Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Resenhas
Estaaversoemhtmldoarquivohttp://www.scielo.br/pdf/rbedu/n18/n18a16.pdf.
Googlecriaautomaticamenteversesemtextodedocumentosmedidaquevasculhaaweb.
Page1
Resenhas
Resenhas
ganizarnossasformasdeviver.Tais
aspectosdavida,decifrados,definidos
deslocamentosvosendoapontadosao
eorganizados,sejaumadasmaisim
psmodernidade.RiodeJaneiro:
longodolivronosentidodesituarde
portantespretensesmodernas.Sob
JorgeZaharEd.,1998.Inquietaes
terminadascaractersticasprpriasdo
essaperspectiva,aumentariamconsi
davidacontemporneaesuas
projetomodernoedaquiloquepode
deravelmenteaschancesdeintervir
formasatuaisdeorganizao:uma
ramoschamardepsmodernidade,
mosnomundo(porquetotalmentedes
relaodeimanncia.
noparademarcarlimitesentreume
cobertoeexplicado)edeo
outro,senoparairassinalandoalgu
modificarmosnosentidodelhedevol
masdescontinuidadeshistricasapar
verumaordemque,porexcelncia,
BAUMAN,Zygmunt.Omalestarda
tirdasquaisdiferentesmeiosdego
seriapuraeinquestionvel.Operfeito
umaidiaqueservecomoofioque
vernarmosansmesmoseaos
mundomodernoseriaaquelesobreo
conduzBaumanaescreveracercada
outrosvosendocolocadosemfun
qualpudssemosteromximodecon
quiloquepoderamosconsiderarcomo
cionamento.Emoutraspalavras:no
trolepossvel.Dessaforma,osuces
inquietaes/incmodosdavidacon
setrata,demodoalgum,deumatenta
sodefuturasaes,devidamentepla
tempornea,talvezestaidiasejaade
tivadecompreenderaessnciade
nejadas(levandoemcontaaes
liberdadenoapenasporquetal
umaououtracondio(amodernaea
passadas),estariaassegurado.
temticapostaemdiscussona
psmoderna),descrevendoasapartir
maioriados(senoemtodosos)
deumaseqnciacronolgicadefa
umadaspromessasmodernasdeum
quatorzecaptulosquecompemO
tos,fasesoumudanasdecarterso
mundomelhor,Baumannosalerta:
malestardapsmodernidade,mas
cial,histrico,econmicooucultural.
exatamentecomelaquejnopode
tambm(etalvezprincipalmente)por
Tratase,aoinvsdisso,deenfatizar
mosmaiscontar.Emvezdela,vive
queaprpriaidiadeliberdadeque,
determinadastransformaesnasfor
moscomacompanhiaconstantede
maisdoqueumaambio,setornou
masdeconduzirmosnossasvidaspara
umaprofundaansiedadequesefazto
umaconstanteeindispensvelexign
colocaremquestoalgumascontin
maispresentequantotomaisasten
ciacontemporneaalimentaasin
gnciasdosespaosetemposquens
tativasdeumaseguraapreensodo
quietaespsmodernas,diferente
habitamosequenoshabitamfa
realseintensificam.Dissoresultaque
mentedasinquietaesdeoutrora,
zendodonossomundooquehojee
asntidasdivises,ainflexibilidadee
Liberdade.Sepossvelapontar
Seguranaqueserviucomo
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://www.scielo.br/pdf/rbedu/n18/n18a16.pdf&gws_rd=cr&ei=Dr1Vp6iB4X4wgT1objoDg
1/4
25/03/2016
Resenhas
quenasciamdodemasiadodesejode
controleeordem.
densmesmosoquehojesomos.
