Sei sulla pagina 1di 54
# QUADERNI DELLA “RASSEGNA DEGLI ARCHIVI Di STATO, 7 G. COSTAMAGNA - M. MAIRA - L. SAGINATI SAGGI DI] MANUALI E CARTOLARI NOTARILI GENOVESI (SECOLI XIMl E XIV) (La triplice redazione dell’ “instrumentum’ genovese) ‘ ROMA 1960 STAMPATO PER \ TLPL DELLA TIP, “LA GALLUZZA,, PERICCIOLI - VIA DELLA GALLUZZA, 7 - SIENA Uno dei pit conosciuti ed appassionanti problemi proposti dalla diplomatica latina @ indubbiamente quello relative ai rap- porti che intercorrono fra « dietum » e « imbreviatura » ed a fondo vengono dibattuti nella dottrina i quesiti, in parte aneora ingoluti, che si ricollegano alla genesi etorica e giuridica di quest’ultima.*) Ma non meno oscuro rimane il processo di sue- eessione delle varie fasi attraverso cui doveva passare la reda- zione dell’« instrumentum » nella sua prima eta; di notevolis- simo interesse, tra gli altri, il problema della formazione del cartolare, anche perché i formulari medievali rimastici non sono espliciti al riguardo e gli statuti, oltre a dettare nor- me diverse da citté a citta, per lo pill taeciono su questo par- 1) A, Gaupenzi, Le notizie dorsali delle antiche carte bolognesi e la formula « post traditam complevi et dedi» in rapporto alla redazione degli atti e alla tradizione degli immobili, in Atti del Congreso Internazionale di seienze storiche, Roma 1903, IX, Roma 1904, pp. 41944; dello stesso autoxe: Sulla duplice redazione del documento italiano nel Medioevo, in Archivio Storieo Ttaliaao, serie V, XLI, 1908, pp. 257.964; F. Kenn, Dorsu alkonsept und Imbreviatur, zur Geschichte der Notariatsurkunde in Italien, Stuttgart, 1906; P. S. Emesr, Dict ed imbreviatura, Osservazioni, in Bul- leitino seness di storia patria, XVIE, 1910, pp. 369-402; B, Prrzorno, La «carta mater» e Ia «carta filia » in Nuovo Axehivio Veneto, N.S., IX, 1908, pp. 427-430; F, Scutiprer, A proposito della cearta mater» ¢ della « earta filia» studiate in una reeente pubblicazione, in Rivista Italiana di seienze giuridiche, XLVIII, 1910, pp. 1-56; H, Brass.au, Handbuch der Urlundenlehre fiir Deutschland und Italien, Il, 1, 2 ed., Leipaig, 1915, pp. 119-131; L. Scmiaparettr, Note dorsali, « Dieta », in Arehivio Storieo Tteliano, serie VIL, 4X1, 1934, pp. 21-555 P. Rast, J documento e la traditio chartae nel periedo longobardo, in Pubblicasioni della Universiti di Pavia, Studi nelle seienze givridiche © soeiali, 99, 1947, pp. 23703; A. Prares T cdictay e il documento privato romano, in Bulletino dell’Archivi Peleografico Italiano, mova serie, I, 1955. Si vedano anche T'edizione foto tipica il consmento illustratiya di alcune «rogationes » holognesi a cura 4i G, Cencerts in Archivio Paleosrafico Italiano, vol. XII, fase. 59, Roma, 1953. ticolae 0, se non suffragati da una opportuna documentazione, purtroppo sovente inesistente, finiscono per generare equivoci ¢ contrastanti interpretazioni. *) Valenti studiosi, soprattutto il Chinudano®) ed il Bogpetti, *) hanno tuttavia posto in luce come interessanti risultati possano trarsi, a questo proposito, da uno studio approfondito delle imbreviature dei notai Genovesi dei secoli XII e XIII, le pit antiche che il tempo ei abbia ri- sparmiato. Nessuna fonte, infatti, offre pitt ampia possibilita di studio, sia per la massa dei documenti rimastici sia per la varieti del loro contenuto giuridieo.") 2) Tipico il caso del documento venesiano, rispetto al quale, partendo da disposizioni statutarie, il Gandenzi (ofr. Sulla duplice redasione det documento Italiano nel Medioevo, op. eit. pp. 257 ¢ segg.) ed il Pagnin (cf. Per uno studio sulla redazione del documento Veneziano, in Bul- lettino dell'Archivio Paleografico Italiana, Nuova serie, numero speciale onore di F. Bartoloni, 195657, p. 215-222) giungono a conclusioni diame- tralmente opposte, sostenendo il primo Ia triplice il secondo la duplice redazione dell'istramento. 3) M. Crnuaenano-M. Moresco, i cartolare di Giovanni Seriba, To. rino 1935; I, p.¥. 4) M. Morssco-G.P. Bocnern, Per Pedisione dei Notai liguri del se- colo XII, Genova 1938, pp. 52 © segg. *) La situazione opposta si verifica, inveee, a Venetia dove agli staruti (R. Cessi, Gli Statusi Veneziani di Jacopo Tiepolo del 1242 e le loro glosse, in Memoric del R. Istituto Vencto di science, lettere ed arti, XXX, n. 2 1938) non fanno riscontro le imbreviature, risalendo le pitt antiehe a Pietro Scardon, notaio in Candia, (1271), (Archivio di Stato di Venezia, Notai del Regno di Candia, B. 244, ed. a enra di A. Lompanno, Documenti della Colonia Venerianc di Crete, Torino 1942). 1 momenti essensiali della red: rione del documento veneziana sono stati recentemente studiati dal Pagnin (B. Pacxin, Per uno studi sulla redazione del documento venexiano, op. cit, pp. 215222) oui si deve anche un precedente studio sul formu- lavio (B. Pacxts, 11 documento privato veneziano, Il formulario, Padova, 1950), ma gia in precedenza il Lombardo (A. Lostaanvo, Note sul diritto commerciale nei secoli XXII, Stab. Tip. Miglietta e Milano, Casale Mon- ferrato - Venezia. 1940, pp. 36, ripubbliesto, eon qualche leggera modifica, nella Rivista ancuivi, serie Tl, 1953, pp. 43-72, col nuovo titolo La diplo- mutica del documento commerciale veneziano dopo il mille prima del riconoscimento legale delle imbreviature notarili) aveva posto in luce i pit importanti aspetti della redazione del documento veueziano prima del riconoseimento legale delle imhreviature notarili. 4 Per Genova l’opinione corrente® riteneva che, eessato I’'uso delle notizie dorsali, le pit recenti delle quali risultano degli anni interne al 1120, l'imbreviatura, che noi ritroviamo nei cartolari a partire dalla meta del secolo XII e dalla quale yeniva estratta la « charta » in pergamena, fosse si, inizialmente, lo svi- luppo di una scheda, dove il notaio aveva preso appunto del nome dei testimoni, degli estremi del negozio ¢ delle parti, ma che ben presto questo sistema venisse superato ¢ che il notaio, ormai padrone del formulario, stendesse di regola gli atti di pri- mo getto nel cartolare. La redazione dell’istramento, insomma, si sarebbe, in questo secondo momento, svolta in due fasi anziché in tre e Patto scritto nel eartolare rappresenterehbe ad un tempo la minuta ed il definitive esemplare. Questa fondamentale evo- luzione daterebbe dalla fine del secolo XII e troverebbe la sua espressione pid evidente nel eartolare del notaio Guglielmo Cassinese ®), di eui ci sono stati conservati gli atti per gli anni 1190-1192, °) A tali conclusioni si giungeva attraverso l'esame dirctto dei pit antichi cartolari notarili, poiché la mancanza di fonti sta- tutarie Genovesi relative all'argomento, per i sccoli indieati, non permetteya di chiarire in altro modo i punti controversi della questione. Ma gia la Dochaerd ) e, pit recentemente, il Falco ed il Pistarino *) osservavano come I’accuratezza usata dai notai nella redazione degli istrumenti del cartolare e la completezza degli stessi contrastassero fortemente con Vipotesi eui si @ accennato & ®) M. Morrsco-G.P, Bocxertt, op. cit, p. 59, Alle stesse conclusioni giunge il Pagnin per Venezia (op. cit, pp. 215-222). *) ASG. - Archivio Segreto, Monastero di 8. Stefano, n. g. 1525, 1121 luglio. ") M. Monesco-G.P, Bocnerrt, op. tity p. 59. ®) MW. Hatt Cone -H.J. Kauecrr-R.L, Rexyouns, Guglielmo Cas- sinese (1190-1192), Genova 1938. 15) R, Dotsavne, Les relations commerciales entre Génes Ia Belgique et 'Outremont @apres les archives notariales génoises aux XII et XIV sidcle, 1, Bruxelles - Roma 1941, p. 33. 11) G. Farco-G. Pasramino, I eartolario di Giovanni di Giona di Por- fovenere, sec. XIII, Torino 1955, p. XXXV. postulavano l'esistenza di un minutario. I] Lopez, inoltre, pur interessandosi ad argomenti di storia economica, segnalava l'esi- stenza di una duplice redazione di aleuni istrumenti del notaio Corrado di Capriata. **) A queste ginste eonsiderazioni si pud aggiungere Ya consta- tazione, evidente soprattutto quando si estenda lo studio a molti esemplari, della presenza di vari tipi di registri di caratteristi- che profondamente diverse tra loro cui, @altra parte, fa rie scontso, almeno apparentemente, V'incertezza della terminologia. Il termine pitt frequentemente usato dai notai @ quello di « car tularius » cui affiancano, tuttavia, « manuale » © talora, se pur raramente, « imbreviarius ».™ Anche le menzioni, che si ritro- vano nella « completio » delle pergamene o nelle « apodixiae » dei magistrati ordinanti V’estrazione «in publieam formam », laseiano sussistere numerosi dubbi a causa della varieta delle espressioni usate che, partendo dal presupposto di considerare gli atti raccolti nel eartolare come minuta e ad un tempo defi- nitive esemplare dell’istrumento, non si riesce in alcun modo a spiegare. Aecanto, infatti, alla «completio » che si riferisee ad istrumento estratto « de cartulario instrumentorum » si ritrova quella relativa ad istrumento estratte «de manuali » 0, addirit- tura, «de manuali parvo instrumentorum ». ™) 2) R. Lopez, La evisi della Banea di Genova, Milano 1956, p. 12. 18) AS.G., Liber Jurium dapl., ms. n. LXXXVL, e, 266 b: « Ego Lantel- mus notarius Sacxj Palatii hoe exemplum ex inbreuiaria Instrumentorum do- mini Bertoloti canoniei Janne notarii extrasi et exemplavi prout in eo vidi et legi nichil addito vel diminuto praefer litteram vel sillabam titulum sen punetum abrevistionis causa et hoe absque mutatione corruptione uel diminutione dictionum vel sensus ad quod corroborandus tamquam si pro- pria manu dicti Bertoloti forct seriptum iussa domini Pegototi Ugnegonis de Girardino Januensis Potestatis propria manu scripsi et in poblicam formam redegi; cd. H.P.M. Liber iurium Reipublicae Genuensis, 1, Augustae Taurinoram, 1854, col. 420; © A. Fennerto, Documenti Genovest di Novi 2 Valle Serivia, I, in Bibliotcea della Societa Storica Subalpina, LI, Pine- rolo 1909, p. 109. 4) AS.G., Liber Jurium dupl., ms. n. UXKXVI, e. 301: «Ego Lantelmas notarius Sacri Palatii boc exemplwa hominum predictorum de mandate Do- mini Pegolotti Uguegonis de Girardino Givitatis Janne Potestati exemplavi de quodam manuali manu Willelmi Cafaraine notarii seripto se- extraxi et 6 | Di qui la necessiti di accertare la reale natura dei vari tipi di registro e gli eventuali rappoxti tra loro intereorrenti. A tale fine, per basare la ricerea su dati di fatto sieuri, si & compinta Vanalisi dei registri notarili rimastici dei secoli XII XIV con Vintento di separare accuratamente i eartolari dai manuali per poterne studiare le rispettive caratteristiche. Pur- woppo, come é noto, *) in seguito soprattutto al bombardamento francese del 1684, che casi la rovina dell'archivio la disper- sione delle soritture, ed alla successiva maldesiza rilegatura dei volumi, i cartolari andarono talmente scompaginati da rendere molto difficile il ricostruire Ia loro primitiva composizione. Le maggiori difficolti derivano dal fatto che raramente i fram- menti ci hanno conservato le parti iniziali dei registri dove i notai, di norma, charivano la natura dei registri stessi. Una pasiente ricerea ha tuttavia permesso di xintracciare parecchi cundum quod in co vidi et legi et per omnia eontinori nichil addito vel dimi- nto nisi forte littera vel sillaba titnla sen ponclo sententia non matata et ad ipsum corroborandum ius dieti Potestatis propria manu suhseripsin, ed. HLPM,, Liber Jurium Reipublice Genuensis, I, op. cit., col. 73t e A. Fensn7T0, Documenti Genovesi di Novi ¢ Valle Scribia, V, oy. cit, p. 3123 Chr. anche ASG. Arch.’ egret. Monastero di 8. Stefano, n. g. 1510; 1304 agosto 9: «Ego Jamuinus Vataeius notarius predictum instrumentom ut supra extraxi et exemplificavi et in hance publicam formam reddegi de manuali instrumen- forum compositoram manu quondam Johannis Enriei de Porta noterii, ad postulacionem dieti Stephani de mandato, racione et auctoritate Domini Consulis Civitatis, wt de mandato predicto apparet publica apodixia seripta in dictis actis MCCCVIII »; Cfr. anche A.$.G., Arch, Segreto, Monastero di S. Stefano, n. g, 1510, 1299 agosto 16: «Ego Prancisons Morrucius de Quinte notarius ut supra extraxi et in hane publicam formam redegi de manuali parvo instrumentorum compositorem manu quondam Jobannis En- rici de Porta notarii habens ad bor gencrole mandatum ad postulacionem Domini Abbatis»; Il Falco ed il Pistarino (op. city p. XXXIV) trascrivono anche Ja xeguente anmotazione del notaio portovenerese Giovanni di Giona: suprascriptam cartam olim shreviatam et scriptam in quodam foliacio et abrevictura instrumentorum compositorum per quondsm Jobancem de Jona notarinm de Portuveneris et sient in dicto foliacio et manuali inveni, ita por ordinem fideliter seripsi et exemplavi et in publicam formam redegi 4%) M, Monesco- G. P. Bocnern, op. cit, pp. 24 © segg-; Archivio di Stato di Genova, Cartolari notarili Genovesi (1-149), Tuventario, Pubbliea- tioni a cura del Ministero dell'Interno, Genova 1956, p. XII. quinterni muniti ancora dei rispettivi frontespizi, alcuni dei quali con l’indicazione di « cartularius instrumentoram », **) altri di « manualle »,*9 altri ancora di « manualle instrumento- rum ».?*) Non solo ma, cosa di grande interesse, per una parte di essi si @ potuto constatare come tra frammenti di manuale e frammenti di cartolare esistesse completa corrispondenza di atti, come, cio’, quella contenuta nel manuale non fosse che una prima redazione degli istramenti del cartolare. I frammenti che permettono un pitt ampio esame, poiché raccolgono ciascuno un notevole gruppo di istrumenti, sono, tra i pit antichi, essenzialmente otto, quattro di manuale e quattro di cartolare, I primi due appartengono al notaio Corrado di Capriata e comprendono istrumenti datati ne! mese di agosto del 1259.1) Dei mesi dal luglio allottobre dell’anno 1277 sono quelli del notaio Rolandino di $. Donato.*) Gli altri, rispettivamente dei notai Corrado di Rapallo e Angelino di Leone, appartengono, invece, agli inizi del secolo XIV.*) Si era anche potuto raceogliere un eerto numero di appunti preparatori su fogli volanti, che, in genere, a Genova prendono il nome di « notule », per la maggior parte dei notai di cui ri- mangono istrumenti per un periodo di tempo continuato abha- 38) ASG. Sex. Notai, Cartolari: 8, e. 1: 11, ©. 1; 16, ©. 205 19, 6. 15 32, e.1s 40/1, ol; 40/IL, els 42, 695 43, 6.273; 44, @75 47, es 49, co.25 © 95: O0/L, cL; 68/1, ©.79: 109, c¢.98, 127, 131; 116, ©.15 TAL, e. 1s 122, c 15 124 ©. Ts 128, 6. 1s 138, €. 15 144, 15 145, eT 148, e. 1. ¥) A.S.G., Ser. Notai, Cartolare 12/I, 0. 149. 4) ASG., Sez. Notai, Cartolari 134, ¢ 77 1. ¢ 138, e 17. 33) ASG. Sez, Notai, frommento di manuale in cartolare n. 12/1, cc. 120- 134, in corrispondenza a cartolare n. 34, e¢. 162-182, per il periodo 13 agosto -21 agosto 1259. 2) A.S.G., Sex, Notai, frammento di manuale in cartolare n. 12/1, 0.205222, in corrispondenza a cartolare m. 53, ee. 46-80, per il periodo 17 luglio-27 ottobre 1277. 2) A.S.G., Sex, Notsi, frammento di manuale in cartolare n. 138, ce.125-135, in corrispondenza a cartolare n. 138, cc. 108-123, per il pe tiodo 17 aprile-25 aprile 1307 ¢ frammento di mannale in eartolare n. 256, ce. 53-67. in corrispondenza a cartolare n. 256, cc. 5-15, per il periodo 1316 giugno 4 - 1317 settemhre 27. & stanza lungo, *? ma si poteva pensare che non fossero il risultato dj un uso eostante bensi venissero originati da particolari necessi- ta del momento o da complessita dei negozi giuridiei. Cosi risulta evidente che, talora, il notaio, non avendo ben calcolato lo spazio necessario per trascrivere un atto di cui era stata lasciata in sospeso la conelusione, aggiunge T'appunto stesso che gli era servito per la prima redazione ¢ lo lega con il resto del car- tolare, facendolo eucire nel suo interno ¢ spiegundo con un richiamo a margine quante @ costrette a fare. Qualeosa di 72) Olire a quelle segnalate da M, Monesco-G. P. Boonert: (op. cit., appendiee) si yedano le « notule » inserte nei seguenti cartolari dell’A.S.G.: ‘Angelinus de Sigestro, cartolare 78, inserto tra c.182 ¢ ¢.133; Bartholomeus Fomnarius, cartolare 21/I, inserto tra ¢.182 ¢ ¢.183; Bartholomeus de Ps- reto, cartolare 114, inserto tra ¢. 268 ¢ ¢.269; Bonusvassallus de Cassina, cartolare 24, inserto trae. 155 ¢ ¢, 156; Bonusvassallus de Maiori, eartolare 55/II, iaserto tra ¢.22 ¢ © 23; David de 8. Ambrosio, cartolare 5, inserto tra c.149 ¢ 0,150; Enricus Guilielmus Rubeus, cartolare 105, inserto ©.200 © ¢.201; Georgins de Camulio, cartolare 68/11, inserto trac. 14 ¢ c.15; Guiliemus de §. Georgio, cartolare 75/11, ineerto tra ©.210 ¢ e211; J: nuimus de Prodono, cartolare 28, inserto tra ¢. 118 ¢ ¢.119; Johannes de Corsio, cartolare 81, inserto tra e.20 e c. 21; Johannes Dracus, cartolare 67, inserto tra e.50 e ¢.51; Johannes Enricns de Porta, cartolare 21/11, in- serto tra 0.153 ¢ ¢.134; Leonardus Negrinus, cartolare 79, ineerto tra c.7h © 0.73; Manuel Locus, cartolare 65, inserto tra ¢. 75 ¢ €.76; Manuel de Sexto, cartolare 38, inserto tra ¢.9 ¢ ¢.10; Meroaldus de Pexanino, cartolare 97, inserto txa c.112 ¢ ¢.113; Nicolaus de Porta, eartolare 68/1, inscrto c.59 © .60; Palodinus de Sexto, cartolare 21/II, inserto tra c.21 ¢ ¢.22 ¢ cartolare 30/I, inserto tra ¢.93 e 0.94; Raimundns Medicus, cartolare 5, inserto tra c. 53 ¢ c.543 Simon Vatacins, cartolare 40/I, insert tra €, 32 ¢ e, 99; Vivaldus Scarsella, cartolare 59, inserto tra c. 258 ¢ e. 259. 29) ALS.G., Sez. Notai, cartolare n. 67, ¢.215 v.i «Ego Obertus de Lan- gaseo notarius imperialis curiae index ordinarius transcripsi et in publicam foram hoc instrumentum redegi ut supra de foliacio manu quondam Nico- Josi Durantis notarii inuento infixo in cartulario cins, de mandato domini Petri Jordani de Fano Januensis Consulis de iustitia deversus Civitatem, lesimo duecntesimo sexagesimo quarto, dic prima februari, presentibus et convoeatis testibus Enrico Dardella notario, Vassallino et Rollandino executo- ribus Consulis Burgi »; ed. A. Ferxerro, Documenti Genovesi di Novi e Valle Scrivia, TI, op. cit, p. 327. Similmente non potendo terminare la redazione 4 un atto nel eartolare unisce Ia notula avvertendo che Ia lettura dovra essere jignum...» (eft, cartolare n. 105, €, 201), ripresa «bi analogo si verifica molto speséo per la redazione di inventari, di testamenti ¢ dove siano necessaric Tunghe elencazioni di cose o di merci: il notaio, per non perdere troppo tempo, serive la parte iniziale ¢ quella finale dell’istrumento e per V'elenco allega Fappunto scaraboechiato in fretta sul Inogo dove ha effettusto Vinyentario 0 a fianco del letto dell’infermo testatore.”) Altre volte, nella mancanza assoluta di spazio, unisce semplicemente Ja notula, *) contrassegnandola, pera, con tutti i segni che, come vedremo, risultano indispensabili per permettere in un sceondo tempo Vestrazione della carta in pergamena od il rifacimento di quesultima, In tutti questi casi, in um certo senso, Ia notula entra a far parte del cartolare stesso e perdendo Ie sue caratte- ristiche 8 minuta ed istrumento ad un tempo. U1 ritrovamento, invece, di intere parti di cartolari e dei cor- rispondenti manuali viene a dare chiara canterma di quanto si era ipotizzato in base a considerazioni di carattere generale, per- mette di affrontare l'esame delle caratteristiche, im modo da giungere ad una sicura identificazione degli uni ¢ degli altri, anche per i frammenti non ancora studiati, © contribuisce a spiegare il procedimento di formazione del cartolare. Una differenziazione di earattere estrinseco pareva essere offerta dal diverso formato, in quanto i cartolari risultano gene- ralmente di gtandi dimensioni menire i manuali, taolio pith maneggevoli, non superano generalmente i em. 32x12. Tuttav’ un pid attento esame ha permesso di consiatare come esistano anche cartolari in tutto similj esternamente ai manuali.**) Oceorre peroid rifarsi al contenuto, sulla scorta anche delle poche pergamene corrispondenti rimasteci, che mantenzono co- stantemente il nome di « charta » per tutto if seeolo XII ed il seguente.*”) Tl confronto tra queste ultime ¢ gl’istrumenti del %) A.S.G., Sex, Notai, cartolare 67, inserto tra ©50 ¢ ©. 51; m inserto tra ©.79 © c.80. *) ALS.G., Sox, Notai, cartolore 65, inserto tra c.75 € e763 ear tolare 59, inserto tra ¢. 258 ¢ ¢.259: cartolare 57, inserto tra ¢.113 e ¢. 116. 29) Si veda, ad esempio, il «Cartalarius instrumentorum » del no- taio Nicoloso de Beceaira (A.S.G., Sez. Notai, cartolare 19, ¢.1). 21) Si veda, ad esompio, A.S.G., Sez. Notai, cartolare m. 19, cc. 56 © seg. 10 cartolare convinee che, per Vepora indicata, non esistono tra Te unc e gli altri sostanziali differenze, ove si escluda, natural- mente, la sottoserizione del notaio che sola poteva dare piena cfficacia giuridica al documento, Molte e notevoli, invece, le differenze tra gV'istrumenti con- tenuti nel manuale e le « chartae » corrispondenti Per queste ragioni, premesso che sia nei manuali sia nei cartolari, nel secalo XIV, si parla sempre ed eselusivamente di instrumenta », si rende necessario illustrare brevemente le ca- ratteristiche degli stesei quali compaiono negli uni e negli altri. L'¢ INSTRUMENTUM » NEL MANUALE, Liesame degli istramenti contenuti nei manuali permette di constatare, da un punto di vista generale, Pestrema concisione di ogni atto ed il gran numero di correzioni e modifiche denun- cianti chiaramente la natura di primitiva redazione. Del resto lo stesso aspetto esteriore dei manuali, molto trascurato e eon i margini delle pagine spesso scarabocchiati da innumerevoli « prove di pena », & un indice da non sottovalutarsi. **) Che ei si trovi, poi, di fronte ad una prima stesura non pare dubbio quando si considerino le eorresioni, il netevale mumero di istrumenti appena abbozzati e poi subito abbandonati,*) che naturalmente non eompaiono nel cartolare, ed i numerosi altri in cui appare evidente come it notaio, dopo aver iniziato la redazione considerando un solo contraemte per parte, sia, in- veee, invitato a considerarne anche altri e ne aggiunga i ando, perd, di variare in corri- nomi in soprallinea dimen! spondenza le forme verbali e pronominali. *°) 28) A.8.G., Sex. Notai, frammento di manuale in cartolare n. 12/T, ©.206 1. © 6.199 ¥, 79) A.S.6., See. Notai, cartolare m, 12/L, cc. 20 v, 122 x, 128 v5 219 v. © cartolare n, 138 ¢. 125 1. 