::-i:

li'
,:{,:
::

I'

CONGRESO GALEGO
ACTAS DO
SOBRE A CULTURA CELTA

Ferrol, agosto

ttttt

lggl

':
.'.'

CONCELLO DE FERROL

stz
'{'ss

6 'dd)

9661

'eun;o3 V 'DuDuro onrIoD :sugrg 'U e zIgzrJoJ'{ g ua eroaelle e8rtue eu ocrtsJueqln otuoura^
-lo^uesap op opBtsa op leqop ecrurgroued equn esargrJo 'sortEelrlu rlo solteet ,olduraxa od ,our
-oJ sslEl soluarunuoru ep soDrpur o]euroru o Elr? op?l)alep uegsl as selap equnSuru ue /seJeolJ
no solf,npenf,? 'sural 'soro ap selr^ sett slsau rcuasatd ep p:rax ua rcIE+ apod as oruor ]sV

'\6t'rrt,

'dd) O/e

t 'y1yy snarolnT

,,enbu9c11

elnsurugd ?i ap tsano-proN eI suep ureclln nssrt a1,,

solqluBc so :sreJnJ solueureluasP sou rlslnbuor e epuap sBprsnporlur sugr)?^

-ouur sE ugr]ezrvellou ap alqsT} srgru orcrpul oruo tvtole[ E esnozaruoc Ercrl
-eD uo sesrxgloenbJe sugrsE^Ersa se uBqszuEAE enb Eprpeu e ,oSrequra ua5
'rE3rlSlJel3?JeJ

EJIUOUOTSTJ RS E SUEIUOJ

aqrn g usqEp anb solueluale solopgl ep uesaxndsp enb eppun33s uo3 retuJrle
/sBJnsruEqrn suorJrpuos
sJluEII
IIJI]lp a sEpEuorJuer.u sapEprJ se vrvd pputE J
-3rues ualuesaJd enb oluaursoqod ap soel34u soJlno aluetuerrxoloenbI uaceg
-o3 as uou '{sarreq3 a ySvtg 'o8n1 srenlce sel aoL^o[t anbv e D$ngnv DrD]org
'!$nBnV SOcnT ap sosEc so sgBV 'soueqJn solualuluesE ue esEJSa ro] e8r]up
ertrIED /reJqEJ 'D Ercuepr^e ua EJexnd odual rEr{ otuoc 'c1uatue,rrlca1g
'cla '{soJ}ee}IIue /soJlEel 'soer1q4d sogq no sEurJa} sE)
EruEpEprJ Ep raJeI o sopEJrpJp sorJrtTpa so f(solroprurns /sputr]E] 'solnpane)
epepl, Ep axplrJoJd a oJlsrurruqns g sepEurlsap ElJauexua ap spJqo se 1{sEun3
se e serrllsq sE 'soldl'u3l so oluo)) Ecrlqgd ezerdrto orc/ ou sopuJlueruos sIA
-rc e sosorxrleJ sor3rJrps sapue so :BIa e sopErcose eluaurunruor solueruela so
sopol a eqJn 3 'IIp g 'apeprueuroJ ap souSrs sosrd}l sop EzasBcse g oprqep opvz
-ruEruoJ elueruFqap sJEd un otuoJ ETJrIpc E esnoJaprsuos elueurlEuorcrpurJ
'ugrxeJ Elseu ouatuguet op ercuapl'ur E lErolEA Ered saurrJ sorrelrJs sunp
v\eI 9 ouroc /osecoJd o JJqos uorJEturolur ap Ersuarcrlnsur g oluel uou oprqap
'ercr1r3 ue JBTIEAE ap ITOIJIp oueruguel Jr. g ugraezrueruo ep oloedrur g

pqv soaorg

DSo

!)!lEg uo uor)?;z,u3|.rrou pp ol)Edru!

9lz
'lZ-gZZ 'dd)
SSf
t /slred 'SUN, np xnDuorlDuraryy sanboo7 'auSodsg.p sutour
-ot stnandraE sa7
ueler snos au8edsg ua sauq8rpur sallnc sa'L, :ourrcuT 'S e
',,uaupe11a
'IZSZ Lt'dd) g0t 'y'I ADW '//arrolsrqp.p la arqder8rde.p seurQlciorcl
'enbrrgq alnsurugcl EI ep lsano-poN el suep seue8rpur sal ta eruo,, :xnod aT a ouer 'y ,
'{t1-lgV'dd) gOOt BrueurBIPS

,,

-tr?ql D[nsupa oI ap suvu]ottatd atnlnc " sor8ua arqos ornboo2 A [ap sDlJV va ',,ercuen1ur
ep aJg ns .{ aer,teig aenby ap ocrgr8rda olunfuo IA,, :oroueulo3 zen8l,rpo 'y;od operpnlsa se,r
-Er{l ep erg ep leil1r ouoluor op os?c o 'oldruaxe od ta-tloprtues etsau ugrJelole^ Er{un uatrur
-ad sued e ugnBruroJur ep saluoJ serlnop ezasprse p epuo ]lp ugrouzrupruor psuelr equn rrlexns
ered epuoge Epeurruetap eoz ?qunu socrg:3rde sognualsal uacaede anb uoc BrcuansaJ V,
't66I 'oBlA oxalsDl rnt[nc y:opr]noT
ole3 '{ a 'l6-g_g'dd) ZeA 'g-7 urundwo3 ',,ey3o1oanb* el op znl el ? ogertsec opuntu IOp ollorr
-esep ,( srsaugS :e3a11e8 erg I v'J 'E oruelrlu reurrd Ig, :soluS ?gacl \/ 'yc lexertsec eFe^rjno
erqalgc ? no urpad ua eertsgld pp epeprlelol e etu 'soruaxrp oluoo 'setuegoduroc snas so e sopeoqod
sop ptuloJ B apuep 'oxa-r1sec alueurecrdrl no ouolrglnp pq?Jeprsuor as eluarulpuoTcrpe;l anb op
aled oreru p ropezruuror oxnlJr o opuJnqrrle ueue^ se;olne sug8le soue solrepJtep soN

'apsprunruos
-se
Br.usaur
Equnp
JorJelur
ou srsrcos sodnrS soiopgl
E
ElsodseJ
v
/olunxuor ue sepEprunuoc sBlepgl
E Eranbes uru e
I?nBr Jod aslcaJt a Eaugx
-ouoq esol ugrcBzruEruod P anb Jelsos epod es uou enb olsod 'solxeluos so op
-un8as nrpT3ur ugrcslrrursE IEl anb uo, epprsuetru ep le^ru o rerlv^e orJssacau
acered olsr uoc ugr)?IeJ uE 'apEpruEruoJ eoc ugrtFrulse 3p orulxgru o3J3 o JEp
3s anb souaxgsa sl?rnllns sozeJl sop