Nessesentido,Baumansalienta
rigidezdisciplinar,asolidezdaestru
turadaordemmoderna,emqueas
queoadventodaeramodernacoinci
aeshumanaspodiamencontrarcer
dualcomocondioedemandaps
diucomaexaltaodaordemcomo
tezaseportosseguros,deslocamse
modernaqueBaumancolocasoban
umadesejvelrealizaocapazde
paraapsmodernasensaoflutuante
lisealgumastransformaesealguns
construirummundoestvel,seguro,
deser.Aincertezaeainseguranaque
importantesdeslocamentosemopera
coerente,limpo,slido,enfim,puro.
ocupamlugarescadavezmaiscentrais
onomundoatual,relativamentes
Daqueadescriosupostamenteexa
nosmodosdevidacontemporneoses
condiessobasquaistratamosdeor
taeaclassificaodatotalidadedos
toprofundamenteconectadasaofato
pelovisdaliberdadeindivi
138
Set/Out/Nov/Dez2001N18
Page2
Resenhas
deque,hoje,aorganizaodosespa
berdadedadaaocapitalacabampor
autorsalientaque,dadaadimenso
oseocontroledaordem(tantono
gerarinmerasdesordensresponsveis
prioritriaqueacompetiodomerca
queserefereaosproblemasdeordem
pelacontnuasensaocontempornea
doassumenasociedadecontempor
coletivaquantodeordemindividual)
deincertezaedesconfianaalguns
nea,aquestodaliberdadeindividual
estopassandoporumcrescenteein
dosmuitosmalestarespsmodernos.
deescolhaganhatambmpropores
tensoprocessodedesregulamentao
Talvezumdosmotivosqueme
quaseilimitadasnessejogoincerto,
eprivatizaoqueBaumanchama
movemaescolhertalobraparasobre
aventureiroecadavezmaisdesigual
deanovadesordemdomundo:oque
elaredigirumaresenhasejaofatode
quesetornouavidacotidiana.Nele,
querquevenhaatomarolugardapo
asanlisesdeBaumanserviremmede
quantomaiorfornossapossibilidadee
lticadosblocosdepoderassustapor
inspiraoemestudosquevenhoreali
flexibilidadedeao,enquantoseres
suafaltadecoernciaedireoetam
zandonocursodemestrado.Tenhode
livresparaescolherdiantedeumava
bmpelavastidodaspossibilidades
confessaraenormeadmiraoquesin
riedadedeopesedecaminhosque
quepressagia(p.33).
toporsuascolocaesacercadasmu
nosapresentada,maiorestambm
danaspelasquaisnossocomplexo
seroaschancesdealiberdadedoca
dastransformaesdaorganizaoda
Oautorenfatizaque,namaioria
mundovempassandoe,emespecial,
pital(custadetodasasoutrasliber
vidaatual,oquesevocrescente
pelaformacomqueasapresenta.Mas
dades)seguirdesenfreadamente
engrandecimentodasforasdemerca
umoutromotivotambmsefazprefe
crescendo.Esteumdosmuitospon
doque,deumaformacadavezmais
rencialmentepresente:consideroim
tosdeOmalestardapsmodernida
intensa,chamamparasi(porquecon
prescindveldivulgarumaobraque,
dequeeudestacocomoparticularmen
ferimosaelas)afunodeconduzira
apesardenotratarespecificamente
teinteressantesdiscussesqueso
ordemdomundo.Eisoparadoxoa
docampoeducacional,emmuitocon
travadasnocampoeducacional.Algu
partirdoqualoautortrabalhacomo
tribuiparaquepossamosentendersob
masanlisestmcontinuamenteadvo
queottulodolivronossugere:ordem
outraperspectivaachamadacrise
gadoemfavordaliberdadecontraa
didiadeumacertafixidez,deuma
pelaqualaeducaoeaescola,con
idiadesermosgovernadosporuma
disposiodascoisascadaumaem
sideradacomolocallegtimodosaber
buscaincessantedocapital,pelocon
seusdevidoslugareseemnenhumou
vempassando.Talcontribuiose
sumodesenfreado,pormeiosdecomu
tromais,umarranjodisciplinarrgido
acentuaselevarmosemcontaofato
nicaosocialedeterminadasinstn
quevisaaobomfuncionamentodas
dequevivemosumapocaemqueo
ciasculturaisquefazemcirculara
coisassegundocertasrelaes.Oque
neoliberalismotemumasignificativa
idiadasupremaciadalgicadomer
acontece,noentanto,nocasodasfor
predominnciasobreoutrasformasde
cado,ouporqualqueroutraformade
asdemercado,queelasestoem
racionalidadepolticaouseja,sobre
governoquesupostamenteimpediriao
constantemovimentoeissosignifica
outrasformasdeefetivaodoexerc
despertardeumaconscinciacrtica
nofazerpartedenenhumlugarespe
ciodegoverno,utilizandosedaedu
capazdenosguiaraumavidalivrede
cficoemfunodesuamobilidade,
cao(institucionalizadaouno)como
todootipodedominao.Nessesenti
novospontosdeconvergnciaapare
umimportantemeiodeproduode
do,taisanlisescaracterizamsepor
cematodoomomento,assimcomo
sujeitosquecorrespondamlgica
defenderaproposio/consecuode
tambmsofacilmentedescartados.
