BUTUANON GRAMMAR SYLLABUSLesson Eight

The ACTION-BEGUN AFFIX describes actions or conditions that have started and terminated, have started
but are not yet completed or still are in progress. For their mood or for the nature of action involved, these
have the same uses as the action-not-begun
affixes ----- refer to Lesson 5.

(Note: the Cebuano affix na is cognate to mi in Binutuanon. The Cebuano affix miis still also mi in
Butuanon. The Cebuano naga is cognate to the Butuanon miga. The Cebuano gi is cognate to the
Butuanon piga.)

FOCUSES VERB AFFIXES EXAMPLES

Action-Not-Begun ACTION-BEGUN
Actor mo- Mi- The child went to the sea.

Mikadto ang bata ngadto dagat.

Maga/mag Miga- Dondon is reading a book (now).
Migabasa si Dondon hong libro (doon).
(Miga is commonly contracted to Ga.)
Dondon is reading a book (now).
Gabasa si Dondon hong libro (doon).

For action begun in the past and completed in the past:

Badi was reading a book (a while ago).

Migabasa si Badi hong libro (kagaina).
Gabasa si Badi hong libro (kagaina).
Inertant -on/hon Impiga- Joy is cooking the fish (now).
Impigaluto ni Joy ang isda (doon).
(Impiga- is commonly contracted to Piga-)
Joy is cooking the fish (now).

Pigaluto ni Joy ang isda (doon).

He is reading the book (now).
Impigabasa niya ang libro (doon).
Pigabasa niya ang libro (doon).

For action begun in the past and completed in the past:

He was reading the book (a while ago).

Impigabasa niya ang libro (kagaina).
Pigabasa niya ang libro (kagaina).
Terminal -an/han Piga-an/han
Willy swept the room (a while ago).
Impigasilhigan ni Willy ang kwarto (kagaina).
Pigasilhigan ni Willy ang kwarto (kagaina).
Jade is sweeping the room (now).
Impigasilhigan ni Jade ang kwarto (doon).
Pigasilhigan ni Jade ang kwarto (doon).
He gave/is giving Lalang money.
Pigatagan niya si Lalang hong kawdaa/sapi.
Impigatagan niya si Lalang hong kawdaa/sapi.

Instrumental/ i- PigaConveyance

He cut/is cutting the tree with the saw.

Pigautod niya hong sirutso ang kahoy.
Impigautod niya hong sirutso ang kahoy.
He sold his car.
Pigabaligya niya ang awto niya.
Impigabaligya niya ang awto niya.

The NON-TOPIC BENEFICIARY PRONOUNS

- Are the pronouns that can take the place of the beneficiary forms that are not in focus or not the topic.
Although they indicate to whom, for whom, from whom, with whom, in whom the action is done. (The
to whom and for whom forms are given importance in this lesson.) Below is a chart of the non-topic
beneficiary pronouns with the rest of the pronouns that were already presented in the preceding chapters.

PERSONAL PRONOUNS Singular TOPIC NON-TOPIC ACTORNON-TOPIC

BENEFICIARYButuanon has no pre-posed Post-posedIAko (ko)Akong (Cebuano)KokanakoYouIkaw

(kaw)MokanimoHe, SheSiyaIyakaniyaPlural:We (incl.)Kita (ta)Nato/takanatoYou Kami Namo kanamo They Sila
Nila kanila

Mihatag ako hong sapi kaniya.

Mihatag ako kaniya hong sapi.

I gave money to him.

I gave him money.

Dii ako maghatag hong kawdaa kaniya. I wont give money to him.
Dii ako maghatag kaniya hong kawdaa.
Dii ako kaniya maghatag hong kawdaa.

