Sei sulla pagina 1di 11

Elsa Sampaio

O SOLO E AS SUAS FUNES

Elsa Sampaio ems@uevora.pt


Departamento de Geocincias
Universidade de vora

2004

2004

O Solo e suas funes

NDICE
1. INTRODUO CINCIA DO SOLO
2. O QUE O SOLO E QUAL A SUA IMPORTNCIA
2.1 Conceitos de solo
2.2 Superfcie da terra, regolito, solo
3. FUNES DO SOLO
3.1 Funes de natureza ecolgica:
3.2 Funes de natureza scio-econmica
4. OBJECTIVOS DO ESTUDO DOS SOLOS
5. SITES COM INTERESSE
6. REFERNCIAS BIBLIOGRFICAS

2004

1/5

O Solo e suas funes

1. INTRODUO CINCIA DO SOLO


A terra muitas coisas para muitas pessoas (Frey e Nielsen, 1984). O seu uso
repartido por vrios tipos de interesses e a gesto desse mesmo uso est geralmente
na mo de interesses polticos, os quais, deveriam ser sempre aconselhados por
tcnicos.
A(s) Cincia(s) do Solo tm tipicamente um carcter pluridisciplinar. Entre essas
cincias so tradicionalmente relevantes a Fsica, Qumica, Biologia e Mineralogia do
Solo.
So igualmente importante reas mais aplicadas como a Mecnica do Solo,
Fertilidade do Solo e Nutrio Vegetal, Conservao do Solo e da gua ou Solos, e
Geomedicina.

2. O QUE O SOLO E QUAL A SUA IMPORTNCIA


2.1 Conceitos de solo
A primeira associao que muitas pessoas faro quando se fala em solo, ser ao
desconforto de ter que limpar a lama ou terra dos sapatos para entrar em casa, ou
no carro, depois de fazer uma caminhada por um terreno no devidamente
alcatroado ou cimentado. Outros, podero estabelecer a associao com o mais
meditico conceito de poltica de solos, ou seja, com as regras (ou interesses) que
definem onde se pode acabar com o inconveniente de ter terra agarrada aos
sapatos, normalmente acabando com o solo.
Numa perspectiva geolgica, ao falar de solo, poderemos pensar no conceito de
reglito, o manto de alterao existente superfcie da terra resultante do processo
de meteorizao das rochas. De facto, no mximo, o solo pode corresponder
totalidade do reglito, mas em muitos locais apenas a parte superficial dele.
Num sentido mais estrito o solo pode ser
entendido como material no consolidado,
mineral ou orgnico, existente superfcie da
terra e que serve de meio natural para o
crescimento das plantas (SSSA, 1997).

2004

2/10

O Solo e suas funes

Temos assim um aspecto novo a considerar no


solo, que a sua interaco com a biosfera.
Podemos dizer que o solo o resultado da
interaco da biosfera com o reglito. Na realidade
forma-se na interface da litosfera com a atmosfera,
a hidrosfera e a biosfera.

Na realidade, no solo, os seres vivos tm que se adaptar a condies muito difceis em


cerca de 20% da rea total dos continentes e ilhas ocupados por:
o

gelos permanentes

superfcies rochosas

areias instveis

Em contrapartida, tm condies de vida mais


facilitadas nos restantes 80% da rea que so
revestidos por uma cobertura de solos

2004

3/10

O Solo e suas funes

2.2 Superfcie da terra, regolito, solo


Muitas vezes o termo solo usado em sentidos diversos do usado nas Cincias do
Solo:
Solo no apenas uma rea superfcie da terra; o solo tridimensional.
Solo no apenas o regolito (material mineral

solto existente superfcie da terra

por alterao das rochas).


a camada superficial da crosta terrestre,
constituda por partculas minerais, matria
orgnica, gua, ar e organismos vivos. (ISO
11074-1, 1/08/1996)

o material no consolidado, mineral ou


orgnico, existente superfcie da terra e que
serve de meio natural para o crescimento das
plantas. (SSSA, 1997).

O solo forma-se na interface da litosfera com a


atmosfera, a hidrosfera e a biosfera.

Sendo assim, que importncia devemos atribuir ao solo?

2004

4/10

O Solo e suas funes

3. FUNES DO SOLO
habitual atribuir 6 funes aos solos, 3 de natureza ecolgica (1 a 3), 2 de natureza
tcnico-industrial (4 e 5) e 1 de natureza scio-cultural (6), (Blum, 1998; Hillel,
1998), (Sampaio, 1999):
o

3 de natureza ecolgica, essenciais para o meio ambiente e para a sociedade.