competitivaneoliberal,aomesmotem
determinadosobjetivoseducacionais
Nodeseestranharque,comformas
poemqueindivduoscadavezmais
queprimampelaformaodesujeitos
deordenaoquemudammuitode
neoliberalizadosacabamporprodu
livres,autnomoseresponsveiscomo
pressa,aseguranaquesupostamente
zirsabereseprticasquetambm
algoindispensveleurgenteaopro
setemdiantedeacontecimentosregu
correspondamaessamesmalgica.
cessodetransformaosocial,em
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://www.scielo.br/pdf/rbedu/n18/n18a16.pdf&gws_rd=cr&ei=Dr1Vp6iB4X4wgT1objoDg
2/4
25/03/2016
Resenhas
lares,precisoseestveisfica,seno
Sedigoquetalobranospossibi
buscademelhoriadascondiesde
completamenteextinta,certamente
litaentenderacriseeducacionaldo
vidadetodaasociedade.Noest
enfraquecida,exatamenteporqueas
nossotemposoboutraperspectiva
emdiscussoaquisetaisintenes
forasdemercadodificilmenteman
precisamenteporquetermoscomo
soounosorealmenteboas.Mas
tmregularidadeseporquetrabalham
emancipao,liberdade,autonomia,
certamentenoterooefeitoespera
comaescassezcadavezmaiordere
entreoutros,sotematizadospor
do,namedidaemquetaisanlises
gulamentosnormativos.Dissoresulta
Baumandeumaformaumtantodife
nolevamemcontaque,emvezde
que,aoadministraraordem,asfor
rentedaquelautilizadapormuitosdis
serooutrodogovernoconstituin
asdemercadoeaincomparvelli
cursoseducacionais.Nessesentido,o
dosecomoumabarreiraaele,ali
RevistaBrasileiradeEducao
139
Page3
Resenhas
berdadeexatamenteummeioatravs
guarda,masdeinspiraoeideaisain
noque,almdeserextremamente
doqualogovernopodeassegurarseus
damodernos.
atraente,cativante,convidativoesim
fins,ouseja,umrecursodogoverno
Temascomoaverdade,afico
ptico,damesmaformatilede
paraqueeleseefetivemaisrpidae
eaincertezapovoamocaptulo9,fa
grandeproveitoatodos/asaqueles/as
eficientemente.Se,noutrasperspecti
zendodele,ameuver,umdosque
queestointeressados/asemumas
vas,aliberdadeapontadacomoele
maispodeminteressaraocampoedu
ria,curiosaeinstigantediscusso
mentoessencialparaqueasociedade
cacionalnoapenasporquetrabalha
acercadealgumasdasmaisimportan
sefaamaisjustaeigualitria
comasnoesdeverdade,razo,cin
testransformaescontemporneas
(emborataistermossejambastante
cia,histriaediferena,mastambm
queso,simultaneamente,operaes
discutveis),aperspectivaapartirda
porque,aofazerisso,passaporques
deeoperadaspornossasformastam
qualBaumantrabalhapeemdiscus
tesreferentesaopapelconferidoao
bmcontemporneasdeviver.Olivro
soaidiadeque,emnossapoca
filsofoetarefaassumidapelafilo
trazcomotemticasdediscussocoi
contempornea,aliberdadenotem
sofiamoderna.
sastoaparentementedistantesentre
feitooutracoisamelhorquesobrepor
Nosoutroscincocaptulosfinais,
simasquecertamenteconvergem,se
camadassociais:aliberdadedeesco
Baumandiscute,respectivamente,o
noemmuitosaspectos,aomenosem
lha,eulhesdigo,delonge,nasocie
conceitodecultura,enfatizandoacri
um:omalestardapsmodernidade.
