Sei sulla pagina 1di 7

SOBRESUJEITOEOBJETO

TheodorW.Adorno
1
Emsetratandodeconsideraessobresujeitoeobjeto,adificuldadeconsisteemindicardoquesedeve
propriamentefalar.notrioqueostermossoequvocos.Assim,sujeitopodereferirsetantoaoindivduo
particular[einzelneIndividuum]quantoadeterminaesgeraisdeacordocomostermos
dosProlegmenoskantianos,conscinciaemgeral.Aambigidadenopodesereliminadasimplesmente
medianteumaclassificaoterminolgica.Poisambasassignificaesnecessitamsereciprocamentemal
podemosapreenderumasemaoutra.Nopossvelexcluirmentalmenteomomentodaindividualidade
humana[Einzelmenschlichkeit]chamadaegoidadeporSchellingdequalquerconceitodesujeitosenofosse
indicadadealgumamaneira,sujeitoperderiatodoosentido.Inversamente,oindivduohumanosingularto
logoserefletedealgumamaneirasobreelenumaformaconceitualuniversalenquantoindivduo,enosetem
emmentesoesseaqualquerdeumhomemparticular[besonderenMenschen]transformasejnum
universal,semelhanadoqueficaexplicitadonoconceitoidealistadesujeitoatmesmoaexpressohomem
particularnecessitadoconceitogenricosenofosseassim,careceriadesentido.Atmesmoosnomes
prpriostrazemimplcitaumarefernciaaouniversal.Valemparaalgumquesechamaassimenodeoutra
maneiraeum[einer]aformaelpticadeumhomem.Poisbem,poroutrolado,paraescapardessetipode
complicaes,sesequisessedefinirambosostermos,cairseiaemumaaporiaquesejuntaproblemticado
definir,continuamenteretomadapelafilosofiamodernadesdeKant.que,decertamaneira,osconceitosde
sujeitoedeobjetooumelhor,aquiloaquesereferemtmprioridadesobrequalquerdefinio.Definiro
mesmoquecapturarobjetividade,medianteoconceitofixado,algoobjetivo,noimportaoqueistosejaemsi.
Daaresistnciadesujeitoeobjetoasedeixaremdefinir.Paradeterminlos,requerserefletirprecisamente
sobreacoisamesma,aqualrecortadapeladefiniocomvistasafacilitarseumanejoconceptual.Porisso,
convmtomar,emprincpio,aspalavrassujeitoeobjetocomoasfornecealinguagempolidapelafilosofia,
comosedimentodahistriaclaroquenoparapersistiremsemelhanteconvencionalismo,senoparaavanar
aanlisecrtica.Poderseiapartirdaidia,supostamenteingnua,mas,narealidade,jmediada,dequeum
sujeito,sejaqualforsuanatureza,umsujeitocognoscente,defrontasecomumobjeto,sejaqualforasua
natureza,objetodoconhecimento.Areflexodenominada'intentioobliqua'naterminologiafilosficaconsiste
entoemvoltarareferiresseconceitomultvocodeobjetoaonomenosmultvocodesujeito.Umasegunda
reflexorefleteaquelaedefinemelhoroqueficouvago,emproldoscontedosdesujeitoeobjeto.
2
Aseparaoentresujeitoeobjetorealeaparente:verdadeira,porquenodomniodoconhecimentoda
separaorealconseguesempreexpressarocindidodacondiohumana,algoquesurgiupelaforafalsa,
porqueaseparaoqueveioaocorrernopodeserhipostasiadanemtransformadaeminvariante.Esta
contradionaseparaoentresujeitoeobjetocomunicaseteoriadoconhecimento.verdadequenose
podeprescindirdepensloscomoseparadosmasopsvdos(afalsidade)daseparaomanifestaseemque
ambosencontramsemediadosreciprocamente:oobjeto,medianteosujeito,e,maisaindaedeoutromodo,o
sujeito,medianteoobjeto.Aseparaotornaseideologia,exatamentesuaformahabitual,assimquefixada
semmediao.Oespritousurpaentoolugardoabsolutamentesubsistenteemsi,queeleno:napretenso
desuaindependnciaanunciaseosenhoril.Umavezradicalmenteseparadodoobjeto,osujeitojreduzestea
siosujeitodevoraoobjetoaoesqueceroquantoelemesmoobjeto.Mas,aimagemdeumestadooriginrio,
temporalouextratemporal,defelizidentificaodesujeitoeobjeto,romnticaporlongotempo,projeoda
nostalgia,hojereduzidamentira.Aindiferenciao,antesqueosujeitoseformasse,foioestremecimentodo
cegonexonatural,omitoasgrandesreligiestiveramseucontedodeverdadenoprotestocontraele.Almdo
mais,indiferenciaonounidadeestaexige,jsegundoadialticaplatnica,diversidade,cujaunidadeela
constitui.Onovohorror,odaseparao,transfigura,diantedaquelesqueovivem,oantigo,ocaos,eambos
soosempreidntico.Esquecese,pelaangstiafrenteaosemsentidoqueseescancara,anomenorfrente
aosdeusesvingativosdaqualomaterialismoepicurista,eocristonotemaisquiseramlivraroshomens(1).
Istonorealizvelanoseratravsdosujeito.Seelefosseliquidadoemvezdesuperadonumaformamais
elevada,issooperarianosomentearegressodaconscincia,massimarecaidaemumarealbarbrie.
