Focus Magazine

Bas Meelker
jaargang 101
nummer 10
oktober 2014
6,95
Sony Alpha 7s
Samsung NX mini
Sony Alpha 77 Mark II
Sigma DP2 Quattro
EN OOK:
100 JAAR SCHERP IN FOTOGRAFIE
j
a
a
r
g
a
n
g

1
0
1

n
u
m
m
e
r

1
0

o
k
t
o
b
e
r

2
0
1
4
f
o
t
o
g
r
a
e
m
a
g
a
z
i
n
e
Brandpunt & perspectief
Techniek, achtergrond n misvattingen
ACHTERGROND
Perfecte scherpte
Hoe krijg je het scherpste eindresultaat?
PRAKTIJK
Het histogram
Leer het lezen n gebruiken
CURSUS
Lensadapters
Het einde van de
merkgebondenheid?
TEST
Betere
landschaps
fotos
PRAKTIJK
10 klassieke fouten
die gemakkelijk zijn
te vermijden
Rechts
belichten
Minder bewerkingen
met slimme trucs
PRAKTIJK
dhr. R.D. Zweers -Moleneind 54 4841LN PRINSENBEEK - yiman_zweers@yahoo.com - Uw abonneenummer is: 1380180
Word Focus -abonnee
en kies zelf je korting
3 6
12
Word Focus -abonnee
en kies zelf je korting
Wil je Focus 3 maanden gratis lezen?
6 maanden gratis lezen mag ook!
En alsof dat nog niet genoeg is, geven we ook
nog eens 1 jaar lang gratis Focus weg.
Je ontvangt dus altijd 50% korting!
Hoe lang wil jj Focus gratis lezen?
www.focusmedia.nl/kiesjekorting
(Deze aanbieding is alleen geldig als je de afgelopen zes maanden geen abonnement op Focus hebt gehad)
5
0
%
K
O
R
T
I
N
G
3 6 12
Neem een
kwartaalabonnement
en krijg de volgende
3 maanden gratis.
15,50
voor een half jaar
lang Focus!
Neem een
halfaarabonnement
6 maanden gratis.
31,-
voor een jaar
lang Focus!
Neem een
jaarabonnement
12 maanden gratis.
62,-
voor twee jaar
lang Focus!
FOCUS 10 4 OKTOBER 2014
Testredacteur
voor n dag!
OPROEP
DOE MEE MET HET SAMSUNG NX1 TESTPANEL
Kijk jij ook likkebaardend naar de nieuwste
technologische snufes binnen de foto-
grae en wil je als eerste in Nederland aan
de slag met het nieuwste vlaggenschip
binnen de NX-lijn van Samsung? Meld je
dan aan voor het Samsung NX1 testpanel
op 29 oktober en krijg direct een workshop
van de Focus Masters er gratis bij.
Testpaneldag
Tijdens deze inspirerende dag zul je onder begeleiding
van twee professionele fotografen met de nieuwste
NX1-camera aan de slag gaan. Je zult tijdens dit testpanel
ervaren hoe het is om met een opvallend compact
gebouwde en lichtgewicht systeemcamera te werken.
Je maakt kennis met de nieuwste mogelijkheden en de
professionele kwaliteit. De Samsung NX1 testpaneldag
wordt gehouden in Studio34x in Almere en wordt
begeleidt door de Focus Masters Adrian Sommeling en
Ronald Koster. Dat is Nederlands meest innovatieve
fotostudio. Je hebt maar liefst 750m2 tot je beschikking,
verdeeld over twee studios. De voorste studio beschikt
over een witte limbowand van 120m2 en heeft een draai-
schijf van 6 meter waar zelfs een auto van 2,5 ton moeite-
loos op kan draaien. Het hangende reectiescherm van
8 meter is in hoogte verstelbaar en kan automatisch
kantelen. De tweede studioruimte heeft een industrile
uitstraling: ruim 400m2 met een zwarte limbowand op
een verhoogd podium van meer dan 6 meter. Uitgerust
met een uitschuifbaar daglichtpaneel voor de daglicht
specialisten.
DOE MEE MET HET SAMSUNG NX1 TESTPANEL
Neem zelf
de proef op
de som!
Wanneer je deelneemt aan
dit testpanel, zul je dit als
bijzonder leerzaam ervaren.
De begeleidende profes-
sionals delen hun kennis,
zodat je niet alleen de
camera leert kennen, maar
ook direct deze kennis in de
praktijk kunt brengen. Laat je
verrassen door de intelligen-
te en innovatieve technieken
van het vlaggenschip van
Samsung, en door de kwali-
teit van het resultaat!
Wil jij ook kosteloos deel-
nemen aan het Samsung
NX1 testpanel, inclusief
deskundige begeleiding van
twee professionals? Motiveer
dan waarom jij de aan-
gewezen persoon bent om
plaats te nemen in dit test-
panel, en wellicht begroeten
wij je binnenkort wel. Om in
aanmerking te komen, kun je
je aanmelden via
focus@focusmedia.nl
I AM THE NEW NIKON D810. Ik ben een veelzijdige expert
met hoge resolutie. Ik heb een 36,3 MP sensor van FX-formaat, EXPEED
4- beeldverwerking en ISO-bereik van 64 tot 12.800, en daarom kan
alle lichtomstandigheden aan. Mij ontgaat niets dankzij mijn
burstmode tot 7 fps en multiformaat Full HD videofunctie van 60p.
Ik ben de camera voor perfectionisten. nikon.nl
I AM NO COMPROMISES
Bekijk hoe deze foto tot stand is gekomen via youtube.com/IAMNIKONNL
Video: Nikon D810 | Behind the scenes met Miss Anila
Image Miss Anila
351 Nikon_D810_230x300.indd 1 08-09-14 11:23
Uitgever
Focus Magazine BV
Postbus 905, 2003 RX Haarlem
Hendrik Figeeweg 1-z, 2031 BJ Haarlem
tel: 023-3031820
e-mail: focus@focusmedia.nl
internet: www.focusmedia.nl
Facebook: www.facebook.com/focusmagazine
Twitter: http://twitter.com/focusmedianl
Secretariaat/FocusXtra
Jannie de Kruijf; jannie@focusmedia.nl
Roos Schouw; roos@focusmedia.nl
Redactie
Remco de Graaf (uitgever/hoofdredacteur)
Dirk van der Spek (senior editor)
Raymond Harper (eindredacteur)
Dennis Hissink (website)
Mich Buschman (fototechniek)
Frans Barten (fototechniek/beeldbewerking)
Roos Schouw (redacteur)
Jannie de Kruijf (redacteur)
Ger Meesters (fototechniek)
Medewerkers
Frits Baarda, Jan Bosteels, Johan Elzenga,
Joep Kock, Philip Kruijer, Johan de Vos
en Janin Wensink
Vormgeving
Erik Kwant
Ido Harmens (FirmaVorm, Arnhem)
Druk
Boom + Verweij, Mijdrecht
Abonnementen
Een jaarabonnement kost 62,- in Nederland en
68,- in Belgi. Een tweejarig abonnement kost
115,- (NL) en 127,- (B). Bij betaling met een accept-
giro wordt 2,50 aan administratiekosten berekend.
Een los nummer kost 6,95. Focus verschijnt 12x
per jaar. Een nieuw abonnement wordt gestart met
de eerst mogelijke editie voor een bepaalde duur.
Het abonnement zal na de eerste (betalings)periode
stilzwijgend worden omgezet naar een abonnement
van onbepaalde duur, tenzij u uiterlijk n maand
voor aoop van het initile abonnement schriftelijk
opzegt. Na de omzetting voor onbepaalde duur kan
op ieder moment schriftelijk worden opgezegd per
wettelijk voorgeschreven termijn van n maand.
Opgave en vragen over abonnementen:
Abonnementenland, Postbus 20, 1910 AA Uitgeest.
Tel: 0900-ABOLAND of 0900-2265263 ( 0,10 p/m).
Vanuit Belgi: Abonnementenland, Diependaalweg 6,
3020 Herent. Tel: 028-085523.
Nieuwe abonnementen:
www.bladenbox.nl of www.bladenbox.be
Adreswijzigingen en opzeggingen:
www.aboland.nl of www.aboland.be
Beindigen abonnement:
Opzeggingen (uitsluitend schriftelijk) dienen
vier weken voor aoop van de abonnements-
periode in ons bezit te zijn.
Nabestellingen
Nabestelling van voorgaande nummers tot een
half jaar terug kan via focus@focusmedia.nl.
Portfolios
Iedereen is vrij zijn/haar werk voor publicatie in
Focus aan te bieden. Dat kan per e-mail via verwijzing
naar de website of door inzending van het werk via
e-mail op focus@focusmedia.nl. De redactie reageert
alleen in geval van geschiktheid voor publicatie.
FocusXtra
FocusXtra is een commercile koopwijzer in Focus
waar fabrikanten tegen vergoeding facultatief hun
producten met specicaties kunnen laten opnemen.
Auteursrecht
Het auteursrecht op dit tijdschrift en op de daarin
verschenen artikelen wordt door de uitgever
voorbehouden. Op toegestane verveelvoudiging
is het wettelijk bepaald inzake het Reprorecht van
toepassing (art. 16b en 17 Auteurswet en AmvB
van 25-6-1974, Stbl. 351). Hoewel de informatie in
Focus naar beste weten juist is, blijven vergissingen
en drukfouten mogelijk. Uitgever noch redactie
stelt zich daarvoor aansprakelijk.
Coverfoto: Bas Meelker
Focus is onderdeel van de Focus
Media Groep en mede-oprichter
van de European Imaging and
Sound Association (EISA).
Focus
Masters
Live
I
k heb al eerder geschreven dat je veel gaat horen van onze Focus Masters.
Dit najaar gaan we spreekwoordelijk echt los met diverse workshops. Het
programma-aanbod groeit gestaag, maar nu zitten er al niet te missen dagen bij.
Om te beginnen de Focus Masters Borrel op 16 oktober in Studio 34x (waar al
onze activiteiten worden gehouden). Het aantal plaatsen is beperkt, dus meld je snel
aan via ons registratiesysteem op shop.focusmedia.nl. Entree is 25 euro. Voor drank
en hapjes zorgen wij. Adrian Sommeling trapt op 6 oktober af met zijn workshop
coverfotograe. In Focus 7 heb je al een beetje in zijn keuken kunnen kijken bij het
artikel Making of the cover, nu ben je zelf aan de beurt. Creatieve covers starten met
een creatieve aanpak. Na de introductieronde ga je direct aan de slag. Focus Master
Adrian Sommeling begeleidt je en helpt bij de inval van het licht, patronen en lijnen,
onder- en overbelichting en natuurlijk de compositie. Daarna schakel je over naar het
model. Deze individuele fotos worden laten samengevoegd tot n geheel. Je werkt
met light shapers, leert over de positie van de lampen en hoe je het model moet
aansturen, zodat goed wordt geacteerd op jouw aanwijzingen. Je leert ook over de
nabewerking. Van de basis, zoals het uitsnijden van modellen, tot werken met lagen,
laagmaskers en aanpassingslagen. Na deze dag kijk je op een vernieuwde manier naar
je onderwerpen. Omdat je hebt geleerd over schaduwen, zon, bewolking en kunst-
licht. Is het niet helemaal perfect, dan laat Adrian Sommeling zien hoe je het verbetert
in Photoshop. Met als eindresultaat een perfecte cover voor Focus. Misschien wordt
die van jou wel de winnaar! Je kunt deze workshop volgen op 6, 17 en 20 oktober.
Aanmelden kan via shop.focusmedia.nl. Op 29 oktober kun je s avonds deelnemen
aan het Samsung NX Testpanel. Je krijgt de kans om gratis het nieuwste vlaggenschip
van Samsung te testen. Onder begeleiding van Focus Master Ronald Koster. Hij geeft
ook drie workshops over itsfotograe. Deze workshops vinden in januari plaats.
Brendan de Clerq leert je alles over licht in zijn workshops in december. En last but
not least: noteer 13/14 december vast in je agenda. Dan zijn de Focus Masters Live.
Een tweedaags evenement in Studio34x. In de aankomende Focus lees je daar alles over!
Remco de Graaf
hoofdredacteur Focus
VOORWOORD
State of the Art technologie vanwege de gekozen materialen. Deze bieden namelijk
een optimale bescherming met zo min mogelijk gewicht. Met Advanced Bags van
Manfrotto weet je dat je apparatuur veilig is, zodat je je gemakkelijk op maar n ding
hoeft te focussen: volg je emoties en zet ze om in de fraaiste fotograe!
Manfrotto professionele fotostatieven zijn te verkrijgen bij o.a.:
Calumet, CameraNu, Cameratools, Cameraland, Kamera-Express,
Coolblue, Foto Verschoore, Foto Klein en Foto Konijnenberg.
Provak.nl
Advanced Bags van Manfrotto
Architectuurfotograe
in beeld en woord
Luuk Kramer & Michel Boesveld
over de jne kneepjes van het vak
Iedereen maakt wel eens fotos van gebouwen,
al is het maar op vakantie. Maar goede archi-
tectuurfotos komen niet vanzelf tot stand.
Twee specialisten op dit terrein geven tekst en
uitleg bij hun werk, zodat je weet waar je
voortaan op moet letten. En leert hoe je fotos
maakt die uitstijgen boven het maaiveld.
24
34 Perspectief
Wat is het en wat doet het?
48 Scherpere fotos
Meer megapixels
op zichzelf niet genoeg
62 Rechts belichten
Maak gebruik van de
lineariteit van de sensor
70 Adapters
Het einde van de
merkgebondenheid?

82 Samsung NX mini
Experiment in miniaturisatie moet
bestaansrecht nader bewijzen
86 Sony Alpha 77 Mark II
Sonys Translucent Mirror
technologie slaat terug!
90 Sigma DP2 Quattro
Hoogwaardige puristencamera
97 FocusXtra
Koopwijzer digitale fotograe
Betere landschapsfotos
10 klassieke fouten die makkelijk te vermijden zijn
Net als bij veel andere vormen van fotograe valt er bij landschapsfotograe
een aantal klassieke fouten te onderkennen. Fouten die veel fotografen maken,
terwijl ze eenvoudig te vermijden zijn.
BredaPhoto 2014
Masterclass voor
amateurfotografen
Van 11 september tot en met 26 oktober
vindt in Breda het tweejaarlijkse fotofestival
BredaPhoto plaats. Het programma omvat niet
alleen tentoonstellingen; je kunt er lezingen,
boekpresentaties en fotoreviews bezoeken en
workshops volgen. Ook speciale Masterclasses
voor getalenteerde amateurfotografen
maken deel uit van het programma.
66
INHOUD

M
i
c
h
e
l

B
o
e
s
v
e
l
d
Johan Elzenga

P
i
e
t

R
a
a
t
s
Rubrieken:
10 Spotlight
12 Infocus/Agenda
18 Productinfo
32 De Klik
60 Kritiek
94 Boeken
96 De Achterkant
Het histogram
Wat je ervan moet weten
en wat je ermee kunt doen
54
Sony Alpha 7s
De nieuwe koning van
low light-fotograe
78
40
SPOTLIGHT
Noorderlicht Fotomanifestatie 2014
In de rubriek
Spotlight
besteden we
maandelijks
aandacht aan
een bijzondere
gelegenheid,
expositie of
fotograaf.
De wereldwijde economie
is bijna voortdurend in
crisis en politieke
systemen staan onder
zware druk. Het moet
anders; het moet beter.
Steeds meer mensen
zoeken daarom naar
alternatieven. Noorder-
licht laat er een aantal
zien. Met de hoofd-
expositie An Ocean of
Possibilities in het Fries
Museum en een aantal
nevententoonstellingen
op diverse locaties in
Leeuwarden.
H
et conict rond de grote,
nancieel machtige
bedrijven die met hun
overwicht een bedrei-
ging betekenen, het ecosysteem van
de aarde aantasten en de democratie
ondermijnen, raakt ons steeds direc-
ter. We hoeven echter niet machte-
loos aan de zijlijn te staan, maar
kunnen zelf actief een inbreng
hebben in de toekomst. Voor diege-
nen die buiten de gebaande paden
durven te gaan, is er een zee van
mogelijkheden. Dit kunnen particu-
lieren of kleine gemeenschappen
zijn, bedrijven die denken in termen
van duurzaamheid, of sociale onder-
nemingen. In welke vorm dan ook,
allemaal proberen ze een betere
toekomst te realiseren, niet alleen
voor zichzelf maar ook voor
anderen. Zelfs als dit onzekere
vooruitzichten meebrengt.

Noorderlicht Fotomanifestatie
2014 - An Ocean of Possibilities
t/m 26 okt
Fries Museum (en div. andere
locaties)
Wilhelminaplein 92, Leeuwarden
www.noorderlicht.com
Katharina Fitz Urban Gardening Patchwork 2012-2013
Samengevoegde fotos van moestuinen op voormalig vliegveld Tempelhof in
Berlijn symboliseren de macht van het individu om gevestigde structuren te
doorbreken.
Alex Masi Bhopal Second Disaster
Salman, 13 jaar, is blind en heeft een ernstige neurologische stoornis. Dertig jaar
na de giframp in het Indiase Bhopal zijn nog steeds honderdduizend mensen
chronisch ziek door de efecten van de gaswolk die destijds uit de fabriek van
Union Carbide ontsnapte. Het aantal kinderen met aangeboren afwijkingen is
scherp gestegen door het gif dat nog altijd in het drinkwater aanwezig is. De
rechtszaak tegen DOW Chemical (dat Union Carbide overnam) sleept zich nog
steeds voort. In de steek gelaten door hun eigen overheid rest de bevolking niets
anders dan hun lot in eigen hand te nemen.
SPOTLIGHT
Carlotta Cardana Mod Couples 2012 ongoing
Portretten van stelletjes uit de mod-subcultuur, die meer van zichzelf
laten zien dan hun masker van sixties-mode, muziek en scooters doet
vermoeden.
INFOCUS
Evenementen,
exposities,
boeken en sites
waarvan Focus
vindt dat je
ze niet mag
missen.
Verborgen schoonheid
De huizen Van Brienen, Van Loon en Willet-Holthuy-
sen zijn monumentale grachtenpanden in Amster-
dam. Marie-Jeanne van Hvell tot Westerier zwierf
er vele dagen rond om de bijzondere sfeer te foto-
graferen. Met haar analoge Hasselblad legde ze de
mooiste plekjes en ruimtes vast, zowel in details als in
volle grandeur. De fotos zijn nu in een expositie te
zien n verzameld in een boek. Vijf auteurs lieten zich
door de beelden inspireren tot een literaire bijdrage.
Belangrijk in het werk van Marie-Jeanne van Hvell
tot Westerier is het tijdloze van de zwart-witfoto-
grae en vooral het natuurlijke, bestaande licht. In
een eerder interview met Focus vertelde ze: De
zwart-witfotograe heeft het tijdloze in zich, en dat is
precies wat ik zo mooi vind. Ik weet meteen wanneer
een beeld interessanter is in zwart-wit of in kleur. Dit
heeft vaak ook met schaduwen te maken. Kleur mag
van mij, maar alleen wanneer het echt iets toevoegt.
Het gaat mij om schoonheid - de sfeer die een foto
oproept. Ik houd niet van fotos waarop alles
100 procent is uitgelicht, je elke hoek van de kamer
ziet. Er moet mysterie blijven. Het bestaande licht
geeft je op de foto een bepaald gevoel daar ter plekke
aan-wezig te zijn. Het beschikbare licht bepaalt de
sfeer: een gevoel van verstilling en gestolde tijd.
www.marie-jeannefotograe.nl
Hidden Beauty
Marie-Jeanne van Hvell tot Westerier
t/m 25 okt
Eduard Planting Gallery Fine Art Photographs
Eerste Bloemdwarsstraat 2, Amsterdam
www.eduardplanting.com

Howard Greenberg is een grote naam in
de fotobranche. Zijn galerie in Manhat-
tan is een van de grootste en meest
prestigieuze fotogaleries ter wereld.
Hiernaast heeft hij in de afgelopen dertig
jaar een bijzondere privcollectie bij
elkaar verzameld. De collectie laat een
breed overzicht zien van de westerse
fotograegeschiedenis van de afgelo-
pen eeuw, met als zwaartepunten de
New York School en het Tsjechische
modernisme van de jaren twintig en
dertig. Greenberg kiest de fotos niet
vanwege de bekendheid van een
fotograaf, maar uit een persoonlijke
liefde of fascinatie voor een bepaalde
foto. Ook de kwaliteit of bijzondere
Dorothea Lange, Migrant Mother, Nipomo,

California, 1936. Library of Congress. Courtesy of
Howard Greenberg Collection
Masterpieces from
the Howard Greenberg Collection
Verborgen schoonheid, de huizen Van Brienen,
Van Loon en Willet-Holthuysen
Teksten Reinier Baarsen, Bernard Hulsman, Nicolaas
Matsier, Ileen Montijn en Alex Verburg
Uitgeverij Noord-Holland
24,50 (verschijnt 16 okt)
ISBN 9789078381730
geschiedenis van de afdruk kan reden tot
aankoop zijn. Zon honderdvijftig stuks uit de
inmiddels meer dan vijfhonderd fotos
tellende verzameling kun je nu bekijken in
het Joods Historisch Museum. Hierbij zitten
veel beroemde fotos van Henri Cartier-
Bresson, Robert Frank, Dorothea Lange en
Walker Evans, maar ook werk van minder
bekende fotografen als Consuelo Kanaga en
Jerome Liebling.
Masterpieces from
the Howard Greenberg Collection
t/m 11 jan 2015
Joods Historisch Museum
Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam
www.jhm.nl
Roodkapje. John Sassen
Assepoester. John Sassen

Family Stuf
Al tien jaar lang reist fotograaf
Huang Qingjun door China om
families te fotograferen. Hij
vraagt hun om al hun bezittingen
te verzamelen en voor hun huis
uit te stallen. Het levert boeiende
fotos op, die de enorme diversi-
teit van de Chinese samenleving
laten zien: de omgeving waarin
de mensen wonen, hun huisves-
ting, het bezit aan materile
rijkdom - of juist het gebrek
daaraan. Je kunt met Family Stuf
niet alleen heerlijk andermans
spullen bekijken, de serie geeft
ook een beeld van de verande-
rende waarden, overtuigingen en
attitudes van China.
Uit de serie Family Stuf. Huang Qingjun

Elk jaar probeert John Sassen een speciaal
fotograsch project te bedenken en uit te voeren.
Dit jaar is hij bezig met Fairy Tales 2014, waarin hij
een aantal klassieke sprookjes van Hans Christian
Andersen en de gebroeders Grimm wil vertalen
naar de huidige tijd. Inmiddels heeft hij drie
sprookjes afgerond; de komende tijd zullen er
nog meer bij komen. John: Roodkapje heeft
een antidrugsboodschap. Hierbij springt
Roodkapje weg van de drugs op de grond en
de grote Amerikaanse auto. Hiervoor heb ik de
auto met de tattoo-man en Roodkapje apart
gefotografeerd. Van een dansstudente heb ik in
een dansstudio verschillende prachtige sprongen
kunnen fotograferen. In Photoshop heb ik het
geheel samengesteld. Assepoester is in n
shoot tot stand gekomen. Hiervoor heb ik de set
uitgetekend om de plaatsbepaling van de vijf
modellen te visualiseren. Zodoende waren er
op de set slechts kleine aanwijzingen nodig om
tot de (voor mij) juiste pose te komen. Ik heb
hierbij de lugubere versie van de gebroeders
Grimm aangehouden, en niet de gekuiste van
Walt Disney.
Van half oktober tot half november zijn de
sprookjes van John te zien in de Openbare Biblio-
theek De Boekenberg in Spijkenisse.
www.haskon.nl
Fairy Tales 2014
Family Stuf - Huang Qingjun
t/m 2 nov
WM Gallery
Elandsgracht 35, Amsterdam
www.gallerywm.com
KortLang
Zocht hij bij Gelijkgekleden eerder
naar stellen die zich hetzelfde kleed-
den, voor KortLang concentreert
George Maas zich op stellen met
een onderling lengteverschil.
George: Toen ik in het Gemeente-
museum van Den Haag een foto
maakte van het paar Johan en
Marjolein, viel mij op hoe opvallend
soms het verschil in lengte is bij
stellen. Daarna fotografeerde ik
andere stellen met lengteverschil
wanneer ik ze tegenkwam. Vervol-
gens maakte ik de fout om ook naar
lange vrouwen met kleine mannen
te zoeken. Het heeft mij vele uren
gekost om zulke stellen te vinden.
Dit komt statistisch gezien gewoon
minder voor.
De Poolse antropoloog Boguslav
Pavlovski concludeerde in zijn
onderzoek dat het ideale lengte-
verschil 9 procent bedraagt: vrouw
1 meter 70, man 1 meter 85. En dat
bij een eerste ontmoeting de lengte
van de eventuele toekomstige
partner heel belangrijk is. Als de man
35 centimeter langer is dan de
vrouw, zou je kunnen spreken over
een onpraktisch verschil. Toen ik dat
eenmaal gelezen had, ging ik de
lat steeds hoger leggen, totdat ik
de Duitse man Helge en zijn Taiwa-
nese vrouw Onkanok ontmoette.
Bij hen bedroeg het verschil
48 centimeter.
Voor een nieuw project zoekt
George stellen die een camper
hebben: Ik zou ze graag willen
fotograferen in hun camper.
Kin-deren erbij zijn geen bezwaar.
Ze kunnen met mij contact
opnemen.
www.georgemaas.com
Helge en Onkanok. George Maas

Ook als je niets met honden hebt, is dit boekje een aanrader. In
Onderwaterhonden zie je kanten van deze viervoeters die je niet
snel zult vergeten. Zijn het op land nog lieve, tamme huisdieren,
onder water gaan alle remmen los. Oren en vacht bewegen alle
kanten op, ogen puilen uit, en tanden blikkeren vervaarlijk. Sprin-
gen sommige nog elegant en behoedzaam de bal achterna,
andere gaan wild en woest tekeer. De uitbundigheid en de energie
spatten ervan af in de portretten van dierenfotograaf Seth Casteel.
In 2010 had de fotograaf een lifestyle-fotoshoot met een Cavalier
King Charles-spanil genaamd Buster, die op een gegeven
moment spontaan het zwembad in sprong. Toen hij eruit kwam,
had hij een ware metamorfose ondergaan. Casteel vroeg zich af
hoe de hond er onder water zou uitzien en stopte de shoot. Hij
kocht meteen een eenvoudig onderwatercameraatje, snelde terug
en ging het water in. Het resultaat was het begin van de serie
Onderwaterhonden. In zijn voorwoord zegt Seth: Ik heb in totaal
meer dan 250 honden onder water gefotografeerd. Labradors,
golden retrievers, een Bostonterrir, Yorkshireterrirs, een
buldog... Veel honden waren voor ze mij ontmoetten nog nooit
onder water geweest, en sommige hadden nog nooit gezwom-
men. Ze deden niet alleen uit vrije wil mee, maar ze vonden het
nog leuk ook! Hun houding tegenover het leven - dat is waarom ik
van honden houd.
Brady en Duncan droog. Seth Casteel
Brady en Duncan in het water. Seth Casteel

Onderwaterhonden
Onderwaterhonden
Seth Casteel
Just Publishers
16,95 (verschijnt eind sep/begin okt)
ISBN 9789089753908
(advertentie)
en ontvang dit handboek er gratis bij!
34,95
Kijk voor nog meer boeken op: http://shop.focusmedia.nl
Bestel dit nieuwe handboek nu
Geselecteerd door redacteuren van 28 toonaangevende foto-magazines
Best Photo Lab Worldwide
Winnaar van de TIPA-award
WhiteWall.nl
*
A
f
g
e
b
e
e
l
d

w
e
r
k
:

H
o
u
s
e

o
f

S
a
v
r
e
d
a

v
a
n

W
e
r
n
e
r

P
a
w
l
o
k
,

v
e
r
k
r
i
j
g
b
a
a
r

b
i
j

N
L
.
L
U
M
A
S
.
C
O
M
Lambda- & lightjetafdrukken
op papier van Fuji of Kodak,
pigment- en textielprint
Laminering op aluminium
en onder acrylglas
Meer dan 3 000
inlijst-mogelijkheden
Individuele formaten
Meer dan 220 000 tevreden
klanten
Het voorkeurslab voor
12 000 professionals en
300 galerien
5 jaar garantie
Meer dan 50 keer testwinnaar
in de vakpers
Uw
foto onder
acrylglas
10,95
15x10 cm
galeriekwaliteit voor uw fotos
AGENDA
Binnen- en
buitenlandse
foto-exposities
en evenementen
Amsterdam
Foam
Keizersgracht 609
foam.org
JH Engstrm - Close Surrounding
Zijn fotos laten de eenzaamheid en
absurditeit van het menselijk bestaan
zien. JH Engstrm gebruikt hiervoor
diverse genres, zoals zelfportret,
landschap, snapshots en luchtfoto-
grae, en experimenteert met
overbelichting, beweging en andere
technische imperfecties. De visuele
resultaten schommelen tussen rauwe
beelden en visueel aantrekkelijke
fotos in pastelkleuren.
t/m 9 dec.
Daniel Gordon - Shadows,
Patterns, Pears
Een selectie van originele en kleur-
rijke portretten en stillevens. Daniel
Gordon gebruikt bestaand beeldma-
teriaal om driedimensionale collages
te maken, die hij vervolgens fotogra-
feert.
t/m 2 nov.
Under Construction - New Positions
in American Art
Tentoonstelling van negen jonge
Amerikaanse en Canadese kunste-
naars. De verregaande digitalisering
van de samenleving heeft ongekende
invloed op bijna alle facetten van de
fotograe. Alle deelnemers onder-
zoeken en herwaarderen de waarde
en betekenis die fotograe heeft aan
het begin van de 21e eeuw.
t/m 10 dec.
Huis Marseille
Keizersgracht 401
huismarseille.nl
De Marseillaise(s) / vijftien jaar
verzamelen
Valrie Belin, Jacqueline Hassink,
Naoya Hatakeyama, Sarah Jones en
Rob Nypels hebben ieder een zaal
met eigen actueel werk ingericht,
gecombineerd met eerdere aanko-
pen uit de collectie van Huis Marseil-
le. Zo wordt bij ieder van hen de
persoonlijke en artistieke groei over
de afgelopen vijftien jaar zichtbaar.
Naast deze vijf solo-exposities
worden hoogtepunten uit de eigen
collectie getoond.
t/m 6 dec.
Stedelijk Museum Amsterdam
Museumplein 10
stedelijk.nl
On the Move
Apps, audiovisuele presentaties en
websites geven fotografen de
mogelijkheid om hun werk op
nieuwe manieren te laten zien. On
the Move toont deze ontwikkelingen
in de fotograe en laat de grote
verscheidenheid aan manieren zien
waarop kunstenaars en fotografen
werken, in dialoog met grasch
ontwerpers. Hun rol gaat inmiddels
veel verder dan het achter elkaar
zetten van beelden voor een
fotoboek.
t/m 18 jan 2015.
s-Hertogenbosch
Het Noordbrabants Museum
Verwersstraat 41
hetnoordbrabantsmuseum.nl
Plaatsen van herinnering
Een oude boerderij is ingericht als
atelier, een school als woonhuis/
werkplaats, een watertoren als caf
en rommelwinkel. Wijnanda Deroo
fotografeerde ruimtes in Nederland
die een nieuwe functie kregen. De
gebruiker heeft de plek ingericht en
zich eigen gemaakt, maar de oude
bestemming schemert nog tussen de
spullen door.
t/m 11 jan 2015.
Leiden
SieboldHuis
Rapenburg 19
sieboldhuis.org
Mensen van Kyoto
Kai Fusayoshi brengt Kyoto en haar
bijzondere bewoners veelzijdig in
beeld in meer dan 150 zwart-witfo-
tos. Op bijna alle fotos is de stad het
decor voor de mensen die de straat-
jes van Kyoto bevolken. Zo zie je
spelende meisjes op een speelplaats,
twee oude dames in een drukke
winkelstraat of een kindje glurend
door een winkeldeur.
t/m 16 nov.
Rotterdam
Kunsthal Rotterdam
Museumpark, Westzeedijk 341
kunsthal.nl
Love & Marriage
Paul Breuker fotografeert al bijna
vijfentwintig jaar de bijzondere en
intieme momenten van bruiloften
voor en achter de schermen, van het
aankleden en de spanning vooraf tot
en met het afscheid van het bruids-
paar. De bruidegom die onderweg
toch nog even zijn andere broek wil
aantrekken. Het bruidspaar dat
tussendoor nog even een frietje gaat
eten, en de baby die in de mensen-
massa niet wil slapen en daarom
gewoon even buiten op het gras
gelegd wordt. Ook tijdens trouwerij-
en is niets menselijks ons vreemd.
t/m 7 dec.
Nederlands Fotomuseum
Wilhelminakade 332
nederlandsfotomuseum.nl
Dark Knees
De Amerikaanse straatfotograaf Mark
Cohen heeft een zeer eigen stijl van
fotograferen, waarbij hij zijn camera
dicht bij mensen in de buurt brengt
om hen, vaak zonder hun medewe-
ten, slechts ten dele te fotograferen.
Cohen komt vaak z dicht bij zijn
onderwerp dat de fotos een
ongemakkelijk gevoel geven. Ze zijn
t dichtbij gemaakt, met afgesneden
kaders dwars door lichamen en zelfs
gezichten. De betekenis en het
waarom van de foto worden nooit
helemaal duidelijk.
t/m 11 jan 2015.
Schiedam
Fotofestival Schiedam
Diverse locaties
fotofestivalschiedam.nl
Zegt een beeld echt meer dan
duizend woorden? Centraal tijdens
dit festival staat de interactie van het
geschoten beeld met het geschreven
woord. Van literatuur tot chicklit, van
pozie tot journalistiek. Verspreid
door de stad worden tentoonstellin-
gen (waaronder De Zilveren Camera),
workshops, lms, voorstellingen,
fotoroutes en andere interactieve
projecten georganiseerd.
17 t/m 26 okt.
Utrecht
Fotodok (en Domplein)
Lange Nieuwstraat 7
fotodok.org
Power of Water
Van wie is water eigenlijk? En wat
als het er niet meer is..? De series
uit Power of Water laten zien dat
water een eerste levensbehoefte
is en niet stopt bij landsgrenzen.
Zowel binnen bij Fotodok als buiten
op het Domplein is (nieuw) werk te
zien van o.a. Edward Burtynsky,
Elspeth Diederix, Anne Geene,
Marie-Jos Jongerius, Carl de Keyzer
en Jan Rosseel. Ook zijn er extra
activiteiten, waaronder een
lmscreening van Burtynskys lm
Watermark en een lezing van Kadir
van Lohuizen.
t/m 26 okt.
Theo Niekus, Vriendinnen, Prins Hendrikkade, Amsterdam, september 2013.

the artist, courtesy the artist
Caf Eindhoven (Noord-Brabant) - Atelier John Kormeling.

