Sei sulla pagina 1di 89

BACHARELADO EM HISTRIA DA ARTE UFRGS

EMENTRIO DAS DISCIPLINAS

1 ETAPA
(ART 02189) HISTRIA DA ARTE I
Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 1 etapa
Smula: Temas da histria das artes visuais, da Pr-Histria Antiguidade, atravs do estudo da funo do
mito e das relaes entre arte e religio e arte e poder.
Objetivos: Compreender as prticas e manifestaes artsticas da Pr-Histria Antiguidade, discutindo a
funo do mito, bem como as relaes entre arte e religio e arte e poder.
Bibliografia Bsica Essencial:
BELL, Julian. Uma Nova Histria da Arte. So Paulo: Editora Martins Fontes, 2008.
GOMBRICH, Ernst. A histria da arte. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Editores,1979.
JANSON, Horst Woldemar. Histria Geral da Arte (Vol. I) O Mundo Antigo e a Idade Mdia. So Paulo:
Martins Fontes, 2001.
Bibliografia Bsica:
ARGAN, Giulio Carlo. Histria da Arte Italiana Da Antiguidade a Duccio. So Paulo: Editora Cosac e Naify,
2003.
CURATOLA, Giovanni et alli. El Arte em Irak de los Sumerios a los Califas. Madrid (Espanha): Lunwrg
Editores, 2006. (ISBN: 87-9785-281-8)
BENDALA, M. Saber ver a Arte Grega. So Paulo: Martins Fontes.
JANSON, H.W. A Nova Histria da Arte de Janson A Tradio Ocidental. Lisboa, Portugal: Fundao
Calouste Gulbenkian, 2010.
HONOUR, Hugh; FLEMING, John. A World History of Art. London (Inglaterra): Lawrence King, 2009.
SNODGRASS, Anthony. Homero e os Artistas. So Paulo: Editora Odysseus, 2004.
VERNANT, Jean-Pierre; VIDAL-NAQUET, Pierre. Mito e tragdia na Grcia Antiga. So Paulo: Editora
Perspectiva (ISBN: 9788527301893).

(ART 02187) HISTRIA DA CULTURA


Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 1 etapa
Smula: Estudo do conceito de cultura atravs de uma introduo s suas manifestaes desde a
antiguidade at o final da idade mdia.
Objetivos: Introduzir o aluno s diversas expresses e conformaes culturais das sociedades humanas
mundiais desde a antiguidade at o final da Idade Mdia, atravs de uma abordagem terica, guiada pelo
estudo de grandes sistematizaes histricas e filosficas do perodo em questo, e prtica, baseada na
leitura de fontes primrias de diferentes naturezas documentos, livros sagrados e textos literrios. Discutir a
constituio de culturas urbanas ao longo da histria e os intercmbios culturais entre os variados povos.
Bibliografia Bsica Essencial:
BARZUN, Jacques. Da alvorada decadncia A histria da cultura ocidental de 1500 anos a nossos dias.
Rio de Janeiro: Editora Campus, 2002.
MARTEL, Frdric. Mainstream A guerra global das mdias e das culturas. Rio de Janeiro: Editora
Civilizao Brasileira, 2012.
SCHWANITZ, Dietrich. Cultura geral Tudo o que se deve saber. So Paulo: Editora Martins Fontes, 2009.
Bibliografia Bsica:
BERLIN, Isaiah. O sentido da realidade. So Paulo: Editora Civilizao Brasileira.
BURCKHARDT, Jacob. A Cultura do Renascimento na Itlia. So Paulo: Editora Companhia das Letras
(ISBN: 9788535913613).
CLARK, Kenneth. Civilizao. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 8533603908).
GOODY, Jack. Renascimentos: um ou muitos? Editora Unesp (ISBN 9788539301416)
SEIGEL, Jerrold. Paris Bomia: cultura, poltica e os limites da vida burguesa 1830 1930.
SNELL, Bruno. A cultura grega e as origens do pensamento europeu. So Paulo: Editora Perspectiva (ISBN:
8527302629).
SOLOMON, Robert C.; HIGGINS, Kathleen. Paixo pelo saber: uma breve histria da filosofia. Rio de Janeiro:
Editora Civilizao Brasileira (ISBN: 8520005438).

(ART 02122) TEORIAS DA ARTE


Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 1 etapa
Smula: Introduo s teorias e conceitos das artes visuais.
Objetivos: Proporcionar ao aluno conhecimento bsico sobre as teorias da arte da Antiguidade at o sculo
XX. Introduzir definies sobre objetos e mtodos das teorias da arte referenciais para a constituio da

histria da arte como disciplina. Estudar, introdutoriamente, reflexes sobre a teoria da arte na atualidade e a
relao dessas reflexes com o debate sobre a arte e a histria da arte na contemporaneidade.
Bibliografia Bsica Essencial:
BARASCH, Moshes. Teoras del arte. Editora Alianza (ISBN: 8420671088).
BOZAL, Valeriano. Historia de las ideas estticas y de las teoras artsticas contemporneas. Volumes I e II.
Editora Visor (ISBN: 84-7774-699-0).
DUARTE, Rodrigo (Org.). O belo autnomo: textos clssicos de esttica. Belo Horizonte: Editora UFMG
(ISBN: 85-7041-123-5).
Bibliografia Bsica:
BAYER, Raymond. Histria da Esttica. Editora Estampa (ISBN 9723309106)
PANOFSKY, Erwin. Idea: a evoluo do conceito de belo. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 85-3360280-4).

(ART 02126) PRTICAS ARTSTICAS


Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 1 etapa
Smula: Conhecimentos das diferentes prticas artsticas, com nfase nos seus processos e tcnicas,
abordando tambm seus pressupostos tericos, atravs de encontros com artistas das diferentes reas, com
visitas a atelis de artes visuais e acompanhamento de processos de criao musical e teatral.
Objetivos: Disciplina de carter compartilhado, com enfoque interdisciplinar nas artes visuais/msica/teatro,
visando proporcionar ao aluno o conhecimento de procedimentos especficos nas diferentes manifestaes
artsticas.
Bibliografia Bsica Essencial:
COLI, Jorge. O que arte? So Paulo: Editora Brasiliense (ISBN: 8511010467).
MAGALDI, Sbato. Iniciao ao Teatro. So Paulo: Editora tica (ISBN: 8508012837).
MORAES, J. J. O que msica. So Paulo: Editora Brasiliense (ISBN: 8511010807).
Bibliografia Bsica:
ASLAN, Odette. O ator no sculo XX: a evoluo da tcnica/problema de tica. So Paulo: Editora
Perspectiva.
KIEFER, Bruno. Elementos da linguagem musical. Porto Alegre: Editora Movimento.
MAYER, Ralph. Manual do artista: de tcnicas e materiais. So Paulo: Editora Martins Fontes.

(ART 02199) FUNDAMENTOS DAS ARTES VISUAIS

Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 1 etapa
Smula: Introduo ao conhecimento do campo das artes visuais, com suas estruturas organizacionais, seus
sistemas de legitimao, o lugar do artista na sociedade e o papel das artes visuais no mundo
contemporneo.
Objetivos: Familiarizar os estudantes com os conceitos e conhecimentos bsicos da rea de artes visuais.
Bibliografia Bsica Essencial:
COLI, Jorge. O que arte? SP: Brasiliense, 1982.
DIDI-HUBERMAN, Georges. O que vemos, o que nos olha. Traduzido por Paulo Neves. Editora 34.
FERREIRA, Glria; COTRIM, Ceclia (Org.). Escritos de Artistas Anos 60/70. Rio de Janeiro: Editora Jorge
Zahar.
Bibliografia Bsica:
CAUQUELIN, Anne. Arte Contempornea uma introduo. So Paulo: Editora Martins Fontes.
OBRIST, Hans Ulrich. Entrevistas (Vol. I a 6). Editora Cobog/Inhotim.
TOMKINS, Calvin. Duchamp, uma biografia. So Paulo: Cosac Naify.

2 ETAPA
(ART 02190) HISTRIA DA ARTE II
Pr-Requisitos: (ART 02189) HISTRIA DA ARTE I
Etapa de Oferecimento: 2 etapa
Smula: Temas da histria das artes visuais, da Antiguidade Tardia ao sculo XIV, atravs do estudo das
funes da imagem, enfatizando as relaes entre arte e religio, arte e poder.
Objetivos: Propiciar a compreenso das manifestaes artsticas da Antiguidade Tardia ao sculo XIV,
discutindo a funes das imagens, bem como as relaes entre arte e religio e arte e poder.
Bibliografia Bsica Essencial:
BELTING, Hans. Semelhana e Presena A Histria da Imagem antes da Era da Arte. Rio de Janeiro: Ars
Urbe, 2010 (ISBN: 9788563447005).
GOMBRICH, Ernst. A histria da arte. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Editores,1979.
JANSON, Horst Woldemar. Histria Geral da Arte (Vol. I) O Mundo Antigo e a Idade Mdia. So Paulo:
Martins Fontes, 2001.
Bibliografia Bsica:
DELIUS, Peter; HATTSTEINS, Markus (Ed.). El Islam Arte y Arquitectura. Kln (Alemanha): Knemann,
2001.
DUBY, Georges. O Tempo das Catedrais A Arte e a Sociedade 980-1420. Lisboa (Portugal): Editorial
Estampa, 1993 [1966].
FAURE, lie. A Arte Medieval. So Paulo: Martins Fontes, 1990.
FOCILLON, Henri. Arte do Ocidente. Lisboa (Portugal): Editora Editorial Estampa (ISBN: 9723310813).
JANSON, H.W. A Nova Histria da Arte de Janson A Tradio Ocidental. Lisboa, Portugal: Fundao
Calouste Gulbenkian, 2010.
LE GOFF, Jacques & SCHMITT, Jean-Claude. Dicionrio Temtico do Ocidente Medieval. So Paulo:
EDUSC, Imprensa Oficial, 2002.
SCHMITT, Jean-Claude. O Corpo das Imagens Ensaios sobre a Cultura Visual na Idade Mdia. So Paulo:
EDUSC, 2007.

(ART 02187) TEORIAS DA HISTRIA


Pr-Requisitos: No h
Etapa de Oferecimento: 2 etapa

Smula: Estudo das diferentes matrizes tericas da histria, dos discursos estruturantes do pensar histrico
atravs dos tempos, bem como de questes concernentes s prticas utilizadas na produo do
conhecimento histrico e na reflexo acerca da disciplina.
Objetivos: Propiciar ao aluno de Histria da Arte o estudo e a reflexo tericos sistematizados da Histria e
do fazer historiogrfico, aproximando-o dos modelos de anlise e interpretao das diversas vertentes
historiogrficas.
Bibliografia Bsica Essencial:
WHITE, Hayden. Metahistria. So Paulo: Editora EDUSP (ISBN: 8531400538)
REIS, Jos Carlos. Histria e Teoria. Historicismo, modernidade, temporalidade e verdade. So Paulo: Editora
FGV (ISBN: 978-85-225-0943-0)
KOSELLECK, Reinhart. Futuro passado: contribuio semntica dos tempos histricos. So Paulo: Editora
Contraponto (ISBN: 978-85-85910-25-9)
Bibliografia Bsica:
GELLNER, Ernest. Razo e Cultura. Lisboa: Editora Teorema (ISBN: 9726952387)
DUBY, Georges; PERROT, Michelle Perrot. Histria da Vida Privada v. 4. So Paulo: Editora Companhia das
Letras (ISBN: 8535914366)
ESPADA-LIMA, Henrique. A micro-histria italiana. Rio de Janeiro: Civilizao Brasileira (ISBN: 8520007155)
PERROT, Michelle. Minha Histria das Mulheres. Editora Contexto (ISBN: 8572443487)
ARIS, Phillipe. Histria Social da Criana e da Famlia. Editora Guanabara (ISBN: 8521613474)
ARIS, Phillipe. O tempo da Histria. Editora Relgio D'gua (ISBN: 9789727081608)
PESAVENTO, Sandra Jatahy. Histria Cultural: experincia de pesquisa. Rio de Janeiro: Editora Companhia
Editora Nacional (ISBN: 9788504008609)

(HUM 01163) FILOSOFIA DA ARTE I A


Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 2 etapa
Smula: A pergunta filosfica pela arte (a obra, a arte, o artista, o espectador). Compreenso histrica do sentido da
arte, enquanto expresso e projeo do homem greco-romano, medieval, renascentista, moderno e contemporneo.
Principais enfoques tericos sobre a arte que caracteriza tais perodos.

Objetivos: introduzir alunos de diversas reas das cincias humanas s noes bsicas da reflexo filosfica sobre a
arte e da arte.

Bibliografia Bsica Essencial:


ARISTTELES. Potica. Vrias editoras.
BRISSON, Luc. Introduction a la philosphie du mythe. Paris: Vrin, 2000. (ISBN: 2711612546).

HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich. Curso de esttica: o belo na arte. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN:
8533605730).
Bibliografia Bsica:
HUME. Do Padro do Gosto.
NIETSCHE. O Nascimento da Tragdia.
PLATO. Ion.

(ART 02209) INTRODUO HISTRIA DA MSICA


Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 2 etapa
Smula: Noes fundamentais da rea de Musicologia e Histria da Msica, com seus sistemas, mtodos de
pesquisa e interpretao documental; diferentes abordagens sobre o fato musical. Os perodos histricos da
msica e sua contextualizao nos campos socioeconmico, cultural e artstico.
Objetivos: Entendimento de mtodos empregados na pesquisa histrico-musical. Conhecimento de aspectos
importantes da Histria da Msica, tanto de um ponto de vista diacrnico quanto de um ponto de vista
sincrnico. Compreenso da msica como manifestao humana localizada em determinado contexto
socioeconmico, poltico e cultural, a partir da leitura e anlise de textos e audio de repertrio musical.
Bibliografia Bsica Essencial:
CAND, Roland de. Histria universal da msica. 2 vol. So Paulo: Martins Fontes, 2001.
GROUT, Donald; PALISCA, Claude. Histria da msica ocidental. Lisboa: Gradiva, 2011.
MASSIN, Jean; MASSIN, Brigitte. Histria da musica ocidental. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1998.
Bibliografia Bsica:
KERMAN, Joseph. Musicologia. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN 9788533607217)
KIEFER, Bruno. Histria e Significado das Formas Musicais. Porto Alegre: Editora Movimento.

(ART 02200) INTRODUO HISTRIA DO TEATRO


Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 2 etapa
Smula: Teorias da literatura dramtica e do espetculo. As manifestaes teatrais da antiguidade grega at
a contemporaneidade, sob o ponto de vista da dramaturgia e da prtica cnica.
Objetivos: Analisar o surgimento e a modificao esttica do teatro no Ocidente. Identificar as
transformaes do espetculo e da dramaturgia, da Grcia Antiga contemporaneidade. Caracterizar as
relaes existentes entre Potica e contexto da representao. Propor uma anlise crtica do teatro e de seu

funcionamento na sociedade.
Bibliografia Bsica Essencial:
BERTHOLD, Margot. Histria mundial do teatro. So Paulo: Perspectiva, 2010.
CARLSON, Marvin. Teorias do teatro: estudo histrico-crtico, dos gregos atualidade. So Paulo: UNESP,
1995.
PAVIS, Patrice. A anlise dos espetculos. So Paulo: Perspectiva, 2003.
Bibliografia Bsica:
BORBA FILHO, Hermilo; PAIVA, B. de H. Histria do espetculo. Editora Servio Nacional de Teatro.
GASSNER, John; GUZIK, Alberto; GUINSBURG, J. Mestres do teatro. Editora Perspectiva.
ROUBINE, Jean-Jacques. A linguagem da encenao teatral (1880-1980). Editora Zahar (ISBN:
9788571104617)
ROUBINE, Jean-Jacques. Introduo s grandes teorias do teatro. Editora Jorge Zahar (ISBN: 8571107084)
RYNGAERT, Jean-Pierre. Ler o teatro contemporneo. Editora Martins Fontes (ISBN: 85-336-0913-2)
SZONDI, Peter. Teoria do drama moderno [1880-1950]. Editora Cosac (ISBN: 8575030752)
UBERSFELD, Anne. Para ler o teatro. Editora Perspectiva (ISBN: 9788527307321)

3 ETAPA
(ART 02191) HISTRIA DA ARTE III
Pr-Requisitos: (ART 02190) HISTRIA DA ARTE II
Etapa de Oferecimento: 3 etapa
Smula: Temas da histria das artes visuais, do sculo XIV ao sculo XVII. nfase em aspectos como a
autonomia da arte e a posio social do artista, o resgate de valores da arte greco-romana e as discusses
sobre o antigo e o moderno.
Objetivos: Propiciar a compreenso das manifestaes artsticas do sculo XV ao sculo XVIII, discutindo a
conquista da autonomia da arte e a nova posio social do artista.
Bibliografia Bsica Essencial:
ARGAN, Giulio Carlo. Histria da Arte Italiana (Vol. 2 e 3) de Giotto a Leonardo; de Michelangelo ao
Futurismo. So Paulo: Cosac & Naify, 2003.
GOMBRICH, Ernst. A Histria da Arte. Rio de Janeiro: LTC, 1999.
JANSON, H.W. A Nova Histria da Arte de Janson A Tradio Ocidental. Lisboa, Portugal: Fundao
Calouste Gulbenkian, 2010.
Bibliografia Bsica:
ARGAN, Giulio Carlo. Imagem e Persuaso. So Paulo: Companhia das Letras ISBN 8535905790)
BAXANDALL, Michael. O Olhar Renascente Pintura e Experincia Social na Itlia da Renascena. Rio de
Janeiro: Editora Paz e Terra (ISBN: 8521906846).
BAZIN, Germain. Barroco e Rococ. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN 8578273400)
BURCKHARDT, Jacob. A Cultura do Renascimento na Itlia. So Paulo: Editora Companhia das Letras
(ISBN: 9788535913613).
BURKE, Peter. O Renascimento Italiano Cultura e Sociedade na Itlia. Editora Nova Alexandria (ISBN:
858607554X).
FRANCASTEL, Pierre. Pintura e Sociedade. So Paulo: Editora Martins Fontes.

(ART 02149) SEMINRIO DE ARTE NO RIO GRANDE DO SUL


Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 3 etapa
Smula: Estudo de tpicos da arte no Rio Grande do Sul.
Objetivos: Propiciar ao estudante o conhecimento de pesquisas relacionadas histria da arte no Rio
Grande do Sul.

Bibliografia Bsica Essencial:


DAMASCENO, Athos. Artes Plsticas no Rio Grande do Sul. Porto Alegre: Livraria do Globo, 1971.
GOMES, Paulo (Org.). Artes plsticas no Rio Grande do Sul: uma panormica. Porto Alegre: Lahtu Sensu,
2007.
ROSA, Renato; PRESSER, Dcio. Dicionrio de Artes Plsticas no Rio Grande do Sul. Porto Alegre: Editora
da UFRGS, 1997.
Bibliografia Bsica:
BULHES, Maria Amlia (Org.) Artes Plsticas no Rio Grande do Sul. Pesquisas Recentes. Porto Alegre:
UFRGS, 1995.
BULHES, Maria Amlia (Org.). Memria em Caleidoscpio: Artes Visuais no Rio Grande do Sul. Porto
Alegre: Editora da UFRGS, 2005.
CARVALHO, Ana Maria Albani de. Espao N.O. Nervo ptico. Rio de Janeiro: Funarte, 2004.
CATTANI, Iclia Borsa. Icleia Cattani Crtica. [Org. Aguinaldo Farias]. Rio de Janeiro: FUNARTE, 2004.
CAIXA RESGATANDO A MEMRIA. Porto Alegre: CEF, 1998 (Coordenao de Marisa dos Santos
Veeck/Textos de Marilene Burtet Pieta, Susana Gastal, Ana Maria Albani de Carvalho, Paulo Gomes, Maria
Lcia Bastos Kern, Crio Simon).
PIETA, Marilene Burtet. A modernidade na pintura no Rio Grande do Sul. Porto Alegre: Sagra/Luzzatto, 1995.
SCARINCI, Carlos. A Gravura no Rio Grande do Sul 19001980. Porto Alegre: Mercado Aberto, 1982.

(ART 02133) METODOLOGIA DA PESQUISA EM HISTRIA DA ARTE


Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 3 etapa
Smula: Fundamentos para projeto e desenvolvimento de trabalho cientfico em Histria e Teoria da Arte,
considerando suas especificidades, os marcos metodolgicos e os procedimentos tcnicos e prticos para obteno,
interpretao e gerenciamento de informaes.
Objetivos: Domnio dos fundamentos para elaborao de projetos de pesquisa em Histria, Teoria e Crtica
da Arte, com adequada relao entre marcos tericos e metodologias.
Bibliografia Bsica Essencial:
CARAMELLA, Elaine. Histria da arte: fundamentos semiticos: teoria e mtodo em debate. Editora EDUSC
(ISBN: 8586259225).
PCHT, Otto. Histria del Arte y Metodologa. Editora Alianza (ISBN: 842067060X).
SEVERINO, Antnio Joaquim. Metodologia do Trabalho Cientfico. Editora Cortez (ISBN: 9788524913112).
Bibliografia Bsica:

ADAMS, Laurie Schneider. The methodologies of art: na introduction. Editora Westview Press (ISBN
9780064302319)
BRITES, Blanca; TESSLER, Elida (Org.). O meio como ponto zero: metodologia da pesquisa em artes
plsticas. Porto Alegre: Editora da Universidade/UFRGS (ISBN: 85-7025-624-8).
DALLEVA, Anne. Methods and Theories of Art History. Laurence King Publishers (ISBN 9781856694179)
DEMO, Pedro. Metodologia cientfica em cincias sociais. Editora Atlas (ISBN: 85-224-0429-1).
FLICK, Uwe. Uma introduo pesquisa qualitativa. Porto Alegre: Editora Bookman (ISBN: 85-363-0414-6).
HATT, Michael; KLONK, Charlotte. Art History: a critical introduction to its methods. Manchester University
Press (ISBN 9780719069598)
LAKATOS, Eva Maria; MARCONI, Marina de Andrade. Metodologia cientfica. Editora Atlas (ISBN: 978-85224-4762-6).

(ART 02125) ESTUDOS SISTMICOS DA ARTE


Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 3 etapa
Smula: Estudo da arte como fenmeno social, em seus vrios aspectos, considerando o campo artstico em
sua complexidade de relaes.
Objetivos: Reconhecer a arte como sistema cultural. Estudar a arte enquanto fenmeno social. Investigar a
complexidade das relaes para constituio do campo artstico ocidental a partir da Renascena. Identificar
o papel das instituies artsticas e culturais para a configurao do campo artstico. Refletir sobre e
atividade artstica sob as heteronomias do campo social e sua participao na constituio da esfera pblica.
Analisar a arte contempornea como sistema cultural a partir das relaes entre artistas, mercado,
instituies e pblico. Compreender os movimentos para assimilao social da arte em suas aparies
pblicas, tanto quanto frente as suas intervenes no espao urbano.
Bibliografia Bsica Essencial:
BOURDIEU, Pierre. A economia das trocas simblicas. So Paulo: Editora Perspectiva (ISBN:
9788527301404).
CAUQUELIN, Anne. Arte Contempornea. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 8599102184).
FOSTER, Hal. Recodificao Arte, espetculo, poltica cultural. Editora Casa Editorial Paulista.
Bibliografia Bsica:
BELTIN, Hans. O fim da Histria da Arte. So Paulo: Editora Cosac Naify (ISBN 9788540502192)
BOURDIEU, Pierre. A produo da crena: contribuio para uma economia dos bens simblicos. So Paulo:
Editora Zouk (ISBN: 85-88840-02-2).

BOURRIAUD, Nicolas. Ps-produo: como a arte reprograma o mundo contemporneo. So Paulo: Editora
Martins Fontes (ISBN 9788561635114)
CAUQUELIN, Anne. No ngulo dos mundos possveis. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN
9788580630312)
DANTO, Arthur. Aps o fim da Arte. So Paulo: Edusp.
OLIVERAS, Elena. Cuestiones de arte contemporneo. Editora mec Arte (ISBN 9789500429788)
PEDROSA, Mario. Poltica das Artes. So Paulo: Editora Edusp (ISBN 8531403235)

4 ETAPA
(ART 02135) HISTRIA DA ARTE IV
Pr-Requisitos: (ART 02191) HISTRIA DA ARTE III
Etapa de Oferecimento: 4 etapa
Smula: Temas da histria das artes visuais, do sculo XVIII ao XIX, destacando as rupturas, os processos
de autonomia da arte e seus principais artistas.
Objetivos: Compreender as manifestaes artsticas dos sculos XVIII e XIX, abordando o surgimento das
novas tecnologias no campo das artes visuais, bem como os processos de autonomia da arte.
Bibliografia Bsica Essencial:
ARGAN, Giulio Carlo. Arte Moderna. So Paulo: Companhia das Letras, 1992.
BELL, Julian. Uma Nova Histria da Arte. So Paulo: Editora Martins Fontes, 2008.
FRASCINA, Francis [et alii]. Modernidade e Modernismo: a pintura francesa no sculo XIX. So Paulo:
Editora Cosac Naify, 1996.
Bibliografia Bsica:
ARGAN, Giulio Carlo. A arte moderna na Europa: de Hogarth a Picasso. So Paulo: Editora Companhia das
Letras (ISBN: 9788535915167).
BAUDELAIRE, Charles. A modernidade de Baudelaire. Textos selecionados por Teixeira Coelho Rio de
Janeiro: Editora Paz e Terra, 1988.
BOZAL, Valeriano (Org.). Historia de las ideas estticas y de las teoras artsticas contemporneas. Editora
Visor (ISBN: 8477745603).
CLARK, T. J. A pintura da vida moderna: Paris na arte de Monet e de seus seguidores. So Paulo: Editora
Companhia das Letras (ISBN: 8535905057).
FRIEDLAENDER, Walter. De David a Delacroix. So Paulo: Editora Editora Cosac Naify (ISBN: 8575030957).
GIBSON, Michael. Simbolismo. Editora TASCHEN (ISBN: 382286854-X).
SYPHER, Wylie. Do Rococ ao Cubismo. So Paulo: Editora Perspectiva (ISBN: 8527304422).

(ART 02141) HISTRIA DA ARTE NO BRASIL I


Pr-Requisitos: (ART 02191) HISTRIA DA ARTE III
Etapa de Oferecimento: 4 etapa
Smula: As prticas simblicas e artsticas no Brasil, do perodo pr-cabralino ao incio do sculo XIX,
enfatizando as relaes com a produo artstica e cultural de Portugal.

