Sei sulla pagina 1di 79

Transistores

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TEMAS
(1) Introduo aos transistores
Conceitos bsicos
Tipos de transistores
(2) Transistor bipolar de juno (TBJ)
Princpios de operao
Modos de operao
Polarizao
Aplicaes
(3) Transistor de efeito de campo (FET)
Princpios de operao de JFETs e MOSFETs
Modos de operao
Polarizao
Aplicaes

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

1
Introduo aos transistores

Conceitos bsicos
Histrico e conceitos

Tipos bsicos de transistores


Transistor bipolar de juno (TBJ)
Transistor de efeito de campo (FET)

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TRANSISTORES

O que um transistor?
Dispositivo eletrnico em que uma pequena
corrente eltrica usada para controlar uma
corrente maior em outros dois terminais
Funes bsicas
Amplificador
Chave

Histria
1947: dispositivo em que uma pequena corrente
sobre uma juno PN poderia controlar a
corrente sobre um outro eletrodo. Foi o primeiro
transistor (TRANSfer resISTOR)
Foi a inveno que permitiu a era do
conhecimento
1958: um dos primeiros circuitos integrados

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TRANSISTORES

Aplicaes
o componente fundamental de uma fonte controlada, do amplificador,
elementos bsicos da eletrnica analgica
o componente fundamental de uma chave lgica, que o elemento bsico da
eletrnica digital

Tipos principais
Transistores Bipolares de Juno (TBJ) e Transistores de Efeito de Campo MOS
(MOSFET)
MOSFETs so os dispositivos mais utilizados atualmente
MOSFET Vs. TBJ
TBJ um dispositivo bipolar, enquanto o MOSFET unipolar
O MOSFET fornece maior impedncia de entrada e propicia menor
consumo de energia
O TBJ mais indicado para operaes em alta frequncia e quando altas
correntes esto envolvidas. Alm disso, muitas vezes preferido quando
so utilizados componentes discretos, tendo em vista a grande quantidade
de componentes disponveis

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Analogia hidrulica simplificada: TBJ

TBJ NPN

Fluxo d'gua na base controla a vlvula correspondente


A vlvula entre o coletor e o emissor controlada pela vlvula da base
A vlvula entre o coletor e o emissor permite a passagem de um maior fluxo
d'gua
O fluxo d'gua na base junta-se ao fluxo d'gua principal no emissor

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Analogia hidrulica simplificada: MOSFET

MOSFET canal N

Presso na porta controla a vlvula correspondente


A vlvula entre o dreno e a fonte controlada pela vlvula da porta
A vlvula entre o dreno e a fonte permite a passagem de um grande fluxo d'gua
mnimo o fluxo d'gua na porta que junta-se ao fluxo d'gua principal na fonte

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

2
Transistor bipolar de juno

Princpios de operao
Estrutura e princpios de funcionamento

Modos de operao
Comportamento e modelos de TBJs

Polarizao
Reta de carga e circuitos de polarizao

Aplicaes
TBJ como chave e amplificador

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Transistores Bipolares de Juno?

Mas ento por que estudar o TBJ?


Voc precisar frequentemente entender as propriedades de entrada e sada do
circuito para conect-los a outros circuitos
O TBJ um timo recurso para interface entre CIs e outros circuitos que voc
projetar
Muitas vezes o CI que voc necessita simplesmente no existe. Nesse caso,
voc dever projetar o circuito a partir de transistores discretos
Talvez seja voc quem vai projetar tais CIs

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Como a estrutura de um TBJ?

Estrutura
um dispositivo semicondutor de 3 terminais composto por 2 junes PN
As 3 regies que o compem so chamadas
emissor
de
, base e coletor

NPN

PNP

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Como a estrutura de um TBJ?

Estrutura
Analisando as duas junes PN isoladamente,
JEB e JCB, cada uma delas

representa um diodo de juno PN

Vale lembrar nesse momento que um diodo comum possui 3 regies distintas d

operao
Conduo
: polarizao direta
Corte: polarizao reversa
Ruptura: polarizao reversa
Entre essas 3 regies de operao, em geral transistores no so projetados

para operar na regio de ruptura

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

NPN

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Como funciona um TBJ?