2014 Wijnanda Deroo. All rights reserved / Het Noordbrabants Museum
Alie en Paul, Nijmegen, 1991.

Paul Breuker
Woman with red lips smoking, 1975.

Mark Cohen / Courtesy
ROSEGALLERY
PRODUCTINFO
Dagelijks het
laatste
producten
fotonieuws op
Focusmedia.nl.
TEKST
Dennis Hissink
ZEISS
Lenzenspecialist ZEISS timmert aardig
aan de weg. Het ene objectief is nog
niet gelanceerd of er kondigt zich
alweer een nieuw, specialistisch
exemplaar aan. De ZEISS Otus
1.4/85 mm is een lichtsterk objectief dat
is ontworpen met het oog op de veelei-
sende fotograaf die zich specialiseert in
algemeen studiowerk, mode-,
reclame-, product- of architectuur-
fotograe. ZEISS distantieert zich met
name van het stempel portretlens en is
van mening dat je hiermee de lens
tekort doet. Het ontwerp is van dusda-
nige hoge kwaliteit dat zelfs met een
open diafragma je de hoogste beeld-
kwaliteit mag verwachten. Natuurlijk
ontbreekt het niet aan neutrale bokeh
op de achtergrond en is er gestreefd
om nagenoeg alle mogelijke lensfouten
te elimineren om een zo constant
mogelijke kwaliteit te kunnen garande-
ren bij alle afstanden. Volgens ZEISS is
het zelfs mogelijk om met grote
diafragmaopeningen te werken voor
het maken van close-ups op
0,65 meter. Het objectief bestaat uit elf
lenselementen in negen groepen. En
van de lenselementen heeft een
asferisch optisch oppervlak en zes zijn
van speciaal glas gemaakt. Het optische
ontwerp is gebaseerd op de Planar.
Omdat de Otus 1.4/85 mm apochro-
matisch is, zijn chromatische aberraties
diagonaal gecorrigeerd met behulp van
lenselementen die zijn gemaakt van
speciaal glas met anomale gedeeltelijke
dispersie. Door deze aanpak moet een
vrijwel neutrale weergave worden
gegarandeerd. Maar ook kleurverschui-
vingen bij lichtdonker-overgangen
moeten efectief worden gelimineerd.
De Otus 1.4/85 mm was voor het eerst
te zien tijdens de Photokina 2014 in
Keulen en zal in de versies van Canon
(ZE) en Nikon (ZF.2) naar verwachting
eind september beschikbaar komen.
Deadviesverkoopprijsvoor beide ZEISS
Otus 1.4/85 mm-objectieven zal
3.360,50 inclusief btw gaan bedragen.

www.transcontinenta.nl
Fujilm
De nieuwe Fujilm X30 volgt de X10- en
X20-cameras op. Bijzondere kenmerken
van dit nieuwe model zijn een Trans CMOS-
sensor, een hoogwaardige realtime elektro-
nische zoeker en creatieve lmsimulatie-
functies. De camera is gericht op de
amateurfotograaf die meer wil dan alleen
een kiekje maken. Zo kent de X30 natuurlijk
diverse handmatige instelmogelijkheden,
maar ook custom aanpassingsmogelijkhe-
den om de camera helemaal naar eigen
hand te zetten. De realtime-zoeker is relatief
groot en biedt naast een hoge resolutie, een
snelle beeldverversingssnelheid. De
zoeker biedt daarnaast ruimte om een
informatief overzicht te geven van
bijvoorbeeld de camera-instellin-
gen. De 12-megapixelbeeldsen-
sor heeft een formaat van 2/3 inch,
is van het type X-Trans CMOS en
heeft geen optisch low pass-lter.
De ingebouwde fasedetectiepixels
en de krachtige Quadcore EXR
Processor II moeten samen zorgen
voor een zeer snelle autofocus
(0,06 sec) en een hoge beeldkwali-
teit. Om de creatieve fotograaf zich
uit te laten leven, kent de camera verschil-
lende instelmogelijkheden, zoals de Classic
Chrome lmsimulatie. De voorzijde van het
vaste objectief heeft een instelring waarmee
je handmatig kunt scherpstellen of uit
menu-instellingen kunt kiezen. Naast een
hoge resolutie elektronische zoeker
beschikt de camera over een hoge resolutie
uitklapbaar lcd-scherm (920.000 pixels). De
gentegreerde Wi-Fi maakt het mogelijk de
camera vanaf afstand te bedienen met je
smartphone of tablet. Daarvoor is een gratis
verkrijgbare Fujilm Camera Remote-app
(iOS en Android) beschikbaar. Een volledige
opgeladen accu moet garant staan voor
470 opnames. De nieuwe Fujilm X30 wordt
verwacht in oktober 2014 voor een advies-
prijs van 549,-.

www.fujilm.eu/nl
Sony
Digital Imaging is een
belangrijke pijler binnen
Sonys elektronicadivisie.
Het bedrijf heeft er dan ook
een groot belang bij om
innovatief te blijven en te
komen met onderschei-
dende producten. Met de
introductie van de ILCE-QX1
en de DSC-QX30 zijn er twee
opvallende producten bijgekomen,
die het assortiment smart lenscameras
uitbreiden. De ILCE-QX1 beschikt over een
20 MP APS-C-formaat Exmor-sensor, een
BIONZ X-processor en werkt met
E-mount/A-mount verwisselbare lenzen. Deze
lenscamera wordt standaard geleverd met een
Free Angle Shooting Kit, waarmee je vanuit een
creatieve hoek kunt fotograferen en lmen. De
DSC-QX30 beschikt over een 30x optische zoom
en Optical SteadyShot en is uitgerust met een
1/2.3 inch 20 MP BSI-CMOS-sensor. Door de
producten via NFC draadloos te koppelen aan je
smartphone, wordt het mogelijk in een hogere
kwaliteit te fotograferen dankzij de grotere
sensor en hogere lenskwaliteit. De nieuwe
PlayMemories Mobile App 5.0 voor Android en
iOS maakt de bediening eenvoudig, maar ook
biedt het meer mogelijkheden. Zo vertoont het
scherm van je smartphone rasterlijnen, waardoor
kadreren handiger verloopt en GPS zorgt voor
locatie-informatie tijdens de opnames.
Met de ILCE-QX1 kun je jouw smartphone
gebruiken in combinatie met E-mount-objectie-
ven. De grote APS-C-sensor biedt met
20,1 megapixels veel resolutie en details, zoals je
dat ook ervaart met een systeem- of spiegel-
reexcamera. De ingebouwde BIONZ X-proces-
sor is krachtig en weet met intelligente
algoritmen de beeldkwaliteit te
optimaliseren. Een ander
voordeel is het bokeh-efect
van de grotere sensor, die je niet
met een smartphone kunt
verkrijgen. En om de lens-
camera allround te kunnen
inzetten, is er een ingebouwde
itser voorhanden en is het
zelfs mogelijk om in
raw-formaat te schieten. De
QX30 is het kleine broertje en
het equivalent van een
compactcamera met
30x optische zoom (24-720 mm
in vergelijking met kleinbeeld).
Optioneel voor alle andere
XQ-modellen en standaard geleverd bij de
ILCE-QX1 is de Free Angle Shooting Kit
(ADP-FSK1). Deze accessoire omvat een
kanteladapter en handgreep. Je kunt hiermee
opnames maken vanaf een hoog punt of laag
bij de grond. De nieuwe producten zullen
vanaf oktober verkrijgbaar zijn. De QX1 (incl.
16-50 mm lens) krijgt een winkeladviesprijs
van 450,- en is beschikbaar in zwart en de
QX30 heeft een winkeladviesprijs van 300,- en
is ook beschikbaar in zwart.
Alpha 5100
Er is ook nieuws op het gebied van de systeemca-
meras. De Alpha 5100 is volgens Sony s werelds
kleinste systeemcamera met verwisselbaar objec-
tief. De camera moet zich onderscheiden door
een supersnelle scherpstelling, een lichtgevoelige
24,3 APS-C-formaat Exmor CMOS-sensor,
180 graden kantelbare monitor en tracking Hybrid
AF tijdens het lmen. De techniek van deze
scherpstelling komt rechtstreeks uit de Alpha
6000 en is met 179 fasedetectiepunten uiterst
snel en nauwkeurig. Touch AF en Touch Shutter-
functies maken het nog eenvoudiger om direct
vanaf de monitor te fotograferen. Het opnemen
van videoclips gebeurt dankzij de beeldsensor en
de krachtige BIONZ X-processor in hoge kwaliteit.
Het videoformaat ondersteunt het XAVS-formaat
met 50 Mbps met full hd-opnamen en hoge
kwaliteit geluid. De FAST Hybrid AF maakt het
mogelijk dat de AF ook tijdens het lmen snel en
nauwkeurig wordt uitgevoerd. Dankzij NFC en
Wi-Fi Direct is het maken van een
draadloze verbinding met andere
Android- en iOS-apparaten
eenvoudig. Via Smart Remote
Control kun je de Sony A5100
ook vanaf je tablet of smartphone
bedienen. De PlayMemories
Camera App breidt de
mogelijkheden uit. De prijs
voor de Sony Alpha 5100
bedraagt 650,- voor de kit
(A5100 + 16-50 mm powerzoom-
lens) en is leverbaar in zwart, bruin
en wit vanaf 8 september 2014.
De prijs voor de Sony A5100 voor
de dubbelkit bedraagt 900,-
(A5100 + 16-50 mm powerzoomlens +
55-210 mm-zoomlens) en is leverbaar in
zwart vanaf 8 september 2014.

www.sony.nl
PRODUCTINFO
Mamiya
Sonys 50 megapixel
CMOS-sensor neemt een
steeds belangrijkere
positie in binnen het
segment voor middenfor-
maatcameras. In navol-
ging op Hasselblad,
Pentax en Phase One is er
nu ook de Mamiya Leaf
Credo 50 die beschikbaar
komt als set in combinatie
met de Mamiya 645DF+ of
als losse digitale back. De
sensor heeft een
ISO-bereik van 100 tot
6400 en een dynamisch
bereik van 14 stops. Serie-
opnames zijn mogelijk
met maximaal 1,2 beelden
per seconde.
www.mamiya.nl
Sony Mobile
De Xperia Z-serie wordt vernieuwd met een
nieuw model: de Xperia Z3. Dit is het vlaggen-
schip van de serie met een 5,2 inch-display,
7,3 mm slank frame en een gewicht van slechts
152 gram. Het toestel is volledig waterdicht en
heeft de hoogste stofbestendigheidsclassicatie.
De Z3 is uitgerust met een Qualcomm Snapdra-
gon 801-processor met 2,5 GHz quad-core CPU
met 4G LTE-modem voor snelle connectiviteit.
Om hoge kwaliteit fotos en videos te garande-
ren, heeft deze Xperia-smartphone een
1/2.3 inch Exmor for mobile-sensor en BIONZ for
mobile-verwerkingsengine. De camera heeft een
25 mm groothoeklens en kent een gevoelig-
heidsbereik tot ISO 12.800. Een nieuwe Steady-
Shot-techniek moet nu ook bewegingson-
scherpte bij videobeelden efectief elimineren.
Video opnemen is zelfs mogelijk in 4K. En wie wil
overstappen, kan via de Xperia Transfer-app
eenvoudig alle content van de oude Android-,
iOS- of Windows-smartphone overzetten. De
adviesverkoopprijs van de Xperia Z3 is 649,- en
zal in de herfst van 2014 beschikbaar komen.
Xperia Z3 Tablet Compact
Ook is er nieuws aan het tabletfront. De Xperia Z3
Tablet Compact is het nieuwste model van Sony
Mobile en is op dit moment s werelds dunste en
lichtste waterdichte tablet. Het apparaat is
voorzien van een krachtige processor
(Qualcomm Snapdragon 801-processor met
2,5 GHz quad-core CPUs) en een 8 inch full
hd-display. Voor fotografen is een tablet een
welkome aanvulling om bijvoorbeeld portfolios
weer te geven en compact mee te kunnen
nemen, maar het is ook een handige 6,4 mm
dunne accessoire om je camera, indien voorzien
van NFC/Wi-Fi, op afstand te kunnen bedienen of
om met een camera opgenomen beelden via de
tablet te delen. De Sony TRILUMINOS Display for
mobile-technologie met Live Colour LED,
X-Reality for mobile en intutieve contrastverbe-
tering moet deze 8 inch-display doen onder-
scheiden van de concurrentie. Je kunt er ook nog
mee fotograferen. De Xperia Z3 Tablet Compact
heeft een 8,1 megapixel-camera en nieuwe
Xperia camera-apps. Met Exmor RS for mobile
kun je ook afbeeldingen vastleggen bij weinig
licht, en de 2,2 MP HD-chatcamera aan de
voorzijde is handig voor videogesprekken. De
gentegreerde social camera-apps zijn handig
om creatief om te kunnen gaan met de opnames
en deze snel en eenvoudig te kunnen delen met
anderen. De Xperia Z3 Tablet Compact wordt
vanaf de herfst van 2014 in zowel een LTE- als
een Wi-Fi-variant geleverd. De adviesverkoop-
prijzen bedragen voor de Wi-Fi 16 GB 399,-,
voor de Wi-Fi 32 GB 449,- en voor de
LTE-versie 499,-.

www.sonymobile.nl
ZEISS Loxia
Ontworpen voor de nieuwe
generatie full-frame E-mount-
cameras van Sony: de ZEISS Loxia
2/35- en Loxia 2/50-objectieven.
Beide zijn handmatig scherp te
stellen en geoptimaliseerd voor
digitale sensoren. Ze zijn uitgerust
met een mechanische diafragma-
instelling n eenmechanische
de-activering van de klikstop (de
klik). Er is in de objectieven een
elektronische interface gente-
greerd die de objectiefgegevens
(EXIF) verzendt, maar ook iedere
scherpstelbeweging registreert.
Ook wordt de loepfunctie van de
camera geactiveerd. De objectie-
ven zijn optimaal te gebruiken voor
fotograferen en dankzij hun
nauwkeurige scherpstelling ook
geschikt voor lmen. Het optische
ontwerp van deLoxia 2/35is
gebaseerd op de ZEISS Biogon en
bestaat uit negen lenselementen in
zes groepen. Het bereik is ideaal
voor natuur-, landschaps- en
architectuurfotograe. Het
ontwerp van deLoxia 2/50is
gebaseerd op de ZEISS Planar en
heeft zes lenselementen in vier
groepen. Met 50 mm als brandpunt
is dit objectief geschikt voor reis-,
familie- en portretfotograe, maar
ook fotojournalistiek. De nieuwe
Loxia 2/50 komt in oktober
beschikbaar en de Loxia 2/35 in
december.

10"
StreamLine
Sling
Traveling light?
Youre good to go.
Meer informatie: Lowepro.nl
De StreamLine Sling is een lichtgewicht
slingbag voor compacte spiegelreexen
systeemcameras. Naast de camera biedt
de tas ruimte aan alledaagse spullen en
een tablet. Een discreet model cameratas
voor dagelijks gebruik.
Pentax
De nieuwe Pentax K-S1 zou wel eens de kleinste APS-C-spiegelreex
ter wereld kunnen zijn. Met dit nieuwe model richt Pentax zijn pijlen
op de hippe en ambitieuze vrijetijdsfotograaf, die anders waarschijn-
lijk voor een systeemcamera zou gaan. Naast de geringe omvang en
radicale styling zijn de meest opvallende details het geringe aantal
knoppen en de feestverlichting waarmee de Pentax K-S1 is uitge-
rust. Deze op de handgreep gepositoneerde rij lampjes heeft een
functie zoals bij het aftellen bij de zelfontspanner. We vrezen een
aanslag op de accuduur, maar Pentax stelt ons gerust door te stellen
dat onder standaardomstandigheden de K-S1 ruim 400 opnames uit
n batterij kan halen. We vragen ons af hoe aantrekkelijk de camera
is voor de trendy fotograaf die mr wil. Pentax geeft hoog op van de
beleving en de Graphical User Interface, maar het AF-systeem is
hetzelfde als dat in de goedkopere K-50 en de K-S1 is net weerbe-
stendig. Helaas is er voor een draadloze functionaliteit nog steeds
een optionele Flucard nodig. Onder de kap bevindt zich niet de
vertrouwde 16-megapixelsensor uit de K-5 en de K-50/500, en
evenmin de 24-megapixelsensor uit de K-3. Voor de K-S1 heeft
Pentax gekozen voor een nieuwe 20-megapixel-CMOS. Net als bij
de K-3 is de sensor uitgerust met een instelbaar anti-aliasinglter,
waarbij de beeldstabilisatie wordt ingezet om het efect van zon
lter te simuleren. De sensor levert 12 bits raw-opnames af, en kan
ook in full hd lmen met 30 beelden per seconde. De maximale
snelheid bij serieopnames bedraagt 5,4 beelden per seconde, en de
maximale ISO-waarde is 51.200. De Pentax K-S1 is vanaf medio
september verkrijgbaar in maar liefst twaalf kleurencombinaties voor
649,- (body) of 699,- (inclusief 18-55 mm kitzoom).

www.ricoh-imaging.nl
Sigma
De 18-200 mm f/3.5-6.3 DC Macro
OS HSM is er al voor de Sigma-,
Canon- en Nikon-spiegelreexca-
meras, maar zal nu ook met een
Sony A-vatting worden gemaakt.
Het objectief zal niet zijn voorzien
van OS-beeldstabilisatie, daar de
Sony SLT-cameras zelf al zijn
uitgerust met een gestabiliseerde
beeldsensor.
www.sigmabenelux.com
Epson
Op het printerfront laat Epson van zich horen.
Met de introductie van drie nieuwe, betaalbare
4-in-1-printers worden thuisgebruikers en
kleine kantoren aangesproken. Vooral de
compacte en daarmee ruimtebesparende
ontwerpen moeten de printers handelbaar
maken op de kleine werkplek. Dubbelzijdig
afdrukken, Wi-Fi / Wi-Fi Direct en een kleuren
lcd-touchscreen maken de printers veelzijdig.
De WorkForce WF-2660DWF, WF-2650DWFen
WF-2630WFzijn multifunctioneel en kunnen
afdrukken, scannen, kopiren en faxen. En
dankzij de draadloze connectiviteit via Wi-Fi en
Wi-Fi Direct is draadloos afdrukken zonder
netwerk mogelijk. Een automatische
documentinvoer voor dertig paginas en een
1200 dpi-scanner met OCR worden ook
standaard meegeleverd voor de hele reeks.
Epsons PrecisionCor inkjetafdruktechnologie is
opgenomen in de WF-2660DWFen
WF-2650DWFen moet een hoge kleuren
afdrukkwaliteit en duurzaamheid garanderen.
Beide modellen beschikken over een papierlade
aan de voorzijde met een capaciteit van
150 paginas, bieden de mogelijkheid dubbelzij-
dig afdrukken en bereiken een afdruksnelheid
van 13 paginas per minuut in zwart-wit en
7,3 paginas per minuut in kleur. De printers
kunnen via de Epson iPrint-app snel en eenvou-
dig afdrukken vanaf een smartphone of tablet.
Dankzij de ondersteuning van Apple AirPrint en
Google Cloud Print is direct afdrukken vanaf
mobiele apparaten altijd mogelijk. DeEpson
WorkForce WF-2660DWF, WF-2650DWFen
WF-2630WFzijn per direct beschikbaar voor
een prijs van respectievelijk 179,-, 139,-, en
109,- (incl. btw).

www.epson.nl
Leica
Na de introductie van de Leica M is het tijd voor een nieuw model: de Leica M-P. De camera is weer typisch
een Leica-product dat vooral de verstokte Leica-liefhebber zal aanspreken. Eigenschappen die al eerder
op de M9-P zijn gentroduceerd, zijn ook meegenomen naar de M-P. De camera heeft een grotere bufer
van 2 GB, waarmee het mogelijk wordt tot 24 beelden op een snelheid van drie beelden per seconde te
maken. Tevens is er een beeldveldkiezer waarmee zes verschillende brandpuntsafstanden kunnen worden
weergegeven. Vermeldenswaard is de krasbestendige en onbreekbare display die is gemaakt van safer-
glas. De zwarte uitvoering van de Leica M-P is per direct verkrijgbaar voor een adviesverkoopprijs van
6.810,- (incl. btw). De zilveren uitvoering is vanaf eind september verkrijgbaar en zal eveneens een prijs-
kaartje van 6.810,- (incl. btw) krijgen. Enkele accessoires voor de M-P zijn een nieuwe Camera Protector
(adviesverkoopprijs 120,- incl. btw) en een nieuwe Ever Ready Case (adviesverkoopprijs 365,- incl. btw).

Nova Sport AW series
Functional.
Flexible.
Serious fun.
Meer informatie: Lowepro.nl
Nova Sport AW cameratassen zijn
gemaakt voor toegewijde fotografen. De
3 modellen bieden ruimte aan alle foto-
apparatuur die je mee wilt nemen n een
tablet of laptop. Comfortabel en van alle
gemakken voorzien.
Samsung
De nieuwe Galaxy Alpha is een nieuw segment binnen het grote
assortiment smartphones van Samsung. Het is een smartphone met
een luxe afwerking. De behuizing is compact met een metalen frame.
Het toestel is zo ontworpen dat het compacter kon worden gemaakt
zonder dat het ten koste ging van de high-end specicaties. Het moet
een nieuwe standaard worden voor Galaxy-smartphones. Het toestel
is slechts 6,7 mm dik en biedt een 4,7 inch HD Super AMOLED-display
en een geavanceerde camera met realtime High Dynamic Range
(HDR). De Samsung Galaxy Alpha is in september verkrijgbaar in
Charcoal Black, Dazzling White, Frosted Gold, Sleek Silver en Scuba
Blue. De verkoopadviesprijs bedraagt 599,-.

www.samsung.nl
Olympus
Met de introductie van de nieuwe Pen E-PL7 breidt Olympus zijn serie
compacte systeemcameras uit. De camera is ontworpen voor de
creatieve gebruiker. Zo biedt deze een kantelbaar lcd-scherm voor
(video)seles en uitgebreide Wi-Fi-mogelijkheden. Je kunt dan via een
smartphone een foto maken, maar ook is het mogelijk om de camera
vanaf afstand te bedienen. Je kunt in- en uitzoomen, maar ook instel-
lingen zoals diafragma en sluitertijd wijzigen. Het efect ervan is live op
het scherm van je smartphone te zien. Een draadloze verbinding is
eenvoudig op te zetten via de gratis Olympus OI.Share-app. Is
eenmaal een verbinding gelegd, dan is het direct mogelijk om
opnames te delen met derden. Verder is de camera uitgerust met een
beeldstabilisatietechnologie met drie assen, waarmee efectief
ongewenste bewegingsonscherpte wordt voorkomen. En voor wie
creatief een stap verder wil gaan: de beeldbewerking vanuit de camera
is vernieuwd en biedt extra mogelijkheden. Zo zijn vier nieuwe lters
toegevoegd, waaronder Vintage en Partial Colour. De Olympus Pen
E-PL7 is vanaf eind september 2014 voor 599,- te verkrijgen in wit,
zilver of zwart.