Objetivos: Apresentar um panorama da produo simblica e artstica no Brasil desde o perodo prcabralino at o incio do sculo XIX, discutindo as relaes entre a produo simblica e artstica da Colnia e
a tradio portuguesa.
Bibliografia Bsica Essencial:
OLIVEIRA, Myriam Andrade Ribeiro de. O Rococ Religioso no Brasil e seus Antecedentes Europeus. So
Paulo: Cosac Naify, 2003.
OLIVEIRA, Myriam Andrade Ribeiro de. Histria da Arte no Brasil: Textos de Sntese. Myriam Andrade Ribeiro
de Oliveira, Sonia Gomes Pereira e Angela Ancora da Luz. Rio de Janeiro: Editora UFRJ, 2010.
ZANINI, Walter (Org.). Histria Geral da Arte no Brasil. So Paulo: Instituto Moreira Salles, Fundao Djalma
Guimares, 1983.
Bibliografia Bsica:
BARDI, Pietro Maria (Org.) Arte no Brasil (Vol. 1). So Paulo: Abril Cultural, 1979.
BURY, John. Arquitetura e Arte no Brasil Colonial. Braslia: IPHAN/MONUMENTA, 2006. Disponvel em
portal.iphan.gov.br/files/johnbury.pdf
Patrimnio de Origem Portuguesa no Mundo (Arquitetura e Urbanismo) Amrica do Sul. Lisboa (Portugal):
Fundao Calouste Gulbenkian, 2010.
COELHO, Beatriz. Devoo e Arte Imaginria Religiosa em Minas Gerais. So Paulo: Edusp, 2005.
LAGO, Pedro Corra do. Brasiliana Ita Uma Grande Coleo dedicada ao Brasil. So Paulo: Editora
Capivara, 2009.
TIRAPELLI, Percival. Igrejas Barrocas do Brasil. So Paulo: Metalivros, 2008.
VALLADARES, Clarival do Prado. Aspectos da Arte Religiosa no Brasil Bahia, Pernambuco, Paraba.
Salvador: Odebrecht S.A., 1981.

(ART 02196) LABORATRIO DE PESQUISA EM HISTRIA DA ARTE I


Pr-Requisitos: (ART 02133) METODOLOGIA DA PESQUISA EM HISTRIA DA ARTE
Etapa de Oferecimento: 4 etapa
Smula: Exerccios de construo textual analtica e reflexiva, a partir de seminrios de leitura comparada, da
pesquisa de fontes bibliogrficas primrias e secundrias, e do estudo das apresentaes do discurso escrito.

Objetivos: Instrumentalizar e fomentar no estudante prticas e metodologias de pesquisa em Histria da


Arte.
Bibliografia Bsica Essencial:
DEMO, Pedro. Metodologia cientfica em cincias sociais. 3.ed. So Paulo: Atlas, 1995.
FLICK, Uwe. Uma introduo pesquisa qualitativa. 2.ed. Porto Alegre: Bookman, 2004.

HATT, Michael; KLONK, Charlotte. Art History: a critical introduction to its methods. Manchester: Manchester
University Press, 2006.
Bibliografia Bsica:
BARNET, Sylvan. A short guide to writing about art. Editora Pearson (ISBN 9780205708253)
CRESWELL, John W. Projeto de pesquisa: mtodos qualitativo, quantitativo e misto. 2.ed. Porto Alegre:
Artmed, 2007.
ECO, Umberto. Como se faz uma tese. 22.ed. So Paulo: Perspectiva, 2009.
FERNIE, Eric. Art History and its methods: a critical anthology. London: Phaidon, 1995.
JOHNSON, W. McAllister. Art History: its use and abuse. Editora University of Toronto Press (ISBN
9780802068415)
LAKATOS, Eva Maria; MARCONI, Marina de Andrade. Tcnicas de pesquisa. 7.ed. 3.reimpr. So Paulo:
Atlas, 2010.

(ART 02134) HISTORIOGRAFIA DA ARTE I


Pr-Requisitos: (ART 02191) HISTRIA DA ARTE III
Etapa de Oferecimento: 4 etapa
Smula: Estudo da historiografia da arte internacional, com nfase em suas principais correntes tericas e
escolas, do Renascimento Segunda Guerra Mundial.
Objetivos: Introduzir a historiografia da arte geral no perodo que se estende do Renascimento Segunda
Grande Guerra, atravs de uma abordagem terica, baseada no estudo das principais tendncias
historiogrficas do perodo em questo; e prtica, concentrada na leitura de fontes primrias relevantes para a
historiografia da arte. Discutir as transformaes da historiografia da arte, tanto geral quanto brasileira, no
perodo proposto, por meio da anlise de suas caractersticas especficas.
Bibliografia Bsica Essencial:
BAZIN, Germain. Histria da Histria da Arte. De Vasari a nossos dias. So Paulo: Martins Fontes, 1989.
KULTERMANN, Udo. Historia de la historia del arte: el camino de una ciencia. Madrid, Espanha: Ediciones
Akal, 1996.
VASARI, Giorgio. Vidas dos Artistas. So Paulo: Martins Fontes.
Bibliografia Bsica:
BELTING, Hans. Semelhana e Presena A Histria da Imagem antes da Era da Arte. Rio de Janeiro: Ars
Urbe, 2010 (ISBN: 9788563447005).
BURCKHARDT, Jacob. O retrato na pintura italiana do Renascimento. Editora da Unicamp (ISBN
9788561673444)
CHIPP, H. B. Teorias da Arte Moderna. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 8533602448).

HARRISON, Charles et al. Art in theory 1648-1815. An anthology of changing ideas. Editora Blackwell (ISBN:
9780631200642).
HARRISON, Charles et al. Art in theory 1815-1900. An anthology of changing ideas Editora Blackwell (ISBN:
9780631200666).
KLEINBAUER, W. Eugene. Modern Perspectives in Western Art History. An anthology of twentieth-century
writings on the Visual Arts. Editora Toronto University Press (ISBN: 0802067085).
PREZIOSI, Donald. The art of art history: a critical anthology. Editora Oxford University Press (ISBN:
9780199229840).
VENTURI, Lionello. Historia da Crtica de Arte. Lisboa, Portugal: Edies 70, 2007.

5 ETAPA
(ART 02140) HISTRIA DA ARTE V
Pr-Requisitos: (ART 02135) HISTRIA DA ARTE IV
Etapa de Oferecimento: 5 etapa
Smula: Temas da histria das artes visuais, do final do sculo XIX dcada de 1930. Estudo do
Modernismo europeu e internacional e das vanguardas artsticas histricas.
Objetivos: Compreender as variadas manifestaes artsticas do Modernismo europeu e internacional e das
vanguardas artsticas histricas. Analisar temas-chave para a constituio de um panorama geral do cenrio
artstico modernista mundial.
Bibliografia Bsica Essencial:
ARGAN, Giulio Carlo. A Arte Moderna: de Hogarth a Picasso. So Paulo: Companhia das Letras (ISBN
9788535915167)
MICHELI, Mario de. As vanguardas artsticas. So Paulo: Editora Martins Fontes, 2004.
SCHAPIRO, Meyer. A arte moderna: sculos XIX e XX. So Paulo: Editora EDUSP, 2010.
Bibliografia Bsica:
ARGAN, Giulio Carlo. Arte Moderna. So Paulo: Companhia das Letras, 1992.
CLARK, T. J. Modernismos. So Paulo: Editora Cosac Naify (ISBN: 9788575034903).
FER, Briony; BATCHELOR, David; WOOD, Paul. Realismo, Racionalismo, Surrealismo A arte no entreguerras. So Paulo: Editora Cosac Naify (ISBN 8586374229)
HARRISON, Charles; FRASCINA, Francis; PERRY, Gill. Primitivismo, Cubismo, Abstrao. So Paulo:
Editora Cosac Naify (ISBN 8586374156)
HARRISON, Charles; WOOD, Paul (Ed.) Art in Theory 1900 2000: An Anthology of Changing Ideas. Editora
Blackwell Publishing (ISBN 9780631337083)
MERCER, Kobena (Ed.) Cosmopolitan Modernisms. Editora MIT Press (ISBN 1899846417)
STANGOS, Nikos (Org.) Conceitos da Arte Moderna. Editora Jorge Zahar (ISBN 8571101426)

(ART 02146) HISTRIA DA ARTE NO BRASIL II


Pr-Requisitos: (ART 02141) HISTRIA DA ARTE NO BRASIL I
Etapa de Oferecimento: 5 etapa
Smula: As prticas artsticas no Brasil ao longo do sculo XIX e nos primeiros anos do sculo XX,
discutindo desde a criao da Academia Imperial de Belas Artes at os movimentos de ruptura de vis
modernista.

Objetivos: Discutir e problematizar a produo artstica brasileira desde o incio do sculo XIX, com a
instaurao do ensino formal de artes no Brasil, at os primeiros anos do sculo XX, com os movimentos de
vis modernista.
Bibliografia Bsica Essencial:
COLI, Jorge. Como estudar a arte brasileira do sculo XIX? So Paulo: Editora SENAC, 2005.
PEREIRA, Sonia Gomes. Arte brasileira no sculo XIX. Belo Horizonte: C/Arte, 2008.
ZANINI, Walter (Org.). Histria geral da arte no Brasil. 2 vol. So Paulo, Instituto Walther Moreira Salles, 1983.
Bibliografia Bsica:
AGUILAR, Nelson (Org.) Mostra do Redescobrimento: Sculo XIX. Editora Fundao Bienal de So
Paulo/Associao Brasil 500 Anos Artes Visuais (ISBN 8587742027).
BARDI, Pietro Maria (Org.) Arte no Brasil (Vol. 1). So Paulo: Abril Cultural, 1979.
BRITES, Blanca; BULHES, Maria Amelia; CATTANI, Icleia; GOMES, Paulo. 100 Anos de Artes Plsticas no
Instituto de Artes da UFRGS Trs Ensaios. Editora da UFRGS (ISBN 9788538601814)
CAMPOFIORITO, Quirino. Histria da Pintura Brasileira no Sculo XIX (Vol. IV). A Proteo do Imperador e
os Pintores do Segundo Reinado 1850 1890. So Paulo: Edios Pinakotheke.
CAMPOFIORITO, Quirino. Histria da Pintura Brasileira no Sculo XIX (Vol. V). A Repblica e a Decadncia
da Disciplina Neoclssica 1890 1918. So Paulo: Edios Pinakotheke.
CARDOSO, Rafael. A Arte Brasileira em 25 Quadros [1790 1930]. So Paulo: Record, 2008.
GOMES, Paulo (Org.) Artes Plsticas no Rio Grande do Sul: uma Panormica. Porto Alegre: Lahtu Sensu,
2007.

(ART 02197) LABORATRIO DE PESQUISA EM HISTRIA DA ARTE II


Pr-Requisitos: (ART 02196) LABORATRIO DE PESQUISA EM HISTRIA DA ARTE I
Etapa de Oferecimento: 5 etapa
Smula: Exerccios de pesquisa apoiados na busca documental, obteno de fontes iconogrficas estticas e
prtica da anlise da imagem, acompanhados de construo textual analtica e reflexiva.
Objetivos: Instrumentalizar e fomentar no estudante prticas e metodologias de pesquisa em Histria da
Arte.
Bibliografia Bsica Essencial:
CRESWELL, John W. Projeto de pesquisa: mtodos qualitativo, quantitativo e misto. 2.ed. Porto Alegre:
Artmed, 2007.
LAKATOS, Eva Maria; MARCONI, Marina de Andrade. Tcnicas de pesquisa. 7.ed. 3.reimpr. So Paulo:
Atlas, 2010.

ROSE, Gillian. Visual methodologies: an introduction to the interpretation of visual materials. 3.ed. London:
Sage, 2011.
Bibliografia Bsica:
ADAMS, Laurie Schneider. The methodologies of art: an introduction. Boulder [USA]: Westview Press, 1996.
BARNET, Sylvan. A short guide to writing about art. 10.ed. Upper Saddle River: Pearson [Prentice Hall], 2011.
BAUER, Martin W.; GASKELL, George. Pesquisa qualitativa com texto, imagem e som: um manual prtico.
7.ed. Petrpolis: Vozes, 2008.
CALABRESE, Omar. Como se l uma obra de arte. Lisboa: Editora Presena.
FERNIE, Eric. Art History and its methods: a critical anthology. London: Phaidon, 1995.
HATT, Michael; KLONK, Charlotte. Art History: a critical introduction to its methods. Manchester: Manchester
University Press, 2006.

(ART 02139) HISTORIOGRAFIA DA ARTE II


Pr-Requisitos: (ART 02134) HISTORIOGRAFIA DA ARTE I
Etapa de Oferecimento: 5 etapa
Smula: Estudo da historiografia da arte internacional, com nfase em suas principais correntes tericas e
escolas, do ps-Segunda Guerra Mundial contemporaneidade.
Objetivos: Introduzir a histria da historiografia da arte mundial no perodo que se estende do ps-Segunda
Guerra Mundial Contemporaneidade, atravs de uma abordagem terica, baseada no estudo das principais
tendncias historiogrficas do perodo em questo, e prtica, centrada na leitura de fontes primrias
relevantes para a historiografia da arte. Discutir as transformaes da historiografia da arte, tanto mundial
quanto brasileira, no perodo proposto, por meio da anlise de suas principais abordagens e de suas
caractersticas especficas.
Bibliografia Bsica Essencial:
ARGAN, Giulio Carlo. Arte e Crtica de Arte. Lisboa: Editorial Estampa.
CHALUMEAU, Jean-Luc. As Teorias da Arte. Editora Piaget (ISBN 9728329663)
MURRAY, Chris (Ed.). Pensadores clave sobre el arte: el siglo XX. Madrid: Ediciones Ctedra, 2006.
Bibliografia Bsica:
BAZIN, Germain. Histria da Histria da Arte. De Vasari a nossos dias. So Paulo: Editora Martins Fontes.
BOZAL, Valeriano (Ed.). Historia de las Ideas Estticas y de las Teoras Artsticas Contemporneas. Madrid:
Editora Visor.
CHALUMEAU, Jean-Luc. Lectures de l'art: rflexion esthtique et cration plastique em France aujourd'hui.
Editora Chne/Hachette (ISBN: 2-85108-279-5).

COHN, Sergio (Org.). Ensaios Fundamentais: artes plsticas. Editora Beco do Azougue (ISBN: 978-85-7920041-0).
FERNIE, Eric (Sel.). Art history and its methods: a critical anthology. Editora Phaidon Press Limited (ISBN:
978-07148-2991-3).
DANTO, Arthur. Aps o fim da arte: a arte contempornea e os limites da histria. Editora Odysseus Editora
(ISBN: 85-314-0932-2).
RICHARD, Andr. A Crtica de Arte. So Paulo: Editora Martins Fontes.

(ART 02223) HISTRIA DA CRTICA DE ARTE


Pr-Requisitos: (ART 02134) HISTORIOGRAFIA DA ARTE I
Etapa de Oferecimento: 5 etapa
Smula: Estudo da histria da crtica de arte, abordando as caractersticas desse tipo de texto, desde o
sculo XVIII at os dias atuais.
Objetivos: Propiciar um entendimento das caractersticas e funes da crtica de arte desde o sculo XVIII
at os dias atuais.
Bibliografia Bsica Essencial:
ARGAN, Giulio Carlo. Arte e crtica de arte. Lisboa, Portugal: Editorial Estampa, 1988.
RICHARD, Andr. A crtica de arte. So Paulo: Editora Martins, 1989.
VENTURI, Lionello. Histria da Crtica de Arte. So Paulo: Editora Martins Fontes, 1984.
Bibliografia Bsica:
ARGAN, Giulio Carlo; FAGIOLO, Maurizio. Guia de Histria da Arte. Editorial Estampa (ISBN
9789723309706)
BOZAL, Valeriano. Historia de las ideas estticas y de las teoras artsticas contemporneas. Volumes I e II.
Editora Visor (ISBN: 84-7774-699-0).
CHALUMEAU, Jean-Luc. Lectures de l'art: rflexion esthtique et cration plastique em France aujourd'hui.
Editora Chne/Hachette (ISBN: 2-85108-279-5).
DANTO, Arthur. Aps o fim da Arte. So Paulo: Edusp.
FERREIRA, Glria; COTRIM, Ceclia (Org.). Clement Greenberg e o debate crtico. Editora Funarte/Jorge
Zahar (ISBN: 85-85781-31-9).
FERREIRA, Glria; PESSOA, Fernando (Org.). Criao e Crtica. Editora Museu Vale (ISBN: 978856008100).
GUASCH, Anna Maria (Coord.). La crtica de arte: Histria, teora y praxis. Editora Ediciones del Serbal
(ISBN: 84-7628-426-6).

6 ETAPA
(ART 02192) HISTRIA DA ARTE VI
Pr-Requisitos: (ART 02140) HISTRIA DA ARTE V
Etapa de Oferecimento: 6 etapa
Smula: Temas da histria das artes visuais, da dcada de 1940 aos anos 1970. Modernismo ps
vanguardas artsticas histricas.
Objetivos: Estudar os aspectos essenciais da produo artstica internacional ps-vanguardas artsticas
histricas. Introduzir a histria da arte contempornea a partir da apresentao das principais manifestaes
e movimentos da arte internacional dos anos 1960 e 1970.
Bibliografia Bsica Essencial:
ARGAN, Giulio Carlo. Arte Moderna. So Paulo: Companhia das Letras, 1992.
FERREIRA, Glria; COTRIM, Ceclia. (Org.). Escritos de artistas, Anos 60/70. Rio de Janeiro: Jorge Zahar,
2006.
WOOD, Paul (et alii). Modernismo em disputa: a arte desde os anos quarenta. So Paulo: Cosac & Naify,
1998.
Bibliografia Bsica:
ARDENNE, Paul. Art, le present: la cration plasticienne au tornant du XXI sicle. Editora Editions Du Regard
(ISBN: 978-2-84105-227-1).
BUCHLOCH, Benjamin; FOSTER, Hal; KRAUSS, Rosalind; BOIS, Yves-Alain. Art since 1900 Modernism,
Antimodernsm, Postmodernism. Editora Thames and Hudson (ISBN 9780500238189)
CRIMP, Douglas. Sobre as runas do museu. Traduzido por Fernando Santos. Editora Martins Fontes (ISBN:
85-336-2221-X).
CROW, Thomas. El esplendor de los sesenta. Traduzido por Selina Blasco. Editora Ediciones Akal (ISBN: 84460-1153-0).
DANTO, Arthur. Aps o fim da arte: a arte contempornea e os limites da histria. Traduzido por Saulo
Krieger. Editora Edusp/Odysseus (ISBN: 85-314-0932-2).
GUASCH, Anna Maria. El arte ltimo del siglo XX: del posminimalismo a l multicultural. Alianza Editorial
(ISBN 9788420644455)
TASSINARI, Alberto. O espao moderno. Editora Cosac Naify (ISBN: 85-7503-045-0).

(ART 02150) HISTRIA DA ARTE NO BRASIL III


Pr-Requisitos: (ART 02146) HISTRIA DA ARTE NO BRASIL II

Etapa de Oferecimento: 6 etapa


Smula: Estudo da histria da arte no Brasil, desde a dcada de 1920, com os movimentos de ruptura de
vis modernista, at a dcada de 1950.
Objetivos: Discutir e problematizar a produo artstica brasileira desde a dcada de 1920 at a dcada de
1950, estabelecendo cruzamentos com a produo internacional do perodo.
Bibliografia Bsica Essencial:
CATTANI, Icleia. Arte Moderna no Brasil: Constituio e Desenvolvimento das Artes Visuais. Belo Horizonte:
C/Arte, 2011.
NAVES, Rodrigo. A forma difcil. So Paulo, tica, 1996.
ZANINI, Walter (Org.). Histria geral da arte no Brasil. 2 vol. So Paulo, Instituto Walther Moreira Salles, 1983.
Bibliografia Bsica:
AMARAL, Aracy. Arte para qu? A preocupao social na arte brasileira, 1930-1970: subsdios para uma
histria social da arte no Brasil. Editora Nobel (ISBN: 85-213-0449-8).
AMARAL, Aracy. Artes Plsticas na Semana de 22. Editora 34 (ISBN: 9788573261172).
BULHES, Maria Amlia. A semana de 22 e a emergncia da modernidade no Brasil. Editora Secretaria
Municipal da Cultura.
CHIARELLI, Tadeu. Arte internacional brasileira. Editora Lemos Editorial (ISBN: 85-7450-006-2).
FABRIS, Annateresa (Org). Modernidade e Modernismo no Brasil. So Paulo: Mercado de Letras, 1994.
MAGNO, Luciano. Histria da Caricatura Brasileira Os precursores e a consolidao da caricatura no Brasil
Vol. I. Rio de Janeiro: Gala Edies de Arte, 2012.
PIETA, Marilene Burtet. A Modernidade na Pintura do Rio Grande do Sul. Porto Alegre: Sagra-Luzzatto, 1995.
274 p.

(ART 02198) LABORATRIO DE PESQUISA EM HISTRIA DA ARTE III


Pr-Requisitos: (ART 02197) Laboratrio de Pesquisa em Histria da Arte II
Etapa de Oferecimento: 6 semestre
Smula: Pesquisa de campo com aplicao de mtodos de abordagem terica e procedimentos de anlise
documental, seguida de exerccios de comunicao oral e de argumentao escrita analtica e reflexiva.
Entrevistas, depoimentos e fontes videogrficas, fonogrficas, radiofnicas, entre outras.
Objetivos: Instrumentalizar e fomentar no estudante prticas e metodologias de pesquisa em Histria da
Arte.
Bibliografia Bsica Essencial:
BAUER, Martin W.; GASKELL, George. Pesquisa qualitativa com texto, imagem e som: um manual prtico.
7.ed. Petrpolis: Vozes, 2008.

ECO, Umberto. Como se faz uma tese. 22.ed. So Paulo: Perspectiva, 2009.
JOHNSON, W. McAllister. Art history: its use and abuse. Toronto: University of Toronto Press, 1990.
Bibliografia bsica:
ALPERS, Svetlana. O projeto de Rembrandt: o ateli e o mercado. Editora Companhia das Letras (ISBN
9788535916126)
CANCLINI, Nstor Garca. A Sociedade sem Relato: Antropologia e Esttica da Iminncia. So Paulo: Editora
Edusp (ISBN 9788531413698)
COSTA, Luiz Claudio (Org.). Dispositivos de Registro na Arte Contempornea. Editora Faperj (ISBN
9788577400591)
FREIRE, Cristina; LONGONI, Ana (Org.) Conceitualismos do Sul/Sur. So Paulo: Editora Annablume (ISBN
9788574199573)
GUASCH, Anna Maria. El Arte ltimo del Siglo XX: del posmodernismo a lo multicultural. Editora Alianza
Editorial (ISBN 9788420644455)
TOSH, John. A Busca da Histria: objetivos, mtodos e as tendncias no estudo da histria moderna. Editora
Vozes (ISBN 9788532641458)
WARNKE, Martin. O artista e a corte: os antecedentes dos artistas modernos. Editora Edusp (ISBN
8531405394)

(ART 02224) HISTORIOGRAFIA DA ARTE NO BRASIL


Pr-Requisitos: Historiografia da Arte II (ART 02139)
Etapa de Oferecimento: 6 semestre
Smula: Introduo ao estudo das principais vertentes historiogrficas da arte no Brasil e de suas
metodologias de anlise, do perodo colonial contemporaneidade.
Objetivos: Introduzir o estudante Historiografia da Arte Brasileira desde o perodo colonial at a
contemporaneidade, atravs de uma abordagem terica, baseada no estudo das principais tendncias e
metodologias de anlise historiogrficas do perodo em questo, e prtica, concentrada na leitura de fontes
primrias fundamentais para a formao de uma viso geral da historiografia da arte brasileira. Discutir as
transformaes da historiografia da arte brasileira ao longo da histria, por meio da anlise de suas
caractersticas especficas e de seus pontos de contato e ruptura com a historiografia geral da arte.
Bibliografia Bsica Essencial:
GONZAGA DUQUE. A Arte Brasileira: Pintura e Escultura. Campinas: Mercado de Letras, 1995.
OLIVEIRA, Myriam Andrade Ribeiro de, PEREIRA, Sonia Gomes E LUZ, Angela Ancora da. Histria da Arte
no Brasil: Textos de Sntese. Rio de Janeiro: Editora UFRJ, 2010. (ISBN: 8571083231)
ZANINI, Walter. Histria geral da arte no Brasil. 2 vol. So Paulo: Instituto Walther Moreira Salles, 1983.

Bibliografia Bsica:
ANDRADE, Mario de. Aspectos das artes plsticas no Brasil. Editora Martins/MEC.
BRITES, Blanca; BULHES, Maria Amelia; CATTANI, Icleia; GOMES, Paulo. 100 Anos de Artes Plsticas no
Instituto de Artes da UFRGS Trs Ensaios. Editora da UFRGS (ISBN 9788538601814)
COHN, Sergio (Org.). Ensaios Fundamentais: artes plsticas. Editora Beco do Azougue (ISBN: 978-85-7920041-0).
COLI, Jorge. Como estudar a arte brasileira do sculo XIX? Editora SENAC So Paulo (ISBN: 8573594446).
GOMES, Paulo (Org.). Artes plsticas no Rio Grande do Sul: uma panormica. Porto Alegre: Lahtu Sensu,
2007.
NAVES, Rodrigo. A forma difcil: ensaios sobre arte brasileira. Editora Atica (ISBN: 8598061226).
PEREIRA, Sonia Gomes. Arte Brasileira no Sculo XIX. Belo Horizonte: Editora C/Arte (ISBN: 978-85-7654063-2).

(ART 02143) SEMINRIO DE MUSEOLOGIA DA ARTE


Pr-Requisitos: no h
Etapa de Oferecimento: 6 semestre
Smula: O desenvolvimento dos museus na histria, com nfase na relao museu X arte e seu papel no
campo da arte e da cultura ocidental contempornea.
Objetivos: Levar o aluno a adquirir conhecimentos tericos e prticos , tanto das instituies quanto do fazer
museal, no sentido de que os mesmos possibilitem uma ampliao e um aprofundamento de sua
profissionalizao como artista plstico, docente ou como organizador/promotor de atividades (eventos,
exposies) ligados a rea de artes visuais. Promover a reflexo sobre o papel social da instituio museal no
que se refere intermediao entre a contemporaneidade artstica e a formao de fruidores, de forma que
estes espectadores da arte possam exercer uma leitura atenta e crtica quanto produo mais recente.
Estudar o desenvolvimento dos museus na histria e sua funo no campo das artes no ocidente,
percebendo as mudanas de valor que se estabeleceram at chegarmos ao variado leque de abrangncias
museais da atualidade.
Bibliografia Bsica Essencial:
CRIMP, Douglas. Sobre as runas do Museu. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 853362221X).
CURY, Marlia Xavier. Exposio: concepo, montagem e avaliao. Editora Annablume (ISBN:
8574195936).
DEL CASTILLO, Sonia Salcedo. Cenrio da Arquitetura da Arte. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN:
9788599102824).
Bibliografia Bsica:

Cincias e Letras 31 Patrimnio e Educao (Faculdade Porto-Alegrense de Educao, Cincia e


Letras/FAPA). Editora da FAPA.
HUYSSEN, Andreas. Memrias do Modernismo. Editora UFRJ (ISBN: 8571081689).
TEIXEIRA COELHO. Dicionrio Crtico de Poltica Cultural. Editora Iluminuras (ISBN: 857320478).

