Sei sulla pagina 1di 4

04/01/2015

PorSANDERSON
DIASBRAGANA
Alunofinalistade
licenciaturaplenaem
CinciasSociaisda
UniversidadeFederal
doEspritoSantoe
atuoucomoprofessor
deHistriae
Geopolticanoensino
fundamentalemdio

SociologiaeFilosofianoEnsinoMdio

SociologiaeFilosofianoEnsinoMdio:
MaisdeCemAnosdeLuta

OensinodeSociologianoBrasilmarcadoporumprocessopendularde
inclusoeexclusodadisciplinanoensinofundamentalemdio.
Fazendoumabreveanlisecronolgica,podemosdividirestahistriaem
trsimportantesperodos:(18911941)perododesua
institucionalizao(19411981)perododealijamentoe(19822001)
perododeretornogradativo.

Ainterpretaodessesdadostornaevidentesdoisvetoresinfluentesna
inclusoouexclusodasdisciplinasdeSociologiaeFilosofianos
currculosescolares:ocontextohistricoesocialeoespritodeluta
daquelesqueacreditarame/ouacreditamqueestasdisciplinastmum
papelimportanteeintransferveladesempenharnoensinomdioe
fundamentaldoBrasil.

INSTITUCIONALIZAO(18911941)

Anode1889.ProclamaodaRepblica.Oidealrepublicanoeralatente
entreosqueassumiramopoder,osentimentoderepublicanismoea
necessidadededisseminarnopasumanovaidiadenao,marcamo
primeiroperododaanlise.Em1891,pelaprimeiraveznoBrasil
propostanaReformaBenjamimConstant,adisciplinadeSociologiano
ensinosecundrio.

OBrasil,aindasobgovernoprovisrio,visavaimplementaralaicizao
doscurrculosdetodososnveisescolares,eainda,aconstituioda
identidadedoensinosecundriocomomomentodeformaobsica
geraldosadolescentes.ASociologiasurgenestemomentonoscomo
disciplinaindispensvelaessesinteresses,mastambmcomoumadas
disciplinasobrigatriaseresponsveispelapreparaodeadvogados,
mdicos,engenheiros,arquitetos(cursosintituladoscomplementares)e
professores(cursonormal).AimplantaodaSociologianesseperodo
fundamentavasepelacrenaemseupensamentorenovadorporparte
daquelesqueeramosresponsveispelosprojetospedaggicos
nacionais,etambmpelaconvico,porpartedaquelesquelutaram
pelasuainstitucionalizaodequetantoaSociologiaquantoaFilosofia
teriammuitoacontribuirparaodesenvolvimentoemseusjovens
estudantesdeumnovoidealdenao,deprogresso,decapacidadede
interpretaoeintervenoemsuaprpriarealidade,dopensamento
crticoedaindividuao.

ALIJAMENTO(19421981)

Osegundoperodotemsuasconfiguraesdeterminadaspeloregime
ditatorialqueseiniciacomadecretaodoEstadoNovoem1937,epelo
autoritarismomilitarinstauradopelogolpede1964.Em1941aReforma
CapanemaretiraaobrigatoriedadedaSociologianoscursossecundrios,
aforaocursonormal.Fatoquedemarcaoinciodosegundoperodo.
Assim,tantonaditaduraVargasquantonaditaduramilitar,foram
utilizadosmecanismospedaggicossemelhantes,atporqu,seus
objetivoseramosmesmos,quaispodemosresumircomosendo:
formarindivduoscomespritodepatriotismoecivismo,fortalecendo
assimaunidadenacionaleocultodaobedincialei.

http://www.espacoacademico.com.br/006/06sociologia.htm

1/4

04/01/2015

SociologiaeFilosofianoEnsinoMdio

Destaforma,opapeldacincianaformaodosjovensbrasileirosneste
perododeveriasersomenteodepossibilitarodomniodetcnicaspara
amelhoriadoprocessodetrabalho,enoodomniodetcnicasde
pesquisaparaainvestigaodarealidadesocialbrasileira.

