, 82.

Non. p. 49, 1.

PAULI DIACOM EXCERPTA.

568

LIB. .

()

Taciturn u s, qui facile tacet : tac i tu s cliam argutus , quia potest aliquando lacere.
Tciiitae credebanttir esse sortium deae, dictac quod leiicndi liabereut potestatem.
Termino sacra faciebant , quod in cius tutela fines agrorum esse putabant. Deniquc Numa Pompilius statuit , cum,
qui terminum exarasset , et ipsum et boves sacros esse.
5 Terminus quo loco colebatur, super cum foramen patebat in tecto , quod nefas esse putarent, Terminum intra tectum
consistera.

LIBER

XIX.

Viciiii a vicinorum con versa to.

Vesper ira apud Plautum coena iutelligitur.
Vcsticeps puer, qui am vestitus est pubertate, ccontra investis, qui needum pubertate vestitus est.
10 Vcia apud Oscos dicebatur plaustrum , unde veiarii s tipiles in plaustro, et vectura veiatura.
(lo8) Urbanas tribus appellabant, in quas Urbs erat dispertita a Servio Tullio rege, id est Suburana, Palatina, Exquilina,
Colliua.
,
Vestis gcneralilcr dicitor , nt stragula , forensis, muliebris : vestimentum pars aliqua, ut pallium, tunica, penula.
Vcscus fastidiosus. Ve cnini pro pusillo utebantur. Lucretius vescum dixit edaeem, quum ait: ", quae
15
impendent, vesco sale saxa percsa."
Vescor pascor.
Vesperugo vesper Stella. Plautus: "Nee vespcrugo , ncc vcrgiliae occidunt."
Vcspae et vespilloncs dicuntur, qui funerandis corporibus officium gerunt, non a minutis ill is volucribus, sed quia
ANN. PAULI.

1.

Taciturnus et tacitus] glossas apud Lino,

iunctas in unam coniunxi.

dus distinguuntur.

se-

Sic ebrius et temulcntus , iratus ct iracun.

2. Tcnitac] ignotae deae.

de religionibus Termini dei ab lioc rege

Plut. Num. 16. Qu. Rom. 15.

3. Numa Pomp,]

institutis Dion. Hal. II, 99.

Dirksen. Versuche p. 331.

men pat.] idem testantur Ovid. F. II, 671.

5. fora

1 I in in rj ne vim:,, ct veiarius ct veiatura, aHunde non est cognitum.

Urbanas tribus] cf. maxime Varro de L. L. V. . 56.

disparlita cd. vet. vg. (quod Lid. non nolavit), fortasse recte.
burana] M.

Suburrana vg.

suburbana Gu. , ut videtur:

ieni miror a Lind, receptam esse.

11.

dispertita]

Exquilina] Gu.

Su

quam Icetioaesquilina M.

Serv. in Virg. Acn. IX, 448.

13. Vestis et VMrimcnfuin] cliam has glossas coniunxi, ita ut vg. legun

8. Vicinia] aliter Fronto, a Dac, am adductus, de diff. voce. T. II.

gulam vestem dici vestimenta , quam ci sententiam , falsam sane et fa

tur, cum Lind, eas distraxisset.

Vix credo, negassc Festum, etiam stra-

p. 478. cd. Francof.: Vicinia vieorum coniunctio: vicinitas hominum conver-

cile refutatam , subiieit Forccllinus , sed hoc voluit , vestimentum non

satio est, uude Paulum erroris convinci ct Fcsti de ca re doctrinan! restitu

collective sensu, ut vestis dicatur, omnia quae vestitui sunt, significare,

posse facile putaveris : sed constat tamen , ctiam homines vicinos dici

sed singulas res ad vestitum pertinentes; idque si

viciniam.

dixit.

Vespcrna] de carinii re Paulus p. 41. v. caena, et Fcstus

Qu. XV, 14, 14. v. scensas.

Apparet priscorum Romanorum prandium,

V. annot. ad Paulum p. 11. v. adtritum.

Gcllius XVI, 5. Non. p. 186, 32.

dixit,

verissimuni

14. Vcscus] cf.

Quae ille de etjnio voc. vescus , ve

cacnam , vespcrnam plane rcspoudisse Humeri qotoi, finita, iini>;

et csca, et de duplici dissent cius significationc, cum his Vcrrium plane

sed postea ilnvov in tcinpus dn-xov, caenam in vespernac migrasse.

Plaulum] in inc. fabula. Bothc p. 448. fr. 60.
9. vestitus . . pub.]

conspirasse existimo.

vestem intclligi iionct Dac. Ianugincm et pubcm , quam antiqui gram-

L. VI. . 6. VII. . 50.

Plautus] in Amphilruonc I, 1, 119.
17.
Vcspae] Vespate M. Cf. ad hunc locum Fulgcntiuin p. 558, 34. M. v.

matici cum in Lucrctio V, 672. vestem dici observassent, ctiam in Virg.

. A III, 659. intclligi volucrunt.
V. Serv. in Aen. I. 1. et Non.

Lucrcl.] I, 327. Intcrpunctioncm Lino, correxi.

15. vescor] cf. Non. p. 415, 25.

16. Vesperugo] cf. Varro de L.

vispillones: quanquam quae singularia et notabilia habet Festus, ea eque

p. 45, 28.
10. f'ci] Veha corr. A. Aug. in mg. Scd Varro, qui
ab A. Aie. laudatur (de L. L. V. . 140.), in rectiorem formant resti-

ab illo, eque ab ullrj alio grammatico comprobantnr.

tutus , iam nihil de vcha habet.

quam bonorum codd. fides satis confirmt. Olim lcgcbatur vespilones,

quapropter Scal. omnia haec inde a voc. Hi usque ad Diaulus ab

Quae autem de veiatura leguntur V.

. 44., cum ad naves ratesve spectent, ab hoc loco aliena sunt.

seos]
Tseos codex Barthii, Adv. XXXIX, 5.
linde vciarii] M., sicut
vg , ubi in nig. veiari , sicut Paulus scripsisse videtur. We iari Gu.

non a min.

Ulis voilier.] sed hoc ipsum testatur deminutive appellatio : vespulae,

inepto mutilatore as.sula putavit.

Sed hie quae assuit, perexigua sunt.

Dac. tantum haec: Hi . . . vocantur dclcnda censuit.

(138)

PAULI DIACOM EXCERPTA.

LIB. XIX.

369

vespertino tempore cos eflerunt, qui funebri pompa duel propter inopiam nequeunt. Hi ctam vcspulac vocantur.
Martialis: "Qui fuerat medicus , nunc est vcspillo Diaulus.
V spice s friitccta densa dicta a similitudine vestis.
Velati appellabantur vestiti ct inermes, qui exercitum sequebantur, quique in mortnornm mili tum loco substitnebantur.
Ipsi sunt et ferentarii, qui fundis ac lapidibns pugnabant, quae tela feruntur, non tcnentur. Cato eos fercntarios dixit, qui tela ac potiones militibus pugnantibus ministrabant.
Velitatio dicta est nitro citroque probroruin obiectatio, ab excmplo velitaris pugnae. Plautus: "Nescio quid vclitati
estis inter vos."
Vctcrnosiis dicitur, qui gravi premitur somno. Cato vcternosum liydropicum intclligi voluit, quum ait : "Veternosus
quam plurimum Libit , tarn maxime sitit."
Veteratores callidi dicli a multa rerum gerendarum vetustate. Gannius : "mulieri non astiitae facile vctcrator persuasit."
Veterinam bestiam iumentum Cato appellavit a vcbendo. Opilius vetcrinam dici putat quasi venterinam*, vcl utcrinam*,
quod ad ventrem onus religatum gerat.
Vitulans laetans gaudio , ut paetu* vitulus. Ennius : "Is Labet coronam vitulans victoria."
Viduertas calamitas, dicta quod viduet bonis.
Vitiligo in corpore hominis macula alba, quam Graeci Xtpv vocant, a quo nos album; sive a vitio dicta, etiamsi
non Iaedit; sive a vitello* propter eius membranae candorcin, qua nascitur involutus. Lucilius : "Hace odiosa
mihi vitiligo est , dolet , inquit."
el colligatio quidem est disiunctiva , sed non carum rerum, quae natura disiuncta sunt, in qnibus aut coniunctione
rectius utimur, ut: aut dies est aut nox, sed earum, quae non sunt contra, quibus quae eligatur, nihil interest,
ut Ennius: "Vcl tu dictator, vcl quorum cquitumquc magistcr Esto vcl consul."
V ibices plagae vcrberum in corpore humano, dictae quod vi fiunt.
. .

ANNOT. PAULI. 2. Martialis] 1, 31. Hunc crsum Fcstus adscripsit , Vcrrio sumptum. Cf. . II, 3.
Z.Vespiccs]
Vespicices Go. reprices coni. D*c. et postea a smil, vepris. "Tarnen
nihil, addit , temer inutandum."
fruteeta] Go. fruteta M. , ut
videtur, cum rell.
4. Velati] cf. Paulus p. 13. v. adscriptitii , et
p. 64. 70. v. ferentarii. Velites quasi velali mg. A. Aug. : sed volites
non recte quaestioni de velatis immiscentur.
appellab.] appellanfur M.
6. p ;/ !.] M. vg. proeliantibus Go. Lihd.
7.
Velitatio] cf. Nonius p. 3, 5. De velitibus idem Nonius p. 552, 25. et
Festus Qu. XIV, 14, 35. . sub vitem.
Plautus] in Menaccbmis
V, 2, 28., ubi legitur: Nescio quid vos velitati estis inter vos duos.
Cf. Asinar. II, 2, 41.
9. Cato] idem apud Gell. N. A.I, 15.:
quem morbus tenet loquendi , tanquam veternosum bibendi atque dorutiendi. Sed ex Varronc apud Nonium, quem hue advocat Scal. cum
Goth., p. 35, 12. v. arquatus, mrito nunc exulat veternosus.
11.
Veterat.] Gloss. Labb. : Velerator , // , naXivrup, ,
..
gerendarum] M. vg. agendarum Go. Lus. Gannius

10
(159)

15

20

poeta epicus ter laudatur a Prisciano VI. p. 700. (T. I. p. 251. cd.
Krchl.) , Canins poeta dramaticus , nt videtur, a Varronc de L. L. VI.
.81.: noster nutem, nisi fallor, orator est. Die. Canium, poetara Domitiani acqualcm, intelligi vult, ex Martiale III, 20. nt puto.
12.
Vetcrinam] cadem fere Nonius p. 13, 9. Gloss. Labb.: Veterina bestia,
vitoivyurr,
putat] vult M.
venterinam] vg. veterinam M.
vaterinam Go., quod recepit Lisd., nescio quo sensu.
vcl ulerinani]
vg. vel vetcrinam M. velut uterinum Go. Limb.
14. vitulans] cf.
Varro de L. L. VIL . 107. Quantitten! primae syllabae Varronis et
Verni opinioni obstare , monucrunt interpretes.
pasln] coniert ur .>
scripsi. partit Go. Lind, parto M., omisse vitulus. prato vg.
.
niin] Bol he V, I. p. 72. fr. 42.
15. Viduertas] v. legem precationis apud Catonem de II. R. . 141.
17. vitello] coniectura scripsi,
vitulo codd. Tg. Lind.
Lucilius] fr. inc. 22. apud Dousam.
1y
sed non earum] sed non ex earum boni codd. ex om. Bcrolin. Lind.
potius id refinxcrim in est. scilicet earum vg.
21. Ennius] Ann.
IX, 13. apud Merulam.
22. Vibices] cf. Varro de L. L. VII. . 63'

Aaa

370

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XIX.

(139)

Vibrissac pili in naribns hoininum , dicti quod Iiis cvulsis caput vibra tur.
Vibrssarc est vocem in cantando crispare. Titinnius : "Si erit tibi cantandum, facito usqne ex vibrisscs."
Vi get dictum a vi agendo, sed non in agendis bostilibus rebus, verum his, quae concitato animo ad boniiin tendunt.
Vi a to es appellabantiir , qui magistratibus parebant, eo quod plerumquc ex agris bomines evocabantur a magistratibus
5
et frequens eorum erat ab agris ad Urbeni via.
Verticil la s quina dixit Lucilius , artculos intclligi voluit.
(ICO) Volae vestigium medium pedis concavum , sed et palma manus vola dicitur.
V 1 n e s dicti sunt milites , qui post Cannensem cladem usque ad octo millia quum essent servi , voluntarle se ad militiam obtulcre.
10 Vcrsuti dicuntur, quorum mentes crebro ad malitiam vertuntur.
ANNOT. FESTI. Qu. XVI, 21, 16. fe] de huius loci rationibus
dictum est in Suppl. .
21. magistri viei] cf. Paulus p. 95. .
magisterare.
33. Viei et Viget articuli apud Urs. vacuo spatio
uniiis paene versus distinentur, nec significatur tamen liquid excidisse.
34. ni] in vf;., ut Paulus, rectius.
hostilibusque] que ont. vg.
Paulus.
Qu. XVI, 22, 1. 2- 4. Lacunae ab Ubs. indicatae ostendunt, hace
in alnbusta pagellae parte fuisse. Vg. 1 et 2. sie coniunguntur : celr
rimo coneitatoque. Uns. in mg. coni. eeleriter.
2. frugem ten]
tendunt frugem vg.
3. Voisgram] Voisgram coni. Gifanius in
ind. Lucret. v. avolsus., sed ctiam haec forma, a vcllendo dueta, caret
analoga, qua commendetur.
quae se vellit] cf. Sophocl. Ant. 1003.
Stat. Theb. HI, 513.
4. fncillantem] felietram vg. , sed illud in
mg. fulicitram coni. Die. , a flica.
5. Viginti quinqu] sic in
lege apud Gellium N. A. XX, 1. Dirksen. de XII tabb. p. 525. : neque
aliter puto in lege de arboribus iniuria caesis apud Plin. N. II. XVII, 1.
Cf. Dirksen. p. 538.
poenas] nempe POINAS ,, antique genitivi
forma, poenae vg.
in XU.] ont. vg.
6. Victimam] tertium,
quod Festus affert, etymon proposuernnt cliam Ovid. F. I, 333. Serv.
in Virg. Aen. 334. Sed hie ipse fatetur, scriptorum auetoritatem non
concinere cum etvmo.
7. dueatur] adducatur vg.
vieta] vg. Urs.
Sed hic in annot. monet , in schedis scriptum fuisse vieta , ut fortasse
villa scribendum sit. Sed ipse tamen reiieit cam coniecturam.
8.
ad kost, victos] hostis victos corr. Uns. in mg. cum Gifanio in Ind.
Lucret. hostibus vietis A. Aug. in mg.
9. Vectigal] fragmentunt
doch i , qua vcctigal, quod proprie dicitur, id est, portorium, decumam, scripturam, institutum esse docebatur ad populnm Humanuni tri
buto solvcndum , ex quo antea acs militare et questre pendebatur.
10. questre] acs questre, de quo IN'icbuhr. H. R. T. I. p. 487. (519).
Boeckh. Qu. Metrol. p. 439 sqq.
11. ] nunc totum locum
om. vg. Distinguuntur viae publicae et privatae.
per] per-quas
ir-e suppl. Du:. , sed plura voce, excidisse persuasum babeo.
12.
privatae] et privatae corr. Dac. De privatis vus cf. Ulpian. in Dig.
XLIII, 8, 2. . 22. 23.
velilum uti] omnibus suppl. Dac. At sic

voc. eorum non habet, unde pendeat. Puto, velitum uti in cdice non
esse leetum, sed coniectura addituin, et in Festo fuisse : quibus - vhi
cula immittcre non licet - praeter eorum.
14. vas . . . ium.
agito] Apparct , eandem XII tabb. legem a Festo propositam esse , de
qua Cic. pro Caec. 19.: Si via sit immunita, iubet, qua velit, agere
iumentum.
Hanc enim e Xll tabb. sutnptam esse, etiam Dirksen.
p. 484. agnovit , quem miror , haec Festi verba ad earn quaestionem
non adhibuissc : quanquam Dac. am de ea rc monuerat. Quod si res
i ta se habet, intelligitur , et in his Festi verbis caecum esse vulnus
et lacunam oblitcratam, quam nullo alio loco quam ante voc. qua volet
fuisse, etiam versuum ratio, qualem hie propositi, manifesto ostendit.
Excidisse puto voce, ni munierint. Ante voce, vins muniunto Pithoeus
et Goth. in XII. fuisse statuunt: amsegetes, quod sumpserunt e Paulo
p. 18. : Amsegetes dicuntur, quorum ager viam langit, satis probabilit!-.
dionisam . . sunt] donieum . . esunt corr. Dac. non male , nisi quod
esunt probari nequit. Sed quae bene invenerat , prava interpretalione
ipse pessumdat. Illa enim, addit, donieum lapides esunt, idem signifi
cant , quod isla: si via immunita escit. Scd lapides significant! ad
viam muniendam undcquaqne colligendi.
15. Viatores] contenduntur Cicero de sen. 16. Columella I. Praef. p. 18. Bip.
16. 17. omnium
trib.] interpunctione iunxi cum inferioribus (quod suasit ctiam Huschkius) , Urs. cum superiorihus. Videtur lauten aliquid in lectionc esse
turbatum.
20. voeab.] evocabantur Paulus , quo voc. ctiam Cic.
et Colum. in ea re utuntur.
a magislr.] post haec voce. vg. additur:
et frequens eorum erat ab agris ad urbem via, quae cum supervacnea
et nimis molesta sint, e Pauli epitome translata autumans in contextum
non adscivi.
21. Verticulas] om. vg. , quia cadem verba in Paulo
extant.
Lueil.] Sat. IV. (fr. 16. apud Dousam), nnde versus affert
Nonius p. 207, 26. v. genu. : Harret verticulis affixum in posteriore
Parte, atque articulis , nam ut no vis (corrigitur ut nobis) talus genusque est.
ita appellavit] interpolatum puto.
22. vertebras]
artculos Paulus , minus reetc.
28. Volones] cf. Liv. XXIV, 14.
Macr. Sat. I, 2.
32. Versuti] cum Verra sententia pugnare vide
tur Nonius p. 454, 10. Cf. Cic. de N. I). III, 10.

QU. XVI, 21. (192,15-193,1) FESTI SCIIEDAJE AP.LAETUM. L.XX- QU. XVI, 22. (193, 1 - 22)

371

rebus, verum his, quae celer -iter

el
conctalo animo ad bonam frhem ten dtint
i '
II Voisgram avem quae se vellit. Augures banc eandein
.
fucillantem appellant
Vibrissae
5 || Viginti quinqu poenas in XII significat viginti quinqu
asses.
||Victimam Aelius Stilo ait esse vitulum
ob eius vigorem. alii autem, quae vieta ducatur
ad altare : aut quae ad \ hostis victos immoletur.
HVectigal aes appellatur, quod ob tributum et stiVibrissarc
10 pendium, et questre, et ordinarinm, populo debetur.
II Viae sunt et publicae, per qtias tVe, ayere, vehere omnibus licet: privatae, quibus vetitum uti
praeter corn, quoru sunt privatae. In XII. est: "Amseyetes
vias
muniunto :
dionisam f
lapides
sunt,
15 fqua volet, iumenta agito." || Viatores appellantur,
|| "Vict appellari incipiunt
qui magistratibus apparent, eo quia initio, omnium
ex agris, qui ibi villas non habent, ut Marsi aut
tribuum cum agri in propinquo erant urbis atque
Peligni,
sed ex
vicis partim habent rem p.
assidue homines
rusticabantur ,
crebrior
opera
et
ius
dicitur,
partim
nihil
eorum
eorum erat in via, quam urbe, quod ex agris
et
tarnen
ibi
nundinae
aguntur
negotii 20 pierunique homines vocabantur -J- a magistratibus.
gerendi causa, et magistri vici, item magistri pacif quot|| Verticulas cum ait Lucilius,
ita appellavit
annis fiunt. altero, cum id genus aedificiorum definitur,
vertebras.
quae
continentia
sunt
his
opidis,
quacf
itineribus
regionibusque
distributa
inter
se
distant, nominibusque dissimilibus discriminis causa 25 Vola
sunt dispartita, tertio, cum id genus aedificiorum
definitur,
quae
in
oppido prive,
id
est,
in suo quisque loco proprio ita aedificat, ut
VoloncB
in eo aedificio pervium sit, quo itinere habitatores
ad
suam
quisque
habitationem
habeat
ac- 30
,
cessum:
qui non dicuntur vicani sicut
ii,
Vermix
qui aut in oppidi vicis , aut hi , qui in agris
sunt , vicani appellantur. || Viget dictum videtur a vi
agendo,
sed non vif agendis hostilibusqucf
EMEND. LECT. Qn. XVI, 21, 21. pagi.
23. in oppidis quaevt.
20. cvocab ttiitni
il n i cum.
15. Adde : Mi munierint:

34. in.

hostilibus.

Qu. XVI, 22, "8. ob.

Aaa"

U.

372 QU. XVI, 23. (193, 22 - 30) FEST! SGHEDAE AP. LAETUM. L. XX. QU. XVI, 24. (193, 30 -194, 29)
|| Vernai, qui in Ulis ver nal i, quod tcmpus
duce natura feturae est: et lune rem divinam
instituent Marti Pompilius pacis
concordiaeve obtinendae gratia, inter Sabinos, Ro
manesque, "ut vernae viverent nef vincerent."
Romanos
cniin
vernas
appellabant,
id
est
ibidem natos,
quos vincere perniciosum arbitriumf
Sabiuis,
qui
coniuneti
erant
cum
P. R.
HVergiliae
dictae,
quod
carum
10
ortu ver iinilur, aeslas incipit.

Virilanus

Verruncent

15

20

|| Veredisf antiqui dixerunt, quod veherent rbedas, id est 25

ducerent.

HVehere portare vel trabere.

EMEND. LECT. Qu. XVI, 23, 5. .

18. (Juin is, si itura es.
20. vclox.

30

7. 8. arbitratus est.
25. libi.
28. id ego.

UVastum pro magnum, ponitur tarnen et pro inani.

Accius:
"lam banc urbem ferro vastam faci
ei Peleus." et Pacuvius: "Quales, scabres quodf
inculta vastitudine." || "Ve victis" in proverbium
venisse existimatur, cum Roma capta a Senonibus Gallis aurum ex conventione et pacto
adpenderetur , ut recdrent , quod iniquis ponderibus exigi a barbaris querente Ap. Claudio,
Rrennus rex Gallorum ad pondera adiecit gladium, et dixit: ve victis. quem postea perscutas
Furius
Gamillus ,
cum
insidiis
circumvcntuin
concideret, et quereretur contra foedus fieri, cadem voce rmunrasse dicitur.
||Vegrande signi
ficare alii
aiunt
male
grande ;
ut
vecors,
vesanus,
mali
cordis,
maleque
sanus.
alii,
parvum ,
minutum ,
ut
quom
dicimus ,
vegrande frumentum. et Plautus
in Gistellaria:
"Qui nisi itures f : nimium is vegrandi gradu."
|| Vecors est turbati, et mali cordis.
Pacuvius in
Iiiona : "Qui velocif superstilione cum vecordi coniuge." et IVovius in ... . "Coaetus tristimoniam
ex animo deturbat et vecordiam."
|| "Vapula Papiria" in proverbio fuit antiquis, de quo Sinnius
Capito sic refert, tum dici solitum esse, cum voi
lent ininantibus ibif
significare
se
eos ncglegere, et non curare, frelos iure libertatis.
Plautus in Feneratrice: "Ileus tu, in barbaria
quod dixisse dicitur libertus suae patronee, ideof
dico
: liberta f salve, vapula Papiria."
in barbaria est, in Italia. Aelius boc loco, vapula
positum esse ait pro dole. Varro pro peri: teste
Terentio in Pbormione : "Num tu
f
resipis, verbero." et Plauto in Curculione: "Reddin'
an non mulierem prius, quam te buic meae
25. Vertios.
29. Supple: .luicac.

Qu. XVI, 2, 3. Squales, seabresque.

Libertas.

32. . .

(160)

PAULI DIACOIM EXCERPTA.

LIB. XIX.

573

Vcriiac appcllantar ex ancillis civium Romanorum vcrc nati, quod tcmpus anni maxime naturalis feturac est.
Virgiliac dietae, quod carinii ortu (nein facit.
Vi rita u s ager d ci tur, qui viritim populo distribuitnr.
Verruncent vertut. Pacuvius : "Di monerint meliora atquc amentiam averruncassent tuam," id est avertissent.
Vastnm pro magnum, ponitur tamen et pro inani. Accius : "Hanc urbem ferro vastam faciei ;" unde vastitas et vastitudo. 5
Vc g ran de significat maie grande, et vecurs, vesanus niali cordis, male saints. Alii parvuni sive minutum intelligunt, ut vegrande frumentum.
V e cors est turba ti ac mal cordis.
ANNOT. PAULI ad p. 370. 1 . Fibrae] vg. ViprisseM. FibraesseGv.

Bothe p. 144. fir. 6.

Iidcm versus sunt apud Non. p. 152, 29. v. poe-

2. Fibrissare] Vibrissere Go. Lind. Vibrise M. Fibrisso vg. , contra

innrem Festi. Quod posui, non Lipsiensis libri anctoritatc, quae nulla

nitudinc, p. 169, 24. v. scapres, p. 185, 4. v. vaslilies.

Quides]
Squales corr. Sc ai. , ut legitur apud Nonium. squale et postea scabre

est, sed analoga aliorum musicorum Tocabulorum citharissare , cymba-

coni. Uns., quae substantiva coniuncta posuit Varro . Nonium p. 168,

lissare ,

siiui I unique ,

et Titinnii versu motus recepi.

Vibrissare, /ttyviiftv.

Tt finit.] Botbe V, II. p. 74. fr. inc. 10.

usque ex vibr.] exvibrisses vg., qnod non placet.

fuisse usque eo vibrisses.
sine annot.

FaciHus crediderim

3. bonum] cd. vet. vg.

5. eorum erat] M.

quum dix. Luc.] M. vg.

bona Lind.

eraf eorum Go. vg. Lind.

Lueil. quum dix. Go. Lind.

M. d. Tct., idquc recepi, ita ut a vestigio pendeat.

Virg. G. II, 88., sed non per vestigium:

In proverbio:

psum vestigium volae significat.

7. Folae]
Vola vg. Li>d.

Sed vola per mediant quidem plantant definiri poterat,

si planta concava est.

Gloss. Labb. :

ut a Serv. in

nee vestigium concavnm est,

19.

Earn coniecturam occupaverat Carrio Antiq. Lcct. I, 2. : sed hic

verbis multo aptior locus.

vietis.

7. adpenderetur] pensum ct 9. rex] dux in mg. schedarum,

ut annotavit Uns.
Hinnimmt.
dere! vg.

8. . Claudio] Q. Sulpicium alii in ea re

Cf. Nicbubr. H. H. II. p. 618.

12. eoneideref] consi
13. Vegrande] Eandcm de sensu part, ve quaestionem

iVee vola nee vestigium, vola

agitant Gellius N. A. V, 12, 9. Ovid. F. Ill, 447.

medium] M.

161. w. vescus et vesculi.

med cett. codd.

niffiiiii] sive minutum vg.

vg. Lind.

ANNOT. FESTI.

quod] quamque corr. A. Aue. in mg.

atque corr. Urs. que Scal., ut legitur apud Nonium.

4. vaslitudine] Additnr vg. : unde vastitas et vastitudo , ut habet Paulus.
Ve
viet.] Proverbio utitur Plaut. Pseud. V, 2, 19. et Varro in Stira, Vue

Qu. XVI, 23, 1. Fere nati] simiUter Nonius

Cf. Paulus p. 158.

Non. p. 183. 30. v. vegrande.

16. mt-

17. in Cistellaria] in Clitellaria (quae

et Astraba dicta est) coni. Sew.. Coniect. in Varr. de L. L. 82, 34.

(p. 161.). Nempe in Cistellaria, qualis nunc cxtat, hie versus non le

p. 43, 12. : Vernos veteres appellabant , qui verc sacro fuerant nati.

gitur.

2. et fue] intellige ver, Martio mense.

2. 3. rem divinam institueril
Marti] res alio auctore non cogulla, sed admodum mcmorabis. Signi

cognitum manifestum est.

ficare videlur boc sacrum Martialis Epigr. X, 76. : Sed de plebe llcmi,

itures] Q. n. iteres vg.

Piumaequc verna.

E sacris Tiburtibus Servias Fuldcns. in Virgil. Aen.

is, si itura es coni. Guitclmus Veris, ad Epid. 3. (Grutcri Lamp. T.

I, 17. p. 10. ed. Lion, banc prccationem aflcrt: /uno eurulis, tun eurru

III. p. 383).
19-22. Vec
vecord.] hace om. vg.
19.20.
Pacuv. in ] desideratur hoc fragm. ap. Scriverium et Bottiium.
Dicitur de Priamo et Hecuba.
20. vetoci] fort, velox , i. c. con-

clypeoque lucre meos curiae vernulas sane.

ne] ntutandum in neti.
pro'posuit.

Monuit etiam Huscbkius , qui ct vineerenfur

Sed llml melius convenit sequentibus.

Sabinis] arbilrabantur Sabini coni. Lind,

Huscbke.
earum] vg.

9. Vergiliae] Urs.
eorum Urs.

Une.

7. 8. arbitrium

arbitratus est Sabinis rectius

Vergilae vg. et in mg. Virgiliae.

10. aestas] et aestas vg.

Venusin.: Mai. IS'on. F. Vergili. exori.

om.

5. viverent ne] om. vg.

Veredas corr. A. Ace. in mg.

Cf. Kalendar.

25. Veredis] haec ex vg.

Veredas voluisse videtur.

Quod quam leve sit argumentum, post Ambrosianum librum

Cf. ann. in Varron. VII. . 64. et p. 303.

Corrigcndus itaqne Both. Plaut, p. 434. fr. 10.

citatus.

Sic versus fit quadratus.

adde Bothio.

18.

Qui nisi

Quae nisi sie beteris corr. Sew.. 1. 1.

tristimoniam]

Uns.

Quin

21. Sovius] et huius versum

testimonium Lind, cum annot.:

tristimoniam Pr.s quae quid hie significent , ignoro.

23. fuit ant.]
antiquis fuit vg.
25. ibi] Las., qui in mg. corr. sibi: om. vg.
25. 26. neglegere] vg.
Bothc p. 438. fr. 1.

negligere Uns.
28. dixisse] vg.

27. Plautus in Feneratrice]

fecisse Urs.
Zi'&crfiii]

liberta vg. , quod repetitum esse arbitrer ex sequentibus : Itocrfa salve.

30. Vekere] etiam hace om. Urs.

Qn. XVI, 24, 1. Vastum] Servium in Virgil. Aen. Ill, 13. IX, 323.

Itaquc libertus, Ursini lectionem, servavi.

ideo] id ego corr. Scai.

el I, 52- e cod. Fuld. (p. 18. Lion.) confert Dac.

2. secius]
Attius vg. Botbc V, I. p. 250. fr. inc. 9. , qui versum ex Andromache

29. Post voc. dico lacuna est apud Urs. , vg. obliterate,

sumptum esse monet.

salve] scribendum ceiueo libertas salve, nam libcrtam sc ipsam salulare,

3. ef] om. vg.

Pacuv.] in Teuere, v.

coni. Scai..

Magis pl.icerct: Atticae.

Tres fucrint senarii.

dt'co - tibi
liberta

PAULI DIACONI EXCERPTA. LEB. XIX.

374

(160)

Va er ram dieunt s tija (ein, ad quem equos solean t religare, alii dieuut malcdictum hoc nomine significar! magnae acerbitatis, ut sit Tccors et vesauus.
V a g m pro Tagita Ennius posuit.
Val vol i folliculi fabae.
5 Valgos Anrelins intelligi vull , qui diversas suras babent, sicut contrario vari dieuntur incurva crura babentes.
Viere alligare, unde vimiua et vasa viminea.
Vermin a dieuntur dolores corporis cum quodam minuto motu, quasi a vermibus scindatur. Hie dolor Graece oroyog
dicitur.
V er u ta pila dieuntur, quod veluti verua babent praefixa.
10 Urvat circumdat.
Unguium Oscorum lingua signifient a nul um.
Vinalia diem festum babebaiit, quo die vinum novum Iovi libabant.
,
(161) Venerari verbum compositum ex venia et orando.
quae opinio est Turncbi Adr. XV, 15., non placet.
puncto distinguit.

Post salve Uns.

30. barb. . . Italia] cf. Plaut. Capt. Ill, 1, 32.

IV, 1, 104. Trinum. Prol. 19. Baccbid. I, 2, 15.

33. in Phorm.]
V, 7, 10.
Pium] Non vg.
resipis verbero] om. vg. Apud
Tcrentium baec Ieguntur: Aon man? Vapula.
fiel, nisi resists verbero.

Intclligltur hinc,

manuscriptus eo loco fuerit.

Id tibi quittera tum

quam male babitus liber

33. Curcttl.] IV, 4, 12.

mulicrem]

virginem Plautus.
ANNOT. PAULI ad p. 373.

2.

Virgiliae] boni codd.

Vergiliae

singula fabae grana),

vallo idem est quod vanno , vannulo.

mg. A. Aug., pravum glossema voc. vallo,

Salmas. Exerc. Plin. p. 907, 1 b.
A. Aug.

Vagulato Urs.

fracti corr. Lus.

fustibui
vallefaeti

12. Vagulatio] Valgulatio mg.

L.] lege vg. ct libro in mg.

XII]

duodeeim tabular um vg.

12. 13. quaestionem] vg. quaes tio Urs.
13. Cui teslim.] v. Qu. XII, 1, 27. v. portum, cum annot.
defuerit] defugerit A. Aug. in mg. male.

14. tertiis] Urs., ex supe-

riorc loco, ut videtur. cerh'i vg.

obvag.] obvalgulatum mg. A.
Aug.
15. Valgos] cf. Non. p. 25, 11. Gloss. Labb.: Valgus,

vg. Apud Ii\i>. a typographe erratum est.

3. Viritanus ayer]
idem, puto, qui assignatus.
4. Pacuvius] Botbc V, I. p. 112. fr. 1.

oxunoq.

Versus cxtat ctiam apud '. de L. L. VII. . 102. Nonium p. 74,

Plautus in Mil.] II, 1, 16.

17. Qui talos vit.] habeat vg. additur.
Ea verba ex glossemate ad voce: qui diversas suras, adscripto in tex-

24. . averruncare, p. 507, 26. v. moneris.

libri. averruncassint Varro et Nonius.

Sed Paulum plusquampcrf. legisse,

ex ipsa cxplicationc voc. apparct.

om. Limi.
ANNOT. FESTI.
corr. . ., in mg.

averruncessent] Pauli

Veeors . . cordis] cd. vet. vg.

Gloss, bid.: Valgis , foras versi (versus) tumentibus.

chert. Poet. Lat. rcll. p. 231.

tum irrepsisse manifestum est.

sit idoneum, quam valgo.

Dac. scribendum censuit : qui diversas turas

habeant talos vitiosos.

18. vagi salis] valgis talis vg. , sed

Vapulare ego corr. Urs. , ex Plauto.

saviis in mg.

3.

valgis saviis Plautus, quod Fcstus poner voluit.

vallum stipitibus

compactum.

Varron. dc L. L. VII. . 66.

Melius] Verrius vg.

el Aelius in mg.

mated, hoc nom. sign. vg.

Gloss. Labb. :

Vaeerra ,

naQun).rfi.

Seythe lilurgo voluit Scal.

Vg. Siteli

tergo uncis inelusum est: scilicet iam A.Aug, id fabulae nomen falsuni

7. Veeorde . . vecord.] veeors et malfica

esse putavit, quod versus a Fcsto sub eo titulo allati in Mil. glor. Ill,

malfice, vaeerra corr. Uns.

Satis babeo,

un um

Scal. Livium Andronicum haec expressissc

putat ex Odyss. II, 243.,

Uermannus Elem. doctr. metr. p. C26.

Vagor.] cf. Non. p. 184, 21.

Qui clamor] Cui clamas mg. A. Aug.

Gifanius in Ind. Lucr. v. vagor : recte.

JLucref.] II, 577.

Si-

Sitcllitcrgo scribendum esse , monui in annot.

5. hoc nom. sign, maled.]

vecordia in vaeerra imitare.

Uns.

Lid. censet hoc interpretamentum per-

Qu. XVI, 25, 1. Vapula ergo te] Vapulare ergo

litergo] Sitelitergo vg.

XVII, 248.
32. Mer.

Wei16.17.

tinere ad inferiorem Piauli locum, sed non declaravil, cui nomini magis

Vacerram] cf. Colum. VI, 19. IX, 1., unde intelligitur, vaccrram fuisse

vaeerra corr. Sum.,

Opillus] Opilius vg.

8. Ennius] XVI,
Qui clamos corr.

9. vagore] vg.

10. vagor] vg., ut Lucretius,

fabae folliculi] folliculi fabae vg.

. facti]

vigore

vigor Ues.

scribe fabuli (i. c.

1, 127. legerentur.

Sed ex ipso Festo in ilium locum illatos esse, nee

codd. fide munilos nee sensui aptos , ostendit Limi.

sed sin A. Aug. coir, in mg.

Sin] Sit vg.,

Fortasse etiam Urs. ii ex corrcctione

posuit-. non nimis certa, quando versus quadratus capite truncatus est.
21. boechum] broeehum vg. et bocea m in mg.

Scribendum brocehum,

sive broceum, quod antiquius puto , quo nomine ct dents nimium pro
minentes, et talibus dentibus insignitum appcllari constat,

bronehum

in Plauto scribebatnr , ut bronci apud Non. p. 25, 27. , quod Graecum

QU. XVI, 25. (194, 29-190,28) FESTI SCHED. AP. IAET. L. XX. QU. XVI, 26. (195, 28-196, 4)
machaerae obicio , mastigia ? Vapula ergo f te
vehementer iubeo, ne me territes."
llVacerram Aelius et alii complures vocari aiunt
stipitem, ad quem equos soient religare. Alcius vero
Philologus hoc nomine significan maledictum magnae
acerbitatis , ut sit vecors et vesanus teste Livio,
qui dicit: "Vecorde et malfica vecordia-t." ||Vagorem
pro vagi tu, Ennius li. XVI.: "Qui clamory oppugnantis
vagore volanti." Lucretius li. II.: "Et superantur item:
miscetur funere vagor."
||Valvoli fabae folliculi
appellati sunt, quasi vallivoli, quia vallo facti -fexcutiantur. ||Vagulatio in L. XII. significat quaestionem cum convicio. "Cui testimonium defuerit,
is tertiis diebus ob portum obvagulatum ito."
|| Valgos Opillusf Aurelius
aliique
complures
aiunt dici, qui diversas suras habeant.
Plautus
in Milite glorioso: Qui talos vitiososf "maiorcm
partem videas vagi salis f ." et in Silitergo : "Sin ea
mihi insignitos pueros parit postea, aut va
rum, aut valgum, aut compernem, aut pactum,
aut bocchumf filium."
|| Viere alligare significat,
ut hie versus demonstra t : "Ibant malaci viere
Veneriam
corollam."
unde
vimina,
et vasa
viminea,
quae vinciuntur
ligata.
|| Vermina
dieuntur dolores
corporis
cum
quodam
mi
nuto
motu
quasi
a
vermibus
scindatur.
hie dolor Graece orgtyos dicitur. || Veruta pila dieun
tur , quod . . habeant praefixa. Ennius li. X. :
" .
cursus quingentos saepe veruti." ||Urvat,
Ennius in Andromeda significat, cireundat, ab eo sul, qui fit in urbe condenda urvo aratri, quae sitf for
ma
siuiillinia
uncini
curvatione
buris
et
dentis, cui praefigitur vomer, ait autem: "Circum
sese urvat ad pedes terra occ . . . caput."
<ielf.

575

llUngulus Oscorum lingua anulus, ut

"si quid monument! nacta est, qui connut requireret: est ungulus, quem ei detraxit ebrio."
Pacuvius
in Iliona :
"Repugnanti ego porro
hunc vi detraxi unguium." et in Atalanta: "Sus
pensum
laevo
brachio
ostendo
unguium."
HUnciaria lex appellari coepta est,
quam L.
Sulla, et Pompeius Rufus tulcrunt, qua sanctum est,
ut debitores decimam partem

15

20 Vinalia

25

30 Venerart

Venetian

EMEND. LKCT. Qn. XVI, 25, 1. Vapulare ego.

7. vaeerra.
.clamos.
11. fabuli.
15. Opilius.
. Qui tal. vit.]
18. valgit s aviis.
Sitelliterg .
21. brocchum.
28. adde: venia ifuaedam.
31. qnodfuit.
Qu. XVI, 26, 2. auor.

...

316

JSS&5&
r (lllcscil

kb*ta
cUst^ cfttft eir^- esl-,
se'
eo&tv
Je81'
ventt
_ fcc1'

,'

V*

tr o\b

fr*cW9.
et

^tta
Ve

itt*

lltu

\o

^e*1

et
\ssecoo^ala-

fiiinw lus
dVcoo - 15

is,
a
tes eae,
iVub*8 Wantttf
a\c\tttf
et
a?c
Cato
quod
ets'va
aq0
eos
ut\o t

v*

tOL

flotee
10
a^0lUV

tut
de

F*** fit w*

fie"**
e(\*e

\io

e
i

vi1i\c\aS
-vei

Vu

^iets

*r^*^G***
secvi^ ^is : j^ de 4
fiAac ,

sic aitundo

Un<jslttS

mae
25
Set- "^ ait,

su^e tw <**2^^^**^*
avi

fade"*
30
AU l*< ?

at

tot
(tocWs

.fioue

^'-

tW

**. A*
.us

rac*

(161)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

LIB. XIX.

377

Ven ta liant dicebant antiqui , nndc praepostione adiecta fit advcntabairt.

Vi minai is porta et collis appellantnr, quod ibi viminum fuisse silva videtur.
Vivatus et vividus a vi magna dicuntur.
Umbrae voran tur Neptunalibus casac frondeae pro tabernaculis.
Vallcscit perierit, dictum a vallo militari, quod fit circa castra, quod qui eo eiciuntnr pro perd lis babentur.
Vex ilium diminutiv inn est a velo.
Vi ii ii lu s dicitur molliter se gerens et minime quid viriliter faciens.
Vi et us languidus, sine vi et naturalibus priva tus viribus.
Ungustus fustie uncos.
Vadera sponsorem significat datum in re capitali.
CrXC librariis in mentent venernt.
filium] vg. uncis inclnditnr.
Post hoc voc. Tg. legitnr: e contrario vari dicuntur incurva crura habentes: quod e Paulo adscitum esse apparet : ac Festum diligentius de
ea re scripsisse credibilc est. V. Salmas. Excrc. Plin. p. 663, 1 f.
Vitre . . ligata] ont. Tg.
22. ut hic versus] ex Ennii Sota.
Extat npud Varronem de L. L. V. . 62. , lectione plane concinente,
tit siispieer, enm non sine Varronis auxilio plenius restitntum esse.
24. vine, lii/ata] aptius esset: quae viminibus contexuntur.
Vermina] cf. Non. p. 40, 18. . verminari.
26. seindatur] Tg. scndantur Urs.
27 - 29. Veruta . . ver.] etiam om. Tg. Cf.
Non. p. 551, 32.
28. quod] supple : verua quaedam.
Ennius]
Ann. X, 33. . Merulam, qui verutos intelligit milites levis armaturae
quinientos saepe cursus executes.
29. Urvmt] cf. Varro de L. L.
V. . 127. 135. 143. et Pomponius de V. S. in Digest. 239. . 6. ,
Vrbs ab urbo appellata est: urbare est aratro definir: et Varus (scribe
Varro et cf. de L. L. V. .135.) ait, tiriiiim appellari enrvaturam aratri, quod in urbe condenda adhiberi solet. Cf. Placidus p. 491. ap.
Maium : Obarbas (Oburbas) circumscribis dictum ab arbo (urbo), qui
est in curvatura aratri, et quae seqq.
30. Enn. in sindr.] Bothe V,
1. p. 37. fr. 2.
circundat] Tg. circumdat Urs.
31. quae sit]
acribendam pnto : quod fuit ; nam de fora uni aratri dici apertum
eat. fit A. . in mg.
32. curvatione] vg. a curvatione Urs.
33. dentis, eut praef. vomer] at dentem ipsuro simplicius vomeris genus
esse constat; nt dentem pro dentalibus hic posilum esse existimem ;
nam his praefigitur sive dens sire vomer. . ' de L. L. V. . 135.
et cf., si placet, quae dixi rer. Etrusc. 1,2, 1. T. I. p. 255.
33. 34.
Cireum sese . . eenuf] hace de ceto , cui Andromeda ohiieitur, dicta
esse, monnernnt Vv. Dd. Lectioncm reddidi Tg. , quippe quae aperte
cod. ni a in prae se fert. occultt corr. A. Ace. in mg. Une. : cireum
sese urvat , ad pedes a terra quadringentos caput. Scilicet quadringentos fecit ex illo OCC. Salmasius in Exerc. Plin. p. 576, 2 f. coni. :
cireum sese urvat ad pedes fert occultons caput. Similiter alii : sed
qnacrenda est ea versus forma, nt verbum urvat per circumdat expli
can possit.

Qn. XVI, 26, 1. Vngulus] Plinto teste, 14. H. XXXIII, 1,4. . 10.,
antiqui Romani anulum unguium dixernnt.
2. si quid etc.] incerti
poetae duo senara.
naefo] Nacta in nnnnt. legendum monet Urs.,
nescio quamobrem.
eorum] verum corr. Dac. eum coni. Lino.
Portasse qui eorum fuit quor , eo sensu , nt requisito opus esse non
dicat.
2. 3. requireret] requiret corr. Urs. in annot.
3. ebrio]
e Lirio vg. : sed lind in schedis esse , testatur Urs.
4. Pacuv.
in IL] Bothe V, I. p. 129. fr. 12.
5. in Mal.] Bothe p. 109. fr. 6.
laevo] in laevo Tg.
7. Unciaria lex] alio auetore non cognitat.
appellari] dici Tg.
7. 8. L. Sulla . . Rufus] coss. . u. 665.
8. Pomp. Huf] Q. Pompeins Tg.
9. deeimam partem] duodeeimam
partem creditoribus solverent corr. et suppl. Dac. Qnae nihili sunt,
praeter duodeeimam partem, duodeeimam partem sortis solvendo libe
rarentur Gronov. de pec. vet. p. 522. Facilius crederem fuisse : rftiodcimant partem usurarum solutarum sorti detraherent. Niebuhr. H.
B. III. p. 68. toc. teemam ad denornm mensium annos refert ac suppl.:
sortis annuis usuris penderent.
34. Venenart] hic postii , collate
Servio in Virgil. Aen. IV, 137. et Aen. XII, 602- Veteri iure praeceptum erat, nt Flaminiea venenato operta esset. V. Masitrius Sabinus
apud GeU. N. A. X, 15, 27.
ANNOT. PAULI ad p. 374. 7. dolor Graece] M. Graece dolor Liind.
e Go. Sed Festug ipse pro M. pugnat.
12. Vinalia] v. Festus
Qu. XIII, 1, 28. et XIII, 26, 10. v. rustica Vinalia.
ANNOT. FESTI. Qu. XVI, 27, 1. dicebant . . veneno] nnsquam
extant in Tg.
2. Ennius] Ann. VII, 87. apud Merulam. Hie corr. :
Quum ilia ut, quae. Mihi magie placcret: Ctinn illud etc. Scquebatur: serval.
3-5. Ventab. . . advent.] sic Urs. Longe aliter Tg.:
Ventabant antiqui dicebant sine praepositione pro adventabant. Lacunam explet Dac. dicatur Tel adhuc dicamns.
5. V. ntupum . .
dieunt] . Tg. Fortasse fnit: Unda vel quod uvidum est, vel inde
dieta, quod Graeci vu dieunt. Ab Urs. maior lacuna inter vel et
quod significatur.
6. Venditiones] Ciceronis verba, in Verr. II,
1, 54., Ii ne ne pertineant, ambigitur.
Cf. Digest. XIX, 1, 1. . 1

Bbb

10

378

PAULI DIAC0I4I EXCERPTA.

LIB. XIX.

