Sei sulla pagina 1di 15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

Percepomusicalemcrianas
autistas:melhoradefunes
interpessoaisporBrunaLuiza
Guerrer,JaquelineLimadeMenezes
NeurocinciasemDebate

08/02/2014
Compartilhar 2,9mil
0

Tweetar

Share

Resumo
Estudossugeremqueasreasdo
processamentodalinguagemem
indivduosautistastmativao
reduzida.Almdisso,estes
apresentamanormalidadesem
circuitoscerebrais,como:atrasono
desenvolvimentomaturacionaldoscircuitosdosistemalmbico,nmero
diminudodeclulasdePurkinjenocerebelo,aumentodovolumedocrtex
frontal,dentreoutras.Noentanto,apesardestasanormalidades,as
habilidadesmusicaissofrequentementepreservadas.Asregiescerebrais
associadaslinguagememsicasesobrepem,oquesustentaa
possibilidadedereabilitaodestaatravsdamsica,quetrazaindaeficaz
melhorianocomportamentosocialecomunicativoatravsdoaumentoda
atenocompartilhada.Pesquisasapontambenefciosdamsicana
neuroplasticidadeeprovamqueintervenesbaseadasemmsicapodem
serusadasparafortalecerconexesentreasregiesfrontaletemporal,que
apresentamanormalidadesnosautistas.Atividadesrelacionadasmsica
envolvemimitaoesincronizao,levandoativaodereasquecontm
neurniosespelhoeproporcionandoodesenvolvimentodacogniosocial,
tarefasnasquaisindivduosautistastipicamentemostramdificuldades.

Palavraschave:autismo,neurnioespelho,msica,neuroplasticidade.

Introduo
Oautismofazpartedoschamados
TranstornosInvasivosdoDesenvolvimento
(TID),osquaisincluemaindasndromede
Asperger,sndromedeRett,transtorno
desintegrativodainfnciaeTIDsemoutra
especificao(DSMIVTR,2000).Os
pacientescomTIDsoagrupadosporseus
dficitsdedesenvolvimentonodomniode
trsreas:1)linguagemecomunicao,2)
Musicoterapia
reciprocidadesociale3)padrodeinteresses
ecomportamentos(MeilleureFombonne,
2008).Naausnciadeummarcadorbiolgico,odiagnsticodosTID
permanececlnico.Os12critriosatualmenteutilizadosestodescritosno
ManualDiagnsticodeEstatstica,enaClassificaoInternacionaldaDoena
(DSMIVTR,2000).Estesenglobamtrsreascomportamentais:habilidade
socialecapacidadedereconhecerdemaneirasuficienteopensamentodos
outroscomunicaoverbalenoverbaleporfimamplitudedeinteresses,
flexibilidadecomportamental,habilidadedemudardeatividadeedelidarcom
oinesperado(DSMIVTR,2000).Oautismo,conhecidotambmcomo
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

1/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

transtornoautista,foidescritooriginalmenteporLeoKannerem1943(Gadia
et.al.,2004).Dependendodoscritriosdeincluso,suaprevalnciatem
variadoentreaproximadamente40a130:100.000habitantes(Gadiaet.al.,
2004Pereiraet.al.,2008Rischet,al.,1999McCrackenet.al,2002),
sendomaisfreqentequeasmalformaescongnitaseasndromede
Down(Pereiraet.al.,2008).Existemaiorincidncianosexomasculinocom
umarazode3,5a4,0:1(Klin,2006).Oquadrocomportamentalcomposto
basicamentepelodficitnodomniodastrsreasacimacitadas,associadoa
retardomentalem70%doscasosecrisesepilpticasem30%(Pereiraet.
al.,2008).Ocomportamentoexteriorizadoatravsdapobrezadecontato
visualeinteraoemocionalcomoutraspessoas,prejuzonafala,
estereotipias,obsessoporrotinasefascinaopordeterminadosobjetos
(Gadiaet.al.,2004).Aetiologiadestasndromemultifatorial,envolvendo
fatoresgenticos,ambientais,imunolgicos,comportamentais,alimentarese
virais(Rischet.al.,1999).Aporcentagemdeconcordnciaentreirmos
monozigticosde80%90%(McCrackenet.al.,2002)eoriscode
desenvolverautismodeaproximadamente510vezesmaiorparaosirmos
deindivduosautistasqueparaapopulaogeral,oquereforaateoriada
causalidadegentica(Philippeet.al.,1999).Emgeral,oprognsticode
autismovarivele,provavelmente,dependentedaseveridadedasetiologias
subjacentes(Heaton,2009).Umestudoquetemacompanhadocrianas
autistasataidadeadultarevelouqueoprognsticoestrelacionadocom
seunveldehabilidades,demonstradoemtestescognitivosedelinguagem.
Aproximadamente5a10%dascrianasestudadastornaramseadultos
independentes(1a2%comtestescognitivosedelinguagemnormais),eem
tornode25%atingiramprogressoconsidervelcomalgumgraude
independncia.Osrestantes65a70%continuamcomdficitsmuito
significativoserequeremumnvelelevadodecuidados(Gadiaet.al.,2004).
Osprejuzosdelinguagemecomunicaosoosprincipaisrecursosde
diagnsticodotranstornoautistaefiguramemdeficinciasemhabilidadesde
linguagemecomunicao(DSMIVTR,2000).At25%dosindivduoscom
transtornosdoespectrodoautismonotmacapacidadedesecomunicar
comoutraspessoasusandoossonsdafala.Outrostmconhecimento
lingsticoadequadojuntamentecomanormalidadesdalinguagemnoliteral,
comoacompreensodeexpressesidiomticas,ealgunsindivduos
apresentamprejuzosnacompreensodalinguagememcontexto(Wane
Schlaug,2010).

Amusicoterapiatemuma
longatradionotranstornoautista,e
hmuitosrelatosnaliteratura
sugerindoquepodeserusadapara
melhorarashabilidadesde
comunicaosocial,comoiniciare
responderaatoscomunicativos
(Geretseggeret.al.,2012).Estmulos
musicaistmsidoresponsveisporativarregiesdocrebroassociadasao
processamentodeemoes(WanSchlaug,2010),etambmesto
associadosamelhoriasnoprocessamentoespaotemporal(Heaton,2009),
relacionadomemriaespacial,estimulandoacriatividadeatravsda
manipulaomentaldeobjetostridimensionaisnaausnciademodelos
fsicos(Hetland,2000).Aorealizaratividadesmusicaisdentrodeumahistria
comumdeinterao,acrianatemoportunidadededesenvolveremelhorar
habilidadescomoaatenocompartilhada,atenoconjunta,imitaoe
reciprocidade,queporsuavezestoassociadoscomposterior
desenvolvimentodalinguagemecompetnciasocial(Geretseggeret.al.,
2012).Asconexesentreasviasanatmicasdaregiofrontaletemporal,
participamdaintegraoentreinformaosensorialeasreasmotoras
associadasdepreparao,aoplanejamentodomovimento,oquecrucial
paraaoperaeserepresentaesdalinguagem(WanSchlaug,2010).
HickokePoeppel(2004)propsqueoprocessamentofonolgicoesemntico
ocorreemduasviasdistintas.Aviadorsal,queligaolobotemporalcomo
lobomotorinferior/prmotoregirofrontalinferioratravsdofasciculo
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