www.olympus.nl
Iedereen maakt wel eens fotos van
gebouwen, al is het maar op vakantie.
Maar goede architectuurfotos komen
niet vanzelf tot stand. Twee specialisten
op dit terrein geven tekst en uitleg bij
hun werk, zodat je weet waar je voortaan
op moet letten. En leert hoe je fotos
maakt die uitstijgen boven het maaiveld.
TEKST Roos Schouw FOTOS Michel Boesveld en Luuk Kramer
Architectuur
fotograe
PORTFOLIO
in beeld en woord
LUUK KRAMER &
MICHEL BOESVELD
OVER DE FIJNE
KNEEPJES VAN HET VAK
Rem Koolhaas,
20 maart 1986, Rotterdam
Dit is een foto van de architect Rem Koolhaas,
die deel uitmaakt van de serie Portretten van
Architecten die Michel als vrij werk maakte
maar nooit publiceerde. Met deze portretten
ben ik ooit begonnen. Via de portretten ben
ik de architectuurfotograe in gerold en ben
ik in opdracht gaan werken voor tijdschriften.
Mijn idee achter de serie was portretten te
maken van mensen zonder de nadruk te leggen
op gezichtsuitdrukkingen, maar een beeld van
iemand te geven door zijn of haar omgeving
en zijn of haar plek en houding in die omgeving
te tonen. Ik vond het spannend om archi-
tecten te fotograferen omdat zij professioneel
nadenken over ruimte, en ik hiermee ook
een link naar de gebouwde omgeving leg.
Het zijn sprekende fotos zonder dat je
iemand echt goed ziet.
Michel Boesveld
Michel Boesveld (1957) is freelance architec-
tuurfotograaf. Het allerliefst maakt hij fotos
met een traditionele technische camera
(een Sinar F of een Arca Swiss F) en gebruikt
hij dia- of negatiefmateriaal. Afhankelijk van
de opdracht schakelt hij met deze camera
makkelijk van 6 x 9 cm naar 4 x 5 inch.
Meestal heeft hij aan een groothoek- en een
korte telelens genoeg. Daarnaast gebruikt
hij een Nikon-full-framespiegelreex met
twee objectieven, wederom groothoek en
korte tele. Volgens Michel gaat het uiteinde-
lijk om de visie van de fotograaf en kan een
juiste materiaalkeuze alleen maar onder-
steunend zijn.
In de jaren negentig waren zijn fotos veel-
vuldig te vinden in architectuurtijdschriften
en boeken. Na jarenlang in opdracht te
hebben gewerkt, gooide Michel het roer om.
Hij maakt nu al enige tijd fotos van steden
met als doel een beeld van de stad te geven,
waarbij hij probeert duidelijk te maken dat
de pure architectuur vervaagt. In de jaren
tachtig en negentig wilden architecten heel
graag gebouwen verkopen als producten.
Zij zagen tijdschriften als een manier om
hun producten aan te prijzen. Ik denk dat dit
veranderd is. Er wordt nu meer gekeken naar
het gebruik van een gebouw. Gebouwen
maken meer deel uit van een geheel, van
een stad. Ik ga het werk in opdracht wel
weer oppakken. Architectuur, mensen en
stad liggen mij wel heel erg nabij. Dat wil ik
graag doen.
Tips en trucs
Een van de belangrijkste zaken waar je volgens
Michel op moet letten, is de stand van de
zon. Let goed op de zonnestand en zoek uit
hoe de zon door de dag heen over het object
schijnt. Volumes kunnen goed in beeld komen
door licht/donkertegenstellingen. Probeer
in de fotos niet te veel uit te leggen: dat
maakt de beelden vaak saai. Wees niet bang
om slechts een deel van de architectuur te
laten zien; vaak is het beter om heel strak
te kaderen. Soms helpt het om alleen details
te fotograferen. In veel gevallen geeft dat al
een goed beeld van de architectuur.
Hoe je tot het beoogde resultaat komt,
hangt uiteraard af van wat je beoogt te laten
zien. En dat is iedere keer anders. Ik denk dat
het altijd verstandig is om je in de architect
en zijn of haar werk te verdiepen, en na te
gaan wat de intentie was achter die archi-
tectuur. Kijk goed naar de context en betrek
daar ook de omgeving bij. Vraag je boven-
dien af: hoe wordt het gebouw gebruikt
en door wie?
n www.michelboesveld.com
Tokyo 06-07-09
Dit is geen opdracht, maar vrij werk.
Dit is wat Michel nu het allerliefste doet.
Tokyo is een moderne stad met weinig
historische gebouwen. Af en toe is er
een rustieke oase te vinden al dan niet
nieuwbouw in historische stijl. Vaak zijn
dat restaurants. Terwijl de metro onder
de grond voortraast, het verkeer op de
snelwegen op pilaren in de le staat en
de zakenwereld doorwerkt, kun je in
historische stijl en vorm de Japanse
traditionele droom beleven.
PORTFOLIO
Koen van Velsen, architect
Veel van Michels fotos zijn speciek in
opdracht gemaakt. Dit was een opdracht
met heel duidelijke begrenzingen. Het
formaat van het boek, het papier, de zwart-
witfotograe en de grasch ontwerper
waren evenzoveel gegevenheden.
Daarbinnen moest ik werken: dat is heel
lastig. Er waren meerdere personen die een
stem in het geheel hadden. De keuze van
de door mij gemaakte beelden lag bij de
architect, de uitgever, de schrijver en de
vormgever. Dat was een heel moeilijke
vorm. Een vierkant beeld is vaak saai omdat
het geen richting heeft. In deze fotos heb
ik heel nadrukkelijk geprobeerd om diepte
te creren door een dichtbij, een midden
en een achtergrond te laten zien, en getracht
om details in het beeld te betrekken.
Uiteindelijk is het een heel mooi boek
geworden, waar ik blij mee ben.
Koen van Velsen, architect.
Uitgeverij 010 Publishers 1995,
ISBN 9789064501654 (uitverkocht)
Gemeentehuis Den Haag
Dit is het gemeentehuis in Den Haag in opdracht
van het Nederlands Architectuurinstituut.
Hier moest gefotografeerd worden terwijl het
gebouw nog niet af was. Voor een architectuur-
fotograaf altijd erg lastig, omdat bergen zand
en werkende aannemers ontweken moeten
worden. Eigenlijk bleef er niet zo heel veel over
om te fotograferen op dat moment. Een paar
maanden later heb ik de foto van de centrale
hal gemaakt voor het Architectuur Jaarboek.
Gelukkig was er volk op de been en kon ik het
gebruik laten zien en de verhoudingen van de
architectuur aangeven, want dat is altijd belang-
rijk. Je moet ook het goede moment kiezen
om daar te zijn, omdat door het juiste licht de
vormen loskomen en diepte ontstaat.
Architectuur in Nederland Jaarboek 1995-96.
NAi Uitgevers 1996, ISBN 9056620088
Van Nellefabriek
Deze foto is gemaakt in opdracht van NAi
Uitgevers. Er werd een foto gevraagd van de
Van Nellefabriek voor het omslag van een boek.
Het moest een duidelijk herkenbaar beeld zijn
van dat gebouw; bovendien wilde de uitgever
een blauwe lucht met wolken. Uiteindelijk heb
ik de juiste positie voor de camera bepaald en
ben ik drie dagen bezig geweest met wachten
op de juiste omstandigheden. In dit soort
gevallen moet je je echt aan de opdracht houden
en wachten tot alles samenvalt: het licht moet
goed zijn niet te licht, niet te donker , de
wolken, de blauwe lucht... De foto is gemaakt
met een 4 x 5 inch technische camera.
Hans Ibelings, Nederlandse Architectuur
van de 20e eeuw. NAi Uitgevers 1995,
ISBN 9789056622800 (uitverkocht)
Stadskantoor Terneuzen
Dit is het stadskantoor in Terneuzen
een opdracht van architect Koen van Velsen.
In deze serie is het belangrijk het gebruik
te laten zien. Het is een openbaar gebouw
met publieke balies voor gemeentelijke
voorzieningen. Het is een staand beeld
met tegenlichtom diepte te scheppen.
De glazen bakstenen opening rechtsboven
legt een link naar buiten en is een aardig
visueel element. De personen in de foto
heb ik geregisseerd: zonder menselijke
gestalten zou deze foto onduidelijk
en nietszeggend zijn.
Het blauwe gebouw links, het stadskantoor,
is een toevoeging aan het al bestaande
stadhuis van architect Jaap Bakema.
Ik vond het belangrijk om te laten zien
hoe die twee gebouwen zich tot elkaar
verhouden, hoe het water een rol speelt
n dat de ontwerpen zijn bedacht vanuit
de locatie. Het was een uitdaging om
deze drie aspecten tot uitdrukking te laten
komen in n beeld, zeker tijdens de erg
frisse winter. Ik stond op een dak en heb
gewacht op een schip, zodat duidelijk
wordt dat het water van de Westerschelde
heel dichtbij is.
Het was tot voor kort gebruikelijk om
een gebouw in tijdschriften en boeken te
presenteren als een verkoopbaar product.
Zon en een blauwe lucht waren daarbij
een must. Ik wilde die voorwaarde oprekken
en zocht vaak naar een manier om het
Hollandse weer onder andere mist
mee te laten spelen in de beelden.
FOCUS 10 28 OKTOBER 2014 FOCUS 10 28 OKTOBER 2014
Luuk Kramer
Luuk Kramer (1958), professioneel architectuur-
fotograaf, publiceert zijn fotos in architectuur-
boeken en -tijdschriften. Tot zijn opdrachtgevers
behoren architectenbureaus, aannemers en
projectontwikkelaars. Zijn meest recente opdracht
is TivoliVredenburg in Utrecht. Dit is een behoor-
lijk indringend gebouw, waar veel te zien is en
waarover veel te vertellen valt. In nummer 6
kreeg je al een voorproefe. Aan de hand van
een aantal recente fotos leidt hij ons rond
in dit bijzondere gebouw.
Voorbereiding en geduld
Een goede voorbereiding is alles, volgens Luuk.
Je moet geduld hebben en je moet weten wat
je wilt: de basis van goede architectuurfotograe
is gedegen research doen en van daaruit je plan
trekken. Over het algemeen kun je zeggen dat
het verstandig is om vanaf een statief te foto-
graferen en daarbij een draadontspanner te
gebruiken, omdat je anders trillingsonscherpte
kunt krijgen. Flitsen is om diverse redenen zelden
een goed idee. Luuk laat meteen zien waarom
de schemering zon mooi tijdstip van de dag is
om gebouwen te fotograferen. Hij bewerkt
zijn fotos naderhand enigszins in Lightroom.
Zijn tips gelden natuurlijk niet alleen voor dit
specieke gebouw, maar zijn van toepassing
op architectuurfotograe in het algemeen.
n www.luukkramer.nl
PORTFOLIO
Met de
verschillende
lichtomstan-
digheden op
een dag kun
je spelen.
Deze foto is in de schemering genomen.
Luuk had ook een versie overdag gemaakt,
waardoor je op een andere manier de stad
in kijkt: de verhouding licht-donker is heel
anders. Je kunt dan heel mooi zien hoe
het zonlicht in het gebouw valt, maar het
leuke van de avondopname is dat je een
meer feestelijke sfeer krijgt en beter kunt
zien hoe het gebouw er van binnen uitziet.
Terwijl toch duidelijk is dat er buiten k
nog iets is. Je ziet buiten lampjes en een
reectie van het rode vlak, maar je wordt er
Sfeer
niet door afgeleid, zodat je echt alleen naar
de binnenkant kijkt. De combinatie van de
dagopname en deze foto laat zien hoe veel-
zijdig qua verschijningsvormen het gebouw
is. Als je vanaf dezelfde plek fotografeert,
ervaar je het gebouw telkens heel anders.
Met de verschillende lichtomstandigheden
op een dag kun je altijd spelen. Hier moet je
natuurlijk nooit itsen, want het is een veel
te grote ruimte. Met een goed objectief
kun je met een lage ISO-waarde werken
en heb je minder ruis.
24mm tilt&shift; 2 seconden en F8 op ISO 100.
PORTFOLIO
Uitzicht
Op deze foto zie je de functionaliteit van
het gebouw. Er was maar weinig tijd voordat
het concert begon, en Luuk wilde per se
mensen in beeld om niet alleen een kale
architectuurfoto te krijgen. Ik heb hier met
mn statief heen en weer gerend: dat is af
en toe doodvermoeiend. Uiteindelijk is dit
natuurlijk ook wel een architectuurfoto,
maar het is een enorme plus dat er mensen
op staan. Dat maakt het levendig en je krijgt
een idee van de schaal, en opeens begrijp
je veel beter wat er aan de hand is. Je kunt
je nu voorstellen dat wanneer je daar gaat
staan, je de diepte in kunt kijken en een
fantastisch panorama-uitzicht hebt. Je kunt
gebruikmaken van de ruimte; je kunt er
lopen. De zon staat laag het is weer vroeg
in de avond. Bij deze foto is het nu juist wl
mooi dat je zo ver naar buiten kunt kijken.
Het licht buiten is niet veel feller dan
binnen. Er is z veel glas dat moet je in
beeld brengen. Je ziet hier geen reectie
van binnen, omdat ik onder een hoek werkte
en binnen geen verlichting aan was.
Beweging
Deze kant van het gebouw is de zijde van
het Centraal Station. Er komt straks een
gracht te liggen waar nu de omheining nog
staat en waar de bus rijdt. Op de foto zie je
daar nog net de lichtjes van. Ook dit beeld
is gemaakt bij schemerlicht. In de scheme-
ring heb je gewoon het mooiste licht voor
de verhouding tussen binnen en buiten.
Van dat moment moet je optimaal gebruik-
maken. Je ziet hier ook reectie en je kunt
naar binnen kijken. Ik heb vanaf deze kant
gefotografeerd, omdat je dan ziet wat
een enorme puist het in het landschap is.
Wat het ontwerp betreft, zie je dat het
witte gebouw links en het oude Vredenburg
rechts eenzelfde hoogte hebben. Om die
hoogte te benadrukken, is de plint (zo
noem je deze glazen onderkant) op min of
meer diezelfde hoogte gemaakt, waardoor
je een soort gesloten vlak krijgt dat daar-
boven uittorent. Dat is het idee erachter,
dat hier ook mooi in beeld is gebracht.
De bus heb ik daar bewust gefotografeerd.
Ik had het zonder kunnen doen, maar het
is soms jn als er nog een beetje beweging
in de foto zit, wat het spannender en iets
minder ernstig maakt. Zo laat je zien dat er
nog iets omheen gebeurt en dat eromheen
geleefd wordt. Wat je hier fout kunt doen,
is te vroeg of te laat komen. Je moet vooral
geduld hebben en dan om de vijf minuten
opnieuw die foto maken als je er geen
ervaring mee hebt. Je hebt sowieso een
lange sluitertijd, dus die bus komt er altijd
bewogen op. Maar met een t lange sluiter-
tijd kunnen het heel nare vegen en vlekken
worden. Bij een snelweg kan dat wel,
maar hier niet.
24mm tilt&shift; 2,5 seconde en F11 op ISO 100.
24mm tilt&shift; 1/50 seconde en F11 op ISO 100.
Moment
Dit is de klassieke muziekzaal. Hier zit
beweging in het publiek. Het was allemaal
heel erg krap, en Luuk mocht eigenlijk
niet fotograferen. Ik heb ook braaf gezegd
dat ik dat niet zou doen, maar ik had al het
plan om een foto te maken op het moment
dat ze klaar zouden zijn en er geapplau-
disseerd zou worden. Dan kan dat natuur-
lijk best. Ik had alles al klaarstaan voor dit
moment. Het is wel raadzaam om van
tevoren al zon zaal te bezoeken om de
situatie te bekijken. Je bent al snel te laat
om dit soort fotos te maken. Tijdens het
concert was het zaallicht uit, maar er was
iets met de techniek waardoor het licht
opeens aanging voordat ze klaar waren.
En dat was eigenlijk mijn mazzel. Op dat
moment heb ik ook een foto genomen,
maar deze is beter omdat er wat beweging
in zit: de musici buigen, het publiek klapt.
Het gaat er ook niet om of die musici
op hun stoeltjes zitten: de muziek hoor je
toch niet op een foto. Het gaat veel meer
om hoe het eruitziet.
24mm tilt&shift; 1/10 seconde en F6,3 op ISO 1600.
17mm tilt&shift; 3,2 seconde en F8 op ISO 100.
Licht
Deze opname is gemaakt om te illustreren
hoe de zaal eruitziet. Je kunt de sfeer van
zon kleine popzaal goed zien en natuurlijk
is de constructie in beeld daar gaat het
ook om. De werking van het licht is hier
heel mooi. Ik heb daar veel fotos gemaakt,
waarvan ik tachtig procent meteen kon
weggooien omdat het te donker was, of saai,
of bewogen. Want het kwam er heel krap
op aan, met 1/10 seconde vanaf statief in een
drukke zaal. Iedereen stoot en loopt tegen je
aan terwijl je wacht op het goede moment.
Je ziet dat er contact is tussen de band, de
zanger en het publiek. Opeens oepten die
lampen aan, wat maar n keer in die show
is gebeurd, en dat heb ik gelukkig kunnen
pakken. Het beste is heel veel fotos maken,
geduldig zijn, afwachten en niet te snel
tevreden zijn. Scherpte is in dit geval van
essentieel belang. Als het niet scherp zou
zijn, is de foto ook meteen waardeloos.
Als je met 1/10 seconde uit de hand zou foto-
graferen, heb je wel een sfeerbeeld van de
zaal en een redelijke scherpte, maar niet
haarscherp zoals hier, waar je de snoeren op
de vloer kunt zien. Ook hier moet je niet
itsen, want je verlicht alleen het achter-
hoofd van degene die voor je staat. Dit beeld
is voor een architectuurfoto heel erg tof.
DE KLIK
In de rubriek
De Klik vertelt
een fotograaf
over een foto
die een mijlpaal
of breekpunt
vormde in zijn
of haar carrire.
TEKST
Jan Bosteels
FOTOS
Johannes
Vande Voorde
H
et begon met een blikje Pools bier op een vensterbank.
Het verhaal over de arbeidsmigratie van Poolse
bouwvakkers en schoonmaaksters anno nu, dat leek
Johannes Vande Voorde wel een goeie story. Tot hij een
vergeten migratie uit de Poolse geschiedenis ontdekte. Het is het
verhaal van de Polen uit Silezi, die op de vlucht sloegen voor de
Duitse invasie in 1939. Via allerlei omwegen kwamen ze in de VS of
Groot-Brittanni terecht, waarna ze vanaf juni 1944 in de voorste
geallieerde linies Europa heroverden. De Eerste Poolse Pantserdivi-
sie, dat was echt kanonnenvoer. Bovendien behoorden ze tot de
meest gemotiveerde troepen. Ze hadden een groots doel voor
ogen: de Duitse bezetter uit Europa verjagen en als kers op de taart
hun eigen vaderland bevrijden.
Zo ver is het nooit gekomen. De tragiek van de Poolse geallieerden
kende eind 1944 een nieuw dieptepunt: Polen werd niet door de
geallieerden, maar door de Sovjets heroverd. De Poolse oud-strij-
ders konden geen kant meer op en trouwden in de landen die ze
bevrijdden: Frankrijk, Belgi, Nederland. Bij herdenkingen vallen ze
buiten de boot. Ze lijken verdwenen in een plooi van de geschiede-
nis. Tot een jonge fotograaf bij hen aanbelt.
Het is een mooi, tragisch en onbekend verhaal. Het bleek erg
moeilijk om de oud-strijders over de streep te trekken. Oude
mensen zijn koppig. De man op de foto helemaal rechts heb ik
binnen vijf minuten moeten fotograferen, net voor hij naar een
belangrijke herdenking vertrok. Dankzij mijn werk voor de krant ben
ik getraind om snel naar licht te kijken. Het gaat dan vooral om het
vermijden van slecht licht.
Als persfotograaf werkt Vande Voorde uiteraard digitaal; voor zijn
vrije werk prefereert hij analoog. Ik hou van slow photography. De
droge klik van mijn Bronica ETRSi: een stukje werkelijkheid dat je
stilzet en voor altijd vastlegt - een gevoel dat veel sterker is bij
analoog. Ik ben ervan overtuigd dat we door digitaal te werken
allemaal dezelfde fotos beginnen te maken. Je kijkt naar de foto op
het scherm en je stuurt meteen bij naar een bepaalde norm. Iemand
bedenkt een nieuw trucje, en meteen volgen talloze anderen. Je ziet
dat de trends elkaar steeds sneller opvolgen.
Slow photography betekent ook selectief zijn, zegt Johannes Vande
Voorde: Ik wil maar met n lens werken: een 75 mm standaard-
lens. Ik maak hoogstens tien opnames per persoon; ik probeer
mezelf te beperken door geen extra lms mee te nemen. Bij dit
project duurden de gesprekken vooraf soms z lang dat mensen me
vroegen om later terug te komen voor de foto. Praten over de
oorlog laat de emoties opborrelen, tot tranen aan toe, maar ik heb
ervoor gekozen om niemand huilend te portretteren. Ze zouden het
trouwens niet willen. En terecht: een portret moet mensen in hun
waardigheid laten, ze optillen zelfs. Een foto is een tijdsdocument.
Een beetje drama mag, maar grotesk mag het voor mij nooit
worden.
We kijken naar de fotos van de waardige en kranige oude mannen,
in hun beste pak en met hun insignes opgespeld. Johannes vertelt
over de verhalen die hij hun met behulp van een Pools sprekende
journaliste ontlokte. Deze mannen zijn oud, ze hebben niets meer
te verliezen. Dat is precies de reden waarom ze zo veel kunnen
geven. Sommige kinderen van de mensen die ik heb gefotografeerd,
vertelden dat hun vader zestig jaar lang niet over de oorlog had
gesproken. Pas door het interview begonnen ze weer te praten.
www.johannesvandevoorde.com
Vergeten bevrijders
Wat is de favoriete foto van pers- en tijdschriftenfotograaf Johannes Vande Voorde (1976)? Na enig
aarzelen kiest hij voor een drieluik met een bijzonder verhaal.
CAN0N F0S 5
MAPk III 0Y
CAN0N F0S 6 +
FF 2415 I IS bSM
CAN0N P0WFPSh0T C1X
MAPk II PPFMIbM kIT
h!
5.
23
21.
h!
26.
De EOS 5D Mark III is een 22,3 Megapixel volbeeld-DSLR met
61-punts autofocus en 6 fps continuopname. Maak hoog-
waardige Full HD-movies met hand-
matige bediening van alle functies,
van framerate tot audio.
Een 20,2 Megapixel DSLR met een
volbeeldsensor en compact ontwerp.
Perfect voor portretten
en reisreportages.
Dankzij de grote sensor en het snelle f/2 zoomobjectief
levert de Canon PowerShot G1 X Mark II DSLR-prestaties en
veelzijdigheid met het formaat van een compactcamera.
Gecombineerd met de DIGIC 6-processor levert deze
sensor een prachtige
Spiegelreex
beeldkwaliteit.
h!
23.
h!
26.
h!
428.
5
CAN0N PIXMA
PP0 1
S0NY
hX5V
NIk0N 8
Maak thuis prachtige fotos in kleur en zwart-wit. Deze A3+
fotoprinter met 8 inktcartridges biedt een verbluffende foto-
kwaliteit, hoge printsnelheden en ondersteuning voor een
groot aantal papiersoorten.
De HX50V heeft een grote 30x optische zoom,
gedetailleerde 20.4MP sensor en pro-style features die je
helpen de perfecte foto te maken, elke keer weer.
De nieuwe Nikon D800 camera die is uitgerust met een FX-
formaat beeldsensor van maar liefst 36,3 megapixelsen
staat garant voor ongekende diepte en details in uw
opnames. De Nikon D800: de ultieme camera
voor foto en lm.
FI0
Fk 0
N
IF
VFP0
bW
F W
IN
kFI
CPATIS A0F* CPFATIVF CI0b
Ph0T0CPAPhY PIANI
T.W.V. 147,
MFT CPATIS S0NY 8CC
CFhFbCFNkAAPT
T.W.V. 2,
Ph0T0CPAPhY PIANI
T.W.V. 147,
Ph0T0CPAPhY PIANI
T.W.V. 147,
CPATIS INTb0S PP0
MFIbM TAIFT
CPATIS MANFP0TT0
CAP0N M0N0P0
MM24C4 T.W.V. 7 FbP0
k0PTINCSC0F:
41585
sept2014_Focus_Fotodevakman.indd 1 03-09-14 21:45
ACHTERGROND
WAT IS HET EN WAT DOET HET?
Binnen de fotograe is perspectief een sleutelbegrip. Helaas doen er op dit terrein nogal wat
misverstanden de ronde. Daarom zetten we de voornaamste punten beknopt op een rij.
TEKST EN BEELD Frans Barten
Links een
portret met
een normaal
aandoend per-
spectief. Rechts
kwam de foto-
graaf te dichtbij,
wat resulteerde
in een te steil
perspectief (let
met name op
neus en kin).
P
erspectief is een begrip dat binnen
de fotograe en beeldbewerking
vaak foutief wordt gebruikt, en dat
schept verwarring. Vandaar dat we
dit onderwerp eens nader bekijken, waarbij
we antwoord geven op de volgende
vragen:
Wat is perspectief?
Welke rol speelt perspectief
in de fotograe?
Welke soorten perspectief zijn er?
Is perspectief te corrigeren?
In de Nederlandse taal wordt het begrip op
verschillende manieren gebruikt. Zo kiezen
sommige bedrijven of instanties de naam
Perspectief bij wijze van knipoog naar een
rooskleurige toekomst. Dit noemen we
daarom ook wel een psychisch perspectief.
In de fotograe is perspectief een technisch
begrip, en dan hebben we het over een
fysisch perspectief. Hierbij ziet de beschou-
wer hoe onderwerpen en hun onderdelen
zich verhouden ten opzichte van elkaar, en
dat is afhankelijk van de afstand tussen kijker
en onderwerp. Dat geldt niet alleen voor de
grootte van onderdelen, maar ook voor kleur
en contrast. Die beschouwer kan een
beeldende kunstenaar zijn, een schilder, een
tekenaar of een fotograaf. Daarmee zien we
al meteen dat het geen speciek fotogra-
sch begrip is.
Door een juist gebruik van het perspectief in
het gemaakte beeld ontstaat zo een weerga-
ve van de derde dimensie in het platte vlak.
Wij vinden dat een vanzelfsprekendheid,
maar in de middeleeuwen hadden kunste-
Een centraal perspectief met n verdwijnpunt.

Een vlak perspectief zonder herkenbare verdwijnpunten.
Een perspectief met twee verdwijnpunten.

naars hier veel moeite mee. De eerste schil-
derijen met een goed (realistisch) perspectief
ontstonden pas tijdens de renaissance in de
vijftiende eeuw. Het zou Brunelleschi zijn die
rond 1400 voor het eerst het eenpuntsper-
spectief introduceerde in Florence, de plaats
waar de renaissance startte. Wil je meer
weten over de geschiedenis van perspectief,
kijk dan op www.ottobwiersma.nl/
philosophy/perspect.htm.
Steil en vlak perspectief
Nu we weten dat het standpunt van de kijker
de verhouding bepaalt waarin we onderwer-
pen waarnemen, kun je die kennis gebruiken
om ongewenste vertekeningen te vermijden.
Met name in de portretfotograe gaat het
vaak mis, zoals te zien valt op bijgaand
dubbelportret. Bij de foto links heeft de
fotograaf afstand genomen. De verhouding
van bijvoorbeeld de neus ten opzichte van
de oren is realistisch. Hier is sprake van een
(relatief) vlak perspectief. De rechterfoto is
van (te) dichtbij genomen. De neus is
verhoudingsgewijs groter dan de oren, wang
en kin zijn te groot, en het is maar de vraag
of het model dit accepteert. Zon perspectief
noemen we een steil perspectief. Alles wat
dichtbij is, wordt relatief groot weergegeven
en wat verder weg is, relatief klein. De
verhoudingen van de onderdelen komen
niet overeen met de (waargenomen) werke-
lijkheid.
Een dergelijke fout bij portretten zien we
dikwijls bij het camerawerk in tv-interviews.
Met name bij omroepen waar het werk niet
wordt gedaan door vakmensen maar
overgelaten aan beginnende stagiairs, kan dit
ergerlijke taferelen opleveren wanneer de
cameraman/vrouw geen afstand kan nemen.
Zeker wanneer dan ook nog het licht op de
foute kant gezet wordt, en de genterviewde
1 2
zich afwendt van de te sterke lichtbron. Bolle
wangen in vervormde koppen zijn het resul-
taat.
Een steil perspectief wordt bewust gebruikt
in architectuur of landschap. Of is het gevolg
van het gebruik van een grote beeldhoek,
noodzakelijk bij het in beeld brengen van
een beperkte ruimte.
Verdwijnpunten
Als je ziet hoe het perspectief in een foto is
opgebouwd, is er sprake van duidelijke
verdwijnpunten. Op grond daarvan onder-
scheiden we een eenpunts-, tweepunts- en
ACHTERGROND
driepuntsperspectief. Zo zien we op de
foto van een steeg dat een verdwijnpunt
het snijpunt is van de zogenaamde vlucht-
lijnen. Hier spreken we van een centraal
perspectief: er is n verdwijnpunt. Bij een
zeer vlak perspectief liggen de verdwijn-
punten theoretisch oneindig ver van elkaar.
Bij een steiler perspectief juist niet, en zijn
die verdwijnpunten te construeren.
Als er een duidelijk hoofdonderwerp is, kun
je minstens twee verdwijnpunten construe-
ren: links en rechts. Die verdwijnpunten
liggen altijd op de horizon, k wanneer die
horizon niet in beeld komt. In dat geval
gebruiken we termen als vogel- en kikvors-
perspectief: populaire aanduidingen voor
Links kikvorsperspectief en rechts vogelperspectief, beide met drie verdwijnpunten.

een perspectief waarbij nog een derde
verdwijnpunt valt te construeren. Het
derde verdwijnpunt komt boven te liggen
bij kikvorsperspectief en juist onder bij
vogelperspectief, zoals bij de foto vanaf
de dom in Milaan.
Theoretisch bestaat er ook nog een
vierde of vijfde verdwijnpunt voor of
achter een afbeelding wanneer die
ruimtelijk wordt gemaakt, zoals bij een
spiegeling in een kerstbal. Op de site
www.ottobwiersma.nl/philosophy/
perspect.htm zie je daar voorbeelden van.
Als laatste verdwijnpunt maak ik studen-
ten attent op de prullenbak wanneer
perspectief fout is toegepast...
Brandpunt en perspectief. Op de uitsnede uit de groothoekopname is het perspectief precies hetzelfde als op de teleopname vanaf hetzelfde standpunt.
Perspectief en brandpunt
Nu komen we toe aan een belangrijke
vergissing die in de fotograe dikwijls wordt
gemaakt: de brandpuntsafstand (met andere
woorden het gekozen objectief) zou het
perspectief bepalen. Dat is niet zo. Met de
kennis van hierboven weten we inmiddels
dat alleen de beschouwingsafstand bepalend
is. Hoe zit dat precies bij gebruik van
verschillende lenzen?
Op bijgaande afbeelding zien we twee fotos,
gemaakt met een groothoeklens (links)
respectievelijk een telelens (rechts) op het
Museumplein. Het standpunt van de
fotograaf is bij het inzoomen hetzelfde
gebleven. De groothoekfoto laat een steil
1 2
3
groothoek tele
De brandpuntsafstand
bepaalt niet het perspec-
tief, maar wl hoe we
perspectief waarnemen.
perspectief zien bij de lantaarnpaal en
prullenmand. Ze zijn relatief veel groter dan
de onderwerpen op de achtergrond.
Wanneer je echter een deelvergroting uit
deze groothoekopname maakt (oranje
kader) en die vergelijkt met de teleopname,
zien we in beide hetzelfde vlakke perspec-
tief. Met een groothoek komen de perspec-
tieijnen duidelijker in beeld, doordat de
beeldhoek groter is. In n groothoekopna-
me komen door de grote beeldhoek dus
beide perspectieven voor, door het verschil
in afstand tot de onderwerpen. Terwijl met
een teleopname alleen van een vlak
perspectief sprake is.
Conclusie: de brandpuntsafstand van een
objectief bepaalt niet het perspectief, maar
wl hoe we perspectief waarnemen. Is de
beeldhoek groot, dan kun je een steil
perspectief zien voor de onderwerpen die
dichtbij staan. Verder is het natuurlijk zo dat
korte brandpuntsafstanden vaak samengaan
met relatief korte opnameafstanden. Denk
maar aan het eerder besproken dubbelpor-
tret. Om met een korte brandpuntsafstand
eenzelfde uitsnede te krijgen, kroop de
fotograaf dichter op het onderwerp - en dt
leidde tot het steile perspectief.
Atmosferisch perspectief
Een ander perspectief tref je aan bij
contrastverschillen in n opname, veroor-
zaakt door vochtdeeltjes in de lucht en/of
luchtvervuiling. Naarmate onderwerpen
verder weg in beeld staan, is dit efect
sterker, en zien we behalve contrastverlies
Atmosferisch perspectief: onderwerpen verder weg worden met lagere kleurverzadiging waargenomen n
afgebeeld dan die dichtbij, door mist, nevel of luchtvervuiling. Door de vochtdeeltjes in de ochtendnevel heeft
het regenwoud op de achtergrond minder verzadigde kleuren dan de bootjes op de voorgrond.
Ook bij een relatief schone lucht treedt dit verschijnsel op: de bergen in de verte worden minder contrastrijk en relatief blauw weergegeven.
de vermindering van de kleurverzadiging die
ermee samenhangt. Het hoeft niet altijd mist
of nevel te zijn die dit veroorzaakt. Door de
aanwezigheid van vieze lucht boven een
stad ontstaat dit efect eveneens.
In het algemeen kun je stellen dat het
contrast en de kleurverzadiging afnemen
wanneer de afstanden groter worden. Ook
vindt er dan een kleurverschuiving plaats
ACHTERGROND
naar een kortere golengte (blauw). Daarom
worden op fotos van berglandschappen
bergen op grotere afstand blauwer en
contrastarmer weergegeven.
Perspectiefcorrectie
In de negentiende eeuw ontdekte men dat als
de achterwand van een grote (houten) camera
werd gekanteld, niet alleen perspectieijnen
van richting veranderden, maar ook de ligging
van het scherptevlak. Zo kon men een gebouw
van onderaf fotograferen terwijl de verticale
lijnen parallel werden ingesteld. Dat heet
onthoeken. Nota bene: het perspectief wordt
eigenlijk niet gecorrigeerd, maar vervormd!
In de digitale fotograe gaat dat nu een stuk
simpeler indien je de juiste software gebruikt.
Als voorbeeld nemen we de aanpassingen
die je in Lightroom kunt doen. We vinden ze
ook in Adobe Camera Raw of in Photoshop
zelf. De term perspectiefcorrectie is dus
ook bij Adobe een foute term. Het wijzigen
van de vluchtlijnen levert een vervorming
van het beeld op. Op bijgaande afbeelding
lijkt het alsof het gebouw keurig recht-
overeind is gezet, maar je blijft tegen de
onderkant van de eerste etage aan kijken.
Wil je het gebouw met parallelle verticale
lijnen goed in beeld te zetten, dan zul je op
een hoogte halverwege dat gebouw moeten
staan met de camera-achterwand parallel
aan het gebouw. Vandaar dat je erg
voorzichtig moet zijn met deze mooie
gereedschappen en ze alleen dient te
gebruiken voor kleine correcties.
Montages
Wanneer je fotomontages gaat maken in
Photoshop is het vanzelfsprekend dat het
perspectief n de montage moet kloppen.
Onderdelen met een steil perspectief komen
Perspectiefcontrole met vluchtlijnen bij een fotomontage. De auto past letterlijk niet in beeld
aangezien het gebouw met een krappere beeldhoek is gefotografeerd.
dan vooraan in beeld te staan. Op de bijgaan-
de illustratie was het de bedoeling een antieke
Peugeot te monteren voor het gebouwtje
(control tower). In een extra laag trek je dan
eerst de perspectieijnen in beide fotos.
Schuif je de lagen bij elkaar, dan moeten de
verdwijnpunten (en dus de horizon) op exact
Zogenaamde perspectiefcorrectie in Photoshop kent zn grenzen: aan wat de camera zag (het eigenlijke perspectief), valt achteraf niets te veranderen.
dezelfde plaats liggen. De auto is met een
groothoek gefotografeerd; het gebouwtje met
een standaardlens. De beeldhoek van de
standaardlens is kleiner, en dus past de auto
niet in dit landschap. Vandaar dat je vooraf je
onderwerp even grof moet selecteren om te
zien of het wel kan!
*Prijzen incl.BTW, excl.verz.kosten. Actie t/m 31.12.2014. Max 1 code per bestelling; te verzilveren vr het afrekenen. Geen verrekening achteraf mogelijk.
Een nieuwe kijk op fotokunst!
Fotokwaliteit die inspireert in ieder denkbaar formaat
Fotos online uploaden, code invullen en klaar! Je profteert direct
van wel VIJFTIG EURO KORTING op topkwaliteit foto-vergrotingen
achter Acrylglas, Alu-Dibond of ingelijst als poster, bij een bestel-
waarde vanaf 99,99 .
Deze unieke actie geldt alln online via webadres:
www.posterXXL.nl/50kado
5
0
K
a
d
o
!
Bijv: Premium fotovergroting achter Acrylglas
90 x 60 cm - maar 49,99 * ipv 99,99
Online kortingscode: 50KADOBON
PRAKTIJK

