Sei sulla pagina 1di 63

Cantos, Cuentos y Poemas

en Idioma Maya Kiche

Entrar

Indice
Gua Didctica
Cuentos
Cantos
Poemas
Crditos

Gua Didctica
Ri ajtijoxelab rech ri ukaj junab rech tijonem pa keb chabal
rech ri tijobl Escuela normal bilinge INTERCULTURAL,
kichetijobl utx mayab winq oxlajuj tzi; xqachomaj rij
ri jalajj tq bix, nabalil, kulmatajem, xuquje Tzijobelil pa
qachabl kiche, xa rech ri ajtijoxelab kikiban ukojik kuk ri
akalab pa ri jalajoj taq tijobl che ketam kechaw pa qatzij
Kiche xuquje ri tajin kakitijoj kib. We jun chak ri xqachakuj
rij xa rumal che tajin kqaya uqij ri qatzij Kiche, qetam che
kubana na rajawaxik chaqe pa qakaslemal.

Cuentos
Le Koy
Ri Jun Chim
Jun bur ruk jun kej
Ri ek ruk le kuch
Ri imul ruk ri utiw
Ri laj Patx
Ri achi ruk job ixoqib

Ri ixm
Ri wakax
Ri cho ruk ri mes
Ri laj ixjut
Ri akal xwan xuquje ri upapalot
Ri imul ruk ri alas
Ri tzaq
Jun achi

LE KOY

Ojer tq winq xkibij che ko jun koy sibalj uretambal xuquje nm uchuqab , xbe pa jun
kichelaj
Xuresaj nm che are xraj kuban rochoch pa cha le nikaj winq che e ko pa tinamt, ka te ku
ri
Xumj ubanik le rochoch jun qij xuya che, ka te ku ri xuquje tz xubn che, are ka
kikotik, xa rumal xukiso.
Ka te ku ri xkil le winq che jun koy tz xubn che le rochoch, le winq man utz ta xkilo,
juntir xekimulij kib.
Xkibij chaqakamisaj le jun koy, are chi xril le koy xuxej rib xuquje xbe pa jun juyub xa
je ri xsach uwch.

MARTINA CHAVEZ
CUARTO INFANTIL

RI JUN CHIM
Ko ba jun qij ko jun ala, ronojel qij kbe pa ri uchak . Xopn wa jun qij , xurq jun
chim, ko kn pa le be xril ri ala xukam bi pa ri rachoch.
Chi xril unan rekam bi' jun kak laj chim, xuta che: su che xasik jun chim.
Xuquje ri unan xubij che utzataj kasik le sutq pa tq le be. Xbe che uyaik jun chm .
Chi xopn chi la xril jun achi ko chi la tajn kutzukuj ri sutq re.
Ri jun achi xril jun ala rukam jun chim xuta che, chi ri ala xrilo, xubij che ma kusik ta
chi le sutq pa tq le be.

CASIMIRO MORALES SAJBIN


CUARTO INFANTIL

JUN BR RUK JUN KEJ


Ko jun mul jun br rachil jun kej junam kewarik, ri jun br kachakn tj, kuxlank kuya uwa
kutij tj uwa kawarik, junam ta ruk ri kej, are kachakn pa tq qet nmalj ri uwa kyaik, ko
jun chaqab ri jun kej kx xunao xa rumal ri are kachakunk, ri jun br xubij chech
chajuluj ayabil katij ta chi ri awa, ka te ku ri xukam bi ri br pa chak ka te ku ri
xe'tzalaj ulq choja qequm chik, kx xuna ri br xechakunq, xubij che, chi tajn koj
chakunik ruk qajaw, kubij che kusikij pan jun winq che ajcholol kej rech katucholo, ri
kej sibalj xuxej rib are chi e keb xebe pa chak.

ELVIN EVERARDO MORALES HERNNDEZ


CUARTO INFANTIL.

RI K RUK LE KCH
E ko' kijab k cho le uwa ja ko jun chi kech kuxej ta rib che le kch, le oxib chik sibalj
kikixej kib chi uwch le kch, le jun kuxej ta rib sibalj kuyik rib . Xa rumal kuxej ta rib,,
xopan jun qij e ko e kijab che le uwach ja tajn kitzukuj le kiwa ka te ku ri xqax le kch,
le oxib ek xeanimajik, xa rumal ri kuch karaj keutijo, xkowin bi che uchapik jun chi kech
xekanj kn e oxib, e keb sibalj kebisonk, le jun chik xaq keurilo. Are kuril rib, wa are
ma utz ta keuril le nikaj rachil, ka te ku ri xopn jun qij chik xqax ri kch xukm bi le
keb k, xuxkanaj kn jun, ka te ku ri chi ukab qij xel ubi'k ri k xq utukel chik ka te
ku ri sibalj xbisonik, xumaj oqej, xa rumal xkanaj kn utukel. Ka te ku ri xurilo, che
sibalj e rajawaxik le rachil che.