2/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

arqueado,responsvelpelomapeamentodosompararepresentaes
articulatrias.Javiaventralligaolobotemporalcomogirofrontalanterior
inferioreocrtexprfrontalinferior/ventralatravsdofascculouncinadoe
dacpsulaextrema,eestenvolvidanomapeamentodosignificadodosom.
Pesquisasempsicologiadamsicaenfatizaramanaturezaintensamente
socialdasatividadesmusicais,queproporcionam,interaocomoutras
pessoaseparticipaoematividadesquepodemfacilitaroconvviosocialea
aquisiodelinguagemedehabilidadesmotoras.Poressemotivoatividades
musicaissoconstantementeusadasnotratamentodeautistas,podendo
assimjustificaropotencialdamsicacomoinstrumentoteraputicoe
educacional(MolnarSzakacset.al.,2009).
MsicanoTranstornoAutista

Umdos
primeiros
estudosque
identificaram
um
desempenho
superiorem
umatarefa
musicalno
autismofoi
realizadopor
Applebaume
GeoffreyRushemcenadeSHINE,OBRILHANTEumfilme
australianode1996,dognerodrama,dirigidoporScott
HicksecomroteiroqueretrataavidadopianistaDavid
Helfgott(provvelcasodesndromedeAsperger)
colaboradoresem1979.Elesobservaramqueareproduodemelodias
atonaisfoisuperioremcrianasautistasemcomparaocomogrupo
controlequetinhanveismaiselevadosdeexperinciamusical(Heaton,
2009).Umarecentemetaanlisecomparandoascondiesnotratamento
commsicaesemmsicadecrianaseadolescentescomautismo,
encontroubenefciosignificativonaintervenodamsica(MolnarSzakacs
et.al.,2009).Pesquisastmmostradoqueaspessoascomautismotm
dificuldadeemreconhecerexpressesemocionaisemfaces.Emum
experimento,dozecrianascomautismoeduascrianascomsndromede
Asperger,comidademdiade10anose9meses,foramtestadasquanto
suacapacidadedeidentificarconotaesafetivasdemelodiasnomodo
musical.Elaseramobrigadasacorresponderfragmentosmusicaiscom
representaesesquemticasderostosfelizesetristes.Oestudoconcluiu
queascrianasautistas,assimcomooscontroles,eramcapazesdeatribuir
diferentesmelodiasaduascategoriasafetivasdiferentes.Assim,mesmoem
umnvelmaissimples,nohnenhumarazoparaqueumapessoacom
autismonodevasercapazdeapreciarconotaesemocionaisembutidas
dentrodaslinguagensmusicaiseartsticasemrelaoaoseunvelde
intelignciaeidade(Heaton,1999).Outrosestudoscompararamahabilidade
paracantaremrespostaaestmulosmusicaisentretrscrianasautistasque
nuncahaviamtidoeducaomusicaletrscrianascomdesenvolvimento
tpicoemusicalmenteexperientesemsuahabilidadeparacantarfrentea
estmulosmusicais.Foidemonstradoquecrianascomautismotiveramum
desempenhotobomoumelhorqueoscontroles(MolnarSzakacset.al.,
2009).Heatonecolaboradores(2003),realizaramumexperimentocom
indivduosautistasdealtofuncionamentoecontrolespareadostotalizando
quatorzecrianascomidadesentre7e15anos.Oobjetivodoestudofoi
verificarodesempenhodeautistasecontrolesemumatarefadememria
musical.OexperimentoutilizouumtecladoCasiotone202noqualo
experimentadortocouosseguintestonsmusicais:D4,F#4,A4eD5.O
tecladoestavaforadevistadacriana.Cadaumdostonsfoiapresentadoem
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

3/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

conjuntocomumaimagemdeumanimaldiferentequepoderiaserumrato,
umcamelo,umacorujaouumcoelho.Ascrianascomautismoselembraram
demaissonsumasemanaapsaexposioinicialdoqueoscontroles
fizeramdepoisde2,5minutos.Outrosestudossugeremqueainiciao
musicaldeveserfeitademodoqueoterapeutaconheaacrianaatravsda
msica,epormeiodessainteraosutilertmica,acomunicaoseria
facilitada.poressaexperinciamusicalafetivaecompartilhadaquea
musicoterapiapodeterseumaiorefeitobenficosobreoscomportamentos
scioemocionais.Sonsmusicaissoimbudosdeexpressointencional,
evocandoosentidodeumagenteintencional,elevandosensaodeuma
experinciacompartilhadanoouvinte(MolnarSzakacset.al.,2009).
Vriaspesquisassobremusicoterapiaindicaramquecrianasautistas
respondemmuitobemaessetipodetratamento,poisamsicafacilitaeapia
odesejodessesindivduosdesecomunicar.Algumasdasreasdemelhoria
verificadasincluem:aumentoadequadodoscomportamentossociais,
diminuiodasestereotipias,aumentodeverbalizaes,gestose
compreenso,aumentodosatoscomunicativoseengajamentocomos
outros,(MolnarSzakacset.al.,2009).Pesquisaschegaramconclusode
queamusicoterapiaserveparaimportantesfunesinterpessoaiseprova
sereficaznamelhoriadainiciaodaatenoconjuntaerespostaa
propostasdeateno.Assim,crianasquecantamoutocaminstrumentos
musicaispodemaumentarassuasoportunidadesdeinteraosocial(Wan
et.al.,2010Laiet.al,2012WanSchlaug,2010Ricketts,1976
Geretseggeret.al.,2012).Nosltimosanos,temseintensificadoonmero
deestudosrelacionadossbasesneuraisdamsica,querevelamque
diferentesaspectosdoprocessamentomusicalenvolvemquasetodasas
regiesdocrebro,incluindoocrtexprfrontal,crtexprmotor,crtex
motor,crtexsomatosensorial,lobotemporal,crtexparietal,crtexoccipital,
cerebeloesistemalmbico(MolnarSzakacset.al.,2009).Estudoscom
indivduosautistasverificaram,noscerebelosestudados,umnmero
diminudodeclulasdePurkinje.Emrelaoaolobofrontal,observouseum
aumentonovolumedocrtexsendocorrelacionadocomograude
anormalidadedocerebelo(CarperCourchesne,2000Gadiaet.al.,2004).
Ambos,olobofrontaleocerebelo,tmimplicaesimportantesparaa
compreensododesenvolvimentoepersistnciadotranstornoautista(Gadia
et.al.,2004).Dadosrecentespostulamqueproblemasnacognio,como
dficitsdeateno,memria,aprendizadoeresoluodeproblemas,so
importantesnoautismoepoderiamestarrelacionadoscomtranstornosda
funocerebelaredolobofrontal(CarperCourchesne,2000).
Ocrtexfrontaleocerebelorealizamaes
anlogasecomplementares,porexemplo,no
crebronormalocrtexcerebelarativadopor
tarefasquenormalmenteativamocrtexfrontal
comoaquelasqueenvolvemamemria,atenoe
associaosemntica.Pacientescomleses
cerebelaresdemonstraramterumfuncionamento
comprometidoemtarefassimilaresdolobofrontal.
Seolobofrontaleocerebelotmumdomnio
compatvel,entoapresenadeanormalidades
anatmicasemambasasreasprovavelmente
resultariamemdficitsfuncionaismaisseverose
extensosdoqueseapenasumreafosseprejudicada.Issotemuma
importanteimplicaoparaofuncionamentocognitivonoautismo:o
comprometimentoglobaldalinguagem,daatenoeoutrasfunes
cognitivaspodemserdevidoaumaperdatotaldotecido(Carper
Courchesne,2000).Umapesquisarecenterelatouanormalidadesno
corpocalosoetratosdolobofrontal,comoofascculoarqueado,emcrianas
comautismo.Almdaconectividadedelongadistnciaanormalentreas
regiesdocrebro,podehaverumaumentodaconectividadedecurto
alcanceemautistas.Estudospostmortemrelataramaumentodadensidade
deminicolunascorticaisdolobofrontalemcrebrosdeindivduoscom
autismo,sugerindoumamaiorproporodefibrasdecurtoalcance(ao
contrriodasdelongoalcance)(WanSchlaug,2010).Foidemonstradoum
aumentodocorpocalosoedasreasmotorasfrontaisemcrianasque
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