(161)

Vecticularia vita dicitur cornm, qui vcctibus parictcs alenos pcrfodiunt furamli gratia Cato: "Vccticulariara vitam
vivere, repente largiter habere, repente nihil."
Viritim dicitur dar!, quod datur per siugulos viros. Cato "Praeda quae capta est, viritim divisa."
dicebantur olim] olim dicebantur vg.
7. /rucias] nescio cur Lind, in
contexto omiserit, et in annot. in pr. Ven. Seal, esse iiioniicrit. Habet
etiam Das.
8. Viminalis] cf. Varro de L. L. V. . 51 .
et]
om. vg.
9. 10. fuisse videtw silva] silva fuisse videlur vg.
10.
Fiminio] Viminus dicitur a Varronc.
12. aliijuo] vg. alio Uns.
Sed illud praestat , nam vindex , quem vindicat , non ipse tencre vult.
tincar] cf. Varro de L. L. V. . 37.
13. 14. etiam mihi, quaedam]
cf. Festus Qu. XIV, 15, 4. . sub vitem.
15. Fivatus] non rarus
luiius toc usus apud Lucrctium. Frustra igitur laborat Scal., qui viriatum pro vivain reponi vult (de quo vor. v. Non. p. 180, 29. . viriatum, coll. p. 187, 15. . viratium), quanquam magnum eius ingcuium
ctiam in bac re agnoveris.
16. Vindiciae . . . res] vindicias res
esse, quidam collegisse videntur hide, quod, si quia vindicias tulit, rem
ipsam tulit.
17. controversia] est addit vg.
quod . . contendunt]
aut potins dicuntur vindiciae inter eos , fut contendunt corr. Turncb.
Adv. XIII, 27. Uns., nimio conatu. quod potius dicitur vis, quam
fit inter cos q. c. rectc corr. Huschk. , laudata mea commentatione in
Rbcnano iurispr. Musco T. V. p. 190. Similiter Cuiac. Parat. in cod.
lust. Ill, 1, 32. p. 50. ed. Wechel.: dicitur vis quae fit.
18. 19.
Cato . . quam' ser. L. Furio de aqua] scribe : quam seripsil in L. Furium
de aqua. Id nomen fuisse existimo cuidam ex Catonis orationibus in
L. Furium de muleta. Nam apud Servium in Virgil. Aen. IV, 244.
ubi lcgitnr: ut est apud Calonem in h. Furium: De aqua quod attinct ad salinalores aerarios , cui cura vectigalium , rsignt, voce, de
aqua ad inscriptionem orationis pertinerc , cum ex ipsa loci sntcntia,
tum ex bac Fcsti ncntione intclligitur. Quanquam H. Meyer. Oratt.
fragm. p. 34. etiam apud I'cstuni voce, de aqua putat ex oratione
Catonis esse.
l'arum diligenter Ellendt. Prolegg. Brut. , postquam
p. XXII. ex Festo p. 199. orationera in L. Furium protulit , p. XXIII.
orationem a Festo s. Vindiciae (qui scilicet idem est locus) memoratam
pro Furio contra Gellium scriptam slatuit, coll. (cilio XIV, 2.
19.
s.] om. vg.
22. . . . Lucilina] et Lucilius vg. , nulla indcala
lacuna. Apud Dousam est fr. inc. 47.
22. 23. eque . . veretur]
bic Scal. coni. numen eque sacra v., Turneb. Adv. XV, 15.: eque
sacra aut numina retur, Dousa totum versum reformat: nemo hic Nec
numen, vindicias, eque sacra veretur. Possis etiam : neque numina
sacra veretur. Acute Iluscbk. : neque sacramenta veretur.
24.
Vindiciae] bacc definido ca spectat, quae dicis faussa fichant, ut res
vindicanda imagine quadam deelararetur , velut fundus gleba inde ar
repta,
illae] glebae corr. Raevardus in XII tabb. expl. 6. Urs.,
quod post illae excidisse, credibile est.
26. . . . iam] nomine etiam
suppl. Scal.
esse ait] post a. v. lacuna vg. signifiotur. rem snppl.

Scal. earn Dac

28. et in XII.] v. Dirksen. de XII tabb. p. 715.
iii in XII. corr. Gifanius in Ind. Lucretii.
si velit is . . . tor]
Iks
si velit is, omisse tor, vg. si velit is in re sive litis mutavcrunt Cuiac. Obss. V, 21. p. 108. ed. Wechel., Racvardus XII tabb.
cxpl. 6. Turneb. Adv. XIII, 27. Scal. Uas. Idem Uns. in nolis ad A.
Augustin, de legibus (Graevii Tbesaur. T. H. p. 1352.) legem cam sic
reslilucrc conatus est: sei volet is, quei posesione deiectus est. Nescio
an praestet: stlitis et vindiciarum praetor arbitros tres dato, eorum ar
bitrio possessor (sive reus) fructus duplione damnum decidito. Cf. Theodos. cod. IV, 18, 1.
29. tor arbitros tres] tot arbitros aeris A.
in mg. praetor arbitros tres suppl. Uns. Dac.
arbitrio] arbitrii ser. Cuiacius 1. 1. arbitriis Turnebus, Gifanius.
30. fructus]
fructi nig. A. Aug. , quod nescio unde due tum receperunt Pitbocus aliique inulli.
duplione] cf. Paulus p. 50. v. duplioncm.
decidito]
pro fure damnum decidere in formula apud (aiuiu IV, 37, 45.
ANNOT. PAULI ad p. 377. 4. Umbrae] apud Graecos, ut
in Carncis. Neptunalia a. d. X. liai. Sextiles celcbrabantur, calidissimo
anni tempore. V. Varro de L. L. VI. . 19.
5. Vallescit] vallefit
coni. Salmas. Exerc. Plin. p. 907-, 1. b. , propter vcrbum evallcfeci,
ctiam a Scal. collatum , quo Varro in Promctbeo usus est apud Non.
p. 217, 14. v. posticam. Sed nihil probibet, quin ctiam vallesco vcr
bum fuerit, ut cvallare, quod pro excludere dictum esse docet Non.
p. 102, 1.
Nee vallcsccre ct vallcfacere magis inter se discordant,
quam calescerc ct calefacere , assucscerc et assuefaccrc : valiere autem
ct vallare codem discrimine distant quo clarare et clarcre et alia multa.
Cacterum Salmas. recte Festum in eo refellit , quod vallesco , evallo,
vallefio omnia non a vallo militari , sed a vanno descendu I , ila ut
cvallare quasi deminutivum sit verbi evannare.
dictum] Lipid, ex
uno Gil. assumpsit: om. cett.
qui] quo Gu.
ciciinlur] M.
eiiciuntur cett.
6. Vexillum] ita ctiam Priscian. III. p. 615. (132.
Kr.) et Servis in Virg. Aen. VIII, 1. , sed redis Cicero Orat. 45.
fuga vastioris literac velum e vexillo factum esse observt.
7.
'inniilns] Lino, e Gu. Vinulus cett. Ita Non. p. 18G, 10. vinnulum
babet, eiusque voc. cxemplum affert e Plauti Asinar. (I, 3, 70.) Apud
Isidor. Origg. III, 19, 13. vinnolata vox legitnr.
8. Vietus .
sine vi] etymon contrario. Melius Donatus in Tirent. Eunuch. IV, 4, 21*
9. Unyustus] cf. Festus Qu. XVI, 26, 1. v. unguals.
10. Fadem]
cf. Varro de L. L. VI. .74. Sed melius cum Festo convenit Ausonio
Technopaegn. 12.
ANNOT. PAULI p. 378. 1. Calo] H . Meyer. Oratt. fragm. p. 87.
3. Cato] vel in Originibus , vel in oratione quadam.

(161)

PAULI DIACONI EXCERPTA.

. XIX.

579

Uxor! am pcpcndisse dicitur, qui qnod uxorem non habucrit, res popnlo dedit.
Vol turn a lia Volturno suo deo sacra faciebant, cuius sacerdotem Volturnalem vocant.
Uls Cato pro ultra posuit.
Vesculi male curati et graciles bomines. Ve eniin syllabam rei parvae praeponebant , unde Veiovem parvum Iovcm
et ve g randein fabam minutam dicebant.

Vaticanus collis appellatus est, quod eo potitos sit populus Romanns vatuni responso expulsis Etriiscis.
Vivissiinus supcrlati vus a vivido.
Ungulatros ungues magnos atque speros Cato appellavit.
VerberLtarc idem Cato frequentative ab eo, quod est verbero, dixit.
Vopte pro vos ipsi Cato posuit.

Ver sacrum vovendi mos fuit Italie. Magnia enim periculis adducti vovebant, quaecnnqne proximo ver nata essent
apud se, animalia inimolaturos. Sed quum crudelc videretur pueros ac puellas innocentes interficcrc , perductos in
adultam aetatem vclabant atque ta extra fines suos exigebant.
Versaram facer mutuant pecuniam sumere ex eo dictum est, quod initio qui mutuabantur ab aliis, non ut domum (162)
ferrent, sed ut aliis solverent, velut verterent crcditorein.
j5
Vac Tobis dicebatur ab antiquis, et vac nobis.'
Vin i am dicebant continentem.
Vernisera messalia } auguria.
ANNOT. PAULI. 1. Uxorium] Valer. Max. II, 9, l.i Camillus et
Postumius censores aera poenae nomine eos , qui ad senectutem eaelibes
pervencranl, in aerarium dferre iusseritnl. Cf. Plutarch. Cam. 2.
2.
Volturnalia] Vultumalia Lind, e solo Gu. Sic etiam postea. Volturnalib., i. e. Volturnalibus, corr. Ins. Sed ipsa Vnllurnalia definiuntur.
suo deo] ita dc papains Paulus Cbristianus. De Volturnalibus , quae
Varro Vortumnalia elicit , . annot. ad 1. de L. L. VI. . 21.; de Vol
turnali flamine VII. .45.
3. Vis] Ouls , ut videtur, in sacris
Argeorum, a Varrone memoratis , de L. L. V. . 50., uls Tiberim apnd
ipsum Varronem V. . 83. , ex quo loco Pomponius in Digest. I, 1, 2.
.'31. ci i Tiberim et ultis Tiberim quin corrigendus sit, non dubito.
Cf. Paulus p. 33. . citimus.
4. Vesculi] v. Festus Qn. XVI, 24.
j. 194, 10. . vegrande, et Paulus p. 158. . vescus.
6. expulsis
Elr.] cf. Plin. N. H. XVI, 87.
7. vivissimus] nescio e quo scriptore
petitum, opinor tamen, ex epico poeta, cuius numcri vvdissimum non
admittunt.
8. Ungulatros] Ungulates , fut habcrent corr. Vossius
lilvni. Lat. r. unguis p. 783. ed. Neap., quem sequitur Dac. Temer;
nam ex Paulo intelligitur, ab ungulo factum esse nomen ungulater, ut
arater ab arando , culter a cellendo.
Cato] Lion. Caton. p. 88.
10. Vopte] cf. Festus Qu. XIV, 16, 8. . simple.
11. Ver sacrum]
cf. Festus Qu. IX, 7, 32. . Mamerni , et Qu. XIV, 25, 18. v. Sa-

crani, Nonius p. 522, 14. M. e Sisenna , Serrina in Virg. Aen. VII,

796. , nt grammaticos solos afferam.
14. Persuram facer] constat
dici de omni pecunia mutua sumpta, versura solvere de ea, quae siimi
tur, ut alii creditor! satisfiat. Non distinguit tarnen Donatus in Terent.
Phorm. V, 2, 15.
16. Vue] cf. Festue Qu. XVI, 24. p. 194, 1. .
Ve victis.
17. Vinciam] Viciant Dac. ex Mss. , nescio quibns,
certe non bonis.
continentem] continentiam idem ex iisdem. Sed
vincia masculinum nomen esse videtur, dictum a vinciendo, nam a vincendo debebat esse vicia , et significare bominem infibulatum praeligatuiiivi; ad Venerem coercendam , cuius generis niulti in antiquae artis,
praecipue Etruscae, operibus conspiciuntur. Nomen vincia ad eandem
normara formatum est, qua Graeca &Xiiac, rofiiaf. C. Bartbius Adr.
XXXIX, 5. codicem Basileensem hace addere narrt: et est cognomen
Juris. Ipse corr.: Iunonis, ut Vincia idem sit quod Cinxia.
18.
Vernisera] vocabulum plane obscurum. De varus auguriis mensae nar
rt Plinius N. H. XXVIII, 2, 5.
messalia] codd. mensalia vg.
Messalae coni. A. Aie. in mg. , ac facile credo Paulum , pro stupore
.suo , Messalae nomen , quod bac in re et hoc loco a Festo appositum
fuisse probabiliter sum potest (. . II, 2.), laut iiiptc et corrupte
posuisse.

CORObLARIUM GliOSSARUM.

in pagellas, juoniam instile videbatur, omneg cas glossas recipcre, quag intcrpolati Pauli libri, Berolinensis , Lipgiengig, Barthii
continent , e nolis scriptpribus , Gcllio , Solino , commenteras in Virgilium et trivial! scientia doctas , a Verrii doctrina altenlssimas : paueas
tantum hic posai, quae vcl melioris notae esse videbantur, vol ab Antonio Augustino in vulgatam formant bin rcceptac sed a Lindemanno omissae
5 erant, ne quidquam, quod Pauli Festive nomine iam usurpatum fuisest, in hac editionc desideraretur.
oportet.

Qua in re inconstantiam aliquam purgare me

Nam cum initio opinatus essein , nullam Pauli, glossam a Lindemanno nisi consulto omissam esse, postea, ubi Fest! reliquiae cum Paulo

congruunt, vidi, of am non paucorum vocabulorum interpretationes in illius exemplaribus desiderari, quae quin invito editore exciderint dubitari
non liceat.

V. annot. ad Paul. p. 231. v. proculiunt . . propcram , et p. 291. v. rictus.

Abitionem anliqui dicebant mortem.

10 Acus palea est. Varro rcrum rusticarum tertio: "Acas substrueiidura parlurieutibus." "Actis in area excutitur." Idem
in eodem : "Primo argillam mixtam acere."
Adversus ant contrarium significat; aut idem, quod crga.
Acstuaria sunt omnia, qua mare vicissim tum aecedil, tum recedjt.
Alga, herba, quam mare ad littus proiicit. Vergilius in Bucolicis: "Proiecta vilior alga."
15 Altum proprie mare profundum.
Amoebacum carmen est, quotiens aliqui ex aequali numero versuum eaiuml; et ita sc babet ipsa responsio, ut aut
malum, aut contrarium aliquid dicat.
Arbutus genus arboris frondibus raris. Vergilius: "Et quae vos rara viridis tegit arbutus umbra."
Astutus arte tutus.
9. Abitionem] ex Aid. vg.
10. Acus] e vg.
subslruendum] substerncudum corr. A. Ave. in mg. Ductum est e Varrone de
R. R. III, 9.
Acus . . excutitur] non inveniuntur , sed simillima
I, 52.
11. Primo argillam] ex argilla mixto acere est I, 57.
Scripsit igitur quicunque baec scripsit: Idem in eodem primo: argillam
etc. Sic corr. A. Aug. in mg.
12. Adversus] ex cd. vet. Aid. vg.
Hace glossa, non dubito, quin vel tvpothetarum vel scribae negligentia
apud Lind, omissa ac Paulo p. 13. post voc. Adpromissor restituenda

it,
13. A estuario] e vg. Ducta sunt Suetonio de N. R. T. III.
p. 75. ed. Wolf., de quo v. Praef. II, 4.
1 i. Alga] e vg.
fer.'/''] ^cl. VII, 42.
15. Altum] e vg. Ivliain bacc e Suetonio illo
sumpta sunt.
16. Amoebaeum] e vg. A codd. abesse omnibus
testatur Lind. p. 14.
18. Arbutus] e vg.
Vergil.] Eel. VII, 46.
19. Astutus] ctiain bacc glossa , quae in ed. vet. Aid. vg. est et plane
differt a superioribue, e Virgilii Kclogis et Suetonio ductis , Paulo
p. 6. post voc. Astu reddenda erit.

COROLIARILM GLOSSARUM.

581

Cien ma avis noctua.

Exlitius iudex, quem una pars eligit.
In fe tar i non fc la ri.
Tutum frequenter dicitur maxime. Varro in Europa: "Tutum sub sede fuissent." [EX FESTO.]
Vindicta virga erat, qua praetor utebatur ad liberes et cives, asserendo cives in civitatem, ac servos in libertatein ad- 5
vocando et manumitiendo.
Vindicius, qui coniurationem iuVcnum noblium , Honiac de accipiendis Tarqiiids cum coruiii iegatis agentium, detnlerat ad Coss. , pecunia accepta libertateque ac civilate , primum vindicta dicitur libralas ; quidam quod Vindicius
intraclasY auctores sunt, ab cius potissimum iotacj-: id certe observa tum , ut quicunqae post eum id ipsum
cgissent , acciperentur in civium locum.
10

1. Cicumm] e Tg. Isidori Glossac: Cecuma, noctua.

2. Ex
litius] codex Lipsiensis , qui licet multa babeat vulgarin , velut glossas
Ebenus, Ebulus, Electrum , haec rariora tarnen omitiere nolui. Attulit
Lud. p. 60. et 415., ubi Exlicius scriptum fuisse putat.
3. Infetari] ex Aid., ubi p. 103. post voc. Inferiae legitur.
4. Tutum]
Etiam in bac glossa aliquid excusandum mihi est. Est ea ex eorum
numero , de quibus in Praef. 1, 2. dixi , quas Antonius Augustinus in
l'omponii Laeti sebedis fuisse teslatur (quam ob caussam hic eam nota ..
designavit), Ursinos autem in eo Chirographe, quod a doctissimo Tiro
svhedis Ulis confectum esse ait, non repperit. Eae glossae, cum dubitari nequeat, quin ex frustulis quibusdam Illyrici codicie , misre truucatis et foedatis, sumptae , sed licentia etiam maiori, quam reliqua
earum membranarum pars , quae in Pomponii Laeti possessionem rant, refietae et interpolate eint: omnes eas, quarum sedem vcl ex
Pauli comparatione vel ex literarum dispositarum lege demonstrare potcram , certo qnodain loco in iis foliis posui , quae ex Illrrico cdice
discerpta apud i'oniponinm fuisse mihi persuasi. Haec tarnen glossa
excipienda erat , cum neque in Paulo reperiatur , neque in ea parle
Festi excerptorum, quae uteris Tu ineipit, collocari possit, quippe quae
tarn integra etiamnum superest , ut nihil aliunde intrudi possit. V.
Qu. XV, 27 et seqq. usque ad 31. Hinc colligitur, nisi forte in ea
glossa omiiis regula , ut Persius ait , pede fallit , vocabuli Tutum
interprctationem fuisse in secunda literae T parte, cuius in dispositione
literae praeter primam nihil Talent. At huic parti, quae in solis Pauli
excerptis servata est (. I'mi.r. II, 2.), nulla in Pomponii Lneti scbedis
pagina est qnae respondeat, nt credere cogamnr, banc glossain in fru-

stnlo qnodara mcnibranae fuisse , quod ex sxtidecimi Quaternionis lumnis 13-16. miro quodam easu servattuu fuerit solum. Certe hinc
aestimare licet, quam ambigua et sublesta huius glossae fides sit, quae
etiam eo elevatur, quod Varronis in Europa nulla praeter bunc locum
mentio iiivi'iiilur.
frequenter . . maxime] tutum pro tuto frequentissime positum esse ab antiquioribus , l'eslns videtur cli.vis.se.
5. 7.
Vindicta et Vindicius] haec apposul e Itarlliii Advers. XXXIX, 5. , qui
ea se et in membranis suis et in Basilecnsi libro chartacco legisse testa tur. Ducta autem en esse e Pesto v. vindiciae ,
inest quod prodat: potius e Livio scripta esse,
apparut.
8. 9. quod Vindicius intractas]
dictam true tum esse.
9. notae] nomine corr.

Qu. XVI, 28. , nihil

comprate loco II, 5.
corrige e Livio : vinBarth.

Quae in Lipsiensis codicia calce leguntur : Vaga quae in mare stant

Virgilius brevia appellat , e Suetonio illo T. HI. p. 75. cd. Wolf, transscripta snnt, ubi legitur: Vada (sed in Ms. vaga), quibus in mari
potest stari, quae Virgilius brevia appellat, quae eadem Graeci brachia
(scribe cuxia). Neque aliunde petita sunt, quae idem codex in fine
literae S. (p. 152. apud Lindcmannum) habet: Supernum marc Adriaticum, quia sit a superiori parte, et: Sinus maiores recessus maris, u(
Caspias, Arabiens, Indiens.
Verbo memoro , etiam quae in Monacensi cdice , ptimo libro
extrema pagella appositae leguntur explicationes vocabulorum Vesper,
Vespere, Vesperum, Vespera (p. 162. apud Liudemannum) , a Paulo et
ab omni antiquitate aliena esse et ex obscura et abetrusa barbarorum
saceulorum doctrina lluxissc videri.

582

COROLLAMUM GLOSSARJM.
Cum typographiis, quibus banc pagnam explcrct, aliquot scripturac versus postularct: apponere placuit Sucton illutl <juod fertur excerptum,

quod saepe in superiore annotatione memoravimus, et maximam eerie partem ex Vcrrio duetum esse osteudimus.

Impressum autem dedi, ut lcgitur

in Wollianis Sucton exemplaribus T. III. p. 75. 76.

HOC EXCERPTUM EX LIBRO MS. DE NATURA RERUM RETULIT OXONIO 1AC. GRONOVIUS.
5

De omnibus maris fluni in um in pratis in Annalibus Tranquillus sic ait.

Extremtim mare Oceanus : internum
mdius, quod ex Ocano fluit: supernum et infernum, quibus Italia alluitur: ex bis superum et Adriaticum dicitur et
Tuscum infertim.
Fretum angustum quasi fervens mare, et Siculum et Gaditanum.
Aestuaria sunt omnia, per
quae maria vicissiin tum accedit tum recedit.
Altum proprio mare prolundum.
Vada quibus in mari potest
stari , quae Virgilus brevia appcllat, quae eadem Graeci brachia.
Sinus maiorcs recessus maris dieuntur, ut Caspius,
10 Arabicus, Indicus : maiorcs autem anguli, ut Paestanus, Matrestae , Amyelanus et similes, nomina maris dixerunt.
Flustra motus maris eine tempestate fluetuantis. Naevius in bello Poenico in inscriptione quod ait, "honerariae bonustac
stabant in flustris", ut si diecret in salo.
Moles quae eminent et procurrunt mari, de quibus Pacuvius ait, "omnes
latebras sublaetu mole abstruses sinus."
Cacctis /Inclus tainen , nee dum tarnen canus , de quo Atta in togata sic ait :
"Populo finetos caceos faciunt per discordiaih" ; et Augustus ait: "nos veninius Ncapolim , fliictn quidem caeco."
15 Litus , quiequid aqua alluitur.
Flumen omnis humor, qui Tel modice fluit.
Torrens fluvius, qui a pluvia creseit,
siccitate torrcscit, id est, arcscit, de quo Pacuvius ait, "Flammco vapore torrens torret."
Ostia exilus fluminum
in marc.
Tolli aquarum proiectus, quales sunt in Anicnc ilumine quam se maxima praeeipitio.
ANNT. 5. omnibus] scribe nominibus.
pratis] fort, primis.
0. mdius] scribe medium.
7. Gaditanum] Gadilianum cod.
8.
maria] scribe mare.
aeeedit] oeeidit cod.
Vada] vaga cod.
9. brachia] scribe oaxia.
J0. Matrestae] pnto hic fuisse Tergestae.
nomina maris dixerunt] baec nescio quomodo emendari possint, nisi
plura verba exciderunt, in bunc modum : maiores autem anguli, ut . .
et similes, cum sinus diet eoepti essent, magnos tilos sinus nomine maris
dixerunt.
11. Flustra] v. Paulus p.67. cum annot.
Poenico]

Pontico cod.
12. salo] sola cod.
Pacuvius] Fauculius cod.
13. sublaetu] poterat esse: subeunt laeti. Ita fit versus quadratus , si
mole et abstrusas non coaleseunt.
Caecus fluetus tarnen] signifient
caecum (lut tum esse fluetum quidem , needum tarnen canum , i. e.
spumosum.
Atta] aota cod.
15. Torrens] v. Festus Qu. XV,
28. p. 160, 27. cum annot.
17. Tollt] v. idem Qu. XV, 27. p. 159,34.
yiniene] assiense cod.
quam . . praeeipitio] fortasse fuit : qua se
mximo praeeipitio in agrum Tiburtinum demittit.

SUPPbEMEMTITM AMOTATIOMIS
IM 1 FESTUM ET 1.11.

Adp.2,7. Pauli excerpta p.2. Lind. v. apricum. Nunc video,

mnnitu.s a Rank i o meo, duplex eius voc. etymon propona grammatico,
a voc. apertum et Graeco ifqi*t, Itaquc bonorum codd. vestigia premens
nunc scrilio: Aprieum locum a sole apertum. A Graeco vocabulo h>1*t
appellatur, quasi viin/.i].; et quae sqq. Quae ad illustrandam sententiam
desunt, imprimis disiunetiva aliqua partcula, ea ipsum Paulum pro sua
negligentia omisisse existimo.
p. 3, 3. Pauli exe p. 3. v. axitiosi. Video, ad eandem vocabulorum stirpem referendam esse etiam Placidi glossam , quae apud
Mm iiiii p. 433. sie est concepta : Ad exitiarium, eonspirationum , factioiHiii , postquam in Regio cdice 7644. banc eius esse formam aeeepi
Aexiciorum, eonspirationum, factionum. Apparel enim scribendum esse:
Axicionum , eonspirationum etc.
p. 3, 6. Pauli exe p. 3. v. axa m en ta. Voc. Aomin in sento
nes mutandum censet Hrtung, de religg. Rom. T.I. p. 41. At quae Pau
lus addit: Nam in dos singulos versus facti, postulare videntur, ut universorum deorum mentio antea inieeta fuerit.
p- 6, 2. Pauli exe p. 5. v. aliuta. Non obsto, si quis ovis
sacer antique dictum esse malit. lia certe Paulus p. 65. v. fagutal.
p. 8, 12. Pauli ex . p. 8. v. a ure ax. Ne grammalicus ureas
ab oris distinguere videatur, Meursius scribendum censet, Exerc. critic.
P. II. L. III. . 10., orea (dicebatur) , quod ora coereebantur. Ac probabile est, earn fuisse Festi vel Verra sententiam.
p. 11, 13. Pauli exe. p. 10. v. antras. Placidus, ut in cdice
Regio 7644. exbibetur, habet: Anchras , convalles aut arborum interv.,
quo consensus , quem dixi , etiam confirmatur. Quod in Gloss. Labbacanis Iegitur: Aptra , iMfXipvXXu , o Tnirvioe, Salmasius in Exerc. Plin.
p. 71. col. 2 b. legit: Apiastra, fttXi^vXXa, Osannus in Gloss. Lat.
Specimine p. 8. coni. Apia, pntlov gn'XXa. Mihi scriptum fuisse videlur
Amptra et d/*niX<puXXa significare arbusta, i. e. arbores vitibus maritatas.
p. 20, 12. Pauli ex . p. 17. v. a rill a tor.
7644. babet: Arilin , eoceinione pamiiculario.

Placidi codex Regius

p. 24, 17. Pauli ex p. 21. v. auxilia. In eadem falsa sententia , qua Vcrrium, etiam Varronem fuisse, ostendunt Glossar. Labb. :
Auxillae, /uxonrfoa , oU Buj$o)v, quae sic refingenda sunt: Axillae,
/tir.Qil nrnii't. Et hic igitur opinatus est axillam deminutive dictam esse
ab ala. Non alia est sententia Pauli p. 161. v. vexillum.
p. 25, 17. Pauli exc. p. 22. v. advosem. Advostem scriben
dum putat Lucas Fruterius Verisim.II, 12. (in Gruteri Lampade . .
p. 852.) , nullam idoneam ob caussam.
p. 29, 7. Pauli ex e p. 24. v. atra bilis. Observare debebam,
in bonis codd. esse dictus, non dieta: ut appareat satis antiquam lectionem esse Alrabilis in unum coniunctum verbum, quod etiam e Rasileensi
libro profer et commendat Barth. Adv. XL, 14. Nee tarnen dubitari
potest, vocabulum significan Plautinum (v. Praef. II, 2.): neque in Plauti
Capt III, 4, 64. Alrabilis, uno verbo, ferri potest: neque si ferri pos
set, etymologiae Latinae legibus conveniret
p. 33, 6. Pauli exc. p. 27. v. ben eficiarii. Hic publie pro
reipublicae posuisse Lipsium de milit. Rom. I. I. annolare neglexi.
p. 53, 7. Pauli exc. p. 41. v. cracentes. Fruter. Verisim, II,
9. (in Gruteri Lamp. T. JI. p. 849.) laudat Nestorem Novariensem , qui in
Diclionario versum Ennii ila scribendum doceal:
Suecincti gladiis media regione gracentes.
p. 67, 15. Pauli exc. p. 51. v. d ici. Etiam hie scribendum esse
Quiritibus, omissa part, que, statuit Niebuhr. . R. T.I. p. 439. ann. 926.
ed. see Quiritibusque ab eorum reprchensione, qui Quirilium scribi volebant , vindicavit Garri Emend. , 1.
p.89, 2. Pauli exc. p. 67. v. fundus. Ne pro errore typogra
phic habeatur, quod consulto positum est, moneo Aoe est, cuius loco
Lind, id est posuit, esse in ed. vet. Aid. vg., ac Lind., cum de ea lectionis varietatc taceat, id est sine auctoritate posuisse viden.
p. 98, 1. Pauli exc. p. 73. v. grave a es. Post voc. libit,, \n_
terpungendum esse, monuit etiam Boeclthius in Metrolog. Quaestionibus,
nunc in publicum cditis, p. 447.

SUPPLEMENTUM ANN0TATI0I4IS.

384
p. 101, 3.

Paul! eic p. 75. v. hippagincs.

Brodaeus, Emend.

et inferas veram lectionem esse putat:

Maehinam ordiris novum , mantieulatam astu , ac adiis

II, 25. (in Gruteri Lamp. .. p. 485.), pro , quod tum

Sanetiora iura iuranda.

legebatur, , reposuit

Bothius, primum versitm sanum arhitratus, sequentes ita corr.:

p. 110, 3.

Pauli ex . p. 81. v. im pe tum.

Postea vidi, bunc

Modtce mantieulatur : ita modo fati Oppressi (sumus) iugo.

arliculum totum translatum esse e Festi schcdis apud Laetum , Qu. X,

Aggredibor astu regem, manticulandum est hie mihi.
Maehinam ordiris novam

25, 25., alienumque plane esse a Paulj excerptii,

p. 121, 15.

Pauli ex . p. 90. v. 1 a eus Lu cri nus.

Mantieula astu ; sancta ore adiee iuraiuranda.

Re denuo

pensitata, transeo in sententiam Brissonii, Carrlonis, Lipsi, quonam J.u-

Quae omnia putat sumpta esse ex sermonibus Orestis et Pyladis in Du-

crinus lacus propter piscium copiam quotannis poterat fruendus locan,

loreste: tanquam lioruiii heroum mens tota fuerit defixa in manticulando.

emendas nonnisi cum nimia coeni moles congesta csset.

Id tarnen Botbius, monitus a Wucstcinanno , recto intellexit,

Ac maxime con

firmant illam sententiam, quae Servius in Virg. G. II, 161. narrt, rcpelita

extrema

spectare ad explicandum Plautum Capt. , 3, 6.

a Mythographo Ang. secundo . 228. Class. Auct. T. III. p. 373. : In

p. 145.

Qu. VIII, 25, 17. v. M a ni us.

M' Egerii nomen plenius

Baiano .villi Campaniae contra Puteolanam civitatem lacus sunt duo,

redintegrari potest auctore Catone Origg. II. apud Priscianum IV. p. 629.
Avernus et Lueriuus: qui olim propter copiam piscium vec tigalia
(153 Krehl.) VII. p. 762. (332.), Krause histor. Rom. p. 106.: Lucum
magna p raes ta bant.

Sed cum maris impetus plerumque irrumpens

Dianium in nemore Aricino Egerius Laebius Tuseulanus dedieavit dicta

exinde pisces excluderet , ct redemp tores gravia damna paterentur,

tor Latinus.

Mi populi communiter, Tuscutanus , Aricinus etc.

supjilicavcrunt senatui: et profectus C. iulius Caesar etc.

p. 125, 13.

Pauli exc p. 94. v. marculus.

praenomen, sed marco, i. e. mallco , scribendum esse.

sententiam Isidor. Origg. XIX, 7, 2.:

Comprobat earn

Marcus malleus maior , et dictus

marcus, quod maior sit ad caedendum et fortior.

ib. Qu. VIU, 25, 24. v. moene.

Rectissime monuit

Mciirsius crit. Arnob. Ill, 9. Opp. T. VI. p. 139., non Marco, tanquam

Marcellus, mediocris.

mihi quidem videtur, Ennianus.

Sed Saturna sunt numeri plane genuini:

Apud emporium in empo \\ hstim pro moene.

legtima est in hoc versuum genere.
15, 2.

Marculus malleus pusillus.

Versus: Apud emporium in

eampo hostium pro moene, nee numeri sunt bcroici versus, nee color, ut

Tbeseos enim omissio

V. Suppl. Ann. ad p. 246. Qu. XII,

Itaque non dubito pro Ennio reponere Naevium.

Emporium

an lern iicscio an idem sit, quod Romani ad Padum mumverant,

p. 133.

Festi schedae Qu. VHI, 13,22. v. man ticularum.

ScAL. ita iubet ut legatur: Pacuvius :

Ad manticulandum astu agtjfeditor. seile quid prome , erue.
item :

v
llite, i, manliculator. ita me facti oppressit iugo.

item deinde:
Aggreditur astu regem, manticulandum est hie mihi,
et:
Maehinam ordiris novum

XXI, 57.

V. Liv.

Moeno ablativus casus est, ut marc apud antiijuiores.

ib. Qu. \ III, 25, 20. v. mus sa re.

particulam Paulus servavit:

legitur Qu. XIV, 3. p. 107, 31. v. summussi.

in oeeulto mussa . .

Ennii versus,

cuius banc

tn occulta mussabant , Uteris aliquot auctior

Hoc toco in cod. est: ntus

Utroque testimonio coniuncto rectius efneitur: /nias

in oeeulto mussabant, quam: Quintus in occ. mussabat.

In eo Ennii

versu, qui sequitur apud Paulum : Non decet mussare bonos , Morula hie
inculcat, ut versus numeri serventur.

Sed hoc ipsum metri vitium indi

Mantieulatam astu , sanetiora adiis (i. e. adigis)

care videtur, non alum fuisse hune versum, quam eum, quem Philargyrus in Virgil. G. IV, 188. plenius apposuit: Non possunt mussare boni

Iuraiuranda,
Planius hoe significare videtur:
quibit s quotidie
Parvae noxae extergeantur.
Idem coniungenda statuit omnia a Maehinam inde usque ad extergean
tur in '1res versus.

Quae quanquam Scal. faceta interpretation adiuvare

studet, falsa esse pleraque, evincit Paulus comparatus, unde intelligitur,

duos tresve diversos artculos in schcdis Laeti esse confusos.
G. I. Vossius in castigationibus in fragmenta tragic, p. 116. secundum
versum , II. Grolio praeeunte, corn
Mendicus , manticulator : ita me fati oppressit iugum.

(Ann. XVII, 5. apud Merulam).

p. 149. Qu. VIII, 29, 2. v. manum e t mcnlum.
niXn. x. . X., proverbum notissmum.
46. Provv. Bodlei. 768.

V. Zenob. V, 71.

/loXX uiral
Diogenian. VII,

Sed solet id proverbium ad Ancaeum Lelegem

referr (ta Aristoteles in Schol. Horn. Od. XXII, 9. Lycophr. Cass. 489.),
cuius fabulam egregie interpretatus est Carolus Thirlwall in Philo!. Museo
T. I. p. 106.

Verum de Calchante eadem, quae apud Festum legebantur,

narrt Servius in Virg. Ed. VI, 72.: ex Euphorione, an alio poeta, duliiim est.

Ac multae fuerunt narrationes ad eandem formam compositac

SUPPLEMENTUM ANNOTATIONS.

58

de augurum prudentia, quam alius anguris eluserit prudentia maior. Serto rllalo intelligilur, I' esti narrationis periisse partem non exiguam:
quapropter art. Manum et mentum maiori interrallo ab inferioribus seiunxi, quam Urs. fecit.
_
. .
_
__
...
.
p.
r 153. Festi fragm.
. Qu. IX,. 2, 20. . mille. Hic leclionis
vulgatae summa est disrrepanlia: est enim haec:
e
.
Mina singularitcr d
....
pluralitcr dir, mus eu ... .
item M Cato in s
.
' .
mina
COQ,

sententiam egregie comprobar! pulo eo, quod Mutini sacellum in Veliis

erat, Veliae autem in quarta I rliis rugione, atque in quarta regione ra
Argeorum sacella , quae extrema obibantur. Omnino ea sacraria erant
XXVII, teste Varrone de L. L. V. .45., quod rur rorrigendum sit nullam video ncessitaient ; ex bis existimo VcUeuse scxtieeps, quod Varro
.v
.. ,fuisse
.
. .
/ . r
i .
appellat
V. .g. 54.,
quartum vel. quintum
et...
vicesimum (ut
Palatina
.
,
,

. . ,
..C ..
. . n ^c
i-l

regio octo ! novem sacraria habitent) , ita ut in Fontilicum libris !

.
........
continuo ! uno sacrario inlericcto additum fuent:

Qj
.
, eo
dilticilius
j:(r..:i:... inlellectu
:iil,#.. est,
..i quod
_. j . 22.
>*>
uae unde corrasa
sint,
23. m
Tg. sub . municas sic communie*
leguntur: dicit ...

Quod
dixi,' mmwx.e mutin fecisse Se al. , non recte diii : murum Scal.
x
sumpsit
,ae> cume in
Tg.,mSet apud
u corrigatur.
ipsum Urs. nescio an murum sit raendum typothe-

' " * "

...
Apparet, cum haec pagella ab A. Afg. e cod. exscriberetur, earn tanta
iam fuisse labe affcclam, ut etiam, quae Urs. inde expressit, non summa
fide niti possint Nunc Arndlsius testatur, in hac pagella (Qu. IX, 1. et 2.)
legi posse paucissima. Addo, quae ScAl. e Tg. lectione confecit: Mina
singularitcr diei pro , quod Minae pluraliter dieimns , Curiatius
auetor et. item M. Cato in suasione
mina eogi nulla
potuit.

j^ Qu. IX, 4, 2T. . m a xi ma e dign. De XV flaminibus docle

A. Acg. sic: ride ordo saeerdotum (Qu. X, 1, 19.), et decern Flamin,,,*
omina pouit Varro lib. IV (V, 84.) er Vi (VII, 45.) de lingua Lut.
Uialis Martialis Quirinalis Volcanalis (cf. Macrob. Sat. I, 12.) Voltur.
, (T. euam Kalend. Capranic ad VI. Kal. Sept.) Palatualis Furinalis
Floralis Falaeer Pomonali*. .1,1,1 Carmentalem ex Cicerone in Bruto
(i4( 56.), Portumnatem ex Festo Persillum (ita haec A. Aug. voluit coniungi, . Qu. XI, 1, 14.), Virbialem ex marmoreis monumentis. item Divi

L r\
lb.
Qu. iv
IX, 2, n
23. .. ma n _:_.<:-.
ci pa ti ne.

it..
.i
.ihaec
Urs. supplementa

Maneipatus , ita adoptantis,

t patris sui hercs e-rat. adoptivus enim eins qui adoptet, tarn hercs est, quamsi ex eo natus esset, sui patris, quasi
i potestate alie -na non esset, ita est legitimus
et suus hercs, ut p-atet etc.
Quae vix possunt intelligi.
ib. Qu. IX, 2, 29-33. . multifacere. Haec ante Urs. paulo
pirn i us leeta esse videntur. Nam Tg. haec habet: Multifa ....
magnifacere, et par .... fiam de pudicitia. Ultima corrupta
esse apparet, superiora ex ipso cdice dueta.
Q..,
. 10.
. . u
..-,...
, aliter :
u.IX,4,
Mutini
Titini. .,
Urs. ,.
hie paulo
r
nunc habet aediculam ad miliarium ab urbe s-extum et
wieeiuimum,
de*fra via iuxta
diver . tieulum
viae , - ubi et eolitur et - mulieres etc.
quae Scal. ei ostenderat. Vg. lectio in uteris codicis non varit, nisi
quod om. ubi et. Quod autem Scal. et Urs. finxerunt, Mutinum Tilinum translatum esse in aliud sacellum extra Urbem, id aperte refragatur
Paulo, qui mulieres togis praetexlis vealas Romae in sacello ei deo sacrificasse scripsit. Itaque sextum et vicensimum cum ad l i bis regionis referri debeat, nescio quo Irabi possit nisi ad Argeorum sacella.

Eamquc

VELIENSE SEPTICEPS (vd OCTICEPS) APUD SACELLUM

MUT1M TITINI DEXTRA VIA IUXTA DIVERTICULUM.

lulii
et Divi Auausti
ex eisdem et eorum temporum ...
historia. At Vir.
J
bialis flamen apud Gruter. p. 445, 3. et Murator. p. 166, 6. Aricinorum
est, nee magis Romae tribu potest, quam Lanuvinus lie apud Cicern.
Mil. 10.: D. Iulii autem et Augusti flamen nescio, an in idem collegium
reeepti sint, quoniam flamincs divorum Augustorum, numero eorum aueto,
singulare collegium effecisse, monumentis ostenditur (. Marini Atli de'
/rat. Arv. p. 386.). Itaque tres loci etiamnum vacui sunt, in quos neque
flaminem Analem (Marini p. 67.) , nee fluminalem ex Gloss.
Isidor. . finetus, qui recle in flaminem Dialem mutatus est.
p. 157. Qu. IX, 5, 31. . manalis fons. Scal. nimia licentia
grassatur, corrigens : neque tarnen speeu inciliisve cietur: quia /lumen
id auspieatur , quod sua spontc in amnem influit, Quibus sensus non
adiuvatur,' sed
Puteus,. eliamsi rperennis est, , non
. impeditur.
v
...
, ...spicilur,
c . quia
..
non sponte in amnem influit, sed arte aqua ex eo deducitur. apicitur
aulem ( cum ausp;cia n eo iranseundo observantur. Cf. Qu. XII, 13, 32.
t. peremne, et XU, 20, 12. t. Petronia.
p. 158.

Qu. IX, 7, 1. . mille. Urs. ita:

Mille urbium populu-s stetit pro regno.

et v. 4 - 6.
videatur originem ddisse , - causam Graeeus sermo , /_,'-"; et yi/.u"h:. - eo autem non
omn nti.

Ccc

SUPPLEMENTTJM ANNOTATIONS.

386

lb. Qu. IX, 6-10. v. mutas. Discrepat etiam his Urs.

Mutas Ulteras el sent - ivocales
solebant antiqui duplicare sc-ribendo , auf
legenda, et ita ait humum scrip -sisse, in eo
quem de ... . a quo muta - duplicata sit

ib. Qu. IX, 11, 22. 23. v. nemora. Urs. suppl.: va-let enim
idem, eins autem voea-buli, intolerabili pleonasmo.

primum.
At antiqui , ante Ennium , eas litteras non geminabant scribendo.
p. 161. Qu. IX, 9, 3. v. mortuae. Ante voce. Mortuae pecudis
exddisse E, probabiliter statuit Huschkius in dissert, de Varronis loco p. 95.
p. 162.

Qu. , 11, 6.7, v. navali corona. Urs. supplet:

Item alii, inter quos A. A-tilius bello,
quod geslum est contra Wohin,- ut scrip-turn est in car
mine Saturnio etc
Praeivit haec ScAl. , qui A. Atilium intelligit praetorem , cum classe missum in Gracciam ad tuendos socios, teste advocate Livio libro XXXV.
At Livius XXXV, 20. victoriam navalem ab eo Atilio reportatam ignort.
Quapropter posui M. Atilius , et significalum putavi Regulum, victoriamque a Livio Epit. XVII. memoratam. Caeterura carmine Saturnio
Urs. recte posuit, cum Scai. de Saliari cogitasset Cf. Atil. Fortunat.
p.26T9 P. Liv. VI, 29. XL, 52. XLI, 28. Festus Qu. XVI, ^5, 24. v. trientem. Addo, v. 6. bello esse apud Lus., sed in vg. bei, nunc autem in
COD. solas literas be.
p. 162. Qu. DC, 11, 15. v. nefrendes. Scal. et Urs. supplent: m
Odyssea veteri, colla to < versu Od. , 450.: at Saturnium eum versum,
qui apponitur, non esse, apparet, sed iambicum. Itaque literae ri si in
COD. extant (vg. enim legitur /), nomini alicuius fabulac tiibuendae sunt.
Botbe P. Sc. L. V, I. posuit in inc. 14. p. 16.
ib. Qu. IX, 11, 17-19.

ib. Qu. IX, 12, 19. v. nee. Lfas. quanquam in annot. esit tanquam cod. lectionem affert, in contexto rectius babet eseit. In vg. est
neeesit, sed neeescit V. C. in mg. adscripsit A. Aug. nee escit correxit
etiam Turneb. Advers. X, 15. Cf. annot. ad Paulum p. 5. v. escit. Meliorem de hoc escit sententiam professus sum in Hugonis Hrreo iur. civ.
T. VI. p. 420 sqq., quam cur nonmntaverim propter ea, quae vir doctissimus mihique amicissimus Huschkius opposuit in comm. ad legem XII
tabb. de tigno iuneto p. 22 sq., paucis dicam. Ac primum, quod Husch
kius putat, ei in XH tabb. dictum esse pro est, eo refelli videlur, quod
in omnibus unguis indogermnica verbum esse auxiliarem illam literam
(Binde -vocal) respuit, ut es-it non magis dici potuerit, quam in nostra
lingua is-it, in Graeca -en. Tum quod in his: .vi adort furto, quod
manifestum erit, praesens, non futurum requiri putat in membro re
lativo: non assentior; futurum enim, qui in Romanorum legibus sollennis
modus est ad condicionem significandam, hie ob cam caussam in relativo
membro ponitur, quod hoc propric condicionalcm sententiam continet
Est enim idem si dixisset: Si furtum, quo adort, manifestum
erit. Denique, ne de verborum ex XU tabb. a grammaticis prolatorum
fide contendam, etiam Arvalium fratrum carmen, quod XII tabb. antiquius
esse nemo facile negaverit, unum continet literae S inter vocales servatae
exemplum (LASES), plura contraria (PLEORES, INCURRERE, FURERE),
ut iam tum S illud in R abiisse manifestum sit.
ib. Qu. IX, 12, 22. v. nee unquem. Apparet, olim UM in
definite ila dictum esse, ut relativo cum et demonstrativo tum respon
deat Ita nee um quem significat, nee ullo tempore quenquam. Obsoleverunt ex hoc genere particularum monosyllabae UM et US, manserunt
disyllabae ubi, uti, unde.

