Sei sulla pagina 1di 13

UM OLHAR SOBRE A HISTRIA

A Geometria
A palavra geometria um vocbulo composto por geo, que significa terra, e
metria, cujo significado medir.
Portanto, originariamente, geometria significa medir a terra.
Os primeiros conceitos de geometria surgiram no Antigo Egipto mas foi na
Grcia que alcanaram forma cientfica. De entre os grandes vultos que contriburam de modo marcante para o estudo e desenvolvimento da Geometria destacam-se Tales de Mileto (646-546 a. C.), considerado um dos sete sbios da
Grcia, Pitgoras (571-497 a. C.), que ficou famoso pelo teorema que tomou o
seu nome, e Euclides (330-260 a. C.), criador da Geometria Euclidiana.
Entre muitos outros slidos geomtricos que conheces destacam-se as pirmides do Egipto que hoje, mais de quatro mil anos depois da sua construo,
continuam a ser os maiores slidos geomtricos totalmente construdos pelo
Homem. Para teres uma ideia da grandiosidade da Grande Pirmide do Egipto,
que a nica das sete maravilhas do mundo que ainda hoje existe, entre as
cerca de 80 pirmides construdas no Antigo Egipto, imagina que ela cobre
uma rea superior a 5200 metros quadrados, tem uma altura comparvel a um
prdio de 40 andares e constituda por mais de 2 milhes de blocos de pedra
que pesam entre 2 e 150 toneladas cada um. Estas caractersticas da Grande
Pirmide do Egipto so fascinantes sobretudo tendo em conta que a sua construo, como j foi acima referido, data de h mais de quatro mil anos.
Grande Pirmide do Egipto.

Do espao ao plano

Rectas e planos.
reas e volumes
de slidos
Ponto, recta e plano
Posio relativa de dois
planos
Posio relativa de uma
recta e de um plano no
espao
Volume do cone e da
pirmide

ngulos e
tringulos

Quadrilteros

ngulos verticalmente
opostos

ngulos de um
quadriltero

ngulos de lados paralelos

Classificao de
quadrilteros

ngulos em tringulos
Relao entre os lados e
os ngulos de um tringulo
Desigualdade triangular
Critrios de igualdade de
tringulos

Material
Calculadora
Material de desenho

Apoio na Internet
www.escolavirtual.pt

INTRODUO
Vais recordar

1. A geometria de fita mtrica

1. Calcular permetros, reas e


volumes.

1.1. Precisas de uma fita mtrica para medir o comprimento e a largura do tampo da tua mesa de
trabalho.

2. Classificar ngulos.
3. Medir e desenhar ngulos.
4. Construir e classificar tringulos.
5. Classificar slidos.

Em seguida, calcula:
a) o permetro do tampo da tua mesa;
b) a rea do tampo da tua mesa.

6. Resolver problemas
geomtricos.

1.2. Calcula, depois de efectuares as medies


necessrias, o volume da tua sala de aula.
1.3. Faz estimativas e em seguida calcula comprimentos, reas e volumes de objectos que te rodeiam.
1.4. Admite que vai ser colocado um soalho novo na
tua sala de aula e por isso necessrio comprar
um rodap para colocar volta da sala e madeira
para o soalho.
O rodap custa 10 euros o metro linear e o soalho 20 euros o metro quadrado.
Faz uma estimativa para o custo destes materiais e explica o teu raciocnio.

OBSERVAO

2. Fazer geometria com material de desenho

Recorda que:

Observa a figura.

O permetro de uma figura plana


fechada o comprimento da linha que
limita a figura.

A rea de uma figura plana fechada a


extenso que essa figura ocupa.

Quadrado

b
l

P=4*L
A = L2

2.1. Faz uma estimativa para os ngulos da figura e verifica se a tua resposta razovel usando um transferidor.
2.2. Desenha e classifica ngulos de amplitude:

Rectngulo

b P = 2 * (a + b)
A=a*b

78

a) 30 ;

b) 90 ;

c) 120 ;

d) 180 .