3 de natureza scio-econmica, de

importncia especifica para as sociedades

humanas.

3.1 Funes de natureza ecolgica:


1 - Meio de Suporte para a produo de
biomassa
Est na base da vida humana e animal uma vez
que ela que assegura o aprovisionamento em
alimentos, bioenergia e produo de fibras.
Assim, o solo um substrato fsico para o
sistema

radicular

das

plantas

e,

simultaneamente, um substrato nutritivo que


assegura

utilizao

de

gua

outras

substncias necessrias ao crescimento vegetal.

2 - Regulador ambiental
funciona

como

filtro,

acumulador,

amortecedor

transformador

de

diversos

compostos que circulam entre a atmosfera, a hidrosfera e os organismos vivos,


fazendo parte integrante do ciclo hidrolgico e de outros ciclos biogeoqumicos.
Funciona com um complexo reactor bio-fsico-qumico onde ocorrem fenmenos de
filtrao mecnica, adsoro e precipitao superfcie de constituintes inorgnicos e
orgnicos do solo e transformaes bioqumicas, nomeadamente a mineralizao
(decomposio) de resduos da actividade biolgica at libertao dos elementos
minerais constituintes e sua reintegrao nos ciclos biogeoqumicos.

2004

5/10

O Solo e suas funes

Ou seja, Tal como de pode ver na figura.1:


o

Filtro, atravs da separao mecnica entre compostos slidos e lquidos


controlando o transporte at toalha fretica.

Acumulador e Amortecedor, pela adsoro e precipitao de compostos


poluentes (metais pesados e radioactivos) purificando a gua que filtrada por
processos fsico-qumicos; Por ex: pode chegar a acumular gua em cerca de
500 l/m2/m esp.

Transformador, pela alterao e decomposio e reciclagem microbiolgica e


bioqumica de compostos orgnicos txicos (pesticidas por exemplo), os quais
so destrudos, metabolizados ou imobilizados no solo. um reactor biofsico-qumico

INTRODUO DE
COMPOSTOS ORGNICOS E
MINERAIS, SLIDOS,
LQUIDOS E GASOSOS,

FILTRAGEM (MECNICA)

DOS COMPOSTOS

SLIDOS E LQUIDOS

ABSORO
PELAS RAZES

TAMPO (FSICO-QUMICO) POR ADSORO


E PRECIPITAO
SOLUO
DO SOLO

TRANSFORMAO (MICROBIOL- GICA E


BIOQUMICA) ALTERAO E DECOMPOSIO

INFILTRAO
NA TOALHA

Figura.1 Esquema das funes reguladoras do solo (adaptado de: Soltner, 1983)

2004

6/10

O Solo e suas funes

3 - Reserva de biodiversidade
Por ex., o banco de sementes do solo, mas
tambm o meio de crescimento e habitat de
uma

mirade

de

organismos,

microscpicos,

muitos

desconhecidas,

que

habitat,

que

de

tm

so

macro

espcies
no

solo

enorme

ainda
o

seu

manancial

gentico.

Uma vez que j desapareceram algumas espcies e


outras se encontram em extino, torna-se necessrio
preservar o patrimnio gentico das espcies ainda
existentes.

3.2 Funes de natureza scio-econmica


Os solos tambm so necessrios para construo de habitaes, desenvolvimento
industrial, circulao e transportes, equipamentos de tempos livres e desportos,
recepo de resduos, etc. Nesta funo o solo , geralmente, decapado ou
impermeabilizado (betonado).
4 - Suporte de infra-estruturas
Principalmente vias de comunicao,
mas tambm edifcios

5 - Fonte de matrias-primas:Cascalho
Fornecimento de gua, argila, areia, cascalho,
carvo, minerais, turfa, etc, para a produo
tcnica e industrial ou para fins scio-econmicos.