landschaps fotos
10 KLASSIEKE FOUTEN
DIE GEMAKKELIJK
TE VERMIJDEN ZIJN
Net als bij veel andere vormen van fotograe
valt er bij landschapsfotograe een aantal
klassieke fouten te onderkennen. Fouten die
veel fotografen maken, terwijl ze eenvoudig
te vermijden zijn.
TEKST EN FOTO
S Johan Elzenga
Betere

landschaps fotos
1
Als de foto met +0,5 stop wordt gecorrigeerd, ontstaat een veel betere balans. De wolkenpartij
blijft ook nu nog steeds goed doortekend, dus eventuele angst voor clipping was hier onterecht.
Een typisch voorbeeld van een landschap waarbij de camera de neiging heeft om onder te belichten.
De lucht en vooral de wolken geven verhoudingsgewijs zo veel licht dat het beeld als geheel te weinig krijgt.
Ook aan het histogram is dan vaak niet meteen te zien dat de foto onderbelicht is.
Cameras hebben in bepaalde situaties
de neiging om onder of over te belichten.
Overbelichting komt voor als er grote
donkere elementen in beeld zijn. De lichtste
delen van de foto (vaak de wolken in de
lucht) gaan dan clippen (verlies aan details
in hoge lichten). De meeste cameras bieden
de mogelijkheid om een speciale waar-
schuwing hiervoor in te stellen. Je ziet die
geclipte delen dan zwart-wit of rood
knipperen in het beeld op het lcd-scherm,
zodat je kunt ingrijpen en de foto opnieuw
kunt maken met een belichtingscorrectie.
Onderbelichting slipt er vaker doorheen,
omdat de camera daar niet speciek voor
waarschuwt. Je kunt ook wel een waarschu-
wing instellen tegen clippen van schaduwen
(meestal blauw knipperend), maar dat gebeurt
niet zo snel. Onderbelichting komt vooral
voor als er een sterke lichtbron ergens in
beeld staat (zoals de zon), maar ook als de
foto veel lichte delen bevat, zoals besneeuwde
bergtoppen. Daarnaast zijn beginnende
fotografen vaak bang voor dat clippen van
hoge lichten, waardoor ze bewust nogal
eens (te) conservatief belichten. Als je in
Raw fotografeert, is een klein beetje onder-
belichten ook niet meteen desastreus,
maar je moet zoiets natuurlijk wel corrigeren
in de uiteindelijke foto.
PRAKTIJK
1
Onderbelichte

fotos
Om diepte te
suggereren,
moet je iets op
de voorgrond
meenemen.
O
m indrukwekkende landschaps-
fotos te maken, reizen foto-
grafen de hele wereld af. Niet
dat dit echt nodig is, want ook
Nederland kent prachtige landschappen.
Maar wat je van ver haalt, smaakt extra lekker.
Een landschap in de Amerikaanse Rocky
Mountains is toch vaak nt iets inspirerender
dan een oer-Hollands weiland. Met een ink
reisbudget en de juiste apparatuur ben je
er echter nog niet. Je moet er ook voor
zorgen dat je de omstandigheden optimaal
benut. Denk aan het gouden uur vlak na
zonsopkomst en vlak voor zonsondergang,
wanneer het licht op zijn mooist is. En je
moet een aantal klassieke fouten zien te
vermijden. Over die fouten gaan we het in
dit artikel hebben.
2
Te weinig

voorgrond
Een landschap is driedimensionaal, terwijl
een foto tweedimensionaal is. Om de diepte
van die verloren derde dimensie te sugge-
reren, moet je iets op de voorgrond mee-
nemen wat je verhoudingsgewijs groot in
beeld zet. Beginnende landschapsfotografen
doen dat te weinig, ook omdat ze vaak vanaf
ooghoogte fotograferen (zie de volgende
fout). Durf het eens aan om een ink stuk
voorgrond mee te nemen, zelfs als je daar-
mee een deel van dat imposante bergland-
schap afdekt. Het diepte-efect dat je zo
creert, maakt dat gemis bijna altijd meer
dan goed.
Bij deze foto is de camera veel lager geplaatst, waardoor de boomstronk

veel dominanter in beeld komt. Er is zorgvuldig gepositioneerd, zodat de
bovenkant van de boomstronk netjes los blijft van de gereecteerde wolken.
De situatie zoals een staande persoon die ook ziet. Een mooi landschap,
met twee fraai gevormde dode bomen. Als je het zo fotografeert,
is het beslist een mooi landschap, maar geen verrassende foto.
3
2
Door meer voorgrond in beeld te brengen, laat je het diepte-efect sterk toenemen.
Een fraai landschap met een mooie reectie. Toch blijft de foto
een beetje plat omdat er zo weinig diepte wordt gesuggereerd.
3

Alles vanaf

ooghoogte
De meeste fotografen staan rechtop
tijdens het fotograferen, zodat de
camera op ooghoogte gehouden wordt.
Ook het statief wordt vaak meteen
helemaal uitgeschoven, waardoor je
wr vanaf ooghoogte fotografeert.
Op zich is er niets mis met fotograferen
vanaf ooghoogte, maar omdat dit de
hoogte is waarop iedereen het land-
schap bekijkt, krijg je wel vaak voor de
hand liggende beelden. Zak vaker door
de knien of klim op een verhoging
om een andere, en daardoor verras-
sendere, invalshoek te krijgen.
Bedenk daarbij het volgende. Als je de
voorgrond wilt accentueren, ga dan
omlaag en naar die voorgrond toe.
Als je het beeld platter en daarmee
abstracter wilt maken, neem dan meer
afstand en ga omhoog met de camera.
PRAKTIJK
Een staande opname is in deze situatie een betere oplossing. Als de toeschouwer alleen maar
naar het linkerdeel van de (liggende) foto kijkt, is dat (staande) deel kennelijk de chte foto.
De keuze voor
een liggende opname
is hier ongelukkig.
Daardoor wordt de
rechterbovenhoek
oninteressant en
donker. Je kijkt als
toeschouwer eigen-
lijk alleen maar
naar het linkerdeel
van de foto.
5

Alleen maar

groothoek
Landschapsfotograe wordt met een groothoek
gedaan dat lees je in ieder fotograeboekje.
Dat is natuurlijk omdat we bij landschappen vaak de
weidsheid van dat landschap willen benadrukken.
Hoewel dit inderdaad voor het merendeel van de
landschapsfotos geldt, is het geen regel waar je
niet van mag afwijken. Soms krijg je een aantal extra
fotos als je naast je groothoekopname(s) ook wat
stukjes uit dat beeld isoleert met een telelens,
en soms is een teleobjectief simpelweg de betere
oplossing in een bepaalde situatie.
Je kunt heel gemakkelijk zien wat een telelens zou
doen, door te kijken of je interessante stukjes uit
die groothoekopname zou kunnen knippen die weer
een foto op zich zijn. Aangezien je met een tele-
objectief bijna altijd ook van een grotere afstand
fotografeert, geeft dit objectief een abstraherend
(platter) efect.
4
4
Alles

horizontaal
Beginnende landschapsfotografen fotograferen
vrijwel alles ook in landschapsformaat, oftewel
als liggende foto. Dat komt waarschijnlijk omdat
een camera vooral is gemaakt om horizontaal
te houden, en ook een statief beter functioneert
met de statiefkop horizontaal. Vergeet daarom
niet om je camera ook eens verticaal te houden
in de zogeheten portretstand. Als je vanaf statief
werkt (en dat zou je eigenlijk altijd moeten doen),
kan het handig zijn om een speciale statief-
beugel onder je camera te bevestigen. Daarmee
kun je snel liggende en staande opnames
afwisselen terwijl de camera recht boven de
statiefkop blijft staan.
Bij sommige landschappen levert een verticale
opname een mooie extra plaat op, zonder
meteen een betere foto te zijn. Bij andere
landschappen kan het echt minder mooi zijn
om je camera horizontaal te houden. Bij deze
opname van een waterval geeft een liggende
foto problemen met de compositie. Vooral de
rechterbovenhoek wordt hierdoor oninteres-
sant en te donker. Inzoomen zou kunnen,
maar dan verliezen we de stenen op de
voorgrond. Een staande foto is daarom hier
een betere benadering.
5
Geef een interes-
sante lucht meer
ruimte in beeld.
Een foto die redelijk netjes via de regel van derden is gecomponeerd. Het water
heeft een derde van de foto, de bergen een derde, en de lucht het resterende derde deel.
Toch is dat hier minder geslaagd. Zo interessant is al dat water niet.
6
Geen aandacht

voor de lucht
De meeste landschapsfotos worden aan de
bovenkant afgesloten door een stukje lucht,
al dan niet met wolken. Veel fotografen zien
echter alleen het landschap wanneer ze hun
compositie bepalen, en vergeten dat die lucht
compositorisch wel degelijk meespeelt. Als de
onderkant van de foto niet bijster interessant
is terwijl je wel een inke wolkenpartij boven
het landschap hebt, overweeg dan om het land-
schap lager in beeld te zetten en de wolken-
lucht zo meer ruimte te geven. Indien de lucht
daarentegen juist egaal blauw is, dan wordt het
snel saai als je meer dan een vrij smalle rand
lucht op de foto zet.
De compositieregel regel van derden lijkt te
suggereren dat je de lucht een derde deel van
de foto moet geven. Dat is niet zo. Die regel
zegt niet dat de horizon altijd op een derde van
het beeld moet staan, maar dat de belang-
rijkste elementen op een derde moeten komen.
De horizon is soms, maar echt niet altijd, een
belangrijk element. Bij een egaal blauwe lucht
is het meestal geen goed idee om maar liefst
een derde van je foto egaal blauw te maken,
terwijl zon quotum voor een imposante wolken-
lucht vaak al weer te weinig ruimte biedt.
Bij deze compositie heeft de wolkenlucht meer ruimte gekregen en het water minder.
Niet dat het nu meteen een wereldplaat is geworden, maar ik vind het geheel zo wel interessanter.
6
De Doublet Pool in
Yellowstone National Park.
Een interessante hete bron,
maar met een groothoek
gefotografeerd (links) en
een beetje aangesneden tot
panoramaformaat is het
toch niet veel meer dan een
registratief plaatje. De opname
rechts is gemaakt met een
70-300 mm objectief op
ongeveer 200 mm. Er is een
focus stack gebruikt om
alles van voor tot achter
scherp te krijgen.
Soms versterkt
het een foto
enorm als de
lucht buiten
beeld blijft.
7
Altijd weer die

lucht bovenin
Als je buiten maar ver genoeg omhoog
kijkt, zie je altijd een keer de lucht.
Misschien is dat de reden dat beginnende
landschapsfotografen op iedere foto
bovenin een randje lucht zetten. Dat hoort
zo, schijnen ze te denken. Ze denken ook
dat ze daarmee het landschap in perspec-
tief brengen. Nee, dat hoort helemaal niet
zo! Niemand verplicht je om altijd een
stukje lucht op een landschapsfoto te
zetten. We hebben het al over de regel van
derden gehad bij de lucht, maar je kunt
er ook voor kiezen om de lucht helemaal
weg te laten op de foto. Soms versterkt
dat die foto enorm. Zonder lucht erboven
wordt een landschap abstracter en verliest
de toeschouwer sneller het gevoel van
grootte en perspectief. Daar kun je op
een creatieve manier gebruik van maken.
Bij fotos van reecties kan dat bijvoor-
beeld heel sterk werken.
PRAKTIJK
8
Scheve horizon
Bij deze foto gaat het puur om de reectie.

Er is geen enkele reden waarom dat strookje
blauw boven in de foto nodig zou zijn.
Als de lucht helemaal wordt weggelaten, wordt de foto

veel abstracter. Dat versterkt deze foto duidelijk. Beide
fotos werden overigens vanuit een varende boot gemaakt,
vandaar dat deze foto wel iets anders is dan de vorige.
7
Het lijkt een open deur intrappen: zorg dat
de horizon niet scheef op de foto staat.
Toch is dit minder vanzelfsprekend dan je
misschien denkt. Allereerst blijkt vaak dat
fotografen op allerlei details letten om
vervolgens die horizon straal te vergeten.
Ook juryleden overigens: onlangs zag ik nog
een duidelijk scheve horizon bij een catego-
riewinnaar in een prestigieuze fotowedstrijd.
Natuurlijk kan het soms creatief zijn om
de horizon scheef te zetten daar hebben
we het nu niet over. Meestal is het echter
gewoon een slordigheidsfout. Veel cameras
hebben tegenwoordig een elektronische
waterpas (bij DSLRs vaak in de Live View-
modus). Gebruik die dan ook, en kijk in
postproductie nog eens kritisch. Let vooral
op als je waterpartijen zoals riviertjes en
meren fotografeert. Als je schuin naar een
oever kijkt, loopt die ook schuin op de foto.
Je hebt soms de neiging deze horizon
recht te zetten, maar pas daarmee op.
Aan het water zelf blijft dan te zien dat de
foto wel degelijk uit het lood staat.
8
Nu staat de horizon wel recht, te zien aan

de rimpels in het water en aan de reectie.
Zo op het eerste gezicht lijkt de horizon hier misschien recht te staan, omdat
de dominante oever links in beeld nu horizontaal loopt. Maar als je beter kijkt,
zie je dat die juist net horizontaal moet lopen omdat hij naar achteren wegloopt.
Hier is de witbalans gecorrigeerd en op 6000 K gezet. Vermoedelijk is dit

zelfs iets boven een echt neutrale witbalans, maar het efect is heel natuurlijk.
9
Foto met de witbalans op automatisch. De lucht is weliswaar

mooi blauw, maar het lijkt net alsof de zon niet scheen.
Er is duidelijk sprake van een blauwe zweem over de hele foto.
9

Verkeerde

witbalans
Een verkeerd (meestal te koud) ingestelde
witbalans verpest menig landschapsfoto. Als je
in Raw fotografeert, is het geen probleem om
de camera op de automatische witbalans in te
stellen. Die instelling geldt toch alleen maar als
uitgangswaarde voor de Raw-converter. De
werkelijke witbalans wordt pas bij de conversie
ingesteld. Veel cameras kiezen echter voor een
te lage (te blauwe) witbalans, waardoor het net
is alsof de zon minder scheen. Dat heeft deels
een technische reden, maar het zou ook kunnen
zijn dat sommige fabrikanten dat expres doen
omdat je zo wat blauwere luchten krijgt. Meestal
is het echter niet mooi en moet je dit corrigeren.
Een iets hogere waarde voor de witbalans zelfs
een waarde die iets boven neutraal zit geeft
een mooier efect. Het is alsof je met warmer
avond- of ochtendlicht hebt gefotografeerd.
De slingerende weg door dit woeste natuurgebied versterkt het

beeld juist enorm. Het is echt zonde om zon weg uit beeld te laten.
Natuurfotografen proberen vaak fotos te maken waarop geen spoor van menselijke
activiteit te zien is. Hier is dat overigens al niet meer helemaal gelukt. Er lopen telefoon-
draden op de rotspartij rechts, dus die zouden nog weggeshopt moeten worden.
10
10
Onmenselijke

fotos
Landschapsfotografen proberen vaak de natuur
zo puur en ongerept mogelijk te portretteren.
Ieder spoor van menselijke activiteit wordt zorg-
vuldig uit beeld gelaten, alsof de mens nooit een
voet op aarde heeft gezet. Op zich is er niets mis
met dergelijke onmenselijke fotos, en een
ongerepte natuur is de mooiste natuur. Maar sluit
je ogen niet voor situaties waarin menselijke acti-
viteit juist een sterk visueel element heeft toege-
voegd. Waar het om gaat, is de vraag of een bepaald
element in het beeld de foto versterkt of juist
verstoort. Als een element storend is, moet je
proberen het uit beeld te laten. Of dat element van
menselijke herkomst is of niet, maakt daarbij niet
uit. Als een element versterkend werkt, moet je het
juist gebruiken. En dan maakt het natuurlijk ook
niet uit of het een menselijk element is of niet!
ACHTERGROND
Scherpere
fotos
MEER
MEGAPIXELS OP
ZICHZELF NIET
GENOEG
In het kielzog van de
megapixelrace kwam de
scherptewedloop.
Camerafabrikanten
werpen niet alleen nog
steeds alsmaar hogere
sensorresoluties in de
strijd, maar ook grotere
beeldsensoren en - de
laatste trend - sensoren
zonder anti-aliasing-
lter. Maar wat blijft er
van de winst op papier
over in de praktijk, en
wat moet je zelf doen (of
juist laten) voor het
scherpste eindresultaat?
TEKSt Raymond Harper
H
et nieuwe toverwoord in digitopia
is scherpte. De sensorresoluties
zitten weer stevig in de lift en het
tot enkele jaren geleden margina-
le full-framesegment is momenteel d arena
waar het allemaal gebeurt. Zelfs het prijzige
middenformaat is volop in beweging. Om het
maximale uit de beeldsensor te peuren, zien
meer en meer fabrikanten bovendien af van
het traditionele anti-aliasing- of laagdoorlaat-
lter vr de sensor. Niet alleen omdat zon
lter technisch gezien minder onmisbaar is
dan voorheen, maar ook en vooral omdat de
scherptebeluste prosumer het wil.
Onbereikbaar ideaal
Om maar met de deur in huis te vallen:
perfecte scherpte is een onbereikbaar ideaal.
De vraag wat scherpte precies inhoudt, komt
verderop aan de orde, maar vooralsnog
hebben we het gemakshalve over de
weergave van jne details. Een volmaakt
scherptekenend fotograsch systeem zou
het allerkleinste puntje en de allerdunste lijn
waarheidsgetrouw moeten kunnen reprodu-
ceren. Dat dit niet kan, vloeit in de eerste
plaats voort uit de beperkingen van de
digitale techniek. Een puntje kan nooit
kleiner en een lijn nooit dunner dan n
Van klein naar groot: het relatieve grootteverschil tussen een

6-, een 12-, een 16-, een 24- en een 36-megapixelfoto.
enkele pixel zijn: de kleinste eenheid waaruit
het digitale beeld is opgebouwd. Wat niet wil
zeggen dat analoog scherper was -
integendeel zelfs -, maar dit terzijde.
De hamvraag is niet hoe scherp een foto s,
maar hoe scherp een foto lijkt. Dit laatste
hangt af van diverse factoren, waarvan de
sensorresolutie - het aantal megapixels - er
n is. Hoe meer pixels het beeld telt, des te
meer en des te jner de details die kunnen
worden vastgelegd. Ook komen extra pixels
van pas als je het beeld wilt vergroten of
uitvergroten (bijsnijden).
Toch zijn pixels - of photosites, als we naar
de sensor zelf in plaats van naar het sensor-
beeld kijken - niet alleenzaligmakend.
Vergelijk maar eens een foto uit een spiegel-
reex van een paar jaar terug met eentje uit
een moderne compactcamera. Hoewel die
laatste minstens evenveel pixels levert en
wellicht zelfs meer, blijkt de spiegelreexfoto
toch scherper en gedetailleerder als je beide
fotos van dichtbij en groot bekijkt (afgedrukt
op posterformaat, of ingezoomd op je
scherm). De voornaamste oorzaak: de
sensor van de spiegelreex is veel groter.
Daardoor kunnen ook de individuele photo-
sites op die sensor groter zijn, wat in diverse
opzichten (detailweergave, signaal-ruisver-
houding, dynamisch bereik) gunstig is voor
de beeldkwaliteit.
Dat laatste roept meteen een vervolgvraag
op. De sensorresolutie is niet alleen bij
compactcameras de laatste jaren sterk
toegenomen. Bij APS-C-cameras ging de
norm van 12 via 16 naar 20 of 24 megapixels,
en bij full-frame ligt de lat momenteel bij 36
megapixels. Dus ook dr worden de photo-
sites steeds kleiner. Dat die nieuwe
megapixelrace geen per saldo averechts
efect heeft, is enerzijds te danken aan de
technische vooruitgang, en anderzijds aan
de al eerder aangestipte gevolgen van een
hogere sensorresolutie voor de vergroot-
baarheid van het beeld. Simpel gezegd:
uitgaande van een bepaald eindresultaat -
bijvoorbeeld een vergroting van 30 bij 45
centimeter - heeft een 24-megapixelfoto
een hogere pixeldichtheid dan een
12-megapixelfoto. Zelfs bij een lagere beeld-
kwaliteit op pixelniveau kan die van het
totaalbeeld daardoor toch hoger uitvallen.
Sensoren, photosites en pixels
Bij het rekenen met megapixels moet je een
paar dingen goed in het achterhoofd
houden. Een 24-megapixelfoto is alln
maar viermaal zo groot als een
6-megapixelfoto wanneer je naar de totale
oppervlakte kijkt. Houd je de breedte of de
Interpolatie
Als je pixels tekortkomt, laat je die er toch gewoon door de computer bij rekenen..? Een jaar
of tien geleden was interpolatie heel gewoon. In wezen is dit het omgekeerde van wat er
gebeurt wanneer je een foto verkleint, zij het dat beeldinformatie weglaten altijd simpeler is
dan beeldinformatie erbij verzinnen. Interpoleren is dus geen volwaardig alternatief voor
chte pixels. Toch kan, afhankelijk van de basisfoto en de gebruikte software, interpolatie
een redmiddel voor die incidentele megaposter zijn.
Links een uitsnede uit de oorspronkelijke 24-megapixelfoto; rechts dezelfde uitsnede die eerst naar
omgerekend 6 megapixels is verkleind met Photoshop en vervolgens weer naar 24 genterpoleerd met
een speciaal programma (Perfect Resize).
Tweemaal dezelfde foto van hetzelfde vliegtuig, maar de contrastrijkere versie komt duidelijk scherper over.
ACHTERGROND
hoogte aan, dan bedraagt het verschil een
factor twee (6000 x 4000 versus 3000 x
2000 pixels, vergelijkbaar met 4K- vis--vis
Full HD-video). Het traditionele criterium
voor beeldscherpte, het scheidend vermo-
gen, gaat uit van lijnenparen (een patroon
van afwisselend lichte en donkere lijnen).
Ook op dat vlak is de maximale theoretische
winst een factor twee. Een verviervoudiging
van de detailrijkdom is (wederom theore-
tisch) uitsluitend haalbaar indien je hele jne
mozaekpatronen fotografeert. En dan in
zwart-wit, want anders gooit het mozaek-
patroon van kleurlters vr de beeldsensor
misschien roet in het eten.
Een tweede gegeven is dat er gn directe
relatie bestaat tussen de fysieke sensor-
grootte en het beeldformaat (in pixels). In
het analoge tijdperk was zon relatie er wl:
in een kleinbeeldcamera ging dezelfde lm
als in een middenformaatcamera, alleen het
negatieformaat was kleiner. Wat niet
wegneemt dat er een verband is tussen
sensorformaat en pixelgrootte (het formaat
van de individuele photosites op de sensor)
enerzijds en pixelgrootte en beeldkwaliteit
anderzijds, maar op dat punt overlappen de
verschillende sensorformaten. Zo zijn de
photosites op de sensor van een Nikon
D800 (full-frame, 36 megapixels) ruwweg
even groot als die van een D7000 (APS-C,
16 megapixels). Natuurlijk zijn de verschillen
over de hele linie - van telefooncamera tot
en met middenformaat - enorm, en natuur-
lijk zie je zulke genetische factoren terug in
het eindresultaat. Op het moment dat het
beeldbestand wordt weggeschreven op een
geheugenkaart of overgezet naar de
computer, is een pixel echter een pixel -
ongeacht de herkomst.
Scheidend vermogen en contrast
Nu keren we terug naar de vraag wat de ene
foto scherper maakt dan de andere. Dat is
geen kwestie van simpelweg pixels tellen,
maar van hoe een fotograsch systeem jne
details reproduceert. De uiteindelijke
scherpte-indruk hangt op zijn beurt niet
alleen af van de detailweergave als zodanig
(het scheidend vermogen), maar k van
hoe duidelijk zulke jne details afsteken
tegen hun omgeving. Die laatste factor staat
bekend als contourscherpte of microcon-
trast. Waarom dit zo belangrijk is, is (letter-
lijk) simpel te zien. De lijnenparen waarmee
het scheidend vermogen wordt vastgesteld,
bestaan uit afwisselend zwarte en witte
lijnen. Naarmate het contrast tussen donker
en licht kleiner wordt (zwart en wit schuiven
allebei op richting grijs), wordt het onder-
Meer
megapixels
Uitsneden uit dezelfde
testopstelling, gefoto-
grafeerd met twee
APS-C-reexen met
respectievelijk 16 en 24
megapixels: de Pentax
K-5 (links) en de Pentax
K-3 (midden). Het
gebruikte objectief was
identiek (Pentax-FA
F1,8/77 mm Limited). De
24-megapixelopname is
scherper, k als deze
naar 16 megapixels
wordt geschaald
(rechts). Naast de
hogere sensorresolutie
is ook het ontbrekende
anti-aliasing-lter hier
debet aan. Het patroon
in de icoontjes is gn
moir maar echt detail.
scheid steeds minder goed zichtbaar.
Deze criteria gelden voor lle onderdelen
van het fotograsch systeem. Ook van de
scherpste foto blijft weinig over wanneer je
die bekijkt op een aftands scherm waarvan
het contrast te laag is afgesteld, of als
modderige print op gewoon papier uit een
APS-C versus full-frame
Uitsneden uit dezelfde testopstelling, gefotografeerd met twee 12-megapixelreexen van
dezelfde generatie: de APS-C Nikon D90 (links) en de full-frame Nikon D700 (rechts). Het
gebruikte objectief (Nikon F1,8/50 mm) was identiek; de opnameafstand werd aangepast om
de cropfactor te compenseren. Hoewel het twee oudere modellen betreft, blijft het principe
gelijk. Bovendien heeft Nikon geen APS-C-body met 36 megapixels, terwijl de full-frame
D600/610 niet goed vergelijkbaar is met bijvoorbeeld de D7100 (APS-C, allebei 24 megapixels)
omdat de eerste een anti-aliasing-lter heeft en de tweede niet.
goedkope printer. Aan zoiets valt achteraf
wel een mouw te passen. Maar dat is anders
wanneer je camera nooit een scherp beeld
heeft geregistreerd. En dat brengt ons bij
een cruciale factor helemaal aan het begin
van de keten, nog vr de beeldsensor: het
objectief.
Fotos: Roelof Mulder
Goed en slecht objectief
Het belang van het objectief blijkt uit deze verder identieke testopnames met de Pentax K-3
met een Pentax-FA F1,8/77 mm Limited (links) en een Pentax-FA F3,5-5,6/28-80 mm (rechts).
De 77 mm is een topobjectief uit de analoge tijd, dat nog steeds wordt geproduceerd; de
28-80 mm was een goedkope analoge kitzoom. We hebben ook de digitale Pentax-DA
F2,4/70 mm Limited getest; de verschillen met de 77 mm bleken zeer gering.
Het objectief als bottleneck
Dat het objectief minstens even belangrijk is
als de camera, geldt tegenwoordig meer dan
ooit. Hoe hoger de sensorresolutie, hoe
hoger immers de eisen die aan het objectief
gesteld worden qua scheidend vermogen en
contrastoverdracht - tot in de uiterste
hoeken van het beeld. Of het scheidend
vermogen van je objectief nu hoger of lager
is dan dat van je sensor, de zwakste schakel
in de keten bepaalt de totaalscore. Alleen al
daarom is een camera van dik duizend euro
met een kitzoompje van vijf tientjes een
slechte combinatie. Hoeveel het objectief
bijdraagt aan het eindresultaat, bewijzen
vergelijkende tests als die van DxOMark
(www.dxomark.com). Dan blijkt dat er
slechts enkele peperdure topobjectieven zijn
die het potentieel van een 36-megapixel-
sensor zoals in de Nikon D800E helemaal (of
bijna helemaal) waarmaken. Met een
inferieur, goedkoop en/of ouder objectief
holt de efectieve resolutie achteruit.
Daardoor houd je in het ergste geval een
detailweergave over die overeenkomt met
die van een 12-megapixelcamera met een
objectief dat aan de maat is...
Uit zulke tests blijken nog drie andere
dingen. Hoe kleiner de sensor, hoe verder de
gemeten prestaties van zelfs de beste objec-
tieven onder het theoretische maximum
blijven steken. En bij een toenemende
sensorresolutie neemt ook de spreiding (het
verschil tussen goede en minder goede
objectieven) toe. Met andere woorden: voor
de best mogelijke beeldkwaliteit loont de
overstap naar een groter sensorformaat wel
degelijk. Tot op zekere hoogte geldt dit
eveneens voor een hogere sensorresolutie,
met dien verstande dat de kwaliteitseisen
aan het glaswerk dan navenant worden
opgeschroefd. Een wat minder objectief dat
op een camera als de Nikon Df (16
megapixels) nog acceptabel presteert, valt
op een D800(E)/810 genadeloos door de
mand. Mutatis mutandis geldt dit uiteraard
ook voor APS-C- en Micro Four Thirds-
cameras. De laatste bevinding is misschien
wel het meest ontnuchterend. Ng hogere
sensorresoluties dan 36 megapixels bij full-
frame en 24 megapixels bij APS-C hebben
momenteel weinig zin. Domweg omdat er
nauwelijks objectieven zijn waarmee je het
onderste uit de kan kunt halen.
Stoorfactoren
Een full-framebody met heel veel megapixels
heeft dus alleen maar zin als je objectieven-
verzameling daarmee gelijke tred houdt. Maar
met een camera met veel megapixels en een
topobjectief ben je er nog niet. Je hebt
namelijk te kampen met een hele reeks
stoorfactoren die stuk voor stuk die hoge
scherpte om zeep kunnen helpen. Denk aan
een verkeerde scherpstelling, bewegingson-
scherpte (van het onderwerp) of trillingson-
scherpte (van de fotograaf/camera). Maar ook
aan zoiets banaals als een vieze frontlens, een
inferieur lter voor het objectief of heiig weer
bij landschaps- en telefotograe. Ook
extreem kleine diafragmaopeningen (vermin-
derde scherpte door difractie) en hoge
ISO-waarden (slechtere detailweergave en
meer ruis) zijn taboe. Hoe hoger de resolutie
en de potentile scherpte, des te duidelijker
het verschil tussen goed scherp en nt niet.
Ook de toleranties bij de apparatuur worden
steeds kleiner. Meer en meer spiegelreexca-
meras beschikken over AF-jnafstelling zodat
je kleine scherpstelfoutjes (front en back
focussing) per individueel objectief kunt
corrigeren. Wees daar wel voorzichtig mee,
want als je uit de losse pols gaat experimen-
teren, is het middel meestal erger dan de
kwaal! In de camerabody kunnen minieme
trillingen tot zichtbaar scherpteverlies leiden.
Zo kregen sommige cameramodellen een
rmware-update om de vibratie van de
sluiterlamellen te neutraliseren. Om de
nadelige invloed van de spiegel- en sluiter-
bewegingen op de beeldscherpte tot een
minimum te beperken, kreeg de Nikon D810
zelfs een compleet opnieuw ontworpen
sluiter- en spiegelmechanisme. Alleen z kan
het maximale uit de zonder anti-aliasing-lter
uitgevoerde full-framesensor met 36
megapixels worden gehaald.
Meer scherpte versus
minder moir
De meest recente trend is dat de ene fabri-
kant na de andere afrekent met een barrire
die het streven naar de hoogst mogelijk
scherpte in de weg staat: het laagdoorlaat-
of anti-aliasing-lter. Dit lter was van
oudsher bedoeld om te voorkomen dat er
interferentie optreedt tussen het blokken-
doospatroon van de vr de photosites op
de sensor geplaatste kleurlters en hele jne
structuren in het onderwerp - een verschijn-
sel dat bekendstaat als moir. Om moir
tegen te gaan, gooit een dergelijk lter het
hele beeld een fractie uit de scherpte.
De Nikon D800E (full-frame, 36 megapixels)
was de eerste conventionele spiegelreex
De Nikon D810 kreeg een volledig nieuw ontworpen

