Vniuersitas Studiorum Valentina MMXIII

Jorge Trrega

LINGVA LATINA MEDII VI

Curtius, E.R., Literatura europea y Edad Media latina, 2 vols. FCE, Mxico- Madrid-Buenos Aires6, 1976.
Daz y Daz, M.C, El latn medieval espaol, apud Act. I Congr. Esp. De Est. Cls., Madrid, 1956, pp. 559-579
Fontn, A. - Moure Casas, A., Antologa del latn medieval, Madrid 1987
Herrero Llorente, V. J., Introduccin al estudio de la filologa latina, Madrid 1988 (=1965)
Martnez Pastor, M., El latn medieval, apud A.M Aldama (ed.), La Filologa Latina hoy. Actualizacin y perspectivas,
vol. I, S.E.L., Madrid, 1999. pp. 553-572.
Norberg, D., Manuel Pratique de Latin Mdival, Paris 1980 (=1968). Vide etiam Anglicam uersionem apud
http://www.orbilat.com/Languages/Latin_Medieval/Dag_Norberg/01.html
Entre todos los elementos histricos y culturales que dibujan el perfil arquitectnico de la Edad
Media, apenas podr encontrarse alguno que haya sido ms operativo en orden a la continuidad de
la civilizacin occidental que ese singular hecho ideolgico, lingstico, literario y social que se
conoce bajo el nombre de latn medieval (Fontn-Moure, p. 11).

Vocabula noua
- Neologismi:
a) e lingua latina christiana: decanus, passio, trinitas, glorifico, missa, peccator.
b) e lingua graeca (per christianam Latinitatem): angelus, apostolus, baptismus, catholicus,
propheta.
c) Hebraismi (per Linguam Graecam): sabbatum, cherubim, seraphim.
d) Latinizatio uocabulorum germanicorum: werra, marca, commarcanus, burgensis,.
Nouae necessitates: duellum, modernus, quadriuium, triuium
Noui usus:
a) Composita adhibentur formarum simplicium modo: conciuis (= ciuis), consocius (= socius),
pertranseo (= transeo), cet.
b) Vocabula deminuta, sine prisca significatione: uasculum (= uas), aucella, auicula (= auis).
c) Substantiua abstracta adhibentur sensu presso, concreto: christianitas (= christiani), gentilitas (=
gentiles).
d) Noua uocabula ex terminationibus -arius, -anus, -osus, -tor, -trix, cet.
Nouae significationes
a) totus (= quisque), toti ( = omnes), tanti ( = tot), quis ( = uter), quanti ( = quot), neuter ( = nullus), cet.
b) praepositiones, aduerbia, coniunctiones: intra (= infra), subito (= cito), super (= de), pro (=
propter), uel (= et).
c) Voces quaedam: castellum (= uicus, pagus), castrum (= oppidum), comes ( = conde), mansio (=
cubiculum, aedes, domus), cet.
d) e Lingua Latina christiana mutationes: basilica, dominicus, capitulum, dominus, cet.
PHONETICA

ae, oe > e ( hec <haec, cepit < coepit). Aliquando hipercorrectio!: aecclesia < ecclesia,
cotidiae < cotidie
y/i (dyabolus / giro)
o/u (diabulus)
H: interdum deletur (abere), ch (michi). Aliquando additur: chorona < corona. Dubitationes:

Vniuersitas Studiorum Valentina MMXIII

Jorge Trrega

ac (< hac), hostium (< ostium). Cf. ac, ortus, ordeum, aduc, cet. pro hac, hortus, hordeum,
adhuc; atque habundare, perhennis, choibere, hanelare pro abundare, perennis, cohibere,
anhelare.
ti > ci terciae = tertiae, defenicionis = definitionis. Gracia, spacium, contemplacio,
racionabilis...
mn > mpn hiemps, contempno, columpna; -nct- > -nt-: sanctus , cunctus > santus , cuntus;
-ns- > -s- (mensa > mesa); mn-, > -nn-/ -mm- (alunnus < alumnus); -pt- , -ps- (settembris,
scriserunt); -ct- , -cs- (ottobres, autor, uissi, uisit < uixit); - Ks > s (dester, iusta, conius <
dexter, iuxta, coniux)
consonantes geminatae simplificantur
ui: nouisse > nosse
u semiuocalis = b (uiuere/bibere)
d / t (caput / capud)
f / ph (nephandus / fisica)
t / th (spata / orathorium)
Vocalis prothetica fit ante sp, sc, st: ispiritus / espiritus, escola, estella, espectare. Huc adde
Spania pro (H)ispania!