39) Si yeda, ad esempio, A.S.G., Sez. Notai, cartolare m, 12/T, c. Wine vw ql Scendendo ai particolari, si nota che V'invocazione, in genere, si riduee ad un semplice segno di Croce, mentre il testo, in forma soggettiva, non eomprende che gli elementi strettamente indispensabili per I'intelligenza del negozio ginridieo. Il testo stesso, perd, pur nella sua concisione, appare, talora, contorto e ricco di soyrabbondanze, come di chi scriva prendendo appunto dalla viva voee di persona semplice e ben lontana da eonoseenze giuridiche. Indicativi paiono, a questo proposito, gl'istrumenti di manuale dove si usano complicate espressioni per dinotare semplieissimi Iegami di parentela o dove si sostituiscono parole scelte ad altre di uso pit comune. *!) Pecche tutte che natural- mente spariranno al momento della trascrizione nel eartolare. Quasi tutte le formule finali, siano esse obbligatorie 9 rinun- ziative, sono per Io pit solo accennate, anzi vengono traseurate quelle comuni e menzionate soltanto quelle che assumono una particolare importanza ai fini del valore giuridieco del doew mento. ‘Ma, soprattutto, maneano in gran parte le « publicationes », le formule, cioé, del protocollo, comprendenti essenzialmente V'indicazione del nome dei testimoni, del Iuogo, dell’anno, del mese, del giorno ¢ dell’indizione in cui si compie il negozio giuridico, che Ranieri da Perugia, Rolandino Passeggeri e, si pud dire, tutti i formulari notarili medievali consideravano indi- spensabili alla validita del documento.**) Della data, spesso, 31) Cfr. Ia primitiva redazione nel frammento di mannale (in A. Sez, Nota, cart, 256, c. 66 1) con la redazione del cartolare (ibid. e. 15 1) dove al termine « sclavus » viene sostituito « servus ». 32) Roranpinuis, Summa totius artis notariae, Venetiis 1583, t. WL, 6192, «idea enim publicationes dicuntur quia publica et authenticam et fide dignem reddunt seripturam et quia in instrumentis apponi dehent €t seribi solu per manum publicae personae hoe est notarii qui est publica persona, eo quod ipsius officium est ad publicam utilitatem in- ventum. Sunt autem hae probationes regulariter sex scilicet anni Domini, indietio, dics, locus, testes ot nomen tahellionis, licet septima publieatio in quibusdam locis et terzis addi coneueverit scilieet nomen Papae vel Imperatoris eo tempore regnante quo fuit eonditum istrumentum 9; Cir, anche Raixemn ox Penwsto, Ars Notarie, in Bibliotheea Juridica Medii Aevi, II, Bologna, 1901, p. 30, «..non ost obmittendum quod tam pro- toeollis que vulgo rogationes dieuntur, quam instrumentis eorum indicio i non rimane ehe la semplice indicazione del giorno del mese, *) talora neppure questa esiste né vi é riferimento a quella degli atti precedenti,*) solo la si pud presumere per l’uso, testimo- niato dal Rolandino stesso, *°) di riferirsi a qaella dell’ultimo atto datato. Altrettanto si deve dire per quella che i medievali dicevano Ja @lineatura »,*) vale a dire tutto quel complesso di segni, di annotazioni ¢ di aecorgimenti che dovevano permettere al notaio di stabilire se eventualmente strumento fosse stato cassato, se ne fosse stata estratta la « charta » in pergamena cece. eee. Essa, nei manuali, non preoceupa i notai o, meglio, la segnano o non la seguano come meglio credono. Cosi Corrado di Capriata si limita a sbarrare con un tratto oblique glistra- menti che sono stati traseritti nel eartolare ed a tracciare una linea ondulata su quelli interrotti o cassati per volonta delle parti prima ancora della traserizione.* Corrado de Castello, faciendis dehent publicationes et certa capitula seribi, in oniuslibet itaque rogationis principio quiuque publicationos scilicet annos Domini, diem quo fit contructus, indictionem, testes, locus n: Cfr, anche Summa Notariae Bel- Juni Composita, in Bibliotheca Juridiea Medii Aevi, op. cit p. 353, ¢ 0st in primis itaque notandum quod ad plenam eonfeetionem cuiuslibet instru menti qninque sunt necesearia videliect primum est quod in co sint anni Domini, secundum est quod in co sit indictio, tertium est dies mensis et Jocus, quartum est pracsentia testium, quintum est nomen enm nota tabellionis ». 33) A.$.G., Sez. Notai, frammento di manuale in cartolare n. 12/T, c.205 © segg. 20) A.S.G, Sez. Notai, frammento di mamuale in cartolare n. 12/1, €2.120 © segg. © ce. 205 © segg. 35) Rovanpenus, Summa totius Artis Notariae, op. cit, t. UW, ¢. 121 b, «Nota quod si non. fuerint in rogatione lla anni Domini vel dies in quirat tabellio in quaterno vel libro si ibi fucrint anni seripti et inquirat etiam si in aliqua praceedenti rogatione scriptus est dies; quod si invenerit Posito signo et nomine suo et tota subseriptione praedicta wt proxime dietum est addct.. 38) Summa Notarice anuis MCCXL - MCCXLII Aretié composite, in Riblioteca Turidica Medi Aevi, op. eit p. 36: « Rogationes vero sliorum tabelliomem per ordiuom exemplantur mullo motato latins vel inter et cum Tineatura si qua est ibi». 31) A.S.G., sox, Notai, eartolare n. 34, cc. 164 © segg. 13 invece, segna accuratamente ogni elemento utile e aggiunge, anzi, a margine di ogni istrumento se ne @ stata tratta la carta «in publicam formam ».**) Solo costante & la menzione dei testimoni che in tutti i casi che & stato possibile esaminare appaiono essere gli stessi del- Vistrumento traseritto nel cartolare. L' « INSTRUMENTUM » NEL CARTOLARE. Come si pud facilmente constatare dalle parti che si pub- blicano, in genere Vistrumento, quale ci appare nei cartolari del see. XIII, ha inizio con V'invocazione, spesso congiuntamente nelle due forme di simbolica e verbale,*) segue il testo com- prendente il dispositive, in forma soggettiva, ¢ le formule finali, per lo pia obbligatorie o rinunziative. Soltanto di queste, talora, man mano che ci si avvicina al secolo XIV, yengono tralaseiati aleuni elementi e sottintesi con un semplice « ete », ) Chiudono Vistrumento 1a data topica, quella cronica ed i nomi dei te- stimoni, Lrultima parte é sempre completa e molto aceurdta: la data topica comprende I'indicazione del luogo con la precisezione dei particolari, quella cronica denuneia costantemente anno, giorno, mese, ora ed indizione, I nomi dei testimoni seguono, di norma, la data ma possono anche trovar posto tra la data topica e quella cronica. *) Sono, in sostanza, le formule costituenti le 38) A.S.G., sez, Notai, cartolare n. 138, ce.108 © segg. 89) A.S.G., sex, Notai, cartolare n. 34, cc.6 € segx. 49) A.S.G., sot. Notai, cartolare n. 89, cc. 234 © sopg. 41) Tra i notai di coi sono stati rintraceiati con certezza i cartolari usano far seguire i nomi dei testimoni alle data i seguenti: Parentinus de Quinto, cartolare u, 8, ec.1-242; Conradus Stephanomus, cartolare n. 49, ce, 95-140; Joachinus Nepitolla, cartolare m. 60/1, cc.1-51; Andreas Fortis, cartolare n, 109, cc. 98 ¢ segg.; Lambertus de Sambuxcto, eartolare m. 124, ce, 1 © segg.s Obertus Beltramis, cartolare n. 128, ce. 1 e I seguenti notai inseriseono invece i nomi dei testimoni tra Ja data topica ¢ quella cvonica: Matheus de Predouo, eartolare n. 32, cc. 1-275; Riccobonus de Savignono, certolare n. 109, cc,23~46; Castellinus de Por 4 « publicationes » e propsio queste ci permettono, oltre Ja con- statazione della particolare cura con cui sono redatte, una prima osservazione che balza evidente dall’esame dei frammenti rima- stici: lo stabilirsi dell’ordine sopradescritto nella compilazione degli istrumenti del cartolare avviene progressivamente nel tempo e si fissa nelle sue grandi linee durante la prima meta del secolo XIII. Prima di quell’epoca, infatti, non si pud dire che esista una norma comune e costante relativa alla presenza ed alla posizione dei vari elementi delle « publicationes » nel- Yistrumento, Aleuni notai, pur trattandosi con certezza di car- tolari, ancora nei primi decenni del secolo, pongono I’indieazione dell’anno solo sul frontespizio *) 0 all'inizio ed alla fine del- Vanno civile.*) Altri segnano 'anno sul margine superiore di ogni carta, **) talora su tutte e due le faeciate della stessa. **) Altri, infine, usando il sistema che diventera poi comune, indi- ano l’anno in ogni imbreviatura. “*) Dopo epoca indicata pra- ticamente si pud dire che tutti i notai usino quest’ultimo sistema. Ma il ritrovamento dei citati frontespizi ha permesto altre importanti constatazioni relative, da un lato, all’uso di diversi cartolari per negozi di differente natura giuridiea, dall'altro, ai problemi connessi alla « lineatura » ed alle cosiddette note mar- ginali. Gia il De Boiiard, trattando dei notai provenzali, aveva no- tate, per il secolo XIII, l’uso di diversi cartolari in relazione alla natura degli istrumenti traseritti.‘?) Una tale distinzione, tayenere, cartolare mn. 121 ee.1 e scgg.; Johannes de Finamore, cartolare n. 122, ec. 1 ¢ cogs; Vassalinus Bellengerius, eartolare n. 144, ce. 1 © segg.3 Damianus de Camulio, cartolare m. 148, cc.1 ¢ segg.. *) A. S. Gy sez, Notai, certolare n. 19, anno 1281, ¢.1; cartslare n, 18, anno 1239, ¢, 262. ®) ALS, G., sex. Notal, cartolare n, 16/IL, anno 1224, ¢.207, *) A. 8. G., sex. Notai, eartolare n. 11, anno 1214, cc.4 © segg.; car tolare n, 20/1, anno 1237, co.23 e sega. 4) ALS, G., son, Notai, eartolare n. 18/II, ec. 135 ¢ seg. ofr. anche cartolare n. 5, ce. 1 e segg. 49) A. 8. G., sez, Notai, cartolare n. 11, anno 1217, c¢.1+3; cartolare 1. 56, anno 1221, oc. 46 € sega. 47) A. oe Botann, Manuel de Diplomatique Francaise et Pontifieale - Facte privé, Parigi 1948, pag. 212, nota 1. 4s tuttavia, a Genova, nello stesso secolo, nom appare nettamente stabilita, infatti accanto a eartolari destinati a raceogliere esclu- sivamente « laudes et inyentaria » **) se ne ritrovano altri in cui sono indifferentemente traseritti istrumenti, testamenti, sentenze ed inventari. “) Appare, tuttavia, evidente che dopo la meta del secolo le can+ cellerie dei « consules de iusticia » sono costrette, in considera- zione della importanza della magistratura e della mole degli alti rogati, ad usare particolari cartolari riscrvati agli inventari ed alle sentenze, *°) Si direhbe che soprattutto nei piccoli centri non ci si preoc- cupasse di usare diversi cartolari in relazione alla natura degli Losservazione pare non priva di interesse anche istrument per i riferimenti che pud avere con il formarsi degli usi delle Piecole cancellerie eomunali. *!) 48) A. 8. G., sez. Notai, cartolare n. 23/II, faseicolo inserto all'inizio: « Cortulazius Ieudum et inventariorum factus per Ogerium Osbergerinm nota rium diebus et mensibus infrasetiptis in potestatia domini Guilielmi Ada lardi Clavari ot Lavaniae Potestatis, Millesimo ducentesimo quinquagesimo primo». Purtroppo a Genova ben poco @ rimasto dell'archivie delVantieo Co- mune anteriore al sccolo XIV, tuttavia ancke una semplice scorsa alle con validazioni dei documenti trascritti nei « Libri Jurium » fornicce imteressanti chiarimenti sugli usi dei cancellieri del Comune. Troviamo, cosi, istrumenti estratti cde manuali Communis» (eft. codice « Vetustior » 0.175), «de cartulario Communis» (ibid. ee. 147, 148, 181), «de eartulario consiliorum » (ibid. ce, 230, 291, 292), e, notizia di particolare momento, « de cartulario itoragentium » (ibid, 00.149, 163, 175, 176). +) ALS. G., sex. Notai, cartolare n, 107, ¢. 1: « Cartularius instra~ mentorum compositorum per me Viveldum de Sarzanno tam vendieionum et convencionum accomendacionvm procuracionun quam diversorum rum contract in MCCCVIIE diebus et boris infrascriptis >. 3) A.3.6., sex. Notai, cartolare n. 119, inserto all’inizio; ef. anche la nota n. 48. 5) ALS. G. sox, Notai, eartolare a. 123, ¢.1; eeartularins instru- mentorum testamentorum eodicillorm seu ultimarum voluntatom invents riorum et sliorum diversorum contractuum faetorum seu compositorum per me David de Sancta Ambrosio notarinm in MCCLXXXII mensibus diebus et horis infrascriptis »; Cartolare n. 25, cI; « Cartularius instromentorum et laudum factarum et fzctoram in Castello ...in MCCXXXVII, indictione 16 Singolare, inoltre, 'uso di qualche notaio di contrassegnare nel cartolare i testamenti con grandi segni di eroce, precorrendo il sistema, certamente piii tardi predominante, di raccoglicre a parte le dichiarazjoni di ultima volonta.*) Infine, elementi importantissimi, la « lineatura » e le note marginali. Occorre dire, a questo proposito, che, dopo le fonda- mentali osservazioni prima del Vou Voltelini “ e, poi, del Chiau- dano, “) esse sono state a lungo studiate per accertarne il pre- ciso vatore e molto opportunamente i vari editori si sono preac- cupati di segnalarle. ) In generale, partenda dalla constatazione che normalmente si trevano in ogni eartolare atti sbarrati con almeno tre diversi ipi di segni, si pud osservare come si ponessero due questioni, vale a dire, da un lato, se esistesse un unico sistema di « linea- tura » uguale per tutti i notai — eosi, ad esempio, il Von Volte- XI, die XXIII octubris »; Cartotare 2. 88, e.1: «Hee sunt instrumenta et Teudes facte in districtu Portus Mauricii... (Iacerazione); Cartolare n, 55/1, et: «Inventaria et Iendes facte per manum Azonis de Claviea notarii Bonifacio in MCCLVII ». #2) ALS. G., sex Notai, cartolare n. 11, ec. 17 e segg. *) H. Vox Vourexins, Die Imbroviatur des Johannes Scriba in Staats- archiv su Genua, in Mittelungen des Oesterrcichischon Tnstituts fiir Ge- schichtsforsebung, XLL, 1926, p. 74. #4) M. Curaunano ¢ M. Monzsco, IT caréatare di Giovanni Seriba, op. cit, pp. XXVIIL e segg. °°) H. von Voutetani, Die Siidtiroler Notariats - Imbreviaturen des Dreizehnten Jahrhunderts, in Acta Tirolensis, IL, 1899; H. vox VorTetint, Die imbreviatur des Johannes Scriba in Staatearchie zu Genus, op. cit.5 A. Fannsrro, Liber Mogistri Salmonis, op. cit.; M. Cmavpaxo-¥. Mo- resco, Il cartolare di Giovanni Scriba, op. cit.; G. I. Buarianu, Actes des notaires génois de Pera ed de Caffa de la fin du treisiéme sizele (1281-1290), Bucarest 1927; M. Monesco - G. P. Bocxerns, Per F'edisione dei notai liguri, op. cit; R. DorHarnn, op, eit; M. W. Haut Core « H. G. Knoxere- R. 1. Rewo1s, Guglielmo Cassinese, op. cit.; J. E. Erermann - H. G, Kavecer - R, L. Revwouns, Bonvillano (1198), Genova, 1938; M. W. Hart Cour - H. G. Kavecer - B,C, Remexr - R. L. Revnonvs, Giovanni di Guiberto (1200-1210), Genova 1939; H. G. Kauscer - R. L, Rexnoxvs, Lanfranco, Genova 1951; G. Fatco - G. Prstamno, I Cartulario di Giovanni di Giona «hi Portovenere, op. cit.; G. Pistanino, Le carte Portoveueresi di Tealdo de Sigestro, Genova 1958. 17 Tini**) riteneva che fossero depennati a linee oblique i rogith che il notaio avesse estratto «in publicam formam» — dal- Paltro, quali fossero i segni di « lineatura » che avevano una effettiva importanza giuridica, I frontespizi rintracciati hanno permesso di appurare come allinizio dei cartolari i notai, il pit delle volte, si preoecupas- sero di rendere noto il sistema che avrebbero usato ¢ come questo non fosse unico per tutti ma ognuno adottasse quello che meglio gli conveniva,*” in secondo luego banno reso evidente 58) H. von Vourenint, Dic imbreviatur des Johannes Scriba, op. eit. p. 74. 57) $i crede opportuno ripredurre alcune tra Te pid interessanti avver tenze premesse dai notai ai cartolari: Gant, a. 8 1 «Cartularius instromentorum compositoram manu mei Parentini de Quinto uotarii, anno Dominice nativitatis MCCCXII, et illa sunt inetra- menta eassata in hoe eartulario super quibus sunt facte plures linee de atramento ot illa enim instramenta sont extraeta de cartulario super quibus facta est uniea virgula de atramento et sunt posita in pergameno >. Cart. n. 40/1, carta 1 ° «Cartalarins instrumentorum eompositorum manu Simonis Vatacii de Predono notarit MCCLXXXT diebns mensibus et horis diversis prout inferius continetar. Omnia instramenta huins cartularii seripta sunt per abecedarium inquire abceedarium et invenies omnia instramenta que volueris in quolibet Omnia vero instruments huius eartularii in quibus cat traeta linea nna sunt extracta hoc modo /, omnia alia vero instrumenta hufus eartularii que suut eanzelata pluribus Hineis hae forma /// sunt eassata, alia vero in quibus pon est aliqua linca non sunt extracta nec cassata nee eanzclata ». Cart. n, 49, 0.95 «Cartularius instrumentoram eompositorum manu Conradi Stephanoni notarli, MCCXKX1 indictione VII mensibus dicbus et boris inferius dono- tatis et notetur quod ubi erit tale signum cfactum > in istramentis facta erunt in pergameno ct illa que sunt canzollata per plures rigas sunt canzel- lata de partium voluntate. Existente Potestate Janne Domino Michcle de Salvaticis ot Capitancis Egregiis et Magnificis Dominis Oberto Spinula et Oberto Anrie. (8.T.) Conradus Stephanonus Sacri Imperii notarius scripsi >. Cart, n, 109, ©. 23. MCCEXMIIE ... Cartularius contractuum sive instrumentorum de volun tate partium compositorum ut infra per mauum mei Ricoboni de Sevignono notarii, instramenta vero lineata una gola linea extracta sunt et in perge- meno data, alia vero instrumenta pluribus lineis lineata, cassata, eanzellata et vaenata sunt de voluntate partium ». 18 che la ragion d’essere della « lineatura » @ strettamente legata, ancora per tutto il seeolo XIE e per certo anche molto oltre, alPestrazione dellistramento «in publicam formam » ¢ che, pertanto, assumona importanza giuridica i segni che con questa hanno riferimento, sia percht indicanti la caseatara sia perch’ relativi alla consegna della «charta » in pergamena. In tutti i frontespizi che portano V'indicazione del. sistema usato dal notaio é stato possibile osservare come i segni di « li- neatura » che non mancano mai siano quello di cassazione per Cart, n, 121, eT «.. Instrumenta facta per manum Castellini de Pertuyeneris notarii in MCCXXX1 et seripta in eartulario et est seiendum quod ills instrumenta que sant signata isto signo «f> sunt extracta de eartnlario ot facta in per- gameno, illa vero que sunt canzellats pluribus lineis sunt eassata et vacuata de volumste partion ». Cart. n, 144, 61 «Cartularius inetrumentornm compositorom wanu Vassélini Belengerii de Sigestro notarii MCCLXXXII indictione X ... illa vero instromenta huine eartularii que sunt lineata una linea tantum in folio ista forma / sunt extracta, illa vero in quibus non in quibus sunt plures linee per transversum hac forma /// sunt cassata », Cart. n. 98, 0.1: « sunt extracta de eartulario ct scripta per me dice tum Nicolaum in pergameno sive charta ct illa que signata sunt pluribus lineis sunt eassata et canzellata in cartulario voluntate partium v. Cart. n, 220, ¢. ultima «Cartularius mei Thome de Casanova notarii instrumentorum compo- sitorum manu dieti Thome in dicto millesimo et nots quod ubieumque fuerit antepositum cf» illud instramentum fuerit extractom et nbi eassatum per singulos traversos illud intelligatur cassatum, vaevum et nullius veloris se cundum consuetidinum morem >. aliqua linea non sunt extracts, illa vero 19 volonta delle parti e quello che indica che dall’istramento & stata tratta la carta in pergamena. Quest'ultimo, tuttavia, é spesso sostituito da un segno a margine, per lo pitt una semplice «f>», o dalla annotazione « facta charta ». Invece, in genere, i notai, nell’avvertimento del frontespizio, non si preoccupano di segnalare in modo particolare gli atti ecancellati per errore.**) D’altra parte, una volta stabi con certezza i segni indicanti la cassazione per volonta delle parti, senza peraltro distinguere tra estinzione ¢ rescissione, © quelli relativi all’estrazione dell’istramentum in « publicam formam », non potevano restare dubbi sulla natura delle even- tuali altre sbarrature. Esatta, a questo proposito, pare l'afferma- zione del Pistarino *") i] quale, osservando come il notaio Gio- vanni di Giona si servisse promiscuamente di tre segni per gli atti annullati in seguito ad errore, concludeva che nel caso non si doveva dare un valore particolare al segno usato. Cosi pure, poiché i notai usavano i segni pid vari, viene a cadere ogni illazione sul valore particolare di determinati nu- meri di segni. Sulla base delle esposte osservazioni viene anche ad essere superata la distinzione proposta dalla Doehaerd®) tra V'istru- mento contrassegnato dalla nota «cassum» o « eassatum », che si riferirebbe ai documenti annullati per errore o per mancata approvazione degli interessati, e quello contrasse- gnato dalla nota « eassatum voluntate partium », riferentesi ai contratti rescissi. Altrettanto si deve dire per le note di cassa- zione in ampia forma, dove accanto alla formula « cassatum voluntate partium » si ritrova l'indicazionc della data, il nome 54) Cosi, ad esempio, il notaio Gioacchino Nepitella (cfr. A. S. G., sez. Notai, cartolare n. 60/¥, ¢. 1) dopo aver avvertito: «notetur quod illa in- strumenta quae extracta fuerint de cartulario in pergameno ... habebunt hanc literam «f» una vel plures et illa instrumenta quae eanzellata erunt in cartulario habebunt et canzellata crant in hune modum de istis duobus Tineis x », quando deve, invece, anmullare qnalche parte crrata lo fa con semplici sbarre parallele senza, peraltro, darne particolare giustificazione. 58) G. Fatco e G. Pistaxino, HT cartolare di Giovanni di Giona, op. cit, p. LXTID, 0) R. Dozmazan, op. cit., pp. 33 © seas. 20 dei testimoni ed il motivo che ha provocato la cancellatura, che la Dochaerd ipotizzava riservate alle sole obbligazioni estinte che, con tutta probabilita non sono che precisazioni richieste, in prosieguo di tempo, da disposizioni legislative dirette a rego- lamentare gli usi notarili, perché diventano normali per tutti i negozi nella seconda meta del °200 ¢ se ne ritrova traccia negli * statul Si noti ancora che aleuni statuti specificavane che il notaio era tenuto @ cassare un istrumento dietro ordinc dei consoli o del podesti.*) Tale semhra essere il caso di Genova, a giudi- care almeno da alcune « apodixie » in cui si ordina di rifare Vistrumento pereché rogato ledendo i diritti di terzi.%) E cid malgrado la grande circospezione di cui sembra diano prova i giudici genovesi prima di autorizzare od ordinare il rifaci- mento di un istrumento o la correzione di « acta ». *? Anche per il caso dell’estrazione dell’istrumento «in pu- blicam formam » va sottolineata V’estrema cautela usata dai les, t. 11, col, 1789, Statuta Civitatis quando instrumentum reducetur 1) Cir. HLPLM,, Leges Munici Brix Bt ponatur dies subscriptio in publicam formam...». ©) Zpuxaver, Breve et ordinamenta Populi Pistorii MCCLXXXIUI, Milano 1891, p. 108: «..ipse notarius teneatur eancellare tale eontraeta ad mandatum Potestatie vel Capitanei sibi predieta iubentes ». *) AS. G, Sex Notai, cartolare n. 30/1, inserto tra ¢,119 ¢ c.120. *) Interessante 2 questo proposito, nonostante si riferisca ad atti giu- diziarti, una sentenzs del 1329 agosto 21 (cfr. A. 8. G., Arch, Segreto, Mo- nastero di 3. Stefano, n, g. 1511) che si trascrive nelle parti essensiali: weostitutas in presencia Domini Viearit ...petit mandari debere Leo- nardo de Castello de Levi notario et scribe ...quod compelat et addiciat in actis per eum reeeptis et scriptis ...iuramentam calumpnie prestitem ... nom obstante quod errore seu oblivione tune in dicta peticione scrihcre obmi- serit. (Dominns vicariu:) consnlit ...faciendam non esse ... nam absurdam enim videtur dicere quod soli tabellioni deberet fides adhiberi super hiis que per ipsum seripta reperiuntur nam in potestate eect ipsius tabellionis ai quid ex solempnibue in actis seu in processu cause pro parte obmissum esset negligentis seu imperitis partis dicere quod ipse tabellio hoc ohmisisset errore suo et potuisset pars malicia pensata cum tabellione obmittere so- Jempnia in ‘processu cause ut adversarium suum deciperct...». 