4/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

praticammsicahlongotempo,secomparadosacontroles,oqueesclarece
osbenefciosdamsicananeuroplasticidadeeindicaqueintervenes
baseadasemmsicapodemserusadasparafortalecerconexesentre
regiesfrontaletemporal,quesoanormaisnosautistas,proporcionandoo
desenvolvimentodesuashabilidadeslingusticas(WanSchlaug,2010).
Algumascrianasquesoseveramenteprejudicadasintelectualmentepodem
tergrandetalentomusical,comoporexemploumaafinaoperfeita,eatravs
damusicoterapiaessahabilidadepodeserusadacomoumachavepara
melhoriasnodesenvolvimentodacriana.Umestudomostrouqueindivduos
autistassoincapazesdeprocessarasinformaesquesodadasemuma
frase,masconseguemabstrairtodososcomponentesmusicais,comoa
afinao,otimbreeoritmo(Ricketts,1976).Almdisso,autistasparecem
mostrarumaprefernciaespontneaparamsicasobreosestmulosverbais,
efoirelatadoqueaproximadamente40%delesexpressaminteresseespecial
pelamsica,oquesugerequeaapreciaomusicalpodeserintactano
autismo,epodeatrepresentarumareadehabilidadeespecfica(Molnar
Szakacset.al.,2009).

Msica,Autismoe
Ateno
Compartilhada
Deficinciasde
atenocompartilhada
refletemprocessos
quesocentraispara
aetiologiado
desenvolvimentodo
autismo(Mundyet.
al.2009).Nos
indivduoscom
desenvolvimento
JazzpaintingartmusicbydebraHurd
normal,aateno
compartilhadaaparece
nofinaldoprimeiroanodevidaeenvolvedirecionaraatenodeumparceiro
comunicativocomaintenodedividirumasituao,juntamentecomofato
deacrianajterahabilidadededirecionaravisoeapontarparaobjetos
(Carpenteret.al.,1998).Issopermitequecrianascoordenemsocialmente
suaatenocomoutraspessoas,oquefundamentalparaarefernciae
aprendizagemsocial(Mundyet.al.2009).Aatenocompartilhadavista
sobduasperspectivas:ainiciativadacrianaeasuarespostaaodo
adulto(MenezesPerissinoto,2008).Segundoestudos,humadissociao
entreresponderatenoconjuntaeiniciarumaatenoconjunta.Afaltade
procuraespontneaemcompartilharprazer,interessesourealizaescom
outraspessoas,aqualsemanifestapelafaltademostrar,trazerouapontar
objetosdeinteresseparaoutraspessoas,descritocomoumdosquatro
principaissintomasdoautismo(Mundyet.al.2009Mundyet.al.,2007
Meltzoffet.al.,2008).Aexperinciacompartilhadadomovimentoafetivo
afirmaqueamsicapercebidanoapenascomoumsinalauditivo,mas
tambmintencional,equeossistemasdeneurnioespelhopermitemco
representaoepartilhadeumaexperinciamusicalentreoagenteeo
ouvinte(Carret.al.,2003).Osneurniosespelhofazempartedeumsistema
trimodalcompostoporpopulaesdeneurniosquerespondemaestmulos
motores,visuaiseauditivosquandoumaaorealizada,observadaou
escutada(LeBelet.al.,2009).Osistemadeneurniosespelhofoi
descobertanareaF5docrebrodemacacos,medianteativaodocrtex
prmotorventralemrespostaaumestmulovisual(Hadjikhaniet.al.,2005).
Apsadescoberta,surgiramevidnciasdeumareahomloganocrebro
humano,localizadanareadeBroca,nocrtexfrontalinferior,equeest
fortementerelacionadalinguagem(Wanet.al.,2010).Orecrutamentodos
sistemasneuraispermitequetantooagente(msico)comooouvintetenham
umaexperinciacompartilhadadomovimentoafetivo.Comoresultado,a
dinmicadosgestosexpressivosdosomouvidopodeserinterpretadaem
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

5/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

termosdasdinmicasexpressivaspessoaisdosgestosvocaisefsicos
(MolnarSzakacset.al.,2009).

Msica,AutismoeTeoriadaMente
Atribuirestadosmentaistalvezuma
dasformasmaiscomplexasde
raciocnioqueenvolvesereshumanos
(Kanaet.al.,2009).ATeoriadaMente
referidacomoacapacidadede
atribuirestadosmentaiscomocrenas,
desejos,conhecimentosepensamentos
aoutraspessoasepredizerouexplicar
CenadofilmeShine
ocomportamentodasmesmasem
funodestasatribuies(Baron
Cohenet.al.,1985).Crianascomdesenvolvimentotpicogeralmente
mostramevidnciasdaTeoriadaMenteemtornodequatroanosdeidade
quandocomeamacompreenderasperspectivasdeoutraspessoas(Molnar
Szakacset.al.,2009).OprejuzonaTeoriadaMentenoautismomuitas
vezesresultaemdificuldadesdecomunicaoeinteraoquesustentama
vidacotidiana,apresentandoumpobredesenvolvimentosocial,imaginrioe
comunicativo(Kanaet.al.,2009).Dficitssociaisespecficosentreos
indivduoscomtranstornoautistageralmenteincluemdificuldadesem
expressaremoes,compreenderasemoesdosoutroseempatia,bem
comoaincapacidadedeinterpretarossinaissociais,avaliaraformalidadede
eventossociais,eagiremconformidade.Aincapacidadedeentenderas
expressesemocionaisdosoutroseresponderapropriadamenteimpedeo
desenvolvimentoderelaesinterpessoaissignificativas,colocandoosem
riscoderejeiosocial(Frith,2004BaronCohen,1995).Aimaginao
relevanteparaateoriadamente,umavezqueenvolveaconstruoea
compreensodeummundoirreal.Umestudodecrianascomautismo
investigouacapacidadededesenharobjetosirreaisouimpossveis(como
umapessoacomduascabeas),edescobriuquecrianascomautismoou
eramrelutantesoumenoscapazesdeproduzirtaisdesenhos.Noentanto,h
evidnciadepersistentesdeficinciasnaimaginaoemcrianascom
autismoemumasriedetarefasnorestritasaodesenho,comocontar
histrias,emedidasdecriatividadepadro(BaronCohen,1995).Dcadas
depesquisaemmusicoterapiatmindicadoqueamsicafacilitaeapiao
desejodecrianasautistasdesecomunicar.Algumasdasreasdemelhoria
verificadasincluem:aumentoadequadodoscomportamentossociais,
estereotipia,aumentodeverbalizaes,gestosecompreenso,eaumento
dosatoscomunicativoseengajamentocomosoutros,entreoutrosefeitos
positivos(WigramGold,2006MolnarSzakacset.al.,2009).

