Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
- FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Brbara Rodriguez
Cinthya Meneghetti
1 de dezembro de 2013
Cristiana Poffal
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Sumrio
1 Integrao Mltipla
1.1
1.2
Integral Dupla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.1
1.2.2
Integrais iteradas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3
1.4
1.5
1.3.2
1.4.2
27
Aplicaes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
1.5.1
1.5.2
1.5.3
1.6
Centrides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Integral tripla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
1.6.1
1.6.2
1.6.3
1.7
1.8
Aplicaes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
1.8.1
Massas e Momentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
1.8.2
Centro de Massa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Captulo 1
Integrao Mltipla
Neste captulo estuda-se o o conceito de integrao mltipla e suas aplicaes ao clculo de reas e volumes.
1.1
12x2 y 3 dy.
Soluo:
Para calcular I com o elemento de integrao dy, considera-se x2 como
constante:
Z
I = 12x
y 3 dy = 12x2
y4
+ Cx .
4
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
f
(x, y)
y
Z
f
d) Id =
(x, y) dy.
y
a)
c)
Soluo:
a)
f
(x, y).
x
Para calcular a derivada parcial em relao varivel x, considera-se
y como constante, assim:
Z
b) Ib =
x3 y 3
3x2 y 3
3
2y + 4
=
3
3
f
(x, y) = x2 y 3 .
x
f
(x, y) dx.
x
Do item anterior, reescreve-se Ib :
Z
Ib = x2 y 3 dx.
A integral Ib , com elemento de integrao dx
Z
Ib =
Z
2 3
x y dx = y
x2 dx =
y 3 x3
+ Cy .
3
x3 y 3
+ Cy . importante lembrar que a constante Cy
3
engloba tanto nmeros quanto fatores com potncias de y, pois y foi considerado
Portanto, Ib =
como constante.
c)
f
(x, y).
y
Para calcular a derivada parcial em relao varivel y, considera-se
x como constante, assim:
x3 y 3
3x3 y 2
3
2y + 4
=
6y 2
y
3
3
f
(x, y) = x3 y 2 6y 2 .
y
4
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
f
(x, y) dy.
y
Do item anterior, reescreve-se Id :
Z
Id = (x3 y 2 6y 2 ) dy.
Para calcular a integral com elemento de integrao dy, deve-se con-
Z
(x y 6y ) dy = x
3 2
Z
y dy 6
y 2 dy =
x3 y 3 6y 3
+ Cx .
3
3
x3 y 3
2y 3 + Cx . importante lembrar que a cons3
tante Cx engloba tanto nmeros quanto fatores com potncias de x, pois x foi
Portanto, Id =
1.2
Integral Dupla
ZZ
Notao: A integral
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
domnio de integrao uma regio R do plano com uma curva fronteira mais geral,
conforme a Figura 1.1.
kP k0
n X
m
X
f (Pik )Aik ,
i=1 k=1
onde Pik [xi1 , xi ] [yk1 , yk ], Aik = (xi xi1 )(yk yk1 ) e f (Pik )Aik o
elemento de volume. Neste caso, diz-se que f (x, y) integrvel em R.
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.2.1
ZZ
ZZ
C f (x, y) dA = C
f (x, y) dA.
Z Z
c) Se f (x, y) 0 em R, ento
f (x, y) dA 0.
R
ZZ
d) Se f (x, y) g(x, y) em R, ento
ZZ
f (x, y) dA
g(x, y) dA.
R
e) Se
Z Z R for a unio de
Z Zduas regies queZno
Z se sobrepem, R1 e R2 , ento
f (x, y) dA =
f (x, y) dA +
f (x, y) dA.
R1
R2
R2
Determine:
ZZ
a) Ia =
f (x, y) dxdy
ZZ
b) Ib =
R
Soluo:
ZZ
a) Ia =
f (x, y) dxdy.
R
f (x, y) dxdy
R2
Ia = 6 + 10.
Portanto, Ia = 16.
7
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
b) Ib =
R
ZZ
ZZ
4f (x, y) dxdy
Ib =
f (x, y) dxdy 5
5g(x, y) dxdyIb = 4
ZZ
g(x, y) dxdy.