-e)vele eusxlpur opuo] o eJqos uegodurr

ugrcrurJep g

-ou

eljy

anb o /rE8nI oJrerurrd ue /g ESrlue Errrlpc yp ugr)ezrueur

g olcedseJ ueleqap es enb srBlueruBpunt sugrlsens sB_eJtue 'o1ue1 ro

'esocreleE sop sesolx{al sErr}

-ogrd se11e^ s arlua oueruoJ ugetued op sasnap sg so]lnc sop Fnper8 ugneJllrJ
-ur e u?ruetr elsalrusru es oruoc E eluIlalues opouI ep /csourlEl splnr.uJg} e seru
-ou solod sEcrlsgurouo selnurJgJ a saruou so8rlue sop E^rser8ord ugrcnlrlsqns
etolJe uo /oselglsuoc elIEJBrda Ep sg^Erl V'seuexrpur seJol3as soue? ap epep
-ruPuroJ ?oc EurlElnsd uorrunurse ap osaJoJd o en8ur1 ep epJo Eu ueJrlcelleJ g
'solucsa soJlsrxer ap epEpIIE? Egs B apuap soureJeprsuos so es EropEIeAaJ srgru
epvte g ualrursuPJl anb ugrsEruJoIur E 'oSreqrua ues'Euaxlpul opunlu op srBJ
-nlln3 sugrs?luaseJder sBp opre ou sorclrues solJec elueuelqrlncsrpu etrrqleJ
ugrsnJTp e ugrscnpoJlur e4s e '(srernlrrcsa seuodos ouroc a soursalu Is ue sol
-uerunuour ouros) soluaurnuolu salsep ouaxgso eluaureJqop Ja139J3 olod
'nsorJeJeu
-nJ e so^rlo^ 'soal}?orualuuo, soluaurnuoru snas sou opec eluauleall?leJ uoJ
-pJodJoour sorrplB8 so enb eouoJq no pJped ua aluetulBurrou sugrJrJrsur sp /Jr3
-Ip g 'vyet?rda ep osn o g yuoz Eu EururoJ ErcueseJd elueuodurr equnp ercuel
-a3xe Jod ouSTS o ouroc sorlno Jod opEJeprsuoc IerJeleru orcrpur O 'sEuEuror Erc
-uenllul no sxrJo ep aluarulEruJou sopEJeprsuos e oxeJlser 9 sousJlsJ uos anb
srErJatElu ep JpEpnueJ elueuodruT ErlunP sreIIIepE 'so.rlnlsuoJ soluJurJTe
snes sou e sepua^r^ sEp Ernl?nrlsa Eu /soxeJlsm sopoqod sop ugrcecrlTuId Eu

cv8v svNvu vsol

r,z
'/g'd '?ry qo saltsel]
'(unssedJ

g/I /sarrv

souang orprrouta f) ugnrnporlul 'DruD[q znd o7'.ur1net 'U 'oprtues orusoru oN .(tg-gg .dd) SOt
'euolacreg 'n!T[od n8oodottuy ua sauonoS4saAuI u',,orprcoua Ie e]qos/, :sartsl3 .cI re^
selsrerredurr seJoltPt snop selsep seropetse^ep solceje so arqos'lBulsnpur plrdec op serelncrlrud
sasaralur so oruoc srerolof, sopelse sg oluel rlnqrl? enb req opeprpnlce eu enb orraur u,
'(966t 'ptpeW 'or8oodotluy ,l o.r8ooutE ap ouDuonrre) Nglcwnuncv '^'s greg J-'1
1

-urr enb Elsruaurnza ucrlrlod Er{un, JrJdrunc ep ugrsua}erd E Ercualsrsur uoc as

-noo8aJd 'souoru 9 eluaruecrxoioepl anb olsod 'ouutuoJ orusrlerJadrr op seprt
-oule uou sErcuepuel sEp ecJare ollp o 'a1ue1sqo uofJ trezTlern anb ElJeqEH
'sosrrrrguoce e souBrunq sosJnral snes so
eluaurs]uarue^uol u?qEloldxe es anb odrual g //,soJorraJur// soqod soc ugrosz
-IIIAIo Els rp sorcrJaueq so e seJole^ sope^ela so etuatuesoJeuax JruedruoJ
ap IEroru e8ugo EIod ousruorsuBdxo op ugTcEcrJrlsnx E 'tlclp 9 ,o/og o sr?ta

DIdonu[Tt ap elueluerr]sErJes eJEcrJrIEnc 'oulaporu olusrlerJadlur op JopErJ

-olsF{ un /uosqoH enb EJrUIod B g orusrlerredur ap serurol setlp sE seqrur eJl
-ue ErsuelJodui ep elueJE uou sTcuaprcuros Erlun'oSreqrue uas '6opunul o op
-otr ep //saxE^Ies// s9 tezrlxue&e sJEd sugrlsrJ3 sExaJSr sBlod sopET^ua soJreuors

-Fu ep sepeprunruot sE BJsoruret uoc upJJrcrpep es EJluo? Eiod anb g roqvl lsvz
-ueJc ep sruelsrs nas o opulnJlsep sopPlsrnbuoc sg eqelnurse uou /srrrJou Jod
'IcIp 9 ',,seprcoule// sercrrbpuel uol Ercuelod equn EJe uou onodurel 'aled

