Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
LenguaLatinaII
CarreradeLetras
CentrosdeEstudiosLatinos
FacultaddeHumanidadesyArtes
UNR
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
CtedradeLenguaLatinaII
ProfesorTitular:AldoR.Pricco
ProfesorAdjunto:DaroMaiorana
JefesdeTrabajosPrcticos:StellaMarisMoro
MarcelaCoria
Ayudantede1:MaraEugeniaMart
AuxiliaresAlumnos:RominaBasualdo
AndreaGaitn
LauraGelmini
AgustinaGimbatti
FrancaPiedrabuena
NicolsPetroselli
AgustnSchiavn
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
FORMASNOPERSONALESDELVERBO1
Presentanrasgosnominales,esdecir,puedenfuncionarcomoadjetivoso
sustantivos;yrasgosverbales,puedenseleccionarargumentos.
TIPO
FUNCIN
Sustantivo Circunstancialesdefinalidadorestriccin
verbal
SujetoObjetoDirecto
Sustantivo
INFINITIVO
VerbalenlaProposicinSubordinadaCompletiva
verbal
Constituyentedefrasesverbales
Supleloscasosquenotiene
Sustantivo
elInfinitivoentantonombre
GERUNDIO
verbal
Trminodecomplementoenquofinal
ModificadorDirectoPredicativoFormapartedela
Adjetivo
FraseVerbalPasivadeObligacin
GERUNDIVO
verbal
Trminodecomplementoenquofinal
ModificadorDirectoPredicativos
Adjetivo
PARTICIPIO
Pasado:Formapartedelaperfrasisverbalpasivadelos
verbal
verbosdelPerfectum
SUPINO
SUPINO
Esunsustantivoverbal.Tieneslo2formasconfuncionesmuyrestringidas
yespecficas:
Supinoenumamatum.
Proyecta los alcances de la idea verbal. Se usa como complemento de
finalidadconverbosdemovimiento(esunacusativodedireccin).
Traduccinaopara+infinitivo
Ej.Eolusum(Voyajugar)
Neuquaespectatumadferat[Pl.,Poen.,30](Ynolosquevienenparaobservar)
Supinoenuamatu.
Restringe el alcance de la idea verbal (funciona de manera similar al
acusativo de relacin) Tambin puede depende de adjetivos como fas, nefas,
facilis,dificilis,etc.
Traduccinde+infinitivo.
Ej.Faciledictu(Fcildedecir)
Mulierdificilisamatu(Mujerdifcildeamar)
Tambin conocidas como: Formas No Finitas del Verbo o Formas No Conjugadas del Verbo
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
FORMACINDESUPINO:
1Conjugacin:
amat um
2Conjugacin:
monitum
3Conjugacin:
lectum
4Conjugacin:
auditum
amatu
monitu
lectu
auditu
INFINITIVO
ACTIVO
PRESENTE
PASADO
FUTURO
amare(amar)
amavisse
(haberamado)
amaturum/am/umesse
(haberdeamar)
moniturum/am/umesse
(haberdeadvertir)
legere(leer)
monvisse
(haberadvertido)
legisse(haberledo)
audire(or)
audivisse(haberodo)
monere(advertir)
legiturum/am/umesse
(haberdeleer)
auditurum/am/umesse
(haberdeor)
PASIVO
PRESENTE
PASADO
FUTURO
amari(seramado)
moneri
(seradvertido)
legi(serledo)
audiri(serodo)
amatum/am/umesse
(habersidoamado)
monitum/am/umesse
(habersidoadvertido)
lectum/am/umesse(haber
sidoledo)
amatum/am/umiri(haber
deseramado)
monitum/am/umiri(haber
deseradvertido)
lectum/am/umiri(haber
deserledo)
auditum/am/umesse
(habersidoodo)
auditum/am/umiri(haber
deserodo)
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Usosdelinfinitivo:
Sujeto(oinfinitivosubjetivo):enrelacinconverbosentercerapersona
singular: sum (ser); pasivos: videtur (parecer); impersonales: decet (ser
apropiado), oportet (conviene), licet (est permitido), o expresiones
impersonales: necesse est (es necesario), pulchrum est (est bien), mos est
(escostumbre).
Ej.Necesseesteismercedememere(Esnecesarioparaelloscomprarmercanca)
ObjetoDirecto(oinfinitivoobjetivo):
Ej.Debeogrammathicamdocere(Deboenseargramtica)
Iuvenisresponderetimebat(Eljoventemaresponder)
Licet<Caesaremlegionesconscribere>P.S.compl.Sujeto
S(ac)OD(EslcitoqueCsaralistelaslegiones)
Comoformaverbalindependiente:
InfinitivoExclamativo:equivaleaotrasexpresionesdeexclamacincomo
elnominativoexclamativooelacusativoexclamativo.Siaparececonsujeto
expreso,steseenunciaenacusativo.
Ej.Te()intantasaerumnasproptermeincidisse[Cic.,Ep.adfam.,14,1](Quet
hayascadoentangrandesinfortuniospormicausa!)
5
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
GERUNDIO
Esunsustantivoverbalneutrosingular;cubreloscasosquenopresenta
elinfinitivo,yaquestesloposeeloscasosnominativoyacusativo,pudiendo
cubrirloslugaresdesujetoyobjetodirecto,respectivamente.
Elformantedegerundioes:nd.Presentalossiguientescasos:
(ad)amandum
(preposicin+acusativo)
Acusativo ValordefinalidadQUOfinal
Ej.Adducendumbellum(Parahacerlaguerra)
amandi
Ej.Cupiduslegendilibrum(Deseosodeleerunlibro)
Genitivo
amando
Ej.Locusvivendobene(Lugarparavivirbien)
Dativo
amando
Ej.Docendodiscitur(Seaprendeenseando)
Loquiturdebenevivendo(Sehablaacercadelbuen
Ablativo
vivir)
GERUNDIVO
Esunadjetivoverbalpasivo,esdecir,puedeconcordarencaso,gnero
ynmeroconunsustantivo.
Formacin: Tema de presente + el formante nd + desinencias del I
Grupodeadjetivos:amandus/a/um
Traduccin:Infinitivoactivo.Adjetivosenble.
UsosdelGerundivo:
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
ComoQUOdefinalidad:seformulaconlapreposicinadygerundivo
enconcordanciaconunsustantivoenacusativo.Alternaconlaconstruccin
degerundio.
Ej.Gerundivo:Adconficiendaseasres(Paraterminarestosasuntos)
MDMDN
Gerundio:Adconficiendumeasres(Paraterminarestosasuntos)
NOD
PARTICIPIO
Elparticipioesunadjetivoverbal.Porlotanto,renelosrasgosde:
ACTIVO
PASIVO
PRESENTE
FUTURO
PASADO
(Temadepresente+
formantent+desinencias
delosadjetivosdelII
Grupo)
(Temadepresente+formante (Temadepresente+formantet
t+sufijour+desinenciasde +desinenciasdelosadjetivodelI
losadjetivosdelIGrupo)
Grupo)
amans/
amantis
monens/
monentis
regens/
regentis
audiens/
audientis
amaturus/a/um
amatus/a/um
moniturus/a/um
monitus/a/um
recturus/a/um
rectus/a/um
auditurus/a/um
auditus/a/um
ParticipioPresente
Traduccin:deberespetarsesuaspectodurativo.Puedetraducirsecomo:
Gerundio:amando
Oracin de relativo o subordinada temporal con presente o Imperfecto en
ModoIndicativo:elqueama/cuandoama
Participiodepresente:amante
7
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Ej.Dominusinvillaambulansleonemvidet(Elseorcaminandoenlacalleveaun
len/Elseorquecaminaenlacalleveaunlen.)
Dominusancillamplorantemvidet(Elseorvealaesclavaquellora/Elseor
vealaesclavallorando.)
ParticipioPasado:
Traduccin:
Sueleequivaleralparticipiodelespaol(amado;temido).
Como oracin de relativo o subordinada adverbial (temporal, causal,
concesiva)con perfecto o pluscuamperfecto en voz pasiva o activa con verbos
deponentes (que ha sido amado/haba sido amado; cuando/porque/aunque
hasidoamado/habasidoamado).
Gerundio compuesto pasivo (habiendo sido amado) o activo en verbos
deponentes(habiendoamado).
Enalgunasocasioneselparticipiopasadoequivaleaunsustantivoverbalde
sentidoabstracto:
Ej.Aburbecondita(Desdelafundacindelaciudad)
Monumentumdeletaereipublicae(RecuerdodeladestruccindelEstado)
ParticipioFuturo:
Traduccin: Aspecto incoativo, suele equivaler a expresin de finalidad,
intencionalidadoinminencia:
Tenerlaintencinde
Estardestinadoa
Estarapuntode
Ej.Ave,Caesar,morituritesalutant(Salve,Csar,losqueestnapuntode
morir,tesaludan.)
Usosdelparticipio:
ModificadordirectoEj.puellaamata(muchachaamada)
Predicativo Ej. Hic iacet immiti consumptus morte Tibullus (Aqu yace
Tibuloabatidoporunamuertecruel)
FraseverbalpasivaEj.Scriptumest(hasidoescrito)
Construcciones de Ablativo Absoluto Ej. Superbo Tarquino regnante
(DuranteelreinadodeTarquinoelSoberbio)
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Textosparaejercitacingramatical
Nametsecundasressplendidioresfacitamicitiaetadversaspartiens
communicansqueleviores.
Cic.deAmic.22
Amorenim,exquoamicitianominataest,princepsestadbenevolentiam
coniungendam.Namutilitatesquidemetiamabiispercipiuntursaepequi
simulationeamicitiaecolunturetobservanturtemporiscausa,inamicitiaautem
nihilfictumest,nihilsimulatumet,quidquidest,idestverumetvoluntarium.
Cic.deAmic.26
Quapropteranaturamihivideturpotiusquamabindigentiaortaamicitia,
applicationemagisanimicumquodamsensuamandiquamcogitatione
quantumillaresutilitatisessethabitura.
Cic.deAmic.27
VIII
MiserCatulle,desinasineptire,
etquoduidesperisseperditumducas.
fulserequondamcandiditibisoles,
cumuentitabasquopuelladucebat
amatanobisquantumamabiturnulla.
ibiillamultacumiocosafiebant,
quaetuuolebasnecpuellanolebat,
fulsereuerecandiditibisoles.
nunciamillanonuult:tuquoqueimpotensnoli,
necquaefugitsectare,necmiseruiue,
sedobstinatamenteperfer,obdura.
ualepuella,iamCatullusobdurat,
necterequiretnecrogabitinuitam.
attudolebis,cumrogaberisnulla.
scelesta,uaete,quaetibimanetuita?
quisnuncteadibit?cuiuideberisbella?
quemnuncamabis?cuiusessediceris?
quembasiabis?cuilabellamordebis?
attu,Catulle,destinatusobdura.
