CHAPTER 1.

1
Gallia est omnis dvsa in parts trs,
qurum
nam incolunt Belgae,
aliam Aqutn,
tertiam
qu ipsrum lingu Celtae,
nostr Gall appellantur.
H omns lingu, nstitts, lgibus inter s differunt.
Galls ab Aqutns Garumna flmen,
Belgs Mtrona et Squana dvidit.
Hrum omnium fortissim sunt Belgae,
proptere quod cult atque hmnitte prvinciae longissim absunt,
minimque ad es merctrs saepe commeant
atque ea
quae ad effminands anims pertinent
important,
proximque sunt Germns,
qu trns Rhnum incolunt,
quibuscum continenter bellum gerunt.
Qu d caus Helvti quoque reliqus Galls virtte praecdunt,
quod fer cotdins proelis cum Germns contendunt,
cum aut sus fnibus es prohibent
aut ips in erum fnibus bellum gerunt.
Erum na pars,
quam Galls obtinre dictum est,
initium capit flmine Rhodan;
contintur Garumn flmine, cean, fnibus Belgrum;
attingit etiam ab Squans et Helvtis flmen Rhnum;
vergit ad septentrins.
Belgae ab extrms Galliae fnibus oriuntur;
pertinent ad nferirem partem flminis Rhn;
spectant in septentrinem et orientem slem.
Aqutnia
Garumn flmine ad Prnaes mnts

et eam partem cean quae est ad Hispniam

pertinet;
spectat inter occsum slis et septentrins.

CHAPTER 1.2
Apud Helvtis long nbilissimus fuit et dtissimus Orgetorx.
Is,
M. Messl et M. Pupio Psne cnsulibus,
rgn cupiditte inductus
conirtinem nbilittis fcit,
et cvitt persusit
ut d fnibus sus cum omnibus cpis exrent:
perfacile esse,
cum virtte omnibus praestrent,
ttus Galliae imperi potr.
Id hc facilius is persusit,
quod undique loc ntr Helvti continentur:
n ex parte flmine Rhn ltissim atque altissim,
qu agrum Helvtium Germns dvidit;
alter ex parte mnte Ir altissim,
qu est inter Squans et Helvtis;
terti lac Lemann et flmine Rhodan,

qu prvinciam nostram ab Helvtis dvidit.

Hs rbus fbat
ut et minus lt vagrentur
et minus facile fnitims bellum nferre possent:
qu ex parte homins belland cupid mgn dolre adficibantur.
Pr multitdine autem hominum
et pr glri bell atque fortitdinis angusts s fns habre
arbitrbantur,
qu in longitdinem mlia passuum CCXL,
in ltitdinem CLXXX patbant.

CHAPTER 1.3
Hs rbus adduct
et auctritte Orgetorgis permt,
cnstiturunt ea
quae ad proficscendum pertinrent
comparre,
imentrum et carrrum quam mximum numerum comere,
sments quam mxims facere
ut in itinere cpia frment suppeteret,
cum proxims cvittibus pcem et amcitiam cnfrmre.

Ad es rs cnficiends biennium sibi satis esse dxrunt:

in tertium annum profectinem lge cnfrmant.
Ad es rs cnficiends Orgetorx dligitur.
Is sibi lgtinem ad cvitts suscpit.
In e itinere persudet Castic,
Catamantloedis fli Squan,
cius pater rgnum in Squans mults anns obtinuerat
et sent popul Rmn amcus appelltus erat,
ut rgnum in cvitte su occupret,
quod pater ante habuerat;
itemque Dumnorg Aedu frtr Dvicic,
qu e tempore prnciptum in cvitte obtinbat
c mxim plb acceptus erat,
ut idem cnrtur
persudet,
eque fliam suam in mtrimnium dat.
Perfacile fact esse
ills probat
cnta perficere,
proptere quod ipse suae cvittis imperium obtentrus esset:
nn esse dubium

qun ttus Galliae plrimum Helvti possent;

s sus cpis suque exercit ills rgna concilitrum
cnfrmat.
Hc rtine adduct
inter s fidem et is irandum dant,
et
rgn occupt per trs potentissims c frmissims populs
ttus Galliae ss potr posse sprant.