MARIA ISABEL LUCAS


CUARTO INFANTIL

RI IML RUK RI UTIW


Ko jun jumul ko jun iml sibalj kakikotik, xa rumal ko sibalj ri qayes kutijo. Ko jun qij
xopn jun utiw xubij che ri iml, chanim katintijo xa rumal sibalj kinumik, ri iml xubij che
kanatij taj xuquje in inkI taj, in inka, ri utiw xutzeej uwch le laj iml.
Le laj iml ma xunimrsaj ta rib , are ri alj iml retam che nm ubantajik chi uwch le utiw che
ko sibalj ranem xumaj ranim chi uwch le utiw.
Le lj iml ma xuya ta numik che le utiw xutzukuj uwa, xubij che ma kinatij taj kintzukuj awa,
le utiw xubij che su wa kaya chuwe rech kintijo.
Le iml xubij che nm ya le atzam chanim katzukuj le ixpakpn chi uxe tq le abx xa je la
kattobn che usakajaxik le tikon, ketzq ne la le abx, utiw xa je la qato qb kuk le winq
pa cha le we n are kintj le tq kinq.
Ri utiw xuraq jun chikp sibalj xkikotik, xa rumal koch ri uti.
Xuquje ri iml xbek, xutoqala ranim , xa je la ri utiw ma xutij taj.
SANDRA ISABEL LAYNES
CUARTO INFANTIL

RI LJ PATX
Jumul lj patx che sibalj jel kuna kbe cho ri nm ja kubn retzanem kuk le nikaj tq
patx.
Jumul ri lj patx xbe kuk ri tq rachil patx pa atinem , nj lj patx ma xraj taj xatinik .
Xa rumal kowin taj kbe kuk tq rachil pa atinem, konojel
ri tq patx xkito nj lj patx xuquje xkitijoj che atinem cho ri nm ja xaq je ri xbe ri
qij xuquje konojel tq patx xebe kuk kinan.
Pa jun qij chik konojel tq patx xebe pa atinem pa jun nm ja xuquje jun laj patx xkowin
xbe che ubanik retzanem kuk ri ninkaj patx chik.
Konojel ri tq laj patx kekikotik e ko pa le nimaja.

AUDELINA PEREZ GIRON


CUARTO INFANTIL

RI ACHI RUK RI JOOB IXOQIB:


Ko jun beqij, che xukl ribri qij chi rij ri juyub, ko jun xbin che, che ko jun ja kabixonk,
ka te kuta are jun bx, rech nj cho, xril cho tq utzal ma kot winq ka te kuta are ri winq ke
bixonik tajn keqat ulq, ka te kuta are pa kaj chik kpe wi ri bx, ri achi xuxej rib xkay pa kaj
ka te xril are jun sutz tajn kqaj ulq chi rij, ri achi xutaqej ri anim, pa e ko wi ri che xeqaj ri
sutz, ka te xril are, pa uwi ri sutz xeqaj uloq job ixoqib che sibalj utz kekayik, ka te xril ri
achi, xkimaj xojoj xuquje kebixon chi rij ri ja, ka te xkil ri ixoqib che ri achi tajin kqab kuk ri
job ixoqib xkixej kib xyaqan anaqil pa uwi ri sutz xepaqi pa kaj xsach bi kiwch.

ENRIQUE ALBERTO ZAPETA MORALES.


CUARTO A INFANTIL.

RI IXM
Are le loqalaj ixm are la le ixm sibalj kaqaloqaj xuquje are chi kaqatiko ma xq taj
kaqatukij.
Kakibij ri Qatit Qamam ri are sibalj xkibn ri chabl pa uwi le loqalj ixm je ri xkibij kan
ri Qatit Qamam.
Xa rumal xpe jun nm winq kubij su ri xukulmaj ri nm winq.
Ka te xrilo xel uloq jun ali, pa ri ube, xkichabej kib ruk ri nm winq, ri nm winq xuta che ri
ali, jachin at xcha che, ri ali
xubij che ri nm winq inwa in ixm xa rumal sibalj kibn kax chi wech ma kel ta ikux chi
wech, ri tajn kibano tajin kiniya
che ri tzi xuquje kiniya che aq, kiniqosij, kinitzq pa chun, kinikeej chi upam jun chich,
kinikat cho qaq.
Kinbij kan chela in kinbek, are chi xkay pan ri winq chi rij ka te xrilo, ma kota chi ri ali, ri nm
winq sibalj xuxej rib.
CIPRIANA CATARINA TZUNUN
CUARTO INFANTIL

RI WAKX
Xkulmataj jun qij kanq ko jun achi e ko keb uwakax, ri jun achi xuya kn ri uwakax choch ri
taqaj xuxim kn chi la are xbe cho ri rachoch .
Ka te ku ri xepe nikaj wakx chik, xeqax bi pa cha e ko wi le keb wakx ka te ku ri jun lj xit
wakx echi xrilo che xeqax le nikaj wakx kuk,
xtari ubik le jun alj xit wakx chi kij ka te ku ri xpe ri jun achi, tzij che are che kukama
uwakx echi xrilo, che xq jun nm wakx kolik. Sibalj xuxej rib chuch ri are xkam ubik alj
wakx ka te ku ri ri achi xok che utzukuxik, nj, nj xutzukuj, echi xuraqa sibalj xkikotik, ka te
kuri xukam bi laj wakx ruk ri uchuch.

ANA MANUELA HERNANDEZ.


CUARTO INFANTIL.

