Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
E BIOLGICA
S-103
S-101
S-104
S-106
S-109
S-102
P-1 / AFR-101
P-3 / V-101
Blending / Storage
S-107
P-2 / DS-101
Centrifugation
P-4 / DCDR-101
S-108
S-105
e
CAPTULO 6 BALANOS DE MASSA A PROCESSOS COM EXTRACO
LQUIDO/LQUIDO
Mestrado Integrado em Engenharia Biolgica
S-101
S-104
S-106
S-109
S-102
P-1 / AFR-101
P-3 / V-101
Blending / Storage
S-107
P-2 / DS-101
Centrifugation
P-4 / DCDR-101
S-108
S-105
2013/2014
OBJECTIVO:
Balanos de massa evolvendo equilbrio lquido-vapor de solues reais, ideais e de
lquidos completamente imiscveis
SUBCAPTULOS:
5.1 Introduo ao equilbrio lquido-vapor
5.2 Solues ideais
5.3 Solues no ideais
5.4 - Lquidos imiscveis
209
Jos A. L. Santos
210
Jos A. L. Santos
DIAGRAMA DE FASES
Condies de presso e temperatura para as quais podem ocorrer mudana de fases
Gas
211
Jos A. L. Santos
Fluido
Supercrtico
165 908
(218,3 atm)
760
P (mm Hg)
17,54
Lquido
Slido
Ponto
Triplo
Ponto A
20C ; 3 mm Hg
Vapor
4,58
3
Ponto
Crtico
Ponto B
20C ; 17,54 mm Hg
Ponto C
20C ; 760 mm Hg
Gs
A
-5,0 0,010
20
100 130
374,3
T (C)
Em que:
- Vapor
- Lquido
Ponto E
130C ; 760 mm Hg
Ponto D
100C ; 760 mm Hg
212
Jos A. L. Santos
Fluido
Supercrtico
EQUILBRIO LQUIDO-VAPOR
Slido
(gelo seco)
72,9
Lquido
Ponto
Crtico
P (atm)
9,9
inferior a 31C,
Ponto
Triplo
Gs
Vapor
5,11
1,0
-78,5 -56,6
-40
31
T (C)
considerado.
Para a temperatura
ambiente
Jos A. L. Santos
PRESSO DE VAPOR
Presso de vapor (pv) (ou presso de saturao) a presso exercida por um vapor
quando este est em equilbrio com o lquido que lhe deu origem.
A presso de vapor uma medida da tendncia de evaporao de um lquido. Quanto
maior for a sua presso de vapor, mais voltil ser o lquido. Esta grandeza funo
da temperatura.
pv = 17,5 mm Hg
pv = 92,5 mm Hg
Vapor
(absoluta)
(absoluta)
Lquido
T = 20C
- molcula de gua
T = 50C
214
Jos A. L. Santos
215
Jos A. L. Santos
A presso de vapor (pv) uma grandeza caracterstica de cada substncia e que varia
com a temperatura.
216
Jos A. L. Santos
A variao da presso de vapor (pv) com a temperatura pode ser descrita pela equao
de Clausius-Clapeyron:
ln pv = A -
B
T(K)
217
Jos A. L. Santos
Pv (Pa)
Declive = -B
Ordenada na origem = A
Temperatura (K)
ln pv
ln pv = A -
B
T(K)
Y=ABX
218
Jos A. L. Santos
presso
de
vapor
com
log10 pv = A -
B
T +C
A, B e C so constantes
dependentes da substncia.
Constantes da equao de Antoine (com T em C e pv em mmHg)
Compostos
Frmula
Validade (C)
gua
H2O
0 a 60
8,108
1750
235,0
Acetona
C3H6O
---
7,024
1161
224,0
C6H5Cl
0 a 42
7,107
1500
224,0
CH4O
-20 a 140
7,879
1473
230,0
Clorobenzeno
Metanol
219
Jos A. L. Santos
ln pv = C1 +
C2
+ C3 ln T + C4T C5
pV em Pa e T em K
Exemplo:
Pv = f (T) para o clorofrmio
ln pv = 146,43 +
- 7792,3
- 20,614 ln T + 2,4578x10- 2T
220
Jos A. L. Santos
EXEMPLO
Na tabela seguinte esto indicados os valores da presso de vapor do clorofrmio
(triclorometano, CH3Cl) em funo da temperatura.
T(K)
pv (mm Hg)
-7,1
40
0,5
60
10,4
100
25,9
200
42,7
400
61,3
760
30C :
A) Utilizando a equao de Clausius-Clapeyron
B) Utilizando a equao de Antoine
C) Por interpolao linear
D) Utilizando a equao de
pv
= f (T)
221
Jos A. L. Santos
RESOLUO
A) Utilizando a equao de Clausius-Clapeyron
A variao de pv com T
no linear.
800
600
400
200
0
-10
A equao de Clausius-Clapeyron:
ln pv = A -
B
T(K)
10
20
30
40
50
60
70
Temperatura (C)
Y=mX+b
onde:
com:
m declive;
b ordenada na origem
X = 1/T(K)
m = -B
e:
Y = ln pv
b=A
(mudana de varivel)
1000
pv (mmHg)
da equao:
ln pv = A -
100
B
T(K)
10
2,8
3,0
3,2
3,4
(1/T(K)) x 10
3,6
3,8
4,0
223
Jos A. L. Santos
Deste modo:
Y = 18,14 3,841 X
1000
Coeficiente de correlao:
Donde:
ln pv = 18,14 -
pv (mmHg)
R = 0,99994
3841
T(K)
100
10
2,8
3,0
3,2
3,4
(1/T(K)) x 10
3,6
3,8
4,0
pv = 237,4 mm Hg
224
Jos A. L. Santos
B
T +C
800
pv (mmHg)
log10 pv = A -
Equao de Antoine
600
ajuste da equao
400
200
Ento:
1216
log10 pv (mmHg) = 7,06 T(K) - 43,15
260
280
300
320
340
T(K)
pv = 241,5 mm Hg
225
Jos A. L. Santos
Y
Y1
Y
Y1 - Y2
Y - Y1
=
X1 - X2
X - X1
Y2
X2
Y -Y
Y = Y1 + (X - X1 ) 1 2
X -X
1
2
226
Jos A. L. Santos
T(K)
Pv (mm Hg)
-7,1
40
0,5
60
10,4
100
25,9
200
42,7
400
61,3
760
ln 200
de varivel.
Mudana de varivel:
ln 200
ln pv
Y = ln pv
ln 400
Y -Y
1
2
X -X
2
1
pv = 239,0 mm Hg
Y = Y1 + (X - X1 )
1/ 299,05
1/ 303,15
X = 1/T(K)
1/ 315,65
1/ 299,05
227
Jos A. L. Santos
Jos A. L. Santos
D) Utilizando a equao de
pv
= f (T)
(pg 4 das Tabelas)
ln pv = 146,43 +
- 7792,3
- 20,614 ln T + 2,4578x10- 2T
Tmim = 207,15 K
pVmim = 52,5 Pa
Tmax = 530,5 K
Aplicabilidade da equao:
T = 303,14 K
pv = 242,4 mm Hg
228
Jos A. L. Santos
Resumo:
Modo de clculo
pv (mmHg)
Equao de Clausius-Clapeyron
237,4
Equao de Antoine
241,5
Interpolao linear
(com mudana de var.)
239,0
Equao pv = f (T)
242,4
229
Jos A. L. Santos
EQUILBRIO LQUIDO-VAPOR
A equao fundamental de equilbrio lquido-vapor, para um qualquer componente i,
dada pela seguinte equao:
i yi P = i xi fio
em que:
- coeficiente de fugacidade
- coeficiente de actividade
(coeficiente de fugacidade) = 1
f io
yi P = i xi pvi(T)
(pi)vap =
pi presso parcial
(pi)liq
231
Jos A. L. Santos
(A)
Vapor
Temperatura
i (coeficiente de actividade) = 1
Lq.
yi P = xi pvi(T)
yi
xi
Composio
- linha do vapor
Lq.+Vapor
(B)
- linha do lquido
Lei de Raoult:
pi = xi pvi(T)
232
Jos A. L. Santos
EXEMPLO
Considere a mistura gasosa ar/vapor de gua saturada presso atmosfrica e
temperatura de 25C. Determinar a composio desta mistura.
RESOLUO
Para a gua (que o vapor ; o ar o gs):
pv(25C) = 23,756 mm Hg
xgua pv = ygua P
1
23,756
760 mm Hg
0,0313
- 96,87%
Vapor 3,13%
233
Jos A. L. Santos
(A)
yi P = xi pvi(T)
P = xi pvi(T)
pois yi = 1
Temperatura
Vapor
Lq.+Vapor
Lq.
Composio
(B)
yi = xi pvi(T) / P
234
Jos A. L. Santos
mistura gasosa.
Temperatura
Vapor
xi = ( yi P / pvi(T) )
Lq.+Vapor
(B)
Lq.
Composio
1 = P ( yi / pvi(T) )
pois xi = 1
xi = yi P / pvi(T)
235
Jos A. L. Santos
y1 P = x1 pv1(T)
y2 P = x2 pv2(T)
...