CHAPTER 1.4
Ea rs est Helvtis per indicium nntita.
Mribus sus Orgetorgem ex vinculs causam dcere cogrunt.
Damntum poenam sequ oportbat
ut gn cremrtur.
Di cnstitt causae dictinis
Orgetorx ad idicium omnem suam familiam ad hominum mlia decem undique cogit,
et omns clients obaertsque sus,
qurum mgnum numerum habbat,
edem condxit:

per es
n causam dceret
s ripuit.
Cum cvits ob eam rem incitta arms is suum exsequ cnrtur,
multitdinemque hominum ex agrs magistrts cgerent,
Orgetorx mortuus est;
neque abest suspci,
ut Helvti arbitrantur,
qun ipse sibi mortem cnscverit.

CHAPTER 1.5
Post ius mortem
nihil minus Helvti id quod cnstituerant facere cnantur,
ut fnibus sus exeant.
Ubi iam s ad eam rem parts esse arbitrt sunt,
oppida sua omnia,

numer ad duodecim,
vcs ad quadringents,
reliqua prvta aedificia
incendunt;
frmentum omne,
praeterquam quod scum porttr erant,
combrunt,
ut
domum reditinis sp sublt
partirs ad omnia percula subeunda essent;
trium mnsum molita cibria sibi quemque dom efferre
iubent.
Persudent Rauracs et Tulings et Latobrgs fnitims sus
ut
edem s cnsili,
oppids sus vcsque exsts,
n cum es proficscantur,
Boisque,
qu trns Rhnum incoluerant
et in agrum Nricum trnsierant
Nriamque oppgnrant,

recepts ad s socis sibi ascscunt.

CHAPTER 1.6

Erant omnn itinera duo,

quibus itineribus dom exre possent:
num per Squans, angustum et difficile, inter mntem Iram et flmen Rhodanum,
vix qu singul carr dcerentur;
mns autem altissimus impendbat,

ut facile perpauc prohibre possent:

alterum per prvinciam nostram, mult facilius atque expedtius,
proptere quod inter fns Helvtirum et Allobrogum,
qu nper pct erant,
Rhodanus fluit,
isque nn nlls locs vad trnstur.
Extrmum oppidum Allobrogum est proximumque Helvtirum fnibus Genva.
Ex e oppid pns ad Helvtis pertinet.
Allobrogibus ss vel persusrs,
quod nndum bon anim in populum Rmnum vidrentur,
exstimbant
vel v coctrs
ut per sus fns es re paterentur.
Omnibus rbus ad profectinem comparts,
diem dcunt,
qu di ad rpam Rhodan omns conveniant.
Is dis erat a. d. V. Kal. April., L. Psne, A. Gabni cnsulibus.

CHAPTER 1.7
Caesar cum id nntitum esset,
es per prvinciam nostram iter facere cnr,
mtrat ab urbe proficsc,
et quam mxims potest itineribus in Galliam lterirem contendit,
et ad Genvam pervenit.
Prvinciae tt quam mximum potest mlitum numerum imperat
(erat omnn in Galli lterire legi na),
pntem qu erat ad Genvam iubet rescind.
Ubi d ius advent Helvti certirs fact sunt,
lgts ad eum mittunt nbilissims cvittis,
cius lgtinis Nammius et Verucloetius prncipem locum obtinbant,
qu dcerent sibi
esse in anim

sine ll malefici iter per prvinciam facere,

proptere quod aliud iter habrent nllum:
rogre
ut ius voluntte id sibi facere liceat.
Caesar,
quod memori tenbat
L. Cassium cnsulem occsum
exercitumque ius ab Helvtis pulsum et sub iugum mssum,
concdendum nn putbat;
neque
homins inimc anim,
dat facultte per prvinciam itineris faciend,
tempertrs ab iniri et malefici
exstimbat.
Tamen,
ut spatium intercdere posset
dum mlits qus imperverat convenrent,
lgts respondit
diem s ad dlberandum smptrum:
s quid vellent, ad d. Aprl. reverterentur.

