readad peruana Ao de centenaro de Machu Pcchu para e Mundo UNIVERSIDAD PERUANA DEL CENTRO ADMINISTRACION, DERECHO Y CIENCIA POLITICA, ENFERMERIA Y OBSTETRICIA LOS SIETE ENSAYOS DE: JOS CARLOS MARITEGUI Sete ensayos de nterpretacn de a readad peruana (1928) es e bro centa de geno de |os Caros Martegu. Desde su aparcn hasta nuestros das, es e ms edo de cuntos bros peruanos se conocen. Consttuye ago as como una obgada estacn en que todo esprtu |uven, nteresado por conocer a readad de nuestros probemas, se detene para sumergrse en e torrente de verdades que atravesa sus pgnas. Maczo e contendo, por captar agudos probemas -ve|os y nuevos a a vez-, no ha sdo meado por nnguno de sus refutadores, verbgraca Vctor Andrs Beande que escrbera en tono de rpca, su bro La readad nacona. Adems, e coposo contendo de cada uno de sus captuos, a fuerza anatca de pensamento y a moderna erudcn en que est encuadrada a obra, devenen revestdos en un engua|e armonoso y dct. Esta frescura de esto y e reampagueo frecuente de humor y a rona que nos aproxman a Unamuno y Rod, hacen que a ectura de texto no desmaye en nngn nstante. Mucho de sortego de poeta y no poco de magnetsmo de sofo hay en este bro nmarcesbe. Desde que apareceron os 7 Ensayos, por su orgnadad, por su fuerza, por sus verdades penetrantes y por su forma novedosa de abordar os probemas de pas, susctaron por un ado admracn y aabanzas; por otro, nters y seras crtcas. Este bro de |os Caros, de tantas edcones y comentaros, tuvo e mrto oabe de ncentvar nuevos traba|os e ncar a bsqueda de derroteros dstntos a os tradconaes. (|os Barba Cabaero). La obra est dvdda en os sguentes captuos: 1) Esquema de a evoucn econmca; 2) E probema de ndo; 3) E probema de a terra; 11 Resumen de os 7 ensayos de nterpretacn de a readad peruana 4) E proceso de a nstruccn pbca; 5) E factor regoso; 6) Regonasmo y centrasmo; y 7) E proceso de a teratura. E tmo de estos ensayos es e que nos da a dmensn exacta de pensamento teraro de Martegu. Sus conceptos son de condenacn a a teratura, coona y coonasta. Propugna e naconasmo, es decr que nuestra teratura se sustente en esubstratum raca y esprtua ndgena con proyeccones a cosmopotsmo, como en e caso de Vae|o. Su esto es sobro y drecto. LOS SIETE ENSAYOS VISTOS POR |ORGE BASADRE Con os Sete ensayos, Martegu contrbuy a dvugar en e Per en sentdo sero y metdco de os asuntos naconaes por encma de a erudcn, e cuto de detae y a retrca. Vncu a hstora con os dramas de presente y as nterrogantes de porvenr. Sea probemas que e pasado no haba resueto y que ncden sobre as generacones actuaes, |unto con otros en e tempo de stas susctados. Precs readades acerantes y pattcas que muchos no veron o no quseron ver. Nunca escrb ago que en e fondo o, a soas consgo msmo, creyera una mentra. Estuvo exento de horror o e desdn a estudo que hay en e ama de todo demagogo de zquerda o de derecha. A ntentar e dagnstco de propo pas (que tantas cosas tene de comn con e de otros pases de Amrca andna) reempaz (en aqueos aos) a otros que puderon hacer obra smar (desde e punto de vsta de dstntas deoogas) y que no o hceron porque va|aron a extran|ero o por de|arse evar por a dspersn, e erudtsmo, a fc teratura o os menudos afanes de a vda potca, burocrtca o de vandad soca. Tuvo muchos acertos y a menudo suscta seras reexones; pero a veces pec por un sentdo unatera, o por exceso de esquematsmo, o por personaes afectos o antpatas (muy vsbes, sobre todo, en e ensayo sobre a teratura) o por e carcter tendencoso de su propaganda o, smpemente, por decente nformacn. E msmo se encarg de advertr en e progo de su bro: No soy un crtco mparca y ob|etvo. Ms |ucos se nutren de ms deaes, de ms sentmentos y de ms pasones. Tengo una decarada y enrgca ambcn: a de concurrr a a creacn de socasmo peruano. Estoy o ms e|os posbe de a tcnca profesora y de esprtu unverstaro. E ector nunca debe ovdar estas francas paabras. 