Sei sulla pagina 1di 6

10/3/2015

VicenteHUIDOBROyelArteabstracto,oconcreto?|MiguelRojasMix

MiguelRojasMix
Publicacionesyartculos

VicenteHUIDOBROyelArteabstracto,
oconcreto?
Publilemai17,2009
Hacepocomenosdeunao,el30deabrilde1966,seexpusoenlaBibliotecaNacionalde
SantiagodeChileelmanuscritodeAltazor(publicadoenMadriden1931).Eltextorelatala
historiadeAltazor,quesedeplazaenparacadas,cuandonoenparasubidas,eneltiempo
yenelespacio,recorreelmacroyelmicrocosmos,sepaseaporlahistoria,yasistealfin
delcristianismo,proclamandolamuertedeDios.Laobranosloeslamayordelpoeta
chileno,estambinunapiezacrucialdeloquealgunosconsideranlaprimeravanguardia,en
particularenEspaa:laqueseadscribealmovimientoultrastayalageneracindel27.
AltazoresuncompendiofieldeloqueelpropioHuidobroconcibeenelprefaciocomoun
poema:unacosaquenuncaesperoquedebieraserunacosaquenuncahasido,que
nuncapodrser.
Elmanuscrito,uncuadernodetapasdurasde105pginasyfechadoenMadrd1918,Pars
191719181920,habareaparecidounospocosmesesantes.Fueunfelizhallazgo.
Otrohallazgo,porciertomenosimportante,esasimismoelresponsabledeestaslneas.
Hurgandohacepocoenunadestartaladabodegaatiborradadelibros,semerevelunatado
defolletos.DocumentabanlarelacindeHuidobroconelartedesupoca,enparticularcon
laabstraccin,yestabantanperdidosdevistaquenilosmsexhaustivosespecialistasse
habanreferidoaellos.
Laserieseiniciabaconelcatlogodelaprimeraexposicindearteabstractoorganizadaen
Santiago,endiciembrede1933.LlevabauntextodepresentacindeHuidobro,donde
hablabadecadaartistaysaludabaalgrupocomounanuevaconstelacinenelcielode
Amrica.ContinuabaconlosdosnmerosquesepublicarondelarevistaPro,de
septiembreynoviembrede1934yterminabaconelcatlogodelaexposicindeLima,de
http://miguelrojasmix.net/wp/?p=365

1/6

10/3/2015

VicenteHUIDOBROyelArteabstracto,oconcreto?|MiguelRojasMix

1935,queincluaunadiatribaferozdeCsarMorocontraelpoetachileno.Enrealidadhaba
uncatlogoms,eldelamuestrapresentadaeneledificiodeLaNacinenagostode1935,
enSantiago,peroste,msqueotracosa,eraelactadedefuncindelgrupo.
ApartedelintersdereferirseaellosparacompletarlabibliografadeHuidobro,los
opsculosahondanenuntemamenostratadoenlaobradelpoeta,aunquedecapital
importancia:suintersporlasartesplsticas.Certificanlaestrecharelacinqueexisti
entreelcreacionismoylaestticanofigurativa.Bastasobrevolarsusparrafadas
presentandoalgrupodeartistas,paracomprobarqueeseartelepermitaaHuidobro
legitimarsuesttica.Ysto,pornodecirapresuradamentequesuestticapodrahabersido
engendradadesdelacontemplacindel.
Peroesolodejaremosparamsadelante.Comencemosporelprincipio.
Estoscomentarioscomportantrespartes:ladescripcindelarevista,elvanguardismoyla
abstraccinenChileyenIberoamricaylarelacinentrelaestticacreacionistayla
abstraccin.
Larevista:
LarevistafuetituladaProysubtituladarevistadearte,yalcanzslodosnmeros,.pero
enrealidadnosepuedeseparardelaseriedecincofolletos,hayunacontinuidadentre
ellos,inclusomanteniendoaproximadamenteenelmismoformato.Lascincopublicaciones
giranentornoaungrupoestabledeartistas.MaraValencia,GabrielaRivadeneira,Jaime
DvoryWaldoParraguez.En1934seagregaCarlosSotomayor,yenel35selesuneCsar
Moro.
Apartedecitasdesurrealistasfrancesesyespaoles,lostextosdelotresprimeros
cuadernossonfundamentalmentedeHuidobro:Hayartculos,colagespoticos(firmados
aosantesenFrancia),ymximasmanifiesto.Lamayoranorecogidosnisiquieraenla
edicinmsrecientedesusobrascompletas.Otrosescritosprosaicos,poticoso
musicales,sondeJulioSotomayor,EduardoAnguita,EduardoLiraEspejo,JuanLarrea,
GerardoDiego,VolodiaTeitelboimyRosameldelValle.
Enloscuadernosalentabaelesprituhuidobriano:unacoplamientopermanenteentreelarte
ylavida,unentreveroentreeldiscursoelitistaylostpicosdellenguajeenvasado,
caractersticosdeunapublicidaddicharachera.Ysienlacontratapadelprimercatlogo,una
especiedemarmoseteaconsejaba:
Sisalecondolordecabezadeestaexposicin,tomeAliviol.
Siquiereproducirobrastaninteresantescomolasquehavisto,tomomuchoFosfonervil
Leroy.
http://miguelrojasmix.net/wp/?p=365