CHAPTER 5.24
Subducts nvibus,
concilique Gallrum Samarobrvae perct,
quod e ann frmentum in Galli propter siccitts angustius prvnerat,
coctus est aliter c superiribus anns
exercitum in hberns collocre,
leginsque in plrs cvitts distribuere.
Ex quibus
nam in Morins dcendam C. Fabi lgt dedit,
alteram in Nervis Q. Cicern,
tertiam in Esubis L. Rsci;
qurtam in Rms cum T. Labin in cnfni Trverrum hiemre iussit.
Trs in Belgs collocvit:
es M. Crassum quaestrem et L. Muntium Plancum et C. Trebnium lgts praefcit.
nam leginem,
quam proxim trns Padum cnscrpserat,
et cohorts V in Ebrns,
qurum pars mxima est inter Mosam c Rhnum,
qu sub imperi Ambiorgis et Catuvolc erant,
msit.
Es mlitibus Q. Titrium Sabnum et L. Aurunculium Cottam lgts praeesse iussit.

Ad hunc modum distribts leginibus

facillim inopiae frmentriae ss medr posse
exstimvit.
Atque hrum tamen omnium leginum hberna,
praeter eam
quam L. Rsci in pctissimam et quitissimam partem dcendam dederat,
mlibus passuum centum continbantur.
Ipse intere,
quoad legins collocts mntaque hberna cgnvisset,
in Galli morr cnstituit.
CHAPTER 5.25
Erat in Carntibus summ loc nts Tasgtius,
cius mirs in su cvitte rgnum obtinuerant.
Huic Caesar pr ius virtte atque in s benevolenti,
quod in omnibus bells singulr ius oper fuerat sus,
mirum locum restituerat.
Tertium iam hunc annum rgnantem
inimc palam mults ex cvitte auctribus interfcrunt.
Dfertur ea rs ad Caesarem.
Ille veritus,
quod ad plrs pertinbat,

n cvits erum impuls dficeret,

L. Plancum cum legine ex Belgi celeriter in Carnts proficsc iubet
ibque hiemre,
qurumque oper cgnverat
Tasgtium interfectum,
hs comprehnss ad s mittere.

Interim ab omnibus lgts quaestribusque,

quibus legins trdiderat certior factus est
in hberna perventum
locumque hberns esse mntum.
CHAPTER 5.26
Dibus circiter quindecim
quibus in hberna ventum est
initium repentn tumults c dfectinis ortum est ab Ambiorge et Catuvolc;
qu,
cum ad fns rgn su Sabn Cottaeque praest fuissent
frmentumque in hberna comportvissent,
Indutiomr Trver nntis impuls sus concitvrunt
subitque oppresss lgntribus mgn man ad castra oppgntum vnrunt.
Cum celeriter nostr arma cpissent

vllumque ascendissent
atque n ex parte Hispns equitibus msss equestr proeli superirs fuissent,
dsprt r
hosts sus ab oppgntine redxrunt.
Tum su mre conclmvrunt,
ut aliqu ex nostrs ad colloquium prdret:
habre ss,
quae d r commn dcere vellent,
quibus rbus contrversis minu posse
sprrent.
CHAPTER 5.27
Mittitur ad es colloquend caus C. Arpinius, eques Rmnus, familiris Q. Titr,
et Q. Inius ex Hispni qudam,
qu iam ante mss Caesaris ad Ambiorigem ventitre cnsurat;
apud qus Ambiorix ad hunc modum loctus est:
ss pr Caesaris in s beneficis plrimum e cnfitr dbre,
quod ius oper stpendi lbertus esset,
quod Adutucs fnitims sus pendere cnsusset,
quodque e et flius et frtris flius ab Caesare remss essent,
qus Adutuc
obsidum numer msss

apud s in servitte et catns tenuissent;

neque
id quod fcerit d oppgntine castrrum
aut idici aut voluntte su fcisse
sed coct cvittis,
suaque esse iusmod imperia
ut nn minus habret iris in s multitd
quam ipse in multitdinem.
Cvitt porr hanc fuisse bell causam,
quod repentnae Gallrum conirtin resistere nn potuerit.
Id s facile ex humilitte su probre posse,
quod nn ade sit impertus rrum
ut sus copis populum Rmnum superr posse cnfdat.
Sed esse Galliae commne cnsilium:
omnibus hberns Caesaris oppgnands
hunc esse dictum diem,
n qu legi alterae legin subsidi venre posset.
Nn facile Galls Galls negre potuisse,
praesertim cum d recuperand commn lbertte cnsilium initum vidrtur.
Quibus
quoniam pr piette satisfcerit,

