Sei sulla pagina 1di 5

Revistachilenadepediatra

versinimpresaISSN03704106

Rev.chil.pediatr.v.78n.4Santiagoago.2007

ServiciosPersonalizados
Articulo
ArticuloenXML

http://dx.doi.org/10.4067/S037041062007000400010

Referenciasdelartculo
Comocitaresteartculo
Traduccinautomtica
Enviararticuloporemail
Indicadores
CitadoporSciELO
Accesos
Linksrelacionados
Compartir
Permalink

RevChilPediatr200778(4):414417
BIOESTADSTICA
BIOESTATISTICS

InterpretacindeltestdeChicuadrado(X2)eninvestigacin
peditrica
InterpretationofChisquaretestinpediatricinvestigation

JAIMECERDAL.1,LUISVILLARROELDELP.2
1.Pediatra,ProgramadeEspecialidadenSaludPblica.DepartamentodeSaludPblica,Facultadde
Medicina,
PontificiaUniversidadCatlicadeChile.
2.DoctorenEstadstica.DepartamentodeSaludPblica,FacultaddeMedicina,PontificiaUniversidad
CatlicadeChile.
Correspondenciaa:
ABSTRACT

Qualitativevariablesareoftenusedinpediatricresearch,forexample,newborngender(male,female)
ormalnutritionlevel(lesser,moderate,severe).Inordertodeterminetheassociationorindependence
oftwoqualitativevariableswithacertainlevelofsignificance,afrequentlyusedstatisticaltoolis
available:chisquaretest(X2).Thepresentarticleexplainsthetheoreticalbackgroundofthetest,the
methodologyemployedforcalculatingtheX2statisticanditscorrectinterpretation,exemplifyingthese
conceptsusingarealinvestigation.Insimpleterms,chisquaretest(X2)comparestheresultsobserved
inaninvestigationwithasetofexpectedresultscalculatedundertheassumptionthatbothvariables
areindependentfromeachother.Thedifferencebetweentheobservedandexpectedresultsis
summarizedinthevalueoftheX2statistic,whichhasanassociatedpvalueaccordingtoits
magnitude,theindependencehypothesisiseithersupportedorrejected.Inconsequence,theapplication
ofthechisquaretest(X2)allowstheinvestigatortodetermineiftwovariablesareassociatedorare
mutuallyindependent,anaffirmationthatcanbestatisticallysustained.
(Keywords:Chisquare,statistics,investigation,pediatrics).
RESUMEN
Numerososprotocolosdeinvestigacinenpediatratrabajanconvariablesdetipocualitativo,por
ejemplo,sexodelrecinnacido(masculino,femenino)ogradodedesnutricin(leve,moderado,
severo).Paradeterminarlaasociacinoindependenciadedosvariablescualitativasconunciertogrado
designificancia,sedisponedeunaherramientaestadsticafrecuentementeutilizada,eltestdechi
cuadrado(X2).Elpresenteartculoexplicaelfundamentotericodeltest,lametodologadeclculodel
estadsticoX2ysucorrectainterpretacin,ejemplificandoestosconceptosmedianteunainvestigacin
real.Entrminossimples,eltestdechicuadrado(X2)contrastalosresultadosobservadosenuna
investigacinconunconjuntoderesultadostericos,estosltimoscalculadosbajoelsupuestoquelas
variablesfueranindependientes.Ladiferenciaentrelosresultadosobservadosyesperadosseresume
enelvalorqueadoptaelestadsticoX2,elcualtieneasociadounvalorp,pordebajodelcualseacepta
orechazalahiptesisdeindependenciadelasvariables.Deestaforma,alsometerlosresultadosde
unainvestigacinaltestdechicuadrado(X2)elinvestigadorpuedeafirmarsidosvariablesenestudio
estnasociadasobiensonindependientesunadelaotra,afirmacinquecuentaconunsustento
estadstico.
(Palabrasclave:X2,estadstica,investigacin,pediatra).