Resoluo do sistema de equaes, no esquecendo
que:
xi = 1
yi P = xi pvi(T)
yi = 1
P = xi pvi(T)
236
Jos A. L. Santos
No entanto, para uma mistura gasosa que para alm de vapores tambm tenham gases
temos a seguinte equao:
Exemplo:
Mistura binria ciclohexano/tolueno
Ciclohexano (1) / Tolueno (2)
P = 665 mmHg
- fase lquida
- fase vapor
T (C)
Y1
X1
x2 = (1 x1 ) = 0,563
y1 = 0,666
y2 = (1 y1 ) = 0,334
x1 ; y1
238
Jos A. L. Santos
(1)/tolueno (2))
y1 P = x1 pv1(90C)
y1 P = x1 pv1(90C)
y2 P = x2 pv2(90C)
log10 pv = 6,845 -
1204
T + 222,9
pv1(90C) = 993,4 mm Hg
Tolueno (2)
log10 pv = 6,953 -
1344
T + 219,4
pv2(90C) = 406,5 mm Hg
(Pv em mmHg e T em C)
P = 665,0 mm Hg
239
Jos A. L. Santos
y1 665,0 = x1 993,4
y1 665,0 = x1 993,4
x1 = 0,440
x2 = (1 x1 ) = 0,560
y1 = 0,662
y2 = (1 y1 ) = 0,338
240
Jos A. L. Santos
Fase vapor
Alimentao
lquida
vapor
Fase lquida
V
Alimentao
lquida
F
z1 , z2, ... , zi
Vaporizao
Em que:
T, P
(alimentao fresca)
242
Jos A. L. Santos
Balanos de massa:
Equaes de equilbrio:
F=L+V
y1 P = x1 pv1(T)
z1 F = x1 L + y1 V
y2 P = x2 pv2(T)
yi = 1
...
z2 F = x2 L + y2 V
yi P = xi pvi(T)
...
xi = 1
243
Jos A. L. Santos
Exemplo:
T = 80C
Cicloexano - 50%
Tolueno - 50%
1000 moles/h
Vaporizao
T = 90C
Y1
X1
Lquido x1 ; x2
x1 ; y1
x2 = (1 x1 ) = 0,563
y1 = 0,666
y2 = (1 y1 ) = 0,334
L=
BC
Mi
AC
V=
AB
Mi
AC
244
F=L+V
1000 = L + V
z1 F = x1 L + y1 V
V = 275 moles
L = 725 moles
V=
AB
0,47
1000 = 273 moles
Mi =
1,25 + 0,47
AC
L=
BC
1,25
1000 = 727 moles
Mi =
1,25 + 0,47
AC
245
Jos A. L. Santos
Fase vapor
Alimentao
lquida
vapor
Fase vapor
Condensador
Lquido
Fase lquida
destilao contnua
vapor
Condensador
Lquido
...
Fase lquida
246
Jos A. L. Santos
Coluna de destilao
Vapor
Condensador
Coluna de
rectificao
Refluxo (Liq.)
Componentes
Mais volteis
Alimentao
Fresca
Coluna de
stripping
Vapor
Ebulidor
Lquido
Componentes
Menos voltreis
Jos A. L. Santos
248
Jos A. L. Santos
250
Jos A. L. Santos
componente de arraste
Ciclohexano fresca
Corrente recirculada
Ciclohexano + gua
Decantador
Fase superior
Etanol 95%
gua - 5%
Fase inferior
Alimentao
(gua + Etanol)
Coluna de
destilao
gua
Coluna de
Coluna de
destilao
azeotrpica
stripping
gua
Etanol puro
(com vestgios de
ciclohexano)
251
Jos A. L. Santos
yi P = i xi pvi(T)
yi P = i xi pvi(T)
pi
Exemplo:
Pretende-se concentrar uma soluo de carbonato de sdio, utilizando um evaporador,
de acordo com a figura seguinte. Determinar a presso de funciomanento desta unidade
quando a temperatura de 80C, considerando que:
H2O (vapor)
A) O equilbrio ideal
B) O equilbrio no ideal
Resoluo:
H 2O
90%
Na2CO3 10%
A) Equilbrio ideal
y2 P = x3 pv gua(80C)
1,0
0,960
Evaporador
H 2O
80%
Na2CO3 20%
x3 =
(80/18)
= 0,960
(20/106) + (80/18)
P = 340,9 mm Hg
253
Jos A. L. Santos
A) Equilbrio no ideal
y2 P = x3 pv gua(80C) = pi
Como y2 = 1
P = pi = 325 mm Hg
254
Jos A. L. Santos
Emulso a mistura entre dois lquidos imiscveis em que um deles (a fase dispersa) encontra-se na
forma de finos glbulos no seio do outro lquido (a fase contnua).
255
Jos A. L. Santos
P = [x1 pv1 (T) + x2 pv2 (T)]fase 1 + [x3 pv3 (T) + x4 pv4 (T)] fase 2
ou:
j fases
xi pvi (T)
yi =
fase j
256
Jos A. L. Santos
Exemplo:
Pretende-se destilar descontinuamente, temperatura T, uma mistura lquida binria
constituida por A 60% e B - 40% (% molar). Sabendo que A e B so completamente
imsciveis, escrever as equaes que permitem determinar a presso de equilbrio e
a composio da fase gasosa.
Resoluo:
Presso de equilbrio:
pvB (T)
yA = pvA(T)/ P
yB = pvB(T)/ P
com
yA + yB = 1,0
257
Jos A. L. Santos
Exemplo:
Pretende-se destilar descontinuamente, temperatura T, uma mistura lquida constituida
por A 30%, B - 30% e C 40% (% molar). Sabendo que A e B so completamente miscveis
entre si e que so completamente imsciveis com C, escrever as equaes que permitem
determinar a presso de equilibrio e como a composio da fase gasosa.
Resoluo:
Presso de equilibrio:
yA = 0,50 pvA(T)/ P
yB = 0,50 pvB(T)/ P
com
yA + yB + yC = 1,0
yC = pvC(T)/ P
258
Jos A. L. Santos
gua
leo
S-101
gua
leo
Impurezas
Lquido
Vapor
Destilao descontnua
Os leos essenciais so substncias volteis extradas de plantas aromticas, constituindo matrias-primas de grande importncia para as indstrias cosmtica, farmacutica e alimentar.
260
Jos A. L. Santos
261
Jos A. L. Santos
S-101
S-104
S-106
S-109
S-102
P-1 / AFR-101
P-3 / V-101
Blending / Storage
S-107
P-2 / DS-101
Centrifugation
P-4 / DCDR-101
S-108
S-105
2013/2014
EXEMPLOS RESOLVIDOS
EXEMPLO 5.1
Considere um recipiente fechado contendo uma mistura, inicialmente lquida, de n-pentano (50%
molar) e de iso-pentano, temperatura de 120C e a uma presso muito elevada. Se a presso for
gradualmente reduzida, a temperatura constante, determinar a presso (em atm) para a qual se
formam os primeiros vapores, bem como a composio destes vapores.
Dados: Considere que a mistura lquida se comporta como ideal.
Variao da presso de vapor com a temperatura:
n-pentano:
log
pv (mmHg) = 6,852 -
1065
T (K) - 41,15
iso-pentano
log
pv (mmHg) = 6,790 -
1020
T (K) - 40,05
10
10
Resoluo
A presso (P) a que se inicia a formao das primeiras gotas de vapor a partir da mistura lquida de
n-pentano e iso-pentano, a 120C, dada pela equao:
P=
A composio das primeiras gotas formadas (as gotas seguintes j apresentam uma composio
diferente pois a composio do lquido vai variando com o tempo) pode ser calculada tendo em
considerao que ocorre um equilbrio entre o lquido e o vapor. Podemos escrever tantas equaes
de equilbrio quantos os componentes em equilbrio, ou seja duas para o presente exemplo:
120
x1 pV1 = y1 P
x2 pV2 = y2 P
em que y1 e y2 so as fraces molares do n-pentano e do iso-pentano, respectivamente, na fase
gasosa.
EXEMPLO 5.2
Para uma corrente gasosa de ar e metanol (10,0%), a 40C e presso absoluta de 1,50 atm,
determinar:
A) O ponto de orvalho desta mistura gasosa.
B) A percentagem de metanol que condensa quando a mistura gasosa inicial arrefecida.
isobaricamente, at 8C.
Dado: Variao da presso de vapor do metanol com a temperatura:
log
10
pv (mmHg) = 7,898 -
1474
T (K) - 44,07
Resoluo
A) Neste exemplo estamos em presena de uma corrente gasosa contendo ar e 10,0% de metanol
(percentagem molar, uma vez que a corrente gasosa). Pretende-se determinar o ponto de orvalho
desta mistura gasosa. Nesta mistura o ar o gs e o metanol o vapor.
NOTA: gs uma substncia que se encontra em uma temperatura superior sua temperatura crtica e que
no pode ser liquefeita por compresso isotrmica; vapor uma substncia que se encontra a uma temperatura
abaixo de sua temperatura crtica e que pode ser liquefeita por compresso isotrmica.
O ponto de orvalho (PO) a temperatura qual se inicia a condensao do vapor. Sabendo a presso
absoluta, P, e a composio do metanol, yi, podemos determinar o PO pela seguinte equao:
121
y
i
p (T)
vi
1 = P
Arrefeci mento
8C
Ar
90,0%
Metanol 10,0%
c. lquida
c. gasosa
Ar
Metanol
Metanol
47,94 = y x 1140
y = 0,042
122
podemos calcular as moles que existem na corrente gasosa obtida da condensao (corrente )
95,8%
4,2%
donde:
Deste modo:
% Remoo =
6,1
10,0
x 100 = 61%
EXEMPLO 5.3
Uma mistura lquida de benzeno (50% molar) e tolueno sujeita a uma vaporizao seguida de
condensao, de acordo com diagrama seguinte:
Benzeno
Tolueno
c. gasosa
Benzeno 63,5%
Tolueno
Cond.
c. gasosa
-0,32 atm
c. lquida
Benzeno 50%
Tolueno
80C
Vap.
80C
c. lquida
Benzeno
Tolueno
1000 mol/min
c. lquida
Benzeno
Tolueno
123
Resoluo
A) Como temos o benzeno (B) e o tolueno (T) em equilbrio nas duas correntes sada do 1
vaporizador podemos escrever duas equaes de equilbrio lquido-vapor. No entanto, h que calcular
as presses de vapor destes dois compostos:
ln pV = C1 +
C5
+ C3 ln T + C4 T
Aonde: C1 = 76,945
C2 = -6729,8
C3 = -8,179
C4 = 5,3017x10-6
C5 = 2
Deste modo:
pv = 290,5 mmHg
xB 760,0 = 0,635 P
P = 478,7 mmHg
xT pVT = yT P
xB = 0400
xT = 1- 0,400 = 0,600
P=
B)
Balanos de massa ao processo: para resolvermos estes balanos necessrio conhecer as
composies das correntes pretendidas. Assim, tal como na alnea anterior, vamos estabelecer as
das equaes de equilbrio no condensador:
xB pVB = yB P
xT pVT = yT P
124
donde:
xB = 0,68 yB
yB 0,780 ; yT = 0,222
xB 0,530 ; xT = 0,470
Agora j podemos escrever e resolver os balanos de massas. Vamos iniciar este clculo pelo
vaporizador, utilizando como base de clculo 1000 mol/min na corrente :
1000 = Fm + Fm
donde:
Fm = 574,5 mol/min
Fm = 425,5 mol/min
425,5 = Fm + Fm
Fm = 246,8 mol/min
Fm = 178,7 mol/min
EXEMPLO 5.4
Pretende-se concentrar uma soluo aquosa de NaOH de 5% para 29%, utilizando um evaporador que
funciona temperatura de 100C. Determinar a presso de funcionamento do evaporador,
considerando que:
A) A soluo ideal.
