Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Apresentao - Presentation
Artigos - Articles
Entrevista - Interview
Resenhas - Reviews
Apresentao
Moiss Romanazzi Trres (UFSJ) - Brasil
A Revista Mirabilia, aps seu segundo nmero, que foi temtico,
apresenta, neste terceiro nmero, uma gama variada de abordagens,
de professores/pesquisadores brasileiros e argentinos, relativas tanto
a Antigidade como a Idade Mdia, a saber:
Cristiano Bispo, NEA/UERJ, ao estudar as Guerras Mdicas,
observa as interaes entre atenienses e etopes no VI e V sculos
A.C.
Ana Teresa Marques Gonalves, UFG, analisando um amplo
conjunto de fontes primrias escritas, epigrficas e numismticas,
apresenta-nos a aproximao dos Severos com as imagens utilizadas
pelos Antoninos.
Cludia Beltro da Rosa, UNIRIO, estudando o discurso de
Marcos Tlio Ccero intitulado De Haruspicum Responso, analisa
aspectos polticos da religio romana.
Cludia Andra Prata Ferreira, UFRJ, interpretando as fontes
bblica e talmdica da Tradio Judaica, elenca um conjunto de
elementos nos quais se articulam a construo e formao da
identidade e memria no Judasmo.
Patrcia Grau-Dieckmann, Universidade Nacional de Buenos
Aires, estuda o papel religioso dos odores agradveis (os perfumes)
na vida de Jesus e nos sculos de formao e consolidao do
Cristianismo.
Johnni Langer, FACIPAL (PR), estudando uma fonte iconogrfica,
a runestone Viking de Hammar I, demonstra que a mesma teve uma
funo "pedaggica" intencional no que se refere ao imaginrio
religioso, confirmando idias e reforando aspectos do culto odnico.
Andrea Vanina Neyra, professora en Enseanza Media y
Superior en Historia Buenos Aires, estudando o Decretum de
Burchard de Worms, demonstra o importante papel que teve, na
cultura crist medieval e na sua transmisso, o princpio da tradio
e o uso das autoridades.
Adriana Zierer, UEMA, estudando as crnicas portuguesas dos
sculos XIV e XV sobre as rainhas D. Mcia Lopes, D. Matilde de
Bolonha e D. Beatriz, apresenta-nos a importncia e,
Cristiano Bispo
(Professor/pesquisador NEA/UERJ)
Resumo
O presente artigo visa apresentar as Guerras Mdicas como um fator
histrico capaz de aglutinar as fronteiras tnicas e geogrficas entre
atenienses e os grupos tnicos que mantinham relaes. Contudo,
nossa ateno neste artigo ser a de observar as interaes
existentes entre atenienses e etopes no VI e V sculos a. C.
Abstract
This article presents the Persian Wars as a historic factor able to
agglutinate the ethnic and geographic frontier between athenians
and others ethnics groups if his kept relations. However, our
attention will be look upon in this abstract the interactions existing
among athenians and ethiopians in the VI and V B. C. Centuries.
Palavras Chaves Guerras Mdicas, contatos tnicos, atenienses e
etopes.
Key words Persians Wars, ethnics contacts, athenians and
ethiopians.
PRANCHA - 1
PRANCHA - 2
PRANCHA - 1
Coleo: Castellani; Museu nacional de Villa Giulia
(Roma). Forma: Cntaro. Resumo: cabea de um negro e de um Branco.
Data: 510 a C. Regio: tica.
Fonte: FRANK M. Snowden, Jr. "Blacks in antiquity". Massachusetts: Harvard
University Press Cambridge, 1970, p. 87.
PRANCHA - 2
Coleo: British Museum. Forma: Arbalo.
Resumo: vaso com cabea negra e branca. Data: fim do sculo VI a.C.
Fonte: BOURGEOIS,Alan. "La Grece Antique Devant la Negritude". 5 edio Paris:
Presence Africaine. 1971, p. 61.
PRANCHA - 3
Coleo: British Museum. Forma: Arbalo. Resumo: cabea de um etope.
Data: sculo V a.C. Regio: tica
Fonte: BOURGEOIS,Alan. "La Grece Antique Devant la Negritude". 5 edio Paris:
Presence Africaine. 1971, p. 19.
BIBLIOGRAFIA:
Documentao textual
ESQUILO. Prometeu acorrentado. Trad. Mario da Gama Cury. Rio de
Janeiro: Jorge Zahar Ed, 1993.
Etopes amigos
S1
S2
Etopes inimigos
Persas inimigos
- S2
- S1
7). Volta-se, ento, ao recente discurso de Cldio, lanandolhe a advertncia dos arspices sobre a profanao dos
lugares sagrados ( 8-16); aps evocar, mais uma vez, o
sacrilgio cometido por Cldio nos mistrios da Boa Deusa,
em dezembro de 62( 8-9, 12), declara que sua domus estava
livre de toda consagrao religiosa por muitos julgamentos.
De fato, a assemblia centuriata votara, em 4 de agosto de
57, a restituio de seus bens; os pontfices declararam, em
30 de setembro, que:
...se aquele que declarasse ter consagrado um terreno no
fora nomeadamente encarregado disso, nem por um voto das
assemblias, nem por um plebiscito, se nenhum voto dos
comcios nem um plebiscito o convidara a tal, parece que se
podia, sem desrespeitar uma interdio religiosa, comprar e
restituir este terreno (Att, 4.3.3)
O Senado encarregara aos cnsules, em outubro, de cuidar
da reconstruo da casa s expensas do Estado e decidira,
em 14 de novembro (Att, 4.3.3), que qualquer ataque
domus cairia sobre a lei de ui (15). Se essas decises davam
a Ccero a cauo do Estado, na casustica religiosa ainda
cabia discutir o mrito da questo.
Talvez seja exagerado dizer que o Senado fosse o principal
locus de deciso na ordem religiosa romana, mas certamente
desempenhava um papel central e coordenado nela (BEARD,
M. & NORTH, J. A, 1990: 17-48). Sob suas instrues,
magistrados, sacerdotes e outros grupos realizavam
sacrifcios e outros rituais. A concluso mais importante,
porm, no o fato de que o Senado era dominante, mas que
a autoridade religiosa era disseminada entre a elite
governante, composta por magistrados, sacerdotes e
senadores. Mesmo os comitia tinham seu papel, certamente
limitado, porque certas transaes requeriam a autoridade
do povo e no eram vlidas sem ela. A deciso sobre o caso
de Ccero ilustra a questo: a ao de Cldio foi declarada
invlida precisamente porque no fora especificamente
autorizada pelo voto popular. Esta distribuio da autoridade
religiosa coadunava-se com o sistema poltico republicano, e
possvel que tenha se desenvolvido paralelamente a ele.
Aps um agradecimento e um apelo indulgncia dos
senadores ( 17), e uma profisso de f religiosa ( 18-19),
Templo
rea de
atuao
Festival
Sacerdotes
Aesculapi
us
292 AC
Sade
Apollo
431 AC
Sade;
profecias
Ludi Apollinares
Bacchus
Vinho, xtase
Ceres
493 AC (com
Liber, Libera)
Gros
Cerialia, 19 de
abril
Flamen;
sacerdotisas no
culto grego.
Diana
c. 490 AC
Dis Pater
Submundo
Ludi saeculares
Fortuna
Perodo real
Fortuna,
sorte
Juno
590 AC (com
Jpiter e
Minerva)
Estado,
nascimentos
Jpiter
590 AC (com
Estado,
Ludi Romani
Flamen
Juno e Minerva)
Magna
Mater
191 AC
Marte
388 AC
Mercrio
495 AC
Minerva
590 AC (com
Jpiter e Juno)
Netuno
Sculo III AC
Nome
guerra
Plebeii (?)
Ludi Megalenses
Sacerdotisas Galli
Guerra,
agricultura
Danas Slias
Flamen
Comrcio
Mar
Neptunalia, 23 de
julho
Templo
rea de
atuao
Festival
Sacerdotes
Quirino
293 AC
Quirinalia, 17 de
fevereiro
Flamen
Saturno
497 AC
Saturnalia, 17 de
dezembro (etc.)