7 ETAPA
(ART 02222) HISTRIA DA ARTE VII
Pr-Requisitos: (ART 02192) HISTRIA DA ARTE VI
Etapa de Oferecimento: 7 etapa
Smula: Temas da histria das artes visuais, da dcada de 1970 aos dias atuais. Arte contempornea,
discutindo a expanso dos campos artsticos, o debate sobre contemporaneidade e ps-modernidade,
multiculturalismo, hibridizao cultural e o uso de novas tecnologias.
Objetivos: Introduzir questes e debates atuais das artes visuais a partir de uma histria da arte
contempornea.
Bibliografia Bsica Essencial:
ARCHER, Michael. Arte contempornea: uma histria concisa. So Paulo: Editora: Martins Fontes, 2001.
CAUQUELIN, Anne. Arte Contempornea. So Paulo: Editora Martins Fontes, 2008.
MILLET, Catherine. Arte Contempornea. Lisboa: Editora Piaget, 2000.
Bibliografia Bsica:
BOURRIAUD, Nicolas. Esttica relacional. Editora Martins (ISBN: 978-85-99102-97-8).
DANTO, Arthur. Aps o fim da arte: a arte contempornea e os limites da histria. So Paulo: Editora Edusp;
Odysseus (ISBN: 85-314-0932-2).
DEMPSEY, Amy. Estilos, escolas e movimentos: guia enciclopdico da arte moderna. So Paulo: Editora
Cosac Naify (ISBN: 9788575037843).
HONNEF, Klaus. Arte contempornea. Editora Benedikt Taschen (ISBN: 3-8228-0497-5).
MOEGLIN-DELCROIX, Anne. Esthtique du livre d'artiste 1960/1980: une introduction l'art contemporain.
Editora Le Mot et le Reste; Bibliothque Nationale de France (ISBN: 978-2360540136).
STILES, Kristine ; SELZ, Peter (Org.). Theories and Documents of Contemporary art : a sourcebook of
artists ? Editora University of California Press (ISBN 9780520202535)

(ART 02220) HISTRIA DA ARTE NO BRASIL IV


Pr-Requisitos: (ART 02150) Histria da Arte no Brasil III
Etapa de Oferecimento: 7 semestre
Smula: Estudo das especificidades da histria da arte contempornea no Brasil, considerando suas
relaes com a produo artstica internacional.

Objetivos: Refletir de modo aprofundado sobre temas das artes visuais no Rio Grande do Sul e no Brasil,
dialogando com a historiografia da arte no Brasil. Desenvolver a compreenso sobre esses temas atravs da
escrita de diferentes modalidades e gneros.
Bibliografia Bsica Essencial:
BASBAUM Ricardo (org.). Arte contempornea brasileira: texturas, dices, fices, estratgias. Rio de
Janeiro: Rios Ambiciosos, 2001.
BRITO, Ronaldo. A experincia crtica: textos selecionados. Organizao: Sueli de Lima. So Paulo: Cosac
Naify, 2005.
NAVES, Rodrigo. O vento e o moinho: ensaios sobre a arte moderna e contempornea. So Paulo:
Companhia das Letras, 2007.
Bibliografia Bsica:
CANONGIA, Ligia. O legado dos anos 60 e 70. Editora Jorge Zahar (ISBN: 85-7110-880-3).
CANONGIA, Ligia. Anos 80: embates de uma gerao. Editora Jorge Zahar (ISBN: 85-7110-880-3).
CHIARELLI, Tadeu. Arte internacional brasileira. Editora Lemos Editorial (ISBN: 85-7450-006-2).
FREIRE, Cristina. Poticas do Processo: arte conceitual no museu. Editora Iluminuras (ISBN: 8573210966).
MILLIET, Maria Alice. Lygia Clark: Obra-Trajeto. Editora Edusp (ISBN 8531400643)
SANTOS, Alexandre. A fotografia nos processos artsticos contemporneos. Editora Unidade Editorial da
Secretaria Municipal da Cultura/Editora da UFRGS (ISBN: 85-7025744-9).

(ART 02136) HISTRIA DA ARTE NA AMRICA LATINA


Pr-Requisitos: (ART 02150) Histria da Arte no Brasil III
Etapa de Oferecimento: 7 semestre
Smula: Estudo de tpicos das principais prticas e manifestaes artsticas na Amrica Latina, do perodo
pr-colombiano contemporaneidade.
Objetivos: Oferecer subsdios tericos e suporte para uma reflexo crtica acerca da histria da arte na
Amrica Latina, considerando fatores histricos, sociais, antropolgicos e artsticos. Possibilitar ao estudante
uma viso mais integrada da arte brasileira no contexto latino-americano.
Bibliografia Bsica Essencial:
ADES, Dawn. Arte na Amrica Latina. So Paulo: Cosac Naify, 1997.
BELLUZZO, Anna Maria de Moraes (Org.). Modernidade: vanguardas artsticas na Amrica Latina. So
Paulo, Memorial/UNESP, 1990.
GUTIRREZ, Ramn; VIUALES, Rodrigo Gutirrez. Historia Del Arte Iberoamericano. Editora Lunwerg
(ISBN 8477827516)
Bibliografia Bsica:

ANAYA, Jorge Lpez. Historia Del Arte Argentino. Editora Emec Editores (ISBN 9500418002)
BAILEY, Gauvin Alexander. Art of Colonial Latin America. New York (Estados Unidos): Phaidon, 2005.
BARNITZ, Jacqueline. Twentieth-Century Art of Latin America. Texas, Estados Unidos: Editora da
Universidade do Texas, 2001.
BULHES, Maria Amlia; KERN, Maria Lcia. As Questes do Sagrado na Arte Contempornea da Amrica
Latina. Porto Alegre: Editora da UFRGS, 1997.
FERREIRA, Glria; COTRIM, Ceclia (Org.) Escritos de Artistas: Anos 60/70. Editora Jorge Zahar (ISBN
9788571109391)
SCHWARTZ, Jorge. Vanguardas Latino-Americanas Polmicas, Manifestos e Textos Crticos. So Paulo:
Edusp, 1995.
SULLIVAN, Edward. Arte Latinoamericano del Siglo XX. Madri: Nerea, 1996.

(ART 02151) SEMINRIO DE PROJETO DE GRADUAO I


Pr-Requisitos: (ART 02198) Laboratrio de Pesquisa em Histria da Arte III e 108 Crditos Obrigatrios
Etapa de Oferecimento: 7 semestre
Smula: Orientao do projeto de pesquisa, em suas diversas etapas, tendo em vista a preparao do
Trabalho de Concluso de Curso, com nfase nos aspectos metodolgicos e marcos tericos da investigao
em Histria da Arte.
Objetivos: Instrumentalizar o estudante para a preparao do Trabalho de Concluso de Curso, atravs da
abordagem das diferentes dimenses necessrias constituio de um projeto de pesquisa em Histria da Arte e da
redao dos resultados finais de pesquisa. Promover a reflexo a respeito do Trabalho de Concluso de Curso,
possibilitando ao estudante a realizao do projeto de pesquisa a partir do dilogo entre marcos tericos e
metodologias em Histria, Teoria e Crtica de Arte. Orientar os alunos na teoria e na prtica da pesquisa em Histria da
Arte. Auxiliar na organizao e na investigao como mtodo de trabalho profissional na pesquisa em Histria da Arte.
Sistematizao da pesquisa cientfica em Histria da Arte. Domnio prtico dos conceitos e procedimentos para o
desenvolvimento da pesquisa em Histria da Arte.

Bibliografia Bsica Essencial:


CARAMELLA, Elaine. Histria da Arte: Fundamentos Semiticos: teoria e mtodo em debate. Bauru, So
Paulo: EDUSC, 1998.
CRESWELL, John W. Projeto de pesquisa: mtodos qualitativo, quantitativo e misto. 2.ed. Porto Alegre:
Artmed, 2007.
FERNIE, Eric. Art History and its methods: a critical anthology. London: Phaidon, 1995.
Bibliografia Bsica:
BARNET, Sylvan. A short guide to writing about art. 10.ed. Upper Saddle River: Pearson [Prentice Hall], 2011.

BEAUD, Michel. Arte da Tese: como preparar e redigir uma tese de mestrado, uma monografia ou qualquer
outro trabalho universitrio. Rio de Janeiro: Bertrand, 1997.
ECO, Umberto. Como se faz uma tese. 22.ed. So Paulo: Perspectiva, 2009.
RODRIGUEZ, Victor Gabriel. O Ensaio como Tese. So Paulo: Martins Fontes, 2012.

8 ETAPA
(ART 02295) SEMINRIO DE PROJETO DE GRADUAO II
Pr-Requisitos: (ART 02151) Seminrio de Projeto de Graduao I
Etapa de Oferecimento: 8 semestre
Smula: Acompanhamento do projeto de pesquisa, em sua etapa final, tendo em vista o trmino do Trabalho
de Concluso de Curso em Histria da Arte.
Objetivos: Analisar e discutir em grupo os resultados das bancas do Projeto de Graduao I.
Acompanhar o desenvolvimento do Projeto de TCC em paralelo com os professores orientadores. Auxiliar na
formatao do trabalho de TCC do ponto de vista tcnico. Acompanhar as bancas finais de TCC prestando
apoio na administrao dos mesmos junto ao Departamento de Artes Visuais.
Bibliografia Bsica Essencial:
BEAUD, Michel. Arte da Tese: como preparar e redigir uma tese de mestrado, uma monografia ou qualquer
outro trabalho universitrio. Rio de Janeiro: Editora Bertrand Brasil (ISBN: 9789896930004)
CRESWELL, John W. Projeto de pesquisa: mtodos qualitativo, quantitativo e misto. 2.ed. Porto Alegre:
Artmed, 2007.
FERNIE, Eric. Art History and its methods: a critical anthology. London: Phaidon, 1995.
Bibliografia Bsica:
BARNET, Sylvan. A short guide to writing about art. 10.ed. Upper Saddle River: Pearson [Prentice Hall], 2011.
CARAMELLA, Elaine. Histria da Arte: Fundamentos Semiticos: teoria e mtodo em debate. Bauru, So
Paulo: EDUSC, 1998.
ECO, Umberto. Como se faz uma tese. 22.ed. So Paulo: Perspectiva, 2009.

DISCIPLINAS SEM ETAPA


(DAN 99019) ANLISE DO MOVIMENTO I
Pr-Requisitos: No h
Smula: Aborda a anlise do movimento corporal nas suas inter-relaes entre Espao, Expressividade,
Corpo e Forma. Potencializa a percepo do movimento e redimensiona o repertrio corporal articulado aos
contextos da dana.
Objetivos: Compreender os principais aspectos da anlise de movimento corporal, comunicando-se
corporalmente e verbalmente com coerncia, e relacionando os conhecimentos com vivncias pessoais de
dana e culturas do movimento em geral. Estabelecer relaes do sistema com sua potica pessoal e com a
educao do movimento. Compreender e inter-relacionar as questes referentes ao Espao, Expressividade,
Corpo e Forma; observar e analisar movimento usando uma linguagem consistente; conhecer sistemas de
notao; compreender e refletir sobre os princpios de movimento; desenvolver projetos de movimento e usar
uma linguagem de anlise consistente; conexes com a dana-educao.
Bibliografia Bsica Essencial:
FERNANDES, Ciane. O Corpo em movimento: o sistema Laban/Bartenieff na formao e pesquisa em artes
cnicas. Editora Annablume (ISBN: 8574192384)
LABAN, Rudolf. Domnio do movimento. Editora Summus (ISBN: 8532300170)
MIRANDA, Regina. Corpo-Espao: aspectos de uma geofilosofia do corpo em movimento. Editora 7 Letras
(ISBN: 8575774697)
Bibliografia Bsica:
HACKNEY, Peggy. Making connections: total body integration through bartenieff fundamentals. Editora
TAYLOR AND FRANCIS (ISBN: 9781135300661)
MOMMENSOHN, Maria; PETRELLA, Paulo (org.). Reflexes sobre Laban, o mestre do movimento. Editora
Summus (ISBN: 8532307426)
RENGEL, Lenira. Os temas do movimento de Rudolf Laban. Editora Annablume (ISBN: 8574198064)

(ART 02285) ARTE E ARQUEOLOGIA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo dos acervos e colees produzidos pela Arqueologia, relevantes para a Histria da Arte,
bem como das condies de produo da cultura material, em seus aspectos artsticos, integrando estudos
da vida cotidiana e das relaes entre espao, tempo e histria no fazer e no rememorar da arte.

Objetivos:

Estudar

os

acervos

artsticos

produzidos

pela

Arqueologia,

em

suas

relaes com a Histria da Arte; Integrar o estudo da cultura material, da vida cotidiana e do resgate
arqueolgico ao campo de estudos de Histria da Arte; Ampliar o conhecimento das colees de Arte e
Arqueologia de museus do Brasil e do mundo.
Bibliografia Bsica Essencial:
KLEIN, Richard. O despertar da cultura. Editora Jorge Zahar (ISBN 8571108943)
REVISTA DE HISTRIA DA ARTE E ARQUEOLOGIA. Campinas: Unicamp, vrias edies.
SCHLIEMANN, Heinrich. taca, o Peloponeso e Troia. So Paulo: Ars Poetica, 1992.
Bibliografia Bsica:
ETCHEVARNE, Carlos. Escrito na Pedra Cor, Forma e Movimento nos Grafismos Rupestres da Bahia.
Editora Versal (ISBN 9788589309165)
JUSTAMAND, Michel. O Brasil desconhecido: pinturas rupestres de So Raimundo Nonato Piaui. Rio de
Janeiro: Achiam, 2010.
OUROS DE ELDORADO: Arte Pr-Hispnica da Colmbia. So Paulo: Pinacoteca do Estado de So Paulo,
2010.
PEDLEY, John G.. Greek Art and Archaeology. New York, Pearsons, 2011. ISBN 978-0205001330
RUSSEL, Ian Alden; Cochrane, Andrew (Eds.). Art and Archaeology. Collaborations, Conversations,
Criticisms. Series: One World Archaeology, Vol. 11. Springer, New York/Heidelberg, 2013. ISBN 978-1-46148989-4
SNODGRASS, Anthony. Homero e os artistas. So Paulo, Odysseus, 2004. ISBN 8588023598

(ART 02128) ARTE E COMUNICAO


Pr-Requisitos: No h
Smula: Tpicos sobre produo artstica e comunicao: reprodutibilidade, intermdia, esprito de rede,
mercado cultural e temas associados. A arte como veculo e como mensagem nos sculos XX e XXI.
Objetivos: Promover a reflexo sobre as relaes histricas e crticas entre a arte e a comunicao. Analisar
a instaurao da arte contempornea e a manuteno do sistema artstico por meio dos conceitos de meio e
mdia, levando em conta os fundamentos da comunicao.
Bibliografia Bsica Essencial:
CAUQUELIN, Anne. Arte contempornea: uma introduo. So Paulo: Martins Editora, 2005.
FERREIRA, Glria; COTRIM, Cecilia (Orgs.). Escritos de artistas: anos 60/70. Rio de Janeiro: Jorge Zahar
Editor, 2006.
FREIRE, Cristina. Poticas do processo: arte conceitual no museu. So Paulo: MAC-USP/Iluminuras, 1999.
Bibliografia Bsica:

BOURDIEU, Pierre. O Poder Simblico. Editora Bertrand Brasil (ISBN 8528699633)


BOURDIEU, Pierre; HAACKE, Hans. Livre-troca. Dilogos entre cincia e arte. Editora Bertrand Brasil (ISBN:
8528604861)
MORIN, Edgar. Cultura de Massas no Sculo XX. Editora Forense-Universitria (ISBN 8521802099)
PECCININI, Daisy Valle Machado. Arte: novos meios multimeios: Brasil 70/80. Editora Museu da Arte
Brasileira/Fundao Armando lvares Penteado (ISBN: 9788598864471)
RUSCH, Michael. Novas mdias na arte contempornea. Editora Martins Fontes (ISBN 833623135)
SANTAELLA, Lucia. Culturas e artes do ps-humano. Da cultura das mdias cibercultura. Editora Paulus
(ISBN: 8534921016)
STILES, Kristine; SELZ, Peter (Ed.). Theories and Documents of Contemporary Art. University of California
Press (ISBN 0520202538)

(ART 02298) ARTE E CULTURA VISUAL


Pr-Requisitos: No h
Smula: A histria da arte e da imagem e a centralidade da experincia visual na cultura contempornea.
Objetivos: Estudar conceitos de imagem visual e imagem artstica atravs de categorias sociais como
sexualidade, corpo, gnero, etnicidade etc. Apresentar definies da cultura visual e as relaes que elas
estabelecem com a histria da arte como campo disciplinar. Investigar as contribuies da cultura visual para
o estudo da arte.
Bibliografia Bsica Essencial:
BREA, Jos Luis (Ed.). Estudios visuales. La epistemologia de la visualidade em la era de la globalizacin.
Madrid: Akal, 2005.
ELKINS, James. Visual studies: essays on verbal and visual representation. New York/London: Routledge,
2003.
MITCHELL, W.J.T. Teora de la imagen. Ensayos sobre representacin verbal e visual. Madrid: Akal, 2009.
Bibliografia Bsica:
REVISTA PORTO ARTE 18 Histria da Arte e Estudos Visuais (Dossi). Porto Alegre: Programa de PsGraduao em Artes Visuais da UFRGS.

(ART 02265) ARTE E DESIGN


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo das relaes entre arte e design, enfatizando os cruzamentos entre linguagens e tecnologias
e sua importncia para o desenvolvimento tanto do campo das artes visuais, como do desenho industrial.

Objetivos: Discutir os cruzamentos entre os campos das artes visuais e do design, enfocando aspectos como
as artes decorativas, os movimentos artsticos focados na arquitetura e no design e a questo objetual.
Bibliografia Bsica Essencial:
ARGAN, Giulio Carlo. Arte Moderna. So Paulo: Companhia das Letras, 1992.
CARDOSO, Rafael. Uma introduo histria do design. So Paulo: Blcher, 2008.
FORTY, Adrian. Objetos de desejo design e sociedade desde 1750. So Paulo: Cosac Naify, 2007.
Bibliografia Bsica:
CARDOSO, Rafael (Org.). O design brasileiro antes do design: aspectos da histria grfica, 1870-1960. So
Paulo: Cosac & Naify, 2005.
GOMBRICH, E.H. O sentido da Ordem: um estudo sobre a Psicologia da Arte Decorativa. Porto Alegre:
Editora Bookman, 2012. ISBN. 97 885 407 01717
GOMBRICH, Ernst. Os Usos das Imagens Estudos sobre a Funo Social da Arte e da Comunicao
Visual. Porto Alegre: Bookman, 2012 [1999].
MAGNO, Luciano. Histria da Caricatura Brasileira Os precursores e a consolidao da caricatura no Brasil
Vol. I. Rio de Janeiro: Gala Edies de Arte, 2012.
MEGGS, Philip; PURVIS, Alston. Histria do Design Grfico. So Paulo: Cosac Naify, 2008.
PEVSNER, Nikolaus. Os pioneiros do desenho moderno: de William Morris a Walter Gropius. So Paulo:
Martins Fontes, 1995.
PEVSNER, Nikolaus. Academias de Arte Passado e Presente. So Paulo: Companhia das Letras, 2005.

(ART 02142) ARTE E IMAGEM


Pr-Requisitos: No h
Smula: Abordagem terica e histrica da imagem na arte Ocidental, considerando a questo da
reprodutibilidade tcnica. Estudos das linguagens da fotografia, cinema, vdeo e imagem digital e suas
repercusses na arte.
Objetivos: Proporcionar o estudo das relaes entre arte e imagem, enfocando as transformaes no campo
da arte a partir do advento das imagens tcnicas. Analisar como a fotografia, o cinema e o vdeo esto
presentes na arte dos sculos XIX e XX e as alteraes no estatuto da imagem a partir do desenvolvimento
das tecnologias digitais.
Bibliografia Bsica Essencial:
FLUSSER, Vilm. Filosofia da caixa preta. Editora Huicitec.
MACHADO, Arlindo. Made in Brasil: trs dcadas do vdeo brasileiro. Editora Iluminuras (ISBN:
9788573212716)
RUSH, Michael. Novas mdias na arte contempornea. Editora Martins Fontes (ISBN: 8533623135)

Bibliografia Bsica:
ROUILL, Andr. A fotografia: entre documento e arte contempornea. Editora SENAC (ISBN
9788573598766)
FABRIS, Annateresa. O desafio do olhar Fotografia e Artes Visuais no Perodo das Vanguardas Histricas.
Editora Martins Fontes (ISBN 9788578273705)
AUMONT, Jacques. A imagem. Editora Papirus (ISBN 8530802349)
BOURRIAUD, Nicolas. Ps-produo: como a arte reprograma o mundo contemporneo. Editora Martins
(ISBN 9788561635114)
BURKE, Peter. Testemunha Ocular: Histria e Imagem. Editora EDUSC (ISBN 8574601926)

(ART 02284) ARTE E LITERATURA


Pr-Requisitos: No h
Smula: As relaes entre arte e literatura, no campo das artes visuais.
Objetivos: Apresentar as relaes entre arte e literatura nas artes visuais; enfatizar os aspectos histricos
dessa relao; discutir os cruzamentos de linguagens.
Bibliografia Bsica Essencial:
BENJAMIN, Walter. Magia e Tcnica, Arte e Poltica Ensaios sobre Literatura e Histria da Cultura. So
Paulo: Brasiliense, 1996.
ECO, Umberto. Os limites da interpretao. So Paulo: Perspectiva, 2008.
MOREIRA DE MELLO, Celina Maria. Do pictrico ao literrio: questes de mtodo. Editora UFRJ (ISBN 1517106X)
Bibliografia Bsica:
CERDEIRA, Teresa Cristina. Saramago leitor de Drer. So Paulo: Editora Martins Fontes.
ECO, Umberto. Interpretao e superinterpretao. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN 8578275020)
FOUCAULT, Michel. As palavras e as coisas. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 9789724405315)
BERNARDO VAZ, Paulo; CASA NOVA, Vera. Estao Imagem: Desafios. Editora UFMG (ISBN 857041286X)
JURT, Joseph. Flaubert e as Artes Visuais. Editora UFRJ.
PRAZ, Mario. Literatura e Artes Visuais. So Paulo: Cultrix, 1981.
SILVA, Edson Rosa da. Malraux e Picasso: a autonomia da arte moderna. Editora UFRJ (ISBN: 1517-106X)

(ART 02297) ARTE E MODA


Pr-Requisitos: No h

Smula: Abordagem comparada dos fenmenos artsticos ligados moda, partindo dos princpios histricos
e terico-prticos que aproximam as duas reas, alm de aspectos relevantes da criao em ambos os
campos, considerando as relaes entre as diversas obras, os artistas/criadores, as condies de
museabilidade e de recepo.
Objetivos: Proporcionar aos alunos uma compreenso acadmica da relao arte-moda, visando
apropriao de conceitos e de discusses possveis a partir da transversalidade, servindo como ferramenta
que enriquea a compreenso dos processos de produo e de expresso visual, bem como a criao de
sentidos, de identidades e de reflexes sobre o fazer artstico na contemporaneidade.
Bibliografia Bsica Essencial:
BARNARD, Malcolm. Moda e Comunicao. Editora Rocco (ISBN 8532515320)
CRANE, Diana. Ensaios sobre moda, arte e globalizao cultural. Editora SENAC (ISBN 9788539601332)
MELLO E SOUZA, Gilda de. O esprito das roupas a moda no sculo XIX. Editora Companhia das Letras
(ISBN: 978-85-85095-24-6)
Bibliografia Bsica:
BARTHES, Roland. Imagem e Moda. Editora Martins Fontes (ISBN 8533620799)
BOURDIEU, Pierre. A produo da crena. Editora Zouk (ISBN: 978-85-88840-58-4)
LIPOVETSKY, Gilles. O Imprio do Efmero. Editora Companhia das Letras (ISBN 9788535915129)
STALLYBRASS, Peter. O Casaco de Marx. Editora Autntica (ISBN 9788586583346)
SVENDSEN, Lars. Moda: uma filosofia. Editora Zahar (ISBN: 978-85-378-0262-5)

(ART 02264) ARTE E NOVAS TECNOLOGIAS


Pr-Requisitos: No h
Smula: Processos tcnicos e tecnolgicos nas Artes Visuais. Relaes entre questes referentes cincia
e Filosofia da Tecnologia na produo artstica contempornea bem como seus desdobramentos nas poticas
contemporneas.
Objetivos: Propiciar aos alunos uma viso panormica acerca da influncia das tcnicas e da cincia ao
longo da histria nas artes visuais. Enfocar os efeitos das descobertas cientficas e de sua aplicao atravs das
novas tecnologias na arte de nossos dias. Estimular a reflexo e o pensamento crtico a partir de questes que
emergem com o advento da tecnologia: Esttica Digital; Neuroesttica; Estudos de Software; Linguagens dos Novos
Meios; Feminismo e Arte Abjeta.
Bibliografia Bsica Essencial:
FLUSSER, Vilm. O mundo codificado. So Paulo: Editora Cosac Naify, 2006.
GIANNETTI, Cludia. Esttica digital: sintopia da arte, a cincia e a tecnologia. Belo Horizonte: Editora C/Arte.
VENTURELLI, Suzete. Arte: espao, tempo, imagem. Braslia: Editora UNB.