B) A soluo real.
Resoluo
A) Durante o processo de evaporao, a gua vai vaporizar estando em equilbrio entre o lquido e o
vapor (o NaOH no vaporiza pois a sua presso de vapor nula). Este equilbrio, como j foi visto
anteriormente para solues ideais, descrito pela equao:
xi pv(T) = yi P
A composio da soluo indicada no enunciado mssica, pelo que necessrio calcular a
composio molar:
125
xNaOH =
29/40
29/40 + 71/18
= 0,155
e
xH2O = 1 0,155 = 0,845
Deste modo, como yi = 1 pois no vapor s existe gua e pvgua(100C) = 760 mmHg (pg 3 das TABELAS):
0,845 x 760 = 1 x P
P = 642 mmHg
B) Quando estamos em presena de solues de sais, bases ou cidos usualmente o equilbrio lquido-vapor no pode ser considerado como ideal, sendo a equao que descreve este equilbrio a
seguinte:
Pi =
em que
i xi pv(T) = yi P
i, pois nas
TABELAS
(pg 29 a 43) podemos encontrar valores da presso parcial para diversas solues, valores estes
dependentes da temperatura e da composio. Para a soluo de NaOH (pg 43) podemos ver que:
NaOH
= (29 /71) x 100 40
100gH2 O
Pi = 450 mmHg
T = 100C
Como yi = 1 ento:
P = Pi = 450 mmHg
Se admitssemos que o equilbrio era ideal estaramos a cometer um erro significativamente elevado
( 43%).
EXEMPLO 5.5
Uma mistura bifsica composta por 32,0 g de leo de cnfora (C10H16O) e 250 g de gua destilada
descontinuamente, sob vcuo, temperatura de 92,0C. Sabendo que os dois compostos so
completamente imiscveis, indicar:
A) A presso de funcionamento do destilador.
B) A composio dos vapores formados.
126
3839
T (K) - 76,67
Resoluo
A purificao de leos essenciais por destilao no normalmente utilizada, pois implicaria operar
a temperaturas relativamente elevadas, podendo provocar degradao trmica do produto
pretendido. Deste modo, a separao destes compostos das suas impurezas (normalmente menos
volteis que os leos) efectuada aps a adio de um solvente completamente miscvel com eles
(usualmente a gua).
P=
(x p (T) )
i
jfases
vi
ou seja:
P = [ x1 pv1(T) + x2 pv2(T) + ...
No presente exemplo temos duas fases, havendo um nico componente em cada fase. Ento:
P = pv1(92C) + pv2(92C) = 16,65 + 566,99 = 583,64 mmHg = 0,768 atm
(o componente 1 refere-se ao leo e o 2 gua)
127
Para a presso obtida (583,64 mmHg) as temperaturas de ebulio do leo de cnfora e da gua so
de 197,3 e 92,8C, respectivamente. Deste modo, podemos concluir que uma mistura bifsica (ou
multifsica) entra em ebulio a uma temperatura inferior temperatura de ebulio do
componente mais voltil.
B) A composio do vapor obtido dada pela equao de equilbrio lquido-vapor. Temos dois
compostos em equilbrio, logo podemos escrever duas equaes independentes:
x1 pv1(T) = y1 P
x2 pv2(T) = y2 P
566,99 = y2 583,61
y2 = 0,971
pois, x1 = x2 = 1.
C) Inicialmente temos:
Cnfora 32 g = 0,210 mol
(componente 1)
(componente 2)
Vamos agora efectuar o balano de massa destilao descontnua, tendo em considerao que esta
operao concluda quando a cnfora se esgotar no lquido (a quantidade de gua a utilizar neste
processo ter de ser tal de modo que a gua nunca seja o primeiro componente a ser esgotado):
N1 = y1 V
0,210 = 0,029 V
N2 = x2 L + y2 V
13,889 = L + 0,971 V
V = 7,241 mol
L =13,186 mol
128
PROBLEMAS PROPOSTOS
PROBLEMA 5.1
Uma mistura gasosa (contendo ar) e uma mistura lquida (composto por gua e metanol (20% molar))
esto em equilbrio dentro de um recipiente fechado temperatura de 50C e presso absoluta de
740 mmHg. Calcular a composio molar da mistura gasosa.
PROBLEMA 5.2
Gs natural, com a seguinte composio: metano 78%; etano 9%; propano 8% e butano 5%,
mantido a 200 psia.
A) Determinar a temperatura acima da qual deve ser mantido para evitar a sua condensao.
B) Se o gs natural for mantido temperatura de condensao, qual a composio das primeiras
gotas de lquido formadas?
Dados: Presses de vapor dadas pela equao de Antoine:
ln pv(atm) = A - B /(T(K) - C)
Validade (K)
Butano
240-350
8,845
2030
42,81
Etano
220-320
8,369
1174
47,03
Metano
150-300
8,077
702,7
26,57
Propano
230-330
8,544
1592
44,77
PROBLEMA 5.3
A) Uma mistura lquida composta por etanol (15% molar) e gua mantida em equilbrio
temperatura de 50C num evaporador fechado. Determinar:
1. A presso total do sistema.
2. A composio do vapor em equilbrio com o lquido.
B) Se a mesma mistura lquida for aquecida presso de 160 mmHg, determinar:
1. A temperatura de incio de ebulio.
2. A composio dos primeiros vapores libertados.
129
C) Considere que a mistura lquida anterior vai ser rapidamente vaporizada temperatura de 90C e
presso de 160 mmHg. Calcular os caudais das correntes lquidas e gasosa, bem como as suas
composies, quando se processam 1000 moles/min da mistura inicial.
Dado para o etanol:
ln pv (mmHg) = 18,52 -
3579
T (K) - 50,50
Nota: Considere que, na gama de composies utilizadas, a mistura lquida se comporta como uma
mistura ideal.
PROBLEMA 5.4
Calcular o ponto de orvalho e a composio do lquido em equilbrio com a mistura gasosa composta
por 20% de benzeno, 10% de tolueno e 70% de azoto presso absoluta de 1 atm.
Dados: Presses de vapor dadas pela equao de Antoine:
ln pv(mmHg) = A - B /(T(K) - C)
Validade (K)
Benzeno
280 - 350
15,43
2547
63,95
Tolueno
300 - 400
15,52
2816
66,92
PROBLEMA 5.5
Uma corrente de ar hmido temperatura de 100C e presso absoluta de 5258 mmHg contm
10% de vapor de gua. Determinar:
130
PROBLEMA 5.6
Acetona e butanol podem ser produzidos anaerobicamente por microrganismos da espcie
Clostridium, utilizando amido como fonte de carbono. Em determinado ponto deste processo uma
mistura lquida composta por butanol (75,4%) e acetona alimentada a um evaporador a 25C e com
um caudal de 1000 moles/h, de acordo com a figura da pgina seguinte.
Sabendo que este evaporador funciona temperatura de 90C e que o aquecimento da mistura
lquida realizado com vapor de gua que circula numa serpentina imersa, determinar:
A) A presso de funcionamento do evaporador.
B) O caudal e a composio da corrente gasosa.
Butanol
Acetona
c. gasosa
Butanol - 75,4%
Acetona 24,6%
T = 90C
P=?
c. lquida
Butanol - 85,6%
Acetona 14,4%
PROBLEMA 5.7
Uma corrente efluente de um reactor sujeita a uma filtrao sob vcuo para remoo do
carbonato de clcio precipitado (factor de espessamento de 0,45). A corrente de filtrado (isente de
carbonato) sujeita a uma evaporao para remoo de 90,7% da gua presente. Determinar a
presso de funcionamento do evaporador, sabendo que a temperatura de evaporao de 100C.
Dado:
Composio da corrente efluente do reactor: CaCO3 2,0%; NaOH 1,8%; H2O 96,2% (m/m)
131
PROBLEMA 5.8
Uma corrente gasosa, a elevada temperatura, contendo ar, gua e cido ntrico (2,68% molar)
sujeita a um arrefecimento para remoo de grande parte do cido, de acordo com a figura seguinte:
Corrente
gasosa
Ar
H2O
HNO3 0,08%
(% molar)
Condensador
Corrente gasosa
Ar
H2O
HNO 3 2,68%
T = 50C
(% molar)
1000 kg/h
Corrente lquida
H2O
60,0%
HNO 3 40,0%
(% mssica)
PROBLEMA 5.9
Pretende-se purificar um leo essencial (M=120 g/mol) por destilao descontnua sob vcuo. Para
tal adiciona-se a 500 g deste composto 2500 g de gua. Sabendo que estes lquidos so
completamente imiscveis e que a presso de funcionamento de -100 mmHg, determinar:
A) A temperatura de ebulio da mistura bifsica.
B) A composio dos vapores formados.
C) A razo mssica das fases resultantes da destilao a temperatura constante.
Dados:
Presso de vapor do leo: log
10
pv (mmHg) = 8,232 -
2258
T (K)
132
PROBLEMA 5.10
Pretende-se remover impurezas no volteis presentes numa mistura constituda por dois leos de
eucalipto [leo A (M=154 g/mol) e leo B (M=168 g/mol)]. Como estes leos sofrem acentuada
degradao trmica, esta purificao dever ser realizada por destilao a baixa temperatura. Para
tal adiciona-se gua, formando-se uma emulso com a seguinte composio mssica: gua 60%; leo
A 30%; e leo B 10%.
Sabendo que a temperatura mdia de ebulio do sistema de 90C, determinar a presso de
funcionamento do destilador.