Sendoassim,aidiadifundidapelaEscolaNovanadcadade20,deque
aSociologianoensinosecundrioserviriaparaaformaode
indivduoscomcapacidadedequestionar,investigarecompreendera
realidadesocialfoi,decerto,assazparaqueasautoridadeseducacionais
dosregimesditatoriaisdecidissempeloseualijamento.

Destemodo,ficaclaroqueadisciplinadeSociologianoperododitatorial
era,paraasautoridades,maisdoquedesnecessria,eraimpertinente,
indesejvel.

EmboranesteperodoaSociologiatenhaseausentado,ostrabalhospara
suareinseronoensinomdionocessaram.Em1949,noSimpsioO
EnsinodeSociologiaeEtnologiaseuretornofoidefendiporAntnio
Cndido.Eem1955,noCongressoNacionaldeSociologiaFlorestan
FernandesdiscuteaspossibilidadeseoslimitesdaSociologianoensino
mdio.

RETORNO(19822001)

Oltimoperododaanlisetrazalgumascuriosidades.Permanecealuta
peloretorno,definitivo,naformadedisciplinaobrigatria,porque
indispensvel,tantodaSociologiaquantodaFilosofiaaoensinomdio.E
comsensatez,rechaaseaidiadediluiodoscontedosdeambas
cinciasemoutrasreasdosabertaiscomoaHistriaeaGeografia,
disciplinasqueseentendesertoindispensveisquantoaSociologiaea
Filosofia,masporsuasespecificidades,nocomoumsobradoonde
comoqueremalgunsseriamlanadosdemodoestrilteoriase
conceitossociolgicosefilosficos.Nosepreconizaafragmentaodo
conhecimento,muitopelocontrrio,acreditasenosnaimportncia,
masnaspossibilidadesdainterdisciplinaridadeedotrabalhotransversal
dostemaspilaressejadaLDB,sejadosPCNs,sejadaUNESCO,quetm
porfim,oexerccioplenodacidadania,direitodetodos.Contrriosa
fragmentao,alutamarcadapelatentativadeseofereceraos
educandosumensinodeboaqualidade,epelodesejodegarantirde
modoinstitucionalenquantocientistassociaisepormeiodaeducao,
umacotadecontribuiodireta,empregandoosconceitos,mtodose
tecnologiasquesoespecficossCinciasSociais,noprocessode
formaosocialdoBrasil.

Contextualizandoalgunsfatos,comaaberturademocrtica
intensificaramseaslutaspelaSociologiaeFilosofianoensinomdio,e
importantesvitriasforamalcanadas.Em1982aLei7.044de18de
Outubrotornaaoptativaparaasescolasaprofissionalizaonoensino
mdio.Valeressaltarqueem1971aReformaJarbasPassarinhotornou
oensinomdioprofissionalizante,eretiraaobrigatoriedadeda
Sociologianaformaodeprofessores,acabandoassimcomqualquer
possibilidadedeatividadedocentenestareanaqueleperodohistrico.
Em1986,asecretariadeeducaodoestadodeSoPaulo,realizou
concursopblicoparaadmissodeprofessoresdeSociologia,fatoque
resultaradetodaumamovimentaoqueficoumarcadapela
mobilizaodacategoriaemtornodoDiaEstadualdeLutaPelaVoltada
Sociologiaao2Grauem1983,promovidapelaAssociaodos
Socilogos.Eainda,emMinasGerais,aUniversidadeFederalde
Uberlndiaincluiu,em1997,aSociologia,aFilosofiaeaLiteraturacomo
disciplinasconstantestantodovestibulartradicionalcomodoPAIES
(ProgramaAlternativodeIngressonoEnsinoSuperior).Outrasvitrias,
nomenosimportantes,tambmvieram,casodoRiodeJaneiro(1989),
DistritoFederal(1985),Par(1986),Pernambuco,RioGrandedoSul,
entreoutrosestados,emqueadisciplinadeSociologiapassouconstar
emseuscurrculosescolares.