2/6

10/3/2015

VicenteHUIDOBROyelArteabstracto,oconcreto?|MiguelRojasMix

UnreclamoenlaportadadelsegundonmerodeProinformabaallectorque:Aliviolle
quitareldolordecabeza
Sindudahayenestaactitudunimpulsodada,querecuerdaaDuchampexponiendoun
urinarioenelSalndeIndependientesdeNuevaYork(1917),ActitudqueHuidobro
comparta.Sesentamuyprximoalosdada:PublicenelDadaAlmanachy,yconArp,
vocerodelmovimientoyfundadordelCafVoltairedondeserefugielgrupoenZurich,
mantuvorelacionesdeestrechaamistad.UnodelosmsconocidosretratosdeHuidobroes
demanosdeArp,yenArcachon,dondeveraneanjuntosen1931,escribeencolaboracin
conlTresnovelasejemplares.
ElmovimientoDadinfluybriosamentealosultrastas.Tantoporlarevolucinculturalque
representaba,cuantoporlasnuevametforassurgidasdesufascinacinporeldinamismo
lavidamodena,delosespaciosylostpicosurbanos:LaTorreEiffel,latelegrafasinhilos,
elareoplano
Huidobrodespareceenlosdosltimoscatlogos.EldeLima,dominadoporlapersonalidad
deCsarMoro,incluyeaEmilioWestphalen,RafoMndezyCretina.Elltimo,eldelSaln
deAgosto,seabreconunapresentacindeTorresGarcaysecierraconEdificacinenal
Aire,textodelentoncesjovenescritorchileno:FernandoAlegra.
ElvanguardismoabstractoenChileeIberoamrica:
AuncuandolaprimeraacuarelaabstractadeKandiskydatade1910,podramoasealar
comoelaocrucialdelapinturaabstractaelde1912.EnesemomentoKandiskyse
encuentrapintandoobrasqueperfectamentepodrancalificarsedetachistaode
informalistas.Kupkautilizaelestiloortogonalyelhorizonntalvertical.Mondriantrabajaen
suscomposicionesenelngulosde90,enquebasaelneoplasticismoyDelanauyrevisa
susritmoscirculares.
EnChile,sinembargo,elarteabstractoesunreflejotardo.Nopodemoshablardelantes
deladcadadeltreinta,ylasprimerasobrasdecididamenteabstractassonlasdeLuis
VargasRosasyelgrupodecembrista,enlosaos3233.Lafechacoincideentoda
Iberoamrica.EnArgentinalaexposicininauguralesladeJuandelPrete,en1933,enla
AsosiacindeAmigosdelArte.SloJoaqunTorresGarcaesanterioratodos,peroen
Europa,yaqueen1929fundaba,conMichelSeuphor,elgrupoCercleetCarreenPars.
LaprimeraexposicindocumentadaenChilees,puesladediciembrede1933,hechaporel
grupodeartistascitados,que,porlafechaenqueexpusieron,fueronllamados
decembristas.LaobradeestosartistasimpresionvivamenteaHuidobroquevolvade
Europa.Confiesaenelcatlogoquelomenosquemeimaginabaeraqueibaaencontrar
algoverdadermaneteinteresanteenNuestraAmrica.Loconfiesoypidodisculpas.Sin
embargo,secomprenderestepesimismosisepiensaenlopocoquehanproducido
http://miguelrojasmix.net/wp/?p=365