Dados:
Presso de vapor:
leo A:
log
10
pv (mmHg) = 8,048 -
2310
T (K)
leo B:
log
10
pv (mmHg) = 8,169 -
2400
T (K)
Considere que as impurezas no volteis no afectam a presso de vapor dos outros componentes e
que os leos so completamente imiscveis em gua.
PROBLEMA 5.11
Uma variante da Monarda fistulosa L. (planta nativa das pradarias do Canad) produtora de
elevadas quantidades de geraniol e de linalool (leos aromticos que apresentam, ambos, um peso
molecular de 154,3 g/mol). A recuperao destes leos pode ser efectuada por destilao
descontnua a baixa temperatura, uma vez que so completamente imiscveis com gua. Deste modo,
a 500 g de Monarda moda (contendo geraniol e linalool, na proporo molar de 3/1, e inertes) so
adicionados 2,0 L de gua, sendo a destilao efectuada temperatura de 90C (considerada
constante durante a destilao).
Sabendo que se obtm um vapor contendo geraniol (6,44% molar), linalool e gua, determinar:
Considere que o equilbrio lquido-vapor no alterado pela presena do material inerte, e que a
proporo molar dos dois leos no lquido permanece constante durante todo o processo.
133
PROBLEMA 5.12
Uma mistura lquida de etanol, ter dietlico, gua (26,21% m/m) e cido sulfrico sujeita a uma
evaporao num nico andar de equilbrio, temperatura de 60C. A corrente lquida sada do
evaporador bifsica e contm 15,0% de etanol,4,0% de ter dietlico, 8,0% de cido sulfrico e
73% de gua (% m/m). Esta corrente submetida a decantao temperatura de trabalho do
evaporador. A fase orgnica obtida contm ter e etanol enquanto que a fase inorgnica, com um
caudal de 100,0kg/h, formada por gua e cido sulfrico e algum etanol arrastado (10 g etanol/100
g de gua).
Vapor
Mistura
lquida
Etanol
ter dietlico
gua
Evaporador
56C
60C
Fase orgnica
c. lquida
Decantador
56C
60C
Fase inorgnica
com etanol
Determinar:
A) A Presso de funcionamento do evaporador.
B) A composio da corrente gasosa que sai do evaporador.
C) O caudal e a composio da alimentao.
Dado: Massas molares (g/mol): Etanol = 46; ter dietlico = 74; H2SO4 = 98
134
PROBLEMA 5.13
No processo de produo de fenol a partir de benzeno, 1000 moles/h de uma mistura reaccional,
contendo benzeno, oxignio, azoto, cido actico, fenol e gua, introduzida num condensador (que
opera presso atmosfrica) donde saem trs correntes: uma corrente gasosa (oxignio, azoto,
saturada em gua (equilbrio no ideal) e benzeno), uma corrente lquida orgnica e uma corrente
lquida aquosa. Como simplificao considera-se que a corrente gasosa est isenta de fenol e de
cido actico. A corrente orgnica segue para um evaporador de modo a se obter uma corrente
lquida mais rica em fenol.
Corr. gasosa
O2
N2
Corr. saturada
1000 moles/h
Benzeno
- 1,8%
Oxignio
- 6,4%
Azoto
- 54,5%
c. Actico
Fenol
gua
Condensador
Patm; 25C
Benzeno 7,0%
Fenol
(% molares)
c. Actico 50,0%
gua
(% mssicas)
Corr. gasosa
Benzeno 78,0%
Fenol
- 22,0%
(% molares)
Evaporador
80C
60,6C
Benzeno
Fenol
Corr. lquida
Corr. Lquida
aquosa
135
PROBLEMA 5.1
ymetnol = 0,113 ;
ygua = 0,100 ;
yar = 0,787
PROBLEMA 5.2
A) T 0C
B) xmetano = 0,058 ; xetano = 0,052 ;
PROBLEMA 5.3
A) 1. P = 111,6 mmHg ;
B) 1. T = 89,0C ;
PROBLEMA 5.5
A) PO = 90C ; Grau sobreaq. = 10C
B) (gua)cond = 34,9%
C) (gua)cond = 11,6%
PROBLEMA 5.6
A) P = 628 mmHg
B) Fm = 295 mol/h
PROBLEMA 5.7
P = 621 mmHg
PROBLEMA 5.8
A) P = 938 mmHg ;
Ar 93,95%
gua 5,97%
cido 0,08%
B) Fm = 243 kmol/h
136
PROBLEMA 5.9
A) T = 91,4C
B) ygua = 0,835 ; yleo = 0,165
C) Liq/Vap = 2,4 (m/m)
PROBLEMA 5.10
P = 572 mmHg
PROBLEMA 5.11
A) P = 575 mmHg ;
B) V = 360 g
PROBLEMA 5.12
A) P = 839 mmHg
B) ter 50,4% ; gua 16,3% ; Etanol 33,3%
C) FM = 571 kg/h
ter 28,18% ; gua 26,21% ; Etanol 44,21% ; cido sulf. 1,40%
PROBLEMA 5.13
A) O2 10,1%; N2 86,2%; H2O 2,8% ;
C6H6
0,9%
B) P 0 23,9 mmHg
Benzeno 4,7%; Tolueno 95,3%
C)
Nota:
Alguns dos exemplos resolvidos e dos problemas propostos foram adaptados das seguintes referncias:
R. M. Felder e R. W. Rousseau (2000)Elementary Principles of Chemical Processes, 3 edio, John Wiley, New York
P. M. Doran (2013) Bioprocess Engineering Principles, 2 edio , Academic Press, New York
D. M. Himmelblau (1996) Basic Principles and Calculations in Chemical Engineering, 6 edio, Prentice Hall PTR, New Jersey
T. C. Ducan e J. A Reimer, (1998) Chemical Engineering Design and Analysis An Introduction, Cambridge University Press
Geankopolis, C. J. (1993), Transport Processes and Unit Operations, 3 Edio, Prenctice-Hall International, Inc. New
Jersey
137
S-101
S-104
S-106
S-109
S-102
P-1 / AFR-101
P-3 / V-101
Blending / Storage
S-107
P-2 / DS-101
Centrifugation
P-4 / DCDR-101
S-108
S-105
2013/2014
OBJECTIVO:
Balanos de massa a processos com lquidos completamente imiscveis e parcialmente
miscveis
SUBCAPTULOS:
6.1 Introduo extraco lquido/lquido
6.2 Extraco com lquidos completamente imiscveis
6.3 Extraco com lquidos parcialmente miscveis
262
Jos A. L. Santos
Corrente rica em
Acetato de etilo
Acetato de etilo
EXEMPLO
Decantador
Fase Extracto
Acet. Etilo - 83%
gua
- 9%
cido Act. - 8%
Fase inferior
Coluna de
destilao
Alimentao
gua
- 78%
cido Act - 22%
ESGOTO
Coluna de
Extraco
Lquido-lquido
cido Actico
Fase Extracto
Reciclada
(99,8%)
Fase Refinado
Acet. Etilo - 7%
gua
- 93%
cido Act. 0%
ESGOTO
264
Jos A. L. Santos
com :
[Soluto no solvente
[Soluto no solvente
extracto]
refinado ]
k >>1
Soluto
Solv. Refinado
Solv. Extracto
cido actico
gua
Acetato de etilo
cido benzico
gua
Benzeno
cido frmico
gua
Tetrahidrofurano
cidos gordos
Aromticos
leos
Propano (liq)
Destilado de petrleo
Fenol
gua
Glicerol
gua
Penicilina
Meio de ferm.
Vitamina A
Amnia
Clorobenzeno
lcoois
Acetato de butilo
Propano (liq)
267
Jos A. L. Santos
1 Etapa: O solvente extracto misturado com a fase refinado (que contm o soluto
de interesse). Durante a mistura promovido o contacto entre as duas fases,
originando a transferncia de soluto da fase refinada para a fase extracto.
2 Etapa: Separao das duas fases.
268
Jos A. L. Santos
TIPOS DE PROCESSOS
Para se obter uma elevada transferncia do soluto de uma fase para a outra, o
equipamento utilizado na extraco dever apresentar:
Uma elevada rea de transferncia de massa. Isto conseguido atravs da
utilizao de pequenas gotas de fase dispersa no seio da fase contnua.
Uma rpida e completa separao das fases.
270
Jos A. L. Santos
Fase menos
densa
Fase mais
densa
Fase menos
densa
Misturador
Fase mais
densa
Decantador
Deflector
Agitador
Pratos de coalescncia
INTERFACE
Misturador
Misturador-decantador
Fase menos densa
Fase mais densa
Hlice
Fase menos densa
Decantador
271
Jos A. L. Santos
Sada de
impurezas
Deflector (baffle)
Fase menos
densa
Entrada da
Emulso
Sada da
Emulso
Fase mais
densa
Motor de velocidade
varivel
Turbina
Epaadores
Pratos rotativos
Alimentao
(Fase refinada + Solvente extracto)
272
Jos A. L. Santos
Agitador
Fase menos
densa
Fase mais
densa
Enchimento
de rede
Alimetao
(para extraco
fraccionada)
Turbina
Fase menos
densa
Fase mais
densa
Coluna de Scheibel
(1 coluna comercial)
273
Jos A. L. Santos
(A)
Fase menos
densa
Fase mais
densa
Fase mais
densa
Fase menos
densa
Fase menos
densa
Fase mais
densa
Fase mais
densa
Colunas de spray:
(A) Fase menos densa dispersa, fase mais densa contnua
(B) Fase mais densa dispersa, fase menos densa contnua
274
Jos A. L. Santos
Motor de velocidade
varivel
Fase menos
densa
Fase mais
densa
Fase mais
densa
Fase menos
densa
Interface
Anis espaadores
Rotor de
discos
Fase menos
densa
Fase menos
densa
Fase mais
densa
Fase mais
densa
EXTRACTOR DE PODBIELNIAK
(extractor centrfugo)
Ideal para sistemas em que a diferena de densidade entre as duas fases reduzida.
276
Jos A. L. Santos
CENTRFUGA EXTRACTORA
(dois andares em contracorrente)
277
Jos A. L. Santos
Tendo em considerao o movimento relativo das fases, a extraco pode ser efectuada
por adio fresca de solvente, em co-corrente ou em contra-corrente.