11 Resumen de os 7 ensayos de nterpretacn de a readad peruana Por o dems, se necesta mucha preparacn bsca para estudar, pantear y resover desde un sn de nvdo, en unos cnco aos de traba|o, e probema de ndo, e probema de a terra, e probema de a educacn pbca, e factor regoso, e regonasmo y e centrasmo y e proceso de a teratura. Esto era, en readad, mucho ms dfc que comentar a potca europea contempornea o as expresones de a teratura y de as artes que entonces aparecan, por a carenca o a escasez de estudos especazados, y (en muchos casos) por a necesdad preva de traba|os monogrcos, estadstcos, encuestas y otros materaes. Pero, a pesar de todo, con todas as rectcacones que desde os campos ms dversos, se hagan a a obra de Martegu, aun suponendo que ea sea, en agunos aspectos, superada, sempre quedar en pe su e|empo y su sgncado. Nunca merecer esta obra e senco destnado a os escrtorzueos mavoos, n e empen agresvo a as nudades con aureoa y sta, n os romos ad|etvos audatoros a os escrtorzueos meramente smptcos sno e anss oso y desbastado destnado a as obras que paptan y vven a pesar de paso de tempo (Sete Ensayos ya va a cumpr ochenta aos) que enfocan ntereses permanentes, que queren e ben de os ms. Nade podr arrebatare a Martegu e ttuo de ncador de os estudos socastas en e Per. Nade tendr derecho a de|ar de admrar su consagracn a a cutura y a a |ustca soca en un ambente fro y envenenado; y, s a prncpo su vda fue bohema y quzs mpura, esta dscpna na que e door fsco no hzo sno acrecentar, es un e|empo de cmo a grandeza puede nacer no en e fc e|ercco de un don nnato sno en a bre seeccn de una ama que se castga. Lo que ms vae en Martegu no son, pues, sus recetas y sus frmuas, sno su personadad ntegra. Hoy deber de nterpretar est e|os de cch y de ad|etvo convencona que tanto odara. No debe ovdarse, adems, que mur a os trenta y cnco aos. (Hstora de a Repbca de Per, Octava edcn, Tomo 12, pag. 3067 3068). ARGUMENTO I. Esquema de la e!lu"#$% e"!%$m#"a: En este ensayo anaza e proceso soco-econmco peruano partendo de a economa coona a a que percbe como una compusva escsn hstrca que tuerce antnaturamente a espontnea y fecunda economa ncaca. E ncaro desarro una economa socasta, e traba|o coectvo tena un carcter agraro, con nes socaes en su reazacn. La economa feuda mpantada por os conqustadores 11 Resumen de os 7 ensayos de nterpretacn de a readad peruana resuta a|ena a devenr hstrco de estos puebos, ncndose una duadad entre o oca mpuesto y o natura ndgena negado. La coona utz e traba|o coectvo como traba|o forzado en as mnas, descudando e agro y as obras de carcter pbco. E esquema vrrena sofrena as nquetudes comercaes de as coonas; a ndependenca surge como una respuesta a as necesdades de desarroo captasta de a cvzacn occdenta. La Repbca no ogra artcuar a escsn producda por a conqusta. La dependenca con e capta extran|ero no cede n squera ante a aparcn de nuevos rubros de rquezas naturaes; por e contraro, con eo se ahonda e carcter centrasta, costeo y dependente de a economa peruana. II. El &'!