3/6

10/3/2015

VicenteHUIDOBROyelArteabstracto,oconcreto?|MiguelRojasMix

nuestrasrazas,enlafaltadeseriedad,enlafaltadeconsistenciadesusproducciones.En
estecatlogotodavaHuidobronohabladeabstraccin,peroserefiereaellaporoposicin
alrealismo.SloenelnmerounodelarevistaPro,haciendolapresentacindeCarlos
Sotomayor,escribeunlargoartculosobreelarteabstracto.Esste,sinduda,elprimerodel
gneroescritoenChileysecaracterizaporintroducirladenominacindearteconcretoque
habasidoacuadaporVanDoesburgydifundidaporKandiskyyMaxBill.
LaseparacindeHuidobroconelgruposeprodujoapropsitodelaexposicindeLima.El
poetanopudosoportarelviolentoataquequelelanzCsarMoro,tratndolodearribista,
estafadoryplagiario,imitadordePierreReverdy.Estolohacedistanciarseyescribiruno
desusmsaceradosartculospolmicos:DonCsarQuispes,Moritodecalcomana.
Elcreacionismoyelarteabstracto:
Enelhechoentodosestostextos,Huidobroasimilalaestticacreacionistaalarte
abstracto.Ellesirveparalegitimarsuesttica,pornodecir,comosealabamosantes,que
ellahanacidodel.Bienquelafechaoficialdebautismodeelcreacionismoes1916,fijada
porsufamosaconferenciaenElAteneodeBuenosAires,dondedijoquelaprimeracondicin
delpoetaescrear,lasegundacrearylaterceracrear.HuidobroafirmaensumanifiestoEl
creacionismo,questaesunateoraestticaquecomenzaelaborarhacia1912.Sesita,
as,convenientementeenlahistoria.Yavimosqueelaode1912fueelaodecisivopara
lapinturaabstracta.Seinspir?,plagi?,mistific?Quineselpadredelacreatura?
Enrealidadlosfenmenossonmscomplejosqueeldilemadelhuevoylagallina.Esla
coherenciadelahistorialoquehacequelaspulsionesdeunapocaseestilicenenuna
gramticaformalquehermanalascreacionesmsdiversas
Enelhecho,lasmximasquesirvenensusmanifiestosparadefinirelcreacionismo
funcionanenestosfolletoscomoverdaderospuentesqueunenlapoesaconlaplstica,
pueslasutilizaparaprecisarlaestticadelabstraccionismo:
Enartenonosinteresanlasformasdelanaturaleza,nosinteresanlasformasdetuespritu.
Nobusquesqueunaobradearteseparezcaaunrboloaunhombreoauncaballooaun
huevoduro.
Unaobradearteesunarealidadensynohayraznparaqueseparezcaaotracosa.
Porqunopidesaunrbolqueseparezcaauncaballooaunhombrequeseparezcaa
unhuevodurooauntomatequeseparezcaauncongrio?
Unacosaeslanaturalezaotracosaeselarte.
Y,refirindoseaGabrielaRivadeneiraejemplificabaHuidobroloqueteorizabaensus
http://miguelrojasmix.net/wp/?p=365