Destino,asubmissonaturezadosmitosprocededeumatotalmenoridadesocial,deumapocaemquea
autoconscinciaaindanotinhaabertoosolhos,emqueaindanoexistiaosujeito.Aoinvsdeevocaro
retornodaquelapoca,medianteaprxiscoletiva,deverseiaextinguirofeitiodaantigaindiferenciao.Seu
prolongamentoaconscinciadaidentidadedoespritoque,repressivamente,seidentificaaoquelhe
diverso.Sefossepermitidoespecularsobreoestadodereconciliao,nocaberiaimaginlonemsobaforma
deindiferenciadaunidadedesujeitoeobjetonemsobadesuahostilantteseantes,acomunicaodo
diferenciado.Somenteentooconceitodecomunicaoencontrariaseulugardedireitocomoalgoobjetivo.O
atualtovergonhosoporquetraiomelhor,opotencialdeumentendimentoentrehomensecoisas,para

entreglocomunicaoentresujeitos,conformeosrequerimentosdarazosubjetiva.Emseulugardedireito
estaria,tambmdopontodevistadateoriadoconhecimento,arelaoentresujeitoeobjetonapazrealizada,
tantoentreoshomenscomoentreeles,eooutroquenoeles.Pazumestadodediferenciaosem
dominao,noqualodiferentecompartido.
3
Nateoriadoconhecimento,entendesegeralmenteporsujeitoomesmoquesujeitotranscendental.Segundoa
doutrinaidealista,osujeitotranscendental,ouconstrikantianamenteomundoobjetivopartindodeummaterial
noqualificado,ou,ento,desdeFichte,engendraopuraesimplesmente.Nofoiprecisoesperarpelacrticaao
idealismoparasedescobrirqueestesujeitotranscendental,constitutivodetodaexperinciadecontedo,,por
suavez,abstraodohomemvivoeindividual.evidentequeoconceitoabstratodesujeitotranscendental
asformasdopensamento,aunidadedestaseaprodutividadeoriginriadaconscinciapressupeoque
prometeinstituir:indivduosviventes,indivduosdefato.Asfilosofiasidealistastiveramistopresente.bem
verdadequeKant,nocaptulosobreosparalogismospsicolgicos,procuroudesenvolverumadiferena
fundamentalentreosujeitotranscendentaleoemprico,conformeumahierarquiadeconstituio.Seus
sucessores,entretantosobretudoFichteeHegel,mastambmSchopenhauerpretenderamresolvera
dificuldadeineludveldocrculoilimitadoatravsdesutisargumentaes.Recorreramcomfreqnciaaomotivo
aristotlico,deacordocomoqualoprimeiroparaaconscinciaaqui:osujeitoempriconooprimeiroem
si,epostula,comosuacondioousuaorigem,osujeitotranscendental.Mesmoapolmicahusserlianacontra
opsicologismo,juntocomadistinoqueestabeleceentregneseevalidade,nopassadeumaprolongao
dessaformadeargumentar.Elaapologtica.umatentativadejustificarocondicionadocomosefosse
incondicionado,oderivadocomoprimrio.Repeteseum'topos'datradioocidentalinteira,deacordocomo
qualsomenteoprimeiroou,segundoafrmuladeNietzsche,somenteaquelequenopassoupelodevir[das
nichtGewordene]podeserverdadeiro.Nosepodedesconhecerafunoideolgicadessatese.Quantomais
oshomensindividuaissoreduzidosafunesdatotalidadesocialporsuavinculaocomosistema,tanto
maisoesprito,consoladoramente,elevaohomem,comoprincpio,aumserdotadodoatributodacriatividadee
dadominaoabsoluta.
Noobstante,aperguntapelarealidadedosujeitotranscendentalmuitomaisgravedoqueseapresentana
sublimaodosujeitoemespritopuroe,maisainda,narevogaocrticaaoidealismo.Emcertosentido,como
oreconheceriaporfimoidealismo,osujeitotranscendentalmaisreal,asaber,maisdeterminanteparaa
condutarealdoshomenseparaasociedadeformadaapartirdisso,queessesindivduospsicolgicosdosquais
foiabstradootranscendentalequepoucotmadizernomundoque,porsuavez,setornaramapndiceda
maquinariasociale,porfim,ideologia.Ohomemsingularvivente(derlebendigeEinzelmensch]talcomo
foradoaatuareparaoquetambmfoicunhadoemsi,enquantoencarnaodo'homooeconomicus',antes
osujeitotranscendentalqueoindividuovivente,peloqual,contudo,devesefazerpassarimediatamente.Neste
sentido,ateoriadoidealismofoirealistaenonecessitavaenvergonharsefrenteaadversriosquerechaavam
seuidealismo.Nadoutrinadosujeitotranscendental,expressasefielmenteaprimaziadasrelaes
abstratamenteracionais,desligadasdosindivduosparticulareseseuslaosconcretos,relaesquetmseu
modelonatroca.Seaestruturadominantedasociedaderesidenaformadatroca,entoaracionalidadedesta
