Vniuersitas Studiorum Valentina MMXIII

Historia Linguae Latinae

Jorge Trrega
Subsidia scholarum

LINGVA LATINA HVMANISTARVM

Fontn, A., El Latn de los Humanistas, Estudios Clsicos 66 (1972), 183-203 (quod inuenies apud
http://www.estudiosclasicos.org/wordpress/wp-content/uploads/066-067.pdf)
Garin, E., La prosa latina del siglo XVI en Medievo y Renacimiento, Taurus, Madrid, 1983.
Gil Fernndez, L., Panorama social del humanismo espaol (1500-1800), Madrid 1997.
Ijsewijn, J. Sacr, D., Companion to Neo-Latin Studies, Part II: Literary, Linguistic, Philological and Editorial Questions,
Leuven, University Press, 19982.
Maestre Maestre, J. M, En torno a la prosa latina de los humanistas: el tacitismo de Juan de Verzosa, apud Snchez Salor,
E. - Merino Jerez, L. - Lpez Moreda, S. (eds.), La recepcin de las artes clsicas en el siglo XVI, Universidad de
Extremadura, 1996, 205-235.
Maestre Maestre, J. M, De Latine loquendi controuersiis in Hispania (saec. XVI), apud Capelln Garca, A. - Alonso
Saiz, M. D. (eds.), Acta Selecta Decimi Conventus Academiae Latinitati Fovendae (Matriti, 2-7 Septembris 2002),
Romae-Matriti 2002, 81-110.
Nez Gonzlez, J. M., Ciceronianismo y latn renacentista, Minerva 5 (1991), 229-258.
Nez Gonzlez, J. M., El ciceronianismo en Espaa, Universidad de Valladolid, 1993.
Stroh, W., El latn ha muerto. Viva el latn! Breve historia de una gran lengua, Barcelona 2012
1. HVMANITAS/HVMANISMVS
2. PROPRIETATES LINGVAE LATINAE HVMANISTARVM
3. TEXTVS:
TEXTVS 1: ERASMVS ROTERODAMVS (1466-1536)
Certe quae reperiuntur, apud idoneos auctores, ea sunt
audacter usurpanda. Neque enim ullum uerbum nobis uideri
debet durum aut obsoletum, quod apud scriptorem probatum
reperiatur. Qua quidem in re longe lateque dissentio ab his qui
uocem omnem ceu barbaram horrent, quam apud Ciceronem
non legerint. Quin illud etiam obseruandum, eiusdem dictionis
interdum uariam esse paragogen, quemadmodum superius
attigimus, Voluptuosus et uoluptuarius, edax et edo, homunculus,
homulus, homuncio, pauxillum, et paucula. Harum igitur omnium rerum obseruatio copiam
orationis non mediocriter adiuuabit, propterea quod in his factitiis nominibus, magna pars
opum linguae latinae sita est (Erasmi De copia uerborum I 20)

Vniuersitas Studiorum Valentina MMXIII

Historia Linguae Latinae

Jorge Trrega
Subsidia scholarum

Summa
Ad summam, dixit Horatius. In summa. Vt summatim dicam. Denique, demum. Postremo.
Breuiter, Vt semel dicam, ut semel finiam. Dicam in genere. Rem omnem uerbo complectar. Quid
quaeris? pro denique Ciceronianum est. Quid multa? Quid multis moror? Dicam uniuersim? In
uniuersum habeo quod respondeam. Dicam uerbo. Ad ultimum, pro denique dixit Quint. Curt. Et
eodem sensu Sueton. dixit ultimo: ad extremum, Cicer. (Erasmi De copia uerborum I 131)
Facile, difficile
Dictu quam factu facilius. Nihil facilius, facile est, perfacile est, procliue est, in procliui est. Nihil
est negotii. Nullo negotio rem conficies. Sallust.: Denique omnes Romani usque ad nostram
memoriam sic habuere, alia omnia uirtuti suae prona esse. Idem: et profecto diis iuuantibus omnia
matura sunt. Id cuiuis promptum est. Hoc mihi in promptu non est. Sallust.: Si hoc itinere uti
decreueritis, cetera in promtu erunt. In procinctu habere. Ad manum esse. Difficile est. Perdifficile
est. Rem arduam moliris (Erasmi De copia uerborum I 200).

Nosoponus: Quod igitur tuum est consilium? Vt Ciceronem abiciam e manibus?

Bulephorus: Immo, ut semper in sinu sit potius adulescenti eloquentiae candidato, sed quorundam
morositas fastidiumque prorsus abiciendum est, qui scriptum alioqui doctum et elegans reicere
solent et indignum lectu iudicare, non ob aliud, nisi quod ad Ciceronis imitationem non sit
elaboratum (Erasmi Dialogus Ciceronianus 4111)

TEXTVS 2: PETRARCHA (1304-1374)