RI CHO RUK RI MES:


Jun mes karaj kutij jun alj cho, che are kubn wi chi sibalj e ki kowinaq chi kech utijom, are
ku wa we alj cho ri ma kowinaq ta che, pa jun qij, ri alj cho xkajsax uwch rumal ri unan,
ma xel ta uwi ri ixm xutijo , xm ku jun kam cho ri uje ka te ku ri xekubx pa uqab
xulubx uwi pa ulew.
Ri mes are tq xril wa xukyeq la kn rib chi rij ri cho, ma xkowin taj xa rumal sibalj chikaj
xakal wi, xaqan pa uwi ri jun che, are tq tajin kbin chi rij uqab ri che ri mes xubij: kiwil na
in kinkowin na che we jun cho xcha ri mes, ka te ku ri jun qstal xuti ri mes chi rij ri uxikn.
Ri mes are tq xuna ri qoxm ruk riyowal xubij:
Jas kawaj chi wech? xcha che ri qastal.
Sibalj xukj ri uchuqab ma xkowin ta che uchapik ri qastal. Ri qastal xutzayiba rib cho ri
mes, sibalj ko xutititej cho ronojel ubaqil ri mes.
Ri mes xretamaj che ma utzataj kban kx che jun awaj chik, ka te ku ri xutzalej rib xuta
sachibl umak chi kech konojel ri tq awaj xuquje chi kech tq chikp.
Xaq ku je ri xok jun utz kikotemal chi kech pa ri kichelaj.
MARA CRISTINA VICENTE LVAREZ
CUARTO INFANTIL

RI LJ IXJT:
Xurq jun qij ko nj ixjt kakikt chi upam ri jel tq kotzij, ri usok lj ixjt are jun lanxx kkay
ulq chi upam, kutatbej jun jel laj bix rech lj chikp.
Kin lj ixjt xchaw ruk jun tata xubij che: tata chabij chi wech su kinbano, kwaj kinbn lj
chikp che kinkowin kinbixonik.
Ri tata xubij che: ri Ajaw jujunal kuya ri qakaslemal xa rumal ri n, kinkowintaj katintoo, xopn jun
qij ri lj ixjt xoq ri lj ranima xa rumal utukel chi uwachulew.
Xurq jun Qij ko jun lanxx ko kix che, ri lj chikp xubij che ri lj ixjt ri Ajaw ko awuk ma
katbisn tj, xa rumal ko ri asok.

ANGELINA ZAPETA MOTA


CUARTO INFANTIL

RI AKAL XWAN XUQUJE RI UPAPALOT


Pa ri jun qij ri akal Xwan xuchomaj: chanim kinbn jun papalot ki ukaybl xuquje
nm kinbn che ka te ku ri, ri akal Xwan xubano pa cha ri xuchomaj .
Ka te ku ri xbe pa ri kichelaj xusayisa ri upapalot pa ri kaqiq, ka te ku ri xrilo che
lj benq chik ri upapalot, sibalj xkikotik xa rumal che ri upapalot naj xopn wi.

FRANCIS REYNOSO LAYNES


CUARTO INFANTIL

RI IMUL RUK RI ALAS


Ri iml sibalj kutij ichaj ruk ri tat Lu, ri tat Lu sibalj xpe riyowal xa rumal che kx
uraqom che ubanik ri chak ri are xubn jun alas ruk tq xikb ka te ku ri xuya kn pa
ri ube ri iml.
Jumpa xopn ri iml rech kutija ri ichaj , nabe xril ri alas che ko kn pa ri ube , ri iml
xubij: jas kabn chi la, ma kot kaban
cho ri awachoch, ri alaas ma xchaw taj.
Ri iml sibalj xpe riyowal xubij: jas che che kata taj su ri kinbij chi awech, wachanim
kinya jun qab chi awech, jumpa ri iml xuya jun qab che ri alas xkanaj kan chi upam, ri
iml sibalj xchujarik, xumaj uyaik ki tq qab che ; ronojel jas xukj ri iml, xnaki
kn cho ri upam ri alas . Jumpa xopn ri tat Lu che rilik ri alas, che sibalj ko uchuqab ri
iml.

JUANA GLADIS SARAT BATEN


CUARTO INFANTIL.

RI TZAQ
Ojer tq tzij are chi chutin na ri nuchuch xkulmatj kt che ko jun nimalj chak xkiya kn le
mosib kkay kakitzaqapij jun binel ja xkan nimaq tq tzaq xkikot nimaq tq jl xkichik
nimaq tq che xkitzukuj ki achijab ajchakib; xbantaj le chak xkitzaqapij le ja xuqululej bi
le chak ma kot upatan le chak xkibano, xkikamulij ubanik xkikulmaj, pa kkaj ri ki chak.
Ka te ku ri xkichomaj che xa ko kraj le chak rech ktakik , are ku xkichomaj che rajawxik
kkoji kijolom winq chi uxe ri nimaq tq che. Xeok ku che kichapik winq xaq xkesaj bi
kijolom, xa je ri xkilo, che ri nabe chak xtakik .