constituioshomensoqueestessoparasimesmos,oquepretendemser,secundrio.Elessodeformados
deantemoporaquelemecanismoquetransfiguradofilosoficamenteemtranscendental.Aquiloquese
pretendemaisevidente,osujeitoemprico,deveriapropriamenteconsiderarsecomoalgoaindanoexistente
nesseaspecto,osujeitotranscendentalconstitutivo.Presumidamenteorigemdetodososobjetos,eleest
objetificado(Vergegenstndlicht]emsuargidaintemporalidade,perfeitamentedeacordocomadoutrina
kantianadasformasfixaseimutveisdaconscinciatranscendental.Suafixidezeinvariabilidadeque,segundo
afilosofiatranscendental,produzosobjetosou,aomenos,lhesprescreveasregrasaformareflexada
coisificaodoshomens,consumadaobjetivamentenasrelaessociais.Ocarterfetichista,iluso
socialmentenecessria,converteusehistoricamenteno'prius'daquiloque,deacordocomoseuconceito,ele
seriao'posterius'.Oproblemafilosficodaconstituioinverteusecomorefletidonumespelhomas,emsua
inverso,expressaaverdadesobreasituaohistricaalcanadaumaverdadeque,todavia,teriaquesermais
umaveznegadateoricamente,numsegundogirocopernicano.Emtodocaso,elatemtambmseumomento
positivo:asociedade,enquantoprecedente,mantmvivaasimesmaeaseusmembros.Oindivduoparticular
deveaouniversalapossibilidadedesuaexistnciaopensardtestemunhodisso,eleque,porsuaparte,
umacondiouniversale,portanto,social.Nosnosentidofetichistaqueopensamentoprecedeao
indivduo.Sque,noidealismo,sehipostasiaumaspectoquenopodeserconcebidosenonumarelaocom
outros.Masodado,oescndalodoidealismo,quenoentantoelenocapazdedescartar,demonstrasempre
denovoofracassodessahipstase.
4
Peloconhecimentodaprimaziadoobjeto,norestauradaavelha'intentiorecta',aservilconfiananoser
assimdomundoexterior,talcomoaparecemaisaqumdacrtica,comoumestadoantropolgicodesprovidode
autoconscincia,aqualssecristalizanocontextodarefernciadoconhecimentoaocognoscente.Acrua

confrontaodesujeitoeobjetonorealismoingnuo,semdvida,historicamentenecessria,enenhumatode
vontadepodeeliminla.Mas,aomesmotempo,produtodeumafalsaabstraoejconstituiumelementoda
coisificao.Vistoisso,nosedeveriamaiscontinuararrastandosemautoreflexoaconscinciaobjetificada
porsimesmaeprecisamentecomotal,orientadaparafora,virtualmenteexteriorizadora.Aviradaparaosujeito
que,alis,desdeoincio,tendeaoprimadodeste,nodesaparecesimplesmentecomsuarevisoestase
realiza,enoemltimolugar,emfavordointeressesubjetivodaliberdade.Maisqueisso,aprimaziadoobjeto
significaqueosujeito,porsuavez,objetoemumsentidoqualitativamentedistintoemaisradicalqueoobjeto,
porqueele,nopodendoafinalserconhecidosenopelaconscincia,tambmsujeito.Oconhecidoatravsda
conscinciadeveserumalgo,poisamediaoserefereaomediado.Mas,osujeito,quintessnciada
mediao,ocomoe,enquantocontrapostoaoobjeto,nuncaoque,postuladoporqualquerrepresentao
concebveldoconceitodesujeito.Potencialmente,emboranoatualmente,osujeitopodeser
abstrado[weggedacht]daobjetividadeomesmonoocorrecomasubjetividadeemrelaoaoobjeto.Umente
nosepodeescamotearaosujeito,indiferentementedecomoesteestejadeterminado.Seosujeitonoalgo
ealgodesignaummomentoobjetivoirredutvelentononadaatcomo'actuspurus'necessitada
refernciaaumagente.Aprimaziadoobjetoa'intentioobliqua'da'intentioobliqua',noarequentada'intentio
recta'ocorretivodareduosubjetiva,noadenegaodeumaparticipaosubjetiva.Mediatizadotambm
oobjeto,sque,segundoseuprprioconceito,noesttoabsolutamentereferidoaosujeitocomoosujeito
objetividade.Oidealismoignorouestadiferenae,comisso,embruteceuumaespiritualizaosobaqualse
disfaraaabstrao.Masissoconduzaumarevisodaposiorelativaaosujeitoqueprevalecenateoria
tradicional.Estaoexaltanaideologiaeodifamanaprxisdoconhecimento.Sesequiser,entretanto,alcanaro
objeto,suasdeterminaesouqualidadessubjetivasnodevemsereliminadas:issocontradiria,precisamente,
aprimaziadoobjeto.Seosujeitotemumncleodeobjeto,entoasqualidadessubjetivasdoobjetoconstituem,
comaindamaiorrazo,ummomentodoobjetivo.Poisoobjetotornasealgosomenteenquantodeterminado.