Asmencionadascuriosidadesficamporcontadequehoje,nomais
http://www.espacoacademico.com.br/006/06sociologia.htm

2/4

04/01/2015

SociologiaeFilosofianoEnsinoMdio

vivemossobumregimeautoritrio,masdemocrtico,queno
necessariamentesignificaliberdade,hajavistaqueoquecaracteriza
propriamenteademocracianoaliberdade,masosufrgio.Temos
entonopodernoumdspotaditador,masumsocilogo,queno
obstante,jentrouparahistriapolticadoBrasilcomooPresidenteque
maislanoumodemedidasprovisrias,umadasheranasdoperodo
ditatorial.Muitoemborasejapossvelrelatarumasriedecuriosas
incongruncias,medeterei,paramanterofocodaanlise,emrecordar
apenasamaisrecente,ovetoaoprojetodeleiquetornariaobrigatria
asdisciplinasdeSociologiaedeFilosofianoensinomdio.Vetoeste,
quesebaseoueminconsistentesargumentostaiscomoafaltade
profissionaiseocustodamedida,evasividadetpicadesubterfgios.

Longedesersaudosistaoudefazercomparaesdescabidas,emuito
maisprximodetentarseranimador,recordoasbatalhastravadaspor
conesdasCinciasSociais.Durkheim,imortalizadoporobrasqueso,
semdvidaalguma,cnonesdaSociologia,lutouintensamentepelo
espaoquehojeestadispenomeioacadmicoecientfico.Sua
principalobra,AsRegrasdoMtodoSociolgico,foiaresponsvelpela
convulsointerdisciplinarquegolpeouinapelavelmenteseusadversrios,
efinalizouseutrabalhoderuptura,fundaoeconquista.Numperodo
histriconomuitofavorvel,Durkheimfoiarrojado.Deumasvez,
descreveuomtodo,edefiniuaSociologiacomosendoessemodode
pensarquesedeclaradispostoapenetrarodesconhecido.Ressaltaa
obrigatoriedadedenosafastarmosdasprenoes,edenos
despedirmosdasnossashabituaismaneirasdepensar,sentireagir.
Peremptoriamente,omtodosociolgico,declaraDurkheim,esse
pontodevistadisciplinador,exilarsedesimesmo.guisade
complemento,nasdcadasde20e30,personagenscomoGilberto
Freire,FernandodeAzevedo,DelgadodeCarvalho,RogerBastide,
DonaldPierson,CarneiroLeo,tambmlutarameforamvitoriosos,
nestecaso,pelaintroduodaSociologianoensinosecundrioenormal
epelamobilizaofavorvelafundaodoscursossuperioresde
CinciasSociaisnaUniversidadedeSoPauloenaUniversidadedo
DistritoFederal(1).Conquantotenhasidocitadoanteriormente,
vlidorelembrarqueatualmentexitosconsiderveistambmforam
consubstanciados.Emuitoimportanteperceberapresenade
associaes,degruposdetrabalho,decolegiados,dealunos,de
professores,depolticosedemaistributriosnestaluta.
Notenhoaquiaintenodediscutirquestesideolgicas,oude
defenderoucriticaravalidadedequaisquermtodos.Nolevanto
bandeiraneodurheimiana,muitomenossetratadetentarmitificar
outrosintelectualmenterespeitveiscientistassociais.Tenhoapenasa
intenodetrazeramemria,queaslutas,fazempartedahistriadas
CinciasSociais,esuasvitrias,estodescritasemmuitasdesuas
pginas.Alutadehojetohonrosa,quantooutrasquepassaram,e
decerto,quantooutrasqueviro.Nochegouaserumgolpe(inapelvel
comoodeDurkheimaosseusadversrios),ovetoporpartedonosso
Presidente.Paraalguns,ovetojeraatesperado.Muitosressaltama
contradiodeumsocilogovetarainclusodaSociologiaedaFilosofia
noensinomdio,etmrazo,poisemboraacontradiosejaumafora
propulsoraepertinentesCinciasSociais,lhetambmtrao
marcanteoseucarterdiscursivo,enosestranhanonoPresidente,
masnosocilogo,tamanhapobrezadeargumentos.difcildecidiro
quepior,seacreditarquerealmentesetratadedebilidadena
construoeverbalizaodosmotivosquelevaramaoveto,ouseoque
vimosrepresentanadamenosqueomaiscompletodescaso.