Introduccin
Eninvestigacinpeditrica,frecuentementesetrabajaconvariablesdetipocualitativo(tambin
conocidascomovariablescategricas)talescomosexo,gradodedesnutricino
niosmayoresde10
aos
(variablecuantitativatransformadaencualitativa).Losvaloresquetomanestasvariablesse
resumenen
tablasdefrecuencias
,lascualespermitenordenarlesycompararsuocurrencia.Siel
intersdelinvestigadoresestablecerlarelacin(asociacinoindependencia)entredosvariables,los
datossedisponenen
tablasdecontingencia
,lascualesincluyenensuscolumnaslosdistintosniveles
queadoptalaprimeravariable(ej.masculino,femenino)yensusfilaslosdistintosnivelesqueadopta
lasegundavariable(ej.desnutricinleve,desnutricinmoderadaydesnutricinsevera).
Paradeterminarlaasociacinoindependenciadedosvariablescualitativas,en1.900Pearsonintrodujo
eltestdechicuadrado(2),herramientaestadsticaampliamentedifundidaeninvestigacin
biomdica1.Estetestcontrastadoshiptesis,unahiptesisnulaohiptesisdeindependenciadelas
variables(H0)yunahiptesisalternativaohiptesisdeasociacindelasvariables(H1).Entrminos
simples,eltestde2comparalosresultadosobservadosconresultadostericos,estosltimos
calculadosbajoelsupuestoquelasvariablesfuesenindependientesentres,esdecir,bajoelsupuesto
queH0fueseverdadera.Silosresultadosobservadosdifierensignificativamentedelosresultados
tericos,esdecir,difierendeH0,esposiblerechazarH0yafirmarqueH1esverdadera,concluyendo
quelasvariablesestnasociadas.Porelcontrario,silosresultadosobservadosytericosnodifieren
significativamente,seconfirmalaveracidaddeH0yseafirmaquelasvariablessonindependientes2,3.
Medianteelsiguienteejemplo,tomadodeunainvestigacinreal,seilustrarnestosconceptos.
Ejemplo

Waismanycolaboradoresdescribieronen1998laepidemiologadelosaccidentesinfantilesocurridos
enlaReginCentroCuyo,Argentina4.Unodesusobjetivosfuedeterminarsiexistaalgunaasociacin
entrelatasadeincidenciadeconsultasporaccidentesylaestacindelao.Paraello,compararonla
proporcindeconsultasporaccidenteseninviernoyenverano.Latala1resumesusobservaciones.
Silavariable
tipodeconsulta
fueseindependientedelavariable
estacindelao
,latasadeincidencia
deconsultasporaccidentesenambasestacionesdeberanseriguales.Enelejemplo,seobservaquela
tasadeincidenciadeconsultasporaccidentesenveranoessuperioralaregistradaeninvierno(13,5%
vs6,6%),porlotanto,esposibleafirmarquelasvariables
tipodeconsulta
y
estacindelao
estn
asociadas,msignoramossiestaasociacinesestadsticamentesignificativa.Paraobjetivarla
asociacinentrelasdosvariables,seutilizaeltestde2.

Lahiptesisnula(H0)deltestde2apoyalaindependenciadelasvariables,enotraspalabras,el
tipo
deconsulta
esindependientedela
estacindelao
.Porelcontrario,lahiptesisalternativa(H1)apoya
laasociacindelasvariables,esdecir,el
tipodeconsulta
seasociaala
estacindelao
.Eltestde2
contrastalosresultadosobservadosconvalorestericos,estosltimoscalculadosbajoelsupuestoque
H0esverdadera.Porconsiguiente,sedebencalcularlosvalorestericosdelatabladecontingencia
asumiendoquelaproporcindeconsultasporaccidenteseninviernoyveranosonigualesentrese
igualesalaproporcindeconsultasporaccidentestotales(9,6%).Enlatabla2sepresentanlos
valorestericosquetomanlasvariablesasumiendolaveracidaddeH0.Ntesequelosvalorestotales
nocambian,slolohacenlosvaloresdelosnivelesquetomacadavariable(a
,b
,c
yd
).
Elestadstico2dimensionacuntodifierenlosvaloresobservados(tabla1)delosvalorestericos
(tabla2).Secalculasumandoelvalordelcuadradodeladiferenciadelvalorobservadoencadacasilla
ysuvalorterico,divididoporelvalorterico.Laraznparaelevarlasdiferenciasalcuadradoes
convertirtodaslasdiferenciasenvalorespositivos.Lasiguientefrmulaentregaelvalordel
estadstico:
2=[(aa
)2/a
]+[(bb
)2/b]
+[(cc
)2/c
]+[(dd
)2/d
].
Utilizandolosvaloresobservadosytericosdelejemplo,elvalordeestadstico2eselsiguiente:
2=[(1.4182.062)2/2.062]+[(2.2211.577)2/1.577]+[(20.13319.489)2/19.489]+[(14.269
14.913)2/14.913]=512,5.