Msica,AutismoeLinguagem
Parainvestigaroparadoxoentreosprejuzosde
linguagemeapreservaodashabilidades
musicaisnoautismo,estudosutilizaram
ressonnciamagnticafuncionaletensorde
difusodeimagemparaavaliaraorganizao
estruturalefuncionaldossistemasneuraisque
normalmentesocompartilhadospelo
processamentodalinguagemedamsica.Os
poucosestudosutilizandomtodotensorde
difusodeimagemrefletemmenorintegridadeda
substnciabrancaetransmissopossivelmente
sombradopiano1996 menoseficientedeinformaesemumasriede
direoStefanScaini:
regiesimportantesdocrebro.Umestudo
Francesca(Franny)luta recentemostrouqueofascculoarqueado,
pormaisdetrintaanos
cpsulaextremaeofascculouncinadopodem
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

6/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

paradarapoioerespeito
aRosetta,suairmmais
novaqueautista.
Frannyquetemumdos
braosparalisado,
acreditaqueRosetta
tenhaumaintensavida
emocionaleintelectual
escondidasobsuas
limitaes,devidas
doena(autismo).O
principalobstculoa
esseesforoparadar
irmmaisnovaumavida
maissaudvelame
delas,ReginaStratas,
umacantoralricaque
abandonouacarreira
parasededicarfamlia
eagora,amargae
ressentida,obcecada
porcontrole,tornandose
umamesuperprotetora,
almdeserumapessoa
muitocarente.Rosetta
respondeunicamentea
msica,masproibida
porsuamede
aprximarsedopiano.

estarenvolvidosnalinguagemeno
processamentodavoz,epossivelmentena
integraodefunesauditivasemotoras
bilateralmente(WanSchlaug,2010).Em
relaosreasdalinguagem,sabesequeas
duasregiescentraisconsistememumaregio
anterior,readeBroca,comumcentronogiro
frontalinferioresquerda,eumaregioposterior,
readeWernicke,comumcentronogirotemporal
posterior,mdioesuperioresquerda(Laiet.al,
2012).AreadeWernickereconheceopadrode
sinaisauditivoseinterpretaosatobterconceitos
oupensamentos,enquantoareadeBroca
verbalizaumpensamento,convertendoossinais
nospadresdeativaoneuronalnecessrios
produodafala(Schirmer,2004).Ambasas
reasdelinguagememindividuosautistastm
ativaoreduzidaduranteoprocessamentode
linguagem(Aitken,2007).Usandoressonncia
magnticafuncional,estudoscompararamo
padrodeativaodasreasdalinguagementre
indivduoscomautismodealtofuncionamentoe
controlesemumatarefadecompreensodeuma
sentenaescrita.Ogrupocomautismo
apresentouumaativaomaiornareade
Wernicke,masadiminuiodaativaonarea
deBroca(WanSchlaug,2010).Em
compensao,areadeBrocafoiativada
medianterealizaodeatividadesrelacionadas
msicacomo,porexemplo,cantaroufingirque
tocauminstrumento,oqueenvolveumaligaoentreasregiesfrontale
temporalquecontmneurniosespelho(Wanet.al.,2010LeBelet.al.,
2009).Emboratradicionalmenteconsideradaareadalinguagemmais
importantenocrebro,asfunesdereadeBrocanoestolimitadasa
lnguagem.Umestudorecentedeneuroimagemanalisouaativaode
determinadasreascerebraisrelacionadasaimitaoatravsdareproduo
demovimentosdosdedos.Foiverificadaaativaodogiroopercular
medianteaobservaodaaoeimitao.Estareapossuineurnios
espelhoqueprovalmentepermitementenderumaaoobservada.Assim,
demonstrouseaimportnciadestaregioparacompreensoeaprendizagem
deseqnciamotora,observaoepreparaodaaoeaimitao
(MolnarSzakacset.al.,2005).Orecrutamentodeumaregiocomumpara
umatarefadelinguagemeimitaopodeindicarqueestaregioum
importantepreditordeseqncianaproduodelinguagemecompreenso
(MolnarSzakacset.al.,2005).Almdisso,osautistastendemase
concentrarmaisnainformao(porexemplo,prosdico)perceptivaenoa
informaolingusticadafalaquandocomparadoscomindivduoscom
desenvolvimentotpico,oquepodecontribuirparaosdeficitdelinguageme
comunicao(WanSchlaug,2010).Umestudomostrouqueindivduos
autistassoincapazesdeprocessarasinformaesquesodadasemuma
frase,masconseguemabstrairtodososcomponentesmusicais,comoa
afinao,timbreeritmo(Ricketts,1976).Estesresultados,empartes,
podemestarrelacionadosaoprocessamentodafalapensadopara
envolvemprincipalmenteadiscriminaodamudanadesonsdebandalarga
rpida,enquantoasmudanastonaisnamsicasopensadosparaocorrer
emumaescaladetempomuitomaislento(Lai,et.al,2012).Temsido
sugeridoqueatividadescomamsicaqueenvolvemimitaoesincronizao
possamenvolverregiesdocrebroquesesobrepemcomasregiesque
contmneuroniosespelho,epodemserparticularmenteteisparao
tratamentodotranstornoautista.Dadaaligaoentreosistemadeneurnios
espelhoeaimitao,temsidosugeridoqueaimitaopoderiaser
incorporadacomopartedeumprogramadeintervenoparaindivduoscom
autismo.Apssessesrepetidasdeimitao,crianascomautismo
passarammenostemponaatividademotoraemaistempoiniciando
interaessociais(MolnarSzakacset.al.,2005).Obenefciodeimitaona
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