Franciscus Ciceroni suo salutem

Epistolas tuas diu multumque perquisitas atque ubi minime rebar inuentas, auidissime
perlegi. audiui multa te dicentem, multa deplorantem, multa uariantem, Marce Tulli, et
qui iam pridem qualis preceptor aliis fuisses noueram, nunc tandem quis tu tibi esses
agnoui. Unum hoc uicissim a uera caritate profectum non iam consilium sed lamentum
audi, ubicumque es, quod unus posterorum, tui nominis amantissimus, non sine lacrimis
fundit. o inquiete semper atque anxie, uel ut uerba tua recognoscas (Ps.-Cic. ad Oct., 6), o
praeceps et calamitose senex, quid tibi tot contentionibus et prorsum nihil profuturis
simultatibus uoluisti? ubi et aetati et professioni et fortunae tuae conueniens otium
reliquisti? quis te falsus gloriae splendor senem adolescentium bellis implicuit et per

Vniuersitas Studiorum Valentina MMXIII

Historia Linguae Latinae

Jorge Trrega
Subsidia scholarum

omnes iactatum casus ad indignam philosopho mortem rapuit? heu et fraterni consilii
immemor et tuorum tot salubrium praeceptorum, ceu nocturnus uiator lumen in tenebris
gestans, ostendisti secuturis callem, in quo ipse satis miserabiliter lapsus es. omitto
Dionysium, omitto fratrem tuum ac nepotem, omitto, si placet, ipsum etiam Dolabellam,
quos nunc laudibus ad caelum effers, nunc repentinis malidictis laceras: fuerint haec
tolerabilia fortassis. Iulium quoque Caesarem praeteruehor, cuius spectata clementia ipsa
lacessentibus portus erat; magnum praeterea Pompeium sileo, cum quo iure quodam
familiaritatis quidlibet posse uidebare. sed quis te furor in Antonium impegit? Amor credo
reipublicae, quam funditus iam corruisse fatebaris. quodsi pura fides, si libertas te
trahebat, quid tibi tam familiare cum Augusto? quid enim Bruto tuo responsurus es (ad
Brut. I, 16, 7)? siquidem inquit, Octauius tibi placet, non dominum fugisse sed
amiciorem dominum quaesisse uideberis. hoc restabat, infelix, et hoc erat extremum,
Cicero, ut huic ipsi tam laudato malidiceres, qui tibi non dicam malifaceret, sed
malifacientibus non obstaret. doleo uicem tuam, amice, et errorum pudet ac miseret,
iamque cum eodem Bruto (ad Brut. I, 17, 5) his artibus nihil tribuo, quibus te
instructissimum fuisse scio. nimirum quid enim iuuat alios docere, quid ornatissimis
uerbis semper de uirtutibus loqui prodest, si te interim ipse non audias? ah, quanto satius
fuerat philosopho praesertim in tranquillo rure senuisse, de perpetua illa, ut ipse
quodam scribis loco (ad Att. X, 8, 8), non de hac iam exigua uita cogitantem, nullos
habuisse fasces, nullis triumphis inhiasse, nullos inflasse tibi animum Catilinas. Sed haec
quidem frustra.
aeternum uale, mi Cicero.
apud superos, ad dexteram Athesis ripam, in ciuitate Verona Transpadanae Italiae, XVI
Kalendas Quintiles, anno ab ortu Dei illius quem tu non noueras, MCCCXLV.

TEXTVS 3: LVDOVICVS VIVES (1492-1540)

http://www.stoa.org/hopper/text.jsp?doc=Stoa:text:2003.02.0010
COLLOQVIVM: EVNTES AD LVDVM LITTERARIVM
Personae: CIRRATUS, PRAETEXTATUS
Cir.
Videtur tibi tempus eundi ad ludum?
Praet.
Plane tempus est ut eamus.
Cir.
Non satis teneo uiam, credo esse in illo uico proximo.
Praet.
Quoties illuc itasti?
Cir.
Ter, aut quater.

Vniuersitas Studiorum Valentina MMXIII

Historia Linguae Latinae

Jorge Trrega
Subsidia scholarum

Praet.
Quando coepisti eo itare?
Cir.
Nudius tertius, ut puto, aut quartus.
Praet.
Quid igitur, an non id satis est ad noscendam uiam?
Cir.
Non, etiam si eam centies.
Praet.
Ego uero, uel si semel, nunquam deinceps aberrarem. Sed tu uadis inuitus, et ambulas lusitans, nec
uiam aspicis, nec domos, nec ulla signa, quae te postea admoneant, qua sit flectendum, quae uia
tenenda. Ego haec omnia obseruo diligenter, quia libens eo.

TEXTVS 4: PICVS MIRANDVLENSIS (1463-1494)

Igitur [optimus opifex] hominem accepit indiscret opus imaginis
atque in mundi positum meditullio sic est alloquutus: Nec certam
sedem nec propriam faciem nec munus ullum peculiare tibi dedimus,
o Adam, ut, quam sedem, quam faciem, qu munera tute optaueris, ea
pro uoto, pro tua sententia habeas et possideas. Definita ceteris natura
intra prscriptas a nobis leges coercetur. Tu nullis angustiis coercitus
pro tuo arbitrio, in cuius manu te posui, tibi illam prfinies. Medium te mundi posui, ut
circumspiceres inde commodius, quicquid est in mundo. Nec te clestem neque terrenum neque
mortalem neque immortalem fecimus, ut tui ipsius quasi arbitrarius honorariusque plastes et fictor,
in quam malueris tu te formam effingas. Poteris in inferiora, qu sunt bruta, degenerare, poteris in
superiora, qu sunt diuina, ex tui animi sententia regenerari.