R
se:
Ib = 4
ZZ
Z Z R1
f (x, y) dxdy +
Z Z R2
g(x, y) dxdy +
R1
f (x, y) dxdy
g(x, y) dxdy
R2
x3 y 3
2y 3 + 4, calcule:
3
f (x, y)dx dy
Z Z
b) Ib =
f (x, y)dy dx.
Soluo:
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
f (x, y)dx dy.
Escrevendo a funo f na integral iterada, obtm-se:
Z Z 3 3
xy
3
Ia =
2y + 4 dx dy
3
Z 3Z
Z
Z
y
3
3
Ia =
x dx 2y
dx + 4 dx dy
3
Z 4 3
xy
3
Ia =
2xy + 4x dy
12
Z
Z
Z
x4
3
3
Ia =
y dy 2x y dy + 4x dy.
12
Portanto, Ia =
Z Z
b) Ib =
x4 y 4 xy 4
+ 4xy + C.
48
2
+ 4y dx
12
2
Z
Z
Z
y4
y4
3
=
x dx
dx + 4y dx.
12
2
Z Z
Ib
Ib
Ib
Ib
x4 y 4 xy 4
Logo, Ib =
+ 4xy + C.
48
2
Note que, neste caso tem-se Ia = Ib .
1.2.2
Integrais iteradas
Com exceo dos casos mais simples, trabalhoso calcular uma integral
dupla usando o limite da definio 1.2.1. A principal tcnica para calcular integrais
duplas tem como base o Teorema Fundamental do Clculo (TFC), como no caso
de 1 varivel. Para usar o TFC, necessrio expressar a integral dupla como uma
integral iterada.
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
yx3 dydx.
Soluo:
Para proceder com o clculo de I, necessrio expressar a integral dupla
como uma integral iterada, assim:
Z
Z
9
3
I =
yx dy dx
1
I =
x
1
I =
1
Z
I =
y dy dx
3
9
x3 y 2
dx
2 3
x3 (9)2 x3 (3)2
2
2
dx
72x3
I =
dx
2
1
4
I = [9x4 ]1 .
Portanto, I = 2.295.
b) Ib =
sen(2x + y) dxdy.
0
Soluo:
Z
yex dydx.
a) Ia =
2
10
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
4
Ia =
2
9
ex y 2
dx
2 1
40ex dx
Ia =
2
4
Ia = [40ex ]2 .
Logo, Ia = 40e2 (e2 1).
Z
b) Ib =
sen(2x + y) dxdy.
0
sen(2x + y) dx dy
Ib =
0
Ib =
0
cos(2x + y) 2
dy
2
0
cos( + y) + cos(y)
dy
2
0
Z
Z
2
2 cos(y)
cos( + y)
dy +
dy
=
2
2
0
0
2
2
1
1
= sen( + y) +
sen(y) .
2
2
0
0
Ib =
Ib
Ib
Portanto, Ib = 1.
Soluo:
11
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
I=
Z bZ
f (x, y)dA =
h dxdy =
h dydx.
x2 y 3 dxdy.
2 3
x y dydx =
0
Soluo:
Para facilitar a demonstrao, chama-se de Ia a integral dupla esquerda
da igualdade e de Ib a integral dupla direita.
Resolvendo a integral iterada Ia , obtm-se:
Z 1 Z 4
2 3
Ia =
x y dy dx
0
4
x2 y 4
dx
4 2
Ia =
0
60x2 dx
Ia =
0
Ia
1
= [20x ] .
3
Assim, Ia = 20.
Para a integral iterada Ib , tem-se:
Z 4 Z 1
2 3
Ib =
x y dx dy
2
4
Ib =
2
1
x3 y 3
dy
3 0
y3
dy
2 3
4 4
y
.
=
12 2
Ib =
Ib
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
13
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Soluo:
Aplicando o teorema de Fubini, tem-se:
Z 3 Z 4
(8 2y)dy dx
I =
0
0
3
I =
4
[8y y 2 ] dx
0
I =
16 dx
0
3
I = [16x]
0
Logo, I = 48.