FERMINA TIPAZ
CUARTO INFANTIL

JUN ACHI.
Ko jun mul kanq chi upam jun komn kikibij ri winq, che ko jun siwan, ri ubeyal are sibalj
kxibink, chi kok ri qequm.
Ko jun achi ma kukoj taj, are tz kinwil na kcha ri achi, kaxubn ri achi xukam bi ri uqaq
xbe pa ri utinamit..
Xqaj chi upam ri jun siwan xuril jun nm chikp pa ube, jun qeq rij, ko uqaq ri achi, ri chikp
are xutzu ri achi pa ko wi ri uboqoch, ri achi sibalj xuxej rib, xumaj ri anem xbe pa ko wi ri
rachoch, rumal ri xuxej rib, ri achi xuchp ri uqaq ma xuril ta chik su ri upetik ri jun chikp. Xa
rumal che pa qequm xukt rib chi uwch ri achi xuquje xukojo che ri jun siwan che qastzij
sibalj kaxibank.

CRISTOBAL HERNANDEZ TOJ


CUARTO INFANTIL

Cantos
Jab
Akalab
Kojetzan qonojel
Kikotik
Sanik
Ajtijoxelab
Keb patx
Pa tijobal
Kikotem che ri tzij kiche
Jo akalab
Bix rech tijobal
Bix rech akal

Kinbek nan tat ruk kikotemal


Pa nm tijobl
Ko kikotemal
Qonojel chujwalijq
Ri akal
Ri tijobl
Kujkikotik
Ri chij
Kikotemal
Loqalaj ja
Utz ipetik
Bix

JB
Sibalj maltyox che ri Ajaw,
Sibalj maltyox che ri qajab,
Xutq ulq pa qawi nimalj qonojel.
Sibalj Maltyox che ri Ajaw,
Sibalj maltyox chi awech Tat,
Che xatq ulq le nimalj jb,
Maltyox, maltyox ba chi awech Tat.
Sibalj maltyox chi ewech Ajaw,
Sibalj maltyox, mat ko ri jb kujkam qonojel,
Nimalj qonojel xaba chaqamaltyoxij,
Ujnatal, chi awech nimalaj Ajaw.
Sibalj maltyox chi awech Ajaw,
Sibalj maltyox chi awech Ajaw,
Che ri qajab che xatq ulq,
Pa qaqab ko wi ri qakaslemal
Nimalaj Ajaw.

AUTORA: MANUELA LOPEZ LAYNEZ.


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

Saqark akalab, tz ipetik,


Saqark ajtij tz apetik,
tz awch akal,
tz awch ajtij.

AKALAB

Chuj bixonq akalab,


Chuj bixonq ajtij,
Chuj bixonoq wachalal.
Katxikpn ali,
Katxikpn ala,
Chujxikpanq wachalal,
Xa je la qaqarq ri etzanem.
Chojbixonq wachalal,
Chatbixonq ali,
Chatbixonq ala,
Jeel kujchukunk.
Saqark akalab, tz ipetik,
Saqark ajtij, tz apetik,
tz awch akal,
tz awch ajtij.

AUTOR: CECILIO JACINTO PU PETZ


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

KOJETZAN QONOJEL
Are wa kajbl, are wa kajbl,
Are wa kajbl rech etzanem,
Kujetzn qonojel,
Xa rumal kojsilb qonojel.
Ruk jun qaqb chikaj,
Ruk jun qaqb ikm,
Ruk jun qaqb chi qawch
Ruk jun qaqb chaqij.

AUTORA: MIGDALIA MORALES RIQUIAC


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

KIKOTIK
n, kimbink,
Kimbe pa tijobl,
Ri akalab kekikotik,
Xa rumal che ri ajtij,
Jel kachakn pa keb tzij
Xuquje jel tq noj kinrq kuk le wachil,
Pa le tijobl,
Kinmaltyoxij che le Ukx Kaj,
Ukx Ulew, che uyaom le qakaslemal.

AUTORA: ROSA MENDOZA LARIOS


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

SANIK
Xinbij che ri nunan,
Kinbe pa ri abx
Che ukamik ulq ri qawa.
Ri nunan xubij chi wech,
Ma katbe na chanim,
Ko ne ma riqo,
Kinuyij ri atat.

TOMAS SAQUIC CUIN


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

AJTIJOXELAB
Le akalab kekibij,
Jo pa le tijobl,
Xa rumal kkt,
Le chawen pa keb tzij.
Le ajtijb kekibij,
Chixan pe lo quk,
Xa rumal sibalj tz,
Xuquje sibalj rajawaxik.
Le akalab kekibij,
Maltyox che ri ajtij,
Jo ba qonojel junam,
Jo che qatijoxik qib.
AUTOR BYRON FLORENCIO VICENTE CASTRO.
CUARTO MAGISTERIO SECCION A

KEB PATX
Ko jun patx, Jun Patx, Jun Patx,
che kwakat chi rij le ja:
le ja, le ja jun qeq rij,
Qeq rij, qeq rij, che kx tew kunao, kunao.
Ri rixoqil jun patx, xubij che, xubij che
Che ko jun rachil, jun rachil, jun rachil
Che are ubi Achus, Achus.

