Sei sulla pagina 1di 6

AConstituiode1988

RuyMauroMarini
1988
Primeiraedio:ArchivodeRuyMauroMariniconlaanotacin"indito".
Fonte:RuyMauroMariniEscritos
Transcrio:DiegoGrossi
HTML:FernandoA.S.Arajo
Alutacontraaditaduramilitar,talcomosedesenvolveuapartirdaseleiesde1974,enquadrouseideologicamente
nobinmioautoritarismodemocracia.Dopontodevistadoutrinrio,afontedeinspiraodessebinmioadistino
kelsenianaentredoismodosdeproduodaordemjurdicaautnomoeheternomocujaessnciaresidenofato
dealeiserounoresultadodaaodaquelesaosquaisseaplica.Dopontodevistapoltico,essebinmiopermitiu
encobrirocarterdeclassedoscombatestravadoscontraaditaduraedesviandoosdoenfrentamentodiretoao
blocoburgusmilitar,comoeraocasoantesde1974reduziuoscrticaabstratadoautoritarismo,bemcomo,
concretamente,dosseusefeitoseconmicosesociais.Issolevaria,naprtica,avincularaslutaspopularesao
movimentocontraaestatizaolanadopelaburguesiae,progressivamente,alegitimarahegemoniadestanobloco
opositor,porumlado,assimcomo,poroutro,afixarcomoobjetivoscentraisdesteblocoaafirmaodosprincpiosda
democracialiberalnoplanojurdicoeinstitucional.
AConstituiode1988como,antesdela,acampanhapelaseleiesdiretasfoiofrutonaturaldesseprocesso.
Numaamplamedida,elarestabeleceocarterautnomodaordemjurdicoinstitucionalbrasileira,apesardas
impurezaselimitaesqueavidalheimps.Defato,emsuaorigem,elanonascedeumaassembliaconstituinte
soberana,eleitaespecificamenteparaessefim,masdaoutorgaaoCongressoNacionaldepoderconstituinteamplo
porumgovernodelegalidadeduvidosaoqueexplica,porexemplo,quealgunsconstituintesnotenhamsidoeleitos
enquantotais,sendoapenassenadorescommandatovigentequeaconstituintecongressualcooptou.Oprprio
processoeleitoraldequeresultouaConstituintecerceouapossibilidadedeumaautnticarepresentaopopular,ao
nocontemplaraeleiodecandidatosavulsos,propostospelasorganizaessociaisedeclasseepelacidadaniaem
geral,embenefciodosistemapartidrioartificialmenteimpostopeladitaduraaaceitaodeemendasdeiniciativa
popular,determinadaposteriormentepelaConstituinte,foiumatentativadecompensaressevciodeorigem.
Aconjunturaparticularemqueserealizaramaseleiesde1986,signadaspeloPlanoCruzado,contribuiu,porsua
vez,paradeformaraconfiguraodarepresentaopolticanaConstituinte,aoconferiresmagadoramaioriaao
partidodaburguesiaopositoraoPMDBnogoverno,desdeoanoanterior,medianteeleiesindiretasque
consagraramarecomposiodoblocoburgusmilitar.natural,portanto,que,apesardeumououtroassomode
independncia,aConstituintedesenvolvesseseustrabalhosdentrodoquadroinstitucionalheternomosurgidoem
1964,isto,sobapressodeumexecutivocentralizadoreatuteladoquartopoderdequesehaviaminvestidoas
ForasArmadas.natural,tambm,que,nocumprimentodesuamissoderecolher,harmonizaresubordinar
burguesiaasaspiraeseosinteressesdasforassociaispresentesnasociedadebrasileira,aConstituinterecorresse
aoarsenaljurdicoproporcionadopelateoriapolticaburguesa.