sluiter- en spiegelmechanisme om te voorkomen dat
vibraties afbreuk aan de hoge beeldscherpte doen.
ACHTERGROND
die het zonder zon lter deed, gevolgd door
de Pentax K-5 IIs (APS-C, 16 megapixels).
Typerend is dat in beide gevallen ook versies
mt lter werden uitgebracht. Inmiddels
lijken zulke remmingen te zijn verdwenen,
en zijn nieuwe spiegelreexmodellen zonder
lter de norm. Bij Nikon bijvoorbeeld is de
nieuwe D810 maar in n versie leverbaar,
en binnen de APS-C-lijn werd na de
prosumercamera D7100 en de midden-
klasser D5300 zelfs het instapmodel D3300
van een sensor zonder lter voorzien. Ook
bij systeemcameras verschijnen meer en
meer modellen zonder anti-aliasing-lter,
tot en met het Micro Four Thirds- en het
Nikon 1-formaat aan toe (de Fujilm
X-cameras zijn een geval apart door het
afwijkende lterpatroon voor de sensor).
Of aan deze ontwikkeling geen schaduwzij-
de kleeft, staat nog te bezien. Het risico op
zichtbare moir neemt weliswaar af
naarmate de sensorresolutie toeneemt,
maar tests (ook de onze) wijzen uit dat dit
risico klein is maar zeker niet nihil. Sommige
vormen van fotograe zijn moirgevoeliger
dan andere. Daarbij komt nog dat moir zich
in de nabewerking lastig laat verwijderen, en
dat zon ingreep ook nog eens ten koste van
die felbegeerde scherpte gaat. De Pentax
K-3 en de nieuwe Pentax K-S1 beschikken
daarom over een virtueel anti-aliasing-lter.
De beeldsensor is uitgevoerd zonder lter,
maar door de beeldstabilisator in de body
tijdens de belichting hl zacht te laten
trillen, wordt het efect van zon lter
gesimuleerd. Uiteraard gaat dit gepaard met
een licht scherpteverlies. Bij onze testfotos
voor dit artikel stond het lter vanzelfspre-
kend uit.
Conclusie
De tijd dat digitaal kwalitatief niet kon tippen
aan analoog, ligt al lang achter ons. Voor de
scherptefanaat is het tegenwoordig smullen.
Elke nieuwe generatie cameras zet weer
betere prestaties neer dan de vorige (wat
trouwens niet alleen te danken is aan betere
sensoren maar ook aan betere beeldproces-
sors, met name als je in JPEG fotografeert).
Voorbij zijn de dagen dat de hoogst bereik-
bare beeldkwaliteit voor 99 procent werd
bepaald door het objectief en de lm,
waardoor een antieke Nikkormat een profes-
sionele Nikon F6 kon evenaren. Maar de
oude waarheid dat je je geld beter in goede
objectieven dan in dure cameras kunt steken,
blijft onverminderd van kracht. Temeer
omdat je nieuwe camera over een jaar of wat
hopeloos is verouderd, terwijl kwaliteitsglas
zijn waarde grotendeels behoudt. Bega dus
niet de fout om bijna je hele budget in een
super-de-luxe camerabody te investeren, zodat
het objectief letterlijk en guurlijk sluitpost wordt
- want dat zie je. Hoe beter de sensor en hoe
hoger de resolutie, hoe minder een inferieur
objectief daarvan overlaat.
Maar met een camera-objectiefcombinatie die
haarscherpe resultaten kan aeveren, begint het
verhaal feitelijk pas. Naarmate de lat hoger komt
te liggen, worden de toleranties steeds kleiner.
Kleine scherpstelfoutjes, lichte bewegingen, een
uitglijder met de belichting... alles wat je vroeger
nauwelijks opmerkte, komt nu onverbiddelijk
aan het licht. Je zult dus wat meer aandacht
aan je techniek moeten besteden, en wellicht
vaker naar een statief of (een objectief met)
beeldstabilisatie moeten grijpen.
Zet daarom eerst alles goed op een rijtje
voordat je al je spaargeld in de meest
geavanceerde full-framecamera steekt. Zijn
je oude objectieven nog bruikbaar?
Misschien ben je per saldo beter af met een
goedkopere body plus een beter objectief.
Of wellicht is full-frame voor jou niet de
beste optie. Stel dat je vogels fotografeert
met een lange tele, dan moet je het voordeel
van een grotere sensor met meer megapixels
afwegen tegen de ingebouwde voorsprong
die de cropfactor aan APS-C/Micro Four
Thirds geeft. En misschien heb je al die
megapixels en de bijbehorende detailweer-
gave berhaupt niet eens nodig. Bijvoorbeeld
omdat je eigenlijk alleen maar fotografeert
voor het web. Bedenk dat veel megapixels
grote bestanden betekenen. Je geheugen-
kaart, je harde schijf n de bufer van de
camera lopen sneller vol, en hele snelle
serieopnames kun je ook wel vergeten. Dat
laatste is prioriteit nummer n wanneer je
bij sportwedstrijden of catwalks aan de zijlijn
staat. En wat heb je als portretfotograaf aan
een weergaloze scherpte indien je alle
minuscule haartjes, rimpeltjes en porin in de
rebound toch moet wegpoetsen?
Los van alle mitsen en maren bij de techno-
logische ontwikkelingen is de hoogste
scherpte niet voor elke fotograaf en bij elke
vorm van fotograe het hoogste goed.
Gelukkig lijken cameraproducenten zich dit
eveneens te realiseren, de een vooralsnog
wat meer dan de ander. Sony laat binnen de
A7-serie bewust ruimte voor verschillende
doelgroepen met verschillende prioriteiten.
Wie de gewone A7 met zn conventionele
full-frame 24-megapixelsensor niet scherp
genoeg vindt, kan uitwijken naar de A7R met
een 36-megapixelchip zonder anti-aliasing-
lter. En heb je in plaats van de allerjnste
detailweergave liever optimale prestaties bij
hoge ISO-waarden en video, dan is er de A7S
(12 megapixels). Kortom: smaken verschillen,
en niet iedereen houdt van scherp.
Verscherpen
In het Photoshop-tijdperk lijkt het soms alsof je
lle fouten achteraf kunt rechtzetten, of het nu
een scheve horizon, een verdwaalde medetoerist
op je vakantiefoto of een verkeerde scherpstel-
ling betreft. Enkele hele specieke uitzonderings-
gevallen daargelaten, kun je onscherpe opnames
niet achteraf alsnog scherp krijgen. Een
verscherpingslter zoals Onscherp masker
tovert geen details tevoorschijn die niet door de
sensor zijn vastgelegd; het enige wat zon lter
op de keper beschouwd doet, is de aanwezige
detaillering duidelijker zichtbaar maken door het
opkrikken van het microcontrast. Overmatige
verscherping resulteert bovendien in artefacten,
meer ruis en een brokkelig beeld.
Hoewel Photoshop over steeds slimmere lters tegen

bijvoorbeeld trillingsonscherpte beschikt, krijg je een echt
onscherp beeld (links) naderhand niet scherp. Bovendien
zie je bij extreme verscherping lelijke artefacten (rechts).
Ware grootte?
Het was altijd de mantra van gevorderde beeldbewerkers: bepaalde ingrepen - met name verscher-
pen en ruisreductie - beoordeel je op ware (pixel)grootte, ofwel ingezoomd tot 100%. Met de
sensorresoluties van vandaag de dag is dat niet realistisch meer. Ga maar na: een standaard iMac
heeft een resolutie van 1920 bij 1080 pixels bij een schermdiagonaal van 21,5 inch. Efectief passen
er zon twee miljoen pixels op een oppervlak van plusminus 1200 vierkante centimeter. Een
24-megapixelfoto neemt in zn geheel twaalf schermen in beslag, wat overeenkomt met een opper-
vlakte van bijna anderhalve vierkante meter. Voor het beoordelen van de detailscherpte van de
originele foto is ware grootte nog steeds ideaal. Maar tenzij je jouw fotos op megaposterformaat
laat printen of beschikt over een superscherp Retina-scherm, krijg je bij bewerkingen zoals
verscherpen een betere indruk door n of twee stapjes uit te zoomen. Webfotos van schermvul-
lend formaat of kleiner verscherp je natuurlijk wl op ware grootte.
POWER
TO YOUR
NEXT STEP
Bestel nu de Canon
EOS 6D en ontvang
een Wacom Intuos
Pro M en het Adobe
Creative Cloud
Photography Plan
T.W.V. 496,- euro
Bestel jouw Canon op fotokonijnenberg.nl
PRAKTIJK

histogram
WAT JE ERVAN MOET WETEN EN
WAT JE ERMEE KUNT DOEN
Over het histogram
wordt veel gezegd en
geschreven, en ervaren
Photoshoppers zweren
erbij. Toch weten veel
fotografen nauwelijks
wat dat histogram nu
cht is, en hoor je zelfs
soms opmerkingen als
het histogram verbete-
ren. Wij leggen uit hoe
het zit.
TEKST Johan Elzenga
W
einig fotografen zullen nog
nooit het histogram van hun
fotos hebben bekeken, en
voor doorgewinterde
Photoshoppers is het dagelijkse kost. Toch
weten veel fotografen nauwelijks wat een
histogram nu exact inhoudt. Zo hoor je of
lees je soms opmerkingen over het histo-
gram verbeteren, en in PaintShop Pro heb je
zelfs het menu Histogram aanpassen! Dat
klinkt alsof het histogram iets is wat los van
je foto staat. Als een soort metadata, die je
apart zou kunnen bewerken.
Het histogram is echter niets anders dan een
wiskundige weergave van je foto, om precies
te zijn een staafdiagram van die foto. Gaan
we voor het gemak eerst even uit van een (8
bits) zwart-witfoto, dan zie je op de x-as de
helderheid van de pixels (0 = zwart, 255 =
wit) en op de y-as het aantal pixels met die
helderheid. Net zoals je in Excel een staaf-
diagram kunt hebben van verkoopcijfers
over een aantal jaar. De enige reden waarom
je de individuele staafes niet ziet, is dat je (bij
een 8 bits foto) in totaal 256 staafes hebt,
terwijl de breedte van het dialoogvenster in
een programma als Photoshop veel minder
dan 256 beeldschermpixels is. Ook op het
lcd-scherm van je camera zou het dringen
worden... Daarom smelten de staafes op het
scherm samen tot n berglandschap en
herken je er niet meer zo goed een staafdia-
gram in. Bij fotos met een hogere bitdiepte
wordt dat probleem uiteraard alleen maar
groter, want het aantal staafes is exponenti-
eel. Het histogram van een 12 bits foto bevat
al 4.096 staafes (2 tot de macht 12); het
histogram van een 16 bits foto zou 65.536
Alles over het
staafes tellen. Nemen we ter illustratie een
lager aantal bits, bijvoorbeeld 4 bits (16
helderheidswaarden), dan kun je het histo-
gram wel als een echt staafdiagram tonen.
RGB-histogram
Bij kleurenfotos is de basis uiteraard hetzelf-
de, maar wordt het verhaal wel iets ingewik-
kelder. Zoals waarschijnlijk bekend, bestaat
een RGB-kleurenfoto uit drie kleurkanalen.
Dit betekent dat iedere pixel drie helder-
heidswaarden heeft: een helderheidswaarde
voor rood (R), een helderheidswaarde voor
groen (G) en een helderheidswaarde voor
blauw (B). Als je een staafdiagram van de
pixels van een kleurenfoto maakt, kun je
daarom twee dingen doen. De eerste
mogelijkheid is om die drie waarden volko-
men los van elkaar te houden en naast elkaar
Het histogram is niets anders dan een staafdiagram. Omdat een 8 bits foto 256 staafes (n voor elke helderheid)
heeft, is dat al te veel om de staafes individueel en los van elkaar op een beeldscherm te kunnen tonen. Zou je een
4 bits foto hebben (16 staafes), dan zou het histogram er zo kunnen uitzien.
Het histogram van mijn foto
Helderheidswaarde
A
a
n
t
a
l

p
i
x
e
l
s
Alles over het
in het histogram te presenteren. Je krijgt dan
dus feitelijk drie histogrammen over elkaar
heen gelegd. Op zich is daar niets vreemds
of ingewikkelds aan. Zoiets zien we in staaf-
diagrammen wel vaker gebeuren. Zo kun je
bijvoorbeeld de maandelijkse verkoopcijfers
van de laatste drie jaar in n staafdiagram
presenteren. De twaalf maanden komen dan
op de x-as te staan, de verkoopcijfers op de
y-as, en de drie jaren worden met drie
verschillende kleuren aangegeven. Nemen
we weer even een RGB-foto met 4 bits per
kleur, dan kunnen we dat prima laten zien.
Een dergelijk staafdiagram in drie kolommen
heeft voordelen en nadelen. Het voordeel is
dat je precies kunt zien hoe iedere kleur
verdeeld is. In dit histogram kunnen we
bijvoorbeeld zien dat er nogal veel pixels zijn
met een maximale waarde (hier 15) in het
groene kanaal. Dat zou erop kunnen duiden
dat het groene kanaal geclipt is (daarover
later meer). Het nadeel is dat de staafes
onderling los van elkaar staan, zodat er niets
te zeggen valt over de kleur van de indivi-
duele pixels. Zo zien we bijvoorbeeld dat er
50 pixels zijn met een waarde van 15 in het
blauwe kanaal, en 100 pixels met een waarde
van 15 in het rode kanaal, maar daaruit valt
niet af te leiden hoeveel witte pixels (pixels
met een waarde 15 in alle drie de kanalen) er
zijn. We kunnen hooguit concluderen dat er
maximaal 50 witte pixels kunnen zijn, aange-
zien er totaal slechts 50 pixels zijn met een
maximale waarde voor blauw. Die 50 pixels
(of een deel ervan) zouden echter ook juist
volledig blauwe pixels kunnen zijn, met een
waarde 0 in beide andere kanalen. We weten
het domweg niet en dat is jammer, want om
na te gaan of we maatregelen tegen clippen
moeten nemen, zouden we dit wl moeten
weten.
Luminosity
Een RGB-histogram is ook als enkelvoudig
staafdiagram weer te geven. Wat je dan doet,
is de totale helderheid van iedere pixel
berekenen uit het (gewogen) gemiddelde
Zo zou het histogram van een (4 bits per kleur) RGB-kleurenfoto eruit kunnen zien. Voor iedere kleur is er een
apart staafdiagram, weergegeven in die kleur.
van de drie kleuren, en die zogenaamde
luminosity-waarde vervolgens op de x-as
uitzetten tegen het aantal pixels op de y-as.
Feitelijk komt het erop neer dat je naar het
histogram kijkt van de zwart-witversie van de
foto - een versie die zou ontstaan als je de
kleurverzadiging helemaal op nul zet.
Als je nu een aantal pixels met een maximale
helderheidswaarde ziet, weet je ook zeker
dat het om witte pixels gaat, en niet om
pixels die een maximale waarde voor slechts
n of twee kleuren hebben. Die laatstge-
noemde pixels worden immers grijs bij de
omzetting naar zwart-wit, niet helemaal wit.
Uiteraard zou je zon luminantiehistogram
en een RGB-histogram ook weer kunnen
combineren, zodat je een histogram krijgt
met vier kolommen: de drie kleuren n de
luminosity-waarden. Sommige program-
mas, zoals Adobe Lightroom, maken gebruik
van zon combi-histogram. Het Lightroom-
histogram combineert zelfs zeven staaf-
diagrammen, want in dat histogram zijn ook
cyaan, magenta en geel opgenomen.
Clipping
Waarom is het nu zo belangrijk om te weten
hoeveel pixels er zijn die een maximale
waarde voor een bepaalde kleur hebben?
Dat is omdat een deel van die pixels
misschien wel eigenlijk een ng hogere
waarde zou moeten hebben. Maar aange-
zien dat niet kan, zijn al die waarden gelijk-
getrokken. Een voorbeeld. Stel dat je een
felrode bloem fotografeert en dat de detail-
lering die in de bloembladen te zien is,
helemaal wordt veroorzaakt door kleine
nuanceverschillen in het rood. Als jouw
digitale camera niet meer in staat is om die
nuanceverschillen nog weer te geven, zal die
rode bloem op de foto volledig egaal rode
bladeren hebben, zonder enige detaillering.
Dat is wat we clipping noemen, van het
Engelse werkwoord to clip dat afsnijden
betekent: het histogram is daar afgekapt.
We spreken overigens niet meteen van
clipping als er maar een paar pixels zijn met
een maximale (of minimale) waarde in een
bepaald kleurkanaal. Er is geen enkele reden
waarom een pixel wel een waarde van 254
zou mogen hebben (in een 8 bits bestand),
maar geen waarde van 255. Die 255 doet
k gewoon mee. Het wordt pas problema-
tisch zodra er sprake is van een ink aantal
pixels die zelfs nog hoger dan 255 hadden
moeten uitkomen, maar nu allemaal tot 255
zijn afgekapt omdat dit nu eenmaal de
hoogste waarde is die een 8 bits bestand kan
bereiken. Je kunt dit zien doordat je dan een
duidelijke piek hebt bij 255. Visueel lijkt het
Als de pixels in de rode bloemen allemaal de maximale

waarde voor rood hebben, kun je details verliezen.
Histogram van mijn RGB kleurenfoto
Helderheidswaarde
A
a
n
t
a
l

p
i
x
e
l
s
PRAKTIJK
dan vaak ook alsof het histogram tegen een
zijkant zit aangedrukt, en inderdaad als het
ware wordt afgesneden.
Clipping in een enkel kleurkanaal hoeft ook
nog niet meteen een probleem te zijn. Je
hebt immers nog twee andere kleurkanalen.
Een hoop pixels met allemaal dezelfde
maximale waarde voor rood, hebben
daardoor nog steeds niet per denitie ook
allemaal dezelfde kleur. Een deel van een foto
met allemaal maximaal roodkanaal-pixels
kan daarom nog wel degelijk detaillering
vertonen. Let op: ik spreek hier bewust van
maximaal roodkanaal-pixels, niet van
maximaal rode pixels! Dat doe ik omdat ik
duidelijk wil laten blijken dat de uiteindelijke
kleur van een pixel de combinatie van de drie
kleurkanalen is. Een pixel met een maximale
waarde in het rode kanaal is niet per denitie
ook een rode pixel. Daarvoor moeten de
andere twee kanalen de waarde nul (of in
ieder geval een heel lage waarde) hebben. Als
het blauwe kanaal ook maximaal is en alleen
het groene kanaal is nul, dan krijg je een
paarse (magenta) pixel. Zijn het rode kanaal
en het groene kanaal maximaal en is het
blauwe kanaal nul, dan een gele. En zijn alle
drie kanalen maximaal, dan is de pixel wit.
Een aaneengesloten geheel van pixels met
allemaal de maximale waarde voor n kleur
kan dus een probleem vormen (zoals bij die
rode bloem, waar de nuances in het rood
zaten), maar dat hoeft niet. Daarnaast is altijd
de vraag of er berhaupt wel details waren
Er is pas echt sprake van clipping als het his-

togram een duidelijk piek vertoont bij de hoogste
(of laagste) waarde. Lightroom (waar dit voor-
beeld van is) laat dan een waarschuwingsdrie-
hoekje zien (boven). Een paar pixels met waarde
255 kunnen ook al zon waarschuwing opleveren
(onder), maar dat is meestal geen probleem.
Het clippen van n kleur hoeft niet

altijd een probleem te vormen. Bij deze
foto clipt de kleur blauw, maar aan de foto
zelf is daar niets van te zien. Dat komt
enerzijds doordat een blauwe lucht toch
vrijwel geen detaillering heeft, en ander-
zijds doordat beide andere kleurkanalen
mogelijk wl iets verschillend zijn.
Het clippen van witte pixels is wl bijna

altijd een probleem. Zo levert een geclipte
wolkenlucht een lelijk gat in de wolken op.
Bij het afdrukken wordt dit nog eens extra
geaccentueerd, aangezien de printer hier
helemaal geen inkt kan gebruiken.
die door het clippen zijn verdwenen. Denk
maar eens aan een felblauwe lucht. De
pixels in die lucht hebben mogelijk allemaal
dezelfde maximale waarde in het blauwe
kanaal, en misschien ook (vrijwel) dezelfde
hele lage waarde in de andere twee kanalen.
Maar aangezien een blauwe lucht sowieso
weinig of geen detaillering heeft, is het zeer
de vraag of je daar meteen een probleem
van moet maken. Clipping in een enkel
kleurkanaal moet je daarom van geval tot
geval bekijken.
Clippen van wit
Bij het clippen van witte pixels moeten wl
meteen alarmbellen gaan rinkelen. Er zijn
weliswaar situaties waarbij een beetje
clipping geen probleem is of zelfs gewenst
kan zijn (denk aan lichtreecties in water-
druppeltjes of op metalen voorwerpen),
maar clipping van wat grotere witte vlakken
(zoals een wolkenlucht) moet worden
voorkomen. Geclipte witte wolken zien er
heel lelijk uit.
Als je fotos afdrukt met een inkjetprinter, kan
clipping van witte pixels nog een extra
probleem geven. Een inkjetprinter met
pigmentinkt legt een heel dun laagje
pigment over het papier. Pigmentinkt dringt
namelijk niet in de coating van het papier
door. Op plekken die helemaal wit zijn, kan
de printer echter geen inkt spuiten, dus die
plekken blijven letterlijk leeg. Je kunt dit
duidelijk zien doordat het licht op die plaat-
sen net iets anders weerkaatst dan van de
rest van de afdruk, vooral bij enigszins
glanzende papiersoorten.
Histogram gebruiken
Nu we hebben gezien wat het histogram
precies is, kunnen we kijken hoe je deze
wiskundige weergave kunt gebruiken om je
fotos te verbeteren. Het mag inmiddels ook
duidelijk zijn dat het histogram verbeteren
een onzinnige uitdrukking is. Er bestaan
geen goede of slechte histogrammen, dus
je kunt een histogram ook niet verbeteren.
Je kunt hooguit zeggen dat er typische
fotograsche fouten zijn, zoals belichtings-
fouten of bewerkingsfouten, die je vaak al
aan het histogram kunt herkennen. Daar
komen we op terug als we gaan kijken naar
het gebruik van het histogram bij beeldbe-
werking, maar je kunt ook al in een eerdere
fase het histogram gebruiken.
De betere digitale camera kan namelijk bijna
altijd ook een histogram laten zien. Niet
alleen achteraf bij het weergeven van de
gemaakte opname, maar vaak ook al tijdens
het fotograferen. Bij digitale cameras met
een Live View-mogelijkheid, dus alle
systeemcameras en veel spiegelreexen,
kun je het histogram op het scherm of in de
elektronische zoeker laten projecteren.
Meestal is dat een luminantiehistogram. Bij
Live View kun je meestal ook een belich-
tingssimulatie aanzetten, zodat het beeld op
het scherm qua helderheid overeenkomt
met de uiteindelijke foto. Die belichtingssi-
mulatie werkt op zich vaak al heel goed,
maar op het relatief kleine lcd-schermpje
met zijn relatief lage resolutie (vergeleken
met die van het uiteindelijke beeld) is het
meestal moeilijk om vast te stellen of er
bijvoorbeeld in een wolkenlucht clipping
dreigt. Daarnaast krijg je er ook problemen
mee in fel zonlicht, want dan is het scherm-
beeld niet meer nauwkeurig genoeg te
beoordelen op de helderheid. Heb je ook
nog een histogram in beeld, dan is die
helderheid - en vooral ook eventuele
clipping - veel beter te controleren, want
zon piek aan de rechterkant kun je gemak-
kelijk zien.
Kanttekeningen bij het camera-
histogram
We moeten bij deze techniek wel een
kanttekening maken. Het histogram dat je te
zien krijgt, is een staafdiagram van de foto -
dat hadden we aan het begin van dit artikel
al vastgesteld. Maar over welke foto praten
we dan hier? De foto is nog helemaal niet
Het beeld dat je bij Live View op

het lcd-scherm van de camera ziet -
en dus ook het eventuele histogram
dat getoond wordt -, komt overeen
met de JPEG-foto die de camera
zou gaan maken. Het is dus gn
onbewerkt Raw-beeld.
hoe dat bij jouw camera heet).
Voor fotografen die in JPEG-formaat
fotograferen, is dat geen probleem -
integendeel. Ze zien precies wat ze straks
gaan krijgen. Voor fotografen die in Raw
fotograferen, is het wel een handicap. Die
zien een JPEG-conversie die heel verschil-
lend is (of in ieder geval heel verschillend
kn zijn) van de conversie die ze straks zelf
willen gaan doen. Zo is bekend dat je met
een Raw-converter een klein beetje clipping
wel kunt ophefen. Bij het beoordelen van
het histogram in de camera moet je
daarmee rekening houden. Die correctie is
hier niet gemaakt.
Veel cameras kunnen een waarschuwing
laten zien voor geclipte witte pixels. Die
knipperen dan in zwart-wit (of in rood)
wanneer je de foto gemaakt hebt en op het
camerascherm bekijkt. Daarvoor geldt
precies hetzelfde: wat er knippert, zijn
geclipte witte pixels in de JPEG-versie die de
camera gemaakt heeft, en dat hoeft niet te
betekenen dat dit ook voor het Raw-bestand
geldt. Je zou een beetje clipping daarom
kunnen negeren, in de wetenschap dat je dit
naderhand wel kunt rechttrekken. Het
probleem is alleen hoeveel een beetje
clipping precies is...
Een van de manieren om dit aan te pakken,
is door gebruik te maken van het gegeven
dat het histogram het bewerkte JPEG-beeld
toont. Iedere camera heeft een aantal instel-
lingen die alleen worden gebruikt voor
JPEG. Als je in Raw fotografeert, heb je je
vermoedelijk nog nooit bekommerd om die
instellingen, aangezien ze voor Raw toch
niets doen. Maar omdat ze wl iets met het
histogram doen, kun je dit in je voordeel
gebruiken. Ga naar de instelling voor
Contrast en zet die zo laag mogelijk.
Daarmee komt het dynamische bereik van
de JPEG-foto dichter bij dat van de sensor,
en daardoor zal het histogram ook dichter
tegen de onbewerkte Raw-foto aan komen
te liggen.
Laat je camera geen luminantiehistogram
maar een RGB-histogram zien (vaak niet in
Live View, maar wel nadat de foto gemaakt
is), dan zie je de drie kleurkanalen apart. Dat
kun je gebruiken om ook te controleren op
clipping van een enkel kanaal - vooral
interessant als je felgekleurde onderwerpen
zoals bloemen fotografeert. Bedenk daarbij
wel dat je opnieuw naar het histogram van
de bewerkte JPEG-foto kijkt. Zoals bekend,
is de camera-instelling sRGB of Adobe RGB
voor Raw niet van belang, maar voor die
JPEG wel. Aangezien sRGB minder sterk
verzadigde kleuren kan bevatten dan Adobe
Ook als hulpmiddel
bij beeldcorrecties
komt het histogram
goed van pas.
gemaakt! We praten natuurlijk over het beeld
dat op de sensor wordt geprojecteerd. Maar
een sensor genereert helemaal geen
RGB-beeld, maar Raw-sensordata. Om het
histogram te kunnen laten zien, en om
berhaupt een RGB-beeld te kunnen laten
zien op het lcd-scherm en in de eventuele
elektronische zoeker, worden die Raw-data
dus al in de camera omgezet naar een
RGB-beeld. Dit gebeurt uiteraard met de
ingebouwde beeldprocessor, conform het
Raw-conversieprotocol van de fabrikant. Je
kijkt zodoende naar de (toekomstige) JPEG-
foto, inclusief eventuele speciale aanpassin-
gen van die foto zoals een Picture Style (of
PRAKTIJK
RGB, zullen de kleurkanalen van je histogram
ook sneller clipping laten zien als de camera
op sRGB staat ingesteld. Zet hem dus op
Adobe RGB, dan zit je in het histogram weer
wat dichter bij de Rawe werkelijkheid.
Daarnaast zou je ook de Verzadiging-instel-
ling van de camera zo laag mogelijk kunnen
zetten, om dezelfde reden als bij Contrast.
Het kan ook geen kwaad om eens een serie
proefotos te maken om te zien hoe goed je
het camerahistogram kunt laten overeenko-
men met het histogram in de Raw-converter.
Maak een serie fotos met verschillende
belichtingen en verschillende camera-instel-
lingen. Gebruik eventueel een tweede camera
(of je mobiele telefoon) om het lcd-scherm te
fotograferen, zodat je de histogrammen van
de camera en de Raw-converter op je gemak
kunt vergelijken. Bepaal welke camera-instel-
ling het best overeenkomt met het
onbewerkte Raw-histogram (zet eventuele
automatische bewerkingen in de
Raw-converter eerst even uit!), en gebruik die
instelling voortaan als je in Raw fotografeert.
Hulpmiddel bij beeldbewerking
Bij beeldbewerking komt het histogram
eveneens goed van pas. Dit is ook de meest
bekende toepassing. Zoals ik al eerder zei, is
er geen goed of slecht histogram, maar er
zijn diverse histogramsituaties die meestal
(niet altijd) vragen om een correctie. De
eerste situatie is als er aan de linkerkant een
lege ruimte in het histogram zit. Met andere
woorden: er zijn geen pixels die helemaal
zwart zijn; zelfs de donkerste pixels van de
foto zijn nog niet echt zwart. Meestal
betekent dit dat de foto te weinig contrast
heeft en er ets uitziet. Je kunt dit corrigeren
door het zwartpunt (de donkerste pixels) ook
echt zwart te maken. In Photoshop doe je
dat door het linker schuife van Niveaus
(Levels) of Curven precies tegen het begin
van het histogram aan te zetten. In een
Raw-converter als Lightroom door het
schuife voor Zwarte tinten naar links te
verplaatsen, net zolang tot die lege ruimte in
het histogram verdwenen is. Zowel in Photo-
shop als in Lightroom kun je daarbij in de
gaten houden welke pixels nu helemaal
zwart worden door de Alt-toets ingedrukt te
houden terwijl je aan die schuifes trekt. Je
krijgt dan een compleet wit beeld, met alleen
die pixels gekleurd of zwart waarvan
minimaal n kleurkanaal begint te clippen.
Stop met schuiven en ga een klein stukje
terug zodra er meer dan alleen een paar hele
kleine groepjes een kleur krijgen.
De truc bij het corrigeren van het zwartpunt
is dat je wel wat volledig zwarte pixels wilt
hebben om een maximaal contrast in het
beeld te realiseren (zodat het een lekker
pittig beeld wordt) zonder dat je van de
weeromstuit dichtlopende schaduwen krijgt.
Vandaar dat ik zelf de Photoshop-functie
Niveaus zelden gebruik. Daarmee kun je een
dergelijke subtiele correctie niet uitvoeren. In
Photoshop doe ik de correctie met Curven,
zodat ik - behalve door het opschuiven van
het linker schuife - ook via de vorm van de
curve kan zorgen voor voldoende doorteke-
ning in de schaduwen (buig die links iets
Om een optimaal contrast te krijgen,