Bibliografia Bsica:
ARTE NOVOS MEIOS: MULTIMEIOS BRASIL 70/80. Coordenao de Daisy Peccinini. So Paulo: FAAP,
2010.
HEIDEGGER, Martin. In: Philosophy of Technology: The Technological Condition and Anthology. Editora
Blackwell (ISBN 0631222189)
MANOVICH, Lev. The Languague of New Media. Editora MIT Press.
MEREDIEU, Florence. Digital and Video Art. Editora Chambers.
POPPER, Frank. Art of the Electronic Age. Editora Thames.
POPPER, Frank. From Technological to Virtual Art. Editora MIT Press.
SIMONDON, Gilbert. El modo de Existencia de Los Objetos Tecnicos. Editora La Cebra.
SKON, Martin; VARTAINIAN, Oshin. Neuroaesthetics. Editora Baywood (ISBN 97808950033366)

(ART 02263) ARTE E PERCEPO VISUAL


Pr-Requisitos: No h
Smula: Introduo ao conceito e s principais teorias da percepo, leis da organizao espacial, leitura das
formas bidimensionais e tridimensionais nas artes plsticas e visuais.
Objetivos: Promover o conhecimento dos fundamentos sintticos da linguagem formal bidimensional e
tridimensional e da compreenso do fenmeno perceptual e sua importncia em geral; desenvolver no aluno
a habilidade para a percepo e soluo de problemas formais, a capacidade de inveno e a sensibilidade
esttica; permitir a percepo das formas plsticas e visuais do ponto de vista de suas caractersticas
meramente visuais.
Bibliografia Bsica Essencial:
ARNHEIM, Rudolf. Arte & Percepo Visual: uma Psicologia da Viso Criadora. So Paulo: Livraria Pioneira
Editora, 1992.
GOMBRICH, Ernest. Arte e Iluso. So Paulo: Martins Fontes, 1995.
DOMNECH, Josep M. A forma do real: introduo aos Estudos Visuais. Editora Summus Editorial (ISBN
9788532307026)
Bibliografia Bsica:
DONDIS, Donis. A Sintaxe da Linguagem Visual. Editora Martins Fontes (ISBN 8533623828)
GOMES FILHO, Joo. Gestalt do Objeto: Sistema de Leitura Visual da Forma. So Paulo: Escrituras, 2002.
OSTROWER, Fayga. Criatividade e Processos de Criao. Editora Vozes (ISBN: 8532605532)

(BIB 02023) CIBERCULTURA


Smula: Cultura e tecnologia. Trajetria do pensamento tecnolgico. O campo dos estudos de cibercultura:
conexo entre comunicao, cultura e tecnologia. Tpicos selecionados: estudos de caso e reflexes tericas
sobre suas principais idias e pensadores.
Objetivos: Introduzir o estudante no campo dos estudos de cibercultura, destacando o desenvolvimento das
conexes entre comunicao, cultura e tecnologia, a partir de estudos de caso e reflexes tericas sobre os
principais problemas, idias e pensadores da cibercultura.
Bibliografia Bsica Essencial:
BELL, David. An Introduction to cybercultures. Editora Routledge (ISBN: 0415246598)
CASTELLS, Manuel. A Galxia Internet. Editora Zahar (ISBN: 0199241538)
RDIGER, Francisco. Introduo s teorias da cibercultura. Editora Sulina (ISBN: 9788520503409)
Bibliografia Bsica:
BELL, David. The cybercultures reader. Editora Routledge (ISBN 0415183790)
FELINTO, Erick. A religio das mquinas. Editora Sulina (ISBN: 8520503985)
HILLIS, Ken. Sensaes Digitais. Editora Unisinos (ISBN 8574312320)
LECOURT, Dominique. Humano ps-Humano. Editora Loyola (ISBN 8515031744)
RUDIGER, Francisco. Cibercultura e Ps-Humanismo. Editora PUCRS (isbn 9788574307244)

(ART 02111) CINCIAS DA ARTE: CAMPO SOCIAL


Smula: Estudo da Histria da Arte privilegiando o aspecto sociolgico. O lugar da arte na sociedade e a
questo institucional.
Objetivos: Introduzir o estudo da Histria da Arte privilegiando o aspecto sociolgico. Reconhecer as
estratgias de institucionalizao da arte e suas frices no campo social com nfase nos sculos XX / XXI.
Investigar o carter scio-poltico das experincias artsticas no espao urbano a partir do sculo XX.
Identificar e relacionar os movimentos, artistas, obras e eventos artsticos de maior repercusso sistmica a
partir dos anos 1960. Estudar artistas, movimentos, eventos e projetos artsticos (pblicos e privados) que se
constituem a partir das injunes do campo artstico erudito e do campo da indstria cultural. Analisar as
relaes entre meios de comunicao e mediaes culturais no campo artstico no Rio Grande do Sul a partir
de exposies, eventos e acontecimentos recentes.
Bibliografia Bsica Essencial:
BOURRIAUD, Nicolas. Esttica Relacional. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 978-85-9910297-8).
FERREIRA, Glria; COTRIM, Ceclia. Escritos de Artistas: anos 60/70. Rio de Janeiro: Editora Zahar (ISBN:
85-7110-939-7)
Arte como questo: anos 70. So Paulo: Editora Instituto Tomie Ohtake (ISBN: 978-85-88728-12-7).

Bibliografia Bsica:
CANCLINI, Nestor. A socializao da arte. So Paulo: Editora Cultrix.
JAREMCTCHUK, Daria; RUFINONI, Priscila Rufinoni (Org). Arte e Poltica: situaes. Editora Alameda (ISBN:
978-85-7939-041-8)
FOSTER, Hal. Recodificao Arte, espetculo, poltica cultural. Editora Casa Editorial Paulista.
LADDAGA, REINALDO. Esttica da Emergncia. Editora Martins Fontes (ISBN: 9788580630718)
CANONGIA, Ligia. O legado dos anos 60 e 70. Editora Jorge Zahar (ISBN: 85-7110-880-3).
MELO, Alexandre. O que arte. Editora Quimera (ISBN: 9725890698)
PALLAMIN, Vera. Arte Urbana. Editora Annablume (ISBN 8574191388)

(ART 02112) CINCIAS DA ARTE: ESPAO SIMBLICO


Smula: Arte como linguagem. Estudo do campo artstico, privilegiando o aspecto semiolgico.
Objetivos: Apresentar ao aluno, atravs do estudo de textos fundamentais sobre teorias do smbolo
modernas e contemporneas, de fontes textuais e iconogrficas primrias e de exemplos especficos
selecionados na histria da arte, diferentes modos de configurao dos sistemas simblicos nas artes visuais,
enfatizando as alteraes em suas formulaes ao longo da histria da arte ocidental, sobretudo desde o
Renascimento at a Contemporaneidade, bem como discutir os limites contextuais e culturais de tais
configuraes.
Bibliografia Bsica Essencial:
CASSIRER, Ernst. A filosofia das formas simblicas. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 853361375-X).
GOODMAN, Nelson. Linguagens da arte. Uma abordagem a uma teoria dos smbolos. Editora Gradiva (ISBN:
9896161089).
PANOFSKY, Erwin; PANOFSKY, Dora. A caixa de Pandora. As transformaes de um smbolo mstico. So
Paulo: Editora Companhia das Letras (ISBN: 9788535914252).
Bibliografia Bsica:
ALPERS, Svetlana. A Arte de Descrever. So Paulo: Editora Edusp (ISBN: 8531404649).
BAXANDALL, Michael. Padres de inteno. A explicao histrica dos quadros. Editora Companhia das
Letras (ISBN: 8535907882)
BURUCUA, Jos Emilio. Historia, Arte, Cultura De Aby Warburg a Carlo Ginzburg. Editora Fondo de Cultura
Econmica (ISBN 9789505575589)
GINZBURG, Carlo. Indagaes sobre Piero. Editora Cosac Naify.
LONGUI, Roberto. Piero della Francesca. So Paulo: Editora Cosac Naify (ISBN 8575035886)
PANOFSKY, Erwin. A perspectiva como forma simblica. Edies 70 (ISBN: 9724408868)
WIND, Edgar. A eloquncia dos smbolos. Editora EDUSP (ISBN 8531403502)

(BIB 02008) COMUNICAO EM MUSEUS


Pr-Requisitos: No h
Smula: Museus no sistema miditico. Museu como meio de comunicao. Formas de comunicao do
museu com seus pblicos. Estratgias de visibilidade e divulgao: formatos e pblicos.
Objetivos: Discutir o museu como fenmeno de comunicao dentro do sistema de cultura, seu impacto miditico e
sua relao com as indstrias culturais; analisar os processos de comunicao como produo de sentido entre o
museu e seus pblicos; oferecer subsdios para o planejamento de estratgias de divulgao e visibilidade dos
museus; elaborar um trabalho de campo sobre museus (anlise da comunicao em sites de museus internacionais
de referncia).
Bibliografia Bsica Essencial:
CURY, Marilia Xavier. Comunicao museolgica: uma perspectiva terica e metodolgica de recepo (Tese
de Doutoramento)
LIPOVETSKY, Gilles; SERROY, Jean. A cultura-mundo. Editora Companhia das Letras (ISBN:
9788535917970)
OLIVEIRA, Ivone e SOARES, Ana Thereza (Orgs). Interfaces e tendncias da comunicao no contexto das
organizaes. Editora Difuso Editora (ISBN: 9788578080303)
Bibliografia Bsica:
BALDISSERA, Rudimar. Por uma compreenso da comunicao organizacional. In: SCHROFERNEKER,
Cleusa. O Dilogo Possvel: comunicao e paradigma da complexidade. Porto Alegre: Editora EDIPUCRS
(ISBN 9788574308296)
COHN, Sergio e SAVAZONI, Rodrigo (Org.) - Cultura digital - Editora Beco do Azougue (ISBN: ISBN 978-857920-008-3)
FONSECA DOS REIS, Ana Carla. Cidades criativas, solues inventivas. Editora Garimpo de Solues (ISBN
1012929)
HOHLFELDT, Antonio; MARTINO, Luiz; FRANA, Vera Veiga. Teorias da comunicao. Editora Vozes
(ISBN: 8532626157)
MENDES, Luis Marcelo (Org.). Reprograme Comunicao, branding e cultura numa era de museus. Editora
Im Editorial (ISBN 9788564528482)
OLIVEIRA, Silvia Maria Rodrigues; SILVA, Bento Duarte. Os museus e a internet: a necessidade de um agir
comunicacional.
RUBIM, Linda (Org.). Organizao e produo da Cultura. Editora EDUFBA (ISBN 8523203354)

(BIB 03083) CONHECIMENTO E SOCIEDADE


Pr-Requisitos: No h

Smula: Natureza e histria social do conhecimento. Produo do conhecimento e interdisciplinariedade.


Conhecimento e sociedade. A construo da realidade e as formas de saber. Conhecimento e o paradigma
da complexidade.
Objetivos: Proporcionar ao aluno uma viso de conjunto sobre a natureza e histria social do conhecimento,
enfatizando as condies sociais da produo do conhecimento, os diferentes tipos de saberes sua relao
com a sociedade. Identificar os pressupostos tericos das condies sociais da produo do conhecimento e
os contextos do saber. Identificar as caractersticas e os diferentes tipos de saber produzidos socialmente.
Discutir as formas do fazer cientfico e a produo do conhecimento.
Bibliografia Bsica Essencial:
BURKE, Peter. Uma histria social do conhecimento: de Gutemberg a Diderot. Editora Zahar (ISBN:
8571107114)
JOVCHELOVITCH, Sandra. Os contextos do Saber: representaes, comunidade e cultura. Editora Vozes
(ISBN: 9788532636478)
MAFFESOLI, Michel. Elogio da Razo Sensvel. Editora Vozes (ISBN: 853262078-7)
Bibliografia Bsica:
BARATIN, Marc; JACOB, Christian. O Poder das Bibliotecas: a memria dos livros no Ocidente. Editora UFRJ
(ISBN 8671082286)
MARGATO, Izabel; GOMES, Renato Cordeiro. O papel do Intelectual Hoje. Editora UFMG (ISBN: 8570414455)
MATURANA, Humberto. VARELA, Francisco. A rvore do Conhecimento: as bases biolgicas da
compreenso humana. Editora Palas Athena (ISBN 85472420320)
RODRIGUES, Lo Peixoto - Sociedade, Conhecimento e Interdisciplinaridade: abordagens contemporneas.
- Editora Editora Universidade de Passo Fundo (ISBN: 978857515663-3)

(BIB 03211) CONSERVAO E PRESERVAO DE BENS CULTURAIS


Pr-Requisitos: No h
Smula: Polticas e programas de preservao em museus. Agentes de degradao: identificao e controle.
Tcnicas de conservao preventiva: condies ambientais de guarda, higienizao e acondicionamento.
Segurana e emergncias.
Objetivos: Propiciar o conhecimento de conceitos, metodologias, polticas e prticas adotadas na
Conservao Preventiva para fins da Preservao de Bens Culturais em museus.
Bibliografia Bsica Essencial:
MICHALSKI, Stefan. Conservacin de las colecciones de museos: enfoque sistemtico. Madri: ICC, 1992.
THOMPSON, Garry. The museum environment. 2. ed. Londres: Butterworths, 1994.

CRUZ SOUZA, Luiz Antonio; FRONER, Yacy-Ara. Controle de pragas. Editora UFMG (ISBN:
9788588587083)
Bibliografia Bsica:
CHENIAUX, Violeta. A ao destruidora da umidade em acervos museolgicos. Separata dos Cadernos de
Ensaios n 2: Estudos de Museologia. Editora IPHAN
COSTA, Lygia Martins. De museologia, arte e polticas do patrimnio. Coleo Edies do Patrimnio. Editora
IPHAN
SOUZA, Luiz Antonio Cruz; DINIZ, Wivian. Manual de Conservao Preventiva do Patrimnio Cultural. Editora
Grfica L.
MACARRON MIGUEL, Ana Maria; GONZALEZ MOZO, Ana. La Conservacion y la restauracion en el siglo XX.
Editora Tecnos (ISBN: 139788430953813)
MUSEUMS, LIBRARIES AND ARCHIVES COUNCIL. Conservao de Colees. Museologia: Roteiros
Prticos 4. Editora Edusp.
STOLOW, Nathan. Conservation and Exhibitions: packing, transport, storage and environmental
considerations. Editora Butterworth.
ZUIGNA, Solange. Polticas pblicas, vontade poltica e conscientizao dos nveis decisrios para a
preservao. In: Cadernos do Centro de Organizao da Memria do Oeste de Santa Catarina. Ano 18, n 22,
dez. 2005. p. 231-255. Editora Argos.

(DAN 99015) CORPO E MUSICALIDADE


Pr-Requisitos: No h
Smula: Aborda aspectos da relao do movimento com a msica. Problematiza questes relativas
musicalidade associada ao movimento. Estuda e relaciona os elementos constituintes da msica e elementos
da criao em dana.
Objetivos: Introduzir elementos da improvisao e da composio em dana. Promover estudos prticos e
tericos acerca dos elementos da msica e propor analogias com a dana. Instigar possibilidade de
convvio com a diversidade. Perceber as interfaces na relao corpo e musicalidade.
Bibliografia Bsica Essencial:
BERTAZZO, Ivaldo. Cidado Corpo. Editora Summus. (ISBN: 85-323-0630-6)
KROLYI, tto. Introduo msica. Traduzido por lvaro Cabral. Editora Martins Fontes. (ISBN: 85-3361543-4)
MILLER, Jussara. Qual o corpo que dana? Dana e educao somtica para adultos e crianas. Editora
Summus. (ISBN: 978-85-323-0267-0)
Bibliografia Bsica:

ARTAXO, Ins; MONTEIRO, Gisele de Assis. Ritmo e Movimento Teoria e Prtica. Editora Phorte (ISBN
97876551256)
FREGTMAN, Carlos. Holomsica. Editora Cultrix
HASELBACH, Barbara. Dana Improvisao e Movimento. Editora Ao Livro Tcnico (ISBN 8521504950)
LOVELOCK, William. Histria Concisa da Msica. Editora Martins Fontes (ISBN: 85-336-1476-4).
NACHMANOVITCH, Stephen. Ser Criativo: o Poder da Improvisao na Vida e na Arte. Editora Summus
(ISBN 8532304354)
ROTH, Gabrielle. Os ritmos da alma. Editora Cultrix (ISBN: 8531606403)

(ART 02296) CRTICA DE ARTE NO BRASIL


Pr-Requisitos: (ART 02223) Histria da Crtica de Arte
Smula: A crtica de arte no Brasil no Brasil: histria, constituio, orientaes e principais protagonistas. Os
influxos da crtica e a histria da arte no Brasil.
Objetivos: Apresentar ao estudante as etapas, autores e principais textos da crtica de arte no Brasil.
Bibliografia Bsica Essencial:
FERREIRA, Glria (Org.). Crtica de Arte no Brasil: temticas contemporneas. Rio de Janeiro: Funarte, 2006.
GUASCH, Ana Maria (Coord.) La crtica de arte: Histria, Teora y Praxis. Barcelona: Ediciones del Serbal,
2003.
GONZAGA DUQUE. Impresses de um amador. Textos esparsos de crtica (18821909). Orgs. Jlio
Castaon Guimares e Vera Lins. Belo Horizonte: Editora UFMG; Fundao Casa de Rui Barbosa, 2001.

(BIB 03219) CULTURA E ARTE POPULAR NO BRASIL


Pr-Requisitos: No h
Smula: Cultura popular, folclore e indstria cultural. Cultura regional e local: festas e folguedos. Artesanato e
arte popular, msicas, cantigas e danas. Globalizao, tradio e identidade cultural. Cultura popular e
pesquisa.
Objetivos: Conhecer as origens do conceito de cultura e arte popular, discutindo as inter-relaes entre
folclore, cultura erudita e de massa, identificando as caractersticas destas produes no Brasil. Conhecer a
diversidade das manifestaes populares que constituem o repertrio do nosso patrimnio cultural. Refletir
sobre a construo de nossa identidade cultural a partir das manifestaes e tradies culturais regionais
brasileiras.
Bibliografia Bsica Essencial:

MORIGI, Valdir J. Narrativas do Encantamento: O Maior So Joo do Mundo, mdia e cultura regional. Editora
Armazm Digital (ISBN: 9788588715271)
STRINATI, Dominic. Cultura Popular: uma introduo. Editora Hedra (ISBN: 8587328018)
TEDESCO, Joo Carlos; ROSSETO, Valter. Festas e saberes: artesanatos, genealogias e memria imaterial
na regio colonial do Rio Grande do Sul. Editora Mritos (ISBN: 9788589769310)
Bibliografia Bsica:
ARANTES, Antnio Augusto. O que Cultura Popular. Editora Brasiliense
AYALA, Marcos e Maria Ignez Novais. Cultura Popular no Brasil. Editora tica.
BARBOSA, Lvia; CAMPBELL, Colin. Cultura, consumo e identidade. Rio de Janeiro: Editora FGV, 2006
(ISBN 8522505705)
BRANDO, Carlos Rodrigues. A Cultura na Rua. Editora Papirus.
CANCLINI, Nstor Garca. As Culturas Populares no Capitalismo. Editora Brasiliense.
MAGNANI, Jos. Festa no Pedao: cultura popular e lazer na cidade. Editora Brasiliense.
ROSA, Maria Cristina (Org.). Festa, Lazer e Cultura. Editora Papirus.

(BIB 03234) CULTURA, CIDADANIA E AMBIENTE


Pr-Requisitos: No h
Smula: Cultura e cidadania. Participao social e prticas de cidadania. Cultura, consumo e
sustentabilidade. Cultura e responsabilidade socioambiental. Conscincia ecolgica, ambiente e a tica do
cuidado. Prticas culturais, educao ambiental e ecocidadania.
Objetivos: Compreender e discutir as relaes entre os temas da cultura, cidadania e meio ambiente a partir
das interfaces com questes contemporneas como sustentabilidade, responsabilidade e conscincia
socioambiental, prticas de consumo, aes dialgicas e educao ambiental.
Bibliografia Bsica Essencial:
LARAIA, Roque de Barros. Cultura: um conceito antropolgico. Editora Zahar.
VIEIRA, Liszt. Os argonautas da cidadania: a sociedade civil na globalizao. Editora Record.
Bibliografia Bsica:
BOBBIO, Norberto. A Era dos Direitos. Editora Campus.
CARVALHO, Jos Jorge de. Incluso tnica e racial no Brasil: a questo das cotas no ensino superior.
Editora Attar Editoria.
CINQUETTI, Heloisa; LONGAREZZI, Amadeu. Consumo e Resduo: fundamentos para o trabalho educativo.
Editora EduUFSCAR.
CORTEZ, Ana Tereza Cceres; ORTIGOZA, Silvia Aparecida G. (Orgs). Consumo sustentvel: conflitos entre
necessidade e desperdcio. Editora Unesp.

CORTINA, Adela. Cidados do Mundo: para uma teoria da cidadania. Editora Loyola.
CUCHE, Denys. A noo de cultura nas cincias sociais. Editora Edusc
PORTILHO, Ftima. Sustentabilidade Ambiental, Consumo e Cidadania. Editora Cortez.

(ART 03840) ESTTICA DA MSICA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Teorias estticas da msica: quanto matriz filosfica, quanto relao da teoria com seu objeto,
quanto concepo de arte e quanto ao enfoque. Funo da esttica nos diferentes campos da prtica
musical: na educao, na apreciao, na execuo e na composio. Experincia artstica e experincia
esttica.
Objetivos: Discernimento dos modelos conceptuais e seus desdobramentos encontrados nas principais
concepes sobre msica discutidas atualmente. Exame dos campos de aplicabilidade da reflexo sobre as
faculdades sensveis e sobre o fenmeno artstico na prtica musical contempornea (entendendo-se como
tal, toda a msica realizada hoje).
Bibliografia Bsica Essencial:
ANDRADE, Mrio. Introduo esttica musical. Editora Ucitec (ISBN: 8527103109)
PAREYSON, Luigi. Os problemas da esttica. Editora Martins Fontes (ISBN: 8533607296)
ROSENFIELD, Kathrin. Esttica. Editora Zahar (ISBN: 857110915x)
Bibliografia Bsica:
ARISTTELES. Potica. In: A Potica Clssica. Editora Cultrix (ISBN 8531603072)
HEGEL, G. W. Curso de esttica (Vol. 4). Editora Edusp (ISBN: 8531404673)
KANT, Immanuel. Crtica da Faculdade do Juzo. Editora Forense Universitria (ISBN 8521801475)
NIETZSCHE, Friedrich. A origem da Tragdia. Editora Centaro (ISBN: 8588208504)
PLATO. A Repblica. Editora Martins (ISBN 8533623267)
SCHOENBERG, Arnold. Style and Idea. Editora University of California (ISBN: 0520052943)
STRAVINSKY, Igor. Potica Musical. Editora Zahar (ISBN 8571103666)

(ART 03916) ESTTICA DA MSICA II


Pr-Requisitos: (ART 03840) Esttica da Msica
Smula: A Esttica como rea de conhecimento e sua aplicabilidade na msica. Interaes entre teorias
estticas e a prtica musical: na composio, no arranjo, nas prticas interpretativas e no ensino de msica. A
msica no campo social e suas relaes com outras artes.

Objetivos: Entendimento e aprofundamento de conceitos fundamentais sobre Esttica Geral e Esttica


Musical. Conhecimento das noes estticas em seu contexto social, cultural e artstico. Compreenso de
conceitos estticos para alm de seus contextos originrios e entendimento de sua expanso para outros
campos do conhecimento.
Bibliografia Bsica Essencial:
EAGLETON, Terry. A ideologia da esttica. Rio de Janeiro: Editora Zahar (ISBN: 8571102287).
EGGEBRECHT, Hans Heinrich; DAHLHAUS, Carl. O que a msica? Editora Texto e Grafia (ISBN: 978-98995689-4-5).
SEINCMAN, Eduardo. Esttica da comunicao musical. Editora Via Lettera (ISBN: 8576360659).
Bibliografia Bsica:
ADORNO, Theodor. Teoria Esttica. Editora Edies 70 (ISBN 972441499X)
ECO, Umberto. Arte e beleza na esttica medieval. Editora Record (ISBN: 8501081418)
GOLDBERG, Rose Lee. Arte da Performance. Editora Martins Fontes (ISBN 8533622902)

(DAN 99033) ESTUDOS EM ESTTICA E DANA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Aborda o fenmeno artstico, partindo de princpios fundamentais que dizem respeito dana e a
aspectos relevantes da criao e da apreciao artstica. Analisa e discute as produes em dana. Promove
a aquisio de instrumentos pessoais de anlise crtica para a dana, priorizando o ensaio crtico como
produo textual.
Objetivos: Compreender a dana como fenmeno artstico, a partir da manipulao de conceitos oriundos de
disciplinas como a Potica e a Esttica da Formatividade. Entender as relaes que se estabelecem entre
tcnicas, procedimentos, modelos, estruturas, formas e contedos nos processos de criao em artes
cnicas. Conceder fontes primrias e bases tericas para o estudo da produo e apreciao em dana.
Promover a aquisio de instrumentos pessoais de anlise crtica da obra coreogrfica. Proporcionar estudos
de observao, anlise e crtica de dana.
Bibliografia Bsica Essencial:
OSTROWER, Fayga. Criatividade e processos de criao. Editora Vozes (ISBN: 9788532605535)
PAVIS, Patrice. A anlise dos espetculos. Editora Perspectiva (ISBN: 8527303965)
ROSENFIELD, Kathrin. Esttica. Editora Jorge Zahar (ISBN: 85-71109-915-X)
Bibliografia Bsica:
CAMARGO, Roberto Gill. Funo Esttica da Luz. Editora TCM Comunicao (ISBN 8587452029)
CAMARGO, Roberto Gill. Som. Editora TCM-Comunicao (ISBN: 8587452061)
CAMARGO, Roberto Gill. Palco. Editora TCM-Comunicao (ISBN: 8587452169)

DE MARINIS, Marco. Em busca Del actor y Del espectador: compreender El teatro II. Editorial Galerna (ISBN:
9505564759)
GREINER, Christine. O corpo: pistas interdisciplinares. Editora Annablume (ISBN 8574194867)
GUINSBURG, Jac; MAE, Ana Maria. O ps-modernismo. Editora Perspectiva (ISBN: 8527307111)
SIQUEIRA, Denise. Dana, comunicao e cultura. Editora Autores Associados (ISBN 9574961620)

(DAN 99022) ESTUDOS HISTRICO-SOCIAIS EM DANA I


Pr-Requisitos: No h
Smula: Aborda a dana em diversas manifestaes desde uma perspectiva histrica, identificando como
esses fenmenos culturais se estruturam em diferentes sociedades e como se relacionam com diferentes
movimentos artsticos. Analisa criticamente aspectos relacionados histria e memria do corpo danante,
nas suas relaes com a complexidade das dinmicas sociais. Introduz prtica da pesquisa historiogrfica.
Objetivos: Estabelecer relaes entre periodizao histrica no campo da arte e a periodizao no campo da
dana. Refletir sobre as formas de danas de sociedades no-ocidentais, na perspectiva do conceito de
heterogeneidade multitemporal. Compreender como se estruturou o campo da dana como produto artstico
nas sociedades ocidentais e no Brasil. Introduzir conceitos sobre a pesquisa historiogrfica em dana.
Bibliografia Bsica Essencial:
ABRO, Janete. Pesquisa e histria. Editora EdiPUCRS (ISBN: 978857430298)
BOURCIER, Paul. Histria da Dana no Ocidente. Editora Martins Fontes (ISBN: (ISBN: 8533614756)
SOUZA, J. F. R de. As origens da Modern Dance. Editora Annablume (ISBN: 9788574199474)
Bibliografia Bsica:
ALBRIGHT, Ann Cooper; DILS, Ann (Org.). Moving Historyl / Moving History / Dancing Cultures. Editora
Wesleyan University Press (ISBN 0819564133)
CUNHA, Morgada; FRANCK, Cecy. Dana: nossos artfices. Editora Movimento (ISBN: 8571950768)
NUNES, S.M. As metforas do corpo em cena. Editora Annablume (ISBN 9788539100125)
PEREIRA, R.; MEYER, S; NORA, S. Seminrios de dana Histrias em movimento: biografias e registros
em dana. Editora Lorigraf (ISBN: 9788599089194))
PEREIRA, Roberto. A formao do Bal Brasileiro. Editora FGV (ISBN 8522504504)
PESAVENTO, Sandra Jatahy. Histria e Histria Cultural. Editora Autntica (ISBN: 8575260782)
TAVARES, J.R. da S. Klauss Vianna: do corografo ao diretor. Editora Annablume (IBSN 9788534101801)

(DAN 99026) ESTUDOS HISTRICO-SOCIAIS EM DANA II


Pr-Requisitos: No h

Smula: Promove a continuidade dos estudos da dana desde uma perspectiva histrica e cultural. Analisa
criticamente aspectos relacionados histria das prticas pedaggicas em dana. Estuda temas
contemporneos ligados criao em dana, sua interseco com outras artes e com outros campos de
conhecimento. Aprofunda a prtica da pesquisa historiogrfica.
Objetivos: Refletir sobre a historicidade de temas, tcnicas e procedimentos de criao em dana numa
perspectiva de sua interseco com outras artes e outros campos de conhecimento. Abordar aspectos
histricos e socioculturais da constituio do campo profissional da dana no Brasil, na sua relao com a
complexidade das dinmicas sociais. Compreender e problematizar, de uma perspectiva histrica, o ensino
das prticas de dana em diferentes contextos.
Bibliografia Bsica Essencial:
MATOS, Lucia. Dana e deficincia: cartografias de mltiplos corpos. Editora EDUFBA (ISBN:
9788523209643)
PESAVENTO, Sandra Jatahy. Histria e Histria Cultural. Editora Autntica (ISBN: 8575260782)
SILVA, Eliana. Dana e ps-modernidade. Editora EDUFBA (ISBN: 8523203451)
Bibliografia Bsica:
ALBRIGHT, Ann Cooper; DILS, Ann (Org.). Moving Historyl / Moving History / Dancing Cultures. Editora
Wesleyan University Press (ISBN 0819564133)
BANES, Sally. Terpsichore in Sneaker. Editora Welsyan Universisty Press (ISBN: 0819561606)
CAUQUELIN, Anne. Arte Contempornea: uma Introduo. Editora Martins (ISBN 8599102184)
CUNHA, Morgada; FRANCK, Cecy. Dana: nossos artfices. Editora Movimento (ISBN: 8571950768)
PEREIRA, R.; MEYER, S; NORA, S. Seminrios de dana Histrias em movimento: biografias e registros
em dana. Editora Lorigraf (ISBN: 9788599089194))
PEREIRA, Roberto. A formao do Bal Brasileiro. Editora FGV (ISBN 8522504504)
PESAVENTO, Sandra Jatahy. Histria e Histria Cultural. Editora Autntica (ISBN: 8575260782)
TAVARES, J.R. da S. Klauss Vianna: do corografo ao diretor. Editora Annablume (IBSN 9788534101801)

(BIB 03122) ESTUDOS SOBRE PATRIMNIO CULTURAL E MUSEUS


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudos dos conceitos de Patrimnio Cultural; a temtica do patrimnio cultural relacionada aos
Museus; debates contemporneos acerca do Patrimnio Cultural.
Objetivos: Adquirir conhecimentos bsicos a respeito do conceito de Patrimnio e de seus desdobramentos
histricos e culturais.
Bibliografia Bsica Essencial:
ABREU, Regina; CHAGAS, Mario. Memria e patrimnio: ensaios contemporneos. Editora Lamparina.