ZZ
(5 x) dA, onde R = [0, 5] [0, 3].
Soluo:
Aplica-se o teorema de Fubini, obtendo-se:
Z 5 Z 3
I =
(5 x)dy dx
0
0
5
I =
0
3
[5y xy]0 dx
(15 3x) dx
I =
0
3
3x2
I = 15x
2 0
Portanto, I =
75
.
2
14
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Soluo:
Aplicando o teorema de Fubini, obtm-se:
Z 4 Z 2 p
I =
9 y 2 dy dx
0
y 2
4 p
y
9
dx
9 y 2 + arcsen
I =
2
2
3 0
0
Z 4
9
2
I =
5 + arcsen
dx
2
3
0
4
9x
2
I =
5x + arcsen
2
3
0
2
Logo, I = 4 5 + 18 arcsen
.
3
Z
y
1
1
Z 2
I =
(2x + 3x2 1) dx
1
2
I = [x2 + x3 x]1 .
Portanto, I = 3.
A tentativa de aplicar
de Fubini,
alterando a ordem de inteZ x oZteorema
2
2
2x
+ 2y dx dy.
grao em I, resulta em Ia =
y2
1
1
15
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Resolvendo Ia , obtm-se:
Z x Z
Ia =
Ia
Ia
2x2
+ 2y dx dy
y2
1
1
2
Z x
2x3
=
2 + 2yx dy
3y
1
1
Z x
16
=
+ 8y dy.
3y 2
1
2
1
xy
a)
xe dydx
0
b)
x y dydx
xy cos(xy )dydx
2
h)
x dxdy
0
d)
2 cos()
g)
dydx
p
1 y2
cos()dd
c)
Z
f)
sen(x)
2
4 2
e)
0
1
1
dydx
x
sen(x)
4ey cos(x)dydx.
Respostas
1.2.2
a) e3 4
b)
8
15
1
c)
2
d)
2
3
2
e)
18
4
f)
3
16
g) 7 3 3 5
h) 4e
2
2
+ 2 2 4.
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.3
1.3.1
Z bZ
g2 (x)
A=
dydx.
a
(1.3.1)
g1 (x)
Figura 1.3: Regio no plano definida pelas curvas g1 (x) e g2 (x) para a x b
De fato,
Z bZ
g2 (x)
dydx =
a
g1 (x)
g (x)
y 2 dx =
g1 (x)
17
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Exemplo 1.3.1. Use a integral repetida para calcular a rea da regio limitada
5
pelos grficos de f (x) = sen(x) e g(x) = cos(x) entre x = e x =
.
4
4
Soluo:
Trata-se de uma regio verticalmente simples no plano xy, e pode ser
descrita como:
x
4
4
R:
.
cos(x) y sen(x)
g1 (x)
5
4
sen(x)
dydx
A =
cos(x)
5
4
sen(x)
A =
dy dx
cos(x)
5
4
A =
Z
4
5
4
A =
sen(x)
[y]cos(x) dx
[(sen(x) cos(x)]dx
5
5
A = [ cos(x)] 4 [sen(x)] 4 .
4
Portanto, A = 2 2 u.a.
18
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.3.2
(Figura 1.5), onde h1 (y) e h2 (y) so funes contnuas no intervalo [c, d], dada por:
Z
h2 (y)
A=
dxdy.
c
h1 (y)
Figura 1.5: Regio no plano definida pelas curvas h1 (y) e h2 (y) para c y d
De fato,
Z d Z h2 (x)
Z
dxdy =
h1 (x)
h (x)
y h21 (x) dy =
Z
dxdy.
0
y2
y2
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
x e 0 x 4. Portanto
Ia =
dydx.
0
I =
0
dx dy
y2
4
[x]y2 dy
(4 y 2 )dy
I =
0
2
y 3
I = 4y
3 0
Logo, a rea da regio
16
u.a.
3
20
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
ZZ
dA +
dA.