Venus
293 AC
Sexo
Vesta
Perodo real
A lareira
Vestalia, 9 de
junho
Virgens Vestais
Vulcano
Sculo III AC
Metalurgia
Volcanalia, 23 de
agosto
Flamen
O ponto seguinte trata do assassinato de embaixadores ( 3435) e, admitindo se tratar dos alexandrinos, Ccero procura
semear a dvida nos espritos, destacando o assassinato de
dois gregos, um dos quais, Teodsio de Quios, tinha por
inimigo um cmplice de Cldio, e o outro, Plator de Orstide
(Dirrquio), foi morto pelo mdico de seu anfitrio, L.
Calprnio Piso (Pis. 83). Sobre o ponto seguinte, a violao
dos juramentos, Ccero prope nada menos do que aplic-la
aos jurados que absolveram Cldio aps o escndalo de 62 (
36). Alm disso, relaciona a este caso o tpico da violao
das cerimnias antigas e secretas (37-39).
Aps os crimes religiosos, Ccero trata da advertncia dos
arspices. Denunciando a "discrdia e a dissenso" dos boni,
o orador se esfora por imputar tal culpa a Cldio. Opondolhe a Tibrio e a Caio Graco, a Apuleio Saturnino e a Sulpcio
Rufo que, malgrado seus defeitos tinham, ao menos, carter,
apresenta Cldio como depravado, falso e malfeitor; enumera
as torpezas de sua vida e de sua carreira; estigmatiza
sobretudo seu tribunato, do qual diz ter sido vtima, ao lado
da res publica ( 50-52). Este longo desenvolvimento
495 AC
493 AC
Diana no Aventino
Minerva no Aventino
431 AC
396 AC
305 AC
Victoria no Palatino
292 AC
Esculpio na Ilha
c. 292 AC
263/2 AC
Minerva no Aventino
c. 250 AC
Fides no Capitolino
Spes no Forum Holitorium
Meados do sculo
III AC
233 AC
223 AC
222 AC
Honos et Virtus
215 AC
194 AC
191 AC
181 AC
146 AC
138 AC
Marte, no Campo
101 AC
55 AC
29 AC
28 AC
Apolo no Palatino
2 AC
Aps 14 DC
Calgula (?)
Vespasiano
75 DC
128 DC
Adriano
Concluso
Quando observamos as relaes entre poltica e religio, h
alguns problemas que devem ser discutidos. Sem dvida, a
religio estava profundamente envolvida na vida poltica
romana em todos os perodos. Seria inevitvel, pois os rituais
religiosos estavam intimamente ligados com as demais
atividades de guerra e paz. Assim, e.g., a aprovao de uma
lei ou a eleio de um magistrado eram atos que envolviam a
tomada dos auspcios; a validade destes auspcios era
jurisdio dos ugures, responsveis pelo sistema especial de
regras que os controlavam, o ius augurale, (LINDERSKI, J.:
2146-312).
A questo em jogo no a existncia ou o interesse desta
relao, mas o modo como era usada. A forma extrema da
hiptese tradicional de "declnio da religio romana" neste
perodo, implicava que os poderes eram usados puramente
para se obter vantagens polticas. De fato, h duas variaes
possveis desta idia: primeiro, a de que toda a elite romana
era completamente cptica e que conspirava para iludir os
demais segmentos da populao; em segundo lugar, a idia
de que a populao romana como um todo era cptica e a lei
religiosa era entendida por todos como um conjunto de
regras mantidas somente para uso em conflitos polticos. A
segunda verso completamente improvvel, principalmente
porque os membros da elite poltica geralmente falavam em
pblico com um cuidadoso respeito pelos deuses, e a
primeira viso, a da "teoria da conspirao", no pode ser
facilmente refutada e tem, no mnimo o apoio de uma famosa
passagem de Polbio, falando da Roma que conheceu nos
anos 140 AC. Nela, Polbio declara que os romanos eram
superiores aos gregos precisamente porque os lderes
romanos faziam aquilo que os gregos esqueceram: usar as
supersties das massas para mant-las submissas. Ao
mesmo tempo, percebemos que o prprio Polbio apresenta
uma outra imagem, em contraste com a anterior, ao declarar
que os magistrados romanos sempre mantinham seus
juramentos (POLBIO, L. VI, 56. 6-14). Assim, no apenas as
massas, mas tambm os magistrados demonstravam respeito
pelas obrigaes religiosas; para Polbio, um respeito
superior ao demonstrado por seus contemporneos gregos.
Data
Nome
Janeiro
KAL (endae)
NON(ae)
AGONALIA
11
CARMENTALIA
13
EID(us)
15
CARMENTALIA
KAL (endae)
NON(ae)
13
EID(us)
15
LUPERCALIA
17
QUIRINALIA
Fevereiro
Maro
Abril
Maio
Maio
Junho
Julho
21
FERALIA
23
REGIFUGIUM
27
EQUIRRIA
KAL (endae)
NON(ae)
14
EQUIRRIA
15
EID(us)
17
LIBERALIA, AGONALIA
23
TUBILUSTRIUM
KAL (endae)
NON(ae)
13
EID(us)
15
FORDICIDIA
19
CERIALIA
21
PARILIA
23
VINALIA
25
ROBIGALIA
KAL (endae)
NON(ae)
LEMURIA
11
LEMURIA
13
LEMURIA
15
EID(us)
21
AGONALIA
23
TUBILUSTRIUM
KAL (endae)
NON(ae)
VESTALIA
11
MATRALIA
13
EID(us)
KAL (endae)
POPLIFUGIA
NON(ae)
Ms
Agosto
Setembro
Outubro
Novembr
o
Dezembr
o
15
EID(us)
19
LUCARIA
Data
Nome
21
LUCARIA
23
NEPTUNALIA
25
FURRINALIA
KAL (endae)
NON(ae)
13
EID(us)
17
PORTUNALIA
19
VINALIA
21
CONSUALIA
23
VOLCANALIA
25
OPICONSIVIA
27
VOLTURNALIA
KAL (endae)
NON(ae)
13
EID(us)
KAL (endae)
NON(ae)
11
MEDITRINALIA
13
FONTINALIA
15
EID(us)
19
ARMILUSTRIUM
KAL (endae)
NON(ae)
13
EID(us)
KAL (endae)
NON(ae)
11
AGONALIA
13
EID(us)
15
CONSUALIA
17
SATURNALIA
19
OPALIA
21
DIVALIA
23
LARENTALIA
LISTA DE ABREVIATURAS
MARCO T. CCERO
Att Epistulae ad Atticum
Cael. Pro Caelio
Cat. In Catilinam
De Leg. De Legibus
De Prov. Cons. - De Provinciis Consularibus
Fam. - Epistulae ad Familiares
ND De Natura Deorum
Pro Rab. Post. Pro C. Rabirio Postumo
Q. Fr. - Epistulae ad Quintum Fratem
Vat. - In Vatinium
DOCUMENTAO TEXTUAL
CCERO, M. T. WUILLEUMIER, P ; TUPET, A-M. (ed. e trad.) De
haruspicum responso. Discours. Coll. des Universits de Frances
(Coll. Bud), tome XIII, 2. Paris: Les Belles Lettres, 1966.
_________. WATTS, B.A.. (ed. e trad.), The Speeches, Pro Archia Poeta,
Post Reditum in Senatu, Post Reditum ad Quirites, De Domo Sua, De
Haruspicum Responsis, Pro Plancio. Cambridge, MA: Harvard
University Press, 1935, 2 ed.: Loeb Classical Library.
__________. WATTS, B.A. (ed. e trad.) Cicero, The Speeches, Pro Annio
T. Milone, In L. Calpunium Pisonem, Pro M. Aemilio Scauro, Pro M.
Fonteio, Pro C. Rabirio Postumo, Pro M. Marcello, Pro Q. Ligario, Pro
Resumo
O objetivo deste artigo analisar a aproximao dos Imperadores
Severos com as imagens utilizadas pelos governantes Antoninos,
tomando como base de anlise as informaes trazidas pelas obras
de Herodiano, Dion Cssio, Sexto Aurlio Victor, Flvio Eutrpio e
pela Histria Augusta e a Epitome de Caesaribus, alm de epgrafes
e moedas.