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Resistendum,LaelietScipio,senectutiest,eiusquevitiadiligentiacompensanda
sunt,pugnandumtamquamcontramorbumsiccontrasenectutem,36habenda
ratio valetudinis, utendum exercitationibus modicis, tantum cibi et potionis
adhibendum, ut reficiantur vires, non opprimantur. Nec vero corpori solum
subveniendumest,sedmentiatqueanimomultomagis.()Etcorporaquidem
exercitationum defatigatione ingravescunt, animi autem exercitando levantur.
()37Quattuorrobustosfilios,quinquefilias,tantamdomum,tantasclientelas
Appius regebat et caecus et senex; intentum enim animum tamquam arcum
habebat nec languescens succumbebat senectuti. Tenebat non modo
auctoritatem, sed etiam imperium in suos: metuebant servi, verebantur liberi,
carum omnes habebant; vigebat in illo animus patrius et disciplina. 38 ()
Septimus mihiliber Originum estinmanibus;ommiaantiquitatis monumenta
colligo; () ius augurium pontificium civile tracto; multum etiam Graecis
litteris utor; (). Hae sunt exercitationes ingeni, haec curricula mentis; in his
desudans atque elaborans corporis viris non magno opere desidero. Adsum
amicis,venioin senatum frequensultroqueafferoresmultumetdiucogitatas
easquetueoranimi,noncorporisviribus.
Cic.C.M.XI,3538.
10
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
PROPOSICIONESSUBORDINADASRELATIVAS
Lasproposicionessubordinadasrelativascomplementandirectamenteal
ncleodeunSN,esdecir,cumplenlamismafuncinquelosadjetivos,porlo
que tambin son llamadas subordinadas adjetivas. El sustantivo al cual
complementalarelativaessuantecedente.
Puedenserintroducidasporelpronombrerelativoqui,quae,quod.
SINGULAR
PLURAL
CASO
Nom.
Qui
Quae
Quod
Nom.
Qui
Quae
Quae
Ac.
Quem
Quam
Quod
Ac.
Quos
Quas
Quae
Gen.
Cuius
Cuius
Cuius
Gen.
Quorum
Quarum
Quorum
Dat.
Cui
Cui
Cui
Dat.
Quibus
Quibus
Quibus
Abl.
Quo
Qua
Quo
Abl.
Quibus
Quibus
Quibus
Existendostiposderelativas,segnsufuncinsemntica:
Explicativas:
Ej.[Belgae]proximisuntGermanis,quitransRhenumincolunt. [Caes.,BG.,I,1]
(Losbelgasestnprximosalosgermanos,quieneshabitanalotroladodelRin)
Especificativas:
Ej.Hominesquifugiuntignavisunt.(Loshombresquehuyensoncobardes.)
11
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Otrasestructurasderelativo:
1)Relativaconmatizadverbial:existeuntipoderelativasconstruidascon
el verbo en modo subjuntivo que mantienen un antecedente pero adquieren un
matiz adverbial, estableciendo una relacin de causaefecto. El valor adverbial
queadquierenpuedeser:
Causal:Mirorhunccanem,qui(=quia)nonlatret.
(Meadmiraesteperroque(=porque)noladra).
Concesivo:Hiccanis,qui(=etsi)latret,nonmordet.
(Esteperro,que(=aunque)ladra,nomuerde).
Condicional:Hiccanis,quemlatret(=sialiquemlatrat),eummordet.
(Esteperro,alqueladra(=siladraaalguien)lomuerde).
Consecutivo:Nonestadeomansuetuscanis,qui(=ut)nonlatret.
(Nohayperro(tan)manso,quenoladre).
Final:Nonhabentcanes,qui(=ut)eoslatrent.
(Notienenperros(para)quelesladren).
12
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Laatraccin
La atraccin es un fenmeno que consiste en modificar la concordancia
del trmino, asimilando rasgos morfosintcticos de los constituyentes. En la
relacin entre el antecedente y el relativo subsisten ciertas libertades de
concordancia,facilitadasporladoblepertenenciadelrelativo(surelacinconel
antecedenteyconlaproposicinenlacualseencuentrainserto)
IAtraccindeGnero:sedaentreelantecedenteyunelementonominal
queessupredicativodentrodelaproposicinrelativa.
Ej.Alesiam,quodestoppidumMandubiorum,iterfacerecoepit[Caes,BG,7,68,I](Tom
el camino de Alesia, que es la plaza de los Mandubios)(quod, en
concordancia con oppidum, neutro, en lugar de quae en concordancia con el
antecedenteAlesiam,femenino)
IIAtraccindeCaso:Puedeserdedostipos
A Atraccindelantecedenteporelcasodelrelativo:elrelativoatraeasu
antecedente,quetomaelcasodelrelativoenlugardeconstruirseenelcaso
quesufuncinoracionalleasigna.
Ej. Patronus qui vobis fuit futurus, perdidistis [Pl., As., 621] (Al patrn que iba a
haberparavosotros,[lo]perdisteis)(patronusennominativocomoelcasodel
relativoenlugardepatronum,enacustivoparaocuparlaposicindeobjetode
perdidistis)
13
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Textosparaejercitacingramatical
Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam
Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua,
institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis
Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a
cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores
saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos pertinent important, proximique
sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt.
Caes. B.G. I, 1.
Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo exire possent: unum per
Sequanos, angustum et difficile, inter montem Juram et flumen Rhodanum, vix qua
singuli carri ducerentur; mons autem altissimus impendebat, ut facile perpauci prohibere
possent; alterum per provinciam nostram, multo facilius atque expeditius, propterea
quod inter fines Helvetiorum et Allobrogum, qui nuper pacati erant, Rhodanus fluit,
isque nonnullis locis vado transitur.
Caes. B.G. I, 6.
14
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
PROPOSICONESSUBORDINADASCOMPLETIVAS
Llenanlasposicionessintcticaspropiasdelossustantivos:
SUJETO:(generalmenteconverbosimpersonales)
Ej. Prodigum te fuisse oportet olim in adulescentia [Pl. Amph. 1031] (Conviene que hayas
sidoderrochadorenotrotiempo,durantetuadolescencia)
OBJETODIRECTO:(converbostransitivos)
Ej.Dicoutperpetuopereas[Pl.,Per.,11](Digoquedesaparezcasparasiempre)
APOSICIN:(generalmenteexplicativa,comoexpansindeotrosustantivoo
pronombre)
Ej. Id illi vitium maxumumst, quod nimis tardus est [Pl., Merc., v. 597](Este es su mayor
defecto,queesdemasiadolento)
PREDICATIVO:(converboscopulativos)
Ej.Nimiastmiserianimispulchrumesehominem[Pl.,MG,v.68](Demasiadadesgraciaes
queunhombreseademasiadohermoso)
verbadicendi:verbosdedecir,comodico(decir),confiteor(confesar),rogo(rogar),peto(pedir),
persuado(persuadir)yverbosdepreguntacomoinquam(digo),inquiro(inquirir),quaero
(preguntar)
verbacogitandi:verbosdeactividadintelectualopensamiento,comointellego(conocer),puto
(considerar),cogito(pensar)
verbapercipiendi:verbosdepercepcin,comovideo(ver),audio(or),sentio(sentir)
verbadubitandi:verbosdedudasospechaoignorancia,comodubito(dudar),suspicor
(sospechar),ignoro(ignorar)Estascompletivassonintroducidasporelsubordinante:quin+
ModoSubjuntivo
Ej.nondubitoquinvaleatmultum(Nodudoquevalgamucho)
15
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
verba timendi: verbos de temor o expresiones de temor como timeo (temer), vereor
(reverenciar), metuo (tener miedo), in magno timore sum (sentir o tener gran temor), etc. Los
valoresdeutyneseinviertenyaqueprevalecenlaexpresindedeseoporsobreladetemor:
losverbosdetemor,porlotanto,hacenlacompletivacon utone+ModoSubjuntivo,pero
cuandoseutilizaelne(queenespaol)esporquesetemequesucedaunacosaquenose
desea.Encambio,conut(quenoenespaol)seutilizacuandosetemequesucedaunacosa
quesedesea.
Ej.timeonevenias(temoquevengas,esdecir,quisieraquenovengas)
timeoutvenias(temoquenovengas,esdecir,quisieraquevengas)
verbos de impedimento o prohibicin: como impedio (impedir), prohibeo (prohibir), obsto (ser
un obstculo), resisto (resistir), interpello (interrumpir), recuso (rechazar) Las conjunciones
posiblessonne,quinoquominus+ModoSubjuntivo.
ne(sisonempleadasafirmativamente)
Ej.impedioneabeant(Impidoquesevayan)
quin(sisonempleadasnegativamente)
Ej.nihilobstatquinbeatussis(Nadaimpidequeseasfeliz)
quominus(puedeserusadoafirmativamenteonegativamente)
Ej.ImpedimentoestquominusdehisrebusSulladoceatur [Cic.,R. Am., 110](Esunobstculoque
Sullaseainstruidodeestosasuntos)
Nequerepugnaboquominusomnialegant[Cic.,DeOr.,1.256](Ynorepudiarqueenvenatodos)
Puedenconstruirsedediferentesformas:
o
Ut/NeconModoSubjuntivo
Ej.PetuntaVercingetorigeHaeduiutadseveniat() [Caes.,BG.,VII,63] (Loseduospiden
aVercingetorixquevayahaciaellos)
Volebasneidfacerem(Querasquenolohiciera)
o
ModoSubjuntivosolo
Ej.Rogoveniasceleriter(Ruegovengasrpidamente)
o
Sujetoenacusativoyverboeninfinitivo
Ej.Necesseestmeabire(Esnecesarioquemevaya)
Credodiscipuloslaborare(Creoquelosdiscpulostrabajan)
16
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Derelacionanteorelativasustantivada:elrelativoabsorbe asuantecedenteyse
declina ya que ocupar una posicin sintctica dentro de la proposicin
subordinada. La proposicin relativa, una vez sustantivada, ocupa las posiciones
sintcticasposiblesdelascompletivas.
Ej.Voloid<quodesttibi>(quieroesoqueestuyo)Volo<quodesttibi>(quieroloqueestuyo)
(ProposicinSubordinadaRelativa)(ProposicinSubordinadaCompletivaOD)
o DeQuod+ModoIndicativo2:Adiferenciadelarelativasustantivada,elquod
noocupaposicinsintctica.