Urs. supplet:

Pro nefrendibus
autem, ul antiqui dicebant, rienes nunc dicit - usus recens.
sunt qui nefrendes dici puttnt testculos Sed apparet, duplicem distingu interpretationem voc. nefrendes, quod in
libris sacris legebatur, alteram , qua arietes nondum frendentes ita dictos
putabant, alteram, qua neirundincs, i. e. vel renes vel testculos.
ib. Qu. , 11, 21. . necerim. Piecerim ab Urs. in COD.
Icrtum esse, non certum est, nam eam in vg. est tantum erim. Sed
babet Paulus. Quod autem corrigendum putal Meursius erit. Arnob.
III, 9., nee enim Lind. : non assentior, sed sanissimum puto erim,
nee emu. Subest enim radix pronominis cuiusdam ES vel IS , cuius in
aliis Italiae unguis luculenta supersunt vestigia (EZ vel IZ in tabula Bantina); erim autem legitima forma antiquioris ESLM est. Apud Placidum
p. 486. : cieerim nihil , ciceum correxerim , non Pieeerim.

ib. Qu. IX, 12, 26. v. nequinont Saturnins versus iustus exit,
si praefixeris Hi:
Hi partim errant , nequinont Graeim redire.
At ne hoc quidem necessarium babeo , de qua re dictum in Suppl. Ann.
ad Qu. XII, 15, 2. Hermannus in Elem. doctr. metr. p. 621. et Osannus
in Analect. p. 33. cum scripserint:
partim errant, ncquinunt Gracciam redire:
uterque V. D. videtur penultimam verbi nequinunt syllabam corripuisse,
quod ne fiat, velare puto prodnunt Ennii, apud Festum Qu. XI, 29, 22.
i h. Qu. IX, 12, 33. v. nequiquam. In Pauli excerptis LmD.
posuit Pfequicquam , sine annotatione. Idem est in Aid. ; nequiquam ta
rnen in ed. vel. vg.; de codd. dubito. Mihi illud nequiquam, duel um ab
instrumental! et modali adverbio qui, quod nunc plerique damnant,
eodem esse iure videtur, quo nequidquam.

SUPPLEMENTUM ANNOTATIOMS.
p. 163. Pauli exc p. 106, 11. v. neceunt Hceeunt, non emit,
non Pequeunt scrips! Scal. praeeunte, contra auctoritatem bonorum codd.,
idemque intuli in Festum Qu. IX, 12, 11., quod mifai persuasi, non imam,
sed duas fuisse in lingua Latina partculas negativas NEC, alteram simpliciter negantem nee vel neg, alteram compositam et disiungentem,
ne que vel nee. Neque enim in composais nominilius, neg-otium, neg-Iegens, neg-ritu (v. Festus Qu. IX, 13, 30.), neque in dictionibus eiusdem gene
ris, vclut nee opinans, nee recle, nee manifestum furtum, nee escit in
tabulis, quae in antiquioribus linguae Latinae monimentis creberrimae
erant, ulla copulativae particulae vis. sentiri potest, aut pro nee usquam
videtur neque dici potuisse. Perpauca certe reperiuntur exempla huic
normae contrara ad eamque corrigenda, ut in Caton. de R. R. 141.:
Mars pater, si quid tibi neque salisfactum est. Eliam necne in altero
interrogationis membre. , vix crediderim , a neque -ne ductum esse.
p. 165. Festi fragm. Qu. IX, 13, 11. . nequam. Quodvis
dixi in unum verbum esse coniungendum , ut sit pro quodcunque, sicut
quisque ab antiquioribus et inferioris aetatis scriptoribus ponitur pro quicunque. Sic Luciliani versus ambigua sentcntia facile intelligetur. 'quam est, aurum auris quoins vehementius ambit scribendum putat
Scal., quo arguta ilia ambiguitas tollitur.
ib. Qu. IX, 13, 30. v. negumate. Corruptum moveiid'iim ScAL.
mutare volebat in induitium , i. e. initum. Facilius molimentum repon i,
observt G. Hermann. Elem. Doctr. metr. p. 614. Quantumvis molimen
tum tentt Lind., ut Saturnius versus conficiatur. Abstineo a novis coniecturis. Scal. eliam negumate in neginate vel negunale mutandum existimavit.
ib. Qu. IX, 14, 14. v. nepos. Apollonii locus est Argon. IV,
1745. Cf. Theocrit. XVII, 25. Callimach. in Schol. Pind. Islhm. H, 9.
Alcxandrinos poetas id vocabulum a Siculis sumpsisse videri, monui Etrusc.
rer. introd. 1, 2. T. I. p. 13.
ib. Qu. IX, 14, 17. v. nefasti. Urs. suppl.: Nep.-nota designnri soient qui nefasti p-riores sunt, auctore Scat.., qui NEP. nefasti
parte priore sunt rescrib volebat. At Urs. sibi non constat, cum proxiiiiuiii versum supplet: q-uorum pars anterior fas.
Mihi in re inccrta,
quae disertis testimoniis confici non potest, probabilius videbatur, Iibrarium literas poste-riores , quam p-riores in duos versus diremisse, quoniain hoc in hac libri parte rarissime fit. Miror, quod Io. Casp. Orellius,
vir egregius, Insyipt. Lat. V. II. p. 408. consulto Festo in v. nefastus, legitimam formulant banc fuisse arbitratur: NEFASTUS PRIOR, "nisi",
ut ait, "ibi quoque interpolate subest." Nam Urs. supplementa facile
a COD. uteris distingu poterant.
p. 166. Qu. IX, 15, 20-30. v. Nautiorum. Scal. quanquam
fatetur, se ignorare, quo haec pertineant, ea tarnen ferme ad hune modum esse elicit : Cum areessiti, conductique ab Ulis essent ad Messanam

387

oppugnandam, et a Senatu missus L. Caeeilius ab Ulis interfectas esset:

ni .v. i porro sunt expostulalum de foedere violate ... . . . us, P. Veturius. qui cum ob refectionem corporis, oppidum insedissent , Brutii eo
quod Ulis pax cum Romanis erat, bello destiierunt. Vg. enim e COD.
v. 20. , sed ab expressum erat, (eliam v. 27. /fruit" , v. 29. aut
pro fecit.) Urs. haec paucis mutatis et additis sic in ordinem redegit:
Alii quod duee Haute acciti - conductique a IIrutiis milites fucrint ad Mess-anam oppugna
ndam, contra quos a Senatu sit -missus L. Caeeilius
Metellus ; qui cum ab Ulis inter -fectus esset, missi
ad eos fuerunt exposlulat- um de foedere viola
te legali
us, P. Veturius , qui
cum
aliquantisper ,
ob - refectionem
corpo
ris in oppido quodam
i-nsedissenl, Brutii,
quibus foedus tunc cum - Bomanis erat, bello
stalim
eo
destiter - unt.
inde
a
principe
Paute, familia Pfautia - appellata est.
Quae omnia histrica fide plane destitua sunt.
ib. Qu. IX, 16, 21-23. v. na ri ta. Plauti versus ScAI. sic le
gendes statuit:
Muriatica autan video in vasis stagneis:
Bonam narilam et camarum et tageniai
Equinos fartas, conchas piscinarias.
Equinos (nescio quo archaismo) dictum putavit pro Echinas, ut
olim posuerat Scal. iuvenis in Coniect. in Varron. 74, 10 (p. 126.). Ac
recte idem improbat, quae Turncb. Adv. IV, 6. tentaverat:
Haricam bonam et sequanicam et comadnos ,
in quibus Naricam anapaestum eflicit, cum Graecum vaolTt<; triuni Iongarum syllabarum fuerit. Scaligcrum plerique secuti sunt. V. Bothe
Plauti fragm. ine. 21. p. 445. Quae mutavi: cornutam et trygona (trugona) squillasque , in his COD. ductus pressius seculus sum. Cornutam
quidem in piseibus conehyliisve cognitam non babeo , sed etiam Scajl.
piscium genus tagenia ipse commentus est. Narilam siquis meliore versus
loco posuerit, gaudebo.
p. 169. Qu. IX, 18, 1-18. v. Na via. Haec quomodo supplenda
essent, in plerisque Scal. monstravit, qui quasdam literas e COD. aliter
traditas aeeepit, maxime v. 9. siu pro sum (eX quo fecit ius-sisse) et v.
18. ideo quod, quae ita continala esse putabat: ideo quod in ea fatum
populi Itomani essct, si spatium admitiere!. Longius autem ab eo recessi
in explendis vv. 10-17., quos Scal. sic rcfingit: Deinde eum post tot
annos aliac in loco complures ficus essent , et evulsae de loco sacro r<movereniur, omnes , quae inibi erant ficus , praeter earn, eiectas fuisse
admonilu ac iussu aruspicum , et divinis responsis , quandiu ea viverct
libcrtatcm populi mansuram. Quae Urs. paucis, ad spalia explenJa

Ccc*

SUPPLEMENTUM ANNOTATIOMS.

388

auxit. Haec mihi ob cam caussam non salisfaciunt, quod ta nihil accidit,
quod ficus iilius religionem augere et confirmare potuerit.
p. 1T0.

Qu. IX, 19, 18-31.

Haec ila supplet Urs.:

Nume
re et numero dicilur. sed numere su -ni, vidclur esse
praesenlis temporis , et prorsus alie numero fuerunt, quod de praelerito usurpaiur, sive - eo online usurparunt
antiqui
quadam
consu - etudine
loquendi , qua solcbant proferre verba - eiusmodi i sive
certa fine exlremarum vocal- ium, quemadmodum
videbtr in suis scriptis - usus Pompeius Sex1ns, apud quem reperitur extre-ma sy liaba voeativi casus producta , et eiusdem - easus eadem correpta, lerminataque in - c,
temporis
praesentis.
Numero
autem
dixisse - antiques,
nimiumque significare , ail - Sinnius Capita ; esse enim
ita locutum
Quae, ut solet, a Scal. sumpsil et aliquot verbis auxit Urs. , sed neuter
demonstravit, praeter adverbium numero fuisse alteram numere, ne de
eo dicam, quod Scal. finxit, numere de praesenti, numero de praeterito
tempore "dictum esse^ V. 27. ante c<uus vg. u positum est, quod Urs.
non agnovit.
Ut autem ad ea veniam, quae in interpretatione v. numero certa
via restitu possunt: multa ei lux affundi potest comprate articulo topper,
de quo dictum est in Suppl. Ann. ad p. 352. Qu. XV, 28, 4. Nam qui hic
dicilur Artonius Panurgus: illic Antorius, uterque eandem plane sequitur
in interpretandis rarioribus poetarum voeibus methodum , ut vix dubitem,
quin idem intclligatur gramroaticus, sicut utroque loco ei oppom'lur Sin
nius Capito. Solebat autem hie scriptor singulis versibus praeponere
significatum rarioris vocabuli, in quo interpretando versabatur. Itaque
nunc video, ea quae Qu. JX, 20, 5-16. lcguntur, sie esse constituenda :
At Panurgus Antonius (Artorius?) haec ait:
Humero, Million, nimis cito, eeleriter nimium.
nimium: ut Plautus in Casina: "Ere mi? Quid vis, mea
ancilla ? Nimium saevis. Numero dieis."
nimium cito: Attius in Oenomao: "Ego ut essem adfinis tibi,
non h te exlinguerem, I petii gun lam: numero te expugnat
Afranius in Suspecta: "Per falsum, et abs te
creditum numero nimis."
nimis eeleriter: Caecilius in Aethrione: "Hei perii. Quid ita?
Numero venir. Fuge domum."
Afranius in Simulante : Hei misera ! Numero
nequicquam cgi gralias."
In quibus nihil addidi, nisi ter nr'mj vel nimium, ubi propter eius

dem voc. repctitionem exciderat. At que intelligo nunc, Antonium sive

Artorium absolvendum esse eius culpae, cuius eum in annotatione insimulavi. Caeterum in ipsam voc. numero notionem, quam Rostius Opuse
Plaut p. 187. eo redigere studet, ut semper signified i. q. apte, convenienter, nunc non inquiram.
ib. Qu. IX, 20, 2. v. numero.
Nelei carmen, quod hie
significatur, Scal. in annot. ad Paulum v. axamenta de moribus scriptum
et in eorum numero fuisse putavit, quae pueri Romani religiose ediscebant. Mirus error, sed pr*pagatus tarnen etiam a Gothofredo. Bothius,
qui unum ex hoc carmine versum Naevianis fragmentis P. Sc. L. V, II.
p. 25. nseruit, inauditum inter scriplores Nelei nomen in Naevii mutandum esse suspicatur. Sed supersunt eiusdem carminis quattuor versus,
is qui hie ponitur:
Nunquam numero matris faciemus volup ;
alter apud Festum Qu. XIV, 21, 22. v. stuprum:
Foede stupreque castigor cotlidie;
tertius apud eundem Qu. XV, 28, 6. v. topper. :
Topper fortunae commutantur hominibus ;
quartus apud Charisium p. 65 P. , qui e Nelei carmine , eoque prisco , ut
ait, haec affert:
Sit iiria puer filia sumam (fort. Salmonei),
ubi tarnen, eodem teste, Varro puera putabat dictum, sed Aelius Stilo
et Asinius contra. Commcmoratur idem carmen a Festo Qu. XIV, 19, 27.
v. strigores. Haec fragmenta composuit etiam Hermannus Elem. doctr.
metr. , 9: p. 639. , sed argumentum carminis definir ausus non est.
Id tarnen non obscurum est. Nam illa : Nunquam numero matri facie
mus volup, dixit Neleus de se fratre suo Pelia, cum in eo essent, ut
matrem suam a Sideronis iniuriis vindicarent, ac Pelias Sideronem
ad ipsam Iunonis aram interfecturus esset. Haec autem: Foede stupreque
castigor cotidie, ipsa Tyro dicit a Siderone novcrca foede mulcata.
Tvo Ttitivq tk nana Sotpoxltl, Pollux IV, 141. Denique: topper
fortunae etc. diccre poterat, quicunque novercae privignaeque fatorum
vicissitudines observaverat. Multo difficilior ea quaestio est, quale illud
fucrit carmen, quod partim e iambicis senariis compositum fuisse apparet
(cuius generis omnes sunt versus a Festo appositi, quorum primus una
syllaba truncatus est), partim e lyricis numers, si ex obscuro fragmento
a Charisio servato coniecturam capere licet. Mihi quidem videtur poeta
quidam antiquior e Sopboclis Tyrone (de qua nuperrime dixit Welckerus
de tragoed. Graec. I. p. 312.) earn partem, quae ad affectus movendos
efficacissima videretur, sumpsisse, et brevius inde carmen condidisse.
p. 173.

Qu. IX, 22, 2-5. v. nundinalis. Urs. supplet:

coeum , qui
novendial-is
alias
appellatur ,
manifesto
significat, quern - dixit nundinalem, quod in diem coqueret.

SUPPLEMENTS! ANNOTATIOMS.
Quod autem A. Aug. statuit,

ib. Qu. IX, 22, 9. le. v. n um m um. Urs. supplet:

et tantundcm ttfiud nos , et apud illos

habeo.

hoc proprium est.

prohibitum erat.
79.

ib. Qu. IX, 22, 30-32. v. nonuncium. Urs. supplet:

Vonuncium - quod vulgo Magistri
appellant ,

runeium,

signif- icat

novem

uneias ;

at

te-

quod singula sex-uncia dimidium uneiarum tri

am sit.

de claris hie dici hominibus, qui pri_

mis post reges exactos temporibus in Urbe sepulti essent, id plane certum

valere, quia - pleraque nomina a Graeeis accepimus, quorum

ludi

589

Nondum enim,

cum illi diem obirent,

id ne fieret, XII tabb.

V. Cicero de legg. II, 23. et cf. Plutarch. Quaest, Rom.

Nee minus certum, intelligi T. Siciuium cos. a. u. 266., cuius

bellum cum Volscis memorant Liv. II, 40. et maxime Dion. Hal. Ant.
Rom. VIII, 61., qui id atrox fuisse testatur.

Hoc significan vidit Scal.,

in eo falsus, quod Volscos in Circo combustos esse putat.

Nam quae se-

cuntur clarissimorum virorum nomina , non possunt non eos significare,

qui tanto honore affecti sunt.

In his Opiter Verginius Tricostus cos. fuit

a. 251., Postumus Cominius Auruncus cos. a. 252., P. Veturius Geminus

de qulbtis explicandis despero.

cos. a. 254., A. Sempronius Atratinus cos. a. 256. et 262. Verginius Tricostus,

p. 174. IX, 23, 13. v. nova via.

Urs. supplementa haec sunt:

qui sine praenomine appellatur, est T. Verg. Trie. Caeliomentanus cos. a. 257.,

Piavibus rgnante - Ser. Tullio

nam A. Verginius Tricostus a. 266. superstes et a. 284. iterum cos. erat.

quod in Avenlinum montent paludibus diselusum a-scenderetur,

Sex. Fusius Medullinus, cognomine Fusus, cos. erat a. 265.

ab advectu sic dictum aiunt; vcl quod Aven-tinus in Avcn-

quod observatu est dignissimum, hos viros consulares oinnes secundum

lam observa,

ordinem annorum, quibus consulatu functi sunt, collocatos esse.

tino rex Albanus sit sepultus.

Quae cum propter multas caimas admitti non possunt, turn hacpropteri
quod in bac Festi parte literae No regnant.

Scal. in annot. ad v. no-

verca inter novercam et novalem agrum de Novendialibus feriis dictum

His

enim deinceps annis eos assignavimus: a. 251. x. 252.x. 254. 256(262). 257.
X. 265.

In quo conspectu eos, quorum consulat um nondum dfini vimus,

signo X. significatos babes. Difficilior quaestio est de Valerio Lacviuo, cum

esse opinabatur, et in ipso veterannia, v, 12., nominis lectisternia vestigia

neque Laevinorum his temporibus ull.i mentio fiai, neque in fastis inter

sibi agnoscere videbatur.

Scd quid Avenlinus ad Novendiales ferias? Quod

Opitrem Verginium et Poslumum Comiuium iilluni nomen reperiatur, quam

finxi, Novam viam structam esse Servio Tullio rgnante, cum Yelabri

Sp. Cassii Visccllini, Op. Vcrginii collegae a. 251., iterum cos. 260., tertium

palus magnis operibus exsiccata esset,

267., quem apparet ab hoc recensu esse alienum.

id nemini improbabile videbitur,

praescrtim collato Varrone de L. L. V, 43. VI, 59.

De Aventini regis se

annorum.

pulcro v. Paulus p. 16. v. Aventinus.

Cogitavi de M.Valerio

Voluso cos. a. 248., dictator a. 259., scd hoc recepto turbaretur series
Ac video nunc, insigni hoc, quod nunc instauramus, moiii-

mento egrcgie confirman narrationem a Livio II, 18. repudiatam: M' Vaib. Qu. IX, 23, 16. v. novalem.

Urs. supplevit:

I\ovalem a-grum Aelius

( ul lus, et Opilius item Aurelias cum- aiunt esse,
quem Graeci nun- dicunt. ad quod llo-mero quoque

Ierium, M. (ilium, Volesi nepotem, non T. Larcium, a. 252. dictatorem

creatum esse , quanquam consularis non esset.
'legem,

Quodsi ad hunc M' Valerium Laevini cognomen referre licet, omnis iam
iliflicultas subala est.

ib. Qu. IX, 23, 22-32. v. novem.

In hoc memorabili Roma

Quam enim Livius opponit

ut consularibus dictator legeretur, ea postea lata esse videtur.

Mallii Tolerini, quod Urs. posuit, nomen in fastis

incogiiitum est; sed a. 253. cos. fuisse traditur M' Tullius Longus, quem

na historia documento restituendo secutus sum A. Aug. Scal. Urs. , ita

puto agnomine dictum esse Tolerinum, a Toleria Latii oppido.

tarnen ut etiam ab his in quibusdam recesserim.

haec duo nomina in annorum sericm quadrant.

Nauti
populi,

catn

consulatu ,

Urs. ciiim haec posuit :

et - T. Sicini,

atrox proelium - inissent

Volsci
adversus

Ita etiam

Unum superest nomen,

omnium et diflicillimum explicatu, et maxime memorabile, Mutius Scaevola.

Muttorum enim nomen a fastis illius sacculi alienum est, neque eos ma

Hamanns; Trib. Mil, in Cir-co combusti feruntur

gistral, nisi plebeio ,

et sepulti in crepidi-ne,

quae est proxime Cir-

Mucius Scaevola, quem Valer. Max. VI, 3, 2. narrt, omnes collegas suos

fungi potuisse apparet.

Ac memoratur Tr. pi. P.

cum , qui locus postea fuit la-pide albo constrains,

novem tribunos, cum duce Sp. Cassio, i. e. anno 267., libertatcm P. R,

qui pro rep. in eo proelio ocenbuere, - Opiler etc.

tollere conati essent, vivos cremasse:

quae narratio, multum tarnen mu-

nam in scqiientibus non disccssi ab Urs., nisi quod hie v. 28. M. om.,

tata, nuper etiam ex Dionis excerptis innotuit, A. Maii Script, Vet. Nova

v. 29. Ma-llius supplet.

coll. T. II. p. 152.

In his Nautii consulatu, quern solus invexit

Hanc autem narrationem specie a Vcrriana differre

Urs. , bis peccatur, quod et Sp. Nautius non cum T. Sicinio, sed proximo

re ad andern redire, manifestum est,

ante emu anno consul fuit, et quod primae articuli literae debebant ess

viros combustos esse, quis credet? Hinc credibile fit, fama inter Roma

nam bis eodem tempore novem

No, non Na.

nos propagatum esse, certo quodam ad Circum loco novem olim trib\uios

390

supplement annotationis.

esse cromatos et sepultos : bos alii tribunos plebis fuisse existimabant,

contra' omncm historiarum (idem, ala tribunos militum, quos constat tura
summo fuisse honore, ex primis civitatis viris legi solitos. Itaquc hi no
mina eorum ex consularibus illorum annorum docte colligebant, addito
tarnen Mu i Scaevolae nomine, quod id vulgi fama in ea re traditum
acceperant.
Iam rationes exposui, quihus perraotus initium articuli sic refinxi:
Novem trib. mil. in exereitu - T. Steint. Sed longe alia est mens Niebuhrii, qui in H. R. .. p. 144. ann. 265. ea, quae defecerunt, ita
resarcir conatur:
iVovem adversarii - T. Sicini Volsci
COS., cum coniurationem - inisscnt advenus
eum, a pop.H.vivi in Cir-eo eonbusti feruntur,
et sepulti in ea regio-ne quae est prxima Cireum, ubi locus est la -pide albo constraints.
Eorum nomina fwemnt, - Opiter etc.
In quibus nominibus restiluendis Niebuhrius nihil varit, nisi quod v. 32.
pro cognomine Medullinus posuit Fusus, et v. 29. Aqui-llius ut suppleretur suasit.
Nimirum non vidit vir eximius, consulares omnes ex
ordine annorum dispositos esse; quod si vidisset, Aquillium non potcrat
in hunc ordinem reciperc; nam C. Aquilius Tuscus, qui unus in fastis
horum annorum repcritur, a. 266. cum T. Sicinio cos. fuit. Unde autera
omnis Niebuhrii sententia pendet, quod slat nit Volsci esse cognomen T.
Sicinii, non populi nomen, id minime adducor ut credam. T. enim
Sicini us nusquam Volscus cognominatur, sed Sabinus in fastis Siculis
quos vocant: Volscos autem cum T. Sicinio cos. acriter pugnasse, certa
tradidit temporum memoria.
ib. Qu. IX, 23, 32. v. noxia. Monarchie in Cicer. pro Roscio
Am. 22. T. III. p. 343. ed. Neapel, ita rescrib vult: Noxa ponitur pro
peeeato ant pro poena peecati, cum lex iubet noxae dedere pro peccato,
item noxia apud antiques damnum significat, sed apud poetas ponitur
pro culpa: sed lantis rautationibus ncque opus est, noque ita grassari

licet.
ib. Qu. IX, 24, 1, 5.6. Meinelius Menandri fragm. p. 172. versum ex Caecilii Hypobolimaeo Chaerestrato in banc formam redlgit:
isla quidem noxa mulieris mugis quam viri est.
Graucrto in Anal. p. 75. placet:
istaec quidem noxa mulieri 'st magis quam viri.
Vereor, ne hi Vv. Dd. nimio concinnitatis studio reprobaverint , quod
ipse COD. magis commcndat, muliebri'st.
ib. Qu. IX, 24, 12. v. Novae curiae. ForensU ut scriberctnry Scai. postulavit propter Ovid. F. Ill, 93. Sed eo loco nunc Curensis scribitur, et quod Scal. ponit, curiarum nomina a fmitimis populis
petita esse, id minime demonstravit. Curiarum quaedam nomina extant

praeter hunc locum apud Livium IX, 38. ct Paulum p. 38. et 156. vv.
Curia et Tifata , et p. 156. v. Titia.
p. 177. Qu. IX, 25, 20. v. nictit. Ennii versus ita refragit
Turneb. Adv. X, 15.:
Veluli quando vinelis ventica velox
pta silet cants, forte feram si ex nare sagaci
Sensit, voce sua nictit, ululatque ibi acute.
Gifanius in ind. Lucret. v, nictari p. 365. ed. Antv.:
Veluli si quando vinelis ventica venox
Apta solet: si forte feram ex nare sagaci
Sensit, voce sua nictit, ululatque ibi acute.
Scal. in Coniect. in Varr. de L. L. 81, 30. (p. 155.):
Animusque in pectore latrat.
Sicuti si quando vinclo ventica ano
Apta solet cent" forte feram si ex nare sagaci
Sensit, voce sua nictatque , ululatque ibi acute.
primis verbis aliunde additis.
Ulitius in Gratii Cyneg. 231. in Rurmanni P. L. M. p. 167.:
"|
Sic veluli quamvis vinelis ventica pernox
Apta silet, lustrum si forte ex nare sagaci
Sensit, voce suem nictit, ululatque ibi acute,
quae assumpsit Morula in Ennii Ann. X, 14.
ib. Qu. IX, 25, 31. v. ningulus. Festo et Paulo exacte inter
se comparatis, apparet, Ennii haec tantum esse verba:
Qui ferro minilere, atque in te ningulus . . .
Sequi poterant haec:
hostis
Quando instat, petulans exultes.
Librarius autem, oculo aberrans a ningulus ad idem voc. in proximo
versu iteratum, et Ennii versum truncavit, et Marcii verba non plena, sed
ultima tantum apposuit: ningulus mederi queat. Ranc lacunam iam observavit A. Aug., imperito ob earn caussam casligatus a Dac, iure laudatus ab A. E. Eggero p. 293. Urs. ad in te in mg. apposuit ni te , in
annot correxit ut te: neutrum recte.
ib. Qu. IX, 26, 27. v. novendiales feriae.
Intelligi eas,
quae a Tullo Hostilio, cum in Albano monte lapidibus pluisset et vox
csset audita, ut Albani patrio ritu sacra faccrent, institutae esse feruntur
(Liv. I, 31.), et saepissime in annalibus P. R. celebratae indicantur, intellexit A. Aug. Supplementa sunt Urs., quae in paucis mutavi; nam
quae hie posuit v. 28. 29. :
ex mon- itu proeurandU prodigiis nono die in feri-is Latinis;
et v. 32.:
nam ab his - illa sunt tune revcala,
ca ferri non poterant.

SUPPLEMENTUM ANNOTATIONS.
p. 1T8. Qu. IX, 27, 6. v. No ri a ru m dies. Dies postridie Kal.
Non. Id. atros esse et cur sint, docet Verrius ap. Gell. N. A. V, 17. Cf.
idem in Kalend, Praenestino ad postr. Kal. et Non. Ianuar. et Ovid. F. I,
57. Sed hi nihil de nuptiis. Nostrum, apparet, ipsas Kalendas, Nonas,
Idus ut nuptiis infaustas notasse, quod sic proximus dies novae nuptae
ater illucesceret. Similia etiam Macrob. Sat 1, 15, ex. Hinc iudicium
ferendum de Urs. supplements , quae Hi indicaverat Scal. :
Nonarum postridie, Id-uum Kalendarum dies alieni habentur.
Item no-vae nuptae
a. d. III! Halen. Nonas, Idus diem at-rum inlueescere,
quoniam decreto Pontificum atri hi di-es esse iudieati sunt, quod quotiescunque Romani du -ees belli gerendi gratia his diebus supplieavere, male remp. gessere.
Quae et Paulo collato (quanquam etiam hie, qua solet negligentia, Festi
senlentiam pervertit) et ipsa rerum incongrucntia condemnantur.
ib. Qu. IX, 27, 21. v. oculissimum. In Plauti libris, Curcul.
1, 1, 15., legitur oeelusissimum, idque Lind, metro requiri dicit: at sensu
certe magis commendatur oculissimum. Quapropter in Plauto scripserim:
ostium' st oculissimum.
ib. Qu. IX, 27, 24. Propter Festi auctoritatem sanequam magnam
Plauti in Pseudolo v. I, 3, 24. ita scribendus est:
Emito die coeca hercle olivom, id vendito oeulata die.
lb. Qu. IX, 28, 14. v. occasus. Ennii versus nulla eget medi
ana, nam datus est iambiim efficit:
hie occasus datu'st: at Uoratius inclutu' saltu.
ScAb. frustra:
It datus est occasus, Bor.
Dac. inclut,,' salt,, mutavit in inclgtus astu , non male, sed etiam saltu
ex fabula de tergeminorum certamine explican potest
ib. Qu. IX, 28, 22. v. ci su m. In lege Numae fiilmen ovis
restitu cura Scal. fulminis, quod antiquum nominativum esse volunt,
com. Urs., Gifanius in ind. Lucret. v. sanguinis, et Lipsius Quaest. Ep.
I, 11. T. I. p. 148. Ne tollito (quod in tollilor mutavimus) obiecto
carcret, ScAt. aliique addiderunt cm vel im. Plura de ea re Dirlcsen.
Versuche zur Krit u. Ausl. p. 325. Verba quae secuntur: et alibi, Gifa
nius I. 1. mutt in id est, non temer, sed audacius lamen. Ccrte haec:
homo si fulmine etc. non in Numae legibus scripta erant, sed in recentiori quodam opere. De ipsa re cf. Plin. N. H. II, 55. Guther. de iure
man. I, 2. (in Thes. Antiqq. Rom. T. XII. p. 1090.).
p. 181. Qu. IX, 30, 8. Urs. Sllpplevit:
Occupaticius - agcr dicebatur ab antiquis , qui dcsilns

591

cultoribus fre - quentari propriis, ab aliis est oeeupari coeptus. - quod in agro Campano factum est.
Kam cum Hanni-bal Capuanas, qui de Pnica rep.
bene
meri-ti
fuerant,
remunerare
vellet ,
mtque eorum agr-os, qui essent occupt,, devastatique,
tauquam ex ho-ste receptos,
restituere ,
nominandos pub - lice edixit.
sed cum querelam audiret eommu - eorum , quorum ager occupatus
est a privatis , - iussit dari agros , non quos Uli
aeeepissent , - sed oecupaticios.
Quae summa licentia inventa sunt
ib. Qu. IX, 30, 22. v. Orchestra. Supplementa Urs., quae
niutavi, haec sunt:
Orchestra, locus in scaena, quo
antea ,
qui
nunc
pla - nipedes
appellantur ,
non admittebantur - histriones, nisi tan tum inte
rim: dum fabulai- ex-plicarentur, quae sine ipsis
explieari non potera-nt.
Rieinia autem portabant, quo aequiore - habitu prodirent, atque ut inde
nomen ducerent.
Quae omnia Urs. sumpsit a Scal.
>
God. Hermannus, in Epheraerid. lit. Lips. a. 1833. p. 2203. et in
Opuscc T. V. p. 256., eadem sic fere rcfingenda esse putavit:
Orchestra locus in theatro , in quo
antea,
qui
nunc
pla - nipedes,
agebant.
non admittebantur - autem nisi tantum inte
rim, dum fabulae ex-plicarentur in actus, in quos aliter
explieari non poterant.
Mihi manifestum esse videtur, distingu planipedes a ceteris histrionibus.
Uli, ut Diomedes ait, non in suggestu scenae, sed in piano Orchestrae
positis instrument mimicis aclilabant: hi in proscenio sive pulpito age
bant, nisi quod, cum prologus dicebatur, in orchestra esse solebant. Af
faisse enim histrin m gregem prologo, Plautus non raro significat;
tarnen in pulpito esse poterat, cum nihil eis esset agendum. Cf. etiam
Festus Qu. XIV, 31, 30. V. 27.: aequiore (quod est magis civili) Dac.
mutavit in nequiori , Osann. Anal. p. 77. in nobiliori , quod riciniura
splendidum fuerit vestimentum. Sed ricinia male invexit Ursinus.
p. 182. Qu. IX, 31, 21. v. Orbius clivus.
potissimum in refingendis vv. 26-28. Urs. ita:

Discessi ab Urs.

coe
ptus est autem is clivus appcllari Orbiu-s, quod pronus cum esset, per orbes in exquiliarum colle-m ducere, unde
Orbius ab ipsis orbibus sie - appcllatus est.
Idem ducere in duceret mutat. Sed Urs. supplementa ncque in spalia
lacunarum satis quadrant, neque aptam habent elocutionem.

392

supplement annotatioms.
p. 184.

Qu. X, 1, 2. v. Ordinarius.

Ostendit h. I. Festiis,

cei'tum fuisse ordinem eorum , qui praetorcm adirent.

Eundcm ordincm

ib. Qu. XI, 3, 15-20. v. prospera.

Longe

Prospera

tangit Servius in Virg. Am. 1), 102. : m ordine dicebantur causae, propter
multitudiiiem vel tutnultum festinantium , ( erat minus litium.

Hie

qnaeilam nomina usurpab ant antiqui in- e declnala

ut

annus est, quem intelligit luvenal. XVI, 42.:

differunt Urs. sup-

plementa :

praefiseine ,

extrema

produ - da

syllaba ,

videlicet ut oecurrerent fascino, - ut ait !.. t in

Expectandus erit , qui Utes inchoet, annus

vins ; quod etiam fieri eonsuevit in fa-miliae pur-

Tu lin s populi.
De hoc litium anno velim , ut post Pithoeum Advers. 20. explicatius
dient I. Hibbentrop. meus, qui iamdudum diligentia de ea re meditatus est.

gandae sacro.

Porca prae-eidanea etc.

Sed Scal., quem secutus est, non prospera nomina declnala fuisse volebat in e , sed praefiseine , quod etiam praeliscini dicebatur.

ib. Qu. X, 1, 14. v. ornatus.

Tragicus et comicus ornatus et

At quid hoc

facit ad prospera nomina ? De reliquis dixi in annotatione.

ornamenta quid potissimum siut, explicui nferius in annot. ad Qu. XIV, 2, 12.
ib. Qu. XI, 3, 23.
p. 198. Qu. X, 16, 8. v. optima lex.
bit:

Quae Urs. in annot. scri-

"Magister populi, pro a populo, item magistrorum pro magistra-

tnum, ut est in schedis, legendum putamus", innuere videntur, in sebedis

non magislrorum , quod in contexto posuit , sed magistratuum scriptum

Placenta

Ubi

Urs. supplementa baec sunt:

quoddam genus vo - rular ex tribus pu-

llibus factum: alii dicunt genus pult -is cum tribus libamenlis.
Quae cur improbaverim , dixi in annotatione.

fuisse viliose.
ib. Qu. XI, 3, 28-33. v. porriciam.
p. 209.

Qu. X, 25, 25. v. impetum.

Quod banc Interpretatio

Urs. supplevit:

porricitur autrui fculo, ar-isque , quod consecran-

nen! A. E. Egger meram glossam epitofnatoris Pauli pulat, perperam in

dum

Festi schedas illatam : contrarium si posuisset V. D. , verum invenisset.

tur in sacro , quod est profanatum , - ut ferrius eo-

est

deo

dicandumque - contra

id

consumi-

Nam in Paulum eam glossam ab interpolatoribus esse illatam, boni eius

dem libro de significatione verbo-. sint dicta libe

epitomae libri dubitare non sinunt.

re, si qua contra Uvero ; nam - arbitra tur ob eam cau

sam porrici exta aris et fa - culo ,

p. 217.

Qu. XI, 1, 30. v. perptrt.

quia profnala ea

God. Hermannus nuper

In quibus non video, quid Festus a Verrio discrepet.

Se cum ex is,

in dissert, de Aeschyli tragoediis fata Aiacis et Teucri complexis p. 19,

quae Qu. XI, 4, 1. leguntur, appareat, Verrium mirfica interpretatione
correxit, partim cum Scal., partim cum Vossio :
(quae tarnen etiam Varronis est, de L. L. VI. . 54.) profnala ea dixisse,
eque perpetrare preeibus , imperio quiit.
quae deo dicata vcl fani facta sint: sequi videtur, Festum id voc. inde
At quod in cod. est inpetria (quod etiam A. Aug. testatur), non verisiduxisse, quod ea a vulgo profano consumerenliir.
mile, coiTiiptum esse ex imperio.
ib. Qu. XI, 2, 7 - 6. v. put cum.

p. 220.

Urs. baec ita constitu! :

Cum his confras quaeso,

inde - I'uticulos , antii/uissimum genus sepulturae ap-

Verrius saepe secutus est, afferunt:

pellatos, - quod ibi in puteis sepelirentur homines: qual-

confirmant.

is fuerit - locus,

quitatum Ubris .... f-otir sit. yoitaO-iu, et Minerva hominibus in

quo nunc eadavera proiici soient

Tritonia .... alii in Libya esse

Quidam etiam paludem interpraetantur ,

ut Santra Anti-

extra p-ortam Exquilinam ; quae quod ibi putescerent

proeliis melum iniiciat.

inde

rcscribendum esse Paludam, quo nomine Ennius in Annalibus Minervam

p-otius

appellatos

existimat

putieu-

In bis puto nondum monitum esse pro paludem

los Acli-us Gallus: qui ait antiqui maris fuisse, ut patres

appellaverat.

familias - in locum publicum extra opidum mancipia

rectius, ut puto, palude natam.

vilia

et cf. Paulus p. 155. v. Tartarino.

proieer-ent,

atque

ita

proiecta,

quod

ibi

ea putesc - erent , nomen esse factum Puticulis.

p. 221.

Id Varro quidem interpretatus est paluda lam , sed Santra

V. annot. in Varron. de L. L. VII. . 37.

Pauli cxc. p. 121. v. parrici quaestores.

Primus,

ar

ut vidclur, monstrum hoc lectionis correxit Fruter. Verisim. 1, 1. (in Gru-

arium cod. habet, nee plurcs literas Ursini tempore ibi fuisse arbitror.

teri Lamp. .. p. 808.) ita: Parricidi quaestores, comprate Pomponio

p. 218.
vg.

Pauli exe. p. 119. v. Pallas.

quae Interpretes in Virg. Aen. , 171. ex Santra potissimum , quern

Puteum - antiqui dixerunt unde sumi potest:

Qu. XI, 3, 22. v. praecidanca.

cidarium Urs.

de origine iuris in Digestis.

ib. Qu. XI, 3, 9.
alatum - I'egasum dixit.

Praestat loci milium sic resarcir: PullumCf. Prae. II, 2.

p. 229.

Festi fragm. Qu. XI, 30, 1-4.

Urs. supplementa sunt:

SUPPLEMENT ANNOTATIOMS.
genus - Ubi transa tum a 'omis, idem appel,
latum - /nit probum, ceteris Ubis suavissimum
quia - videbatur. Punicum dieitur etiam vests
no-men.
Quae propter contortam verborum collocatiouem displiccnt. Cacterum
literarum regula observata ntelligitur, non Punicum, scd Probum fuisse
praef.xum lmic interpretation! titulum.
i- r\ vi > as - it
i .
ib. Qu. XI, 30, 6-11. Hic Urs. supplet:
.
.
virum. Profannm, quod non est fanum ap ,
,
,
'
.
...
pell-atur. ftmttns, sacrum an profanum habeas, parvtpcnditur.
'_.-..
r
Lfl-VlUS in

....

.
oca
.,....

;,-

_
.
.
', .
Pacuvius Pen. ,
.
mac pro/ana-

Sed in cod. non est boea, sed bca, in quo Hud habeas e versu Plaut!
agnovi.
ib. Qu. XI, 30, 20.21. v. pro. Condoli ab Urs. codic tribuitur,
sed in COD. et nunc et olim, ut vg. script ura testatur, Cond. tantiini repertum est V. 21. in cod. est: pro hostio alia, in vg. pro ostio alia;
etiam bic Urs. nimis liberalem fuisse apparet.
ib. Qu. XI, 30, 26-28. v. profesti. Caccilii versum s!c redinleerare conatur Urs.:
qnod faeimus profesto , fecisti tantundem - festivo die.
Quam sententiam nescio quo iure transtuleril ab Afranio (ap. Nonium
p. 434. v. profesti) in Caccilium.
Afrani! versum Scal. ita scribit
ut quae profesto, contra: cum celebras focum,
quae eque a Nonio commendantur , eque Fest! COD. vestigiis ae , quod
vg. scriptum refertur aed (puto ). Alii aliter; nuperrime Neukirch,
Afraii. fragin. p. 240.:
Acque profesto concelebras focum tuum.
ib. Qu. XI, 30, 32. 33. v. profusus. Pacuvii versum nuperrime
.
.
.
God. Hermannus de Aeschyl!
trag.
J
Aiac et Teuer, rp. 19. sie emendare
/.
..
profusus gemitu ,
,.,
... ., .
nimis libere, ut mihi videtur.
,- .
j ,
sus tuetur, fortasse
duetum
est

.
murmure oecursans ruat,
.
, . ,.
, ,. .
Murmuro, quod fontium lectionis consen,.

..
a masculino murmur. V. Nonius p. ..
214,1._i.

p. 231. Qu. XI, 31, 26-33. v. plebei aediles. Etiam hie

Urs. supplementa mihi mutauda crant:
. . . Plebei Aediles non minus populi-que plebeiscito ,
quae de eo magistratu creando - sujj'ragium tulit , ut suais acdibus praccssent , - sunt eonstitu-

593

ti: quos Tribu, pi. ministra! fuisse die -uni; qui una tum
Plebeis Aedilibus sunt ereati, dissidente plebe a
Patribus: ii tabernas fecerunt, q-uas novas voeant. not
autem quinqu dicimus e-as esse, et Septem feruntur; el plebeios quidem appella-mut a genere magistratus.
pr!mo versu ( qu; el!am LlND- 0[ten-llt qud significare voluerit Uns., parum assequor; certe que (quod
. .
\.

voluisse. rNeque autem i>CAL.,

,. , ,
. . D,
.
...
nlc dederat, nisi Plebci aediles,
. eo laturum
.
. ,
sum et in
, quod
.

scriptum est -q;) videtur in quam mutare

.

...
a quo Urs. pleraqiie sumpsit, quidiiiiaiu
'.
.,
*
,
qui. hqiudem spero, me Vv. Dd. asscn.
*,,..._,
duos
artculos
distiim Plebci aediles et

....

Plebeias tabernas, et in alus quae mutavi. Nunc Tidco, etiam Huschkium

....
, ,r
i
,...,...
... .
in libro de Varronis loco de R. H. I, 2, 9. p. 56. lam Plebeias tabernas
. .
.....
, .
.
a superior! articulo disiungcre maluisse, et hanc proposuisse formam
_,
. . . Plebeias tabernas, q-uas novas voeant nos'
tra aetate, constat pervetust-as esse, et Septem feruntur oiim fuisse; plebeias eas voca-mus a genere to
gistratus.
Qua nihil sane esset simplicius, s Livio fides posset derogar!, qui Septem
et novas tabernas diligenter distinguit.
ib- Qu- X'> 32> 14 - 17. v. plorare. In Servii Tullii lege cum
multa tentata sint, praeter ea, quae in an not. posui, laut um praeeipua
et novissima recensebo : alia dabit Dirksen. Versuche zur liritih u. Ausleg.
p. 289. 350. Turnebus Adv. XVI, 22. in eo substitit, ut legem Servi! sic
corrigeret: si parentem puer verberassit, ast oll us plorassit parentes,
Divis parentum sacer est. Equidem verberit tueor compralo Plantillo
temperint, Trucul. I, 1,41. et eermf MostelL IV, 1, 1. : sed in explicanda
utraque forma etiamnunc Vv. Dd. baerere video. Possis verberit a verberarit , temperint a temperarint , carint a caruerint eodem syncopes genere deducere, quo Stipendium e stipipendio, lapicidinae e lapidicidinis,
porcet (v. Paulus p. 14. v. arceo) e por-ercet factum est, quae syllabarum
propter Inalii/limi consonantium elisio n Graccis et!am latins paluit. V.
Lbeck. Paralip. gramm. Graecae diss. I. Verumtamen ipsum verberar
.

,
j_ .

a" antiquo sermone absonum.est, in quo debebat esse verberassit: qua .. alia
>. plane
,
'..
eo
_j

.
propter verberit
ratione
ab
verbo *_.:..
teniae coniugationis,
a
quo verbustus descendit, ad earn formam, cuius capsim exemplum est.
"J
'
,.
.
. ,
.
factum esse puto, ita ut mutatione litcrae s m r in locum antiquioris

vhKBLS-Ml successerit.
Ac rplane gemina
ab eo
. .

..ratione
..tempennt
.
verbo, cuius partici pium est tempestus (v. Pauli p. 155.), carint ab eo,
quod servatum est in castus, duclum esse affirmo.
Maiora in eodem loco molitur Scal., qui traiectione utramque
legem in unam coniungit: In Regis Hamuli, et Tatii, et Servii Tullii
legibus hace est: Sei parentem puer verberit, ast oloc plorassint (parentes), puer diveis parentum sacer esto, sei nurus , sacra diveis J>artntun\

Ddd
*

SUPPLEMEftTCM ANNOTATIONS.

394
esto.

Hunc sequilur cum alus mulls eliam Huschkius n libro de Servio

p. 598., nisi quod scribt: ast olle plorassit parentes: quae de ptre iiitcrpretatur, qui ipse sit in patria polestate.

At multo minus credibile, verba

sic translata, quam quaedam lacuna esse intercepta.

Grauerlus in Anal,

In his pauca mutavi, extrema sustiili.

Nee Festum ipsum sibi conlradi-

ccre putavi, cum h. 1. Populi commune cum plebe suffragium ad centuriata comitia, infra aulem, Qu. XV, 3., scilum populi ad solum patricium
ordinem rettulerit.

bislor. p. 69 sqq. eadem verba in utraque lege fuisse aulumans superiorem

p. 234.

Qu. XII, 3, 4.

Urs. suppJevit ad arbitrium suum:

la constituit: Si nurus parentem verberit , ast olle plorassit, sacra etc.

Propilia tribus a - no
p. 232.

Qu. XII, 2, 8. 9. v. Pon tina.

Urs. supplet:

mine progenetrieis traxit vocabulum. nam con-sue-

Pontina tribus a Pon-

verunt mm solum a vir , sed a feminis q - uoque

ta m- -lie dicta, a qua et palus quoque Pontina - appcllata est in. y tu

tribus nominare.

Tcrraecnam

Propilia cur posuerit Urs. , cum iu mg. corrigat Poplilia,

Idem v, 12 - 21. bis inventis explet:

quae est Pu-

blilia tribus, non ntelligo.

-ri, qui circa Tusculum est.

Huit Pupinia tribus ita

quod ind-ictum per fetiales cum esset, duee .... infer-

ib. Qu. XII, 3, 20-23. Urs. supplementa baec sunt:

rarent.' Peregrinos inter Pr. dr, quod aliter - Inter civis, aliter inter

tur : bellum - itaque initurae, cum utraque tribus instruc-

peregrinos ins dicebatur a Praetore : ideoque - lege primum fus

tos exerc-itus haberent ad dimicandum, quia alterius du.v

cum

discesserat -

Practores.

tonin-ncta fuit, ut de finibus aliquando suseeperit bellum;

signum

iam

ab

eonf- errent,

armis,

eadueeatoribus

ti im/

ad

anlequam

exereitus

missis,

,v

tn n I mu

fuissc t ,

postea

duo

id -circo

sunt

Video nunc, quod apud Urs. est air legendum fuisse aliter, cum alter

rem- in- ipsorum ar-bitrio futurum denuntiarunt, ac po-

Iegissem.

testate (ac pole- slate) ita sine ulla dimicatione utriusque

paulo pleniorem babet ncias inter se pa).

exereitus sujfrag-io pax facta.

recle scribi existimo, quantum in re obscura existimare licet;

Quod v. 19. Icgitur , uteris inclinatis expressum est,

sed cum in vg.

ib. Qu. XII, 2, 25 - 29. . Pop! 1 lia.

Mutavi aliquantulum Urs.

supplcmcnta , quae haec sunt :

Popillia tri- bus una quinqu et triginla tri

Nam eliam vg. Lie habet nil civis aliter inter (quae etiam v. 19.
Quanquam ctiamnunc alter
Ad voc

fus Urs. in mg. f. feiis , quibus uteris quid significare voluerit, non assequor.

extet, e cdice duetum esse videlur.

creati

Vg. legitur factus, sed in mg.: fr s V. .

p. 237.

Qu. XII, 5, 16. . peculatus.