(lema del #%d#!: Todas as tess sobre e probema ndgena, que gnoran o euden a ste como probema econmco-soca, son otros tantos estres e|erccos tercos, -y a veces so verbaes-, condenados a un absouto descrdto. No as sava a agunas su buena fe. Prctcamente, todas no han servdo sno para ocutar o desgurar a readad de probema. Martegu concbe e probema de ndo no como un asunto raca, admnstratvo, |urdco, educatvo o ecesstco, sno como un probema sustancamente econmco cuyo orgen est en e n|usto rgmen de propedad de a terra, en e gamonasmo; mentras subssta esta forma de propedad todo ntento por souconar e probema de ndo quedar dsueto en e estr denunca rca o en a prdca oportunsta e nconscente. Termnar con e gamonasmo, con a feudadad, sgnca de- vover ms que terras; sgncar para a raza desposeda su rendcn hstrca, a recuperacn de su esencadad mora y su autntca ntegracn a a vda nacona. La soucn de probema de ndo tene que ser una soucn soca. Sus reazadores deben ser os propos ndos. Este concepto conduce a ver en a reunn de os congresos ndgenas un hecho hstrco. Los congresos ndgenas, desvrtuados en os tmos aos por e burocratsmo, no representaban todava un programa; pero sus prmeras reunones seaaron una ruta comuncando a os ndos de dversas regones. A os ndos es fata vncuacn nacona. Sus protestas han sdo sempre regonaes. Esto ha contrbudo, en gran parte, a su abatmento. III. El &'!(lema de la )#e''a: Martegu estuda a cuestn agrara unda neudbemente a a de ndo, revndcando e derecho de ste a a terra, para o cua era necesaro sacaro de estado de servdumbre que supona e feudasmo de os gamonaes. Luego, muestra cmo e coonasmo que destruy y 11 Resumen de os 7 ensayos de nterpretacn de a readad peruana anqu a economa ncaca de tpo "comunsta", no supo reempazara ms que con e feudasmo. Ou e pas a a comundad agrara de ayu? A pesar de as eyes escrtas, de as Leyes de Indas, a comundad ndgena fue despo|ada por e feudasmo, cuyas expresones eran e atfundo y a servdumbre. Mentras que Europa, por e sgo XVIII, tomaba otro rumbo a fortaecerse y ascender a poder a case que despaz y qud e feudasmo: a burguesa (a revoucn francesa fue una revoucn burguesa). Pero revoucn de a ndependenca hspano- amercana encontr a Per retrasado en a formacn de su burguesa... S ben se aboeron as mtas, se de| en pe a arstocraca terratenente, a que s ben ya no conservaba sus prvegos de prncpo, conservaba sus poscones de hecho. Segua sendo en e Per a case domnante. Esta case, apoyada por e mtarsmo gobernante, retard e surgmento de una vgorosa burguesa urbana. Y recn se ntent una reorganzacn gradua de este probema cuando se promug e Cdgo Cv (1852), que favorec a formacn de as pequeas propedades, en desmedro de os grandes domnos seoraes y de a comundad ndgena, a msmo tempo. No obstante, a pequea propedad no prosper, y por e contraro e atfundo se consod y extend, sendo a nca per|udcada a comundad ndgena, a msma que, pese a todo, ogr sobrevvr. E atfundo de a costa dfera de atfundo serrano; e costeo evoucon haca modos y tcncas captastas, en tanto que e de a serra conserv ntegramente su carcter feuda, resstendo a a transformacn ndustra y captasta; an as no ogr destrur a comundad ndgena. E atfundo costeo cada vez ms gado a capta extran|ero prer despazar os tradconaes cutvos amentcos por e cutvo de agodn de exportacn, generando un crcuo vcoso de mportacn de amentos y exportacn de materas prmas. Indstntamente de tpo de atfundsmo, ste mpeda e desarroo de captasmo nacona, ya que os terratenentes obraban como ntermedaros o agentes de captasmo extran|ero; como una barrera para a nmgracn banca; se oponan a a renovacn de mtodos, cutvos, etc.; era ncapaz de atender a saubrdad rura; partcuarmente en a serra e feudasmo agraro se mostraba de todo nepto como creador de rqueza y de progreso. En una paabra, agrega Martegu, que e gamona como factor econmco, est, pues, competamente descacado. Como a Martegu ms e mportaba segur (y proyectar para e Per futuro) a "comundad agrara ndgena", estuda e destno de sta ba|o e rgmen repubcano. A pesar de a absorcn feudasta, a comundad ha subsstdo por e esprtu de ndo: a pesar de as eyes de cen aos de rgmen repubcano, no se ha tornado ndvduasta. 