AUTOR: TEODORO RICARDO XIQUIN HERNANDEZ


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

PA TIJOBL
n, xinpe pa tijobl,
Xa rumal kintijoj wib,
Che le qatzij, ruk
ri kinojibl ri Qatit Qamam,
Che kiyaom kn chi qech,
Chikama ba iwonojel.
Chujkikot ba
Ajtijoxelab,
Xa rumal che chanim
Xul we tijobl waral
Tijobl kiche, Kiche tijobl .
AUTOR: SALVADOR ZACARIAS VELASQUEZ.
CUARTO MAGISTERIO SECCION A

KIKOTEM CHE RI TZIJ KICHE.


Kinkikotk kinraqitj, chi
upam ri jun tijobl , xa
rumal kintijoj wib che ri
tzib kiche.
Maltyox chi kech nutat
nunan, che kiyaom qij
rech kintijoj wib che ri tzij
kiche.
Xa je ri kinrq nm tq
nojibl.
Xa je ri kinkoj nuchuqab
che umajik ri tzij kiche,
che ri utzibaxik, ri ubixik
ri tzij kiche.
Kinkikotik
xa
rumal
kinopn na chi upam jun
tijobl rech kinkut ri tzib
kiche chikiwach ri akalab
che keriqitaj chupam jun
tijobl.
AUTORA: ELENA TORIBIA GARCIA HERNNDEZ
CUARTO MAGISTERIO SECCION A

JO AKALAB.
Jo lj tq akalab ,
jo lj tq akalab
jo pa tijobl
jeqabana ri
qetzanem .
Are ri qatzij
sibalj ujreyem,
anaqil akalab,
sibalj anaqil, are
kamajitaj ri ajilank.
Jun, keb, oxib,
kijab, job, waqib.

AUTOR: MARIO JESS IXCOY BULUX


CUARTO MAGISTERIO SECCION A.

Chi nunaqaj ri tijobl ko wi ri


Wachoch, chi la inko in, kuk
Nutat, nunnan ronojel tq qij,
Sibalj kinkikotik, kinsikij
Ri wuj xuquje kintzibaj.

BIX RECH TIJOBL

Ri nutat, nunan are kinkitoo,


kakiya nuchuqab xuquje
kekikotik, in kinkj nuchuqab
rech kintijoj wib xuquje in, sibalj
kinkikotik.
Ri ajtijonel kukt chi kech le
Akalab rech kekitijoj kib
Kiketamaj usikixik le wuj,
Konojel kekikotik, xa rumal
Kakitijoj kib chi upam le tijobl.
Chi upam le tijobl kitikom kotzij
ri ajtijoxelab xuquje le ajtijonel,
Konojel kiketamaj utikik nimaq tq
Kotzij rech tz rilik chi upam le
tijobl.

AUTORA: OLGA ISABEL TIPAZ


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

BIX RECH AKAL


Ri akal tz upetik
Nm ri unojibl
Pa ri ukaslemal
Nm karetamaj.
Rech kuya
Pa ri utinamt,
Nm tq chomank
Ri kkut chi uwch
Pa ri tijobl.
Ri akal xa karetamaj
Nimaq tq nojibl,
Ri kutum chi uwch..
Kakikot ba
Ri utat ri akal,
Xuquje ri unan tz karil
le ral xa rumal ko pa ri tijobl,
konojel keuraj.

AUTORA: TIQUIRN CAC BRENDA PAOLA.


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

Xa rumal wa kinbixonk
ronojel qij.
Sj kikotemal che
n, che inakal
Xa rumal che kieb
Tzij kinuchabej le
Ajtij.
Chujkikot ba qonojel,
Ruk le ajtij qetamaj
ri qakaslemal, che
Ujakalab, chujkikot ba
Junam qonojel.
Kinbe na nan,
Kinbe na tat,
Pa le tijobl
ruk le ajtij.
Kintijoj na wib
Pa le tijobl
Rech Kinwetamaj
Kintzibaj ri qatzij Kiche.

KINBEK NAN TAT


RUK KIKOTEMAL

AUTORA: MICAELA TIRIQUIZ CHIKOJ.


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

PA NM TIJOBL .
Chujkikot ba ruk ri
tijobl, qariq ri tzib rech
Qatinamit.
Xa rumal ri ajtij,
Pa keb tzij kchakun wi,
ri akalab kekikotik ,
xuquje nikaj winq chik.
Ri nan, ri tat, ri akal pa
keb tzij ketzijon wi xa
rumal ri Tijobl Oxlajuj
Tzi.

AUTORA: CRISTINA GONZLES MORENTES


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

KO KIKOTEMAL
Ko kikotem, kikotem,
Pa ri wanima, pa ri
wanima,
Ko kikotem, kikotem,
Pa ri wanima
maltyox che ri Ajaw,
Uyaom ri nukaslemal.

AUTORA: LINDA SANDY MENDEZ


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

QONOJEL CHUJWALIJOQ
Kinkikotik xinpe pa tijobl,
Kintzibaj le nutzij,
Kinbixon pa nutzij,
Kinkikot ruk ri tijonel.
Are kinuchabej pa nutzij,
Le watzyaq kinya uqij,
Nm upetik pa nutinamit,
Le Mayab xkiya uqij,
Chanim sibalj kujkikotik.
Wachalal tz ipetik, pa we
Mayab tijobl.
Chujchakn junam, pa cha xkikt
le Qatit Qamam, mat ba kojun
kabisonik, chujtobn kuk ri
Ajkamal tq be che le qatzij.
Tijonelab chikojo ichuqab,
Chixbin ba kuk ri tijoxelab,
Chikutu ri be chikiwch
Ri tinamt.