Liberalismoeautoritarismo
Noestudodessateoria,usualtomlacomoumtodorelativamentehomogneo,resultadodascontribuiesparciais
dediferentespensadores.Narealidade,elaconformatrsvertentesclaramentediferenciadasenumaamplamedida
contrapostas,emboratenhamcomodenominadorcomumadefesadadominaoburguesaedeseusinteressesde
classe.emfunodessadiferenciaoquehmaisafinidadedocontratualismodeHobbescomohistoricismode

Hegel,quepontificamnavertenteautoritria,doque,porexemplo,comocontratualismodeLocke,expoenteda
vertenteliberal,domesmomodocomohumabismoentreoconceitodecontratonessasduasvertenteseoque
informaaconcepodemocrticadeRousseau.
OeixodessadiferenciaoarelaoentreoEstado,expressoporexcelnciadopoder,easociedadecivil,
entendidacomoaesferadaeconomiaedasclassessociais,relaoquetemseupontonodalnaquestodaorigeme
doexercciodasoberania,tomadacomopodersupremo.Aindaque,paraHobbes,LockeeRousseau,asoberania
seja,pordefinio,atributoessencialdopovo,elesdiferemquantocapacidadededelegaodequepodeserobjeto
oEstado,capacidadequeabsolutaparaHobbes,limitadaecondicionalparaLockeepraticamentenulapara
Rousseau.porissoque,enquantoHobbesvasociedadecivildesamparadaanteoEstado,Locke(e,depoisdele,
Montesquieu)procuracircunscreveraaoecoibirosabusosdoEstadomedianteaseparaodepodereseas
limitaesecontrolesqueestesexercementresi.Nosextremos,HegelparaquemoEstadoaetapasuperiordo
desenvolvimentohistrico,naqualasociedadecivilserealizaeseresolve,superandoemproveitodointeressegeral
osinteressesparticularesecorporativosquelhesoprpriosrecuperaototalitarismohobbesiano,reduzindoa
divisodospoderesdoEstadoaummeroexpedientefuncionaleRousseau,radicalmentedistantedavertente
autoritria,rechaatambmoliberalismo,aoconceberumEstadocomissrio,meroexecutordasoberaniaqueopovo
exercediretamentecomovontadegeraledaqualexpressoalei.
Atradioconstitucionalbrasileira,gestadanoseiodateoriapolticaburguesa,temcomoinflunciasdeterminantesa
correnteautoritria,primeiro,ealiberal,depois.AConstituiomonrquicanascedaoutorgareal,sendoexpresso,
portanto,dopodersoberanodomonarca,quenela,porsuavez,consagradocomoquartopoderdoEstado,
preeminenteaostrspodereshabitualmentedefinidospeloliberalismocomisso,aexistnciadetrspoderes
subalternossignificouapenasumexpedientedecarterfuncional,nosentidoquelhedHegel.Osdesenvolvimentos
posterioresdoEstadomonrquicoeseusistemadegoverno,apartirde1834,nomodificaramessencialmenteessa
concepo,aprpriaadoodoparlamentarismotendosedestinadoapenasapermitiroexercciomaismoderno
ou,seseprefere,maiseuropeudopoderabsolutodomonarca.Oescravismosobreoqualrepousaasociedade
brasileiradapocanopodeserignoradocomofatordeterminanteparaaexistnciadessetipodeEstado.
Aprimeiraconstituiorepublicana,aomesmotempoemqueexpressademaneiramaisclaraaconcepoliberal,no
romperadicalmentecomainspiraoautoritriaquepresidiuformaodoconstitucionalismobrasileiro.Suaorigem
mostrajocartertransacionalqueoseu:aprovadaemtemporcordeporumaassembliaconstituinterestrita(a
restriomaisimportantesendoaproibiodevotoaosanalfabetos,queexcluaaimensamaioriadoeleitorado
potencial),elaresultadeumprojetobaixadopordecretopelogovernomilitarprovisrio.Nessaperspectiva,aadoo
doprincpioliberaldadivisodepoderesnoimplicouumarupturadefatocomaordemanterior,dandoorigemao
presidencialismoexacerbado(chamadosignificativamenteporalgunsde"presidencialismoimperial")quepassaa
caracterizaroEstadobrasileiroequefundenafiguradopresidentedaRepblicaospoderesexecutivoemoderador.