R1
R2
4xx2
A =
4xx2
dydx +
3x+6
A =
4xx2
Z 4 4xx2
dx
dx +
[y]
[y]
3x+6
dydx
2
(7x x2 6) dx +
A =
1
(4x x2 ) dx
2
2
3 4
x
7x
x
2
.
A =
6x + 2x
2
3
3 2
1
15
u.a.
2
21
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
a) Ia =
b) Ib =
f (x, y) dxdy
0
f (x, y) dxdy.
y
1y
a)
dxdy
1y 2
b)
4x
dydx +
0
dydx
2
c)
dydx.
0
x
2
Exerccio 1.3.3. Use a integral repetida para determinar a rea da regio limitada
pelos grficos das equaes dadas:
a) 2x 3y = 0, x + y = 5, y = 0
b) xy = 9, y = x, y = 0, x = 9
x
2
22
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
2
Exerccio 1.3.6. Seja
Z Zf (x, y) = mxy , onde m uma constante. Determine o valor
de m de modo que
f (x, y) dxdy = 1, onde R = [0, 1] [0, 2].
R
f (x, y)dydx.
x
2
x2
b)
f (x, y)dydx.
0
1.3.2
a) A =
u.a.
2
b) A = 4 u.a.
c) A = 1 u.a.
1.3.3
a) A = 5 u.a.
b) A =
9
+ 9 ln(3) u.a.
2
1.3.4
a)
8
u.a.
3
1.3.5
23
u.a.
3
b)
1
u.a.
12
1.3.6
c) 72 u.a.
d) 22 u.a.
e) e2
1
2 u.a.
e2
3
m= .
4
23
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.4
1.4.1
Z bZ
V =
f (x, y) dydx.
a
(1.4.1)
f (x, y) dxdy.
(1.4.2)
24
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
0x3
R:
0y1
representa a base do slido limitado superiormente pelo parabolide.
Assim, o volume
Z
V
(16 x2 3y 2 ) dydx
=
0
Z
V
Z
0
=
0
1
16y x2 y y 3 0 dx
(15 x2 ) dx
3
x3
.
= 15x
3 0
25
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
0x3
R:
,
0y2
26
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
calculado por:
Z
V
0
2
=
0
Z
V
(4 y 2 ) dxdy
=
Z
3
4x y 2 x 0 dy
(12 3y 2 ) dy
=
0
2
= [12y y 3 ]0 .
1.4.2
g1 (x)
h1 (y)
27
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
0x2
R:
.
0y 2x
2
=
Z
V
V
(2 x 2y) dydx
2x
2
=
0
2x
2y xy y 2 0 2 dx
"
2x
=
2xx
2
0
Z 2
x2
=
dx
1x+
4
0
2
x2 x3
= x
+
.
2
12 0
Portanto, V =
2x
2
2 #
dx
2
u.v.
3
2 x 2
R:
4 x2
4 x2 .
y
2
2
28
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
=
2
2
4x
4x2
2
(4 x2 2y 2 ) dydx
4x2
3 2
2y
=
4y x2 y
4x2 dx
3
2
2
#
"
Z 2
3
3
4 (4 x2 ) 2
2(4 x2 ) 2
dx
=
3 2 2
2
2
Z 2
3
4(4 x2 ) 2
dx.
=
3 2
2
Z
com , tem-se:
2
2
Z
2
64
cos3 () 2 cos() d
V =
3
2
2
Z
2
128
cos4 () d
V =
3 2 2
2
Z
2
128
1 + cos()
V =
d
2
3 2 0
Z
2
128
V =
1 + 2 cos() + cos2 (2 ) d
3 2 0
Z
2 1 + cos(4)
32
sen(2 ) 2
32
V = +2
+
d
2
2
3 2
3 2 0
0
16
32
sen(4 ) 2
+0 + +
V =
.
4
3 2 2
3 2
0
29
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Assim, V = 8 2 u.v.
Z Z
Exemplo 1.4.5. Calcule a integral I =
0x2
R:
.
x2 y 2x
2x
I =
(x + y) dydx
x2
2x
y 2
I =
dx
xy +
2 x2
0
Z 2
x4
4x2
3
2
x
dx
I =
2x +
2
2
0
3
2
4x
x4 x5
I =
.