Ej.Multumhostesadiuvabat,quodflumemnivibuscreverat(Muchoayudabaalenemigoel
hechodequeelrohubieracrecidoconlasnieves)
o InterrogativasIndirectas:
ModoSubjuntivoObligatorio
Subordinantesdellxicointerrogativo:
Totales:ne(encltico,intraducible)
an(acaso)
num(presuponerespuestanegativa)
nonne(presuponerespuestapositiva)
Ej.Haudscioanvenerit(Nossiacasovino)
Parciales:Puedenserintroducidaspor:
SINGULAR
PLURAL
CASO
Nom.
Quis
Quae
Quid
Nom.
Qui
Quae
Quae
Ac.
Quem
Quam
Quid
Ac.
Quos
Quas
Quae
Gen.
Cuius
Cuius
Cuius
Gen.
Quorum
Quarum
Quorum
Dat.
Cui
Cui
Cui
Dat.
Quibus
Quibus
Quibus
Abl.
Quo
Qua
Quo
Abl.
Quibus
Quibus
Quibus
Este tipo de construcciones aparecen generalmente con Modo Indicativo, cuando la proposicin
sustantiva expresa un hecho real y objetivo. La aparicin del Modo Subjuntivo habr que explicarla por
razones contextuales que lleven el texto al campo de la no realidad hecho posible o irreal- o a lo no
constatable.
17
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Pronombresinterrogativosindeclinablescomoquot(cuntos)
Ej.Quaerisquotmihibasiationestuae,Lesbia,sintsatissuperque[Cat,Car.,VII,12]
(Mepreguntascuntosbesostuyos,seranparam,Lesbia,suficientes)
Adverbios interrogativos como ubi, quo, qua, unde, cur, quare, quando,
quandiu (en dnde, a dnde, por dnde, de dnde, por qu, cundo, desde
cundo)
Adjetivoscomoqualis(cules)
Dobles:constandedosmiembrosyvanintroducidaspor:
utrum,ne,an
annon
necne
utrumvaleasanaegersis(Nossieresfuerteoeresenfermo)
Ej.Nesciovaleasneanaegersis(Nossieresfuerteoeresenfermo)
valeasanaegersis(Nossieresfuerteoeresenfermo)
Nescioutrumvaleasnecne.(Nossieresfuerteono)
Traduccin:Larelacinqueestableceelverbodelaoracinsubordinadaconel
verbo de la oracin principal puede ser de: simultaneidad, posterioridad o
anterioridad,segnelsiguienteesquema:
ConsecutioTemporum
VerboPrincipal
Relacin
ProposicinSubordinadaInterrogativaIndirecta
Anterioridad
PretritoperfectoQuiddixerit(qudijo)
Presente/Futuroquaero Simultaneidad
(pregunto)
Posterioridad
PresenteQuiddicat(qudice)
Part.Fut.+PteV.SumQuiddicturussit(qudir)
Pretritoquaesivi
(pregunt)
Anterioridad
Pluscuamperf.Quiddixisset(quhaba
dicho)
Simultaneidad
ImperfectoQuiddiceret(qudeca)
Posterioridad Part.Fut.+ImpV.SumQuiddicturusesset(quiba
adecir/qudira/
quhabadedecir)
18
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Textosparaejercitacingramatical
Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. Is, M.
Messala, M. Pisone consulibus, regni cupiditate inductus coniurationem
nobilitatis fecit et civitati persuasit ut de finibus suis cum omnibus copiis
exirent:perfacileesse,cumvirtuteomnibuspraestarent,totiusGalliaeimperio
potiri. Id hoc facilius iis persuasit, quod undique loci natura Helvetii
continentur: (). His rebus fiebat ut et minus late vagarentur et minus facile
finitimis bellum inferre possent; qua ex parte homines bellandi cupidi magno
doloreadficiebantur.Promultitudineautemhominumetprogloriabelliatque
fortitudinis angustos se fines habere arbitrabantur, qui in longitudinem milia
passuumCCXL,inlatitudinemCLXXXpatebant.
Caes.B.G.I,2.
19
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
PROPOSICIONESSUBORDINADASADVERBIALES
Proposicionesadverbialespropiamentedichas:
TEMPORALES
Cum+ModoIndicativo(cuando)
Ej.CumCaesarinGalliamvenit[Caes.,BG.,VI,12](CuandoCsarllegaalaGalia,)
Avecesllevaelcorrelatotum(entonces)enlaprincipal.
Ej. Tum denique nostra bona intelligimus, cum ea amisimus (Entonces finalmente comprendemos
nuestrasbuenascosas,cuandolashemosperdido).
CuminversumSiaparececomosubordinadalaoracinqueporlgicadeberaserlaprincipaly
comoprincipallaqueseesperarasubordinada.
Ej.Iamverappetebat,cumHannibalexhibernismovit [Liv.,An.,XXII,1,1](Yaseacercabalaprimavera,
cuandoAnbalsefuedelcampamentodeinvierno).
Ut/Ubi/Quando+ModoIndicativo(cuando)
Ej.Ubinontecumsum,maestussum(Cuandonoestoycontigo,estoytriste).
Sucesinoposteridadinmediata
Cum primum, ut primum, ubi primum, simul ac, simul atque + Modo Indicativo o Modo
Sumbjuntivo(tanprontocomo,encuanto)
Ej.ubiprimumevenitmilitihuicoccasio,sublinitosillilenae,matrimulieris,quamerusmeusamabat; [Pl.,
Mil.,10911](Encuantoselepresentlaocasin,vayengaaalamadredelamujerdelaqueestaba
enamorado)
Anterioridad
Simultaneidad
dum,donec,quoad+ModoIndicativo(mientras,hastaque).
Ej.Dumloquimur,fugitirreparabiletempus(Mientrashablamos,huyeeltiemposinretorno).
20
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Durativas(otrminodeladuracin)
dum,donec,quoad+ModoSubjuntivo(hastaque)
Ej.Usqueocinumdato,donecarescat[Cato,DeAgr.,54,4](Siguedndoletrbolhastaqueseque)
Posterioridad
CumHistricooTemporocausal
Cum + Modo Subjuntivo (en pret. imperfecto o pluscuamperfecto): es el llamado cum histrico o
narrativo, construccin que adems del valor temporal, suele tener tambin valor causal, por eso
tambinselollamacumtemporocausal
Traduccin:gerundio,al+infinitivo,como+subjuntivo,cuando,puestoque...
Ej.Cumsexhoraspugnavissent,seincastrareceperunt(Habiendoluchadoseishoras/trashaber
luchado/comohubieranluchado,seretiraronalcampamento).
DeLugar/Locativas/Espaciales
Las proposiciones subordinas espaciales se construyen con los adverbios locativos ubi, quo, qua,
undeysediferenciandelasproposicionesrelativas3porquecomplementanalverboynoposeenun
antecedentesustantivo.
Ubi+ModoIndicativo(Donde,endonde)Ej:ducite,/ubiponderosascrassascapiatcompedes.[Pl.
Capt.7212](Llvenlodonderecibagruesascadenaspesadas)
Quo+ModoIndicativo(Adonde,haciadonde)Ej:cumventitabasquopuelladucebat[Cat.Car.VIII,v.4
](Cuandoibasyvenasadondelamuchachatellevaba)
Qua+ModoIndicativo(Pordonde,atravsde)Ej:quaterrapatet,feraregnatErinys.[Ov.M.1,241]
(Pordondeseextiendelatierra,laEriniaimpera,cruel)
Unde+ModoIndicativo(Dedonde,desdedonde)Ej:[partes]quoniampersenequeuntconstare,
necessesthaerereundequeantnullarationerevelli.[Lucr.,DRN,I,608609]Puestoque[laspartes]no
puedenexistirporsmismas,esnecesarioqueestnadheridasdedondenopuedanserarrancadas
deningnmodo.
3
Sobre la diferencia entre este tipo de subordinadas y algunas relativas, cf. Relativas
21
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
COMPARATIVAS
Mediante una comparacin, expresan el grado, el modo, la conformidad o la disconformidad con la
principal.Puedenserreales(expresandodistintosgradosenlacomparacin)ohipotticascondicionales.
A)Reales:llevanelverboenModoIndicativo:
un
Superioridado
Inferioridad:Enlaprincipal
debehaberalgunapalabra
oideaqueimplique
comparacin,comomagis,
minus,tam,sufijoior,
verbomalo...La
subordinadavaintroducida
porquam=que.Escomoel
2trminodeuna
comparacin.
Ej.Meliusperiboquamsinete
vivam
(Mejor
morir
[prefiero morir] que vivir
sinti).
Identidad,semejanzaodiferencia:enla
principalhayalgunapalabraqueindique
unodeestosconceptos,ylesiguela
conjuncinacoatque,formando
locucionescomo:
idem(declinado)ac,atque
aequus,parac,atque(igualque)
similisac,atque(parecidoa)
aliusac,atque(distintoa/de)
aeque,proinde,itemac,atque(lo
mismoque,igualque)
ut(outi)/sicut(osicuti)/velut(oveluti)/
Quasi + Modo Indicativo (como). Es
frecuente que no tengan verbo porque se
sobreentiende el mismo que el de la
oracinregente.Selasdenominatambin
comomodales
Ej. Ut fugiunt aquilas, timidissima turba,
columbae, /Ut fugit invisos agna novella
lupos:/Sic illae timuere viros sine more
ruentes; [Ov., Ars Am., I, 11719] (Como
huyen de las guilas las palomas,
bandada muy temerosa, como huye la
joven cordera al ver a los lobos as
temieron aquellas a los varones que se
precipitabanendesorden)
B)Hipotticasocondicionales:Establecenunacomparacinenformadehiptesis.Llevanelverboen
subjuntivo.Lasconjuncionesson:
quasi,tamquam,utsi,velutsi,tamquamsi+ModoSubjuntivo(comosi)
Ej.Sicloqueris,quasiomniascias (Hablasas,comosilosupierastodo).
22
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
ProposicionesAdverbialesdeCausa/Efecto:
Existeenestructuraprofundaentreloseventosunarelacindecausa/efectoporlacual
unopodraserconsideradocomocoordinadoconelotroenunmismonivel.
CAUSALES
Quod/Quia+ModoIndicativo(porque,yaque,puestoque)
Puedenllevaruncorrelatoenlaprincipalquelesdalafuncinexplicativa(eo/idcirco/propterea/ob
eamrem/obhanccausam...)quepuedenotraducirse.