Nofaltaquemsustenteque,narealidade,opodermoderadorresidenaprerrogativapresidencialdeenquanto
chefedasForasArmadasencarnaroprincpioessencialdoEstado,isto,omonopliodafora,oquelevoua
tendnciamaisreacionriadoconstitucionalismobrasileiroaconsiderarqueessepoderresidedefatonasprprias
ForasArmadas.
Estaidiaemergiudemaneiraexplcitaquandoaditaduramilitarbuscousuainstitucionalizao.Asconstituies
militaresnoousaram,porm,rompercomatradioliberal,limitandoseaenfeixarnasmosdopresidenteuma
enormesomadeatribuies,efoiporviaindiretaqueoprincpiodoquartopodersefezpresentenelas.Eleaparecej
namissoatribudasForasArmadas,quenosedestinamapenasdefesanacional,mastambm"garantiados
poderesconstitudos,daleiedaordem".Masanovidadeficaporcontadonovopapeldequeelasinvestemo
ConselhodeSeguranaNacional:apesardeserdefinidocomorgodeassessoriadopresidentedaRepblica,so
desuacompetnciadecisesimperativas,cabendolheespecialmente"estabelecerosobjetivosnacionaiseasbases
paraapolticanacional".Maisalmdoplanoestritamenteconstitucional,osistemainstitucionaldaditaduraconverteu
emelementosdoquartopoderoscolgioscorporativosmilitares,emparticularosestadosmaioreseoscorposde

oficiais,assimcomooServioNacionaldeInformaes.Recordemos,depassada,que,juntoacentuaododebate
sobreopodermoderadoresuarelaocomasForasArmadas,assistiuse,nogovernoMdici,aumaintensa
campanhaderevalorizaodamonarquia,sobabviainflunciadoprocessodeconstitucionalizaodaEspanha.
AAssembliaConstituinteinstaladaem1987propsse,desdeoprincpio,reduzirasatribuiesdoexecutivoecolocar
oCongressoNacionalcomoeixodosistemadepoderesdoEstado.Contribuiuparaissoafortetendncia
parlamentaristaquesemanifestouemseusdebates,medianteaqualaelitepolticatentoucapitalizaremseuproveito
aaversogeneralizadadasociedadeaopresidencialismoextremadoqueaditadurasehaviadadocomoroupagem.
Prevaleceu,afinal,opresidencialismo,graasaoconcursodeinteressesdspares:opresidentedaRepblica,que
temiapeladuraodeseumandatoasForasArmadas,que,elementointegrantedopoderexecutivo,empenharam
senadefesadesteospartidoseorganizaespopulares,que,comrarasexcees,viramoparlamentarismocomo
umgolpedeEstadodaelitepolticaeocancelamentodeumadassuasaspiraesmaissentidasaseleies
presidenciaisdiretase,enfim,depoisdecertahesitao,aprpriaburguesia,porrecearqueoblocoburgusmilitar
viesseasefraturareporpreferirmanterosvantajososlaosqueconstruraaolongodoregimeanteriorcomapesada
mquinaburocrticaencimadapelopoderexecutivo.
Detodosmodos,oresultadofoiumcompromisso.Osistemapresidencialistapermaneceu,masnumcontextoemque
asomamaiordeatribuiesdeslocouseparaolegislativo.Paralelamente,apsdiscussesbizantinasesofismas
redacionais,asForasArmadasretiveramsuacapacidadepara"garantiraleieaordem",cedendo,porm,emrelao
aoConselhodeSeguranaNacional,quefoiextintoemseulugar,criouseoConselhodeDefesaNacionalcomo
rgodeconsultadoexecutivo,transferindoseparaeleasatribuiesmaissignificativasnareadasegurana
nacional,emboracomcarterpropositivo.Extraconstitucionalmente,osmilitaresconservamsuasprerrogativaseo
seuaparelhoocultodepoder,formadopelosseusrgoscorporativosedeinteligncia.