ARANTES, Antnio A. (Org.) Produzindo o passado: estratgia de construo do patrimnio cultural. Editora
Brasiliense.
GONALVES, Jos Reginaldo Santos. A retrica da perda: os discursos do patrimnio cultural no Brasil.
Editora UFRJ-IPHAN.
Bibliografia Bsica:
CANCLINI, Nstor Garca. Culturas Hbridas. Editora Paids.
CHOAY, F. A Alegoria do Patrimnio. Editora Estao Liberdade
FONSECA, Ceclia. O Patrimnio em Processo: trajetria da Polcia Federal de Preservao do Patrimnio no
Brasil. Editora UFRJ IPHAN.

(DAN 99018) ESTUDOS SCIO-CULTURAIS EM DANA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Aborda conceitos bsicos sobre natureza, cultura e sociedade nas suas relaes com o campo da
dana. Promove a anlise de prticas de dana luz dos conceitos de tradio, modernidade e
contemporaneidade. Tematiza a dana no contexto da diversidade cultural, considerando diferentes
marcadores identitrios, tais como: gnero; raa/etnia; classe social; gerao; e populaes com
necessidades especiais. Promove a prtica da observao participante como instrumento de conhecimento.
Objetivos: Proporcionar a reflexo sobre a dana como prtica corporal e artstica a partir de uma
perspectiva das cincias sociais. Proporcionar uma viso ampliada acerca da insero de diferentes prticas
de dana em contextos socioculturais diversos. Estabelecer relaes entre as prticas de dana e as reas
de atuao do profissional de dana na sociedade contempornea, em especial na brasileira.
Bibliografia Bsica Essencial:
LARAIA, Roque de Barros. Cultura: um conceito antropolgico. Editora Jorge Zahar (ISBN: 858506157X)
LIGIERO, Zeca. Corpo a corpo: estudo das performances brasileiras. Editora Garamond (ISBN:
9788576172383)
MONTEIRO, Mariana. Dana popular: espetculo e devoo. Editora Terceiro Nome (ISBN: 9788578160838)
Bibliografia Bsica:
BURKE, Peter. Hibridismo Cultural. Editora Unisinos (ISBN 8574311979)
CANCLINI, Nstor Garca. Culturas Hbridas. Editora Paids.
HANNA, Judith Lynne. Dana, sexo e gnero. Editora Rocco.
LE BRETON, David. Antropologia do Corpo e Modernidade. Editora Vozes (ISBN 9788532624499)
RODRIGUES, Graziela. Bailarino, Pesquisador, Intrprete: processo de formao. Editora Funarte (ISBN
8585781416)
TEIXEIRA, Carolina. Deficincia em Cena. Editora Ideia (ISBN: 9788575396605)

THOMAS, Helen. The Body, Dance and Cultural Theory. Editora Palgrave (ISBN 0333724321)

(FIS 02009) EXPLORANDO O UNIVERSO: DOS QUARKS AOS QUASARES


Pr-Requisitos: No h
Smula: Escalas de distncia e tempo no Universo. O cu Noturno. Planetas solares e extrasolares.
Evoluo das Estrelas. Estrelas Ans Brancas, Estrelas de Nutrons e Buracos Negros. Galxias. Quasares.
Cosmologia. Matria Escura. Energia Escura.
Objetivos: Discusso de temas atuais em Astrofsica, atravs de aulas ministradas por pesquisadores ativos
no tema, utilizando recursos visuais atuais (imagens e vdeos).
Bibliografia Bsica Essencial:
FRIAA, Amncio. Astronomia. Editora EDUSP (ISBN: 8531404622)
OLIVEIRA FILHO, Kepler de Souza; SARAIVA, Maria de Fatima Oliveira. Astronomia e astrofsica. Editora
Livraria da Fsica (ISBN: 8588325233)
BERGMANN, Thaisa Storchi (Coord.) Explorando o Universo dos Quarks aos Quasares (Hiertexto/website)
Bibliografia Bsica:
GLEISER, Marcelo. Poeira das Estrelas. Editora Globo (ISBN 8525042684)
SOUZA, Ronaldo de. Introduo Cosmologia. Edusp (ISBN 85311408431)

(HUM 01135) FILOSOFIA DA CULTURA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Significado da palavra cultura.Cultura individual e cultura de grupo. Relao da cultura com
civilizao e sociedade. As necessidades vitais do homem - sua espresso no mundo. Desenvolvimento
histrico da cultura ocidental. O processo tcnico da civilizao ocidental. A sociedade e as situaes
probelmticas de hoje.
Objetivos: Introduzir alunos de diversas reas das cincias humanas nos conceitos bsicos da antropologia
filosfica que circunscreve o conceito de cultura.
Bibliografia Bsica Essencial:
LEVI-STRAUSS, Claude. Mitolgica.
SOFOCLES. A trilogia tebana. Editora Zahar (ISBN: 8571100810)
Vrios Autores. Arte e pensamento na poca do multiculturalismo. Editora sulina (ISBN: 8520504477)
Bibliografia Bsica:
SPENGLER, Oswald. Der Untergang ds Abendlandes. Editora DKV

(ART 02229) FOTOGRAFIA INSTRUMENTAL PARA HISTRIA DA ARTE


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo terico-prtico do uso da fotografia em prticas relacionadas pesquisa em Histria da
Arte.
Objetivos: Trabalhar aspectos do uso da fotografia na pesquisa em Histria da Arte; instrumentalizar os
alunos a produzir, editar e apresentar registros fotogrficos de seus objetos e fontes de pesquisa.
Bibliografia Bsica Essencial:
BURKE, Peter. Testemunha ocular: histria e imagem. Bauru, SP: EDUSC, 2004.
FOLTS, James; LOVELL, Ronald; ZWAHLEN, Fred. Manual de Fotografia. So Paulo: Thomson Learning,
2007.
KOSSOY, Boris. Fotografia & Histria. So Paulo: Ateli Editorial, 2009.
Bibliografia Bsica:
BENJAMIN, Walter. A obra de arte na era da sua reprodutibilidade tcnica. Editora Brasiliense (ISBN
8511120300)
FONTCUBERTA, Joan. Fotografia: conceptos y procedimientos. Editora Gustavo Gili (ISBN: 9688872652)
FREUND, Gisele. La Fotografia como documento social. Editora Gustavo Gili (ISBN 9788425218811)
MACHADO, Arlindo. In: SAMAIN, Etienne. O Fotogrfico. Editora Hucitec (ISBN: 8527104334)
MAUAD, Ana Maria. Fotografia e Histria: possibilidades de anlise. In: CIAVATTA, Maria; ALVES, Nilda
(Org.). A leitura de imagens na pesquisa social: histria, comuicao e educao. Editora Cortez (ISBN
8524910941)
SANTAELLA, Lucia. In: SAMAIN, Etienne. O Fotogrfico. Editora Hucitec (ISBN: 8527104334)
SANTOS, Fausto Henrique dos. Museografia: Princpios Bsicos (Processamento Fotogrfico). Editora
Mackenzie (ISBN 8587739034)

(BIB 03209) GESTO EM MUSEUS


Pr-Requisitos: No h
Smula: Planejamento, criao e administrao de museus e centros culturais. Planejamento estratgico e
sistemas de qualidades. Administrao da imagem institucional. tica profissional.
Objetivos: Compreender o funcionamento das instituies museolgicas; Entender as etapas para criao de
museus; Conhecer as possibilidades e oportunidades de captao de recursos para as instituies; Refletir
sobre a realidade das instituies museolgicas.
Bibliografia Bsica Essencial:
Gesto Museolgica: Desafios e Prticas. Editora EDUSP (ISBN: 85-314-0846-6)

DRUCKER, Peter. Administrao de Organizaes sem fins lucrativos: Princpios e Prticas. Editora
THOMSON PIONEIRA (ISBN: 8522101906)
DUARTE CNDIDO, Manuelina Maria. Gesto de museus, um desafio contemporneo: diagnstico
museolgico e planejamento. Editora Medianiz (ISBN: 978-85-64713-07-92)
Bibliografia Bsica:
CHAGAS, Mrio. Muselia. Editora JC Editora.

(ARQ 01001) HISTRIA DA ARQUITETURA E DA ARTE I


Pr-Requisitos: No h
Smula: A arquitetura ocidental at o sculo XVIII; antecedentes remotos e prximos at o Gtico; a
arquitetura do Renascimento, origens e desenvolvimento; os ciclos ps-clssicos; Maneirismo, Barroco e
Rococ; os contextos histricos e scio-culturais; anlise crtica das realizaes arquitetnicas mais
representativas e das manifestaes mais importantes das demais artes visuais dos perodos estudados.
Objetivos: A disciplina tem como objetivo bsico propiciar uma compreenso do processo por que passou a
arquitetura ocidental desde seus comeos na Grcia Antiga, assim como de seus pressupostos tcnico-construtivos,
formais e compositivos, relacionados aos diferentes contextos scio-econmicos, culturais e fsicos. Enfocando obras
significativas e exemplares que se possam constituir em referenciais fundamentais para o entendimento da produo
dos perodos e regies em questo, a disciplina visa aquisio e ampliao, por parte do aluno, de um repertrio
arquitetnico e ao desenvolvimento de uma conscincia crtica relativa prtica do projeto e produo arquitetnica
em geral. A Arquitetura entendida como um campo disciplinar historicamente constitudo que constantemente se
refere ao prprio passado, em busca do entendimento do presente. e que depende de conceitos, significados e
precedentes gerados historicamente. O estudo da Histria da Arquitetura, assim, alm de propiciar um entendimento
da arquitetura do passado e do processo histrico que ajuda a explicar a arquitetura do presente, deve contribuir para
o conhecimento do campo disciplinar como um todo e para a prpria prtica do projeto arquitetnico, exercitando a
capacidade de anlise e crtica de projetos e obras arquitetnicas e oferecendo um repertrio mais amplo, de
possibilidades de solues de problemas de projeto, assim como material para uma melhor fundamentao tericocrtica do trabalho profissional.
Bibliografia Bsica Essencial:
BENEVOLO, Leonardo. Introduo arquitetura. So Paulo: Editora Mestre Jou.
FAZIO, Michael; MOFFET, Marian; WODEHOUSE, Lawrence. A histria da arquitetura mundial. Editora
AMGH (ISBN: 978-85-8055-002-3).
NORBERG-SCHULZ, Christian. Arquitectura occidental. Editora G. Gili (ISBN: 8425218055).
Bibliografia Bsica:
CONTI, Flavio; TORRES, Mario. Como reconhecer a arte grega. Editora Edies 70 (ISBN: 9724401251)

FAZIO, Michael; MOFFETT, Marian; WODEHOUSE, Lawrence. A histria da arquitetura mundial. Editora
AMGH (ISBN 9788580550023)
GOZZOLI, Maria Cristina. Como reconhecer a arte gtica. Editora Martins Fontes (ISBN: 9724401243)
MANSELL, George; CARVALHO, Amlia Maria Pinheiro de. Anatomia da Arquitetura. Editora Ao Livro
Tcnico (ISBN 8521500378)
RISEBERO, Bill. Historia dibujada de La arquitectura occidental. Editora Hermann Blume
TARELLA, Alda; CARVALHO, Carmen de; PEDREIRINHO, Jose Manuel. Como reconhecer a arte romana.
Edies 70.

(ARQ 01003) HISTRIA DA ARQUITETURA E DA ARTE II


Pr-Requisitos: (ARQ 01001) Histria da Arquitetura e da Arte I
Smula: A Arquitetura ocidental entre os sculos XVIII e XIX; antecedentes; o Neoclassicismo; a arquitetura
da Revoluo Industrial na Europa e no continente americano; as novas exigncias e as novas tcnicas; os
contextos histricos e scio-culturais; anlise crtica das realizaes arquitetnicas mais representativas e das
manifestaes mais importantes das demais artes visuais dos perodos estudados.
Objetivos: A disciplina tem como objetivo bsico propiciar uma compreenso do processo por que passou a
arquitetura ocidental entre os sculos XV e XIX, assim como de seus pressupostos tericos, tcnicoconstrutivos, formais e compositivos. A disciplina tem como nfase temtica a noo de Classicismo em
arquitetura e o processo pelo qual passou a linguagem clssica, desde sua retomada no Renascimento at o
Neoclassicismo e o Historicismo, e a questo da composio arquitetnica. Enfocando obras significativas e
exemplares que se possam constituir em referenciais fundamentais para o entendimento da produo dos perodos e
regies em questo, a disciplina visa aquisio e ampliao, por parte do aluno, de um repertrio arquitetnico e ao
desenvolvimento de uma conscincia crtica relativa prtica do projeto e produo arquitetnica em geral. A
Arquitetura entendida como um campo disciplinar historicamente constitudo que constantemente se refere ao
prprio passado, em busca do entendimento do presente. e que depende de conceitos, significados e precedentes
gerados historicamente. O estudo da Histria da Arquitetura, assim, alm de propiciar um entendimento da arquitetura
do passado e do processo histrico que ajuda a explicar a arquitetura do presente, deve contribuir para o
conhecimento do campo disciplinar como um todo e para a prpria prtica do projeto arquitetnico, exercitando a
capacidade de anlise e crtica de projetos e obras arquitetnicas e oferecendo um repertrio mais amplo, de
possibilidades de solues de problemas de projeto, assim como material para uma melhor fundamentao tericocrtica do trabalho profissional.
Bibliografia Bsica Essencial:
BENEVOLO, Leonardo. Introduo arquitetura. So Paulo: Editora Mestre Jou.
NORBERG-SCHULZ, Christian. Arquitectura occidental. Editora G. Gili (ISBN: 8425218055).

SUMMERSON, John; FISCHER, Sylvia. A linguagem clssica da arquitetura. So Paulo: Editora Martins
Fontes (ISBN: 8533603320).
Bibliografia Bsica:
CONTI, Flavio. Como reconocer El arte Del Renacimiento. Editora Mdica y Tcnica.
CONTI, Flavio; CARVALHO, Carmen de. Como reconhecer a arte barroca. Edies 70
FAZIO, Michael; MOFFETT, Marian; WODEHOUSE, Lawrence. A histria da arquitetura mundial. Editora
AMGH (ISBN 9788580550023)
Mansell, George; Carvalho, Amlia Maria Pinheiro de - Anatomia da arquitetura - Editora Ao Livro Tcnico
(ISBN: 8521500378)
MANSELL, George; CARVALHO, Amlia Maria Pinheiro de. Anatomia da Arquitetura. Editora Ao Livro
Tcnico (ISBN 8521500378)
RISEBERO, Bill. Historia dibujada de La arquitectura occidental. Editora Hermann Blume
ROTH, Leland. Entender La arquitectura: sus elementos, historia y significado. Editora Gustavo Gili (ISBN
8425217008)

(ARQ 01004) HISTRIA DA ARQUITETURA E DA ARTE III


Pr-Requisitos: (ARQ 01003) Histria da Arquitetura e da Arte II
Smula: A arquitetura ocidental no sculo XX; antecedentes; os principais movimentos e tendncias
anteriores e posteriores Primeira Guerra Mundial; o modernismo ortodoxo e suas variantes; os movimentos
e tendncias posteriores Segunda Guerra Mundial; anlise crtica das realizaes arquitetnicas mais
representativas e das manifestaes mais importantes das demais artes visuais dos perodos estudados.
Objetivos: Ampliar a compreenso sobre a constituio da Arquitetura e o exerccio da profisso do Arquiteto
nos diversos contextos histricos; Evidenciar a influncia que a evoluo do pensamento ocidental teve sobre
a produo arquitetnica do perodo; Desenvolver o repertrio arquitetnico do estudante e propiciar
elementos para que possa formar sua conscincia crtica; Apresentar o estudo do passado como o
instrumento que permite compreender o presente e potenciar a atuao profissional.
Bibliografia Bsica Essencial:
BENEVOLO, Leonardo. Introduo arquitetura. So Paulo: Editora Mestre Jou.
CURTIS, William J.R. Arquitetura Moderna desde 1900. Porto Alegre: Editora Bookman (ISBN: 978-85-7780081-0).
MONTANER, Josep Maria. Despues del movimiento moderno: arquitectura de la segunda mitad del siglo XX.
Editora G. Gili (ISBN: 8425217822)
Bibliografia Bsica:
BANHAM, Reyner. Teoria e Projeto na primeira era da mquina. Editora Perspectiva.

CEJKA, Jan. Tendencias de La arquitectura contempornea. Editora Gustavo Gili (ISBN 9788872814)
JENCKS, Charles. El Lenguaje de La arquitectura posmoderna. Editora Gustavo Gili (ISBN 8425209625)
PORTOGHESI, Paolo. Depois da arquitetura moderna. Editora Martins Fontes (ISBN 8533615760)
WESTON, Richard. As importantes edificaes do Sculo XX. Editora Bookman (ISBN 9788577807802

(ART 02273) HISTRIA DA ARTE AFROBRASILEIRA


Pr-Requisitos: (ART 02141) Histria da Arte no Brasil I
Smula: Introduo ao estudo das principais manifestaes e desdobramentos da arte afrobrasileira, do
perodo colonial at a contemporaneidade.
Objetivos: Introduzir o aluno ao estudo da cultura material e das prticas no campo das artes visuais
realizadas pela comunidade afrobrasileira, desde os primrdios da colonizao at os dias atuais, discutindo o
seu impacto na constituio do cenrio artstico nacional. Debater as caractersticas especficas das prticas artsticas
afrobrasileiras, sua constituio e insero social e esttica ao longo da histria, assim como os modos de resistncia
elaborados durante o perodo colonial e o Imprio quando do contato com o elemento colonizador, tais quais o
sincretismo, e os modos contemporneos de produo, veiculao e intercmbio de tais prticas, desde a arte para
turista e a contribuio para a arte popular at a insero em circuitos de arte erudita.
Bibliografia Bsica Essencial:
CONDURU, Roberto. Arte afro-brasileira. Belo Horizonte: C/Arte, 2007.
LODY, Raul. Dicionrio de Arte Sacra e tcnica afro-brasileira. Rio de Janeiro: Pallas, 2003.
SOUSSON, Suzanna. Arte afrobrasileira. So Paulo: Fundao Bienal de So Paulo, 2000.
Bibliografia Bsica:
BASTIDE, Roger. Estudos Afrobrasileiros.
BASTIDE, Roger. O sagrado selvagem e outros ensaios. Editora Companhia das Letras (ISBN
9788535908190)
FONSECA, Maria Nazareth Soares. Brasil Afro-Brasileiro. Editora Autntica (ISBN 8586583790)
PRANDI, Reginaldo. Segredos guardados. Editora Companhia das Letras (ISBN: 9788535906271)

(ART 02271) HISTRIA DA ARTE AMERNDIA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Introduo ao estudo do conjunto das artes amerndias, da Amrica do Norte Amrica do Sul, de
suas manifestaes pr-colombianas at a contemporaneidade.
Objetivos: Apresentar ao estudante a complexidade e variedade da cultura material amerndia, elaborada
desde o perodo pr-cabralino e pr-colombiano at a contemporaneidade, atravs da contextualizao e da

anlise formal e histrico-crtica de suas principais manifestaes no continente. Discutir as caractersticas


especficas das culturas materiais pr-colombianas, bem como as transformaes pelas quais passaram aps
o contato com as culturas europias e africanas, em seus diferentes estgios histricos, com nfase nas
culturas visuais mestias resultantes desse contato, visveis tanto em vertentes de arte erudita como popular.
Bibliografia Bsica Essencial:
ALCINA FRANCH, Jose. El arte precolombino. Madrid: Akal, 1990.
LAGROU, Els. Arte indgena no Brasil. Belo Horizonte: C/Arte, 2009.
PENNEY, David W. North American Indian Art. London: Thames and Hudson, 2004.
Bibliografia Bsica:
BERKHOFFER, Robert. The White mans Indian Images of the American Indian from Columbus to the
Present. Editora Vintage Books (ISBN 0394727940)
BERLO, Janet Catherine; PHILLIPS, Ruth - Native North American Art - Editora Oxford University Press
(ISBN: 9780192842183)
MILLER, Mary Ellen. The Art of Mesoamerica: from Olmec to Aztec. Editora Thames and Hudson (ISBN
9780500203927)
PRICE, Sally - Primitive art in civilized places - Editora The University of Chicago Press (ISBN:
9780226680675)
ROGNON, Frderic. Os primitives, nossos contemporneos. Editora Papirus.
STONE-MILLER, Rebecca. Art of the Andes: from Chavn to Inca. Editora Thames and Hudson (ISBN:
9780500204153)
VIDAL, Lux (Org.) Grafismo Indgena: Estudos de Antropologia Esttica. Editora Studio Nobel / Edusp (ISBN
9788531400667)

(ART 02277) HISTRIA DA ARTE POPULAR BRASILEIRA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo das manifestaes artsticas populares no Brasil, de suas definies e caractersticas
regionais, considerando tanto seus produtos como sua insero social e seus agentes.
Objetivos: Possibilitar ao aluno o estudo das vertentes de arte popular identificveis no Brasil em diferentes
contextos, tanto urbanos quanto rurais, tanto centrais quanto perifricos, com nfase na multiplicidade da cultura
visual popular brasileira e nas questes sociais nela envolvidas. Analisar a arte popular brasileira em suas diferentes
manifestaes formais, como a arte pblica, o carnaval, os espaos arquitetnicos laicos e de culto, a cermica, as
festas, os ex-votos, entre outros, com nfase na definio de suas caractersticas peculiares, de seus criadores,
annimos ou no, e de suas relaes com outros sistemas artsticos existentes no Brasil.
Bibliografia Bsica Essencial:

FROTA, Llia Coelho. Pequeno dicionrio da arte do povo brasileiro. Rio de Janeiro: Aeroplano, 2005.
MASCELANI, Angela. O mundo da arte popular brasileira. 3. ed. Rio de Janeiro: Mauad, 2009.
NAME, Daniela. Espelho do Brasil: a arte popular vista por seus criadores. So Paulo: Casa da Palavra, 2008.
Bibliografia Bsica:
ARAJO, Alceu Maynard. Cultura popular brasileira. Editora Martins Fontes (ISBN: 9788533623743)
DALGLISH, Lalada. Noivas da seca: cermica popular do Vale do Jequitinhonha.So Paulo: Editora UNESP
(ISBN: 8571397120)
FROTA, Llia Coelho. Brasil: Arte Popular Hoje. So Paulo: Editora Publicaes e Comunicaes, 1987.
J. BORGES POR J. BORGES. Clodo Ferreira (Org.). Braslia: Editora da Universidade de Braslia, 2006.
LIMA, Beth. Em nome do autor: artistas artesos do Brasil. Editora Proposta (ISBN: 9788561783006)
MASCELANI, Angela. Caminhos da arte popular: o Vale do Jequitinhonha. Rio de Janeiro: Museu Casa do
Pontal, 2008.
PAVILHO DAS CULTURAS BRASILEIRAS: PURAS MISTURAS. Adlia Borges; Cristiana Barreto (Org.).
So Paulo: Editora Terceiro Nome, 2010.
TEIMOSIA DA IMAGINAO Dez Artistas Brasileiros (Catlogo de Exposio). So Paulo: Martins Fontes,
2012.