2004

7/10

O Solo e suas funes

6 - Suporte de patrimnio natural e cultural

Paisagens protegidas, espaos de lazer, tesouros


arqueolgicos

paleontolgicos,

vestgios

paleoambientais

As funes 4 e 5, ou os usos do solo a elas associados, tm normalmente uma


natureza destrutiva do solo que no permite conciliar estas funes com as outras. Por
outro lado a importncia do solo na produo de biomassa e como regulador
ambiental (funes 1 e 2) facilmente nos permite concluir que o solo no deve ser
isolado do meio ambiente de que faz parte. Embora sendo mais um componente do
meio ambiente , simultaneamente, o suporte ou sustentculo dos ecossistemas
terrestres e um produto da sua evoluo. Consequentemente e atendendo a que 99%
da produo de alimentos e de biomassa so derivados do solo (Sparks, 2000)
tambm deve ser encarado como suporte ou elemento basilar das sociedades
humanas tal como as conhecemos. No de mais salientar esta perspectiva, numa
poca em que se assiste a uma urbanizao e a uma evoluo tecnolgica to
espectacular que facilmente nos faz esquecer a dependncia e a fragilidade das nossas
sociedades de algo to banal, aparentemente simples ou at sujo, para alguns,
como o solo.
Assim sendo pode concluir-se:
O solo um recurso multifuncional excepto para usos que implicam a sua
remoo ou impermeabilizao
Na defesa do meio ambiente o solo , muitas vezes, um recurso esquecido
mas essencial para o suporte de todos os ecossistemas terrestres.
Atendendo a que 99% da produo de alimentos e de biomassa depende do
solo (FAO, 2004), torna-se evidente que este , tambm, um recurso vital
para a humanidade, praticamente tanto como o ar e a gua.

OS PROBLEMAS DE CONSERVAO DO SOLO, TM ORIGEM NA CONCORRNCIA ENTRE AS


FUNES DO SOLO

2004

8/10

O Solo e suas funes

4. OBJECTIVOS DO ESTUDO DOS SOLOS


Por tudo isto A(s) Cincia(s) do Solo visam conhecer o solo:
1. como sistema natural que importa conhecer, per se (Pedologia).

2. como recurso econmico, sujeito a vrios tipos de uso e que interessa utilizar da
forma mais eficiente possvel.

3. como recurso natural que indispensvel preservar, procurando indicadores e


mtodos que permitam um uso sustentado.

5. SITES COM INTERESSE


Instituio

Endereo

Sociedade Portuguesa de Cincia do Solo

http://www.isa.utl.pt/dca/easpcs.html/

Servio Nacional de Informao Geogrfica

http://snig.cnig.pt/snig/

International Union of Soil Sciences

http://www.iuss.org

Food and Agriculture Organization

http://www.fao.org/

European Soil Bureau

http://www.aris.sai.jrc.it/ESB/

ISRIC Home Page

http://www.isric.nl/

ITC Soil Science Division

http://www.itc.nl/ha2/soil/

Soil Science Society of America

http://www.soils.org/

Soil and Water Conservation Society

http://www.swcs.org/

Depto. Edafologia. Enlaces

http://edafologia.ugr.es/Comun/

Soil Image Library

http://www.waite.adelaide.edu.au/Soil_Science/

Department of Geology and Soil Science,

http://allserv.rug.ac.be/~gbaert/

University of Gent, Belgium


Soil Science Server - University of Alberta

http://www.soils.rr.ualberta.ca/

A Compendium of On-Line Soil Survey

http://www.itc.nl/~rossiter/research/

2004

9/10

O Solo e suas funes

6. REFERNCIAS BIBLIOGRFICAS

Blum, W. 1998. Basic Concepts: Degradation, Resilience, and Rehabilitation. pp. 116 In: Lal, R.; Blum, W.H.; Valentine, C. & Stewart, B.A. (Eds.) Methods for
Assessment of Soil Degradation. Advances in Soil Science. CRC Press.

FAO. 2004. The State of Food Insecurity In The World. FAO, Rome

Frey, k. J.; Nielson, D. R. 1984.- Foreword, In:Land Use Planning Techniques and
Policies, SSSA Special Publication N. 12, American Society of Agronomy, Madison
(USA), USA

Hillel, D. 1998. Environmental Soil Physics. Academic Press. San Diego.

Sampaio, E. P. M. 1999. Utilizao da Carta de Solos. Universidade de vora. Oficinas


Grficas de Barbosa & Xavier, Ld. vora

Soltner, D. 1983. Les Bases de la Production Vgtale - Tome I: Le Sol. Collection


Sciences et Techniques Agricoles, Les Clos Lorelle (ed.). Paris

Sparks, 2000. SSSA Presidents message. CSA News

SSSA, 1997. Glossary of Soil Science Terms 1996. Soil Sci. Soc. Am. Madison.

2004

10/10

Potrebbero piacerti anche