Solvente extracto
Fase
refinado
...
Andares discretos
Fase extracto
278
Jos A. L. Santos
Solvente extracto
Extraco lquido-lquido
1
em co-corrente
...
...
Fase
refinado
Andares discretos
Fase menos
densa
Solvente
extracto
1
Fase
Fase menos
densa
...
...
refinado
Andares discretos
Coluna de spray
Fase mais
densa
Jos A. L. Santos
279
PROCESSOS DE ENGENHARIA QUMICA E BIOLGICA Mestrado Integrado em Engenharia Biolgica
280
Jos A. L. Santos
Em grande parte das situaes a fase refinado uma fases aquosa e a fase extracto
uma fase orgnica.
Ei-1
ci-1
Yi-1
Ei
ci
Yi
Fase refinado
Andar i
Ri-1
bi-1
Xi-1
Fase extracto
Ri
bi
Xi
281
Jos A. L. Santos
X conc. do soluto na fase refinado (moles ou massa de soluto por massa ou volume de solvente)
Y conc. do soluto na fase extracto (moles ou massa de soluto por massa ou volume de solvente)
Cada uma destas variveis apresenta como ndice o nmero do tanque que abandonam. No
caso de correntes frescas (correntes que alimentam o processo) o ndice 0.
Ei+1
Ci+1
Yi+1
Ei
ci
Yi
Fase refinado
Andar i
Fase extracto
Ri
bi
Xi
Ri-1
bi-1
Xi-1
282
Jos A. L. Santos
k =
Y
X
283
Jos A. L. Santos
Ei
ci
Yi
Andar i
Fase refinado
Fase extracto
Ri
bi
Xi
Ri-1
bi-1
Xi-1
Balano ao soluto:
Coeficientes de partio:
(condies de equilbrio)
Yi = f (T, )
Yi
ki =
Xi
284
Jos A. L. Santos
E0
c
Y0
Fase refinado
R0
b
X0
Andar 1
E1
c
Y1
R1
b
X1
Andar 2
E2
c*
Y2
R2
b
X2
b X0 + c Y0 = b X1 + c Y1
Andar (ou tanque) 1:
Y1
k1 =
X1
b X1 + c* Y*0 = b X2 + c* Y2
Andar (ou tanque) 2:
Jos A. L. Santos
Y2
k2 =
X2
285
E0 = c
E*0 = c*
Rendimento da extraco:
b (X0 - X1 )
= X0 X1
b X0
X0
1T =
c Y1
b X0
2T =
c* Y2
= X1 X2
b X1
X1
Global:
c Y1 + c* Y2
=
b X0
global
para Y0 = 0
para Y*0 = 0
X0 - X2
X0
para Y0 = Y*0 = 0
286
Jos A. L. Santos
EXEMPLO 6.1
Pretende-se recuperar um soluto A existente numa soluo aquosa (10% (m/m) de A) por
extraco lquido-lquido. Para tal utiliza-se um solvente orgnico num nico andar de
equilbrio. Calcular o rendimento da extraco
Dados: Coeficiente de partio = 3,8 , com X e Y em kg de soluto/kg de solvente
Massa de solvente orgnico = 0,6 kg/kg de fase aquosa
Considere os dois solventes completamente imiscveis
Fase extracto
Resoluo
Solvente orgnico
Fase aquosa
Fase refinado
gua - 90%
Soluto A 10%
Andar 1
E1
c
Y1
R1
b
X1
287
Jos A. L. Santos
Fase aquosa
gua 90 kg
Andar 1
Soluto A 10 kg
E1
c
Y1
R1
b
X1
Assim:
Massa de solvente refinado:
b = 90 kg
288
Jos A. L. Santos
Andar 1:
b X0 + c Y0 = b X1 + c Y1
com Y0 = 0
Y1
k1 =
X1
90 x 0,111 = 90 X1 + 60 Y1
Y1 = 3,8
k1 =
X1
duas incgnitas
90 x 0,111 = 90 X1 + 60 x 3,8 x X1
X1 = 0,0314 kg de A/kg de gua
Y1 = 0,119 kg de A/kg de solvente orgnico
Rendimento da extraco:
0,111 - 0,0314
= X0 X1 x 100 =
x 100 = 71,7%
0,111
X0
289
Jos A. L. Santos
Soluto
Solvente
Extracto
gua
Acetona
Clorobenzeno
gua
Acetona
Tricloroetano
gua
Acetona
MIBK (*)
gua
cido Actico
Clorofrmio
gua
cido Actico
ter Isoproplico
gua
Etilenoglicol
gua
Anilina
Furfural (**)
Nitrobenzeno
gua
Aminocidos
n-Butanol
gua
Penicilina
291
DIAGRAMAS TERNRIOS
Para um determinada temperatura, os dados de equilbrio de sistemas ternrios
(composies das fases em equilbrio) podem ser representados por pontos em
diagramas triangulares.
Os diagramas triangulares utilizados na construo do diagrama de fases podem ser:
C
Tringulo Equiltero
B
Tringulo Rectngulo
292
Jos A. L. Santos
O tringulo equiltero dos mais utilizados ( aquele que iremos utilizar no ELL para lquidos
parcialmente miscveis)
Soluto
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
Solvente 0
Refinado
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
293
Jos A. L. Santos
Soluto
0
100
10
90
20
80
30
0% de solvente refinado
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
Solvente 0
Refinado
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
Soluto
0
10
100
90
20
80
30
0% de solvente extracto
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
Solvente 0
Refinado
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
Soluto
0
100% de soluto
(soluto puro)
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
Solvente 0
Refinado
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
0% de soluto
296
Jos A. L. Santos
Soluto
Marcao de um ponto
0
10
100
Composio do ponto:
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
Solvente 0
Refinado
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
297
Jos A. L. Santos
Nos diagramas triangulares o solvente refinado puro (100%) pode situar-se no vrtice
esquerdo ou no vrtice direito da base do tringulo. O mesmo ocorre com o solvente
extracto.
Soluto
Soluto
0
0
10
10
90
90
20
20
80
30
ou
80
30
70
70
40
40
60
60
50
50
50
50
60
60
40
40
70
70
30
30
80
80
20
20
90
90
10
10
100
100
Solvente 0
Refinado
100
100
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
Solvente
Extracto
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Refinado
298
Jos A. L. Santos
Regio de
Miscibilidade
Parcial
Fase
Extracto
Fase
Refinado
Solvente
Refinado
Solvente
Extracto
299
Jos A. L. Santos
Soluto
Curva binodal de solubilidade
ou de saturao
Regio de
Miscibilidade
Regio de
Miscibilidade
Parcial
Fase
Extracto
Fase
Refinado
Solvente
Refinado
Solvente
Extracto
300
Jos A. L. Santos
Soluto
Curva binodal de solubilidade
ou de saturao
Regio de
Miscibilidade
Regio de
Miscibilidade
Parcial
Fase
Extracto
Fase
Refinado
E
Solvente
Refinado
Solvente
Extracto
Soluto
Curva binodal de solubilidade
ou de saturao
Regio de
Miscibilidade
Regio de
Miscibilidade
Parcial
Fase
Extracto
Fase
Refinado
E
Solvente
Refinado
Solvente
Extracto
Soluto
Curva binodal de solubilidade
ou de saturao
Regio de
Miscibilidade
Regio de
Miscibilidade
Parcial
Fase
Extracto
Fase
Refinado
E
Solvente
Refinado
Solvente
Extracto
Quanto maior for e inclinao das tie-lines maior ser a eficincia da extraco.
303
Jos A. L. Santos
Diagramas tipo II
Soluto
Regies de
Miscibilidade
Parcial
Solvente
Extracto
Solvente
Refinado
Tipo II
Tipo I
Temperatura
305
Jos A. L. Santos
Solvente
Refinado
Soluto
Regies de
Miscibilidade
Parcial
Soluto
Solvente
Extracto
Solvente
Refinado
Solvente
Extracto
Solvente extracto
Solvente refinado
307
Jos A. L. Santos
308
Jos A. L. Santos
A
B
Solvente extracto
Solvente refinado
309
Jos A. L. Santos
Deste modo:
Massa fase refinado
ME
=
Massa fase estracto
RM
Fase
Extracto
Fase
Refinado
ou:
Solvente
Refinado
Solvente
Extracto
310
Jos A. L. Santos
E0
Y0
Fase refinado
R0
R0 + E0 = R1 + E1
Andar 1
X0
R1
E1
X1
Y1
R0 X0 + E0 Y0 = R1 X1 + E1 Y1
com:
Ri massa da fase refinado
conjugadas R1 e E1
311
PROCESSOS DE ENGENHARIA QUMICA E BIOLGICA Mestrado Integrado em Engenharia Biolgica
Fase extracto
E0
Y0 = 0
R0 + E0 = R1 + E1 = M
Andar 1
R1
E1
X0
X1
Y1
Soluto
R0 M
Massa de E0
=
Massa Total
R0 E0
Fase
Refinado
R0
E1
R1
Solvente
Refinado
E0 M
Massa de R0
=
Massa Total
R0 E0
onde:
Solvente
E0 Extracto
Jos A. L. Santos
EXEMPLO 6.3
A composio molar das fases em equilbrio (fases conjugadas) para a mistura gua/
cido actico/solvente E (extracto) est indicada na tabela seguinte, para a temperatura
de 25C e para a presso de 1 atm.