11 Resumen de os 7 ensayos de nterpretacn de a readad peruana IV. El &'!"es! de la #%s)'u""#$% &*(l#"a: Lo anaza estrechamente gado a econmco-soca, como no poda ser de otro modo. Reconoce y anaza as tres nuencas en a educacn peruana: a espaoa, a francesa y a norteamercana, estas dos tmas n|ertadas en a prmera. La educacn en a coona tuvo un sentdo arstocrtco y un concepto ecesstco y teraro de a enseanza, en otras paabras, una educacn etsta y escostca. E despreco por e traba|o, por as actvdades productvas fue aentado por os caustros unverstaros ncuso uego de producda a ndependenca. La Repbca, que hered as estructuras coonaes, busc uego e modeo de a reforma francesa, ya en as postrmeras de sgo XIX. Hasta que a reforma de a segunda enseanza de 1902, empez a ree|ar a nuenca crecente de modeo angosa|n: sera e prmer paso para adoptar e sstema norteamercano, coherente con e embronaro desarroo captasta de pas. Preconzador de modeo yanqu fue e Dr. Manue Vcente Varn, cuyas prdcas trunfaron con a reforma educatva de 1920, por ey orgnca de enseanza dada ese ao, pero como no era posbe, segn Martegu democratzar a enseanza de un pas, sn democratzar su economa, y sn democratzar, por ende, su superestructura potca a reforma de 20 devno en fracaso. La reforma unverstara merece tambn a atencn de Martegu. Hasta e Per acanzaron os movmentos reformstas que se ncaron en Crdoba, en e ao 1918, producto de a reca mare|ada post- bca, aunque en ese pas, en un prncpo, a deooga de movmento estudant carec de homogenedad y autonoma. Los estudantes de Amrca, queran sacudr e medoevasmo tambn de sus casas de estudo. Sus recamos se basan en a necesdad de que os estudantes ntervengan en e goberno de as unversdades y e funconamento de ctedras bres, a ado de as ocaes, ctedras de mpos y nuevos conocmentos. En una paabra, queran que a Unversdad de|ara de ser un rgano de casta, cesara ese dvorco entre su funcn y a readad nacona y tomara e verdadero rumbo que e era asgnado. Con reacn a este probema, Martegu nos hace un extenso estudo sobre a reforma en e Per y a reaccn en su contra, as deoogas que ntervneron en esta pugna: os conceptos cvstas burgueses de Varn, e arstocratsmo deasta de Deustua, etc. Para Martegu, e probema de a enseanza no puede ser ben comprenddo en nuestro tempo -dce- s no es consderado como un probema econmco y como un probema soca. E error de muchos reformadores ha estado en su mtodo abstractamente deasta, en su doctrna excusvamente 11 Resumen de os 7 ensayos de nterpretacn de a readad peruana pedaggca. No se puede desconocer a ngerenca de factor econmco en a estructuracn de panes y programas de enseanza, en todos os tempos. V. El +a")!' 