2.3. Desenha um tringulo e mede a amplitude dos seus ngulos internos.


Calcula a soma das amplitudes. O que verificaste?
Compara a tua resposta com a dos teus colegas.
2.4. Desenha um tringulo cujos lados medem 2 cm , 3 cm e 4 cm .
Classifica o tringulo quanto ao comprimento dos lados e quanto amplitude dos
ngulos.

3. Poliedros e no-poliedros
Tringulo

Observa os seguintes slidos.


a

P=a+b+c

A=

b
A

b*h
2

G
Crculo

3.1. Dos slidos representados indica, pela letra correspondente, os poliedros.


3.2. Classifica de acordo com o polgono da base os prismas e as pirmides.
3.3. Identifica os slidos que no so poliedros.

Complemento
de informao
www.escolavirtual.pt

P=2*p*r
A = p * r2
p ) 3,14

4. Clculo de reas

Medidas de comprimento:
km , hm , dam , m , dm , cm e mm .

Determina o valor exacto da rea da parte colorida de cada uma das figuras.

Medidas de rea:
km2 , hm2 , dam2 , m2 , dm2 , cm2 e mm2 .

10 cm

4.1.

12 cm

5 cm
2 cm
3 cm

Para medir reas de terrenos tambm


se usam as medidas agrrias, sendo a
mais comum o hectare (ha):

4.2.
10 cm

7 cm

2 cm

1 ha = 10 000 m2 .

3 cm
15 cm

4.3.

5 cm

4.4.
5 cm

5 cm
5 cm

5 cm

5. Determinao da rea do jardim


Na figura, o quadrado [ABCD ] representa o ptio de uma casa.

M , N , P e Q so os pontos mdios dos lados.


D

O ptio tem uma parte em madeira e dois tringulos com jardim. A rea total do ptio
36 m2 .
Qual a rea destinada a jardim?

Cotaes
1.
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
3.1.
3.2.
3.3.
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
5.

15
3
3
3
3
3
3
2
10
10
15
15
15

Total 100

79

1. Rectas e planos. reas e volumes de slidos


Vais aprender
1. Identificar, em situaes concretas:
planos paralelos;
rectas complanares a um plano;
rectas concorrentes com um plano;
rectas contidas num plano.
2. Determinar reas e volumes de
slidos e de objectos da vida real.

Ao observarmos um jardim ou um parque podemos imaginar pontos, rectas e planos.

1.1. Ponto, recta e plano


Ponto
Um ponto representa-se por uma letra
maiscula.
Ao lado esto representados os pontos A , B e C .

Recta
Uma recta um conjunto de pontos.
A

Por um ponto passa um nmero infinito de rectas.


Dois pontos definem uma recta.
Na figura ao lado est representada a
recta AB .

As rectas tambm se podem representar por letras minsculas: r , s , t ,

Pontos colineares
Trs pontos so colineares se pertencem mesma recta.
Assim, A , B e D so pontos colineares.
80

Os pontos A , B e C no so colineares.

D
C

1. Rectas e planos. reas e volumes de slidos

Semi-recta

.
Na figura est representada a semi-recta AB .

.
A semi-recta AB tem origem em A e contm o ponto B .
.
A semi-recta AB uma parte da recta AB .

Segmento de recta
Chama-se segmento de recta AB e representa-se por [AB] ao
conjunto de pontos formado pelos pontos A , B e por todos os
pontos da recta AB situados entre A e B .

3m

O comprimento do segmento de recta [AB] representa-se por AB


w.
Assim, AB
w=3m.

Plano
Imagina o tampo de uma mesa prolongado at ao infinito e sem
espessura.

Imaginaste um plano que dividiu o Universo em duas partes.


Tal como o caso da recta ou da semi-recta, impossvel representar
um plano com todos os seus pontos.

Complemento
de informao
www.escolavirtual.pt

Convencionou-se que um plano representa-se por um paralelogramo e designa-se por uma letra grega, por exemplo, a (alfa), ou
por trs dos seus pontos no-colineares.

OBSERVAO
A

Exemplos de letras gregas:


a : alfa

Na figura est representado o plano a ou o plano ABC .