ROBERTA CALACHIJ TOJ


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

RI AKAL
Takal ri jun akal pa ri be,
Intakal ruk,
Intakal ukla,
Intakal pa ri be ruk jun
akal.
Ri akal tzaln pa ri uchat,
Ri akal ma tz ta karilo,
Katzali pa ri uchat.
In, tz kiwilo,
Kinpakik, kinpakik,
In takal pa uwi ri nuchat.

CANDELARIA EMILIANA CARRILLO CASTRO.


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

Kojkikt ronojel tq
Qij, kujpe pa tijobl,
Sibalj kikotem
Qatijoj qib.
Qatijoj qib rech
qaqariq jel tq
nojibl
Rech j qakut
Chi kiwach ri akalab
Maqasch qib che
ukutik ri qatzij,
Chaqakutu kt chi kiwach
ri akalab, ri qabantajik.
Chujtobn junam
Alitom, abomab,
Ri Tijobl Oxlajuj Tzi
Kuya ukutik ri tzibank
Kiche.
IRMA RUFINA CALACHIJ TOJ.
CUARTO MAGISTERIO SECCION A

RI TIJOBL

KUJKIKOTIK
Qonojel kujkikotik,
Qonojel kujkikotik,
Are, ri ali, are ri ala,
Kukoj ri uchuqab
Pa tijobl.
Qonojel kujkikotik,
Qonojel kujkikotik,
Qakam bi ri qawuj,
Pa ri tijobl xa qaqatijoj qib
Xa kujkunik, kujtziban pa qatzij.
Qonojel kujtakik,
Qonojel kujtakik,
Qamaltyoxij che ri Ajaw
Che we jun qij, jun qij
Sibalj jel ko chanim.
Qonojel kujtakik,
Qonojel kujtakik,
qaqawalajisaj le qaqab,
Chaqaya ri qaqab che
Le qachil.

ADELIA CAC TZOC.


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

RI CHIJ
Kinkikotk, xa rumal che ko
jun laj nuchij, sibalj jel
kkay le laj nuchij.

Chixpe ta wuk, chujetzn ruk


le lj nuchij, sibalj jel
ketzank.

AUTOR: RUDDY ARGUETA ACABAL


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

Saqark ajtij,
Saqark ixwachil,
We chanim sibalj
Kinkikotik, xa rumal
che we chanim
xjeq chi qatijoxik.

Wa chanim sibalj
Kinkikotik, xa rumal
chi kujetzank.

AUTOR: CALIXTO ARGUETA ACABAL


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

KIKOTEMAL

LOQALAJ JA
Ri ja, are ri uyaom
Ri qakaslemal che we
Qij sq, xa rumal are
Ujkasalk.
Kekikt ri awj,
Che le loqalj ja,
Uyaom ulq chi kech are,
Xuquje chaqe j.
Ri ja, are qakaslemal,
chujkikt qonojel;
xa rumal che ri Ajaw
uyaom ulq ri qaja.
Ri ja, are wa ri qakalesmal,
Che kuya qachuqab
ronojel qij.

CANDELARIA EVELIA ALVARADO PREZ


CUARTO MAGISTERIO SECCION A

Ruk jun nimalj kikotem;


kinya rutzil iwch rech ma
ko ta kbisonem, chixkikt ba.

TZ IPETIK

Kinbochij ri iwanima,
ruk jun nimalj bixonem;
Xa rumal che ixko chi jumul chi,
tz ipetik.
tz ipetik, tz ipetik,
ruk jun nimalj kikotem,
Kinya ba rutzil iwch.
tz ipetik, tz ipetik,
ruk ronojel iwanima, tz iptik.
Kixbison tj, xa rumal che
sibalaj tz ri tijobl; pa
kitijoj iwib, xa rech tz kubana na
pa ikaslemal.
NOJNEL: ANGELINA AGUILAR AGUILAR
CUARTO MAGISTERIO SECCION A

BIX
Kinbixn kuk le akalab,
E ko chi upam
le qatinamit,
kuk le ajtijonelab, e kamal tq be.
Kinbixon kuk ri kkaj
kakijal uwch le kikaslemal,
Kuk le kitik utzilal chi uwachulew.
Jo ba akalab qaqamuq ta ri qatzij,
Kujkanaj ta kan pa tq ri be, chujtikonq,
Chujwalijq chaqakojo ri qachuqab.
Iwonojel akalab, chita ri qabix,
ruk ronojel iwanima chibixoj chi wech,
chixpetq akalab, chaqabana junam che ri qatzij.

SILBERIO GONZALEZ
CUARTO MAGISTERIO SECCION A

Poemas
Le ixq
Loqalj ixm
Che le nan
Ri binel ja
Ri xl
tz akal
Jel lj nan
Uwch ulew
Ukaybl jun achi

Utux mayab kiche tijobal


Che ri uwach ulew
Che
A, B, K. Ajtij
Kotzij
Ixm
Ri loqalaj ja
Le roxox

Ixq, atukotzi'j le Ajaw


Pa uwachulew .
Ri akayib'al utzalaj upetik .
Ixq sib'alj atsek'aj .
Le aqab' sib'alj kechakunik,
Xuquje puchum awi',
Utz apetik xa rumal pa cha jun
atroxx .
Ixq
Kinrq ta su umaltyoxik
Chi awech ri relibl ak'u'x .
Xu kinchobo che ri at, at
nukikotemal pa ri nuk'aslemal.