3
4
10 0
Z
Assim, I =
52
.
15
30
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
0x2
R:
.
0 y 1x + 1
4
2
O volume do slido :
Z 2 Z 1 x+ 1
4
2
V =
(4 x y) dydx
0
1 x+ 1
2
y 2 4 2
=
dx
(4 x)y
2 0
0
2 #
Z 2"
1
1
1 1
1
=
(4 x)
x+
x+
dx
4
2
2 4
2
0
Z 2
9x2 3x 15
=
+
+
dx
32
8
8
0
2
3x3 3x2 15x
.
+
+
=
32
16
8 0
Z
V
V
Portanto, V =
15
u.v.
4
31
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1
limitada pelas retas y = 2x, y = x e x = .
2
Soluo:
0x
R:
.
1 x y 2x
2
2x
I =
sen(x)dydx
1
x
2
2x
[y sen(x)] dx
1
I =
0
I =
0
3
I =
2
x
2x sen(x) sen(x) dx
2
[x sen(x)] dx.
0
Z
v du
3
I = [x cos(x)]0
2
3
I = [x cos(x)]0 +
2
3
2
[ cos(x)]dx
0
3
[sen(x)]0 .
2
3
Portanto, I = .
2
32
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Exerccio 1.4.1. Calcule o volume da superfcie limitada pelas curvas abaixo, por
integrao dupla:
a) z = 4 x2 , x = 0, y = 6, z = 0 e y = 0
b) 2y 2 = x,
x y z
+ + = 1, z = 0 e y = 0.
4 2 4
x2 y 2
, x = 3, y = 2, x = 0, y = 0, z = 0
9
16
33
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
y
0
y2
!
1 xy
1
e dx dy =
y
2
34
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
c)
y2
x
1
dxdy =
y
7
sen(x)
d)
0
sen(x)
e)
0
dydx
2
p
=
18
1 y2
4ey cos(x) dydx = 4e
2
2
+ 2 2 4.
2
2 3
a) Ia =
1
1
(x + 4y 3 ) dxdy
0
x2 sen(y) dydx
1
c) Ic =
x y dydx
Z
b) Ib =
0
1Z
d) Id =
p
x + 4y dxdy.
Respostas do exerccios
1.4.1
a) 32 u.v.
b)
17
u.v.
5
1.4.2
35
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5. APLICAES
a)
43
u.v.
2
b)
16
u.v.
3
c) 54 u.v.
1.4.4
a) 12
c) 4
4
b)
3
49 7 36 6
d)
15
1.5
Aplicaes
1.5.1
Exemplo 1.5.1. Determine a massa de uma lmina triangular com vrtices O(0, 0),
A(0, 3) e B(2, 3), sabendo que a densidade de massa em P (x, y) (x, y) = 2x + y.
Soluo:
Primeiramente determina-se a regio de integrao R do plano xy, conforme esboo na Figura 1.23.
0x2
.
R:
3x y 3
2
Figura 1.23: Exemplo 1.5.1
36
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5. APLICAES
R
2
m =
(2x + y)dydx
3x
2
3
y 2
m =
2xy +
dx
2 3x
0
2
Z 2
9 33x2
m =
6x +
dx
2
8
0
2
9x 33x3
2
m = 3x +
.
2
24 0
Z
Exerccio 1.5.1. Determine a massa de uma lmina que tem a forma da regio limitada por y = x2 e y = 4, cuja densidade no ponto P (x, y) diretamente proporcional
distncia do eixo y ao ponto P . Resposta: 16 u.m.
1.5.2
ZZ
ZZ
Mx =
y(x, y) dA
My =
x(x, y) dA.
R
37
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5. APLICAES
2 x 2
R:
.
0 y 4 x2
38
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5. APLICAES
4x2
m =
ky dydx
2
k
m =
2
k
m =
2
0
2
2
4x2
[y 2 ]0
dx
(16 8x2 + x4 ) dx
2
k
8x3 x5
m =
16x
.
+
2
3
5 2
256
k unidades de massa.