M7-P2 - 06

b : beta
g : gama

81

DO ESPAO AO PLANO

1.2. Posio relativa de dois planos


Observa esta fotografia.

a
g
b

O que podes dizer da posio relativa dos planos que contm a


parte das escadas onde se apoiam os ps?

a
lanos
so p e
b
e
a
ment
estrita los
parale

Estes planos so estritamente paralelos.


b

O que podes dizer da posio relativa do plano definido pela parte


frontal da escada e do plano horizontal definido pela parte da escada
onde se apoiam os ps?

a
lanos
so p
a e g ndiculares
perpe

Os planos so concorrentes e perpendiculares.


Agora, na tua sala de aula imagina os planos definidos pelo tampo
da mesa e pela folha de papel, ambos sem espessura.

a e b so
coincidentes

a e b so
estritamente paralelos

a e b so
concorrentes oblquos

a e b so
concorrentes
e perpendiculares

Planos no espao

Paralelos

82

Complemento
de informao
www.escolavirtual.pt

Coincidentes

Estritamente
paralelos

Concorrentes

Oblquos

Perpendiculares

1. Rectas e planos. reas e volumes de slidos

1.3. Posio relativa de rectas e planos no espao


Considera o plano do solo, a , e as rectas a , b , c , d , e e f .

a
f

V1
O que podemos dizer acerca da posio relativa das rectas a , b ,
c , d , e e f e do plano do solo?

Observa o cubo representado na


figura.
H

E
Complemento
de informao
www.escolavirtual.pt

Concorrente
As rectas b , c e e so
concorrentes a a .
As rectas b e e so
perpendiculares
ao plano a .

Estritamente
paralela
As rectas a e d
so estritamente
paralelas a a .

Contida ou aposta
ao plano
A recta f
aposta a a .

Posio de uma recta


relativamente a um plano

Paralela

O que podes dizer acerca da posio relativa de duas rectas no


espao?
Posio relativa de duas
rectas no espao

No-complanares
Rectas a e e .
No h nenhum plano
que as contenha.

C
B

1.1. Indica, usando as letras da


figura:
a) duas rectas concorrentes;
b) duas rectas paralelas;
c) duas rectas no complanares;
d) uma recta e um plano perpendicular recta;
e) uma recta e um plano paralelo recta.
1.2. Observa as seguintes planificaes e indica qual delas no
representa a planificao da
superfcie do cubo.
(A)

Complanares

(B)

Paralelas

Estritamente
paralelas
Rectas a e f

G
F

Coincidentes

Concorrentes

Oblquas
Rectas a e c

Perpendiculares
Rectas a e b

83

DO ESPAO AO PLANO

1.4. Volume do cone e da pirmide


OBSERVAO

O volume de um slido a quantidade de espao que o slido ocupa.

Os prismas, pirmides, cones e cilindros a


que nos referimos so slidos rectos.
Por exemplo:

Cilindro
recto

Pirmide
recta

Existem relaes entre unidades de volume e de capacidade:


1 dm3 = 1 litro

Cilindro
oblquo

A capacidade de um recipiente a quantidade de lquido ou outro material que


o recipiente pode conter.

Pirmide
oblqua

Encheu-se com gua um recipiente cilndrico utilizando para o


efeito um recipiente cnico, com a mesma base e a mesma altura.
Verificou-se que eram necessrios trs recipientes cnicos para
encher o recipiente cilndrico.

Mostra-se que a frmula para o clculo do


volume mantm-se para os slidos oblquos.

So nec
e
recipien ssrios trs
tes cnic
os para
encher
O cone o cilindro.
e o cil
a mesm indro tm
a ba
mesma se e a
altura.

O mesmo se verificou com um recipiente com a forma de uma pirmide e um prisma com a mesma base e a mesma altura.

Complemento
de informao
www.escolavirtual.pt

OBSERVAO
Faz esta experincia
Desenha a planificao da superfcie de uma
pirmide e de um prisma, abertos, com a
mesma base e a mesma altura.