7/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

produodafalaexpressivajevidenteemqualquerformademapeamento
auditivomotor.Aintervenoenvolvesessesdetratamentointensivo,que
consistememvriostestes,ondeopacienteimitamovimentosorofaciaise
frasesentoadaspeloterapeuta(Wanet.al.,2010).Provasconvergentesde
estudosdeneuroimagemdafunodalinguagemeestudosdeintegrao
sensriomotoraapontamparaumaforteligaoentreasregiesdocrebro
envolvidasnasfunesdelinguagemedosistemadeneurniosespelho.
Evidnciaanatmicamostraqueessasduasfunessosubservientepor
algumasestruturasneuraiscomuns(MolnarSzakacset.al.,2005).Em
contrastecomaashabilidadeslingusticasprejudicadasemindivduos
autistas,aestimulaoauditivapassivanaressonnciamagnticafuncional,
resultounumaumentodaativaodogirofrontalinferioreaumentoda
conectividadefuncionaldogirofrontalposterior(Laiet.al,2012).Esses
resultadosconsistentesindicamumapreservaodashabilidadesmusicais
noautismo,econfirmamaativaoaumentadaediminudanasmesmas
regiesdocrebroemrespostamsicaeestimulaoverbal
respectivamente(Laiet.al,2012).Atividadesmotoras,comotocarum
instrumento,noapenasatraemointeressedecrianas,mastambm
envolvemumaredemotoraesensorialquecontrolamovimentosorofaciaise
articulatriosdalinguagem(Lahavet.al.,2007).Atravsdeestmulos
musicais,reassensoriaiseumareamotorafrontoparietalforamativadas,
incluindoareadeBroca,aregioprmotora,osulcointraparietalearegio
parietalinferior.Confirmandoassim,aexistnciadeumcircuitoenvolvendo
atividadesauditivasemotoras(Lahavet.al.,2007).Osomproduzidoporum
instrumentotambmpodefacilitaromapeamentoauditivomotor,que
fundamentalparaacomunicaoverbalsignificativa.Omapeamentoauditivo
motorenvolvetrscomponentesprincipais:ocanto,atividademotorae
imitao(WanSchlaug,2010).Estetreinamentousaumconjuntode
tamboresafinadosparaenvolverambasasmosematividademotorartmica
efacilitaromapeamentoauditivomotor.Cantar(maisdoquefalar)
conhecidoporenvolverumaredebilateraldereciprocidadeentreasregies
frontaletemporal,quecontmalgunscomponentesdossistemasde
neurniosespelho(Brown,2004).Imitaopormeiodetreinamentorepetitivo
facilitaaaprendizagemealteraasrespostasdosistemadeneurniosespelho
(WanSchlaug,2010).Apesardedificuldadesdelinguagememautistas,
habilidadesmusicaissofrequentementepreservadas.Paradoxalmente,as
regiescerebraisassociadascomestasfunesnormalmentesesobrepem,
permitindoainvestigaododiscursoeorganizaoneuraldeapoioamsica
noautismo(Laiet.al.,2012).Sistemasneuraissensveisfalaemsica
foramcomparadosentreautistasdebaixofuncionamentoecontrole,usando
estimulaoauditivapassivadurantearessonnciamagnticafuncionalede
imagemportensordedifuso.Aativaonogirofrontalinferioresquerdofoi
reduzidaemcrianascomautismorelativamenteaoscontrolesdurantea
estimulaodefala,maseramaiordoqueoscontrolesduranteaestimulao
musical(Laiet.al.,2012).
Msica,AutismoeNeurnios
espelho
Atravsdeexamesdeimagem
realizadosduranteaobservaoe
imitaodeumaao,foram
encontradosneurniosespelhoem
regiescomogirofrontalinferior,lobo
parietalinferioresulcotemporal
superior.Aativaodosneurniosespelhoatravsdarealizaoe
observaodeaesprpriasealheiasgerouahiptesedoenvolvimento
dessesneurniosnacapacidadedecompreenderasaeseexperinciasde
outraspessoas(Hadjikhaniet.al.,2005),oquecrucialparaumaboa
interaosocial(Wanet.al.,2010).Enquantoosistemadeneurnios
espelhodosprimatascompartilhaaspropriedadesbsicasdaaode
execuoeobservao,odoshumanospareceestenderasuafunoa
outrosaspectosdacogniosocial(LeBelet.al.,2009),sendoassociado
umagrandevariedadedefunes,incluindoimitao,aprendizado,
compreensodeintenes,empatia,autorepresentaoeevoluoda
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

8/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

linguagem(MolnarSzakacset.al.,2009).Essesaspectosrequeremuma
percepocompartilhadadeaesqueestosendorealizadasporoutras
pessoas,oqueevidenciaaparticipaodosistemadeneurniosespelhoeo
loboparietalsuperiornessassituaes.Inmerosestudoscomprovarama
dificuldadedeimitaodemovimentoscorporaiseexpressesfaciaisde
emoesemautistas(Hadjikhaniet.al.,2005),oqueprovaqueos
neurniosespelhodeautistassovirtualmentenofuncionaissecomparados
aosdecontrolestipicamentedesenvolvidos(MolnarSzakacset.al.,2009).
Almdisso,pesquisasdaneuropatologiadoautismoencontraramalteraes
neuropatolgicasconsistentesnosistemalmbicoenoscircuitoscerebelares,
sustentandoadificuldadedeinteraosocial(Gadiaet.al.,2004Petitet.al.,
1995).Estudosdemonstraramumatrasonodesenvolvimentodoscircuitosdo
sistemalmbico,atravsdaobservaodasclulasdestesistema,queso
pequenasnotamanhoeaumentadasemnmeroporunidadedevolume
(densidadecelularaumentada)emcomparaoacontroles(Gadiaet.al.,
2004).Atividadesrelacionadasmsicaenvolvemimitaoesincronizao,
levandoativaodereasquecontmneurniosespelhoeestimulando
emoesemindivduosautistas,quetipicamentetemdificuldadeem
expressaremoes(Wanet.al.,2010),etemgrandeapreopormsica
(Heaton,2009).Issoseddevidoacapacidadedosestmulosmusicaisde
ativarregiesnocrebrorelacionadasaoprocessamentodeemoes,que
soafetadasemautistas(Geretseggeret.al.,2012)comoocrtex
cingulado,crtexinsular,hipotlamo,hipocampo,amgdalaecrtexpr
frontal,ncleoacumbens,crtexorbitofrontalecrtexprfrontalventromedial
(WanSchlaug,2010).Osomproduzidopeloinstrumentotambmpode
facilitaromapeamentoacsticomotorquefundamentalparaasignificativa
comunicaovocal.Imitaopormeiodetreinamentorepetitivofacilitaa
aprendizagemealteraasrespostasdosistemadeneurniosespelho(Wan
Schlaug,2010).surpreendentequeaspessoasquesofremdotranstorno
autistaparecemterdficitsnofuncionamentodosseusneurniosespelhoe
aindaassimsocapazesdeexperimentaralgumasdasqualidadesafetivas
damsica.Noentanto,sabesequeautistassoparticularmenteatradospor
padresabstratos,eanaturezarepetitivaeprevisveldossonsmusicais
podemcumpriressepapel.Tambmpossvelqueatravsdaexperinciae
familiaridadecomessespadres,oumesmoatravsdaimitaomusical
compartilhadaeatividadesdesincronizao,osneurniosespelhopodemser
capazesdefazercomqueindivduoscomautismoconsigampromoversua
apreciaoporsonsemumaapreciaoemocionalpeloagentequeest
produzindoossons(MolnarSzakacset.al.,2009).
Ofatodeautistasapresentarememoes
peranteestmulosmusicaissedeve
interaoentreosneurniosespelhoeo
sistemalmbico,quepermiteaocrebro
compreenderospadresmusicaise
responderemocionalmente.As
caractersticasauditivasdossinais
musicaissoprocessadasemumarede
deneurniosqueenvolveocrtex
temporal,osneurniosespelhofrontoparietaiseosistemalmbico,
primeiramentenogirotemporalsuperioredepoissocombinadascom
caractersticasestruturaisdainformaodemovimentonosneurnios
espelho.Ansulaanteriorformaumcanalentreosistemadeneurnios
espelhoeosistemalmbico,permitindoarecepodeinformaesdoestado
autnomoeemocionaldoobservador,levandoumarespostaemocional
msica(MolnarSzakacset.al.,2009).Aterapiamusicalparaautistasainda
temavantagemdesermuitoacessvelparaospacientes,jqueelespodem
ouvirmsicaenquantorealizamsuasatividadesnormaisdodiaadia
(Lanovazet.al.,2011).Ensinarmsicaacrianascomdificuldadessociaise
decomunicaocolocadesafiosespeciaisparaeducadoresmusicais.No
entanto,hvriasrazesporqueessesdesafiosdevemsercumpridas.
Primeiro,hevidnciasdequeoensinodemsicaestassociadocom
melhoriasnoprocessamentoespaotemporaleemalgumashabilidades
matemticas.Emsegundolugar,amsicatrabalhaimportantesfunesinter
eintrapessoais(Heaton,2009).
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