Princpio de funcionamento em modo ativo


Analisando calmamente..
(1) Como a juno JEB est diretamente polarizada, a regio de depleo
diminui e a juno conduz
(2) Entretanto, devido s diferenas de dopagem e construo, apenas parte
dos eltrons provenientes do emissor se combinam com lacunas na base
(3) Esses poucos eltrons que se combinam na base formam a corrente que
flui pelo terminal da base, IB
(4) A maior parte dos eltrons provenientes do emissor acaba por ultrapassar a
JCB, devido energia acumulada pela polarizao de JEB e pela
distribuio dos eltrons na base. Assim, como o nome indica, o coletor
coleta os eltrons enviados pelo emissor.
(5) Ao atingir o coletor, os eltrons so atrados pelo campo eltrico produzido
pela polarizao reversa da JCB
(6) Esses eltrons formam a corrente do coletor, IC, que bem maior que IB
(7) A base atua como regio de controle do fluxo de portadores de carga do
emissor para o coletor

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Quais as regies de operao de um TBJ?

Regies de operao

Ao controlar as tenses nos terminais de um TBJ, podem ser definidas 4 regie

distintas de operao
Ativo: transistor utilizado como amplificador
Corte e saturao: transistor utilizado como chave
Ativo reverso
: pouca aplicao prtica

A tabela abaixo relaciona as reas s tenses observadas nos terminais do TB


Modo
JEB
JCB
Tenso aplicada (npn)
Corte

Reversa

Reversa

VE > V B < V C

Ativo

Direta

Reversa

VE < V B < V C

Reversa

Direta

VE > V B > V C

Direta

Direta

VE < V B > V C

Ativo reverso
Saturao

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Como funciona um TBJ?

Princpio de funcionamento em modo ativo


Aqui utilizamos um dispositivo
NPN
A operao de um transistor
PNP semelhante
As diferenas so os papis dos eltrons e lacunas, as polaridades das

tenses de polarizao e os sentidos das correntes

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

O primeiro modelo: o mais simples


Considerando que JEB est diretamente polarizada e que JCB est
reversamente polarizada, podemos assumir o seguinte modelo simplificado
Como JEB est diretamente polarizada, temos que

O ganho de corrente de emissor comum, , com valores tradicionalmente


variando entre 20-200, dado por

A corrente do emissor, iE, simplesmente

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Analisando circuitos CC bsicos com um TBJ

As respectivas tenses e correntes so calculadas da seguinte forma


Como est polarizado diretamente

Assim, pode-se calcular

e consequentemente

visto que

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Exemplos bsicos de circuitos CC

Exemplo: NPN
Considerando = 150, calcule
IB, IC
VBE , VCB , VCE

Soluo

Como JEB est polarizada diretamente, o valor de VBE conhecido e


pode-se calcular as seguintes correntes

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Exemplos bsicos

Exemplo: NPN
Considerando = 150, calcule
IB, IC
VBE , VCB , VCE

Soluo

As tenses respectivas so calculadas da seguinte forma

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Outra analogia

O transistor-man

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Exemplos bsicos de circuitos CC

Exemplo: saturao
Este transistor est saturado? Considere que VCE(sat) 0,2 V

Soluo
Primeiro, calculamos a corrente de saturao

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Exemplos bsicos de circuitos CC

Exemplo: saturao
Este transistor est saturado? Considere que VCE(sat) 0,2 V

Soluo
Agora, podemos calcular IB e a corrente IC correspondente

Assim, verificamos que o transistor est saturado

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Algumas aplicaes simples

TBJ como chave


O circuito abaixo pode ser utilizado como uma chave

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Algumas aplicaes simples

TBJ como chave

Quando VBB = 0 , o transistor est em corte, provocando VCE = VCC


Quando JEB est polarizado diretamente e houver corrente na base
suficientemente grande para produzir a mxima corrente no coletor, o transistor
estar saturado

A corrente mnima na base para garantir saturao ser

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

OUTROS EXEMPLOS de ANLISE CC

Exemplo: polarizao com uma nica fonte

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

O segundo modelo: ainda simplificado


Considerando que JEB est diretamente polarizada e que JCB est
reversamente polarizada, podemos assumir o seguinte modelo simplificado
Como JEB est diretamente polarizada, temos que