elno od g '8//Eprtouex// Jopelsrnbuot un BJe uou oupuror ouedtul o anb JrJ

-rp sourapod 'sourapoul soadoJne sopulsa sop proueJaJrp e 'enb olod ,soqod sor]
-no ?Jluo3 OrurtuJalxa ap Ecrlgluelsrs ecrtr;10d Er.Iun -soruBqres anb- ecunu no3
-llcerd uou 'aprprnSrlue ep ecruguaxaq Erouelod urlno equnSuru oluoo ,oupru
-oJ olJedrul o eilrd Er{unp :soppurruop soc o}EJt olradsar selsodertuo3 sepnlrl
9
-3e ser,lp ua selorugdot otusrlprJadrul ep
seselc
setlp
sB eJlue sercueJelrp sV
'soseJ so soqruE uJ sEpEJnJEJd
ugrceururop ep surxaluJlse sp uEJEdas enb seTrueJelrp sepuqoJd sE Jellnco
elraqep uou ouEuJoJ oursrlErJedlul g ugrtsr1de er-rs e /elueoeJ oadoJne otusrlBrJ
-edrul op a ouJaporu oursrleruoloc op splsruorsuudxa secrl;1od selod soprcnpord
IBJnllnc orqruc ep solcaJe so rerole^ e rrqrJssep ap olsexqo or ugr3srnllncE
ap oldacuoc o JrpJnx g 'o8reqrua u5,'/sapopanos srlnop uauatotd anb sozzrl
ap solunxuo) no sozn uorcrsodutr otrroJ uaqLlar no uv[u]ilso sLDLtos sodnfi
no sapDpanos sa[J sop orpaw rcd otnlnc o]Jo7uo) ap soxadruoc sosacotd
so 'JrJrp J ',,uorJEJnlInJE,, oLuoJ sotueJJgoJ Eurepotu errxolodoruE ErnlEJe]
-r1 eu anb o alueruecrseq esardxa ugrcezrueurou ep
leuorcrpen oldacuoa g
'epsprlElualu Btls E 3 ?pr^ ep
sopotrr snas so aluauupunord a prcuulsqns opecrrporu Je] uvzrcd anb soerel
-e3 solod sopelnurse souuruoJ sreJnllno solueruala sop ugrceururalap ep ,sour
-exaueru anb ugrcezrueruo ap oldacuoc op 'o1ue1 rod /epuedap serualqord sal
vtft'lvD Nl Nor)vzrNvNou vc or-3vd^t

8tz
'(Og tZt dd) OSf t 'srrc'andwg.p ldacuoc rT :'W'AA uo ,,ureruor errdurg.1,, 'r 1,,1uuorc
-urllnur opptse// un ourol ug8ed oueruo:.rorradrul g Jeorrlenf, aula' alnuad anb o oas
nes ou
opeprse^rp eldrue equnp oluarue^lo^uesap g otcadsar apepr,trsnu;ad lsa g zr
Frnllnr
tt'd '(tt-gI dd) qOOt 'pIrpEW aluapn)O ua
ugnDzTuoror o7 ua',,ytcual,srsar,{ orqruec 'ugrcerurse :ugrJezrul?uror e1,, :sui1do11 ;4 'JJ rr
'{'ss 9 dd) 966I 'nL1pc LrL[Dt Du souDu]or a sluax
-IpuIrJ op4rru olod srgur soruele] Eueuro.r elsrueurnoe ?lxoloapr Ep oluerueuoroun] o eqos 0r

-oz equn 'etluo vlod' tlepvzlll^Jc,, e err}rEd EprA ep sugrsrpuoc sPtrs selod oc
-rruguoce oluarua^lo^uesap ep se^rlelcadxe salqEJoABI srgru sE uEI:)aJJo 'of,rlgll

olsn8 o rJEd seaugpr sEtrJgrSodol a sErrtgrurlo sugrcrpuoc sErlunp leJax ua ueJ

-agodsrp ap srcruape enbJod'{'c1a ''o1a 'elsn8ueresae3 /oJEJJEJ 'o8e1re3 elo
'srpdsrg /EqnpJol) Euecrlqndal e)odg v epuep soluerrptuase salsep solrotu ap
ugroEJelrloJd e ueFacago 'oldLuaxe Jod 'serElnsuruad elsel e rns O 'I?rcuraord
olos B ercJ soirlglr a souruoJ sugpEp{J E e}ueurlEur tou etetlv enb opsrxelr^
-ud EcrUIod olnlelsa unp opelop ouuqJn olueruuluase o /Jrcrp 9 'ouTlel oarucgl
oprluas nes o or.uJal else E allopugp /sEueruoJ sDtuo[o) EIeu uasEpunl es Ecunu
anb ap olral o elJed ue Ecrtrlsnx exrEIEE ugrxar Ep EpElsele ugTtrsod V 'ocrur
-guo3e orsrlaueq o Era -ropeJadr.ug op a Errrou ap ErJolS eldluls v ercd EpelIIurI
ugrsupdxe Equn eqsu8ndod anb elsluelunoe Erxoloepr Pp elJBd E- sBrraq sElse
aJEc orredrul g na^ou enb eserelur IEdrf,uud o 'etllv? uglxeJ 3 ouroc 'soaugrr
-alrpelu ugTJzrlr^I:) ap soJlueJ sop sopElsEI elueurE^rsacxe sorJolrJJa] ue /anb
g
ap euEruoJ ElxaltJlsa B aJqos JEcEtsap enb req enb oJreuud O
lsrnbuo3
'solueuoru3ru se]ue anb uorJeuruop ap sugrsrpuo3 se uoJe^Io^uasep es
anb ue EJreuer.u eluerue^aJq soLuaur[rrxe anb eJduroc osaooJd alse Jepuard
-ruoc Ered 'zralred Ef,rs EIod ersue^Tuo3 3p oruruJrrr un uas opralo^uesap esJel
uplJepod uou anb sEpEnueJeJIp sreJntlnc sapeprlua ap otunxuor oldrue un Jorr
-alur nes ou nelloc orradul o solncgs elurnp anb olsod 'sepulsrnbuoc sugrc
-eoqod sep Ieuoronlllsur ocJeru o^ou g EpetrdrcaJd e Ieuorcrpuocur ugraeldepu
e opezrcI asa^rl ugr3Enlrs Else enb e?aJ?d uou /oSrEqura ues 'ugrsEurruop
ep sugrcleJ rod aluerulelueluepunJ tpEOJEru apJo equn oruoc oloe1e ue JTurJap
eloLu?pod 'soprlaruos sorJolrrJel sou EuEuroJ Elrlllod ugrcetueldrur Jorrelsod
a elsrnbuor Bp Epe^rrep ugnenlrs V 'oadoJne oursrlerJedurl o Fel olJeo ep anb
seluEzrturoJrun sugrsnsJader sE ra] oprnd uou ugrcezrueurou ap osacord o enb
ua eluaurErrese3eu rr^uo3 enb sorual 'suorcelaprsuoJ sElsep sourrued es
'rrerqodsrp uou apeprleal ua enb sop sooruogl sorpau sunp qpsnerd
Epelncexa Jas ErEd enb ugrcuzrueruo ap pqop EcrlJlod Er{un Jrtuuldrur ap olrs
-gdord o Ecrlogrd Eu Jalurru eypod uou oueuror ouraqo8 o 'acard anb olod 'anb
olsod /sreuedrur soertslpue8edord a sorrerelrl sosrnJsrp so Eounu JapuersueJt
naqep uou ugrsualeJd IPl 'oSrequre uas '0rBuEruor ugrsezrlr^rs e //soJEqrgcl// sol