21 notai nell'accertarsi che la « charta » andasse realmente « euius intersit eandem habere ». “) Solo la « charta », infatti, anche nel seeolo XIII, continua ad avere la specifiea efficacia dell’istrumento pubblico. Ne é prova il perdurare della « charta incisa > o eassata, cio’ privata della sua efficacia giuridiea mediante tagli od incisioni e la consegna che se ne fa all’altra parte « ad incidendum », ™ In tale regime diventa essenziale sapere con sicurezza se ed a chi la carta & stata consegnata, soprattutto nel caso che il notaio che ha re- datto L'istrumento nel eartolare non ahbia possibilita di in- tervenire. Tl caso pit semplice si ha quando il notaio, non potendo provvedere personalmente, da I'incarieo ad altro collega di estrarre l'istrumento « in puhlieam formam ». L’inearicato prov- vede allora a contrassegnare V'istrumento stesso nel cartolare ed a chiarire in una nota a margine i motivi del suo intervento. 5) Summa Notarine annis MCCXL-MCCXLIIL Aretii composite, in Bibliotheca Juridica Medii Aevi, op. eit., TIT, p. 325: « Verumtamen instru. mentom non est alicui tradendom nixi cuius intersit eundem habere ». Si ritiene anche interessante riprodurre, a questo proposito, le parti essenziati di due lestere ritrovate inserte rispettivamente tra ¢. 166 © ¢. 167 del cartolare n, 80 c trac. 147 © c. 148 del cartolare n. 148: « Dilecto amico suo Domino Leonardo Nigrino notario Andreas Cigala judex Com munis Vintimilii salutem ct plenitudinem gaudiorum ... Rogo emicitiam vostram quod instrumentum factum inter me et Mapheum eristalarium de Veneciis mihi mitatis per presencium portitorem, cum dictum instramen- tom mihi sit nesessarium et ipsum non habear nec habui quod sciam et si unquam habui, qued ignoro, perditum est. Fuit autem faetum MCCLXXXXV, due V augusti vel cirea. Datum Vintimilio die VI novembris »; « .. Ipse vero Petrus mibi dixit quod vobis has littoras mittere deberem quia nolebatis ei dictas scripturas dare dubitando ne eset persona dictus Petrus qui ipsas habere deberet et ut fidem possitis adhibere in hiis litteris signum meum rolitum ibi apposni. (8.T.) Johannes de Valle ». #9) ALS. G., Sex, Notai, cari. n. 53, ¢66r. instrumento m1, in data 1277 settembre 8; cart. n. 34, ¢.176 v4, istrumento n. 2, in data 1258 agosto 20; cartolare n. 192, ¢.187 v4. istrumento o.1, in data 1311 feb- braio 26; Cfr, anche A. S. G., Arch, Segr, n. gen, 2860 A, quictanza in data 1321 luglio 10; Cf. anche H. P. M., Leges Municipales, t. II, col. 313, dove, a proposite dogli Statuti di Como, si citano « chartac incisac » ancora nel 1458, 22 Caratteristiche, a questo proposito, le annotazioni del notaio Obertus de Vineis che avverte di aver sostituito Januinus de Pre- dono «quia infirmabatur ».*" Anche nella «eompletio » delle carte estratte viene fatta menzione delle ragioni che hanno de- terminato la sostituzione e, spesso, viene specificato che l'istru- mento in base alla opportuna « lineatura » non era stato altre volte estratto. **) Simile, per quest'ultimo particolare, la procedura quando chi ha redatto l’istrumento non pud estrarre la carta perché « plu- rihus tamen agibilibus publicis oceupatus ») 0 perché «al negociis oceupatus »™) ¢ affida il compito ad altro notaio, limi- tandosi ad opporre il proprio segno di tabellione. ™ Quando, invece, il notaio & morto prima di poter estrarre il documento « in publicam formam » si profila il problema della custodia, Abbiamo notizia di un luogo dove si raccoglievano i carto- *7) A. S. G., Sex. Notai, eartolare n. 30/T, ¢.65. ©) P, PL Otiva, «Giustificezione della famiglia Doria», manoseritto della Biblioteca della Societh Ligure di Storia Patria, 1214 febbraio 28, «Ego Jobannes de Galicia not et exemplavi de eartulario Bendusi notarii per quod cartularium et per abreviationem hmius que continetur in eo que nundum lineata erat siewt ille abreviationes que transcripte sunt in pergameno ut supra mibi signifi- eatum est. Que feci iussu consulum causarum deversus burgum scilicet Vassalli Maniavaece, Oberti de Domoculta, Balduini Sardene qui lau. daveront quod eamdem vim camdemque pro omnia obtineat firmitatem quam haberet si propria manu prefati Benduxi tromscripta ot in pergameno posita fuisset », ed. A. Fennsrro, Document? Genoresi di Novi e Valle Serivia, op. cit, p. 211. *) ALS. G., «Liber Jurium », dupl. . 365 r. 7) A. S. G, Arch. Segreto, Monastero di $. Siro, n. gen. 1528, 1384 oltobre 24: «Ego Obertus Follieta de Sesto quoudam Francisci Sacri Imperii notarius predietis omnibus interfui et ea rogatus seripsi licet per alium aliis meis negociis occupatus in haue formam publicam extrabi feecrim signo nomineque meis appositis consuetis iu testimonium premissorum ». 11) H. P.M, Loges Municipales, t. I, col. 1131, Statuta Eporediae: «Possit eciam quilibet notarius de dieto collegio seribere ct extrabere instrumenta de protocollis notarioram dummodo ille notarius qni eartam receperit se subscribat et signum suum apponat ct liter dicta carta sic extracta non valeat ipso iure >. ius Sacri Imperii hane certam transeripsi 23 lari dei notai defunti, a Genova, fin dal secolo XIE. ™ Sappiamo anche con certezza, come ha messo in evidenza il Chiaudano nel caso di Giovanni Seriba,”) che i cartoleri dei notai defunti po- tevano essere consegnati ad altro notaio che rieeveva dai consoli T'autorizzazione ad estrarne le carte. Troviamo usato questo si- stema anche in prosieguo di tempo" ed appare, anzi, da notizie indirette, regolato dagli statuti.*9) Ora & stato possibile accertare che, nel secolo XIII, insieme alla facolta di estrarre la carta po- teva venir data anche quella di sviluppare le parti rappresentate da sempliei « ete ».™ Non solo ma @ interessante notare come nella stessa epoca compaia e si faceia sempre pid frequente un « mandatum generale » che non si riferisce agli istrumenti di un *9) Clr. « Cartolari notarili Genovesi ». Inventario, op. cit., pag. VIII: G. Farco e G. Pisramno, I cartolario di Giovanni di Gionu, op. cil pag. XXXL e gli statuti ivi eitati. %8)) M. Cusupano ¢ M. Monssco, 1 cartolare di Giovanni Seriba, op. city T, p. XXXVI; M. Monusco e G, P. Bocnerm, Per Vedizione dei Notai Liguri, op. eit, p. 47, nota 1. 74) A. S, G, Sezione Notai, cartolare », 121, inserto tra c. 198 ©. 199: «De mandato domini Bonastregue domini Adami de Arezo iudicis et assescoris domini Vicari Janue pro imperatoria Maiestate, vos Franeeschine Murucins notarie, penes quem sunt cartularia instrumentorum compositorzm manu... de Porta notarii, extrahatis in publicam formam instrumentum librarem VII soldorum X janvinorum quod Nicolaus Vieccomes... et ipsum detis domino Nicola predicto non obstante quod aliud fuerit extractum cum dictus Nicolaus imravisset amisisse ct quod non utet nisi unum », 79) ALS. G., Arch. Segreto, Monastero di 8. Siro, m. gen. 1526, 1227 giugno 10: «Ego Petras Rufi notarius transeripsi et exemplificavi hee ut supra ex cartulariis quondam Magistri Bartholomei Lamberti notarii nihil addito vel dempto excepto forte Litera vel Ggura literarum plus minusve sententia non mutata iussu tamen et auetoritate Domini Guifredi de Pirovano Civitat Janue Potestatis qui ex tenore capituli sive statuti Compmunis Janue dicta cartulatia mihi committens statuit et laudavit quod queeumque ex inde transeriherem et exemplarem candem vim et robur per omnia habercat et obtinerent ae si dictus quondam Magister Bartholomeus Lamberti notarius viveret et mant, sta propria seripsiasct ». 1) A. S. G. Sez, Notai, cartolare n. 116, inserto tra c. 20 € c, 21: «MCCCXXXV die XII julii. De mandato Domini Vieari Domini Pote- statis Janue vos Franeisce de Canicia noterie extrahatis ct in publicam 24 solo notaio ma a quelli di pid notai." Un simile mandato, nei primissimi anni del '300, troviamo conferito anche ai notai custodi dei cartolari dei notai defunti. Nei casi predetti si trata sempre, tuttavia, di istrumenti estratti per la prima volta, le cautele grandemente aumentano quando la « charta » debba essere rifatta, per il timore che essa formam reddigatis de cartulario Bartholomei de Pareto notario, anno de MCCCXXVIL die II aprilis, istrumentum quod pertinet Aldebrando de Costa de bslneo.. de restitueione possessionum ipsius Aldebrandi et st dictum instrumentum non est extensum ipsum extendatis in forma consueta et extractum in publicam formam tradatis et detis dicto Aldebrando. Populus” Andreas Rubeus notarius ». 71) A, 8, G, Arch. Segreto, Monastero di S. Stefano, n. gen. 1510, 1250 settembre 11: «Ego Jaeobus de Langasco Sscri Palatii notarius supra- dietum instramentum transeripsi et exemplifieavi ut supra de eartulatio quondam Johannis Vegi notarii de generali mandato Dominorum Oberti Syinule et Oberti Aurie Cepitaneorum Populi et Communis Janne MCCLXXII »; ibid., 1265 aprile 18: «Ego Jacobus de Langasco Sueri Palatii notarius supradictum instrumentum transcripsi et exemplificavi ut supra de eartulasio quondam Salmoni notarii de generali mandato domi- norum Oberti Spinule et Oberti Aurie Capitaneorum Populi et Communis Janae MCCLXXV »; Arch. Segreto, Monastero di S. Siro, n. gen. 1527, 1207 novembre 26: «Ego Deodstus Bonacursi notarius Sacri Tmperi pre- dictum instrumentum nt supra extrasi et in heme publicam formam redegi pro dieto Monasterio de mandato generali dominorum Capitaneorum Communis et Populi Jaaue, MCCLXXX die XXII decembris »5 ibid. 2. gen. 1527 A, 1356 giugno 8: «Ego Theramns de Maiolo de Rapallo Saeri Imperii notarius predietum instrumentum ut supra extraxi et in publieam formam redegi de cartulerio instrumentorum compositorem manu Dominici Durantis notarii habens ad hoe generale mandatum a Domino Judiee et Assessore Domini Potestatis Janue ut de ipso mandato apparet per apodixiam seriptam manu Ratfaclis de Guoseo de Monelia notarii MCCCLXXXX dic XXX oetu- his »; efx. anche nota n, 14, 18) A. 8. G, Sex. Notai, cartolare 201, pergamena inserta tra c. 90 ee. 91; «De mandato Domini Consulis Civitatis vos Januine Vatacie notarie cai preest pro Commune Janue custodia cartulariorum notariorum define torum Civitatis Janue de quatuer compagnis deversus Castrum extrahatis et in publicam formam reddigatis de eartulariis notarforum defunetorum et absentium universa instrumenta extrahenda ct ipsa detis in publicem formam illis quorum sunt, MCCCXIIT die X februarii. Civitas Simon Vatacius » 25 venga indebitamente usata.™) Appunto per questa ragione i notai si preoceupano di segnalare con tanta accuratezza gl'istru- menti gia estratti. Non si presentavano difficolta, infatti, per la « charta » che, rifatta in pergamena e rilasciata alla persona « cuius interest cam habere », non poteva portare aleuna conseguenza, quali, esemplifiea Rolandino, ) « privilegia, instrumenta emptionalia et cuiuscumque dationis rerum mobilium, testamenta, procura- tiones, emancipationes, tntelae et curac »; ben diversa la que- stione quando l’istrumento, eome osserva ancora Rolandino, @) sia tale «in quo contineatur debitum sive in peeunia sive in alia re quae debetur quae res rationi peti posset tolies quoties instrumentum ex illa re debita apparerent unde ex hoc debitori posset perieulum imminere », In tale easo occorrevano particolari precauzioni. A Genova, per quello che risulta, analogamente a quanto avveniva in altre citi, la procedura da usarsi doveva essere minutamente re+ 7) Summa Notariae amis MCCXL-MCCXLIT Aretii composita, in Bibliotheea Juridica Medii Aevi. op. cit, pag, 326: «Summa quidem dili- gentia et eautela est eonsiderandum jn seripturis amissis refieiendis an scriptura alicuius debiti sit amissa ut denuo illud debitum peti posit...» *) Rotanpinus, Summa torius artis notariae, op. cit, t. I, e. 122 a. *) Clr. ibid. « Verum tamen si seriptura vel instrumentum tale fuerit in quo contineatur sive in pecunia sive in re alia quae debetnr quae rs rationi peti posset toties quoties instrumentum ex illa re debita apparcrent, unde ex hoe debitori poset periculum imminere eo quod practextu plurium instrumentorum debitum pluries peti poset non debet illud instrumentum refici et iterum ex rogationibus exemplari nisi sit amissum ». *) Ibid. «Et tune debct solemnitas huivsmodi observari, Creditor auiem debet adire indieer et eoram eo citari facere debitorem, quod si de« bitor vevicens confitebitur se debitorem esse adhue ipsi ereditori teneri in ea quantitate peecuniae seu parte aut re quae in instrumento debiti continetnr et quod non vult contradicere vel se opponere refectiont iftius instrumenti predieti, ipse index tale exiget sacramentum ah ipso ereditore: Tu iuras quod instrumentum hee quod refici petis nulla dolositate adhibita perdidiai et quod neseis ubi et apud vel penes quem sit et quod dolo yel fraude iTud habere vel possidere non desiisti et quod illed non postulas refici fraudolente et quod si quo tempore illud ad manus tuss pervenerit vel habere poteris Testitues notario qui illud scripsit eancellatum et annihiJatum nec co amplius in praeiudicinm debitoris quad etiam ex tone illud eassom et irritom et mulling valoris esse velis ». 26 golata dagli statuti:*) occorreva essenzialmente il giuramento di aver perduto Voriginale ¢ l'impegno, in caso di ritrovamento, di non usarne che uno solo,“ allora la « charta » poteva essere rifatta anche contro la volonta degli interessati. "*) Numerose sono, da un lato, le « apodixie » ordinanti il rifacimento di «charte »") che si ritrovano nei cartolari, laseiatevi dal notaio #3) A. S. G., Sez. Notai, cartolare 101, inserto tra c. 138 © c. 139: «MCCCXVI die V novembris, de mandato Domini Consulie Civitatis vos Guilielme de Cendato de Rappallo notarie extrahatis in formam publieam instrumentum per vos compositum per quod apparet quod Manucl Salvaygi... et dictum instromentum tradatis in formam publicam domino Villano Salvaygo non obstante quod alind fucrit extractum cum ipse iuraverit ot omnia fecerit que facere debuit ex forma capituli loquentis de amissione instrumentorum ». 83 vedano anche 2 questo proposito Je note m. 39 © n. 46, ©) Cf. nota precedente e nota n. 87. 85) A. S. G., Sex, Notai, cartolare n. 140, inserlo tra 0, 41 ¢ ©, 42: «MCCCXIIT die XXVIL novembris, de mandato Domini Consulis Civitatis vos Conrade de Castella de Rapallo notarie extrahatis in publieam forman de cartulario instrumentorum compositorum per vos quoddam instrumentom per vos compositum vendicionis in quo instrumenta continetur quod Obertus Mostracins botarius de Modulo vendidit et tradidit Timonerio de Monte Rubeo magistro axie quoddam terraticum positum Janue in eontrata Moduli in Fontanelg quod diviter fuisse Petri Venti et dictum instramentum in pergameno scriptum detis et tradatis in publicam formam detis ct tradatis (sie) Petro Vento non obstante contradicione predictorum et non obstante alind per vos fuiese extractum eum sit prononeiatum per dictum, Dominum Consulem de consilio sociorum dictum instramentum spectare ad dictum Petram. Civitas, Jobannes de Savignono ». 58) Numerose sono le « apodixie » che si ritrovano inserte nei earto- lari conservati nella Sez. Notai dell’A. S. G. Tra le tante si eitano quelle dirette ai seguenti notai: Ambrosius de Rapallo, cartolare n. 99, inserti tra c. 7 e ¢, 8, tra ¢, 92 € ©. 93, tra e. 106 ec. 107; Bartholomeus de Pareto, eartofare m. 114, inserto tra e, 449 e ¢, 450, eattolare n. 116, inserto tra ©. 49 © e, 503 Conradus de Castello, eartolare n. 138, inserto tra ¢. 99 € ©. 100; Dominieus Durantis, cartolare n. 33, inserto tra ¢. 231 € e. 2325 Johannes de Corsio, cartolare n, 88, inserto tra ¢. 239 ¢ ©. 240; Franciscus de Canicia, cartolare n, 116, inserto ac. 1; Nieolaus de Castello, eartolare n, 138, inserto tra e. 365 € ©. 3663 Vassallus de Porta, eartolare m. 117, interto trac, 43 ¢ c. 44; Viveldus de Porta, cartolare n, 94, inserto tra © 25 e ¢ 26: Vivaldus de Sarzanno, eartolare m. 106, inserto a ec. 1; Ugelinus Cerrinus, cartolare n. 100, inserto trac. 40 € €. 41, a7 a giustificazione del rifacimento stesso) ¢, dall’altro, se pure in numero minore, le annotazioni nella « completio» delle « chartae » estratte. *) Non sono da confondersi con i rifacimenti i semplici « exem- pla», la cui efficacia giuridica era legata alla autorita che ne ordinava il rilascio**) ¢ che, per quanto si pud dedurre dalle Si noti, tuttavia, che, compiuta 'estrazione delT'istramento, il notaio, di regola, apponeva sul margine del cartolare ma annotazioar in cui spe cifieava i termini dell’avtorizzarione © delV’ordine ricevuto. Si veda, ad esempio, nel cartolare n, 116, ¢. 76 v., Ia segnente annotaziqne: « Extractur per me Dexerinum Falacha notarium de mandato Domini Potestatis ut apparet_ per apodixiam scriptam manu Rollandini de Manarolia notarii, MCCCXXXXVI die XVIII julii>. In genere, pertanto, si ritrova inserta T'apodizia stosea, a ginstifieazione dell'avvenuta estrazione dell'strumento, solo quando il notaio non ebhe modo 0 tempo di apporre Vannotazione di eui si & detto. ®) Cir, A. &. G.. Sex, Notai, cartolare a, 122, inserto tra ¢, 176 ¢c.177: «lterum refeci et extraxi de eartulario mco instrumentorum de man- dato Domini Perri de Gregorio indicis et astessoris domini potestatis Janue et hoc ad postulacionom diete Johannine que sureeit dictnm instrumentum admisisse vel illud unquam in pergameno non habuisse et quod si ipswm iuvenict uno solo utetur ct aliud distract vel illud mihi notario restituet il _addito vel diminnto nisi forte litera, sillaba seu puneto sententia in aliquo non mutate, Presentes testes ete. Millesimo cte. » 88) Cir, ad esempio, A. S. G. Arch. Segreto, Monastero di 8. Stefano, n, gen, 1511, 1314 dieemhre 2: « Ego Ugolivus Bastonus de Quinto notarius Togatus scripsi et presens instramentum alias per me extractum iteram extraxi et in publicam formam redegi ad postulacionem Stephani de Lavania exeeutoris sindiei Abbatis Monasterii Sancti Stephani de mandato Domini Consulis Civitetis de quo mandato eonstat per cius apodixiam seriptam per manum Qherti Pellicie notarii et scribe Consulatus, MCCCXIIIL die IL decembris ». *) Summa notariae annis MCCXL-MCCXLII Aretii composita, in Bibliotheca Juridica Medi Acvi, op. cit., III, p. 325: «...si auetoritas pre- toris in bmfusmodi exemplis non interveniat, nullam faciunt fdem ad prohar tionem uisi exemplar autenticum cum eis semper ostendatur... et nota quod exemplum sie publicatum sine autentico non suffi ad hoe ut seiatur aped quem autenticum dimittatur et ut autentici tenor corrosione vel vetustate vel alio modo immutari non possit...»; oft. anche Roranuinus, Sununa totius artis notariae, op. cit. t. Ul, ¢. 1210; « excmplo vero non est adhibenda fides ut possit quis aliquam exactionom cum ipso exemple facero nisi cum exemplo proferatur utentienm vel nisi alia ad probationem nisi 28 annotazioni della « completio », venivano anche rilasciati in cary ta, senza solennita cic’ « sine publicatione », e, spesso, senza al- cuna autorizzazione. * Di essi, di regola, non zimene traccia nel cartolare, tuttavia, bench sfugga al nostro assunto, & forse oppor- tuno osservare come interessanti conclusioni si potrebbero trarre da un approfondito studio delle loro caratteristiche dal punto di vista della diplomatica, in quanto i notai genovesi, contrarii mente ad una comune prassi,™) talora si rifiutavano di ripro- sufficiens probatio adiungatur, Si quis in liquo docnmento alterius docu- menti faciat mentionem nulla ex hac memoria fiat exactio nisi alind do- cumentam cuius memoria in secundo est facta proferatur, ant alia probatio quantitatis debitac exibeator, hoc 1amen verum est quod exemplo non adbihetur fides et quod ex eo non potest fieri exactio nisi Had eum insi- nuatione et indieis deereto ct auctoritate interposita factum sit ». ©) A. S. Gy Sex. Notai, cartolare n, 112, inserto trae. 177 ¢ ©, 178: «(MCCLXXVID) exemplum a quodam publico instrumento scripto millesimo et dic suprascripto manu Leonardi Negrini notarit per me Georgivm de Camulio notarium nihil addito vel diminoto presenti millesimo die XXVIL madii, Georgius »; cartolare n, 115, inserto tra ¢. 63 ¢ ¢. 66: « MCCCXXX dic XVII decembris, de mandato Domini Consvlis Burgi vos Bartholomec de Pareto notarie exempletis et in exemplum detis KaroJe Gentili qvoddam instrumentum dacionis in solutum per vos compositum MCCCVIIL de meuse marci in quo instrumento eontinetur sicut Petra uxot quondam domini Leonardi de Turcha militis dedit in solutum pro dotibus suis certas possessiones ipsi quondam domino Leonardo pront in dicto instrumento con- tinetur, Burgus, Thomas de Casanova notarius »; cartolare m. 127, in- serto tra e. 295 ¢ c. 296: «MCCCXXVIII, die XI febraarii, de mandato Domini Viearii domini Capitanei ot Vicarii Regis in Civitate Jamue et districtu vos Jacobe de S. Savina notaric detis et tradatis in papiro sine publicatione testamentum quondam Petri tinetoris de Sancto Stephano An- thonio quondam Armani pellipario ereditori ipsius quondam Peiri, Populus, Rollandinus de Menarolia notarins », S) A. 8, G., Materie Politiche, marzo IV, 1232 febbraio 26: «Ego Jacobus Terahurlus notarius heo ut supra trauseripsi et exemplifieavi_ ex authentico publico instromento scripto per manum Guidotti qui dicitur Baeeus notarii domini Heurici Imperatoris nichil addito vel diminuto ist forte punctum vel sillabam pretensionis vel abreviationis causa et preter signum dicti Guidotti notarii quod facere recusavi, hee autem feci iusea et anctoritate domini Pagani de Petrasancta Januensis Civitatis Potestatis Actum Janue in palacio Fornariorum, anno Dominice mativitatis millesimo ducentesimo trigesimo sceundo, indicione quarta, die octava marci, post terciam, estes Grimaldo de Grimaldis, Opigo Tartaro iudex et magister 29 durre il segno del tabellionato di colui che aveva redatto Vori- ginale. Per ultimo occorre aecennare ad altri due tipi zioni: le intestazioni a mo’ di rubriea che appaiono accanto agli istrumenti e le note numeriche ¢ letterali relative al pagamento degli emolumenti percepiti dal notaio. Nei riguardi delle prime si poneva un interrogativo fonda- mentale: se, cio’, avessero un valore giuridico. ) L’osservazione condotta su di un gran numero di cartolari ha permesso di con- statare come in molti esse manchino completamente.) Questo i annota- Bortbolomeus ecriba Communis Janue », ed. A. Ferretto, Documenti intorno alle relazioni tra Alba e Genova, in « Biblioteca della Sovieta Storiea Subal- pina», XXUL, Pinerolo 1906, p. 118; eff, anche A. 8. G, Arch. Segreto, Monastero di S. Siro, n. gen. 1526, 1209 maggie 31: «Ego Urenbaldus de ‘Veriano notarius hoe exemplum de authemtico facto manibus Magistri Mathei notarii in quo pariter eontinchattr exemplavi preter signum dicti notarii quod non aposwi et iussu Magistri Johannis Consulis de iustitia deversus burgum in publicam formam redegi currente MCCXXII1 indietione X die aprilis V»; oft. anche Roranoinvs, Summa totius artis notariae, op. cit, t. Il, ©, 121 b: awet per ordinem exemplabis, prout in auctentico invenies asque ad ultimam literam ponendo etiam si istramentum est nomen tabel Tionis illius qui illud auctenticum scripsit licet non tenearis ponere signum eius >, e poco oltre: «sed si volueris aliquid solemnitatis plus addere Potcris istam tonere viam, incipics enim ct intitulabis exemplum prout superius dictum est et subsequenter per ordinem exemplabis prout in origi- nali invenies, cum autem omnia seripta erunt et etiam nemen tebellionis criginalis, practer signum eius quod nullo modo seribere teneri %) M. Camaupano - M, Mowssco, If cartolare di Giovanni Scriba, op. cit, p. XXVIII e segg.; M. Monxsco-G. P. Bocnettt, Per Pedizione dei notai Liguri del secolo XII, op. cit. p. 68: G. arco - G. Pistarrno, Il cartolare di Giovanni di Giona di Portovenere, op. cit., p. LXVIL. °3) T seguenti notai, tra quelli conservati nella Ser. Notai dell’ A.S.., non segnano alcim nome a margine del cartolare: Manuel de Albara, car- tolare n, 9/11; Frederieus de Sigestro, eartolare n. 16/1; Uréo, cartolare n, 16/IT; Ingo Contardus, cartolare 16/1 e 17; Bartbolomeus Fornarius, cartolare n. 18/1; Palodinus de Sexto, cartolari n. 21/I, 21/IT, 39; Johannes Vegius, cartolare a, 39; Bomusvassallus de Cassina, eartolari n. 24 © 395 Leonardus Osherguerius, cartolare n. 23/I; Filippus de Sauro, cattolare m. 285 Mathes de Predono, cartolare 2. 