Oblitus sum annotare,

pro duarum ovium et XXX bovum reponi a Lind. p. 566. duarum boum
et V V avium, advocato Dionysio Hai. X, 50.

Sed potior est aucluritas

butan, tot eniin fue-runt; a Popilliae feminac fe-

ipsius Festi v. ovibus Qu. X, 20, 11., quem a Gellio N. A. XI, 1. apparet

lici nomine ap-pellata,

verbis, non re discrepare.

quomodo

tribus quoque

Pinaria a sororis - Pinarii dieta, sive ab eius no

mine.
(In Santandreana P in Pinarii formara

babel literae e cdice sumptae,

ib. Qu. XII, 6, 27-34. . praetexta. Urs. supplevit:

nam is praetexta

quod in nica exemplaria transiit).

utilur ,

Lino, in commentars p. 593. Fcstum pulat scripsisse : Popillia tri

bus una quinqu et triginla tribuum, tot enim /itrant, a Popilliae gen-

quosfaeit, ludos. -praelextaeius datum estitemConsulibus et Praeloribus : vota - nuneupantibus ob igno-

tis feliei nomine appellata est, Paulum autem compendiis scripturae

rantiam sacrorum novorum - ascilorum.

(quae mibi ignola sunt) PoP. </c. feliei effecisse progenetrice.

tum

At tanto

molimine opus non esse apparel, si Urs. supplementa ita ut feci refinxeris.

quod

et scribam

est

uti

item

item

ha-bere

solet,

Votum - aliquod

Valerius vica - nus

propter eos,

Isdem da
solventibus.

cum uteretur pu

ra ex senatu, improbar- i coeplus est.

ib. Qu. XII, 2, 29-3, 1. Urs. supplementa baec sunt:
Populi com est in legibus ferendis

Melius Scal. uti v. 32. ad superiora trahit, et ante item interpungil.

Quod in annot. dixi inprobaretur esse in con., special tantum ad literam n.

cum plebe

sujj'ragium. - nam

comitia

centturiata

ex patribus, et plebe - constant in centurias divisis. at

turn plebes sine pat-ribui tribulis comiliis convenit,

p. 238.

Qu. XII, 7, 5-7. v. pilae.

Mutavi praeeipue haec Urs.

supplementa:

quod plebes scivit , plebi - scilum id ea de causa

tot effigies, quot esse-nt li-

appellalur Pal rum eom-mune cum populo suffra-

beri , ponebantur , ut vivis , sie enim inv-ocantnr,

gium ; quibus suffragantibus fit populi Mcitum.

pareerent, et essenl his pilis, et simulacrix eon-tenti.

395

SUPPLEMEINTUM AIM40TATIOMS.
il). Qu. XII, 7, 8 -IT. Urs. supplem., quae repudiavi, hicponam:
Punieae fortuna aedem vevisse dieitur Cornelius Sc-ipio
cum Carthagincm obsideret , ne adversa - ea Fortu
na uteretur.
Idem quoqtie vovit aedem f en - eris,
quae
cognomenlum
habuisse
dieitur
G-enitrieis,
quam
dedicavit ,
ubi
primum - aemu/iii omanae
civitatis Carthaginiensem - urbem
e.rpugnavit ; quamvis alii dieanl , aliquot post - anms
dedieavisse
eos. - quum Pu
nieae Fortunas aedem , quam ex vo - to debebat
primam dedicare, loeandam non eurasset.
ib. Qu. XII, 7, 18. 19. v. pucri. Aliter Urs.:
pberes dieuntur, in quo significatu - utilur Atta
in
pluribus versibus doeet.
ib. Qu. XII, 7, 20-28. v. pucri.

Quae Urs. finxit, partira a

ScAi. ductus, haec sunt:

Pueri inpuberis antrum - Signum ad salinas
olim a
positum fuit, quod - Signum allatum
e
fuisse ferunt, quod - sunt conati quidam auferre, sed avelle-re nemo timatiam
potuit. Alfi dieunt avulsam basim - pter ipsum Signum
a quibusdam fuisse, quique abstulerint, - sine signo abierunt,
basi sola potiti.
Alii tarnen trad-nnt, simul nt
Signum ipsum abstulerint, in agro Tibur-ti erexere ad quintum ab urbe miliarium.
v. 25. sine ab Urs. comeetatum est pro sub. Pro ft' erexerunt in Tg. est
tie rexerunt.
*
p. 241. Qu. XII, 10, 1-6. Urs. supplementa hace sunt:
rat-as quae, incesti damnatae, vivae defossae sunt, quod sa
cra - Vestae matris polluissent: nee tarnen, licet nocentes
ex-tra urbem obruebantur, sed in campo proxime por
ta - m Collinam , qui Seeleratus appellatur. Privilegium
sunt - qui dieant esse privatum legem. Cicero in oratione quam
scri-psit pro domo sua ad Pontfices.
In quibus, ut reliqua mittam, id non recte fecit Urs., quod Ciceronis
oralionera, ex qua non ante v. 16. verba apponuntur, iam v. 6. appcllatam esse fmgit. Nam si oratio quae superest pro domo ad Pontfices,
eadem est quam Vcrrius manibus versabat (ut mihi quidem vidclur),
verba ex ea repetita non nisi haec sunt, quae v. 16-18. posui: aliena
autem ca, quae Urs. v. 15. praemisit:
dieant - Senatores , Equits , Trib. erarii, condamnant.
V. Cic. pro domo 17, 43. Caelerum non dubito, quin his omnibus ti-r
tulus praefixus fucrit Privilegium, idque maxime explicatum sit, quod
dicit Cicero de legg. Ill, 19, 44. , vetuisse XII tabb. , ne de capite civis,
nisi mximo comitiatu, rogarelur.

ib. Qu. XII, 10, 23-34.

Supplem. ScAt. et Urs., quae mutavi,

haec sunt:
. . nom quae sole -bant antiqui efferre per Pu syllabam
longam, /win lire in P-oe extulit, Poenos dieens. sed est culpa librariorum, qui ea quae fe-minino genere dicunt, scribunt mascu
lino, etiam ipsi Gra-eci ita loquuntur, qui soient philolo - gos,
philargyros, - feminas dicere.
Poenos putans viros librarius appcllari, mut -aril. quod per adieclionem ab Ennio ea
vox explanata n - fuerit, cum tamen eiusmodi fere
nomina etiam in vi-rili, non tantum in femineo sexn profrrantur.
dicimus tamkic lupus, q-uam haec lupus, quando etiam ea quae partitipia
appellantur ,
quae ut
plurimum
aliquem
ordinem rerum significant, e-t quae casus, numros, species,
tmpora, personas recipi-unt, utroque genere enuntiantur.
Mutavit in his Urs. v. 24. logam in longam, et 31. lapis, in lupus, ac
saepius spatii modum Iransgressus est. Et, quae his arlibus effecit, XavQivaarj plane. Quae expedivisse aliquatenus mihi videor distinctis tribus articulis grammaticis : Punici, PhUologam, Participia. Ac puto
ipsum Scal., si eius iudicium exquiri posset, haec non improhaturum
esse.
p. 242.

Qu. XII, 11, 24-26.

Urs. hic posucrat:

r loco -s, Cato dicit, ut

contra s roboscm , et arbo-ses, loco r diecbant
antiqui:
sed non indicaverat, quo titulo praefixo Festus ea seripserit. Quod Papisios posui: non ignoravi quidem, iam Papirium Crassum dictalorem
a. u. 413. Papisium vocari desitum esse (ut refert Cicero ad fam.IX,
21.), et Appium Claudium censorem a. 441. primum Valerios et Furios
dixisse (unde ridiculus error Pomponii ortus est, in Digest. I, 2,2. .36.):
sed putavi, Catonem etiam circa a. 600. in Papiriorum nomine antiquam
consuetudinem sequi potuisse, ut quaedam Fm-iorum familiae etiam poste
riore tempore Fusii dicebantur.
ib. Qu. XII, 12, 8. v. pulchralibus. Cupidiis servari posse
arbitratus sum, quod et turpedo et turpido, gravedo et grvido (gravidnosus . Nonium p. 115, 16.), lubido et lubedo dicebalur, ipsumque
cupido in consuetudine mansit, non cupedo, quorum cognatum est cupediae. Cf. Heinrich, in Cic. de R. P. p. 4, 21., a cuius reprehensione
turpedo defenditur Lucretio , 1007. VI, 25., turpido ptimo Ciceronis
de R. P. cdice palimpsesto.
ib. Qu. XII, 12, 10. 11. v. proaedificatum. T ntf/ovr
Tw oxoifowfiwY t quoolac oic dicit eandem rem Polyacn.
III, 9. Cf. Pseudo - AristoL Oecon. 5. p. 17, 14. Goettl. et Hcracl. Pont,
resp. 1. Complectitur aulem proaedificatum et labubta superiora pro-

Ddd*

596

SUPPLEMENTUM ANNOTATIONS.

minen lin (ytMinoilapara) , el septa ante domus ((; et yuaru) et Maeniana s. exoslras. Cf. Feslus Qu. VIII, 16, 22. v. Maeuiana.
ib. Qu. XII, 12, 31. v. Pudici liac. Ea huius 1. forma,' quam
mecum communicavit V. D. l'ernice, reg! Boruss. a sccretis de iure con.silils; ubi fanum Uli, ara, aedes et erculis , placer posset, nisi contortiore quodam diccndi genere abborrere viderctur a simplicitalc grammatici scriptoris.

Proieeta saera
appellantur, quae fulgu-rante eaelo fiunt; tune nun pro
ieeta depellendorum ma-lorum fulgurum, vel procurandorum
bonorum causa fiunt.
Quae Urs. nulla scriptorum auctoritate confirmavit. De procuratione
fulguritorum vix opus est, lectorem ad Etrusc. rer.III, 7,4. T. Il/p. 170.
ablegare.
ib. Qu. XII, 14, 31-34.

p. 245. Qu. XU, 13, 12. 13. v. Palatualis. De Palatuali flamine v. Varro de L. L. VII, . 45. Palatium, quod ab agri Keatini colle
iiomen accepit, a diva Palatua plane seiungendum existimo: cum Pala
tualis in Ennii Tenu, quern restitui, primam syllabam producat, Palatium
corripiat.
ib. Qu. XII, 13, 23. 24. v. pullus. De pullo Iovis cf. Arnob.
adv. gent. IV, 26. Si Arnobii et Fcsli interpretes recle staluunt, hinc
mb us to ru cognomen in Fabiam gentem venisse: hic pullus Iovis
Q. Fabius Q. f. M. n. Vibulanus erat, cos. a. 311., qui primus Ambustus dicitur. At vix credibile, quarli saeculi Romanos Iovi tam nefarios
affinxisse appetitus, itaque fabulain ha:ic de Q. Fabio Q. Aemiliani f.
Maximo Eburno, cos. 637., inventam arbitrer, praesertim cum ante bunc
nullus Fabius Eburiius in fastis reperiatur. Festum exscripsit Placidus
p. 493.
ib. Ou. XII, 13, 28. 29. v. publica. Publica sacra omnia fiunt
publico sumptu, non omnia pro universo populo, sed pars pro singulis
populi urbisque partibus, sicut etiam pro salute singulorum hominum,
velut Principis, publica fieri possunt sacra. Opponuntur lis prvala, quae
faimliarum gentiumque sumplu fiunt, ac gentilia sacra comprcbcnduiit.
Savinius in cleganti dc sacris privatis commentatione (Zeitschrift fr
geschitktl. Rff\ T. II. p. 362.) id non recte sumpsissc sibi vidctur, quod
sacra pro pagis a paganis, pro sacellis a gentibus singulis facta esse pulat.
De sacris pro familiis ciusdem V. D. Jujtiqu, nwm'dif cognosci possunt
per Klcmium de cogn. el affin, p. 16. Cf. Festus Qu. XII, 12, 27. v.
priv. feriae, Qu. XII, 8, 17. v. propud. porcus.
ib. Qu. XII, 14, 1-6. v. puls.

Urs. supplementa sunt:

neees -sc deeidere in terrain aliquid, quod tripudium faeeret,

id est - terripavium (pavire cnim ferire est) ex quo nolionem caperent futuri. nam si pulli, per quos auspicabantur,
non - edissent , perieulum imminere arbitrabantur. at
qui p-avissent, bonum augurium esse putabant , si
tum - ex ere eis edentibus aliquid deeidisset.
ib. Qu. XII, 14, 28-31.

Quae Urs. hic posuerat, bec sunt:

Resccui hace Urs. supplementa:

P-arilia fesla sibi obser
vant!a iudicaut pri-vatim ipsae quoque pucrperae domi in strati's, u-ti pariendo , ab eis quasi
stabiliantur.
In quibus domi in stratis pro administratis positum el stabiliantur correctum est.
p. 246. Qu. XII, 15, 2. v. polubrum. Nonius v. polubrum e
Li vio versum apponit, in bunc modum scriptum:
Argnteo polubro , aureo et glutro ,
sed qui vulgo sic correctus dari solet (v. Hermann. Elem. doctr. mctr.
Ill, 9. p. 619.):
argnteo pollbro et ureo gilo.
Quam correctionem ipse Ilermannus posthaec improbavisse vidctur (in
Ephemer, liter. Lips. 1833. p. 42).
Facilior multo haec est medela :
argntea polubro , areo gltro.
Eglulron *Xovt(iov ejt, quod Graece, nota eupboniae lege, VyXmrtoor pro
nuncibate, et saepe etiam scribebatur, ut ErAOYTHPlON in titulo
Aeginelico, Corp. Inscr. Graec. 219. Hinc yXvxqqi infimae Graecitatis,
v. Coracs " T. II. p. 9. Polubro rctinui, quod Livius liquidas nondum geminare consueverat, pro pollubro , quod a porlucndo, i. e. pre
bendo, ortum est. His Livius, parum quidem accurate, Ha Ilomeri cxpressit, Od. A, 136. 137.
Xiqna ,/if/ ( nooxif Inf^iv ifiqovoa
xa^ > W""',V ' vxlq qyi'qioio Xiijxoi;,
Ne autem Saturn carminis lex vilala esse videatur: semel annotabo, qui
bus saepe observatis passim in hoc libro usus sum: Saturn versus for
mant eque ad earn normam adslringendam, quam proposuerunt et antiqui grammatici et recentiores, ncque ita esse omnibus syllabarum quantitatis et positionis legibus solvendam, ut nuper censucrunt H. Duentzer
et Laur. Lersch in libro de versu, quem vocant, Saturnio. Quin imo
forma ab antiquis tradita:

'
'
'
'
/
i
!


II[I

plane iusta est: modo observaveris ac tenueris, supprimi posse

theses omnes, excepta ultima, maxime penultimam. Sic omnes Scipionum in monimentis versus, quibus propter vcrsuum initia ipsa scriptura

supplement annotation.
iudicata imprimis insislendum est, legitimi apparent Salurnii, etiam hi
(apud Piranesium lb. IV.):
Cornlius Lucius | Seipi Barbatus ,
Gnaivod ptre progntus | fortis vir sapiensque ,
Quius forma virtu \ ti parissuma fuit
ubi, ne quis offendatur, fuit contractum ex fuvit, ut perfecta rit, plit,
luit apud antiquiores, trochaeum cflcit.
Item:
Consul, Censor, Aedilis | qui fuit apd vos,
Tauriisiam , Cisaiinain | Smnim cpit.
Et lii ex iisdcm monimentis (apud Piranes. tb. V, a.):
Liiciom Scipinem: | filiis Barbali
Duonrum ptumm | fuisse virorum
ubi V1HO in marmorc superes!.
Ddit tmpesttebus | aidm mercio.
Dcnique etiam hi (tb. V, g.) :
Mors prfecit tua, ut ssent | mni brvia
Pbli , prgntum \ Publia , Cornell.
Sic etiam Liviani versus vis ullam facessent dilicultalcm , quales hi:
rirttm mihi, Camena, I inseee vrsittum.
Mea pilera, quid vrbi | ex tuo ore profgit.
Partim errant, nequinont | Greeiam redire.
Snela puer , Satrni | filia , regina.
i

Vlrum genua ampletens | virginem rret.

Quae autem a Feslo Qu. XV, 28, 20. e Livii Odyssa proferuntur,
sic videntur constituenda et dimetienda esse:
Tapper fcil homnes | veris vil seres.
(Ex Ilomeri Od. X, 432.). Hic faeit pro faxit esse putat Scal.j faeiet corr.
Hermann. Doctr. metr. p. 624. : sed neutra miilalione opus est, praeserliiu si liomoncs ex more antique pro homines scribitur. Deinde veris
uteris ex utrius fuerint ciTccit ScAl. , antiqua consuetudine liquidas non
geminandi serrata. Addidi vel, quod in VERIUS latere pulo.
Topper eiti ad adis | venimus Cireae :
Sinitil diimiit coram | portant inl nvis.
Milia alia in isdein | insernntur.
(Quae ex Od. XII, 16. expressa esse monuit Scal.) V. 1. e produci videtur, ut in accllus. Hermannus p. 625. id dclendum putat, falsa de uni
verso loco ductus opinione. Cireae in Circes mutat Urs. temer. V. 2.
coram scripsi pro eorum ; Scal. duonorum , quod coniungit cum milita.
Etiam Urs. post mil lia interpunxit. V. 3. in isdem Urs. mutat in ihdjdem, sed spectat ad naves. Deinde insernntur cod., ut Urs. inveniuntur vg. , idque probat Hermannus: sed u iisdetn eque ad solam Odysseam trahi potest, eque de alus antiquissimis scriptis nominatim dictum
est. A. Aug. in mg. coni. inseruntur. At nihil sanius quam insernn
tur, quod eadem ralione qua prodnunl, Qu. XI, 5, 22., et similia multa,
declinatum est.

597

Eiusdem fabricae apparct esse versus Naevianos, quos in annot. in

Varr. de L. L. VII. S. 16. sic constitui :
fueran! signa exprssa | qumod Titni,
Bicrpors Gigantes | miignique Atilintes,
Rhncus c Pnrpreus | filii trras.
tem ii, qui a Fcsto Qu. XIV, 21, 29. v. stuprum appositi sunt :
.S tilos dsernt for- | tissims virrum :
Magnum stuprum pplo | fieri per gentis ,
ubi fieri syllabam primam nondum habet correptam.
Eademquc est forma Naevii
XIV, 25, 28., ubi pro atque
Scpas c verbenas |
Cf. quae dixi in Suppl. Ann. ad

versus, de quo dictum in annot. ad Qu.

ponenduin :
sgmina smpserunt.
Qu. VIII, 25, 4.

Versus, qui sunt apud Festum Qu. XV, 28, 8-11., quam minima
mutationc sie rcfingentur:
IVmque nullum
Peius mcit homnem | qumde mare savum.
Vires ei sunt mt'ignac | tapper confringent
Imprtunae undue.
(V. 1. neillum corr. Scal. nilum Hermannus Doctr. metr. p. 623. V. 2.
maeerat con. macit coni. Urs., recle puto, a verbo macere, quo Ennius
usus esse videtur apud Paulum p. 156. v. Irifax, sed intransitivo sensu.
hoinonem corr. Urs. hcmoiicm Hermann. Utrainque voc. formam agnoscit Paulus, etiam Priscianus. Versus eos Livii Odyssia sumplos
putat Scal., propter similitudinem sentcntiae Homeri Od. VIII, 131.;
fie in Odyssia coni. Hermannus: sed pracponderat tarnen COD. auctoritas.)
Quae Saturniorum numerorum lex eo notabilior est, quod etiam Germanorum heroici carminis versus longi simili lege reguntur.
ib. Qu. XII, 15, 3-12. v. p ubi ici.
natus est:

Urs. haec ita restituere co-

Pu
blic! Augures eodem iure cum ceteris Au-guribus
non erant: cum essent Augures numero - pilt
res , publiei maiestate eetero* anteibant. ori-go ve
tusta, ideoque obscura : illud manifestum, duetu so-rtis
deligi solilos, qui Augures publiei P. R. Quiri-tium
in Auguralibus diccrentiir. Captabant attspic-ia, te
mplo caeliregionibiis designate, quod litno, qui -Quirinal.
appellalur, designabant, in pomoerio - extra urbem .
Vg. v. 4. curibus , 8. tium in, 9. atae ,

10. rinalis , 11. ra ur lcgUur

(p. 31T. sq. ed. Ven.).

ib. Qu. XII, 15, 20-23.
sic conceptum:

Hic Uns. posuit articulum de polluhro

SLPPLEMEINTUM ANNOTATIONS.

598

. Polubrum esse exi-stimant, quam

nos pelvim vcamus , cuius eadcm - formula, quae est
polubri, teneturque manu sin - intra , ut eius significatio doeet,
quae quid significant, non satis assequor: quanquam Fabius Pictor ap.
Nonium p. 544, 24. ab Uns. advocatus, polubrum sinistra, dexlra vasuin
cum aqua teneri commmort.
ib. Qu. XII, 15, 23-32. v. patres. In his maxime immutanda
mihi erant supplem. quattuor extremorum versuum, quae Urs. in hunc
modum conceperat:
(ic pecunias dividerent. elcnim - solebant iam inde a Hu
millo mimmis auri alque - argcnti signati ultramarinis uti: id quod publieae et privatae
rationes eommenlariorum doce-nt.
'
ib. Qu. XII, 15, 32-34. v. publica.

Urs. ta:
Publica pondera
quibus populus . uti solet , - ex ca causa Iunius in
dicta sic ai- 1, quod duo Silii P. et M.

ib. Qu. XII, 16, 12. Cf. cl .un , quae in Bantina tabula leguntur : [ uifimriv] partus, familias, taxsat. liceto , et quae ad earn interpretandam docte annotavit KIcnzius in Nicbuhrii Mus. Rben. .. p. 41.
p. 249. Qu. XII, 17, 32. 33. v. pedum. Festus cura Verriura
reprebendit, ipse a reprchcnsione non immunis esse vidclur: nihil enira
probibet, quominus simplicisissima ratione proferre a nitere pendeat in
versu Ennii. Ennius expressit illa Euripidis in lphig. Aul. 139.: u'' '*'
iiaobiv oov ;iui)i!, yijQif fiijdiy vntlxtar.
i b. Qu. XII, 17, 34. v. pone. Dubito an voc. praeicientcs, quod
.fyfifvov est, corruptela laboret. Festus ab antiquo usu distinxisse
videtur noviciorum grammaticorum inventum, qui pone adver bium
acuto acccntu, verb um gravi nolari voluerunt. V. Ritter. Elem. gramm.
La t. p. 56. et adde Serv. in Virg. Acn. III, 3.

Quod M. habet: frus

Sed hoc a significatu
11. haud probabilitcr
Meurs. Exerc crit. Bi,

ventristus .'. (sic), Lind, pulat fruelus significare.

certc voc. pantex alienum est. Barth. Adv. XXIV,
coni. ulcus. Gloss. Labb. : Panccps (Pantex corr,
IV, 3.), t'Xxo xtijvov inl roaxqiov.

ib. Qu. XII, 18, 24-28. v. procincta classis. Urs. suppleraenta haec sunt:
an-tiqui eiu'i procinctum militem
dixerunt , ut nunc quoque , - cum exercilus instructus est. procincta autcm - ideo , quod logis ineincti
ad pugnain ire solit-i fuerint.
Unde et testamen
ta lit procincta fieri -dicta, quae faciunt adpugnam iluri. Prosib. Qu. XII, 18, 28. et Pauli exe. p. 130. v. posimerium.
Quod Posimerium scripsi, feci, ne lectionem per codd. traditam iiiinis
obscurarem. Pos certc radicalis syllaba est praepositionum post, pone
et apud, et verbum pono, antiquius POSNO, e POS el sino compo
situm esse puto. Prose pro pro dictum esse, opinatur quidem Meurs.
Exerc. crit. II, I, 13., sed nul In id documento confirmt. Graecum nuoxl
compart Doederlin. Synon. et Etym. T. VI. p. 276.
ib. Qu. XII, 18, 30-32. v. posimerium. Quae mutavi Urs.
supplementa, haec sunt:
iif est l- a m m proximutn muro.
Cato, tilim quidem omn - es auspicabantur extra -Ivcnlinunt, nunc etiam intra ae-difieia. dictum autcm pomoerinm,
p. 250. Qu. XII, 19, 13-16. v. posimerium. Urs. supple
menta mutavi haec:
Po-ntifieale pomoerinm appellabant locum ilium - agrumque
pone murutn ,
in quo Pontfices su -a consti
turent auspicia. Cumautempomoeriumprofer-retur, tum
ib. Qu. XII, 19, 20, 21. Urs. ita:
dictum autem videtur pomoerinm, - veluti post mac
ros, id est, quod esset retro et - in tro muros urbis.

ib. Qu. , 18, 18. 19. v. patellae. Urs. suppleverat:

quae erant forma
velut eapidul- a quaedam,
in quibus refingcndis secutus sura Varronem de L. L. V. .121., unde
discitur, capides babuisse ansas, quibus patellae, i. . exiguae patinae,
carcbant.

p. 253. Qu. XII, 21, 16. v. populara. Laralia, inslito vocabulo, Festus dixit Compitalia, nisi forte suspicari malumus, Larentinal
scriptum fuisse a Feslo , de quo v. Varro de L. L. VI. . 23. Sed boc
me revocat, quod Larentiac parentalio a sacerdotibus , non ab omni po
pulo fiebat.

ib. Qu. XII, 18, 20. v. pantices. Huius voc. interpretamentum frus ventris obscurissimum est: nam quanquam constat, frus et fros
pro fronde dictum esse, non inteiligitur tamen, quid hoc faciat ad explicandum voc. pantices.
Sed etiam Paulus non aliud hic voc. Iegerat.

ib. Qu. XII, 21, 17. v. pollucere. De pollucta docta est ScAi.
annotatio, qua demonstravit, libamenta et xao%i ita dictas esse, quae
mercatores maxime diis de mereibus oblulermt. V. imprimis Varro de
L. L. VI. . 54. Terlullian. Apolog. 39. Gloss. Isidor. : Polluetare , con
secrare. Gloss. Labb.: Polluceo, dno&vui.

SUPPLEMENTUM AI4I40TATI0I4IS.
ib. Q'.'. XII, 22, 5. 6. v. praecidere.
tit Urs.

Haec Festo reddere omi-

. Qu. XII, 22, 26-28. Urs. suppleverat:

I'ublicus ayer dictus , quia
publicor. est. - ut Oscus in Feienti; is enim usu,
et iure est.
At quis unquain augurum agrum simplicilcr publicum dixit?
ib. Qu. XII, 22, 28.

Secuntur haec apud Urs.:

Prodieere diem est , prodere :

prodietio namque prod-itio est, quae, ut ait Ferrius, in prae
sens valet.
deinde Qu. XII, 22, 30.:
Pair -onus ab antiifnis cur dictus
sit, manifestum: quia - ut patres filiorum , sic hi
numerari inter do -minos elientnm consuevernnt.
quae sententiae partim esse congrua, non est quod demonstremus.
p. 254. Qu. XII, 23, 13. 14. v. Quirinus. Urs. ex hac caussa
Quirinum dicit Romulum appellalum:
quod euri, id est, hasta uteretur, qua Roma-ni eo
nomine Romulum appellaverunt.

399

ib. Qu. XU, 25, 23. v. quip pe. Non recle Dac. quippe eliam
apud Ennium nlliil nisi quoniam significare contendit, eque opus est ut
cum Lind, pro quidni vel quoniam vel quianam reponas. Nempe quippe
revera miran lis est, qui res aliter esse possit, et comparandum maxime
cum Graeco ov vel ; yi'iQ. Itaquc inter quippe et sententiam annexam, qua caussa continebalur, olim distingucbatur: quae distinctio cum
diuturna consuetudine in oblivionem venissct, quippe ex interrogativa par
tcula abut in relativam. Nunc autem niulti partcula quippe nimis abutuntur, quippe? cum originis apud (mines summa fucrit oblivio.
ib. Qu. XII, 26,17-22. v. Quintan am.
hace sunt :

Urs. supplements

Quintanain classem - aitVerrius dictum, quod in ea Ser. Tullius

rex distribu -a eapite censorum multitiuline , quinqu
fecit, cum eas ord-inavit. hanc autem aflerri cau
sam de eapite- censorum nomine, quod it quo censerenlur,
nihil praeter se h-aberent, suumque caput.
At constat, quinlam classem non contiuuisse eapite censos. Quanquam
Ilusclikius in libro de Servio p. 194. A. Ai G. et L^RS. opinionem ta de
fender .simlii, ut prima classis computo exima tur. Ilic V. I), v. 19., ubi
Uns. quinqu habet, scripsit F partes, cum Goettlingio (Hermes T. XXVI.
p. 123.) et v. 20. eas rcfiiigit in cas, i. e. centurias.

ib. Qu. XU, 23, 16-18. v. Q i r i .i lis. Resecui hace Urs.

fupplementa:
posit- um autem
unius nomen pro alterius nomine rejieritur, quod ini-tio ita eoniunetae fiterunt, ut tantum fuisse, qu-asi id suffragetur.
ib. Qu. , 23, 25. 26.

Aliter Urs.:

Quiriles, dieti Sabini a Curi dea, cui - aqua et vino

sacrafaeere solili erant. quos tarnen quidam a Wirts
dictas volunl ,
et . 30-33.
videnlur ite-m Cures Sabinae
hastae appellatae , quibus ea yen- s armis erat potent,
nunc et Sabini et Romani popu-li sinyulare usurpatur nomen,
p. 257. Qu. XII, 25, 20, v. Quinlipor. Quod Lind, coniieit,
Graecum fuissse I1AFJS cum digammo , confirman videtur litulis
vasculorum e Magna Graecia apporlatorum, in quibus non raro 11S,
etiam 110VS pro 11A12 legitur. Hinc maxime colligi potest, Latinum
puer et ab eadem radice duclum esse.

ib. Qu. XII, 26, 24, 25. v. que r quer a m. Urs. ita:
Quer- queram febrem , yravcin et maynam.
nam quidam quere -um dictum volunl, quod id genus
p. 258. Qu. XII, 27, 25. v. Q.R CF. Dac, cum fastus, quod
Urs. posuit, ut in nefastas mutetur, postulat, rem iam a Scal. oplime
explicatam denuo turbat. Etenim, cum regnum a Romanis tollerctur,
omnibus modis cavebalur, ne is qui cum sacriuciis regis nomen relinebat,
rcgiam sibi arrogarct auclorilatem et potcntiam. Quapropter rgi sa
crorum intcrdictum erat, ne magistratura "'gercret aut unquam cum pet pulo ageret. Plutarch. Qu. Rom. 63. Ob eandem caussam cautum erat>
ne saepius quam propter sacrificia necesse erat, in comitium veniret diu
liusve ibi commoraretur: iique dies, quamdiu rex in comilio versabatur-,
nefasli babebantur, quibus magistratibus ius dicere non licebat. Quods^
alii sacerdotes, ut pontfices, po rege sacra illa obibaut, cum caussa toi
lebatur effectus.
ib. Qu. XII, 28, 5. v. quad rata. Quadrata Roma, quae in I*a_
latio ante templum Apollinis erat, ubi reposlta erant aratrum, iugurj,
aliaquc, quibus in condenda Urbe utebantur Romani, ut distinguertur
ab antiquissima Romuli urbe, quae primario significatu Roma quadrata
dicebatur, poslulavi Elrusc. rer. III, 6, 7. T. U. p. 145. : eamque senten
tiam non video quibus arguments Hartungus de Roman, rell. T. I. p.115

SUPPLEMENTUM ANNOTATIONIS.

400

confulaverit, qui Salmasii et Dacer opimonem defender videtur.

Ipse

Prisco ad eos ludos celebrandos aurigas pugilesque narrt ex Etruria esse

Eiiuii versus:

adscitos: sed cum essent qui ludos Romanos sive Magnos iam ab Romulo

Et qui te sperat Itomae regnare quadratae ,

fortissime contra hanc sectam militare videtur. De linilius autrui anti

inde duccre poterant , quod nonnisi Romani artifices, id est pgiles auri-

cuar Urbis quadratae omnium diligentissime dixit Bunsen. Descr. Urbis

gaeque (cf. Plin. N. II. VII, 53. . 186.), admissi csscut.

T. III. p. 81.

quam Festo subicci, apcrte quidem falsa est, cum stipem spargere non

celbralos tradercnt Conso : idem Romanorum ludorum appellationem

Altera sentcntia,

nisi ad Megalensia sacra liceret (Cic. de legg. II, 9. 16. Ovid. F. IV, 350.),
p. 261.

Qu. XII, 29, 6. 7. v. quamdc.

Forma Enniani versus

Magni autem ludi multo antiquiores fucriut, quam Idaea mater Pessi-

in COO. bare est: luppitcr, ut muro fretus maijis qua dem an impe . . .
n un le advecta: sed admisi earn tarnen, quo iam Magnos et Magnae deae
cum linela transversa per extremum e dueta.

quamdc manus impe

ludos a nonnullis grammaticis confusos esse video (v. Pitisc. Lex. Antiq.

vg. Urs.

quamdc manus vi.

Et corr. Scal.

manu sut. Idem Urs. in

.. p. 492.), cademque, quae in ludis Romanis facta esse alii tradide-

mg.: voluit band dubic mannt vi.

quamdc manuum vi. et Memla, Ennii

runt, ab ali is in Megalenses transfcruntur (v. Madvig. dc Attn didascali-

Ann.I, 119.

quam de mann ttat Lambinus.

Libri maiiuscripti vestigia

cis, Opuscc. p. 103.).

pressius sequemur scribendo:

Iuppitcr , ut muro fretus magis quamdc manu ta

ib. Qu. XII, 32, 1. v. rub i dus.

Imperat.

Rost in Opuscc. Plaut. V, I.

p. 159. haec verba : Scorteae ampullae vetustate rugosae et coloris eins-

Quibus verbis Remus Romulum non inepte invasissc videtur.

Illud aulem

sa propter raritatem formae facile polcrat cum manu coalcscerc.

V. de

eo pronomine Festus Qu. XIV, 9, 19. v. sos.

dan nullum sensum habere contendit: si vero pro rugosae posuers rubiginotac , apparere , quid sibi velit i Mini additamentum : et coloris eiusdem.

At hoc quidem non desiderat, quo referri possit, cum superius de

rubido sive rufo colore dictum esse manifestum .sit.

ib. Qu. XII, 29, 22. v. Querquetulanae.

Quod in con.|Icgitur,

fem inns anliqni , quas s ei ens dieimus, virat appellabant, crticos valde
exereuit.

sagas coni. A. Aug. in mg.

sagas nos Urs.

in Petron. 63. p. 419. et Ilyginum fab. 92.

acias Muncker.

ineientes, i. e.

Ego ne ilavftoXoc ab hoc loco

disccdcrcm, conieci scitas, i. e. beilas virgunculas, qualcs nymphae esse

fingebantur.

Qu. XIII, 6, 12 -22. v. Romam.

At nullam video caussam,

cur fatidicas tantum feminas viras appellatas esse credam.

praegnantes, coni. Barth. Advers. II, 3.

p. 269.

Seita facie ipse Festus, Qu. XV, 3., bona faeie interpretatur.

Urs. supplementa

haec sunt:
atque ita in mnsicis primam
omncs

p-ueritiam

traduxisse,

pr-acstarent

cum

inter

corporis proccritate ,

aequalcs
et

forma,

nomin-atos, allcrum Romnlum; Remum alterum. Eos ubi ex

compre -ssu I line

natos se cognovcrint,

et quod ex

psitos in - ripa Tiberis lupa lactaverit , praebens rup. 262.

Qu. XII, 31, 19-30. v. Romani.

Urs. supplementa
mam, monte - vicino descendais, et quodrcpertia Eaustulo

,,aec su,,,:

nomani
sunt educa -ti,
videntur ab initio

Romulusquc

et Remus a

ruma

no-

nulla usi esse - artifieum

minati

poli-ssimum;

praetcrea

quo

patre

opera, sed ubi primum ludot facer e-oeperunt,

essent procreati - intellexerint , Piumitori avo primum
tune

ateiti artifices

ab Etruscis

ei-vitatibus
restituisse reg - ,

fnerunt:
a

tero autem ludi - omnet, qui nunc

Romanis

eelebrari soient,

- sunt

inttitu-

p. 270.

ti. Quidam primos ponnnt Rom-anos, Aliiaiunt

Qu. XIII, 7, 25. v. rumin al em.

Qu. IX, 18, 27. et XIII, 4, 10.

Dc ruminai! fico cf.

In Germalo earn fuisse tradit Varro de

Megalcnses , id est , Main's - Magnae , ac po

L. L. V. . 54., eundemque locum indicant Dionys. Hal. I, 79. Servius

pulares Cereris.

in Virg. Aen. VIII, 90.

Alii aiunt - in conferendit

equis Troiam lutitattc puerot - Romanos. Alii

institutum ,

ut

ludercnt

e - quitando ,

Sed Festus non hunc locum significare videtur,

sed cum , quo ca Ileus Navii augurio translata esse credebatur, in foro

iactu,

et conti lio: qua de re iam superius Plinii gravissimum attulimus testimo

suit u, cursu festis Pa-lilibut : paribusque ctiam

nium, N. H. XV, 18, 20. . 77.

Cf. Tacitus Ann. XIII, 58.

Sachsius in

ut ludicrae certalioncs a - ludentibus firent.

Quae si omnia uno articulo comprelicndere voluisset Verrius, alium, puto,

Dcscr. Romae T. I. p. 39. hunc situm :tb Ho non distinxit : quos qui non

titulum praefixisset, quam Romani.

Salmasius Exerc. Plin. p. 800. col. 2, c, quern sequitur Dac.

loco posui, Romanos ludos,

Quod attinet ad ea , quae illorum

constat, omnium fuisse antiqusimos.

Cic. in Vcrr. II, V, 14, 36. Liv. I, 35.

Hie quidera

iam

V.

a Tarquinio

distiiixerit, fieri non potest, quin in mximos errores inducatur.

Berlins

Quod Urs.

cam ficum sub Veteribus fuisse posuit (cum Scai.. a vetcribus scripsissct),
eliam hoc recte factum existimo , cum dubitari nequcat , quin vetcres ta

supplement annotations.
bernae allcrum fori latus cxpleverint et cnmllinm attigerint.

V. Bunsen

401

ib. Qu. , 10, 17-20. v. ravi.

Festi locum respexisset.

Urs. supplevit:

' coloris ,

Descr. Urbis III, II. p. 26 , qui V. D. , vellem , ut p. 60 sq. etiam hunc

ravistelU

appellantur - a Plaulo, gui sunt inter flavos el caesios.

Nam quae Bullet, dell' Instil. 1835. p. 86. scripsit,

ravo sub con -

ca, nescio, an nunc improbet.

quod genus hominum - pessimum est.

ib. Qu. XIII, 7, 32. v. rumentum.

Vcrbum canerit non puto

Idem in Epidico :

Quod legitur v. 19. con in mg. Urs. coni. fuisse colore.

inutandum esse in eanuerit, quanquam in composito occanui dicitur, sed

p. 274.

canerit ex reduplicate cecanerit, abiecta syllaba reduplicata, ortum est:

quae origo est plurimorum perfectorum disyllaborum, quorum prior syl
laba corripitur.
significare

Quae autem Scal. proposuit: iimmlum in auguralibus

videtur

abrnptionem:

Dum

verberat aneiliorum

aerimen,

avis canerit interea, id eo augurio rumentum esto, in bis magna usus

est fingendi licentia.

Qu. , 11, 21. v. ra ti tum.

ligitur Gnipho, recte, ut videtur.

triumviro dicta putavit, coli. Plinio N. II. XXMU, 9, 46. . 132.: sed non
video, quid de liuius adultermis numis hie dici potuerit.

quod ralis appellalio tcrliae parti-s assis sit, quinae autem,

v. 33. posita ; turn aeque atque auspici-o , quae omis!.

aut alius partis - nulla

cundum ,

ut sex- tans.

sit,

sed se

line re T

tern diei soler , nisi de temo : - legibus Numae

Versus in cod. bic est:

unam

Praesul ut ampiruet, inde vulgus redamplavit at.

ratem

trente

sig-nificat.

quod

hi

pc-

nderentur trenles, cum ra-tio cum his putare tur,

quibus suivinilite res es -sent.

In priori eius parte Scal. , postquam in Coniect. in Varr. p. 31 (55) amburvat conicccrat, in annot. Festi con*, amptruat.

Supplementa

Urs. vv. 23 . . 29-, quae omisi, haec sunt:

Probabiliora duxi Urs. supplementa , praeter verba

p. 273. Qu. , 9, 1. . redantruare.

Antonius a Scal. intel-

A. Aug. quidem haec de M. Antonio

Lectionem ampirvat

defender conatur Varges in Museo Rhen. pbil. T. III. p. 62., parum ido-

Quod Urs. v. 26. posuit, legibus Numae, correctum est e legionum unam,

neis documentis, me iudice.

quanquam idem est in vg. , in qua ante ac plene iuterpungitur.

Posterior eiusdem versus pars apud Nonium

p. 165, 17. Merc sic legitur: ut vulgus redandruet inde.

A. Aug. in mg.

et Urs. apud Festum nibil nisi redantruavit reponere iubent.

Scal.: inde
ib. Qu. XIII, 11, 33. 34. v. ravim.

et volgu ' redamptruat olli; bunc sequitur Dousa.

Notare

oblitus sum, v. 28. ratio esse integrum in vg.

Caecilii versus sie expletur

Merula totum versum

ab Urs.:

sic refingit:

Praesul ut amptruet hinc,

et vulgu' redamptruet inde.

Prius
ad ravim poscaris, quam plaeen-tam feeeris.

Mihi cum ea certa esse videantur, in quibus Festus et Nonius congruunt,

et reliqua quam lenissima manu refingenda: bunc fuisse arhitror Lucilii

Haec Urs. supplementa Dac. corrigit,

versum :
Praesul ut amptruet inde: ut volgu' redamptruet ollim.

cum posearis mutet in procaris,

Bothius et Spengelius additamentis illis nimiam tribuere videntur auetort-

Ollim , quod illim est, unde addito ce illinc ortum est, facillime poterat

talem.

Nihil rever est, cur vel placcntam vel plaeentcm hic fuisse cre-

librariorum ignorantia ta corrumpi, ut factum est

damus.

Grauert. Anal. p. 73. iure meritoque taxt criticos, qui Caecilio,

Caeterum in f.memi.

lect. nonnullas literas mutavi, quas nunc video servari posse.

Quod in Festi cod. habetur diffen-

Etiam

quae Ursini sunt, attribuerunt, scd fallitur, cum correctionem procaris

Scaligeri esse dicit.

ib. Qu. XIII, 9, 26. v. reus.

quasi e cdice desumpta essent,

placcntam in placenlem.

Ita saepius summus criticorum propter vicinitatem

cum nfimo confusus est.

sus, Urs. mutavit in dijfinsus, quia apud Ulpianum in eadem lege diffiib. Qu. , 12, 9. v. It a tu tuen na.
sus legitur.

Eadem fere, quae Festus,

Quidam, sed minus boni, Digestorum Iibri babent diffusus,

narrant Plinius N. H. VIII, 65.

unde Scal. suum diffunsus duxissc videtur.

Plutarch. Public 13. Solin. 45, 15.

De

Omnium autem aptissimum

quadrigis autem in culmine Capitolini templi collatis acute nuper dispu-

est illud diffensus , ncque aliud quicquam in XII tabb. fuisse existimo:
tavit G. A. Becker, de com. Rom. fabulis p. 30 sqq.

Quod legitur v. 11.

cum significatus verbi KENDO, unde offendo, defendo, infensus, nfestus,

Etrusei generis iuvenis Veis (Veils), ne quem offendat, locutio erat
confestim , festino descendunt, quibus illud ostenditur synonymum fere
quotidiano usu a Romanis trita, ut legitur in titulis militaribus Sex. Pilofuisse fcriendo et trudendo,

melius buic rei con venia t, quam findendi

nius Benevenlo , et eiusmodi multa.

aut fundendi notio.

Quod posteriorum temporum usu diceretur: earn ob

caussam dies differetur: maiore

cum vi sine emphasi quadam sic

pronunciabatur: eo dies diffensus esto.

ib. Qu. XIII, 12, 21. v. reeiperatio.

Hanc Festi cxpHcatio-

Punctum, quod post bacc verba

nem plures Vv. Dd. nuper traetarunt, diligentissime Ed. Huschkius in I.

ponebatur in Festo, dclevi: nam ipsa res ostendit, argumentum, quod e

Huscbkii Anal, literarr. p. 208 seqq. et in Richteri Annal, critt. 1837.

XII tabb. petebatur, nondum esse absolutum.

fase. X. p. 868 sqq.: a quo in hoc uno discedo, quod non dubito

Eec

quin

402

SUPPLEMENTUM ANNOTATIONS.

recpero a capiendo eodem modo formatum sil, quo genero ab antique

geno et tolero a TOLO. Graecorum avfioXmv ixa cum recuperatorum iudiciis am comparant Turnebus Advers. VI, 18.
ib. Qu. , 12, 2T. . reciprocare. Pacuvii versus sie leguntur apud Urs. :
Pacuvius in Teuere. Rpido, reciproco, percito , augusto,
citare , rectem ,
reciprocare. undt eque gremiis sub
ieetare , adfigere.
neque aliter in cod. scriptos esse aeeepi, modo memineris, interpunetionem, maxime leviorem, ab Urs. esse additam. Ac Scal. quidem correxit:
Pacuvius in Teucro t
Rapio , reciproco , pedem cito aut nitro citro realem.
Reciprocare, sursuin deque gremiis subieclare, ae
adfligere.
Hugo Grotius primus vidisse videtur, duos hic confusos esse diversos lo
cos, quod dubitare non sinit duplex verb! reciproco mentio. Hie refinxit:
Rpido, reciproco , percito , augusto frtas
et Mereatore :
Reciproca te, nudisque genibus subieetare , adfigere.
Ger. Io. Vossius propius ad verum accessisse videtur, cum in Uteris illis
ERECTEM Orestis vel Dulorestis nomen latere intelligeret ac versum utrumque sic constitueret :
Rapio , reciproco , percito , agito ultra , citro
et:
Reciprocare inde , eque gremiis subieetare , adfligere.
Mihi illud: AUGUSTO fuisse videtur AO ULTRO, i. e. animo, ultra:
extremum autem vocabulum a Paulo, qui Pacuvii versus non intellectos
et valde trncalos, sed i la tarnen reddidit, ut in cdice suo scriptos reppererat, partim recti us puto exhiber!. Sic refinxi:
Rapio ,' reciproco percito animo nitro cifro.
et in Oreste:
Reciprocare undam , eque gremiis subieetare ae fligere:
quo tetrmetro versu remigum labor egregie describitur. De verbo fli
gere v. Nonius p. 110, 29. Ac video in hoc versu restituendo me non
multum discrepare a Bothio. Quae C. Barthius Advers. XXXVHI, 11. :
auguslito, et: Citare restem, reciprocare, unde et sphaeristeriis , subie
etare, adfligere, nullius pretii sunt. Neque G. Hermannus satis perspexit, cui fundamento in his versibus restituendis insistendum esset, cum
nuper in dissertalione de Aeschyli tragoed. fata Aiacis et Teucri complexis p. 20. eos hoc modo scribendos opinaretur:
rapide pereitam estus oeitr ratem
reciprocare, undeque e gremiis subieetare, afligere.
. 2. Qu. , 13, 20. 21. v. re fr iva faba. Verba datan
tes tevirtico Marinis, AtH de fral. Arvali p. 202., frustra explicare co-

natur ex Arvalium tabula 41. 1- 2T. Non enim possunt non esse cor
rupta, data enim est et tritieo coni. Scal. e tritico em. Turneb. Adv.
, 25. cf. VI, 18. et Urs. At quid fabae refrivae cum tritico? Urs.
etiam revertantur scribendum esse coniecit. Quae proposui: quasi revoeans fruges , ut ilumum ditent: ea est virtute ad rem divinum fa
ciendum: i la intellexi, quasi haec faba, quae ex segete relicta domumque
esset reprtala, cum in sacris adbiberetur, arcana quadam virtute rcliquas omnes, terra conditas, ad se vocaret, Iargamque sie pararet messem.
ib. Qu. XIII, 13, 30. v. nie I gin es. Remeligines in remoragines mutandum censuit Lambinus , a Dac. laudatus : sed Latinis etymologis condonan potest, quod remeliginem a remorando dictam pularunt, etiamsi aptissimum etymon in prometiere, quod ipse Festus supra
Qu. XII, 22, 24. explicuerat, in promptu erat. Nee non ab eadem ra
die. MEL orta sunt nomina remuleus et promulcus, de quibus dictum a
Festo Qu. XIII, 14, 33. et a Paulo p. 123. bidori Glossae: Remilicines,
remoratrices.
ib. Qu. XIII, 14, 6. v. Renin ein us a ger. Distinguen Jus diligenter Remurinus ager circa Rcmuriam sive Remoriam, quae ad Tiberim circa XXX stadiis ab Urbe fuit (v. Dionys. Hal. I, 85. et Stephan.
Byx. v. 'Pt/tovglu), et Memoria, quae in ipsa Urbe in Avenlino monte sita
fuisse traditur. Cf. Niebuhr. H. R. T. I. p. 228. 'Pe/uiruv hoc dicit Plutarchus in Romulo 9., sicut Paulus ilium locum Remonam appellat. Vix
tarnen il ubi tari potest, meliorem nominis utriusque formam esse Remo
nam, et sic dicta esse inauspicata et infausta loca, a remoribus avibus,
quarum appellatio paulo inferius cxplicatur. Aventinum enim, constat,
extra pomoerium et infaustis auspiciis fuisse infamem. Hinc omnem pen
der de Remo fabulam facile est intelligere. Urs. supplementa vv. 8 . .
12. non possunt placer :
Remu-ria item in Avenlino dicta, namque Avent
inum, - in quo kabitaret, elegisse Remum dicunt. Unde voeilatam - aiunt Remuriam locum in summo Aventino , ubi
de urb-e eondenda fuerat auspieatus. alias Remorum-- qu-ondam cum locum appcllatum fuisse . . .
Rcmorum mutandum puta! in Remorium vel Remonium.
ib. Qu. XIII, 14, 19. v. rimar!. Ex misero Enniani versus frustulo,
quod hic superest, et versu a Schol. Cruqu. in llor.it. . I, 13, 10. ser
vato Merula Enn. Ann. XI, 21. haec conglutinavit :
rimantur utrique
Silvarum salins, lamas, latebrasque lutosas.
At nulla Iiuiiis inventi fides est.
[i. 278. Qu. , 15, 6-20. v. reg! fu g um. In hoe articulo
restituendo maxime sequenda erant, quae et ipse Verrius in Kaiendario
Praenestino ad IX. Kai. Apr. disputavit : [Q. it.] F. Aune diem pie

supplement annotattonis.