(ART 02280) HISTRIA DA FOTOGRAFIA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo da histria e da teoria da fotografia, desde o seu surgimento, no sculo XIX, at a
contemporaneidade, refletindo sobre o seu impacto na histria da cultura em geral e das artes visuais em
particular.
Objetivos: Discutir diferentes abordagens tericas referentes histria da fotografia e sua relao com a
criao artstica; refletir sobre o estatuto da fotografia ao longo de sua histria, considerando as diferentes
funes ocupadas pelo signo fotogrfico em consonncia com seus atributos principais entre o documento e a
criao artstica; apontar, atravs do repertrio artstico e cultural estudado, possibilidades metodolgicas de
pesquisa em Histria da Arte, ligadas relaes entre arte e fotografia.
Bibliografia Bsica Essencial:
COSTA, Helouise & RODRIGUES, Renato. A fotografia moderna no Brasil. Rio de Janeiro: FUNARTE/IPHAN,
1995.
DUBOIS, Philippe. O ato fotogrfico e outros ensaios. Campinas: Papirus, 1994.
FABRIS, Annateresa (Org.). A fotografia: usos e funes no sculo XIX. So Paulo: EDUSP, 1991.
Bibliografia Bsica:
NEWHALL, Beaumont. Historia de la fotografia. Editora Gustavo Gili (ISBN: 84-252-1883-7)

SANTOS, Alexandre. A Fotografia nos Processos Artsticos Contemporneos. Editora da UFRGS (ISBN
8570257449)

(ART 03167) HISTRIA DA MSICA BRASILEIRA I


Pr-Requisitos: No h
Smula: Abordagem musicolgica/etnomusicolgica da formao do patrimnio musical brasileiro do incio
do perodo colonial at ao incio do sculo XIX, com nfase no estudo dos processos interculturais com os
patrimnios musicais europeu, africano e amerndio.
Objetivos: Conhecimento sistematizado das principais fontes para o estudo e a prtica de repertrios
musicais do perodo; entendimento das condies de formao sociocultural da diversidade de repertrios
musicais do perodo; performance culturalmente informada dos repertrios musicais do perodo.
Bibliografia Bsica Essencial:
CARDOSO, Andr. A Msica na Corte de D. Joo VI. So Paulo: Editora Martins (ISBN: 9788599102800).
NEVES, Jose Maria. Msica sacra mineira: biografias, estudos e partituras. Editora Funarte (ISBN:
8585781912).
TINHORO, Jos Ramos. Histria social da msica popular brasileira. Editora Caminho da Msica (ISBN:
9722104888).
Bibliografia Bsica:
BRITO, Manuel Carlos de; CYMBRON, Lusa. Histria da Msica Portuguesa. Editora Universidade Aberta.
CASTAGNA, Paulo. A Modinha e o Lundu nos Sculos XVIII e XIX. Apostila do curso Histria da Msica
Brasileira. Editora Instituto de Artes da UNESP
HOLLER, Marcos. Os instrumentos musicais no processo de expulso dos jesutas do Brasil em 1759. Em
Pauta.
KIEFER, Bruno. Historia da musica brasileira: dos primrdios ao incio do sculo XX. Editora Movimento.
NEVES, Jose Maria. Msica sacra mineira: biografias, estudos e partituras. Editora Funarte (ISBN
8585781912)
SEPP, Antnio. Viagem s Misses Jesuticas e Trabalhos Apostlicos. Editora Itatiaia
TINHORO, Jos Ramos. Histria social da Msica Popular Brasileira. Editora Caminho da Msica (ISBN
9722104888)

(ART 03168) HISTRIA DA MSICA BRASILEIRA II


Pr-Requisitos: (ART 03167) Histria da Msica Brasileira I

Smula: Abordagem musicolgica/etnomusicolgica das principais tendncias tcnicas e estilsticas do


patrimnio musical brasileiro com nfase nos entrecruzamentos erudito-folclrico-popular, compreendendo
seu percurso scio-histrico desde fins da metade do sculo XIX at o final do sculo XX.
Objetivos: Conhecimento sistematizado das principais fontes para o estudo e a prtica de repertrios
musicais do perodo. Entendimento das condies de formao sociocultural da diversidade de repertrios
musicais do perodo. Performance culturalmente informada dos repertrios musicais do perodo.
Bibliografia Bsica Essencial:
KATER, Carlos. Msica Viva e H. J. Kollreutter. Editora Musa Editora: Atravez (ISBN: 85-85653-55-8).
MENEZES, Flo. Msica eletroacstica: histria e estticas. Editora USP (ISBN: 85-314-0301-4).
VERHAALEN, Marion. Camargo Guarnieri. Editora EDUSP (ISBN: 13: 9788531406348).
Bibliografia Bsica:
FRITSCH, Eloi Fernando. Msica eletrnica: uma introduo ilustrada. Editora da UFRGS.
GURIOS, Paulo Renato - Heitor Villa-Lobos: o caminho sinuoso da predestinao - Editora Editora FGV
(ISBN: 8522504296)
NEVES, Jose Maria. Musica contempornea brasileira. Editora Ricordi Brasileira
NEVES, Jose Maria. Villa-Lobos, o choro e os choros. Editora Ricordi Brasileira
TRAVASSOS, Elizabeth. Modernismo e Msica Brasileira. Editora Zahar (ISBN 9788571105362)
WISNIK, Jose Miguel Soares. O coro dos contrrios: a msica em torno da Semana de 22. Editora Duas
Cidades.

(ART 03155) HISTRIA DA MSICA I


Pr-Requisitos: No h
Smula: Introduo histria da msica, com nfase em aspectos musicais, scio-polticos, econmicos e
de esttica. Discusso de tpicos relacionados s msicas medieval, renascentista e barroca.
Objetivos: Motivar os discentes compreenso da histria da msica como processo musical, scio-poltico,
econmico e de esttica, atravs da explanao terico-histrica sobre repertrios e seus contextos, da
leitura e da anlise de textos, da anlise de partituras e da audio de exemplos relevantes ao tpico; motivar
os discentes compreenso de aspectos das msicas medieval, renascentista e barroca atravs da anlise
de partituras e da audio de exemplos musicais.
Bibliografia Bsica Essencial:
BURKHOLDER, J. Peter. A history of western music. Editora Norton (ISBN: 978-0393931259).
CAND, Roland de. Histria universal da msica. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 8533615027).
STOLBA, K. Marie. The development of western music: a history. Editora Brown (ISBN: 0697125475).

(ART 03156) HISTRIA DA MSICA II


Pr-Requisitos: (ART 03155) Histria da Msica I
Smula: Fundamentos tericos de estilos e repertrios em histria da msica. Discusso de tpicos
relacionados s msicas barroca e clssica.
Objetivos: Motivar os discentes compreenso da histria da msica como processo musical, scio-poltico
e econmico, atravs da explanao terico-histrica sobre repertrios e seus contextos, da leitura e da
anlise de textos, e da audio de exemplos relevantes ao tpico; motivar os discentes compreenso de
aspectos das msicas do perodo 1600-1800 atravs da audio e discusso de exemplos musicais em
registros sonoros e em partituras.
Bibliografia Bsica Essencial:
BURKHOLDER, J. Peter; GROUT, Donald Jay; PALISCA, Claude V. A History of Western Music. Editora
Norton (ISBN: 978-0-393-93125-9).
CAND, Roland de. Histria Universal da Msica. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 85-336-1500-0).
STOLBA, K. Marie. The development of western music: a history. Editora Brown (ISBN: 0697125475).

(ART 03157) HISTRIA DA MSICA III


Pr-Requisitos: (ART 03156) Histria da Msica II
Smula: Fundamentos tericos de periodizao, gneros e recepo em histria da msica. Discusso de
tpicos relacionados s msicas clssica e romntica.
Objetivos: Motivar os discentes compreenso da periodizao em histria da msica; das diferentes
categorias de gneros musicais dentro desta periodizao; do fenmeno da recepo em histria da msica.
Motivar os discentes compreenso de aspectos especficos da msica do sculo dezenove e da msica do
incio do sculo vinte, com nfase em seus aspectos scio-polticos, econmicos e de esttica. Motivar os
discentes a estabelecer paralelos e relaes entre compositores especficos da msica do sculo dezenove e
do incio do sculo vinte, tendo em vista seus diferentes contextos e produes.
Bibliografia Bsica Essencial:
CAND, Roland de. Histria universal da msica. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 8533615027.
GROUT, Donald Jay. Histria da msica ocidental. Editora Gradiva (ISBN: 9789726623823).
ROSEN, Charles. A gerao romntica. Editora Edusp (ISBN: 8531404924)
STOLBA, K. Marie. The development of western music: a history. Editora Brown (ISBN: 0697125475).

(ART 03158) HISTRIA DA MSICA IV

Pr-Requisitos: (ART 03157) Histria da Msica III


Smula: Estudos sobre as msicas das modernidades, das vanguardas e das ps-modernidades.
Objetivos: Motivar os discentes compreenso das msicas das modernidades, das vanguardas e das psmodernidades, com nfase em aspectos composicionais, scio-polticos e econmicos, atravs da
explanao terico-histrica sobre repertrios e seus contextos, da leitura e da anlise de textos, e da
audio de exemplos relevantes ao tpico; motivar os alunos a estabelecer paralelos e relaes entre
perodos especficos das msicas dos sculos vinte e vinte-e-um, tendo em vista seus diferentes contextos e
produes.
Bibliografia Bsica Essencial:
BURKHOLDER, J. Peter; GROUT, Donald Jay; PALISCA, Claude V. A History of Western Music. Editora
Norton (ISBN: 978-0-393-93125-9).
CAND, Roland de. Histria universal da msica. So Paulo: Editora Martins Fontes (ISBN: 8533615027.
STOLBA, K. Marie. The development of western music: a history. Editora Brown (ISBN: 0697125475).

(ART 02282) HISTRIA DO CINEMA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Seminrio de estudos sobre a histria do cinema como expresso artstica e da esttica da
linguagem cinematogrfica.
Objetivos: Discutir o cinema como expresso artstica, bem como as questes estticas que ele introduz na
visualidade.
Bibliografia Bsica Essencial:
DELEUZE, Gilles. A imagem-movimento: cinema I. Lisboa: Assirio & Alvim, 2004.
DELEUZE, Gilles. A imagem-tempo: cinema II. So Paulo: Brasiliense, 2005.
KEMP, Philip (Org.). Tudo sobre cinema. Rio de Janeiro: Sextante, 2011.

(BIB 03076) HISTRIA DOS REGISTROS HUMANOS


Pr-Requisitos: No h
Smula: Histria e tendncias dos registros e das unidades de informao.
Objetivos: Capacitar o aluno a analisar os principais fatos relacionados com a evoluo dos registros
escritos, do livro e das bibliotecas. Capacitar o aluno a reconhecer a importncia dos registros humanos e o
papel das unidades de informao na expanso das idias e das manifestaes do homem atravs da
histria.
Bibliografia Bsica Essencial:

BEZ, Fernando. Histria universal da destruio dos livros: das tbuas da Sumria guerra do Iraque.
Editora Ediouro (ISBN: 8500016574)
FEBVRE, Lucien; MARTIN, Henri-Jean. O Aparecimento do Livro. Editora Unesp Hucitec.
MARTINS, Wilson. A Palavra Escrita. Editora tica.
Bibliografia Bsica:
AUMONT, Jacques. A esttica do filme. Editora Papirus (ISBN 9788530803490)
AUMONT, Jacques; MARIE, Michel - Dicionrio terico e crtico de cinema - Editora Papirus (ISBN:
9788530807030)
MACHADO, Arlindo. Pr-cinemas e ps-cinemas. Editora Papirus (ISBN 9788530804633)
MARIE, Michel; JULLIER, Laurent - Lendo as imagens do cinema - Editora Senac So Paulo (ISBN:
9788573598667)
MARTIN, Marcel. A linguagem cinematogrfica. Editora Brasiliense (ISBN 9788511220278)
MASCARELLO, Fernando. Historia do cinema mundial. Editora Papirus (ISBN: 9788530808181)
XAVIER, Ismail (Org.). A experincia do cinema. Editora Graal (ISBN 9788570380784)

(BIB 03095) INFORMAO E MEMRIA SOCIAL


Pr-Requisitos: No h
Smula: Os estudos tericos sobre memria. Informao, cultura e sociedade. Os lugares da memria:
arquivos, bibliotecas e museus. O direito memria. Documento/Monumento. Tradio oral e escrita,
prticas, culturais, identidade social, memria e informao. Memria na construo da informao do
conhecimento. Prticas informacionais e memria. A memria, os sistemas de informao, comunicao e as
diferentes formas de configurao do saber da informao e do conhecimento. As formas do silncio e do
esquecimento. O lugar da memria no mundo contemporneo.
Objetivos: Estudar as principais relaes entre a histria e a memria. Estudar as relaes entre a memria
neuro-fisiolgica e a memria social. Conhecer as tcnicas de pesquisa em Histria Oral. Reconhecer os
diversos suportes em que a memria social est registrada: fotografias, msica, cinema em diversos
suportes: a memria magntica e digital, a memria materialziada na arquitetura e em monumentos.
Bibliografia Bsica Essencial:
DAMASIO, Antonio. Em Busca de Espinosa. Prazer e dor na cincia dos sentimentos. Editora Cia das Letras
(ISBN: 8535904905)
GUILLAUME, Marc. A Poltica do Patrimnio. Editora Campo das Letras (ISBN: 9789726107040)
IZQUIERDO, Ivan Antonio. Questes sobre memria. Editora UNISINOS (ISBN: 9788574312118)
Bibliografia Bsica:
BARTHES, Roland. A cmara clara: nota sobre a fotografia. Editora Nova Fronteira (ISBN 9789724413495)

BENJAMIN, Walter; ROUANET, Sergio Paulo. Magia e tcnica, arte e poltica: ensaios sobre literatura e
histria da cultura. Editora Brasiliense (ISBN: 8511120300)
BERGSON, Henri. Matria e Memria: ensaio sobre a relao do corpo com o esprito. Editora Martins Fontes
(ISBN 8533623410)
BOSI, Eclea. O tempo vivo da memria. Editora Ateli Editorial (ISBN: 9788574801513)
FREUND, Gisle. La fotografia como documento social. Editora Gustavo Gili (ISBN 9688872083)
HALBWACHS, Maurice; SIDOU, Beatriz. A memria coletiva. Editora Centauro (ISBN 8588208741)
LE GOFF, Jacques. Histria e Memria. Editora da Unicamp (ISBN 8526806157)

(BIB 03207) INICIAO MUSEOLOGIA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Histria e conceito de museu na cultura ocidental. Museologia: objeto, mtodo, relao com as
demais cincias. Organizaes ligadas ao estudo e prtica da Museologia, em nvel nacional e
internacional.
Objetivos: Analisar as contribuies e relaes dos conceitos de cultura, patrimnio e memria e no campo
dos

museus;

Apontamentos

sobre

Poltica

de

Preservao

no

Brasil;

Investigar a instituio museolgica; Identificar o campo de atuao da Museologia; Identificar as atribuies


do Muselogo, a partir da tica Profissional; Compreender o contexto contemporneo dos museus, em
especial no que tange as polticas pblicas do campo desenvolvidas no Brasil; Oportunizar situaes que
propiciem a aprendizagem desta disciplina, atravs de atividades individuais e em grupo.
Bibliografia Bsica Essencial:
FONSECA, Maria Ceclia Londres. O Patrimnio em Processo: trajetria da poltica federal de preservao no
Brasil. Editora Ed. UFRJ/ MINC/IPHAN (ISBN: 10: 8571081492)
LEMOS, Carlos. O que Patrimnio Histrico. Editora Brasiliense.
SUANO, Marlene. O que Museu. Editora Brasiliense.
Bibliografia Bsica:
ARAJO, Marcelo Mattos; BRUNO, Maria Cristina Oliveira (Org.). A memria do pensamento museolgico
contemporneo. So Paulo: Comit Brasileiro do ICOM, 1995.
BRASIL. Lei n11.904 de Janeiro de 2009. Institui o Estatuto de Museus e S outras providncias.
CHOAY, Franoise; MACHADO, Luciano Vieira. A alegoria do patrimnio. Editora Estao Liberdade (ISBN
8574480304)
ICOM. Cdigo de tica do ICOM para Museus, 2011. [Verso lusfona]
Lei n 7287 de Dezembro de 1984 Dispe sobre a regulamentao da profisso de Muselogo.

(ART 01104) INTERCULTURALIDADE E A CENA CONTEMPORNEA


Pr-Requisitos: No h
Smula: As manifestaes interculturais na cena contempornea, vistas sob a tica da produo e da
recepo.
Objetivos: Estudar o conceito de cultura e como a mesma conduz nossa compreenso da arte e do teatro.
Analisar os principais expoentes da produo contempornea chamada de intercultural, compreendendo os
mecanismos de mestiagem, hibridao e construo semitica de seus processos e espetculos. Investigar
as relaes entre produo e recepo do espetculo intercultural, destacando as noes de esttica e de
diversidade. Identificar e relacionar as diferentes vises e estticas que guiam a compreenso teatral no
Oriente e no Ocidente, sob o ponto de vista da produo e da recepo.
Bibliografia Bsica Essencial:
PAVIS, Patrice. A encenao contempornea. Editora Perspectiva (ISBN: 9788527308977).
PAVIS, Patrice. O teatro no cruzamento das culturas. Editora Perspectiva (ISBN: 978-85-273-0809-0).
PRONKO, Leonard C. Teatro: Leste e Oeste. Editora Perspectiva (ISBN: 85-273-0639-5)

(BIB 03057) INTRODUO AOS ESTUDOS HISTRICOS APLICADOS CINCIA DA INFORMAO


Pr-Requisitos: No h
Smula: Formulao de problemtica bsica sobre a interpretao do conhecimento histrico e iniciao aos
problemas da pesquisa em Cincia da Informao.
Objetivos: Compreender o conceito de Histria, no duplo sentido de acontecimento e conhecimento, e refletir
sobre sua importncia; Propiciar aos discentes o conhecimento dos principais aspectos do processo de
anlise histrica atravs dos diferentes paradigmas e teorias que se utilizam para a definio anlise e estudo
do objeto da histria. Compreender os parmetros do conhecimento histrico: tempo, espao, estrutura,
sujeito; Conhecer o processo de construo da historiografia ocidental, estabelecendo as relaes entre
Histria e Cincia da Informao como cincias complementares que possuem corpo terico prprio tendo o
documento como elo de ligao e de informao; Compreender as caractersticas bsicas da historiografia
acadmica.
Bibliografia Bsica Essencial:
BURKE, Peter. Histria e Teoria Social. Traduzido por Claus Brandini e Roneide Majer. Editora UNESP
(ISBN: 9788539302246)
DARNTON, Robert; COUTO, Jose Geraldo. Os dentes falsos de George Washington: um guia no
convencional para o sculo XVIII. Editora Companhia da Letras (ISBN: 9788535906653)
PINSKY, Carla Bassanezi. Fontes histricas. Editora Contexto (ISBN: 8572442978)
Bibliografia Bsica:

BURKE, Peter; LOPES, Magda. A escrita da histria: novas perspectivas. Editora da UNESP (ISBN
8571390274)
BURKE, Peter; ODALIA, Nilo. A revoluo francesa da historiografia: a Escola dos Annales (1929-1989).
Editora Ed. da UNESP (ISBN: 8571390134)
CADIOU, Franois. Como se faz a Histria: historiografia, mtodo e pesquisa. Editora Vozes (ISBN
8532635067)
LE GOFF, Jacques. Historia e Memria. Editora da Unicamp (ISBN 8526806157)
NASCIMENTO, Milton Meira do; NASCIMENTO, Maria das Graas. Iluminismo: a Revoluo das Luzes.
Editora tica (ISBN 9788508114511)

(ART 02266) LABORATRIO DE CRTICA DE ARTE I


Pr-Requisitos: (ART 02223) Histria da Crtica de Arte
Smula: A crtica de arte: suas especificidades como texto. O exerccio da crtica de arte. Fazer a crtica.
Objetivos: Tratar de aspectos metodolgicos da crtica da arte e discutir de que modo eles so responsveis
pela constituio de uma tipologia da crtica de arte. Explorar a escrita da crtica como ao do historiador da
arte.
Bibliografia Bsica Essencial:
GUASCH, Anna Maria (Coord.). La critica de arte: histria, teora y prxis. Barcelona: Editora Del Serbal,
2003.
RICHARD, Andr. A crtica de arte. So Paulo: Editora Martins, 1989.
ZIELINSKY, Mnica. Fronteiras: Arte, Crtica e outros Ensaios. Porto Alegre: Editora da UFRGS, 2003.
Bibliografia Bsica:
ARGAN, Giulio Carlo. Arte e Crtica de Arte. Editora Estampa.
ELKINS, James. What happened to art criticism? Editora Chicago: Prickly Paradigm Press.
FERREIRA, Glria; COTRIM, Ceclia (Org.). Clement Greenberg e o Debate Crtico. Editora Jorge Zahar.
FERREIRA, Glria (Org.). Crtica de Arte no Brasil: temticas contemporneas. Editora Funarte.
HUCHET, Stphane (Org.) Fragmentos de uma Teoria da Arte. Editora Edusp.
LIMA, Sueli de. Experincia Crtica - Textos selecionados. Editora Cosac Naify.
MCDONALD, Rnan. The Death of the Critic. Editora Continuum.

(ART 02268) LABORATRIO DE CRTICA DE ARTE II


Pr-Requisitos: (ART 02196) Laboratrio de Crtica de Arte I
Smula: O exerccio da crtica de arte. Fazer a crtica. Os espaos da crtica de arte na contemporaneidade.

Objetivos: Explorar a escrita da crtica de arte como ao do historiador da arte. Discutir os espaos e papis
da crtica de arte na contemporaneidade.
Bibliografia Bsica Essencial:
BRITO, Ronaldo. A experincia crtica: textos selecionados. Organizao: Sueli de Lima. So Paulo: Cosac
Naify, 2005.
FERREIRA, Glria (Org.). Crtica de arte no Brasil: temticas contemporneas. Rio de Janeiro: Editora
Funarte, 2006.
NAVES, Rodrigo. O vento e o moinho: ensaios sobre a arte moderna e contempornea. So Paulo:
Companhia das Letras, 2007.
Bibliografia Bsica:
BAUDELAIRE, Charles; RUSKIN, John. Paisagem Moderna. Editora Sulina (ISBN: 9788520505656)
RICHARD, Andr. A Crtica de Arte. So Paulo: Martins Fontes (9788533617438)

(ART 02152) LABORATRIO DE CURADORIA


Pr-Requisitos: (ART 02143) Seminrio de Museologia da Arte
Smula: Elaborao de projetos de curadoria e estudo dos aspectos conceituais e prticos relativos ao
desenvolvimento de projetos curatoriais.
Objetivos: Identificar o papel desempenhado pelo curador em uma instituio museolgica, centro cultural ou
projeto individual. Conhecer as diversas modalidades de curadoria na contemporaneidade e dos requisitos
para elaborao de um projeto nesta rea. Conhecer as relaes entre curadoria, museografia, expografia e
projeto educativo em uma exposio.
Bibliografia Bsica Essencial:
BEZERRA DE MENEZES, Upiano. A Exposio Museolgica: Reflexes sobre Pontos Crticos na Prtica
Contempornea. In: Cincias em Museus, vol 4. Out 1992, p. 103-127. [peridico anual].
CHIARELLI, Tadeu (coord.). Grupo de Estudos em Curadoria. So Paulo: MAM-SP, 1998.
O DOHERTY, Brian. No interior do cubo branco: a ideologia do Espao da arte. So Paulo: Martins Fontes,
2002.

(ART 02082) LABORATRIO DE TEXTO


Pr-Requisitos: No h
Smula: Desenvolvimento de textos criativos, alm de exerccios de resenhas, a partir de exerccios
metodolgicos da rea. Abordagens multidisciplinares sobre arte.

Objetivos: Capacitar o aluno a redigir textos crticos e de excelente qualidade reflexiva a partir de obras e de
temas especficos da produo artstica contempornea, sempre relacionados a sua produo pessoal.
Propor ao aluno uma srie de exerccios de criao de textos, tendo por base a leitura de estudos
selecionados e a aproximao de obras de arte especficas, de diferentes perodos da Histria, com nfase
na arte contempornea. Estreitar o relacionamento entre a produo artstica e a reflexo terica, na medida
em que uma e outra proporcionam a construo da Histria da Arte. Instrumentalizar o aluno de forma slida
e decisiva para o aprofundamento de suas pesquisas em artes visuais, visando um entrelaamento o mais
estreito possvel entre produo e reflexo durante o seu Projeto de Graduao.
Bibliografia Bsica Essencial:
BRITES, Blanca; TESSLER, Elida. O meio como ponto zero: Metodologia da pesquisa em artes plsticas.
Porto Alegre: Editora da Universidade (ISBN: 85-7025-624-8).
COTRIM, Ceclia; FERREIRA, Glria (Org). Escritos de Artistas: Anos 60 e 70. Rio de Janeiro: Editora Zahar
(ISBN: 85-7110-939-7).
SALLES, Ceclia Almeida. Gesto inacabado Processo de criao artstica. So Paulo: Editora
Annablume/Fapesp (ISBN: 85-7419-042-X)
Bibliografia Bsica:
QUENEAU, Raymond. Exerccios de Estilo. Rio de Janeiro: Imago, 1995.
SILVEIRA, Paulo. A pgina violada. Da ternura injria na confeco do livro do artista. Editora da UFRGS
(ISBN: ISBN: 857025585-3)

(EDU 03071) LNGUA BRASILEIRA DE SINAIS (LIBRAS)


Pr-Requisitos: No h
Smula: Aspectos lingusticos da Lngua Brasileira de Sinais (LIBRAS). Histria das comunidades surdas, da
cultura e das identidades surdas. Ensino bsico da LIBRAS. Polticas lingusticas e educacionais para surdos.
Objetivos: Conhecer aspectos lingusticos da LIBRAS. Discutir aspectos histricos das comunidades surdas,
da cultura e das identidades surdas. Analisar as polticas lingusticas e educacionais para surdos no Brasil.
Aprender uma comunicao bsica em LIBRAS.
Bibliografia Bsica Essencial:
QUADROS, Ronice Muller; KARNOPP, Lodenir Becker. Lngua de sinais brasileira. Editora Artmed (ISBN:
9788536303086)
THOMA, Adriana da Silva. A inveno da surdez: cultura, identidade, identidades e diferena no campo da
educao. Editora EDUNISC.
Bibliografia Bsica:
PIMENTA, Nelson; QUADROS, Ronice Muller de. Curso de Libras I. Editora LSB Video.