O ganho de corrente de emissor comum, , cujo valor normalmente varia


entre 20-200, dado por

A corrente do emissor, IE, dada por

Assim, define,se tambm

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

OUTROS EXEMPLOS de ANLISE CC

Exemplo: polarizao com uma nica fonte


Circuito equivalente de Thvenin

onde

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

OUTROS EXEMPLOS de ANLISE CC

Exemplo: polarizao com uma nica fonte


Circuito equivalente de Thvenin
Aplicando a lei das malhas na juno emissor-base, tem-se

onde
e da tem-se

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

OUTROS EXEMPLOS de ANLISE CC

Exemplo: anlise CC, modelo 1, = 100

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

OUTROS EXEMPLOS de ANLISE CC

Exemplo: anlise CC, modelo 2, = 100

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

OUTROS EXEMPLOS de ANLISE CC

Exemplo: anlise CC, > 50

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

OUTROS EXEMPLOS de ANLISE CC

Exemplo: anlise CC, > 50


Considerando que est no modo ativo

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

OUTROS EXEMPLOS de ANLISE CC

Exemplo: anlise CC, > 50


Considerando que est saturado

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Algumas aplicaes simples

Seguidor de emissor
Caractersticas de um seguidor de tenso ( buffer ) usando um transistor NPN

Resistncia de entrada

Onde

Da

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

OUTROS EXEMPLOS de ANLISE CC

Exemplo: transistores em cascata

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Algumas aplicaes simples

Seguidor de emissor

Para que serve este circuito?


Funciona como um buffer, porm com um pequeno deslocamento entre as
tenses de entrada e sada

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Algumas aplicaes simples

Seguidor de emissor
Caractersticas de um seguidor de tenso ( buffer ) usando um transistor NPN

Resistncia de entrada

Onde

Da

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Outro EXEMPLOS

Qual a utilidade esse circuito? Indique uma desvantagem.

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Outros EXEMPLOS

Espelho de corrente bsico ou


fonte de corrente simples

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CURVAS CARACTERSTICAS de um TBJ

Configurao emissor-comum

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

POLARIZAO de um TBJ

Por qu?
Ao polarizar um transistor, podemos estabelecer o ponto de operao CC (ou
quiescente Q) do circuito, de modo que o amplificador opere na regio linear
Caso a polarizao for inadequada, o transistor entrar em saturao ou em
corte e o sinal amplificado ser distorcido

Exemplo

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

POLARIZAO de um TBJ

Exemplo

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

POLARIZAO de um TBJ

Exemplo

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

POLARIZAO de um TBJ

Reta de carga CC
Os diferentes pontos de operao de um circuito com TBJ podem ser ilustrados
graficamente por meio da reta de carga

A partir dela, pode-se determinar os pontos de corte e saturao do circuito


Ponto de corte
Idealmente a interseco da reta de carga com o eixo VCE
Entretanto, devido s correntes de fuga no coletor, ICB0, a tenso a partir
qual o circuito estar em corte ligeiramente menor que VCC
Ponto de saturao
Idealmente a interseco da reta de carga com o eixo IC
Entretanto, haver uma pequena tenso sobre o transistor, VCE(sat), quando
em saturao, provocando um ligeira diminuio em IC(sat)

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

POLARIZAO de um TBJ

Exemplo: regio linear de operao

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

POLARIZAO de um TBJ

Exemplo: regio linear de operao

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

POLARIZAO de um TBJ

Exemplo: regio linear de operao

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

POLARIZAO de um TBJ

Exemplo: ponto de operao e mxima corrente na base, = 200

Em primeiro lugar, pode-se calcular o ponto de operao, como no exemplo


anterior

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

POLARIZAO de um TBJ

Exemplo: ponto de operao e mxima corrente na base, = 200

Em seguida, podemos calcular a corrente de saturao aproximada

Da, podemos calcular a variao mxima da corrente no coletor a partir de Q

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

POLARIZAO de um TBJ

Exemplo: ponto de operao e mxima corrente na base, = 200

Por fim, pode-se calcular a corrente mxima na base correspondente

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

LIMITES de OPERAO de um TBJ

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

LIMITES de OPERAO de um TBJ

Transistor

Polaridade

VCE(max) [V]

ICE(max) [mA]

BC548

NPN

45

100

125 a 900

BC559

PNP

-30

-200

125 a 900

2N222

NPN

30

800

100 a 300

TIP31

NPN

40

3000

20 a 50

TIP31C

NPN

100

3000

20 a 50

2N3055

NPN

80

15000

20 a 50

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CIRCUITOS de POLARIZAO de um TBJ

Polarizao com uma nica fonte: iB fixo ou vBE fixo


Algumas das opes mais simples para se polarizar um transistor com uma
fonte apenas..