dadepsmoderna,omaisessencial
separadigmticapelaqualodiscurso
Talvezsejaisso,eaformacomo
entreosfatoresdeestratificao.
culturalestpassando(captulo10)a
Baumancolocaisso,oquedemaisse
Quantomaisliberdadedeescolhase
redistribuiopsmodernadosexo,
dutorencontreinestaobra.
tem,maisaltaaposioalcanadana
revisitandoaHistriadasexualidade,
hierarquiasocialpsmoderna
deFoucault,naqualapontatrsdes
KaryneDiasCoutinho
(p.118).
viosfundamentais,envolvidoscoma
MestrandaemEducao
apartirdestaedealgumasou
revoluoeducacional,etrabalhacom
UniversidadeFederaldoRioGrandedoSul
trasidiasigualmentemuitointeres
aquestodainfnciaedossentidos
santesqueBaumanpeemdiscusso
conferidossuasexualidadenoquese
(preferencialmentenosseisprimeiros
refereorganizaoeremodelaodo
captulosdolivro)aquiloqueelecha
espaoedasrelaessociais(captulo
Identidadestraduzidas:culturae
madeestranhos,destacandoquemso
11)aimortalidadeeosvaloresreli
docnciateutobrasileiroevanglica
osestranhosmodernosequemsoos
giososprmodernos,modernoseps
noRioGrandedoSul.PortoAlegre
estranhospsmodernos,comochegam
modernos,apartirdosquaisfazuma
RS:Edunisc&Sinodal,2000,242p.
aserestranhosesobqueformascada
muitotildiscussoacercadaimpor
sociedadenoapenasoscria,como
tnciaassumidaporespecialistasda
tambmlutacontraeles.Aofazerisso,
almaerestauradoresdapersonalida
oautortambmtrabalhacomasdi
deemnossapocacontempornea,
temticasconsideradasmuitoespecfi
mensesdaincertezapsmoderna(al
que,emsuaspalavras,aeradosur
cassejamdestinadosaumpblico
gumasdelascomentadasanteriormen
todeaconselhamento(captulos12e
maisrestrito,diretamenteinteressado
tenestaresenha),passandopor
13)aorigemeossonhosdoliberalis
naqueletema.Comasinmerasde
questesdeidentidade,diversidade,
moedocomunitarismo,argumentando
mandasqueaquelas/esquesededicam
pobreza,justia,entreoutras.
queapesardetodasasdiferenasde
educaotmcadavezmais,aidia
princpiosqueaparentementepossa
correntequeseacabetendoumaati
haverentreeles,tantoumcomooutro
tudepragmticadeapenasleroque
Diferentesobjetosvosendo
tematizadosaolongodolivro,seguin
MEYER,DagmarE.Estermann.
comumquelivrostratandode
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://www.scielo.br/pdf/rbedu/n18/n18a16.pdf&gws_rd=cr&ei=Dr1Vp6iB4X4wgT1objoDg
3/4
25/03/2016
Resenhas
doamaneiraenvolventeecriativa
soprojeesdesonhosnascidosda
diretamenteseligaaosprojetosaos
comqueoautornosapresentasuas
contradiorealinerentedifcilsi
quaisseestdedicando.Olivrode
idias.Noscaptulos7e8,Bauman
tuaodosindivduosautnomos
DagmarE.EstermannMeyer,pela
tececomentriosextremamenteinte
(p.245).
temtica,temfortechancedeacabar
ressantesacercadosignificadoconfe
Perantetaistemaseaforma
caindonacategoriademuitoespec
ridoartepsmodernaemsuarela
comosoabordadosedesenvolvidos
fico.Se,aolerottulo,vocest
ocomoModernismo,tomandoo
nolivro,oquemaispossoeudizerde
tendendoacategorizlodestaforma,
comoummovimentoartsticodevan
Omalestardapsmodernidadese
minhaforterecomendao:pense
outravez.Nestelivro,aautoraoferece
140
Set/Out/Nov/Dez2001N18
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://www.scielo.br/pdf/rbedu/n18/n18a16.pdf&gws_rd=cr&ei=Dr1Vp6iB4X4wgT1objoDg
4/4