MARIA ESPERANZA CORTS CHIVALAN.


CUARTO MAGISTERIO, SECCIN B

LE IXQ

At, loqalaj ixm,


Sibalj nm apetik
Chi kiwch le Mayab tq winq
Xa rumal keatzuqu, kaya kichuqab.
Nm apetik ixm.

LOQALJ IXM

At, keatzq ri tq k, ri tq nos,


Konojel ri tq awj,
Nm apetik chi uwch ri ixq,
Xuquje chi uwch ri achi.
n, kinmaltyoxij che ri Ajaw,
Che atko pa uwachulew.
Sibalj atjel, xa rumal ki ri
Akayibal kolik.
Raxwachi, qanwch, saqwch,
Xuquje atkyq.
Kinya apetik cho we uwachulew,
Maltyox ixm, kaya qachuqab.
MARIA CRISTINA GOMEZ SANTAY
CUARTO MAGISTERIO, SECCION B

CHE LE NAN
NAN QAQ:
at, sibalj tz apetik chi kabn
kyaq chi upam le awachoch.
Sibalj kyaq ri apalj,
Sibalj kuban kyaq le awi.
Kyaq kkay ri apot,
Kyaqkoj kkay ri awuq.
Ronojel le qij at rajawaxik
chaqe,
Nan Qaq.

JUAN ABELINO GREGORIO MAS.


CUARTO MAGISTERIO, SECCIN B

RI BINEL JA
Ri ja rech nimaq tq juyub,
Uwaal kiboqoch ri che,
Ukatanal ri ulew.
Chanim katinbixoj,
Ruk ronojel uchuqab ri wanima,
Ruk ri jun jel anima.
Are chi katqatan pa ri nuql
Jel katn wilo, ronojel qij.

EUBALDO ANDRES SANTAY


CUARTO MAGISTERIO, SECCIN B

RI XUL
Kixul kan ri nan,
Kixul kan ri tat,
Ma kkam ri akux,
Ma kkam ri abanik.
Chatbixonq, chatbixonq,
Man che ta le bisonem,
Chatbixn che le kikotemal.
Chabixoj xuquje
Chatzijoj
Ri unimal ronojel
Ri qakaslemal.

MARGARITO GEHOVANY LPEZ CHIC


CUARTO MAGISTERIO SECCIN B

TZ AKAL
tz akal,
Nm awilik, nm apetik
Chanuwch, xa rumal
ri awanima nojinaq che kikotemal.
Ri akaslemal,
tz kinwilo,
Kinmey ri
Kikotemal che ko pa ri akaslemal,
Kwaj ta ne n, kintzalaj
Chi wij rech kanujal akal
Jumul chik.
Kinbij chi wech tz akal,
Ri ajunab kakiyik,
Ri akaslemal kakx tj wa,
Rumal ku ri,
Chatkojonaq,
Chattzenoq,
tz akal.
JENNIFER ESTEFANY LPEZ VICENTE
CUARTO MAGISTERIO SECCION B

JEL LAJ NAN


Are ri nunan, ri jel lj
Sipank rech ri Ajaw,
Are ri nuchuch, ri jel laj nan,
Rumal che sibalj kinuraj ruk
Loqabl ukux,
Ri nunan sibalj tz, sibalj jel
Upetik.
Sibalj jel ri wen, xa rumal xinrq
Jun tz lj nan, che ronojel qij wa
Kutewachij ri nukaslemal, xa rumal tz
Ri nunan.
Chi awech t, loqalj nuchuch, chi upam we
Nunabalil benq wa ri wanima,
Pa cha t, nuchuch majun, pa cha t,
Nan ma ko ta keb cho we qij
Sq, xu t nuchuch, xa t jun.

SILVIA ANGELICA LUCAS PONCIO


CUARTO MAGISTERIO SECCION B

UWACHULEW
Sibalj tz kkay le uwachulew,
Xuquje kech le tq chikp,
Xuquje e ko le che, ko le sutz,
Xuquje le kaj, le chumil.
Le uwachulew nm kqil wi,
Xa rumal kuya qajab,
Chi upam le qakaslemal,
Xuquje j chaqaya ba uqij le uwachulew.

MAGDALENA MORROQUIN TIPAZ


CUARTO MAGISTERIO SECCION B

Sibalj tz kinwil
Ri aboqowch,
Jel kkay le akayibl
Ukab wonn.

UKAYIBL JUN ACHI

Kinkam ulq
Jun raqapn kayibl
Rech kawil ri jelalj
Apetik.
We kinwilo chi kakikt awch,
Katetzn cho ri ja,
Are ri aboqowch
Sibalj kechupalenk.

MARIA MORALES PANJOJ


CUARTO MAGISTERIO SECCION B

UTX MAYAB KICHE TIJOBL


Utx Mayab Kiche Tijobl,
Sibalj tz katinwilo xuquje
tz apetik xa rumal atko
Chi upam ri qatinamit Kiche.
Xuquje chaya ba qachuqab
Chi upam ri qakaslemal xuquje
Chi ujato ba che xa j ajtijoxelab
Xuquje chi kech ri ajtijab.