31/1; Vaseallus Salmonis, cartolare a. 33; Wilielmas Vegius, eartolare u, 33; Conradus de Baamonte, eartolare n. 38; Gvilichmus de Predono, cartolare n, 38; Lambertus de Sambuxeto, eartolari 30 dato di fatto fondamentale, se non si va errati, dimostra che esse ne rispondevano ad un obbligo né dovevano avere una funzione di particolare rilievo, D’altra parte non si pud pensare che ser vissero da vero e proprio indice, perehé spesso compaiono pro- prio in volumi forniti di indici precisissimi.™) Probahilmente, come @ stato- acutamente ipotizzato, tal ge- nere di annotazioni aveva un semplice valore mnemonico, "*) come doveva avvenire pes i manuali, dove, talora, nel margine superiore della carta si trovano clencate le persone che nei do- eumenti scritti nella stessa hanno un interesse prevalente od a cui importa che il proprio diritto venga attestato. ° In relazione alle note numeriche e letterali relative al paga- mento degli emolumenti pereepiti dal notaio, dopo le precise osservarioni del Chiaudano,") accolte ormai dalla dottrina,**) si & corti sulla loro natura, pur perdurando aleuni dubbi sul loro ammontare per la maneanza di specificazione della moneta. “) A questo proposito si erede interessante segnalare un conticino, ni. 42 © 124; Jobannes Dracus, cartolare n, 67; Nicolaus de Porta, cartolare n. 66/1, Wilielmus de 8, Georgio, cartolare n. 71; Olinus, eartolaze n, 1025 Johannes Huseha, eartolare n. 103; Johannes de Cassina, cartolare n, 104; Fnnriens Guilielmue Rubous, cartolare n. 1053 Georgius de Camulio, carto- Tare n, 112; Obertue Beltcamis, cartolare n. 126; Vassalinus Bellengorius, cartolare n. 144; Johannes Bonus de Blaxia, cartolare n, 148. 54) $i vedano, ad esempio, i frammenti dei notai Parentinus de Quinto (A. S. G., Sez. Noiai, cartolare n, 9) 6 Simon Vatacius (A. S. G., Sea, Notai, cartolare 0. 40/1). So 2) G. Fatco - G Prerarino, HI cartolare di Giovanni di Giona di Portovenere, op. eit p. LXV. | 98) Si veda, ad esempio, il franmento di manuale inserto uel carte: are n, 56, ec, 158 © sexe. 37) M, Curaupano, Contraiti commerciali genovesi del secolo XH, To- Fino 1925, p 11; D. Buzanet, Liber inbreviaturarum Appuliensis nota comunis Senarum, MCCXXI-MCCXXHI, Torino 1934, p. XII; G. Fatco _G, Prstamxo, I cartolare di Giovanni di Giona di Portovenere, op. eit p. LXXT; R. Monozzo Deita Rocca, Benvenuto de Brixiano notaia in Candi, Venezia 1950, p. X. a 2) G. Farco eG, Pistanino, I? cartolare di Giovanni di Giona di Portovenere, op. cit. p. LXXI. ; 38) G. Farco © G Piszanno, I] cartolare di Giovanni di Giona di Portovenere, op. cit, p. LXXI. aT lagciato dal notaio Simone Vataceio sul margine di una carta, dal quale risulta evidente come i numeri, qualora non portino altre specificazioni, si riferiscano a denari. Infatti per Ia reda- zione di 191 istrumenti il notaio pereepisee Lib. 2, sol. VII e den, 9, una media, cio, di tre denari Puno, preeisamente come appare dall’esame del cartolare, dove la grandissima maggio- ranza delle note @ appunto costituita da un tre in eifre romane. Bisogna anche notare che le brevi e talora sibilline espres- sioni del seeolo XII si svilappano nel XIII in pii complete 301) - amotazioni. IL PASSACCIO DELL’ « INSTRUMENTUM » DAL MANUALE AL CAR- ‘TOLARE. Non tutti gl'istrumenti che appaiono nel manuale pascano poi nel eartolare e viceversa non tutti quelli esistenti nel car- tolare si ritrovano neI manuale. In particolare dal manuale non passano nel cartolare gl'istru- menti appena iniziati e subito abbandonati dal notaio probabil- mente per mancanza di accordo,™) quelli ormai completi ma caseati per volonta delle parti prima ehe vengano traseritti, ™) quelli, infine, stesi dal notaio ma non letti davanti ai testi- moni e¢ contrassegnati dalla annotasione marginale « non lectum ». 1% Mentre per le prime due categorie la ragione della mancata trascrizione appare intuitiva e non si psospettano particolari difficolti, a parte Posservazione che qualche volta il notaio ri- 100) A, $, G. Ser. Notai, eartolare n. 41, ©, 75. 101) Cosi, talora, si ritrova, ad csempio, 1a formnla «pro me» in comtrapposto a quella « pro Communi» (cfr. A. 8. G., Sez. Notai, cartolare n, 109, ¢, 23), talaltra un preciso «nihil bahni» (cfr. A. S. G., Sez. Notsi, cartolare n. 60/1, c. 34). 202) A. 8, G., Sez. Notai, manuale in cartolare m, 138, ©. 125 re; oft. anche manuale in cartolare n. 12/1, ¢. 219 v. 299) A, 8, G, Sez. Notai, mannale in cartolare n. 12/1, ec. 130 7 133 5, 219 x. 304) A.$.G., Sez, Notai, cartolare m 12/1, e. 2082, 32 toma sulle sue deeisioni e ne da avviso,™) Ia texza pud sug- gerire interessanti considerazioni. Infatti il caso dellistrumento che dal manuale non passa nel cartolare perch non letto davanti ai testimoni 8 da conside- rarsi per l'apporto che pud offrire alla soluzione della questione relativa al momento dell"intervento dei testimoni nella red: zione dell’istrumento. Come si @ detto, sia nm nei cartolari @ costante la menzione dei testimoni ed casi sono sempre gli stessi nell’una ¢ nell'altra redazione; quando nel ma- amale manca la menzione dei testi I'istrumento @ aceompagnato dalla annotazione da cui risulta che non & stato letto e non viene traseritto nel cartolare, La constatata identita dei testimoni nelle due redazioni induceva gia di per sé a supporre che questi inter- venissero soltanto ad una di esse, ritenendosi poco probabile che potessero venir disturbati due volte, la citata annotazione viene ora a chiarire che i testimoni intesvenivano alla prima e pre- cisamente al momento della lettura della stessa.™”) In seguito si vedra come anche altri argomenti militino in favore della so- luzione esposta. manuali sia 208) A.S.G., Sez. Notai, cartolare n. 12/1, c. 123 109) Cfr, nota n. 104. Con tali istramemti non sono da eonfonderst quelli in cui non sono ricordati i testi é vi & acecnno alla maneata lettura; un eonfronto, infatti, permette di eonstatare che il notaic nom ha preso nota del nome dei testi perebé intervengono ¢li stessi menzionati nell’istrumento precedente o nel seguente. 297) Analoghe disposizioni pare vigessero a Nizza ed a Novara; eft. HLP.M., Leges Municipales, 1. 1, col. 99, Statuta Nieiac: «Item notarius te- neatur facere et legere totam notam in presentia partium et sive et ponere io infra tres dies et reddere instrumentum infra mensem postquam fuerit requisitus nisi aliter convenirent partes pro tune substantia facti sive contractus tota apponatur in praesentia partium ct lecta ct dictata nota teneatur reddere instzumentum ut supra»; ef. anche ibid. col. 647, Statuta Commuuitatis Novariae: « Notarii Novariae et juris- dictionis teneantur scribere vel scribi faeere voluntatem contrabentium et ultimas voluntates confieientiam per ordinem et illam voluntatem legere. Et tune si partes consenserint convoeatis testibus ydoncis iterum debeant legere et postmodum contractum perficere et dare breve ad XV dies postquam fuerit sibi solutum et eartam ad duos menses hominibus i et suburbioram eoherentium civitati et aliis hominibus iurisdictionis Novariae ad duos menses postquam solntum ci faerit ». in eartul; jando instramento et tatis Novariae 33 Degli istrumenti che si trovano nel cartolare ma di eni non & traccia nel manuale si pud dire che la gran maggioranza dei casi sia rappresentata da quelli stesi fuori della solita « scri- bania >.) ‘E’ da suppozsi, pertanto, che il notaio tenesse di solito il manuale nel locale della « scribania » e che quando era chi mato fuori di quest’ultima si servisse per la notula di ritagli di pergamena o di carta quali quelli che frequentemente si ritro- vano fra i fogli dei cartolari. FP difficile, infatti, immaginare che potesse scrivere di getto, senza correzioni ed aggiunte, nel cartolare atti lunghissimi ie complessi. *°* Alla stessa conclusione induce a pervenire il fatto che, in qualche occasione, interi gruppi di istrumenti relativi a contratti stipulati da determinate persone di particolare it fluenza nella citta, © che pertanto convenivano il notaio nella loro casa, non compaiono nel manuale, La consuetudine suesposta non doveva tuttavia essere sempre strettamente osservata perché non é difficile ritrovare nel ma- nuale atti rogati fuori della-seribania. 22) Per quanto riguarda i limiti di tempo entro i quali gl’istru- menti dovevane passare dal manuale al ecartolare, "*) nella man- canza di precise nerme statutarie, si pud osservare ehe, in gencre, nella pratica, dovevano essere molto brevi, perehé si ritrovano 264) Seconda il Dr Botiann (op. eit, p. 208) nella Francia meridio- ale sarchbe stata in uso una diversa consuetudine: «les projets de ceux qui se passaient en étude étant eommunément éerits cur feuilles volantes ». 109) Si veda ad es. A.8.G., Sex. Notai, eartolare n. 34, c. 165 ¥. 120) $i vedano, ad esempio, gli atti rogati per la famiglia Fieschi in ALS. G., Sex. Notai, eartolare n. 53, cc. 71 ¥. © segs. M1) A. S. G, Sex. Notai, manuale in eartolare n. 12/1, ce. 121 va 125 x, 125 v4 207 r, 210 ¥. 222) Cf. nota n, 107; ef. anche H. P, M., Leges Municipales, t. 1, col, 1133,. Statute Eporediac: « Item statuerunt et ordinaverunt quod qni ibet notarius quando recipiet aliquod instrumentum debeat ibi in preseneia partiom vulgerizare et elarare scribens incontinenti diem, testes, terminos, quantitates ae praedicta inter partes expressa in suo protoeollo vel alio folio si fuerit illud instrumentum reeptum in eivitate Yporegie vel suburbiis, nibilominus teneatur ipse notarius etiemsi alibi reeeptum fuerit instrumentum ‘llud in suo protocollo infra VIIL dies post receptionem ipsius quam melius et legalius potest illud abreviare sive praeceptum fuerit sive non. >. 34 : istrumenti gid cassati dopo poehi giorni di vita dopo essere stati traseritti nel eartolare, '!*) Probabilmente senza limite di tempo, almeno per certuni negozi, il passaggio dal cartolare alla per- gamena, dato che non é difficile rintracciare atti traseritti nella «charta » per la prima volta anche pit di quaranta anni dopo la stesura nel cartolare.™'*) Mentre, infatti, a giudicare almeno dagli statuti di citta rela- tivamente vicine a Genova, di regola veniva preseritto al notaio un periodo di tempo determinato ¢ breve per effettuare Ia tra- serizione dal manuale al eartolare,™) non pare che altrettanto si possa affermare per la redazione della «charta », nel qual caso si direbbe prevalesse, invece, il criterio di imporre al notaio il rilascio della pergamena entro un certo numero di giorni dall’avvenuto pagamento della prestazione. "*) Del resto quest’ultimo passaggio, sulla base delle annota- zioni delVavvenuta estrazione o della « lineatura », parrebbe non fosse indispensabile. Si pud dire, in realti, che per tutti i negozi giuridici si ritrovi qualche istrumento per il quale non risulta offettuata la redazione «in publicam formam >. Naturalmente questi casi sono rari per i contratti di vendita 38) Si veda, ad esempio, V'atto in data 1307 aprile 18, cassato dopo soli otto giomi in A. 8, G., Sez. Notai, eartolare n, 138, . 111 r. 314) $j yedano, ad esempio, T'istramento in A.S.G., Sez. Notai, car tolore n. 3/1, ©. 1395 trascritto dopo pitt di queranta anni, ¢ Vistrumento in A.8.G., Sez. Notai, eartolare n. 3, ¢. 4 1, trascritto dopo pili di ‘trenta anni. 13) Cfr, note n. 107 © 112, U8) Chr, HP. M., Leges Municipates, t. 1, col. 1134, Statuta Eporediae: «Ttem statuerunt et ordinaverunt quod quilibet notarius teneatur facere et reddere instrumenta illis quorum fuerint infra XV dics postquam ab eis fuerit reqnisitus et sibi fuerit demum satisfactum », Cir. anche H.P.M., Leges Municipales, t. 11, col. 1208, Statuta Communis Vercellarum: «. pleant vel eompleri faciant instrumenta infra mensem ex quo receperint solutionem... »; ibid., col. 1749, Statuta Civitatis Brixise: « .teneatur facere cartam notarius et reddere infra XV dics postquam colutam fuerit sibi vel paratus fuerit ille cuius carta est»; ibid., col. 1969, Statute Civitatis Per- gami: «... Item statuimus quod quilibet notarius teneatur complere et finire contractus quos imbreviaverit infra XV dies post denunciationem ei factam et omnes seripturas de quihus fuerit rogatus imbreviare vel eonfieere si ei satisfeetum fuerit de toto vel de parte ». 35 di immobili, di terreni od anche di cose. Altrettanto si pud dire per quelli di loeazione, di dote o per le procure; pit frequenti, invece, per i contratti di mutuo, che molte volte venivano cas- sati dopo brevissimo tempo senza che fosse necestario estrarre la ccharta », per le « accomendaciones », per le confessioni di debito ¢ per le quietanze, #7 Ultimo, importantissimo elemento sul quale il passaggio delVistrumento dal manuale al cartolare pud fornire interes- santi chiarimenti 8 quello della data, Rilevato come non sempre, sia nei manuali che nei carto- lari, sia rispettato V'ordine generale di successione delle date,” cid che maggiormente colpisce @ la notevole discordanza che talora si riscontra tra la datazione degli istrumenti nel manuale quella degli stessi nel eartolare. Spesso si trata non solo di di giorni ma anche di mesi né si pud pensare a semplici sbagli ne] notaio, in quanto non @ probabile che nel bel mezzo di una suecessione d'istrumenti tutti datati in us determinate mese ne cadano uno o due di mese diverso, o ad errori di rilegatura, perché nella stessa carta si.ritrovano istrumenti datati regolar- mente. 7°) Cosi pure occorre osservare che quasi sempre manca nel mamnale Vindieazione dell’ora, cosa ehe non si verifies mai nel cartolare, Non & stato, tuttavia, possibile rintracciare alcuna annota- zione che permetta iu qualche modo di stabilire in seguito a quali ordini o per quali motivi il notaio provveda al muta- 33) Una indagine statistiea, da accogliersi pertanto con tutte le preeau- zioni richiestc dalla materia, compiuta per il cartolare del notaio Corrado de Castello (A,8.G. Sez. Notai, n. 138), ha dato i segnemi xisultati: gli istrumenti da cui @ stata redatta la cearta » rappresentano, ul totale degli istrumenti da cui & stata redatta la «charta » rappresentane, sul totale degli mes> il 70%, per le compravendite il 65%, per le quictanze ed i cambi il 60%, per le sociota, Ie confessioni di debito e le cessioni di arioni il 50%, per i mutwi il 40%, 428) Cfra nel testo, Je tavole di raffronto delle suecessioni di istrumenti corrispondenti vei manuali e nei cartolari. U2) Cfr, ad esempio, A.S.G, Sez Notai, cartolare n, $3, c. 48 3.3 fr. anche, nel testo, le tavole di raffromto delle euecessioni di istramentt corrispondenti nei monuali e nei eartolari, « accomend: 36 mento. La deduzione che pare ovvia @ che doveva aver valore la data denunciata dal cartolare mentre, d'altro canto, quella a eui si faceva riferimento era la data dellistrumento nou quella dell'azione giuridica. ‘Ad ogni modo per rendere possibile al lettore un preciso confront analitico, tralasciando le notule incomplete, si pub- biieano le seguenti tabelle di raffronto di ampi stralei delle successioni di istrumenti eorrispondenti nei manuali ¢ nei cartolari, NOTAIO CORRADO DE CAPRIATA (Anno 1259) Successione degli istramenti | Suecessione dei eorrispondenti nel manuale (ASG, - Sez, Notai n, 12/1) Si & dato inizio alla nume- razione progressiva partendo dal secondo istrnmento della c. 120 v. Gli istrumenti del manuale in cui non @ specificata la data si presumono datati come quelli che immediatamente li prece- dono, si @ tuttavia segnalata la purticolare condizione con le lettere sd. tra parentesi. 1 agosto. 13 120 v. 2 >» >» 3» 1B (ed) >» 4» (oh) o> 5 > 18 (sd) > 1 6 >» B » oa» 7» 18 (sd) o» vo 8 » 18 (th) >» » » 9 » 13) (sd) » TL ve 1» 1B (sd o> oo >> wo» 1 Gao» vo istrumenti nel ecartolare (ASG. - Sez, Notai n. 34) La numerazione indica la po- sizione dell’ istrumento nella suceessione progressiva cbe ha inizio dalla quarta imbreviatu- ra della c. 162. Sono stati contrassegnati con una crocetta gli istrumenti ro- gati nel luogo dove si presume fosse la « seribania ». La lettera «f£> corrisponde a «factum in charta ». La lettera «e» corrisponde a «eassatum >». 4 agosto 13 (f) @ 162 + 5 AB Cf)» 162 + 3 > 18 GF)» 162 6» 1B (f) > 162 w+ 7 > 1 > wo et Boo» 13 > ort 2 » 1 (f) » » ot 9» 1S)» 16S + mo >» > or rt uo» 2 > aot 1» 18 E) > 1B + 37 agesta 13 poy» | 1 > 1) > oot 49 agosto 17 > » > | 38 agosto 17 (f) » 170v. > 18 (sd) 9 WER) Mo > IS (E) » Mot + — 5600} 16 > p> > 13 (ad) » >» » | 15» 1B Cf) >» > 9 + q - sy » 18 (ed) » > » - 58 To » 13 (sd) » > 1 > 13 (f) » len + 4 — 59 » i (f) » Wir » B (sd) » >>| 16 >» > 16s r+ — oT (f) eo > a 13 (sd.) » » » | 17 » 13 (e) » » a+ =~ al > 17 (f) » > > > 13 (sd.) » > » 50 agosto 18 «15 vy. | 66 » 18 (f) » 12r, >» 2B » 122v. | 18 agosto 13 c. 168 y+ Sl > B (nd) >» yo | 62 >» WB (EY > MT > >» B (sd) >» » >; 19 » > om oat ; - 64 8 (ft) » MM > > >>| 20 » 18 () > » ot — 65 OR (ft) > > > » 13 (sd.) > » | 21 » Bo (e) > » ot 52 agosto | 18 «126% | 6% » 18 (f) » 172% > 2B > ow >] 2» 18 () » 16524 53) 8 (ad) > > » | 68 > 1B Cf) >» > >» B >in!) 3 > 1B > not Shy TB >» » | 6 » 1G)» >> » 13 >» > | oh » BG)» » at 55 > 18 (sd) » » » | 70 » 18 (f) >» » 2 18 (f) » 16s v 56» TR (sd) > 2 > 13 (ft) >» > > 4 ST oe WB (es) >> > | at > 13 (#) » 166 x, 5B 18 (sd.) > 126.) 7 » 1B Cf) > > 28 >» 13 (f) » » » 4 59 > 18 a> ow] >» 18 (@) » mM 28 >» 4B > op» q oo > 18 (sd.) » » » | 7 > 18 (f) » 172 30 » 13 (f) » 166%+ a > 18 (ed) » » » | Bq » 18 Cf) > > agosto 14 ©. 123% | 31 > 1A (ff) ov oo + 62 > 18 (ed) » 127 | 7 » iy (f) » 173 » 14 (sd) » » » | 32 > 1s » oo et 4 63 > W (ed) >» » » » 14 » 13. | 33 » 14 (f) » oT e+ - Woo» Ww ao» > 4 (sh) o>») oy Ot 4 _ 1% » 1 » > > (sd) » » » | 88 > 1A (fF) oo ot 4 ~ ma» 9 ) > 13 > Mb (ad) » o>» | 6 eM > wot 4 ~ > 19 (f) o> > » 14 (sd) » 1244, | 37 » a (f) » 167 ve + 4 — cc > 19 (f) » lite > WU (sd) >» » » | 38 » 4 > a» ot 64 agosto 18 «. 127 v, | 80 > 19 (f) » oo» » 14 (sd) > » » | 39 » 4 (f) » oe at 65 > 19 >» » » | 8b » 19 (f) » » > >» >| 0» Ub (f) » 168+ ; 6 » >» >] 8 » 1 Go Mex » u po» >) 4 >» a (f) > » ot | 67 oy rt) >» » » | 88 >» 19 (f) » itv 42 » It (f) » wo 68 2 oc » 1287, | 84 >» 19 (fy » » agosto 14 (s.d.) 3» 1 (f) » loon + a Oo » 9 >» x] 8 » 19 >» 4» 5 (f) >» > 0 » > > > | 8» 19 Cf)» TB 45, > 18 @) > » a © a as » at » Iw. | a » 19 (f) » > agosto 16 ec. Why. | 46 >» 16 > >» a 2 » > » » | 88 » 19 » W8v, » 16 a ow | 47 > 16 (f) » 169 v.+ z 3 > 9 > » a | 89 » 19 (f) » 2 > >» 16 (sd.) » » » | 48 > 16 (oy a at a hk 19 » » » | 90 > 19 (ff) » » » 16 » Wr) 49 » 16 > >» 1% > 19 > »» | OT >» 19 >» >» 16 (sd) » » » | 50 > 16 (f) >» » vt % > 19 (sd} » »» | 92 > 19 GE) » 176 > 16 (sd) » » »/ 51» 16 » 170 | 7 5 19 (ed) » 19H) 9 > TD (E> > » 16 (sd) >» » » | 52 > 16 (ff) > 170+ 785) 8 (sd) > o>» | 9F oO (EY > >» 1 >>» | 53 » 16 (f) » » + 4 9 » 20 > »>| 9% >» 20 > > >» > 1%sv] 5» It (fo at a» 20 (sd) » » > | 9» 20 (fF) > 176 +a Lette EEE REE HEE 81 agosto 20 (sd.) > 129. 8 > 2 (sd) oo om » 83> 0 (sd) oo > » BH» (d.) om» 130 8 > 0 (ad) » » » 86 > 20 (sd) » > » 87» 20 (sd) ow > » 8B > BO (ad) » 130 ¥, 9 0 (sd) ov ow 90» 20 (sd) oo» M1 > 2 (sh) > 9% > 2 (ed) oo ow > % » 20 (sd.) » 1B Hy 2H (sd. om 95 (sd. >» > % > 20 (sd) > ov 97» 20 fl) > wot 9% > 20 (f) » » » 99 > 20 (ff) om > 100 agosto 20 (f) eA + Wl > 0 (ft) » > » W2 > 20 () » Iv. 3 > 20 (f) » » » 104 > 20 (f) » > » 15 > 0 (f) » > 16 20 (f) > 178, wT» 0 ) >» om » 8» 20 (fF) » > » 109 > 20 (ff) >» » Wo > 2H (E) > TB. > 2 (ec) » » » NOTAIO ROLANDINO DI SAN DONATO (Anno 1277) ° Suecessione degli _istrumenti nel manuale : (ASG. - Sex. Notai n. 12/1) Si & dato inizio alla nome razione progressiva partendo dal primo istrumento delta ©. 205 v. Gli istrumenti del manuale in eni non @ specificata la data si Presumono datati come quelli che immediatamente li prece- dono, si é tuttavia segnalata la particolare condizione con le lettere s.d. tra parentesi. 1 luglio 27 e. 205 v. 2» 27 >>» 3 oy oat >» > 4 > > 206 x 5 > o> 6 >» > >>» Successione dei corrispondenti istrumenti nel cartolare (ASG. - Sez, Notai n. 53) La aumerazione indica la po- sizione dell’ istramento nella suecessione progressiva che ha inizio dalla prima imbrevia- tora dela e. 46 r. Sono stati contrassegnati con una erocetta gli istrumenti ro- gati nel Inogo dove si presume fosse la « seribania ». La lettera «£» corrisponde a «factura in charta ». La lettera «e» eorrisponde a «eassatum », 1 luglio 27 (8) 46 £ 2» BT (ff) ye ot By aT (oo ot 4 > 8B > 46.4 5 oy BO) yo at 6 > 30 (f) > At luglio luglio agosto agosto agosto agosto agosto agosto 29 29 29 29 29 20 23 23 23 23 2 24 24 24 25 28 2B 28 31 31 31 (sd) (sd) (ea) (s4.) (sd) e. 206 v. 207 1. >> 207 ¥. >» ce. 208 1, ce, 208 ¥. 208 v. 209 r, 209 v. 210 5, 210 v. ©. 210 ¥. e. 2 r. » lly. a» > » 22 r, 10 cr 2 3 4 15 16 M7 18 19 21 22 23 2 25 27 28 29 30 20 31 32, 34 35, 36 37 39 40 a 42 43 44. 46 “7 48 49 50 luglio agosto luglio agosto agosto settembre agosto > 30 30 30 30 u 16 28 20 23 23 30 2 23 2 2 2m 24 20 20 20 oa 21 2 25 28 28 31 a1 ) @) (® ® () ® (f) w® () ( (3) ( w () () () () () () ica) a) w@ ® @ @) vot po» at Bt 48+ as +4 tht bbe 53 r 58 v. Sor. port Shy 55 r 35 ¥. 36 ve £ ott >» + art Sty. + 4l Besseesseatsel | 3T settembre settembre » 9 9 10 10 10 n uu u u "1 nu 7 B 18 1B 18 212 v, 218 x 213 v. e. 213 vy. sl 33 52 45 53 54 55, 36 87 58 39 60 61 62 6a 64 65 66 6 68 69 70 ct 2 73 ry 5 76 7 B 19 20 aL a2 83 8 a5, 86 a7 88 89 90 a1 92 93 agosto settembre > agosto settembre 31 aaee wees (fy a (fy w w® (f) @® () © (f) a) (f) () w® () () (f) (p) @ @® Vevey eevee eee eee Eee eee eee eee 63 4 64 65 68 66 wt wt wt vt nt wt nt a+ a+ we a+ a+ nt a+ wt a+ nt at settembre 21 >» 21 > 28 >» @ settembre 4 settembre 27 > aT > a > 27 a» 2T >» ot >» 27 >» 2F > ottobre 1 > 1 ottobre 2 > 5 2 3 > 8 » 5 > a > a > 8 > 8 (ed.) (ed) oe. 217 Fr > 27 v. 0. 