Para ba kanako ikaw gaaman hong saging? Is it for me that you are steaming banana?
Pigabili niya ang awto para kanimo. He bought the car for you.
Pigabili niya kanimo ang awto.
Para ba kanimo niya pigabili ang awto? Is it for you that he bought the car?
Pigabaligya niya ang awto kanako. He sold his car to me.
Pigabaligya niya kanako ang awto niya.
Dii niya ibaligya ang awto kanako. He wont sell his car to me.
Dii niya ibaligya kanako ang awto niya.
Dii niya kanako ibaligya ang awto niya.

MULTIPLE SUBSTITUTIONS

Substitute the cues given to the proper parts of the sentence. Follow the same pattern for tape use as in the
previous lessons.

Example:

Mibili siya hong libro para kang Hudet. He bought a book for Hudet.
kanako.
Mibili siya hong libro para kanako. He bought a book for me.
kanimo.
Mibili siya hong libro para kanimo. He bought a book for you.
basa .
Migabasa siya hong libro para kanimo. He read a book for you.

Tubag/Answer

kawa__.

He got a book for you.

Mikawa siya hong libro para kanimo.

kanato.

He got a book for us (incl.) Mikawa siya hong libro para kanato.

ako .

I got a book for us.

Mikawa ako hong libro para kanato.

kanimo.

I got a book for you.

Mikawa ako hong libro para kanimo.

kaniyo.

I got a book for you (pl)

Mikawa ako hong libro para kaniyo.

kanimo.

I got a book for you.

Mikawa ako hong libro para kanimo.

bili .

I bought a book for you.

kaniyo.
siya .

Mibili ako hong libro para kanimo.

I bought a book for you (pl.) Mibili ako hong libro para kaniyo.
He bought a book for you (pl.)

Mibili siya hong libro para kaniyo.

kanato.

He bought a book for us (incl.) Mibili siya hong para kanato.

kanako.

He bought a book for me.

Mibili siya hong libro para kanako.

kanila.

He bought a book for them.

Mibili siya hong libro para kanila.

Repeat:

Pigabili niya ang libro para kanimo. He bought the book for you.
kanako. He bought the book for me. Pigabili niya ang libro para kanako.
kawa . He got the book for me. Pigakawa niya ang libro para kanako.
basa . He read the book for me. Pigabasa niya ang libro para kanako.

kanato. He read the book for us (incl.) Pigabasa niya ang libro para kanato
kanila. He read the book for them. Pigabasa niya ang libro para kanila.
kanamo. He read the book for us (excl.). Pigabasa niya ang libro para kanamo.
kaniyo. He read the book for you (pl.) Pigabasa niya ang libro para kaniyo.
kanako. He read the book for me. Pigabasa niya ang libro para kanako.
kanila. He read the book for them. Pigabasa niya ang libro para kanila.

Repeat:

Pigahatag ko kaniya ang libro. I gave the book to him.

kanila . I gave the book to them. Pigahatag ko ang libro ngadto kanila.
ang lapis. I gave the pencil to them. Pigahatag ko ang lapis ngadto kanila.
niya . He gave the pencil to them. Pigahatag niya ang lapis ngadto kanila.
kanimo . He gave the pencil to you. Pigahatag niya ang lapis kanimo.
salibay . He threw the pencil at you. Pigasalibay niya ang lapis disaton kanimo
duho . He handed the pencil at you. Pigaduhoo niya ang lapis disaton kanimo.
ang saging. He handed the banana over to you. Pigaduhoo niya ang saging kanato.
kanato . He handed the banana over to us (incl.) Pigaduhoo niya ang saging kanato.
kaniyo . He handed the banana over to you (pl). Pigaduhoo niya ang saging disaton kaniyo.
kanamo . He handed the banana over to us (excl). Pigaduhoo niya ang saging ngani kanamo.
kanako . He handed the banana over to me. Pigaduhoo niya ang saging ngani kanako.
hatag . He gave the banana to me. Pigahatag niya ang saging ngani kanako.
mo . You gave the banana to me. Pigahatag mo ang saging ngani kanako.
kaniya . You gave the banana to him. Pigahatag mo ang saging ngadto kaniya.
kanila . You gave the banana to them. Pigahatag mo ang saging ngadto kanila.