MORPHOLOGIA
Substantiua et adiectiua
Genus
mons, praestigia et scopulus > neutrum genus; stirps et pratum > masculina; caelum masculinum
plurale: uinum>uinus, hoc uinum>hic uinum; folium>folia.
adiectiua > substantiua: infernus, festum.
Casus
Tertia declinatio: -e, -es semper. Irregularitates: iteri loco itinere, orbs loco orbis, isdem loco idem,
praecipue in poesi.
4 decl > 2; 5 > 1 (fructus, fructi; glacies > glacia). Acer, acra, acrum; pauper, paupera, pauperum
Verborum temporalium flexio
uolerent loco uellent, confugiere loco confugere.
Tempora composita auxilio fui, fuissem, loco sum, essem, cet.
fore pro esse.
Futurum: periphraseis cum uerbo habendi
Participium perfectum: -sus pro -tus
Verba deponentia > non deponentia, sed actiua (horto, uto, uesco). laudatus est = laudatur, habeo
laudatum = laudaui

SYNTAXIS
mutationes in pronominibus intellegendis
hic/iste/ille > iste/ille
is > hic; idem > ipse
suus/illius: concursus
unus: pronomen
nominatiuus et accusatiuus absolutus
mutationes in casibus usurpandis:
Accusatiuus cum infinitiuo > coniunctio ut > quod: DICO QUOD, TIMEO QUOD
Accusatiuus pro genetiuo uel ablatiuo cum indigeo, inexpertus, memor.
appropinquo ad, incurro ad, pro datiuo, utor + acc. pro abl.

Vniuersitas Studiorum Valentina MMXIII

Jorge Trrega

Genetiuus: aliquis, multi, unus + genetiuus partitiuus

Datiuus agentis, non ablatiuus
Ablatiuus Locatiuus uel Temporis cum siue sine praepositione: in die, quadam die. Saepius
usus praepositionalis, non casualis
Ablatiuus (de), non genetiuus: digitus de manu, consilia de meis amicis.
Mixtura aduerbiorum cum praepositionibus: ab inde, a longe, a modo (amodo ammodo), ad
inuicem, in simul, in ante, ab ante, a foris, de foris, ab intus, de intus
per cum ablatiuo.
Relaxatio temporum: Praesens pro futuro; imperfectum pro perfecto. Etiam in consecutione
temporum: qui me aperiet inuenerit.
Facio, do cum infinitiuo, pro modo coniunctiuo (decerno, metuo, rogo). Locutiones: facere
aliquem uenire (> Fr. faire venir quelqu'un); da mihi comedere. Etiam: carnem dare ad
manducare.
Participia substantiuiter usurpata in sermone philosophico et scientifico
redierunt dicendo Psalmos, non dicentes
Saepe adiectiuum -ndus.
Ordo uerborum: SVOC
si completiuum.
Dum / cum
PROSODIA - Cursus: metrica rythmo notata, non quantitate uocalica

TEXTVS 1: GREGORIVS TVRONENSIS (s. VI)