'el#,#!s!: La regn ncaca fue un cdgo mora antes que un con|unto de abstraccones metafscas. Su gesa (por amara de agn modo) fue una nsttucn soca y potca, cuyo cuto estaba subordnado a os ntereses socaes y potcos de mpero; a gesa era e estado msmo. Es o que se ama Teocraca. Producda a conqusta, se mpuso e cuto catco ms que a prdca de evangeo, de modo que e cuto pagano de a regn ncaca subsst ba|o e cuto catco, fenmeno a que se conoce como sncretsmo regoso. E ro de a gesa catca durante e vrrenato fue de ava de estado feuda y semfeuda nsttudo. S ben es certo que hubo choques entre e poder cv y e ecesstco, stos no tuveron nngn fondo doctrna, sno que fueron meras quereas domstcas. Con e advenmento de a Repbca no hubo cambo en ta sentdo. La revoucn de a Independenca, de msmo modo que no toc os prvegos feudaes, tampoco o hzo con os ecesstcos. E radcasmo gonzaez-pradsta surgdo a nes de sgo XIX consttuy a prmera agtacn antcerca surgda en e Per, pero carec de ecaca por no haber aportado un programa econmco-soca. De acuerdo a a tess socasta, as formas ecesstcas y doctrnas regosas son pecuares e nherentes a rgmen econmco-soca que as sostene y produce, y por tanto, su preocupacn es cambar sta y no aqueas. VI. Re,#!%al#sm! - "e%)'al#sm!: Este probema, en certo modo, vene vertebrando todos os dems. Aunque reconoce que exste, sobre todo en e sur peruano, un sentmento regonasta, dcho regonasmo no parece ser ms que una expresn vaga de un maestar y un descontento. En readad, e probema se pantea entre Centrasmo y Federasmo. E Centrasmo se apoya en e cacqusmo y gamonasmo regonaes (dspuestos, no obstante, a recamarse federastas de acuerdo a as crcunstancas), mentras que e Federasmo recuta sus adeptos entre os cacques y gamonaes en desgraca ante e poder centra. Certamente, uno de os vcos de a organzacn potca de Per es y sgue sendo su centrasmo. Pero entende Martegu que toda descentrazacn que no se dr|a a souconar e probema agraro y a cuestn ndgena, no merece ya n squera ser dscutda, porque, adverte, no es este probema meramente potco, n desde este soo punto de vsta ea acanzara para souconar os probemas esencaes. Por otra parte es 11 Resumen de os 7 ensayos de nterpretacn de a readad peruana dfc denr y demarcar en e Per regones exstentes hstrcamente como taes. No obstante Martegu estuda as tres regones fscas: a Costa, a Serra y a Montaa (que no sgncan regones en cuanto a a readad soca y econmca), armndonos que a Montaa carece an de sgncacn soco-econmca; en cambo, a actua peruandad se ha sedmentado en terra ba|a o Costa, y a Serra es e refugo de ndgensmo. Las formas de descentrazacn ensayadas en a hstora de a Repbca, han adoecdo de vco orgna de representar una concepcn y un dseo absoutamente centrastas, dce Martegu, y como a descentrazacn a que aspra e regonasmo, no es egsatva sno admnstratva, e probema ha permanecdo en pe. Ou opna Martegu sobre a descentrazacn? Prmero, carcar e propo concepto de regonasmo, para evtar e gamonasmo regona. Luego una dentva opcn entre e gamona o e ndo: no exste un tercer camno. Porque, o ms certo es que nnguna reforma que robustezca a gamona contra e ndo, por mucho que aparezca como una satsfaccn de sentmento regonasta, puede ser estmada como una reforma buena y |usta. Tambn estuda e probema de a capta, concernente a todas as captaes de Amrca, y sostene que a suerte de Lma est subordnada a os grandes cambos potcos, como ensea a hstora de Europa y a propa Amrca. VII. El &'!"es! de la l#)e'a)u'a: En ste su tmo ensayo, Martegu renunca a ser un crtco mparca: Decaro sn escrpuo, que trago a a exgess terara todas ms pasones e deas potcas .... Desde su punto de vsta anaza a teratura de a Coona, de rrenuncabe acn espaoa, en esprtu y sentmentos, y este coonasmo menta supervve a Vrrenato, dando como resutado una teratura medocre por fata de races propas, no habendo poddo eudr a suerte que e mpona su orgen. Expca as razones soco-econmcas por qu ha subsstdo ese