-lpqls solopgr ep uols]e^uoJ E JtuErpatu orredtul op rorJe]ur ou uPrArAuoJ 3nb

srEJnllnJ saptprluepl sElurlsrp sEp E^rlceta ugrceurrurla E eluelrlerrroal srgod
cvsv svNVuE vsor

6tz
ss

ZBI 'dd'1rc

'c1o

'seue:g

a zIezrro:) l."ra,t eural etse aJqos si

sepEpr^r}3B
sElanbpp
otrueure^lo^uasap
ocrJlJEd
o
rrluEJBS
ap apuprpurJ o3
'sspBpnErlep repenb uErqEq

uou
es sezanbrJ ep EOSnq g es /alurn8esuoc rod 'oLJaD[[ot ep elsrnb
-uoc eu selsod srrorur sE^rlloedxa sV 'oorJgclr ON olod sEpeuodp urol /tuJ
/ugrxtodod aluelodrur Equn 'apeprn8rluv Eu doJng pol ue spnnpoJd
OtT
ruJ 00t'g esur sep 'ercualu zerpugs opun8es 'onuopuoqv awvryauras u?l
-uour as ilaJ Dp auvd rTno oqun8uru ua nb a sEJqrI 000.02 sequn Btre alueur
-IEnuE EquuoroJodod enb (gZ 1XXX) oFIIcI vtxrp 'eruetrsnT a Errntrsv /eneell
-E) Ernlour anb oraunu olrJlsrp O 'solroq saluaxur snes so JEp e ON Jolres op
seJelFne sEu[lr sep suorf,etoldxa se uv]uezuJoa'serJpsaseu ugrcE]runruor ep
seJA se uoJrnJlsuor as anb eurxu 'eqesuad es oruo ,arcryedns Ep saluer E uesec
-atede uou srEleur so anb EpuIV 'etseoJoN op EuEruoJ elsrnbuoc e eerurue anb
esol sruleur ua erf,uepunqe ap Euos lsa anb ,oluel rod ,alqeqord roru g
/upJJaJeJ

'{89 'II71XXX) otse3 uor6l e]uor opun8as '(uunro3 y) ururlue8rrg

opue8a,teu tape)v v|e svtvle? a seuelrsnl sugneoqod sE Erluoc vutdvt ap eged
-ruec pr{un ''J'v 09 oup g ouro} ua 'urapuardrue opuec sezuetx se}sa od opulal
asoy 'aluarualqeqord 1es93 or.usetu O '(g'g AITX) orno ap socouo uDcDS opl-LILU
o oporry oJ oLasaLu anb ap olund o olo oTntd a orno ua DJLr ? u?trtDJ'1"') oruuu
ua srut a oqunqc a arqoJ ua outrstnbrr ugLxar oqun Dra onaDUD, ourlsnx
opun8ag olurq orno ap a ouiDlsa ap 'o1otd ap outotBn oilal o ,a$aorcu g orDJ
oLuolrsn7 Dp sourLt[, so uos anb 'sotqolrv so anua anb (6'7111 ,ugqurlsg op
-un8as) oruoprsocl EqEluoJ 'oulse ua seluepunqe ueJgodns as anb sg ,saprrglrs
-83 SEilr SBSOTIIEI Sp Otlro:t rse 'sosorJaJd srelaru ue soJnosal seJorstu so -Etuou
rod sopepraq- so8ar8 sotrur so ueqnlrs oue9f,O or eluepu{ opunw op opEI el
-sap oruaJlxe oN 'elueprtso ep eJaIllBlaru eznbtt erqalgJ E sale erqos nacJaxe
anb ugrccerlp eu selecsnq anb ruq anb soruuproc ugrxer Elsa E souptuor sop
oluarue8aqcv op sugzet sr anb olod'ugreer8alur er.ls E a alsaoJoN op elsrnbuoc
g soJuEJlE sorJes eragodo sJtuax sens sep a axesred er-ts Ep olrdsgqur 6
'(B't tII o/afioay) sDtJiDtuota sop a sam?n sop azandso nod asno,\
-ot8o saap suVSou ras ap DrrauDu:r o$a srDurapv "'sououtot sop opo&aqc o a
zad aod oilapDua[ sryu] ? axoq oTst oracl 'appruDurnq o a appr[LqorJos D uor
-apnd 'sonno uo) sugr7o[ar uanl uou g a so?uo uos soutt]tot so a suorco?a,t
-0u so anb olsorl 'o1uautolsotq nas o uautL uguas onatnnS zpLA Dt:'s g aTuaur
-oos aqap as uou axrJA[os a opnr O ://sesauetruorrr// so ,saluelrqer{ snes sop Ja}
1Vrc) g eluerue^rluSau roru srEurepB ueqlcaIP scrslJ sugrsrpuor ap odrl alsa
sof,rsgl, saJotrne so EJed 'DpDlLqDq ns otod sapnryncrtrp sDtlotu oluasatd anb
orrau9La ap 'sugLxar srurap sDoJ suo[2)Tunu]oi ua1 uou ,rDur op olatd nlsa
rcd a opoluapn)D Lout ras rcd aul Low a [ouotrluatas ugLxar V i(T,I 1l olot&o
-aX e\s vp oetSgtud unu eluaruerelc ouodxe ugqerlsg .Ecrsglc EJnllnt elod sup
-EJolp^ sapeprlgc sep equn8uru ap 'aluaruvTtat 'vqezo8 uou ecrele8 e ouoc eu
vrf,|lv9 N] Notf,vzrNvhor va oJ_lvdhr o I

ozz
'(S-Ei dd ''lrc qo'sugprg U a zolgzuo3 'l'cJ soeugrodrualuoc solse
uoo sugroezrluool se!-ls seu sugrtemosu srtraJlse ueluasad -orradrul oxreg ou sopelpp elueurlrraxerJrTD ua sopnegot {aort) soueuto a}uarecrdrl srJnJ so}ueuru}uase sop solrour osnpul rr
ap orrDzruutol y :S"IIA sEIrV .J .JC qr
'sueqc