403

rique perperam interpretantes putant appellari, quod eo die ex eomitio

maiestatis cura datur etiam,eum expiatio -ictus fulguris fit,

fugerit [Tarquinius rex. n\am neque Tarquinius ahiit ex eomitio , et

aul in procurando

alio quoque (inlellige IX. Kal. Iunias) eadem saera fluni: et quae

riae fieri etiam solitae sunt.

ex superiore loco 'Qu. XII, 27, 16. Q. R. C. F. enucieari possunt.

annul, p. 259. et Supplem. annott. p. 399.

Itaque

secundum

portento simi-li,

quo regiae fe

Cf.

Quae omnia vix satis apta, nedum certa aut verisimilia sunt, quanquam

Verrii

e . 29. fragmento intelligitur, rcgiarum feriarum explicationem eo usque

doctrinain, earaque, ut mihi videtur, verissimam , distingucnda sunt duo

inter se diversa genera dierum, alterum Quando rex corn i lia vit,

fuisse continuatam.

Hoc autem feriarum genus alius non

commmort

fas, quod ad Regis sacrificuli sacra in eomitio obeunda spectat, cuius-

ben slitas esse: regalia fulmina dicebantur, quorum vi vel comitium

modi dies erant IX. Kai. Apr. et IX. Kai. Iunias: alterum Regifugium,

vel principaba Iiberae urbis loca tangebantur, ut ait Seneca N. Q. II, 49.

scriptor: opinor tarnen, regias ferias maxime propter regale fulmen ha

quod non alio die quam VI. Kai. Mart, celebratum est, quo die Tarquiib. Qu. XIII, 15, 31. 32. v. re gl es ci t.

Hic est versus, quem

iiiuni fugisse credidit Verrius, e eomitio fugisse si ulla fides

Urs. Plauto supposuit:
illorum temporum memoriae iure suo negat.

In Kaiendario Maffaeovix super-

rum adscriptum est ad d. VI. Kai. Mart. REGIF. N.; nee discrepant ea,
sum dolori, qui in dies va-e misero mihi ae
quae Ovidius narrt, F. II, 685.

Ad banc sententiam supplementa huius

perdito , regleseit magis magisque.

articuli conformavi, in quibus quae v. 20. posui, ea paululum immutanda

ciiiii 1, si supra, Qu. IX, 14, 17. v. NP., recte statuimus ea nota signif
calos esse nefastos posteriores, non priores.

p. 281.

Qu. XIII, 17, 5. 6. v. repotia.

Pacuvius in Iliona :

Sed earn ipsam rem, in

Ab eo

Supplem. annotait, p. 387., confessi suraus quam maxime videri dubiam.

Depulsum mamma paedagogandum aecipit

Longe aliam ei articulo sententiam subiecil Urs. , cuius supplementa

haec sunt :

Repotiali lact.
Ita volebam haec legi, interpretatione petita ex Hygini fab. 119.: Priamo

. Regifugium diet notatur in Fastis - VI. Kai.

Blartias ,
ut
ait
Verrius , ita diet us ,
quia

runt eum educandum, quae Polymestori regi Thracum erat nupta, quem

eo die rex Tarquinius fugerit} - quod fab-

illa pro filio suo editen vit: Deiphilum autem, quem ex Polymestore pro-

Polydorus filins ex Hecuba cum esset nains, llionae filiae suae dede-

sum esse arguit Cineius in libro Faslorum, - et Iul-

ereaverat, pro suo fratre educavit.

ius

nutrices mammas, quae post Hecubam Polydorum alebant.

de

feriis,

qui Saliares virgines,

et - Salios

Itaque repotiale lac intellexi llionae

Rolhius quod

adesse dicunt Regi sacrorum, cum faeit saeri-fieium in

ab eo in adeo mutt, et post accipit plene distinguendum putat: neu-

(omiti, quo facto, statimfugit. quod verum cog-novcrit

trum ei concesserim.

esse, qui legerit in Fastis dies tales, qua- les nolanlur sic. Q. REX.
comitiavit, Fas;

C. F. idest -

id est

ad

ib. Qu. , 17, 8. v. re pa gui a.

quando Rex

comitium

it -at:

his

Ut ex contrario quae op-

pangantur eo sensu dicta existimavi, ut quaedam ex altera, interiori parte

enim tantum feriis Regi sacrorum in Comitium, - nee in

pangantur, quibus non dimotis repagula non possint laxari.

aliis ire licet, qui mos videtur ascitus ex E-truria

enim apud antiques, constat, eo esse frmala, quod in contraria valvarum

Repagula

Regifugium item dies notatur in Fastis, - Kal. Iuniis.

parte quaedam obiecta et aflixa essent, de qua re nuper diligenter dixit

qui dies, quia totus nefastus non est, - legi debet cum

Recker. in Gallo T. II. p. 256.

nota IS', non iV. quod Ule dies sit - e nefasto fastus.

ut ex contrarioque (sic) oppangantur et repangantur.

Frustra Dac. laborare videtur, qui corr. :

Forcellinus in

Lxico memorat lectionem: ex contrario quoque oppandantur.

In quibus cum multa cum Verriana eaque vera doctrina non congruant:
tum hoc mihi notandum venit, commune quidem vitium Scal. et Urs.,
quod ipsas Kal. Iunias pro Regifugio habent.

ib. Qu. , 17, 27.

Nam licet his Kalendis

Iunius Rrutus post pulsum Tarquinium Carnae sacrum fecisse diceretur

Turnebus in Advers. , 25. sic corrigit:

(y. Macroh. Sat. I, 12.); Regifugium tarnen ab hoc die alienum est

Repastinare sera tu senex fugis.

Hunc sequitur LIrs.

ib. Qu. , 15, 24-30. v. regiae.

Afranii versum, qui in COD. hie est:

Repastina serati senex fugis,

Scal. duplicem restitutionis modum proponit:

Urs. supplem. haec sunt:

Repaslinasse ratus sentes fugis ,

Regiae feriae dietae videntur , q-uae ftunt fori,

covel:

nventus ,
per

et

nundinarum causa in - eivitate aliquem

sacerdotem,

qui sit regia mai -estate, sed

non

semper ob kanc unam causam lant-um, quia homini talis

Repastinatas crati sentices fugis.

Dac. tentt:
Repastinasse ratus tu senex fugis,

Eee*

404

SUPPLEMENTUM ANNOTATIONS.

quo metrum videtur adiuvare voluissc. Bolhius novo conamine :

Repastina , sere A Hi i tie senex fuas.
Nculcirch. de fabula togata p. 248.:
Repastina , sere Atli , dum senex fugis.
Quae ipse proposui:
Repastinasse aetatem tu senex fugis,
eadem mctaphora dicte putavi, qua Tertullianum saepe uti constat,
velut Anim. 50.: repastinare vitis modo vitam aetate renovata , quod
doctissiraum hominem sine exemplo.priscorum scriptorum ausum esse vix
crediderira.
ib. Qu. XIII, 17, 29. v. reluere. In nomine Caecilii fabulae
Carine Feslus sibi constat, v. Qu. XIV, 21, 10. v. stalagmium. Ac recle
earn dici Carinen, demonstrarunt Meinekius Menandri fragm. p. 91. et
Spcngel. Caecil. fragm. p. 5. 13.
ib. Qu. XIII, 18, 25. . . 19, 7. v. res erare. Nihil magis dolendum, quam quod hune de resecratione locum, rarae doctrnac monimentum, fortuna nobis integrum invidit. Pithocus in Advers. I, 10. haec
inesse putavit: esecrere solvere religione , "ut cum reus populum comi/ii v oraverat per deas ut eo perieulo liberaretur , iubebat magistratus
rum resecrare, id est, populum religione solvere: scilicet ut ila demum
pouulus religione teneretur, si is qui per dos oraverat insons innocensque esset. Urs. haec in contexto posuit:
Resecrare, reso-lvere religione. utique cum
reus populum - mitiis oraverat per dos,
ut eo perieulo li-beraretur , iubebat magi
stratus cum resec-rare. Jlursiis aulem, idem
uli se liberarent , ins-istebat, et quod insons
innocensque esset, eau-sabatur: et quod caput
est, ne eidem iter-um dies dieeretur, neve iterum
animadverti sta-tuerent in eum , deprecabatur.
cumque comitia esse-nt dintitttnda
in quibus, paucis verbis mutatis, secutus est ScAl., qui cum his coniungenda opinatus est Ha , quae Qu. , 26, 29 - 34. v. respici leguntur,
et ab Urs., codem ScAl. anclo rr, sic reficla sont:
cum peracto sacri
ficio , quasi finis imp - etratus esset , et quasi forent
comitia perfecta, sum -i tunc reum iubebant sacer
dotes suo more, alii-sque peraetis iuxta consucludinem Inri, in quo sacra fa-ciebant, reo a calatoribus
ingeniculato , - atque
ita
inclnalo
vinum caput infun-debant solemni cum precatione.
Quae uno tenore esse coniungenda, nescio quo casu in diversos artculos
distracta, vii concedi posset, si etiamnunc sic concepta in libris msplis
extarent: nedum in fragmenlis miserc truncatis, qui apertum facilioribus

coniecturis campum relnquunt. Ubi Urs. posuit: alUsque peractis,

Scal. volucrat: lictoribus, et. Dac. ne videretur prae tantis coniectoribus plane slupidus esse et bebes ad artem divinandi, sibi id sumpsit, ut
affirmarct literas illas, quae Qu. , 19, 4. 5. solae restant: ..../,
et
dica , medium quidem lindere caput de resecrando , sed per
il une ad rem comperendinatam , eique sic esse annectendas: ila ut uno
tantum inlerieeto die res iudieelur. At hoc est, Fcsli libro, eximio vetustatis monimento, cum ludibrio et contumelia insultare. Quae in ea re
certa vel probabilia haberi possint, paucis dicam. Cerium est, resecra
tione tolli solitam esse rcligionem obsccrationis, uti si quid deos hominesvc obsccravisset aliquis , id resecrando irritum fieret. V. imprimis
Vales, in Ammian. Marccll. XXIV, 6, 17. p. 81. Wagner. Glossae Labb. :
Rescero , amoXla , non male , nam resccratio nova et contraria est
obsecratio. lam apparet, Paulo maxime comparato, reum, qui popu
lum in comitiis per deos oraverat, quo minus condemnaretur, hunc
resecrare coactum esse, ne populus neglectae obsccrationis religione
teneretur. Ob eandem caussam supplicationes inslitiitac sunt, a
quibus supplicia dicta esse intclligitur ex Festo Qu. XIV, 14, 6. v. sup
plicium. Ac fieri poterat, ut reus in resecratione etiamsi ipse insons
innocensque esset, populum a piaculo liberare!, accusatorem solum
caussaretur, similiter ut Athenis, qui in caussa homicidii in Palladio vicisset, si iniuria vicisset, se detestari, iudicibus autem optima quaeque apprecari cogebatur. V. Aeschin. dc falsa leg. . 8T. Sed haec in dubio
relinquo: confidentius autem affirmo, ea quae Qu. XIII, 26, 2T. leguntur, non ad reum damnatum, sed ad absolutum pertincre, qui in Capitali
luco expiandus erat, quoniam Paulus p. 50. haec scrips! I: Capitalis lucus,
ubi, si quid violatum est, caput violatoris expiatur , ac luci mcritio v.
31. manifesta est. Ac fuisse crimina, propter quae etiam absolut! rei expiandi essent, ostendit narratio de sororio tigillo, Qu. XIV, 1, 24. cf.
Qu. XV, 22, 2. v. subici. His rationibus permotus ea, quae Qu. XIII, 26,
27. post v. respici leguntur, sic fere rcstituerim:
\\Respiei avis - tum dicitur, cum peracto sacri
ficio quasi finis imp - etratus est. [\Iteo absoluto, post
comitia perfecta , sum - lis verbenis ae combustis sacer
dotes suo more , aliisque - peractis propter rcligio
nem luci, in quo sacra fa-ciebant, reo a eaaloribus ingeniculato - atque
deos
obtestanti
vinum in caput in fun - debanl solenni cum precalione.
Quod legitur v. 27. 28. sacri-ficio, nescio an aus-pieio fuerit. V. 28.
in vg. : impe est.
p. 282.

Qu. XII, 19, 31.32. v. reserari. Urs. haec finxit:

Pacuvius in
Armorum indicio. Nunc - pandite valvas,
remrele seras , ut - complectar.

SUPPLEMENTUM AM40TATI0MS.
ib. Qu. , 20, 4. v.

refert

Manifestum est, Verr aetate

Q. Pompeius et Q.

405

Caecilius Metellus

med refert Romanos ita pronunciasse, tanquam mea re ablativo casu po

DCXXII.

sit. i essent.

V. Plin. N. H. VH, 44. . 143.)

Verrius aulem existimat, olim dativo casu dictum esse meai

rei fert, hinc multo mu ortum esse mea refert.

lustrum L1X.

a.

Nee temer ille; certe

l.iMi. non recte ultimam syllabam pronominum mea, tua produetam esse

p. 286.
fingere voluit:

censet propter elisum d paragogicum, id autem etiam in aecusativis neuIrius generis pluralibus reperiri, velut in ead, et privileciad.

Qu. XIII, 23, 20-28. v. Romanos.

Haec Urs. sie re

Contendunt Grae-eos, Gratos me

morare soient sos, quod Graeea lin-gua longos per

Hoc enim,

quod ex XII tabb. se promere testatur, Gothofredus aliique novicii homi

lau iuris

nes scripserunt, non decemviri: advortum ead autem in SC. de Baccan.

manos

non aliam habet strueturam ac praeterc, postea, intere.

bis

Vcrrianum

autem ret fert non multum discrepat a Catoniano rei est, de II. R. 3.

traclus
ait

genlibus

Graeee

sed

quod

olim

cum

It-esperiae.

lculos , - cum

condilor verbis

eadem
ib. Qu. XIII, 20, 21. v. retrieibus.

Macedonicus

(In is, quos Metellus senatu movit, Attinius Labeo erat.

linguae I. alt-

lingua

Latina,

Graeciae -

partim

Kon

Ro

Homulus

ur-

locutus

sit ,

gentis

prola-tione

fuerit
mtttata.

Asinaria via ex porta co

autem

verum

esse

ind - icat

origo

eius ,

gnomini (porta San Giovanni) , secta via Latina Appiaque et Egeriae

quae
valle, in Ardeatinam viam ducebat.
misehe Kampagne p. 16.

videtur

quasi

Graeeae

u-surpalio.

Ita designalur a I. 11. Westphal ttiti h. Qu. XIII, 24, 1. 2. v. rigid n.

Haec cum ad ea, quae Fcstus de retrieibus

Ennii versus sic a Fcsto h.

illis narrt, confero, eandem aquam suspicor intclligi, quae Egeriae val

I. et altero, Qu. XIV, 3, 7., et Paulo inferiori loco redditur, ut omnes

lera perfluit.

formas uno sub conspeetu ponam:

I. Unum usurum sums ferre lamen defender possuut

p. 285.

Qu. XIII, 22, 1. v. religionis praeeipuae.

IL

Uni

iiioiiiiiieutiiiii, ad certos speetare censores, vidit A. Aug.

Post hunc Urs.

rus surum

HI.

versum hunc articulum, Romanae historiae, donec integer extabat, insigne

Unus sums surum ferret, lamen defender passent.

De ultimo verbo v. annot. ad Paulum p. 140.

Quae si ipsa coagmenta-

eximio acumine perspexit, omnia religionis a censoribus observatae exem-

tione bonum et sensum et versum reddcrent, gaudcrem: sed non video,

pla petita esse ex decem continuis lustris indc ab anno u. DLXXIV.

quomodo utrumque eflici possit nisi vi quadam admola.

usque ad DCXXII. ; idemque diligenti studio , quae Festus in his decem

notam illam fabulam (in fabul. Aesop. 171.) de sene, qui fascculo fustium

Itaque conieci,

Mihi ab eo in paucis secedendum

soluto singulisque fraclis concordiae virtutem deraonstravit, ab Ennio ita

videbatur, quae partim in annot indieavi, partim horum lustrorum con-

fere enarratam esse, ut lie cum dixisset: suros singulos facile fregistis,

spectui interscram.

singuli hostem nullum areebunt , ita pergeret:

censuris laudare potuerit, investigavit.

I. M. Fulvius Nobilior et M. Aemilius Lepidus,

lu
(Hic

In unum

aliquantulum mutavi Ursini supplem. v. 5. 6.: publieae rei - quae

Surum ad surum ferte : tarnen defender possent ;

strum fecerunt L., anno u. DLXXIV.

in pri-mis spectalur.)
DLXXIX.

Cf. Valer. Max. IV, 2, 1.

H. A. Postumius et Q. Fulvius lustrum LI. a.

Cf. Liv. XLIII, 3. 28.

sed haec suivis melioribus. Cf. etiam Paulus p. 45. v. crebrisuro, cum annot.

III. Ti. Sempronius et Claudius

p. 289.

lustrum LH. a. DLXXX1V. (Urs. suppleverat v. 16.: qui . . . die dieta

collegam Claudium - condemna-verat, feeit etc.)

IV. C. Aemilius Pau

lus et Q. Philippus lustrum LUI. a. DLXXX1X.

V. P. Cornelius Scipio

Nasica et M. Popilius lustrum LIV. a. DXC1V.

VI. M. Valerius Mcssala

et C. Cassius Longinus lustrum LV. a. DXC1X.

VII.

Qu. , 26, 25-27. v. rica. Urs. ita:

patrimae , m-atrimae, quod caertileo colore infec-

tum lavetur aqua p-ura.

Alii; quo Flaminica cingat pi-

leum.
ib. Qu. XIII, 26, 27. v. respici avis.

V. Supplcm. Annot. ad

L. Cornelius Lensuperiorera locum Qu. XIII, 18, 25.

tulus et C. (sive L.) Marcius Censorinus lustrum LVI. a. DCVI.

P. Cornelius Sc Afric. et L. Mummius lustr. LVH. a. DCXI.
quae a Festo, narrantur a Cicerone de Orat. II, 66, 268.).
vius Nobilior et Ap. Claudius Pulcer
cod. servatum est ei, quo

IX. Q. Ful

lustrum LVIH. a. DCXV1I.

(In

Urs. adduetus coniecit, T. Annium Luscum,

cos. a. DCXXV., Fulvii fuisse in censura collegam.

Fabium Maximum.

VIH.

Dac. substituit Q.

Sed Dio Cassius fragra. Peiresc. 84. vincit, cum Ful-

vio censorem fuisse . Claudium Pulcrum: quapropter suspicor, illud et

in cod. fuisse cri.

p. 290.

(Eadem,

Ursini errorcra notavit Reimarus in Dion. p. 36.

X.

Qu. X11I, 27, 1 - 18. v. remisso.

paulo pleniora, alia minus plena leguntur: v. 1. usus.

ando.

15. let.

17. elit.

In vg.

quaedam

7. untur.

12.

Quae mutavi Urs. supplementa , sunt in v. 5. :

(une ii velit, discedere possit.

(ueque habet v. 4. : ita lamen.)

Deinde v. 8. . . 10. :

Ap. Pulcher, sed tantum in auspi-cio , quos po. stea dimittat is,

a quo lege se- cures habitue

sunt prius ; quem et priorem esse ait

SUPPLEMENTUM AINNOTATIOMS.

406

Quae resecui lupplementa v. 11-18., bic babes:

quique eadem qu-oque lege signi
fican, ut prior sit in auspi- cando dicitur, ut
ait idem Labeo in libro de - officio Auguris. Potest uutem Augur id et - in consilio facere, vel in alio, quo se-det loco; pullisque pultem edentibus solistim - um facit auspicium. potest etiam si ve-lit, intra pomoerium. sin autem, in te-mplo consistit.
ib. Qu. , 27, 18-20. v. repertum.

Urs. ta:

pertum dicitur idem quod - amissum recipere , quasi repartan et re-paralum.

ib. Qu. , 2, 20. . rictus.
rixae, rixosae, ringitur.

Urs. v. 21.:

et . 23. 24.
ut dius deductum videalur,
quod quid signified, parum intelligo.
ib. Qu. , 27, 26-29. Urs. supplement sic concepta sunt:
Sesopia in Augurali et Salia-ri carmine appellantur, quae alias eso-pia pro sedilibus dicere habemus nunc ad -hue in consuetudine.
ib. Qu. , 27, 30. 31. . susque deque. Urs. supplevit:
signifient autem id - quod anliqui usque dicere soliti erant.
In Tg. v. 29. ens (non quens) et 30. uod (non quod) est.
p. 292. Qu. , 30, 1. . solitaurilia. Voce, et liquidas insiticia esse, id est ab Ursino non reetc addita, censet Osannus Anal,
p. 10.: quod anliqui liquidas a semivocalibus non distinxerint: verissime.
Cf. Festus Qu. IX, 7, 6. et XV, 29, 4. Itaque scribendura: muios semivocalesque.

amnem , et ab tab - ulis qui adhue nomen retinet

.........
p. 294.

Qu. XIII, 31, 2-4. v. supervacaneum.

quod sufficiat, satis- que sit familiae ; quod autem supersit, super-vacaneum
id dicitur.

ib. Qu. XIII, 31, 11. v. st ru fer ta ri s. Formulam ad exemplum eins, quae est apud Catonem de R. R. c. 134., reposuit Scal. , qui
quod Oro te posuerat, Urs. in Precor te nui lav t. Apud Catonem sic
legitur: Feretum Iovi moveto et maria lu sic: Iuppiter te hoc fercto obmovendo bonas preces precor, tili sies volens propitius mihi liberisque
meis domo familiaeque meae, mactus hoc fercto. Nam Iovi tantum fer
etum, strues apud Catonem obmovetur Iano. In actis Arvalium fratrum,
quae ipse Scal. iam adhibuit, legitur: STRUIBUS FERTISQUE etSTRUIBUS ET FERTIS (corrupte EFFERTIS). V. Marinius Atli dei frat.
Aro. p. 403. Cf. Festus Qu. XIV, 16, 25. v. strues, et Paulus p. 64. v.
firctum.
ib. Qu. XIII, 31, 18. 19. v. silicernium. Urs. (non Scal.) ita :
quam
alio nomine exsequium scriptores v-ocant. sed
(in quibus secutus est Placidi glossam: silicernium, cxequium , quam
apud Maium quidem non reperio) et v. 22 :
quo - /hin familia
\ purgabatur , quia cuius - nomine etc.
Cui in ea re obsecutus sum, quod fietu ex Paulo in Festi contextum
adsciscendum pulav!. Nunc tarnen dubito, ac vereor, ne hoc Paulo peculiare -vitium sit, cum in Festo facilius reponatur: quo purgabatur lelian
familiar (vel in familia). Purgari dicitur letum, ut nefas, scelus, simiIia; ac letum in ea re proprium et publicum quasi vocabulum, ut in
illis: oil* Qu ir is leto datus est. Quam autem Dousa narrt se iuvenera
a Frutero bums loci emendalionem accepisse: quoius esu familia purga
batur: haec novam plane rem in antiquitatem introducere videntur, farcimine quodam comesto purgatam esse familiam.
ib. Qu. XIII, 32, 27-32. v. scurrae.

p. 293. Qu. XIII, 30, 18. 19. v. sublicium.

quae vel mutavi, Tel expuli, baec sunt, . 18-22.:

Urs. supplementa,

quae non ali

ter Formiani - vocent, quam a nomine
librarian : - el quae ab aliis auctoribus
sublices voca-ntur, quod sub eis
aqua liquens - labcretur, dictae.
et v. 26-28.:
quem liquidum - Sublicio tranat ponte

Urs. ita:

Quae Lucilium scripsisse

finxi:
Corneliu' Publiu' noster,
Scipiadam dico , tempus quom torqueat ipsum
Oti deliciis , cum lucfuga atque cinaedo et
Sectatore adeo ipse suo (quo reetiu' dicas)
Ibat forte domum, sequimur multi atque frquentes.
versus sunt, quales Lucilius stans pede in uno ducentos fudit, quibus etiam
illud ef in exitu hexametri condonandum esse videtur. Neque absonum
putavi praesens torqueat, cum quotidian! Scipionis mores describi vidcan

407

SUPPLEMENTUM ANNOTATIONIS.
tur. Quod autem Scipio cum hoc cinaedo et sectatore suo iracundius
propter nescio quam rem cxpostulavit , ei iis quae Festus addidit , ob eorum iurgia secutos vidcri , intelligitur.
p. 298.

Qu. XIV, 3, 3-6. v. surum.

Urs. ila:
nam qui
ll
saepiebatur
Cir-eus
swculis,
longum deligebant su-rutn, turn policbant ascia

ib. Qu. XIV, 3, 10. 11. v. suremit. Hace Urs. sic conslluit:
Idem - surempsit,
usurpavit , pro p - lieram tufute
ri*.
Sed puerum coniungendum erat etiam cum suremptit, ut explicatio congrueret, niai forte pro puerum antiquius vocabulum praeferendum videatur. Apertum enim est, anti quorum hace esse fragmenta vcrsuum. Non
recte tarnen Merula ea in Ennii Ann. I, 82. posuit, quem liquidas iam
gemmasse constat (v. annot. ad Paulum p. 6. v. anus); Lie autem apparet consulto uremt'f et surempsit simplici r scripta esse. Hoc vero Me
rula etiam magis erravit , quod surempsit indicativo modo positum putat,
cum coniunctivus fuerit, ut sponsit, incensit, incepsit.
b. Qu. XIV, 3, 12-2T. v. Syrium non Scyrium. Quan
tum per caliginem obiectam dispicio, proverbium Graecum a Latino
poeta usurpatum explicaba tur, simile illi: Ov Kto IXtl A'toc. Syrus in
sula Pherecyde pbilosopbo nobilissima erat, Scyrus infestissima piratarum
domicilio. Forsitan hoc "Seyrius , non Syrius" acclamatum esse, tradiderint quidam, Pythagorae, Pherecydis discpulo, ut fama ferebat, qui a
multis Tyrrhenus ex eorum gente, qui Scyrum, Lemnum, Imbrum ncolebant, a Neantbe autem Syrius fuisse ferebatur. Clemens Alex. Strom. I.
p. 352. Pott Sed nolui imitari audaciam Urs., qui omnes hos \ersus
12-27. coniecturis replevit incertissimis, in bunc modum:
S mill,ii .... m dixit I
qui ita appellatus - ef, quod cum
in Academia etLy-cio nobilsi
mos inter excelleret, - atque ob earn
causam, praestant-issimus semper
habitus fuissel; i-nstituit, cum
dispularelur , ut pri-mus sumeretur is , qui esset - ipso dignior.
unde . o/.vniov y.ul ouxlrt ovQiov ilium nominavi-t. quod si monilus esset, disputan-tem
refellebat - Socralcm, quas
.... conicce - rat in librum
a sescriptum, quern inscripseratScy-

rium, ob eum, cuius - gratia id appellaverat opus.

,
Quae ipse Urs. sic explicat, ut de philosophe quodam Festum dixisse
existimet, qui natione Syrus cum esset, ne eo nomine male audiret, ut
Syri, a Varrone sive alio Scyrius appellatus sit. De eo autem composi
tum librum ea de caussa axi'pio inscriptum esse. Quaerendum esse philosopbi nomen vel polius hisloriam.
ib. Qu. XIV, 3, 34. v. su mm us si. Terentius quem Paulus po
suit, cum removendus esse videatur, quoniam nullae cius fuerunt comoediae praeter illas sex : Scal. Coni. in Varron. de L. L. 54, 1. (p. 83.) non
P. Afrum intelligi suspicatur, sed Terentium quendam Libonem. Sed in
Varrone de L. L. VI. . 50., quo nititur Scal., Terentius interim meliorum librorum subsidio expulsus est a Iuventio. Urs. substituerai Caecilium, quod incertum esse monuit Spengel. Caecilii fragm. p. 11. Longe
probabilius Lind, reposuit Iuventium, eundem qui a Varrone de L. L.
bis (VI. . 50. VII. . 65.) inter cmicos laudatur: cuius nomen et apud
Varronem priore loco et apud Gellium N. A. XVIII, 12. librariorum in
curia in Terentium abiit.
p. 301.

Qu. XIV, 6, 12. v. sospes. Urs. sic:

parentem et pa-triae di srvale
sospitem.
Non recte: nam hie Ennii versus exemplo ponitur consuetae significationis toc. sospes, qua salvum significa t.
p. 302. Qu. XIV, 7, 9. v. sucerdae. Hanc lacunam Dac. e
Nonio p. 175, 12. sic explet: ut eum dixit Lucilius: fimo atque sucerdis,
vel : fimoque sucerdis , quae a Festo apposita non fuisse , ea quae supersunt demonstran!.
ib. Qu. XIV, 7, 14. 15. v. sucerdae. Urs. ita:
nom -litem, quem Sol
in opieerdis aspici - 1.
ib. Qu. XIV, 7, 15-22. v. Suburanam.

Urs. suppleraenta

ha sunt:
Suburanam
tritium
antea
Succusanam
per c. appellaba-nt ex nomine
regionis, nam parle-m illum quoque
tradunt fuisse suc-cusanam dictum.
Verrius autem ait se mi-ratum esse,
cur non a nomine - pagi Suceusani, in quo milites exercerentur.
ib. Qu. XIV, 7, 29. v. suggillatum. KvXov cum Urs. scrips!,
non dubitans, quin xotlov, quod illius loco etiam in Graecis scriptoribus

408

SUPPLEMENTLM ANNOTATIONS.
p. 310.

Qu. XIV, 15, 14. 15. v. sup parus. Urs. supplevit:

f'rliim - uni lit- quod
ex lino est , dieitur sup - parum :
sed apparet hic fuisse Pomponii , Atellanarum scriptoris, versum.

nonnusquam legi tur, ex vlgala vocalium v et o con fusione orlum sil.

Vidcntur aulera maxime oculi ex ictu su/fusi eruore , ut apud Plinium
est (N. II. XXXI, 9, 45.) i diet! esse suggillati; eaque appellatio, ut Grae
cum i'.tw.i, postea translata esse ad totum corpus.
p. 305. Qu. XIV, 11, 4. v. su l>> J i uni. Subsidum ex Santandreana (quam Lim, expressif) in meuro contextum venit; Romana, ad
quam COD. denuo collatus est, habet Subsidium, ut vg.

ib. Qu. XIV, 15, 21. 22. v. sup parus. Urs. male:
expansa. Midier vi-detur paella
supparo induta, ut Afran-ius ait.

ib. Qu. XIV, 11, 16-22. v. s 1 solano . Quae resecui Uns.

supplementa, hace sunt:
Subsolancac
quae sunt sub solo re -s appellantur ;
ad unius notnen - rci solum conferunt;
subsolanci enim dicunhtr , qu-i in/imum
solum eolunt: ut qu-i in terram, supersolanei. dieitur inde soli -dum, imum
solum ; rursus quo planta pedis - innititur.

ib. Qu. XIV, 16, 5. . Sutrium. Plaut! in Casina , 1, 9.

versus nunc ita leguntur:
Seil facito dum memineris versus quos eantat Colax: eibo
Cum suo quiqui, facito, Uli veniant , quasi cant Sutrium.
Colax habetur pro persona Naevianae fabulae. Pro memineris in Festi
COD. est merula per : sed memineris correxerunt A. Aug. in mg. et Urs.,
ncscio an parum certa emendatione : saltem numeii nondum integri sunt
ScAt., mirifico invento, merula parae , i. e. parrae, scripsit, Ita ut merula
versus illos cantare dicatur. Etiam in reliquis verbis vitiosis A. Aug. et
Urs. Festum Plautini versus reeeptae lectioni accommodant In secundo
versu Scal. cum eibo, tum quiqui facito, A. Aug. in mg. et L'rs. cum
eibo, tum quoque eos scribendum putat; Lind, hanc eius formant genuinam esse putat: cum eibo suo quique , facito, veniant, quasi cant Su
trium, probabiliter.

p. 306. Qu. XIV, 12, IT. Ad dirimendam litem, scribendumne

sit in Ennii versu cum Cicerone quem invoeant omnes lovem, an cum
Fcsto quem vacant, facit Probus , qui in Virgil. Eel. VI, 31. et ipse quem
vocant affert.
p. 309. Qu. XIV, 14, 6. v. supplicium. Discessi ab Urs. in
bis, v. 8. 9.:
ijtiod - in usu sil, ut dicamus
hace deorum, - illud kominum; cum tu

p. 313.
haec sunt:

Urs. supplement!

t-radunt familias quorundam Hom-anorum, Troiano stirpe ante

conditam - am proereatas. dem Li
rias.
Ostrgmon - quendam mcmoranl
Graio stirpe extitisse.
Graves in bis errores sensit etiam Osannus Anal. p. 32.

et v. 21.:
pu trim - oniumque , eut deI ihn tum esset
et v. 23.:
ut - quia tunc in Forum supplicandi causa - prodiret Hex sacroquae cum Urs. scriberet, parum memor erat, Rgi sacrorum non nisi
diebus Q. R. F. forum et comitium adire lieuisse.

p. 314. Qu. XIV, 19, 8. v. stipes.

Quae Urs. supplementa
sustuli, baec sunt, v. 10-12.:
quam fecerit, qui stip-ite ostium
impulit, ves train impl-oro /idem, qui
adestis ....
v. 14-16:
percussit la -tus, ut revolso
stipite miles , qui iicii valido percussit parmam.

In refingendo v. 2. Urs. usus est Isidoro Origg. V, 27., quem sua

Verrio deber probabile est: Supplicium proprie dieitur non quo quis punilur , sed qui ita damnatur, ut bona eius consecrenlur et in publicum
redigantur. nam supplicia dicebantur supplicamenta ; et supplicium di
eitur, de cuius damnatione delibatur aliquid deo. Cf. VI, 18. Ab Isi
doro sumpsit etiam illud: cui delibatum esset, sed o minus commode
usus est
i

ib. Qu. XIV, 14, 32-34. v. sufes. Urs. ita:

Non ne volt's I- udices ignem
ct fumus prosequi - ct /lamina
vidctur.

Qu. XIV, 18, 25-29. ,v. stirpem.

ib. Qu. XIV, 20, 4-6. v. strigem. Averruncalorii huios carminis priorem versum Turnebus Adv. XIV, 1. sic refingit:
Srotyy 1> rvxTiaar axqiyy uvrixu av.
Scal. sie :
Sroiyy unoxo/iitor yvntouv , rv OTolyy Xuo.

SUPPLEMENTUM ANN0TATI0I4IS.
Cui Albcrti in Hcsych. T. I. p. 478. accessit.
chiano opere T. I. p. 220. corrigit:

Sopingius in codem Hesy-

409

At quis rogationem sanctam fuisse dixit ? Macrobius eerie, ad quem Urs.

in annot. provocat (Sat. Ill, 3.), non dixit.

(' nonijtTittv vvxrtoar orlyy aXuSxiv,

Iladr. Iunius a Dac. laudatus yvxrm/tur coniecit: reliqua uterque impcritius. Lind, hanc eiusdem versus formam proposuit:
SrQyy' .-/' tu vvxrtoav

omisso altero orqlyya. Mauritio Hauptio, quem in consilium voeaverat,

plaait otciyy' no i.uwv.
Alterum versum , qui non integer esse videbatur , Turnebus interposito voc ivO-itc ante oxin^ovc, Scal. addito in fine i'luvn sufTulsit
(quod placuit Guyelo in Hesycb. T. I. p. 478.); uterque uyiom/ioy scribit.
Haupt, et Lind, arfiiyy ante (ximunovc interponunt, et riorv/ttov retinent.
Possis hunc versum facili machina in pentametrum convertere, si rarvfiiiiv et in fine vav (vel rrfic collalo Etymol. M. p. 437, 51.) scripseris.
Sed praetuli banc duorum hexametrorum restitutionem :

In quibus , ut dxoionouxilr , de averruncandi piaculique pro

cura ndi ritu aptissime dici videbatur (cf. etiam Hesychius v. mmo/iTiiZr) :
vi Y.ii/.otwrvijv autem fictum est ad analogiam rvxrtxoaxo, quo nomine
bubo dicebatur, ut rvxniuq (. Hesych. v. nrQy/.oq, et cf. v. yXav), ut
inconcinnum illud vitaretur. Quod autem noctua a civitate in naves
mittitur, inde interpretor, quod cum noctua in terra mala portenderet,
in navali tarnen proelio fausta significare credebatur. V. Diogenian.
Prov. III, 72. 93. cum als paroemiographis, coll. Schol. in AristophEqq. 1102. (1091.) etVesp. 1124. (1081.).
p. 317. Qu. XIV, 21, 30. v. stuprum. Naevianorum versuum
formam explicui in Sippi.. Ann. ad Qu. XII, 15, 2.
ib. Qu. XIV, 22, 14-21. v. stultorum feriae.

p. 318. Qu. XIV, 23, 4. v. sol. Unnm me retinet, quominus

huius loci restitutionem, quae Scal. potissimum debetur, probandam existimem, literarum ordo. Quid enira unum So inter toties repetitum
See? At enimvero de Sole et Apolline dici manifestum est. Nihil relictum nobis video, quam ut haec cum iis novo quodam artificio coniunganlur, quae de saecomoro, i. e. sy , superius leguntur: nimirum
ut fingatur, sycomorum lloro dicatum fuisse, qui ab Aegyptiis idem dictus
sit Sol et Apollo.
ib. Qu. XIV, 23, 19-25. v. sacrem.
repudiavi , haec sunt :

Stotyy .-/', vvxTixoQ(ovrv orlyy ' Xuv,

'Qvtr uvuvvuov toxvnqovc in vjjac fXarrtiv.

Urs. ita v.

14. 15.
</n - od die Quirino sacrificant ii, qui solcmni die aut
et v. 20. 21.:
atque quod suis non fcctrtmt ,
quibus p-ermitiebatur feriis, sacrum faciebanl.
ib. Qu. XIV, 22, 26-30. v. sanctum.

ib. Qu. XIV, 22, 24. v. sanctum. Aelium Galium video Stiloni hie praclatum esse etiam ab Heimbacbio de Aelii Galli fragm. p. 47.
et Van Hcusdio de Aelio Stilone p. 24.

Haec sunt Urs. supple-

menla :
plerique autem, - quod ei, qui id violavit,
poena
sil
multa - ve
sandia ,
sed ponilur pro - sacro tantum.
Unde
el sandio diet - a legum : snela item
ctroijatio: quique e-ontionem rogavit, Tr.pl.
In bis sed ponilur correctum est pro se ponelur , et quique pro ^n.

Urs. supplcmenta , quae

sac -rem in sinu maclavit. ponilur ali-quando pro hostia. JEnnius. fuso sangui-ne sacrem.
Sacrificium quod pro uvis pr-imis fiat,
appellababir ab unliquis sa - crima : est
autem, ut Melius Stilo et Clo-atius dieunt,
mustum etc.
p. 321. Qu. XIV, 26, 8-27, 9. Urs. supplement.-), pleraquc a
Scal. accepta, haec sunt:
Sanates quasi sanati appella-ti, id est, sanatae mentis.
Sulpicius - autem Rufus , Snales,
et
Opilius - Aurelias
existimant
dici
inferi - ris
loci
gentes ,
ut Tiburte - s , et alios , qui cum
populo Tibur-te habitarunt in agro
Tiburti ,
ide-st peregrinos,
inferiorisque loe-i gentes, itaque scriptum est
in
Xtl.
Pfex-o
soluloque,
forti ,
sanati -que idem ins esto
idest honor -um, quod et peregrino,
qui
et
infe - riorum
coloniarum,
quae
sunt - deduetae
in
Pris
eos Latinos, - quas Priscus rex inegerit secundum - mare, supra et in
fra Humum, in c-ivitatcf Latinorum,
cosque
sanat-is ,
propterea
quod

Fff

SUPPLEME4TIJM

410

mirum bausit hrtec ex A. Aug. annotatione, qui eos hic intelligi putat In
dos saeculares, qui (ut Censorinus ait) a. u. 297. eclebrati sint, Laenalc (haec A. Aug. coniectura addil) Duumviro sacrorum faciendorum
caussa. Sed bic aunus a Festo non sic poterat indicari, ut Dac. opinatus
est. Quae ipse posui, ea un lio alio teste ni ti, sed ex nonagsimo 'anno
ct Popillio Laenate coniectura effecta esso confteor. Nam Censorinus
alia omnia tradidit.

praeter
opinio -
eos
paravisset , sanavisse - tqne , et cum eis paeisei potuisset , - min nuil ; ut ait
Cineius I. II. de - officio iurisconsnlti. ne Valerius - quittent Slessitla
in XII. explanatio-ne id omisit. qui ta
rnen in eo libro qu - ein de dietis in
volute inseribit, for-tis et sanatis
duas gentes fintimas - esse ait,
de
quibus
le - gem
hane
scrip
tum esse, qua tu -m , ut id ius man
ifesto, quod populu-s It. haberent.
eque alios, quam for-ctos, et sanates
earn legem
sig - nifieare existimal, hoc intellec-tu. multi sunt,
quibus qnod alias pla-cuit, displiecat postea: ideoque ai-t. sanati facti
significare sa- nati insani.

p. 330.

p. 333. Qu. XV, 6, 2-4. v. scrutillus. Hie Urs.:

Plautus. venter suillus , - dieam suo nomine scrutillum. ego hotlie . . . si quid esset, quod comesa farte biberem

Uns. supplementa

Paeuvius
in ...
Ilinc saeviti-am Salaciae
fugimus,
laelique
muere vescimur
Cereris : post condor thalamo, - nemo ut me
tunc tittle qucat abduccre mortali-um saeptam
circua tnoero.
p. 329.

Qu. XV, 2, 9-14. v. Saecularcs ludi.

Urs. ita:

Quae de scilis mulicribus postii, compares velim cum reslituta forma arliculi Qucrquetulanae Qu. XII, 29, 22.

eum P. H. haberentur iure.

Qu. XIV, 31, 18-23. v. S alacia.

Qu. XV, 3, 28. 29. v. sei ta e.

Scila facie pro - bona facie , alias , bonis

pro scilis , a po- etis usurpantur.

In quibusdam Scal. sensui melius consulucrat , sed ta ut literas et codicis spatia minus attenderet, ut cum scrbit col. 26, 20.: uii qui intelligunt colonias , quae sunt deductae in priscos Latinos. Idem v. 30. :
if auetores sunt ductus . . , M. Valerius Messala in ea (?) in XII.
explanatione. Idem lumen in eo libro etc, minus bene, ct col. 27, 2.:
legem hanc inscriptam esse vidcri , Vli dttae marititnae gentes eodem

p. 326.
baec sunt:

AIMN'OTATIONIS.

Urs. ta:

Ludes postea saeculares

et nonagensi-mo q noque anno facer ibi eoepit
Popillio Laenate - Duumviro sacrorum: in quibus hostiis furulis est - oprratus tribus diebus , totidemque noclibus , ac de-inde institutum esse, cen
tum post anuos , ut - firent.
Dac. legendum existima t: Coepit ducentsimo et nonagsimo quoque anno ;
etsi scribere debuerit Festus: ducentsimo et nonagsimo sptimo: tunc
cnim Popillium Laenatem Duurmirum fuisse sacrorum faciendorum. Ni-

ib. Qu. XV, 6, 10. 11. v. scrun i.

Urs. supplements sunt:

difficili- a. petrae cliam attreetari insuetae , aut - naufragiorum pollutae seelere.

ib. Qu. XV, 6, 17-21. v. sera u tum. Post voc. dubitatio Urs.
ita pergit:
Scortcum ab eadem causa, qua scortnm vocabalur - pelliceum , in quo sagittae
reconduntur , ab eo - quod ex pellibus factum est
quia pellibus nomen aox-vro i/uodGracce pellis. Vnde
scytiene, el scuta, - quia non sine pellibus sunt.
ib. Qu. XV, 6, 29. 30. v. Scribonianum. Urs. ita:
quod ign - orarctur autem , ubi esset
(ut quidam) fulgur conititum , - quod cum scitur , ne
fas est integi , semper forami ne etc.
In vg. post integi plene interpungitur.
p. 334. Qu. XV, 7,28-34. v. sexagenarios. Urs. supple
menta, praeterquam in singulis verbis, mutavi baec:
Quorum prodila ut
memori - am
redintegrari

ge
nte missum ab Grace -a legalum quendam Argaeum , diu cum - its Itomae moratum esse, is ut
obieri-t, institutum esse a sacerdotibus , ut
effigies s-cirpea ex omnibus, cum quae publient:
et uni rei nu-ntiavissel, per /lumen etc.

supplement annotatioms.
p. 337. Pauli ex . p. 149. v. s i ci les.
commendat Osann. Anal. p. 16.

Steiles lectionem ctiam

p. 339. Qu. XV, 14, 2-8. v. septentriones.

a Sc ai., acceperat, uteris accommodavit :

Urs. ita, quae

Septentriones
Septem stellae appell - a:itur a se/tient ho
lms iunclis , quos trio - ns a terra rustid
appellent, quod iun-cli simul terrain arent ,
quasi terriones. - quidam a septein stellis,
quod id astrum Orae-ci u/ai';uv dieant, quia habet
partem quand - am temonis specie, etc.
ib. Qu. XV, 14, 17-21. v. signa. Supplcmenta , quae mutavi,
faaec sunt:
Signa , nf rerum , ita - quo que res ipsae dicuntur,
aul lapides , aut - fictile , aut si qua eiusmodi
adhue aliqua. et signa dieuntur , quae seulpnntur ctiam. Sed po - cula etiam in quibns sunt
simulacra ad effigi-cs, sigillata.
p. 340.
tum hoc est:

Qu. XV, 15, 17-19. . si pa ri um.