Scripturus bella regum cum gentibus aduersis, martyrum cum
paganis, eclesiarum cum hereticis, prius fidem meam proferre cupio,
ut qui ligirit me non dubitet esse catholicum. Illud etiam placuit
propter eos, qui adpropinquantem finem mundi disperant, ut,
collectam per chronicas uel historias anteriorum annorum summam,
explanitur aperte, quanti ab exordio mundi sint anni. Sed prius
ueniam legentibus praecor, si aut in litteris aut in sillabis
grammaticam artem excessero, de qua adplene non sum inbutus;
illud tantum studens, ut quod in eclesia credi praedicatur sine
aliquo fuco aut cordis hesitatione reteneam, quia scio, peccatis
obnoxium per credulitatem puram obtenire posse ueniam apud
Deum. Credo ergo in Deum patrem omnipotentem. Credo in Iesum
Christum, filium eius unicum, dominum nostrum, natum a patre,
non factum, non post tempora, sed ante cunctum tempus semper
fuisse cum patre. Nec enim pater dici potuerat, nisi haberit filium;
neque filius esset, si patrem utique non haberet. Illos uero, qui
dicunt: 'Erat quando non erat', execrabiliter rennuo et ab eclesia
segregare contestor (Historiarum liber I, 1).

Vniuersitas Studiorum Valentina MMXIII

Jorge Trrega

TEXTVS 2: VITA AGNETIS (s. XIII)

CREBRIS sacrarum uirginum sororum ordinis sancte Clare de Praga precibus sum
pulsatus ut illustrissime uirginis, sororis Agnetis, filie incliti domini regis Bohemie conscriberem
uitam & actus, ne ipsius eximia sanctitas dampnoso reticeretur silencio; cuius eterna memoria
merito cum laudibus debet esse, pro eo quod ipsam inscrutabilis dei sapiencia uelud lucernam in
candelabro militantis ecclesie posuit, et igne sue gracie clementer accendit, quo feruide arsit in se
per uite meritum, aliisque clare luxit salutiferum per exemplum. Cui quidem peticioni racionabili
atque pie bonam habui uoluntatem parendi ob spem retribucionis sempiterne. Sed consideracione
sollerti ad hoc insufficientem me senciens & indignum, calamum asscribendi continui, pauens
imperito sermone fuscare quod claris & magnis laudum preconiis fuerat depromendum.Tandem
reuerendi patris mei ministri super hoc obedienciali precepto constrictus, negocium supra uires
meas assumpsi
TEXTVS 3: ALCVINVS EBORACENSIS (s. VIII exeunte)
De orthographia (http://kaali.linguist.jussieu.fr/CGL/text.jsp?topic=de%20orthographia&ref=3,235,421%20B)
LITTERA A: aeternus, aetas, aeuum per duo u, aequitas, aequus (id est iustus),
haec omnia per ae diphthongon scribenda sunt; equus, si animal significat per
simplicem e. (...) Saepe ad, euphoniae causa, in sequentem mutabitur
consonantem, ut afficio affluo allido ammoneo annuo appono arripio assumo,
alligo per duo l, annuo per duo n, appareo per duo p, attuli per duo t scribi
debent. |at si coniunctio est, per t scribendum est, si praepositio per d. apud
praepositio in d finiatur. |ab artu artubus, ab arte artibus; similiter ab arcu
arcubus, ab arce arcibus dicendum est. |aeger animo, aegrotus corpore, utrumque per diphthongon
scribitur. |(...) |Aufero id est abfero b in u mutata.
Benedictio et oratio et talia t debent habere in paenultima syllaba, non c. |bis aduerbium per b, uis
nomen per u scribitur. |
|Habeo a tenendo cum aspiratione scribitur; abeo a recedendo sine aspiratione et est compositum a
duabus integris, id est ab et eo. haud, quando aduerbium est negandi, d littera terminatur et aspiratur
in capite, quando autem coniunctio disiunctiua est, aut, per t litteram sine aspiratione scribitur. |
huiusce per c litteram scribendum est: antiqui enim pronominibus ce addebant, ut hicce illicce
isticce, unde subtracta eadem nouissima syllaba ce, relictum est hic illic istic, accentu tamen