Quoniam/Quando+ModoIndicativo
Sonconjuncionestemporalesutilizadasensentidocausal(desdeelmomentoque,viendoque,desde,
como)
Cum+ModoSubjuntivoobligatorioqueesmarcadesubordinacin(puestoque)
Elsentidocausaldecumpuedeestarreforzadoporlaspartculas:quippecumyutpotecum,praesertim
cum,utcum.
Causanegativa:
NonQuo/NonQuod/NonQuin+ModoSubjuntivo(noporque)ygeneralmenteseguidadesed
NonQuod,SedQuia(noporque,sinoporque)
NonQuia+ModoIndicativooModoSubjuntivo
Mododelverbo:Vangeneralmenteconelverboenindicativo.Lollevanensubjuntivo,silacausanoes
laopinindelhablanteosilacausanoesconsideradareal,sinosupuesta.
Traduccin:Enespaolcasisiemprevanconverboenindicativo.Sillevasubjuntivoenlatn,conviene
matizarlatraduccin:conelpretextode,porquealparecer
Ej.Tibigratiasago,quodmeviverecoegisti(Tedoylasgracias,porquemeobligasteavivir).
Caesarquestusest,quiasociieumdestituissent(Csarsequej,porque(creaque)losaliadoslohaban
abandonado).
OtrasConjuncionesconsentidocausal:
Ut+Modo
Dum+Modo Postquam Quatenus
Ubi+
Cur+Modo
Indicativo:
Indicativo:
+Modo
(puestoque, Modo
Indicativoo
construccin
marca
Indicativo: yaque)
indicativo:
ModoSubjuntivo:
Ej.quatenus
comparativausada
simultaneidad (puesto
(porque)
(porque,portal
innocentiae
Ej.Accusa,
ensentido
(causa
que)
motivo,como)
meaenusquam
ubiitanecesse Ej.Sedcurnon
Ej.nam
explicativo
involuntaria
est[Cic.,
postquamhaec locusest[Tac.,
fecerint,puniantur
Ej.UtsuntGallorum
deuna
An.,3,16]
(Ya
Quint.,
[Quint.,Inst.,I,3,15]
aedesita
subitaetrepentina
accin)
concilia[Caes.,BG.,III,8]
(Yaquelasdecisiones
delosgalossonrpidas
ysorpresivas)
Ej.dumRoma
ardebat,Nero
lyracecinit
(Mientras/como
Romaarda,
Nerntocabala
lira)
erant,utdixi
tibi...[Pl.,Mos.,
646yss](Es
que/puesto
quelacasa
estaestaba
enlas
condiciones
quetedije
quemi
inocenciano
estenningn
lado)
71](Acusa,
porquees
necesario/
dondeases
necesario)
(Perocomonolo
hicieron,sean
castigados)
23
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
FINALES
ut+ModoSubjuntivo(+)(paraque,afinde
que,para+infinitivo)
Ej.Legumomnesservisumus,utliberiessepossimus
(Todossomosesclavosdelasleyes,paraque
podamos(parapoder)serlibres).
ne+ModoSubjuntivo()(paraqueno,afinde
queno,parano+infinitivo)
Ej.Plancusacieminduaspartesconstituit,neab
equitatucircumveniriposset[Caes.,BC.,I,40]
(Plancocolocalejrcitoendospartes,paraque
nopudieraserrodeadoporlacaballera).
quo+ModoSubjuntivo
Sloseusasienlaproposicinsubordinadahay
uncomparativo(adjetivooadverbio)ounaidea
decomparacin.
Modosubjuntivoobligatorio
Tiemposposibles:Presente
Imperfecto
Correlatos:eo/idcirco/obeam
rem(causam)/eoconcilio/ea
mente/eacausaut(ne)/ideo
Ej.Adiutamequoidfaciliusfiat[Ter.,Eun,150]
(Aydameparaqueestoseconsigams
fcilmente).
Otrasformasdeexpresarfinalidad:
24
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
CONSECUTIVAS
Ut(+)detalmodoque
Ej.Nontamimperitussum,utidnesciam(Nosoytanignorantequenosepaesto).
Utne()detalmodoqueno,enunciacineventual,volitiva,desiderativa,ligadaalhablante(aparecela
intencindelhablanteenlaaccin)
Ej.[non enim puto ...] Graecos ita non ames, ut ne ad villam quidem tuam via Graeca ire soleas. [Cic. ad
Fam. VII, 1] ([pues no creo que] te disgusten tanto los griegos que no acostumbres ir a tu villa por el
camino griego).
Utnon()detalmodoqueno,(nonpuedenegarenunciadosdetodotipo,laintencindelhablanteno
aparececomoconne)
Ej.atque ita perterritos egerunt, ut non prius fuga desisterent [Caes. B.G. IV, 12] (y tan aterrados los
ita,sic,eiusmodiut(detalmaneraque)
adeo,usqueeout(hastatalpuntoque)
Modosubjuntivoobligatorio
tam,tantum,tantout(tan,tantoque)
Tiempos Posibles: Presente Pretrito Perfecto
iseaid(todaladeclinacin/valoradverbial)ut (pierdesuaspectoperfectivo)Pretrito
(talque)
Imperfecto
talis(encualquiercaso)ut(talque)
tantus (en cualquier caso)ut (tan grande
que)
CONCESIVAS
Quamquam+ModoIndicativo
Cum/Quamvis/Licet/Ut/Quamlibet+ModoSubjuntivo
Etsi,Etiamsi,Tametsi+ModoIndicativooModoSubjuntivo
Correlatos:tamen,nihilominus,attamen
Traduccin:aunque,sibien,apesardeque,por
(sinembargo)
msque,pormuchoque,apesarde+infinitivo,
aun+gerundio
Ej.Introabiet,quamquamhoctibiaegreest,tamenfacaccures.[Pl.,Cas.,421](Andadentroy,aunquete
resulteduro,ocpatedetodo)
Quamvisdivessit,tamenbeatusnonest(Aunquees(sea)rico,sinembargonoesfeliz).
Iugurtha,cumomnesgloriaanteiret,omnibustamencaruserat[Sall,Iug.,VI](Yugurta,aunqueaventajaba
atodosenfama,sinembargoeraqueridoportodos).
Utdesintvires,tamenestlaudandavoluntas[Ov.Ep.,3,4,79](Aunquelefaltenlasfuerzas,sinembargo
debeseralabadasuvoluntad).
25
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
CONDICIONALES
La proposicin principal y la subordinada forman el llamado perodo hipottico. La
subordinada, que establece la condicin, recibe tambin el nombre de prtasis y la
principal,queexpresalaconsecuenciaoresultado,eldeapdosis.
Si+ModoIndicativo/ModoSubjuntivo(si,encasodeque,acondicindeque).
Sin+ModoIndicativo(2condicinquesecontraponealaanterior)(perosi)
Ni/Nisi/Nisiquod/Sinon(condicinnegativaorestriccin)+ModoIndicativo(sino,
anoserque,exceptoque,deno)
Dum,Modo,Dummodo+ModoIndicativo(contaldeque,si,mientras...)
1.Reales: Son objetivas, es decir, no interviene el punto de vista del hablante;
simplementeseafirmaque,sisecumpleloexpresadoenlasubordinada,necesariamente
secumplirlaprincipal.
Ej.Sipropero,adsequoromnia(Simedoyprisa,loconsigotodo).
Naturam si sequemur ducem, numquam aberrabimus (Si seguimos a la naturaleza como
gua,nuncanosequivocaremos).
Sivispacem,parabellum(Siquiereslapaz,preparalaguerra)
Enespaolnoseusafuturoenlasubordinada.
Prtasis
Apdosis
Presente(MI)
Presente(MI)
Futuro(MI)
Futuro(MI)
Imperativo(MI)
3.Irreales: Desde el punto de vista del hablante, es irrealizable la condicin, por tanto
tambinlaconsecuencia.
Ej.Siequusesses,essesindomabilis(Sifuerascaballo,serasindomable[peronoeselcaso]).
Simihifuissettempus,idfecissem(Sihubieratenidotiempo,lohubierahecho[perono
fueas]).
Espaol:subjuntivoensubordinada;subjuntivoocondicionalenprincipal.
Prtasis
Apdosis
Imperfecto(MS)
Imperfecto(MS)
Pluscuamperfecto(MS)
Pluscuamperfecto(MS)
Observacin:Estacorrelacintemporalymodalsloesvlidaenpocaclsica,einclusoensta
puedealterarsepormotivosespeciales,sobretodoenpoesa.
26
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Textoparaejercitacingramatical
27
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
CUADROHISTRICOLITERARIO
DesdelafundacindeRomahastael290
a.C.,sumisindeSamnio.
280:Pirroofrecelapazalosromanos.
RomafrenteaTarento.Guerracontra
Pirro(282272).
264241:PrimeraGuerraPnica.
241219:Tregua.
219201:SegundaGuerraPnica.
219:TomadeSaguntoporAnbal.
216:BatalladeCanas.
200168(?):GuerradeMacedoniay
Siria.
149:Creacindelostribunales
permanentes(quaestionesperpetuae).
146:DestruccindeCartagoyde
Corinto.
Poesa:Obrasannimas
Cantosreligiosos
Cantosfesceninos
Cantostriunfales
Cantosheroicos
Naeniae
Poesadidctica
Prosa:Obrasannimas
Archivosdelosmagistrados
LibriPontificium
AnnalesMaximi
Archivosfamiliares(Elogiosfnebres)
LeydelasXIItablas
AppiusClaudiusCaecus,Discursosobrelas
proposicionesdepazdePirro
240:LiviusAndronicustraduceyhace
representar,porprimeravezenRoma,una
tragediagriega.
201:Cn.Nevius,Tragoediae,Comoediae,
BellumPoenicum;Fabulaepraetextae(235
201).
240184:T.MacciusPlautus
230169:Q.Ennius
240130:M.Pacuvius
210al184:T.MacciusPlautus,Comoediae
234149:M.PorciusCato
195149:Discursospolticosyjudiciales
190169:ObradeQ.Ennius(Tragediae,
Comediae,Annales)
190168:CaeciliusStatius,Comoediae
185159:P.TerentiusAfer
180103:C.Lucilius,Saturae
170149:M.Pacuvio,Tragoediae
17086:Accio
168149:M.PorciusCato,Deagriculturay
Origines
166160:P.TerentiusAfer,Comoediae
150120:Togatae(TitiniusyL.Afranius)
28
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
14086:TragediasdeAccio.
133:DiscursospolticosdeT.Gracchus,C.
133121:LosGracos(Guerrasciviles)
Gracchus,etc.