9/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

HayoungLim,coordinatorofSHSUsgraduateprograminmusictherapy,isbothatrained
cellistandaresearcherwhohaswrittenextensivelyontheconnectionsbetweenmusic
anddevelopmentaldisabilitiessuchasautism.Herfirstbookoutlinesmethodsthatcan
beusedtohelpchildrenwithlowfunctioningautismdevelopvocabulary.WatchLim
performaKoreanhymnthroughtheSHSUYouTubechannelbyclickinghere.Photos
byBrianBlalock
ItisalmostserendipitousthewaythatSHSUassistantprofessorandcoordinatorofthe
graduateprograminmusictherapyHayoungLimfoundhercallinginherfield.
Asanundergraduate,LimwasstudyingcelloperformanceattheCatholicUniversityof
KoreainSeoul,SouthKorea,whenacommunityserviceassignmentthatwaspartofthe
universityssophomorecurriculumplacedherinafacilitythatcaredforpeoplewithvisual
impairmentsandseveredevelopmentaldelays.
Limandhermusicpeersweresupposedtoworkinthekitchen,butwhenasociology
majoraskedtochangerolesbecauseshewashavingdifficultycopingwiththeseverityof
theboywithwhomshewasworking,Limvolunteeredtositwiththechild.
Iwenttoaroomandtherewasa10yearoldboywithautism,andhewasblind,Lim
said.Theteachertoldmehecouldnotdoanything,butifyoudidntholdhishand,he
wouldbanghisheadwithhishand.Hewasphysicallyfinebutcognitivelycouldntdo
anything.
WhenLimgrewboredwithjustsittingandholdingtheboyshand,shebeganhumming.
Shesoonfoundtheboycopyingthesong,hummingbacktoher.
Ithought(abouthow)theteachertoldmehecouldntdoanything,buthehadabeautiful
voiceanditwastherightpitchandrightrhythm,shesaid.SoIjustkeptsingingforhim
forthreedays.
Wewouldwalkandjustsing.Helikedit,shesaid.WhileIwassinging,evenifIdidnt
holdhishand,hedidntbanghishead.Hewasreallyresponsivetothemusic.
WhenLimwentbacktoschool,shebeganresearchingmusictherapy.Therewereno
programsofthatkindinKoreaatthetime,soshedecidedtocometotheUnitedStatesto
study.
ShewasofferedscholarshipsatIllinoisStateUniversityand,afterearningmasters
degreesinbothcelloperformanceandmusictherapy,movedtotheUniversityofMiami,
where,duringherresearchforherdoctoraldissertation,shecontinuedexploringthe
connectionbetweenchildrenwithdevelopmentaldisabilitiesandmusic.
Whatshehasfoundthroughhercontinuedresearchcouldbeseenaspotentially
groundbreakingfortheskyrocketingnumberofchildrendiagnosedwithautismspectrum
disordersworldwide.
Throughherworkwithchildrenwithautism,Limhasbeenabletoconnectmusicto
variousspeechlanguageacquisitionprinciplesthatcanactuallyhelplowfunctioning
childrenwithautism,thosewhohavethemostdifficultiesfollowingverbalcommands,
readingbodylanguagesandhavedeficitsinsocialunderstanding,accordingtothe
AutismSpeakswebsite.
Somelowfunctioningautisticchildrenlacktheabilitytocommunicateatall,andthats
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