zet je Zwarte tinten net zo ver naar links
totdat het histogram links geen lege plek
meer vertoont. Om voldoende tekening
in de schaduwen te houden, kun je
tegelijkertijd ook Schaduwen juist naar
rechts trekken.
Het corrigeren van het witpunt gaat op

vergelijkbare wijze met Witte tinten en
eventueel Hooglichten. Hier lijkt er mis-
schien nog steeds een lege ruimte aan de
rechterkant van het histogram te zijn, maar
dat is slechts schijn. Er zijn heel weinig witte
pixels, maar ze zijn er wel.
naar boven). In Lightroom heb je ook
Curven, maar kun je vaak gemakkelijker je
doel bereiken door enerzijds Zwarte tinten
naar links te schuiven, en anderzijds Schadu-
wen (indien nodig) naar rechts.
Op precies dezelfde manier kun je met Witte
tinten in Lightroom het witpunt instellen als
er aan de rechterkant een lege ruimte in het
histogram te zien is. Analoog aan de truc
met Schaduwen kun je dan Hooglichten
juist naar links verplaatsen als dat nodig is
om geen details in de hoge lichten te verlie-
zen. In Photoshop neem je weer je toevlucht
tot Curven. Plaats het rechter schuife tegen
het begin van het histogram aan, en buig
eventueel de curve zelf aan de rechterkant
iets naar beneden als je daarbij doortekening
dreigt te verliezen. Bij mijn voorbeeld zie je
ook dat je soms cht goed moet opletten.
Het histogram lijkt misschien nog steeds een
lege ruimte aan de rechterkant te hebben,
maar dat komt doordat er in de foto maar
een paar kleine echt witte plekjes zijn. Er zijn
een paar witte bloemetjes rechts vooraan,
en er staan een paar witte gebouwen op de
horizon. Het aantal witte en bijna witte pixels
is daarom z laag dat je slechts een dun
lijntje helemaal rechts in het histogram ziet.
Clipping herstellen
Het omgekeerde kan bij beeldbewerking
natuurlijk ook. Je ziet ondanks je voorzorgs-
maatregelen bij de belichting naderhand
toch clipping van witte (of zwarte) pixels: die
beruchte piek aan de zijkant van het histo-
gram. Bij JPEG is het dan te laat: een puur
witte pixel kun je wel iets donkerder maken,
maar een geclipt wit vlak wordt dan een
egaal grijs vlak - doortekening krijg je er niet
mee terug. Bij Raw kun je een beetje clipping
vaak wel herstellen. Waarom dat bij Raw wl
kan, vertellen we in het artikel Rechts belich-
ten. Nu beperken we ons tot hoe je het
corrigeert, en dat is heel simpel. Schuif Witte
tinten (en vaak ook Hooglichten) naar links,
totdat de doortekening in die geclipte par-
tijen terug is en het histogram rechts een
normale vorm heeft, zonder piek. Je ziet
In een Raw-bestand is een beetje

clipping van witte (of zwarte) pixels
vaak nog prima te corrigeren. Hier
waren de golven uitgebeten wit
(links), maar met een correctie van
Witte tinten en Hooglichten komt de
doortekening helemaal terug.
aan het histogram ook mooi of geclipte
delen echt te herstellen zijn. Er zijn echter
grenzen. Als de sensor volledig verzadigd
was, kun je weliswaar die piek naar links
laten schuiven (wat aangeeft dat de witte
pixels grijs worden) maar blijft het een piek.
Onderlinge verschillen (lees: detaillering)
krijg je er niet mee terug.
Tot slot
Tot besluit een opmerking over de waarde
van het histogram. Blijf altijd ook op de foto
zelf letten, en bedenk dat die doorslagge-
vend blijft. Het histogram is een handige en
objectieve weergave van de helderheden van
je foto, maar uiteindelijk gaat het er natuurlijk
om hoe de foto zlf eruitziet. Je bent een
fotograaf, geen histograaf! Er zijn situaties
waarbij clipping geen probleem is, of om
creatieve redenen juist zelfs gewenst. Denk
aan een foto waarop de zon in beeld komt of
licht op het water reecteert. Natuurlijk clipt
dat, en dat moet je ook niet (volledig) willen
corrigeren. Zo maken modelfotografen soms
heel bewust gebruik van een sterke overstra-
ling, bijvoorbeeld bij een foto van een model
binnen een gebouw, waarbij licht door een
raam of een deur schijnt. Dat raam of die
deuropening is dan volledig geclipt - en dat
is ook de bedoeling. Alleen als je zon foto
met een inkjetprinter gaat afdrukken, zou je
het wit hl lichtgrijs kunnen maken, zodat er
toch nog net een klein beetje inkt op zon
plek gespoten wordt.
Bij een reectie, of als de zon in beeld komt, is clipping geen probleem. Dan is het zelfs gewenst, want
detaillering in de zon zou er heel vreemd uitzien.
Er zijn situaties
waarbij clipping geen
probleem is, of om
creatieve redenen
juist zelfs gewenst.
KRITIEK
In deze
rubriek staat
Johan de Vos
stil bij allerlei
verschijnselen
en ontwik-
kelingen in de
hedendaagse
fotograe.
TEKST
Johan de Vos

A
ls we steden zouden vergelijken met vrouwen, dan is
Parijs ondertussen een nukkige diva: ze is omhangen
met valse juwelen en laat zich vertroetelen door rijke
mannen. Ik zou daar niet over schrijven, ware het niet dat
er in Parijs nog altijd veel te beleven valt. En vooral omdat hetgeen
daar gebeurt een les kan zijn voor mensen die zich bekommeren om
de fotograe.
Een stukje geschiedenis: tussen 1981 en 1992 was Jack Lang diverse
malen minister van Cultuur. Een rijke, goedgeklede heer, welbe-
spraakt, de pupil van president Mitterrand n socialist. Hij was van
oordeel dat fotograe er niet alleen was voor een elite, maar betaal-
baar moest worden voor een groot publiek. Hij promootte de
fotograe als een socialistisch medium, richtte een Centre National
de la Photographie op en liet goedkope fotoboekjes drukken (Photo
Poche). In die tijd ontstond ook de Mois de la Photo Paris: een
geweldig tweejaarlijks evenement met honderden tentoonstellin-
gen. Iedere liefhebber die ook maar iets met fotograe te maken
had, haastte zich dan naar Parijs om er gedurende dagen en weken
niets anders te doen dan fotos te bekijken. Bijna voor noppes.
De Mois de la Photo Paris duurt niet n maand, zoals de titel laat
vermoeden, maar minstens drie, en is verspreid over de hele stad en
haar voorsteden. Elk even jaar is het prijs, ook nog altijd in 2014,
vanaf november tot januari zo ongeveer. Het Centre National is
echter afgeschaft en het socialisme is in Frankrijk ook niet meer wat
het was. Het stadsbestuur van Parijs is nog steeds verantwoordelijk
voor de Mois, maar de rek is eruit. Eigenlijk werd de hele toko beetje
bij beetje overgenomen door de commercie. Commercie moet er
zijn, en het is aan de gebruiker om er gebruik van te maken. Alleen...
wie zijn die gebruikers?
Van de honderd tentoonstellingen speelt twee derde zich af in
galerien en de rest in nevenzaaltjes van musea, ambassades en
culturele centra. Het is waar: fotos lenen zich zelden om
monumentale expositiezalen te vullen. Er is trouwens een tendens
om minder grote fotos te maken, want velen zijn van oordeel dat
fotograe het medium is van de intimiteit. Maar - en dit is opvallend
- de grootste manifestatie is niet een van die honderd tentoonstel-
lingen, maar een beurs met de naam Paris Photo. Die vindt van 13 tot
16 november plaats in het Grand Palais: een letterlijk pompeuze en
gigantische expositieruimte waarin 141 fotogalerien en 24 uitge-
vers van fotoboeken hun werken tentoonstellen. En bovenal: alles is
er te koop.
De essentie van dit alles is dat de zaken de afgelopen twintig jaar
omgekeerd werden. Waar het de overheid onder Jack Lang te doen
was om de fotograe bereikbaar te maken voor het grote publiek, is
het nu zaak om de fotos zo duur mogelijk te maken en het medium
op te krikken tot een soort luxeproduct voor de happy few. Dit is het
gevolg van de besparingen op cultuur. Galeriehouders en uitgevers
zijn (noodgedwongen) handige jongens: ze zoeken naar trucs om
goedkope of oude fotos en liefst ook anoniem werk duur te verko-
pen. Dat doen ze door die fotos luxueus te presenteren of te
drukken in overdadige fotoboeken. De simpelste foto gemaakt met
een smartphone krijgt zodoende de allure van een kunstwerk.
De themas van de Mois de la Photo spreken voor zich: Anonymes et
amateurs clbres, Au coeur de lintime en Photographie Mditerra-
nenne. Men hoeft geen kenner van de Franse taal te zijn om te
begrijpen dat goedkope fotos hier duur worden verkocht. En
daarvoor moet men nu naar Parijs... Overigens: kijken mag; kopen is
niet verplicht.
Parijs en de fotograe
Lange tijd was Parijs de hoofdstad van de mode, de striptease, het mondaine leven n de fotograe.
Maar er is veel veranderd. Zowel Parijs als de fotograe kreeg een andere allure.
Een simpele foto wordt een luxeproduct.

Todd Hido prsent par particulire / Foucher-Biousse, Paris
Voelen. Beleven. Geloven.
Ontdek de stijlvolle, exclusieve
handgemaakte tassen van ONA.
www.cameratools.nl/ONA
055 - 538 08 00
info@cameratools.nl
www.cameratools.nl
Paramariboweg 41,
7333 PA Apeldoorn
Bitdiepte
In de fotograe wordt de hoeveelheid licht
uitgedrukt in stops, waarbij geldt dat een
stop steeds een verdubbeling of een halve-
ring van de hoeveelheid licht is. Een digitale
foto van 8 bits per kleur heeft 256 helder-
heidswaarden per kleur. Iedere bit kan immers
twee waarden hebben (0 of 1), dus het totale
aantal mogelijkheden van 8 bits is 2 tot de
macht 8 = 256. Gaan we ervan uit dat een
foto ongeveer 8 stops aan helderheid kan
overbruggen die gelijkmatig over die 256
mogelijkheden zijn verdeeld (zo ziet ons oog
dat graag), dan omvat iedere stop 32 helder-
heidswaarden. Dat geldt echter niet voor het
oorspronkelijke, ongecorrigeerde lineaire
bestand, want daar kwam zoals we zagen
iedere stop overeen met een halvering.
PRAKTIJK
MAAK GEBRUIK VAN DE
LINEARITEIT VAN DE SENSOR
De beeldsensor in een digitale camera
reageert anders op licht dan het menselijk oog.
Daarom moet er nog de nodige correctie op
het beeld worden uitgevoerd om dat met
onze werkelijkheid overeen te laten komen.
Rechts belichten, ook wel bekend als
expose to the right, maakt daar gebruik van.
TEKST Johan Elzenga
D
e sensor in een digitale camera
registreert het licht op een lineaire
manier. Een verdubbeling van
de hoeveelheid licht zorgt voor
een verdubbeling van het signaal; een halve-
ring van die hoeveelheid voor een halvering
van het signaal. Mede daardoor is een sensor
niet in staat om net zulke grote contrasten
te overbruggen als ons oog. Het menselijk
oog reageert namelijk heel anders op een
toename van het licht. Ons oog registreert
kleine verschillen in lichtintensiteit extreem
goed als de totale hoeveelheid licht heel
gering is. Met andere woorden: als het
donker is, hebben we aan een klein beetje
licht genoeg om behoorlijk veel te kunnen
zien. Naarmate de hoeveelheid licht groter
wordt, wordt onze gevoeligheid voor
lichtverschillen kleiner. Bij een zeer grote
hoeveelheid licht, zoals buiten overdag,
reageert ons oog nog maar heel zwak op
lichtverschillen. Een halvering van de
hoeveelheid licht (een wolk voor de zon
kan dat al gemakkelijk veroorzaken) valt ons
nauwelijks echt op.
Het resultaat is dat wij een ongecorrigeerde
digitale foto (dus een foto die nog lineair is
opgebouwd qua helderheid) als veel te donker
zullen ervaren. Alleen de helderste lichten
kloppen, want die zijn wit, maar alles daar-
onder is veel te donker in onze ogen. Om
die foto er normaal te laten uitzien, moet er
een helderheidscurve op worden toegepast
die vergelijkbaar is met de curve van de oog-
gevoeligheid. We noemen dit de gamma-
correctie. Dit is een van de bewerkingen die
een digitale camera zelf doet als je in JPEG-
of TIFF-formaat fotografeert, en die de Raw-
converter doet als je in Raw fotografeert.
Bij de Raw-converter kun je echter de curve
zelf nog aanpassen.
Overigens passen de meeste Raw-converters
deze steile curve onderhuids toe. Je ziet dus
meteen een gecorrigeerd beeld, niet het
lineaire beeld. En als de converter ook nog
een eigen curvenfunctie heeft, zie je daar niet
die steile gammacorrectiecurve, maar gewoon
een rechte lijn. Eventuele wijzigingen die je
aanbrengt met de functie Curven komen dus
boven op de onzichtbare gammacorrectie.
Rechts
belichten
De lichtrespons van het menselijk

oog versus die van een camerasensor.
De sensor reageert lineair en bereikt
bovendien een maximum. Daarboven
verandert het signaal niet meer en
is er sprake van clipping.
Een digitale foto van 8 bits per kleur

heeft 256 (2
8
) helderheidswaarden per kleur.
1 BITS AFBEELDING 8 BITS AFBEELDING
256 helderheidswaarden
per kleur (0 t/m 255)
2 helderheidswaarden
per kleur (0 + 255)
hoeveelheid licht ->
r
e
s
p
o
n
s

-
>
S
E
N
S
O
R
O
O
G
Een 8 bits lineair bestand is dus op
de volgende manier opgebouwd qua
helderheidswaarden:
1e stop 128 helderheidswaarden
(50% van 256)
(50% van de resterende 128)
(de resterende 2)
Als dit bestand via die steile gammacurve
wordt omgezet naar 32 helderheidswaarden
per stop, dan blijkt dat we vanaf de 4e stop
helderheidswaarden in het origineel tekort-
komen. We willen naar 32 helderheids-
waarden toe, terwijl er slechts 16 zijn. Het
resultaat is dat die 32 helderheidswaarden
dus niet echt 32 vloeiende stapjes zullen
worden, maar 16x2 gelijke stapjes. Bij de 5e
en daaropvolgende stops wordt dit alleen
maar erger. Dat resulteert in donkere beeld-
partijen in lelijke, abrupte overgangen qua
helderheid waar je vloeiende overgangen
zou verwachten. We noemen dit feno-
meen posterisatie.
12 bits per kleur
Gelukkig is je digitale camera niet 8 bits,
maar 12 bits (of meer). Als je een lineair
Raw-bestand met 12 bits per kleur als
uitgangspunt neemt, liggen de kaarten veel
gunstiger. Iedere stop omvat nog steeds
de helft van het totale aantal helderheids-
waarden, maar met 12 bits per kleur heb
je geen 256 maar 4096 waarden bij de
start (2 tot de macht 12).
Dit resulteert in het onderstaande verloop:
(50% van 4096)
(de resterende 32)
Dit is wel genoeg voor een foto met 32
helderheidswaarden per stop, zonder
posterisatie. Meer en meer cameras hebben
tegenwoordig overigens een 14 bits chip,
wat een nog (veel) grotere speelruimte geeft.
Een lineair opgebouwde digitale foto ervaren wij als veel te donker (links).
Alleen de helderste delen kloppen nog. Er moet een sterke curve worden
toegepast om die foto zo te corrigeren dat hij weer normaal wordt (rechts).
PRAKTIJK
Hoge lichten
De omzetting van lineair naar gamma-
gecorrigeerd heeft ook nog een ander efect.
Zoals je net zag, zitten er in de hoogste
(lichtste) stop van een lineair bestand altijd
meer grijswaarden dan we uiteindelijk nodig
hebben, zelfs bij een 8 bits bestand. Bij de
omzetting naar een gamma-gecorrigeerd
bestand zullen er dus in de hoogste stop
veel grijswaarden worden samengevoegd.
Dat zorgt wel echter voor detailverlies.
Een pixel met grijswaarde 4096 wordt wit,
maar een pixel met grijswaarde 4088 wordt
k wit. Bij gebruik van een standaardcurve
zou je daardoor onnodig clipping kunnen
krijgen. Je krijgt een wit vlak zonder door-
tekening, terwijl die doortekening er in het
lineaire bestand wel degelijk was. Vandaar dat
Raw-converters die schijnbaar uitgebeten
hoge lichten vaak nog kunnen herstellen via
een Recovery-schuife of iets dergelijks
(tegenwoordig Witte tinten). Daarmee geef
je de gammacurve aan de uiterste rechter-
kant een knikje naar beneden, waardoor
de detailverschillen in de lichtste pixels
behouden blijven.
Rechts belichten
Als je in JPEG fotografeert, dan wil je de
fotos altijd meteen zo goed mogelijk belich-
ten. Goed betekent in dit verband dat de
foto qua helderheid zo veel mogelijk over-
eenkomt met de realiteit, zodat je dus nader-
hand zo min mogelijk hoeft te corrigeren.
Fotografeer je in Raw, dan liggen de zaken
iets anders omdat je de belichting achteraf
nog kunt corrigeren. Een foto die geen witte
of bijna witte pixels bevat, heeft uitgerekend
in de bovenste stop geen beeldinformatie.
Dat betekent dat in zon opname de helft
van de 4096 mogelijke helderheidswaarden
helemaal niet benut wordt! Om die reden is
er een theorie ontwikkeld die zegt dat je bij
Raw niet goed moet belichten, maar altijd
rechts moet belichten. Dat rechts slaat
dan op het histogram.
Rechts belichten houdt in dat je een zodanige
belichting kiest dat de helderste delen van
de foto helemaal rechts in het histogram
terechtkomen. Dit betekent in de praktijk dat
je zo belicht dat de lichtste delen vrijwel wit
worden, ook al waren die in werkelijkheid
duidelijk een stukje donkerder. Als het beeld
geen (vrijwel) witte delen bevat, ga je de foto
dus bewust overbelichten, met als doel om
toch de volle 4096 helderheidswaarden te
benutten tijdens de opname. Natuurlijk moet
je de foto dan straks in de Raw-converter
wel weer donkerder maken, want uiteindelijk
wil je een normale, goed belichte foto
hebben. Maar het voordeel van deze methode
is dat je nu start met 4096 helderheids-
waarden, in plaats van meteen al de helft
te verliezen.
Voor alle duidelijkheid: rechts belichten
is dus niet klakkeloos iedere foto over-
belichten, zoals soms wel gedacht wordt!
Rechts belichten is alln die fotos over-
belichten die anders geen zeer lichte pixels
zouden bevatten! Fotos die wel al van
zichzelf witte beeldpartijen bevatten,
worden normaal belicht.
Schaduwen
Het belang van deze methode is net dat
2048 helderheidswaarden in de bovenste
stop beter zouden zijn dan 1024 helder-
heidswaarden. Uiteindelijk worden de lineaire
data immers omgezet naar een gamma-
gecorrigeerd bestand, waarbij iedere stop
slechts 32 helderheidswaarden heeft. Dus
die bovenste stop blijft ook met 1024 waarden
nog overkill. Het voordeel van rechts
belichten zit juist helemaal aan de andere
kant van het histogram, namelijk in de
schaduwen. We hebben gezien dat een 12
bits sensor voor de donkerste twee stops
maar nt genoeg helderheidswaarden heeft.
Rechts belichten
is net klakkeloos
iedere foto
overbelichten.
Bij een Raw-bestand kunnen
uitgebeten witte delen vaak nog gered
worden via het Recovery- of Witte
tinten-schuife van de Raw-converter.
Dat komt omdat het lineaire bestand
daar nog wel detailverschillen bevatte.
a
a
n
t
a
l

p
i
x
e
l
s
a
a
n
t
a
l

p
i
x
e
l
s
helderheidswaarde
helderheidswaarde
helderheidswaarden
die onbenut blijven
Bij een normale foto worden alle helderheids-

waarden benut (boven). Als het onderwerp donker is
en de foto geen bijna witte pixels bevat, blijft een groot
deel van de helderheidswaarden onbenut (onder).
We hebben 32 helderheidswaarden per
stop nodig, en dat is ook precies waar we
mee starten. Dit betekent dat iedere kleine
correctie in dit deel van de foto, zoals het
iets oplichten van de schaduwen, al kan
leiden tot die beruchte posterisatie. Bij het
lichter maken van schaduwen ga je immers
helderheden opschuiven.
Starten we echter met een foto die feitelijk
een stop overbelicht is, dan duwen we tijdens
het corrigeren alle helderheidwaarden als
het ware n stop naar links. De waarden
van bijvoorbeeld de 7e stop komen dan uit
de 6e stop van het lineaire bestand, en bij de
lineaire data had de 6e stop 64 helderheids-
waarden. We hebben nu dus wl genoeg
speelruimte om schaduwen op te helderen
zonder dat er posterisatie optreedt.
Ruis
Behalve een verminderd risico op posteri-
satie kent rechts belichten nog een tweede
pluspunt. De sensor van een digitale camera
is, hoe gek het ook klinkt, een analoog
instrument. Pas bij de A/D-conversie wordt
het analoge signaal omgezet in een digitaal
signaal. Ieder elektronisch apparaat heeft
last van ruis: een willekeurig signaal dat
ontstaat in de elektronische schakelingen.
Als het signaal wordt omgezet naar digitaal,
zien we de ruis tevoorschijn komen als
willekeurige (te) lichte pixels. En omdat ruis
willekeurig is en daarmee per fotocel
anders, zijn die pixels ook meestal wille-
keurig gekleurd.
Rechts belichten vermindert de ruis op zich
niet, maar betekent wel dat de hele foto
wordt opgenomen met een hoger signaal.
Als we in de Raw-converter de foto weer
donkerder maken, maken we automatisch
die valse pixels met ruis eveneens donker-
der. Daarom leidt rechts belichten ertoe
dat in de uiteindelijke foto minder ruis
zichtbaar zal zijn.
Samenvatting
We kunnen het voorgaande als volgt
samenvatten: rechts belichten betekent
dat de foto altijd vanuit het maximale aantal
helderheidswaarden wordt opgebouwd,
zodat er ook maximale speelruimte is om
correcties door te voeren zonder kwaliteits-
verlies. Omdat het lineaire bestand steeds
minder helderheidswaarden heeft naar-
mate de foto donkerder wordt, is dit vooral
van belang voor de donkerste delen van
de uiteindelijke foto. Daarnaast geeft het
een hogere signaal-ruisverhouding,
dus minder ruis.
Twee op het eerste gezicht identiek belichte

fotos. De linkerfoto was normaal belicht.
De rechterfoto was rechts belicht en werd in
de Raw-converter gecorrigeerd. Als we naar
de donkere partijen kijken, zie je een duidelijk
verschil in de hoeveelheid ruis.
Pas op voor
clipping!
Rechts belichten biedt de hoogste
kwaliteit in het uiteindelijke beeld,
maar er dreigt ook een gevaar als je
even niet goed oplet. Als je probeert
om zo veel mogelijk rechts te belich-
ten, werk je op het scherpst van de
snede. Schiet je iets te ver door, dan
leidt dit tot clipping (zie het artikel
over het histogram elders in dit
nummer). En dat is misschien nog
wel lelijker dan posterisatie in de
donkerste schaduwen.
Het efect van rechts belichten. Boven het histo-

gram van een normaal belichte foto. Als er geen echte
lichte partijen blijken te zijn, blijft de bovenste stop
en daarmee de helft van de helderheidswaarden
(2048) onbenut. In het midden de ongecorrigeerde
situatie als er rechts belicht wordt. De foto zal nu wel
overbelicht zijn en zal dus gecorrigeerd moeten
worden. Onder het histogram van de gecorrigeerde
rechts belichte foto. Het histogram is weer identiek
aan dat van de normaal belichte foto, maar het
aantal helderheidswaarden is bij iedere stop twee
keer zo hoog.
a
a
n
t
a
l