133:TomadeNumancia.Findelaguerra
Despusdel121:CaeliusAntipater,Bellum
enEspaa.
Punicum(Obrahistrica)
121108:Laoligarquaesdueadel
106:NaceMarcusTulliusCicero
poder.
112106:Guerradefricacontraelrey
90:Atelanas,PomponiusyNaevius
deNumidia,Jugurtha.
9188:GuerraSocial.
8482:RhetoricaadHerennium,autor
8879:GuerraCivilyDictaduradeSila.
desconocido(Tratadoderetrica)
82:M.TulliusCicero,Deinventione
86:MuertedeC.Marius.
81:M.TulliusCicero,ProQuintio
79:M.TulliusCicero,ProSextoRoscio
79:AbdicacindeL.CorneliusSila.
Amerino
70:ConsuladodeC.PompeiusMagnusy
70:M.TulliusCicero,Verrinas
M.LiciniusCrassus.
NaceP.VergiliusMaro
FindelaconstitucindeL.Cornelius
66:M.TulliusCicero,DeImperioCn.
Sila.
Pompei
63:M.TulliusCicero,InCatilinam
63:ConsuladodeM.TulliusCicero.
M.TulliusCicero,ProMurena
ConjuracindeL.SergiusCatilina.
62:M.TulliusCicero,ProArchias
61:C.ValeriusCatullus,Carmina
60:T.LucretiusCarus,Dererumnatura
60:PrimerTriunvirato(C.IuliusCaesar,
C.PompeiusMagnusyM.Licinius
56:M.TulliusCicero,ProSestioyPro
Crassus).
59:ConsuladodeC.IuliusCaesar.
Caelio
58:ExiliodeM.TulliusCicero.
55:M.TulliusCicero,Deoratore
5851:C.IuliusCaesarconquistala
54:M.TulliusCicero,Derepublica
Galia.
52:M.TulliusCicero,ProMilone
52:C.PompeiusMagnus,soloenel
50:C.IuliusCaesar,DeBelloGallico
consulado.
MuertedeP.ClodiusPulcher.
4948:GuerraCivilentreC.Iulius
46:M.TulliusCicero,BrutusyOrator
CaesaryC.PompeiusMagnus.
ConcursoauspiciadoporCaesarentre
48:BatalladeFarsalia.Findela
LaberiusyP.Syrus,autoresdemimos.
RepblicaC.IuliusCaesarDictator.
4644:ObrasfilosficasdeM.Tullius
Cicero:DeFinibus,Tusculanae
Disputationes,DeOfficiis,
45:C.IuliusCaesar,Debellocivili
44:M.TulliusCicero,Philippicae
44:MuertedeC.IuliusCaesar.
(InvectivascontraMarcusAntonius)
43:SegundoTriunvirato(C.Iulius
4335:C.SallustiusCrispus,Decatilinae
Octavius,MarcusAntoniusyM.
coniuratione,BellumIugurthium,Annales
29
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
AemiliusLepidus).
MuertedeM.TulliusCicero
42:BatalladeFilipos.
40:LapazenBrindisis.Divisindelos
dominiosromanosentreC.Iulius
Octavius,MarcusAntoniusyM.
AemiliusLepidus.
31:BatalladeActium.C.IuliusOctavius
venceaMarcusAntonius
27:C.IuliusOctaviusrecibeelttulode
Augustusdemanosdelsenado.
17:Celebracindelosjuegosseculares.
14d.C.:MuertedeAugustus.
1437d.C.TiberiusClaudiusNero
(TiberiusCaesarAugustus)
3741d.C.GaiusJuliusCaesar
AugustusGermanicus(Caligula)
4154d.C.TiberiusClaudiusCaesar
AugustusGermanicus(Clodius)
5468d.C.NeroClaudiusCsar
AugustusGermanicus(Nero)
4239:P.VergiliusMaro,Eclogae
36:M.TerentiusVarro,DeAgriCultura
35:Q.HoratiusFlaccus,Epodony
SatyrarumLibri(LibroI)
3126:A.Tibullus,Elegiae
30:P.VergiliusMaro,Georgicon
Q.HoratiusFlaccus,SatyrarumLibri
(LibroII)
27:TitusLiviuscomienzalahistoriade
Roma.
23:Q.HoratiusFlaccus,Carmina
19:P.VergiliusMaro,Aeneis
MuertedeP.VergiliusMaroydeA.
Tibullus
Q.HoratiusFlaccus,Epistulae(LibroI)
2916:S.AureliusPropertius,Elegiae
17:Q.HoratiusFlaccus,CarmenSaeculare
15:P.OvidiusNaso,Amores
14:Q.HoratiusFlaccus,Epistulae
(LibroII)
13:Q.HoratiusFlaccus,Carmina
8:MuertesdeQ.HoratiusFlaccusyC.
CilniusMaecenas
1o2d.C.:P.OvidiusNaso,Arsamandi
4d.C.NaceL.AnnaeusSeneca
8d.C.:P.OvidiusNaso,Metamophoses
12d.C.:P.OvidiusNaso,Tristia
27d.C.NaceC.PetroniusArbiter
5468d.C.C.PetroniusArbiter,Satiricon
30
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
CorpusLiterario
ClasesTericas
CaiusValeriusCatullus,Carmina
V
Vivamus,meaLesbia,atqueamemus,
rumoresquesenumseveriorum
omnesuniusaestimemusassis.
solesoccidereetredirepossunt:
nobiscumsemelocciditbrevislux,
noxestperpetuaunadormienda.
damibasiamille,deindecentum,
deinmillealtera,deinsecundacentum,
deindeusquealteramille,deindecentum,
dein,cummiliamultafecerimus,
conturbabimusilla,nesciamus,
autnequismalusinviderepossit,
cumtantumsciatessebasiorum.
VII
Quaerisquotmihibasiationes
tuae,Lesbia,sintsatissuperque.
quammagnusnumerusLibyssaeharenae
laserpiciferisiacetCyrenis,
oraclumIovisinteraestuosi
etBattiveterissacrumsepulcrum,
autquamsideramulta,cumtacetnox,
furtivoshominumvidentamores,
tamtebasiamultabasiare
vesanosatisetsuperCatulloest,
quaenecpernumerarecuriosi
possintnecmalafascinarelingua.
XLVIII
Mellitosoculostuos,Iuuenti,
siquismesinatusquebasiare,
usqueadmiliabasiemtrecenta
necnumquamuidearsaturfuturus,
nonsidensioraridisaristis
sitnostraesegesosculationis.
31
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
LXXII
DicebasquondamsolumtenosseCatullum,
Lesbia,necpraemeuelletenereIouem.
dilexitumtenontantumutuulgusamicam,
sedpaterutgnatosdiligitetgeneros.
nunctecognoui:quareetsiimpensiusuror,
multomitamenesuilioretleuior.
quipotisest,inquis?quodamanteminiuriatalis
cogitamaremagis,sedbeneuelleminus.
LXXV
Hucestmensdeductatuamea,Lesbia,culpa
atqueitaseofficioperdiditipsasuo,
utiamnecbeneuellequeattibi,sioptimafias,
necdesistereamare,omniasifacias.
LXXXV
Odietamo.quareidfaciam,fortasserequiris.
nescio,sedfierisentioetexcrucior.
32
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
TitusLucretiusCarus,Dererumnatura
I,vv.80100
80
85
90
95
100
Illudinhisrebusvereor,neforterearis
impiaterationisinireelementaviamque
indugredisceleris.quodcontrasaepiusilla
religiopeperitscelerosaatqueimpiafacta.
AulidequopactoTriviaivirginisaram
Iphianassaiturparuntsanguinefoede
ductoresDanaumdelecti,primavirorum.
cuisimulinfulavirgineoscircumdatacomptus
exutraqueparimalarumparteprofusast,
etmaestumsimulantearasadstareparentem
sensitethuncpropterferrumcelareministros
aspectuquesuolacrimaseffunderecivis,
mutametuterramgenibussummissapetebat.
necmiseraeprodesseintalitemporequibat,
quodpatrioprincepsdonaratnomineregem;
namsublatavirummanibustremibundaqueadaras
deductast,nonutsollemnimoresacrorum
perfectopossetclarocomitariHymenaeo,
sedcastaincestenubenditemporeinipso
hostiaconcideretmactatumaestaparentis,
exitusutclassifelixfaustusquedaretur.
I,vv.149214
150
155
Principiumcuiushincnobisexordiasumet,
nullamremenihilogignidivinitusumquam.
quippeitaformidomortaliscontinetomnis,
quodmultainterrisfiericaeloquetuentur,
quorumoperumcausasnullarationevidere
possuntacfieridivinonuminerentur.
quasobresubividerimusnilpossecreari
denihilo,tumquodsequimuriamrectiusinde
perspiciemus,etundequeatresquaequecreari
etquoquaequemodofiantoperasinedivom.
Namsidenihilofierent,exomnibusrebus
omnegenusnasciposset,nilsemineegeret.
emareprimumhomines,eterrapossetoriri
squamigerumgenusetvolucreserumperecaelo;
armentaatquealiaepecudes,genusomneferarum,
incertopartucultaacdesertatenerent.
33
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
165
170
175
180
185
190
195
200
necfructusidemarboribusconstaresolerent,
sedmutarentur,ferreomnesomniapossent.
quippeubinonessentgenitaliacorporacuique,
quipossetmaterrebusconsisterecerta?
atnuncseminibusquiacertisquaequecreantur,
indeenascituratqueorasinluminisexit,
materiesubiinestcuiusqueetcorporaprima;
atquehacrenequeuntexomnibusomniagigni,
quodcertisinrebusinestsecretafacultas.
Praetereacurvererosam,frumentacalore,
vitesautumnofundisuadentevidemus,
sinon,certasuoquiatemporeseminarerum
cumconfluxerunt,patefitquodcumquecreatur,
dumtempestatesadsuntetvividatellus
tutoresteneraseffertinluminisoras?
quodsidenihilofierent,subitoexorerentur
incertospatioatquealienispartibusanni,
quippeubinullaforentprimordia,quaegenitali
conciliopossentarceritemporeiniquo.
Necporroaugendisrebusspatioforetusus
seminisadcoitum,sienilocrescerepossent;
namfierentiuvenessubitoexinfantibusparvis
eterraqueexortarepentearbustasalirent.
quorumnilfierimanifestumest,omniaquando
paulatimcrescunt,utparestseminecerto,
crescentesquegenusservant;utnoscerepossis
quicquesuademateriagrandescerealique.