Urs. supplemen-

Siparium,quo in scaenis mimi - utuntur, dictum ait

Verrius
a
vela-mento ,
quod
vocetur
aliis aulaeum. Supparum ap-pellant etc.
Supparum in uavi Schefferus de mil. nav. Add. ad I. II. p. 329. d.
Ubsal., quod unum pedem habuerit, a malo seiunctum fuisse putat et
propterea Festi schedas ita esse supplendas: Siparum iunctum ci, quod
appellant dolonem, quod est velum minus in navi , ut acation maius.
Siparum autem dictum ait Sinnius Capita velut separatum quod sit a
dolone interioris mali velo: spatiis codicis in primo versu parum convenienter.
p. 341, 6. Pauli exe. p. 149. v. silus. Guilelmus Verismil.
I, 9. (in Gruteri Lamp. III. p. 265.) commendat lectionem : nasus sursum
versus et rpandus , e libro scripto Colouiensi Hurla m. Eandcm invenio
in vetere edit. Ioannis de Colonia. Sed supposititiam cam esse ostendit
ipse Festus.

411

Tunc vero ibi ad - erunt , ne mala

facinora , bona fide, aut - sedera nefaria fi
rent, qui dieerent sacra-mento, traderentur, legeaestimarentur.
Ego quanquam procul a pleno eius loci intellcclu absum, intelligere ta
rnen mihi videor, Calonem de sacramenti actione dixisse, qua homines a
magistralibus interrogabantur , i. e. propter crimina postulabantur. V.
Festus Qu. XV, 21, 34., ubi apparet sacramento et in publicis et privatis iudiciis agi solitum fuisse. Idque quaestionum genus ex Papiria Ieee
a IHviris Capitalibus exercitum esse, ostendunt quae Qu. XV 22 4 leguntur.
p. 347. Qu. XV, 21, 4-9. v. sacrmentum. Papiriam legem
primus restitua Lucas Fruterius Iaudatus a Raevardo Varior. II, 18., ab
Ire lio ne, quam posuimus, in eo solo differens, quod . 7. a populo facti
scripsit. Minus diligenter Turncb. Advers. XXIX, 36. in ea lege restituenda versatus est.
Caetcrum Gifanius recte post hoe a correctione
posthac dfendisse videtur, in Ind. Lucret. v. post hoc.
p. 349. Qu. XV, 23, 9-16. . m" ers pi tara. Supplementa Urs.
recisa sunt baec:
Eadem alias dicitur , qua
in sacra rio utuntur
repgulo, namque in templis - retculo aeneo olitn
saepiebantur , in quo - lu bac relictae sunt,
per quas manibus saer-a lngere licet: est
hoc in templo Bonacdeae : - sedetinaliislocis: et
sunt velut eancella - quaedam. ita secesjiita di
cuntur duobus modis.
p. 351. Qu. XV, 25, 11. v. bene sponsis. volueris in volerts
mutant Scal. et Lipsius Ep. Qu. Ill, 20. p. 183. Atque apertum quidem
est, antiquiorem verbi formam hic positam fuisse. Sed perfecti in coniunctivo antiquior forma incertissima est. Nam volsis esse non poterat,
cum coniunctivi et iiiluri exacti finitio si m et so non post liquidas, sed
post mutas tantum in u.iii esseL Cui sententiae ne quis opponat ulso,
sponsim et talia : in his mulae , velut et d, exciderunt. Quocirca volis
scribendum esse conieci, coll. Prisciano IX. p. 848.

p. 342. Festi frag m. Qu. XV, 18, 9. v. Saturno. Lind.

corrigit adesse, facillima mutatione, sed et banc L'rS. supplemento aliquantulum reficto evitavi.

i b. Qu. XV, 25, 15. v. su a d te . Suad ted in Sed ted et sie

te in sine te transmutt Scal., audaciori conatu. Comparaverim potins
Oscac linguae monimentum , tabulam Bantinam , in qua suae pis mani
feste si quis est. Adicctum est d , ut s i natum est e s i et e. Ted
etiam accusative casu dictum esse ab antiquioribus, nota nunc res est.
Cf. Qu. X, 21, 17. v. Prae tet tremonti.

p. 344. Qu. XV, 19, 21-24. v. sacramento.

menta hace sunt:

ib. Qu. XV, 26, 10-14. v. Ter en tum.

menta mutavi, haec sunt:

L'rs. supple-

Fff*

Quae Urs. supple

412

SUPPLEMENTUM ANI40TATI0NIS.
per Indos
Secularis Ditis patris - ita leviter leratur

aequipartl mo - tus rpidos veloeis LuPriori loco Scal. , qui univers! loci sensum primus aperuit, proposuerat:
quod terendus sit saccularibus Ditis patris lu dis et teratur; altero mo
tus ipsos Lunae. Equidcm Uni! Ditis patris arum occulcns sumpsi a
Paulo , ex quo et Festi reliquiis colligo , aram illam subterraneam post
sacrificia facta terra denuo obrutam esse, ut eodem loco questres ludi
haberentur. Iam grammatici Romani aram cum terra, equos cum Sole
et Luna comparaverunt : quae nota est circensium symbolica interpretado,
de qua plura Bellus de templo augur, 8.
ib. Qu. XV, 26, 15. v. Tau ri. Exiguus error bic magnas tur
bas dedit. Nam Festum ipsiim scripsisse apparct: cum magna ineidisset
pcslilentia in mulieres gravidas atque earum fetus : facti sunt (videlicet
Tauiii ludi) ex carne divendita populo taurorum immolatorum, vel etiam
t (i. e. ) facti sunt, qua ratione omncs literas, quae in COD. legunlur,
servari posse, commode monet V. D. Alb. Lion. Sed cum Pauli tempore
iam fetu si facti sunt legeretur: illc pestilentiam ortam esse ex carne di
vendita putavit, quod ut aliquo modo intelligi posset, librarii indc effccerunt: corne diu vendita, nimirum ut pestis carne putredine consumpta
illata esse videretur. Bartliius contra, Adv. XXXIX, 11., ex came din
non vendita ut scriberetur, iu&sit Caeterum Taurios ludos et Saeculares
vereor ne quidam Vv. Dd. non recte confondant
p. 352. Qu. XV, 26, 34. 2T, 1-6. v. Triginta lictor.
supplement hace sunt:
Tribuni
cia rogatione I -ex Curala fertur , quo Hanni
bal anno in conspectu - Romac cum esset, nee expraesidiis discedcre lieeret, - Q. Fabius Maximus Verru
cosus, id per Tr. PL et JUa-rcellus eos. facer instituerunt, ut nota-vit Melius in XII. significationum verborum.

Urs.

A viro doctissimo, quern ipse in refingendo eo loco secutus sum, hactenus disccssi, quod v. 4. plena coss. nomina posui, ubi ille, quod Tr. PI.
e cod. sumptum putavit, scripsit egit per Tr. PI. et et deinde instiluit,
ut Fabius plebiscite auctor fuerit, Marcellus primum rci exemplum dederit.
ib. XV, 27, 8-15. v. to gat a rum. Alia supplements
supplement:! proposuit
Neukircb. de fab. tog. p. 40., maximam partem a Val. Frankio monstrata,
approbata a God. Hermanno Opuscc. T. V. p. 258.:
Togatarum
duplex genus, praetextarum, ab h-omiuum fastigio quae

appellantur , - quod
togis
praetextis
rcmpublieam administrantes utantur; - tabernariarum, quia
cum
minus
ex - cellentibus
etiam
humiles
personae ,
ut
p-lagiarii,
servi
denique
et
caupones
ex
tab-ernis
honeste
prodeant
in scacnam.
In quibus non placent homines minus excellentes ab humibus distincti.
ib. Qu. XV, 28, 4-24. v. topper. Huius articuli ratio, similis
illa et cognata explication! voc. numero, bic cxplananda esse videbatur,
ut is interpolations suspicione, cui plures Vv. Dd. indulsere, velut Hermannus El. doctr. metr. p. 625. plane liberaretur. Forma totius tituli
hoc conspeetu facillime declarabitur :
Topper significare ait Artorius cito, fartasse , eeleriter,
temer.
cito, sic in Pfelei carmine: Topper etc. . .
ei tins, sic C. Piaevius: Capesset flammam . . .
cito, sic in eodem: Namque nullum ....
fortasse, sie Coelius l. VII.: Ita , uti sesc quisque . .
for tasse, sic Accius in Io: Topper, ut fit . .
Iam sequi debebat recensus locorum, quibus topper eo 'sensu, quo eele
riter et temer, Artorio posilum esse visum esset. Nam cito et eele
riter ab Artorio distingucbantur. Nee dubitari potest, quin Verrius etiam
haec plene apposuerit. Sed Festus hoc lexilogicae disputationis corpus,
quod ipsi nimium videretur, medium dissecuit et truncavit, ac quacdam
ex alius grammatici, quern Verrius deinceps introduxerat, opere apponere
satius habuit. Hie cum Ennius , qui v. 16. appellari videlur, esse non
posset, et praegressi voc. iras extrema litera, ab illo separanda sit, Sinnluni cum fuisse apparet : qua re intellecta Festi sermo sie procedit:
Sinnius vero sic: "Topper fortasse valet m Enni et Pacuvi
script is :
apud Enni um est: Topper ele, . . . .
Pa cuv iiis: Topper tecum sit ....
At in antiquissimis scriptis eeleriter ac mature:
in Odyssia vetere: Topper facit homones etc.
Topper citi ad aedis . .
Saturnios Livii et Naevii versus cum alio Supplementorum meorum loco
tractaverim (ad Qu. XII, 15, 2.): supcrcst, ut dc Accii , Ennii, Pacuvii
ve i.sib us, quae annotations angustiis excludcbantur, hie appouam. Accii
ex lone versus apud Urs. est.:
Topper, ut fit, patris ten eicit iras
In COD. est te, transversa linela per e duela, tunc vg. Faernus, ab A.
Aug. laudatus, corr. te eieeit foras. L'rs. in mg. coni. : paler islam tieeit foros, sed idem in annot. proponit: patris ten eicit ira. Facillimum
omnium est: patris ted eicit (vel eieeit) ira, praeserlm cum S ab ira
semotum toti disputationi restiluendae maxime conducal. Ilaquc Botbius,

SUPPLEMENTUM ANNOTATIOMS.
qui Accii versum cum proximis ita coniungit: patrit te nunc eicit iraicentia. B. Verum sie topper, non magis verum tetigit, quam A. Aug.
et Urs., qui voce. Ennius vero sie, uncis secluserunt.
In Ennii verbis:
Topper quam nemo melius seit
topper quam coniungeudum vidctur, ut sane quam, admodum quam.
Pacuvii autem versus ex mea sententia sic nterpungendus est;
Topper tecum, si potestas , faxit, si mecum velit.
i. c. Facile te, si tu eum cogre possis, sectabitur, etiamsi me sequi
velit
p. 355. Qu. XV, 29, 1. v. to rum. Osanno Anal. p. 14. scribendum videtur: Torum ubi signifient torridum. Equidcm, quod in codice est, ita interpreter: Torum ut torridum signified . . . pronunciandum est torrum.
p. 356. Qu. XV, 31, 10-13. v. to nge re. Scal. haec supplementa proposuerat: guia Praenestini tongitionem dieant pro notionc:
ut, Tongione potius dominmri. Ennius : Alii rhetorieam tangent, et vin volunt. norunt videtur significare.
ib. Qu. XV, 31, 31-34. v. tonsillam. In con. est: Accs ...
earn et tosillam pegi laeto in litore. Urs. corr. tonsillam, u| vg. legitur, sed tosilla antiquiori forma scriptum est, ut cesor et cosol. Initio
versus Aecessi ad earn supplet Urs., A. ad terram Bothius , probabilius
Accessi Aeam reslituit Bergkius in Bhen. philol. Museo T. III. p. 78.,
quod Medii fabulae aptissimum est. Aeam syllabam extremam elisione
non amittit, aut Aean scribendum est. Quod autem diflicillimum est,
laclo, id in laevo mutat Scal.: sed id quid significet , non facilius est
intellectu. Nisi technicum antiquorura nautarum vocabulum hie latet
scribendum videtur ieefo , i. e. apto ad earn rem.
Accii versum in Festo Urs. ita cxhibct: Taeefe et tonsillas lito -re
la-edo edite; sed vg. et in Pauli codd. in laeda legitur, quod num
etiam in Festi COD. fucrit, nunc diiudicari nequit, cum eae literae evanuerint. Et hic Scal. corr.: in laevo, Urs. laeto. Barthius in Advcrs.
XXXIX, 11. tentt: ecfae indite, Bothius in lecta indite. Apparet idem
hie latere voc, quod in Pacuvii vcrsu. Numeri autem senaiii versus, qui
turbati esse videntur, in ordinem redeunt, si tonsillas bisyllabum habetur:
quod eadem pronunciation lege facile fieri poterat, qua qualus ala
mala, palus, talus, velum, paulum contracta sunt e quasillus, axilla ma
xilla, paxillus, taxillus, vexillum, pauxillum, ut toles, de quibus Qu. XV,
32, 14. dictum est, sive tolae, ut in Glossis Labbaei legitur, e tonsiles et
tonsillae ortum est.
ib. Qu. XV, 32, 5. v. Tonsam. Asota Scal. Coniect. in Varr.
de L. L. p. 18, 13. (p. 29.) mutat in Sotadico , quam medelam cliam
alus locis adbibitam nunc reiicere cogimur comparatis Varronis codd.

415

cum epistolis M. Caesaris ad Fronton. IV, 2. V. annot. ad Varron. de

L. L. V. . 62. Hoc autem nomen Sota Graece est 2, nota hypocoris'ci forma pro pleniori 2o>rivq positum, ut 'Ahlu pro LtWdcoc
et multa ad eundem modum formata.
I. 371. Qu. XVI, 21, 16. v. vici. Die articulus, specie inleger,
ut multi in Pomponii Laeti schedis, caecis laboral vulneribus. Nam lacu
nas in eo fuisse, ostendit vulgata scriptura, quae v. 21. 22. habet: magistri, paucique
nni, fuerit (in mg. pagi). In eadem est v.
22. 23. aedificii, quae, omisso definitur; 23. iis, oppidisque, 24. om.
infer se, 27. om. id est, 28. habet proprie, 31. vicarii, sed viceni) in
mg., 32. oppido vias, sed in mg. oppidi eivis, quod ex volntate A. Aug.
vicis esse debebat. 33. item vicarii, et in mg. vicani). Tali in condi
cione scripturae cum crisis quasi per ignes suppositos cineri doloso inccdat: contextae Festi orationi nullas supposui emendationes nisi facillimas;
hie tarnen, ubi paulo audacius provehi licebit, articulum , rarae et sanissimae doctrinae plenum, ita refictum dabo, ut olim fuisse videtur:
Viei appellari incipiunt ah agris , [ei sunt eorum hominum ,] qui
ibi villas non habent, ut Marsi aut Peligni, sed ex vicis partim habent rcmpublicam, [ubi] et ins dieitur , partim nihil eorum, et tarnen
ibi nundinae aguntur negotii gerendi causa , et magistri vici, item magistri pagi, [in iis] quotannis fiunt. Altero , cum id genus aedifieiorum [significatur] quae continentia sunt in oppidis , quaeve itineribus
regionibusque distributa inter se distant, nominibusque dissimilibus
diseriminis causa sunt dispartila. Tertio, cum id genus aedificiorum
definitur, quae in oppido prive, id est in suo quisque loco proprio, ita
aedifieat, ut in eo acdificio pervium sit, quo Hiere habitatores ad suam
quisque liabitationcm habeat acccssum : qui non dicuntur vicani, tient
ii, qui aut in oppidi vicis, aut ii, qui in agris sunt, vicani appellantur.
In his primurn opponuntur ruslici vici villis sive praediis, ut non
recte Scal. Dac. deleant non post villas. Deinde er ius iis dieitur pro
post Huschkius, qui tarnen ut in tantum mutetur suadet. Ad nundinae
aguntur Urs. in mg. posuit: al. kabentur, nescio unde. Lacunam, quae
postea in vg. indicata est, Scal. sic explere volebat: magistri pagi , qui
creati quotannis fuerint. Idem PACI 'Wax< pro pagi scriptum esse
putabat. Altcrum genus vicorum intelligitur, quod in Urbe propriis nominibus distinguitur, ut vicus Cyprius, Tuscus, Iugarius etc. Hie Scal.
e vg. scriptura fecit: eum id genus aedificia, quae continentia sunt, vit
oppidi, itineribus etc. Huschkius voluit : publias oppidis. Terlio describitur genus aliquod insularum in Urbe, quod non alio quam hoc auclore
cognitum habemus. Pervium non est impersonaliler dieitur, ut a Varrone de L. L. V. . 145. et a Tcito. Scal. ut Iegatur, iubet: qui aut
in oppidi viis: at sententia postulat vicis.
ib. Qu. XVI, 22, 10. v. vectigal. Quanquam ordinarium cxplicationem habet, si de pedile intelligitur (a quo significatu non multum
discedunt, quae Qu. X, 1, 8. v. ordinarium leguntur): praeslat tamen.

414

SUPPLEMENTUM ANNOTATIONS.

multo ordiarlum , i. e. hordiarium vel hordearium, lod cum equestri

aere a Gaio proximc coniungitur. V. Paul. p. 16. v. hordiarium, cum
annotatis. Atque hordearium hie scripsisse Wallherum in Iuris Horn, historia p. 3(>., doceor ab Iluscbkio de Servio rege p. 371., qui ipse ordinarium serval et oh in praeter (pt) mutandiim censet. Cuiacium , video,
ll Observt. VII, 4. exlraordinarium proposuisse.
il. Qu. XVI, 22, 14. v. viae.

Non invidebo lectori, quae Husch-

kius in hoc XII tabularum fragmento relingendo tentaverit, qui mecum

miratur, nullum dum nostra memoria celebrem Ictum hace Festi verba
ad XII tahb. leges restituendas adhihuisse (v. etiam Puchta Abhandlungen
p. 99.), cuius rei in caussa fuisse suspicor, quod omnis de vus glossa in
vg. desideratur. Igitur Huschlcius sic: Lex II: ni vias (vel viam) mu
niunt , nui viis (viae) amsegetes esunt , qua volet, iumentum agito: cd
ipse fortasse non improbaba, quod amsegetes quidem adscivi, lapides ta
, quippe ad muniendam viam utilissimos, non abieci.

IUDEX I. VKKBORlll.

Yocabula a Feste et Paulo explicate laxioribns Uteris, quae obiter commciiioraiitur , unci, Tocabulis vel paginarum nunicris praefixis
sunt. Literie arclioribus expressa indicant quacdani in annolationc obiter dicta.

A.

Ab oloes 19.
Abacti 33.
Abalicnatus 25.
Abninbtil.-iiilcs 2G.
[Abarcet 15.
Abavus 13.
Abditivi 22.
Abemito 4.
Abcrcet 25.
Abgregare 23.
Abiectaria uegolia 27.
Abisse 26.
Abitionem 380.
Abi gm i na 21.
Abnutarc 27.
Aborigines 19.
Abortum (neutro genere) 29.
Abrogare 12.
Abs 22.
Acccnsi 18. [14.
Acccnsi velati li.
Accusations pro nominativo a
Paulo babitus 48. 105. 195,
Aceratum 20. [187.
[Accrosus 187.
Acerra 18.
Acetare 23.
Acirie 10.
es 24.
\Jxt*c 22.
Aclassis 20.
[Actuosi 17.
Actus 17.

Acupcdiiis 9.
Acus 9. 380.
Ad 12.
Ad caprac pnludes C5.
Ad exitam actalcm 28.
Adagia 12.
Adasia 12.
Adaxint 28.
Addiccre 13.
Addubanum 21.
Adduis 27.
Adeo 19.
[Adgregare 23.
Adgrctus 6. [78.
Adigas 24.
cl i t i ni um 29.
d 1 11 i s s i v : i v aves 21.
Adnictat 29.
[Adolesccns 5.
Adolescit 5.
Adopta ticius 29.
Ador 3.
Adorare 19.
Adoriam laudem 3.
Adpromissor 15.
Adrumavit 9.
Adsciscere 14.
Adscript! 14.
Adscripticii 14.
Adsiperi 21.
Adtegrare XVlII,ann.2. 12.
Adtibernalis 12.
Adtritum 12.
Adulari 21.

Adulter 22.
Adulterina signa 28.
[Adultus 5.
Aduncatur 11.
Advelitatio 28.
Advcrsus 380.
Advoseni 25.
AE pro Gracco 36fi.
Ae 25.
[Aedilatus 13.
Aedilis 13.
Acdis 13.
[Aeditimus 13.
Aedituus 13.
[Aege Ama/. 24.
Aegcum marc 24.
Ar (ru m 6.
Acgyptiiios 28.
Aemidum 24.
A cm ili am 23.
Avnariam 20.
Acneatores 20.
Aencolo 28.
Aencsi 20.
Aenulum 28.
Aequidiale 24.
Acq itilaviuiu 24.
Acrarii tribuni 2.
[Aerarium 2.
Acribus 27.
Acrosam 20.
Aeruma 26.
Aeruninulas 24.
Aeruscare 24.

dist'i l

Aestimata 24.
Acstimias 20.
es tu aria 380. 382.
Af vobis 26.
Affabrum 28.
Affatim 11.
Affecta 2.
Affectarc 2.
Affines 11.
!<4</ 2.
Afrolnnt 26.
Agasones 25.
Agca 10.
Agedum 23.
Agere 23.
Agina 10.
[Aginatores 10.
Agnus 6. 14.
Agolum 29.
AGON. 10.
Agonalia 10 bis.
[Ago nensis porta 10.
[Agones 10.
[Agonia 10.
Agouias 10. '
Agonium 10 bis.
[Agonus 10.
Albesia scuta 4.
Albiona 4.
Albogalerus 10.
Alliula 4.
Album i .
Alcedo 7.
A I ebria 25.

4r

416
Alconcm 29.
Aletudo 27.
Alga 380.
Algeo
Aline 27.
Alica 7.
Alicariae 7.
[Alienatus 25.
Alimodi 28.
Aliorsum 27.
Alites 3.
Aliuta .
Allccti 7.
Allicit 27.
Alliesis dies 7.
AlliTescit 28.
Alius 7.
Alma 7.
Almitics 7.
[Alpes 4.
[Alpbius 18.
Altaria 5. 29.
Alted 207.
Altellus 7.
Alter 7.
Alteras 27.
Altcrcatio 7.
Alterna tio 7.
Alterpliccm 7.
Altertra 7.
Alteruin 6.
Altum 380. 382.
Alius 7.
Alucinatio 24.
A lumen to 18.
Alvcolum 8.
Alvus 8.
Am 4. [16.
A mass 28.
Ama tio 28.
Ambactus 4.
Am ba r val rs 5.
[Ambarvalia 17.
Ambaxioquc etc. 26.
Ambegni 4.
Am best 4.

I 14 D X I.
Ambitions 4.
A nib |; u n in 17,
[Ambitio 16.
Ambitus 5. 16.
Ambo 4.
Ambrices 1.
Am b rones 17.
Ambulacra 21.
Amburbiales 5.
[Amburbium 17.
Aiiibustus 5.
[Amcci 15.
[Amcns 23. [158.
Amenta 12.
Anieria 21.
A m i an 21.
A in i o i um 15.
[Ainiciri 17.
Amicitiac 15.
Amiculum 28.
Am i ta 14.
Amitos 21.
Amneses 17.
Amnis 16. [60.
Amniiiin lamella nomina CO.
Amocbaeum 380.
A m en a 2.
Amosio 2G.
Ampcndices 21.
[Araplcxus 17.
[Amplustria 10.
Amputata 24.
Amscdcntes 21.
Amsegetes 21.
Aintcrmini 17.
A m u s sim 0.
Anatem 20.
Anaxarc 8.
Ancaesa 20.
Anccps 19.
An i 19.
[Anclabria 11.
Anclabris 51. [77Anclare 11.
Ancrae 11.
Ane tos 29.

[Ancularc 20.
[Anculi et Anculac 20.
Anculo 11.
Ancunulcntae 11.
Aiitus 19.
An tir n 22.
Andruare 9.
Angeronae 17.
[Angeronalia 17.
[Angina 8.
Anginem vinariam 28.
Angiportus 17.
Angor 8.
Angulus 11.
Animula 25.
Annaria 27.
Annus 6.
An quer 64.
A ni] u i r er 22.
[An ta 1.
Antarium 8.
Antcfixa 8.
Antcbac 8.
[Antcmnae 17.
Antes 1.
Anteurbana 8.
Antiae 17.
[Antica 220.
Antigcrio 8.
Antipagmenta 8.
Antip. et Antepagincnta 8.
Antiquare 26.
Antiquum 26.
Antras 11.
Antroare 9.
Anus 6.
Anxur 22.
Ao in Au muta tum 18.
Ape 22.
A poll iu 22.
[Apere 18.
Aperta 22.
Apex 18.
Apica 25.
Apiculum 23.
Apluda 10.

Aplustria 10.
Apellinares ludi 23.
nulluni 152.
Apor 26.
A pollita visse 27.
pi a via 24.
A prie um 2. 383.
Aptus 11. [18.
Apua 22.
Apud 12. 22.
Aqua 2Aqua et igni 2.
Aquaelicium 2.
Aquagiuin 2.
Aquarioli 22.
[Aquila 22.
Aquilius 26.
Aquilo 22.
Aquilus 22.
Aquipedius 9.
Aquipenscr 22.
Arabicc olet 28.
Arbilla 20.
Arbiter 15.
Arbitrariuiu 15.
Arbitrium 15.
Arbosem 15.
Arbutus 380.
Arca 25.
Arcani 16.
Arccre 15bis.
Arcirma 15.
Arcubii 25.
Arcula 16.
Arculata 16.
Arculum 16.
Arculus 16.
[Ar eng 15.
Area 11.
A r fe r i a 11.
Argea 19. [334.
Argcnnon 14.
Argeorum sacclla 385.
Argeos 15. [354.
Argus 28.
Argutum iri 27.

VERBORUM.
417
Aridurn 1].
Arillator 20.
Ar i i m 25.
Aristophorum 27.
Arma 3. [25.
[Armentag .
Armcutum 4 .
[Arm i 25.
Arm illas 25.
mi i 11 u m 2.
Arm Hu s trium 19.
Armita 4.
Arnac caput 20.
Arquites 20.
[ rcoi; ;i lin ne 153.
Arse verse 18.
Arsineum 20.
[Artenam 21.
[Artes 21.
Artifices 21.
Artitus 20.
Artus 20.
Arrales fratres 5.
Ar\ina 20.
Arvocitat 27.
A r v ni 25.
Ar j taeiiiim 21.
[As canii filii 23.
Asparagus 19.
Assa 29.
, .
Assaratum If).
Asserere 25.
Asserere matiuin et manu 25.
Asseres 16.
Assidelae 19.
Assiduus 9.
[Assir 16.
Ast 6.
Astasint 20.
Astu 6.
Astutus 380.
At 13.
la vus 13.
A I li an u vi um 18.
Atra bilis 29.
[Atria 13.

Atriplcxum 29.
Atritas 28.
Atrium 13.
Atroces 18.
Attae 12.
Attn in 12.
Attestate 12.
Atticissat 28.
[Attigit 356.
Attinge 26.
Auceta 25.
Auctarium 14.
Auctor 29.
Auctum 14.
Audacia 20.
Audacias 27.
[Audaculus 27.
Audit 27.
Auditavi 28.
Augur 2.
Auguraculum 18.
Augustus 1.
Aulas 23.
[Aulicocia. cita 23.
ureas 27. [8.
Au re ax 8.
Aureliam 23.
A u r i lale m 9.
Auritus 8.
Aurum 8.
[Aurunca 18.
Avql 13.
Ausculari 28.
s eu lu m 28.
[Auseli 23.
Ausis 27.
Ausoniam 18.
ii s )i ici m 2.
[Aus um 9.
A (um nu m 23.
Auxiliares 17.
Auxilia 24.
Avcntinus 19.
Avre 14.
Aves 29.
Avidus 23.

Avillas 14.
Avunculus 14.
Avus 13.
Axaiiicnta 3.
Ajare 8.
Axe agglomrat! etc. 25.
Axis 3.
[Axit 3.
[Axiles 3.
Axitiosi 3.

S.
Bacar 31.
Bacchanalia 30.
Bacrioncm 31.
[Baiolari 35.
Baiolos 35.
Balaenae 31.
Balaenam 30.
Balatrones 34.
Barathrum 31.
[Barba promisse 224.
Barbari 36.
lia r ari eu m 31.
Bardus 34 bis.
Barium 33.
Barrire 30.
Basilica 30.
Basilicum 30.
Basiliscus 31.
Batus 30.
Bella.-ia 35.
Bellarium 35.
[Bellica columna 33.
Bellicrepam saltationem
35.
Belli tu cl in em 35.
Bellona 33.
Bellule 36.
Bellum 33.
Bel tu s 34.
Bcneficiarii 33.
Bencventum 34.
Benignus 33.
e n n a 32.
Bessern 33.

<; g g

Bibesiam vid. Perediam.

Bibliothccae 34.
Bidental 33.
Bidentes 33.
Bigenera 33.
Bignae 33.
Bilbit 34.
Bilingues limittes 35
Billis 34.
Binominis 36.
Biseta 33.
i tien ses 35.
Blandictlla 35.
[B la teas 34.
Blaterarc 34.
Blennos 35.
Blitum 34.
Boare 30.
Boarium forum 30.
Bocas 30.
Boiac 35.
Boicus 36.
Bombizatio 30.
Bona 30.
Botulus 35.
Bova 30.
Bovcm bidentem 35.
Bovinatur 30.
Brachium 31.
Brassica 31.
[Breada 33.
Breve 31.
Bruma 31.
urn mlis in ni 33.
Bruti stupor 31.
Brutianae parmae 31.
Brutiani 31.
Brutum 31.
Bnbinare 32.
Bublcum 32.
vxvT/ 32.
Bucar 36.
Bucephalus 32.
Bucerum pecus 32.
u i n a 32.
Bulgas 35.

INDEX I.

418
Bnlmam 32.
Bolla urea 36.
Burranica potio 36.
Burranicum 36.
Burrum 31.
Bustum 3?.
Bateo 32.
Botubatta 36.

c.
et G permotatae 23. 203.
Cacla 45. [225.
Ccculatom 46.
Cadmea 47.
Caduca auspicia 64.
Caduceatores 47.
cul ta ut 62.
Caccultare 45.
Caeculus 44.
Caecum 44.
a eco g 382.
Caedem 45.
Cacditiae 45.
[Caelare 20.
Caelibcm 44.
Caelius uions 44.
Caenioa 45.
Caerirooniarum 44.
Caesar 57.
Cacsariati 45.
[Caesnas 205. 209.
Caesones 57.
Caespes 45.
Cacsticillus 45.
Caestus 45.
[Caesullae 274.
[Calabra curia 49.
Calasis 51.
Calalhos 47.
Calatorcs 38. [225.
Calbcos 46.
Calcendix 46.
Calces 46 bis.
[Calendae 225.
[Calendarum 178.
Caletas 58.

Calicata 47.
Calicatis 59.
Caliptra 47.
Calix 47.
Callim 47.
Calones 46. 62. [225.
Calpar 46. 65.
Calpurni 47.
[Calumnia 225.
Cmara 43.
am lis virginibus 63.
Cam en ae 43.
Camcnscm cursorem 58.
Camilla Flaminia 93.
[Cam i 11 um 63.
Camillus 43.
[ fi Q a 48.
[Camuri boves 43.
Cana 45.
Canalicolac 45.
an cri 46.
Candelabrum 46.
Caen tas 46.
anicae 46.
Canifera 65.
[Canistella 45.
[Canistra 45.
an i tu d nein 62.

Canta 46.
Cantbcrius 46.
Canturnus 59.
[Canuam 65.
Caperatum 48.
a p i il 1 in 48.
Capillatam vel api 11arcm arborent 57.
Capis 48.
Capita dcorum 64.
Capital 48. 57.
Capitalis lucus 66.
Capitarium aes 65.
Capilium 57.
Cappas -44.
Caprae 48.
Capreoli 57.
Capronae 48.

Caprunculuin 48.
Capsac 48.
Capsit 57.
Captus 65.
Capuam 43.
[Capularis 61.
Capula m 61.
Caput 48.
[Cardo 71.
Carinantes 47.
Carissa 44.
a r nific is 64.
Casa 47.
Casara 48.
Cascum 47.
Cascos 48.
a sinam 61.
[Casmenae 67. 205.
[ /. ti r) ,/' i "/. 0 V

63.

a s n 47 .
Cassabundus 48.
Cassia via 48.
Cassiculum 48.
Cassilam 48.
Casta mola 65.
[Castella 70.
Castrensi corona 57.
Casus 58.
Catacbresin 58.
[Catamitis 7. 18.
Catamitum 44.
Catampo 44.
Catax 45.
Cati 45.
Calillafio 44.
Calillnos 44.
Catularia 45.
Catulinam carnem esitavlsse 45.
Catulus 45.
Catus 61.
Caudecae 46.
Caudicariae 46.
Caulae 46.
Caviares bostiae 57.
Cavillatio 45.

Cavillum 46.
Cavitionem 61.
Cavum 46.
classis 61.
Cleres 55.
Celia 66.
Ccllere 50. 55.
Celsus 55.
en sere 54.
Censio 65.
Ccnsio bastara 54.
Censioncm 54.
Censores 58. [65.
Censoria vocabula 66.
Censui censendo 58.
Centaurion 54.
Centcnariac 54.
Centenas pondo 59.
Cen tumviralia indicia
54. 64.
Centuria 53.
Ci- nt liria I 54.
Cm I liria I s 53.
Ccnturionus 49.
Ccrcolopis 54.
crcopa 56.

[Kitava

56.

Cercos 54.
Ceres Libjssn 121.
Ccrmalus 55.
Cernuus 55.
Cerritus 54.
Cerrones 40.
[Cerus m a nus . 122.
Cervaria 57.
Cervus 54.
Cbalcidicum 52.
a n s 52.
Chilo 43.
Cboenica 52.
h r a |; i in 52.
Ci et qui svll. permat. v. qui.
bus 42.
Cicatricare 65.
ice um 42.
Cicindela 42.

VERDOR UM.
Chuma

Clivia auspicia

381.

Cloacae

[Ci or 108.
Ci ere 66.

64.

Cillibae

Cloeliae fossae

Cloclia

43.

43.

Cimbri

Cincia

43.

57.

Cincinni terni antiquae artig

03.
Cincta

65.

Cingulo

Circanea

42.

i s p i u s mon
i eterna

43.

Citcria

59.

Citimus
Citior

42.

42.

Civitatc mutari

42.

Ca m 66.
Cl a r i l u di n cm

277.

61.

me I u hi ni

Cnephosum

56.

41.

m in i 1 1 i-e

41.
65.

[Coiuuiu nie arius

51.

39.

20.

Comoedias

39.

Comoedice

61.

[Comparsit

C0.

57.
40.

Confoedusti

41.

Confugelam

39.

Congruere

40. [97.

Coniector

60.

Coninquere
220.

Coniptum

65.

40.

Coniugationum

[Coniuges

Compascnus" ager

Coctum

39.

Compere

Cocula

39.

Cocum
Codeta

[Compendium

significado

80.

Coclacae 39.
Coctiones 51.

Cocna

39.

Conflages

64.

u , e n I;o

52.

Confcta

277.

ni in is s at !
i

56.

40.

104.

Conivola

72.

61.

Conlucare

60.

37.

Conregione

66.

Compcrccre et compesecre 60.

Conruspari

62.

58.

Compernes

Conscripti

41. [7.

38. 58.

Compescere

lue um

Consenta

65.

64.

62.

54. [223. [339.

Coenacula

58.

38.

[Com m car

Cl u n s

66.

Condulus 38.
n l'i: i r u n t 59.

Comitiales

Co m m t u 1 a

Clura 55.
Clutum 55.

Condictio
Condictum

58.

55.

Coclibari basta

70.

in e d u m

55.

Coelestia auguria

61.

Citrosa 42.
Civicam coronam

63.

Clunas

[Cocio
64.

56.

38.

Condere 41. 57.

Condicere 64.

[ m m ca I us

Cocctum

Circites 43.
Ci t u m 1 u vi um
[ i s

63.

Condalium

Clumac 55.
1 u n a 1 u m 50.

Cnasonas

43.

[Comae

55.
37.

[Combennones 32.
Comedo, onis , 58.

55.

Clypeum

63.

Cingulos 43.
Cinxiae I n i s

59.

66.

Clucidatum
43.

Cimmerii

Colurna

Cloacale flumen
Cloacare

Clle

Columnae

55. [66.

Cilium 43.
Cillere 195.

419

54.

41.
40. 72.
65.

Considerare

Compilare 40. [204. 205.

o ni ji i I a ! a 40.
n in |i 1 uii cus

59.
108.

Consilium

42. [75.
41.

Consiluere

58.

Consiptum 62. 64.

Consiva 187.

[Coepere

59.

[Compluvium

Coepi am

59.

Consonantes non gemi

Consonantes literac et syll.

Classes clypeataa 56.

Classic! tes tes 56.

[Coercer

16.

Compraedes 39.
Couiptum 40.

Co('itatim

61.

Comp tus

Classis procincta

Cogitatio 66.
Cognitor 57.

Concapis

Cognitu

Conceptivae feriae 62.

Consortes

Cognomines 40.
Collum 39 bis.

Conciliabulum

Consponsor

Coinquere

Concilium

38.

Constcrnatio

[Concinere

38.

Constitutus

Claudere

56.

Claudiana
Clausula

57.
56.

Clava 62.
hu a ta 56.
[Clavator
Clavim
[Clavis

62.

Collatia

56.

65.
37.
37. 58.

Conciliatrix

Concinnare

Clingere

56.

Colluviaris

Clitellae

59.

Colopbon
Colossus

57.
37.

58.

10.

38.

62.

Conclavia
[Concutere

297.
59.
41.
42.
42.

Consualia 41.
[Cousus il.

66.
59.

Conclavatae

117 sq.

Consposos

38-.

ConcipilaTisti

Collina porta

Concio

6.

ante liquidas elisac et con

trac tac

Concionem

61.

64.

65.

365.

[Colligimus 115.
[Colliciae 114.

Clientam

[Clivi

n audi t u m

59.

Collativum

56.
56.

Clavus annalis

56.

naban t

63.

Co n s ue t i n cm
62.

Con su las

58.

61.

41.

Contagionem

38.

Contemplari

261.

n testar i

Ggg'

59.
38.

38.

INDEX I.

420
Contcstari litem 57.
[Contimit 356.
ti j; ii um C5.
Canto 38.
Co il tr ;i rium acs 64.
Contabernales 38.
Contubernium 38.
Contuoli 42.
allis 42.
Con ventae conditio 62.
Conven tus -il.
Conteium 58.
Convicium 41.
Convoti 42.
opona 40.
Copulativa partcula ab antiquis omissa 67. 276.
Coquitare 61.
Corbitae 37.
Corculum 61.
Corda 65.
Corgo 37.
Corintbienscg 60.
Corius 60.
Corniscarum 64.
Cornua 37.
Corolla 63.
Corona 37.
Corpulcntis 62.
[Cosmittere 67.
Cossi 41.
Cotbones 37.
[Kut 'l7

51.

Coturnix 37.
Cracentes 53.
[K inn l UT a i

53.

Craticulum 53.
Crebrisuro 59.
Crcduas 60.
[Crpas 48.
Creperum 52.
Crepidines 55.
Crepitulum 52.
Creppoa 57.
Creterrae 53.
Crevi 53.

Crines 53.
[Ktrlai 53.
Crocatio 53.
Crocotillum 52.
Crocotinum 53.
[Cruccm 151.
Crucium 53.
vi m i it a 60.
Crusculum 53.
Crustariae 53.
Crustumina 55.
Cubans auspicatur 66.
[Cubiculum 64.
Cuctio 51.
Cudere 62.
Culcita 50.
u 1 i y n a 51. 65.
Culina 65.
Culliola 50.
[. n 11 us 60.
Culticula 50.
Cum imperio eat 50.

populo jete 50.

potestate est 50.

Cumalter 50.
Cumbam 51. 64.
Cumeram 63.
Cumerum 50.
Cuncti 50.
unir ul um 50.
unir 50.
[Cuppedia 48.
Cuppcs 48.
Cupralia 65.
Cupressi 63.
Cura 50.
Curatores 48.
Curia 49.
Curia Tifata 49.
Curiales 49.
Curiales flaminps O.
Curiales mensae 64.
Curiata 49.
Curionem 60.
Curionia sacra 62.
Curionium 49.

[O u rio n us 49.
Curis 49.
Curitim 49.
Curriculo 49.
Curriculus 49.
Currules 49.
Curtilacum 49.
Curules equi 49.
Cussilirem 50.
Custodelam 51.
Custoditio 61.
Cutiliae 51.
[Kiiti 51.
Cutis 51.
uturn ium 51.
Cybebe 51.
Cybele 52.
[Cybios 52.
y h i u m 52.
Cyllenius 52.
Cy mb ium 51.
Cyntbius 52.
Cyparissae et Cyparissiae 51. 64.
y pria 52.
Cyprio bovi merendain
59.
y tli ere a 52.

.
D in L transiens 68. 147.
D paragogicum 405.
Dacrimas 68.
Daedalam 68.
Dagnades 68.
DalivUm 68.
[Dam i a 68.
[Damiatriz 68.
D am i um 68.
Danistae 68.
Ilanunt 68.
[Dapatice, dapaticum
68.
Daps 68.
Da si 68.
Da un i a 68.

Dautia 68.
Deactio 74.
[Dcamare 70.
Deblatcrare 72.
Dccalicatum 75.
Decermina 72.
Decima 71.
Decimanus 71.
Dcotes 72.
Decrepitus 71.
Decultarunt 75.
[Decumana 4.
Decumana ora 71.
[Deeuinaiii fluctu 71.
Decures 71. 75.
Decuriones 71.
[Dedicare 70.
Dedita 70.
Dferai tat um 75.
[Deforma 83.
Defrensam 74.
Defrui 70.
De gre 73.
D egun er e 71.
De inc ep s 71.
Dcincipem 75.
Deinde 75.
Dclaniare 73.
Delapidata 73.
Delibere 73.
Deliberare 74.
Delicare 73.
Delicata 70.
[D etica tus 70.
Delicia 73.
[Delicta 73.
[Dcligimus 115.
Dclinquerc 73.
[Deliquia 73.
Dcliquium 73.
D eliquum 73.
Delubrum 73.
Deluit 73.
D e magis 71.
[Dmens 158.
Deminutus capile 70.

421

VERBORUM.
Jqftot 72.
e m a m 70.
[Dems 70.
Denariae 71.
D enicales f eriae 70.
Deorata 74.
Deorum sedes 337.
Depeculatus 75.
Deperire 70 bis.
[Depilati 204.
Depolitum 71.
Depontani 75.
Deprensa 71.
De p ubem 71.
Deparere 70.
Derogare 69.
/jijii; 70.
D e r n i i i G9.
Desiderare 75.
DesTare 72.
Despretus 72.
Dcteriae 73.
Detrcctare 74.
Deludes 73.
Deus 71.
Derersus 71.
Dcvilarc 71.
Deztans 73.
Dextimum 74.
Dextra auspicia 74.
Dextrar um tibiarum 74.
DJ in Z mutatum 74.
Diabatbra 74.
[Diales flamines 10.
[Dialis flamen 74.
D i anius 74.
Dicaearcbia 72.
Dicassit 75.
Dice 72.
14 el j n ii a 72.
Dierectum 60.
Dies 74.
Dies diflensus 272.
Diffarreatio 74.
[Difficultas 87.
Digitii, Depidii 44.

Dignorant 72.
[Dii manes 147.
Dilcctus 73.
Diobolares meretrices
74.
Diomedia 75.
Diomedis 75.
Dioz 75.
Dirigere 69.
Dims 69.
Dirutum aere 69.
Disertim 72.
Discrtiones 72.
Disertus 72.
1 1) i s ji di in

72.

[Dispensata 72.
Dispensatores 72.
Dispescere 72.
[Dissipt 310.
Dissuie us 72.
Distisum 72Dium 71. 74. 75.
[D i u s 74.
Dividiam 70.
Divid eu la 70.
Doli 69.
Dolila 69.
D m u s 67.
Donaticae coronae 69.
D on um 69.
Drica vocabula 52.316.367.
Dorsum 69.
Dotem 69.
Dr acones 67.
i
[Drua 9.
Du in mutalum 66.
Dubai 67.
D be nus 67.
Duco 66.
Ducllum 66.
Duicensus 66.
Du id ens 66.
Diiiiu et creduam 27.
D uis 66.
Dumccta 67.
Dum osa 67.

Duodeviginti 67.
Duon um 67.
Duplabis 67.
Duplionem 66.
[Dupondium 72.
Dusmo in loco 66.

E.
E clisum 25.
E pro EI 15.
I 23. 395.
Earn us 78.
Eapse 77.
Eccere' 78.
Edeatroe 82.
Ederam 82.
Eff afila tum 83.
Effari 81.
Effata 80. 81.
Egens 77.
Egregiae nymphae 77.
[Egregius 23.
Egretus 78.
Eiuratio 77.
Elacatena 76.
Elaudare 76.
Elecebrae argentariae
76.
Electabo 76.
Elices 76.
Elinguem 76.
. Elixa 76.
Elucum 75.
E 1 u in b uni 76.
Em 76. 77.
Emancipati 77.
Emem 76.
Emere 76. [4.
Empanda 76.
Emptivum militent 77.
En.ussit.ita 7 1i .
Endoitium 76.
Endoplorato 77.
Endo procinetu 77.
Ennam 76.
['Evvov 6.

"Eyoi 6.
Enubro 76.
E n u n i|iiin> 76.
Epeus 82.
Epicrocum 82.
Epilimma 82.
Epistylium 82.
Ep olo n os 78.
Epulam 82*
Epulares 82.
Equestre aes 81.
Equiria 81.
Equirine 81.
E quitare 81.
Equo 81.
Equus 81.
Ercto oppositum nerctuin
110.
Erctum citumquc 82.
Erebum 83.
Ergo 82.
Erigone 195.
Erim, esim 386.
Eritudo 83.
Erugere 83.
[Ervilia 82.
Ervum

82.

Escariae 77.
Escit 77. cf. 386.
u li o i u ni talentum 78.
Eudiacon 78.
Eum 77.
Europam 77.
Evelatum 77.
Ererriator 77.
Exagogcn 80.
Examen 80.
Examussim 80.
Exanclare 80.
Exbures 79.
[Excellere 274.
Excidionem 80.
Exciet 80.
Excipuum 80.
Excudere 79.
Exdecimata. go.

INDEX I.

422
Ex do rsu a 79.
Exdutae 80.
[Exemplar 81.
x pin |i I u m 81.
Exercircnt 81.
Exercitionem cxercili
81.
[Exercitiorem, ex er li
tis si m u m 81.
Exercitus 81.
Exesto 82.
Exfir 79.
Exfuti 81.
Exgregiae 80.
Exb a us tant 81.
Exiles 81.
Exilica cansa 81.
E x i m i u m 82.
Exin 82.
[Exindc 75.
Exinfibulabat 81.
Existimare 82.
Exitium 81.
[Exlitius 381.
E x o d i u m 80.
Exoletus 80. [5.
Exomid es 81.
Exoriri 80.
Expapillato 79.
Expatarc 80.
Expectort 80.
[Expensa dispensata vel
compensate 72.
[Expergitus 80.
Experitos 79.
Expcrrectas 79. 80.
Explennnt 80.
Explorare 79.
[Explorator 79.
Exporgcre 80.
Expreta 79.
Exrogare 82.
Exscendere 79.
Exta 78.
Externus 79.
Extcrrancus 79 bis.

E x t i m u m 78.
[Extrae us 78.
Extrarium 78.
Extremum mare 382.
Exurguentes 80.
Exuviae 81.
[ 78.