Nasdeterminaesqueaparentementeosujeitoapenaslheagrega,impeseaprpriaobjetividadedosujeito:
todaselassotomadasdeemprstimoobjetividadeda'intentiorecta'.Tampoucoparaadoutrinaidealista,as
determinaessubjetivassoalgomeramenteagregadosempresoexigidastambmpeloquesedeve
determinar,easeafirmaaprimaziadoobjeto.Inversamente,oobjetosupostamentepuro,livredequalquer
acrscimodepensamentoouintuio,exatamentereflexodasubjetividadeabstrata:somenteestatornao
outroigualasiatravsdaabstrao.Oobjetodaexperinciairrestrita,aocontrriodosubstratoindeterminado
doreducionismo,maisobjetivoqueessesubstrato.Asqualidadesqueatradicionalcrticadoconhecimento
eliminadoobjetoecreditaaosujeitodevemse,naexperinciasubjetiva,primaziadoobjetosobreesteponto,
opredominioda'intentioobliqua'enganava.Suaheranacoubeaumacrticadaexperinciaquealcanaatseu
prpriocondicionamentohistricoe,emltimaanlise,social.Poisasociedadeimanenteexperinciae
noallogenos(2).Somenteatomadadeconscinciadosocialproporcionaaoconhecimentoaobjetividadeque
eleperdepordescuidoenquantoobedecesforassociaisqueogovernam,semrefletirsobreelas.Crticada
sociedadecrticadoconhecimento,eviceversa.
5
Slegtimofalararespeitodaprimaziadoobjetoquandoessaprimaziaemrelaoaosujeito,entendidoeste
nosentidomaislato,determinveldealgumamaneiraquandoalgomais,portanto,queacoisaemsi
kantiana,comocausadesconhecidadofenmeno.Tambmesta,apesardeKant,contmjpelomerofatode
contraporseaoquesuscetveldepredicaocategorialcertamente,ummnimodedeterminaesemsi
umadelas,dendolenegativa,seriaaacausalidade.Elaconseguefundarumaanttesecomrelaoopinio
convencionalqueestconformecomosubjetivismo.Aprimaziadoobjetocomprovasepelofatodequeeste
alteraqualitativamenteasopiniesdaconscinciacoisificada,quecultivamumarelaosematritoscomo
subjetivismo.Estenotangeorealismoingnuoenquantocontedo,massimtratapuraesimplesmentede
proporcionarcritriosformaisdesuavalidade,assimcomooconfirmaafrmulakantianadorealismoemprico.
Emfavordaprimaziadoobjetofala,semdvida,algoquenoseconciliacomadoutrinakantianada
constituio:quea'ratio',nasmodernascinciasdanatureza,espiaporcimadomuroqueelamesmaergueu
vislumbraumapontinhadoquenoestdeacordocomassuasdecantadas[eingeschliffenen]categorias.Tal
expansoda'ratio'abalaosubjetivismo.Masaquilopeloqualoobjetosedeterminaenquantooprecedente,em
oposioaoseuaparatosubjetivo,podesepercebernoque,porsuavez,determinaoaparatocategorialpelo
qualsegundooesquemasubjetivistaeledeveserdeterminado:aquiloquesecaptanacondicionalidadedo
condicionante.Asdeterminaescategoriais,deacordocomKantasnicasqueproporcionamaobjetividade,
so,sesequiser,naverdademeramentesubjetivas,porquantosoporsuavezalgoposto.Destemodo,a
'reductioadhominem'tornasearunadoantropocentrismo.Ofatodequemesmocomo'constituens',ohomem
sejaalgofeitopeloshomens,desencantaapropriedadecriadoradoesprito.Mascomoaprimaziadoobjeto
necessitadareflexosobreosujeitoedareflexosubjetiva,asubjetividade,aocontrriodoqueocorreno
materialismoprimitivoquenoadmitepropriamentedialticaconverteseaquiemummomentoconservado.
6
Aquiloqueseapresentasobonomedefenomenalismo,quenadasesabesenoatravsdosujeito
cognoscente,aliousedesdeogirocopernicanoaocultodoesprito.Ambossofundamentalmentemodificados

peloconhecimentodaprimaziadoobjeto.OqueHegelbuscavanointeriordoparntesesubjetivorompeos
parntesescomconseqnciacrtica.Aasseveraogeraldequeasinervaes,asinteleces,os
conhecimentossoapenassubjetivos,jnomelindratanto,tologoasubjetividadesejaentendidacomo
configuraodoobjeto.Ilusooencantamentodosujeitoemseuprpriofundamentodedeterminaosua
posiocomoverdadeiroser.precisotrazerdevoltaoprpriosujeitosuasubjetividadeseusimpulsosno
devemserbanidosdoconhecimento.Ailusodofenomenalismo,noentanto,umailusonecessria.Ela
testemunhaoquaseirresistvelcontextogeraldeofuscamentoqueosujeito,enquantofalsaconscincia,produz
edaqualaomesmotempoparteintegrante.Emtalirresistibilidadefundaseaideologiadosujeito.A
conscinciadeumdefeito,odalimitaodoconhecimento,transformada,parasepodermelhorsuportla,em
umavantagem.Onarcisismocoletivoesteveemao.Masnoteriapodidoimporsecomtalestringncia,no
teriapodidoproduzirasfilosofiasmaisimponentes,senotivesseumabaseverdadeira,emboradistorcida.
Aquiloqueafilosofiatranscendentalexaltounasubjetividadecriadoraocativeirodosujeitoemsi,ocultopara
elemesmo.Emtodoobjetivopensadoporele,permanecepresocomoumanimaldentrodesuacarapaada
qualquisesse,emvo,libertarsesqueaestenolheocorreriaalardearcomoliberdadeoseucativeiro.Bem
quesepoderiaperguntarporqueofizeramoshomens.Ocativeirodoseuespritoextremamentereal.Ofato
deque,enquantosujeitoscognoscentes,dependamdeespao,tempoeformasdepensamento,marcasua
dependnciaemrelaoespcie.Estasesedimentouemtaisconstituintesnoporissoestesvalemmenos.