.ltgt

seuoz sg epexreq e olsodtur

/9

.d)

ey.ra1

ZSel

,o8r.omo)

olsn8ny

oJolC ap prcrlou Ep rr;ed y ,,

pc e opun8es (S'
SS
n)
.ss
.dd ,.1rc .c1o ,seqpg .)I ) zIgzrroD'l.C .lJ
19
o,

-r^ 3p ocrsll oJluec o os uou EuEruoJ apsprlEluetu eu 3lllrlsuox sqrn v 'EJntrIn3

prdoJd trs Ep saJolBA sop ugrsardxe JoIIau v /oluel todt epezrlrarc Epra Ep eO
-llglualqula ruJoI E EJo eqrn e enb uBqEraprsuoc 'so3a3 sop Ezu8llerues e /sou
Eu BqsJolBA es alueurFeJ anb o EusqJn ugrszruBSJo
-?ruoJ

so 'e3rsglc sJnllns

ep oluaruacagoo o elueruesrcaJd Jes op olle g epuodsal

oppE3E ugrxezruvlJJou ep ecrpul o JEJoIsa ep eJoq g aqJn

'ugtreoqod Er{un Jod

ercuEuodur v

"p
'//apeprusruoJ//
g selq

-?IIlursE usrJEJeprsuoc souEruoJ so enb op E]sr^ ap olund o epuap soueur g

'ugrxar Eu osuelur ugrotzrueruoJ ep ose:rord unp sorrrJEIEI EJEd salrrJruJluoJ
-ur sorJas JEdot sourPproc 'soueqrn soJluer ap IEJex apEperJEceJd u sorurprS
-ue olsr r as '1rE311uP ErJolsil{ 8RS 3 spol ep oSuol o osrEIES IEJnJ op E^r}E}uas
-eJdeJ srgru Iruoroulrqq epeprlppour r nlnlrlsuoJ oJlsEO o anb rrsrp soruep
-od enb olod /erouedrul oxreg op serpores roru splp ue oLcaoLry)t Eu Epeluoru
-ncop u3q ersuepuel srTunu 'sreurapr 'esna1e^uoc soJlses so8rlus ap orelur,ru
aluelJodrur unp ugrcudnooeJ y 'ocrele8 oxaJlsuc op osoJopualdsa sreru op
-EJJprsuoJ Erp uJ axoq otuaurJAIoAuJSep ap opolrad o'otreJ ap'apuodsarror
lsrnbuoc g rorralsod eluaruelerpeurur Edle V 'sopeuopupqe eluerurorJalue
sop sulSp rednsoar e uepu8eqr e soaou soJlno ulJppunJ sretuape enb uguas
'sopecrrlro sopeoqod salanbep elJpd eoq opuelrqeq uplJrn8as gs uou 'rrereta
as odrual o8uol alurrnp oruoc 'sollseo so alueurelrseur opuuopucqe ueral ap
axuol'ugrxeJ Ep seJopeoqod so8rlue sop aled apueJreur e /olue] serluaw
r,(s n lu atuoJ) solulsrp soauJedseJ
'

snas sou JopEredrufl I ollnc op seJosnlrp sosoJ ouror ualr^Jas ap odura] o 'o1
-rcJgxa op saJerlTxne sodJoo so eJpd seuaxlpu sopeplos ap E,4.el e ugutel eseqgz
-rue8ro sala apuep a ugrceoqod g selsodrur solnqrJl so uettrrelar soJluac selseN
'lercur^ord oureqo8 op sugrce8alep sB JBd salqelse s?s a soxr] so^rlpJlsrurtu
-pE soJlua? uoo Juluoc ep epeprsacau e erpuodsar selrpatue saqJn sep ugrcepunl
V 'surcur^ord selepgr ua lensn Jes Erqeq onao[[Dt u ouELuoJ I?]uerueuJeq
-oB oluredu op ugroelueldur ap EUII V 'seuexJpur sugrceoqod sep oluaruuuapJo
-eJ o oprpuaJc{Lue esPJJel '')'e I's op souE sorrapEJJap sou etrueurEpuurrxorde 'er

-e)erg ap epeprJ Ep srgur a 'ugro?pun] Elsep srodsaq 'sncnl ap epepr) e 'setsrnb

-uoJ sE sepeluruJJ ap ornod E 'eluJLupsrrard erlprnx JtseoJoN ou soprJJlqelsJ
seJelrlnu soluauredrueoe sop un ep rrlred V 'sorJeuorxel saluexurluoc saluaJ
-a;rp 'ugrceloldxa ep seuoz sg sourrxgrd elueruleJax 'asuorgcalqelse seJreurlu

OVSV SVNVU8 VSOI

tzz
'6II 'd'iIZ-9II
'Quror ugur [a ua Twnn

'dd) eOOt ,euo8erre .1

DI setry ' ,Fe\or uruedsrg EI ue pepnrr e.L ..rgle1 lupueg .W

DI ap

.]l

'8t'd ''rlc 'qo '>1azr3'3

.I

.1oa

,.

'{qgt d) 166I
DlprDt pDp
DgolslH ua ,,,oueruol orradurl 1g,, :aula o.
,pIrpEW

-an87uo ouarao ouadru opoutd oplt

'UOl

dd)

.f

,Quror ugra

[a ua Tlnn D7 se]jv ',,saltlellsrururpe ]e sanbrlriod saedse ses ]e saureruo sallr^ sep enbr,trc a;1
-uec ar,/ :-&1eg 'q3 'l:a,r 'ecrTqgdeu E apuep sercurtod sE e eruo[ ue soprreluoJs soorl1od a sreu
-ornlrlsur sorqluec sop soxelJar oulo soroJ sop olueruEuepjo ou suorcEruJoJSuJl s e.rqoS
6r

'1I 'deJ 'dse '06I ,sautotttot sanb

-rLrod

suorlnll$ut

1a

s?rywuaw:>leziJ 'g 'c 'leuorcnlrlsur apprlesr oroc srlr^rr

erqos

sr

-ueruETdoJd sepEpro enb srgru 'SaIDTATJ sV .eJa Bp

I.s op JrlJed B uoroaJc ens p
Jeslndlur ouedlul o anb ue olueuroru o epuap secrBIES sugrcEoqod sep epr^ eu
sollAlj 3p eruelsrs o nrcnpoJlur sapspr^ou enb elueruBl3pxe sorueqEs.uoN
III NH oIuIIdl sa107!A
.tBZ