10/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

whereLimsworkcanmakethebiggestimpact.
UtilizingtheGestaltPerceptionPrinciple,Limwasabletofigureoutthatchildrenwith
autismhavethesameimpulsetriggeraspeoplewithoutautismtofillintheblankofa
pattern.Themechanism(canbewitnessed)whenIsingtoyou,Youaremy,andyou
fillinsunshinenaturally,becausewecannotsuppresstheurgetofillouttheincomplete
formorpattern,shesaid.Evenbeforeyouactuallyperceivethisasyouaremy
sunshine,youreallywanttocompletethatpart.
Whilemostchildrenlearnlanguageanalytically(addingwordssegmentbysegment)and
throughguesstalk(imitationandmemorizationofthosearoundthem),childrenwith
autismacquirelanguagelargelybyguesstalk.
ResearchhasshownthatchildrenwithautismdoalotofecholaliathatmeansifIask,
Wouldyouliketohaveaglassofmilk?theywouldjustrepeat,Wouldyouliketohavea
glassofmilk?insteadofanalyzing(thequestiontogivearesponse),Limsaid.Eighty
to85percentofchildrenwithautismwhodosomekindofspeechdotheseecholalia
responses.Theirlevelisdifferentthough.
Becausemusicisbasedontheguesstalkprinciple,Limhasbeenabletodeviseaseries
ofsongsandpicturesthatcanhelptrainchildrenwithlowfunctioningautismtobegin
acquiringlanguage.
Forherdissertation,Limcomparedtheeffectivenessoftraditionalspeechlanguage
trainingwithspeechlanguagetrainingthroughmusicandfoundwhatshecallsa
significanteffect.
Ifoundthatmusictrainingisaseffectiveasspeechtrainingforallchildrenwithautism,
shesaid.WhenIdividedchildrenwithautismintothedifferentlevelsoffunction,high
levelandlowlevel,Ifoundthatforlowfunctioningchildrenwithautism,musictraininghas
moreofaneffectonthem.Forhighfunctioningchildren,bothmusicandspeechare
effective,butforlowfunctioningchildren,musicismoreeffective.
Ihadalotofstudentswhoneverhadafunctionalvocabularywhojustlovedtorespond
tothemusicandtheneventuallytheystartedtosaywords,shesaid.
Thisworkhasreceivedattentionworldwide,andshesaysshehasbeengettingvery
positivefeedback.Twoofherstudieshavebeenpublishedinprestigiousmusictherapy
journals,andLondonsJessicaKingsleyPublishersrecentlyprintedherbookontheeffect
ofmusiconthespeechlanguageacquisitionofchildrenwithlowfunctioningautism.
DevelopmentalSpeechLanguageTrainingthroughMusicforChildrenwithAutism
SpectrumDisorders,whichbecameavailableinNovemberintheU.S.,presentsthe
theoreticalexplanationsofwhymusictherapyworkswiththispopulationofchildrenand
alsoprovidestheclinicalinterventionsincludingthemusic,lyricsandimagesthatcan
beusedbypractitioners,teachersandparents.
WhileLimsaidsheonlyobservedthespeechlanguageeffectofmusiconchildrenwith
autism,shecouldalsoseeapositiveinfluenceinotherproblematicareasforthatgroup,
includingturntaking,socialinteraction,andattentionspan.
Speechlanguageisamajor,criticalproblem,becauseparentstendtonoticewhen
somethingsnotrightwiththeirchildrenbecauseofthedelayinspeechortheirabilityto
talk,soIjustaddressedthisareamore,shesaid.Butoncetheycommunicatebetter
withtheirparentsorpeers,tantrumsdecreasedtheybehavedbetterbecausethey
understandandcommunicatebetter.Youseeachaineffectfromtheincreasein
language.
Limsaidshedoesntliketotalkabouttreatmentintermsofacure(thereisnocurefor
autismatthistime)butinsteadpreferstofocusontheprogresschildrenwithautismmake
throughthiskindofwork.
Iftheycanfunctionatthemaximumlevel,thatisgood,shesaid.Icannotfunction100
percent,wedontreallyutilizeourresources100percent,butIcanfunctionasmuchasI
can.Ithinkthatsthecurethatstheaimforthetreatment.
Notstartingfromwhattheycannotdobutstartingfromwhattheycandoisimportantas
atherapistandasaneducator.Ireallystartedthisbookandresearchfromwhattheycan
do.ImproudofthatthatIdidntfocusonthedisability,shesaid.Eventhoughthey
havealanguageimpairmenttheyhavebrainactivity,buttheirbrainworksdifferently.We
havetofindsomethingtheyareabletodo,andthenwestarttoprovideatreatment
interventionandfacilitateanddevelopthatskill,abilityandfunction.
AlthoughLimhasworkedwithmanychildrensinceherundergraduatedaysinSouth
Korea,shesaidshestillthinksaboutthelittleboywhoinspiredhercareer.
UntilIreallyworkedwithchildreninautism,Ihadforgottenabouthim,butnowI
rememberhim,shesaid.ItsneatbecausehereallymademestudymusictherapyandI
endedupwritingabookaboutchildrenwithautismsoIreallythankhim.
http://www.shsu.edu/~pin_www/T@S/sliders/2012/lim.html

http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

11/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

Concluso
Amusicoterapiadirecionadaaoautismomostrougrandesbenefciosna
melhoriadacapacidadederespostainterpessoal.Estesresultadosforam
observadosmedianteodesenvolvimentodasreasrelacionadaslinguagem
ecomunicao,aumentodaatenocompartilhadaeestimulaodas
respostasdeneurniosespelho.Amusicoterapiaproporcionaprazer,
promoointelectualeemocional,interaocomoutraspessoas,treinamento
dehabilidadeslingsticasemotoras,almdeserlivredeefeitoscolaterais.
Entretanto,futurosestudosnestareadevemserestimuladospara
proporcionarumaavaliaomaisaprofundadadestashipteses.
BrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesacadmicasdocurso
deMedicinaFCSUFGdXIIaturma

RefernciasBibliogrficas

http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

12/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

AitkenKJ.Intersubjectivity,AffectiveNeuroscience,andtheNeurobiologyof
AutisticSpectrumDisorders:Asystematicreview.KeioJMed.2008mar
57(1):1536.
BaronCohenS,LeslieAM,FrithU.DoestheautisticchildhaveaTheoryof
mind?Cognition.198521:3746.
BaronCohenS.Mindblindness:AnEssayonAutismandTheoryofMind.
Boston,MA:MITPress/BradfordBooks1995.
BrownS,MartinezMJ,HodgesDA,FoxPT,ParsonsLM.Thesongsystem
ofthehumanbrain.BrainResCognBrainRes200420:363375.[PubMed:
15268914].
CarpenterM,NagellK,TomaselloM.Socialcognition,jointattention,and
communicativecompetencefrom9to15monthsofage.MonogrSocRes
ChildDev.199863(4):1143.
CarperRA,CourchesneE.Inversecorrelationbetweenfrontallobeand
cerebellumsizesinchildrenwithautism.Brain.2000123:836844.
CarrL,IacoboniM,DubeauMC,MazziottaJC,LenziGL.Neural
mechanismsofempathyinhumans:arelayfromneuralsystemsforimitation
tolimbicareas.ProcNatlAcadSciUSA.2003Apr29100(9):5497502.
DiagnosticandstatisticalmanualofmentaldisordersDSMIV.4thed.
Washington,DC:AmericanPsychiatricAssociation2000
FrithU.EmanuelMillerlecture:confusionsandcontroversiesaboutAsperger
syndrome.Journalofchildpsychologyandpsychiatry,andallieddisciplines.
2004May45(4):67286.
GadiaCA,TuchmanR,RottaNT.Autismandpervasivedevelopmental
disorders.JPediatr.200480(2):8394.
GeretseggerM,HolckU,GoldC.Randomisedcontrolledtrialof
improvisationalmusictherapyseffectivenessforchildrenwithautism
spectrumdisorders(TIMEA):studyprotocol.BMCPediatrics.201212(2):
19.
HadjikhaniN,JosephRM,SnyderJ,FlusbergHT.AnatomicalDifferencesin
theMirrorNeuronSystemandSocialCognitionNetworkinAutism.Cerebral
Cortex.2006sep16(9):12761282.
HeatonP.Assessingmusicalskillsinautisticchildrenwhoarenotsavants.
Phil.Trans.R.Soc.B.2009364:14431447.HeatonPetal.Canchildren
withautisticspectrumdisordersperceiveaffectinmusic?Anexperimental
investigation.PsychologicalMedicine,1999,29,14051410.
Hetland,L.2000Learningtomakemusicenhancesspatialreasoning.J.
AestheticEduc.34,179238.(doi:10.2307/3333643)EJ658284.
HickokG,PoeppelD.Dorsalandventralstreams:aframeworkfor
understandingaspectsofthefunctionalanatomyoflanguage.Cognition
200492(12):6799.[PubMed:15037127].Excellentdescriptionofthe
dorsalandventrallanguagestreams.
KanaKR,KellerTA,CherkasskyLV,MinshewNJ,JustMA.Atypicalfrontal
posteriorsynchronizationofTheoryofMindregionsinautismduringmental
stateattribution.SocNeurosci.20094(2):135152.
KlinA.AutismandAspergerSyndrome:anoverview.RevBrasPsiquiatr.
200628(1):311.
LahavA,SaltzmanE,SchlaugG.Actionrepresentationofsound:
audiomotorrecognitionnetworkwhilelisteningtonewlyacquiredactions.J
Neurosci200727(2):308314.[PubMed:17215391].
LaiG,PantazatosSP,SchneiderH,HirschJ.Neuralsystemsforspeechand
songinautism.Brain2012135:961975.
LanovazMJ.,SladeczekIE.Effectsofmusiconvocalstereotypyinchildren
withautism.Journalofappliedbehavioranalysis201144:647651.
LeBelRA,PinedadJA,SharmaaA.Motorauditoryvisualintegration:The
roleofthehumanmirrorneuronsystemincommunicationand
communicationdisorders.JCommunDisord.200942(4):299304.
McCrackenJT,McGoughJ,ShahB,CroninP,HongD,AmanMG,Arnold.
Risperidoneinchildrenwithautismandseriousbehavioralproblems.NEngl
JMed.2002aug347(5):314321.
MeilleurAA,FombonneE.Regressionoflanguageandnonlanguageskills
inpervasivedevelopmentaldisorders.JIntellectDisabilRes.2009feb.
53(2):115124.
MeltzoffA,BrooksR.Selfexperiencesamechanismforlearningabout
others:Atrainingstudyinsocialcognition.DevelopmentalPsychology
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