Problemas
Variaes em devido temperatura e mudanas paramtricas entre
dispositivos do mesmo tipo

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CIRCUITOS de POLARIZAO de um TBJ

Polarizao com uma nica fonte


Para minimizar efeitos das variaes em , pode-se acrescentar uma resistncia
ao emissor

Nesse caso

e dessa forma RE ir compensar os efeitos das variaes de

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CIRCUITOS de POLARIZAO de um TBJ

Polarizao clssica com uma nica fonte


uma das polarizaes mais utilizadas quando o transistor opera como
amplificador linear

A tenso sobre a resistncia RB2 polariza diretamente a juno emissorbase

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CIRCUITOS de POLARIZAO de um TBJ

Polarizao clssica com uma nica fonte


Circuito equivalente de Thvenin

onde

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CIRCUITOS de POLARIZAO de um TBJ

Polarizao clssica com uma nica fonte


Circuito equivalente de Thvenin
Aplicando a lei das malhas na juno emissor-base, tem-se

onde
e da tem-se

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CIRCUITOS de POLARIZAO de um TBJ

Polarizao clssica com uma nica fonte


Para um bom projeto, devemos garantir
VBB grande pode levar saturao e pequeno pode levar ao corte
Efeito sobre a variabilidade de
Caso a resistncia RE for suficientemente grande, i.e,

poderemos assumir

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CIRCUITOS de POLARIZAO de um TBJ

Polarizao utilizando um resistor de realimentao do coletor para a base


Para amplificadores na configurao emissor comum

RC >> RB / + 1

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CIRCUITOS de POLARIZAO de um TBJ

Polarizao utilizando uma fonte de corrente


RB pode ser elevado para aumentar resistncia de entrada, sem afetar
estabilidade

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Conceitos
Aqui, trataremos do uso de transistores bipolares de juno como amplificadores
de pequenos sinais
Um pequeno resumo
A polarizao de um transistor, ou seja, estabelecer um ponto de operao
em seu modo de operao ativo, uma operao meramente CC
A partir do ponto de operao estabelecido, pode-se efetuar a amplificao
de pequenos sinais
Para analisar tal circuito, utilizaremos um novo modelo simplificado

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Exemplo: um amplificador na configurao emissor comum


O divisor de tenso estabelece o ponto de operao para amplificao de um
sinal capacitivamente acoplado
Acoplamento capacitivo impede que as resistncias da fonte e da carga
afetem a polarizao do transistor
Em termos da tenso VC, a tenso de sada invertida

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Reanalisando um circuito bsico


Em um modelo mais completo do transistor, a JEB no mais analisada como
um simples modelo de queda de tenso constante, mas sim com

Assim, teremos a seguinte equaes


descrevendo o circuito

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Corrente no coletor e transcondutncia


Considerando que a tenso de entrada representada pelas suas componentes
CC e CA, tem-se que

Assim, a corrente no coletor ser

Ou seja

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Corrente no coletor e transcondutncia


Considerando agora que vbe um sinal de pequena amplitude, ou seja, vbe < VT,
pode-se aproximar a relao por

Assim, a corrente total no coletor composta


pelo valor da corrente de polarizao IC e
de um componente de sinal iC

Essa equao relaciona a corrente de sinal no coletor a um sinal de tenso na


JEB correspondente, i.e.