habre nunc s ratinem offic pr beneficis Caesaris:

monre, rre Titrium pr hospiti
ut suae c mlitum salt cnsulat. Mgnam manum Germnrum
conductam Rhnum trnssse;
hanc adfore bdu.
Ipsrum esse cnsilium,
velintne priusquam fnitim sentiant dcts ex hberns mlits
aut ad Cicernem aut ad Labinum ddcere,
qurum alter mlia passuum circiter qunqugint,
alter paul amplius ab es absit.
Illud s pollicr et ire irand cnfrmre,
ttum iter per fns datrum.
Quod
cum faciat,
et cvitt ss cnsulere,
quod hberns levtur,
et Caesar pr ius merits grtiam referre.
Hc rtine habit discdit Ambiorx.
CHAPTER 5.28
Arpnius et Inius quae audirunt ad lgts dferunt. Ill repentn r perturbt, ets ab
hoste ea dcbantur, tamen nn neglegenda exstimbant mximque hc r permovbantur,
quod cvittem gnbilem atque humilem Ebrnum su sponte popul Rmn bellum facere
ausam vix erat crdendum. Itaque ad cnsilium rem dferunt mgnaque inter es exsistit

contrversia. L. Aurunculius complrsque tribn mlitum et prmrum rdinum

centurins nihil temer agendum neque ex hberns iniss Caesaris discdendum
exstimbant; quantsvis magns etiam cpis Germnrum sustinr posse mnts hberns
docbant: rem esse testimni, quod prmum hostium impetum mults ltr vulneribus inlts
fortissim sustinuerint; r frmentri nn prem; intere et ex proxims hberns et Caesare
conventra subsidia; postrm quid esse levius aut turpius quam auctre hoste d summs
rbus capere cnsilium?
CHAPTER 5.29
Contr ea Titrius sr factrs clmitbat, cum mirs mans hostium adincts Germns
convnissent aut cum aliquid calamittis in proxims hberns esset acceptum. Brevem
cnsulend esse occsinem. Caesarem arbitrr profectum in taliam; neque aliter Carnts
interficiend Tasgt cnsilium fuisse captrs, neque Ebrns, s ille adesset, tant
contemptine nostr ad castra ventrs esse. Nn hostem auctrem, sed rem spectre: subesse
Rhnum; mgn esse Germns dolr Ariovist mortem et superirs nostrs vctris; rdre
Galliam tot contumlis accepts sub popul Rmn imperium redctam, superire glri re
mlitris exstinct. Postrm quis hc sibi persudret, sine cert r Ambiorgem ad iusmod
cnsilium dscendisse? Suam sententiam in utramque partem esse ttam: s nihil esset drius,
nll cum percul ad proximam leginem perventrs: s Gallia omnis cum Germns
cnsentret, nam esse in celeritte positam saltem. Cottae quidem atque erum qu
dissentrent, cnsilium quem habre exitum, in qu s praesns perculum nn, at cert
longnqu obsidine fams esset timenda?
CHAPTER 5.30
Hc in utramque partem disputtine habit, cum Cott prmsque rdinibus criter
resistertur, 'Vincite,' inquit, 's ita vultis,' Sabnus, et id clrire vce, ut mgna pars mlitum
exaudret; 'neque is sum,' inquit, 'qu gravissim ex vbis mortis percul terrear: h sapient; s
gravius quid acciderit, abs t ratinem repscent qu, s per t liceat, perendin di cum
proxims hberns coninct commnem cum reliqus bell csum sustineant, nn riect et
relgt long ab cters aut ferr aut fam intereant.'
CHAPTER 5.31
Cnsurgitur ex cnsili; comprehendunt utrumque et rant n su dissnsine et pertinci
rem in summum perculum ddcant: facilem esse rem, seu maneant, seu proficscantur, s