(ART 02147) MUSEOGRAFIA E EXPOGRAFIA


Pr-Requisitos: (ART 02143) Seminrio de Museologia da Arte
Smula: Estudo das exposies, com nfase na expografia e no planejamento museogrfico. Fundamentos
tericos para a elaborao e desenvolvimento de projetos de exposies em seus diversos aspectos,
incluindo a concepo curatorial, produo executiva, expografia e mediao.
Objetivos: Aquisio de conhecimentos referentes ao planejamento de exposies de artes visuais e s
relaes entre estas e as atividades de pesquisa e profissionais do historiador da arte. Estudar e refletir
criticamente sobre o papel desempenhado pelas exposies como resultado das redes de poder
estabelecidas no contexto scio-cultural contemporneo, considerando as questes da globalizao, das
novas tecnologias e do protagonismo do mercado de arte. Estudo e exerccio das principais tcnicas para
planejamento e montagem de exposies, considerando as relaes entre as obras de arte e suas diferentes
modalidades de espacializao, o recinto de exposio e o pblico. Estudo das relaes entre Curadoria,
Museografia e Expografia. Anlise crtica do circuito institucional local e suas politicas de exposio.
Bibliografia Bsica Essencial:
BLANCO, Angela Garca. La Exposicin: un medio de comunicacin. Editora Akal (ISBN: 844601399)
CURY, Marlia Xavier. Exposio: concepo, montagem e avaliao. Editora Annablume (ISBN:
8574195936)
GONALVES, Lisbeth Rebollo. Entre Cenografias: o museu e a exposio de arte no sculo XX. Editora
EDUSP (ISBN: 8531408512)
Bibliografia Bsica:
BUENO, Maria Lcia. Artes Plsticas no Sculo XX: modernidade e globalizao. Editora Unicamp (ISBN
8526804588)
DEL CASTILLO, Snia. Cenrio da Arquitetura da Arte: montagem e espao de exposies Editora EdUSP
(ISBN: 9788599102824)
GUASCH, Anna Maria. Los Manifestos de Arte Postmodernos: textos de exposiciones 1980 1995. Editor
Akal (ISBN 8446011107)
O'DOHERTY, Brian. No interior do cubo branco: a ideologia do espao da arte. Editora Martins Fontes (ISBN:
8533616864)
RAMOS, Alexandre Dias (Org.) Sobre o Ofcio do Curador. Editora Zouk (ISBN 9788588840966)
RICO, Juan Carlo. Montage de Exposiciones: museos, arquitetura, arte. Editora Slex (ISBN: 8477370613)
TEIXEIRA COELHO. Dicionrio Crtico de Poltica Cultural: cultura e imaginrio. Editora Iluminuras (ISBN
857320478)

(BIB 03218) MUSEOLOGIA E TEORIA DO OBJETO

Pr-Requisitos: (BIB 03209) Gesto em Museus


Smula: Teorias do objeto e da percepo. Semiologia aplicada a museus.
Objetivos: Estudar as principais teorias sobre a cultura material: Semitica e Pragmatismo, Arqueologia e
Antropologia, Design e Arquitetura. Estudar o corpo como objeto e suporte de cultura. Estudar as relaes
entre o Objeto e sua materialidade: suportes, tcnicas e tecnologia. Estudar as relaes de produo da
cultura material. Estudar o Objeto atravs dos gestos e do savoir-faire: as habilidades do arteso e do artista.
Estudar a cultura material em relao sociedade que a produz.
Bibliografia Bsica Essencial:
BAUDRILLARD, Jean. O sistema dos Objetos. Editora Perspectiva (ISBN: 978-85-273-0104-6)
MOLES, Abraham. Semiologia dos Objetos. Editora Vozes (ISBN: 788527306461)
SENNET, Richard. O Artfice. Editora Record (ISBN: 85010831)
Bibliografia Bsica:
DESCOLA, Philippe. Genealogia de Objetos e Antropologia da Objetivao.
HERNANDEZ, Francisca. Planteamientos Teoricos de la Museologia. Editora Ediciones TREA (ISBN: 849704-225-5)
LIMA, Tnia Andrade. Humores e Odores: ordem corporal e ordem social no Rio de Janeiro Sculo XIX.
RAMOS, Francisco Rgis. A danao do objeto: o museu no ensino de histria. Editora Argos (ISBN
9788575350607)
SENNET, Richard. Carne e Pedra: o corpo e a cidade na civilizao ocidental. Editora Record (ISBN
8501046205)

(BIB 03208) MUSEOLOGIA NO MUNDO CONTEMPORNEO


Pr-Requisitos: No h
Smula: Transformaes polticas, sociais e econmicas como geradoras da produo cultural do mundo
contemporneo nas artes, na indstria cultural, na cincia, na tecnologia e na educao. Tipos de museus.
Objetivos: Identificar as transformaes culturais no mundo contemporneo; Construir uma perspectiva
crtica e reflexiva sobre a sociedade atual; Explicar as transies histrico-antropolgicas recentes;
Problematizar as noes de Identidade Cultural e Diferena na perspectiva dos museus e do patrimnio;
Identificar e refletir sobre as tendncias tericas recentes na museologia; Oportunizar a construo de uma
viso crtica no que diz respeito prtica museolgica.
Bibliografia Bsica Essencial:
CANCLINI, Nstor Garca. Culturas hbridas: estratgias para entrar e sair da modernidade. Editora Edusp
(ISBN: 85-314-0382-0)

HALL, Stuart; SILVA, Tomaz Tadeu da; LOURO, Guacira Lopes. A identidade cultural na ps-modernidade.
Editora DP (ISBN: 8574902934; 9788574904023)
JEUDY, Henri-Pierre. Espelho das cidades. Editora Casa da Palavra (ISBN: 8587220888)
Bibliografia Bsica:
ALMEIDA, Adriana Mortara. Os visitantes do Museu Paulista: um estudo comparativo com os visitantes da
Pinacoteca do Estado e do Museu de Zoologia.
ECO, Umberto. Viagem Irrealidade Cotidiana. Editora Nova Fronteira (ISBN 840463)
CANCLINI, Nstor Garca. Consumidores e Cidados: conflitos multiculturais da globalizao. Editora UFRJ
(ISBN 857108159X)
HENRIQUES, Rosali. Museus Virtuais e Cibermuseus: a Internet e os Museus.
HERNNDEZ, Francisca. Planteamientos Tericos de La Museologia. Editora Trea (ISBN 9788497042253)
LARAIA, Roque de Barros. Cultura: um conceito antropolgico. Editora Jorge Zahar (ISBN 9788571104389)
SAHLINS, Marshall. O Pessimismo Sentimental e a Experincia Etnogrfica: por que a cultura no um
objeto em via de extino.

(ART 03897) MSICA POPULAR DO BRASIL I


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo dos aspectos histricos, scio-culturais e estticos da msica popular do Brasil, das suas
origens at os movimentos do incio do sculo vinte.
Objetivos: Oportunizar ao aluno vivncias musicais que lhe permitam reconstruir a Histria da Msica
Popular no Brasil, apresentando marcos tericos que lhe propiciem as referncias scio-culturais pertinentes
a cada perodo histrico. Estabelecer critrios para a discriminao de estilos musicais populares de
diferentes regies brasileiras e de perodos histricos distintos Analisar composies e autorias de obras
musicais confrontando diversos compositores.
Bibliografia Bsica Essencial:
CAZES, Henrique. Choro: do quintal ao municipal. Editora 34 (ISBN: 8573261056)
KIEFER, Bruno. Modinha e Lundu. Editora Movimento (ISBN: 9788571951068)
SANDRONI, Carlos. Feitio Decente: transformaes do samba no Rio de Janeiro (1917-1933). Editora Jorge
Zahar/ Editora UFRJ (ISBN: 8571106061)
Bibliografia Bsica:
CABRAL, Srgio. As escolas de samba do Rio de Janeiro. Editora Lumiar (ISBN 9788578650391)
CURIO, Rita. Brasil musical (bsico): viagem a jato pelos sons e ritmos populares. Editora Art Bureau (ISBN:
8585276010 9788585276010)
FARIA, Arthur. Um sculo de msica. Editora CEEE

LUCAS, Maria Elizabeth. Msica popular porta ou a porta na academia. Editora PPGMUS/UFRGS
SOUZA, Trik de (Org.). Brasil Musical: viagem pelos sons e ritmos populares. Editora ArtBureau
VRIOS AUTORES. Enciclopdia da msica brasileira: popular, erudita, folclrica. Editora Publifolha (ISBN:
8574022373)
VIANNA, Hermano. O mistrio do samba. Editora Jorge Zahar/UFRJ (ISBN 8571103216)

(ART 03899) MSICA POPULAR DO BRASIL II


Pr-Requisitos: (ART 03897) Msica Popular do Brasil I
Smula: Estudo dos aspectos histricos, scio-culturais e estticos da msica popular do Brasil, de meados
do sculo vinte at a contemporaneidade.
Objetivos: Oportunizar ao aluno vivncias musicais que lhe permitam reconstruir a Histria da Msica
Popular no Brasil, apresentando marcos tericos que lhe propiciem as referncias scio-culturais pertinentes
a cada perodo histrico. Estabelecer critrios para a discriminao de estilos musicais populares de
diferentes regies brasileiras e de perodos histricos distintos. Analisar composies e autorias de obras
musicais confrontando diversos compositores.
Bibliografia Bsica Essencial:
CALADO, Carlos. Tropiclia: a histria de uma revoluo musical. Editora 34 (ISBN: 8573260815)
CASTRO, Ruy. Chega de saudade: a histria e as histrias da bossa nova. Editora Companhia das Letras
(ISBN: 8535912118)
NAVES, Santuza Cambraia. Da Bossa Nova Tropiclia. Editora Jorge Zahar (ISBN: 8571105928)
Bibliografia Bsica:
CHACON, Paulo. O que rock. Editora Brasiliense/Crculo do Livro (ISBN 8511010688)
JOBIM, Helena. Antnio Carlos Jobim: um homem iluminado. Editora Nova Fronteira (ISBN: 8520906842)
SEVERIANO, Jairo. A cano no tempo: 85 anos de msicas brasileiras. Editora 34 (ISBN 8573261196)

(ART 03903) MSICAS TRADICIONAIS DO BRASIL


Pr-Requisitos: No h
Smula: Conhecimento do patrimnio musical brasileiro tradicional. Estudo dos principais gneros e formas
vocais e instrumentais do repertrio folclrico e de comunidades tradicionais indgenas e afro-brasileiras.
Anlise e crtica dos sistemas de classificao e interpretao dos mesmos.
Objetivos: Promover o estudo das prticas e circulaes dos principais gneros e formas vocais e
instrumentais do repertrio msico-performtico de povos tradicionais brasileiros - indgenas, afro-brasileiras e
outros. Analisar alguns sistemas de classificao e interpretao destes repertrios. A partir de diferentes

paradigmas histricos no contexto do Brasil, discutir os conceitos de folclore, msica tradicional e patrimnio
musical brasileiro.
Bibliografia Bsica Essencial:
BRAGA, Reginaldo Gil. Batuque jje-ijex em Porto Alegre: a msica no culto aos orixs. Editora
FUMPROARTE, Secretaria Municipal de Cultura de Porto Alegre.
SEEGER, Anthony. Os ndios e ns: estudos sobre sociedades tribais brasileiras. Editora Campus Ltda.
TUGNY, Rosngela; CAIXETA, Ruben (Orgs.). Msicas africanas e indgenas no Brasil. Editora Ed. da UFMG
(ISBN: 85-7041-489-7)
Bibliografia Bsica:
ANDRADE, Mario de. Ensaio sobre a msica brasileira. Editora Martins/MEC
BASTOS, Rafael Jos de Menezes. A musicolgica Kamayur: para uma antropologia da comunicao no
Alto Xingu. Editora FUNAI.
GILROY, Paul. O Atlntico negro: modernidade e dupla conscincia. Editora 34 (ISBN 857326196X)
LUCAS, Glaura. Os sons do Rosrio. Editora EdUFMG
LUCAS, Maria Elizabeth; BASTOS, Rafael Jos de Menezes (Org.). Pesquisas recentes em Estudos Musicais
no Mercosul. Editora PPGMUS/UFRGS
LUCAS, Maria Elizabeth; STEIN, Marlia Raquel (Orgs.). Yv Poty, Yva - Flores e Frutos da Terra: cantos e
danas tradicionais Mby-Guarani. Coordenao indgena: Agostinho Ver Moreira, Guilherme Wer Benites
da Silva, Marcelo Kuaray Benites, Vher Poty Benites da Silva. Editora Instituto do Patrimnio Histrico e
Artsticos Nacional/Grupo de Estudos Musicais/PPGMUS/UFRGS
PRASS, Luciana. Maambiques, Quicumbis e Ensaios de Promessa: um re-estudo etnomusicolgico entre
quilombolas do Sul do Brasil. Tese (Doutorado em Msica). PPGMUS/UFRGS.

(HUM 03081) PATRIMNIO HISTRICO-CULTURAL


Pr-Requisitos: No h
Smula: Disciplina de carter temtico, tem por objetivo as questes referentes a anlise, organizao e
gesto do patrimnio histrico cultural. Entre elas, trabalhar as relaes entre histria e memria, os
diversos suportes da memria e a historicidade do conceito de patrimnio; noes gerais de museologia e
arquivstica; a especicidade da atividade do bacharel em Histria em arquivos, museus e instituies
histrico-culturais: seus aspectos tericos, prticos, pedaggicos e ticos; a legislao patrimonial.
Objetivos: Introduzir o aluno a conhecimentos sobre a anlise, organizao e gesto do patrimnio histrico
cultural. Analisar as possibilidades de atuao do graduado em histria em instituies e processos ligados
ao patrimnio histrico cultural. Conhecer a histria do patrimnio histrico e as relaes de poder

estabelecidas em sua definio. Analisar as relaes entre memria, identidades e patrimnio. Conhecer a
legislao patrimonial.
Bibliografia Bsica Essencial:
CHUVA, Mrcia. Os arquitetos da memria. Editora UFRJ (ISBN: 97885710833356)
PRATS, Lloren. Antropologia del patrimnio. Editora Ariel
SOUZA FILHO, Carlos F. M. Bens culturais e proteo jurdica. Editora Juru (ISBN: 85-326-1046-X)
Bibliografia Bsica:
CANCLINI, Nstor Garca. O patrimnio cultural e a construo imaginria do nacional. In: Revista do
Patrimnio Histrico e Artstico Nacional. Vol.23.
FUNARI, Pedro; PELEGRINI, Sandra. Patrimnio Histrico e Cultural. Editora Jorge Zahar (ISBN
8571108273)
HALBWACHS, Maurice. A Memria Coletiva. Editora Vrtice.
HALL, Stuart. A identidade cultural na ps-modernidade. Editora DP (ISBN 8574903361)
LE GOFF, Jacques. Memria. In: Enciclopdia Einaudi (Dir. Ruggiero Romano). Vol. 1. Editora Imprensa
Nacional/Casa da Moeda
ORTIZ, Renato. Cultura brasileira e identidade nacional. Editora Brasiliense (ISBN 8511070141)
POLLACK, Michael. Memria e identidade scia Revista Estudos Histricos. Vo. 5, n 10.

(ART 02157) PRODUO EDITORIAL EM ARTES


Pr-Requisitos: No h
Smula: Histria das relaes entre a arte e a produo editorial. Planejamento, produo e editorao de
publicaes artsticas ou sobre arte, impressas ou virtuais.
Objetivos: Apresentar as relaes histricas entre a arte e a produo editorial. Habilitar os alunos para a
anlise terica e crtica de projetos editoriais desenvolvidos no campo artstico. Oferecer subsdios para o
planejamento, produo e acompanhamento editorial de publicaes impressas e eletrnicas (livros,
catlogos, peridicos, stios da internet e outras mdias).
Bibliografia Bsica Essencial:
ARAJO, Emanuel. A construo do livro: princpios da tcnica de editorao. Editora UNESP (ISBN:
9788571398399)
HENDEL, Richard. O design do livro. Editora Ateli Editorial (ISBN: 9788574801001)
TSCHICHOLD, Jan. A forma do livro: ensaios sobre tipografia e esttica do livro. Editora Ateli Editorial
(ISBN: 9788574803616)
Bibliografia Bsica:

AARONS, Philip; ROTH, Andrew (Org.). In numbers: serial publications by artists since 1955. Editora PPP
Editions; JRP Ringier (ISBN 9783037640852)
BROGOWSKI, Leszek. diter l'art. Le livre d'artiste et l'histoire du livre. Editora ditions de La Transparence
(ISBN: 9782350510446)
CASTLEMAN, Riva. A Century of Atists Books. Editora Museum of Modern Art (ISBN 08707015205)
DRUCKER, Johanna. The century of artists' books. Editora Granary Books (ISBN: 9781887123693)
HASKELL, Francis. The painful birth of the art book. Editora Thames and Hudson (ISBN 9780500550199)
Les Cahiers du Muse National d'Art Moderne [Catlogo] Editora ditions du Centre Georges Pompidou
(ISBN: ISSN 0181-1525-18)
MOEGLIN-DELCROIX, Anne. Esthtique du livre dartiste 1960-1980: une introduction lart contemporain.
Editora Le Mot et Le Reste. Bibliothque Nationale de France (ISBN 9782360540136)

(ART 02145) SEMINRIO DE ARTE CONTEMPORNEA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo de tpicos de histria da arte contempornea, considerando as interfaces entre os diferentes
gneros artsticos.
Objetivos: Compreender a organizao formal e funcional da linguagem artstica atual, considerando a
histria recente de sua produo (da segunda metade do sculo XX at o presente), sua participao na
histria da arte e as solues criativas e intelectivas de suas propostas. Identificar expresses de
continuidade e ruptura inerentes evoluo artstica contempornea, buscando compreender o estatuto
vigente da arte, do artista e da obra.
Bibliografia Bsica Essencial:
ARCHER, Michael. Arte contempornea: uma histria concisa. Editora WMF Martins Fontes (ISBN:
9788578275402)
CAUQUELIN, Anne. Arte contempornea: uma introduo. Editora Martins (ISBN: 85-99102-18-4)
MILLET, Catherine. A arte contempornea. Editora Instituto Piaget (ISBN: 972-771-285-1)
Bibliografia Bsica:
BOURRIADU, Nicolas. Esttica Relacional. Editora Martins (ISBN 9788599102978)
DANTO, Arthur C. Aps o fim da arte: a arte contempornea e os limites da histria. Editora Edusp; Odysseus
(ISBN: 85-314-0932-2, Edusp; 85-88023-42-3, Odysseus)
DEMPSEY, Amy. Estilos, escolas e movimentos: guia enciclopdico da arte moderna. Editora Cosac Naify
(ISBN 9788575037843)
HONNEF, Klaus. Arte contempornea. Editora Benedikt Taschen (ISBN: 3-8228-0497-5)

MOEGLIN-DELCROIX, Anne. Esthtique du livre dartiste 1960-1980: une introduction lart contemporain.
Editora Le Mot et Le Reste. Bibliothque Nationale de France (ISBN 9782360540136)
RUHRBERG, Karl; SCHNECKENBURGER, Manfred; FRICKE, Christiane; HONNEF, Klaus. [WALTHER, Ingo
F. (Org.) Arte do sculo XX (2 volumes). Editora Taschen (ISBN: 9783822842287)
WOOD, Paul; FRASCINA, Francis; HARRIS, Jonathan; HARRISON, Charles. Modernismo em Disputa: a arte
desde os anos quarenta. Editora Cosac Naify (ISBN 8586374180)

(ART 02156) SEMINRIO DE ARTE CONTEMPORNEA NA AMRICA LATINA


Pr-Requisitos: (ART 02136) Histria da Arte na Amrica Latina
Smula: Tpicos da histria da arte na Amrica Latina, enfatizando a contemporaneidade.
Objetivos: Oferecer subsdios tericos e repertrio artstico acerca da arte latino-americana contempornea.
Bibliografia Bsica Essencial:
ADES, Dawn. Arte na Amrica Latina. So Paulo: Cosac Naify, 1997.
BARNITZ, Jacqueline. Twentieth-Century Art of Latin America. Texas, Estados Unidos: Editora da
Universidade do Texas, 2001.
LUCIE-SMITH, Edward. Arte lationoamericano del siglo XX. Barcelona, Espanha: Ediciones Destino, 1994.
Bibliografia Bsica:
ARTE LATINOAMERICANO SILGO XX COLECCIN CONSTANTINI. Buenos Aires: Malba, 2004.
BULHES, Maria Amlia; KERN, Maria Lcia (Org.). Artes Plsticas na Amrica Latina Contempornea.
Porto Alegre: Editora da UFRGS, 1994.
BULHES, Maria Amlia; KERN, Maria Lcia. As Questes do Sagrado na Arte Contempornea da Amrica
Latina. Porto Alegre: Editora da UFRGS, 1997.
BULHES, Maria Amlia; KERN, Maria Lcia. Amrica Latina: Territorialidade e Prticas Artsticas. Porto
Alegre: Editora da UFRGS, 2002.
CANTOS CUENTOS COLOMBIANOS ARTE CONTEMPORNEA COLOMBIANA. Hans-Michel Herzog
(Org.). Rio de Janeiro: Cobog, 2013.
GIUNTA, Andra. Leon Ferrari. So Paulo: Cosac Naify; Imprensa Oficial, 2006.
LEN FERRARI, MIRA SCHENDEL, O ALFABETO ENFURECIDO (Catlogo de Exposio). Porto Alegre: Fundao
Iber Camargo, 2012.

SULLIVAN, Edward. Arte Latinoamericano del Siglo XX. Madri: Nerea, 1996.

(ART 02286) SEMINRIO DE ARTES DECORATIVAS


Pr-Requisitos: No h

Smula: Estudos de tpicos das Artes Decorativas e do seu desenvolvimento histrico, artstico e terico,
promovendo uma abordagem deste aspecto da cultura material humana a partir da investigao da sua rea
de atuao, seus objetos, tcnicas e representaes nas sociedades.
Objetivos: Conhecer algumas das temticas relativas histria das Artes Decorativas no Brasil e no mundo;
promover uma reflexo terica em torno das propostas que associam os estudos da cultura material e suas
representaes no cotidiano; abordar problemticas a partir do estudo de textos de autores que promovam
discusses cientficas fundamentadas sobre as aplicaes dos saberes do campo disciplinar apresentando o
sistema dos objetos; inteirar-se das linhas de investigao abertas a partir dos temas estudados.
Bibliografia Bsica Essencial:
GOMBRICH, E.H. O Sentido da Ordem: um estudo sobre a Psicologia da Arte Decorativa. Porto Alegre:
Editora Bookman, 2012. ISBN. 97 885 407 01717
GRUBER, Alain (Org.). The History of Decorative Arts (2 Volumes) The Renaissance and Mannerism in
Europe; The Classicism and the Baroque in Europe. New York (Estados Unidos): Abbeville Press, 1994.
MALTA, Marize. O Olhar Decorativo: ambientes domsticos em fins do sculo XIX no Rio de Janeiro. RJ:
Mauad X, FAPERJ, 2011. ISBN 978 85 747 83680
Bibliografia Bsica:
BRUNT, Andrew. Guia dos estilos de mobilirio. Lisboa: Presena, 1992. ISBN 9722312456.
CHINA Arte dos Imperadores, Arte do Cotidiano, Arte Contempornea (Catlogo de Exposio). So Paulo:
Museu de Arte Brasileira da Fundao Armando lvares Penteado, 2002.
COURT ARTS OF INDONESIA (The Asian Societys Mr. And Mrs. John Rockefeller Collection). New York
(Estados Unidos): Harry Abrams, 1992.
GABETTI, Margherita. Tapearias Renascimento e Barroco. Lisboa: Editorial Presena, 1989.
GRISERI, Angela. Ourivesaria Barroca. Lisboa: Editorial Presena, 1989.
PUHL, Ria Breyer. Mveis na Decorao Desenvolvimento Histrico. Porto Alegre: Epec, 1979.
TREASURES OF ASIAN ART (The Asian Societys Mr. And Mrs. John Rockefeller Collection). New York
(Estados Unidos): Abbeville Press, 1994.

(ART 02232) SEMINRIO DE CINEMA E VDEO


Pr-Requisitos: No h
Smula: Seminrio de estudos sobre cinema, videoarte e procedimentos hbridos e derivados, considerando as
relaes formais e circunstanciais da imagem em movimento na Histria da Arte.
Objetivos: Ampliar o campo do conhecimento em arte, atravs de anlises crticas sobre a artisticidade e a
comunicabilidade em obras cinematogrficas e videogrficas.
Bibliografia Bsica Essencial:

AUMONT, Jacques. A esttica do filme. 6.ed. So Paulo: Papirus, 2008.


MACHADO, Arlindo. Pr-cinemas e ps-cinemas. So Paulo: Papirus, 1997.
MEIGH-ANDREWS, Chris. A history of video art: the development of form and function. London: Berg
Publishers, 2006.
Bibliografia Bsica:
BORDWELL, David; THOMPSON, Kristin. Film Art: an Introduction. Editora McGraw-Hill Higher Education
(ISBN 9780071220576)
CURTIS, David; REES, Al; WHITE, Duncan; BALL, Steven (Org.). Expanded Cinema: Art, Performance, Film.
Editora Tate Publishing (ISBN: 9781854379740)
GENE, Youngblood. Expanded Cinema. Editora E.P. Dutton (ISBN 0525472630)
MACHADO, Arlindo. O sujeito na tela: modos de enunciao no cinema e no ciberespao. Editora Paulus
(ISBN: 9788534926706)
MELLO, Christine. Extremidades do Vdeo. Editora Senac So Paulo (ISBN 9788573597530)
MONDLOCH, Kate. Screens: viewing media installation art. Editora University of Minnesota Press (ISBN:
9780816665228)
SPIELMANN, Yvonne. Video: the reflexive medium. Editora MIT Press (ISBN 9780262515177)

(ART 02245) SEMINRIO DE ESTTICA


Pr-Requisitos: (HUM 01163) Filosofia da Arte I-A
Smula: Introduo aos autores e conceitos fundamentais da Esttica. Interaes entre teorias estticas e
paradigmas filosficos no decorrer da histria ocidental.
Objetivos: Discutir, refletir e aprofundar conceitos fundamentais sobre Esttica enquanto rea do
conhecimento, pondo em foco questes de ordem filosfica, histrica e epistemolgica. Favorecer o
conhecimento a respeito das revolues paradigmticas no campo da Esttica, considerando os diversos
contextos sociais, culturais e artsticos. Investigar o sentido esttico e filosfico da relao entre arte e
sociedade, bem como a relao da Esttica com outros campos do conhecimento.
Bibliografia Bsica Essencial:
BORNHEIM, Gerd. Pginas de Filosofia da Arte. Editora Uap, 1988.
GADAMER, Hans-Georg. Hermenutica da Obra de Arte. So Paulo: Editora Martins Fontes, 2010.
JIMENEZ, Marc. O que Esttica? So Leopoldo: Editora Unisinos, 1999.
Bibliografia Bsica:
ADORNO, Theodor W. Teoria Esttica. Edies 70 (ISBN 972441499X)
BAUMGARTEN, Alexander G. Esttica: a logica da arte e do poema. Editora Vozes (ISBN: 8532610137)

GADAMER, Hans-Georg. Verdade e Mtodo: traos fundamentais de uma hermenutica filosfica (ISBN
8532617875)
HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich. Curso de esttica: o belo na arte. Editora Martins Fontes (ISBN:
8533605730)
HEIDEGGER, Martin. A origem da obra de arte. Edies 70 (ISBN 562938033)
SCHILLER, Friedrich. A educao esttica do homem numa srie de cartas. Editora Iluminuras (ISBN:
8585219106)
SCHOPENHAUER, Arthur. Metafsica do Belo. Editora UNESP (ISBN 571394652)

(ART 02262) SEMINRIO DE HISTRIA DA ARTE ASITICA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo da produo artstica do mundo asitico, notadamente do Extremo Oriente, da Antiguidade
aos dias atuais, buscando os possveis dilogos com o ocidente e com a arte ocidental.
Objetivos: Promover o conhecimento e a compreenso de aspectos da arte e da cultura dos povos asiticos,
notadamente do Extremo Oriente; adquirir conhecimento da arte produzida na sia, da Antiguidade aos dias
atuais; possibilitar ao estudante uma proximidade com uma produo ausente dos nossos currculos
universitrios.
Bibliografia Bsica Essencial:
BELL, Julian. Uma Nova Histria da Arte. So Paulo: WMF Martins Fontes, 2008.
HONOUR, Hugh; FLEMING, John. A World History of Art. London (Inglaterra): Lawrence King, 2009.
TREASURES OF ASIAN ART (The Asian Societys Mr. And Mrs. John Rockefeller Collection). New York
(Estados Unidos): Abbeville Press, 1994.
Bibliografia Bsica:
BEDIN, France. Como reconhecer a arte chinesa. Lisboa: Edies 70, 1986.
BRINKLEY, Frank. Japan and China: Their History and Literature. London: T.C & C.
CHINA Arte dos Imperadores, Arte do Cotidiano, Arte Contempornea (Catlogo de Exposio). So Paulo:
Museu de Arte Brasileira da Fundao Armando lvares Penteado, 2002.
CLUNAS, Craig. Art in China. Oxford: Oxford University Press, 2009.
COURT ARTS OF INDONESIA (The Asian Societys Mr. And Mrs. John Rockefeller Collection). New York
(Estados Unidos): Harry Abrams, 1992.
GROSENICK Uta; SCHBBE, Caspar. China Art Book. Kln (Alemanha): Dumont, 2007.
ZH Y! Fotografia actual em China (Catlogo de Exposio). Barcelona (Espanha): Museo Vasco de Arte
Contemporneo, 2007.