15
Para calcular os momentos de massa utilizam-se os mesmos limites de
R
2
4x2
ky 2 dydx
2
Mx = k
Z
0
2
4x2
y 3
dx
3 0
Mx
k
=
3
Mx
5
7 2
12x
x
k
64x 16x3 +
=
3
5
7 2
Mx =
4096k
.
105
39
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5. APLICAES
Z
My =
My = k
My
4x2
kxy dydx
2
My =
k
2
0
2
4x2
xy 2
dx
2 0
2
2
6 2
k
x
=
8x2 2x4 +
2
6 2
My = 0.
Portanto, o centro de massa dado por:
My Mx
(x, y) =
,
m m
4096k
0
(x, y) =
, 105
256k 256k
15
15
16
(x, y) = 0,
.
7
Exerccio 1.5.3. Determine as coordenadas do centro de massa de uma placa fina
cujo formato corresponde regio compreendida entre y = x, y = 2 x e o eixo y,
sabendo que (x, y) = 6x + 3y + 3.
Exerccio 1.5.4. Calcule o centro de massa de uma lmina na forma da regio do
primeiro quadrante, limitada pela circunferncia x2 + y 2 = 4 e pela reta x + y = 2,
sabendo que (x, y) = xy.
1.5.3
Centrides
O centride ou baricentro de uma regio plana R definido como o
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5. APLICAES
ZZ
ZZ
y dxdy
R x dxdy
.
ZZ
Z ZR
(x, y) =
,
dxdy
dxdy
R
ZZ
dxdy, pode-se
R
(1.5.1)
2 x 2
R:
.
2x2 y 8
41
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5. APLICAES
A rea da regio R :
ZZ
A =
dydx
Z
A =
dydx
2
A =
2
2x2
8
[y 2 ]2x2 dx
A =
2
(8 2x2 )dx
2
2x3
A = 8x
3 2
A =
64
u.a..
3
42
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5. APLICAES
1
y =
A
ZZ
1
y =
64
3
3
y =
64
y =
3
64
ydydx
Z
R
2
y dydx
2
2x2
h y i 8
dx
2 2
2x
2
2x5
3
32x
y =
64
5 2
y =
24
.
5
24
.
0,
5
e pela curva y = 1 x2 .
Exerccio 1.5.6. Calcule o baricentro da rea limitada pela curva y =
x2
e pela
2
reta y = x.
Respostas dos exerccios
99k
unidades de massa
2
3 17
6 6
1.5.3 (x, y) =
,
1.5.4 (x, y) =
,
8 16
5 5
4
4
1.5.5 0,
1.5.6 G 1,
.
3
5
1.5.1 12k unidades de massa
1.5.2
43
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.6
Integral tripla
ZZZ
Notao: A integral
44
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Definio 1.6.1. A integral tripla de uma funo contnua f (x, y, z) em uma regio
Q do espao xyz (se o limite existir) definida como:
ZZZ
w
n X
m X
X
f (Pikj )Vikj ,
f (x, y, z) dV = lim
kP k0
onde Pikj [xi1 , xi ] [yk1 , yk ] [zj1 , zj ], Vikj = (xi xi1 )(yk yk1 )(zj zj1 )
e f (Pikj )Vikj o elemento de volume. Neste caso, diz-se que f (x, y, z) integrvel
em Q.
1.6.1
b) Soma algbrica:
ZZZ
ZZZ
ZZZ
[f (x, y, z) g(x, y, z)] dV =
f (x, y, z) dV
g(x, y, z) dV .
Q
ZZZ
Caso Especial: Se f (x, y, z) 0 em Q, ento
f (x, y, z) dV 0.
Q
ZZZ
ZZZ
f (x, y, z) dV =
ZZZ
f (x, y, z) dV +
Q1
f (x, y, z) dV .
Q2
Q1
ZZZ
ZZZ
f (x, y, z) dV = 10
g(x, y, z) dV = 2.
Q2
Q2
Determine:
45
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
f (x, y, z) dV
ZZZ
b) Ib =
Q
Soluo:
Z ZZZ
a) Ia =
f (x, y, z) dV .