Liberalismoedemocracia
SeatnicadaConstituiode1988emrelaoorganizaodospoderesdoEstadoumliberalismoacentuado,que
searticulacomasubordinaodoEstadoaumquartopodernoexplcito,representadopelasForasArmadas,ela
introduz,porm,natradioconstitucionalistabrasileiraumelementoinovador,aorevestirumcartermais
abertamentedemocrtico.Istonosemanifestapropriamentenaampliaodasgarantiasedireitosindividuais,quese
derivamdatradioliberal,ampliaoqueentretantoconsidervel(inclusivecomacriaodefgurasjurdicasnovas,
comoohabeasdataeomandadodeseguranacoletivo),esimnainstituiodemecanismosvinculadosdemocracia
diretaenofortalecimentodosinstrumentosdeparticipaopopularedevigilnciacidad.
assimcomo,aoladodorestabelecimentodosufrgiouniversaldiretoesecretoemtodososnveis,aConstituio
criatrsnovasformasdeintervenodacidadanianombitolegislativoeinstitucionaldopas:oplebiscito,adotado
normalmenteparamodificaesnaorganizaopolticoterritorialnoplanoestadualemunicipal,e,emcarterespecial
edataprfixada,paradecidirsobreaformadeEstadoedegovernooreferendum,emsituaesnoespecificadase
ainiciativapopularemmatriadelegislaocomplementareordinria,desdequerenacertascondiesnaesfera
federalemunicipal,cabendoregulamentaoporpartedasconstituiesestaduais.Convmobservarqueelano
contemplaorecursodemocraciadiretaemmatriaconstitucional,mesmoquandoestabelecearevisodeseutexto
atualdentrodecincoanos,jque,ento,apopulaopoderopinarapenassobreaformadeEstadoedegoverno.
Poroutraparte,mantmoprincpiodainelegibilidadedosanalfabetoseaproibioaosconscritosdevotareserem
votados,almdeampliar,emrelaoConstituiode1969,aslimitaeselegibilidadedosmilitares.
Avigilnciacidadganhaumaarmadepeso,graasaomandadodeinjuno,aplicvelaosdispositivosconstitucionais
quenotenhamsidopostosemprticaporfaltaderegulamentao.Paralelamente,seestendeaospartidos,
confederaessindicaiseentidadesdeclasseafaculdadedeproporaesdeinconstitucionalidade.Finalmente,alm
detornlagratuita,aConstituioamplianotavelmenteombitodaaopopular,incluindoentreseuspropsitosa
defesanosdopatrimniopblico,mastambmdamoralidadeadministrativa,domeioambienteedopatrimnio

histricoecultural.
AflexibilizaoaqueestasnovasourenovadasfigurasjurdicassubmetemoEstadobrasileiro,tornandoomais
permeveliniciativapopular,notemprecedentesnahistriaconstitucionaldopas.Elaexpressa,numaampla
medida,oaltograudediversificaoeenriquecimentoaqueacedeuasociedadecivil,tantoporefeitodas
transformaesnaestruturaenascondiesdeexistnciadasclassessociais,quantoemconseqnciadoempenho
dopovobrasileiroemdefendersuasorganizaestradicionaisedecriaroutrasnovas,emseuesforoderesistncia
ditadura.Istoseacentuoumedidaque,explorandoasbrechasabertasnosistemadedominaodoblocoburgus
militar,asforaspopularesintensificaramsuasiniciativasreivindicativasedemocrticas.
Aslutassociais,nosltimosdezanos,notmparalelonahistriamodernadoBrasilesuperamcertamentetodosos
augesdemassasanteriores,emmatriadeamplitudeegraudeorganizaodossetoresnelasenvolvidos.Ase
incluemdesdeasgrandesgrevesmetalrgicasdefinsdos70campanhapelasdiretasjesmobilizaes
provocadaspeloPlanoCruzado,passandopelaarregimentaoparaalutadoproletariadoruraledospequenose
mdiosprodutoresdocampo,acombatividadedasclassesmdiasassalariadas,aaodaIgrejacatlicaedas
entidadesprofissionaisedeclasse,asbatalhastravadaspelasorganizaesdemoradores,demulheres,negros,
ndioseecologistas,atchegaraoimponenteecomplexomovimentodepressosobreaAssembliaConstituinte,ao
longodosseustrabalhos.