modo num omns sentiant c probent; contr in dissnsine nllam s saltem perspicere.
Rs disputtine ad mediam noctem perdcitur. Tandem dat Cotta permtus mans: superat
sententia Sabn. Prnntitur prm lce itrs. Cnsmitur vigilis reliqua pars noctis, cum
sua quisque mles circumspiceret, quid scum portre posset, quid ex nstrment hbernrum
relinquere cgertur. Omnia excgitantur, qur nec sine percul manetur et langure
mlitum et vigilis perculum augetur. Prm lce sc ex castrs proficscuntur ut quibus esset
persusum nn ab hoste sed ab homine amcissim Ambiorige cnsilium datum, longissim
gmine mximsque impedments.
CHAPTER 5.32
At hosts, poste quam ex nocturn fremit vigilisque d profectine erum snsrunt,
collocts nsidis bipertt in silvs opportn atque occult loc mlibus passuum circiter
dubus Rmnrum adventum exspectbant et, cum s mior pars gminis in mgnam
convallem dmsisset, ex utrque parte ius vallis subit s ostendrunt, novssimsque
premere et prms prohibre ascns atque inquissim nostrs loc proelium committere
coeprunt.
CHAPTER 5.33
Tum dmum Titrius, qu nihil ante prvdisset, trepidre et concursre cohortsque
dispnere, haec tamen ipsa timid atque ut eum omnia dficere vidrentur; quod plrumque
es accidere cnsuvit qu in ips negti cnsilium capere cguntur. At Cotta, qu cgitsset
haec posse in itinere accidere atque ob eam causam profectinis auctor nn fuisset, nll in r
commn salt deerat et in appellands cohortandsque mlitibus impertris et in pgn
mlitis officia praestbat. Cum propter longitdinem gminis minus facile omnia per s obre et
quid quque loc faciendum esset providre possent, iussrunt prnntire ut impedmenta
relinquerent atque in orbem cnsisterent. Quod cnsilium ets in iusmod cs
reprehendendum nn est, tamen incommod accidit: nam et nostrs mlitibus spem minuit et
hosts ad pgnam alcrirs effcit, quod nn sine summ timre et dsprtine id factum
vidbtur. Praetere accidit, quod fier necesse erat, ut vulg mlits ab sgns discderent, quae
quisque erum crissima habret ab impedments petere atque arripere properret, clmre et
flt omnia complrentur.
CHAPTER 5.34

At barbars cnsilium nn dfuit. Nam ducs erum tt aci prnntire iussrunt, n quis ab
loc discderet, illrum esse praedam atque ills reservr quaecumque Rmn relquissent:
proinde omnia in vctri posita exstimrent. Erant et virtte et studio pgnand pars. Nostr,
tamets ab duce et frtn dserbantur, tamen omnem spem saltis in virtte pnbant, et
quotins quaeque cohors prcurrerat, ab e parte mgnus numerus hostium cadbat. Qu r
animadvers, Ambiorx prnntir iubet ut procul tla cniciant neu propius accdant et
quam in partem Rmn impetum fcerint cdant: levitte armrum et cotdin exercittine
nihil hs nocr posse: rrsus s ad sgna recipients nsequantur.
CHAPTER 5.35
Qu praecept ab es dligentissim observt, cum quaepiam cohors ex orbe excesserat atque
impetum fcerat, hosts vlcissim refugibant. Interim eam partem ndr necesse erat et ab
latere apert tla recip. Rrsus cum in eum locum unde erant gress revert coeperant, et ab
es qu cesserant et ab es qu proxim steterant circumvenibantur. Sn autem locum tenre
vellent, nec virtt locus relinqubtur neque ab tant multitdine coniecta tla cnfert vtre
poterant. Tamen tot incommods cnflctt, mults vulneribus accepts resistbant et mgn
parte di cnsmpt, cum prm lce ad hram octvam pgnrtur, nihil quod ipss esset
indgnum committbant. Tum T. Balventi, qu superire ann prmum plum dxerat, vir
fort et mgnae auctrittis, utrumque femur trgul tricitur; Q. Lcnius iusdem rdinis,
fortissim pgnns, dum circumvent fli subvenit, interficitur; L. Cotta lgtus omns
cohorts rdinsque adhortns in adversum s fund vulnertur.
CHAPTER 5.36
Hs rbus permtus Q. Titrius, cum procul Ambiorgem sus cohortantem cnspxisset,
interpretem suum Cn. Pompium ad eum mittit rgtum ut sibi mlitibusque parcat. Ille
appelltus respondit: s velit scum colloqu, licre; sprre multitdine impetrr posse,
quod ad mlitum saltem pertineat; ips vr nihil nocitum r, inque eam rem s suam fidem
interpnere. Ille cum Cott sauci commnicat, s videtur, pgn ut excdant et cum
Ambiorge n colloquantur: sprre ab e d su c mlitum salte impetrr posse. Cotta s
ad armtum hostem itrum negat atque in e persevrat.
CHAPTER 5.37
Sabnus qus in praesenti tribns mlitum circum s habbat et prmrum rdinum
centurins s sequ iubet et, cum propius Ambiorgem accessisset, issus arma abicere