MarxescreveraemODezoitoBrumrioqueoshomensfazemsua
prpriahistria,masnoafazemcomoqueremnoafazemsob
circunstnciasdesuaescolhaesimsobaquelascomquesedefrontam
diretamente,legadasetransmitidaspelopassado.Oshomensaque
Marxfazrefernciarepresentamasclasses,queemconflito
movimentamahistria,efazemacontecer.Quandoasclassesevitamo
confronto,Marxafirmasetratardeumperodoimprodutivo,sem
relevnciadahistria,marcadoporpaixessemverdade,verdades
sempaixes,herissemfeitoshericos,histriasemacontecimentos
http://www.espacoacademico.com.br/006/06sociologia.htm

3/4

04/01/2015

SociologiaeFilosofianoEnsinoMdio

desenvolvimentocujanicaforapropulsorapareceserocalendrio
(...).Ascircunstnciassobasquaisseencontraalutadehoje,no
foramescolhidas,massoasquesedevedefrontardiretamente.Assim,
cabefazerumapergunta:Qualahistriadeamanhquehojese
pretendefazeracontecer?(...).

TornarobrigatriooensinodeSociologiaedeFilosofianoensinomdio,
toimportantequantosualegitimaoporpartedasociedade,outro
desafioquegradativamentevemsendosuperado.Maisdoque
ornamentaespedaggicas,oumeroslimboscurriculares,adocncia
destasdisciplinasvemparacontribuirdemodoespecficoepeculiar
juntosdemaisdisciplinasparaconstruodeumasociedadereflexiva,
investigadoradeseumeio,ecapazdeproblematizarsuaprpria
realidade.Decertonospossvel,emboranosimples,mas
imprescindvel,apresentaraoseducandosessemododepensar,de
sentiredeagir.Nosetratadequererformarsocilogosnoensino
mdio,muitomenosnofundamental.Noentantooquesetentano
nadaimpossvelouutpico,poisaSociologiae/ouaFilosofianotma
pretensodeser(comoacreditavaMriodeAndrade,entreoutros
pensadoresemmeadosdadcadade20/30)aartedesalvar
rapidamenteoBrasil.Asintenesnosotoambiciosas,ou
absurdas.Buscasesomente,empregandoseusconceitosemtodos
apenasfacilitarepossibilitaraoeducando,queeleconsigadespertarem
simesmoumnovofocodeseuprpriomeio,edaexercitaroinciode
umpensamentocrticoe/oureflexivoqueoleveaperceberemalguns
antesdesimportantesdetalhes,fatosoufrases,ascontradies,as
desigualdades,arealidadeasuavoltaequeassimelepossaseperceber
emseugrupo,comopartedestegrupo,seindividuar,secompreendere
compreenderasdiferenas,buscasenomaisquefavorecera
cidadania,atolerncia,acoesoeodesenvolvimentosocial.

Ahistriadeamanhquesetentaescreverhoje,adeuma
comunidadecoesa,deumasociedadequecompreendesuasdiferenas,
quecapazdeproblematizarseumeio,quelutaporseusideaisprprios
deprogresso,pelacidadania,econtraaintolerncia,oindividualismoe
oetnocentrismo.ASociologiaeaFilosofiavmcomomodesto,porm
probointuitodetrabalharjuntosdemaisdisciplinasparao
desenvolvimentodoeducando,edacomunidade.Paraalcanaroquese
almejanohtruques,enemsedesdobrarporencanto.Aluta
prossegue,eacidadaniaagradece.
* SandersonDiasBragana

_______________

(1)(Meucci,Simoni.AinstitucionalizaodaSociologianoBrasil:osprimeirosmanuaise
cursos.Campinas,UNICAMP,2000).
Textodeapoio:ASRepresentaesSociaisdeCinciaeSociologiadosProfessoresde
SociologiadaRedePblicadeDistritoFederal,captulo2,Conhecimento,Sociologiae
ReformasEducacionais.

SANDERSONDIASBRAGANA

sandersondb@ig.com.br/sandersondb@hotmail.com

http://www.espacoacademico.com.brCopyright20012003Todososdireitosreservados

http://www.espacoacademico.com.br/006/06sociologia.htm

4/4

Potrebbero piacerti anche