Porissomesmo,agrandequestoqueaConstituiotevequeresolverfoireconheceressaenergiae,aomesmo
tempo,submetladinmicainternadoaparelhodeEstado.Talcomoficaramascoisas,ainiciativapopularpassaa
sermediadapelacomplicadaredederelaesexistenteentreospoderesconstitucionaisedeterminadaemseus
resultadospelojogodesutilezasecumplicidadesqueentreelessedesenvolve.Acapacidadeparainfluirdiretamente
naformulaoeimplementaodaspolticaspblicas,atravsdemecanismosqueasseguremaparticipaopopular
nosrgosdetomadadedecisesenossistemasdeexecuo,extremamenteprecria,comoprecriatambma
suapossibilidadedefiscalizaoemmatriaoramentriaefinanceira.
Mesmoquandoserefereaotema,otextoconstitucionalcuidadeenquadrlonosistemaderelaesinternasdo
Estado,namelhortradiocorporativa,semadmitirpressooucontrolediretodasorganizaessociaissobreo
aparelhoestatal.Assim,noquetangeaosdireitossociais,estatuioprincpiodaparticipaodostrabalhadorese
empregadosnosrgospblicos"emqueseusinteressesprofissionaisouprevidenciriossejamobjetodediscussoe
deliberao".Oassuntoretomadoemfunodaseguridadesocial,ondeseprescreveaparticipaodacomunidade
nagesto,emespecialtrabalhadores,empresrioseaposentados,embora,aolegislarsobresuaspartesintegrantes
(sude,previdnciaeassistnciasocial),essaprescriossefaaexplcitaemrelaosadeeassistnciasocial
(sendonestaltimaqueelaassumeformamaisampla)eseomitacompletamentenaseoatinenteprevidncia
social.Notocanteeducao,aConstituioaludevagamente"colaboraodasociedade",assimcomo"gesto
democrtica"doensinopblico.Nosdemaiscaptulosdaordemsocial,elanocontmqualquerreferncia
participaosocial,aindanumaquestotosensvelcomoadomeioambiente.
Confrontadaaesseparmetrofrouxamentecorporativoqueadotaparaaordemsocial,aposiodaConstituioem
relaoordemeconmicaoscilaentredoisextremos.Porumlado,encontramosaliadeterminaodequeapoltica
agrcolaseja"planejadaeexecutadanaformadalei,comaparticipaoefetivadosetordeproduo,envolvendo
trabalhadoreseprodutoresrurais",almdosdemaissetores.Seminsistirnaimprecisodotermo"produtores"que
noparecereferirseaosprodutoresindependentes,oupelomenosnosaeles,mas,natradiosemnticada
classedominantebrasileira,aludeaosproprietriosoartigogeneralizatantoetornatoabrangenteoconceitode
participantesquesercertamentededifcilaplicao.Nooutroextremo,esttodooreferentepolticaindustrialede
desenvolvimentourbano,ondenosemencionanempordescuidoaparticipaopopular.
Omaisgrave,entretanto,emrelaoordemeconmicaalmdainterdioaoEstadoderealizaratividade
econmicadireta,salvopormotivosespeciais,oqueescancaraasportasprivatizaodasempresaspblicaso

queaparece,discretamente,nocaptulorelativoaosdireitossociais.Apsreiterarodireitoparticipaodos
trabalhadoresnoslucrosdasempresas,aConstituiopraticamentelhesvedaapossibilidadedeparticipaona
gesto,aoreservlaparacasosexcepcionais,aseremdefinidosemlei.Comisso,nosoprincpiodaautogesto
queestausentedaConstituio,mastambm,emcartergeral,odacogesto.