Q
f (x, y, z)dV
Q2
Ia = 6 + (4).
ZZZ
Portanto, Ia = 2.
[4f (x, y, z) 5g(x, y, z)] dV .
b) Ib =
Q
se:
Ib = 4
Z Z Z Q1
ZZZ
f (x, y, z)dV +
Z Z Z Q2
g(x, y, z)dV +
Q1
f (x, y, z)dV
g(x, y, z)dV
Q2
1.6.2
46
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
ZZZ
[xy 2 + yz 3 ] dV , onde Q = {(x, y, z)| 1 x 1,
3 y 4, 0 z 2}.
Soluo:
)
1
4
4 2
yz
dy dx
I =
2xy 2 +
4
1
3
0
4
Z 1
2 3
2
I =
xy + 2y dx
1 3
3
1
74x
I =
+ 14 dx.
3
1
Z
(Z
Portanto, I = 28.
1.6.3
f (x, y, z)dz
f (x, y, z)dV =
Q
dA.
k1 (x,y)
Z bZ
g2 (x)
k2 (x,y)
f (x, y, z) dzdydx.
f (x, y, z) dV =
Q
g1 (x)
47
k1 (x,y)
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
x+y
ex (y + 2z) dzdydx.
Soluo:
Utiliza-se a integral iterada para o clculo de I, dessa forma tem-se:
Z 2 Z x Z x+y
x
e (y + 2z)dz dydx
I =
0
2Z
I =
0
x+y
[ex (y + 2z)] 0 dydx
Z
2
e (x + y)y + (x + y) dy dx
x
I =
0
2 Z
0
x
2
2
e 2y + x + 3xy dy dx
x
I =
0
x
3
2y
3xy 2
x
2
dx
e
+x y+
I =
3
2
0
0
Z 2
19x3
I =
dx
ex
6
0
Z
19 2 3 x
I =
x e dx.
6 0
Z
A integral I deve ser resolvida por integrao por partes, assim a escolha
mais conveniente tomar u = x3 e dv = ex dx. Dessa forma, tem-se du = 3x2 dx e
v = ex e a integral I reescrita como:
2
Z 2
19 3 x
x 2
x e 3
e x dx .
I =
6
0
0
Novamente utilizando integrao por partes tem-se u = x2 e dv = ex dx.
Logo, du = 2xdx e v = ex e a integral I escrita como:
2
Z 2
19
x
x3 ex 3 x2 ex 2
I =
e x dx
6
0
0
Z 2
2
19
I =
[x3 ex 3x2 ex ] 0 + 6
xex dx .
6
0
Atravs de integrao por partes, obtm-se u = x, dv = ex dx, du = dx e
v = ex . Assim,
Z 2 2
19 3 x
2 x 2
x
[x e 3x e ] 0 + 19 xe
ex
I =
6
0
0
48
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
I
I
I
Portanto,
2
Z 2
19 2
x
2
x
= (8e 12e ) + 19 xe
e dx
6
0
0
2
2
19
= (4e2 ) + 19[xex ]0 [19ex ]0
6
19
= (4e2 ) + 38e2 19e2 + 19.
6
19e2 + 57
I=
.
3
Z Z Z
2
sen(y 2 ) dzdydx.
xy
r
0x
.
2
49
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
0xy
r .
R:
0y
2
Figura 1.28:
Regio de integrao
Exemplo 1.6.4
Dessa forma, a integral I reescrita como:
Z Z y Z 3
2
I =
sen(y 2 ) dzdxdy
0
Z Z
2
I =
0
Z Z
2
Z
2
I =
0
2 sen(y 2 )dxdy
I =
0
3
[z sen(y )] dxdy
2
y
[2x sen(y )] dy
2
Z
2
I =
2y sen(y 2 )dy
2
I = cos(y 2 ) .
0
Portanto, I = 1.