Repeat: Tubag/ Answer

Pigabil-an niya ako hong libro. He bought a book for me.

hatag .

He gave me a book.

daa .

He brought me a book.

Pigahatagan ako niya hong libro.

Pigadad-an ako niya hong libro.

duho .

He handed me a book.

bili .

He bought me a book.

kita .

He bought a book for us (incl. Pigabil-an kita niya hong libro.

sila .

He bought them a book.

ko .

I bought them a book.

mo .

You bought them a book.

kami .

You bought us (excl.) a book. Pigabil-an mo kami hong libro.

siya .
ako .

Pigaduhowan ako niya hong libro.

Pigabil-an ako niya hong libro.

Pigabil-an niya sila hong libro.

Pigabil-an ko sila hong libro.
Pigabil-an mo sila hong libro.

You bought him a book.

You bought me a book.

Pigabil-an mo siya hong libro.

Pigabil-an mo ako hong libro.

RESPONSE DRILL

Answer the following questions by using the cues given. Follow the same pattern for tape use as in the
previous lessons.

Example: Sin-o ang gahatag kanimo hong libro? Who gave you a book?
Siya ang gahatag kanako hong libro. He gave me a book.

Tubag/ Answer

Sin-o ang magbasa kaniya hong libro? Who is reading a book for him?

Ikaw . You Ikaw ang magabasa hong libro para kanako.

Sin-o ang gaduho kanimo hong lapis? Who handed you a pencil?
Siya kanako . He handed me a pencil. Siya ang gaduho kanako hong lapis.
Ngan bay pigaluto hong kusinero? What is the cook cooking?
Saging . Banana Saging ang pigaluto hong kusinero.
Ngan bay pigakaon mo? What are you eating?
Kapayas . Papaya Kapayas ang pigakaon ko.

Ngan bay pigasalibay niya? What did he throw away?

Basura . Trash Basura ang pigasalibay niya.
Sin-o bay pigatagan mo hong lapis? To whom did you give a pencil?
Siya ko . He (to him) Siya ba ang pigatagan ko hong lapis.
Sin-o bay pigadad-an mo hong libro? Who did you bring books for?
Sila ko . They Sila ba ang pigadad-an ko hong libro.
Sin-o bay pigabil-an mo hong mga libro? Who did you buy books for?
Kamo ko . You (plural) Kamo ba ang pigabil-an ko hong mga libro.
Ngan bay pigalimpyohan niya ganina? What did he clean a while ago?
Ang kwarto . The room Ang kwarto ba ang pigalimpyohan niya kaganina.
Para kanino ining lapis? For whom is this pencil?
kanako . For me Para kanako ining lapis.
Para kanin-o niya pigabili ang libro? For whom did he buy the book?
kanako . For me Para kanako ang pigabili niya nga libro.
Para kanin-o niya pigadung-ag ang saging? For whom did he steam-cook the banana?
kanimo . For you Para kanimo ang pigadung-ag niya nga saging.
Para kanin-o siya magbasa hong libro? For whom is he reading a book?
kanila . For them Para kanila siya magbasa hong libro.
Para kanin-o mo pigabili ang mga saging? For whom did you buy the bananas?
Kaniyo____ ko For you (pl.) Para kaniyo ko pigabili ang mga saging.
QUESTION DRILL:

Ask questions with sin-o or ngaan ba whose answers are the sentences given. Remember that sin-o and
ngaan ask for the topic. Follow the same pattern for tape use as in the previous lessons.

Example:

Siya ang mihatag kanako hong libro. He gave me a book.

Sin-oy mihatag kanimo hong libro? Who gave you a bpook?
Siya ang mihatag kanako hong libro. He gave me a book.
Sin-o ba ang mihatag kanimo hong libro? Who gave you a book?