218 r. ©. 218 v. >» 219 1. » > » > 219 v. yo» a> oe. 220 1, e. 220 v. 221 x. >> 221 v, >>» 222 x, vevesees 95, 96 sea 100 101 102 103 104 108, 106 107 108 109 110 nz i 113 i ns 6 ut ng 120 121 122 123 14 128 126 127 128 129 130 BL 132, 133 134 | 135 settembre settembre >» j 94 settembre 16 i9 19 21 2 23. 23 24 or 25, 25 25, 26 26 26 27 a7 26 28 29 29 29 27 29 WAU we Beet on (°) (p () ® (f) () w a) () «@) Ww (fy (fe) qd) () ® i) w® «@) © @ w @) (i) @) (fy ) 66 r. on ory. tee ar. or. ve + + or eet 70 r. 69 v. or. +t Wy. Br By. bebe Mr. bee 43 84 ottobre 26 c. BBB v, 8 > 80 >» 136 ottobre 8 » Thy BT > 8 Cf)» > > 1380S » Br 1399 (e) » By 14000 1S (ED ul at > >» uz» oT > Tor Wey T(t)» Tow Mt BOE)» THY. us oy 1B >» Ty, M60 > > MI yy 25 (0) Tv UB» 6 (fF) >» > ot W930 » Bt 1530) 26 > TB 151 BH (ce) > TB 152» 26 (f) >» > 153 > 26 > ty aT > a> jI5S 0» 2T > Oy. 15600 oT > >> i727 > > 3B yo > 80r 1159) o2T > a> NOTAIO CORRADO DE CASTELLO DE RAPALLO (Anno 1307) Suecessione degli _istrumenti nel manuale (ASG. - Sez. Notai n. 138) Si @ dato inizio alla nume- razione progressiva partendo dal primo istrumento della e. 125. Gli istrumenti del manuale in evi non @ specificata Ia data si peesumono datati come quelli che immediatamenie li prece- dono, si é tuttavia segnalata la partieolare condizione con le lettere sd. tra parentesi 44 Suecessione dei corrispondenti istrumenti nel cartolare (ASG. - Sez. Notai n. 138) La uumerazione indica la po- sizione dell’ istrumento nella successioné progressiva che ha inizio dall'ultima imbreviatu- xa della ¢. 108 v. Sono stati contrasseguati con una erocelta gli istrumenti ro- gati nel Iuogo dove si presume fosse la « serihania ». La lettera «f» corrisponde a « factam in charta ». La lettera «e» corrisponde a « cassatum >, 36 3T 38 39 40 4 aprile aprile 1 i 17 17 i 17 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 9 ot 19 19 19 19 w 19 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 a 21 eve eee ee eee eee eee eee eee 125 r. weveneveve 126 x. Hewes fevers 2 Ree 129 r, 129 v. 130 r. 1 aprile aprile 8 32° marzo 33 aprile a i Ww iW Ww 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 8 19 19 19 ct) 19 19 19 BEBRSSSRSSESVESBSRes (® @ wo (f) w it) () () () (c) () (f) @® () cts) (f) w () @ w © @) () (c)> @ we () a) wo «© © @) @ wt Fete EH ea aT tbh + see 43 aprile 21 a > “4 >» oH » 130 ¥. 6 >» a >» 2m 6» 2 >» o>» 7 oy aL > 131r. wo» > >> 9 bo» > 50) >» > sly » lv. sz > lv SB (sd. yo Sho > >> 55 > BB > >> 36 R > 132 5. ST pRB > >> SB ye >» >> 59 yk > a» oo > 1B2y. sly BB a >» e@ >» 2 > >» 6B >» 28 > > >» aA s B > 133. 6B eh.) > om > 6 > 8 > oe oy BB > 133 ¥. 6 BB > >> o >» 38 > 134m 7 » 2 > > mM » 24 » 134%. 2» > >> Tye > >> mo» 88 > >» 3 > B® > 135 7 7%» 8S > >> T > > >» 45 aprile 21 (f) » » 9 + >» 2 (I) > or a + ay oF ft) > UB 48 aprile 2 (ce) & 19+ 49 > BL (f) > mo ot 5000 OL > 18 v. + sl» L(t)» > + 52 > BR (e) vo» ot 53 aprile 22 (f) » UB v. + 54 sonza data > lg x. 35 aprile 22 (f) » » » + 56 (EY o> ot B70 BB (f) > 119+ 5B > BR (EY > oo + 59 BR (TY oo + 60» Ef)» 120 ol BB >» > 62> 83 (fF) > 120 ¥. + 6» Bf) po» ot ees 6» BS (E) oo ot 66 8B » 1a oT» (ft) Dow» 6B BB > y+ 69» BA EY o> 70 aprile 24 ©, 122 ¥. mk ot 2» h(E) > oe ot 1 > 2 (f) > 13+ MU» 2 (f) > wat % > BS >» > 76» 5 (f) » 123. My Bs >» NOTAIO ANGELINO DI LEONE (Anno 1317) Successione degli _istrumenti nel manuale (ASG. + Sez. Notai n, 256) Suceessione dei corrispondenti istrumenti nel cartolare (ASG. - Sez. Notai n. 256) $i @ dato inizio alla nume- | La numerazione indica 1a po- 46 razione progressiva partendo dal primo istrumento della ec. 53 Tr. Gli istrumenti del manuale in cui non & specificata la data si presumono datati come quelli che immediatemente li prece- dono, si @ tuttavia segnalata la particolare condizione con le Jettere s.d. tra parentesi. 1 1316 giugno 4 53. 2» luglio = 138 > > 3 > > 16» 53 v. 4» agosto = 22» » Bo» > 2» SS 6 > > 2 ya» To» > 22» 55, 8 > » Bi voy 9» » BR voy 10> wettembre 4» 56 n> > 4 vom 12 1316 setembre 10 0. 56 r. 1B» agosto |= 22» ST UM > ottobre © 12» > > 16» STv. Woo» » 23 > >> Vy novembre 17» SB x. wo > 2 > a> 19» dicembre 1» 59 r, 20 > > 1» 60. 2 > 6 > Ov. 2» > 6 >>» Bo» » 9 >6lx 24 1317 gemaio 6» OL, 25> 6 > Or 2% > BM vo» Qo 7 2 62y 28» UW» 63 r. 29» Wo» 30> > 1B» 63 v. \ 29 sizione dell’ istrumento nella suecessione progressiva che ha inizio dalla prima imbrevia- tura della c. 5 1. Sono stati contrassegnati_con una erocetta gli istrumenti ro- gati nel luogo dove si prosume fosse la « scribania ». La lettera «i» corrisponde a «factum in charta ». La lettera «e» corrisponde a « cassatum ». 1 1316 giugno 4 a Sn 2 » Ingo 13 » a0 3 > » W » Sv 4» agosto 2 (f)» So + Bo» BE)» oy 6 > giugno 1S» 6H T > agosto 22 (f) » »9 + 9 > > BRB » brs lo» » 22 a oot 11 106 wettemb. 4 TE wo» >» 4 » ae 130» >» 4 » tw 4» » 10 (i) » o> B > agosto 22 » 6y.+ 15. 1316 ouobre 16 (f) &. Br > >» B83 (f» »> 1» novemb. 17» BY. o>» > ve 19» dicemb. 1 (#) > »» 2 > » LE)» vo» ao» » 6» Wr 2 >» » 6 » >> Bo» » 9 » om 2% 1317 gennaio 6 (£) » Ur. Bo» » 6 » oD 27» febbr. 27 (£) » Wy. 2B» marzo 7 (f) > 12 26» febbr, 14 (£) > > marzo 18 > 12 r. 30» >» Bw » By > »| 31 1317 mmo 24» ov. 31 1317 mano 24> 32) maggio © «2» 64 x. | 32» maggio 24 (F) » 13 r. 33> gingno = 10 > > | 33> giugno 10» o> Hoo» oe 2 ov 6bv.] 34 » » 2 » BY 35» agosto, «= 10> » > | 35> agosto 10» ow 36 yp 16 »65r/ 86 >» » W(f)> br 37> > Wo»»>/ 3 » » WW » dv BB oo» 6S v./ 38 oy » 1B » ae ne 2 var) 39 » >» 2 » om > > 22 9 66r/ 40 » » 2 » a> > 2 »oof sl >» v0 2B ose 42 settembre 3 =» 66 y.] 42» settemb, 3» IS v. Bo > 6 »xo[ 4s >» » 6 » om Mob > 9» 67x. | 44 incompleto > lw 43> > 27 >» a | 45 1317 settem, 27 > ow Il confronto tra gl’istrumenti traseritti nel cartolare © quelli contenuti nel mannale convince che le differenze tra le due re- dazioni vertono, in sostanza, su due serie di elementi fonda- mentali: le « publicationes » ¢ la «lineatura >, che troviamo indicate con la massima precisione nei primi e molto irregolar- mente nei secondi. Dalle differenze, come si & visto, derivano importanti conseguenze, determinate dal fatto che nel caso della maneanza degli acconnati clementi diveniva impossibile extrarre la «charta » nelle forme consuete. Si prospettano, percid, due quesiti fondamentali, se, cio’, la reduzione nel _manuale fosse obbligatoria e quale fosse il valore giuridico di quest’ultima, Alla soluzione dei detti quesiti notevoli chiarimenti pos- sono venire dall’esame di uno dei registri**°) del ricordato no- taio Corrado de Castello, particolarmente interessante sia per la sua speciale composizione sia perch’ appartiene git ai primi anni del 1300, il che dimostra come perdurasse ii costume della triplice redazione. ™) 120) A.S.G., Sex, Notai, eartolare a. 138. 321) A giudicare dagli inventari pervenutiei dell’Archivio Notarile am teriori al rimaneguiamemto del seeolo XVIL, susseguente al hombardamento navale franeese dei 1684, si dizchbo che nso del manuale si sia perpetuato almeno fino a tutto il secolo XVI. Risnlta, infatti, (cfr. A. $.G., Notai Ignoti, 48 Ik detto cartolare, come oggi si presenta, 2 uno dei pochi superstiti nella loro integrita ed & fornito, all’inizio, di un pre- ciso indice. Un approfondite esame ha, tuttavia, rivelato un im- portante particolare in quanto si 2 potuto constatare come aleuni istramenti, precisamente quelli compresi tra il 17 ed il 25 aprile dell’anno 1307,%*) si presentino due volte. Poiché il no- stro notaio fortunatamente uno di quelli di cui ei sono rimasti sia frammenti di manuale sia frammenti di cartolare non & stato difficile un confronto che ha provato come effettivamente ci si trovi di fronte alle due diverse redazioni. Non si spiegava, perd, come esse si ritrovino riunite in uno stesso registro. Solo Vantica numerazione delle carte, perfettamente corrispondente Pandetta degli antichi notai, n, 493) che erano ad un tempo conservati manual e eartolari dei seguenti notai: — Secolo XIII: Lambertus de Sambuxeto, Ogerius Osbergerius, Vivaldus de Porta; ~~ Secolo XIV: Benedicius de Vivaldo, Johannes Dragus, Nicolaus Pelera- nus, Ohertas Pegoluss — Seeolo XV: Branca Bagnara, Baptista Mufula, Baptista de Seravale, Baptista de Calizzano, Baldasar de Coronato, Christopbo- rus Ratonus, Damianus de Precipiano, Dominieus de Bar gono, Johannes de Turri, Julians de Turri, Jeronimus de Vintimilio, Jacobus de Rondanina, Jeronimus de Serro, Johannes de Brignalis, Johannes Logia, Johannes de Zurli, Johannes Baptista Parrisola, Johannes de Faeio, Jeronimus Carrega, Tueas de Turri, Lazarss Raggins, Manuel de Recho, Martinus de Andoria, Martinus de Morano, Mauri- tius de Parma, Paulus de Recho, Petrus Folieta, Thomas Duratius. — Secolo XVI: Antonius Pestarinus, Bartholomeus de Potestate, Bencidic- tus de Costa, Bartholomeus Borrela, Benedictus de Cario, Bartholomens Lomelinus, Bernardus Ususmaris Granello, Baptista Parrisola, Jobannes de Costa, Johannes Augusti- uus Rebroeus, Johannes Pallavicinus, Johannes Augustinus de Serravale, Johaoncs Baptista de Piseariis, Jacobus Cigala de Semin, Jeronimus de Cunio, Johannes Baptista Ittafianus, Johannes Parrisula, Johannes Baptista Ponte, Lanzenting Parrisola, Nicolaus Pallavieinns, Prosper de Caolio, Pe- trus Villa, Panthaleo Boaxivs, Panthaleo de Agnola, Seba- stianus Traversagaus, Stephanus Testeria, 42) Cir, nota n. 21. 49 all’indice, ha reso eyidente come in realta il notaio, probabil- mente nella impossibilita di traserivere gl'istrumenti, abbia sem- plicemente inserito uel cartolare un intero quinterno del ma- nuale lasciando intatte, per non tagliarle ¢ causare difficolta nella rilegatura, anche le prime carte del quinterno stesso con- tenenti istramenti gia traseritti. L’aeeennata numerazione, in- fatti, non venne apposta sulle carte eontenenti gli atti gia traseritti mentre riprende regolare al punto preciso in cui com- paiono glistrumenti per i quali il notaio non aveva potuto provvedere alla trascrizione. Naturalmente questi ultimi, entran- do a far parte del eartolare, vengono completati con l’opportuna « lineatura », Queste constatazioni, se non si va errati, dimostrano che, da ‘un lato, il notaio riteneya sufficiente per il cartolare la reda- zione dell’atto quale era nel manuale, purché completata con le opportune « publicationes » © contrassegnata con la necossaria «lineatura », dall’altro, che si reputava superflua Desistenza del manuale una volta che fosse avvenuta la trascrizione degli istru- menti nel cartolare. Questa seeonda deduzione, avvalorata dal’ fatto che le suc- cessive cassature non vengono, in genere, riportate nel manuale, chiarisce anche perché i frammenti di manuale rimastici siano in minor numero che non quelli di cartolare, Circostanza questa da sottolineare perché, in effetti, i frammenti di manuale sopra- viseuti sono senz’altro una piccola minoranza. Alle stesse conclusioni si perviene attraverso l'esame del ma- nuale del notaio Angeline di Leone, il quale, dopo aver traseritto Vistrumento nel cartolare, cassa la redazione del manuale sbar- randola © apponendo per esteso la dicitura « cassatum quia est in cartulario », Il fatto conferma come la redazione del manuale divenisse superflua una volta portata a termine la traserizione nel cartolare, non solo ma se si considera che la redazione del manuale & per questo notaio accuratissima ed ogni istrumento & completo di « publicationes » ¢ di « lineatura », risulta evi- dente come la predetta cassatura miri essonzialmente ad annul- lare la prima redazione ¢ ad impedire che da essa venga estratta la « eharta », cosa possibilissima proprio perehé [’atto era completo. 50 . Infatti dalla redazione del eartolare vengono regolamente estratte le « chartae » in pergamena, ma eid che appare di par- Heolare importanza & la eonstatazione ebe cid poteva avvenire anche dalla redazione del manuale, in easo di neeessita © qua- lora non esistessero dubbi sulle « publicationes » ¢ sulla « linea- tura >, come @ dimostrato dalle « apodixie » lasciate dai notai in qualehe manuale in corrispondenza dell’istrumento estratto.!25) _ A eonvalida di guest'wltima affermazione sta anche il fatto, risultante dagli antichi inventari dell’archivio notarile anterior! al rimaneggiamento dell'archivio stesso, che in caso di man- canza dei eartolari dei notai defunti o assenti venivano accura- tamente conseryatj i manuali, 1) Se si conservano i manuali in mancaza dei cartolari appare evidente che ad essi, in tale caso, si doveva attribuire yalore Siuridico. Del resto lo stesso Angelino di Leone, il quale specie nella seconda parte del cartolare non sempre, ignoriamo per quale ragione, riusei a completare Ja trascrizione degli atti, pur mon inserendo materialmente il manuale nel cartolare lo accluse allo stesso in modo che fosse sempre possibile farvi rieorso. E si noti che nel caso sopra accennato, quando, civ’, la trascrizione nel cartolare non venne effettuata in modo tale da eseludere ogni possibilita di dubbio sugli elementi essenziali dell'istru- mento, il notaio non ecassé la redazione del manuale con la solita, vicordata formula « cassatum quia est in cartulario », lasciando, pertanto, piena liberta di effettuare l'estrazione, 5) Cfr. ad es. Ve upodixia » inserta in frammento di manuale in care tolare n. 138, trae. 80 € ©. 81. 749) Dai eitati inventari (eft, nota a, 118) risulta che si conservavano soltanto i mammali dei seguenti notai — Sec. IT: Willelmus Caligepalii; — Sec. XIII: Raimnndus Medicus; — See. XIV: Odoardus de Monelia, Baptista de Agnola. Occorre, inoltre, osservare come per molti notai di cui si eonservavano ad un tempo cartolari ¢ manuali, per doterminati anni, esistessero seltanto qnestiultimi, Cosi, ad esempio, di Lamberto di Sambueto, notaio impor- tantisimo perehé rogd in Caffa e Famagosta alla fine del ‘200, per gli anni 1295, 1296 e 1297 si conservayano soltanto i manuali, 51 Cosi si spiega la dizione talora usata dai notai nella « com- pletio » di istrumenti estratti «de manuali »*#) ¢ si spiega anche come gli stessi notai medievali potessero in qualche occa- sione trovarsi incerti di fronte a frammenti di registro di cui, per la mancanza di frontespizio o per altre ragioni, non riuseis- sero a stabilise Vesatta natura ed usassero allora l'espressione cextractum de cartulario sive manuali» od altre corrispon- denti. 1”) Concludendo pare di poter alfermare che I'uso del me- nuale ') pia che ad un obbligo giuridico rispondesse ad im- preseindibili necessiti di carattere pratico. TI notaio, una volta rogato, era tenuto a stendere subito Yatto; * se si trovava nella ¢ scribania » lo registrava nel manuale, se fuori, non avendo tale possibilita, lo seriveva su qualsiasi materia scrittoria. Cid non toglie che, in particolari casi, sia perehé siento della propria capavita sia per la particolare semplicita del negozio, il notaio serivesse direttamente Vistrumento nel cartolare, Ce ne di conferma lo stesso notaio Corrado de Castello che, sempre 228) Cfr, nota n. 14. 1) Sj yeda, ad ecempio, la seguente eameelistu: dome qua motatur dietas Rainaldus in eorigiario. quoude in sopralinea: banco quod tenere conmevit Willelmus Lecacorvus 59 Manvale in Cartolare n. 12/1, ¢ 121 rm. 4. [1259 agosto 131 (sbarrato con una sbarra) -£ Figo Constantinus Fraperias de Messana eonfiteor tibi Restauro Rainerio Patricono de Sena habuisse libras V, soldos XVIII, pro quibus nomine cambii uncias Tt auri tarinovum ad pondus Scivilie usque dies XV proximos ete, Testes Alamanus ‘Alamani, Gnifredus Panzanus et Laurentius de Murta, Nb Cartolare n. 34, €. 162 1, 2. 1259 agosto 13, (sbarrato con due sbarre: a margine d.: Restauri) -£ In nomine Domini amen, Ego Constatinus Fraperius de Messana confiteor tibi Restauro Rainerio Patricono de Sena ha- Dpuisse et reeepicte a te Whrax quingue et soldos decem oct januinorum, renuntians exceptioni non mumerate et habite pe: cunie prediete et omni juri, pro quibus nomine eambi tibi con- venio et promitte dare et solvere in civitate Messane hine usque dies quindecim proximos venturos uncias duas auri tarinorum ponorum ad generale pondus et Regni Sicilie, salvas in terra, Alioquim duplum dicte quantitatis nomine pene tibi stipolanti promitto cum omnibus dampuis et expensis per t¢ deinde factis ct habitis transacto dicto termino pro ipso debito reeuperando ct exigendo, te inde eredito tuo simplici verbo sine furamento. testibus et omni alia probatione et proinde obligo Ubi pignori omnia bona mea habita et habenda,*) xenuncians privilegio 68 fori ot omni juri. Actum Janue in baneo quod est iuxta apothe- cam quam tenere consuevit Alegrus de Sancto Petro de Porta quondem; anno Dominice nativitatis MCCLVIIIT, indictione prima, die XII Augusti, post tertiam. Testes Alamanus Alamani florentinus, Guiftedus Panzanus et Laurentius de Murta. IVa Manvale in Cartolare n. 12/l, ¢ 121 n,n. 1. (1259 agosto 13] (sbarrato con una sbarra) Pa + Ree Willelmus Astaguerra confiteor tibi Pascalino de teo) me a te habuisce integram solutionem de omni eo quod mihi restabat ad habendum de omnibus debitis que mihi dare debebst frater tus Johannes quondam etc. Testes Barien Lercarius et Jacobinus de Sancto Thoma. _ Wb Cartolare n, 34, ¢. 163 F., n. 1. 1259 agosto 13 (sbarrato con due sbarre; a margine d.: Pascalis de Puteo) 7 + In nomine Domini amen, go Willelmus Astaguerra con- or vobis Pascalino de Putco et Barionino fratribus mibi plenarie fore satisfactom et ab alio pro vobis de omni co quod mihi restabat habendum a Johanne fratre vestro quondam ad supplementum debictorum que mihi debebat dictus Johannes 2) in sopralinea: et Barionino. 61 frater vester, renuntians exceptioni non”) facte et habite solu- tionis predicte et omni juri, unde convenio et promitto vobis nullam ammodo deinde vel ipsorum occasione contra vos vel heredes seu bona dieti quondam Johannis in iudicio vel extra, de iure vel de facto,*) facere postulationem vel requ’ et hee promitto vobis attendere sub pena dupli eius quod contra- fecero et vel per me fuerit contrafactum, a me vobis promissa et®) a vobis stipulata et obligatione bonoram meorum habitorum et habendorum. Actum Janue in banca quod est ante stationem Mallocellorum que est in foro veteri hancorum; anno Dominice nativitatis MCCLVILIJ, indietione prima, die XIII augusti, inter nonam et vesperas. Testes Barianus“) Lercarius ct Jaco: binus de Sancto Thoma. Va Manwale in Cartolare n. 12/1, € 121 v., n. 2. [1259 agosto 13] (sbarrato con una sbarra) + Ego Iueas de Grimaldo") confiteor tibi Bariano Ler- cario habuisse solutionem capitalis et profieui*) unius aceo- mendationis librarum CC januinoram quam tibi feci una eum fratre meo Bovarello et de qua fuit instramentum manu Jacobi de Castello notarii. Cassans instrumentum ete. Testes Lanfrancus Pignolus et Petrinns Lerew is. 2) caneellato: ntuimerate. 2) in sopralinea: facere postulationcm vel requisitionem. 4) cancellato: nobis. 4) eancellato: de Sancto Thoma, 1) in sopralinea: et Bovarellus. 8) in sopralinca: oxmium accomendationum ct capitelis ti vel aliquo nostrum. nobis 62 Vb Cartolare n. 34, ¢. 163 r., n. 2. 1259 agosto 13 (sbarrato con una sbarra a margine d.: Bariani Lercarii, Ego Obertus de Langasco notu- rius transcripsi MCCLXUI die VII marci) + In nomine Domini amen, Nos Lucas de Grimaldo et Bovarellus fratres confitemur tihi Bariano Lereario nos a te habuisse et recepisse integram rationem, solutionem ct satisfac- tionem omnium et singularum accomendationum a nobis vel aliquo nostrum tibi faetarum et tam de capitali quam profiewi et specialiter capitalis et proficui*) aceomendationis libraram ducentarum januinorum quam tibi fecimus et a nobis babuisti et de qua fuit compositum instrumentum, ut dicimus, per manum Jacobi de Castello notarii,*) renuntiantes exceptioni non facte et habite solutionis prediete et omni juri, unde tibi promittimus et convenimus nullam ammodo de predictis vel ipsarum occasione contra te vel bona tua facere postulationem vel requisitionem, in iudicio vel extra, de iure vel de facto, facientes inde tibi pactum de non petendo, finem, refutationem et omnimodam remissionem, liberantes te inde per acceptilationem et Aquilianam stipulatio- nem solempniter interpositam, cassantes et irritantes tibi omnia instrumenta et seripta deinde eontra te composita, Alioquim du- plum nomine pene de quanto et quotiens contrafecerimus et per nos deinde fuerit contrafactum tibi stipulanti promittimus et proinde obligamus tibi pignori omnia bona nostra habita et hhabenda. Aectum Janue ante domum qua moratur Obertus de Grimaldo; anno Dominice nativitatis MCCLVIIII, indictione prima, die XIII augusti, inter nonam et yesperas. Testes Lan- franeus Pignolus et Petrinus Lerearius. 2) in sopralinea: eapitelis et profieui 4) cancellato: MCCLVII, indietione prima, die X. 63 Via Manuaje in Cartolare n, 12/1, ¢. 121 v., n. 3. [1259] agosto 13 (sbarrato con una sbarra) + Leonardys de Rocio ex una parte et Alexandrinus de Arenzano compromisscrunt in Ilionum ct Johannem de Guisulfo, presentes et recipientes, de omnibus controversiis que dietus Leonardus petere posset ot intendit dieto Alexandrino usque nunc occasione salig quem dictus Leonardus dicit quod emisee ipse Alexandrinus a Jacobino de Pegoraria et si non concordaverint quod eligatur medianus ad corum voluntatem vel alio pro eo et stare ad dictum modianus si coneordaverit cum aliquo arbitro- rum, sub pena de libris C ete, Testes Marchetus et Streiaporeus. XIII augusti. Vib Cartolare n. 34, ¢. 162 r,, n. 3. 1259 agosto 13 (a margine d.: Alexandrini de Arenzano, Leonardi de Rocio) + In nomine Domini amen, Leonardus de Rocio, nomine suo et sociorum ex una parte, et Alexandrinus de Arenzano, ex alia, compromisserunt se in Johannem de Guisulfo et Tionum drape- rium arhitros, arbitratores et largas potestates ab ipsis unanimiter et coneorditer clectos super petitione et questione quam dictus Leonardus movebat et facichat contra dictum Alexandrinum oc- casione salis quod dictus Leonardus dicit dictum Alexandrum emisse ct hahuisse a Jacobino de Pegoraria socio sive nuntio dicti Leonardi; qui dederunt dictis arbitris in predictis omnibus et singulis plenam et liberam potestatem dicendi, statuendi, diffi- 64 niendi et determinandi ad motum ipsorum arbitrorum proprie voluntatis, servato iuris ordine et non scrvato, citatis partibus vel absentibus, una presente et altera absente, die feriato vel non ferimto et demum secundum quod de ipsorum arbitrorum pro- cessit, et ai contingerit quod dicti arbitri non possint ad invi- cem super scntentiando et diffiniendo vel in condempnando seu absolvendo concordare se, quod eligant et eligere possint media- num unum, et in eo quod maior pars ipsorum arbitrorum et dicti mediani dictum et pronuntiatum fuerit debent stare dicte partes et quelibet ipsarum partium, et attendere et observare quicquid inde dictum ot pronuntiatum fuerit super predictis per maiorem partem predictorum arbitrorum et mediani sive per die- tos arbitros concorditer et predicta diete partes attendere ad invicem promisserunt sub pena librarum centum janninorum et obligatione bonorum suorum, qua pena per partem inobservan- tem parti observanti solvi debet. Actum Janue in baneo quod tenere consuevit Willemus Lecacorvus quondam Amallocelli; anno Dominice nativitatis MCCLVIII, indictioue prima, die XITI augusti, inter nouam et vesperas. Testes Marchetus de Albario e Streiaporeus de Streiaporeis. vil Manuale in Cartolare n. 12/t, ¢. 