Abstract
The objective of this article is to analyse the approximation of the
Severan Emperors with the images utilized for the Antoninan rulers,
using the informations of the Herodian, Cassius Dio, Sextus Aurelius
Victor, Flavius Eutropius books, the Historia Augusta, Epitome de
Caesaribus, inscriptions and coins.
Palavras-chave: Perodo Severiano; Imperador; Roma.
Key-words: Severan Age; Emperor; Roma.
BIBLIOGRAFIA
FONTES
CASSIO DIONE. Storia Romana. Traduzione di Alessandro Stroppa.
Milano: BUR, 1998.
Catalogue du Muse du Capitole. Paris: Payot, 1912.
Dios Roman History. English translation by Earnest Cary. London:
William Heinemann,1961. v.9 ( The Loeb Classical Library ).
Epitome de Caesaribus. Traduction de M.N.A. Dubois. Paris: C.L.F.
Panckoucke, 1846.
ERODIANO. Storia dellImpero Romano dopo Marco Aurelio. Testo e
versione di Filippo Cssola. Firenze: Sansoni, 1967.
Resumo
Interpretao das fontes bblica e talmdica na Tradio Judaica.
Compreendemos os textos bblico e talmdico como sendo um
projeto de construo da memria. Essa memria, construda
literariamente a partir de uma tradio oral e escrita, evidencia uma
relao singular entre o humano e o divino e procura legitimar em
seu discurso a idia de uma Religio e Tradio do Livro. Essa
memria constitui, ento, o elemento essencial no projeto de
construo da identidade individual ou coletiva do Povo do Livro (em
hebraico, Am Ha'Sefer). Estabelecemos a relao memria e religio
tendo como elemento central a palavra hebraica zikaron "lembrana,
memria". A originalidade do presente projeto elencar um conjunto
de elementos nos quais se articulam a construo e formao da
identidade e memria no Judasmo tendo como referencial as fontes
judaicas, em particular, as produzidas em lngua hebraica. Memria,
Linguagem e discurso na narrativa, interpretando o caso especfico
da narrativa hebraica bblica e a narrativa talmdica: privilegiamos
as fontes bblica e talmdica, pilares da f judaica.
Abstract
Interpretation of the biblical and rabbbinic texts in the Jewish
Tradition. We understood the biblical and rabbbinic texts as being a
project of construction of the memory. That memory, built literarily
starting from an oral tradition and writing, evidences the singular
relationship between the human and the divine and it tries to
legitimate in its speech the idea of a Religion and Tradition of the
Book. That memory constitutes, then, the essential element in the
project of construction of the individual or collective identity of the
People of the Book (in Hebrew, Am Ha'Sefer). We established the
relationship memory and religion tends as central element the
Hebrew word zikaron " memory". The originality of the present
BIBLIOGRAFIA
01) ARANDA PREZ, Gonzalo et alii. Literatura judaica
intertestamentria. 1.ed. Trad. Mrio Gonalves. So Paulo: AveMaria, 2000. 522 p. (Introduo ao Estudo da Bblia, 9)
BONDER, Nilton. Rosh Ha-Shana e Iom Kipur: dias intensos. 1.ed.
Rio de Janeiro: Imago, 1990. 132 p. (Diversos).
FERREIRA, Cludia Andra Prata. Riobaldo: o indivduo procura da
compreenso do seu Ser. Rio de Janeiro: UFRJ, Faculdade de Letras,
1995. 124 fl. Mimeo. Dissertao de mestrado em Cincia da
Literatura Teoria Literria.
------. O pacto da memria: interpretao e identidade nas fontes
bblica e talmdica. Rio de Janeiro: UFRJ, Faculdade de Letras, 2002.
274 fl. mimeo. Tese de Doutorado em Cincia da Literatura - Potica.
CLEMENTS, R.E. (org.). O mundo do Antigo Israel: perspectivas
sociolgicas, antropolgicas e polticas. Trad. Joo R.Costa. Ver.
Honrio Dalbosco. So Paulo: Paulus, 1995. 412 p. (Bblia e
Sociologia).
Citao de datas:
Segue a tendncia internacional para pesquisas de culturas nocrists:
a.E.C. (antes da Era Comum) = a.C. (antes de Cristo)
E.C. (Era Comum) = d.C. (depois de Cristo)
Patricia Grau-Dieckmann
(Universidad Nacional de Buenos Aires)
Resumen
En las diversas religiones, los olores agradables -los perfumesdesempean un importante papel en los ritos y liturgias, en la
BIBLIOGRAFA
Albert, Jean-Pierre, Odeurs de Saintet, La mythologie chrtienne
des aromates, ditions de lcole des Hautes tudes en Sciences
Sociales, Pars, 1990.
Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, Princeton
University Press, 2 Edicin, 1955, pg. 93-95. En James B. Pritchard,
La arqueologa y el Antiguo Testamento, Eudeba/Lectores, cuarta
edicin 1976.
Bestiario medieval, prlogo de Ignacio Malaxecheverra, Ediciones
Siruela, Madrid, 1999.
Burgstaller, Jos Antonio, 700 Hierbas Medicinales, Librera
Hachette, Buenos Aires, 1984.
Corominas, Joan, Breve Diccionario Etimolgico de la Lengua
Castellana, E. Gredos, Madrid, 2000, Primera Edicion 1961.
Croatto, Jos Severino, Experiencia de los sagrado - Estudio de
fenomenologa de la religin, Ed. Verbo Divino, Villatuerta (Navarra),
2002.
Diccionario de Ciencias Ocultas, Editorial Caymi, Buenos Aires,
1974.
O navio
Constitui a maior figura da runestone, uma tpica
embarcao de guerra escandinava (langrskip, navio longo)
{Seguimos a proposta de PAGE, 2000: 4, adotando como
forma padro para terminologias da cultura escandinava, as
palavras originais em Old Norse, prtica seguida atualmente
pelos mitlogos BOYER, 1981, 1997; DAVIDSON, 1988 e
DUBOIS, 1999.}, com escudos nas amuradas laterais e um
drago como figura de proa. Nove guerreiros permanecem
sentados, alguns segurando as enxrcias do navio, enquanto
uma figura solitria permanece acima da popa, talvez o piloto
do leme. O nmero nove era sagrado para os povos Vikings,
devido ao fato de ser associado ao deus inn (Odin). {inn
Old Norse. O deus-chefe supremo da mitologia germnica
(tambm denominado Wodan, Woden, Wotan). Era filho de
Brr e de Bestla e pai de rr, Baldr e Tr. Seu nome
significava fria (Old Norse: ; alemo moderno: Wten [do
Old German Wutan], que originou a palavra Wut, clera,
raiva). Sendo o mais sbio e senhor da magia e da poesia, das
runas e da adivinhao. A partir do sculo IX d.C. inn
substituiu Tr como deus inspirador das batalhas e dos
O sacrifcio
Trata-se sem sombra de dvida, da cena mais famosa e
polmica de toda a runestone. Existe pelo menos trs ncleos
bem definidos na cena, todos integrados entre si. O primeiro,
na extremidade esquerda, mostra duas pequenas rvores,
onde na extremidade de uma delas um homem encontra-se
enforcado. {Aqui ocorre o primeiro problema interpretativo:
muito difcil dizer se o desenho acima da rvore do
enforcado uma continuao desta ou uma figura separada
(como sugeriu o artista moderno Olaf Oden, foto 2,
mostrando uma figura geomtrica semelhante que se
encontra acima do sacrificador. Analisando a fotografia desta
runestone disponvel em BOYER, 1997: XXII, percebemos
que talvez ela seja mesmo parte do emaranhado das duas
rvores).}
Na base da rvore do enforcado ocorre um pequeno desenho
geomtrico, em forma de oito. Portando escudo e espada,
percebemos que o enforcado se trata de um guerreiro, e no
um simples criminoso. {Esse enforcado no pode ser uma
representao do deus inn porque escudo e espada no
eram emblemas/smbolos deste deus, mas somente a lana
Gungnir e seu cavalo Sleipnir. Conf. BRANSTON, 1960: 203,
233, 302, 497.} Ao centro, um homem apoia sua mo sobre
uma pequena elevao, possivelmente uma runestone.