-n no ryndod ouroc Er)eEIIeD ue sEprceuoo spcrulod sepEprlue sE JapuodseJ uoJ

-oqap ugrcEluBldrm ep olepolu alse v .uzouEuroJ odrl ap sepeprunuos s8p EArl
-erlslrrFupE e Ecrulod uglnezrrJe8to E Epol EJpuadop oqm g enb sep ,v[t vuuvy
-EraJ eluauJlBr.urou anb suolJunJ s3 JuqnJ ap sJ"EdEJ srEnlue^s sEInuuoJ Jepr
enb uelJal 'srelol sugrorpurl sV velIv olaldruo Jod eqetlnser gpepro Ernlonrl
-se E anb spN 'IEJnlInc ugI'EJSeluI ap sepeqscp srEru olroru seluro} opuEpese
'1rx9 srgru roJ olsodur Epr^ ep olaporu g ugrJencepe etvvevJotJeJd ecodg ue
EpBprlosuo uaq EuEqJn ugl'rpEJl pqunp uergodsrp enb sugrsEoqod sE aJtrua
'rcpDra]
sauorloul ,,sexB^Iss soqod// sop EprA ep sEruJoJ sE Jrurlep ap EJor{ g EuI}PI eJn}
-Jelrl Bu suf,rruos srgru soJrdot sop unu esetrra^uo3 3s apEprc rp oluetuaseuoc
-sap o enb 'err.rlrurlap ue /IE ac 'eJnbJeue p a epJosep eu ouJeqos uru rel ues ue^
-I^ enb sEosJed ep ugroednJ8e e 'opnlrlnru E eJTxns appprc Ep oluauJeceuo?sep
o 'epEzrlr^r3 epra 3 ueureqoS enb soJrulod a soarpJrnx sordrcuud sop E^rlEI
-eJro3 srcuesnE B seJop9lsrnbuor sop eluJur Eu esrJaxns socrlsJJalSBJEt SOIUATU
-ele snas sop ErcuasnB E 3nb 'sqrn Ep EruJoI s etruaulerl ussnnpoJdal souErlr
-oJ sugpEprJ Jod sEpspunJ sEruolot sE 3nb 'Er3uenzesuol u3 /elgrsuardruoc g
'ozepsprlr^rc ap eJlueJeS'au,{a

rp oruos 'g v1g'el1vtnur uas epeprs Jeqer{ spod uou ,o}ue} ro .sasnep solod
oprxaloJd a operSesuoc otuTseJ o EsJEur enb IEepr eJreluoJ} v ,urnLraurod g p
-uodseJJor 'apeprc ep ouJoluor o eluaurlErJalBru Elrrurlap anb ,errnu E EJrau
-eur pn8r aC '6roJof nas op uJelur ugroeuapJo ep sg^eJl B etuarulrlradsa ,opeu
-rruJelep olueurour unu sopeSardrua osorxqar a ocrl1od rapod op soluatunJlsur
so spulB e /epprunuror Ep Esrulod a prcos pJnlsnJlse E suortcnJtrsuos sEls sp

preedsa uglezruv?ro Ep sg^Er] p elrlIeJ EIT .epJn esep lerreteru ugneluasard

-aJ IerJ 3 UgrrrEl uguas 'apeparcos E epol eztue?to es
Ic g ouJotr ue IEuorcnlrlsur
epJn 9 anb'rrsolr,trr Ep Eruelsrs op Esorxrlar e 3rruguoce ,ecTUIod ,lurcos ep
vl)l'tv9 Nl NotfvztNvt ot vo ol_fvdNt o

ROSA BRAAS ABAD

te ditas, refiren un modelo xurdico de organizacin que outorga un alto nivel

de autonoma poltica s comunidades. Para o seu funcionamento requirase
un centro poltico lcaput civitatisl dende onde administrar os recursos da comunidade, recadar os tributos debidos Imperio e facerse cargo da leva de tropas. Deban igualmente dispoer dun goberno propio, dos seus maxistrados e o
seu senado. Pero a penas contamos con datos para coecer cun mnimo de detalle o seu funcionamento na Gallaecia. Como hiptese podemos manter clue,
posto que non se rexistran arqueoloxicamente suficientes ncleos urbanos cos
que identificar todos eses centros administrativos23, o mis probable e clue a
propia organrzact1n indxena prerromana ofrecese os cadros necesarios para
cumprir con todas esas funcins/ o que nos leva a deducir a probable localizacin castrexa de boa parte desas ss ou capitais de civitas.
Non hai dbida de clue para os intereses romanos na rexin (leva de tropas
e recadacin de tributos, especialmentel a civitas indxena poda perfectamente suplir afalta de cidades e das sas infraestructuras. Teremos que admitir,
sen embargo/ que o catcter que esta situacin imprimira s comunidades galaicas estara tinguido dun forte ruralismo, o que equivale dicir dun aspecto
marcadamente indxena. In{erimos esta situacin, dunha parte, da actitude de
indiferencia que normalmente mostrou o goberno imperial fronte orientacin dos distintos modos de integracin indxena mentres se cumprisen estrictamente os requisitos impostos a tdaias cidades tributarias; e respecto aparencia indxena, do feito de que Roma exportou preferentemente o seu modelo
cidadn, menos ata que a vida campesia se impuxese de modo xeral en todo
o dominio imperial durante o Baixo Imperio.
A conservacin destes trazos indxenas corresponderase ademais coa propia estratexia tomanizadora do Imperio. goberno romano non pareca interesarlle mis que organizar s pobos conquistados o suficiente para permitir
unha boa explotacin dos seus territorios. Para acadar este obxectivo adoitaba
reaproveitar as propias estructuras indxenas (como vimos a propsito do caput civitatis) e atraerse s sas nobrezas para convertelas en intermediarios
entre el e mailos seus respectivos pobos. Esta estratexia via imposta pola
propia ideoloxa aristocrtica da Roma Imperial, pola que se determinaba a
atribucin das responsabilidades gobernamentais s "mellores", dicir, s
elites locais das cidades provinciais. A Gallaecia antiga non se subtraeu a esta regra da asimilacin selectiva, posto que parece demostrado que foron os
membros danobreza indxena os primeiros en seren atrados s modos de vida romanos, en teren acceso vida urbana, s labores de goberno e latinizacin. Seran eles, en consecuencia, os primeiros en accederen dereito de cidadana romana/ polo que podemos considerar a este grupo social concreto

23

Hai que ter en conta que para o s.I d.C. Plinio menciona a existencia de ata 42 destas enticit.l.

dades entre os dous conventos galaicos, o Lucense e o Bracatense lloc.

222

8.