Sila ang gabasa kanako hong libro. They are reading a book for me.
Sin-o ba ang gabasa hong libro para kanimo? Who are reading a book for you?
Libro ang pigapabili ko sa tindahan. A book is what I bought in the store.
Ngaan bay pigabili mo disaon tindahan? What did you buy in the store?
Isda ang pigaluto niya doon. A fish is what he is cooking now.
Ngaan bay pigaluto niya doon? What is he cooking now?
Ang kwarto ang pigalampasohan niya gaina. The room is what he scrubbed a while ago.
Ngaan bay pigalampasohan niya kagaina? What did he scrub awhile ago?
Sila ang pigatagan niya hong mga libro. They were the ones to whom he gave books.
Sin-o ang pigatagan niya hong mga libro? Who did she give the books to?

Tubag/Answer

Kami ang pigatagan niya hong libro.

Sin-o ? Sin-o ba ang pigatagan niya hong libro?
Kami ang pigadad-an niya hong saging.
Sin-o ? Sin-o ba ang pigadad-an niya hong saging?
Ikaw ang pigabil-an ko hong libro.
Sin-o mo ? Sin-o ba ang pigabil-an mo hong libro?
Ikaw ang dad-an ko hong libro.
Sin-o mo ? Sin-o ba ang pigadad-an mo hong libro?
Ikaw ang basahan niya hong libro.
Sin-o ? Sin-o ba ang pagabasahan niya hong libro?
Ako ang pagabil-an mo hong lapis.
Sin-o ko ? Sin-o ba ang pagabil-an ko hong lapis?
Ako ang pigakaw-an mo hong isda.
Sin-o kanako ? Sin-o ba ang mohatag kanako hong isda?
Ako ang magbili hong libro para kanimo.
Sin-o kanako? Sin-o bay magabili hong libro para kanako?
Saging ang galutoon niya naa.
Ngaan ? Ngaan bay galutoon niya gaya?

Ang baso ang iduho mo.

Ngaan ko? Ngaan bay iduho ko kanimo?
Kita ang dad-an nila hong mga isda.
Sin-o ? Sin-o bay pagadad-an nila hong mga isda?

CORRELATIVE SUBSTITUTION

This is a drill on the correlation of the topics and the verb affixes. A change of topic is followed by a change
of verb affix and vice versa. Follow the same pattern for tape use as in the previous lessons.

Tubag/Answer:

Magbasa siya hong libro para kang Jo. He will be reading a book for Jo.
ang libro . He is reading the book for Jo. Pigabasa niya ang libro para kang Jo.
siya . He is reading a book for Jo. Gabasa siya hong libro para kang Jo.
si Jo _. He is reading a book for John. Gabasahan niya si Jo hong libro.
Repeat:
Minilhig siya hong kwarto. He is sweeping the room.
galampaso . He is scrubbing the room. Galampaso siya hong kwarto.
ang kwarto. He is scrubbing the room. Pigalampasohan niya ang kwarto.
siya . He is scrubbing the room. Galampaso siya hong kwarto.
ang opisina. He is scrubbing the office. Pigalampasohan niya ang opisina.
ako . I am scrubbing the office. Migalampaso ako hong opisina.

Repeat:

Gahatag si Juan hong libro kanako. John gave a book to me.

ang libro . Jo gave a book to me. Pigahatag ni Jo ang libro kanako.
si Jo . Jo gave the book to me. Si Jo ang gahatag hong libro kanako. ako ni John . Jo gave the book to me.
Pigatagan ako ni Jo hong libro.
sila ni John . Jo gave them a book. Pigatagan sila ni Jo hong libro
si Jo . Jo gave a book to them. Si Jo ang gahatag hong libro kanila.

ang libro . Jo gave the book to them. Pigahatag ni Jo ang libro kanila.
sila ni Jo . Jo gave them a book. Pigatagan sila ni Jo hong libro.
kita ni Jo . Jo gave a book to us (incl.) Pigatagan kita ni Jo hong libro.