Observemos,finalmente,queocontroleordinriodautilizaodosrecursospblicos(aparteousodoinstrumento,de
porsiexcepcional,daaopopular)colocadoaointeriordoprprioaparelhodeEstado,compreeminnciaao
CongressoNacional,auxiliadopeloTribunaldeContasdaUnio,linhaquedapautaaserseguidaporestadose
municpios.Ainiciativapopularemmatriadefiscalizao,passveldeserexercidaporcidados,sindicatos,partidose
associaes,limitasefaculdadededenunciarirregularidadesanteoTCU.
Emsuma,oprincpiodequeopoderemanadopovoequeeste,almdeexerclopormeioderepresentanteseleitos,
ofaztambmdiretamente,doqualparteaConstituio,vaisendoprogressivamenteemasculadomedidaqueesta
sedesenvolve.Issocomeapelaexclusodaintervenopopularemmatriaconstitucional,prosseguecoma
subordinaodosmecanismosdedemocraciadiretainiciativae/oudecisofinaldoprprioaparelhodeEstadoe
culminacomocarterfrouxo,limitativoeatproibitivodasdisposiessobreaparticipaopopularnagestoe
controledaeconomiaedosrgosdoEstado,assimcomonosassuntosreferentesformulaoeacompanhamento
daspolticaspblicas.Nestesentido,ainflunciadavertentedemocrticaburguesanaConstituiode1988,que
representasuamaiornovidade,nocontrariaemabsolutoasuaessncialiberal.
Democraciaemobilizaopopular
NoeralcitoesperaroutracoisadeumaCartageradanobojodeumprocessoemqueinquestionvelahegemonia
burguesa.Surpreendeatque,semhaverliquidadoaindaolegadodaderrotahistricaaqueforamconduzidasa
princpiosdos70,asforasdeesquerdatenhamconseguidobloquearasiniciativasmaisarrojadasdaeliteorgnica
burguesa,aindaquecustadealianasasmaisheterodoxas,comonorechaoaoparlamentarismoenaaprovao
dedispositivosdeinspiraonacionalista,outrainovaodaatualConstituio,quenocabeanalisaraqui.Maisque
isso,conseguirammesmoplasmarnotextopreceitosconstitucionaisqueatendemsentidosinteressesdopovo
brasileiro.
Esteocasodaredefinioeampliaodasgarantiasindividuaisedosdireitospolticosesociais,assimcomodos
mecanismosdedemocraciadiretaeparticipaopopular.Porlimitadosquesejamosavanosobtidosnesteltimo
aspecto,inegvelqueelesabremespaossuscetveisdeserpreenchidoseestendidosatravsdeumamobilizao
popularlcidaeperseverante.Detodosmodos,essamobilizaoimprescindvel,nosparaasseguraras
conquistasalcanadas,mastambmporquemuitasdasquestesrelevantescolocadaspeloatualperodotiveramsua
soluoadiadaesdeveroserdecididasnasbatalhasasertravadasemtornosleiscomplementareseordinrias
quecompletaroapresenteordemjurdica.
,porm,naquestodemocrticaqueresideodesafioprincipalparaoBrasil,assimcomoparaomundo
contemporneo.Aascensoeaugedocapitalismo,quefundamentaramahegemoniadateoriapolticaburguesae,
dentrodela,doliberalismo,levaramaqueasconquistasdemocrticassetivessemquerealizarnosinterstciosda
ordemjurdicoinstitucionalcreadapelaburguesia.Aprpriaformulaodaconcepodemocrticaocorreudemaneira
toscaeincompleta,proporcionandoparcoselementostericosedoutrinriossclassesdominadas.