Fase Extracto
Fase Refinado
Solvente E
cido
Actico
gua
Solvente E
cido
Actico
gua
98,7
0,00
1,3
0,7
0,00
99,3
97,1
1,41
1,49
0,73
0,37
98,9
91,7
6,42
1,88
0,97
1,93
97,1
84,4
13,3
2,30
1,88
4,82
93,3
71,1
25,5
3,40
3,90
11,4
84,7
58,9
36,7
4,40
6,00
18,2
75,8
45,1
45,3
9,60
10,0
29,1
60,9
37,1
46,4
16,5
15,1
36,2
48,7
28,9
45,0
26,1
28,9
45,0
26,1
313
Jos A. L. Santos
A) Construa, num diagrama triangular equiltero, o diagrama de fases para esta mistura,
indicando a linha binodal de saturao e a linha conjugada.
cido Actico
0
Soluto
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
314
Jos A. L. Santos
Marcao de um ponto:
cido Actico
0
10
100
gua
60,9%
c. Actico 29,1%
Solvente E - 10,0%
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
315
Jos A. L. Santos
Marcao de um ponto:
cido Actico
0
100
10
gua
60,9%
c. Actico 29,1%
Solvente E - 10,0%
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
0
100 Solvente
90
Extracto
316
Jos A. L. Santos
Ponto crtico
(ou plait-point)
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
Exemplo de
fases conjugadas
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
317
Jos A. L. Santos
cido Actico
0
100
10
90
20
30
Regio de
Miscibilidade
80
70
40
60
50
50
60
40
70
Regio de
Miscibilidade
Parcial
30
80
20
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
318
Jos A. L. Santos
Linhas de partio ou tie-lines - segmento de recta que une as duas fases conjugadas
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
319
Jos A. L. Santos
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
320
Jos A. L. Santos
Linha conjugada
Pelos extremos de cada tie-line fazer passar semi-rectas paralelas a cada um dos lados
seleccionados, obtendo-se um ponto de intercepo das linhas traadas (ponto da linha
conjugada)
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
321
Jos A. L. Santos
Linha conjugada
Pelos extremos de cada tie-line fazer passar semi-rectas paralelas a cada um dos lados
seleccionados, obtendo-se um ponto de intercepo das linhas traadas (ponto da linha
conjugada)
cido Actico
0
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
322
Jos A. L. Santos
Linha conjugada
Repetimos o procedimento para todas as tie-lines
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
323
Jos A. L. Santos
Linha conjugada
Repetimos o procedimento para todas as tie-lies e marcamos os pontos de interaco.
cido Actico
0
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
324
Jos A. L. Santos
Linha conjugada
Unimos todos os pontos de interaco, fazendo passas a curva pelo ponto crtico.
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
325
Jos A. L. Santos
Linha conjugada
Temos a linha conjugada traada.
cido Actico
0
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
326
Jos A. L. Santos
B) Qual a gama de concentraes em que o cido actico da fase refinada poder ser
extrado com o solvente extracto E puro?
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
327
Jos A. L. Santos
B) Qual a gama de concentraes em que o cido actico da fase refinada poder ser
extrado com o solvente extracto E puro?
cido Actico
0
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
E puro (a 100%)
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
328
Jos A. L. Santos
C) Indique a composio das fases conjugadas resultantes das seguintes misturas ternrias:
1. gua - 50% ; cido actico - 40% ; solvente E - 10% (% molares)
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
60
50
(1)
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
329
Jos A. L. Santos
C) Indique a composio das fases conjugadas resultantes das seguintes misturas ternrias:
1. gua - 50% ; cido actico - 40% ; solvente E - 10% (% molares)
2. gua - 50% ; cido actico - 20% ; solvente E - 30%
O ponto (2) est na zona de miscibilidade
cido Actico
0
parcial
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
ponto (2).
50
(1)
60
40
70
30
80
20
(2)
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
330
Jos A. L. Santos
C) Indique a composio das fases conjugadas resultantes das seguintes misturas ternrias:
1. gua - 50% ; cido actico - 40% ; solvente E - 10% (% molares)
2. gua - 50% ; cido actico - 20% ; solvente E - 30%
Tie-line que passa pelo ponto (2).
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
(2)
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
O segmento de recta que passa por (2) no uma tie-line pois os segmentos de recta da construo
331
geomtrica efectuada no se cruza sobre a linha conjugada.
Jos A. L. Santos
C) Indique a composio das fases conjugadas resultantes das seguintes misturas ternrias:
1. gua - 50% ; cido actico - 40% ; solvente E - 10% (% molares)
2. gua - 50% ; cido actico - 20% ; solvente E - 30%
Tie-line que passa pelo ponto (2).
cido Actico
0
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
(2)
80
20
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
332
Jos A. L. Santos
C) Indique a composio das fases conjugadas resultantes das seguintes misturas ternrias:
1. gua - 50% ; cido actico - 40% ; solvente E - 10% (% molares)
2. gua - 50% ; cido actico - 20% ; solvente E - 30%
cido Actico
0
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
(2)
80
20
R
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
333
C) Indique a composio das fases conjugadas resultantes das seguintes misturas ternrias:
1. gua - 50% ; cido actico - 40% ; solvente E - 10% (% molares)
2. gua - 50% ; cido actico - 20% ; solvente E - 30%
(2)
E
Composio da fase extracto E:
gua
- 4%
c actico 29%
Solvente E 67%
334
Jos A. L. Santos
Fase extracto E0
Y0 = 0
Fase refinado
R0 100 moles
X0 = 0,40
Andar 1
E1
R1
X1
Y1
Clculo das quantidades mxima e mnima de solvente E puro que permitam e existncia
de duas fases em equilbrio, para uma base de 100 moles de fase refinada inicial.
335
Jos A. L. Santos
cido Actico
0
10
100
90
20
equilbrio.
80
30
70
40
50
60
50
Mmim
60
R0
40
70
30
80
20
90
E0
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Mmax
Solvente
Extracto
336
Jos A. L. Santos
R0 Mmax
E0 Mmax
Moles de E0max
100
10,6 cm
0,4 cm
R0 Mmin
E0 Mmin
Moles de E0min
100
1,4 cm
9,6 cm
337
Fase refinado
R0 100 moles
Andar 1
E1
X0 = 0,40
R1
X1
Y1
Da mistura das fases extracto inicial e do solvente extracto inicial vamos obter uma
mistura com a seguinte composio (ponto M):
Ponto M
gua
- 0,60 x 100 moles - 41,4%
c actico - 0,40 x 100 moles 27,6%
Solvente E 45 moles
- 31,0%
Jos A. L. Santos
Ou ...
Balano de massa:
R0 + E0 = R1 + E1 = M
100 + 45 = R1 + E1 = M
Regra da alavanca;
R0 M
Moles de E0
=
Moles de R0
E0 M
ou
R0 M
Moles de E0
=
Moles de (R0 + E0 )
R0 E0
339
Jos A. L. Santos
R0 M
45 moles
=
11,0 cm
145 moles
100
10
gua
90
Ponto M
20
80
30
R0 M = 3,4 cm
70
40
60
50
50
60
R0
40
70
30
80
20
90
E0
10
100
gua 0
- 41,4%
c actico - 27,6%
Solvente E 31,0%
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
340
Jos A. L. Santos
0
10
Fase refinado
90
R0 100 moles
80
30
E1
Y1
X1
50
60
R0
40
70
E1
30
R1
20
90
E0
10
100
0
10
R1
60
50
gua 0
Andar 1
X0 = 0,40
70
40
80
E0 = 45 moles
Y0 = 0
100
20
Fase extracto
cido Actico
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
341
Jos A. L. Santos
Y0 = 0
gua
- 75,8%
c actico 18,2%
Solvente E 6,0%
E0 = 45 moles
gua
- 4,4%
c actico 36,7%
Solvente E 58,9%
Fase refinado
R0 100 moles
Andar 1
E1
X0 = 0,40
Y1
R1
X1
Moles de E1
3,9 cm
=
8,1 cm
145 moles
R0 + E0 = R1 + E1 = M
100 + 45 = 145 moles = R1 + E1 = M
E1 = 69,8 moles
R1 = 75,2 moles
342
Jos A. L. Santos
Rendimento da extraco
E0 = 45 moles
Y0 = 0
Fase refinado
R0 100 moles
X0 = 0,40
Andar 1
E1
Y1
R1
X1
R0 X0 - R1 X1
100 x 0,40 - 75,2 x 0,182
x 100 =
x 100 = 65,8%
R0 X0
100 x 0,40
ou:
=
E1 Y1
69,8 x 0,367
x 100 =
x 100 = 64,1%
R0 X0
100 x 0,40
343
Jos A. L. Santos
S-101
S-104
S-106
S-109
S-102
P-1 / AFR-101
P-3 / V-101
Blending / Storage
S-107
P-2 / DS-101
Centrifugation
P-4 / DCDR-101
S-108
S-105
2013/2014
EXEMPLOS RESOLVIDOS
EXEMPLO 6.1
Pretende-se recuperar um soluto A existente numa soluo aquosa (10% (m/m) de A) por extraco
lquido-lquido. Para tal utiliza-se um solvente orgnico num nico andar de equilbrio. Calcular o
rendimento da extraco.
Dados: Coeficiente de partio = 3,8 , com X e Y em kg de soluto/kg de solvente.
Massa de solvente orgnico = 0,6 kg/kg de fase aquosa.
Considere os dois solventes completamente imiscveis .
Resoluo
Base de clculo: 100 kg de fase refinado (soluo aquosa).
Fase extracto
Solvente orgnico
Fase aquosa
Fase refinado
Andar 1
gua - 90%
Soluto A 10%
E1
c
Y1
b = 90 kg
c = 0,60 x 100 = 60 kg
Balano ao soluto:
R1
b
X1
b X0 + c Y0 = b X1 + c Y1
k=
Y1
= 3,8
X1
139
90 x 0,111 = 90 X1 + 60 Y1
pois Y0 = 0
Y1 = 3,8 X1
Rendimento da extraco:
c Y1
bX
x 100 =
ou
X 0 - X1
X0
60 x 0,119
90 x 0,111
x 100 =
x 100 = 71,5%
0,111 - 0,0314
0,111
x 100 = 71,7%
140
EXEMPLO 6.2
O cido oxlico (H2C2O4) presente numa corrente aquosa (gua, cido sulfrico (6,0%) e cido
oxlico (8,0%)) vai ser recuperado por extraco com ter isoproplico num andar de equilbrio. O
solvente utilizado um solvente reciclado, apresentado inicialmente 1,5% de cido oxlico.
Determinar o rendimento da extraco.
Dados:
O solvente refinado (gua + cido sulfrico) e o ter so completamente imiscveis.