F.
F et H literae mntatae 84.
Faba fresa 91.
Fabam 87.
Fabii Favii et Fovii dicti
87. 335.
Fabulus 167.
F a e m 87.
Faces 87.
Facessere 86.
[Facilitas 87.
Factio 86.
[Factiosus 86.
a fui 87.
[Facultas 87. 214.
[Faculter 87.
Fatugal 87.
Falac 88 bis.
[F a 1 a n d 88.
Falarica 88.
Falcones 88.
Faleri 91.
Falsius et Falsior 92.
Fama 86.
[Farad 87.
Famella 87.
F a m i s a m 87.
Familia 86. 87.
[Familiares 86.
Familiaris Romanus 93.
Famine 87.
Famuletium 87.
Famuli 86. 87.
Fana 93.
Fantica 92.
Fanum 88.
Farfcnum 88.
Farrago 91.

Farreum 88. [102.

Fartorcs 88.
[Fas 88.
Fascinum 88.
Fastigium 88.
Fastis 93.
Fastorum 87.
Fatantur 88.
Faustulum porcellum
93.
Faventia 88.
[Favere 88.
Favi 87. 88.
Faviani 87.
Favissae 88.
[Fcbrua 85.
Febrnarius 85.
[Fcbruatum 85.
[Februatus 85.
Felicata 86.
Felices 92.
Feli cones 86.
Felix pro filix 86.
[941*4 86,

[Fernen 92.
Femur 92.
[Fenebres 94.
[Fencbris 86. .
[Feneratores 86.
F enero et Fencror 92.
Fe nu m 86.
Fenus 86. 94.
F era lia 85.
Ferentarii 85. 93. [14.
[369.
Feretrius 92.
Feria 85.
Feriac statae 92F er i as 86.
Ferire 86.
F e i t 92.
Frus 86.
Fescemnoe 86.
Fescennini 85.
[F si as 86.
Fcstram 91.

[Festuca 86.
Fetiales 91.
Fiber 90.
[Fibras 90.
Ficolea 93.
Ficus Ruminalis 168.
Fides 89.
[Fidicula 89.
Fidnsta 89.
[Fimbrias 90.
F ir tum 85.
Firmum 91.
Fiscellus 90.
Firere 92.
Fixulas 90.
Flagratores 89.
Flamen Dialis 87Flamines 385.
Flamini Diali interdicta 81.
Flaminia 93.
Flaminia a les 89.
Il .1 1.1 i ni us 89.
Flaminius camillus 93Flaminiue lictor 93.
Flammcarii 89.
F 1 a m m e 89.
Flammeo 92.
Flator 89.
Flemina 89.
Florifertum 91.
Flumen 382.
Flumentana 89.
F 1 11 11 i a m Innoucm 92.
Flustra 89. 382.
Focillationes 85.
[Foculi 85.
Focus 85.
Fodare 84.
Foedum 84.
Foedus 84.
Folium 85.
Folliculare 85.
[Folus 84.
[Fomenta 85.
Fomites 84.
Fons 84.

423

VERBORUM.
Fontinalia 85.
Forego 90.
[Ko rare 84.
[Foras 84.
For beam 84.
Forcipes 84.
Ionics 84.
[Forctam 102.
[Fordae 83.
Fordicidis 83.
[Foreculae 84.
[Fores 84.
Forma 83.
Formiae 83.
Formiani 292.
Formucnles 91.
Fornacalia 83. 93.
[Fornlos 84.
Forum 84.
[F os tern 84.
[Fostia 84.
Fovii 87.
Fraccbnnt 90.
Frater 90.
Fratilli 90.
Fratra 90.
Fratriare 91.
Frausus crit 91.
Fraxare 91.
Fregellae 91.
Fremitum 90.
Frendere 91.
Frequen tarinm 93.
Fretum 382.
[Frictura 91.
Frigere 91.
[Friguttire 80.
Fringilla 90.
Frivola 90.
[Fr one, fem. 60.
Frontera 90. [151.
Fructam et Fructum 92.
Frugamcnta 91.
Fruniscor ct Frunitum
92.
Frutinal 90.

Fru 92.
Fucilis 92.
Fulcerc 92.
Fulguritnm 92.
[Fulgus 84.- 92.
[Fuligo 84.
lu In. m 92.
[Fumus 84.
Fundus 89.
Fnebres tibiae 93.
[Funus 84.
[Furcilla 88.
Furcilles 88.
[Furiae 84.
Furnalia 88.
[Furnus 84.
Furum 92Furvum 84. 93.
Futare 89.
Futiles 89.
[Futilia 39.
Futuri formae m et .
Catn. 26.

Cr.
Gabinomm focdus 56.
Gabinus cinctus 225.
Gaia Caecilia 95.
[Gaipor 257.
Galbeum 96.
Galearia 96.
Gallam bibere etc. 96.
Galli 95.
Ganeum 96.
Gannitio 99.
Gaudium 98.
Gaulus 96.
Gemursa 95.
Genas 94.
Geniales 95.
Genialis lectus 94.
Genitivus quartac declin, in
uis 259. 279. 302.
Genium 94.
Gens Aelia 94.
Gcntilis 94.

Genuini dents 94.

Genus 98.
[Genus diversum 60.
riiiytqu. et ynyau 97.
[Germani 95.
Germen 95.
( 40.
Cerne 94.
Cerrones 40.
[Gerulos 95.
Gerusia 94Gcstit 96.
G es tus 94.
G e s u m 99.
Gigeria 95.
Gingria tor 95.
[Gingrinae 95.
Gingrire 95.
[Glamas 96.
[Glires 278.
[Gliscerae 98.
Gliscere 98.
Glittis 98.
Glocidare 98.
Glomus 97.
Gloria 98.
Glos 98.
[Glubi 98.
G I da tu ni 98.
rXuxZeiv 55.
Glnma 98.
Gluo , glutus , glutum 98.
Gluttire 98.
Gnarigavit 95.
Gnarivisse 95.
G n a r u s 95.
G bo sum 95.
Gncus 96.
Gnitus et gnixus 96.
Gnotu 96.
Gnaccburis 97Graculi 97.
Gradivus 97.
Gracca nomina a Lalinis de
frmala 7. 18. 79.
Graeca sacra 97.

Grallatores 97.
Grain ine 96.
Grande 99.
Grassari 97.
Gravas tellus 96.
Grave aes 38.
Gravida 97.
r*pai, Zeuxidis tabula 209.
Grges 97.
Gricenea 99.
Groma 96.
G r u e r e 97.
G r u m u s 96[G ru ii n ire 97.
Gulliocac 98.
Gunere 71.
Gurgustium 99.
G u t tur iiiu ni 98.

H.
H et F literae mutatae 84.
Habitior 102.
Habitndo 101.
[ tenus 367.
Halapanta 101.
Hallus 102.
Hanimo 102."
11a nio trab n ns 102.
Hanula 103. '
Harviga 100.
Hastie 101.
Heb es 100.
Hecate 99.
Heder 100.
Heliconides 100.
Hclucus 100.
Heluo 99.
Helus et belusa 100.
Helvacea 99.
Helvela 103.
He min a 100.
H e m n a 100.
[H e m n e m 100.
Hcrbam do 99.
Herbilis anser MO.
H er eu s 101.

INDEX I.

424
Herculaneus nodos 63.
Hercules astrlogos 100.
Here 09.
H ere di um 99.
Herein Martcam 100.
Hcrcs 99.
Herma 99.
[Herna 100.
Hernici 100.
Hetta 99.
Heos 100.
Hilarodos 101.
[Hilla 101.
Hilum 101.
Hippaeare 101.
Hippagines 101.
Ilippius 101.
Hippncoom 101.
Hira 101.
Hirqnitalli 101.
Hirrire 101.
Hirtipili 101.
Histriones 101.
Hodoedocas 103.
Homeltium 103.
Honorarios 102.
Horctnm 102.
Horda 102.
Hordiarium aes 102.
[Hordicidia 102.
Horreum 102.
Hortus 102.
Hostia 102.
Hosticapas 102.
Hostiliis Laribus 102.
H os t ira n tum 1(12.
[Hostire 102. 270.
Hostis 102.
Humanuni 103.
Hypcrborci 103.
Hypcrioncm 103.

I.
Iambi 105.
laneus 1031 a n i n 1 u in 10 4.

Ianual 104.
[lanuli 3.
[la nu s 52.
Ibi 105.
[Ibidem 105.
Ibris 33.
Icndion 100.
Icit 105.
I il ulis 104.
[Idiium 178.
lecunannm 114.
Igit.ur 105.
Ign m 106.
Ignia 105.
Ignis 106.
I {'ni tubulin 105.
Ilia 104. [81.
Ilicct 101.
[Illicerc 27.
Illinium 114.
Illico 297.
[Illorsum 27.
Im 103. [47.
Imago 112.
Imbarbescere 1 09.
Imbclliam 114.
Imbrex 109.
Imbrica tempestatc 109.
[Imbulbitare 32.
Imbutum 109.
[Immanes 146. 147.
1 111111 a n i s 111.
Immolare 110.
Immunis 109. [143.
Immusolos 112. 113.
Imp ages 108.
Impar r m 109.
Imparentem 109.
Impares 109.
Impelimenta 108.
Impenetrate 109.
Impensam stipcm 108.
Impercito 108.
Impescere 108.
Impetix 109.
[Impetrare 227.

Impetritum 108.
Impetum 110. 209.
Imp in Ins 109.
Impite 109.
I mp lex um 109.
Implorare 109. [77.
Impluvium 108.
Impolitias 108.
Impomenta 108.
Imporcitor 108.
Import unum 108.
Impos 109.
Improlus vcl improlis
108.
Impudicatus 109.
Iraputatum 108.
In 108. 109.
In conventione 113.
In coptc 110.
In insula 110.
In mundo 109.
In pelle lanata 114.
In procinctu 109.
Inarculum 113.
Incalanto 114.
Incalationes 107.
lncalative 114.
In r.ivil I n lio 107.
Incensit 107.
Inceps 107.
[Incepsit 107.
Incessere 107.
Inccstus 107.
Inclinare 107.
Incicorem 108.
[Inciens 97.
In cilia 107.
Incita 107.
Incitega 107.
[I ni' la in a nil 108.
I n lia ma r i- 108.
Inclutus 107.
I n ta 107.
Incomitem 107.
I ncomitiare 107.
Inconc iliasti 107.

'

Inconditum 107.
Inconspretum 107.
Increpitare 107. 114. [52.
Increpitato 114.
Incuria 107.
1 1 n u s 79.
Indepisci 106.
Indeptare 106.
In die li v u ui l"u n il s 106.
Indigcs, indigetis Ulli.
Indigetes 106.
Indi gitam en ta 114.
Indigitando 114.
Indoles 106.
Indostruum 106.
[I .1 ul (j n lern HO.
Industrium 10. 110.313.
Incbrae 109.
Inercia 110.
Incrmat HO.
Incrs HO.
Infcctores 112.
[Infelices 92.
Inferiae 112.
Infi- riu m 113.
Infetari 381.
Infibulati 113.
Infinderc 112.
Infit 112.
Infiteri 112.
Infitiari 112.
Infra classent 113.
I 11 fro IjU I'll s 112.
[Infrunitum 92.
Infulae 113.
[nfulas 81.
Ingens 114.
Ingluvies 112.
Inbibcre 109.
Inigere 110.
Init 110.
Initium 110.
Iniuges 113.
Iniurum 110.
Inlaqueatum 113.
I n I cebral- 113.

VERBORUM.
Inlex 113.
Inliciee 113.
I ni ci ( tor 113.
Inlicium vocare 113.
Inliterata pax 113.
[Inolevit 5.
[Inope 190.
Inori 114.
Inquilinus 107.
[Inquinare 50.
Insanum 113.
Imtcitia 111.
Insects 111.
Inseptum 111.
Inseque 111.
Inses sores 111.
[Insexit 111.
Insignes 114.
Insignia 111.
Insimulare 111."
[Insipat 310.
Insiperc far in olam 105.
I II s i t U 111

111.

Insons 111. [206.

Instaurar! 111.
Instigare 111.
Insuasum 111.
Insulae 111.
Insnpare 111.
[Integrare 12.
Intempestam noctem 110.
Inter entern flagitatos
110.
[Interamnae 17.
[Interatim 111.
Intercapedo 111.
Intercutitns 113.
[Interdiu 71.
Interduatim 111.
Intergerivi 110.
Internecio 110.
Internecivum 114.
Internum mare 382.
Interregnum 110.
lntrabere 111.
[Investis 368.

[Invocando 108.
[Iuvolando 108.
Involvus 112.
Iovistae 105.
Ipsippe 105.
I p s 1 1 ices 105.
Iracundia 106.
Ircei 114.
Ircens 105.
Inicia 105.
Irpiccs 105.
Irpini 106.
[Irpum 106.
Irquitallns 105.
Ita Castor, ita me Itr
enles 107. XXII, ana. 7.
Italia 106.
Itonida 105.
lubar 104.
Inhere 103.
Iubilare 104.
Iugarius 104.
Iugere 104.
luges 104 bis.
lugula 104.
lug um 104.
Iulium 103.
Iunium 103.
[Iunonii 3.
[lunonis Iugac 104.
lurare 104.
Iurgatio 103.
lusa 103.
Iusti 103.
Iustum vadem 113.
Iuvenalia 104.
Iuventutis 104.

K.
Kalendae v. Cal.; ctiam
Graeca quaedam voc. v. in
lit.
Ii.
L in D transiens
Labes 121.

G8.

425

[Lacer 118.
Lacerare 117.
[Lacerna 118.
[Lacerum 117.
[Lacinia 73. 117.
Licit 116. 117. [27.
Lacobrigae 118.
Lactaria 118.
Lacuna 117.
Lacus Lucrinus 121.
Laena 117.
Laeva 117.
[Lacvorsum 117.
[Laevum 117.
[Lain am 117.
Lambdacismi fuga 45.
Lamberat 118.
Lance et licio 117.
Lancea 118.
Laneae 121.
Lanerum 118.
[Lanius 73. 117.
Lanoculus 118.
Lapidem silicem 115.
Lapidicinae 118.
.Lapit 118.
Larentalia 119.
Larvati 119.
Latex 118.
Latine 118.
Latitaverunt 121.
Latrare 121.
Latrones 118.
Laudare 118.
Laureati 117.
Lautitia 117. 118.
Lautulae 118.
Lautumias 117.
[Lavernalis porta 117.
Laverniones 117.
[Lax 116.
Lectosia 115.
Lectus 115.
Leges acdium sacrarum 156.
164.
Lcgimus 115.

Hhh

Legio Samnitum linteata 115.

Lemnisci 115.
Lemonia tribu 115.
Lenones 115.
Lepareees 121.
Lepista 115.
Leria 115.
Lesbium 115.
Letnm 115.
Levir 115.
LI pro LLI 152.
Libella 116.
Liber 115.
Liberales 121.
Liberalia 116.
Liberata 121.
Libertatis 121.
Librile 116.
Librilla 116.
Libyens 121.
[Libyssa 121.
Licitati 116.
Lictores 115.
Limaces 116.
[Limina 116.
Limis 116.
Limitatus 116.
Limites 116.
Lingua 121.
Lingula 116.
Lingulaca 117.
Lintcata vid. Legio.
Liquidae litera olim non
gcniinatae 6. 26. 85. 204.
219. adde Qu. XIV, 3, 9.
Liquitur 116.
Litatum 116.
Litis 116.
Litis et vindiciarum arbitri
378.
Litium annus 392.
[ATVa 120.
Litus 382.
Lituus 116.
Lixabundus 116.

426
Lixac 116.
Localis casus 284.
Locatum 119.
Locuplctes 119.
[Loebcrtatem 121.
Loebesum 121.
Longitrorsus 120.
Lotos 119.
Luc an i 119.
Luch 119.
Lucaria 119.
Luc iris 119.
Lucem 119.
[Laceres 119.
Lucereses 119.
Lucetium 114.
[L u i n 305.
Lucius 119. [148.
Lucomedi 120.
Lucomones 120.
Lucretilis 119.
[Luc rio 56.
Luctus 120.
Luculcntus 120.
Lucuntem 119.
[Lu dum 122.
Lues 120.
[Lugere 120.
Lum 120.
Lumbago 120.
[Lupus 6. 60.
Lura 120.
[Lurcones 120.
Luridi 120.
Luscitio 120.
Lustra 120. 405.
[Lustratio 120.
Lustrici 120.
Lustro 29.
[Lustrum 117-

[Avra 120.
[Lutum 120.
Luxa 119.
Luxantur 120.
Lycii 119.
Lycopbos 121.

INDEX I.
Lyrapbae 120.
[Lympbaticos 120.
Lyrnesiades 120.

Macellum 125.
Macilenti 125.
Mactus 125.
Madulsa 126.
Maeandrum 136.
Maecia tribus 136.
Macniana 134.
Maen columna 135.
M si us 136.
Maeson 135.
M agi s 126.
Magisterre 126.152.153.
Magisteria 152.
[Magistratus 126.
Magistri 126.
Magmentatum 126.
[Magna matcrtcra 136.
Magna m s er um 126.
Magnificior 154.
Magnif cissima 151.
Magnificius 152. 154.
Magnos ludos 122.
Magnum annum 147.
Magnum soecrum 126.
Maiestas 136.
Maus idibus 148.
Maior amita 136.
Maior avunculus 136.
Maior Graecia 134.
Maior magistratus 136.
Maior palmus 136.
Maior socer 136.
Maior eoerus 136.
Maiorem consultai 161.
[M ai or es 122.
Maiores fl amines 151.
Maius mensis 134.
Maledictores 152. 154.
Malevoli Mercurii 161.
Malleoli 135.
[Malluviac 161. 207.

Mnlluviuni 161.
Malo cruce 150.
[Ma t v 34Malta 135.
Mamcrcus 130. Pythagorae fil. 23.
Maniere 131.
Mamcrtini 158.
Mamilia turril 131Mamiliorum 130. 131.
Mamphula 142.
41 u in p b r 132.
MamuriVeturi 131.
[Mana 125.
M analem font cm 128.
lapidem 128.
Manalis fons 157.
[Manalis lapis 2.
Manare 128.
Manare solem 158.
Manccps 128. 151. .
Mancini tifata 131.
Mancipatione 153.
Manduci 128.
Mane 125. 158. [122.
Manes Di 122. 157.
Maniae 144.
Manias 128. 129.
[Manilas 128. 129.
Man ins 148.
Manliae gentis 151.
M. Manlium 125.
M an sues 152. 154.
Mansuetum 132.
Man tare 133.
Mauticulari 132. 133.
Manticularia 132. 133.
Manticularum 133.
Mantinenses boplomacbi 328.
Mantisa 132.
Manubiae 129.
M a n u s 147.
Manum et men tum 149.
Manu mit ti 158.
M anuo s 146.
Mapalia 146. 147.

[Marcipor 257.
Marculus 125.
Marii templum Hon. ctVirt.
345.
Marspedis 161.
Martialis campus 131.
Martias calendas 147.
Mar ti us mensis 150.
Mas 136.
Masculina et feminina 153.
Masculina a Paulo in neutra
conversa 8. 224.
Masculino 151. 152.
[Musculus 136.
Masucium 139.
Matellio 126.
Ma terfamiliae 125.
Mater Matuta 161. [125.
[158.
Materiaria negotiatio 27.
Matertcra 136 bis.
Matralia 125.
Matrem Matutam 122.
Matrimes ac patrimes
126.
Matronae 154.
Matronas 125.
Matronis aurum rctlilitum 152. 153.
Mattici 126.
Matula 125.
[Matura 125.
[Maturum 122.
Mavortem 147.
Maximac dignationis
154.
Maximam hostiam 126.
Maximam multam 144.
Maximi annales 126.
Maximum practorcm 161.
Maximus pontif. 126.
Maximus curio 126 .
Me 161.
Meatus 125.
Mecastor et mehercnles
125.

VERBORUM.
Meddix 123.
Medialem 124.
Medibile 123.
Mediocricolo 154.
Medioximum 123.
M edit er ream 123.
[Meditrina 123.
Meditrinalia 123.
Meditullium 123.
Medial fidias 147.
Mcdallitn 123.
M gale s ia 125.
Mclancorypbi 124.
Melia 124.
Mcliboca purpura 124.
Melicae 124.
Melo 124. [7. [18.
Melog 124.
Meltom 122.
Membrum abscidi mor
tui) 148.
Memorare 124.
1 cm ri o sus, memorioaior, m ri ii s i s ,
memoriosissime 124.
Mcndicum 124. Mcndicus 161.
Mensa frugibusque iurato 124.
M en sa e 157.
Mensarii 124.
Mensas 158.
Mente captus 158.
Mentum 124.
[Meopte 310.
Mercedituum 124.
Merccdonios 124.
Mcrcurius 124.
Mercndam 123.
Mergae 124.
Meritavere 152. 154.
Mertat 124. [81.
[Merula 124.
Me rum 124.
Mesancylum 125.
Messapia 125.

Meta .... 153.

Metalli 146. 147.
Mctapboram 153.
Metaplasticoe 153.
Metari 123.
Metelli vid. Metalli.
M e I n y m i a 153.
Met us, fem. 123. [60.
M i g r a r mensa 158.
Mibipte 152. 154.
Militem 122.
Milium 157.
Mille 153.
Mille urbium 158.
Millus 151.
Milviiia 123.
Mimica verba 44. 313.
Minim 122.
Minare 23. 25.
Minerrimus 122.
Minerva 123.
[Minervii 3.
Minime gentium 123.
Miniscitur 122.
Minora templa 157.
Minora et maiora auspi
cia 157.
Minorem Dcluin 122.
Minores 122.
[Minores flamincs 151.
Minorum pontiff, maximus 161.
Minotauri 148.
Minucia 147.
[M i n u e r e 122.
Minuitur populo luctus
154.
M i n u r r i l i n s 122.
Minusculac quinquatrus
148. 149.
Minutia 122.
Minutnm 121.
Minyae 122.
Miracidion 123.
Miracula 123.
Mirior 123.

427
Multara 142- maximum
145.
Multi Man Ariciae 145.
Multifacere 152. 153.
Multifariam 142. 144.
Mulus 148. 149.
141 u m ni i a n a 140.
Mu n dus 142. 143. 154.
156.
M u n e m 143.
M une rali s 143.
Municas 152. 153.
Muni ceps 131. 142.
Municipalia sacra 157.
Municipium 127.
[M u n i lies 33.
M un i fie i 154. 155.
Munido 143.
Munus 140. 157.
Murciae dcae 148.
[Mure u s 148.
Murgisonem 144.
Muri 158.
Mries 158. 159.
Murmillo 284.
Murrata potione 158.
[Mur rat um vi nu m 144.
Murricidum 125.
Murrina 144. 145.
[Murriola 144.
Murtiae dcae sacellum
149.
Muscerdas 146.
Mussare 144.
Mustricula 147.
?Muta .... 153.
Muta exta 157.
Mutae 143. 153.?
Mutas 142. 158.
Mutini Titini 154.
Mutire 145.
Mutius Scacvola trib. pleb.
389.
Mutum 153.
[M y on 147.
Myoparo 147. 222.

Miscelliones 123.
M i s e n u m 123.
Miseratur 123.
Miseret 123.
Mieeretur 123.
Modo 14a
Modo quodam 161.
M e n e 145.
Moenia 151.
Moesius vid. Mae sine.
M es on vid. Mae son.
Mola 141. [salsa 3.
Moles 140. 382.
[Moliri 140.
[Molitiones 140.
M diestras 135.
Molucrum 140. 141.
Momar 140.
M omine 140.
Monile 138.
Monimentum 139.
[Monitio 196.
Monitores 138.
Monodus 148.
Monstra 157.
Monstrum 138. 140.
M o ra cas nuces 139.
[Moracillum 139.
Morbosum hominem 139.
Mortem oMssc 147.
Mortis causa stipula
te 161.
Mortuae pecudi 161.
Mortuus 139.
Mos 157.
Moscillig 158.
Moi 139.
Mucia prata 144.
Muger 158.
Muginari 147.
Mugionia porta 144.
[Mu ere 144.
Mulciber 144.
Mnli Mariani 149. [24.
Mulis 148.
Mlleos 142.
II li h *

INDEX I.

428
Myrmillonica cata 144.
Myrtea corona 144.

.
Ncete 166.
Nacnia 161. 163.
Naeniae 161. 163.
N a e v i a m s i 1 v a m 169.
Nancio 167.
[Nanciscitur 277.
rit or 166.
[Nanctus 277.
IN a n u m 177.
Nanxilnr 167.
Napuras n ectito 109.
Nare 166.
Nares 166.
N arica 166.
Narlta 167.
Nain 169.
Nassitema 169.
Na tare 166.
Na (inn ti 166.
[Natinatores 166.
Nato 166.
aucas 166.
Nanscit 169.
Naustibnlum 169.
Nan te am 165.
Nantiorum 166.
Naval! corona 162.
Navalis porta 178.
Naval i s scriba 169.
Navia 169.
Navitas 169.
NaTOS 177.
Nvus 166.
[N e brund ne s 162.
Nulnilo 165.
Nee 162. 387.
Nee mulieri nee gremio
ereil! oportere 165.
Nee '[ a e m 162.
I urn 178.
Nccem 177.
Necerim 162.

Nccessari 162.
Necessarinm 162.
Necennt 162. 387.
Neci 162.
Neclegcns 162.
Nectar 165.
Nee tere 165.
Ncfasti dies 165.
[Ne fas Us 93.
Nefrendes 162.
[Nefronee 162.
Negibundum 165.
Negotium 177.
Negritu 165.
Negnmatc 165.
Neminis 162.
Nemo 162.
Nemora 162.
Neiuut 162.
Nep 165.
Nepa 165.
Nepos 165.
Nepotes 165.
Nepus 165.
Nequalia 162.
Nequam 165. 176.
Nequinates 177.
Nequinont 162.
Nequiqnam 162. 386.
Nequitum et ne qui tur
162.
Nervum 165.
Nesi 165.
Neunquam 162.
Neutiquam 165.
Nexum 165 bis.
Nictare 177.
Nictit 177.
Niger lapis 177.
[Nihil, nihiluni 101.
Nihili 175.
Ningulus 177.
Niquis scivit 177.
[Ni s 47.
Nivem 177.
Nixi di 174.

Nobilem 174.
Noctilugam 174.
No tua 174.
N e g e u m 174.
Nomen 173.
Non omnibus dormio
173.
Non pridem 165.
Nonarum 178.
Nonas 173.
Noneolas 174.
Nonuncium 173.
Nota 174.
Nothum 174.
Nova via 174.
Novae curiae 174.
Novalem agrum 174.
Novem trib. mil. 174.
Novendialee 177.
N v e a 174.
Noxa 174.
Noxia 174.
NP. 165.
Nuces 173.
Nuces m i 1 1 i in Ceriali-

bus

177.

Nuculas 173.
Nudius tertius 170.
Nuniani Pompilium 173.
Numella 173.
Numen 173.
Numera Senatum 170.
N um er i us 170.
Numero 170.
Numidae 177.
Numidas 173.
Nummum 173.
Nuncupate pecunia 173.
Nundinalcm cocum 173.
Namibias 171. 173.
Nuntius 173.
Nuper 173.
Nupta verba 170.
Nuptam 170.
Nuptiarum ritus 3. 172.
Nuptias 170.

Nusciciosus 171. 173.

[Nyctcgrcgia 78.

o.
Ob 178. 201. [147.
Ob os 201.
Ob vos sacra 190.
Obacerare 187.
Obacerbat 187.
Ob a m bulare 187.
Obbrutuit 187.
Obdere 191.
Obescet 188.
Obesus 188.
Obherbcscerc 190.
Obiacuissc 205.
bices 187.
Obigitat 189.
Obinunt 189.
Obitu 188.
Obiurarc 189.
Obiurgatio 194.
[Oblectare 27.
Oblitcratum 187.
Oblucuviasse 187.
Obmanens 199.
Obmovcto 202. 205.
Obncctere 190.
Obnoxius 191.
Obnubit 184.
Oboedire 187.
Oboritur 190.
Obprobrare 187.
Obpuviat 191.
Obrogare 187.
Obsalutarc 193.
Obsatullare 192.
[Obscatae 189.
[Obscena 189. 201.
Obscum 189.
Obsecrare 188.
Obsequela 192.
[Obsequium 226.
Observasse 190.
Obsidionalis corona 190.
Obsidioncm 198.

VERBORUIH.
Obsidium 193.
[Obsipat 310.
Obsonitavcrc 201.
Obstinate 193.
Obstinet 197.
Obstipum 193.
Obstitum 193.
Obstrudant 193.
Obtestatio 184.
Obtractat 187.
Obtrectator 199.
Obturare 184.
Obtiitii 187.
Obvaricator 194.
[Ob t am 147.
Occare et occator 181.
Occasio 178.
Occasne 178.
decentare 181.
damns 181 .
Occisitantnr 201 .
Occisum 178.
Occultnm 205.
Occnpaticius age 181.
Ocimnm 181.
Ocius et ocissime 181.
[Ocreae 181.
it m 181.
Octaviae porticue XXIX,
ann. 3. 178.
October equal 178.
Oculatum 178.
Oculissimum 178.
Oculilus 178.
Odefacit 178.
Oe in seconda declinatione
19. 86. 204.
Oenigenos 195.
Oestrum 195.
Offcctores 192. [2.
Offendices 205.
fie ru m en l 188.
Officiosus 192.
Offringi 198.
Offucare 192.
Offudas 192.

' nioenia 178.

lea gin eis oro n is 192.
Olentica 192.
Oleo 5.
Oletum 203.
Olivetam 192.
Olivitam 202.
Ollic 196.
Olvnliim 205.
Omen 195.
Oin menta us 190.
[Omnes 50.
onti in 3 pers. plur. 204.
Opaca 185.
Opalia 185.
Opertat 191.
Opiconsiva 187.
Opicum 188.
Opigenam Iunoncni 201.
Opilio 191.
Opima spolia 186.
Opiparum 188.
pis 187.
Opitcr 184.
Opiliilus 184.
Opperiri 187.
Oppido 184.
Oppidorum 202.
Oppidum 184.
Opportune 190.
Op 190.
Ops dea 189.
Optatam hostiam 186.
lit qui Optima lege fucrint 189.
Qjtiniayicx 198.
Optio 184. 198.
Optionatus 201.
Optutu 186.
Opunculo 191.
Orae 182.
Orare 198.
Orata 182.
Oratores 182. [198.
Orba 182. 183.
Orbius cli vus 182.

Orea 181.
Orchestra 181.
Orchitis 181.
Orcum 202.
Ordinarium 182.
Ordiri 185.
Ordo sacerdotuni
[Oreades 182. 183.
Oreae 182.
Oreos 182.
Orestiadcs 185.
Oreus 183.

429

185.

[Orias 8.
[Orichalcum 9.
Originum libros 198.
Oriri 182.
Ornamenta hislrionum 296.
Ornatus 185.
Ortygia 182.
Oscillantes 194.
Oscillinn 194.
Ose in es 197.
Oscinum augurium 196.
s i n u m tripudium 197.
seos 198.
O seul in a pugna 197.
Osculum 197.
Osi siinl 201.
O s o rem 196.
Ostendc 201.
Ostentas 201.
Ostentnm 194. 201. [140.
Ostia 382.
Ostiam 197.
Ostinet 196.
Oufentinae tribus 194.
Ova lis corona 195.
Ovantes 195.
Ovem 195.
O villus duobus 202.
Oxime 195.

Pa ct po 205.
Pacem 230.
P i o n e m 250.

[Pacisci 250.
[Paco 250.
Pacana 222Paedidog 222.
Paenuria 222.
Pagani 221.
Pagi 221.
Paginae 221.
[P a 1 a e m o n 242.
Palamys vid. Pclaiuys.
Palatium 220.
Palatualis flamen 245.
[Palatuar 348.
Pales 222.
[Palilia 222.
Pallas 220.
[Palmata 209.
Palmites 220.
Palmulae 220.
Palpari 220.
[Paludamenta 253.
Paludati 253.
Pancarpiae 220.
Panda n a porta

220.

Pandiculari 220.
Pandicularis 220.
Pangcre 213.
[Pangere plantas, versus
108. 213.
Panibus 220.
Pantices 249.
[P a n u u 1 a 220.
P u s 220.
Papillae 220.
Papiria 233.
[Papisii 23.
Pap i si o s 242. 395.
Pappi 220.
3 pers. plur. exem
ple 68.
Parare nter se mu nus
234.
| Pava ri um aes 221.
Parnsangae 222.
Parco et pasco 60. 222.
Pareil liiiguam 222.

INDEX I.

430
Parens 231.
[Pareil tern male. 151.
Parre Ml.
Paret 221.
Paribus equis 2-1.
Paricidas 221.
Parilia 245. [222.
Parilibus 237.
Parmulis 238.
[Paron 147.
Parones 222.
Parrct 233.
P a r r i i (Parricidi) q u a eetorcs 221.
Parricidae notio 221.
Parsi 242.
Participia 241.
Parlicij). in tus mutt, in
sas 81. 96.
Partus 222.
l'arum cavisse Tdcri
238.
Parumpcr 221.
Pasco vid. Parco.
Pascuales oves 242.
Passtes 222.
Passer marinai 222.
Pastillum 250.
Pastillas 222.
[Patagiarii 221.
[Patagiata 221.
Fatagium 221.
Patagus 221.
Patellae 249.
Pater patrimus 234.
Pateram perplovcre 250.
Patres 24G. [7.
Patricios 241.
Patricius 221.
Patrimi ct matrimi pueri
245.
Patrocinia 233.
Patronus 253.
Patrum commune suffriijiun

233.

Patulum bovem 221.229.

Pau cien s 220.

Paupcries 220.
Paveri frumenta 250.
253.
Pavimenta 191. Pocnica
242.
Pax vid. Pacem.
Pcctenatum tectum 213.
Pectuscum 213.
Peculatus 213. 237.
[Peculia 23.
Peculium 249.
Pecunia 213. 253.
Pecunia sacrificium 245.
[Pecunias 23.
Pecuum 246.
Pcdam 210.
Pcdarium 210.
Pcdcm strait 210.
[Pedes 210.
Pedestria auspicia 245.
Pedibus obsitum 210.
[Pedicosus 210.
Pedulla 230.
Pedum 210. 249.
Pegsides 212.
Pegasum XXV. ann. 5. 218.
Peligni 222.
Pelamys 207.
Pellates 237.
Pcllem 207.
Pellexit 207.
[in Pullibus 207.
Pellicator 204.
Pellices 222.
Pelliculationem 242.
Pcllirem 204.
Pelluviae 207. [161.
Pelta 207.
[Pelvem 246.
[Pcnarius 211.
Penatis 253.
Pcnatorcs 237.
Pender poenas 208.
Pcnem ct penes 208.230.
[Penes 22. 250.

Pentrate sacrificium
250.
Penetralia 208. [250.
Penetrare 208.
Peniculi 208.
Penitam offam 242.
Pennas 209.
Pennatas 211.
Pora 211.
[Pensiones 208.
Pcntatblum 211.
Penuria vid. Paenuria.
Pcnus 250.
Perbitere 215.
Percontatio 214.
[Percunctatio 214.
Percunctatum 242.
Perditum 215.
[Perd u ulli o 67. 102.
Percdiam etbibesiam
214.
Peregrina sacra 237.
Peregrinus ager 245.253.
Peremere 214.
Peremne 245.
Pcrempta et interempta
.217.
Peremptalia fulgura
214. 245.
Pcrfacul et pcrscfacul
214.
Perfines 205.
Perfugam 214.
Pergere 215.
Pergite 215.
Pergraecari 215.
Pcriculatus sum 242.
Peribodos 217.
Pcrimit 249.
[Per in de 75.
Purin issu s 215.
Permutatur 214.
Perpetem 217.
[Perpetrare 227.
Perptrt 217.
Perpulit 217.

Persibus 217.
Pcrsicum portum 217.
Prsicas 217.
Persillum 217.
Pcrsonata fabula 217.
Pertisum 217. [72. [273.
Pertueum dolium 242.
Pes 242.
Pescia 210.
Pcsestas 210.
Pcsna pro penna 22.
Pesnis 205.
Pestifera 245. auspicia
245.
Pestiferum fulgur 210.
Pctauristas 206.
Petilain 205.
Petimina 209.
Petissere 200. 213.
Petoritum 206.
Petrarum genera 206.
Petreia 242.
Petrones 206.
Petronia amnis 250.
Petulantes et petulci
206.
Phascola 223.
Pbilologam 241.
Piacularia auspicia 245.
Piacularis porta 213.
Piam 255.
Piamenta 213.
Piari 213.
Piatrix 213.
Picati 206.
Pic en a regio 212.
Picta 209.
Pictor Zeuxis 209.
Picum 209. regem 240.
Pirides 214.
Pietati 209.
Pigere 213.
Pignosa 213.
Pila 204.
Pilae effigies 237.
Pilani 204.

VERBORUM.
Pilare 205.
Pilt 204.
Piltes 237.
Pilcntis et carpentis
245.
P i 1 e n t u m 204.
Pillea 207.
1' i I ii m ii 205.
Pimpleides 212.
Pinarium vid. Potitium.
Pipatio 212.
Pipulum 253.
Pisatilcm 210.
Piscatorii ludi 210.238.
Piscatorium :i 210.
Piscinae publicae 213.
Pistum 21U.
Pitpit 212.
Plancae 230.
[Planci 230.
Planipcdes 301.
Planta oleaginca 250.
Plantae 230.
Plaustrnm perculi 230.
Plauti 230.
[Plautus 238.
PlebeiaePudieitiac 237.
Plebeias tabernas 230.
PI ob ci i aediles 230.
Plebeium magis t'ra tum
230.
[Plebes 330.
Plena sue 238.
Plentur 230.
Plera 230.
Plexa 230.
P 1 i s i m a 205.
Plorare 230.
Plotos 238.
[Plotus 238.
Ploxinum 230.
Plutci 230.
Poenas pender 242.
Polimenta 234.
Polet 205.
Pollit 242.

Pollucere 253.
Polteo 205.
Pn lu lu- m 246.
Pomonal 250.
Pomptina 233.
Pondo 246.
Pone 249. 398.
Popillia 233.
Popularia sacra 253.
Populi commune s 11 ffragium 233.
[Populo Romano Quiritibusque 67.
Porca 108.
Porcae 218.
Porcani 238.
Porcae 238.
[Porcet 15.
Porci effigies 234.
Porigam 218.
Porriciam 218.
Prtenla 245. reruni 245.
[Portentum 140.
Porticulus 235.
Portisculus 234.
Portorium 237.
Portum 233.
Portunus 242.
Posimcrium 249.
Possessio 233.
Possessiones 241.
Posticam lineam 233.
Posticum 220.
Postliminium receptum
218.
Postulara fulgura 245.
P s l u s 238.
Potestur 241.
Pu li lin m et Pinarium
137.
Potitus Servitute 250.
Prae tet 205.
Pracbia 234. 238.
Praeccm 242.
Praeceptat 205.
Pracciamitatores 249.

Praccas 234.
Praecidanca agna 223.
porca 218.
[Praecidarium 218.
Praecidere 253.
[Praecipuum 80.
Praedia 238.
Pr u e 1 n ul s 242.
Praedotiont 205.
Pracfecturae 233.
Pracfericulum 249.
Pracficae 223.
[Praegnans 97.
Praeiurationei 224.
Praeliares dies 226.
Praemetium 234. [318.
Pracmiosam 242.
Prae n este 224.
[Praenestini 356.
Praenominibus 224.
[Praepetere 245.
Praepetes aves 205. 245.
Praerogativae cent li
ria e 249.
Pracs 223- [151.
Pracsagire 223.
Prae s a g i li il 254.
Pra ese n ta a 250.
Praesiderare 223.
Praesidium 223.
[Pracsipere 21.
Praesli n a r e 223.
Praestitem 223.
Praestolari 223.
Praeteriti Senatores
246.
Praetexta pulla 237.
Practextac 223.
Practextatis 244.
Practextatum sermonem
245.
Praetor 234. 241.
Prae to r ia cohors 223.
Prae toria porta 223.
[Praetorium 223Praevaricatores 226.

431
Pragmtica fabularum expli
cate 78. 100.
Prandicula 250.
Prandiuin 223.
Prccem 243.
Presan .vid. Pracscn tanca.
[Pri 226.
Prima aut secunda hora
245.
Primanus tribunus 234.
Primigeniae Fortunae
238.
Primigenius sulcus 237.
Primordia 224.
[Princeps 71.
Principalis 224.
Priscae Latinae colo
nial; 241.
Prisci Latini 226.
Priscus Tanjuinius 226.
Pristina 253.
Pristinum 226.
[Private 226. sacra 245.
Privalac feriae 242.
Private sumptu 234.
[Privatum 226.
[Privatus 236.
Priveras 253.
Priviclocs 205.
Privignns 226.
Privilegium 226. 395.
Privos privasefue 226.
Pro 229 bis.
Pro censu classis iuniorum 246.
Pro rostris 226.
Pro scapulis 234.
Pro sententia 226.
Proaedificatum 242.
Probi 229.
Probrum 229.
Probrum Virginia Vestalis 241.
| Pro bu m 228.
[Procaces 224. 249Procalarc 225.

432
Procapis 225Pro are 224. [249.
Procat 225.
Proceder 242.
Procellunt 225.
Procera 225.
Procstria 225.
[Procet 225.
Pro i 224. 249.
Procinc ta ciaseis 225.
249.
[Procit 225.
Procitant 225.
Procitare 226.
Procitnm 225. testamen
tan! 225.
Pro u i tor es 253.
[Procudere 79.
Pro rula lo 249.
Proculiunt 253.
Proculum 22").
Pro cum 249.
Pro um ti es 245.
Prodegeris 229.
Prodidisse tempus 242.
Prodigcre 228.
Prodigia 229.
Prdigiatores 229.
[Prodigium 140.
Prodigua hostiae 250.
[Prodigus 228.
Prodinnnt 229.
Prodit 229.
Proditio diei 353.
Produit 229. 245.
Proelialcs dies 103.
Profana m 229- 253.
Profecturi 228.
Profcsti 229.
Profcstum (I III 253.
Profcstum facer 253.
Profnndum 229.
Profusos 229.
Progenerum 229.
[Prognare 95.
Prohiber comitia 234.

INDEX I.
[Proinde 75.
Prolate acre 242.
Proletarium 226.
Prologium 226.
Prolugere 226.
Promellere 253.
Pro m en er va t 205.
Promerion 205.
Promiscam 224.
Promissum capillum 224.
Promonstra 224.
Pro ni fi t um 250.
Promulco 224.
Promulgar! 224.
Pronomina reflex, et demonstr. distinguenda 47.
Pro null a e 242. 244.
Pronnrus 224.
?Prop. . . . 253.
Propages 227.
Propa tul um 229.
Properam 253.
Properare 234. 235.
Properas 229.
Propetrare 227.
Propbetas 229.
Propias sobrino 230.
Proportio ilndoyi'n 295.
Propriassit 229.
Propter vi.im fit sacri
fie i u m 229.
Propterria auspicia 245.
Propudium 227.
Propndianus porcus 238.
Prorsi limites 234.
Prorsum 223.
Prorsus 234.
Prosapia 225.
Prosedas 226.
Prosequium 226.
Prosicium 225.
Proeignani 239.
Prosita 226.
Prospera nomina 218.
Prospices 205.
[Prstibula 7.

[Prostibnlae 226.
Prosumia 226.
Protelare 234.
Protinam 226.
Provineiac 226.
Provorsum fulgur 229.
Prox 253.
Prugnum 226.
Pro i na 226.
Prymnesius 224.
Pube prnesente 253.
Pubes 217. 250.
Publica pondera 246.
Publici augures 246.
Publicius clivas 238.
Pablicus ager 245.
Pudicitiae 242.
[Pdicos 24.
[Pudor 24.
Poclli 249.
Pueri 238. [191.
Pueri aeneuin Signum
238.
Pugio 234.
Pagnus 218.
Puiliu sau 250.
Pulcher bos 238.
Pulcbralibus 242.
Pul lar i a m manum 242.
Pullarium 245.
Pullus 245. Iovis 245.
Puis 245.
Punctariolas 243.
Punctatoriolas 242.
Pun ici 241.
Punicum 229.
Pu pi ni a 233.
Pura vestimenta 249.
Pure lautum 249.
Puri, probi, profani,
sui aori 250.
Purime tetin ero 253.
Purimcnstrio 253.
[Purpurea 209.
[Putare vites 108. 217.
Putelos 218.

Patent 217.
Paticalos 217.
Patitium 217.
Put um 217. [23. [108.
[Puvire 245.

Quadrantal 258.
Quadrata [legio 336. Roma
258. 399.
Quadriplatore s 258.
Quadrurbem 258.
[Quacserc 258.
Quacso 258.
Quacstores 258.
Quamdc 261.
Quam mox 261.
Quando 258.
Quando rex comitiassit,
fa 258.
Quando stercus d 1 a tum, fas 258.
Quartarios 258.
[Qua sillos 47.
[Quassare 261.
[Quatenoe 258. i
Quatenus 258.
Quatere 261.
[Qu a tin us 258.
Quatrurbcm 259.
Quaxare 258.
Quercus 259.
Qucrqueram 257. 259.
Querqaet ulanae 261.
Querquetularia porta
261.
Qucs 261.
Qui boc censetie etc.
261.
qui mutt, in ci 9. 23. 73.
qui syll. , orta e ci 9.
Quianam 257.
Quid nisi 257.
Quictalis 257.
Quincentum 254.
Quinquatrus 254. [149.

V E R R U M.
Quinqu peera signorum 261.
Quinquennales 261'
Quinquertium 257.
Quintana 257.
Quintanam elassem 257.
Quinlia prata 257.
[Quintiliani 47.
Quintiliani Lu p cre 257.
Quintipor 257.
Qui patres, qui conscripti vocati sunt in
Curiam? 254.
Quippe 257. 399.
Quirina tribus 254.
Q n i vi il a lia 254.
Quirinalis collis 254.
[Quirinalis mons 10.
Quirinalis porta 254.
Quirinus 254. [49.
Quirites 254. [49.
Quiritium fossae 254.
Quispiam 254.
Quisquiliae 257.
Quod 261.
Quoniam 261.
Quot servi, tot hostes
261.

R.
Il et S pcrmutatac 15. 41.
60. 86. 100. 204. 211. 264.
ante S clisum 25.
II. iluolms 274.
Rahidus 273.
Rbula 273- 282.
Rdere genas 273.
Rapi solet fax 289.
Rapi simulator virgo
289.
Rasores 274.
Rates 273.
[Rationcs 286.
Ratissima 286.
Ratitum quadrantcm 274.
Ratura cna porta 274.

[Ratus 274.
Ratns sum 274.
Raucos 289.
R au dus vid. Rodus.
Raudusculana porta 274.
Ravam vocem 282.
Ravi coloris 273.
Ravi (Ravillac) 274.
Ravi m 274.
[ avio, ra viae 275.
[Ravistcllos 273.
Reapse 278.
Recellcrc 274.
Rcceptitiuin s or vu m 282.
Rcceptus mos 289.
[Rcciniati 277.
R i n i u m 274.
Reciperatio 274.
Recipic 286.
Reciprocare 274.
It ce n n duc lac (Reconduit)
277.
Rcctae 277.
Recto fronte 286.
Rcdantruare 270.
Rede m p ti ta 286.
Redcmptorcs 270.
Rcdcrguisse 273.
Rcdhibitum 270.
Uni li os lire 270.
Redibitur 270.
Rediculi fanum 282.
Rcdiiniculum 273.
Rcdinnnt 286.
Redi vi ara she reluvium
270.
Redivivum 273.
Refcrri diera prodiclani
289.
Rcfert 282.
Refriva faba 277.
Refutare 277.
Regale 286.
Regalia exta 289.
Regia 278.
Rcgiae feriac 278.

455

gif u g um 278.
Regillis 286.
R eg i m en 278.
Rcgitim 286.
Reglcscit 278.
Rclegati 278.
.
Religioni est 285.
Religionis praecipuae
habetur Censoria ma
ies tas 285.
Rcligiosi 289.
Religiosum ac sacrum
289.
Rcligiosus 278.
Relucrc 281.
Reluvium vid. Redivfam.
Remanent 282.
Il e ni a il i p a tain 277.
Rcmant 283.
Reme are 277.
Rcmcligincs et mo
ra 277. 402.
Re m i Hum 277.
Remisse exercitu 289.
Re m o rae vid. Rcmclig.
Remorbcscat 277.
Remores aves 277.
[Remoria 277.
It m ni.- o 277. 278.
Remulcus 224.
Rcmurinus ager 277-402.
Rcnancitur 277.
Rcnovativum
fulgur
289.
Reor 277.
[Repagcs 281.
Rcpagula 281.
Repanda 273.
Repastinari 281. ;.;
Repellare 281.
Repertum 290.
R e p o t i a 281 .
Rcpudium 281.
Rcpulsior 286.
Re que cap se 286.
Res conpcrcnd iiiata 282.