{Neste trecho e em todo o artigo utilizamos como sinnimos
os termos runestone, meglito, monumento ptreo, estela e
menir.} sua direita outro homem estende seu brao em
uma mesa de pequena estatura (talvez um montculo
funerrio), enquanto a outra mo segura uma lana. Sobre
essa mesa, encontra-se abaixada uma criana se levarmos
em conta a diferena de proporo entre as duas figuras
Sucia), sculo VIII d.C. Fotografia de CM Dixon, Caterburry: GRANT, 2000: 88.
Comparada s outras estelas da coleo de Gotland, Stenkyrka apresenta detalhes
pouco ntidos e mal acabados. Mesmo assim percebemos um cavaleiro,
possivelmente um guerreiro morto no campo de batalha, sendo recebido no Valhll
por uma valkyrjor, esta lhe oferecendo um corno de bebidas. No alto, esquerda
da cabea do cavaleiro, percebemos a figura de um valknut, e sua direita, um
triskelion formado pela unio de trs chifres entre si. O escudo do guerreiro
adornado com sete raias internas, lembrando as antigas espirais da pr-histria e
do perodo de migrao europeu. Desta maneira percebemos a incluso de
importantes smbolos surgidos na Idade do Bronze europia e sobrevivendo em
plena Idade Mdia: a espiral megaltica (o movimento do sol), o chifre celta e
germnico (a fertilidade), o triskelion celta (o sol e os trs princpios) e o valknut
Viking (o poder da morte). Conf. LANGER, 2003b; DAVIDSON, 1988: 51. No
contexto da religiosidade Viking, todos esses smbolos integram-se, significando a
transfigurao da morte, do renascimento e a fidelidade ao deus inn. Somandose ainda aos enfeites laterais e ao cabelo da valkyrjor, percebemos essa unificao
na forma do n ternrio.
length fell Death has tracked him down, Slowly, but sure, in
Upsal's town" (STURLUSON, 1996: captulo 29).
Segundo o Landnmabk V. 11 (escrito em 1097 na Islndia e
compilado por Ari Thorgilsson), crianas eram sacrificadas
em rituais, jogando-as ao ar e espetando todas com pontas de
lanas (henda brn spjta oddum) (NORTHVEGR, 2002).
Segundo o lfs Saga Tryggyvasonar, cap. 42, o rei Hkon
teria sacrificado seu filho Erlingr em troca da vitria no
conflito com os Jomsvikings. Conf. DUBOIS, 1999: 176.} A
figura central deste conjunto o homem que est marcando
as runas no pequeno meglito, o rune-cutter (talhador de
runas), mas a que predomina em toda a cena a do
sacrificador. Deste modo, o que temos a representao de
um blt, {Blt Old Norse: "sacrifcio de sangue";
corresponde ao gtico blotan, ao ingls bltan, ao Old
German blozan. WDENING, 2001. "Sacrifices, or, the Old
Norse language, blt, were considered by the heathen
Northmen to be the most efficacious means of gaining favor
with the Gods and averting their wrath. These offerings were
usually bloody, and consisted in the killing or butchering of
living creatures under the observance of certain solemn
ceremonies" (NORTHVERGR, 2002). The divine service of
the heathens, chapter XXI, realizado com a inteno de
consagrar religiosamente as runas e a morte do eleito. O
sacrificador por excelncia de um blt era o rei (konungr).
Caso o morto (o eleito) no tenha sido algum rei, existe uma
grande probalidade da figura representada do sacrificador
ser o prprio monarca da comunidade em questo. O
konungr tinha um valor sagrado relacionado ao seu papel
real, e no era reconhecido tanto por suas caractersticas de
guerreiro ou legislador, mas antes por suas capacidades
mgicas e como receptador de influncias relacionadas com a
fertilidade e fecundidade da terra: um intermedirio direto
entre os deuses e os homens comuns. Em uma religio sem
sacerdotes definidos, o rei o grande sacrificador e o
realizador do principal culto mgico e divinatrio, o blt
(BOYER, 1997: 128).
O ritual pblico de sacrifcio envolvia duas etapas principais.
Primeiro, a chacina (hgg, hggva) e o borrifamento de
sangue (rja, stkkva), seguido posteriormente pelo
banquete sacrificial (NORTHVERGR, 2002). No caso do
Foto 6: Runestone de Tjngvide I, Alskog, (Gotland, Sucia), sculo VIII d.C. Notes
and Questions on Norse Myth
Uma estela tipicamente odnica, simblica e esteticamente idntica Hammar I: a
valkyrjor possui um elaborado n em seu cabelo e est oferecendo cornos com
bebidas aos recm chegados ao Valhll; o deus inn e seu cavalo Sleipnir, em cuja
base forma-se um denso entrelaamento; as laterais so ocupadas por figuras
entrelaadas, principalmente mos com trs dedos e em forma de oito; o navio, na
cena mais inferior da estela, ocupado por nove guerreiros. Tjngvide foi erigida
em homenagem a um homem chamado Hjorus (ODEN, 2002).
Foto 7: Pingente sueco da Era Viking. Fotografia de LL/SHM (GRAHAMCAMPBELL, 2001: 114). Neste maravilhoso exemplo da ourivesaria escandinava,
percebemos a representao de uma valkyrjor portando um elaborado n em seu
cabelo, simbolizando o atamento dos guerreiros mortos com o deus inn e
tambm o conceito de Wyrd.
O cavalo e o alm
Essa cena possui dois conjuntos bem definidos. O primeiro,
onde um cavalo permanece amarrado, enquanto dois
guerreiros caminham para a direita, tendo suas duas espadas
fincadas ao solo e seus braos estendidos para o alto. O outro
conjunto difcil de ser definido, em parte pela pssima
conservao das imagens originais. Pela fotografia disponvel
em BOYER, 1997: XXII e SAWYER, 1999: 206, percebe-se um
homem sentado, seguido de outro guerreiro portando escudo
e barbas e acima destes, uma figura estranha em forma de
pssaro. O homem abaixado segura entre suas mos um
enorme objeto de forma circular, totalmente indefinido.
Os dois primeiros guerreiros parecem prestar alguma
espcie de homenagem, juramento ou solenidade para com
as figuras da direita, especialmente o homem sentado. Seria
esta cena uma continuao da anterior? No acreditamos que
exista uma relao direta entre elas. Seria uma cena
mitolgica ou a representao de um fato real, ou seja, uma
espcie de ritual complementar aos descritos antes? difcil
estabelecer uma concluso objetiva. A maior dificuldade na
interpretao desse segmento reside no fato de
desconhecermos totalmente o que seria a imagem que o
homem sentado est apoiando ou segurando. No
conhecemos qualquer subsdio nas fontes mitolgicas para
uma concluso definida. Analisando outras runestones da
coleo de Gotland, tambm no encontramos nenhuma
figura semelhante para realizar uma comparao tipolgica
ou estrutural.
Nos elementos passveis de uma interpretao nesta cena,
temos principalmente a figura do cavalo. Para os
escandinavos, assim como a maioria dos povos de origem
indo-europia (como os celtas), o cavalo era um animal
sagrado. Segundo o renomado especialista Rgis Boyer, para
a religiosidade escandinava existia um intercmbio orgnico
entre as divindades e esse animal, sendo por isso mesmo, um
elemento ideal para sacrifcios: "le cheval est le grand
psychopompe, ce qui explique ses collusions avec dinn, ce
dernier passant chez certains chercheurs por un daimon
forme de cheval. Cest en cella quil serait savant et
intelligent: il tire son savoir de as frquentation de lau-del"
(BOYER, 1997: 33, grifo do autor).
Foto 8: Runestone de Sanda I (Gotland, Sucia), sculo VIII d.C. Picture and Runic
stones from Gotland
A exemplo de Hammar I, o Valhll foi representado na cena superior da runestone.
Sentado, o deus inn segura a sua lana Gungnir, de frente a um homem de p,
possivelmente um einherjar que acaba de chegar ao salo dos mortos. Do lado
esquerdo, uma figura feminina tambm permanece sentada, talvez a sua esposa
Frigg. Ao lado direito do trono de inn, percebemos uma outra variao do
smbolo de valknut, presente tambm nas runestones de Getinge (Sucia) e
Martebo Church II (Gotland, Sucia).