Hucacceditutisinecertisimbribusanni
laetificosnequeatfetussubmitteretellus
necporrosecretacibonaturaanimantum
propagaregenuspossitvitamquetueri;
utpotiusmultiscommuniacorporarebus
multaputesesse,utverbiselementavidemus,
quamsineprincipiisullamremexistereposse.
Deniquecurhominestantosnaturaparare
nonpotuit,pedibusquipontumpervadapossent
transireetmagnosmanibusdivelleremontis
multaquevivendovitaliavinceresaecla,
sinon,materiesquiarebusredditacertast
gignundis,equaconstatquidpossitoriri?
niligiturfieridenilopossefatendumst,
seminequandoopusestrebus,quoquaequecreatae
aerisinteneraspossintproferrierauras.
Postremoquoniamincultispraestarevidemus
cultalocaetmanibusmeliorisredderefetus,
34
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
210
essevidelicetinterrisprimordiarerum
quaenosfecundasvertentesvomereglebas
terraiquesolumsubigentescimusadortus;
quodsinullaforent,nostrosinequaequelabore
spontesuamultofierimelioravideres.
I,vv.329369
330
335
340
345
350
355
360
365
Nectamenundiquecorporeastipatatenentur
omnianatura;namqueestinrebusinane.
quodtibicognosseinmultiseritutilerebus
necsineterrantemdubitareetquaereresemper
desummarerumetnostrisdiffideredictis.
quapropterlocusestintactusinanevacansque.
quodsinonesset,nullarationemoveri
respossent;namqueofficiumquodcorporisexstat,
officereatqueobstare,idinomnitemporeadesset
omnibus;haudigiturquicquamprocedereposset,
principiumquoniamcedendinulladaretres.
atnuncpermariaacterrassublimaquecaeli
multamodismultisvariarationemoveri
cernimusanteoculos,quae,sinonessetinane,
nontamsollicitomotuprivatacarerent
quamgenitaomninonullarationefuissent,
undiquemateriesquoniamstipataquiesset.
Praetereaquamvissolidaeresesseputentur,
hinctamenesselicetrarocumcorporecernas.
insaxisacspeluncispermanataquarum
liquidusumoretuberibusflentomniaguttis.
dissipatincorpussesecibusomneanimantum;
crescuntarbustaetfetusintemporefundunt,
quodcibusintotasusqueabradicibusimis
pertruncosacperramosdiffundituromnis.
intersaeptameantvocesetclausadomorum
transvolitant,rigidumpermanatfrigusadossa.
quodnisiinaniasint,quapossentcorporaquaeque
transire,haudullafierirationevideres.
Deniquecuraliasaliispraestarevidemus
pondereresrebusnihilomaiorefigura?
namsitantundemstinlanaeglomerequantum
corporisinplumboest,tantundempendereparest,
corporisofficiumstquoniampremereomniadeorsum,
contraautemnaturamanetsinepondereinanis.
ergoquodmagnumstaequeleviusquevidetur,
nimirumplusessesibideclaratinanis;
atcontragraviusplusinsecorporisesse
35
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
dedicatetmultovacuiminusintushabere.
estigiturnimirumidquodrationesagaci
quaerimus,admixtumrebus,quodinanevocamus.
I,vv.565598
565
570
575
580
585
590
595
Hucaccedituti,solidissimamateriai
corporacumconstant,possinttamenomniareddi,
molliaquaefiunt,aeraquaterravapores,
quopactofiantetquaviquaequegerantur,
admixtumquoniamsemelestinrebusinane.
atcontrasimolliasintprimordiarerum,
undequeantvalidisilicesferrumquecreari,
nonpoteritratioreddi;namfunditusomnis
principiofundamentinaturacarebit.
suntigitursolidapollentiasimplicitate,
quorumcondensomagisomniaconciliatu
artaripossuntvalidasqueostendereviris.
porrosinullastfrangendisredditafinis
corporibus,tamenexaeternotemporequaeque
nuncetiamsuperarenecessestcorporarebus,
quaenondumclueantullotemptatapericlo.
atquoniamfragilinaturapraeditaconstant,
discrepataeternumtempuspotuissemanere
innumerabilibusplagisvexataperaevom.
Deniqueiamquoniamgeneratimredditafinis
crescendirebusconstatvitamquetenendi,
etquidquaequequeantperfoederanaturai,
quidporronequeant,sancitumquandoquidemextat,
neccommutaturquicquam,quinomniaconstant
usqueadeo,variaevolucresutinordinecunctae
ostendantmaculasgeneraliscorporeinesse,
inmutabilismateriaequoquecorpushabere
debentnimirum;namsiprimordiarerum
commutarialiquapossentrationerevicta,
incertumquoqueiamconstetquidpossitoriri,
quidnequeat,finitapotestasdeniquecuique
quanamsitrationeatquealteterminushaerens,
nectotienspossentgeneratimsaeclareferre
naturammoresvictummotusqueparentum.
36
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
II,vv.167183
170
175
180
Atquidamcontrahaec,ignarimateriai,
naturamnonpossedeumsinenuminereddunt
tantooperehumanisrationibusatmoderate
temporamutareannorumfrugesquecreare
etiamcetera,mortalisquaesuadetadire
ipsaquededucitduxvitaediavoluptas
etresperVenerisblanditursaeclapropagent,
negenusoccidathumanum.quorumomniacausa
constituissedeoscumfingunt,omnibusrebus
magnoopereaveralapsirationevidentur.
namquamvisrerumignoremprimordiaquaesint,
hoctamenexipsiscaelirationibusausim
confirmarealiisqueexrebusredderemultis,
nequaquamnobisdivinitusessecreatam
naturammundi:tantastatpraeditaculpa.
quaetibiposterius,Memmi,faciemusaperta;
nuncidquodsuperestdemotibusexpediemus.
IV,vv.9621036
965
970
975
980
Etquoquisqueferestudiodevinctusadhaeret
autquibusinrebusmultumsumusantemorati
atqueinearationefuitcontentamagismens,
insomniseademplerumquevidemurobire:
causidicicausasagereetcomponereleges,
induperatorespugnareacproeliaobire,
nautaecontractumcumventisdegerebellum,
nosagerehocautemetnaturamquaererererum
semperetinventampatriisexponerechartis.
ceterasicstudiaatqueartesplerumquevidentur
insomnisanimoshominumfrustratatenere.
etquicumquediesmultosexordineludis
adsiduasdederuntoperas,plerumquevidemus,
cumiamdestiterunteasensibususurpare,
relicuastamenesseviasinmentepatentis,
quapossinteademrerumsimulacravenire;
permultositaqueilladieseademobversantur
anteoculos,etiamvigilantesutvideantur
cerneresaltantisetmolliamembramoventis
etcitharaeliquidumcarmenchordasqueloquentis
auribusaccipereetconsessumcernereeundem
scenaiquesimulvariossplenderedecores.
37
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
985
990
995
1000
1005
1010
1015
1020
1025
usqueadeomagnirefertstudiumatquevoluntas,
etquibusinrebusconsuerintesseoperati
nonhominessolumsedveroanimaliacuncta.
quippevidebisequosfortis,cummembraiacebunt,
insomnissudaretamenspirarequesemper
etquasidepalmasummascontendereviris
autquasicarceribuspatefactis[ederevoces>
venantumquecanesinmollisaepequiete
iactantcruratamensubitovocisquerepente
mittuntetcrebroredducuntnaribusauras.
utvestigiasiteneantinventaferarum,
expergefactiquesecunturinaniasaepe
cervorumsimulacra,fugaequasideditacernant,
donecdiscussisredeanterroribusadse.
atconsuetadomicatulorumblandapropago
discutereetcorpusdeterracorripereinstant,
[iactantcruratamensubitovocisquerepente
mittuntetcrebroredducuntnaribusauras
utvestigiasiteneantinventaferarum
expergefactiquesecunturinaniasaepe]
proindequasiignotasfaciesatqueoratuantur.
etquoquaequemagissuntasperaseminiorum,
tammagisinsomniseademsaevirenecessust.
atvariaefugiuntvolucrespinnisquerepente
sollicitantdivomnocturnotemporelucos,
accipitressomnoinlenisiproeliapugnas
ederesuntpersectantesvisaequevolantes.
porrohominummentes,magnisquaemotibusedunt
magna,itidemsaepeinsomnisfaciuntquegeruntque,
regesexpugnant,capiuntur,proeliamiscent,
tolluntclamorem,quasisiiugulenturibidem.
multidepugnantgemitusquedoloribusedunt
etquasipantheraemorsusaeviveleonis
mandantur,magnisclamoribusomniacomplent.
multidemagnispersomnumrebusloquuntur
indicioquesuifactipersaepefuere.
multimortemobeunt.multi,demontibusaltis
utquasipraecipitentadterramcorporetoto,
exterrunturetexsomnoquasimentibuscapti
vixadseredeuntpermoticorporisaestu.
flumenitemsitiensautfontempropteramoenum
adsidetettotumpropefaucibusoccupatamnem.
purisaepelacumproptersiacdoliacurta
somnodevincticreduntseextollerevestem,
38
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
totiusumoremsaccatumcorporisfundunt,
cumBabylonicamagnificosplendorerigantur.
1030 tumquibusaetatisfretaprimitusinsinuatur
semen,ubiipsadiesmembrismaturacreavit,
conveniuntsimulacraforisecorporequoque,
nuntiapraeclarivoltuspulchriquecoloris,
quicietinritanslocaturgidaseminemulto,
1035 utquasitransactissaepeomnibusrebusprofundant
fluminisingentisfluctusvestemquecruentent.