Oapriorieasociedadeestoentrelaados.Auniversalidadeeanecessidadedessasformas,suaglria
kantiana,nooutracoisadoqueaquelaqueconstituicomounidadeoshomens.Estesnecessitariamdelapara
sua'survival'.Seucativeirofoiinteriorizado:oindivduonoestmenoscativodentrodesiquedentroda
universalidade,dasociedade.Daointeresseemreinterpretarsuaprisocomoliberdade.Ocativeirocategorial
daconscinciaindividualreproduzocativeirorealdecadaindivduo.Mesmooolhardaconscinciaque
descobreaquelecativeirodeterminadopelasformasqueelelheimplantou.Nocativeiroemsi,poderiamos
homensperceberocativeirosocial:impedirtalcoisaconstituiueconstituiuminteresse,capitaldaconservao
do'statusquo'.Porcausadesteinteresseafilosofiateriadeperderseurumo,comumanecessidadenomenor
queadaquelasmesmasformas.Toideolgicojeraoidealismo,antesmesmodeseterdispostoaglorificaro
mundocomoidiaabsoluta.Acompensaoprimitivaimplicaquejarealidade,elevadacondiodeproduto
deumsujeitopresumidamentelivre,,porsuavez,justificadacomolivre.
7
Opensamentodaidentidade,imagemencobridoradadicotomiaimperante,jnosedmaisaresde
absolutizaodosujeito,napocadaimpotnciasubjetiva.Emseulugar,formaseumtipodepensamentoda
identidade,aparentementeantisubjetivista,cientificamenteobjetivo:oreducionismodiziasedojovemRussel
queeleeraneorealista.Eleaformacaractersticacontemporneadaconscinciacoisificada,falsaporseu
subjetivismolatenteetantomaisperniciosa.Orestomodeladoconformeopadrodosprincpiosde
ordenamentodeumarazosubjetivae,emconsonnciacomocarterabstratodesta,tornasetambm
abstrato.Aconscinciacoisificada,queseentendemalasimesmacomosefossenatureza,ingnua:tomaa
simesmaalgoqueveioaserequecompletamentemediatoemsicomosefosse,conformeexpressode
Husserl,aesferadoserdasorigensabsolutas,equiloqueelaarmadiantedelacomosendoacoisato
ansiada.Oidealdedespersonalizaodoconhecimentoporamorobjetividadenoretmdestanadamaisque
seu'caputmortuum'.Reconhecidaaprimaziadialticadoobjeto,fracassaahiptesedeumacinciaprticano
reflexivadoobjetoenquantodeterminaoresidual,apsaretiradadosujeito.Osujeitoentodeixadeserum
adendosubtraveldaobjetividade.Pelaeliminaodeummomentoquelheessencial,estaficafalseada,no
purificada.Arepresentaoqueguiaoconceitoresidualdeobjetividadetambmtementoseuprottipoem
algoposto,feitopelohomemdenenhumamaneira,naidiadaqueleEmsiaoqualelasubstituipeloobjeto
purificado.Seumodelo,antes,olucrodaquiloquerestanobalanoumavezdeduzidososcustosgeraisde
manuteno.Mas,esteointeressesubjetivo,levadoereduzidoformadeclculo.Oquecontaparaa
prosaicaobjetividade[Sachlichkeit]dopensarorientadopelolucrotudomenosacoisa[Sache]mesma:estase
perdenaquiloqueelarendeparaalgum.Oconhecimento,noentanto,deveriaserguiadopeloqueno
mutiladopelastrocasoupoisnohnadamaisquenoestejamutiladopeloqueseocultaportrsdas
operaesdetroca.Oobjetoesttolongedeserumresduodesprovidodesujeitoquantodeseralgoposto
pelosujeito.Ambasasdeterminaesmutuamentehostisestoadaptadasumaoutra:oresto,comoquala
cinciasesatisfazcomosendoasuaverdade,produtodeseuprocedermanipulativo,subjetivamente
organizado.Definiroqueobjetoseria,porsuavez,contribuirparaessaorganizao.Aobjetividadespode
serdescobertapormeiodeumareflexosobrecadanveldahistriaedoconhecimento,assimcomosobre
aquiloqueacadavezseconsideracomosujeitoeobjeto,bemcomosobreasmediaes.Nessamedida,o
objeto,defato,comoensinavaoneokantismo,"inesgotavelmenteproposto".svezes,osujeito,como
experincianorestringida,chegamaispertodoobjetoqueo'residuum'filtrado,podadosegundoasexigncias
darazosubjetiva.Asubjetividadenoreduzidaconsegueatuar,deacordocomsuavalorizaohistrico
filosficacontempornea,polmica,maisobjetivamentequeasreduesobjetivistas.Todoconhecimentoest
enfeitiadosoboencantoenoemltimainstnciaporqueastesesepistemolgicastradicionaispemde
cabeaparabaixoseuobjeto[Gegegenstand]:'fairisfoul,andfoulisfair'.Oqueengendraocontedoobjetivo
daexperinciaindividualnoomtododageneralizaocomparativa,senoadissoluodoqueimpedeessa
experincia,enquantonolivre,deentregarseaoobjetosemreservase,comodisseHegel,comaliberdade

quedistendeosujeitocognoscenteatquesepercanoobjeto,aoqualaparentadoemvirtudedeseuprprio
serobjeto.Aposiochavedosujeitonoconhecimentoexperincia,noformaoqueemKantchamase
enformao[Formung],essencialmentedeformao.Oesforodoconhecimento,preponderantemente,a
destruiodeseuesforohabitual,aviolnciacontraoobjeto.Oatoaproximasedeseuconhecimentoquando
osujeitorasgaovuqueteceaoredordoobjeto.Elescapazdissoquando,compassividadeisentade
angstia,seconfiasuaprpriaexperincia.Nospontosemquearazosubjetivafarejaumacontingncia
subjetiva,transluzaprimaziadoobjeto:naquiloquenestenoacrscimosubjetivo.Osujeitoagente,no
'constituens'doobjetoissotambmtemsuasconseqnciasparaarelaoentreteoriaeprxis.