ZZZ
Exemplo 1.6.5. Calcule I =
50
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
0z 2xy
Q:
0y 1x
0x1
2xy
1x
z 2
dydx
=
xz + yz +
2 0
0
0
Z 1 Z 1x
y2
x2
=
xy
dy dx
2
2
2
0
0
1x
Z 1
x2 y xy 2 y 3
dx
=
2y
2
2
6 0
0
Z 1
11
x3
=
2x +
dx
6
6
0
1
11x
x4
2
=
x +
.
6
24 0
Z
1Z
7
Portanto, I = .
8
1.7
axb
Q:
,
h1 (x) y h2 (x)
g (x, y) z g (x, y)
1
2
51
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Z Z Z
V =
h2 (x)
"Z
g2 (x,y)
dV =
Q
dz dy
a
h1 (x)
dx.
g1 (x,y)
Exemplo 1.7.1. Escreva uma integral tripla para o volume de cada uma das regies
representadas na Figura 1.30:
a) A regio no primeiro octante limitada superiormente pelo cilindro z = 1 y 2 e
contida entre os planos x + y = 1 e x + y = 3.
b) A calota superior limitada pelo hemisfrio z =
1 x2 y 2 .
52
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Soluo:
a) A regio Q pode ser descrita como:
0 z 1 y2
Q:
1y x3y .
0y1
Z
3y
1y 2
Assim, V =
dz dx dy.
0
1y
b) Fazendo a interseco de z =
p
1 x2 y 2 com o plano z = 0 tem-se uma
0 z 1 x2 y 2
p
p
Q:
1 y2 x 1 y2 .
1 y 1
Z
Z 1y2 Z 1x2 y2
Logo, V =
1
dz dy dx.
1y 2
x2 + y 2 z 6 x 2 y 2
Q:
.
2 x2 y 2 x2
2x 2
Z
Portanto, V =
2x2
2x2
Z 6x2 y2
dz dy dx.
x2 +y 2
53
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
0 z 16 4x2 4y 2
Q:
.
0 y 4 x2
0x2
Z
4x2
Z 164x2 4y2
Dessa forma, V = 8
dz dy dx.
0
Z Z Z
b)
Q
54
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
b)
23
12
1.7.3
55
124
5
1.7.4
144
5
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.8. APLICAES
1.8
Aplicaes
1.8.1
Massas e Momentos
Se (x, y, z) a funo densidade de um corpo que ocupa a regio Q do
ZZZ
Myz =
x (x, y, z) dV
Q
ZZZ
Mxz =
y (x, y, z) dV
Q
ZZZ
z (x, y, z) dV.
Mxy =
Q
1.8.2
Centro de Massa
Se m a massa de um corpo na regio Q, ento o centro de massa desse
corpo est em
x=
Myz
,
m
y=
Mxz
,
m
,z =
Mxy
.
m
56
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.8. APLICAES
1 y 1
Q:
y2 x 1 .
0zx
m =
dzdxdy
1
y2
0
1
m =
1
y2
m =
x dxdy
1
m =
1
m =
x
[z]0 dxdy
y2
1
x2
dy
2 y2
1 y 4 dy
1
y 5
m =
y
2
5 1
m =
4
5
unidades de massa.
57
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.8. APLICAES
ZZZ
Myz =
x(x, y, z)dV
Q
Z
Myz =
Myz =
Z
y2
1
1
y2
x
[zx]0 dxdy
x2 dxdy
Myz =
Z
Myz =
Myz
x dzdxdy
1
Myz =
y2
1
x3
dy
3 y 2
1
1
(1 y 6 )dy
2
y 7
=
y
3
7 2
4
.
7
Para o clculo do momento em relao ao eixo xy, tem-se:
ZZZ
Mxy =
z(x, y, z)dV
Myz =
Z
Mxy =
z dzdxdy
1
Mxy =
y2
1
0
1
y2
x
z 2
dxdy
2 0
x2
dxdy
1 y 2 2
Z 1 3 1
x
=
dy
6 y 2
1
Z
1
(1 y 6 )dy
=
6 1
1
y 7
=
y
6
7 1
Mxy =
Mxy
Mxy
Mxy
Mxy =
2
.
7
58
5
5
, 0,
.
7
14
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.8. APLICAES
59