Re se rar 281. 404.

Rcserari 282.
Re ses 281.
[Residuus 281.
Resignare 281.
.
Rsignt um a es 285lt espars um vinum 262.
Rcspiccrc ave m 289.
Rcspici avis 289. 404.
[Responder 343.
It s p iib 1 i cas 286.
Restat 282. 285.
Restibilis ager 281.
Resultare 281.
Retanda 273.
Retiario 285.
Retractare 273.
Rctricibus 282
Reus 273. 289. R. promittendo, st i p u la n du
273.
Rcx sacrorum 399.
R lie;; i mil 270.
It li in ero te m 270.
R 11 n de si ad i u qu
(Rboncbes Icadionquc) 270.
Rica 289.
Ricac 277.
Rictus 290.
[Riculac 277.
Ri de o cauterio 282.
l i il u I us 282.
R 1 n 277.
Rigide 286.
Rigidum 278.
Rimari 277.
[Ringi 290.
[Rite 273.
Rituales 285.
Ritus 273. 289.
Rivus 273.
[Ri 290.
[Rixosac 290.
Robigalia 267.
Rob um 264.
[Robur 264.
1 1

INDEX I.

334

'>

[Robus 264.
[Robu st i 264.
Rod us vel rami us 265.
li il usen la lia porta vid.
Rauduscul.
Rogat 282.
Rogatio 266.
Il ma m 266. 268.
lio in an am portant 262Roraani Iudi 262. 400.
Romanos 286.
Romanus a g er 200.
Romuliam tribum 270.
Romulum 266.
Romulus et Remue 2117.
[Rorarii 44.
R orar i os milites 264.
It ovarium \ nu m 267.
Ros ci i 289.
Rosea 282.
I il a m 263.
R. R. vid. R. duobus.
Rubidus 262.
Ructare 262.
[Rndcin 265.
Rudentes 265.
Rudiarii 265.
Rudus Tel raudus 264.
Rufuli 261.
Rumen 270. [9.
R uni lu 270.
Rum ex 270.
Ruminaient 270. 400.
[Rumis 270.
Rumitant 270.
Runa 262.
Rupitias 265.
Ituii 285Ruscum 262.
Ruspari 265.
Rustica vinalia 265.289.
I! u s lu m 265.
Ruta caesa 262.
Rutabulum 262.
Rutilae 285.
Ru til i um (Rulilum) 262.

Rutrum 262.
[Rut uli 261.
It u tu u il 262.

S ante 60. 147.

S olim ante liquidant posi
tura 67. 204.
S geminat. 48.
Sabatina 343.
Sabiui 343.
Sabin! quod volunt
so m niant 325.
Saccomorum 317.
Sarilla 318.
Sa ce na 318.
Sac er m u n s 318.
Sa cram Warn 290.
Sacramento 34-1.
Sacrament n m 344.
Sacrani 321.
Sacratae leges 318.
Sa rem porcum 318.
Sacrificium vid. Pala tuar.
Sacrificulus 318.
Sacrima 318.
Sacrosanctum 318.
Saeculares ludi 329.
Saga 321. [213. [254.
Sagaces 321. [254.
[Sagax 223.
Sagmina 321.
Salacia 326.
Salariant 326.
Salcntinos 329.
S a lias vir gi ns 329.
Salic em 329.
S a lin um 329. 344.
Saliorum mansiones 328.
Salios 326.
Salmacis nomine nym
ph a 329.
Saltum 302.
Salutaris porta 326.
Salva res est etc. 326.
Sam 47. 325.

Sambuca 325.
[S a nib ye i striae 325.
Samnitibus 326Snales 321. 348.
Sanctum 317.
Sanderacam 325.
Sanqualis 317.
Sanqualis porta 343.345.
Saperda 325.
Sapsa 325.
[Sarcire 322.
Sarcito 322.
S aril a nap all us 322.
Sardare 322.
Sardi venales etc. 322Ti. Gracchus Sardorum victor
323.
Sargus 322.
Sarissa 318.
[Sarmenta 322.
[Sarpere 322.
Sarpiuntur vineae 348.
Sarpta vinca 322.
Sarra 322.
[Sarta tecta 322.
Sarte 322.
Sas 325.
Sateurnus 323. 325.
Saticula 340.
Satis 351.
Sa tur 294.
Satura 314.
Saturnia Italia 322.
Saturnii versus 325.
Saturnius m un s 322.
Saturno dies festus 325.
Saturno sacrificium fit
cap. rto 343.
Saxunt Tarpcium 343.
Scaevam 325.
Scandulaca 330.
Scaptcnsnla 330.
Scaptia tribus 343.
Scclerata porta 334.
Sceleratus campus 333.
Scclcratus vicus 333.

Scena 318.
Scenam 330.
Scenici lud 326.
Sccnsas 339.
Scbedia 334.
Schoeniculae 329.
Scholac 347.
S ir pu s 330.
Sciscito 303.
S ci ta plebei 293.
Scitae 330.
Scitum populi 330.
Scorta 330.
[Scortea 330.
Se or tes 330.
Scraptae 333.
Scrautum 333.
Scribas 333.
Scribonianum 333.
Scriptum 330.
Scriptum lapident 348.
Scripturarius 333.
Scrupi 333.
Scrutillus 333.
Scurrae 294.
[Scuta 333.
[Scutica 333.
Scutilum 329.
Sccespitam 336. 348.
Sec ess ion es 336.
Secivum 348.
Seclusa sacra 318.
Sec tarius vervix 336.
Sectio 337.
Sectores 337.
Seculares ludi 328.
Sec limine res 337.
Secures bipennes 19.
Securus 294.
S ecus 297. 334.
Sed 336.
Sediculum 336.
S du m 343.
Se gee 340.
Segeeta 340.
[Segestria 70.

435

V E R O R M.
Segnitia 339.
[Segregare 23.
[S ei u ge s 104.
Seliquastra 340.
Sellae ciirulis locus
344.
Sellistcrnium 299.
Semcntivac fcriae 337.
[Scmiplotia 238.
Semis, scmodius. se*
raiincia 293.
Scinpronia borre a 290.
Senacula 347.
So n a cul um 337.
Senatores 339.
Senatus decretum 339.
SiMiis crinibus 339.
Senium 339. [29.
Sillonas 339.
Sentes 339.
Sen tina re 339.
Seplasia 317. 340.
Septem dies calo 348.
Septentriones 339.
Septimontio 348.
Septimontium 340.
Septnennio qnoquc 347.
Sepulchrum 339.
Sepultum morte m cro
que 340.
Se quam que 348.
Sequester 339.
[Serae 25.
[Seri 25.
Serilla 340.
Serios 343.
Sero sapiunt Phrygcs
343.
Serpsit 348.
Serpula serpserit 351.
Serra proeliari 344.
S crio re m 340.
Servillas l.icus 290.
Scrvoruin dies 343. 345.
Sesopia 291.
Sesterti notam 347.

Sestertius 334.
Sex millium et ducentor. li o m i u ti m legio
336.
Sex suffragia 334.
Sex Vestae sacerdotes
344. 349.
Sexagenarios 334.
Sextantari 347.
Sexu 334.
Sexus 335.
Sums 336.
Siciles 337.
Sicilicum 336.
Siculi Graeci 135.
Siculorum comoedia 47. 140.
cf. 144 v. Murgisoncm.
Sicyon 267.
Sicyonia 337.
Si fus 340.
Signa 339.
Signare 284. 340.
Silatum 347.
Silentio surgere 348.
Silere 344.
Silicernium 294.
Silus 340.
Silvi 340.
Sinipludiarca 334.
[Simpulatrices 337.
S i m ji u 1 u m 337.
Simultas 337.
Si nri nia m 337.
[Sine dolo malo 69.
Sine sacris he reditas
290.
[Sinistimum 74.
Sinistrae ares 339.
Sinistrum 351.
Sinns 382.
S i pari um 340.
S ir nip s 344.
[S i s 297.
Sispitem 343.
Sis tere fana 351.
Sobles vid. Sub oles.

S para 330.
Spatiatorem 344.
Speciem 347.
Spectio 333.
Spectu 330.
[Speculator 79.
Spec us 343.
Spercs 333.
Spetilc 330.
[Spicio 2.
Spicit 330.
Spiciunt 344.
Spicum 333.
Spintber 333.
Spintyrnix 330.
Spira 330.
Spirillum 330.
Spondere 329. 343.
bene Sponsis 351.
S pu re um vi n u in 348.
Squalidum 329.
Squarrosi 329.
Stagnum 314.
Slalagmiiim 317.
Stata sacrificia 344.
Statae Matris 317.
Statuliber 314.
Statua 290.
Status dies 314.
Stelionein 313.
Stellam 351.
S (ella tina tribus 343.
Stellionem 313[Stcrcns 344.
Sterilam 317.
[Stilla 345.
Stipatores 314. 351.
Stipem 297. 313.
Stipes 314.
[Stiria 345.
Stiricidium 344.
Stirpem 313.
Stlata 313.
Stlembus 313.
t litem 313. 314.
[Stlocus 313.

Sobrinus 297.
Sobrium vicum 297.
Socordiam 293.
Sodalis 297.
Sudes 297.
Sol 318.
Solari 301.
[Solaria 298.
Sola tum 301.
Sol cus 303.
Solea 301.
Solemnia sacra 344.
S o 1 i a 298.
[Soliar 298.
[Soliaria 298.
Solicitare vid. sollict.
Solida 293. sella 347.
S o lin o 351.
Solipugna 301.
Sol taurilia 293.
Sola vid. Solia.
[Sollemnc 298.
Soliere 293. 298.
Sollicitare 351.
Sollicuria 298.
[Sollifcrrea 293.
Sollifcrreuin 298.
Sullistiii-um 298.
Sollo 298.
Solox 301.
Solum 293. 298.
S o n i v i 290.
Sonivium 297.
Sons 297.
So u lie a causa 344.
Son ti cum morbum 290.
[Sonticus 111.
Soracum 297.
Sororiare 297.
S n r n ri u m tigillum 297307.
Sors 297.
[Sortus 297.
Sos 301.
Sospes 301.
Sospitare 301.

Iii

436
StoHilus 317.
Strebula 313.
S tren a m 313.
Strigac 314.
Slrigcm 314.
Stridores 314.
Strilavum 314.
Stroppus 313.
Strucr.c 310.
Strues 310.
Struiccs 310.
[S trufe rolarii 85.,
Stiufcrtarios 294.
Struppi 347.
Struthcum "313.
[Strutliocainclum 222.
Stultorum feriae 254.
317.
Stuppara 317.
Stuprum 317.
Stura 317.
S u a i! tcl 351.
Suasuin 302.
Sub corona 306.
[Sub diu 71.
Sub i u {; ut mitti 305.
Sub vincam iacerc 310.
Sub vi inn bastas iacerc
309. 310.
Sub lite m procliari 310.
Sub tos placo 309. [190.
Subacti 309.
Subditus 313.
Suber 317.
Suberies 294.
Subices 305.
Subici arics 347.
Subigere arictcm 351.
[Subindc 75.
Sublesta 294.
S u i r i u m pon lem 293.
Sublimavit 306.
Sublimem 306.
Sublucarc arbores 348.
Suboles 309.
Subrumari 306.

INDEX I.
[Subrumos 270.
Subscudcs 306.
Subsidium 306. [223.
[Subsignare 281.
Subsilles 306.
S u b s nia ne 306.
Substillum 306.
Sali u u lam 309.
Subulo 309.
S u li u m m 309.
S u u i- a ii am tribum 302.
Sub verb us t am 309.
Succenturiare 306.
Succidanca hostia 302.
S u er in g iilum 302.
Surero tilla 301.
Succrdae 302.
Scula 301.
Sudiculum 336.
Sudum 294.
Sufes 309.
Suffibulum 348.
S u i ni r n I a 348.
Suffiscus 309.
[Suffitio 3.
Suffragatorcs 317.
Suffucrat 348.
S 1 1 v j ; i I 1 u l u i u 302.
S u i I I u m genus 310.
Sulci 302.
Sulpiciiis Cumulus rex sa
nan um 319.
Sultis 301. 343.
Sum pro eum 298.
S il m ni a I i a 348.
S um ni i ss on- ni 344.
S u in m u ss i 298.
Suopte 310.
[Suparc 225.
Supat 310.
Supellectilis 294.
[Super 305.
Supercilia 305.
Superciliuni 305. [43.
Supcrcscit 302.
Supernum mare 382.

Superstitcs 3C5.
Supervacaneum 293.
Supervacnea avis 305.
Supparuin 340.
Supparus 310.
Suppernati 305.
Supplicium 309.
Supprcmum 305.
S uppu m 290.
Surcmit 298.
Surrcgit et sortus 297.
Surrcmpsit 298.
Surum 297.
Sus Minervam 310.
Suspectus 310.
S us que deque 290.
Sutelac 310.
Su tri u m quasi cant 310.
Sy bina m 336.
.S ye pli a n ta s 302.
Syncope (v. arcubii) 25.118.
S y ri u m non Scyrium 298.

T.
[Tabellarii 359.
Tabellis 359.
T abc ni 359.
Ta l> r macula 356. [38.
[Tabcrnae continuar 12.
' a li 1 i n u m 356.
Taciturn us 368.
[Tacitus 368.
Tacdulum 360.
Taenias 360.
Taenpoton 358.
Taepocon 359.
Tagax 359.
Tages 359.
Tagit 356.
T a las s io n e ni 351.
[Talassus 359.
Ta le n tn r uni non unuin
genus 359.
Taliara 359.
Talionis 363.
Tnlipedare 359.

Talus 359.
Tarn 360.
Tarn prit quam extre
ma faba 363.
Tama 360.
Tame 300.
Taininarc 363.
Tamiuia 359.
Tammodo 359.
Tamne 359.
Tandem 360.
Tanne 358.
Tappcte 351.
Tapullam legem 363.
Tarmcs 359.
Tarpeiae effigies 363.
Tarquitias scalas 363.
Tartarino 359.
Tatium 360.
Tanras 352.
Tauri ludi 351.
Tauri verbenaeque 360.
Tauricana regio 159.
T a n i u n aes 360.
Taurorum specie simu
lacra 363.
Taxt 356.
Taxt et Taxntio 357.
[Taxatores 356.
[Tectum il r I i i al um 73.
Te gill um 364.
[Tegulac deliciares 73.
Tela 364. [3.
Temcrarc 365.
T in t u m 364.
Tempesta 362.
Teuipcstatem 362. [.
Te m pi um 367.
Tenitac 368.
Tensa m 364.
Tentipellium 364.
Tenus 367.
Tercntum 351.
Teres 363.
Terclinatibus 363.
Tcrmcntuin 363.

457

\ E R R U M.
Termes 307.
Termino sacra facie
ran l 368
Terminus 368.
Term o u em 363.
Tcrracina sive Tarracina 22.
Ter sum diem 363.
Tcrtium, i na i- 1 u in 36i.
[Teruncium 172. 173.
Tesea XXVIII, ann. 2.350.
Tcsti-culari 306.
[Tcstilari 366.
[Testudinatum tectum
213.
Tet aeeusalirus 201.
Tetini 300.
Thalcae 359.
Tli i 307.
[The saur um 8.
Thias'ilas 300.
T li ni 307.
Thomices 350.
Tliraeces 306.
Thymbrcum 350.
Tbymele 180.
Tbymelici ludi 326.
Tiberis 306.
Tibicincs 352. 3GG.
Ti li i I s tri a vid. Tu li il.
Tibris 306.
Tifata 306.
Tifata curia 300.
Tig ilium sororiuin 304.
Ti gnu m 364.
Tinia 305.
[Tin tinnabant 304.
Ti n l i n a re 30 i.
[Tintinnire 304.
Tippula 366.
Titia 300.
Titienses 300. cf. 119.
Tilivil lilium 306.
Tituli 306.
Tenicsis Latina 204.
Todi 352.
Tocpofchon? 359.

Togatarura 352.
Tolcnno 350.
Tolerare 356.
Toles 356.
Tollouo 350.

Telli 382.
Tongere 350.
Tonsam 350.
Tonsillam 35G. [224.
Topper 352.
Torrens 352. 382.
Torrcri 355.
Torum 355.
Torvitas 355.
Toxicum 355.
Trabica na vis 307.
Trabs 300.
Tracbali 307.
Tragula 367.
Tragus 307.
[Transfuga 214.
Transtra 307.
[Trepidatio 307.
[Trepido 367.
Trepit 307.
[Triambi 105.
Tributorum
collationcm 304.
Tributum 367.
[Triccnariac 71.
Trientcm tertium pon
do 303.
Trifax 367.
Triginta lictoribus
351 s<|.
Tripudium 363.
Tr suie mu l'u I j; itr 352.
Tritogcnia 367.
Triumphales coronac367.
Troia 367.
Trementina tribus 367.
Trossuli 367.
[Truam 9.
[Truant 9.
[Trullam 31.
Truo 367.

Tryga 366.
[Trygetus 30G.
%
Tubicines 352.
Tubilustria 352.
[Tu di tao 352.
Tuditantcs 352#Tuditcs 352.
Tueor 355.
Tu guri a 355.
T n 11 n um 356.
Tullios 352.'
T un u 1 lu arii milites 355.
'1' ni 1 355.
Tuopte 310.
'i' nur 355.
')' s 355.
Trbelas 355.
Turma 355.
Tu i 354.
Tseos 355.
T u s e 1 355.
T s e ni v i en m 355.
Tutela naris 78.
Tu tul um 355.
Tut u m 381.
Tymbreus 357.
Tyria maria 355.
Tyrus 323.

c.
Ule 379. [42.
[Ultra, ultimus 42.
Umbrae 377.
U n ciaria lex 375.
Unda 376.
Ullgulntros 379.
Ungulus 375.
lu s lu s 377.
Urbanas tribus 308.
Urvat 375.
Utl verb. . ace. et pass. 69.
Uv mutt, in ov 251.
Uxoriuut 379.

V.
Vacerram

375.

Vada 382.
Va dem 377.
[V a d i in n i u m b i s s e
147.
Vac vie tie 372.
Vac vobis, nobis 37.
Vago rem 375.
Vagulatio 375.
[Valesii 23.
Valgos 375.
Vallescit 377.
[Vallicula 42.
Valvoli 375.
Vapula Papiria 372.
' is tu in 372.
Vaticanus collis 379.
[Vc 308. 379.
Ve riel i s rid. Vae v.
Ve ors 372.
V l ie u la i i vita 378.
Vcctigal 371.
Vegrande 372. 379.
Vchere 372.
Veia 368.
[Vciarii 308.
[Vciatura 308.
[Veiovem 379.
Vel 369.
[Velabra 77.
Velati 369. [14.
Velitatio 369.
Velites 28.
Venditioncs 376.
V enenari 375 sj.
Venerar 374.
Ventabant 376.
Ver sacrum 379.
Verberitare 379.
Verbix 4.
V credo s 372.
Vergiliae 372.
Vermina 375.
Vcrnae 372.
Verniscra 379.
Verrunccnt 372.
Vers ur m 379.

438
Versuti 370.
Verticals* 371.
Veruta pila 375.
[Vesanus 372Vescor 368.
Vesculi 372.
Vescus 368.
Vespae et vespillones
368.
Vespern a 368. [54. [339.
Vespcrugo 368.
Vespices 369.
Vespillones rid. Vespae.
[Vespulac 369.
Vesticeps 368.
[Vestimcntnm 368.
Vests 368.

INDEX I.
Ycslis sensu collective 12.
Veteratores 369.
Veterinam bestiam 369.
Veternosas 368.
Vexillum 377.
Viae 371.
Viatores 371.
Vibices 369.
Vibrissae 370.
Vibrissare 370.
Vici 371.
V i i n i a 368.
Victimam 371.
Viduertas 369.
Viere 375.
Vietus 377.
Vigct 371.

YERBORIIE
Viginti quinqu poena
371.
Viginti sex viri 232.
Viminalis porta 376.
Vinalia 374. [65.
Vinciam 379.
Vindemiam 192Vindex 376.
Vindiciae 376.
Vindicius 381.
Vindicta 381.
Vine 376.
Vinnulus 377.
Vinum defunditur 15.
[Violarii 89.
Virgiliae 373.
Viritanus 372.

Viritim 378.
Vitiligo 369.
Vitulans 369.
valus et vividns 376.
Vi vi ss i mu s 379.
Vocalis litera in siinplicibus
violata 2. 116.
Voisgrain avem 371.
[Vola 370.
Volae vestigium 370.
Velones 370.
Volturnalia 379.
Vopte 379.

z.
Ztvt undc ort.

74.

IUDEX . SCRIPTORIT2H.
Laxores litcrac significant scriptorcs et libros a Festo Pauloquc commemoratos , quorum nomina ubi ab His non inilicantur semicirculis inclusa
sunt: arctiorcs literae cos scriptorum locos, qui in annotationc emendantur vel explanantur.

A.
Accins (Attius) 142.338.
258. 281 bis. 301. 359. 372.
Annali XXVII. 146. in
Amphitryon 193. 270.
343. chis 197.314.
Chrysippo 265. 302.
Diomedel74. 178. Hellcnibus 145. 229. Io
352. Melanippo 174.
229. 265. 274. Neoptolemo 273 bis. 356. 360.
Ocnomao 170. Philocteta356. Pbinidis356.
Aclius 68. 122 bis. (141.)
170. 225. 277. 297. 355.
372. 375.
in explanat. carmm.
Saliar. 141.
Aclius (alius 142. 162.
165. 182. 206. 214. 233.
266. 274. 277. 278 bis.
297. 313. 317. 318. 321.
339 bis.
in 1. I. s i (jnifica t. bor, quae ad ius purtin. 218. 1. IL 273. 302.
352. I. XII. 352.
A el ius Lamia 181.
Aelins Stilo 129. 138.
146. 165. 166. 173. 174.
185. 193. 206. 210. 217.
234. 290. 309. 329. 356.
359. 371.

Afranius 18. 40. 147.187.

262. 277. 301. 310. 314.
355. 359.
in Abdncta 339. Brundisina 321. Consobrinis 364. Emancipa to
182.277. Epstola 257.
273. 301 bis. 355. Ida
206.
Matcrtrris 161.
Privigno229.334. Prodito 277. Promo 364.
Rpudiai 281. 334.
Rosa 281. Simulante
170. Suspecta 170. Virgine 140. 141. 305. 355.
(Vopisco) 364.
Agathocles Cyzicenar. rer.
script. 269 bis.
Alcimus 266.
Alii us 1. I. belli Cartbagin. 158.
T. Aiinius Luscusin ea
quam dixit adrers. Ti.
(rauch. 314.
n ti (onus I la) cae bistor.
scriptor 266.
Q.Antistius LabeoXXIX.
161. 205. 250 bis. 263
saep. 290. 348 quater.
in commenter, iuris
pontifie. 166. 249. 1. IX.
253. 1. X. 348. 1. XV.
351 bis. de iure pontif.
1. XI. 253.

Antonius 274.
Panurgus
Antonius
170.
388.
Apollodorus in Euxenide 266.
Apollonius 165. 383.
Apostolus (Paul, ad Rom.
I, 14) 36.
Appii sententiae 317.
Appius laudianus (Clau
dius) 197.
Appius Pnlcher 297. in
augurai.
discipl. 1.
I. 298.
Aristarcbus interpres
Homeri 165.
Aristophanes Grnmma-

ticus 134.
A r t o r i u s 225. 352. 364. 388.
Arralium fratrum cantici ni
tium emend. Praef. XXXIV,
ann. 3. 406.
Atcllanae 330.
Ateius Capito 162. 238
bis. 273. 285. 351 bis.
in l.Vir. Pontifie. 154.
Ateius I' hi loin g us 166.
173. 181. 313. 352. 375.
in 1. Glossema torum
181.
Athcnaeus IV. 175. d. emend.
324.
Atta 238. in togata 382.
Quinctius Atta 12.

At ti as vid. A ci us.
Aufustius 94.
Augurales libri 253.
270.? 322.
Augustus 382.
Aurelius Opilius 68.85.
141. 147. 162. 165. 173.
257. 274. 317. 321. 330.
343. 356 bis. 359. 369.
375.

c.
Caecilius 34. 229. 257.
360. 367.
in Aetbrione 170. 182.
339.
Androgyne 317.
360. Carine 281. 317.
404. Ibvo 229. Knistob
133. Gnmo 355. Hymni
de 177.229.339. Hypobolimaco 272.317.355.
Hypob. Chaercstrato
174. Imbris 193. Obolostate 294. Pugile 177.
Triumphe 306.
L. Caesar 101.
Calidius in erat, in Q.
Gallium 309.
Calilas (Caltinus) Agathoclis Siculi qui res gestas
conscr. 29.
Carmen 360. antiqunin93.
Carmen Sali are vid. Sa
lier, arm.

440
Carmina Vetera 197.
M. Cato XVII sqq. 27 ter.
47. 51. 59 ter. 83. 89. 92
quater. 121. 154 saep. 158.
162. (165.) 177. 224. 234.
242 saep. 246. 249. 286.
369 ter. 378 bis. 379 quater.
Originum libr. 198. 1.
I. 162. 182. 1. II. 306. 1.
III. 182. 1. IV. 146. 1. V.
166. 237. 1. VII. 142. 262.
265. 293.
Oration. 242 ter. 305.
313. in ca q. scr. de sicrif. m m. 234. advers.
M.' Acil. qnarta 237.
Je fciicrationc legis
lu lia 234. in M. Caecilium 59 f. in Q. Mi
nu. Thcrmum 286. adv.
Q. M. TU. post censu
rant 318. in q. scr.
de suis virtutib. con
tra Therm. 182. 185.
234.281. . Q. M. Therm.
deX. hominib. 152.153.
177. 193. 344 bis. de potestate tribun. 162. in
g u a s i n de lege Orchia 201. 242. in r. q.
compos, in <J. Sulpicium 169. in ea q. habuit ap. quits 20 1.
in dissuas, de rege At
ta lo et vectig. Asi
234. in ea q. comp, in
M. Caclium si pell. 169. 234. q. scr. ad
lit. Censor. 242 bis. q.
est de fundo oleario
242. de o ii i ni' a li :
242. ea q. dixit de re
Histr. niilit. 242. de
consulatu 154. in dis
sertt, consulat. 28(J.
ue quis Cons, bis fie-

INDEX U.
re t 242. contra Oppium
258. de spoliis ne figcrentur, nisictc.281.
ca q. scr. cum edissertavit Fulv. IVobil.
n sur. 282. in suas,
leg. Vo . 282. in diss,
ne lex Bacbia dero
gare tur 282. ea qua
cgit de signis et tab.
286. contra Cornel,
a p. pop. 286. pro L.
Cacsetio 301. contra
A n n i u m 305. cum p r oficiscerctur in Ilisp.
154. 169. in or. acdilcs
plebis sanctos esse
318. dc Indigilibus339.
in dissuad. leg. etc.
344. in or. q. scr. dc
L. Veturio de sacrif.
commisse, quum ci
eq. ail i- in. .1 (4. pro C. . . .
344. in Ann.(M.)Cael.,
si se appcll. 344. i n e a
q. ecr. L. lirio de
aqua 376. cf. 378.. de re
F loria 344. or. q. de
Auguriis i ii scr. 241. q.
ser. de pase, ni u s I a
agna 154.242. de a edil,
vi tio crt. 162.
de re mi lit. 214. 253 bis.
306. 344.
n pis t. 154. 242.
in commenta r. ur.
civ. 156.
Cato nepos 154.
Catullus (97,6.) 230. in
(i allia mliis 273.(17,19.)
305.
Censoria lex vid. Lex.
Ccphalon
Gcrgithius
de adventu Acn. in
I tal. 266.
Ch.irisius emend. 36. 388.

Cicero (165.) 356. (dc scnect.) 181. 241. 262. 1. 1.

de Glorio 202. in Vcrr.
(11,1,56.) 173. (11,4,43.)
281. dc Or. (1, 28.) 289.
(in Pis. 11, 24.) 340. (in
Catil. 2, 1) 360. (pro do-

mo) 241.
L. Cincius 94. 166 ter.
170. 174. 193. 218. 277.
329. 339. 352. 376.
de consulum potest.
241. de comitiis 241.
1. II. de off. iurisc.
173. 321. 347. dc verb,
prise. 214. 265. 277. II.
330. in Mystagogicon
L. II. 363.
li nia s (Galitas) 269.
Cloatius 141. 189. 193.
213. 309. 318.
oc 1 i u s historiar. 1. 181.
1. Vil. 352. pro se .
pop. 182. (vid. Lacl.)
m m i: n t a r i u s sacro .
pon ti f. 165. 286. 360.
Commentarius quidam
210.
Cornificius 123.166.170.
182. 194. 217. 282. 359.
Corviuius (Corvinus) pro
L i b u r n i a 359.
Critolaus 329..
Curiatius 166. 170. 355.

D.
(Diocles Pcparethius)
269.
Diomedes corr. 93. explic.
XIV.
1 ) u n j s i u s 270.

E.
l'.unius 4. 6. 22. 59 bis.
62 bis. 121. 123. 142. 153.
(158.) 166. 198 bis. 293.298.

301, 1-3.? 309. 314 bis.

329. 343. 347? 351. 359.
360. 369.
Annal. 1. 1.68.178.198.
242. 261. 262. 274. 282.
286 bis. 298. 317.
1. II. (v. 13 ap. Mcrul.)
161 Col. 1. 160. 177. 178.
258 bis. 261. 286. 298, 301
325. 333. 352. 355. 356. 367.
1. III. 229. 298. 301' bis.
1. IV. 301. 325.
1. V. 178.
1. VI. 144. 166 sq. 286 bis.
298. 302. 313. 330.
1. VII. 153. 157. 166. 193.
249. 277. 285. 286. 301.
(319.) 330. 336. 356 bis.
363 bis. 376.
1. VIII. 23. 35. 53. 116.
153.178.179.190.305.352.
1. X. 111. 144. 177. 286.
305. 369. 375.
1. XI. 206. 257.277. 286.301.
1. XII. 94.
1. XIII. 321, 3. 4. 325.
1. XIV. 201. 286.
1. XVI. (59.) 169. 257 bis.
193.229.278.333.337.375.
1. XVII. 58. 330. 343.
(XVIII.) 330. 356.
i n Achille (A r is lar
ch i) 242.305. Ai 352.
Alexandro2l7.317.360.
Andr macha 298. An
dromeda 258. 333. 375.
A s o t a 356. Cresphonte 258. 270. Iircchtheo
162. Hcctoris lytris
270. Iphigcnia201.249.
339. 398.
(Pancratiast.)
240. Phoenicc 241. So
ta 356. 375. 377. Tela
mn e 198.
T el e p h
145. 329. Thyeste 306.
Eubemerus 310.

SCRIPTORM.
F.
Fabian Pictor 250.
Fl eue iambograph. 262Focdus Latinum 166.

.
Gal i tag vid. Cl i nine.
Gallica lingua 4.
Gal lus Acliue 'vid. Aelius Gall.
G a n n i u s 369.
Gellius N. A. III, 18,6. emend.
337. IV, 3. XIX, 1. restit.
222. 337. V, 18, 2. dcf.
XXX. V, 17, 1. explic.ibid.
Glossae Isidori XXXIV. corr.
34. 35. 48. 140. 175. 195.
204. 211. 252. 271. 374.
Glossae Labbeanae XXXIV.
corr. 2. 9. 11. 19. 21. 30.
34. 49. 50. 53. 54. 65.
66 sq. 68. 71. 72. 73.
75. 76. 84. 89. 91. 97.
99 . 101. 103. 104. 105.
106. 9. 110. 112 bis.
119. 126. 132. 135. 268.
332 sq. 357. 366. 383 bis.
defens. 42.
Glossae Mscr. Golbofr. corr.
107. 120.
Glossae Pithoei corr. 7.
_ Placidi XXXIII. corr.
XXXIV. 7. 8. 9. 15. 17.
18. 20. 39 tcr. 41. 44 bis.
46. 47. 54. 68. 69. 70.
74. 75. 76 bis. 78. 82. 83
bu. 86. 89. 91. 93. 95.
. 96. 100. 101. 102. 111.
126. 128. 132. 171. 175.
192 bis. 247. 377. 383.
Glossarium . Barth, corr.
112.
Glosscmatorum scriptu
res 166.
Gracchus 151. 242.
in orat. q. est in P.

Popill.
poster. 150.
pro rostr. in Popill.
201. de legg. a se pro
mu) gat. 201. in ea q.
est de lege Minucia
201. qua usus est cum
circ. conciliab. iret
241. quam conscr. de
lege Penni 286.
Graccus 214.
Graecum provcrbium 149.
Gran us 277.

M.
Heraclides vid. Lembos.
Hesiodus 107. (Theog.
116) 52.
Hesychius corr. 69. 135. 140.
Hippocratea 8.
Historici 326, 30.
Homerus II. (XI, 480.)
162. 1. . (50.) 170
(XVIII, 547.) 174.
Hostius de bello Ilistr.
325. 1. I. 356.
Hyginus vid. Yginus.
(Hyperochus) bistor.
, compositor 266.
Hypsicrates 8.

I.
lnccrti auctores et poctae
83. 93. 173, 13. 190. 193,
14. 206, 11. 209, 16-18.
257, 10. 265, 26. 27. 298,
9. 10. 305, 4 - 6. 24. 313,
31-33. 318, 6.7. 321,27.
28. 333,1.4.5. 375,2.3.
Isidori Origg. emend. 20.
(VI, 19, 6.) 337. Vid. et
Gloss. Isid.
Iulius in Adrasto 229.
I 1 i s de feriis 278.
Iuvcnalis (H, 97.) emend.
264. (VIII, 155.) 267.

441

I v in t i t: s in Anagnoriaomene 298. 407.

225. 310. 352. 397. in

Virg. 174. (Fquo troiano
342.). Ap. Nomina v. polubrum emend. 396Livius (Histor. 34, 14.) 299.
Lucanns (I, 447.) 34.
Lucilius 22. 32. 44. 50.
(ann.). 70. 96. 122. 132.
142. 161 (fr. inc. 34. ap.
Dons.). 165. 173. 194. 206.
209.. 210 bis. 213. 249.
257 ter. 258. 265. 270 ter.
273. 274. 277 bis. 282.
290. 294 bis. 298. 301.
310 bis. 313. 322. 329.

Labeo vid. Antist.

Lacliug pro se ap.
pop. 193. 314. *)
*) Fragmentant orationis
pro se a p. pop., quod
Qn. IX, 32, 28. p. 182.
Coclio tribuitur, Laelii
esse credo.
A. Lion.
Laevius 206. 270. 350?
Leges 309.
Leget XII. I abb. 21.162
bis. 166. 172. 210. 233.
258. 265. 273. 274. 305.
313. 315. 321. 322. 348
bis. 363. 364. 371 bis. 375.
376 sec. tab. sec. lege
273. emend. 105.
Leges Laurentum 4.

Numae Pompili 6.
178. 189. 221. 222. 273 1

330. 334. 337. (341.) 356.

368. 372.
Romuli et Tatil 230.
Servi Tuli 230. 393.
Le git ni sanctio 314, 28.
Lex censoria 229.
dedicationis arae
Dianae Aventinens.
165.
Ovinia Tribunicia
246.
L. Papirii 347.
rivalicia 340.
Tarpeia 237.
tribunicia prima 318.
Lembos qui appellatur
Heraclides 269.
L. Livius Andronicus poeta
11. 67. 68. 162. 181 ter.
229. 257. 297. 298. 313
bis. 333. 375.
in Gladiolo 210. in
Lydio 330. Odyssea
vetere 162. 174. 190.

Kkk

359. 360. 363- 369. 371.

376.
1. II. 174. defend. 75.
Lucretius (I, 7.) 68. (327.)
368. (641.) 261. (II, 368.)
206. (577.) 375. (840.) 321.
(847.) 165. (1143.) 352.
(Ill, 189.) 140. (387.) 220.
(IV, 44.) 217. (519.) 193.
(1226.) 309. (VI, 810.) 330.
(837.) 177.

m.
Macrobins (Sat. I, 16.) explic. 103.
Maii Intpp. in Virg. A. II,
171. corrig. 392. Eiusd.
Mythographi corr. 195.
Manilius 334.
M a reins vates 176. 326.
Cn. Marci va lis car
men 165.
Martialis (I, 31.) 369.
Mcssala augur 351 quater. 379.
Me ss a la (Valer.) (157.) 161
in explanat. XII. tab.
253. 321. 355. de dictis
involute 321.

INDEX II.

442
n. Naerius 10. 29. 34.
36 . 58. 62. 116. 170.
209. 210. 21T. 223. 242.
262 bis. 2T0. 290. 298.
325. 352 bis. 360. 364.
384. 397. explic. 18.
in carm. Punici belli
g. de bello Pnico 257.
293. 310. 317 bis. 320.
322. 325. 382. (Equo troiano342.) in Hariolol82.
Lupo270. Lycurgol93.
Nautis 310. Personata
fab 217.Phoenisis330.
Satyra 257. Tarentilla
29. Tunicularia 166.
Nelei carmen 170. 314.
317. 352. 388.
Nicostratus in 1. qui
inscr. de Senatn hab.
347.
nonius corr. 44. 70. 95 bis.
295.
Norias 372. in duobue
Dossenis 364. Funere
864.
coponc
177. Phoenissis 330.
Pico (Parco) 262. Surdo
364. Togularia 257.

o.
Opilius'rid. Aurelius.
Oppius 182.
Oridiue 327.

JP.
Pacurius 94. 108 bis. 133
ter. 144. 162. 193. 226.
281. 282. 301. 326. 330.
352. 367. 382 bis.
in Antiopa 352. Armorum iudicio 278. 281.
355 bis. Atalanta 334.
375. Chryse 273. 343.
Ouloreste 330. Hemio-

na 277. 356.
llionn
217. 281 (403.). 372. 375.
Medo 194.229. 305.356.
Niptris 217. 306. 343.
Orete 274. 402. Teu
ere 86. 217. 229. 230.
270. 274.
325.
356.
372.
Pentbesilca fabula 189.
Placidus ,
rid. Glossae
Plac.
Piaton 347.
Plautus 24. 27. 36. 49.
60 saep. 61 ter. 62. 77.
90. 99. 107 not. 110. 113.
143. 165. 166. 169. 181.
217. 223. 226. 229. 242.
(278.) 282. 298. 309. 333.
367. 368.
Amphitryone (1,1,119)
367. \l, 1, 252.) 217. (I,
2, 28.) 61.
Artemone 165. 305Asinaria (1,1,83)198.
(II, 3, 67.) 113.
Astraba 274. 306Aulularia (I, 1, 11.)
28. (II, 1, 41.) 238. (II,
4, 45.) 173. (II, 5, 10.)
274. 282. (II, 6, 6.) 364.
(111,6,19.) 28. 179. (111,6,
26.) 60. (IV, 1, 9-) 166.
330- (IV, 7, 2.) 282.
Baccbidibus 169. (I,
2, 15.) 217. (III, 3, 7.)
60. (IV, 8, 48.) 161. (IV,
9, 5.) 363. (V, 1, 2.) 35.
III, 3, 42. eiplic. 79.
(Captivis, III, 3, 6.) 133.
(IV, 2, 40) 336.
Carbonaria 330.
Casina 61 bis. (Grex7.)
166. (11,2,33.) 73. (11,5,
in.) 262. 355. (II, 5, 39.)
366. (II, 8, 7.) 165. (III,
1, 9.) 310. (III, 5, 21.)

170. (IV, 3, 7.) 277. (V,

4, 22.) 28.
(Castellana) 274. 329. 372.
Clitellaria 373.
Condalio 229.
Cornicularia 28.
Curculione (1,1, 5.)
314. (1,2, 5.) 166. (1,2, 16.)
258. (I, 2, 28.) 178. (II,
1, 16.) 58. (III, 1, 30.)
107. (III, 54.) 69. (III,
74.) 214. (IV, 2, 4.) 210.
(IV, 4, 12.) 372. (I, 1, 15
emend. 391.)
Dys lo 170.
Epidico (III, 1,16.) 125.
(IV, 4, 22.) 230. (V, 1,
14.) 96. 273.
Fasmate 162. 305.
Foeneratrice 372.
Frirolaria 169. 257.
297. 301. 306. 313.
Hortulo 306.
Lenone gemino 249.
Menace li in is (prol. 12.)
28. (I, 1, 2.) 258. (, 1,
26.) 310. (I, 3, IT.) 302.
(11,2,16.) 318. (11,3,44.)
273. (Ill, 3, 4.) 333. (V,
2, 28.) 369. (V, 2, 80.) 220.
Mercatore (IV, 3, 36.)
339.
Milite glorioso (11,1,
16.) 375. (II, 2, 56.) 36.
(II, 2, 60.) 61. (H.6,24.)
16. (II, 6, 98.) '169. (Ill,
1, 100.) 330. (IV, 5, 13.)
305.
Mostellaria (I, 3, 60.)
8. (HI, 2, 39.) 305. (V,
1, 2.) 166.
Nerrolaria 169. 181.
197. 229. 294.
Parsito pigro 166Patina 277.?
Persa (11,2, 62.) 366. (,

1, 20.) 294. (Ill, 1, 64.)

297. (Ill, 3, 13.) 336.
Poenulo (I, 2, 55.) 330.
(Ill, 1, 27.) 97. V, 5,
12. emend. 28.
Pseudolo (1, 1,108.) 355.
(I, 3, 25.) 258. (I, 3, 32.)
218. (I, 3, 66.) 178. (II,
1, 18.) 174. (HI, 1, 12.)
215. (IV, 2, 9.) 174. (IV,
7, 103.) 217. (V 1, 32.)
161. (1, 3, 24- emend. 391.)
u de t (H, 6,51.) 128.
(II, 7, 18.) 366. (Ill, 5,
40.) 301. (IV, 6, 4.) 318.
Saturione 45. 162.277.
306.
Silitcrgo (Sitcltitergo) 375.
Stich o (I, 2, 34.) 196.
(II, 2, 27.) 168.
Syro 52, 301. 352.
Trinumo (I, 1, 1.) 109.
I, 1, 16.) 277. (HI, 2,
98.) 45.
Truculento (I, 1, 14.)
305. (II, 1, 3.) 161. (11,2,
16.) 302. (II, 2, 23.) 221. (II,
6, 8.) 178. (II, 7, 50.) 166.
Plinius N. H. (XV, 18, 20,
77.) emend. 168. XIV, 12,
14, 88. emend. 263.
Poetae incerti rid. incerti.
Polemon 329.
Pompeius Sextug 170.
Pomponius 318. 408. in
Adclpbis 317. in Dci
ma 364.
Pomponius de V. S. in Di
gest. 239, . 6. coir. 377.
(I, 1, 2, 31.) 379.
Pontificnm libri 189.356.

Quinctius Atta vid. Ha.

T. Quin tius Dictator 363.

SCRIPTORUM.
S.
Sabini 4. 9. 23. 339.
Saliorum carmina XXV.
ami. 3. 3. 122. 146? 203
not. 205 aaep. 210. 211. 290.
Sallnstius histor. I. 193.
IV. 293. 359. (lug. 29, 7.)
315. Catil. (36.) 359.
S antra 68. 170. 194. 254.
833. 1. II. de vetbor. antiq. 173. 277.
Saturnii Tersas 93. 162.
325. 396 sq.
Q. Muc.Scaevola 162.205?
Scipio Aemiliauus ad
popal. 151.
Scipio African. 273? in
ea ij. est de imp. I).
Bruti 241. in ea or. .j.
scr. postq. ex fr. rcdiit 258. 261. cum pro
aedc Cast, dixit 286.
Servilius (ScrTins fil.) 142.
Servilius (P.) augur 351.
Scrvius ad Virgil. Aen. emend.
(I, 433.) 350. (Ill, 90.)
296. (Ill, 427.) 32. (Ill,
537.) 104. (IV, 244) 378.
(VII, 681.) 44. (VIII, 1.)
103. (XI, 201.) 32.
Siculorum Tocabula 21.
Siliorum plebiscit. 246.
Sinnius Capito 138. 162.
165. 166. 170. 177. 230.
261 bis. 282. 289. 309.
322. 325. 326. 334. 339.
340. 352. 364. 372.

Corn. Siscnna 123. bistor.

1. IV. 833.
Strabo tentt. 5. (rid. p. 230.)
Suetonius XXXIV. 1. Tran
quillus 382.
Salpicins in (irai. 153.
Ser. Sulpicius Hu lus 174.
182? 210? 321. 322. 376.

T.
T.irquitius 274.
Terentius 8. 11. 60. 199.
407.
Adelpbis (1,2,54.) 229.
(III, 3, 5.) 96. Andria
(I, 1,58.) 297. (1,3, 1.)
340. H au t il ni i ni r li
ra m (IV, 5, 16.) 330.
(Hecyra prol. II, 1.) 182.
Pbormione (I, 2, 60.)
330. (4, 13.) 226. (II, 3,
16.) 285. (V, 7, 10.) 372.
Titinnius 58. 123. 139.
193. 197. 210. 215. 301.
302. 360 bis. 364. 370.
(Gemina) 220. Barbato
801. 364. in Prilla 333.
Fabula Quinto 189.
Fulloniu 310. Seriana
(Setina) 142. 182. 270.
Titius 205. 289.
Turpilius in Demetrio
162. 351.
Tusci 28.

U.
Uinbrorum monimenta
86. 100. cf. 313.

21.

V.
Valerius Valentinas 363.
Valgiue 297.
M. Varro 48. 83. 189. 269.
270 bis. 310. 325. 343.
351 bis. 355. 372. restitu.
21.
De Lingua Latina (V, 25.)
217. (V, 75.) 97. (V, 95.)
203. (V, 147.) 48. (V, 182.)
98. (VI, 64.) 25. (VI, 76.)
296. (VI, 81.) 53. (VII, 27.)
68. (VII, 47.) 21. de tem
pore corum librorum XXIX
sq. Emendationum Varronianarum mantisa XLIV.
De Vita Pop. Rom. 285.
ap. Non. v. fornum emend.
39.
In Antiquitt. 274.
1. I. 158.
Quacstt. Epistel. 1. I.
142. 1. V. 339.
Herum human. 1. VI.
246. 249. 1. VII. 347.
1. VIII. 348.
de re rust, emend. I, 29.
238. II, 5. 102.
Her. rustic. I. et III.
380.
in Europa 381.
Veranius 158 bis. 203.
205. 250 bis. 253. 348.
in eo qui est auspi
cio r. dc in i I. 289.
Verrii opera XII sqq.
Vcrrius 35. 110. 142. 153.

445
154. 157. 158. 161. 166.
169. 170. 177 bis. 178.
181. 198. 202. 209 bis.
213. 214. 218. 234. 238.
246. 249 bis. 253. 261.
262. 269. 270. 274 bis.
277. 281 ter. 282. 285.
289 bis. 293 bis. 294 tcr.
298. 301 bis. 309. 313.
314. 318. 325. 329 sacp.
330. 339. 340 tcr. 347 bis.
351 tcr. 352. 355 bis. 356
bis. 359 bis. 360. 363.
364. 376.
1. V. 326.
Virgilius 382. (Eel. IV,
49.) 309. (V, 88.) 249.
(V, 89.) 210. (VI, 13.) 215.
(VII, 42 et 46.) 380. (IX.)
23.
Gorgie. (1. II, 242.) 306.
(IV, 10.) 206.
Aen. (I, 437.) 165. (HI,
85.) 356. (Ill, 241. 367.)
201. (IV, 295.) 86. (VI,
404. 671.) 83. (VII, 282.)
68. (VIU,470.)301. (VIII,
641.) 84.

Vginus

182.

.OTTIN AK,

TTPIB

I4IUSSIT 011

DIETI EK IIIA> A.