8
Mesmodepoisdasegundareflexodogirocopernicano,mantmcertaverdadeoteoremamaisdiscutvelde
Kant,odadistinoentreacoisaemsitranscendenteeoobjeto[Gegenstand]constitudo.Poisoobjeto
[Objekt]teriasidooutroraonoidntico,liberadodoencantosubjetivoeapreensvelmedianteaautocrtica
destesequeelejobjetoeno,emvezdisso,aquiloqueKantesbooucomoconceitodaidia.Umtal
noidnticoaproximarseiabastantedacoisaemsikantiana,emboraesteseativesseaopontodefugadesua
coincidnciacomosujeito.Noserianenhumresduodeum'mundusintelligibilis'desencantado,esimmaisreal
queo'mundussensibilis',namedidaemqueogirocopernicanodeKantabstraidaquelenoidntico,enisso
encontraseulimite.Mas,ento,kantianamente,oobjetoaquiloqueposto[Gesetzte]pelosujeito,otecido
formalsubjetivolanadosobreoalgodesqualificadofinalmente,aquelaleique,porsuarefernciasubjetiva,
renenoobjetoosfenmenosdesintegrados.Osatributosdanecessidadeedauniversalidade,queKantaplica
aoconceitoenfticodelei,possuemafixidezcoisalesoimpenetravelmenteidnticosaomundosocialcomo
qualcolidemosviventes.Essaleique,segundoKant,osujeitoprescrevenatureza,supremaelevaode
objetividadenaconcepodele,aexpressomaisperfeitadosujeitoassimcomodesuaalienaodesi:o
sujeitosubstituioobjetonoextremodesuapretensoformante.Isso,entretanto,tambmtemsuarazo
paradoxal,poisosujeitodefatotambmobjeto,sque,independizandosecomoforma,esquececomoepor
meiodequeelemesmofoiconstitudo.AinversocopernicanadeKantconsegueexpressarexatamentea
objetificao[Objektivierung]dosujeito,arealidadedacoisificao[Verdinglichung].Seucontedodeverdade
oblocoempilhado,demodoalgumontologicamente,mashistoricamente,entresujeitoeobjeto.Osujeitooerige
atravsdesuapretensosupremaciasobreoobjetoe,comisso,enganasesobreoobjeto.Como
verdadeiramentenoidntico,oobjetotantomaisafastadodosujeito,quantomaisosujeitoconstituioobjeto.
Oblocoquefazafilosofiakantianaqueimarseusneurnios(3),aomesmotempo,produtodessafilosofia.O
sujeito,comoespontaneidadepura,apercepooriginria,aparentementeprincpioabsolutamentedinmico,
est,noentanto,emvirtudedeseu'chorismos'dequalquermaterial,nomenoscoisificadoqueomundodas
coisasconstitudosegundoomodelodascinciasdanatureza.Pois,atravsdo'chorismos',aespontaneidade
absolutamentepretendida,emsi,emboranoparaKant,paralisadaformaque,emboradevaserformade
algo,porsuaprprianaturezanopode,noentanto,entraremaorecprocacomnada.Suabruscaseparao
daatividadedossujeitosindividuais,quedeveserdesqualificadaenquantopsicolgicocontingente,destria
apercepooriginria,oprincpiomaisntimodeKant.Seuapriorismodespojaoatopuroprecisamenteda
temporalidade,semaqualnopossvelentenderoquepodesignificardinamismo.Oagirretornacomoumser
desegundaordemexplicitamente,comotodossabem,nogirodoltimoFichteemrelaoDoutrinada
cinciade1794.Kantcodificatalambigidadeobjetivadoconceitodeobjeto,enenhumteoremasobreoobjeto
temodireitodesaltarporcimadela.Emsentidoestrito,aprimaziadoobjetosignificariaquenohobjetoque
estejaabstratamentecontrapostoaosujeito,masquenecessariamenteaparececomotalseriaprecisoeliminar
anecessidadedessaaparnciailusria.