4/6

10/3/2015

VicenteHUIDOBROyelArteabstracto,oconcreto?|MiguelRojasMix

mximasmanifiesto:
Engeneral,losllamadosrealistaslonicoquehacenesquitarlavidaaloquetienevida
Pudedarsealgomstristequeuncaballoparadoenelmediodeuncuadro,esemismo
caballotanhermosopastandootrotandoensucampodealfalfa,petrificado,muertoentrelos
cuatrolistonesdeunmarco?LadiferenciaquehayentreunaRosaBonheuryunaGabriela
Rivadeneiraconsisteenquemientraslaprimeraquitalavidaaalgoquetienevida,la
segundadavidaaalgoquenotienevida.Laprimeraesunaasesina,lasegundauna
creadora.Perolamayoradeloshombressontodavaanimalesdepresayadoranelolora
cadver.
ComprendisahoraporquyoprefieroyadmiroelartedeGabrielaRivadeneirayno
admiroeldeRosaBonheur?GabrielaRivadeneiradainteligenciayalmaalmundo
inanimado.Esunaenemigadelamuerte.Elsolquehayensusdedoslosderrochagenerosa
paraquenuestrosojoscontemplenelmilagro.
Fue,sinembargo,enelprimernmerodePro,apropsitodelapresentacindeCarlos
Sotomayor,dondeHuidobrosistematizsusideasyprecis,noloqueeraelarteabstracto
(pueslsiempreprefiriaestenombreeldeconcreto),sinoloabsurdoqueeraelproblema
delarealidadonorealidaddelasobrasnoimitativas:
Ningnarteesabstracto,puesesasformascreadasporelartistaexistenens,son
objetosdeartedespusquellashacreadoyporlotantosonconcretasaunqueensu
origenpuedanvenirdeunaabstracin.

Esteproblemadelarealidadonorealidaddelasobrasnoimitativasesunproblerma
absurdoydebedarseyaporterminado.Unaobradeartequeesunacreacindelhombrees
msobradeartequeaqullaqueesunaimitacindelhombre.
LaverdadesquelapolmicasobresielfundadordelcreacionismofueHuidobrooPierre
Reverdy,resultacasiabsurda,cuandoseadviertequeenrealidadloqueseencuentraen
ambosesunarecuperacinporlapoesadelaestticadelabstraccionismo.
Enefecto,Huidobrotratdeunirdesdesusprimerospasosestrechamentelapoesaala
pinturaoalaimagen.Ynopiensosloenlasformasgrficasquedaasuspoemasenlas
Japonerasdeesto,porejemplo,nienlaintroduccindelasletrascomocolageso
perspectivasplanasqueutilizaenHorizoncrarroTourEiffelsino,msqueeneso,en
susmetforas,enquesoncorrienteslosprocesodeabstraccionismo.Supoesaporlo
demsAcasonopretendeconstituirseenunarealidadautnoma?Quotracosaesel
creacionismo?Quotracosalapinturaabstracta?

http://miguelrojasmix.net/wp/?p=365

5/6

10/3/2015

VicenteHUIDOBROyelArteabstracto,oconcreto?|MiguelRojasMix

Porlodems,yaensuManifiestoNonserviam,Huidobrodefinasupoesacomouna
delcaracindeindependenciafrentealanaturaleza:Nosotrostambinpodemoscrear
realidadesenunmundonuestro,enunmundoqueesperasufaunaysuflorapropias.En
realidadelNonserviamesestambinunmanifiestocontraelartefigurativo.Alarte
representativodeunmundoreal,Huidobrooponelarealidaddelarte,creadordeunmundo.A
unmundodecolorlocal,oponeotrodecoloresysonidospuros.AunartedePelotillehue
(lugarperdidoenalocageografachilena)oponeotrouniversalycosmopolita,comolo
queranlosvanguardistas.Perounartequetampocoseaeurocntricouoccidentalporque
qumsuniversalnosdiceHuidobroensuartculosobreelartenegro,qumenos
esclavo(delarealidad,seentiende)queelartenegro,quenoimitajamsalanaturaleza?
ElpoetaquegritaalanaturalezaNonserviamesfinalmenteelmismopintornoimitativo.
Elartistaqueseniegaaserviralanaturalezaeselcreadorabsoluto,cual,segncuenta
Huidobro,lesugiriunviejopoetaaymara.
Nocanteslalluviapoeta,hazllover.
MiguelRojasMix
Sabonner 34personnessuiventMiguelRojasMix.Soyezlepremierparmivosamis.

CecontenuatpublidansArtculosparMiguel.Mettezleenfavoriavecsonpermalien
[http://miguelrojasmix.net/wp/?p=365].
Envoyer

http://miguelrojasmix.net/wp/?p=365

6/6

Potrebbero piacerti anche