13/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia

200844:19.[PubMed:18193999]
MenezesCGL,PerissinotoJ.Jointattentionabilityinchildrenwithautistic
spectrumdisorders(originaltitle:Habilidadedeatenocompartilhadaem
sujeitoscomtranstornosdoespectroautstico).PrFonoRevistade
AtualizaoCientfica.2008outdez20(4):273278.
MolnarSzakacsI,IacoboniM,KoskiL,MazziottaJC.Functional
SegregationwithinParsOpercularisoftheInferiorFrontalGyrus:Evidence
fromfMRIStudiesofImitationandActionObservation.CerebralCortexJuly
2005,V15N7.
MolnarSzakacsI,WangMJ,LaugesonEA,OverK,WuWL,PiggotJ.
Autism,EmotionRecognitionandtheMirrorNeuronSystem:TheCaseof
Music.MJM.200912(2):8798.
MundyP,BlockJ,VaughanVanHeckeA,DelgadoaC,VeneziaParladeM,
PomaresY.Individualdifferencesandthedevelopmentofinfantjoint
attention.ChildDevelopment200778:938954.[PubMed:17517014]
MundyP,SullivanL,MastergeorgeAM.AParallelandDistributed
ProcessingModelofJointAttention,SocialCognitionandAutism.Autism
Res.2009feb2(1):131.
PereiraA,RiesgoRS,WagnerMB.Childhoodautism:translationand
validationoftheChildhoodAutismRatingScaleforuseinBrazil.Jornalde
Pediatria.200884(6):487494.
PetitE,HeraultJ,MartineauJ,PerrotA,BarthelemyC,HameuryL,Sauvage
D,LelordG,MuhJP.Associationstudywithtwomarkersofahuman
homeogeneininfantileautism.IJMedGenet.199532:269274.
PhilippeA,MartinezM,BatailleMG,GillbergC,RstamM,SponheimE,
Coleman,ZappellaM,AschauerH,MaldergemLV,PenetC,FeingoldJ,
BriceA,LeboyerM.TheParisAutismResearchInternationalSibpairStudy
etal.Genomewidescanforautismsusceptibilitygenes.HumMolGenet.
19998(5):805812.
RickettsL.Musicandhandicappedchildren.JournaloftheRoyalCollegeof
GeneralPractitioners.197626:585587.
RischN,SpikerD,LotspeichL,RischN,SpikerD,LotspeichL,NouriN.A
genomicscreenosautism:evidenceforamultilocusetiology.Am.J.Hum.
Genet.1999jul65(2):493507.
SchirmerRC,FontouraDR,NunesML.Distrbiosdaaquisioda
linguagemedaaprendizagem.JornaldePediatria.200480(2).
SchultzRT,GrelottiDJ,KlinA,KleinmanJ,GaagCV,SkudlarskiMP.The
roleofthefusiformfaceareainsocialcognition:implicationsforthe
pathobiologyofautism.Phil.Trans.R.Soc.Lond.2003358:415427.
WanCY,DemaineK,ZipseL,NortonA,SchlaugG.Frommusicmakingto
speaking:Engagingthemirrorneuronsysteminautism.BrainResBull.
2010may3182(34):161168.
WanCY,SchlaugG.Neuralpathwaysforlanguageinautism:thepotential
formusicbasedtreatments.FutureNeurol.2010nov5(6):797805.
WigramT,GoldC.Musictherapyintheassessmentandtreatmentofautistic
spectrumdisorder:clinicalapplicationandresearchevidence.Child:care,
healthanddevelopment.200632(5):53542.

Linkpermanenteparaesteartigo:
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

5comentrios
Pularparaoformulriodecomentrio
WalberLeite
25/07/2016em18:20(UTC0)

Soupaidedoisautistaa,tocovioloegostariadeaprendermaissobrea
cantoterapia.oestudoacimamuitobom.ass:WalberLeite

AliceCristina
http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

14/15

18/08/2016 Percepomusicalemcrianasautistas:melhoradefunesinterpessoaisporBrunaLuizaGuerrer,JaquelineLimadeMenezesNeurocincia
01/05/2014em3:32(UTC0)

Estoumaravilhada!!Tenhoumapesquisacomestavertente,masno
comestariquesadeexemplos.
Trabalhocomautistaemambienteescolareemprojetosdemsica.
Minhapesquisapropediversasatividadesmusicaiseinstrumentode
interecesporautista.Fiqueicontenteemsaberqueminhapesquisa
AutismoeoDesenvolvimentoPisicosocialAtravsdaMsica,no
novidadenestaarea.
Parabns!!VamosfazerContatos.
JohnLennon
17/03/2016em13:51(UTC0)

ola,bomdia.
Gostariademaioresinformaesdecomopossolevaramusica
paraascrianasautistas.
Soumsicoegosteimuitodestaideiadelevarparaelesesta
oportunidade.
Enaminhacidadenuncaouvifalaralgosobreesseprojeto.
Agradeoaateno
Att.
JohnLennonFerreira
(82)9.99947012.TimWhatsApp

PauloEstvoAndrade
08/02/2014em10:55(UTC0)

BrunaeJaqueline!Parabnspelobelssimotrabalho.Noconheono
Brasilnenhumtrabalhoderevisosobreautismoemsicacomtantos
dadosempricosconfiveisedeautoresimportantes.Extremamente
esclarecedorosaspectoscognitivosesocioafetivosenvolvidosna
msicaeaformacomoelespodemajudarnoautismo,principalmenteos
segundos.Eumesmotenhoexperinciaprticadeinclusoemsalade
aulaondeobservamosaatraoimensaquecrianasautistastmpela
msicaeemumdelespudenotarnitidamentemanifestaesrtmicase
meldicasmuitoprecisas.
Seaindanosubmeteramseriaimportantesubmeterumpaperdessesa
umperodico!
Grandeabrao,obrigadoeparabns!!
marilenadoNascimento
26/01/2015em19:10(UTC0)

obrigadapelaoportunidadedeparticipardogrupo

http://cienciasecognicao.org/neuroemdebate/?p=1393

15/15

Potrebbero piacerti anche