O Valhll
Trata-se da menor cena de toda a estela. Dois guerreiros
seguram suas espadas em posio marcial, enquanto uma
terceira figura masculina permanece sentada ao meio. Na
lateral direita, foi representada uma figura de pssaro. A
interpretao da cena no difcil: trata-se do salo do
FONTES ICONOGRFICAS
Runestone de Stora Hammars I, Lrbro (Gotland, Sucia), sculo
VIII d.C.:
Fotografia de Ted Spiegel (SAWYER, 1999:206).
Fotografia de Rapho/Georg Gerster, Paris (BOYER, 1997: XXII).
Fotografia de John Haywood (colorida) (HAYWOOD, 1995: 20).
Fotografia de John Haywood (preto e branco) (HAYWOOD, 2000:
148).
Picture and Runic stones from Gotland.
LinkViki, Arts.
Viking Art, Olaf Oden, 2002.
Runestone de Stenkyrka, Lillbjrs (Gotland, Sucia), sculo VIII
d.C.:
Fotografia de CM Dixon, Caterburry (GRANT, 2000: 88).
Fotografia de Werner Forman Archives (HAYWOOD, 1995: 40).
Picture and Runic stones from Gotland.
Runestone de Ardre VIII (Gotland, Sucia), sculo VIII d.C.:
WARREN, Chris (dir.). Bog body (srie Tales of the living dead).
Electric Sky/Sakaramond for National Geographic Channels
Internacional, 2001. VHS, Documentrio, 20 min.
BIBLIOGRAFIA:
ARBMAN, Holger. Os Vikings. Lisboa: Editorial Verbo, 1967.
ARTHUR, Ross G. English-Old Norse Dictionary. Cambridge:
Parenthese Publications, 2002.
ASHLIMAN, D. L. Human sacrifice in legends and myths, 2002.
University of Pittsburgh.
BOYER, Rgis. (org.). Les Vikings et leur civilisation: problmes
actuels. Paris: Mouton La Haye, 1976.
_____ Yggdrasill: La religion des anciens scandinavies. Paris: Payot,
1981.
_____ Hros et dieux du nord: guide iconographique (Tout lart
encyclopdie). Paris: Flammarion, 1997.
BRANSTON, Brian. Mitologia germnica ilustrada. Barcelona:
Vergara editorial, 1960.
BRNDSTED, Johannes. Os Vikings, 1959. So Paulo: Hemus, s.d.
BROWN, Dale W. (ed.). Os Vikings: intrpidos navegantes do Norte.
So Paulo: Abril/Time Life, 1999.
BRUNAUX, Jean-Louis. Gallic blood rites: excavations of sanctuaries
in northern France support ancient literary accounts of violent Gallic
rituals. Archaeology, v. 54, n. 2, 2001.
BYOCK, Jesse L. Viking Age Iceland. London: Penguin Books, 2001.
CAMPBELL, James (ed.). The anglo-saxons. London: Penguin Books,
1982.
CAMPBELL, Joseph. O heri de mil faces. So Paulo: Crculo do livro,
1992.
_____ As mscaras de Deus: mitologia primitiva. So Paulo: Palas
Athenas, 1992.
_____ A imagem mtica. So Paulo: Papirus, 1999.
Bibliografa
"B. I., Bf. v. Worms." Lexicon des Mittel Alters. Band II. Mnchen und
Zrich: Artemis Verlag, 1983, p. 946 - 950.
Biographisch-landeskundliches Kolloquium vom 13. bis 15. Oktober.
En: (Consultado: 17/09/01).
"Bischof Burchard I. von Worms." En: (Consultado: 17/09/01).
BRUNDAGE, James A. La ley, el sexo y la sociedad cristiana en la
Europa medieval. Seccin de obras de Poltica y Derecho. Mxico:
Fondo de Cultura Econmica, 2000.
"Burchard, Bischof von Worms." En: Biographisch-Bibliographisches
Kirchenlexicon. http: //www.bautz.de/bbkl/b/burchard_b_v_wo.shtml.
(Consultado: 17/09/01).
"Burchardjahr 2000." En: (Consultado: 30/09/01).
"Burchard of Worms." En: (Consultado: 17/09/01).
Burchard von Worms. "Decretum." En: Migne, J. P. Patrologiae
Latinae, Tomus CXL, Petit-Montrouge, Migne Editorem, 1853.
"Burchard von Worms."
Bibliografa
"B. I., Bf. v. Worms." Lexicon des Mittel Alters. Band II. Mnchen und
Zrich: Artemis Verlag, 1983, p. 946 - 950.
Biographisch-landeskundliches Kolloquium vom 13. bis 15. Oktober.
En: (Consultado: 17/09/01).
"Bischof Burchard I. von Worms." En: (Consultado: 17/09/01).
BRUNDAGE, James A. La ley, el sexo y la sociedad cristiana en la
Europa medieval. Seccin de obras de Poltica y Derecho. Mxico:
Fondo de Cultura Econmica, 2000.
"Burchard, Bischof von Worms." En: Biographisch-Bibliographisches
Kirchenlexicon. http: //www.bautz.de/bbkl/b/burchard_b_v_wo.shtml.
(Consultado: 17/09/01).
"Burchardjahr 2000." En: (Consultado: 30/09/01).
"Burchard of Worms." En: (Consultado: 17/09/01).
Burchard von Worms. "Decretum." En: Migne, J. P. Patrologiae
Latinae, Tomus CXL, Petit-Montrouge, Migne Editorem, 1853.
garantir aos vares terras e ttulos motivo pelo qual Afonso III se
casa pela segunda vez mesmo j sendo casado Mcia exerce o
papel da mulher-diaba, a Eva-pecadora, que graas aos "feitios" e
"maus conselhos" teria levado deposio do marido.
Abstract
Presentation of the importance of medieval woman by the study of
portuguese cronicles from the 14th to 16th centuries about three
queens: Mecia Lopes of Haro, Matilde of Bologne and Beatriz. These
cronicles had been written to explain the governation of the ladies
husbands, respectively Sancho II, king deposed of Portugal in 1245
and his brother Afonso III, responsible for the deposition and king
from 1248 until 1279, year of his death. It is possible to see a little of
these women in the interlineation of the texts. While Matilde and
Beatriz represent the woman-merchandize, as elements of the
nobility to garantee to men properties and titles reason by which
Afonso III has got married for the second time when he was already
married Mcia represents the role of the devil-woman, the Evesinner, who thanks to her "whitchcrafts" and "bad advises" has taken
his husband to be deposed from the power.
Palavras-chave: mulher medieval imagem rainhas
Key-words: medieval woman image queens
Mulheres Medievais
Sabemos pouco sobre as mulheres da Idade Mdia. Quase
tudo o que lemos sobre elas nos foi deixado pelos homens e
atravs dos olhos deles, filtradas pelo o que pensavam que
as vislumbramos.
A viso da mulher medieval era muito influenciada pelo
relato bblico contido no Gnesis. Eva, a primeira pecadora e
que levou toda a humanidade ao pecado era associada a
todos os representantes do sexo feminino. Seu oposto e
modelo ideal era Maria, me de Jesus, a qual engravidou
virgem e foi escolhida para ser a me do Salvador e redentor
da humanidade.
Dividia-se assim a imagem feminina entre esses dois
modelos. De modo geral, a mulher, descrita pelos clrigos
como ser fraco e inferior ao homem era vista com grande
suspeita, pois a ela eram atribudos como naturais diversos
vcios: a mentira, a luxria, os feitios. Era considerada
inferior por ter sido feita atravs da costela do homem e por
influenciou as posteriores
CRNICA DE D. SANCHO II E
D. AFONSO III (CRP)
ASSOCIAO A EVA
Prudente
Formosa
singulares virtudes
Feitios
De acordo com as crnicas, Sancho II no conseguiu separarse de Mcia, apesar das splicas "dos Prelados, e poovo de
Portugal, lhe enviava continuas amoestaes, e sanctos
conselhos, ha qual el nunca quis inteyramente obedecer (...)
ha Rainha Dona Mecia sua molher, e aqueles que
seguiam sua vontade ho desviavam de seu boom
propsito, espiciaalmente em ha nom querer, nem
poder leyxar por molher, sobre que muytas vezes, foy
Virtuosa
"Bruxa"
Bibliografia
Fontes Impressas
A Bblia de Jerusalm. So Paulo: Paulus, 1995.