IV,vv.10731120
1075
1080
1085
1090
1095
1100
1105
NecVenerisfructucaretisquivitatamorem,
sedpotiusquaesuntsinepoenacommodasumit;
namcertepurastsanismagisindevoluptas
quammiseris;etenimpotiunditemporeinipso
fluctuatincertiserroribusardoramantum
necconstatquidprimumoculismanibusquefruantur.
quodpetiere,premuntartefaciuntquedolorem
corporisetdentesinliduntsaepelabellis
osculaqueadfigunt,quianonestpuravoluptas
etstimulisubsunt,quiinstigantlaedereidipsum,
quodcumqueest,rabiesundeillaecgerminasurgunt.
sedleviterpoenasfrangitVenusinteramorem
blandaquerefrenatmorsusadmixtavoluptas.
namqueineospesest,undeestardorisorigo,
restinguiquoqueposseabeodemcorporeflammam.
quodfiericontratotumnaturarepugnat;
unaquereshaecest,cuiusquamplurimahabemus,
tammagisardescitdiracuppedinepectus.
namcibusatqueumormembrisadsumiturintus;
quaequoniamcertaspossuntobsiderepartis,
hocfacileexpleturlaticumfrugumquecupido.
exhominisverofaciepulchroquecolore
nildaturincorpuspraetersimulacrafruendum
tenvia;quaeventospesraptastsaepemisella.
utbibereinsomnissitiensquomquaeritetumor
nondatur,ardoremquimembrisstinguerepossit,
sedlaticumsimulacrapetitfrustraquelaborat
inmedioquesitittorrentifluminepotans,
sicinamoreVenussimulacrisluditamantis,
necsatiarequeuntspectandocorporacoram
necmanibusquicquamtenerisabraderemembris
possunterrantesincerticorporetoto.
deniquecummembrisconlatisflorefruuntur
aetatis,iamcumpraesagitgaudiacorpus
39
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
atqueineostVenusutmuliebriaconseratarva,
adfiguntavidecorpusiunguntquesalivas
orisetinspirantpressantesdentibusora,
1110 nequiquam,quoniamnihilindeabraderepossunt
necpenetrareetabireincorpuscorporetoto;
namfacereinterdumvelleetcertarevidentur.
usqueadeocupideinVeneriscompagibushaerent,
membravoluptatisdumvilabefactaliquescunt.
1115 tandemubiseerupitnervisconiectacupido,
parvafitardorisviolentipausaparumper.
indereditrabieseademetfurorillerevisit,
cumsibiquodcupiantipsicontingerequaerunt,
necreperiremalumidpossuntquaemachinavincat.
1120 usqueadeoincertitabescuntvolnerecaeco.
IV,vv.10211140
Addequodabsumuntvirispereuntquelabore,
addequodalteriussubnutudegituraetas,
languentofficiaatqueaegrotatfamavacillans.
labiturinterearesetBabyloniafiunt
1125 unguentaetpulchrainpedibusSicyoniarident,
scilicetetgrandesviridicumlucezmaragdi
auroincludunturteriturquethalassinavestis
adsidueetVenerissudoremexercitapotat.
etbenepartapatrumfiuntanademata,mitrae,
1130 interduminpallamatqueAlidensiaCiaquevertunt.
eximiavesteetvictuconvivia,ludi,
poculacrebra,unguenta,coronae,sertaparantur,
nequiquam,quoniammediodefonteleporum
surgitamarialiquid,quodinipsisfloribusangat,
1135 autcumconsciusipseanimusseforteremordet
desidioseagereaetatemlustrisqueperire,
autquodinambiguoverbumiaculatareliquit,
quodcupidoadfixumcordivivescitutignis,
autnimiumiactareoculosaliumvetueri
1140quodputatinvoltuquevidetvestigiarisus.
IV,vv.11411191
Atqueinamoremalahaecpropriosummequesecundo
inveniuntur;inadversoveroatqueinopisunt,
prenderequaepossisoculorumlumineoperto.
innumerabilia;utmeliusvigilaresitante,
40
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
1145 quadocuiratione,cavereque,neinliciaris.
namvitare,plagasinamorisneiaciamur,
nonitadifficileestquamcaptumretibusipsis
exireetvalidosVenerisperrumperenodos.
ettamenimplicitusquoquepossisinquepeditus
1150 effugereinfestum,nisitutetibiobviusobstes
etpraetermittasanimivitiaomniaprimum
autquaecorporissunteius,quampraepetisacvis.
namfaciunthominesplerumquecupidinecaeci
ettribuunteaquaenonsunthiscommodavere.
1155 multimodisigiturpravasturpisquevidemus
esseindeliciissummoqueinhonorevigere.
atquealiosaliiinridentVeneremquesuadent
utplacent,quoniamfoedoadflictenturamore,
necsuarespiciuntmiserimalamaximasaepe.
1160 nigramelichrusest,inmundaetfetidaacosmos,
caesiaPalladium,nervosaetligneadorcas,
parvula,pumilio,charitonmia,totamerumsal,
magnaatqueinmaniscataplexisplenaquehonoris.
balbaloquinonquit,traulizi,mutapudensest;
1165 atflagrans,odiosa,loquaculaLampadiumfit.
ischnoneromeniontumfit,cumviverenonquit
praemacie;rhadineverostiammortuatussi.
atnimiaetmammosaCeresestipsaabIaccho,
simulaSilenaacSaturast,labeosaphilema.
1170 ceteradegenerehoclongumestsidicereconer.
sedtamenestoiamquantovisorishonore,
cuiVenerismembrisvisomnibusexoriatur;
nempealiaequoquesunt;nempehacsineviximusante;
nempeeademfacitetscimusfacereomniaturpi
1175 etmiseramtaetrissesuffitodoribusipsa,
quamfamulaelongefugitantfurtimquecachinnant.
atlacrimansexclususamatorliminasaepe
floribusetsertisoperitpostisquesuperbos
unguitamaracinoetforibusmiserosculafigit;
1180 quemsiiamammissumvenientemoffenderitaura
unamodo,causasabeundiquaerathonestas
etmeditatadiucadataltesumptaquerella
stultitiaqueibisedamnet,tribuissequodilli
plusvideatquammortaliconcedereparest.
1185 necVeneresnostrashocfallit;quomagisipsae
omniasummooperehosvitaeposcaeniacelant,
quosretinerevoluntadstrictosqueesseinamore,
nequiquam,quoniamtuanimotamenomniapossis
protrahereinlucematqueomnisinquirererisus
41
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
1190 et,sibelloanimostetnonodiosa,vicissim
praetermittere[et]humanisconcedererebus.
IV,vv.12331277
1235
1240
1245
1250
1255
1260
1265
1270
Necdivinasatumgenitalemnuminacuiquam
absterrent,pateragnatisnedulcibusumquam
appelleturetutsteriliVenereexigataevom;
quodplerumqueputantetmultosanguinemaesti
consperguntarasadolentquealtariadonis,
utgravidasreddantuxoresseminelargo;
nequiquamdivomnumensortisquefatigant;
namsterilesnimiumcrassosuntseminepartim,
etliquidopraeteriustumtenuiquevicissim.
tenvelocisquianonpotisestadfigereadhaesum,
liquiturextemploetrevocatumceditabortu.
crassiushincporroquoniamconcretiusaequo
mittitur,autnontamprolixoprovolatictu
autpenetrarelocosaequenequitautpenetratum
aegreadmisceturmuliebriseminesemen.
nammultumharmoniaeVenerisdifferrevidentur.
atquealiasaliicomplentmagisexaliisque
succipiuntaliaepondusmagisinquegravescunt.
etmultaesterilesHymenaeisantefuerunt
pluribusetnactaepostsunttamenundepuellos
suscipereetpartupossentditesceredulci.
etquibusantedomifecundaesaepenequissent
uxorisparere,inventastillisquoquecompar
natura,utpossentgnatismuniresenectam.
usqueadeomagnirefert,utseminapossint
seminibuscommiscerigenitaliterapta
crassaqueconveniantliquidisetliquidacrassis.
atqueineorefertquovictuvitacolatur;
namquealiisrebusconcrescuntseminamembris
atquealiisextenvanturtabentquevicissim.
etquibusipsamodistracteturblandavoluptas.
idquoquepermagnirefert;nammoreferarum
quadrupedumquemagisrituplerumqueputantur
concipereuxores,quiasiclocasumerepossunt
pectoribuspositissublatisseminalumbis.
necmollesopussuntmotusuxoribushilum.
nammulierprohibetseconcipereatquerepugnat,
clunibusipsaviriVeneremsilaetaretractat
atqueexossatocietomnipectorefluctus;
eicitenimsulcumrectaregioneviaque
42
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
vomerisatquelocisavertitseminisictum.
idquesuacausaconsueruntscortamoveri,
1275 necomplerenturcrebrogravidaequeiacerent,
etsimulipsavirisVenusutconcinnioresset;
coniugibusquodnilnostrisopusessevidetur.
43
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
Anexo
ClasesPrcticas
C.ValeriusCatullus,Carmina
LXX
Nullisedicitmuliermeanuberemalle
quammihi,nonsiseIuppiteripsepetat.
dicit:sedmuliercupidoquoddicitamanti,
inuentoetrapidascribereoportetaqua.
LXXXVII
Nullapotestmuliertantumsedicereamatam
uere,quantumameLesbiaamatameaest.
nullafidesullofuitumquamfoederetanta,
quantainamoretuoexparterepertameaest.
CIX
Iucundum,meauita,mihiproponisamorem
huncnostruminternosperpetuumquefore.
dimagni,faciteutuerepromitterepossit,
atqueidsinceredicatetexanimo,
utliceatnobistotaperducereuita
aeternumhocsanctaefoedusamicitiae.
XCII
Lesbiamidicitsempermalenectacetumquam
deme:Lesbiamedispereamnisiamat.
quosigno?quiasunttotidemmea:deprecorillam
assidue,uerumdispereamnisiamo.
XXVII
MinisteruetulipuerFalerni
ingermicalicesamariores,
utlexPostumiaeiubetmagistrae
ebriosoacinoebriosioris.
atuosquolubethincabite,lymphae
uinipernicies,etadseueros
migrate.hicmerusestThyonianus.
44
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
LXIII
SuperaltauectusAttisceleriratemaria,
Phrygiumutnemuscitatocupidepedetetigit,
adiitqueopacasiluisredimitalocadeae,
stimulatusibifurentirabie,uagusanimis,
deuolsitiliacutosibiponderasilice,
itaqueutrelictasensitsibimembrasineuiro,
etiamrecenteterraesolasanguinemaculans,
niueiscitatacepitmanibusleuetypanum,
typanumtuum,Cybebe,tua,materinitia,
quatiensquetergatauriteneriscauadigitis
canerehaecsuisadortaesttremebundacomitibus.
agiteiteadalta,Gallae,Cybelesnemorasimul,
simulite,Dindymenaedominaeuagapecora,
alienaquaepetentesuelutexulesloca
sectammeamexsecutaeducememihicomites
rapidumsalumtulististruculentaquepelagi
etcorpuseuirastisVenerisnimioodio;
hilarateeraecitatiserroribusanimum.
moratardamentecedat:simulite,sequimini
PhrygiamaddomumCybebes,Phrygiaadnemoradeae,
ubicymbalumsonatuox,ubitympanareboant,
tibicenubicanitPhryxcuruograuecalamo,
ubicapitaMaenadesuiiaciunthederigerae,
ubisacrasanctaacutisululatibusagitant,
ubisueuitilladiuaeuolitareuagacohors,
quonosdecetcitatisceleraretripudiis.
simulhaeccomitibusAttiscecinitnothamulier,
thiasusrepentelinguistrepidantibusululat,
leuetympanumremugit,cauacymbalarecrepant.
uiridemcitusaditIdamproperantepedechorus.
furibundasimulanhelansuagauaditanimamagens
comitatatympanoAttisperopacanemoradux,
uelutiiuuencauitansonusindomitaiugi;
rapidaeducemsequunturGallaeproperipedem.
itaque,utdomumCybebestetigerelassulae,
nimioelaboresomnumcapiuntsineCerere.