9
Mastambmnohpropriamentesujeito.Suahipstasenoidealismolevaaabsurdos.Elespoderiamser
resumidosnisto:adeterminaodosujeitoincluidentrodesiaquiloaqueelesecontrape.Edenenhummodo
sporque,como'constituens',pressupeo'constitutum'.Elejobjetonamedidaemqueessehimplcitona
doutrinaidealistadaconstituiotemquehaversujeitoparaqueestepossaconstituirqualquercoisaqueseja
,foitomado,porsuavez,daesferadafacticidade.Oconceitodaquiloquehnosignificaoutracoisadoque
algoexistente[Daseiendes]e,comoalgoexistente[Daseiendes],osujeitocaiapriorisoboobjeto.Mascomo
apercepopura,osujeitoquereriaseropuraesimplesmenteoutrodetudooqueest
ai[Daseiendes].Tambmaquiaparece,negativamente,umaspectoverdadeiro:queacoisificaoaqueo
sujeitosoberanosubmeteutudo,includoele,aparncia.Paraoabismodesimesmo,eletransportatudo
quantoescapariacoisificao:claroquecomaabsurdaconseqnciadeque,comisso,concedesalvo
condutoaqualqueroutracoisificao.Oidealismofalsamenteprojetaparaointerioraidiadeumavidacorreta.
Osujeito,comoimaginaoprodutora,comoapercepopura,comoaolivre[freieTathandlung]enfim,cifra
aquelaatividadenaqualrealmentesereproduzavidadoshomenseantecipanela,comfundamento,a
liberdade.Porisso,nemosujeitosimplesmentedesaparecenoobjetoouemsejaquemforpresumidamente
superiornoser,nempodeserhipostasiado.Osujeito,noseuprseasimesmo,aparnciailusriae,ao
mesmotempo,algosobremodorealdopontodevistahistrico.Elecontmopotencialdasuperaodesua
prpriadominao.

10
Adiferenaentresujeitoeobjetoperpassatantoosujeitoquantooobjeto.Elanodeveserabsolutizadanem
apagadadopensamento.Nosujeitopropriamentetudoimputvelaoobjetooquenelenoobjeto,fazestalar
semanticamenteo"".Aformasubjetivapuradateoriadoconhecimentotradicional,deacordocomseuprprio
conceito,podeserpensadaemcadacasounicamentecomoformadoobjetivoenosemele,esemeleno
podesequerserpensada.OquehdefixonoEuepistemolgicoaidentidadedaautoconscinciaest
evidentementemoldadosegundoaexperincianorefletidadoobjetopersistente:oprprioKantrefereo
essencialmenteaisso.Essenoteriapodidoreclamarcomocondiesdeobjetividadeasformassubjetivasse,
tacitamente,notivesseconcedidoaestasumaobjetividade,quetomouemprestadoquelassquais
contrapsosujeito.Noextremoaqueasubjetividadenoentantosereduz,desdeopontodesuaunidade
sinttica,somentereunidoaquiloquejcopertence.Deoutramaneira,asnteseseriameroarbtrio
classificatrio.Claroquetampoucoestasolidariedaderepresentvelsemarealizaosubjetivadasntese.
Mesmoarespeitodo'apriori'subjetivo,aobjetividadedesuavalidadespodeserafirmadanamedidaemque
temumladoobjetivosemeste,oobjetoconstitudo'apriori'seriaumapuratautologiaparaosujeito.Seu
contedo,enfimamatriadoconhecimentoparaKant,emfunodeseucarterindissolvel,deseuser
dadoedesuaexterioridadeemrelaoaosujeito,tambmalgoobjetivoneste.Deacordocomisto,osujeito,
porsuavez,facilmentejulgarseiaoquenoestavamuitodistantedaconcepodeHegelumnada,ficando
oobjetocomoabsoluto.Masistooutravezilusotranscendental.Osujeitotornaseumnadaporsua
hipstase,acoisificaodonocoisal.Elaprotestaporquenopodesatisfazerocritrio,nofundoingnuo
realista,daexistncia.Aconstruoidealistadosujeitofracassaemsuaconfusocomalgoobjetivocomoum
seremsi,algoqueeleprecisamenteno:segundoamedidadoente,osujeitocondenadoanosernada.O
sujeitotantomaisquantomenos,etantomenosquantomaiscrser,quantomaisseiludeemseralgopara
siobjetivo.Comomomento,noentanto,eleinextinguvel.Eliminadoomomentosubjetivo,oobjetosedesfaria
difusamente,damesmaformaqueosimpulsoseinstantesfugazesdavidasubjetiva.
11
Objeto,emboradebilitado,tambmno[nada]semsujeito.Sefaltasseosujeitocomomomentodoobjeto
mesmo,aobjetividadedestetornarseiaum'nonsens'.NafraquezadateoriadoconhecimentodeHume,istose
tornaflagrante.Elaestavasubjetivamenteorientada,enquantoacreditavapoderprescindirdosujeito.Arelao
entresujeitoindividualetranscendentaldeveserconsideradaapartirdisso.Oindividual,comotemsidorepetido
cominmerasvariantesdesdeKant,parteintegrantedomundoemprico.Suafuno,noentanto,sua
capacidadedeexperinciaausentenosujeitotranscendental,poisalgopuramentelgiconopodefazer
experincia,naverdade,muitomaisconstitutivaqueaatribudaaosujeitotranscendentalpeloidealismopor
suavez,umaabstraodaconscinciaindividualfunoestaquefoimuitoprofundaeprcriticamente
hipostasiada.Oconceitodetranscendentalrecorda,noobstante,queopensamento,emvirtudedosmomentos
deuniversalidadequelhesoimanentes,ultrapassaasuaprpriairredutvelindividuao.Tambmaanttese
entreuniversaleparticulartonecessriaquantofalaz.Nenhumdosdoisexistesemooutrooparticulars
existecomodeterminadoe,nestamedida,universalouniversalsexistecomodeterminaodoparticulare,
nestamedida,particular.Ambossoenoso.Esteumdosmotivosmaisfortesdeumadialticano
idealista.