p
i
x
e
l
s
a
a
n
t
a
l

p
i
x
e
l
s
a
a
n
t
a
l

p
i
x
e
l
s
helderheidswaarde
helderheidswaarde
helderheidswaarde
2048 (onbenut)
2048
2048
1024
1024
1024
512
512
512
256
daarmee ook fotograsch aantrekkelijker
zou worden. Er waren groepen die er wat
meer boven uitstaken dan anderen, maar
echt grote niveauverschillen waren er niet.
Uiteindelijk zijn er elf groepen gevormd
met ieder drie tot vijf fotografen.
Opdrachten
Gedurende de vier sessies werden meerdere
opdrachten verstrekt, die allemaal toewerkten
naar de eindpresentatie van de groep. De
masters hebben bij het formuleren van de
opdrachten rekening gehouden met de
ontwikkelingswensen van de deelnemers.
Het is redelijk op maat geweest, maar de
opdrachten waren in de kern voor alle groepen
hetzelfde. De uiteindelijke expositie moest
passen binnen het thema van BredaPhoto
(Songs From the Heart), dus de opdrachten
waren wel in zekere mate gelieerd aan het
thema. Tijdens alle sessies werd de voort-
gang doorgenomen.
In de loop van het traject heeft de organi-
satie gekozen voor een bepaald format voor
de expositie dus om niet alles vrij te laten.
Dat gaf wel wat onrust, want een aantal
mensen had het idee vrij te zijn, k in hun
keuze van de vorm van exposeren. Voor die
ACHTERGROND
Van 11 september tot en met
26 oktober vindt in Breda het
tweejaarlijkse fotofestival Breda
Photo plaats. Het programma
omvat niet alleen tentoonstel-
lingen; je kunt er lezingen, boek-
presentaties en fotoreviews
bezoeken en workshops volgen.
Ook een speciale Masterclass
voor getalenteerde amateur-
fotografen maakt onderdeel
uit van het programma.
TEKST Roos Schouw
A
l vroeg dit jaar vond in het kader
van BredaPhoto 2014 de aftrap
van de Masterclass plaats. Tijdens
het festival kun je de resultaten
hiervan zien in de vorm van een tentoon-
stelling in de bibliotheek. Wij namen contact
op met Tom van Riel, medeorganisator van
het fototalent Weekend van BredaPhoto,
en vroegen hem naar het verloop van die
Masterclass. Een kort verslag.
De aftrap
In januari was de startbijeenkomst, met
diverse lezingen en de presentatie van de
masters: Wiesje Peels, Willem Poelstra en
Bart Kemps. Tot half februari kon werk
ingestuurd worden voor de selectie. Uitein-
delijk zijn uit zon honderd aanmeldingen
48 deelnemers geselecteerd om deel te
nemen aan de Masterclass. Deze Masterclass
bestond uit vier sessies op vier verschillende
dagen verspreid over een aantal maanden.
Tom van Riel: Op de eerste dag moesten
er groepen gevormd worden, want de deel-
nemers werkten in groepsverband en niet
individueel. Wij hebben ons als organisatie
zo veel mogelijk afzijdig gehouden van de
samenstelling van de groepen. Bij de selectie
hebben we wel gemerkt dat er tussen de
deelnemers wat verschil was qua motivatie,
ambitie n in fotograsch opzicht. De
redenen waarom mensen hieraan wilden
meedoen, waren zeer divers. Dit was voor
de organisatie en de masters al een mooie
uitdaging. Met de samenstelling en indeling
van de groepen konden deelnemers zelf
kiezen bij wie ze zich op hun gemak
voelden of soms wat in praktisch opzicht
het handigst was. We hoopten dat het
Breda
Photo
2014
MASTERCLASS VOOR
AMATEURFOTOGRAFEN
mensen was het even schakelen toen duide-
lijk werd dat er toch een kader gesteld werd.
Wij hebben er bewust voor gekozen iets
strakker te exposeren, er een eenheid van te
maken en er wat spelregels aan te verbinden
juist om er een krachtiger geheel van te
maken en de professionaliteit te vergroten.
Uiteindelijk kan dat ook in het belang zijn
van de deelnemers. Met de expositie is
gebleken dat de fotos nu goed tot hun recht
komen op een fraaie tentoonstelling
Samen met de masters en de vormgevers,
Stefen Maas en Maarten Verweij, hebben de
groepen bepaald welke fotos er op de
expositie komen te hangen. Mensen trekken
zich snel aan elkaar op en brengen elkaar
op ideen. Van het een komt het ander, en
de deelnemers kunnen op die manier veel
aan elkaar hebben. Dat is leuk om te zien.
De opzet was echt om binnen de groep het
beste uit jezelf en je werk te halen.
Er zijn natuurlijk ook groepen geweest
waarbij de samenwerking heel lastig bleek.
En er zijn mensen afgehaakt, om wat voor
reden dan ook, maar dat hoort erbij. Het was
ook een erg intensief traject: een heel ontwik-
kelingstraject, zowel fotograsch als persoon-
lijk. Voor een enkeling was dat te zwaar.
Fotografen zijn solistisch ingesteld en
vinden het vaak lastig om in groepsverband
te werken. Je hebt natuurlijk wel de foto-
clubs, maar zon intensief masterclasstraject
is toch wel uniek in Nederland. Dat vraagt
veel van mensen. Het kan ze ook veel
opleveren, maar het is wl een proces waar
ze doorheen moeten.
Professionalisering
De fotos die op de tentoonstelling te
zien zijn, zijn dus de resultaten per groep.
In sommige gevallen zullen fotos van alle
groepsleden getoond worden. Maar het
kan ook best zijn dat het ene groepslid wat
meer werk kan laten zien dan een ander.
Dat is dan een keuze van de groep geweest
in overleg met de masters. De Masterclass
is echt gericht op samenwerken, niet op
de traditionele vorm waarbij de individuele
fotografen hun werk tonen. Op zich
ook niets mis mee natuurlijk maar dit is
toch uniek.
De drie masters hebben samen met de
twee vormgevers gelaveerd tussen de
groepen en hun aandacht verdeeld. Er waren
geen groepsleiders. Hun rol was het coachen
en het fotograsch naar een hoger plan
trekken. De masters zijn kritisch geweest,
op het fotograsche maar ook op het
persoonlijke vlak. De deelnemers moesten
loskomen van de bestaande structuren,
samenwerken met elkaar, elkaar proberen
te stimuleren en te motiveren om uiteinde-
lijk tot een mooi eindresultaat te komen.
In die zin hebben de masters een belangrijke
taak en intensieve rol gehad in dit proces.
Voor sommige amateurfotografen is het best
lastig om heel kritisch aangesproken te
worden. Dat roept weerstand op, en daar
kregen de masters ook mee te maken.
Het was duidelijk niet de bedoeling om de
deelnemers steeds bij de hand te nemen,
maar om een zekere mate van professiona-
lisering te bewerkstelligen. Dat is juist een
manier om mensen verder te laten komen,
en de een kan hier beter mee overweg dan
de ander. Het eindresultaat is heel behoorlijk
dus zijn we als organisatie erg trots op de
masters maar vooral op onze deelnemers.
n Tentoonstelling Masterclass BredaPhoto
20 sep t/m 26 okt
Bibliotheek Breda
Molenstraat 6, Breda
www.bredaphoto.nl
De opdrachten
Bij aanvang van elke Masterclass werd van de fotografen
verwacht dat ze zich hadden voorbereid, om zo het meeste
uit de beschikbare tijd te halen. Om er goed in te komen,
kwamen de fotografen op de eerste bijeenkomst met hun
persoonlijke interpretatie van het thema Songs From the
Heart. Zodoende konden ze elkaar snel beter leren kennen
en groepen vormen.
Voor de tweede sessie werd de fotografen gevraagd indivi-
dueel te reecteren op hun interpretatie van romantische
beelden en werkwijze. Om buiten het gebruikelijke kader
te kijken, maakten de deelnemers allemaal vijf fotos en
moesten ze beschrijven wat er nt niet op de foto te zien is.
Om alles goed bij te houden, werd een procesboek
ontwikkeld, dat eigen werk en inspiratie ten aanzien van
het thema moest bevatten.
In de aanloop naar de derde sessie kwam de focus meer op
de groepsexpositie te liggen. De groepen kwamen samen
tot een titel en beknopte inhoud van het project. Binnen dit
in overleg vastgestelde kader werd vanaf dat moment veel
gefotografeerd. De deelnemers werd geadviseerd om vooral
bij de essentie van het project te blijven om tot de kern te
komen. Daarnaast werd er gevraagd of de groepen al voor-
zichtig konden nadenken over exposeermogelijkheden.
Na die derde bijeenkomst was een groot deel van de groeps-
exposities denitief, en kon er volop worden gebrainstormd
over het grasche ontwerp van de expositie. De fotografen
werd gevraagd een schaalmodel van de uiteindelijke zuil
te ontwerpen en te construeren. Tijdens de slotsessie
werden de laatste puntjes op de i gezet met de masters en
de grasche vormgevers. Een expositie was geboren!
ACHTERGROND
Sehnsucht
Groepsleden: Gerard Hellings, Gerard Krol,
Karin Stibbe en Michiel van t Erve.
Michiel van t Erve treedt hier op als woordvoerder van de groep.
Het deelnemen aan de BredaPhoto Masterclass is voor hen een
bijzondere ervaring geweest. Fotograferen is behoorlijk individueel;
als fotograaf maak je altijd helemaal alleen je compositie en keuzes.
Het omschakelen naar een groep voor de Masterclasses heeft gevolgen:
natuurlijk botst dat met je eigen gedachtemethodes, we hebben
allemaal wel een keer gedacht: is dit wel wat ik cht wil doen of moet
ik ermee stoppen?Terugkijkend heeft het ons geholpen: we hebben
allemaal anders leren kijken/denken en werken, en merken we dat we
nu anders omgaan met onze fotograe en series. De masters zorgen
ervoor dat je gaat nadenken, individuele gesprekken met de masters
zijn er eigenlijk niet: je bent daar met je groep en leert met elkaar.
De Masterclassdagen zelf waren volle dagen met veel praten/kijken
naar fotos en leren van elkaar. Geholpen door de grensverleggende
huiswerkopdrachten die ervoor zorgden dat we als groep ook
werkgroep-dagen en skype-sessies georganiseerd hebben, is er een
fotoserie gemaakt die straks te zien zal zijn tijdens BredaPhoto.
Deelnemen aan de Masterclass in steekwoorden: intensief, inspirerend,
overweldigend, uitdagend, grensverleggend, prachtig, trots.
Uitersten Verbonden
Groepsleden: Jan Prins, Jan Tito,
Peter Farla, Piet Raats en Ria Westerhuis.
Volgens Peter Farla was de masterclass in eerste instantie verwarrend.
Er werd gedacht dat men zelfstandig aan een thema kon werken
waarna het werk samen met mede fotografen besproken zou worden
om met de open aanmerkingen weer een volgende stap te zetten.
Nadat er groepen gevormd waren bleek al snel dat er een samenhang
binnen de groep moest worden gezocht. De masters bleven, ieder met
zijn of haar eigen kijk, de groepen prikkelen en stimuleren om zo een
ieder in contact te laten komen met de vele facetten van het proces.
We moesten nu opeens niet alleen rekening met ons zelf en het werk
houden, maar moesten samen werken en concessies doen. Het praten,
kijken en luisteren naar elkaar, andere groepen en de masters helpt je
als fotograaf, maar brengt ook twijfels met zich mee. De masters zorgden
nu en dan voor verwarring; sommige van ons hadden het gevoel op
een verkeerd spoor te zitten en helemaal opnieuw te moeten beginnen.
Het was een uitdaging om als groep te werken. Het was verwarrend,
leerzaam, we hebben leuke mensen ontmoet en een totaal andere
manier van werken geleerd.
Foto: Gerard Hellings Foto: Ria Westerhuis
Wat vonden de
deelnemers van
de Masterclass?
Leijdend Verlangen
Groepsleden: Aschwinn Smith, Margit Bouman,
Peter Tump en Toon van Duren.
Ook bij deze groep bleek dat fotograferen vooral een individuele
sport is, met mensen die gewend zijn op zichzelf te varen. Margit
Bouman: In zon groep zijn de onderlinge verschillen groot, maar om
elkaars kwaliteiten te leren kennen, te waarderen en er met elkaar
van te proteren, was er eigenlijk te weinig tijd. Misschien daardoor
hebben we als groep veel geleerd. Vooral dat je op jezelf moet
vertrouwen in het doen van je onderzoek en het maken van keuzes.
Je moet leren vertrouwen op je eigen intutie, want alleen jijzelf kunt
bepalen hoe je uitdrukking wilt geven aan wat je wilt vertellen.
Peter Tump voegt toe: Doordat het proces een aantal maanden
duurde, waarin ik op verschillende manieren naar n onderwerp ben
gaan kijken, was het leerzaam. Maar of ik daar een groep voor nodig
heb weet ik niet. Hoe door de groepen gereageerd werd op verande-
ringen in het proces vond ik wel heel boeiend. Ook Aschwinn Smith
bevestigt veel opgestoken te hebben van de Masterclass: Vooral het
procesmatig bezig zijn met een fotoproject probeer ik nu steeds
meer toe te passen. Ik heb vooral geleerd mijn eigen ding te blijven
doen en me daarin verder te ontwikkelen.
Soul for Sale
Groepsleden: Bram van den Berge,
Marloes Verhoeven en Mascha Joustra.
Bram van den Berge schreef zich in voor de Masterclass met het doel
andere dingen te leren dan de technische aspecten van fotograe.
Daar was hij al mee bekend. Een andere reden is de stok achter de deur;
door de afspraken die gemaakt worden, ben je gedwongen steeds
stappen te maken. In het begin hebben we veel gediscussieerd over
het thema en de invulling daarvan. Het stramien van de masterclass-
bijeenkomsten bracht ons ertoe steeds opnieuw over het thema te
denken en hoe en met welke middelen we daar inhoud aan zouden
kunnen geven. Dat zou ik alleen nooit doen. Na verschillende bijeen-
komsten kwam, vrij plotseling, al het moment dat we keuzes moesten
maken. In de op een na laatste sessie hielpen de masters onderling
soms sterk verschillend van opinie ons een eerste keuze te maken.
Voor mij was dit de eerste Masterclass. Hoewel ik van tevoren nog
meer terugkoppeling had verwacht, vind ik deze Masterclass een
sensatie die zeer de moeite waard was en zal zeker niet aarzelen mij
bij een nieuwe gelegenheid weer aan te melden en met enthousiasme
mee te doen.
Foto: Toon van Duren Foto: Bram van den Berge
PRAKTIJK
HET EINDE VAN DE
MERKGEBONDENHEID?
Een van de grootste nadelen van verwisselbare
objectieven is dat ze merkgebonden zijn.
Als je een camera van merk A hebt, kun je daar
niet zomaar een objectief van de concurrent
op zetten. Er zijn natuurlijk onafhankelijke
objectievenbouwers, en bij Sigma kun je
tegenwoordig de vatting laten verwisselen.
Maar soms heb je ook een ander alternatief:
de adapter.
TEKST Johan Elzenga
Adapters
Via een adapter kunnen Pentax
67-objectieven op een Pentax 645-
body worden gebruikt. Er bestond
zelfs een shiftadapter.
Detail van een waterval.

Sony A7R met Canon F4-5,6/
70-300 mm via Metabones-
adapter. Zelfs de optische beeld-
stabilisatie werkt normaal.
70-300 mm op 200 mm;
1/500 seconde en F8 op ISO 80.
W
at adapters betreft, ben ik
ervaringsdeskundige. Mijn
eerste spiegelreex was een
Zenit: een Russische camera
van als ik me niet vergis minder dan 100
gulden. Omdat de Zenit gebruikmaakte van
de min of meer universele P-draad, kon je
daar ook Pentax-objectieven op gebruiken.
Mijn eerste extra objectief was dan ook een
originele Pentax F5,6/200 mm. Tweedehands,
dat wel, maar ik was apetrots. Niet lang
daarna stapte Pentax over op de K-bajonet,
maar ze hadden een kleine adapterring
waarmee je ook je oude P-draad-objectieven
kon blijven gebruiken. Het automatische
diafragma werkte dan weliswaar niet meer
(autofocus bestond indertijd nog niet), maar
dat was niet onoverkomelijk. Vandaar dat
mijn volgende camera een Pentax was. Die
oude P-draad-objectieven werden natuurlijk
in de loop van de jaren toch vervangen door
K-bajonet-objectieven, maar dankzij die
adapter kon dat in een rustig tempo en als
er weer eens wat geld over was.
Toen ik beroepsmatig de fotograe indook,
werd mijn uitrusting uitgebreid met Pentax
67- en Pentax 645-middenformaatcameras.
En ook hier had je weer leuke mogelijkheden
dankzij adapters. De 67-objectieven waren
namelijk via een adapter ook op de Pentax
645 te gebruiken, dus dat scheelde een
hoop geld bij het prijzige middenformaat.
Ik kocht bijna alleen maar 67-objectieven.
De mogelijkheden gingen zelfs nog een
stapje verder: omdat de 67-objectieven
natuurlijk een grotere beeldcirkel hadden
dan voor het kleinere 645-formaat nodig
was, kon je ook een shiftadapter kopen
(van Zrk). Daarmee werd ieder Pentax 67-
objectief een shiftobjectief voor de Pentax
645. Tilt kon niet: daarvoor was de dikte
die de adapter mocht hebben te beperkt.
Overigens zijn er nog steeds adapters lever-
baar waarmee middenformaatobjectieven op
full-framecameras kunnen worden gebruikt,
zoals van Fotodiox, Novoex, Kipon en Kiwi.
Het Duitse Mirex (www.mirex-adapter.de)
maakt zelfs tilt&shiftadapters. Ze zijn niet
goedkoop (rond de 500 euro), maar voor dat
bedrag koop je nog steeds geen tilt&shift-
objectief. Vooral als je al n of meer midden-
formaatobjectieven hebt, is zon adapter
heel aantrekkelijk.
Spiegelreex
Het idee van een adapter is natuurlijk heel
erg aanlokkelijk. Dankzij zon relatief goed-
koop tussenstukje ben je (theoretisch) verlost
van het grootste probleem bij cameras met
verwisselbare objectieven, namelijk de merk-
gebondenheid. Je kiest gewoon de camera
die je het beste vindt, en met behulp van een
adapter koppel je die aan elk gewenst merk
objectief. Helaas... zo simpel werkt het niet.
De objectieven van een bepaald merk zijn
nauwkeurig afgestemd op de camerabody
van datzelfde merk. Dat geldt niet alleen
voor de fysieke bajonet en de elektronica
voor autofocus en automatisch diafragma,
het geldt ook voor de afstand tussen de
achterkant van het objectief en de sensor.
Wordt die afstand door de adapter vergroot,
dan kun je niet meer op oneindig scherp-
stellen en zou je het geheel dus hooguit
voor macrofotograe kunnen gebruiken.
Daarom zie je dat adapters altijd maar in n
richting bestaan. Bestaat er een adapter van
bajonet A naar bajonet B, dan bestaat er per
denitie gn adapter van bajonet B naar
bajonet A. Een praktijkvoorbeeld: als een
Canon-fotograaf heel graag de Nikon AF-S
F2,8/14-24 mm groothoekzoom zou willen
gebruiken (omdat Canon nog geen verge-
lijkbaar objectief heeft), dan kan dat via een
Het Duitse bedrijf Mirex maakt

op bestelling tilt&shiftadapters om
middenformaatobjectieven op
kleinbeeld/full-framecameras
te gebruiken.
adapter. Je verliest wel autofocus en auto-
matisch diafragma (handmatig het diafragma
sluiten kan wel met sommige adapters),
maar fysiek kn het aangezien Nikon-objec-
tieven iets verder van de sensor zitten en de
bajonet iets smaller is. Daardoor is er net
voldoende ruimte voor een Nikon-naar-
Canon-adapter. Een Nikon-fotograaf die
bijvoorbeeld de Canon TS-E F4/17 mm zou
willen gebruiken (omdat Nikon geen verge-
lijkbaar tilt&shiftobjectief maakt), heeft echter
pech. Een Canon EOS-naar-Nikon-adapter
bestaat niet, aangezien de vereiste afstand
van een Canon-objectief tot de sensor zonder
adapter al korter is dan een Nikon-camera
toestaat en de EOS-bajonet ook nog eens
een grotere diameter heeft. Door deze forse
beperkingen zijn adapters toch nooit echt
populair geworden, en was het idee dat je
dankzij de adapter vrij zou zijn in je merk-
keuze een illusie.
Compacte systeemcamera
Met de komst van de compacte systeem-
camera veranderde deze situatie, en kreeg
de adapter een nieuwe kans. Het basisprin-
cipe achter die compactheid is immers dat
de camerabody veel platter is dan bij een
DSLR, omdat er geen opklappende spiegel
in zit. Voor die spiegel moest bij spiegelreex-
objectieven altijd extra ruimte ingebouwd
worden. De afstand tussen bajonet en sensor
is bij een systeemcamera daardoor veel korter
dan bij een DSLR, en dat biedt voldoende
ruimte om adapters te maken waarmee
ieder merk DSLR-objectief op een systeem-
camera kan worden gebruikt. De ruimte is
zelfs zo groot dat er ook elektronica in de
adapter kan worden ondergebracht om
functies als autofocus en automatisch
diafragma over te brengen.
De systeemcamerafabrikanten willen zelf
natuurlijk zo veel mogelijk objectieven
verkopen, dus die maken geen adapters voor
andere merken objectieven. Zij beperken
zich hooguit tot adapters waarmee hun
eigen DSLR-objectieven op hun compacte
systeemcameras kunnen worden geplaatst,
als service voor hun bestaande klanten.
Daardoor bleef er een gat in de markt,
waar bedrijven als Novoex en Metabones
in sprongen. Zij maken adapters waarmee je
bijvoorbeeld een Canon EOS-objectief of
een Nikon-objectief op Sony NEX-, Fujilm
X- of Micro Four Thirds-cameras kunt
gebruiken. Metabones heeft zelfs een hele
speciale versie: de Speed Booster. Dit is
feitelijk een 0,71x converter, waarbij de licht-
bundel die uit een full-frameobjectief komt,
wordt geconcentreerd tot een beeldcirkel
PRAKTIJK
van APS-C-formaat. Het resultaat is dat
daardoor niet alleen de cropfactor wordt
opgeheven (een 24 mm full-frame houdt
met deze adapter dezelfde beeldhoek
op APS-C), maar de lichtsterkte zelfs met
een stop toeneemt. Als je een F2,8/24 mm
voor full-frame via de Speed Booster op
een APS-C-camera gebruikt, heb je
(vergeleken met full-frame) efectief
een F2/24 mm gekregen!
Full-frame
Hoewel adapters voor systeemcameras
dus een behoorlijk grote vrijheid bieden als
het gaat om de keuze van objectieven,
bleef er in de praktijk nog n nadeel bestaan.
De kwaliteit van de gemiddelde systeem-
camera is natuurlijk prima, maar de kleinere
sensor presteert altijd minder dan een full-
framesensor. Je mag ook niet anders
verwachten. Fotografen die al full-frame-
objectieven bezitten, zullen vaak ook wel een
full-framebody hebben en behoren daarom
niet tot de meest voor de hand liggende
doelgroep voor een compacte systeem-
camera. Tenzij het gewicht en de compact-
heid doorslaggevend zijn, maar in dat geval
wil je vermoedelijk weer geen zware full-
frameobjectieven gebruiken, want dan blijft
er weinig winst qua gewicht en afmetingen
over. En wie nog helemaal geen full-frame-
objectieven heeft, gaat die natuurlijk niet
kopen om ze vervolgens via een adapter te
kunnen gebruiken op een kleinere systeem-
camera. Kortom: de groep kopers voor
zon adapter zelfs voor de unieke Speed
Booster is toch vrij beperkt.
Met de komst van
de systeemcamera
kreeg de adapter
een nieuwe kans.
De Metabones Speed Booster is feitelijk

een 0,71x converter. Daardoor blijft de
beeldhoek van een full-frameobjectief gelijk
als dit m.b.v. deze adapter op een systeem-
camera wordt gebruikt, terwijl de lichtsterkte
zelfs met een stop toeneemt.
De Nikon F2,8/14-24 mm is met behulp van een

adapter op een Canon EOS-camera te gebruiken,
zij het zonder autofocus en automatisch diafragma.
Andersom bestaan er geen adapters om een Canon
EOS-objectief op een Nikon-camera te gebruiken.
Een foto gemaakt met de Sony A7R en een Canon TS-E 24 mm via Metabones-adapter. Het scherpstelvlak is via een kleine tilt optimaal gelegd.
24 mm tilt&shift; 1/125 seconde en F8 op ISO 100.
FOCUS 10 73
Omdat Nikon zelf een 36-megapixelreex
in het assortiment heeft, zullen vooral Canon-
gebruikers met een schuin oog naar de A7R
kijken. Met een adapter kunnen ze gewoon
hun eigen objectieven gebruiken. Andersom
krijgen Sony-fotografen hiermee de
mogelijkheid om bijzondere DSLR-objec-
tieven te gebruiken, die Sony zelf niet maakt.
De aankondiging van de Sony A(lpha)7, en dan
met name de Sony A7R (en de nieuwe A7S),
bracht de adapter weer helemaal in het middel-
punt van de belangstelling. De Sony A7R is een
full-framesysteemcamera met 36 megapixels,
en daarmee interessant voor iedere land-
schapsfotograaf die nu een DSLR gebruikt.
Denk aan tilt&shiftobjectieven als de Canon
TS-E-serie. Sony zelf maakt alleen twee
adapters om de Alpha/SLT-objectieven op
de A7-serie te gebruiken, maar Metabones
heeft al een Canon EF Lens to Sony NEX
Smart Adapter, die zelfs alle elektronische
connecties doorgeeft. Met deze adapter
behoud je het automatische diafragma,
en bij modernere EF-objectieven ook de
autofocus en de optische beeldstabilisatie.
Let op dat je de Mark III- of allernieuwste
Mark IV-versie moet hebben; de Mark II-
versie is ook nog te koop (vreemd genoeg
voor dezelfde prijs als de Mark III), maar
die ondersteunt de full-frame A7 niet.
Met behulp van een Metabones-
adapter kun je een Canon TS-E 24 mm
tilt&shiftobjectief op een Sony A7R
monteren. Canon-fotografen hebben
zodoende een alternatieve camera
(met 36 megapixels), en Sony-fotografen
krijgen zo de mogelijkheid tilt&shift-
objectieven te gebruiken.
Praktijktest
We hebben de Metabones Canon EF Lens
to Sony NEX Smart Adapter (Mark III) in de
praktijk getest met een Sony A7R en verschil-
lende Canon objectieven, zoals de EF F2,8/
16-35 mm, de EF F2,8/24-70 mm (Mark I),
de EF F4-5,6/70-300 mm L, de TS-E F3,5/24
mm L en de MP-E F2,8/65 mm 1-5x Macro.
De Metabones-adapter komt met een eigen
statiefaansluiting (en een keurig setje gereed-
schap en dopjes om die desgewenst te
verwijderen), en dat blijkt een schot in de
roos. Doordat ieder objectief dat we
probeerden duidelijk groter en zwaarder is
dan de camera zelf, zou het geen goede
zaak zijn als je de camera op het statief zou
schroeven en de lens-adaptercombinatie
aan de bajonet zou hangen. Dat zou het
geheel kwetsbaar en instabiel maken. Met de
statiefaansluiting op de adapter wordt een
goed evenwicht bereikt, zelfs met zwaardere
objectieven zoals de TS-E 24 mm tilt&shift.
Een adapter moet natuurlijk heel precies
gemaakt worden. Als het objectief ook maar
een fractie van een millimeter scheef komt te
zitten, zie je dat meteen terug door onscherpte
in delen van het beeld. Er verschenen aan-
vankelijk ook berichten dat deze adapter last
zou hebben van interne reecties, speciaal
bij het gebruik van de Canon TS-E-objec-
tieven, waardoor de beelden vooral in de
hoeken contrastverlies zouden vertonen.
Ik heb daar zelf niets van gemerkt, dus
misschien is dat verholpen bij de nieuwste
exemplaren (en in elk geval bij de Mark IV).
Het fotograferen met de combinatie Canon-
objectief / Metabones-adapter / Sony A7R
is feitelijk niet anders dan het fotograferen
met de Sony A7R en een bijbehorend Sony
FE-objectief. De autofocus werkte bij alle
geteste AF-objectieven, maar is wel behoor-
lijk traag. Ook met een Sony FE-objectief
heeft de A7R een vrij trage autofocus, maar
met de adapter wordt dat nog een graadje
erger. Dat maakt de adapter niet geschikt
voor alle vormen van fotograe waar snelle
actie bij komt kijken, dus de combinatie A7R
met Canon-objectief is zeker niet allround
inzetbaar. Voor landschapsfotograe is een
trage autofocus echter geen probleem. En
de TS-E- en MP-E-objectieven hebben toch
alleen maar handmatige scherpstelling, dus
daar speelt dit al helemaal geen rol. Bij het
enige Canon-objectief met beeldstabilisatie
dat ik probeerde, de EF F4-5,6/70-300 mm L,
werkte de stabilisatie ook zonder problemen.
Gematigd regenwoud aan de westkust van Canada. Sony A7R met Canon F2,8/24-70 mm via Metabones-adapter.
24-70 mm op 43 mm; 1 seconde en F16 op ISO 100.
PRAKTIJK
Conclusie
De komst van de full-frame Sony A7-systeem-
cameras brengt de oude droom van merk-
onafhankelijkheid een ink stuk dichterbij.
Je kunt nu een Sony A7, A7R of A7S kopen,
en met verschillende adapters de krenten
uit de objectievenpap halen. Zo kun je bijvoor-
beeld zowel een Nikon 14-24 mm als een
Canon TS-E 17 mm op dezelfde body
gebruiken. Wie weet gaan ook andere
merken binnenkort met full-framesysteem-
cameras komen. Ik denk dan in eerste
instantie aan Fujilm, maar ook Pentax zou
zoiets kunnen doen. Dan komt er misschien
een moment dat je een ruime keuze hebt
aan full-framesysteemcameras, die via
adapters weer met allerlei merken objec-
tieven bruikbaar zijn, zodat je als fotograaf
vrijwel onbeperkt kunt shoppen naar een
setje dat voor jouw fotograe optimaal is.
Het begin is er!
BINNENKORT BIJ CAMERANU.NL,
LEICA T PROEVERIJ!
Kijk voor meer informatie op:
www.cameranu.nl/proeverij
www.cameranu.nl
info@cameranu.nl
(0527) 690 404
Het Spijk 8 8321WT Urk
CameraNU - Leica T proeverij - Focus - 230x300mm.indd 1 9-9-2014 11:39:24
Filmen met je
fotocamera
waarom niet!
De lmstand is voor sommige fotografen een ongebruikte functie, zonde.
Sinds 2008 kopen lmmakers juist de fotocamera om te lmen, vaak zonder
er berhaupt n foto mee te maken. De stap van foto naar lm is niet lastig,
zeker niet met het nieuwe handboek Filmen met je fotocamera.
Tegenwoordig is er meer en meer behoefte
aan lmcontent voor bijvoorbeeld websites,
evenementen en eventueel televisie. Een
fotograaf heeft in principe de meeste spullen
daarvoor al in huis. Een aantal accessoires
kunnen handig zijn, maar met een goede set
objectieven, een body met lmfunctie en
een paar snelle geheugenkaarten staat niets
de nieuwe lmer in de weg.
Echter, zo makkelijk is het nu ook weer niet.
Fotografen en lmers gebruiken weliswaar
dezelfde termen zoals diafragma, sluitertijd
en ISO-waarde, toch zijn beide vakgebieden
anders. De belangrijkste verschillen kun je
samenvatten in vijf punten.
1. Tijd
Het klinkt misschien raar, maar tijd is het
belangrijkste verschil tussen fotograe en
lm. Bij een foto bepaalt de kijker zelf hoe
lang hij ernaar kijkt. Bij lm bepaalt de lm-
maker hoe lang de kijker naar een bepaald
beeld kijkt. Hierdoor verschilt de vrijheid van
de kijker bij lm ten opzichte van fotograe.
Een mooie foto kan reden genoeg zijn voor
mensen om deze aan de muur te hangen.
Hetzelfde mooie plaatje is in een lm vaak
hooguit 10 seconden te zien, omdat de
snelheid van het verhaal binnen de duur van
de lm en de content belangrijker zijn dan
het plaatje. Bij lm moet het beeld het
opnemen tegen geluid, tekst, muziek, dialoog,
montage, tijd en de beelden er vlak voor en
na. Concurrentie genoeg met 25 beelden
per seconde!
Elk verhaal kan in een verschillende tijdsduur
worden verteld. Denk maar eens aan de
korte (20 seconden) speellms van de
professionele reclamemakers en de uren-
lange bruiloft /vakantielms van familie en
vrienden. Omgaan met tijd is een van de
grootste uitdagingen voor de fotograaf
en het credo less is more is vaak
van toepassing.
2. Kaderkeuze
Filmmakers werken voornamelijk met breed-
beeld. Die verhouding werd ontwikkeld
vanuit de wens van de bioscoopindustrie om
meer te bieden dan het oude 4:3-formaat,
dat tevens door de grootste concurrent,
de tv, werd gebruikt. Het was destijds een
poging het publiek terug naar de bioscoop
te krijgen. Sinds de komst van de breed-
beeldtelevisies is 16:9 nu de standaard.
Het gebruik van een zoomlens is voor veel
lmende fotografen een veilige stap.
Men kan het kader snel aanpassen tijdens
de opname.
3. Camerabewegingen
De fotograaf krijgt er opeens een heel scala
aan nieuwe toepassingen bij in de vorm van
beweging, waarbij elke beweging zijn eigen
emotie heeft. Een beweging kan soms meer
vertellen over de emotie in een scne dan
het fotograsche plaatje. Cameramensen
maken sinds jaar en dag al hun eigen
gereedschap voor beweging en de dollies,
sliders, steadicams en kranen zijn dan ook
niet weg te denken uit het arsenaal van
speelgoed voor de lmer.
shop.focusmedia.nl
Handboek Filmen
met je fotocamera
auteur: Patrick van Weeren
omvang: 184 paginas
formaat: 280 x 215 mm
uitvoering: genaaid, gebonden
ISBN: 978-90-78811-22-0
En ontvang het
Handboek Strobist
Fotograe er
GRATIS bij!
BESTEL NU!
3
4
,9
5
4. Geluid
Dit is een nieuw vakgebied voor de lmende
fotografen en werkelijk een van de leukste.
Goed geluid kan een wereld van verschil maken.
Geen wonder dat men geluidsmensen heeft op
de lmset. De juiste manier van opnemen, een
goede voice-over, juiste muziek, efectieve audio-
nabewerking, stereogebruik, maar ook simpele
geluidsefecten kunnen het verschil maken.
5. Montage/editing
Wanneer je een goede verhalenverteller bent,
wil dat nog niet zeggen dat je een goede editor
bent. Het editen van een lm is het verwerken
van alle ingredinten van een lm tot een
smaakvol eindresultaat. Het mixen van geluid,
licht, beeldtaal en tijd is een vak apart. Voor de
beginners is het belangrijk dat je jezelf voldoende
ruimte geeft bij de montage; de tijdsduur van
een beeld tijdens de opname kan in de montage
niet lang genoeg zijn. Die ene close-up die
tijdens de opname niet belangrijk lijkt, kan het
passende puzzelstukje zijn om de montage af
te werken. Het leuke van editen of monteren
is dat er voor de fotograaf een enorm scala
aan nieuwe technieken bijkomt om de kijker
te vermaken.
Voor deze vijf aandachtspunten is het nieuwe
handboek Filmen met je fotocamera van
Focus Publishing een goede leidraad. Maar het
biedt meer dan dat: aan de hand van het boek
krijg je je lmapparatuur en de grammatica
van de lmtaal onder de knie om succesvol te
kunnen gaan lmen. Voor de beginner is dit
boek de ideale opstap; de gevorderde gebruiker
zal het gebruiken als naslagwerk.
TEST
Alpha 7s
Sony
DE NIEUWE
KONING VAN
LOW LIGHT
FOTOGRAFIE
Sonys Alpha 7-lijn was met
de komst van de 7 en 7R
een grote verrassing. Deze
kleine compacte systeem-
cameras met full-frame
sensor met serieuze
specicaties trokken al snel
de aandacht van een groot
deel van de veeleisende
amateurfotografen. Maar
daar bleef het niet bij: nu is
er de Alpha 7S, een
12 megapixel-systeem-
camera met een
uitzonderlijk hoog
ISO-bereik en 4K-video.
TEKST Dennis Hissink
A
ndere fabrikanten hadden al een
adapter op de markt gebracht
waarmee oude Minolta-objectie-
ven, maar ook objectieven van
bijvoorbeeld Canon en Nikon kunnen
worden gecombineerd met de vatting die
ook bij de Alpha 7-serie wordt gebruikt. En
daarmee was daar ineens de aandacht van
de professionele fotograaf, want een hoge
resolutie camera met kleine afmetingen
waarmee ze met hun bestaande objectieven
konden blijven werken, werd nog niet door
de concurrentie geleverd. De Alpha 7S met
heel specieke kenmerken zoals 4K en hoge
ISO, kan dus proteren van de positieve ow
De compacte afmetingen
van body en objectief
liggen prima in balans.
De knoppologie is
overzichtelijk en draagt
bij aan de
gebruiksvriendelijkheid.
Het enorme ISO-
bereik biedt veel
mogelijkheden om
te fotograferen bij
bestaand licht.
De LA-EA4 adapter koppelt objectieven met