ANDR CAPELO. Tratado do Amor Corts. So Paulo: Martins
Fontes, 2000
Crnica Geral de Espanha de 1344. (Ed. de Lus Lindley Cintra).
Lisboa: Imprensa Nacional/Casa da Moeda, 1983, 4 vols.
Crnica dos Sete Primeiros Reis de Portugal. (Ed. crtica de Carlos
da Silva Tarouca). Lisboa: Academia Portuguesa de Histria, 1952, 2
vols.
Crnicas de Rui de Pina. Lisboa Occidental: Officina Ferreyriana,
1728, Ed. facsimilada. (Ed. de M. Lopes de Almeida). Porto: Lello e
Irmo, 1977.
A Demanda do Santo Graal. Edio Crtica e facsimilar de Augusto
Magne. Rio de Janeiro: Instituto Nacional do Livro, vol. I (1955) e
vol. II (1970).
Tristo e Isolda. (Trad. de M Braamcamp Figueiredo). Rio de
Janeiro: Francisco Alves, 1982.
BDIER, J. O Romance de Tristo e Isolda. So Paulo: Martins
Fontes, 1988.
Livro de Linhagens do Conde D. Pedro. (Org. por Jos Mattoso).
Lisboa: Academia das Cincias de Lisboa, 2 vols.
Obras Citadas
BROOKE, Christopher. O Casamento na Idade Mdia. Lisboa:
Europa-Amrica, 1989.
DUBY, Georges (Org.). Histria da Vida Privada 2: Da Europa Feudal
Renascena. So Paulo: Companhia das Letras, 1990.
DUBY, Georges. Idade Mdia, Idade dos Homens: do Amor e outros
Ensaios. So Paulo: Companhia das Letras, 1989.
Resumo
Marslio de Pdua (c.1280-c.1343), partindo diretamente de
Aristteles, reestruturou numa perspectiva puramente natural trs
1) Introduo
Marslio de Pdua (c.1280-c.1343), partindo diretamente de
Aristteles, reestruturou numa perspectiva puramente
natural trs conceitos centrais do pensamento cristo: o de
paz (pax), o de cidade (civitas) e o de lei (lex). Tal redefinio
foi realizada na Primeira Parte ou Dictio do Defensor Pacis
(concludo em 1324). Procuraremos neste artigo apresentar,
para cada um destes conceitos, um histrico do seu
desenvolvimento no pensamento ocidental, com o intento de
situar a ruptura marsiliana. Em seguida, desenvolvendo
igualmente para cada um dos conceitos o pensamento
aristotlico, demonstraremos como as perspectivas
marsilianas se encontram vinculadas, diretamente, s do
Estagirita. preciso entretanto ressaltar que, em Marslio, as
concepes de pax, de civitas e de lex no so entidades
isoladas mas, ao contrrio, encontram-se profundamente
interrelacionadas, sendo aqui estudadas separadamente por
motivo puramente de apresentao.
Referncias Bibliogrficas
Fontes Primrias
ARISTTELES. Poltica. Traduo, Introduo e Notas de Mrio da
Gama Kury. Braslia:UnB, 1997.
ARISTTELES, tica a Nicmaco. Traduo de Leonel Vallandro e
Gerd Bornheim. So Paulo: Nova Cultural, 1991.
CCERO, De Finibus, IV, 2,4, Apud ABBAGNANO, Nicola. "Lei" In:
ABBAGNANO, Nicola Dicionrio de Filosofia. So Paulo:Martins
Fontes, 2000, p. 913.
DANTE ALIGHIEIRI, De Monarchia. Traduo e Prefcio de Carlos
de Soveral. Lisboa: Guimares Editora, s/d.
MARSLIO DE PDUA. O Defensor da Paz. Traduo e Notas de Jos
Antnio Camargo Rodrigues de Souza. Petrpolis: Vozes, 1997.
MARSILII DE PADUA. Defensor Pacis, ed. Richard Scholz, Fontes
Iuris Germanici Antiqui in Usum Scholarum ex Monumentis
Germaniae Historicis Separatim Editi. Hannover: Hahnsche
Buchhandlung, 1932.
MARSLIO DE PDUA. Defensor Menor. Introduo, traduo e
notas por Jos Antnio Camargo Rodrigues de Souza. Petrpolis:
Vozes, 1991, p. 11 110.
MARSILE DE PADOUE. Oeuvres Mineures: Defensor Minor, De
Translatione Imperii. tabli, traduit et annot par Collete Jeudy et
Jeannine Quillet, Paris: ditions du Centre National de la Recherche
Scientifique, 1979.
SANTO TOMS DE AQUINO, Do Reino ou Do Governo dos Prncipes
ao Rei de Chipre. Traduo de Francisco Benjamin de Souza Neto.
Petrpolis:Vozes, 1997, p. 123 a 172.
voz" (Mt 27, 1-26; Mc 15, 1-15; Lc 23, 1-5; Jn 18, 28-40;
19, 1-16).
Esta comparacin entre los sucesos que se narran en el
Nuevo Testamento y los que contiene el texto conservado en
el Archivo del Real Monasterio de Guadalupe se refuerza con
otras alegoras, que podemos resumir en dos: camino al
calvario / crucifixin huida de Diego con el portugus y el
navarro; sepulcro vaco / aparicin a los discpulos llegada
de los tres cautivos a tierra de cristianos.
La primera alegora es evidente. Los cuatro evangelistas
sealan que en el Glgota Jess es crucificado junto a dos
bandidos (Mt 27, 38; Mc 15, 27; Lc 23, 33; Jn 19, 18). Y
Diego huye junto a dos compaeros de infortunio, quienes
tienen mejor fortuna que los malhechores bblicos.
En esta huida aparecen otros elementos de la Pasin: la
pierna quebrada del portugus y el paso por el cardal.
En el relato del milagro, al saltar una empalizada, el
portugus se quiebra una pierna. Sin embargo, esto no
constituye un impedimento, ya que Diego lo carga en sus
hombros, en un claro intento por salvarlo. De esta manera,
Diego carga con su cruz, de la misma manera que lo hizo
Jess, camino al Calvario (Jn 19, 16-17). Esta cruz es el
portugus, quien, insisto en ello, tiene una pierna quebrada,
al igual que los bandidos que se encuentran crucificados
junto a Jess (Jn 19, 31-32).
Aqu se presentan algunas variaciones con respecto a la
narracin neotestamentaria, ya que en el texto aludido de
san Juan a ambos ladrones les quiebran las piernas. Pero,
dentro de un contexto alegrico, las similitudes son notables.
La segunda alegora, en cambio, es ms sutil. La tercera
noche de la huida, los cautivos en fuga deben sortean un
cardal, hecho que realizan, segn palabras de Diego, "con
muy grand trabajo, por las espinas muy agudas que entraban
en mis carnes". Lo mismo le ocurre a Jess, cuando los
centuriones le colocan la corona de espinas, que le hiere la
cabeza, segn san Mateo (27, 28-30).
Por ltimo, siempre en este contexto comparativo entre los
relatos neotestamentarios y jernimo, se impone la relacin
Nota
Este trabajo es parte de la Tesis para la obtencin de la Maestra en
Historia, presentada el 04/02/2003 en la Facultad de Humanidades,
UNMdP. La direccin de la Tesis corresponde a la Dra. Nilda
Guglielmi. Una versin preliminar del mismo fue presentada en las
III Jornadas de Estudios Medievales y XIII Curso de Actualizacin en
Historia Medieval, DIMED/CONICET y Sociedad Argentina de
Estudios Medievales (SAEMED), Buenos Aires, 2 al 4 de setiembre
de 2002.
Fuentes Inditas
Los Milagros de Guadalupe, cdices 1 a 4. Archivo del Real
Monasterio de Guadalupe
Fuentes ditas
ALFONOS X, EL SABIO. Cantigas de Santa Mara. Edicin,
introduccin y notas de METTMANN, Walter. Madrid: Castalia, 1986.