12
Areflexodosujeitosobreseuprprioformalismoreflexosobreasociedade,comoparadoxodeque,de
acordocomaintenodoltimoDurkheim,osformadores[Formanten]constitutivosoriginamsesocialmente,
embora,poroutroladopontoemquepodeinsistirateoriadoconhecimentocorrentesejamobjetivamente
vlidosasargumentaesdeDurkheimosupemjemcadaproposioquedemonstraseucarter
condicionado.Esteparadoxotalvezsejaexpressodocativeiroobjetivodosujeitodentrodesi.Afuno
cognoscente,semaqualnohaveriadiferenanemunidadedosujeito,evadiuseporsuavez.Elaconsiste
essencialmentenaquelesformadoresnamedidaemquehconhecimento,estedeveexercersedeacordocom
eles,mesmoaliondeseprojetaparamaisalmdeles.Elesdefinemoconceitodeconhecimento.Nosono
entantoabsolutos,massimvieramaseroquesodamesmaformaqueafunocognoscentecomotal.No
detodoimpossvelquepoderiamperecer.Predicarseucarterabsolutoporiacomoabsolutaafuno
cognoscitiva,absolutoosujeitorelativizlosrevogariadogmaticamenteafunocognoscitiva.Alegasecontra
issoqueesteargumentoimplicarianotolosociologismo:Deuscriouasociedade,easociedadecriouohomem
eDeusimagemdele.Masatesedaantecednciasomenteabsurdaenquantohipostasiadooindivduoou
suaformaanteriorbiolgica.Dopontodevistadahistriadaevoluo,antescabepresumiraprioridade
temporalou,pelomenos,acontemporaneidadedaespcie.Que"o"homemdevaterexistidoantesdaespcie,
oureminiscnciabblica,oupuroplatonismo.Anatureza,nosseusgrausinferiores,estcheiadeorganismos
noindividuados.Se,comefeito,oshomens,segundotesedealgunsbilogosmodernos,nascemmuitomenos
aparelhadosqueoutrosseresvivos,nopodemconservarsuaexistnciasenopormeiodeumtrabalhosocial
rudimentar,isto,associadoso'principiumindividuationis'lhessecundrio,hipoteticamente,umaespciede
divisodetrabalhobiolgica.inverossmilque,noprincpio,tenhasurgido,primeiro,arquetipicamenteum

homemindividualqualquer.Acrenanissoprojetamiticamenteparaopassado,ouparaomundoeternodas
idias,o'principiumindividuationis'jplenamenteconstitudonahistria.Aespcietalvezsetenhaindividuado
pormutaopara,logo,atravsdeindividuao,reproduzirseemindivduos,apoiandosenobiologicamente
singular.Ohomemresultado,noEidosoconhecimentodeHegeledeMarxfundasuasrazesnomais
ntimodaschamadasquestesdaconstituio.Aontologia"do"homemmodelodaconstruodosujeito
transcendentalorientasesegundooindivduodesenvolvido,comooindicagramaticalmenteaequivocidade
queencerraaexpresso"o",aqualdesignatantoosergenricoquantooindivduo.Nestesentido,o
nominalismo,emoposioontologiaemuitomaisdoqueessa,contmoprimadodaespcie,dasociedade.
Essa,todavia,estdeacordocomonominalismopelofatodequelogorenegaaespcie,talvezporqueesta
lembraosanimais:aontologia,aoelevaroindivduoformadaunidadee,peranteapluralidade,aumserem
sionominalismo,aoqualificarirreflexivamenteoindivduo,segundoomodelodohomemindividual,comoo
verdadeiroente.Elerenegaasociedadenosconceitos,namedidaemqueareduzaumaabreviaturado
indivduo.
TheodorW.Adorno,junhode1969

(1).Adornoaludeaquifrmulacrist"Notemais",semaqualainterpretaodacomplexafrase"...welche
derepikureischeMaterialismusunddaschristlicheFrchteteuchnichtvondenMenschennehmen
wollten..."ficaequivocada,fatoqueocorreucomatraduocastelhanaqueaverteupara:"...queel
materialismoepicreoyeltemedvosotrosdelcristianismonoquisieronarrancardeentreloshombres..."("...que
omaterialismoepicuristaeotemeidocristianismonoquiseramarrancardoshomens...")(N.T.).
(2).Allogenos:expressoutilizadaporAristtelesparasignificarumacoisadeoutrognero,algopertencentea
umaoutraesferae,eventualmente,misturadoemoutroassunto,deformaindevida(N.T.).
(3)."sichdieStirneindenk",expressoidiomtica,cujatraduoliteralseria,aproximadamente,fundira
cuca,aqual,noentanto,evitamosportrazerimplcitaumacertaalusoconfusomental,nosentido
psicolgicodaexpresso(N.T.).
http://planeta.clix.pt/adorno/

Potrebbero piacerti anche