121 v., n. 4. 11259 agosto 131 (sbarrato con una sbarra) + Ego Benevenuta uxor Jacobi de Favario vendo tibi Mar- cheto de Albario terra infrascriptas que sunt in territorio Bavali, loco ubi dicitur Panega, in primis peciam vinee que est tabule LIT, item peeiam I terre et roboreti que est tabule XXXV et quarta, quihus coheret inferius terra que fuit Monasterii Sancti Stephani ct nune est Fnriei Ossi, superius terra que {uit Simonis Fornarii et nune est Josolame, ab uno latere terra que fuit Piloti et nume est Enrici Ossi, a quarta fossatus; finite precio librarum XXII ¢ que mihi date fuerunt in solutwa per potestatem Bis- 65 sannis pro dotibus meis et expensis extimatorum, ut continetur in carta seripta manu Opizonis de Clavica notarii MCCXXX, die XH septembris, De quo sum soluta ete. Vib Cartolare n, 34, ¢. 163 v., n. 1. 1259 agosto 13 (a margine s.: Marcheti de Albario) + In nomine Domini amen. Ego Benevenuta uxor quondam Jacobi de Favario vendo, cede et trado tibi Marcheto de Albario terras infrascriptas que sunt in territorio Bavali, loco ubi dici- tur Panega, in primis peciam unam terre vineate que cst tabule quinqueginta duo, item peciam unam terre et roboreti que est tabule trigenta quinque et quarta, quibus coheret inferius tera que fuit Monasterii Sancti Stephani et nunc est Enriei Ossi, su- perius terra que fuit Simonis Fornarii ct nunc est Josolarie, ab uno Jatere terra que fuit Piloti et mune est Enrici Ossi, a quarta parte fossatus, et que terre mihi date fuerunt in solutum per Potestatem Bissanis pro dotibus meis et expensis extimatorum, ut continetur in carta scripta manu Opizonis de Clavica notarii, MCCXXX, die VIT septembris; finito precio librarum viginti trium jamuinorum, de quo precio me bene voco a te quietam et solutam, renuntians exceptioni non numerate pecunie et pretii non goluti ct omni juri. Dictas siquidem terras tibi vendo, cedo et trado pretio supradicto cum omnibus iuribus, rationibus et actionibus que et quas in ipsis habeo vel habere possum et contra omnes personas et bona earum occasioue; ut dietis iuribus, ratio- nibus et actionibus uti agere et experiri possis modis omnibus quibus possum, possem vel potui?) et quod plus valent precio memorato dicte terre, sciens eas magis valere ot maioris pretii esse, id tibi pura et irrevocabili inter vivos donatione dono et remitto. Renuntians iuri dupli deceptionis quo subvenitur decep- tig in xe vendita ultra dimidiam insti pretii et omni juri. Posses- sionem et dominium, deinde tibi confiteor corporaliter tradidisse, 66 in quam possessionem tibi liceat ammodo ingredi tua auctoritate sine indicis deereto et contradictione mea, constituens me ipsas ammodo a te et tuo nomine et precario tenere et possidere quam diu corporalem possessionem deinde fueris assecutus et inde te Procuratorem constitue tamquam in rem tuam} promittens”) tibi pro te tuisque heredibus et ceteris aliis a te vel dictis heredibus tuis deinde eam habentibus, per me meosque heredes dictas terras legittime defendere, disbrigare et auctorizare meis propriis expensis, in indieio et extra, ab omni demum quacumque per« soma, remissa tibi necessitate denuntiandi. Que omnia ct singula tibi promitto habere rata et firma et contra non venire, Alioquim duplum nomine pene eis quod diete terre nunc valent ct pro tempore meliorate melius valuerint tibi stipulanti promitto, ratis manentibus predictis, Et proinde obligo tibi solempniter pignori omnia bona mea habita ct ha- benda, faciens hee consilium testium infrascriptorum, quos mihi propinquos et vieinos in hoc casu eligo et appello. Actum Janue in banco quod tenere consuevit Willelmus Lecacorvus quondam Amalocelli; anno dominice nativitatis MCCLVIIII, indictione prima, die XXIII augusti, post tertiam. Testes Jacobus Farus et Bertolinus de Varisio. Salvis semper mutuis, collectis et one- ribus Comunis Janue de inde dicto Comuni prestandis que et quas dictus emptor solvere promisit, ») cancellato: me tibi, 67 NOTAIO ROLANDINO DI S. DONATO Villa Manvale in Cartolare n. 12/1, 205 ¥.. a 1, [4277] luglio 27 (sbarrato con una sbarra) XXVII inh Ego Opecinus Maniavacha consiteor tibi Bene quondam Guidonis Boni Johannis quinque et Guidoni Campe me a vobis habuisse et recepisse illas ibras CCXV, soldos VI, denarios VI januinorum quas mihi dare debebant Nicolaus filius Lamberti Campe de Luca nomine suo et sociorum videlicet Lamberti et Gui- donis quondam et socii, secundum quod apparet per instrumen- yom inde factum manu Willelmi Paiarini notarii MCCLXXVII, die XXIII februari. Abrenuntians exeeptioni non habite et non recepte pecunie et ommi iuri ete, Promittens tibi ete. Quod instrumentum ete. Testes Willelmus de Amato, Bartolinus cen- sarius, Sacus de Bussis censarins. VIB Cartolare n. $3, €. 46 F., 7. 1. 1277 luglio 27 {a masgine s.: « facta ») Ego Opecinus Maniavacha confiteor tibi Bene quondam Guidonis Boni Johannis quinque et Guidoni Zampe me a vobis 68 4 | habuisse et recepisse illas libras ducentas quindecim, soldos sex et denarios sex Januinorum quas mihi dare debebatis una cum Nicolao filio Lamberti Zampe de Lucha et Lamberto et aliis soeiis pro pretio cuiusdam quantitatis scte, secundum quod apparet per instrumentund actum manu Willelmi Paiarini, MMCCLXXVII, die XXIII februari, Abrenuntians exceptioni non habite et non recepte pecunie et omni iuri, Promittens vobis quod per me nec heredes meos vobis nec alicui vestri nee alicui perso- ne nec contra bona alicuius quantum pro dicto debito non fuerit requisitio facta nee questio mota, in iudicio nec extra nec coram aliquo magistratu, de iure nec de facto. Imo inde vos et quemlibet vestrum, recipientes nomine vestro et sociorum, libero et absolvo per acceptilationem et Aquilianam stipulationem verbis deduc- tam et predicta promitto yobis recipientibus attendere, complere et observare et contra non venire sub pena dupli de quanto et quotiens contrafactum fuerit et obligatione bonorum meorum. Actum Janue ante stationem Marocellorum; MCCLXXVII, die XXVII julii, circa meridiem, indietione HII. Testes Bartolinus censarius et Saccus de Bussis censarivs. Ka Manvale in Cartolare n. 12/1,¢. 205 v., n. 2. [1277 luglio 27] (sbarrato con una sbarra) Ea die Ego Simon de Mari confiteor tibi Constantino Lereario me a te habuisse, recepisse in accomendatione de pecunia tua et Ugeti Lerearii fratris tui, que processerunt ex alia, libras LXXIII januinorum communiter ete. Quas ete. Ante et post et faciens ete. ‘Alioguim etc. Et pro pena ete. Testes Daniel de Mari, Gabriel de Mari. 69 Xb Cartolare n, 83, ¢. 46 rn. 2. 1277 luglio 27 . (a margine d.: Constantini Lerearit) Ego Simon de Mari confiteor tibi Constantino Lereario me a te habuisse et recepisse in accomendatione, que restant ex aliis aecomendationibus, libras septuaginta tres januinorum, abrenun- non recepte accomendationis et tians exeeptioni non habite et lation communiter implieatas in mea voramuni ratione; portare debeo quo mihi Deus melius admi ex portu Janue causa negotiandi. bi ox hiis quam partem voluero quas mecum omni iuti, quas, Deo propitio, nistraverit postquam exiero Habens potestatem mittendi til cum testibus et sine testibus et faeiendi sicut ex al e porto cum quibus debeo communiter expendere et Tuerari per libram; in redita vero Januam capitale ct proficuum diete acco- mendationis in tua potestate vel tui certi nontii ponere et con signare promitto et dedueto capitali quastumn Tueri habere debeo. ‘Alioquim penam dupli cum dampnis et exponsis quas feceris pro ipsis recuperandis, te eredito de expensis solo verbo sine juramento ct testibus et alia probatione, tibi stipulanti promitto ot pro pena et ad sic observandum universa bona mea habita et habenda tibi pignori obligo. Actum Jonue ante stationem Maxo- cellorum; MCCLXXVIL, die XXVII julii, cixea vesperas, indictione TLL, Testes Daniel et Gabriel de Mari. Xa Manuale in Cartolare n. 12/1, €, 205 v.. 0. 3. (1277 Iuglio 271 (sbarrato con una sbarra) Ea die. oe Ego Simon predietus [de Mari] confiieor Ubi Gabrieli de Mari quondam Facioli, recipienti nomine tuo et nomine Babillani 70 fratris sui (sic) pro dimidia ot a te (sic) Danieli de Mari, tutori Baliani et Willelmi filiorum quondam dicti Facioli pro aliis, librig LXXV, soldis VITIL januinorum, que processerunt cet. Com- muniter ete. Que ete. Habens potestatem ete. Testes Johannes Pelliparius executor Capitanei, Manuel Malferrus, Octobonus Boiachensis, Xb Cartolare n. 83, ¢. 46 rn. 3. 1277 luglio 27 (a margine d.: Gabrielis de Mari: @ margine s.: « facta ») Ego Simon de Mari confiteor vobis Gabrieli de Mari quon- dam Facioli, recipienti nomine tuo et nomine Babillani fratris tui pro dimidia et a te (sic) Danieli de Mari tutori Baliani et Guillielmini filiorum dieti quondam Facioli fratris tui pro alia dimidia, me a vabis habuisse et reeepisse in accomendatione li- bras septuaginta quinque, soldos ecto januinorum, que processe- runt ex aliis accomendationibus, communiter implicatas in mea communi ratione, abrenuntians exceptioni non habite accomenda- tionis et ommi iuri, quas Deo propicio portare debeo quo mihi Deus melius administraverit, causa negotiandi, postquam exiero portu Janue, Habens potestatem mittendi vobis ex hiis quam par- tem voluero cum testibus et sine testibus et faciendi sicut cx aliis rebus quas mecum porto cum quibus debco eommuniter expen- dere et lucrari per libram; in redditu vero Januam capitale et proficuum dicte aecomendationis in vestra potestate vel vestrorum certorum nontiorum ponere et consignare promitto et deducto ea- pitali quartum Iucri habere debeo. Alioquim penam dupli eum dampnis et expensis quas feecritis pro ipsa aecomendatione recu- peranda, vobis creditis de expensis solo verbo sine iuramento et testibus et alia probatione, vobis stipulantibus promitto et pro pena et ad sic obseryandum universa bena mea habita et hadenda ve} vobie recipientibus dicto nomine pignori oblige. Actum Janue ante stationem Marocelloram; MCCLXXVIL, die XXVII juli, cirea vesperas, indictione IIL. Testes Johannes Pelliparius exe- cutor Capitanei, Manuel Malferrus et Octobonus Boiachensis. Xla Manuale in Cartolare n. 12/1, ¢. 208 r., 0.1 [12771 luglio 28 {sbarrata con una sbarra) XXVIII julii. ; : Nos Mainetus domini Parmexani de Pistura et Nicolaus Manelli de Florentia, quilibet nostrom in salidum, confitemur tibi Fidugio Diversi de Luea, recipienti nomine tuo et Enri ‘Armulfini de Luca, nos habuisse ete. tantum de rebus tuis. Abre- vel ete, usque mentem uncias XII nuntiantes ete. unde ete. bi ¥ : . cu quri tarinoram ad iustum pondus Regni Scicilic Enrieo Arnulfini vel sociis ete, Alioquim ete. Et pro pena ete. Testes Tuigius filius Melioris de Pistura, Muriconus Bonani de Luca. Xib Cartolare n. 53, ¢. 46 v., 9. Te 1277 luglio 28 (a margine doz Fidugii Diversi de Luce) Nos Mainetus domini Parmexani de Vistura et Nicolaus Manelli de Florentia, quilibet nostrum in solidum, confitemur tibi Fidugio Diversi de Luca, recipienti nomine tuo et Enrici ‘Arnulfini de Luca, nos habuisse et recepisse tantum de rebus tuis et dicti Amnulfini unde et pro quibus quilibet nostrum in solidum i dare et solvere usque men: promittimus et eonvenimus v c sem unum proximum venturum Enrico Amufini vel sociis uncias 72 quatuordecim boni auri et insti ponderis tarinorum ad instum pondus Regni Scicilie. Abrenuntiantes exceptioni unciaram non debitarum et omni iuri. Alioquim penam dupli cum dampnis et expensis quas dietus ArnulGaus vel aliquis ex sociis faeerct pro ipsis recuperandis, ipsis creditis de expensis solo verbo sine iuramento et testibus et alia probatione, tibi stipulanti, recipienti dicto nomine, promittimus quilihet nostrum in solidum et pro pena et ad sic observandum universa bona nostra, quilibet no- strum in solidum, habita et habenda tibi recipient dicto nomine pignori obligamus; abrenuntiantes fori privilegio et omni iuri quod possimus nos iuvari de predietis ubique conveniri. Actum Janue ante stationem Marocellorum; MCCLXXVIL, die XXVLIT julii, cizea tertiam, indictione III. Testes Tuigius filius Melioris de Pistura et Muriconus Bonani de Luca. Xia Manvale in Cartolare a. 12/1, ¢. 206 1, n, 2. (1277 luglio 281 (sbarrato con una sbarra) Ea die. Ego Enrieus Tanuini de Prementorio confiteor tibi Bona- curso Clavarino, recipienti hane confessionem nomine tuo et no- mine Enrici de Podio de Luca et sociorum et nomine Lupardi Guidolani de Luca et sociorum et nomine Jachini filii Ubaldi Macacii de Luca et sociorum, me a te habuisse et recepisse illas libras CXV, soldos X januinorum, quas predicti mihi dare debent pro precio eufusdam quantitatis septe, secundum quod apparet per instrumentum factum manu Nicolai de Racione notarii, MCCLXXVIL, die XVIII januari, abrenuncians etc. Quod instru- mentum ete, Promittens ete. Testes Andriolus Gatueius, Nico- laus de Porta Sancti Andree Placentinus, 73 XI b Cartolare n. 53, ¢, 46 v., n. 2. 1277 luglio 28 (a margine 5.1 « facta >; a margine d.: Bonacursi de Clavaro) Ego Enricus Januini de Prementorio confiteor tibi Bona- curso Clavarino, recipienti hane confessionem nomine tuo, no- mine Enrici de Podio de Luca et sociorum ct nomine Lupardi Guidolini de Luea et sociorum et nomine Jachini filii Ubaldi Machacii de Tuea et sociorum, me a te habuisse et recepisse illas libras centum quindecim, soldos decem januinorum, quas predicti mihi dare debent pro precio cuiusdam quantitatis septe, secundum quod apparet per instrumentum inde factum manu Nicole de Racione notarii, MCLXXVI, die XVIII januarii, quod instramentum tibi confiteor tradidisse ad “incidendum, Abrenuntians exeeptioni non habite et non recepte pecunie et omni iuri, Promittens tibi recipicnti, nomine tua et predic torum, quod per me nec heredes meos nee per aliquam aliam personam quantum pro dicto debito non fuerit tibi nee alieui ex predictis nee alicui sociorum nee alteri persone in per- petuum requisitio facta, vero molestia nee questio mota, in indieio nec extra nec coram aliquo magistratu, de iure nec de facto. Imo inde te reeipientem, nomine predicto, et bona euius- Jibet vestrum libero et absolyo per aceptilationem et Aquilianam stipulationem verbis deductam et predicta promitto tibi reci- pienti dicto nomine attendere, complere et observare et contra non venire sub pena dupli de quanto et quotiens contrafactum fuerit, ratis manentibus supradictis; et pro pena et ad sic obser- vandum universa bona mea habita et habenda tibi reeipienti, dicto nomine, pignori oblige. Actum Janue ante stationem Ma. rocellorum; MCCLXXVII, die XXVIII julii, circa meridiem, indictione IIiI. Testes Andriolus Gatueius et Nicolaus de Porta Sancti Andree placentinus. 74 Xilla Manvale in Cartolare n. 12/T, ¢. 206 rn. 3. (1277) luglio 29 (sbarrato con una sbarra, XXVITIT juli, ~ Ego Pasqualinus de Vindercio confiteor tibi Johanni cin {raco me a tc habuiese et recepisse integram solutionem et ea- Usfactionem de omni eo et toto quod unquam habuimus in simul, facta omni diligenti ratione, usque in diem hodiernum, de quibus sit seriptura vel non. Abrenuncians ete, Et vokint quod eum ete. Alioquim ete, XM b Cartolare n. 53, ¢. 47 1, n. J. 1277 luglio 30 (@ margine s.: « facta»: @ margine d.: ) Ego Pasqualinus de Vindereio eonfiteor tibi Johanni cine traco me a te habuisse et recepisse integram solutionem ct sa- tisfactionem de omni ev et toto quod unquam mihi debuisti aliqua oceasione, hine retro facta diligenti ratione inter te usque in hodiernum diem. Abrenuntians exceptioni non facte et sohucionis non habite et omni iuri, quod per me nec heredes meos nee per habe me non fuerit Hibi nec heredibus tuis nee tenenti causam pro te requisitio nee molestia nec questio mota in iudieia nee extra, coram aliquo magistratu, de iure nee de facto. Imo inde te ot bona tua lihere et absolve per aceptilationem et Aquilianam stipulationem vethis deduetam et predicta promitto tibi atten. dere, complere et observare et contra non venire sub pena dupli do quanto et quotiens contrafactum fuerit, rato manente pacto, r me et racionis Promittens tibi mem eausam a 7 et pro pena et ad sic observandum universa bona men babita ct habenda tibi pignori oblige. Actum Janue ante stationem Marocellorum; MCCLXXVIL, die penultima julii, cirea tertiam, indictione III]. Testes Nicolaus Marionus, Guillelmus de Amato et Balianus de Vindercio. xiva Manuale in Cartolare n. 12/1, ¢, 206 rn. 4. (1277 luglio 291 {sbarrato con una sbarra) Ea die. ; ; Ego Jobonnes cintracus constituo faeio et ordino Pasqualem de Vindereio ct Alocrama wxorem meam, quemlibet in solidum, ita quod non sit melior condicio occupantis et quod unus in- ceperit alter finire possit ete. ad habentun ete, promittens cto. Testes Nicolaus Marionus, Willelmus de Amato ct Balianus de Vindercio. XIV Cartolare n. 53, ¢ 47 rm. 2. 1277 luglio 30 (a margine s.: «facta»; a a margine d.: Pa(squalis) de V (indereio)) Ego Johannes cintracus constimo, facio et ordine mens certos noneios et procuratores et loco mei generales Pasqualem de Vindercio ct Alocram uxorem meam, quemlibet eorum in s0- Iidum, ita quod non sil melior condicio occupantis et quod ‘unue inceperit alter finire posit, ad habendum, petendum, re- cipiendum et exigendum a quacumque persona, collegio et unk yersitate onmia debita que xecipere debeo cum scriptura et sine seriptura et ad Jocandum ot dislocmdum terras et possessiones 76 | I: meas et ad emendum ct vendendum possessiones et alium vel alios procuratorem et procuratores constitucndum; dans pre- dictis procuratoribus et cuilibet predictorum in solidum liberam potestatem et bailiam generaliter agendi, petendi, recipiendi, exigendi, paciscendi, respondendi positionibus, litem eontestandi, pignus bandi dandi et sententiam et sententias audiendi et obli- gandi me et mea bona et vendendi et emendi et possessiones meas locandi et dislocandi cui vel quibus valuerint et de ca- lumpnia iurandi et alium vel alios proeuratores constituendi et demum omnia faciendi que fieri possunt per veros et legitimos procuratores et per officium procurationis et que egomet facere Possum et possem si presens essem et que merita causaram po- stulant et requirunt; dans predictis procuratoribus et cuilibet corum in solidum in predietis et cirea predicta generalem ad- ministrationem. Promittens mihi notario, stipulanti nomine cuius vel quorum interest vel intererit, ratum et firmum habere et perpetuo tenere quiequid per predietos procuratores vel aliquem ipsorum factum seu procuratum fuerit in predictis et eirea pre- dicta, sub pena dupli de quanto et quotiens questio mota fuerit; ratis manentibus supradictis et pro pena et ad sic observandum universa bona mea habita et habenda mihi notario, stipulanti nomine predieto, pignori obligavit. Actum Janue, ante stationem Marocellorum; MCCLXXVII, die penultima julii, cizea tertiam, indietione TIL. Testes Nicolaus Marionus, Guillelmus de Amato de Saneto Petro de Porta et Balianus de Vindercio. XVa Manvale in Cartolare n. 12/1, ¢. 206 v., n. 1. {1277 luglio 19] (sbarrato con una sbarra) Ego Ido Lercarius, nomine meo et nomine Marcoaldi de Mari et cociorum, quorum proeurator sum, ut apparet per in- strumentum factum manu Nicole Dordone, MCCLXXVII, ut di- |, confiteor tibi Pasqualino Barberio 77 de Sancto Stephano me a te hahuisse et recepisse, dicto pro- curatorio nomine, lihras [IIT januinorum pro Nasono de Clapa, qui ipsam peeuniam accepit et habuit pro eundo in dicta galea nhtramare et de qua dictus Nasonus dicitur aufugisse, cuius Nasoni fideiussor fuit Enricus Lucius ut dicimus. Abrenun- tians exception’ non habite et non recepte pecunie et omni iur Promittens tibi, recipienti nomine dicti Nasoni et nomine dicti Enrici Luci, quod per me nec per aliquem ex soeiis meis in perpetuum quantum pro predictis non fuerit requisitio facta nee questio mota, in iudicio nec extra nec coram aliquo magi- stratu, de iure nec de facto, Imo inde quemlibet predictorum libero et absolvo per acceptilationem in Aquilianam stipula- tionem yerbis deductam et promitto facere ct curare sie et ta- liter quod per predictos socios meos et quemlibet ipsorum atten- ditum fuerit et observatum ut supra et in nullo contrafaetum et predieta promitto tibi, recipienti dicto nomine, attendere, com- plere et observare et contra non venire sub pena dupli de quanto et quotiens contrafactum fuerit; rato manente pacto et obligatione bonorum meorum: Insuper do, cedo et trado et in te transfero omnia iura, rationes et actiones reales et personales, utiles, directas, persecutorias et mistas que et quas habeo et mihi competunt et competere possunt contra predictos et contra quemlibet ipsorum, ita ut ipsis iuribus ete. Post quam cessionem et dationem confitetur mihi integre fecisse etc. Abrenuntians ete. XVb Cartolare 2, 53, ¢. AT vn. 1. 1277 luglio 30 (a margine d.: Pasquolini) Ego Ido Lerearius nomine meo ct nomine Mareoaldi de Mari et sociorum participes galee que vocatur (sic) que ivit ultramare et quorum Marcoaldi et sociorum procurator sum, ut apparet per instrumentum factum manu manu (sic) Nicolini Dordone, MCCLXXVII, de mense madio ut dieo, do tibi Pasqua- 78 lino Barberio omnia iura, rationes et actiones utiles et direetas, Persecutorias et mixtas, que et guas habeo et mihi competunt et competere possunt et dietis sociis meis et alicui ex ipsis contra Nasonum de Clapa qui a dictis sociis meis accepit libras quatuor januinorum pro eundo in dieto viagio ct de quo aufugit quan- tum pro dietis libris quatuor januinorum et contra Enricum Lucium eius fideiussorem. Abrenuatians exceptioni cessionis non date et omni inri, ita ut ipsis iuribus, rationibus rationibus (sie) et actionibus uti possis, agere et experiri in iudicio et extra et coram quolibet magistratu nichil in me retempto, conatituens inde te procuratorem ut in rem tuam propriam et possis repli care utiiter et directe nomine tuo, postquam cessionem et da. tionem confiteor me a te habuisse et recepissc dictas libras quatuor januinorum, Abrenuntians exceptioni non habite ct non et omni iuri et promitto tibi quod faciam et curabo ita et taliter quod per predietum Marcoaldum nec ali. quem quemlihet sociorum meorum nec per alias dietam ces- sionem seu dationem iurium non fuerit contrafactum de cetera imo ipsam habebunt Grmam et stabilem, sub pena dupli de quanto ct quotiens contrafactum fuerit et obligatione bonorum meorum; abrenuntians iuri solidi, iuri de principali, beneficio nove constitutionis de duobus reis et omni iuri; rato manente pacto. Actum Janue, in contrata Lereariorum; MCCLXXVI, die penultima julii, cirea nonam, indictione II. Testes Guiginus de Albara seriba et Willelmus Lerearius, XVia Manuale in Cartolare n. 12/1, ¢. 