Amayorvalordelestadstico2,mayoresladiferenciaentrelosvaloresobservadosytericos,por
consiguiente,msalejadosestnlosvaloresobservadosdelosvalorescalculadosbajoelsupuestoque
lasvariablesfuesenindependientes(H0verdadera).Enconsecuencia,amayorvalordelestadstico2,
mayoreselgradodeasociacinentrelasvariables(H1verdadera).
Elsiguientepasoconsisteenevaluarsielvalorquetomaelestadstico2essignificativo.Paraello,se
utilizalatabladedistribucinprobabilsticade2,lacualesdependientedelos
gradosdelibertad
(estimadordelnmerodecategorasindependientesenuntestparticularoexperimentoestadstico).En

unatabladecontingenciade
r
filasy
k
columnas,losgradosdelibertadsonigualalproductodel
nmerodefilasmenos1(r1)porelnmerodecolumnasmenos1(k1).Paraelcasodevariables
dicotmicas,esdecir,variablesquetomansolamentedosniveles(comolasdelejemplo),losgradosde
libertadsoniguala1.Enlatabladedistribucinprobabilsticade2,seubicaenlafilacorrespondiente
alnmerodegradosdelibertadelvalordelestadstico2,determinndosesuvalorp.Enelejemplo,
elestadstico2(512,5)con1gradodelibertadtieneunvalorpmenora0,005.Estosignificaque
existeunaprobabilidadmenora0,005deobtenerfrecuenciascomolasobservadasencasodeserH0
verdaderaenconsecuencia,serechazaH0enfavordeH1,apoyandolaasociacinentrelasvariables.
Existenalgunasconsideracionesimportantesinherentesaltestde2.Enprimerlugar,esuntestde
tiponodirigido(testdeplanteamientobilateral),esdecir,solamentedeterminalaasociacino
independenciadedosvariablescualitativas,sininformarelsentidonilamagnituddedichaasociacin.
Paraconocerestosatributos,unavezestablecidalaasociacinentrelasvariablesdebencalcularse
medidasderiesgo,porejemplo,oddsratio.Ensegundolugar,esimportantedestacarqueeltestde2
siempredeterminalaasociacinoindependenciadedosvariablescualitativas,sinembargo,cadauna
delasvariablespuedetenermsdedosniveles.Unejemplodeestasituacinseraestudiarla
asociacinentrelavariable
nivelsocioeconmico
,(alto,medioybajo)ylavariable
gruposanguneoRh
positivo
(A,B,ABy0).Enestecaso,latabladecontingenciaserde34,porconsiguiente,los
gradosdelibertad(g.l.)secalculansegnlafrmulag.l.=(31)(41)=6.Porltimo,pararealizar
eltestde2losvaloresquetomanlosnivelesdelasvariablesdebencumplirunaseriedecondiciones
numricascomonormageneral,seexigirqueel80%delasceldasenunatabladecontingencia
tenganvaloresesperadosmayoresde5.As,enunatabladedospordossernecesarioquetodaslas
celdasverifiquenestacondicinencasocontrario,sedebenaplicarherramientasestadsticastales
comoeltestexactodeFisher,cuyaexplicacinexcedeelpropsitodeestapublicacin3,5.
Existennumerososprogramascomputacionalescapacesderealizareltestde2,sinembargo,su
clculoestilsolamentecuandolorealizauninvestigadorfamiliarizadoconsusignificadoestadsticoe
interpretacin.Elpresenteartculoabordaspectosgeneralesrelacionadosaestetest,siendonecesario
paraunacomprensinmsacabadadelmismoelestudiopersonaldeestosconceptosenmayor
profundidad.Unbuenpuntodepartidaesconstruirtablasdecontingenciaapartirdelosdatos
reportadosenartculosdeinvestigacin,calcularelvalordelestadstico2paracadaunadeellasy
determinarsusignificanciaestadstica.Estaprcticaseguramenteaportarallectorunamejor
comprensindelosresultadosdelestudio.

Referencias
1.PearsonK:Onacriterionthatagivensystemofdeviationsfromtheprobableinthecaseof
correlatedsystemofvariablesisDuchthatitcanbereasonablysupposedtohavearisenfromrandom
sampling.PhilosophicalMagazine190050:15775. [Links]
2.BewickV,CheekL,BallJ:Statisticsreview8:qualitativedatatestsofassociation.CriticalCare
20048:4653. [Links]
3.PitaS,PrtegaS:Asociacindevariablescualitativas:testdechicuadrado.Disponibleen
www.fisterra.com[Consultadoel21/03/07]. [Links]
4.WaismanI,NezJ,SnchezJ:EpidemiologadelosaccidentesenlainfanciaenlaReginCentro
Cuyo.RevChilPediatr200273:40414. [Links]
5.PrtegaS,PitaS:Asociacindevariablescualitativas:eltestexactodeFisheryeltestde
Mcnemar.Disponibleenhttp://www.fisterra.com/[Consultadoel21/03/07].[Links]
Trabajorecibidoel4deabrilde2007,devueltoparacorregirel07demayode2007,segundaversin
el24demayode2007,aceptadoparapublicacinel18dejuniode2007.
Correspondenciaa:Dr.JaimeCerdaL.,Email:jcerdal@gmail.com

AlcaldeEduardoCastilloVelasco1838
uoa,Santiago
Casilla59311

Tel.:(562)2237159822379757
Fax:(562)22380046

revista@sochipe.cl

Potrebbero piacerti anche