3 volmenes.
de SAN JOS, Francisco (Fray), Historia Universal de la Primitiva y
Milagrosa Imagen de Nuestra Seora de Guadalupe, fundacin y
haban de ir; e iban por los caminos y campos por donde iban
con muchos trabajos y fortunas; unos cayendo, otros
levantando, otros muriendo, otros naciendo, otros
enfermando, que no haba cristiano que no hubiese dolor de
ellos y siempre por do iban los convidaban al bautismo y
algunos, con la cuita, se convertan y quedaban, pero muy
pocos, y los rabes los iban esforzando y hacan cantar a las
mujeres y mancebos y taer panderos" (BERNLDEZ,
1962).
Expulsos da Espanha, os judeus partiriam, de acordo com
suas possibilidades pessoais, para as regies que lhes
permitiam a livre crena. Alguns romperiam a fronteira
francesa, por vezes continuando at a Inglaterra e a
Alemanha; outros, buscariam asilo nos Pases Baixos;
seguindo para a regio do Levante, um contingente atingiria
Constantinopla; por mar, uma parcela alcanaria o
geograficamente prximo Norte da frica. Um imenso
nmero escolheria permanecer na Pennsula, encontrado
proteo no Estado portugus, ainda sob o reinado de D. Joo
II (1481-1495), logo sucedido por D. Manuel, soberano que,
de fato, enfrentaria o problema judaico no reino.
A situao outrora favorvel aos judeus em Portugal
comearia a agravar-se em conseqncia dos acontecimentos
na vizinha Espanha. A entrada dos fugitivos, todavia, seria
negociada, de modo a garantir lucros e vantagens para
Portugal. O monarca portugus, apesar das presses em
contrrio advindas de respeitvel parcela de seus
conselheiros, e consciente das vantagens para o reino com a
chegada desta leva de indivduos, aceitaria a entrada dos
judeus de Espanha, embora limitando a fixao de residncia
ao cmputo de 600 famlias, mediante pagamento de taxa per
capita, e a garantia de que deixariam o pas no prazo de oito
meses, nos navios que o rei se comprometia a colocar
disposio para a empreitada, sob pena de escravizao para
os relutantes. Os componentes dos seiscentos fogos seriam
divididos entre as cidades de Lisboa, Porto, vora e Coimbra.
Vencido o prazo de oito meses, explica Angela Maia, "uma
parte desses refugiados embarcou para a frica do Norte;
outra, ou no conseguiu ou no quis deixar Portugal. Os que
ficaram foram reduzidos escravido, vendidos ou doados
pelo rei" (MAIA, 1995: p. 37).
Referncias Bibliogrficas
ASSIS, Angelo A. F. "Um Rabi escatolgico na Nova Lusitnia:
Sociedade colonial e Inquisio no Nordeste quinhentista - o caso
Joo Nunes". Dissertao de Mestrado apresentada ao Departamento
de Histria da Universidade Federal Fluminense. Niteri, 1998.
AZEVEDO, J. Lcio. Histria dos Cristos-Novos Portugueses. 3a ed.
Lisboa: Clssica Editora, 1989.
BERNLDEZ, Andrs. Memorias del reinado de los Reyes Catlicos.
Madri, 1962.
BETHENCOURT, Francisco. Histria das Inquisies: Portugal,
Espanha e Itlia - Sculos XV-XIX. So Paulo: Companhia das Letras,
2000.
BLZQUEZ MIGUEL, Juan. La Inquisicin. Madri: Ediciones
Penthaln, 1988.
BORGER, Hans. Uma histria do povo judeu. Volume 1: De Cana
Espanha. 2a edio. So Paulo: Sfer, 2001
CARVALHO, Antnio Carlos. Os judeus do desterro de Portugal.
Lisboa: Quetzal Editores, 1999.
DELUMEAU, Jean. Histria do Medo no Ocidente: 1300-1800, uma
cidade sitiada. So Paulo: Companhia das Letras, 1989.
ELIADE, Mircea & COULIANO, Ioan P. Dicionrio das Religies. 2a
ed. So Paulo: Martins Fontes, 1999.
FERREIRA DA SILVA, Lina Gorenstein. "O Sangue que lhes corre nas
veias. Mulheres crists-novas do Rio de Janeiro, sculo XVIII". Tese
de Doutorado apresentada ao Departamento de Histria da FFLCHUSP. So Paulo: 1999.
FERRO TAVARES, Maria Jos. Os Judeus em Portugal no Sculo XIV.
2a ed. Lisboa: Guimares Editores, 2000.
HERMANN, Jacqueline. No reino do desejado: A construo do
sebastianismo em Portugal - Sculos XVI e XVII. So Paulo:
Companhia das Letras, 1998.
IANCHEL, Sarah Znayde. "A Inquisio na Bahia: Estudo do processo
de Ana Rois". Dissertao de Mestrado apresentada ao
Departamento de Histria da Universidade de So Paulo. So Paulo,
1981.
Resumo
O texto tem como objetivo analisar as personagens Agilulfo,
cavaleiro de Carlos Magno que transita na obra O Cavaleiro
Inexistente, de talo Calvino e Sebastian Caine, protagonista do filme
Hollowman, de Paul Verhoeven. Nessa abordagem intersemitica,
traamos um percurso crtico que aborda questes relativas
identidade, ao ser e no ser, existir e no existir, dilemas humanos
que tm ensejado as mais diferentes expresses na vida e na arte.
Abstract
This text aims to analyze the character Agilulfo, Carlos Magno`s
Knight
who is presented in the other work O Cavaleiro Inexistente by Italo
Calvino and Sebastian Caine, protagonist of the film Hollowman by
Paul Verhoeven. This intersemiotics approach make a critical path
which emphasizes relative
questions about identity related to be or not be, human dilemmas
that have
wished the most different expressions in life and art.
Palavras-Chave: Literatura - Cinema - Cavalaria
Key-words: Literature - Cinema - Knighthood
Referncias bibliogrficas
ALVES, Maria da Penha Casado. Mythos da procura: uma travessia
nA demanda do Santo Graal e em Grande serto: veredas.
Dissertao de Mestrado. UFRN, 1996.
BAKHTIN, Mikhail. Problemas da potica de Dostoivski. Rio de
Janeiro: Forense-Universitria, 1981.
_____.Questes de literatura e de esttica: a teoria do romance. 2 ed.
So Paulo: UNESP: HUCITEC, 1990.
_____. Esttica da criao verbal. So Paulo: Martins Fontes, 1992.
(Ensino Superior).
*
Luiz Estevam de Oliveira Fernandes - O senhor, como autor de
livros didticos e paradidticos sobre Roma e Grcia, certamente
tem uma srie de preocupaes ao produzi-los. Quais so elas e qual
a importncia desse tipo de publicao para o senhor?
Pedro Paulo A. Funari - Em primeiro lugar, preciso separar livros
didticos de paradidticos, porque so coisas diferentes. No caso dos
livros paradidticos, que so os que eu escrevi, a preocupao
central fazer com que eles cheguem criana, um pblico bem
amplo, criana na escola, o futuro cidado. No um futuro
historiador, mas um futuro cidado, que precisa ter o seu prprio
meio de organizar o mundo para que possa atuar nele. Esta a idia
central: a criana precisa conhecer o mundo para poder formular o
seu prprio discurso sobre ele. Ento, a funo do livro, pelo menos
do paradidtico, fornecer elementos para que a criana consiga
intervir no mundo.
O livro, para tal, tem que se adaptar faixa etria do pblico a que
se destina. Dessa maneira, o livro para 5 srie ter um certo tipo de
linguagem e para o colegial, outro, embora o objetivo seja o mesmo.
O primeiro critrio para escrev-los relacionar o presente ao
passado, porque o interesse de um aluno por determinado objeto tem
a ver com a relevncia dele para seu c
otidiano. Ou seja, tem de se partir de uma preocupao no presente
para se chegar ao passado. E, em segundo lugar, preciso dar ao
livro um certo carter ldico, ou seja, tornar o objeto agradvel para
despertar o interesse da criana.
Luiz Estevam de Oliveira Fernandes - A importncia do ensino de
histria no Ensino Mdio seria, ento, formar esse futuro cidado?