207 r., n. 1. (1277 luglio 29) (sbarrato con una sbarra) Nos Pasqualinus Barberius et Bastardus de Papia, qui stat in domo Benedicti Panzani, confitemur tibi Idoni Lereario nos tibi debere dare, quilibet pro parte, soldos XX januinorum, qui 79 restant tibi ad habendum de illis Jibris ITIT de quibus te hodie te voeasti ete. non nocente ete. usque Kalendas Februarii, Testes Willclmus Lercarius, Guiginus de Albara notarius. XVIb Cartolare n. 53, ¢, 47 v., n. 2. 1277 luglio 30 (a margine d.: Idonis Lercarii) Nos Pasqualinus Barberius et Bastardus de Papia taberna- rius, qui stat in domo Benedicti Panzani, quilibet pro dimidia, confitemur tibi Idoni Lercario nos tibi debere dare soldos vi- ginti januinorum; qui restant tibi ad habendum de illis libris quatuor quas tu confessus fuisti hodie habuisse et recepisse pro cessione iurium quas mihi eessistis contra Nasonem de Clapa et Enricum Lueium eius fideiussorem. Abrenuntiantes exeeptioni non debite pecunie et omni iuri, non nocente tibi quod in in- strumento hodie facto, manu Rollandini de Saneto Donato no- tarii, te vocasti quietum et solutum, cum in veritate dicti soldi viginti tibi restent ad habendum; quos tibi vel tuo certo nontio per nos vel nostram nontium dare et solvere promittimus, qui- libet pro medietate, usque Kalendas februari proximi. Alioquim penam dupli cum dampnis et expensis quas feceris pro ipsis recuperandis, te eredito de expensis solo verbo sine iuramento et testibus et alia probatione, quilibet nostrum pro dimidia, tibi stipulanti dare ct solvere promittimus et pro pena et ad. sic observandum universa bona nostra habita et habenda, quili- bet nostrum pro dimidia, pignori obligamus. Actum Janue in platea Lereariorum; MCCLXXVII, die penultima julii, circa nonam, indictione III. Testes Guiginus de Albara scriba et Wil- Jelmus Lercarius, 80 XVila Manvale in Cartolare n, 12/1, ¢. 207 r., n. 2. [1277 Iuglio 291 (sbarrato con una sbarra) In econtrata Lereariorum. Ea dic. Nos Nicolaus (et) Marcoaldus de Grimaldis et Ricardinus, Pro se ct fratre Enrico, Gasparino et Luchino fratribus cius, quorum est procurator, ut constat per instrumentum factum manu Oberti de Terralba notarii, MCCLXXVI, die XV aprilis, coni- temur vobis (sie) Enrico Mallono quondam Ansaldi, recipienti nomine heredum quondam Lanfranci Venti, nos a vobis (sie) habuisse et recepisse, nomine dictorum heredum, libras VITII, soldos VI, denarios VI januinorum, que restant de accomenda: tionibus quas dietus Lanfrancus habuit et recepit a domino Lucheto de Grimaldis, tam de capitali quam de profieuo. Abre- nuntiantes ete. Promittentes ete. Quod instrumentum ete. Testes Nicolaus Mallonus, Bertolinus seriba de Porta Vacaram, XVILb Cartolare n. 53, ¢. 48 r., n. 1. 1277 luglio 30 (a margine s.: « facta ») Nos Nicolaus et Marcoaldus, filii quondam domini Lucheti de Grimaldis, ct Ricardus, filius quondam domini Gabrielis de Grimaldis, pro se, Enrico, Gasparino et Luchino fratrihus quorum Procurator est, ut constat per instrumentum inde factum manu Oberti de Terralba notarii, MCCLXXVI, die XV aprilis, conf temur vobis (sic) Enrico Mallono quondam Ansaldi, recipienti nomine heredum quondam Lanfranci Venti, quorum es tutor, al nos a te habuisse et recepisse, nomine dictorum beredum, libras novem, soldos sex et denarios sex januinorum, que restant nobis ad solvendum a dicto Lanfranco de accomendationibus quas habuit a dieto quondam domino Lucheto tam de proficuo quam de capitali. Abrenuntiantes exeeptioni non hebite et non recepte pecunie et omni iuri. Promittentes tibi quod per nos nee here des nostros nec per aliquam aliam partem de cetero non fuerit requisitio seu molestia facta nee questio mota contra bona nec contra heredes dicti quondam Lanfranchi, oecasione procure, in judieio nex extra nec coram aliquo magistratu, de iure nee de facto. Imo té, reeipientem nomine dictorum minorum, liberamus et absolvimus per aceptilationem et Aquilianam stipulationem verbis deduetam et predicta promittimus tibi, reeipienti dicto no- mine, attendere, complere et observare et contra non venire sub pena dupli de quanto et quotiens contrafactum fuerit; rato ma- nente pacto et obligatione bonorum meorum, Actum Janue, ante slationem Marocellorum; MCCLXXVIE, die penultima julii, eirea vesperas, indictione II. Testes Nicola Mallonus et Bertolinus scriba de Porta Vacarum. XVII a Manvale in Cartelare n, 12, ¢, 207 1, n. 3. (1277 Luglio 291 (senza « lineatura » enon trascritto nel curtolare) Ego Conradus de Grimaldis, filius quondam domini Bova- relli, confiteor tibi Enrico Mallono quondam Ansaldi, recipienti nomine heredum quondam Lanfranci Venti, quorum tutor es, me a te habuisse et recepisse de pecunia dictorum minorum.. (Incompleto, non passa nel eartolare) 82 3 4 a iia 1XXa Manvale in Cartolare n, 12/1, ¢. 207 v., n. 1. [1277] luglio 2 (sbarrata con una sbarra) Die II juli. (Ego) Ribertus Lombardus de Pistura confiteor tibi Rogerio Cardinali mercatori Florentino, reeipienti pro te et Lamberto de Lancella et Passe Finiguerre et aliis soviis euius procurator es, ut patet per instramentum factum, eonfiteor tibi me a te habuisse et recepisse libras CCCLXXXX minutorum jaauinorum, nomine cambii, quas solvisti pro me Jacobo Fenugio de Pelio, Jofredo Bagnolo de Grassa et Ansaldo de Modulo Janue, unde et pro quibus, nomine cambii, promitto et convenio tibi vel tuo certo nontio per me vel meum nontium dare et solvere libras CCCXXV pissaninorum in florenis argenti, qui hedie communiter expen- duntur in Florentia, computandum quilibet florenus denarios XX pissanorura usque in dictam sommam, usque dies octo intrante mense augusti proximo. Alioquim ete. Et pro pena ete, Testes Bertolinus de Murroco censarius, Johannes consarius Malbecus. DX b Cartolare n. 53, ¢. 48 r., n. 2. (1277 agosto 2 (a margine s.: « facta »; a margine d.: Rogerii Cardinalis) Ego Ribertus Lombardus de Pistura confiteor tibi Rogerio Cardinali mereatori Florentino, recipienti hane confessionem no- mine tuo et nomine Lamberti de Lancella et Passe Finiguerre et sociorum, me a to habuisse et recepisse, nomine cambii, libras trescentas nonaginta januinorum minutorum, abremuntians ex- ception non habite et non reeepte pecunie, quas solvisti pro 83 me et nomine meo Jacobo Fenugio de Pelio, Ansaldo de Mo- dulo Januensibus et Jofredo Bagnolo de Grassa, unde et pro quibus, nomine cambii, promitto et convenio tibi vel tuo cero nontio per me vel meum nontium dare et solvere in florenis ibras septingentas viginti unam, solidos decem pissannorum, in florenis argenti qui hodie communiter expenduntur in Florentia, computando quilibet florenus denarios viginti pissamorum usque in dictam quantitatem Librarum septingentarum viginti unius et solidorum decem, usque dies octo intrante mense presenti augusti. Alioquim penam dupli cum dampnis et expensis quas feceris pro ipsis recuperandis a termino in antea, te credito de expensis solo verbo sine iuramento et testibns et alia proba- tione, tibi stipulanti promitto et pro pena et ad sie observandum universa bona mea habita et habenda tibi recipienti, dito no- mine, pignori obligo, Actum Janue, ante stationem Marocel- lorum; MCCLXXVIL, die IL augusti, circa vesperas, indictione III, Testes Bertolinus de Murroco et Johannes Malbeous censarius. xKa Manuale in Cartolare n. 12/1, ©, 207 v., n. 2. [4277 luglio 2] (sbarrato con una sbarra) Ea Ego Egidius de Vogeria, legitimus administrator filii mei Precivalis, facio ete, dominum Daniellem de ordine Cistereen- sium, avunculum eius, ad impetrandum Titeram, literas pro co tam de gratia speciali quam de simplici iustitia, cum cura et sine cura, ad faciendum ete, et ad contradicentum in consistorio et ad litteras ete. Testes Frater Bonifatius de ordine predicto, frater Landinus magister ostierius Domini Pape, Benvenutus Remullarius, 84 4 | i cae XXb Cartolare n. 53, ¢. 48 r., n. 3. 1277 tuglio 2 (a margine $.: « facta ») Ego Egidius de Vogeria, legitimus administrator filii mei Precivalis, facio, constituo et ordino dominum Danielem de or- dine Cisterciensi, avuneulum dicti Preeivalis, eiusdem Preeivalis Procuratorem, actorem et loco eius ad habendum, petendum, recipiendum et exigendum a Domino Papa et in curia Domini Pape impetrandum et ab officialibus eius cui dederit litteram et litteras Summi Pontificis de gratia speciali quam de simplici iustitia, eum cura et sina cura. Dans predicto procuratori liberam potestatem et bailiam petendi et petitionem porrigendi, reci- piendi et exigendi in dicta Curia et demum omnia faciendi que dietus Precival facere posset nee dictus Egidius, pater cius, si presentes escent et que merita petendi in dicta Curia facere pos- sunt et numquam potuerint et que fieri possunt per ipsum pro- curatorem, dans et concedens ei in predictis et cirea ea gene- ralem administrationem, Promittens ratum et firmum habere et perpetuo tenere et attendi facere dicto filio suo quiequid gratia dictus procurator habuerit seu impetraverit et de predietis ro- gaverumt me scribam unde faecerem publicum instrumentum, Actum Janue, ante stationem Marocellorum; MCCLXXVII, die II julii, cirea vesperas, indictione TIT, Testes frater Bonifatius de ordine predicto, frater Landinus magister ostiarius Domini Pape et Benvenutus Remullarius. XX a Manuale in Cartotare n. 12/1, ¢. 208 n,n. 1. [1277] agosto 4 (sbarrato con una sbarra) Die TL augusti. Ego Nicolaus Porcus confiteor 1ibi Lamberto Fornario me a te habuisse et recepisse tantum eotonum unde ete. libras 85 LXXIIL, soldos VIL januinorum, usque Sanctum Andream pro- ximum etc. abrenuntians ete. et pro predicta etc. Insuper ego Johannes de Sancto Siro filius Simonis me constituo ete. Testes Johannes Navarrus, Nicolaus de Quarto quondam Willelmi de Recho. : XXIb Cartolare n, 53, ¢. 49 rn. 1. 1277 agosto 4 (sbarrato con quattro sbarre; @ margine s.: cassatum de mandato dicti Lamberti MCCLXXVIII die VII februa- rit; @ margine d.: Lamberti Fornarii) Ego Nicolaus Poreus confiteor tibi Lamberto Fornario me a te habuisse et recepisse tot cotonum pro quo tbi vel tuo certo nontio per me vel meum missum dare et solvere promitto libras septuaginta octo, solids septem Januinorum usque festum Sancti Andree proximum, Abrenuntians exceptioni non habiti cotoni et pecunie non debite et omni iuri. Alioquim penam dupli cum dampnis ct expensis solo verbo sine iuramento et testibus et alia dito de expensis solo verbo sine iuramento et testibus et alia probatione, tibi stipulanti promitto et pro pena et ad sic ob- servandum universa hona mea habita et habenda tibi pignori obligo et insuper ego Johannes Simonis de Sancto Siro versus te Lambertum pro dicto Nicolao de predictis me constitua pri- mum et principalem debitorem et observatorem et promitto tibi Lamberto me facturum et curaturum ita ct taliter quod per predictum Nicolaum attenditum fuerit et observatum in omnibus et per omuia ut supra et in nullo contrafactum, abrenuntians iuri de principali et omni iuri, sub pena et obligatione predictis. Actum Janue ante stationem Marocelloram; MCCLXXVII, die IIIT augusti, cirea tertiam, indictione HW. Testes Johannes Na- varrus et Nicolaus de Quarto quondam Guillelmi de Recho. 86 sansa eevarnssanaRi, xxl Manvale in Cartolare n. 12/1, ¢. 208 1., 0. 3. [1277 agosto 41 (sbarrato con una sbarra) Ego Gerius Cardinalis, nomine meo et Lamberti de Lan- cella et Passe Finiguerre et aliorum sociorum meorum et cuius+ libet corum in solidum, quorum procurator sum, ut patet per instrumentum factum manu Salinchene notarii, MCCLXXVIL, in- dietione V, die III junii, confiteor tibi Manuelli Macaluffo me a te habuisse et recepisse libras LXXXVIII januinorum ete. pro quibus promitto tibi vel tuo certo nontio per me vel meum missum dare et solvere in Bononia libras CLXXXVIIII, soldos V bononinorum minutorum wsque dies XV. Testes Leoninus cen- sarius et Jani florentinus de Sancto Donato, XXII b Cartolare n. 53, ¢. 49 v., 0. 1. 1277 agosto 16 (a margine d.: Manuellis Macaluffi) Ego Gerius Cardinalis, mercator Florentie, nomine meo et Lamberti de Lancella et Passe Finiguerre et aliorum sociorum meorum et cuiuslibet eorum in solidum, quorum procurator sum, ut apparet per instrumentwa factum manu Salincheni notarii, MCCLXXVII, indictione V, die III junii, confiteor tibi Ma- nuelli Macaluffo me a te habuisse et reeepisse in Janna \bras octuaginta octo Januinorum; abrenuntians exceptioni aon ha- bite peecunie et omni iuri; unde et pro quibus, nomine cambii promitto ed convenio tibi dare et solvere in Bononia usque dies XV, aut Guillelmo Provana de Carignano pro te, libras eentum cctuaginta novem et solidos quinque bononinorum minutorum. Abrenuntians exceptioni non debite pecunie. Alioquim penam dupli cum dampnis et expeusis quas feceris pro ipsas recupe- 87 randas, te credito de expensis solo verbo sine iuramento et testibus et alia probatione, tibi stipulanti nomine meo in so- lidum et dictorum sociorum promitto et pro pena et ad sic obser vandum universa bona mea et dictorum sociornm in solidam habita et habenda tibi pignori obligo. Ratis manentibus supri dictis. Abrenuntians privilegio fori quod poscis me et bona mea et dictorum sociorum meorum ubique convenire. Actum Janue, ante stationem Marocellorum; MCCLXXVII, die XVI augusti, citea yesperas, indictione IIIT. Testes Leoninus censarius et Jani florentinus de Sancto Donato. XXilla Manuale in Cartolare n. 12/1, ¢. 208 v., n. 1. (1277 agosto 4) (sbarrato con una barra) s de Brunalaschis de Florentia confiteor vobis (sic) Thealdo de Placentia, tutori filiorum quondam Guillelmi Guische lanerii, ut is, me a te habnisse et recepisse a te de bonis dicti Willelmi, quas ipse Willelmus mihi debebat, libras V januinorum, facta omni ratione de omnibus aliis ete. abrenuncians ete. et de quibus erat mentio, ut dicimus, in testamento dicti Willelmi. Promittens ete. Alioquim ete. Et pro pena ete. Testes Vassalinus Caganus lanerius, Girardus de Saneto Thoma, XXII Cartolare n. 53, ¢. 49 v., n. 2. 1277 agosto 4 (a margine d.: Tealdi de Placentia) Ego Terius de Brunalaschis de Florentia confiteor tibi Thealdo de Placentia, tutori, ut dicis, filioram quendam Guil- 8a Se : lelmi Guische lanerii, ut dicis, me a te hahuisse et recepisse de bonis dicti Guillelmi, quos ipse Willelmus mihi dare debe- bat, facta omni ratione inter me et ipsum, libras qninque janui norum, abrenuntians exceptioni non habite et non recepte pe- cunie et omni inri, et de quibus dicimus quod est facta mentio im testamento dicti quondam Guillelmi, Promittens tibi quod per me nec per heredes meos nee per aliquam aliam personam in perpetwo non fuerit contra bona dicti Guillelmi nec contra tenentes bona ipsius quantum pro predictis nee oceasione ali- euins debiti hine xetro positi non fuerit (sic) requisitio facta nee questio mota, in indicio nee extra nec coram aliquo magistratu, de iure nee de facto, Ime inde bona sua et tenentes de honis ipsius libero et absolvo per aceptilationem et Aquilianam sti- pulationem verbis deductam ct predicta promitto tibi attendere, recipienti nomine dictorum bonorum, et observare et contra non venire sub pena dupli de quanto et quotiens questio mota fue- rit et obligatione bonorum meoruma; ratis manentibus supradic- tis. Actum Janue, ante stationem Marocelloram; MCCLXXVII, die IITI augusti, indictione THI. Testes Vassalinus Caganus lane- tius, Girardus de Sancto Thoma. XXIV a Manuale in Cartolare n. 12/1, ¢. 210 v., n. 1. [1277 agosto 24] (sbarrato con una sbarra) Ea die. Ego Gabriel, filius quondam Facioli de Mari, constituo, facio et ordiao, nomine mco et fratrum meorum, te Ottonem Siberge- ripm meum certum nontium, actorem et procuratorem et loco mei ad habendum, petendum et recipiendum et exigendum a quacumque persona, colegio et universitate omnia debita que recipere deheo cum instrumento, generaliter ete. dans predicto procuratori liberam ete, usque ad Sanctum Martinum et non ultra ete. Testes Willelmus de Amato et Benevenutus de Monelia Navonus. 89 Ft predieta feeit predietas Gabriel quia conseeutus est ve- niam etatis, ut patet per instrumentum faetum manu Lanfranci MCCLXXVII, die XVIII augusti, in Consu- latu Ciyitatis per dominum Faham de Arnoldis Consulem Janue de justitia deversus Civitatem. XXIV b Cartolare n, 53, ¢. 50 r., mn. 1. 1277 agosto 24 (a margine s.: facta) Ego Gabriel filium quondam Facioli de Mari constituo, facio et ordino, nomine meo et fratrum meorum, Ottonem Sibergerium meum et dictorum fratram meorum procuratorem et loco mei et euiuslibet ipsorum ad habendum, petendum, reeipiendum et exigendum a quacumque persona omnia debita que recipere de- beo nec aliquis dietorum fratram meorum, cum instrumento et sine instrumento, quacumque de causa. Que procuratio duret usque ad Sanetum Martinum proximum, Dans predieto procura- tori liberam potestatem et bailiam agendi, petendi, rocipiendi, transigendi, paciscendi, lamentationes perrigendi, petitionibus respondendi, de ealumpnia iurandi, pignus bandi dandi et omnia demum faeiendi que egomet facere possum et possem si presens essem et unquam potui ct que fieri possunt per ipsum procu- ratorem et que merita causarum postulant et requirunt; dans et concedens dieto procuratori iu predietis et circa ea generalem administrationcm. Promittens mihi notario, stipulanti nomine euius vel quorum interest vel intererit, ratum et firmum habere et perpetuo tenere quicquid per dictum proeuratorem procu- ratum seu factum fuerit in predictis et circa predicta usque ad Sanetum Martinum et facere et curare sie et taliter quod per quenilibet fratrem cius attenditum fuerit et obsorvatim ut su- pra et non in aliquo contrafactum; sub pena dupli de quanto et quotiens contrafactum fuerit et obligatione bonorum meo- rum. Quod quidem fecit dictus Gabriel quia consecutus est ve- 90 niam etatis ut patet per instrumentum fartum manu Lanfranci de Suscilia notarii, MCCLXXVIL, die XVIII augusti, per dominum Fabam de Arnoldis consulem Janue de iustitia deversus civitatem. ‘Actum Janue, ante stationem Maroeellorum; MCCLXXVII, die XXIII augusti, eirea meridiem, indietione III. Testes Willel- mus de Amato et Benevenutus Navonus de Monelia, XXVa Manuale in Cartolare n. 12/1, ¢. 208 v., n. 2. [1277] agosto 5 (sbarrato con una sbarra) Ego Fidugius filius Rodulfi Diversi, civis et mereator Luche, de societate batosorum, nomine meo in solidum et soeiorum meorum, confiteor tibi Manuelli Tavano, mereatori Astensi, re- cipienti nomine tuo, Johannis Tavani et Thome Macaluffi et sociornm, me a te habuisse a te (et) aliis libras DCCCCX, soldos XIII, denarios V januinorum, quas mihi dare tenebantur pre- dieti socii tui pro pretio eniusdam quantitatis septe, de quibus est jnstrumentum manu Manuellis de Albara notarii MCCLXXVII, die XVII Marcii. Abrenuntians etc. Promittens ete. Quod instru- mentum ete. Testes Willelmus de Sancto Georgio eensarius, Wil- lelmus de Sancto Stephano lanerius, XXV b Cartolare n. 53, ¢, 51 r., n. 1. 1277 agosto 5 (a margine s.: facta) Ego Fidugius filius Rodulfi Diversi, civis et mereator Lu- che, de societate batosorum, nomine meo in solidum et socio- yum meorum, confiteor tibi Manvelli Tavano mereatori Astensi, reeipienti nomine tuo, Johannis Tavani et Thome Maca- 91 Juffi et sociorum, me a te habuisse et recepisse illas libras nonin- gentas decem, soldos quattuordecim et denarios quinque janui- norum, quas mihi dare tonebantur predieti soci tui pro pretio cuiusdam quantitatis septe, de quibus est instrumentum manu Manvellis de Albara notarii, MCCLXXVIL, die XVII mareii. Abre- nuntians exceptioni non babite et non recepte pecunie et omni iuri. Promittens tibi nomine tuo in solidam et sociorum tworam quod per me nee per aliquem ex predictis sociis meis nec per aliquam aliam. personam in perpetuum non fuerit requisitio facta nee questio mata, in iudicio nec extra, nee coram aliquo magistratu quantum pro dieto debito, Imo inde te et socios et bona tua libero et absolve per acceptilationem et Aquilianam stipulationem verbis deductam et predicta promitto, nomine meo in solidum et sociorum meorur tibi recipienti dicto no- mine in solidum, attendere, complere ct observare et contra non venire sub pena dupli de quanto e1 quotiens questio mota fuerit, tatis manentibus supradictis et obligatione bonorum meorum et dictorum sociorum meorum. Actum Janue, ante stationem Ma- rocellorum; MCCLXXVII. die V augusti, indictione IIIL. Testes Willelmus de Sancto Georgio censarius et Willelmus de Sancto Stefano lanerius. XXVIa Manvale in Cartolare n. 12/1, ¢. 209 r., n. 1. 11277} agosto 20 {sbarrato con una sbarra) Die XX augusti. Ego Johaunes Salicetus confiteor tibi Elliono de Varagine me a te habuisse et recepisse integram solutionem et satisfactio- nem de omni eo et toto quod mihi debuisti nec mihi debes (sie} nec tenearis occasione instrumenti, facta omni ratione inter me et te, occasione lignaminis quod mihi dare debebas pro navi mea et de quibus dicimus esse insirumentum et de quo lignae mine fuit fideiussor Daniel de Mari sive Manuel de Loco. Re- nuntians cte. Pro etc, Testes Gerardus de Botio et Fredericus Silvanus. 92 XXVIb Cartolare n. 53, ¢. 57 n,m. 2. 1297 agosto 20 (a margine d.: Ellioni de Varagine) Ego Johannes Saliectus confitcor tibi Elliono de Varagine me a te habuisse et recepisse integram solutionem et satisfactio- nem de orani co et toto quod mihi unquam debuisti, facta omni ratione inter me et te diligenti, usque in diem odiernum. Abre- nuntians exceptioni non habite et non recepte solutionis et omni iuri et specialiter occasione lignaminis quod mihi dare debebas et tenebaris pro navi mea, de quibus dicimus esse instrumentum manu Manuellis de Loco et de quo lignamine fuit fideiussor Daniel de Mari. Promittens tibi quod per me nee per aliquam aliam personam de cetero, occasione dieti lignaminis nec occa- sione alicuius debiti, non fuerit requisitio facta nec questi mota, in indicio nee extra, nec coram aliquo magistratu, de jure nee de facto, Imo inde te et bona tua libero et absolvo per acceptilationem et Aquilianam stipulationem verbis deductam ct predicta promitto tibi attendere, complere et observare et contra non venire sub pena dupli de quanto et quotiens questio mota fuerit, rato manente pacto, et pro pena et ad sic observan- dym universa bona mea habita et habenda tibi pignori obligo- Aetum Janue, ante stationem Marocellorum; MCCLXXVII, die XX augusti, cirea tertiam, indictione III, Testes Gerardus de Bobio et Frederieus Silvanus. XXVIL a Manvale in Cartolare n, 12/1, ¢. 209 r, n. 2, [1277] agosto 23 (sbarrato con una sbarra) XXUL Ego Georgius de Mari, nomine Gandini fratris mei, cuius procurator sum, ut patet in carta manu Leonis de Sexto no- tarii, MCCLXXVII, die If madii, et nomine heredum quondam 93 Jacobi fratris mei, confiteor tibi Leonino Cieade me a te ha- Duiese ct rerepisse integram solutionem et gatisfactionem de ac- comendatione tam capitalis quam proficui quam dicts Bene- dictus quondam Cigada, frater tuus, habuit et recepit a Gandino predicto et ab heredibus quondam dicti Jacobi. Abrenuntians ete, Promittens etc. XXIII. Testes Vivasinus, Nicolaus corri- giarius. XXVIIb Cartolare n. 53, ¢. 