(ART 02261) SEMINRIO DE HISTRIA DA ARTE DO ISL E DO MUNDO RABE


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo da produo artstica do mundo rabe, da Antiguidade aos dias atuais, buscando os
possveis dilogos com o ocidente e com a arte ocidental.
Objetivos: Promover o conhecimento e a compreenso de aspectos da arte, da cultura e do carter dos
povos rabes e do Oriente Mdio como um todo; adquirir o conhecimento da arte produzida no Isl e no
Mundo rabe, da Antiguidade aos dias atuais; possibilitar ao estudante uma proximidade com uma produo
ausente dos nossos currculos universitrios.
Bibliografia Bsica Essencial:
BELL, Julian. Uma Nova Histria da Arte. So Paulo: WMF Martins Fontes, 2008.
CURATOLA, Giovanni et alli. El Arte em Irak de los Sumerios a los Califas. Madrid (Espanha): Lunwrg
Editores, 2006. (ISBN: 87-9785-281-8)
DELIUS, Peter; HATTSTEINS, Markus (Ed.). El Islam Arte y Arquitectura. Kln (Alemanha): Knemann,
2001.
Bibliografia Bsica:
ARTE ISLMICA (Visual Encyclopedia Of Art). Florence (Italy): SCALA Group S.p.A., 2009.
EIGNER, Saeb. Art of the Middle East: Modern and Contemporary Art of the Arab World and Iran. Merrell
Publishers, 2010.
FARAH, Paulo Daniel. Isl: Arte e Civilizao. Rio de Janeiro: Centro Cultural Banco do Brasil, 2011.
HONOUR, Hugh; FLEMING, John. A World History of Art. London (Inglaterra): Lawrence King, 2009.
MANDEL, Gabriele. Como reconocer el arte islamico. Barcelona (Espanha): 1980.

(ART 02247) SEMINRIO DE ICONOLOGIA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Formao e interpretao dos cdigos visuais. As relaes entre imagem artstica, cultura,
linguagem e histria e os mtodos para a leitura e interpretao do discurso visual.
Objetivos: Promover o estudo e a interpretao do discurso visual. Examinar obras, acervos e contextos
fundamentais, da Grcia Clssica atualidade, percebendo o desenvolvimento e a transmisso de
linguagens visuais. Discutir a Tradio Warburg e a Semitica.
Bibliografia Bsica Essencial:
PANOFSKY, Erwin. Significado nas Artes Visuais. So Paulo: Ed. Perspectiva, 1991.
KLEIN, Robert. A forma e o inteligvel. So Paulo: Edusp, 1998.
DUCROT, Oswald & TODOROV, Tzvetan. Dicionrio Enciclopdico das Cincias da Linguagem. So Paulo:
Ed. Perspectiva, 1998.

Bibliografia Bsica:
PANOFSKY, Erwin; PANOFSKY, Dora. A caixa de Pandora. As transformaes de um smbolo mstico. So
Paulo: Editora Companhia das Letras (ISBN: 9788535914252).
WARBURG, Aby. A renovao da Antiguidade Pag Contribuies Cientfico-Culturais para as Histria do
Renascimento Europeu. Rio de Janeiro: Contraponto, 2013.
WITTKOWER, Rudolf. Allegory and the Migration of Symbols. New York: Thames and Hudson, 1987.

(ART 02283) SEMINRIO DE IMAGEM E TEXTO


Pr-Requisitos: No h
Smula: As relaes entre texto e imagem no campo das artes visuais.
Objetivos: Apresentar as relaes entre texto e imagem nas artes visuais. Enfatizar os aspectos histricos da
relao, tais a retrica, as relaes com a literatura e a ilustrao. Destacar sua presena na arte
contempornea.
Bibliografia Bsica Essencial:
MANGUEL, Alberto. Lendo Imagens: uma histria de amor e dio. Editora Cia das Letras (ISBN: ISBN: 85359-0149-3)
NOVA, Vera Casa; ARBEX, Mrcia; BARBOSA, Mrcio Vencio (Orgs). Interartes: Literatura e Artes Visuais:
dilogos e confluncias. Editora UFMG (ISBN: 978-85-7041-784-8)
Bibliografia Bsica:
CASTLEMAN, Riva. A Century of Atists Books. Editora Museum of Modern Art (ISBN 08707015205)
LICHTENSTEIN, Jaqueline (Org.). A Pintura: textos essenciais. Vol. 7: O paralelo das Artes. Editora 34
(ISBN: (ISBN: 85-7326-324-5)
LICHTENSTEIN, Jaqueline (Org.). A Pintura: textos essenciais. Vol. 8: Descrio e Interpretao. Editora 34
(ISBN: (ISBN: 85-7326-325-5)
LINDEN, Sophie Van der. Para ler o livro Ilustrado. Editora Cosac Naify (ISBN: (ISBN: 978-85-7503-937-3)
PRAZ, Mario. Literatura e Artes Visuais. Editora Cultrix (ISBN: 989-20-0088-9)
SOURIAU, Etienne. Vocabulaire dEsthtique. Editora PUF (ISBN 9782130544012)

(ART 02299) SEMINRIO DE ORIENTAO PROFISSIONAL


Pr-Requisitos: No h
Smula: O ofcio do historiador da arte: insero no mercado de trabalho e orientaes profissionais para os
egressos do Bacharelado em Histria da Arte.

Objetivos: Debater com os estudantes as atitudes e prticas do historiador da arte. Apresentar trajetrias e
fomentar o debate sobre as possibilidades de percursos acadmicos e profissionais dos egressos.
Bibliografia Bsica Essencial:
BLOCH, Marc. Apologia da Histria, ou O Ofcio do Historiador. Rio de Janeiro: Jorge Zahar, 2001.
GOMBRICH, Ernst. Gombrich Essencial. Porto Alegre: Bookman, 2012.
TEIXEIRA COELHO. A Cultura e seu Contrrio: cultura, arte e poltica ps-2001. So Paulo: Editora
Iluminuras; Ita Cultural (ISBN: 978-85-7321-298-3)
Bibliografia Bsica:
FLAMARION, Ciro. Uma introduo Histria. Editora Brasiliense
BURKE, Peter. O que histria cultural? Editora Jorge Zahar Editor (ISBN: 10: 8571108382)
REVEL, Jacques (Org.). Jogos de Escalas: a experincia da microanlise. Editora FGV (ISBN 8522502552)

(ART 02129) SEMINRIO DE POLTICAS CULTURAIS


Pr-Requisitos: No h
Smula: Temas referenciais, desde o sculo XIX atualidade, com nfase no estudo das polticas culturais
brasileiras, visando compreenso e a anlise das aes culturais que norteiam a produo, o mercado e a
circulao da arte nos dias de hoje.
Objetivos: Introduzir o aluno ao conhecimento geral da origem e do desenvolvimento das polticas culturais,
destacando as suas origens no Brasil, seu desenvolvimento, suas caractersticas e sua prtica na atualidade.
Fornecer ao aluno subsdios para que ele possa compreender e atuar no sistema de artes.
Bibliografia Bsica Essencial:
FEIJ, Martin Cezar. O que Poltica Cultural? Editora Brasiliense (ISBN: 85-11-01107-2)
SILVA, Frederico A. Barbosa da. Poltica Cultural no Brasil, 2002-2006. Editora Ministrio da Cultura (ISBN:
978-85-88564-06-0)
TEIXEIRA COELHO. Dicionrio Crtico de Poltica Cultural. Editora FAPESP/Editora Iluminuras (ISBN: 857321-047-6)
Bibliografia Bsica:
BOLAO, Csar; GOLIN, Cida; BRITTOS, Valrio (Orgs.). Economia da arte e da cultura. Editora Ita Cultural
(ISBN: 978-85-85291-99-0)
CRIBARI, Isabela (Org.). Economia da cultura. Editora Fundao Joaquim Nabuco/Massangana (ISBN: 97885-7019-490-9)
FERREIRA, Lusia Angelete; MACHADO NETO, Manoel Marcondes. Economia da Cultura: contribuies para
a construo do campo e histrico da gesto de organizaes culturais no Brasil. Editora Cincia Moderna
(ISBN: 9788539900534)

(ART 02132) SEMINRIO DE PRODUO CULTURAL I


Pr-Requisitos: No h
Smula: Fundamentos para elaborao de projetos culturais, considerando estratgias de comunicao,
formas de custeio e legislao de incentivo. Princpios de economia da cultura, marketing e gesto culturais.
Objetivos: Apresentar ao aluno conhecimentos necessrios acerca da temtica da produo cultural
(economia da cultura, marketing cultural, gesto cultural), fornecendo subsdios para a elaborao de projetos
culturais a partir da utilizao das leis de incentivo cultura.
Bibliografia Bsica Essencial:
CRIBARI, Isabela (Org.). Economia da cultura. Editora Fundao Joaquim Nabuco/Massangana (ISBN: 97885-7019-490-9)
FERREIRA, Lusia Angelete; MACHADO NETO, Manoel Marcondes. Economia da Cultura: contribuies para
a construo do campo e histrico da gesto de organizaes culturais no Brasil. Editora Cincia Moderna
(ISBN: 9788539900534)
REIS, Ana Carla Fonseca. Marketing cultural e financiamento da cultura. Editora Pioneira Thompson Learning
(ISBN: 8522103054)
Bibliografia Bsica:
AVELAR, Rmulo. O avesso da cena: notas sobre produo e gesto cultural. Editora Duo Editorial (ISBN:
9788562769023)
BOLAO, Csar; GOLIN, Cida; BRITTOS, Valrio (Orgs.). Economia da arte e da cultura. Editora Ita Cultural
(ISBN: 978-85-85291-99-0)

(ART 02138) SEMINRIO DE PRODUO CULTURAL II


Pr-Requisitos: (ART 02132) Seminrio de Produo Cultural I
Smula: A elaborao e o acompanhamento de projetos culturais.
Objetivos: Possibilitar ao aluno a elaborao prtica de projetos culturais.
Bibliografia Bsica Essencial:
AVELAR, Rmulo. O avesso da cena: notas sobre produo e gesto cultural. Editora Duo Editorial (ISBN:
9788562769023)
BOLAO, Csar; GOLIN, Cida; BRITTOS, Valrio (Orgs.). Economia da arte e da cultura. Editora Ita Cultural
(ISBN: 978-85-85291-99-0)
NATALE, Edson; OLIVIERI, Cristiane Garcia (Org.). Guia brasileiro de produo cultural 2010-2011. Editora
SESC SP (ISBN: 9788598112992)
Bibliografia Bsica:

BARROS, Jos Marcio (Org.) Diversidade Cultural: da proteo promoo. Editora Autntica (ISBN
9788575263280)
CRIBARI, Isabela (Org.) Economia da cultura. Editora Fundao Joaquim Nabuco/Massangana (ISBN: 97885-7019-490-9)
CUNHA, Maria Helena. Gesto cultural: profisso em formao. Editora Duo Editorial (ISBN 9788561205003)
CUNHA, Newton. Dicionrio SESC: a linguagem da cultura. Editora SESC/Perspectiva (ISBN: 85-273-0683-2)
MALAGODI, Maria Eugnia; CESNIK, Fbio de S. Projetos Culturais: elaborao, administrao, aspectos
legais, busca de patrocnio. Editora Escrituras (ISBN 8586303496)
REIS, Ana Carla Fonseca. Economia da cultura e desenvolvimento sustentvel: o caleidoscpio da cultura.
Editora Manole (ISBN: 8520425712)
REIS, Ana Carla Fonseca. Marketing cultural e financiamento da cultura. Editora Pioneira Thompson Learning
(ISBN: 8522103054)
RUBIM, Linda (Org.) Organizao e produo da cultura. Editora Edufba (ISBN 9788523203351)

(ART 02231) SEMINRIO DE SEMITICA


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo da semitica peirceana atravs de suas origens na fenomenologia e seus desdobramentos
na formao dos argumentos e na metodologia da pesquisa.
Objetivos: Promover o estudo e a reflexo sobre a semitica como forma de abordar o processo de
construo da significao.
Bibliografia Bsica Essencial:
BAL, Mieke. On meaning-making: essays on semiotics. Polebridge Press, Sonoma, 1994.
PEIRCE, Charles Sanders. Semitica. Editora Perspectiva, So Paulo, 2000.
SANTAELLA, Lucia. O Mtodo Anticartesiano de C.S. Peirce. So Paulo: Edusp, 2004.
Bibliografia Bsica:
BACHA, Maria de Lourdes. Alguns Tpicos referentes Abduo em Peirce.
SANTAELLA, Lucia. Imagem: cognio, semitica, mdia. Editora Iluminuras (ISBN: 8573210567)
SANTAELLA, Lucia. Matrizes da Linguagem e Pensamento: Sonora, Visual e Verbal. Editora Iluminuras
(ISBN 8573211520)
SANTAELLA, Lucia. O Mtodo Anticartesiano de C.S. Peirce. Editora Edusp (ISBN: 85-7139-527-6)

(ART 01010) SEMINRIO EM TEATRO III


Pr-Requisitos: No h

Smula: Estudo da arte teatral no Brasil.


Objetivos: Identificar as diferentes estticas produzidas na cena brasileira contempornea. Caracterizar as
propostas dos principais encenadores e espetculos brasileiros das ltimas dcadas. Identificar as tendncias
do espetculo brasileiro e suas relaes com outras perspectivas cnico-culturais. Compreender os diferentes
mecanismos e instrumentos de anlise do espetculo contemporneo.
Bibliografia Bsica Essencial:
BIO, Armindo; PEREIRA, Antonia; CAJABA, Luiz Cludio (Org.) Temas em contemporaneidade, imaginrio
e teatralidade. Editora Annablume (ISBN: 8574191620).
COHEN, Renato. Work in progress na cena contempornea. Editora Perspectiva (ISBN: 8527301687).
PAVIS, Patrice. A Anlise dos espetculos. Editora Perspectiva (ISBN: 9788527303965).
Bibliografia Bsica:
DORIA, Gustavo. Moderno teatro brasileiro. Editora Servio Nacional de Teatro.
FERNANDEZ, Silvia. Memria e inveno: Gerald Thomas em cena. Editora Perspectiva (ISBN:
85273000990)
HALL, Stuar; SILVA, Tomaz Tadeu da; LOURO, Guacira Lopes. A identidade cultural na ps-modernidade.
Editora DP (ISBN 8574902934)
MILAR, Sebastio. Antunes Filho e a dimenso utpica. Editora Perspectiva (ISBN: 9788527304009)
PAVIS, Patrice. A encenao contempornea. Editora Perspectiva (ISBN 9788527308977)
PAVIS, Patrice. O teatro no cruzamento das culturas. Editora Perspectiva (ISBN: 978-85-273-0809-0)
PIRES, Ericson. Z Celso e a Oficina Uzyna de Corpos. Editora Annablume

(ART 01095) TEATRO COMPARADO


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo comparado de diferentes poticas teatrais.
Objetivos: Relacionar diferentes manifestaes teatrais, a partir do conceito de teatralidade. Identificar a
situao social dos diferentes perodos histricos. Analisar os expoentes quanto suas construes
dramatrgicas e encenaes. Compreender e caracterizar as diversas propostas teatrais dos encenadores do
sculo XX ou mesmo da contemporaneidade.
Bibliografia Bsica Essencial:
DUBATTI, Jorge. Concepciones de teatro: poticas teatrales y bases epistemolgicas. Editora Colihue.
DUBATTI, Jorge. Filosofa del teatro I: convivio, experiencia, subjetividad. Editora Atuel. GUNOUN, Denis. O
teatro necessrio? Editora Perspectiva.
Bibliografia Bsica:
DUBATTI, Jorge. Concepciones de teatro: poticas teatrales y bases epistemolgicas. Editora Colihue.

DUBATTI, Jorge. Filosofa del teatro I: convivio, experiencia, subjetividad Editora Atuel.
GUNOUN, Denis. O teatro necessrio? Editora Perspectiva.

(ART 01213) TEATRO DO OPRIMIDO I


Pr-Requisitos: No h
Smula: Introduo terico-prtica obra de Augusto Boal.
Objetivos:

Exercitar

tcnicas

algumas

modalidades

do

Teatro

do

Oprimido;

estudar teoricamente as bases dessa proposta.


Bibliografia Bsica Essencial:
BOAL, Augusto. Hamlet e o Filho do Padeiro. Editora Record (ISBN: 8501057630).
BOAL, Augusto. O Teatro como Arte Marcial. Editora Garamond (ISBN: 858643597x).
BOAL, Augusto. Jogos para atores e no-atores. Editora Civilizao Brasileira (ISBN: 8520004806).
Bibliografia Bsica:
BOAL, Augusto. Esttica do Oprimido. Editora Garamond (ISBN 8576171678)
BOAL, Augusto. Teatro do Oprimido e outras Poticas Polticas. Editora Civilizao Brasileira (ISBN
852000265X)

(ART 01214) TEATRO DO OPRIMIDO II


Pr-Requisitos: (ART 01213) Teatro do Oprimido I
Smula: Desenvolvimento prtico de uma modalidade do Teatro do Oprimido.
Objetivos: Exercitar tcnicas do Teatro do Oprimido; aprofundar o conhecimento prtico de uma modalidade
sistematizada por Augusto Boal; estudar teoricamente as bases da modalidade desenvolvida.
Bibliografia Bsica Essencial:
BOAL, Augusto. Jogos para atores e no-atores. Editora Civilizao Brasileira (ISBN: 9788520004807).
BOAL, Augusto. O arco-ris do desejo: mtodo Boal de teatro e terapia. Editora Civilizao Brasileira (ISBN:
8520003133).
BOAL, Augusto. Teatro legislativo. Editora Civilizao Brasileira (ISBN: 85-200-0422-9).
Bibliografia Bsica:
BOAL, Augusto. 200 Exerccios e jogos para o ator e o no-ator com vontade de dizer algo atravs do teatro.
Editora Civilizao Brasileira (ISBN 8520001181)
BOAL, Augusto. Teatro do Oprimido e outras Poticas Polticas. Editora Civilizao Brasileira (ISBN
852000265X)

(ART 02153) TPICO ESPECIAL I


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo de tpicos monogrficos nas reas de artes visuais ou artes cnicas ou msica.
Objetivos: [Objetivos relacionados ao tema a ser tratado na disciplina.]
Bibliografia Bsica Essencial:
[Referncias relacionadas ao tema a ser tratado na disciplina.]

(ART 02154) TPICO ESPECIAL II


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo de tpicos monogrficos nas reas de artes visuais ou artes cnicas ou msica.
Objetivos: [Objetivos relacionados ao tema a ser tratado na disciplina.]
Bibliografia Bsica Essencial:
[Referncias relacionadas ao tema a ser tratado na disciplina.]

(ART 02155) TPICO ESPECIAL III


Pr-Requisitos: No h
Smula: Estudo de tpicos monogrficos nas reas de artes visuais ou artes cnicas ou msica.
Objetivos: [Objetivos relacionados ao tema a ser tratado na disciplina.]
Bibliografia Bsica Essencial:
[Referncias relacionadas ao tema a ser tratado na disciplina.]

(ART 03841) TPICOS EM MSICA POPULAR


Pr-Requisitos: No h
Smula: Disciplina que visa ao estudo de um tpico especfico, cujo enfoque pode variar entre o
metodolgico, o analtico e o musicolgico, associado a uma escolha dentre os inmeros repertrios de
msica popular nacional e/ou internacional.
Objetivos: Estudo do que a msica popular no/ do Brasil atravs das representaes socioculturais
articuladas por ela aqui e no exterior. Mapeamento dos principais gneros musicais populares do Brasil.
Anlise musical de repertrios. Enfoques e mtodos de estudo da MP. Conhecimento de fontes de pesquisa e
de prtica musical sobre temas/ problemas do programa.
Bibliografia Bsica Essencial:

NAVES, Santuza Cambraia. Cano popular no Brasil. Editora Civilizao Brasileira (ISBN: 978-85-20-09611)
NESTROVKY, Arthur (Org.). Lendo Msica 10 Ensaios sobre dez canes. Editora Publifolha (ISBN:
9788574028316)
VALENTE, Helosa de Arajo. As vozes da cano na mdia. Editora Via Lettera/FAPESP (ISBN:
8586932957)
Bibliografia Bsica:
ANDRADE, Mrio de. Ensaio sobre a msica brasileira. Editora Itatiaia.
CALABRE, Lia. A era do rdio. Editora Jorge Zahar.
GARCIA, Tnia da Costa. O It verde Amarelo de Carmem Miranda (19301946). Editora Annablume (ISBN
8574194506)
LUCAS, Maria Elizabeth. Msica Popular, Porta ou a porta na Academia. Em Pauta, v. 4, n. 6, dez. p. 4-12.
SANDRONI, Carlos. Feitio Decente: transformaes do samba no Rio de Janeiro (19171933). Editora Jorge
Zahar.
TATIT, Luiz. O Sculo da Cano. Editora Ateli Editorial.
VIANNA, Hermano. O Mistrio do Samba. Editora Jorge Zahar.

(ART 03914) TPICOS EM MSICAS DO MUNDO


Pr-Requisitos: No h
Smula: A msica como manifestao sociocultural em diferentes pocas e regies do planeta. Conceitos
musicais bsicos praticados em diferentes sistemas musicais do mundo. Estudo de tpicos, tais como:
concepes e prticas musicais (gente e msica), instrumentos musicais, tempo, altura, estruturas musicais e
contatos interculturais (locais e globais) recorrentes em mltiplos estudos de caso.
Objetivos: Estudar as msicas tradicionais, folclricas e populares e excluindo a ocidental, eruditas de vrias
parte do globo, grupos tnicos e naes em particular, alm das trajetrias de msicos e repertrios; Refletir
sobre os relacionamentos entre os estilos musicais de diferentes regies, pases e grupos tnicos e histria,
cultura, poltica e identidade; Analisar as interaes locais, trans-locais e globalizadas de repertrios
folclricos, tradicionais, populares e eruditos.
Bibliografia Bsica Essencial:
WORLD MUSIC. Volume 1: Africa, Europe and the Middle East. Editora Rough Guide (ISBN: 1-85828-635-2)
WORLD MUSIC. Volume 2: Americas, Asia, Pacific. Editora Rough Guides
STONE, Ruth M. The Garland Handbook of African Music. Editora Garland Publishing (ISBN: 0-8153-3473-7)
Bibliografia Bsica:

BRAGA, Jos Eduardo. Msicas do Mundo. Editora Imprensa da Universidade de Coimbra (ISBN
9789892600048)
CASTELO-BRANCO, Salwa El-Sahawan (Ed.). Portugal e o Mundo: o encontro de culturas na msica. Editora
Publicaes D. Quixote (ISBN: 972-20-1353-X)
MALM, William. Culturas musicales Del Pacfico, El Cercano Oriente y Asia. Editora Alianza Msica.
MARCUS, Scott L. Music in Egypt: experiencing music, expressing culture. Editora Oxford University Press
(ISBN: 13 978-0-19-514644-8)
NKETIA, J. H. Kwabena The Music of Africa. Editora Norton (ISBN 0393092496)
OCHOA, Ana Mara. Msicas locales en tiempos de globalizacin. Editora Grupo Editorial Norma (ISBN: 987545-122-3)
OLSEN, Dale; SHEEHY, Daniel. The Garland Handbook of Latin American Music. Editora Garland Publishing
(ISBN 0415961017)

(ART 02188) TPICOS ESPECIAIS EM HISTRIA DA CULTURA


Pr-Requisitos: (ART 02187) Histria da Cultura
Smula: Estudo do conceito de cultura atravs de uma introduo s suas manifestaes desde o
renascimento at a contemporaneidade.
Objetivos: Introduzir o aluno s diversas expresses e conformaes culturais das sociedades humanas
mundiais desde o Renascimento at a contemporaneidade, atravs de uma abordagem terica, guiada pelo
estudo de grandes sistematizaes histricas e filosficas do perodo em questo, e prtica, baseada na
leitura de fontes primrias de diferentes naturezas: documentos, textos filosficos, histricos, cientficos e
literrios; Discutir a constituio das prticas culturais ao longo da histria.
Bibliografia Bsica Essencial:
CLARK, Kenneth. Civilizacin una visin personal. Editora Alianza (ISBN: 8420657352)
SCHWANITZ, Dietrich. Cultura Geral. Tudo o que se deve saber. Editora Martins Fontes (ISBN:
9788578272197)
TARNAS, Richard. A epopia do pensamento ocidental. Para compreender as idias que moldaram nossa
viso de mundo. Editora Bertrand Brasil (ISBN: 8528607259)
Bibliografia Bsica:
BERLIN, Isaiah. O sentido da realidade Estudos das ideias e de sua histria. Editora Civilizao Brasileira
(ISBN 8520004822)
FEBVRE, Lucien. O problema da incredulidade no sculo XVI. A religio de Rabelais. Editora Companhia das
Letras (ISBN: 8535913289)

GAY, Peter. O sculo de Schnitzler A formao da cultura da classe mdia. Editora Companhia das Letras
(ISBN 8535903062)
MANN, Thomas. A Montanha Mgica. Editora Nova Fronteira (ISBN: 8520910963)
SCHAMA, Simon. Cidados Uma crnica da Revoluo Francesa. Editora Companhia das Letras (ISBN
8571640734)
SCHAMA, Simon. O futuro da Amrica. Editora Companhia das Letras (ISBN: 8535914323)
TAYLOR, Charles. As fontes do self: a construo da identidade moderna. Editora Loyola (ISBN 8515015455)

Potrebbero piacerti anche