Pedro Paulo A. Funari - Do meu ponto de vista, a funo da escola
e da educao (no caso o Ensino Mdio) formar o cidado. A
Histria um elemento nesse processo, porque eu no acho, ao
menos em teoria, que se devesse separar a Histria das outras
cincias. S se deve aprender matemtica, se a matemtica fizer com
que se consiga entender melhor o mundo e atuar nele melhor. Ento,
a histria no deveria ser diferente da matemtica, nesse sentido. Na
prtica, no isso que acontece.
aprender coisas que no lhe dizem respeito, mas que lhe daro um
prmio no final por ter se sacrificado por uma coisa que no tem
sentido: o "futuro na vida". Dos 6 aos 18 anos, a pessoa deve
aprender fatos sobre Pricles, assim como clculos matemticos que
no tm nenhum sentido, porque ela quer ser mdica. Ela vai ganhar
dinheiro se ela aprender. Ela vai dar graas a Deus por nunca mais
ver esses clculos, ou algo sobre Pricles na frente. Porm, ela vai
ter um prmio: ela vai ser uma mdica, vai ter uma posio social.
O Ensino todo permeado por essa idia que se tem que aprender
contedos que so difceis, chatos, que no tem utilidade prtica
nenhuma, nem mesmo utilidade em sua profisso. Pode ser que voc
v para a Histria, e ento Pricles ter alguma funo
Luiz Estevam de Oliveira Fernandes - s vezes, no
Pedro Paulo A. Funari - Pode ter alguma utilidade! Mas aquele
conjunto de coisas que voc teve que decorar, no! Acaba-se
esquecendo tudo quando se entra na Universidade. E esse o
problema.
No caso da Histria, os prprios formuladores das questes se
reportam a tradies historiogrficas que so defensoras do status
quo. Sem que as pessoas se apercebam disso, a idia de que as
sociedades so homogneas, sem conflitos, de que existem culturas
superiores e inferiores (e que, naturalmente, ns seramos os
superiores) reproduzida. Formula-se uma questo na qual j est
embutido um juzo de valor. Acabei de analisar uma questo de
Histria Antiga de um vestibular de instituio conhecida por seus
exames inovadores, cuja resposta exigida do aluno (o gabarito) era
que "a fraternidade do cristianismo se confrontava com a brutalidade
do Imprio romano". O cristianismo fraterno e os romanos so
brutais. Se algum lesse isso fora de contexto poderia dizer que era
sculo XIX, mas no: vestibular de 2001! isso que se exige que o
aluno responda! Essa a resposta correta! Pouqussimos
responderam isso, no sei como.
No estou dizendo que isso foi feito de m f. Muito pelo contrrio,
isso reflete que a Histria est dentro de um discurso de supremacia
e superioridade cultural do Ocidente, sociedades sem conflitos, a
idia de que a Histria feita de grandes progressos etc. Esse o
discurso subjacente e problemtico no caso da Histria.
Luiz Estevam de Oliveira Fernandes - Seus textos paradidticos
procuram apontar caminhos para a resoluo de problemas. Sabendo
que, de uma maneira geral, o aluno (e por vezes o professor) tem
como nica leitura o livro didtico, qual seria a melhor maneira de se
estruturar um texto didtico: a narrativa (no sentido que escreveu
total are of 320,000 Roman square feet (i.e. 27,988 square meters).
Other buildings are also discussed in detail, like the Porticus inter
lignarios, Porticus Fabaria, Forum Pistorum, Scala Mediana (quoted
in an inscription, CIL VI 9683). In less than twenty years, from 193 to
174, the city gains several supply buildings extra portam
Trigeminam.
Aguilera considers probable that the Horrea Galbana were built
around 144 BC, 565 Roman feet long and 494 Roman feet large
(166m x 146m). The Horrea Seiana are considered a supply building
linked to the increase in supply of olive oil in the first century BC and
to the action of M. Seius, in the seventies and to the spread of olive
oil Brindisi amphorae. Other buildings are the Horrea Lolliana,
Petroniana, Aniciana. Aguilera then tries to spot all the uici, and
interprets the uicus Mundiciei as an area used by those who cleanse
(mundicies) the city. The core of the book lies at the detailed study of
Monte Testaccio, with a most comprehensive collection and analysis
of pictures from post medieval times. Aguilera suggests that the
earliest reference to the hill built with shards is to be found in the
Vulgata (Judges 1, 35, habitauitque in monte Hares quod
interpretatur testaceo), the first time the word is used to refer to a
hill. In modern times, the author pays special attention to the
building of the grotte around the Testaccio in the late seventeenth
century. Modern archaeological surveys and excavations are also
studied, from the early 1870s and Heinrich Dressels pioneering field
work. Rodrguez-Almeidas work from the late 1960s are followed by
present day Spanish seasons led by Blzquez and Remesal from
1989.
Recent excavations confirm that the Testaccio was a dump used
exclusively to gather the shards of olive oil amphorae. The olive oil
was brought to the city under the control of the annona to be
distributed at regulated prices to the urban plebs. The earliest
amphorae were brought probably in the late 70s BC, to bring olive oil
from the Brindisi hinterland. The Testaccio dump was in use for
hundreds of years, always growing under the control of the
authorities, as the excavations reveal how the hill was built with
shards in a planned way. The Testaccio nowadays has a volume of
555,000 square meters, 742,500,000 kilograms, originally from
24,750,000 amphorae, being 35 meters high in relation to present
day street level. Aguilera then discusses the controversial issue of
the abandonment of the Testaccio as an official dump. The latest
dated inscriptions are no later than the late AD 250s and Aguilera
challenges Rodrguez-Almeidas interpretation that after the
abandonment of the Testaccio proper a smaller dump was created,
the so-called Piccolo Testaccio. Aguilera interprets the Piccolo
Testaccio as the same as the Cavone, created by the late seventeenth
century finding of the monument to the gens Rusticelia. Aguilera
considers that the real coup de grace to the Testaccio was the
building of the Wall by Aurelian, as the old warehouses, Horrea
Lolliana and Seiana, were no longer usable, for the Wall had no
posterulae (back ways or entrances). However, as I argue elsewhere,
if the warehouses were still in use, the Wall would include the whole
area inside its fence or, at least, it would have provided the
necessary back ways. It is probable that the so-called imperium
Galliarum by Postumus led to a break in the traditional supplies of
olive oil. Postumus carried a restructuring of the administration,
which caused the end of traditional olive oil and Dressel 20
amphorae production and distribution network. The ensuing end of
olive oil control by the annona, breaking a secular administrative
tradition explains the abandonment of the warehouses and the
Testaccio and the exclusion of the area in the strategic planning of
the Aurelian Wall.
This is a most learned volume, as the author has used no less than
eight hundred modern books and papers, more than three hundred
references to ancient authors, and more than one thousand
inscriptions. The result is an impressive monograph on the urban
supply of Rome, from its outskirts. The Roman settlement to the
southeast of the city was the direct result of an imperial supply
policy from the late third century BC until the radical changes, which
led to the shrinking of the Empire, as the outcome of the third
century AD crisis. The abandonment of the warehouses and dumps
was a symptom of a new, diminished imperial order.
NOVAS REVELAES SOBRE A RELIGIO VIKING
RESENHA: Thomas Andrew DuBois. Nordic religions in the Viking
age. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1999. Ilustrado,
271 p.
Nordic religions in the Viking age
Por Johnni Langer (Facipal PR)
A religiosidade dos antigos povos escandinavos ultimamente vem
recebendo interesse e resgate popular em todo o mundo. Mais do
que nunca, estudos reflexivos sobre o tema merecem considerao
por parte dos medievalistas. Uma questo toma lugar no cenrio
contemporneo: quem no tem descendncia escandinava pode
seguir o paganismo nrdico? A religio pode ser pensada como
elemento de excluso racial ou nacional? Logo no incio da obra
Nordic religions in the Viking age, Thomas DuBois aponta essa e
outras problemticas sobre o assunto. Professor de estudos nrdicos
da Universidade de Washington, DuBois possui experincia na
pesquisa do folclore e literatura, principalmente finlandesa.
Remetendo-se s questes do mundo pr-cristo, o autor identifica os
olhares eruditos que sempre refletiram a religio Viking como
unificada, sem variaes regionais, centralizada etnicamente e
equacionada pela moderna imagem das naes a partir do sculo