51 v., n. 1. 1277 agosto 23 (a margine d.: Leonini Cieade) Ego Georgius de Mari, nomine Gandini fratris mei, euius procurator sum, ut patet per instrumentum factum manu Leonis de Sexto notarii, MCCLXXVII, die II madii, et nomine here- dum quondam Jacobi fratris mei, confteor tibi Leonino Cieade me a te habuisse et recepise, te solvente pro Benedicto quon- dam fratre tuo, integram solutionem et satisfactionem de omni acoomendatione tam capitalis quam profieui quam vel quas dictus quondam Benedictus habuit a dicto Gandino fratre meo nec a dictis heredibus sive a dicto Jacoho fratre meo quondam nee pertinentibus dictis heredibus, facta diligenti ratione inter me et te usque in odiernum diem, Abrenuntians exceptioni non habite ct non recepte pecunie et omni iuri, Promittens tibi quod per dictum Gandinum nee per aliquem dictorum heredum nec per aliquam personam pro aliquo ipsorum et bona dicti quondam Benedicti de cctero non fuerit requisitio facta nec questio mota in indicio nec extra nec coran aliquo magistratu, de iure nec de facto, Imo ipsa bona libero et absolve pex accepti- jmionem et Aquilianam stipulationem yerbis deductam et pre- dicta promitto tibi attendere, complere et observare et contra non venire sub pena dupli de quanto et quotiens contrafactum fuerit, rato manente pacto, et obligatione bonorum meorum et dicti Gandini et predictorum heredum, Actam Janue, ante sta- tionem Marocellorum: MCCLXXVII, die XXVIII augusti, circa tertiam, indictione III. Testes Vivasinus de Sancto Georgio et Nicolaus corrigiarius, 94 NOTAIO CORRADO DI CASTELLO XXVIII a Manuale in Cartolare n, 138, ¢. 128 r., n. 3. [1307] aprile 20 (sbarrato con una sbarra) Ego Bartholomeus de Portuveneris, filius Magistri Ugonis, facio, constituo et ordino meum certum nuntium et precurato- xem Thomam de Domoculta ad petendum, habendum, exigen- dum et recipiendum illam quantitatem yperparorum quam ba- bere et reeipere debeo et possum a Johanne de Sancto Georgio, habitatore in Peyra, et ad quitationem, liherationem, finem et remissionem et pactum de ulterius non petendo faciondum eum omni stipulatione et solemnitate juris, iura cedendum et ad pecuniam quam pro me et meo nomine receperit cambiendum et implicandam in quibuscumque rebus et mereibus sibi vide- bitur et ad mihi transmitendam ad omnem meum risicum et for- tunam de Peyra in civitatem Januam et generaliter demum ad omnia que in predictis et circa predicta ete., dans etc, promitens etc., Testes Facinus Guereius de Ast civis Janue, Manuel de Castello notarius et Romanetus quondam Januini de Portu- veneris. Die XX aprilis, ante tertiam. 95 XXVIII b Cartolare n. 138, ¢. 114 r., n, 2. 1307 aprile 20 (a margine d.: Bartholomei de Portuveneris, factam in cartam) Ego Bartholomeus de Portuvencris, filius magistri Ugonis, facio, constituo et ordino meum certum nuntium et procura- torem Thomam de Domoculta ad petendum, habendum, exigen- dum et reeipiendum illam quantitatem yperparorum quam ha- bere et recipere debeo et possum a Johanne de Sancto Georgio, habitatore in Peyra, et ad quitationem, liberationem, finem, yemissionem et pactum de ulterius non petendo faciendum eum omni stipulatione et solemnitate iurium, iura eedendum et ad pecuniam quam per me et meo nomine receperit eambiendam ct implicandam in quibuseumque rebus et mereibus sibi vi+ debitur et ad mihi transmitendam ad omnem meum risicum et fortunam de Peyra usque in civitatem Janue ct demum genera- liter ad omnia et singula facienda in predietis et eirea predicta et dependentibus que egomet facere possem si presens essem et que merita causarum et iuris ordo postulant et requirunt et que per consimilem procuratorem facere et expedisi possunt. Dans ete. Promittens ete, Actum Janue iuxta angulum domus Geor- gii Venti. Testes Faeinus Guercius de Ast civis Janue et Ro- manetus quondam Januini de Portuvencris. Anno Dominiee na- tivitatis MCCCVI, indictione IJII, die XX aprilis, ante tertiam. XXX a Manuale in Cartolare n. 138, ¢. 128 v., n. 1. [1307] aprile 20 Ego Henricus Spinula, filius quondam Valeri, nomine et vice Guideti Spinule fratris mei, pro quo promito de rato sub ypo- theca et obligatione bonorum meorum, promito et convenio tibi 96 Nicolao de Sancto Siro, filio Paschalis, me facturum et curatu- rum ita et taliter quod dictus Guidetus, frater meus, te non mo- Jestabit seu inquictabit de aliqua quantitate pecunie quam sibi debcas quacunque occasione ante terminos ad quos eidem sibi debes nec seouritatem vel securitates precissas vel causativas a te petere vel requirere infra dictos terminos vel aliquem ecorum ex vigore alicuius capituli seu statuti civitatis Janue, liceat ta- men dicto fratri meo, in quolibet termino, petere id quod reei- pere debebit et infrascriptam petere executionem in quolibet termino si voluerit, Que omnia tibi promito attendere, com: plere ct observare et observari facere. Alioquim tibi dare et solvere promite omne id et totum quod inde te solvere oporteret ai in dictos terminos eris inguictatus vel ut supra non observa- tum cum refectione dampnorum et expensarum. Ratis ete. Et proinde omnia bona mea habita et habenda tibi pignori obligo. Actum Janue in logia palacii de modulo Communis Janue. Te- ates Boterius de Zerli, Delay de Sturla Dediu et Paschalis talia- tor de Sancto Stephano, Die XX aprilis, ante tertiam. XXIX b Cartolare n, 138, ¢. 114 v., n. 1. 1307 aprile 20 (a margine s.: Nicolai de Sancto Siro, factum in cartem) In nomine Thesu Christi amen. Ego Henricus Spinula, filius quondam Valeri, nomine et vice Guideti Spinule fratris mei pro quo promito de rato sub ypotheea et obligatione bonorum meo- xum, promito et convenio tibi Nicolao de Sancto Siro, filio Pa- schalis, ex pacto expressim aposito inter me et te, me facturum et curaturum ita et taliter quod dietus Guidetus frater meus te non molestabit seu inquietabit de aliqua quantitate pecunie quam sibi debeas, quacunque oceasione, ante terminos ad quos eidem sibi debes nee seeuritatem vel securitates precissam vel causativam seu precissas vel eausativas a te petere vel requirere 97 infra dictos terminos vel aliquem corum ex vigere alicuins eapic tuli seu statuti civitatis Janue; liceat tamen dicto fratri meo, in quolibet termino, petere id quod recipere debebit et infrascrip- tam petere executionem in quolibet termino si voluerit. Que omnia et singula supradicta promito et convenio tibi attendere, complere et observare et attendi, compleri et obscrvari facere. Alioquim tibi dare et solvere atque restituere promitto omne id et totum quod inde te solvere oporterit et tibi vel heredibus tuis habere contingerit si infra dictos terminos eris inquietatus vel molestatus vel ut supra non observatum cum refectione damp- norum et expensarum, Ratis manentibus supradictis et proinde omnia bona mea habita et habenda tibi pignori oblige. Aetum Janue in logia palacii de modulo Communis Janue, Testes Boterius de Zerli, Delay de Sturla Dediv et Paschalis taliator de Sancto Stephano. Anno Dominice nativitatis, MCCC septime, indictione IIIL, die XX aprilis, ante tertiam. XXX a Manuale in Cartolare n, 138, ¢. 128 v., n, 2, (1307 aprile 20] (sbarrato con una sbarre) Fgo Nicolinus de Proana de Recho facio, constituo et or- dino meum certum nuntium et procuratorem Frederieum Ca- lienum presentem etc. ad petedum, habendum, exigendum et re- cipiendum quiequid ct quantum habere et recipere debeo et. possum a quacunque persona, quacunque oceasione el causa, cum a que habere ete., cartis et scripturis quam sine ct ad omni oceasione suecessionis Simone Vaytace matris mee et ad ipsa bona deffendendum ete. ct ad quitaciones ete, inra cedendum, transigendum et paciscendum etc. instrumenta et seripturas etc. et ad omnes lites ete. volens dictum procuratorem meum ete. Testes Magister Johannes de Castro et Nicolans Balbanus de Rappallo. Die predicta, cirea tertiom. 93 XXX b Cartolare n, 138, ¢. 114 v., n. 2. (1307 marzo 20 (a margine s. Nicolini Proana procura} Fgo Nicolinus Proana de Recho ealafattus facio, constituo et ordino meum certum nuntium et procuraterem Fredericum Calienum presentem ad petendum, habendum, exigendum et re- cipiendum omne id et totum et quiequid et quantum habere et recipere debeo et possum a quacunque persona, quacunque cecasione, et tam cum eartis et scripturis quam sine et ad pe- tendum, habendum, exigendum et reeipiendum omnia iura, ac- tiones et rationes que et quas habco ct habere, requirere et exigere (possum) oceasione suecessionis hereditatis quondam Si- mone Vaytace matris mee et ad ipsa bona deflendendum et ad quitationes, liberationes, fines, remissiones, absolutiones et pactum de ulterius non petendo faciendum cum omni stipulatione et so- lemmitate iuris, iura cedendum, transigendum et paciscendam, instrumenta et seripturas execution’ mandandum, exactiones pro- sequendum, iuramentum de calumpnia securitates prestandum, et ad omnes lites, causas et questioncs quas habeo, habere, movere. possum et intendo contra quamcunque personam quacunque oc- easione et quam vel quas quelibet persona et universitas movere yellet et posset contra me et tam in agendo quam in deffen- dendo, libellos dandum et recipiendum, lites contestandum, po- sitiones faciendum, positionibus respondendum, inramentum de ealumpnia et quodlibct aliud iuramentum prestandum, titulos dandum et recipiendum, testes producendum et alterius partis jurare videndum, terminos et dilationes petendum, iudices et notarios elligendum et recusandum, alligationes alligandum, as- securationes petendum, sententiam et sententias andiendum et appelandum et appellationes prosequendum et demum ad omnia mea negocia agenda, gerenda et administranda, in iudieio et extra indicio, et omnia et singula faciendum in predictis et eirea predieta et dependentibus que egomet facere possem si presens essem et que merita causarum et iuris ordo postulant et requi- runt; dans et concedens dicto procuratori meo in omnibus et 99 singulis supradietis et dependentibus liberam et generale man- datum et liberam et generalom administrationem; promittens tibi notario infrascripto, stipulanti nomine et vice euius vel quo- rum interest vel intererit, habere ratum et firmum quieqnid ct quantum actum, factum, gestum sou procuratum fuerit in pre- dietis et cirea predicta et dependentibus per dietum procura- torem menm sub ypotheca et obligatione bonorum meorum, et volens dictum procuratorem meum relevare ab omni honere sa tisfaetionis promito tibi dicto notario reeipienti ut supra interee- dendo pro eo de iudicio sisti et iudicato solvendo eum omnibus suis clausulis sub ypotheca et obligatione bonoram meorum. Re- nuntians iuri de principali et omni iuri, Aetum Janue, inxta angulum domus Georgii Venti. Testes Magister de Castro cirur- gicus et Nicolaus Balbanns de Rappallo. Anno Dominiee nativi- tatis, MCCCYIL, indictione III, die XX mareii, circa tertiam. XXXba Manvale in Cartolare n. 138, ¢, 129 r., n. T. [1307] aprile 20 (sbarrato con una sbarra; a margine s.: HII) Ego Paschalis de Clavaro confiteor tibi Nicolac Mariono me a te habuisse et recepisse mutuo, gratis et amore, libras quatuor januinorum, renuncians ete. quas tibi ad tuam volunta- tom ete, Privilegio fori ete, Testes Obertus Fontana, Clariel de Monleone capsiarius. Die XX aprilis, post tertiam. XXXIb Cartolare n. 138, ¢. 115 rn. 1. 1307 aprile 20 (sharrato con sbarre incrociate; a margine d.: Nicolai Marioni, III) Ego Paschalis de Clavaro cordoanerius confiteor tibi Ni- colao Mariono me a te habuisse et reeepisse mutuo, gratis et 100 and as Sie orl te amore, libras quatuor januinorum, renuntians exeeptioni non numerate pecunie, non habite et non reeepte ete., quas libras quatuor jaminorum vel totidem pro ipsis\eiusdem monete tibi vel tno certo misso per me vel meum missum dare et solvere promito ab hodie in entea ad tuam voluntatem et quandocun- que tibi placuerit. Alioquim cte. Ratis manentibus supradietis et proinde omnia bona mea ete. Abrenuntians privilegio fori ete. Actum Janue iuxta angulum domus Georgii Venti. Testes Obertus Fontana eandelerius, Clariel de Monleone capsarius. Auno Dominice nativitatis MCCCVIT, indietione IV, die XX apri- lis, post tertiam. MCCCVLI, die XITII martii, cassatum mandato dicti Nieo- lai quia confitetur habuisse solutionem videlicet a Johanne Ricio de Quinto nomine dieti Paschalis et cuius oecasione ei- dem Johanni fecit quitetionem nomine dicti Pasehalis ex forma instrumenti seripti manu Francisei Morucii, MCCCVIL, die XXIIT junii, presentibus Rolando Rieio et Vivaldo de Quinto. XXXILa Manuale in Cartolare n. 138, ¢. 129 r, n. 2. 12307 aprile 20) (sbarrato con una sbarra; @ morgine s.: HI) Ego Francischinus de Sancto Georgio, filius quondam Oberti Fornarii, qui habito in contratis Sancte Crucis, in domo Nicolai Veneiguerre, confiteor tibi Thome, spetiario de Sancto Georgio, me a te emisse, habuisse et recepisse tot de twis rebus, renun tians ete., unde et pro quibus tibi libras duadecim, soldos I ja- nuinorum usque menses quatuor proximos ventures et antea si antea venerit (sic) de viagio Romanie qua iturus est (sie) in galea Nicolai de Sauro vel si antea veniret dicta galea, Alioquim ete. Renuntians ete, Et proinde ete. Et est actum inter partes quod si dictus non posset vendere et expedire dictas res quod debet 101 dictus Thomas ipsas reeuperare pro ca quantitate quam sibi vendiderit, ipsis rebus non peioratis, Privilegio fori ete.. Testes Obertus Fontana et Gnirardus barberius, die predicta, post tertiam. XXXII b Cartolare n. 138, ¢. 115 6, n. 2. 1307 aprile 20 (sbarrato a sbarre incrociate; a margine s.: HII, Thome Speciarii) Ego Franeisehinus de Saneto Georgio, filius quondam Oberti Fornarii, qui habito in eontratis Sancte Crucis, in domo Nicolai Veneiguesre, confiteor tibi Thome, spetiario de Sancto Georgio, me a te emisse, habuisse et recepisse tot de tuis rebus et spe- tiaria, renuntians ete., unde et pro pretio cuius sive quaram ex causa emptionis tibi vel tuo eerto misso per me vel meum missum dare et solvere promito libras duodeeim et soldos I januinorum usque menses quatuor proximos venturos et antea si antea venero de viagio Romanie quo iturus sum ad presens in galea Nicolai de Sauro vel si antea venerit dicta galea. Alio- quim ete. Ratis ete. Et proinde ete. Et est actum inter partes quod si dictus Franciscus non posset vendere et expedire dictas res quod debet dictus Thomas ei promisit ipsas recuperare pro ca quantitate pro qua sibi vendidit, ipsis rebus non peioratis vel devastatis, Et privilegio fori etc. Actam Janue iuxta angulum domus Georgii Venti, Testes Obertus Fontana candelerius et Guirardus barberius in Saneto Georgio. Anno Dominice nati- vitatis MCCCVII, indictione III, die XX aprilis, post tertiam, 102 NOTAIO ANGELINO DI LEONE OXXIH a Manvate in Cartolare n. 256, ¢. 55 6, n. 1. (1316 agoste 22] (sbarrato con una sbarra; al centro: cassatum quia est in cartulario) Ego Johannes de Prato de Corsio confiteor tibi Danieli, fi- lio quondam Johannis Bandiani de Corsio, me tibi dare debere libras XXXXVII januinorum pro doctibus et patrimonio Jaco- bine filie mee et sponse tue, non obstante tibi quod in istrue mento doetium dicte Jacobine, seripto paulo ante manu notarii infrascripti, de ipsis doctibus te quictum et solutum vocastis ct quod abrenuntiaveris exeeptioni pecunie non numerate et doc- tis non solute et omni iuri. Renuntians exceptioni diete con- fessionis non facte, pecunie non debite, rei sie non concesse, doli, in factum, sine causa condicionis et omni iuri, Quas libras XXXXVII tibi dare et solvere promitto per hos terminos vide- licet libras XXVIII usque Kalendas Januarias proxime venturas, Kibras decem hine ad annum unum proxime venturum et libras novem januinoram deinde ad alium annum tune proxime ven turum, Alioquim penam dupli dicte quantitatis solempni stipu- latione promissa ete. ratis manentibus supradictis ct proinde om- nia bona mea habita et habenda tibi pignori oblige. Actum ut supra. 103 XXXII Cartolare n. 256, ¢. 5 v., n. 2. 1316 agosto 22 (a morgine s.: «f >) In Christi nomine amen. Ego Johannes de Prato de Corsio confiteor tibi Danieli, filio quondam Johannis Bandiani de Cor- sio, me tibi dare debere libras quadraginta septem januinorum pro doctibus et patrimonio Jacobine filie mee et sponse tue, non obstante tibi quod in instrumento doctium dicte Jacobine seripto modo paullo ante manu notarii infraseripti de ipsis doctibus te quietum et soluttum yocastis et quod abrenuntiaveris exceptioni pecunie non numerate et doctis non solute et omni tinns exceptioni dicte confessionis non facte, pecunie non de- bite, rei sie non concesse, doli, in factum, condicionis sine causa et omni iuri, Quas libras quadraginta septem tibi dare et sol- vere promitto per hos terminos videlicet libras viginti octo usque Kalendas Januarias proxime venturas, libras decem hine ad annum unum hine proxime yenturum. Alioguim penam dupli dicte quantitatis solempni stipulatione promissa, ratis manen- tibus supradictis, et proinde omnia bona mea habita et babenda tibi pignori obligo. Actum im Villa Corsii in hostio domus pre- dicti Johamnis de Prato sive terre ipsins Johanuis; anno Domi- nice nativitatis MCCCXVI, die XXII angusti, indictione Xt, circba nonam; testes Manuel de Corsio quondam Johannis no- tarius, Enricus de Sancto Michacle qui habitat in trepis et Michael de Simonacio de Corsio, iuri. Renun- XXXIV a Manvale in Cartolare n. 256, ¢. 60 y., n. 1. 1316 dicembre 6 {sbarrato con una sbarra; al centro: « cassatum quia est in cartulario ») In Christi nomine amen. Ego Petrus Balistrerius, draperius, quondam Odonis, qui babitas in Predis, et Jacoho albergatori, qui 104 habitas in domibus Feclesie Sancti Jobannis, me a vobis habuisse et recepisse integram solutionement satisfactionem de omni et toto quod mihi dare ct solvere tenebaris. Actum Janue in Ee- clesia Sancti Johannis de Jama; anno Dominice nativitatis MCCCXVI, die VI decembris, indicione XIII, post vesperas. Testes Lanzalotus de Clavaro, qui stat ad Sanctum Donatum, Jobanninus cultellerius de Pulveraria ct Jobannes de Vultabio mensurater salis. XXXIV b Cartolare n. 256, ¢. 10 r., n. 1. 1316 dicembre 6 (a margine s.: «f ») In Christi nomine amen, Ego Petrus Balistrerius. draperius, quondam Ambrosi confiteor yobis Jacobo Reve de Andoria quondam Odonis, qui habitas in Predis, et Jacobo albergatori in Predis, in domibus Ecclesie Sancti Johannis, me a vobis et a quolibet vestrum habuisse et recepisse integram rationem, solu- tionem et satisfationem de omni eo et toto quod ab eo potere vel requirere possem usque in diem presentem aliqua ratione vel causa, cum carta vel sine, computatis omnibus solutionibus mei patris in banchis vel alibi, Renuntians exception habite, solutionis et satisfacionis non facte ct omni iuri, liberans vos et quemlibet vestruam de predictis omnibus solempniter per acceptillationem et aquilianam stipulationem solempniter de- ductam; promittens vobis et cuilibet vestram quod per me vel heredes meos vel habentem causam a me contra vos vel aliquem vestrum vel heredes vestros vel alicuius vestrum vel habentem eausam a vohis vel ab aliquo vestrum nullo tempore de predietis vel aliquo ipsorum fiet lis, questio, petitio vel controversia in indicio vel extra, de iure vel de facto. Alioquim penam dupli de quanto et quotiens contrafietur vel ut supra non observaretur rationis non 105 vobis et cuilibet vestrum stipulantibus dare et solvere promitto ut supra; ratis manentibus supradictis et proinde omnia bona mea habita et habenda vobis et cuilibet vestrum piguori obligo. Actum Janue in Ecclesia Sancti Johannis de Janua, anno Do- minice nativitatis MCCCXVI, indicione XIII, die VI decembris, post vesperas. Testes Lanzalotus de Clavaro, qui stat ad Sanctum Donatum, Johanninus cultellerius de Pulyerajra et Johannes de Vultabio mensurator salis, XXXVa Manvale in Cartolare n. 256, ¢. 61 v., n. 1. 1317 gennaio 6 (sbarrato con una sbarras all centro: « cassatum quia est in cartulario ») In Christi nomine amen. Ego Riehetus textor, filius quondam Marchi de Recho, confiteor vobis Jacoho de Montobio batitori et Contesse jugalibus me a vobis habuisse et reeepisse, pro docti- bus et patrimonio Margarite, filie vestre et uxoris mee future per verba de presentibus, lihras triginta quinque januinorum. Renuntians ete. Et facio vohis recipientibus nomine dicte Mar- garite et pro ipsa Margarita donationem seu antefactum propter nuptias secundum morem et consuetudinem civitatis Janue de libris triginta quinqxe januinorum, Quas doctes et antefactum etc, Alioquim te. Jurans se esse maierem annorum XXIII, faciens ete, Actum Janue in Burgo Sancti Stephani, in carrubio domorum Petri de Parneto, in domo Fredenzoni Monerii in qua habitant dicti Jacobus et Contessa jugales, Testes Philipus de Paulo, Johan- ninus de Dominabus et Martinus Frenerius de Magdallena. Anno Dominice nativitatis MCCCXVII, die VI januarii, cireha yesperas, indictione,... 106 es XXXV b Cartolare n. 256, ¢. IT r., n. 1. 1317 gennaio 6 (a margine s.: «f») In Christi nomine amen, Ego Richetus textor, filius quon- dam Marchi de Recho, confiteor vobis Jacobo de Montobio bati- tori et Contesse iugalibus me a vobis habuisse et recepisse, pro doctibus et patrimonio Margarite, filie vestre et uxoris mee fu- ture et sponse per verba de presente, libras triginta quinque januinorum, Renuntians exceptioni peceunie non habite et non mumerate, doctis non solute et omni iuri et facio vobis recipien- tibus nomine dicte Margarite et per vos ipsi Margarite ante- factum seu donationem propter nuptias de libris triginta quin- que januinorum secundum morem et consuetudinem civitatis Janue, quas doctes et antefactum vobis et euilibet vestrum reci- pienti nomine diete Margarite et per vos ipsi Margarite vollo esse salvas et salvum in bonis meis habitis et habendis et ipsas doetes et antefactum eidem Margarite sive cui de inure restitui debebunt, reddere et restitnere promitto adveniente die et casu doctium restituendarum, Alioquim penam dupli dicte quantitatis solempni stipulatione promissa, ratis manentibus supradictis et preinde omnia bona mea habita et habenda vobis dictis nominibus pignori obligo; confitens me maiorem esse annorum XXIII; iurans ad sancta Dei Evangelia corporaliter tactis scrip- turis supradicta omnia attendere, complere et observare; faciens predicta conscilio testium infrascriptorum quos in hoc cas meos propinquos, vicinos et consciliatores elligo et appello. Actum Janue in Burgo Sancti Stephani in carrubio domorum Petri de Parneto in domo Fredenzoni Monerii in qua habitant predieti Jacobus et Contessa jugales; testes Philipus de Paulo de Domo- culta, Johazninus de Dominabus et Martinus Frenerius de Mag. dallena; anne Dominice nativitatis MCCCXVIL, indicione XIIE, die VI januarii, cireha vesperas. 107

Potrebbero piacerti anche