(Volume de ter) = 0,80 (Volume de solvente refinado)
A constante de partio dada pela equao:
k=
Y
X
= 12,0 + 85,0 X
Resoluo
Base de clculo: 100 kg de fase refinado inicial
Solvente orgnico
ter
c Oxlico
Fase aquosa
gua
c Oxlico
- 8%
- 1,5%
Andar 1
- 86%
c Sulfrico 6%
- 98,5%
E1
c
Y1
R1
b
X1
141
Deste modo:
Volume de solvente refinado:
b X0 + c Y0 = b X1 + c Y1
k=
Coeficiente de partio
Y1
X1
= 12,0 + 85,0 X1
Coeficiente de partio:
Donde:
Rendimento da extraco:
X 0 - X1
X0
x 100 =
0,9952 - 0,0707
0,9952
x 100 = 92,9%
142
EXEMPLO 6.3
A composio molar das fases em equilbrio (fases conjugadas) para a mistura gua/cido
actico/solvente E (extracto) est indicada na tabela seguinte, para a temperatura de 25C e para a
presso de 1 atm.
Fase Extracto
Fase Refinado
Solvente E
cido
Actico
gua
Solvente E
cido
Actico
gua
98,7
0,00
1,3
0,7
0,00
99,3
97,1
1,41
1,49
0,73
0,37
98,9
91,7
6,42
1,88
0,97
1,93
97,1
84,4
13,3
2,30
1,88
4,82
93,3
71,1
25,5
3,40
3,90
11,4
84,7
58,9
36,7
4,40
6,00
18,2
75,8
45,1
45,3
9,60
10,0
29,1
60,9
37,1
46,4
16,5
15,1
36,2
48,7
28,9
45,0
26,1
28,9
45,0
26,1
A) Construa, num diagrama triangular equiltero, o diagrama de fases para esta mistura, indicando a
linha de saturao binodal e a linha conjugada.
B) Qual a gama de concentraes em que o cido actico da fase refinada poder ser extrado com
o solvente extracto E puro?
C) Indique a composio das fases conjugadas resultantes das seguintes misturas ternrias:
1. gua - 50% ; cido actico - 40% ; solvente E - 10%
(% molares)
143
Resoluo
A) Vamos comear por construir o diagrama ternrio de equilbrio entre as fases conjugadas,
utilizando um diagrama triangular equiltero.
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
No vrtice superior vamos indicar os 100% de soluto (cido actico), no vrtice inferior esquerdo os
100% do solvente refinado (gua) e no vrtice inferior direito os 100% de solvente extracto
(solvente E).
Seguidamente vamos fazer a marcao de todos os pontos cujas composies molares so dadas na
tabela da pgina anterior, determinados experimentalmente para uma dada temperatura e presso
(diagrama da pgina seguinte). De notar que as composies indicadas segundo a mesma linha, para as
fases refinado e extracto, correspondem a fases conjugadas (fases em equilbrio obtidas aps
separao de fases de uma mistura ternria cuja composio se situa na zona de imiscibilidade, isto
abaixo da curva de saturao).
No diagrama da pgina seguinte tambm indicada a localizao do ponto crtico (ou plait point ).
Este ponto corresponde composio em que as duas fases se tornam completamente miscveis.
144
cido Actico
0
100
10
90
20
Ponto crtico
(ou plait-point)
80
30
70
40
60
50
50
60
Exemplo de
fases conjugadas
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
Vamos agora traar uma curva que una todos os pontos anteriormente marcados, isto a curva
binodal de solubilidade ou de saturao. Verifica-se que estamos em presena de um diagrama
ternrio de tipo I.
cido Actico
0
10
100
90
20
30
Regio de
Miscibilidade
80
70
40
60
50
50
60
40
70
Regio de
Miscibilidade
Parcial
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
145
Esta curva separa a zona de miscibilidade (acima da curva) da zona de imiscibilidade (zona abaixo
da curva), com consequente formao de duas fases em equilbrio. Nesta zona ocorre uma
miscibilidade parcial entre os solventes. A composio destas fases (fases conjugadas) fica sobre a
linha de saturao. Para saber a localizao das fases conjugadas vamos ter de traar em primeiro
lugar a chamada tie-line.
Uma tie line ou linha de partio o segmento de recta que une duas fases conjugadas. Vamos
traar as tie lines de todas as fases conjugadas utilizadas na construo da linha de saturao.
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
Para qualquer mistura ternria cuja composio corresponda a um ponto que fique sobre uma tie line
obtm-se duas fases conjugadas cuja composio dada pelos extremos deste segmento de recta.
No entanto se o ponto da mistura ternria no ficar sobre uma tie line que esteja j traada, h que
determinar a posio da tie line que passa por esse ponto. Com se pode ver na figura anterior, as tie
lines no so paralelas, o que dificulta o traado de novas tie lines. Para solucionar este problema
utiliza-se uma curva auxiliar designada por linha ou curva conjugada.
Para a construo da curva conjugada seleccionamos dois lados do tringulo equiltero. Vamos
escolher os lados gua-cido actico e gua-solvente E. Pelo cada extremo de cada tie-lines
fazer passar segmentos de rectas paralelas a cada um dos lados seleccionados, obtendo-se um ponto
146
de intercepo das linhas traadas (ponto da linha conjugada). Repetimos este procedimento para
todas as tie lines.
A unio de todos estes pontos permite obter a curva conjugada que intercepta a curva de saturao
no ponto crtico.
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
147
B) Para que possa ocorrer extraco do cido actico ter de ocorrer a formao de duas fases
imiscveis. Isto s poder acontecer abaixo do segmento de recta tangente linha de saturao e
que passa pelo vrtice do diagrama correspondente ao solvente a 100%.
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
E puro (a 100%)
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
Deste modo, o cido actico poder ser extrado com o solvente E puro para concentraes de cido
inferiores a 90% (se a fase refinado for constituda somente por gua e cido actico).
50%
10%
gua
(2)
50%
30%
Da marcao deste dois pontos (diagrama da pgina seguinte) verificamos que o ponto (1) est numa
zona de miscibilidade, no ocorrendo a formao de fases conjugadas, enquanto que o ponto (2) ca
na zona de imiscibilidade.
Para saber a composio das fases conjugadas obtidas a partir da mistura ternria correspondente
ao ponto (2) h que traar a tie line que passa por este ponto, recorrendo ao auxlio da curva
conjugada (e eventualmente com o auxlio das duas tie lines conhecidas mais prximas).
148
cido Actico
0
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
(1)
60
40
70
30
80
20
(2)
90
10
100
gua 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
E 30
(2)
80
90
20
R
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
Vamos assim obter duas fases: a fase R, rica em gua (solvente refinado) e a fase E, rica em
solvente E (solvente extracto). A partir do diagrama ternrio podermos ler a composio destas
fases:
149
gua
R
82%
gua
4%
4%
Solvente E
67%
D) 1. Vamos ento considerar uma fase refinada contendo gua e 40% de cido actico. J vimos
que para haver extraco a concentrao de cido dever ser inferior a 90%. No entanto a
quantidade de solvente extracto a ser utilizado tambm relevante para que possa ocorrer a
formao de duas fases em equilbrio (a mistura resultante entre a fases aquosa e o solvente tem
que estar situada na zona de imiscibilidade).
Para o clculo das quantidades mxima e mnima de solvente E puro (E0) que permitam e existncia
de duas fases em equilbrio vamos utilizar uma base de 100 moles de fase refinada inicial (R0).
Para resolver graficamente esta situao vamos unir os pontos R0 com E0 por um segmento de recta,
e determinar as suas intercepes com a linha de saturao. No intervalo entre E0max
(correspondente ao ponto Mmax) e E0min (correspondente ao ponto Mmin) forma-se duas fases em
equilbrio.
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
50
60
50
Mmim
60
R0
40
70
30
80
20
90
100
gua 0
E0
10
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Mmax
Solvente
Extracto
A massa de E0 correspondente a estas duas situaes pode ser determinada graficamente atravs
da regra da alavanca.
150
Clculo de E0max
Moles de E0max
Moles de R0
R0 Mmax
Moles de E0max
E0 Mmax
100
8,25 cm
0,30 cm
Moles de E0min
Moles de R0
R0 Mmin
Moles de E0min
E0 Mmin
100
1,1 cm
7,4 cm
D) 2.
Fase extracto
E0 = 45 moles
Onde:
Y0 = 0
Fase refinado
Andar 1
R0 = 100 moles
X0 = 0,40
E1
R1
X1
Y1
Da juno de 45 moles do solvente extracto com 100 moles da fase refinada, contendo 40% de cido
actico, resulta uma mistura com a seguinte composio (ponto M):
gua
M
= 45 moles
- 31,0%
151
Este ponto pode ser marcado no diagrama ternrio, ou ... podemos efectuar a resoluo grfica do
balano de massa:
R0 + E0 = R1 + E1
Moles de E0
Moles de (R0 + E0 )
R0 M
45 moles
=
145 moles
8,55 cm
R0 M
R0 E0
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
R0
40
70
30
80
20
90
100
gua 0
E0
10
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
Vamos seguidamente traar a tie line que passa pelo ponto M, para determinarmos R1 e E1 (a tie line
coincide, por mero acaso, com uma tie line j traada).
152
cido Actico
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
R0
40
70
80
E1
30
R1
20
90
100
gua 0
E0
10
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Solvente
Extracto
gua
R1
75,8%
gua
E1
6,0%
4,4%
58,9%
Moles de E1
Moles de (R1 + E1 )
R1 M
R1 E1
Moles de E1
145 moles
3,05 cm
6,35 cm
pois:
R0 + E0 = R1 + E1
Assim
E1 = 69,6 moles
R1 = 145 69,6 = 75,4 moles
153
E1 Y1
R0 X0
x 100 =
69,6 x 0,367
x 100 = 64,0%
100 x 0,40
ou:
R0 X0 - R1 X1
R0 X0
x 100 =
x 100 = 65,7%
100 x 0,40
pois moles de soluto recuperado = (moles de soluto inicial moles de soluto no recuperado)
A diferena obtida deve-se aos erros inerentes s leituras no diagrama ternrio.