Vniuersitas Studiorum Valentina MMXIII

Jorge Trrega

remanente in nouissima syllaba. |hiems sine p scribi debet, licet sumpsi per p scribatur, propter
Grecam cuius potestatem p et s in Latino habent.
TEXTVS 4: EINHARDI De uita Karoli, 25-26 (s. IX)
[25] Erat eloquentia copiosus et exuberans poteratque quicquid uellet
apertissime exprimere. Nec patrio tantum sermone contentus, etiam
peregrinis linguis ediscendis operam impendit. In quibus Latinam ita
didicit, ut aeque illa ac patria lingua orare sit solitus, Grecam uero
melius intellegere quam pronuntiare poterat. Adeo quidem facundus
erat, ut etiam dicaculus appareret.
Artes liberales studiosissime coluit, earumque doctores plurimum ueneratus magnis adficiebat
honoribus. In discenda grammatica Petrum Pisanum diaconem senem audiuit, in ceteris disciplinis
Albinum cognomento Alcoinum, item diaconem, de Brittania Saxonici generis hominem, uirum
undecumque doctissimum, praeceptorem habuit, apud quem et rethoricae et dialecticae, praecipue
tamen astronomiae ediscendae plurimum et temporis et laboris inpertiuit. Discebat artem
conputandi et intentione sagaci siderum cursum curiosissime rimabatur.
Temptabat et scribere tabulasque et codicellos ad hoc in lecto sub ceruicalibus circumferre solebat,
ut, cum uacuum tempus esset, manum litteris effigiendis adsuesceret, sed parum successit labor
praeposterus ac sero inchoatus.
[26] Religionem Christianam, qua ab infantia fuerat inbutus, sanctissime et cum summa pietate
coluit, ac propter hoc plurimae pulchritudinis basilicam Aquisgrani exstruxit auroque et argento et
luminaribus atque ex aere solido cancellis et ianuis adornauit.
TEXTVS 5: PAVLVS DIACONVS (s. VIII)
Ut queant laxis

Solue polluti

Resonare fibris

Labii retum

Mira gestorum

Sancte Ioannes.

Famuli tuorum

Vniuersitas Studiorum Valentina MMXIII

Jorge Trrega

TEXTVS 6: CARMINA BVRANA (s. XIII exeunte)

IN TABERN QUANDO SUMUS
In taberna quando sumus

duodecies pro penitentibus,

non curamus quid sit humus,

tredecies pro iter agentibus.

sed ad ludum properamus,

Tam pro Papa quam pro rege

cui semper insudamus.

bibunt omnes sine lege.

Quid agatur in taberna

Bibit hera, bibit herus,

ubi numus est pincerna,

bibit miles, bibit clerus,

hoc est opus ut queratur,

bibit ille, bibit illa,

si quid loquar, audiatur.

bibit seruus cum ancilla,

Quidam ludunt, quidam bibunt,

bibit uelox, bibit piger,

quidam indiscrete uiuunt.

bibit albus, bibit niger,

Sed in ludo qui morantur,

bibit constans, bibit uagus,

ex his quidam denudantur

bibit rudis, bibit magnus.

quidam ibi uestiuntur,

Bibit pauper et egrotus,

quidam saccis induuntur.

bibit exul et ignotus,

Ibi nullus timet mortem

bibit puer, bibit canus,

sed pro Baccho mittunt sortem :

bibit presul et decanus,

Primo pro nummata uini,

bibit soror, bibit frater,

ex hac bibunt libertini ;

bibit anus, bibit mater,

semel bibunt pro captiuis,

bibit ista, bibit ille,

post hec bibunt ter pro uiuis,

bibunt centum, bibunt mille.

quater pro Christianis cunctis

Parum sexcente nummate

quinquies pro fidelibus defunctis,

durant, cum immoderate

sexies pro sororibus uanis,

bibunt omnes sine meta.

septies pro militibus siluanis.

Quamuis bibant mente leta,

Octies pro fratribus peruersis,

sic nos rodunt omnes gentes

nonies pro monachis dispersis,

et sic erimus egentes.

decies pro nauigantibus

Qui nos rodunt confundantur

undecies pro discordantibus,

et cum iustis non scribantur