()
45
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
T.LucretiusCarus,Dererumnatura
III.445458
Praetereagigniparitercumcorporeetuna
cresceresentimuspariterquesenescerementem.
namvelutinfirmopueriteneroquevagantur
corpore,sicanimisequitursententiatenvis.
indeubirobustisadolevitviribusaetas,
consiliumquoquemaiusetauctiorestanimivis.
postubiiamvalidisquassatumestviribusaevi
corpusetobtusiscecideruntviribusartus,
claudicatingenium,deliratlingua<labat>mens,
omniadeficiuntatqueunotemporedesunt.
ergodissoluiquoqueconvenitomnemanimai
naturam,ceufumus,inaltasaerisauras;
quandoquidemgignipariterpariterquevidemus
crescereet,<ut>docui,simulaevofessafatisci.
III.603614
Quiddubitastandemquinextraproditacorpus
inbecillaforasinaperto,tegminedempto,
nonmodononomnempossitdurareperaevom,
sedminimumquodvisnequeatconsisteretempus?
necsibienimquisquammorienssentirevidetur
ireforasanimamincolumemdecorporetoto,
necpriusadiugulumetsuperasuccederefauces,
verumdeficereincertaregionelocatam;
utsensusaliosinpartiquemquesuascit
dissolui.quodsiinmortalisnostraforetmens,
nontamsemoriensdissolviconquereretur,
sedmagisireforasvestemquerelinquere,utanguis.
IV.10581072
HaecVenusestnobis;hincautemstnomenAmoris,
hincillaecprimumVenerisdulcedinisincor
stillavitguttaetsuccessitfrigidacura;
namsiabestquodames,praestosimulacratamensunt
illiusetnomendulceobversaturadauris.
sedfugitaredecetsimulacraetpabulaamoris
46
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
absterreresibiatquealioconverterementem
etiacereumoremconiectumincorporaquaeque
necretineresemelconversumuniusamore
etservaresibicuramcertumquedolorem;
ulcusenimvivescitetinveterascitalendo
inquediesgliscitfuroratqueaerumnagravescit,
sinonprimanovisconturbesvolneraplagis
volgivagaquevagusVenereanterecentiacures
autaliopossisanimitraduceremotus.
V.146155
Illuditemnonestutpossiscredere,sedes
essedeumsanctasinmundipartibusullis.
tenvisenimnaturadeumlongequeremota
sensibusabnostrisanimivixmentevidetur;
quaequoniammanuumtactumsuffugitetictum,
tactilenilnobisquodsitcontingeredebet;
tangereenimnonquitquodtanginonlicetipsum.
quareetiamsedesquoquenostrissedibusesse
dissimilesdebent,tenuesdecorporeeorum;
quaetibiposteriuslargosermoneprobabo.
47
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
L.AnnaeusSeneca,Medea
vv.155172
{Medea.}Leuisestdolor,quicapereconsiliumpotest
etcleperesese:magnanonlatitantmala.
libetirecontra.{Nutrix}Sistefurialemimpetum,
alumna:uixtetacitadefenditquies.
{Me.}Fortunafortesmetuit,ignauospremit.
{Nvt.}Tuncestprobanda,silocumuirtushabet.
{Me.}Numquampotestnonesseuirtutilocus.
{Nvt.}Spesnullarebusmonstratadflictisuiam.
{Me.}Quinilpotestsperare,desperetnihil.
{Nvt.}AbiereColchi,coniugisnullaestfides
nihilquesuperestopibusetantistibi.
{Me.}Medeasuperest:hicmareetterrasuides
ferrumqueetignesetdeosetfulmina.
{Nvt.}Rexesttimendus.{Me.}Rexmeusfueratpater.
{Nvt.}Nonmetuisarma?{Me.}Sintlicetterraedita.
{Nvt.}Moriere.{Me.}Cupio.{Nvt.}Profuge.{Me.}Paenituitfugae.
{Nvt.}Medea{Me.}Fiam.{Nvt.}Materes.{Me.}Cuisimuide.
{Nvt.}Profugeredubitas?{Me.}Fugiam,atulciscarprius.
vv.496505
{Ia.}Medeaamoresobicit?{Me.}Etcaedemetdolos.
{Ia.}Obicerecrimenquodpotestandemmihi?
{Me.}Quodcumquefeci.{Ia.}Restathocunuminsuper,
tuisutetiamsceleribusfiamnocens.
{Me.}Tuailla,tuasuntilla:cuiprodestscelus,
isfecitomnesconiugeminfamemarguant,
solustuere,solusinsontemuoca:
tibiinnocenssitquisquisestprotenocens.
{Ia.}Ingratauitaestcuiusacceptaepudet.
{Me.}Retinendanonestcuiusacceptaepudet.
vv.843856
{Me.}Peractauisestomnis:hucgnatosuoca,
pretiosaperquosdonanubentiferam.
Ite,ite,nati,matrisinfaustaegenus,
placateuobismunereetmultaprece
dominamacnouercam.uaditeetceleresdomum
48
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
refertegressus,ultimoamplexuutfruar.
{Chorvs}Quonamcruentamaenas
praecepsamoresaeuo
rapitur?quodimpotenti
facinusparatfurore?
uultuscitatusira
rigetetcaputferoci
quatienssuperbamotu
regiminaturultro.
vv.10021017
{Ia.}Pernumenomneperquecommunesfugas
torosque,quosnonnostrauiolauitfides,
iamparcenato.siquodestcrimen,meumest:
mededomorti;noxiummactacaput.
{Me.}Hacquarecusas,quadoles,ferrumexigam.
inunc,superbe,uirginumthalamospete,
relinquematres.{Ia.}Vnusestpoenaesatis.
{Me.}Sipossetunacaedesatiarimanus,
nullampetisset.utduosperimam,tamen
nimiumestdolorinumerusangustusmeo.
inmatresiquodpignusetiamnunclatet,
scrutaborenseuisceraetferroextraham.
{Ia.}Iamperagecoeptumfacinus,hautultraprecor,
moramquesaltemsupplicisdonameis.
{Me.}Perfruerelentoscelere,nepropera,dolor:
meusdiesest;temporeacceptoutimur.
49
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
T.MacciusPlautus,Bacchides
vv.92100
B.Quidestquodmetuas?
P.Nihilest,nugae.mulier,tibimeemancupo:
tuossum,tibidedooperam.
B.Lepidus.nuncegotefacerehocvolo.
egosororimeaecenamhodiedarevoloviaticam:
eotibiargentumiubeboiamintusecferriforas;95
tufacitoopsonatumnobissitopulentumopsonium.
PIST.Egoopsonabo,namidflagitiummeumsit,meategratia
etoperamdaremietadeamoperamfaceresumptumdetuo.
BACCH.Ategonolodaretequicquam.P.Sine.B.Sinoequidem,silubet.
propera,amabo.
PIST.Priushicaderoquamteamaredesinam.100
vv.76069
CHRYS.Vosvostrumcurateofficium,egoefficiammeum.760
insanummagnummoliornegotium,
metuoqueuthodiepossiememolirier.
sednunctruculentomiatquesaevousussenest;
namnonconducithuicsycophantiae
senemtranquillumesseubimeaspexerit.765
versaboegoillumhodie,sivivo,probe.
tamfrictumegoillumreddamquamfrictumestcicer.
adambulaboadostium,ut,quandoexeat,
extemploadvenientieitabellasdeminmanum.
50
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
ReferenciasBibliogrficas
BASSOLSDECLIMENT,M.:Sintaxislatina.Barcelona,1943.
ERNOUT,A.THOMAS,F.:Syntaxelatine,Paris,Klinsieck,1953.
ERNOUT,A.:MorphologiehistoriqueduLatin,Paris,1953.
PALMER,L.R.:Introduccinallatn,Barcelona,Planeta,1974.
VALENTFIOL,E.,Gramticadelalengualatina,Barcelona,Bosch,1965.
VIDOS,B.E.,ManualdeLingsticaRomnica,Madrid,Aguilar,1963.
Diccionarios
BLANQUEZFRAILE,A.:Diccionariolatinoespaol,Barcelona,ed.Sopena,1950.
ERNOUT,A.MEILLET,A.:Dictionnairetymologiquedelalanguelatine.Histoire
desmots,Paris,1967.
GAFFIOT,F.:DictionairieIllustreLatinFrancaise,Pars,Hachette,1937.
GLARE,P.(ed.):OxfordLatinDictionary,Oxford,1997.
FuentesVirtuales
www.perseus.tufts.edu/
www.hsaugsburg.de/~harsch/augustana.html
http://www.thelatinlibrary.com/
http://www.forumromanum.org/
51
Lengua Latina II
Facultad de Humanidades y Artes UNR
ndice
IFormasnofinitas/noconjugadas/nopersonalesdelverbo
I.1Supino
I.2Infinitivo
I.3Gerundio
I.4Gerundivo
I.5Participio
Textosparaejercitacingramatical
IIProposicionesSubordinadasRelativas
Textosparaejercitacingramatical
IIIProposicionesSubordinadasCompletivas
Textosparaejercitacingramatical
IVProposicionesSubordinadasAdverbiales
IV.1Temporales
IV.2DeLugar/Locativas/Espaciales
IV.3Comparativas
IV.4Causales
IV.5Finales
IV.6Consecutivas
IV.7Concesivas
IV.8Condicionales
Textoparaejercitacingramatical
VCuadroHistricoLiterario
VICorpusLiterario(ClasesTericas)
VI.1CaiusValeriusCatullus,Carmina
VI.2TitusLucretiusCarus,Dererumnatura
VIIAnexo(ClasesPrcticas)
VII.1C.ValeriusCatullus,Carmina
VII.2Q.HoratiusFlaccus,Carmina
VII.3T.LucretiusCarus,Dererumnatura
VII.4L.AnnaeusSeneca,Medea
VII.5T.MacciusPlautus,Bacchides
ReferenciasBibliogrficasdelCuadernillo
3
3
4
6
6
7
9
11
14
15
19
20
20
21
22
23
24
25
25
26
27
28
31
31
33
44
44
63
64
46
48
50
52