Repeat:

Si Jo ang gadung-ag hong saging para kanako. Jo was the one who cooked a banana for me.
Saging .A banana is what Jo cooked for me. Saging ang pigadung-og ni Jo para kanako.
Si Jo . Jo cooked a banana for me. Si Jo migadung-og hong saging para kanako.
Ako . I was the one Jo cooked the banana for. Ako ang pigadung-ogan ni Jo hong saging.
Ikaw . You were the one for whom Jo cooked the banana. Ikaw ang pigadung-ogan ni Jo hong saging.

CONVERSION DRILL

Convert the following Cebuano preposed pronouns to the postposed Butuanon pronouns in the following
sentences.

Example: Iyang gibilin ang libro para kanimo.

Pigabilin niya ang libro para kanimo.
Iyang gikawa ang libro para kanako.
Iyang gibasa ang libro para kanako
Iyang gibasa ang libro para kanato.
Ilang giluto ang isda para kaniya.
Ilang giluto ang isda para kanato.

Conversion:

Pigakawa niya ang libro para kanako.

Pigabasa niya ang libro para kanako.
Pigabasa niya ang libro para kanato.
Pigaluto nila ang isda para kaniya.

Pigaluto nila ang isda para kanato.

Express the following paragraphs in Butuanon. The topic of the sentences is indicated if necessary.

Did you go to Butuan Medical Center yesterday?

Yes. I visited Manoy Elmo.
You. Did you visit him?
Yes. I brought him some kayam.
Did you bring him a book?
Yes. He read the book right away. (right away dayon)
What did he say to you?
The kayam is delicious and the book is good.

Answer:

Mikadto kaw ngadto Butuan Medical Center kagahapon?

Huo, mibisita ako kang Manoy Elmo.
Ikaw. Mibisita kaw kaniya?
Huo. Pigadad-an ko siya hong kayam.
Pigadad-an mo siya hong libro?
Huo. Pigabasa niya dayon ang libro.
Ngaan bay pigalaong niya kanimo?
Lami ang kayam katsaong patsada ang libro.

Where are you going? (you pl.)

We will go to Butuan Medical Center.
What will you do there?

We will visit Manoy Elmo.

Are you going to bring him some palagsing?
We will bring him some palagsing and kayam.
I will go with you. (go with iban)
And we will bring him a book and kayam.

Answer:

Kain ba kamo paiyan?

Mokadto kami ngadto Butuan Medical Center.
Ngaan bay pagahinangon niyo disaon?
Mobisita kami kang Manoy Elmo.
Pagadad-an niyo siya hong palagsing?
Pagadad-an namo siya hong palagsing katsaong kayam.
Moiban ako kaniyo.
Kaamo gadad-an nato siya hong libro katsaong kayam.

Expand the following verbs by adding a doer, an object, a beneficiary, a location, and a time
_expression.

Verb Doer Object Beneficiary Location Time

Mobili si Cora hong bola para kanimo ngadto tindahan Gaya.

Cue: Tubag:

Kaw-on. Kaw-on ni Cora ang bola para kanimo ngadto tindahan gaya.

Pigabinlan. Pigabinlan ni Cora hong bola ikaw ngadto tindahan ganina.

Pigadad-an. Pigadad-an ni Cora hong bola ikaw ngadto tindahan ganina.

Ihatag. Ihatag ni Cora ang bola kanimo ngadto tindahan gaya.

Mobuus. Mobuus si Cora hong bola para kanimo ngadto tindahan gaya.

Pigahinloan. Pigahinloan ni Cora ang bola para kanimo ngadto tindahan doon.

Ibaligya. Ibaligya ni Cora ang bola para kanimo ngadto tindahan gaya.

Tuhuan. Tuhuan ni Cora ang bola para kanimo ngadto tindahan gaya.