impertum facit susque ut idem faciant imperat. Interim, dum d condicinibus inter s agunt
longiorque cnsult ab Ambiorge nstituitur serm, paultim circumventus interficitur. Tum
vr su mre vctriam conclmant atque ulultum tollunt impetque in nostrs fact rdins
perturbant. Ib L. Cotta pgnns interficitur cum mxim parte mlitum. Reliqu s in castra
recipiunt unde erant gress. Ex quibus L. Petrosdius aquilifer, cum mgn multitdine
hostium premertur, aquilam intr vllum pricit; ipse pr castrs fortissim pgnns
occditur. Ill aegr ad noctem oppgntinem sustinent; noct ad num omns dsprt
salte s ips interficiunt. Pauc ex proeli laps incerts itineribus per silvs ad T. Labinum
lgtum in hberna perveniunt atque eum d rbus gests certirem faciunt.
CHAPTER 5.38
Hc vctri subltus Ambiorx statim cum equitt in Adutucs, qu erant ius rgn fnitim,
proficscitur; neque noctem neque diem intermittit pedittumque ss subsequ iubet. R
dmnstrt Adutucsque concitts, poster di in Nervis pervenit hortturque n su in
perpetuum lberand atque ulcscend Rmns pr es qus accperint iniris occsinem
dmittant; interfects esse lgts *duo* mgnamque partem exercits intersse dmnstrat;
nihil esse negt subit oppressam leginem quae cum Cicerne hiemet interfic; s ad eam
rem profittur aditrem. Facile hc rtine Nervis persudet.
CHAPTER 5.39
Itaque cnfestim dmsss nntis ad Ceutrns, Grdis, Lvcs, Pleumoxis, Geidumns,
qu omns sub erum imperi sunt, quam mxims mans possunt cgunt et d imprvs ad
Cicernis hberna advolant nndum ad eum fm d Titr morte perlt. Huic quoque accidit,
quod fuit necesse, ut nn nll mlits, qu lgntinis mntinisque caus in silvs
discessissent, repentn equitum advent interciperentur. Es circumvents mgn man
Ebrns, Nervi, Adutuc atque hrum omnium soci et clients leginem oppgnre
incipiunt. Nostr celeriter ad arma concurrunt, vllum cnscendunt. Aegr is dis sustenttur,
quod omnem spem hosts in celeritte pnbant atque hanc adept vctriam in perpetuum s
fore vctrs cnfdbant.
CHAPTER 5.40
Mittuntur ad Caesarem cnfestim ab Cicerne litterae mgns prposits praemis, s
pertulissent: obsesss omnibus vis mss intercipiuntur. Noct ex mteri quam mntinis
caus comportverant, turrs admodum centum XX excitantur incrdibil celeritte; quae

deesse oper vidbantur perficiuntur. Hosts poster di mult miribus cocts cpis castra
oppgnant, fossam complent. Edem ratine, qu prdi, ab nostrs resistitur. Hc idem
reliqus deinceps fit dibus. Nlla pars nocturn temporis ad labrem intermittitur; nn aegrs,
nn vulnerts facults quitis datur. Quaecumque ad proxim di oppgntinem opus sunt
noct comprantur; multae praestae suds, mgnus mrlium plrum numerus nstituitur;
turrs contabulantur, pinnae lrcaeque ex crtibus attexuntur. Ipse Cicer, cum tenuissim
valtdine esset, n nocturnum quidem sibi tempus ad quitem relinqubat, ut ltr mlitum
concurs c vcibus sibi parcere cgertur.