O volume dos prismas e dos cilindros obtm-se multiplicando a rea da base


pela altura.
O volume dos cones e das pirmides obtm-se calculando 1 do produto da
3
rea da base pela altura.

Prisma

V = Ab * h

84

Forma os slidos e enche a pirmide de areia


ou de outro material como farinha, acar,
sal, Verifica que necessitas de trs pirmides para encher o prisma.

Pirmide

Cilindro

Cone

V = 1 * Ab * h
3

V = Ab * h

V = 1 * Ab * h
3

a aresta ;

Ab rea da base ;

h altura.

Medidas de volume: km3 , hm3 , dam3 , m3 , dm3 , cm3 e mm3 .


Medidas de capacidade: kl , hl , dal , l , dl , cl e ml .

1. Rectas e planos. reas e volumes de slidos

E1

Volume de uma pirmide

Observa a figura e determina o volume da pirmide.

E2

Volume do cone

Observa a figura e calcula o volume do cone.

5 cm
9 cm

4 cm

4 cm

7,5 cm

Resoluo
O volume , V , do cone, dado por:

Resoluo
A frmula para calcular o volume da pirmide :
1
V = * rea da base * Altura.
3

1
V = * rea da base * Altura.
3
A base um crculo. Logo, a rea da base (p * 7,52) cm2 .

A base um quadrado de lado 4 cm .


Logo, a rea da base (4 * 4) cm2 = 16 cm2 .
A altura da pirmide 9 cm . Ento, o volume, V , da pirmide :

Ento, o volume do cone :

V=

3 13 * 1p * 7,5 2 * 54 cm
2

V = 294,5 cm3 (1 c. d.) .

1
V = * 16 cm2 * 9 cm
3
ou
1
* 16 * 9 cm3
V=
3

V = 48 cm3 .

V2

V3

Observa a figura e calcula o volume de cada uma das pirmides.


2.1.

Observa a figura e calcula o volume de cada um dos cones.


Para cada questo apresenta o valor exacto e um valor aproximado s dcimas do cm3 .
3.1.

3 cm

9 cm

3 cm
3 cm
3 cm
3.2.

2.2.
5 cm

7 cm

6 cm
7 cm

10 cm

85

PROBLEMAS PROPOSTOS 1
Rectas e planos. reas e volumes de slidos
1 Matemtica vista
O

A figura seguinte inspirada num espigueiro.

M
N
0,5 m

3m
L

5m

2m
F

J
I

H
G

E
D

C
A

1.1. Usa as letras da figura e indica:


a) dois planos concorrentes mas no perpendiculares;
b) dois planos perpendiculares;
c) dois planos paralelos;
d) duas rectas paralelas;
e) duas rectas concorrentes;
f) uma recta e um plano perpendiculares entre si;
g) uma recta e um plano paralelos entre si;
h) um plano e uma recta aposta a esse plano.
1.2. Considera o slido que representa o corpo do espigueiro formado por um paraleleppedo rectngulo e por um prisma triangular, como se mostra na figura.
Calcula o volume deste slido.

2 Cilindro e cone (problema adaptado de exames nacionais)


Um cilindro e um cone esto contidos numa embalagem
transparente que tem a forma de um paraleleppedo rectngulo.

G
H

As circunferncias das bases dos slidos so iguais e tangentes entre si e aos lados da base do paraleleppedo.
Os trs slidos tm a mesma altura, que 30 cm .

AB
w = 40 cm
86

(Usa p = 3,141 59)

F
E
D

Geratriz
do cone
C

B
Geratriz do cilindro

PROBLEMAS PROPOSTOS 1
Rectas e planos. reas e volumes de slidos
2.1. Qual a posio da geratriz do cilindro relativamente aresta [AH ] ?
2.2. Qual a posio da geratriz do cilindro relativamente ao plano ABC ?
2.3. Calcula:
a) a rea da base do paraleleppedo;
b) a rea da superfcie lateral do cilindro. Responde com uma casa decimal;
c) o volume do cone. Responde com uma casa decimal.