coonasmo teraro, y agrega: e terato peruano no ha sabdo cas nunca sentrse vncuado a Puebo. Aunque destaca en Garcaso, ms Inca que conqustador, e prmer desteo de "peruandad", y rescata a Rcardo Pama y a sus Tradcones de as pretensones de coonasmo, pues estas Tradcones tenen potca y socamente una acn democrtca. Hay que esperar hasta a egada de Gonzez Prada para ver anuncada a posbdad de una autntca teratura peruana. Gonzez Prada sgnca a ruptura con e vrrenato; uno de os tmos reductos de coonasmo nteectua es a unversdad, de a emerge a generacn futursta. 11 Resumen de os 7 ensayos de nterpretacn de a readad peruana En taes crcunstancas e Movmento Conda, encabezado por Vadeomar, surge como una nsurreccn, como una acttud antacadmca recamando sncerdad y naturasmo, esa sncerdad que no se encuentra en os versos de |os Santos Chocano por su excesva egoatra pero que s aparece en os ensoados versos de |os Mara Eguren. Son tambn anazados por Martegu: Marano Megar, Magda Porta (a quen am a prmera poetsa de Per), Aberto Gun, Aberto Hdago y Csar Vae|o de quen dce es e poeta de una estrpe, de una raza, creador absouto, nostgco pero no retrospectvo. No aora e mpero como e pasadsmo perrchoesco aora e vrrenato. Su nostaga es una propuesta sentmenta o una protesta metafsca. Nostaga de exo; nostaga de ausenca. Y, namente, anaza as correntes de su actuadad, en especa a ndgensta, que ena una funcn hstrca en a socooga peruana en evoucn y cuyo ms ampo sentdo o eva a consubstancarse con a revndcacn de o autctono, que, no obstante, no paraza os otros eementos vtaes de a teratura peruana. Y es teratura "ndgensta" y no "ndgena" -acara Martegu- porque an no puede dar una versn versta de ndo, sno que tene que deazaro y estzaro. Tampoco puede darnos su propa nma. Es todava una teratura de mestzos ... Martegu confa en a suerte de mestza|e, e que debe ser anazado como cuestn socogca, no tnca. APNDICES: EL MITO DEL SOCIALISMO INDGENA EN MARIATEGUI De qu fuentes se nutr Martegu para eaborar sus tess sobre e potenca socasta de os ndgenas andnos, pedra meduar de su proyecto nacona y socasta? En e bro "EL MITO DEL SOCIALISMO INDGENA EN MARIATEGUI" de hstorador uruguayo Gerardo Lebner, pubcado por a PUCP en 1999, se trat de ducdar dchas fuentes. Gerardo Lebner nac en Montevdeo, Uruguay, en 1965. En 1970 eg a Israe |unto con sus padres, quenes de|aron e pas durante a dctadura mtar. Hstorador de a Unversdad de Te Avv y especasta en Hstora Latnoamercana Moderna, empez a nvestgar a Martegu debdo a un nters persona sumado a exstente en mbtos acadmcos nternaconaes por su obra. "M ncnacn desde un prncpo fue descfrar os contextos peruanos en os que Martegu actuaba-arma Lebner-, porque no acepto una hstora nteectua desconectada de a hstora soca y cutura. Personamente rechazo e concepto de 'nuenca' de deas, preero referrme a a recepcn contextuazada de deas y, por o tanto, a su resgncacn. O sea, o su gners en Martegu no era e ccte orgna de deas marxstas, soreanas, 11 Resumen de os 7 ensayos de nterpretacn de a readad peruana etc. que nuyeron en su pensamento, sno a forma en que as adapt y us en os contextos peruanos". "E Mto de Socasmo Indgena..." empeza por abordar os contactos que tuvo con os ndgenas andnos. "Las fuentes que medaron entre Martegu y e campesnado andno, e sector supuestamente ms numeroso en os 20 y, por o tanto, ndspensabe en e proyecto de ntegracn nacona y revoucn soca que procuraba eaborar, fueron os entonces pu|antes nteectuaes msts en os centros urbanos andnos (Cusco, Puno, |au|a), pubcacones de