ESTELA VICENTE CHAVEZ


CUARTO MAGISTERIO SECCION B

OXLAJUJ TZI
KEB KAWUQ

CHE RI UWACHULEW
Uwachulew nm apetik,
Xa rumal che t, ayaom qakaslemal,
Ayaom ri qawa,
Sibalj kujawaj.
Sibalj nm apetik chaqawch,
Xa rumal che chawch at, ko wi ri che,
E ko ne ulq ri jel tq kotzij,
Sibalj kebixon ri jolojj tq chikp.
Maltyox chawe uwachulew,
Che kaya utzilal chi qech,
Sibalj ko ri jel tq ja,
Xuquje jolojj tq sutq chik.

MICAELA ELIZABETH XIQUIN MATZAR


CUARTO MAGISTERIO SECCION B

CHE
t che, sibalj
tz awilik,
Sibalj atnm,
Sibalj atrx.
Sibalj nm apetik,
Xa rumal at kasikij le jb
Mat atko at cho ri uwachulew
Ma ko ta le qajab.
Sibalj nm awilik,
Ayaom le qamuj,
Atom le qasi,
Rech qakj cho uwachulew.
Sibalj jel awilik,
tko cho ri uwachulew,
Sibalj ayaom uwachibl
Le nimaq tq juyub.
REGINA ESTELA PABLO MIRANDA
CUARTO MAGISTERIO SECCION B

A, B, K. AJTIJ
t, ajtij chanim
Kaban tz che le uwachulew,
Rech kariq tz lj kaslemal.
Ri abanik ajtij,
Jun chak kabano, xa rumal che kakj
achuqab che le tijonem,
kamaj ulq chi uxe,
Che uyaik ukutik jun pixabank,
Chanim, we ne chuweq,
Qasikij uwch le qatzij Kiche.

ANCELMA VICTORIA ZAPETA CHAVEZ


CUARTO MAGISTERIO SECCION B

KOTZIJ
Kotzij sibalj jel apetik,
Kotzij nm abantajik chi uxol le winq,
Kotzij ki akayibl kolik,
Kotzij nm apetik chikixol le ixoqib,
K otzij xa rumal awech ko le jb,
Kotzij xq ixjunam ruk jun ixq jel ipetik,
Kotzij kinya aqij chanim.

AJTIJOXEL: JUAN VICTOR JAX VICENTE


CUARTO MAGISTERIO, SECCION B

IXM
Loqalaj ixm,
Nimalj abantajik,
Cho ri uwch ulew, ayaom
Ri qakaslemal.
E jalajj ri akayibal,
t, sq: are kakut ri sqilal,
t, qn: are kakut ri qij,
At, rx uwch: are kakt ri qequmal,
t, kyaq: are kakut ri kik,
Che kbin pa ri iboch.

AJTIJOXEL: ANA LEON.


CUARTO MAGISTERIO SECCION B

RI LOQALAJ JA
Ri loqalj ja are la, kukiyisaj qatikon
chi uwach ulew,
Xuquje are la ukya qatijo, xuquje
kikya tq awj e ko
Chuwch ulew, xuquje loqalj ja kuchj
le qij,
Xuquje le qatzyaq che qakoj ronojel qij,
Ri loqalj ja, sibalj nm upatan chi
qech, xuquje qamaltyoxij chi kech le che,
rumal le che kkiy le ja chuxol tq le
siwan, chi uxol tq le juyub,
qamaltyoxij che le Ajaw uyaom le ja chi
qech, xa rumal le ja ujkasalik,
xuquje e kasal le che, e kasal le awj,
E kasal le tikon, e kasal le kotzij, e
kasal le qayes, ronojel kubn rajawaxik
le ja chi qech che ujko cho ri uwachulew.

AJTIJOXEL: MIGUEL LOBOS YAT.


CUARTO MAGISTERIO SECCION B

LE ROXX
Roxx sibalaj jel katkayik
Nm apetik, sibalj atkok
At kaya ukokal le wachoch
Jel apetik chi kiwch le alitomab
Xuquje le abom che kekichabej kib
Kyq laj kotziij, sibalj rx le axaq
At kaya kaslemal chi kech chi keki bochij kib
Konojel le tq chikp ketaki chawij
Xa rumal sibalj atkok
Nm apetik chi qawch.

AJTIJOXEL: MARA ISABEL LPEZ BTEN.


CUARTO MAGISTERIO, SECCIN B

Crditos
Estos trabajos fueron creados por:
Los alumnos de Cuarto Magisterio Nivel Primario e Infantil de la
Escuela Normal Bilinge Intercultural Utx Mayab Winq Oxlajuj Tzi

Coordinado y Revisado por


Profesora Marta Vicenta Alvarado Xiqun de Mndez

Curso:
Comunicacin y Lenguaje en Idioma Maya Kiche

Agradecimiento especial a:
Margarito Gehovany Lpez Chic
Silberio Gonzles Tio
Francisca Reynoso Laynes
Septiembre2,003

Potrebbero piacerti anche