154
PROBLEMAS PROPOSTOS
PROBLEMA 6.1
Pretende-se reduzir a concentrao de um pesticida existente numa soluo aquosa de 10,0% para
0,5% (%m/m). Para tal efectua-se uma extraco lquido-lquido num nico tanque, utilizando
dicloreto de etileno (C3H4Cl2) como solvente extracto. Determinar o volume deste solvente
necessrio para tratar 1000 kg da soluo aquosa inicial, bem como o rendimento da extraco.
Dados: Considere que a gua e o dicloreto de etileno so completamente imiscveis.
Coeficiente de partio, k = Y/X = 11,5 (X e Y em kg de soluto/L de solvente)
PROBLEMA 6.2
Com o objectivo de reduzir em 90% o teor de fenol existente numa corrente aquosa pretende-se
efectuar uma extraco com MIBK (metilisobutilcetona) em dois andares de equilbrio, por adio
fresca de solvente puro. Sabendo que a corrente aquosa a ser tratada apresenta 6,0% (m/m) de
fenol, determinar para cada andar:
A) O rendimento de extraco.
B) A massa de solvente utilizada, por tonelada de fase refinado inicial.
Dados: Considere que a gua e o MIBK so completamente imiscveis.
A massa de solvente utilizada no 2 andar metade da utilizada no 1 andar.
k = Y/X = 2,35 (X e Y em kg de soluto/kg de solvente).
PROBLEMA 6.3
A acetona contida numa soluo composta por gua, acetona (2,0%) e impurezas (5,0%) purificada
por extraco lquido-lquido. A extraco realizada em dois andares com adio fresca de
solvente e utilizando como solvente extracto o 1.1.2 tricloroetano (TCE).
A) Calcular a massa de tricloroetano utilizada no 1 andar se rendimento da extraco neste andar
for de 65%.
B) Se no 2 andar se utilizar uma massa de solvente extracto igual a 1/3 da utilizada no 1 andar,
qual ser o rendimento global da extraco.
C) Calcular a concentrao de acetona na fase extracto se se misturar as fases extracto efluentes
dos dois andares.
4,0
3,5
3,0
k = Y/X
2,5
2,0
1,5
0
10
11
X x 103
PROBLEMA 6.4
Na parte final do processo de produo do estireno (C8H8) a partir do benzeno e do etileno obtm-se uma corrente composta por etilbenzeno (C8H10), tolueno (C7H8) e estireno. Esta corrente
sujeita a uma destilao, obtendo-se na corrente de base etilbenzeno e estireno. O estireno desta
mistura vai ser recuperado por extraco lquido-lquido por adio de dietilenoglicol (DEG, C4H10O3),
utilizando um tanque misturador-decantador (o rendimento desta operao de 88%). A corrente
contendo dietilenoglicol e estitreno posteriormente sujeita a uma destilao obtendo-se assim
estireno puro no topo da coluna, enquanto que a corrente de base desta unidade recirculada para o
misturador-decantador.
156
C8 H1 0
C7 H8
CD
C8 H1 0 - 50,0%
C7 H8 - 2,2%
C 8 H1 0
C8 H8 - 47,8%
Misturador-decantador
CD Coluna de destilao
C8 H1 0 - 41,0%
C 8 H8
C 8 H8
C8 H8
CD
DEG
C 8 H8
DEG
C8 H8 - 3,0%
Dados:
As percentagens indicadas so molares.
Admita que o dietilenoglicol e o etilbenzeno so completamente imiscveis, e que o coeficiente
de partio constante e igual a 8,7 (com as concentraes em mol/L de solvente).
Massas moleculares e densidades:
Massa molecular
(g/mol)
Densidade
(g/cm3)
Etilbenzeno
106,17
0,867
Dietilenoglicol
106,12
1,038
157
PROBLEMA 6.5
Na produo de penicilina G por fermentao obtm-se um caldo fermentado composto por gua,
clulas, penicilina e impurezas. Pretende-se obter a penicilina com elevado grau de pureza, pelo que
se efectua os seguintes procedimentos:
1) Extraco da penicilina existente no meio de fermentao a pH 3,0, utilizando como solvente o
acetato de butilo.
2) Reextraco da penicilina existente na soluo de acetato de butilo, utilizando como solvente
extracto uma soluo aquosa de fosfato de potssio (pH 7,5).
Solvente extracto
Aceta to
de butilo
Solvente extracto
Soluo aquosa de
ta mpo fosfa to
Fase refinado
Fase refinado
Meio de
fermentao
gua
Clulas
- 6%
Impurezas 8%
Penicilina - 3%
Extraco
Reex traco
Fase
extracto
Fase refinado
Fase
refinado
Fase extracto
Extraco
Reextraco
Penicilina G
45
1,5
Impurezas
0,5
158
PROBLEMA 6.6
A) Sabendo que para o sistema ternrio tricloroetano/gua/acetona as composies molares das
fases em equilbrio (fases conjugadas) apresentam os valores indicados na tabela seguinte, traar a
respectiva curva de saturao e a linha conjugada.
Fase Refinado
Fase Extracto
Tricloroetano
Acetona
gua
Tricloroetano
Acetona
gua
98,00
0,00
2,00
0,06
0,00
99,94
80,18
17,72
2,10
0,07
1,94
97,99
59,01
35,96
5,03
0,10
4,82
95,08
49,17
44,00
6,83
0,12
6,85
93,03
35,99
53,78
10,23
0,17
10,36
89,47
25,04
58,34
16,62
0,29
14,98
84,73
14,56
56,96
28,48
0,78
21,98
77,24
9,94
52,48
37,58
1,50
27,38
71,12
4,05
37,85
58,10
4,05
37,85
58,10
B) A acetona existente em 100 moles de uma soluo aquosa (60% molar em acetona) vai ser
extractada (?) com 80 moles de tricoloretano. Determinar:
Solvente extracto
Fase extracto
E0 = 80 moles
E1
Y0 = 0
Y1
Andar de
equilbrio
R1
R0 = 100 moles
X1
X0 = 0,60
Fase aquosa
Fase refinado
159
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
160
PROBLEMA 6.7
Pretende-se extrair grande parte do etilenoglicol (ETG) existente em 100 kg de uma soluo aquosa,
(gua 60% e ETG - 40% (%m/m)), em dois andares com adio fresca de solvente. Esta extraco
efectuada com furfural, de acordo com o diagrama de blocos seguinte.
Fase refinado
Fase extracto
Fase extracto
E0
E 0
Y0 0
Y0 = 0
Andar 1
R0 = 100 kg
X0 = 0,40
E1
R1
Andar 2
X1
Y1
E2
R2
X2
Y2
A) Para o 1 tanque, e sabendo que a mistura obtida no apresenta 40% de gua, 30% de furfural e
30% de ETG, determinar:
1) A composio e a massa da fase extracto fresca (E0).
2) A composio e a massa das duas fases conjugadas obtidas.
3) O rendimento.
B) Sabendo que no 2 tanque se utiliza furfural puro, com uma massa igual a 93% da massa de fase
refinado efluente do tanque anterior (R1), determinar o rendimento global do processo.
161
Etilenoglicol
Ponto crtico
do
Fa
se
E
i na
ef
xt
ra
c
to
R
se
Fa
Ti e lin es
Furfural
gua
162
PROBLEMA 6.8
Pretende-se efectuar a extraco do cido actico existente numa soluo de clorofrmio (com 50%
de cido) com gua, em dois andares com adio fresca de solvente. Sabendo que so conhecidas a
massa e a composio da fase extracto e a massa da fase refinado sada do 2 tanque (ver figura
seguinte), determinar:
Fase refinado
Fase extracto
Fase extracto
E0
E 0
Y0 = 0
Y0 = 0
Andar 1
Andar 2
R0
R1
R2 = 35,7 kg
X0 = 0,50
X1
X2
E1
E2 = 35,7 kg
Y1
Y 2 = 0,30
A) A massa de fase refinado inicial e as massas de gua utilizada em cada andar de equilbrio.
B) O rendimento do processo.
163
cido Actico
0
100
10
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
Clorofrmio 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
0
100 gua
164
Rendimento = 95,5%
PROBLEMA 6.2
A)
B)
1 Andar: Rendimento = 75%
c = 1200 kg de gua
c = 600 kg de gua
PROBLEMA 6.3
A) c = 52,8 kg TCE
B) Rendimento global = 78%
C) [Acetona] = 0,022 kg/kg TCE
PROBLEMA 6.4
A) c = 83,7 L / kmole de estireno sada do processo
B) Rendimento do processo = 88%
PROBLEMA 6.5
A) Rendimento 90%
c = 415 kg de tampo
PROBLEMA 6.6
A)
Acetona
0
10
100
90
20
80
30
70
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
100
gua 0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Tricloroetano
165
B) 1) Fase extracto: gua 6% , Acetona 39% , TCE 55% ; M(E1) = 147,6 moles
Fase refinado: gua 94% , Acetona 6% , TCE 0% ; M(R1) = 32,4 moles
2) Rendimento = 97%
PROBLEMA 6.7
A) 1) Furfural = 90% , ETG 10% ; M(E0) = 49,6 kg
2) Fase extracto: gua 10% , Furfural 46% , ETG 44% ; M(E1) = 84,2 kg
Fase refinado: gua 79% , Furfural 9% , ETG 12% ; M(R1) = 65,4 kg
3) Rendimento = 80%
B) Rendimento global = 96%
PROBLEMA 6.8
A) M(R0) = 87,4 kg ; M(E0) = 21,3 kg ; M(E0) = 21,6 kg
B) Rendimento global = 94%
Nota:
Alguns dos exemplos resolvidos e dos problemas propostos foram adaptados das seguintes referncias:
R. M. Felder e R. W. Rousseau (2000)Elementary Principles of Chemical Processes, 3 edio, John Wiley, New York
P. M. Doran (2013) Bioprocess Engineering Principles, 2 edio , Academic Press, New York
D. M. Himmelblau (1996) Basic Principles and Calculations in Chemical Engineering, 6 edio, Prentice Hall PTR, New Jersey
T. C. Ducan e J. A Reimer, (1998) Chemical Engineering Design and Analysis An Introduction, Cambridge University Press
Geankopolis, C. J. (1993), Transport Processes and Unit Operations, 3 Edio, Prenctice-Hall International, Inc. New
Jersey
166