IMPACTO DA ROI.4ANIZACION EN GALICIA

como o sector principalmente romanizado na Gallaecia durante os primeiros

scul.os da dominacin.
Despois de que caracalla

en2r2 d.c. concedese a cidadana romana a tdolibres do Imperio, a cidadana deixar de ser nas provincias unha
lJi.arca de status social. Despois daxeneruItzacin desta condicin xurdica, os
galaicos deixarn certamente de seren considerado s peregrini,,non-romanos,,
(coas connotacins de barbarie que esta cualificacin tia na poca), pero a
matora deles podan agora inclurse na categora da rusticitas, a condicin do
campesio analfabeto e atrasado que se define por oposicin civilitas das clases altas e cultas das cidades imperiais2a.
Coidamos clue a partir do enfrontamento entre estas das categoras ideolxicas e sociais, comenzara a bosquexarse historicamente en Galicia a chamada "cultura popular"2s. Dende o momento en que aristocracia indxena se
asimila romanidade, seprase culturalmente do resto da poboacin plebea
campesia dando lugar aparicin dun enfrontamento entre das culturas diferenciadas: a masa da poboacin rural que segue conservando as sas vellas
cte]nzas e modos de vida tradicionais r pasa a constiturse nunha cultura subalterna ou subordinada con respecto a outra considerada de rango superior, a
cultura dominante, fundamentalmente urbana, Ietrada, e tamn estranxeira.
Esta situacin de oposicin entre unha cultura urbana e unha cultura rural,
como se sabe, segue vixente en Galicia na actualidade, anda que a cultura
tradicional tenda a desaparecer progresivamente en beneficio da cultura dominante.
Sostemos que precisamente enrazn desta escisin cultural entre os antigos grupos sociais prerromanos, os "rsticos" galaicos a penas chegaran a experimentar mis que unha tpeda asimilacin dalgns dos costumes romanos.
un uso romano tan estendido en Gallaecia como o epigrfico, non demostra en absoluto que a os seus usuarios estivesen latinizados nin moito menos
alfabetizados/ e posto que nada sabemos dos costumes funerarios nin rituais
nativos con anterioridade dominacin, tampouco podemos saber que nivel
de ruptura supora a incorporacin de aras e lpidas escritas con respecto s
1os homes

prcticas indxenas.
En canto s cambios na antroponimia, certo que se produciu unha latintzacin progresiva dos nomes e das frmulas onomsticas, pero a un ritmo
extraordinariamente vagaroso en comparanza cofl outros sectores da pennsula, de maneira que non se poder faiar dunha tendencia significativ a latinizacin en Gallaeci con anterioridade fin do sculo II ou o III d.c., dndose

2a

Sobre estas das categoras, ver M. Vigil e A. Barbero: Sobre los ogenes sociales de la Reconquista. Barcelona, D7a 1p.25).
2s
f.c. Bermejo Barera: "o pobo nunca tivo arazn",1 coloquio de Antropoloxa de calicia.
Sada, 1984 (pp. 12-3).

223

ROSA BRAAS ABAD

comunmente, por outr parte/ entre individuos promocionados trato cumprimento de determinados servicios gobernamentais ou militares26.
O celebrado esplendor do castrexo do perodo romano/ por outra banda, parcenos terse valorado con extrema parcialidade. Como en toda situacin de
contacto entre culturas diferentes/ non cabe dbida de que a influencia romana se deixarfa sentir con maior ou menor forza no mundo indixena, pero isto
non razn para desatender a consideracin doutros posibles factores no desenvolvemento da vida dos castrexos. Como tales poderan estimarse, por
exemplo, a propia dinmica das comunidades cara solucins novidosas con
respecto s tradicionais, e para o cal o influxo romanizador a penas supoera
cluizais mis que un eficaz estmulo exterior.
Por outra banda, tampouco non deixa de sorprender a valoracin comunmente admitida dos numerosos obxectos da cultura material castrexa de orixe romana como un sntoma de profunda rornanizacin, sen nunca rnencionarse o proceso de reinterpretacin cultural que sempre acompaa introduccin de elementos alleos na propia sociedade. Os obxectos importados,
coidamos, non levan implcitos na sa forma nin unha funcin nin un significado inequvocos, que o mesmo que dicir que non ten por que haber unha
nica interpretacin transcultural, necesariamente invariable, para un mesmo obxecto entre distintas sociedades. Coidamos/ por iso, que o concepto de
"cultura material" debera atinxir non s o conxunto dos materiais arqueolxicos rexistrados nun determinado xacemento ou grupo de xacementos/ senn tamn os posibles significados que eses obxectos obteran no ambiente
cultural do que formaban ou pasaran a fornar parte. Dito noutros termos/ se
se adopta un material forneo e se readaptan a sa funcin e significado/ non
se pode falar en rigor dunha influencia cultural, senn s dun obxecto de comercio ou intercambio.
A introduccin entre os montaeses hispnicos do vio, producto indubidablemente romano de orixe, pode servir como exemplo do que estamos dicindo. Parece comprobado que o vio non posua en absoluto o mesmo valor para
os romanos epara os montaeses hispanos: mentres que os primeiros o beban
mesturado con auga/ os pobos clticos, coma os brbaros en xeral, tendan a
bebelo en estado putozT e mentres que os romanos o consuman no bancluete
-unha reunin exclusivamente de amigos-, os montaeses repartano en festas entre parentes2s. Sen entrarmos a valorar neste momento a funcin e significado que o vio e as formas de consumicin puideran ter en ambas as das
sociedades2e, o que queremos mostrar que, en calquera caso/ non coincidan

26
27
28
2e

224

Le Roux e Tranoy, art. cit., p. 216.

Ateneo, D eipnosophistae, IY 152c.
Estrabn III 3,7.
Vxase |.C. Bermeio en "La geopoiitique de f ivresse". Dialogues d'Histoire Ancienne 13,

8.