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Corrente na base e a resistncia de entrada na base


Para determinar a corrente de base em funo de vbe, primeiro temos de avaliar
a corrente total na base iB

Ou seja,

onde
Substituindo IC/VT por gm, obtemos

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Corrente na base e a resistncia de entrada na base


Assim, a resistncia de entrada para pequenos sinais entre a base e o emissor,
olhando para o terminal da base, representada por r e pode ser definida
como

i.e.
Dessa forma, r diretamente proporcional a e inversamente proporcional
corrente de polarizao IC
Substituindo gm por IC/VT e substituindo IC/ por IB, temos a seguinte expresso
alternativa para r

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Corrente no emissor e a resistncia de entrada na base


A corrente total no emissor iE pode ser determinada a partir de

Ou seja,

onde
Se representarmos a resistncia para pequenos sinais entre base e emissor,
olhando para o terminal do emissor, como re, ela pode ser definida como

Assim, a resistncia de emissor dada por

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CIRCUITOS EQUIVALENTES CA

O modelo -hbrido
As figuras abaixo ilustram um modelo equivalente de um TBJ para pequenos
sinais

(b)

(a)

Em (a), o TBJ representado como um fonte de corrente controlada por tenso


Em (b), representado como uma fonte de corrente controlada por corrente
So equivalentes, visto que

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CIRCUITOS EQUIVALENTES CA

Aplicando os modelos equivalentes para pequenos sinais


A disponibilidade dos modelos equivalentes do TBJ para operao com
pequenos sinais faz da anlise de circuitos amplificadores com transistores um
processo sistemtico. O processo consiste nos seguintes passos:
(1) Determine o ponto de operao CC do TBJ e, em particular o valor da
corrente CC de coletor, IC
(2) Calcule os valores dos parmetros do modelo para pequenos sinais: gm =
IC/VT, r = /gm e re = VT/IE = /gm
(3) Elimine as fontes CC substituindo cada fonte CC de tenso por um curtocircuito e cada fonte CC de corrente por um circuito aberto. Ateno tambm
aos capacitores de acoplamento e bypass
(4) Substitua o TBJ por seu modelo equivalente. Embora qualquer um dos
modelos possa ser utilizado, um deles deve ser mais conveniente,
dependendo do circuito a ser analisado
(5) Analise o circuito resultante para determinar as grandezas de interesse (por
exemplo, ganho de tenso, resistncia de entrada)

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CONFIGURAES BSICAS de um TBJ

O que so?
Os transistores podem ser ligados em 3 configuraes bsicas
Em cada uma dessas configuraes so definidos os pontos de entrada e sada
do circuito, e tambm qual dos 3 terminais ser a referncia no circuito
Cada uma dessas configuraes possui caractersticas que os fazem
recomendados para diferentes aplicaes
Na construo de amplificadores de mltiplos estgios, pode-se muitas vezes
concatenar diferentes configuraes

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

CONFIGURAES BSICAS de um TBJ

Emissor comum
Ocorre inverso de fase

Transistores

Ganho de corrente

Elevado

Ganho de tenso

Elevado

Impedncia de entrada

Alta

Impedncia de sada

Alta

Antnio Padilha L. Bo

CONFIGURAES BSICAS de um TBJ

Base comum

Ganho de corrente
Ganho de tenso
Impedncia de entrada
Impedncia de sada

Transistores

~1
Elevado
Baixa
Alta

Antnio Padilha L. Bo

CONFIGURAES BSICAS de um TBJ

Coletor comum

Ganho de corrente

Elevado

Ganho de tenso

~1

Impedncia de entrada

Alta

Impedncia de sada

Transistores

Baixa

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Exemplo 1
Problema
Desejamos analisar o amplificador com transistor
ilustrado ao lado para determinar seu ganho de
tenso. Suponha = 100.
Soluo
O 1 passo da anlise consiste em determinar o
ponto quiescente de operao. Para isso, vamos
supor que vi = 0. A corrente CC na base ser

As correntes e tenso no coletor sero

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Exemplo 1
Considerando que o transistor est no modo ativo,
podemos determinar os parmetros do modelo
para pequenos sinais

Para fazer a anlise de pequenos sinais aplica-se


o modelo -hbrido. Usando o primeiro modelo,
chega-se ao circuito equivalente abaixo

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Exemplo 1
Observe que no circuito equivalente ao lado
no esto representadas as fontes CC. Ou
seja, um n de circuito conectado a uma
fonte CC pode ser considerado como um
terra para sinais
A anlise do circuito continua da seguinte
forma

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Efeito Early
Corrente IC depende de VCE

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

TBJ como AMPLIFICADOR

Efeito Early
Corrente IC depende de VCE

Transistores

Antnio Padilha L. Bo

Potrebbero piacerti anche