3 Pirmide e paraleleppedo (problema adaptado de exames nacionais)


Na figura, o paraleleppedo [ABCDEFGH ] rectngulo e a rea do quadrado [ADHE ] 81 cm2 ;
AB
w = 12 cm .
E
A

H
D

F
B

G
C

3.1. Calcula AD
w.
3.2. Classifica a pirmide [ACDH ] de vrtice D .
3.3. Calcula a razo entre o volume da pirmide [ACDH ] e o volume do paraleleppedo [ABCDEFGH ] .

4 Reflexo/Discusso (problema adaptado de exames nacionais)


Seco de um cubo
A figura representa um cubo.
A
D

B
C

E
H

F
G

[ACGE ] a seco feita nesse cubo pelo plano que contm as arestas [AE ] e [CG ] .
4.1. Indica a amplitude do ngulo ACB e justifica a tua resposta.
4.2. Qual a posio da recta que contm a aresta [DH ] relativamente ao plano ACG ?
w = 18 cm e que o volume do cubo 27 cm3 , determina, com aproximao s
4.3. Sabendo que AC
centsimas do cm2 , a rea do rectngulo [ACGE ] .

87

2. ngulos e tringulos
Vais aprender
1. Identificar ngulos verticalmente
opostos.
2. Usar as relaes entre ngulos de
lados paralelos, ngulos internos e
ngulos externos de um tringulo
na justificao de raciocnios.

3. Aplicar as relaes entre lados e


ngulos opostos de um tringulo
na anlise de figuras.

4. Relacionar diferentes tipos de


tringulos com a existncia de
eixos de simetria.

5. Construir um tringulo
geometricamente igual a outro.
6. Discutir a possibilidade de
construo de um tringulo a partir
de elementos dados.

Faz uma estimativa para a amplitude de cada um dos ngulos representados na figura.

2.1. ngulos verticalmente opostos


Alguns pares de ngulos tm designaes especficas.

a
b

a + b = 90

a
b
a + b = 180

ngulos complementares
So ngulos cuja soma
das amplitudes 90 .

ngulos suplementares
So ngulos cuja soma
das amplitudes 180 .

ngulos adjacentes
So ngulos que tm um
lado comum que os separa.

ngulos verticalmente opostos


So ngulos que tm o vrtice
em comum e os lados de um
esto no prolongamento
dos lados do outro.

Sempre que duas rectas se cruzam formam-se dois pares de ngulos


verticalmente opostos.
c
a

b
d

a e b so ngulos verticalmente opostos.


c e d tambm so ngulos verticalmente opostos.
Dois ngulos verticalmente opostos tm a mesma amplitude.
88

Complemento
de informao
www.escolavirtual.pt

Se a = 30 , ento b = 30 .

2. ngulos e tringulos

E3

ngulos verticalmente opostos

muito frequente encontrarmos nossa volta construes


que nos fazem lembrar ngulos verticalmente opostos, como,
por exemplo, na fotografia abaixo.
Considera o rectngulo [ABDE ] e responde s questes.
[EB ] e [AD] so as diagonais do rectngulo.
E

E4
Observa a figura e determina x .
(2x)

D
51

C
Resoluo
A

Praia de Esposende.

Se ECWD = 40 , determina:
3.1. ACWB ;

Da observao da figura, conclui-se:

x + 2x + 51 = 90
3x = 90 - 51
3x = 39

3.2. DCWB .

x = 13 .
Resoluo
3.1. ACWB = ECWD = 40 , porque so ngulos verticalmente
opostos.

Repara que o ngulo de amplitude 51 verticalmente oposto


ao ngulo que juntamente com o ngulo x e (2x ) forma um
ngulo recto.

3.2. DCWB + ECWD = 180 , porque so ngulos suplementares.


DCWB + 40 = 180 .
Ento, DCWB = 140 .

V4

V5
Observa cada uma das figuras e determina x .

Observa esta figura.

5.1.
D

96

x
B

4.1. Qual o ngulo verticalmente oposto ao ngulo AED ?


4.2. Se AEWD = 36 , determina:

5.2.
x

a) CEWB ;
b) AEWB .

15
89

Potrebbero piacerti anche