IMPACTO DA ROMANIZACIN EN GALICIA

en absoluto. Logo, como material importado, o vio non significativo entre

os galaicos, xa non dunha "aculturacin", senn dunha mera j.nfluencia por
pafte romana.
Retomando o fo dos prqcesos de romaniz acn, referiremos brevemente
como se orientou a dominacin romana no plano relixioso.
Sbese que a conservacin das crenzas nativas en materia relixiosa foi un
fenmeno xenenltzado que afectou aprctcamente tdolos pobos sometidos,
e que tal {enmeno non podera desligarse da tolerancia que neste sentido caracterizo poltica do Imperio romano pagn. Esa tolerancia correspondase
co carcter non proselitista da propia relixin romana, que non requira a conversin, senn unicamente a calidade de cidadn pata a participacin activa
nos cultos da cidade3o.
Non menos certo, por outra partet que os romanos sentan piadoso res-

pecto polas divindades estranxeiras. O xeito de non entraren en conflicto os

deuses de uns e outros, era a reduccin dos estranxeiros a deuses conquistados, e por tanto a divindades de rango inferior. Como consecuencia desta calidade, unha divindade estranxeira difcil que fose venerada en Roma por parte
dun cidadn romano31, posto que xeralmente non se lle recoece mis dominio que o territorio do que a divindade orixinaria, onde permanece baixo a
curatio sacroum dos maxistrados respectivos das sas comunidades. Xpiter
ptimo Mximo converteuse en deus supremo do mundo enteiro en tanto
que deus conquistador e victorioso sobre tdolos pobos do orbe, e por iso deba
ser recoecido como o deus supremo por parte de tdolos habitantes do Impeno. Pero a parte do culto Emperador/ non se sabe de ningn outro culto romano que fose imposto obrigatoriamente/ e isto, como sabido, por razns
mis polticas que propiamente relixiosas32.
Na Gallaecia en particular, a epgrafa rexistra unha importante actividade
relixiosa relacionada cos cultos indxenas durante todo o scu1o II e anda durante o III d.c.33, constatndose a convivencia das das relixins no marco
dos cultos pblicos, dentro da cal conviven mesturadas divindades romanas e

1988 (p. 115-45). Sobre o signi{icado social e cultural do vio e das sas formas de consumo especialmente entre os celtas gaios, ver M. Bats: "Les Gaulois table: hiratisme ethirarchie,,. Mlanges Piete Lvque 7. Anthropologie et Societ, 1993 (pp. 15 20).
30 Cf.
f. San Bernardino: "La construccirdelaAnticjyitas omana: culto estatal ysus cultos cvicos", Kolaios 4-1, 1995 lpp. 387-399), p. 39O.
3r Excepcin feita dos deuses directamente
asimilados pola relixin oficial, ou os atrados mediante o ritual arcaico da evocatio, que por este procemento pasaban a formar parte do panten
romano e reciban culto na cidade. Para que se dese esta circunstancia era preciso, non obstante,
que eses deuses fosen nalgunha medida asimilables cos propios. Cf. G. DumziL: La religion romaine archalque. Paris, 1966 lpp.412 ss.).
32 Cf. S. Bernardino, art. cit./ passim.
33 Cf. Lambrino, art. cit.

225

ROSA BRAAS ABAD

indxenas3a. En fin, a proliferacin de monumentos votivos ofrecidos por devotos indxenas particulares s sas divindades ancestrais longo de todos
estes sculos, merecera unha reflexin a parte e mis profunda acerca do seu
significado35.
Durante o Baixo Imperio, como dixemos, anda se segaren a habitar moitos
castros/ convivindo cos asentamentos rurais trpo villa e tamn, posiblemente,
con aldeas abertas. A estas alturas boa parte da poboacin xa se considerara
plenamente romana/ pero mesmo tempo comezaran a despuntar os trazos
distintivos da "cultura popular" galaca. Se os seus membros eran de feito ro-

manos/ mis axia seran cualificados de "rsticos", como deixaron en claro

os bispos cristins atacaren as prcticas aindapags e salvaxes dos campesios, unha significativa parte da poboacin36.
Coa introduccin do cristianismo eomeza a verdadeira aculturacin dos habitantes de Galicia3T. sera a nova doutrina, coa sa nova liturxia e sobre todo
coa imposicin da sa propia lingua sagrada, a que tera provocado a ruptura

radical con todo o universo mental anterior, posto que para unha relixin
arcaica como a cltica galaica, ou a popular romana/ o contacto coa realidade
deba expresarse necesariamente na lingua dos seus propios deuses. O pobo indxena perder as definitivamente os seus mis importantes referentes culturais para pasat a confundirse/ no seo do Imperio romano ctistin, co resto do
mundo evanxelizado.
Se M. Bendela acerta afirmar qve canto ocorreu en Hispania a partfu da
conquista s se entende axeitadamente tendo en canta as claves da vida urbana38, teremos que conclur que, dada a escaseza de ncleos urbanos na Galicia romana e a consecuente debilidade do seu influxo sobre os seus contornos,
o que aqu aconteceu trala conquista responde perfectamente visin tradicional da Gallaecia como unha rexin debilmente romanzada3e. Fronte mino-

3a

Como o caso de dous cltco Vagodonnaego testemuado nunha ara de Asturica ofrecida
polos maxistrados da cidade, cf. F. Marco: "Integracin, interpretatio, y resistencia religiosa en el

occidentedellmperio", LaromanizacindeOccidente(pp.217-38),pp.2I7-20.
3s Dado que as relixins
tnicas, como a cltica da Gallaecia {a diferencia das relixns universalistas ou de "Libro") non se comprenden fra do contexto cultural no que xorden, e polo xeral non distinguen dimensins sagradas e profanas dentro dos seus sistemas de valores e crezasl
habera que preguntarse sobre as consecuencias dunha pervivenca prolongada dunha relixin
deste tipo cando a vida social e poltica que ten como obxecto afirmar e xustificar desaparece baixo a imposicin de estructuras sociais e polticas alleas.
36 Cf. P LpezBarja:
"Religiones romanas y orientales en e1 noroeste peninsular". Separata de
Las religiones en la historia de Galicia. Antigedad, 1996 lpp. ZBS-49J, pp.245-7.
37 A cristianizacin
do Imperio representa/ segundo Hopkins, a culminacin da Romanizacin lart. ctt., p. 43) da mesma opinin S. Bernardino/ art. cit./ p. 998.
38 Art. cit., p. 118.
3e Da mesma opinin X.A. Fernndez Canosa:
"A Calicia romana", en W.AA.: Nova Historia de Galicia. Universidade de Santiago, 1996 lpp. 111-a8), p. 114.

226

8.

IMPACTO DA ROMANIZACIN EN GALICIA

ra asimiiada que viva conforme modelo de vida romano/ urbano elatinizado, a maiora da poboacin seguira ancorado nos seus antigos modos de vida e
costumes, practicamente allea que dende os centros de poder se estimaba romano e civilizado. A romanizaan, en palabras de Hopkins, xurdiu como r7n
sistema de explotacin e exaccin, e como tal perpetuouse, ata que o mximo
do nivel de homoxenezacin cultural por asimilacin romano se producise,
paradoxalmente, por medio dun instrumento de dominacin completamente
alleo propia Roma: o cristianismo.

227