Give the recipe of your favorite dish and teach your classmate/teacher how to cook it.

1) Yesterday, I brought my friend to the airport.

2) When we arrived there, I was surprised because there were lots of people at the airport.
3) It turned out that Dr. Lorenz had arrived and the onlookers were crowding together.
4) There were many friends who accompanied him on the airport pathway.
5) He was met by his relatives and friends.
6) Perhaps, about a thousand came to meet him.
7) Even if the sun was very hot, the people suffered this just so they could greet him.

Translation:

1) Gahapon, pigahatud ko ang amigo ko ngadto airport.

2) Pag-abut namo ngadto, mitingaa ako kay kaduro hong mga tao ngadto airport.
3) Miabut toni si Dr. Lorenz kaamo gadasok ang mga tao.
4) Mataud nga mga amigo niya ang miiban kaniya ngadto agihanan hong airport.
5) Pigasugat siya hong mga amigo niya katsaong mga paryente.
6) Siguro, mga isa ka libo ang misugat kaniya.
7) Bisan kun mapaso ang sugah, pigaantus lang ini hong mga tao hasta lang makatimbaya kaniya.

1) We visited Manoy Ador in the hospital yesterday.

2) He is better already and perhaps he will be going out next weel.
3) He was operated on last wek and at that time thedoctor was doubting whether he could be saved.
4) But now, thanks to God, he is already saved from death and he will now go back to his work next week.
5) He is a choirmaster.

Translation:

1. Gibisita namo si Manoy Ador ngadto hospital gahapon.

2. Maarang-arang na siya, tingali mogawas na siya doon sunod semana.
3) Pigaoperahan siya sadtong miagi nga semana kaamo hadto nga tungoda gaduhaduha ang doctor nga
maluwas siya.
4) Pero doon, salamat gid hong Ginoo, luwas na siya hong kamatayon kaamo mobalik na siya hong trabaho
sunod semana.
5) Panguo siya hong choir.

Translate the following English opinion essay into Butuanon:

How did it happen that Tagalog is the language enforced in all Philippine schools? Certainly not by a
democratic process. The peoples of the Philippines never voted Tagalog as a national language. Nowhere in
the past Phlippine Constitutions does it say that Filipino is Tagalog, and there is no law that proposes that
Tagalog is the national language.
When the Japanese invaded the Philippines in 1941, they wanted to wean off Filipinos from English, the
language of their American enemies. As it happened that the Manila-based collaborationist Philippine
government of World War II was controlled by Tagalog nationalists, this government and the Japanese
undemocratically enforced Tagalog into the Philippines educational system in an effort to abolish English.
There was no plebescite, there was no law on this, and it even went against the wishes of the 1935 Con-con
delegates.

Pigauno ba nga mihinang ang Tagalog amoy pigapakaylab disaon tanan nga mga andanan hong Pilipinas?
Sigurado dii paagi nga demokratiko. Waa gid pigaboto hong mga katawhan hong Pilipinas ang Tagalog nga
lin-guahe nasyonal. Waa hong Constitusyon hong Pilipinas nga migalaong nga ang Filipino amoy Tagalog,
katsaong waa sab balaud hani.
Sadto 1941, hong pigasakop hong Japan ang Pilipinas, gusto nila papason ang English, ang lin-guahe hong
mga Amerikanon nga kaaway nila. Sadto sab, ang migakuntrol hong gobyerno hong Pilipinas ngadto Manila
yaoy mga paghuna-huna hong Tagalista. Kaamo, hong isa ka paagi nga dii demokratiko, miduyog ang mga
Hapon katsaong mga Tagalista hong pagsili hong Ingles hong Tagalog ngani mga eskwelahan nato. Waa sab

sadto nga pigahinang nga pagbotohan, waay balaud, kaamo misupak pa gani ngadto mga katuyuan hong
mga Delegado hong 1935 nga Con-con.