as prmeras nsttucones ndgenstas ocaes creadas por Legua, a experenca acumuada por anarco-sndcastas y por deegados de a Asocacn Pro-Indgena en sus partcpacones en conctos campesnos, y sus propos contactos con os mensa|eros de comundades que en os 20 partcparon de os congresos en Lma de Comt Pro-Derecho Indgena Tahuantnsuyu, entre otros". A partr de este contexto puede tratar de entenderse cmo eabor Martegu su dscurso. Para Lebner, "tenemos que consderar e eurocentrsmo nevtabe de a nteectuadad croo-mestza que tuvo que abordar una readad andna compe|a y pecuar con categoras de orgen europeo. Aunque Martegu fue conscente de probema y procur superaro otorgando nuevos sgncados a conceptos o conceptuazando trmnos surgdos en e contexto andno, no nvent e mto de socasmo andno, sno que sntetzaba y reformu deas exstentes en e marco terco de un marxsmo heterodoxo y exbe, encamnndoas en funcn de un proyecto de transformacn nacona utzando una retrca muy atractva. Creo que as caves de su pensamento resden en e dogo, medado por dstancas cuturaes y atravesado por maentenddos y resgncacones, entre Martegu y sus fuentes andnas. Pero a a vez destaca precsamente por su capacdad para vsumbrar e magnar en base de a nformacn que posea un proyecto nacona y soca revouconaro. se es su gran mrto". Apuntes autobogrcos de |. C. Martegu "Aunque soy un escrtor muy poco autobogrco, e dar yo msmo agunos datos sumaros. Nac e 95. A os 14 aos entr de acanza re|ones en perdco. hast 1919 traba| en e darsmo, prmero en "La Prensa", uego en "E Tempo", namente en "La Razn". En estetmo daro patrocnarnos a reforma unverstara. Desde 1918, nauseado de potca croa me orent resuetamente haca e socasmo, rompendo con ms prmeros tanteos de terato nconado de decadentsmo y bzantnsmo nsecuares, en peno apogeo. De nes de 1919 a medados de 1923 va| por Europa. Resd ms de dos aos en Itaa. donde despos una mu|er y agunas deas. Anduve por Franca, Aemana, Austra y otros pases. M mu|er y m h|o me mpderon egar a Rusa. Desde Europa me concert con agunos peruanos 11 Resumen de os 7 ensayos de nterpretacn de a readad peruana para a accn socasta. Ms artcuos de esa poca seaan estas estacones de m orentacn socasta. A m vueta a Per, en 1923, en reporta|es, conferencas en a Federacn de Estudantes, en a Unversdad Popuar, artcuos, etc., expqu a stuacn europea e nce m traba|o de nvestgacn de a readad nacona, conforme a mtodo marxsta. En 1924 estuve, como ya o he contado, a punto de perder a vda. Perd una perna y me qued muy decado. Habra seguramente ya curado de todo con una exstenca reposada. Pero n m pobreza n m nquetud esprtua me o consenten. No he pubcado ms bros que e que Ud. conoce. Tengo stos dos y en proyecto otros dos. He aqu m vda en pocas paabras. No creo que vaga a pena hacera notora; pero no puedo rehusare os datos que Ud. me pde. Me ovdaba: soy un autoddacta. Me matrcu una vez en etras en Lma, pero con e soo nters de segur e curso de atn de un agustno erudto. Y en Europa frecuent agunos cursos bremente, pero sn decdrme nunca a perder m carcter extraunverstaro y ta vez, s hasta antunverstaro. En 1925 a Federacn de Estudantes me propuso a a Unversdad como catedrtco en a matera de m competenca; pero a maa vountad de Rector y, seguramente, m estado de saud, frustraron esta ncatva." De a carta de fecha 10 de enero de 1927, envada por |os Caros Martegu a escrtor Enrque Espnoza (Samue Gusberg), drector de a revsta La Vda Lterara, edtada en Buenos Ares. Se pubc a carta en su nmero de mes de mayo de 1930, en homena|e a recn faecdo Martegu.