CoubeaMarxfazeracrticaradicaldoEstadoliberalburguserompendocomaheranarousseauniana,que
identificademocraciaepropriedadeprivada(oquepermitiuburguesiaprocederassimilaodessaherana)
conceberoexercciodademocraciacomoaodeclassedoproletariado,reduzindo,emboraemrelaoinversaa
Hegel,aseparaodepoderesaumameradistinodefunes.Ascircunstnciasparticularesemqueserealizoua
revoluosocialistanaRssiaerigindoopartidonicoemcondiodeexistnciadoEstadoejustificandoaretirada
dedireitospolticosburguesia,almdeintroduzirdesigualdadesenquantoaoexercciodessesdireitosdentrodo
prprioblocorevolucionriolimitaramconsideravelmenteoprocessodemocrticosoviticoeacabaramporconduzir

ditaduraburocrticadeStalin.Amaneirapelaqualsecriou,posteriormente,amaiorpartedosEstadossocialistas
nocontribuiuparacorrigirsubstancialmenteessasdistores.
Atualmente,astendnciasreformistasnomundosocialistavonosentidode,juntamentecomaimplantaoplenada
autogestonaeconomiacondiosinequanondaordemdemocrtica,fortalecerosistemarepresentativo,
medianteaflexibilizaodosprocessoseleitorais,aliberalizaodaformaodaopiniopblicaeumcrescente
pluralismonaseleodecandidatosapostoseletivos.Esseselementos,combinadoscomoprincpiodarevocabilidade
dosrepresentantes,inherenteverdadeirademocracia,tornampossvelpensarnaregeneraodademocracia
socialista.
importantesublinhar,porm,queessaregeneraosupeoreforamentodosistemarepresentativo,masno
implicaaadoodeumsistemamisto,quecombineliberalismoedemocracia,comomuitasvezessepretende.O
quantoestessoinconciliveisficoudemonstrado,commeridianaclaridade,noprocessopolticochilenodosanos70,
queculminoucomochoqueabertoentreainiciativadasmassas,expressadanosrgosdonascentepoderpopular,e
aresistnciadoEstadoliberal,ciosodasuaautonomiaedosmecanismosdeautocontrolequesederivamda
separaodepoderes.Aexperinciasandinista,naNicargua,queensaiouessesistemamisto,nofoimaisdoque
umregimedetransio,impostopelapeculiarcorrelaodeforasemqueelasedesenvolvia,sobretudonoplano
internacional,enoaimpediudefracassartambm.
Aanlisedasexperinciaspolticasderivadasdeprocessosrevolucionrios,assimcomoosacontecimentosqueviveo
mundosocialistahoje,devemsermotivodereflexoparaalutademocrticadopovobrasileiro,ressalvadasas
diferenas.Domesmomodo,oprocessohistricodademocracialiberalburguesamatriadamaiorrelevnciaparao
desenhodenovoscaminhos,entrens.Suamaiorliomostrarquepossvelsmassasrealizarconquistas
democrticassignificativasdentrodoregimeliberal,asquaissoaomesmotempoampliaodocampodeaodas
massaseescolaparaoexerccioplenodademocracia,cujaconcretizaotranscendejoplanodoregimeliberal.
Essasconquistas,assimcomoseuimpactosobreaideologiaburguesa,quealevaaavanarnosentidodasgarantias
eliberdadesindividuais,representamumpatrimniodequenosepodeabrirmo.
Porisso,osmecanismosdedemocraciadireta,devigilnciacidadedeparticipaopopular,presentesnaatual
Constituio,soomelhorinstrumentodequejdispsopovotrabalhadoraolongodenossahistriaparaconstruir
umaordempolticamaisfavorvelaosseusinteresses.Tudoestemnopermitirqueessapossibilidadefiqueno
papelouque,noprocessorealdeinstitucionalizaoqueseabreagora,sobrevenhamdeformaesemutilaesdo
textoaprovado.acontinuaoeoaprofundamentodalutademocrticaquevemtravandoopovobrasileirohmais
deumadcadaquefarocomqueaformaconstitucionalesboadaem1988adquiracontornosdefinidose
proporcionecontedoscorrespondentessesperanasqueeladesperta.
Braslia,1988

Potrebbero piacerti anche