A-vatting moeiteloos aan de E-mount van de A7S.
Ondanks de kleine
afmetingen en het aantal
knoppen is er voldoende
plaats om de duim op de
achterzijde te plaatsen.
waarin deze Alpha-serie zich bevindt. De
camera heeft een gewaagd concept en gaat
deels tegen de stroom van de meeste fabri-
kanten in. In hoeverre weet Sony zich te
onderscheiden met de 7S?
Aardverschuiving
Een van de belangrijkste pijlers van de Sony-
consumentenelektronica is de divisie Digital
Imaging. Enkele jaren geleden werd deze
statement gemaakt en al snel bleek dat de
heren bij Sony het serieus meenden. Eerst
was er de aandacht voor de ontwikkelingen
van de Translucent Mirror-technologie, van
waaruit de SLT-serie cameras ontstonden.
En sinds enige jaren is er dan de compacte
systeemcamera. Een segment dat een vrij
trage start kent, maar nu veelvuldig verrast
door innovatieve technologien of handige
nieuwe functies/instellingen. De sensor was
over het algemeen een APS-C- of Micro
Four Thirds-formaat. Later kwamen daar de
1 inch en zelfs kleinere formaat sensors bij.
Totdat in de tweede helft van 2013 Sony
ineens de A7 en A7R introduceerde, twee
zeer compact uitgevoerde systeemcameras
met een full-frame sensor. Deze stap
veroorzaakte een kleine aardverschuiving op
de cameramarkt en had als impact dat de
deur wagenwijd werd opengezet voor de
professionele fotograaf.
En nu is er dan de A7S. Een compacte
systeemcamera met het design van de A7
en A7R, maar nu met een specicatielijst die
in het bijzonder opvalt door de entree in de
wereld van 4K-video, met daarnaast een
indrukwekkende prestatie op het gebied
van fotograferen onder schaars verlichte
condities.
Sensor
Tegen de stroom in dat is een snelle
conclusie wanneer je een 12,2 megapixel-
sensor in jouw nieuwste high-end systeem-
camera integreert. Maar dit is natuurlijk niet
zonder reden. De nieuwe sensor heeft een
full-frame formaat en door er de helft (ten
opzichte van de A7) of slechts een derde van
het aantal pixels (ten opzichte van de A7R)
op te plaatsen, liggen er kansen om iets te
doen met het formaat van de pixel wat
betreft lichtgevoeligheid en dynamisch
bereik. En juist daarin heeft Sony indrukwek-
kende stappen gemaakt. Standaard levert
deze sensor een lichtgevoeligheidsbereik
van 100 tot 102.400 ISO, maar dit is te
vergroten tot een sensationele 409.600 ISO
(!) of 50 ISO voor het lage bereik. Ongekend
en hier liggen creatieve uitdagingen voor
zowel fotografen als lmers. Het enorme
ISO-bereik biedt veel mogelijkheden om te
fotograferen bij bestaand licht. Het
dynamisch bereik van 15,3 stops is zeer ruim
en laat details in de donkerste en lichtste
partijen zichtbaar bestaan. Sony is overigens
niet de enige partij met een camera die een
dergelijke groot ISO-bereik weet te bieden.
Nikon heeft met zijn D4s een geducht stuk
gereedschap in handen, maar snel bekeken
praten we hier over een heel andere
TEST
doelgroep (en een heel ander prijskaartje)
voor wie deze camera is gemaakt en het
formaat van de pixel van de A7S is duidelijk
groter dan die van de Nikon D4s. Hiermee
zou de A7S duidelijk in het voordeel moeten
zijn qua ruisniveau.
Een ander belangrijk wapenfeit van Sonys
nieuwe sensor is de ondersteuning voor
4K-video. In een verhouding van 16:9 wordt
een 4K-output bereikt waarbij bijna de hele
sensor wordt gebruikt. Het grote voordeel
hiervan is dat er bijna geen sprake is van een
cropfactor (circa 1,1x brandpuntverlenging),
zodat wanneer er groothoek voor het lmen
wordt gebruikt het bereik niet noemens-
waardig wordt veranderd. Tevens blijft het
efect van de scherptediepte die zo fraai is bij
een full-frame sensor. De A7S neemt full
hd-video op, maar biedt naast het standaard
AVCHD-formaat ook verschillende
AVC-codecs. Zelfs de XAVC S-codec afkom-
stig uit de professionele lijn camcorders van
Sony wordt geboden en daarmee wordt een
hoge kwaliteit en hoge bitrate full hd
mogelijk van circa 50 Mb per seconde.
Overigens neemt de camera 4K-video niet
rechtstreeks op de geheugenkaart op, maar
wordt het signaal niet-gecomprimeerd (8 bit,
4:2:2) en 30p/24p naar de HDMI-interface
gestuurd, zodat de opname op een externe
recorder kan worden opgenomen.
Bij een volledige full hd-resolutie neemt de
A7S op in 1920x1080 pixels met een beeld-
snelheid van 50p, 50i, 30p en 24p. Deze
opnamen kunnen wel direct op de geheu-
genkaart worden opgeslagen. De noodzaak
van het opslaan van 4K-video op een extern
apparaat is onder andere dat het verwerken
en omzetten van 4K in de camera zelf te veel
warmte doet ontstaan. Naast het bijna full-
frame opnemen, kun je de camera ook
schakelen naar een APS-C-modus. Deze
crop-modus komt ongeveer overeen met
een Super 35 mm-modus en ondersteunt
zelfs een beeldsnelheid van 120 beelden per
seconde. Het mag duidelijk zijn dat de speci-
de onscherpte veroorzaakt door difractie bij
kleinere diafragmas te voorkomen. Detail
Reproduction Technology is nog zon nieuwe
techniek waarmee de scherpte wordt geopti-
maliseerd en waarbij vooral randonscherpte
overeind moet blijven staan. Beide modi zijn
uiteraard getest en blijken in veel situaties een
prima oplossing. Daarnaast is de processor in
staat bepaalde delen van de opname te
analyseren en daar waar nodig is de ruis
lokaal te bestrijden via Area-Specic Noise
Reduction. Intelligentie kost een hoop reken-
kracht, maar de nieuwe processor lijkt er
totaal geen moeite mee te hebben.
Objectieven
Met de komst van een nieuwe E-vatting
waarmee als eerste de A7 en A7R werden
uitgerust, is er een nieuwe serie FE-objectie-
ven nodig. Sony heeft vanaf het begin
gezegd hiervoor ruimte vrij te hebben
gemaakt, zodat we in 2015 naast de
bestaande serie objectieven in totaal vijftien
stuks welkom mogen heten. Voor wie de
overstap maakt van een camera met Alpha-
objectieven: Sony heeft een optioneel lever-
bare adapter (LA-EA4) waarmee deze objec-
tieven kunnen worden gekoppeld aan de
A7-serie cameras. Maar er zijn meer
mogelijkheden. Andere bedrijven zoals
Metabones leveren adapters waarmee een
grote reeks (oudere) objectieven weer van
zolder kunnen worden gehaald. Je moet dan
denken aan de oude Minolta MD-, Canon
FD- en Olympus OM-objectieven tot aan
modernere objectieven met Nikon F-,
Pentax K- en zelfs Leica M-vatting! Hiermee
komen tal van creatieve mogelijkheden vrij.
De A7S beschikt over een multi-interface-
schoen waarop je de externe itsers kunt
aansluiten, maar waaraan je ook een
XLR-K1M-adapter kunt koppelen. Op die
manier heb je als veeleisende lmer de
mogelijkheid tot XLR audio-input tot je
beschikking! Dergelijke ondersteuning brengt
veel mogelijkheden met zich mee. In combi-
natie met een grote reeks objectieven die met
een adapter kunnen worden gekoppeld, is de
A7S een echt werkpaard en multi-inzetbaar.
Body en scherpstelling
De camera bestaat uit een van sterke
magnesiumlegering vervaardigde behuizing
en heeft een gewicht van net boven de vier
ons. De A7S voelt ondanks zijn relatieve lage
gewicht zeer solide aan. De afwerking is
hoogwaardig en past precies in de klasse van
de A7 en A7R en heeft veel weg van de
edelcompact RX-1R. Er is nagedacht over
een handgreep en deze ligt als gegoten in
caties van de A7S gericht zijn op de wensen
van de professionele lmer. Zo ondersteunt
de camera S-Log2 gamma en diverse Picture
Proles waarmee je lmbeelden op smaakt
kunt brengen. S-Log2 gamma levert heel
vlakke beelden op met een vergroot
dynamisch bereik tot wel 1300% meer. Dit is
dan weer vooral interessant voor het
nabewerken van videomateriaal. Ook deze
techniek komt rechtstreeks uit de professio-
nele lmcameras van Sony.
Processor
Het ontbreekt de A7S, net als bij de A7R, aan
fasedetectie AF-pixels. Daarmee is de
techniek voor de scherpstelling vergelijkbaar
met die van de A7R. Volgens Sony is het niet
helemaal hetzelfde, daar de pixelgrootte
anders is en daarmee zou de A7S beter
presteren qua AF-snelheid. In de praktijk
hebben we bij standaard verlichting en
buitenopnames echter weinig echte
snelheidswinst kunnen ondervinden. Bij
gedimd licht of slechte lichtomstandigheden
merken we wel duidelijk verbetering. De
camera reageert sneller en is nauwkeuriger
in zijn scherpstelling. Zelfs een serie snelle
actieopnames is mogelijk. Alhoewel we niet
altijd de maximale snelheid van vijf beelden
per seconde halen, is het wel een indruk-
wekkende prestatie.
Het is natuurlijk niet alleen de sensor die het
hem doet. Een sterke partner doet wonderen
en net als bij de recente generatie systeem-
cameras beschikt de A7S over de krachtige
BIONZ X-processor. Deze processor heeft
zijn waarde in de praktijk ruimschoots
bewezen en beschikt over verschillende intel-
ligente algoritmen waardoor nieuwe technie-
ken mogelijk worden. Zo is het mogelijk om
het probleem met difractie te omzeilen en
via de slimme methode Difraction Reduction
Voor de serieuze lmer heeft de camera alles in huis

om professionele videoproducties te draaien.
* CIPA (Camera & Imaging Products Association)
Sony A7S
de hand. Qua design is de camera vrijwel
gelijk aan die van zijn broers, de A7 en A7R.
Bovenop de camera vinden we het kleine
draaiwieltje met daarop de bekende P/S/A/
M-modi en twee programmeerbare standen.
Voor wie voor het eerst in aanraking komt
met deze Alpha-lijn: de knoppen zijn logisch
geplaatst en zullen de ervaren fotograaf een
bekend gevoel geven. Hoewel de camera
compact is qua vormgeving, is er nog
genoeg ruimte over om de duim te kunnen
plaatsen. Prettig is dat de knoppen direct te
bereiken zijn. De Sony A7S heeft geen
ingebouwde itser. Wel aanwezig is Wi-Fi.
Het is dus mogelijk vanuit de camera via een
draadloos netwerk, smartphone of tablet
opnames te uploaden naar bijvoorbeeld
Facebook of naar de cloud voor opslag. Je
kunt ook de camera via een smartphone of
tablet op afstand bedienen.
Achterop de camera zul je geen optische
zoeker aantrefen, maar een elektronische
variant (EVF). Deze werkt zeer prettig en
heeft voordelen ten opzichte van de
optische zoeker. Juist bij slechte lichtom-
standigheden wil het nog wel eens lastig zijn
via een optische zoeker de compositie te
kunnen bepalen. De EVF heeft hier helemaal
geen moeite mee en laat keurig een heldere
weergave zien van de compositie. De
combinatie van een hoge resolutie EVF en
een lichtsterke beeldsensor leidt tot een
optimale weergave in zeer schaars verlichte
ruimtes. Voor diegene die zich heeft toege-
legd op bijvoorbeeld avond- of nachtfoto-
grae is deze EVF een uitkomst. Nieuw is de
stille modus. Een handige en jne optie
waarmee je de camera absoluut stil krijgt. De
mechanische sluiters van de A7- en
A7R-cameras waren best rumoerig. De A7S
heeft dit efectief bestreden en laat je
werken in een stille omgeving.
De scherpstelling werkt dankzij een vlotte
contrastdetectie opvallend vlot. Ook
AF-tracking is geen probleem en met hoge
snelheid stel je achter elkaar scherp op diver-
se onderwerpen. Vooral het scherpstellen bij
schaarse verlichting is opvallend goed. De
camera ondersteunt een scherpstelling tot
-4EV. Wanneer het echt helemaal donker is,
dan geeft ook deze techniek er de brui aan
en moet je wachten op de scherpstelling.
Beeldkwaliteit
Over de beeldkwaliteit niets dan lof, Sony
maakt zijn belofte waar. De kleurweergave is
uitstekend en er is nauwelijks sprake van een
te sterke kleurverzadiging. Qua resolutie mag
het dan allemaal niet zo hoogdravend in de
oren klinken, het waarom is goed onder-
op een andere manier door fotograferen. In
plaats van sluitertijd en diafragma aan te
passen, ben je veel meer geneigd de ISO aan
te passen. Er is immers veel speelruimte met
behoud van kwaliteit. Wanneer we richting
102.400 gaan en hoger, is nabewerking
beslist noodzakelijk. Via bijvoorbeeld Photo-
shop of Lighroom is het lteren van de
hoofdzakelijk paarse gloed eenvoudig om dit
bijefect te elimineren. Overigens is er bij de
hoge ISO winst te boeken door in
raw-formaat te fotograferen in plaats van
jpeg. Dit laatste formaat gaat hand in hand
met een nogal sterk aanwezige ruisreductie
en dat gaat helaas ten koste van detail en
scherpte.
Conclusie
De Sony Alpha 7S-camera is een allrounder
die in het bijzonder de veeleisende fotograaf
zal aanspreken. Een camera die vooral
interessant zal zijn voor serieuze lmers of
avond- en nachtfotografen. Wanneer je als
fotograaf een camera zoekt voor meer
standaard onderwerpen, dan zou de Alpha 7
of 7R een logischere keuze zijn. Niet ieder-
een zal veel hogere ISOs dan 6400 of
12.800 nodig hebben voor zijn werk of
hobby en er zijn dan voldoende andere
opties voor handen. Voor het overige heeft
de A7S veel te bieden. Een uitstekende prijs/
kwaliteitverhouding wanneer je kijkt naar
4K-video en hoge ISOs en daarnaast
gewoon een uitstekende beeldkwaliteit. De
A7s is een camera voor de specialist en
daarmee vestigt Sony zich tussen de profes-
sionele merken!
De kwaliteit van de hoge ISOs geeft je als fotograaf extra speelruimte om onder alle denkbare
omstandigheden kwaliteit te leveren
SPECIFICATIES
sensor
video
ISO
max. seriesnelheid
opslagmedia
capaciteit accu*
afmetingen
gewicht
verkoopprijs
importeur
BEOORDELING
beeldkwaliteit
scherpstelling
lichtmeting
witbalans
scherm
prijs-kwaliteit
bonus
totaal
eindwaardering
full-frame, Exmor CMOS, 12.2 MP
1920x1080, 50 / 25 bps
auto, 50-409.600
5 bps
Memory Stick Pro Duo, SD, SDHC,
SDXC
380 opnames
127 x 94 x 48 mm
489 gr (incl. accu)
2.398,99
www.sony.nl
9
8
9
9
8,5
8
9
60,5
8,6
bouwd en laat in de praktijk zijn waarde zien.
Waar onze aandacht naar uitging, was de
hoge ISO-prestatie. En daarmee weet de A7S
bijzonder goed te scoren. ISO 6400 en
12.800 zijn zonder meer prima bruikbaar.
Vanaf 25.600 en 51.200 moet er nauwkeurig
worden belicht en is nabewerking vooral op
het onderdeel ruis nodig, maar dan nog zijn
de fotos goed bruikbaar. En dat mag toch
wel als een speciale ervaring worden
beschouwd; dat je in je achterhoofd kunt
houden dat je gewoon de ISO wat omhoog
kunt schroeven, werkt heel prettig. Je gaat er
TEST
NX mini
Samsung
EXPERIMENT IN
MINIATURISATIE MOET
BESTAANSRECHT
NADER BEWIJZEN
De camera met verwisselbaar
objectief is de laatste jaren sterk
veranderd. Waar eerder de
traditionele spiegelreexbodys
met hun robuuste vormgeving
de dienst uitmaakten, heeft
vrijwel elke fabrikant nu
opvallend compacte systeem-
cameras in het assortiment.
Samsung draait al de nodige
jaren mee in dit segment, maar
vond blijkbaar dat het tijd was
voor iets anders.
V
olgens de ofcile denitie
koppelt een compacte systeem-
camera het draagcomfort van
een compactcamera aan de
beeldkwaliteit van een spiegelreex. Dat zou
voldoende moeten zijn, zou je denken. Toch
denkt Samsung hier anders over, en de
ontwerpafdeling heeft haar best gedaan om
met iets opvallends te komen. Qua design en
miniaturisatie is de Samsung NX mini in ieder
geval in die opzet geslaagd. Het is de kleinste
en lichtste (leeggewicht 158 gram) systeem-
camera op de markt, vergezeld van volledig
nieuw ontworpen objectieven. Daarmee
snijden we direct een delicaat punt aan: er
zijn op dit moment maar twee objectieven
voor dit systeem verkrijgbaar, en daarmee is
de term systeemcamera een beetje overdre-
ven. Ongetwijfeld zullen bij gebleken succes
van dit concept meerdere ontwerpen volgen,
zoals een F1,8/17 mm OIS (45,9 mm
omgerekend naar full-frame) vaste brand-
punt die op de planning schijnt te staan.
De miniaturisering is op zichzelf een hele
prestatie. Het is een klein huzarenstukje om
tijdens het proces van verkleining de struc-
tuur en de functionaliteit van de camerabody
en het bijbehorende objectief te behouden.
De NX mini beschikt over een 1 BSI (Back-
Side Illuminated) CMOS-sensor met
20,5 megapixels, neemt zowel in JPEG- als
in Raw-formaat op, schiet Full HD-videoclips
De NX mini is in
verschillende kleuren
leverbaar, naar keus
met een kitzoom of
een pancake-groot-
hoeklens.
en haalt bij serieopnames 6 beelden per
seconde. Zelfs een ingebouwd itsertje
ontbreekt niet, al kan dat niet omhoog
klappen. Voor wie fan is van de zogenaamde
sele: de camera is uitgerust met een
180 graden opklapbaar aanraakscherm
waarmee eenvoudig zelfportretten gemaakt
kunnen worden. Wi-Fi/NFC zorgt voor de
nodige connectiviteit, zodat een opname bij
beschikbaarheid van en toegang tot een
draadloos netwerk direct met anderen
gedeeld kan worden. Beeldstabilisatie in de
body ontbreekt - iets waar we later op
terugkomen.
Kenmerken
Wanneer je voor het eerst de camera in het
echt ziet, val je ten prooi aan verbazing. De
NX mini is cht klein. Een vederlichte
systeemcamera met kleine, eveneens lichte
objectiefes... het lijkt bijna speelgoed. Maar
schijn bedriegt. Ondanks het babyformaat
schuilt er in de body een lichtgevoelige
1 sensor met een hoge resolutie, die de
verwachting schept dat de beeldkwaliteit in
ieder geval die van een geavanceerde
compactcamera moet evenaren.
Vooralsnog zijn er slechts twee speciaal voor
de NX mini gebouwde objectieven. Het
eerste is een F3,5/9 mm pancake (omgere-
kend 24,3 mm) die standaard bij de camera
geleverd wordt. Het ontwerp is supercom-
pact en heel licht. Je kunt je voorstellen dat
een serie objectiefes van dat kaliber qua
omvang en gewicht absoluut niet bezwaar-
lijk is om mee te nemen. Die objectieven
moeten dan wel eerst ontworpen en gepro-
duceerd worden, natuurlijk. Het tweede
beschikbare objectief is de F3,5-5,6/
9-27 mm OIS zoom (omgerekend 24,2-
72,9 mm). Deze kan zowel apart worden
aangeschaft als worden meegeleverd als
kitzoom, en geeft de gebruiker wat meer
marge qua brandpuntsafstand.
De camerabody bestaat uit een magnesium-
legering en voelt zeer licht maar tegelijkertijd
solide aan. Er is geen handgreep, zodat het
tussen de vingers nemen van de body het
enige logische alternatief lijkt. Opvallend is
de nieuwe objectiefvatting. Samsung heeft
bij het ontwerp gekozen voor een
zogenaamde NX-M-vatting. Er is een optio-
nele adapter verkrijgbaar waarmee
NX-objectieven kunnen worden gebruikt
met behoud van de volledige functionaliteit.
De vraag is of je dit zou willen, aangezien
deze NX-objectieven beduidend groter en
zwaarder zijn dan de camerabody zelf. In
ieder geval is via deze adapter wel een groter
assortiment objectieven beschikbaar. Althans
in theorie, en ook rekening houdend met de
cropfactor. De 1 sensor vinden we ook
terug bij Nikon-systeemcameras en enkele
geavanceerde compactcameras zoals de
Sony Cyber-shot RX100 III. Deze heeft een
cropfactor van 2,7x, en is dus beduidend
kleiner dan de APS-C-sensoren die onder
andere in de reguliere NX-cameras van
Samsung zitten.
Design en ergonomie
Het nadeel van een dergelijk klein formaat is
de handligging. Het ontbreken van een
handgreep maakt dat je de body, net als een
smartphone, redelijk stevig moet vasthouden
voor een goede grip. Het minimalistische
design maakt de NX mini opvallend. De
voorzijde is, op de vatting met de ontkop-
pelknop voor het objectief na, vrijwel kaal.
Een NFC-symbool geeft aan waar je bijvoor-
beeld een smartphone tegen de camera
kunt houden om een draadloze verbinding
te maken. Zon verbinding tussen de camera
Het scherm kan

helemaal omhoog
worden geklapt
voor seles.
en een smartphone brengt veel handige
functionaliteit mee. Natuurlijk is het leuk om
fotos van hoge kwaliteit direct over te
kunnen zetten en te kunnen delen via
Facebook, Google+ of e-mail, maar er
worden ook steeds meer apps ontworpen
om creatiever met je camera om te kunnen
gaan.
Boven op de camera is een klein (mono)
luidsprekertje geplaatst en vind je de Wi-Fi
Direct Link-knop, een ontspanknop, een
aansluiting voor een itser en de aan/
uitschakelaar. De aansluiting voor de itser
laat ons terugdenken aan de eerste model-
len uit de Sony NEX-serie. Daar werd ook
een losse itser meegeleverd om via een
schroefbevestiging te monteren. Zeer
onhandig en daarmee gebruiksonvriendelijk.
Bovendien is er altijd een kans dat je een
dergelijk klein los itsertje verliest. De
NX mini ondersteunt de SEF-7A itser. De
functies zijn beperkt en vergelijkbaar met die
van een ingebouwde itser. Het richtgetal is
laag (7 bij ISO 100), maar voldoende voor
een invulits of kleine ruimtes. Het
ingebouwde itsertje zit dicht op de lens en
heeft een nog lager richtgetal (4).
Onder de Wi-Fi Direct Link-knop bevinden
zich functies zoals MobileLink, AutoShare
en Remote Viewnder. Dat laatste is een
handige functie waarmee je het scherm van
je smartphone of tablet kunt gebruiken als
zoeker. Je kunt dus de camera ergens
neerzetten en binnen het draadloze bereik
Het kleine formaat
zonder handgreep is
niet bevorderlijk
voor de handligging.
Samsung NX mini
TEST
Zowel de
bovenzijde als de
achterzijde bevat
relatief weinig
knoppen.
de ontspanknop bedienen. De andere twee
functies geven de mogelijkheid om fotos en
videoclips direct te delen. Je hoeft overigens
niet op zoek te gaan naar een instelwiel:
alles vind je terug op het aanraakscherm. Of
je dat handig vindt of niet, verschilt van
persoon tot persoon. Onze ervaring is dat je
moet openstaan voor deze manier van
bedienen, eigenlijk vergelijkbaar met die van
een smartphone. De NX mini lijkt qua
gebruikerservaring sowieso veel op een
smartphone. Op de achterzijde bevindt zich
een opklapbaar aanraakscherm (7,6 cm/3)
met een resolutie van 460.000 beeldpunten.
Naast het scherm zijn de standaard contro-
leknoppen terug te vinden en een rode knop
voor het opnemen van videoclips. Allemaal
heel overzichtelijk en basic uitgevoerd.
Beeldkwaliteit
De maximale resolutie van 20,5 megapixels
is voldoende voor de meeste vormen van
fotograe waarbij je mag verwachten dat de
NX mini goed inzetbaar is. De 1 sensor is
kleiner dan de APS-C-sensoren die in de
meeste systeemcameras zitten, maar heeft
voldoende potentie om qua beeldkwaliteit
mee te kunnen. We hebben met de camera
onder zonnige omstandigheden gefotogra-
feerd, en dat was geen probleem. De beeld-
kwaliteit is prima in orde, met vrij natuurge-
trouwe en verzadigde kleuren. De witbalans
heeft wat moeite met kunstlicht en ltert
niet de complete kleurzweem eruit.
Handmatig de witbalans instellen biedt een
oplossing. Tot en met ISO 800 kun je een
hoge beeldkwaliteit verwachten. Bij
ISO 1600 komt de gevreesde korrel
(luminantieruis) in zicht. De opnames zijn
duidelijk minder scherp en hebben ook
zichtbaar te lijden onder detailverlies. Kleur-
ruis doet al rap zijn entree bij ISO 3200.
Daardoor kom je toch al snel tot de conclu-
sie dat de NX mini wat minder allround
inzetbaar is dan een vergelijkbare systeem-
camera met APS-C-sensor. Het is niet zo dat
die beelden niet bruikbaar zijn. Voor beeld-
schermweergave kun je, bij een correcte
belichting, nog wel tot ISO 6400 gaan, maar
dan moet je dus wel een verlies aan detail-
lering op de koop toe nemen.
Het ontbreken van een efectief beeldstabili-
satiesysteem in de body wordt letterlijk
zichtbaar wanneer we de testfotos met de
9 mm pancakelens beoordelen. Het geringe
gewicht van de camera-objectiefcombinatie
(zonder ingebouwde stabilisatie) maakt dat
het geheel minder stabiel in de hand ligt, wat
nog wordt versterkt door het ontbreken van
een handgreep. De camera zal in de
automaatstand kiezen voor een hogere
ISO-waarde om lange sluitertijden te
voorkomen, maar dan nog blijft het zaak om
het toestel heel bewust stil te houden. Zeker
bij binnenopnames of bij weinig licht valt het
op dat er relatief nogal veel onscherpe
testopnames tussen zitten. De 9-27 mm
zoom beschikt wl over optische beeldstabi-
lisatie.
De 9 mm is als zodanig niet een objectief
waar we echt dolenthousiast over kunnen
zijn. De algemene scherpte en het schei-
dend vermogen zijn voldoende, met weinig
verloop naar de randen, maar het is op deze
punten evenmin een uitblinker. Vertekening
is aanwezig en treedt bij onderwerpen met
rechte lijnen aan de dag. Qua chromatische
aberratie zet dit objectief een prima score
neer: vrijwel geen enkele opname vertoonde
de gevreesde paarsachtige contouren. De
zwakkere punten vallen overigens vooral op
bij laboratoriumtests; voor alledaagse
kiekjes voldoet het objectief prima. Dat geldt
eveneens voor de contrastdetectie-AF.
Conclusie
Met de NX mini wil Samsung zich onder-
scheiden op de steeds drukkere markt voor
compacte systeemcameras. Of het minia-
tuurformaat van camera en objectieven
aanslaat, is nog maar de vraag. De draag-
baarheid komt het zeker ten goede, maar de
hanteerbaarheid wordt er niet beter op.
Daarnaast is de beeldkwaliteit niet vergelijk-
baar met die van de gemiddelde APS-C-
systeemcamera: de NX mini zit op hetzelfde
niveau als een premiumcompact met een
(qua grootte) vergelijkbare sensor. Wat
meteen de vraag naar de meerwaarde
oproept. De mogelijkheid om het objectief
te verwisselen is een pre, maar dan moet je
als gebruiker wel iets te kiezen hebben. Met
andere woorden: Samsung zal dan over de
brug moeten komen met een serie NX mini-
objectieven. Een geslaagd experiment?
Deels, maar we zijn vooral benieuwd naar
het vervolg.
SPECIFICATIES
sensor
video
ISO
max. seriesnelheid
opslagmedia
capaciteit accu*
afmetingen
gewicht
verkoopprijs
importeur
BEOORDELING
beeldkwaliteit
scherpstelling
lichtmeting
witbalans
scherm
prijs-kwaliteit
bonus
totaal
eindwaardering
1, BSI-CMOS, 20,5 mp
1920 x 1080, 30 bps
auto, 160-12.800 (Low 100:
32 / High: 25.600)
6 bps
microSD/SDHC/XC
530/650 opnames (met
9-27 resp. 9 mm)
110 x 62 x 23 mm
196 gr (incl. accu)
399,- (incl. 9 mm
of 9-27 mm)
www.samsung.nl
8
8
8
7
7
7
9
54
7,7
Kijk voor openingstijden winkels op onze website. Klantenservice 085-273 74 37
WWW.KAMERA-EXPRESS.NL
Voor 23.59 uur besteld, morgen in huis!*
AMSTERDAM
Parnassusweg 202-206
1076 AV Amsterdam
ROTTERDAM
Rietbaan 5
2908 LP Capelle a/d IJssel
ZWOLLE
George Stephensonstraat 5
8013 NL Zwolle
DEN HAAG
J. van Stolberglaan 177
2595 CD Den Haag
Aanbiedingen geldig t/m 28 oktober 2014 zolang de voorraad strekt. Kamera Express kan niet aansprakelijk
gesteld worden voor eventuele (druk)fouten. Kijk voor de meest recente prijzen op onze website.
KAMERA-EXPRESS.NL
ARNHEM
Beekstraat 86
6811DZ Arnhem
ANTWERPEN
Boomsesteenweg 81
2610 Wilrijk Belgi
NIEUW!
NU GEOPEND!
WAAROM KAMERA-EXPRESS?
X
Voor 23.59 uur besteld, morgen in huis!*
Gratis verzending vanaf 100
Klantenservice reviewcijfer 9.3!
X
X
FOTOGRAFEN VOOR FOTOGRAFEN!
Kamera Express is de (internet) winkel voor al uw
apparatuur en accessoires op het gebied van foto & video!
Bij onze Superstores in Amsterdam, Arnhem,Den Haag, Rot-
terdam, Zwolle en Antwerpen kunt u terecht voor een goed en
vertrouwd advies. U kunt cameras bekijken en uitproberen. Boven-
dien verhuren wij apparatuur en hebben we een grote keuze in twee-
dehands. En ma-vrij voor 23.59 uur besteld, volgende dag in huis!*
Za-zo voor zondagavond 22.30 uur besteld, volgende dag in huis!*
W
ij sta
a
n

v
o
o
r
u
k
la
a
r
!
HIERONDER EEN GREEP UIT ONS ASSORTIMENT OCCASSIONS!
Canon EF 100-400mm F/4.5-5.6 L iS USM 1.099
Canon EF 100mm F/2.8 L iS USM 629
Canon EF 100mm F/2.8 USM macro 329
Canon EF 14mm F/2.8 L II USM 1.729
Canon EF 17-40mm F/4.0 L USM +EW-82 449
Canon EF 17-40mm F/4.0 L USM +EW-82 499
Canon EF 180mm F/3.5 L USM Macro + ET-78II 1.249
Canon EF 24-105mm F/4.0 L USM iS + EW-83H 549
Canon EF 24-70mm F/2.8 L USM 899
Canon EF 24-70mm F/2.8 L USM 1.049
Canon EF 24mm F/1.4 L II USM 1.099
Canon EF 35mm F/1.4 L USM 1.049
Canon EF 400mm F/5.6 L USM 999
Canon EF 70-200mm F/2.8 L iS II USM + ET-87 1.879
Canon EF 70-200mm F/4.0 L iS USM + ET-74 899
Canon EF 70-300mm F/4.0-5.6 iS USM 299
Canon EF 85mm F/1.2 L USM 1.599
Canon EF-S 10-22mm F/3.5-4.5 USM 399
Canon EF-S 17-55mm F/2.8 iS USM + EW-83J 599
Canon Ef-s 60mm f/2.8 USM + ET-67B 329
Canon EOS 1200D body 219
Canon EOS 1D mark IV body 1.999
Canon EOS 1D mark IV body 2.699
Canon EOS 1Dc body 6.999
Canon EOS 50D body + BG-E2N batterygrip 399
Canon EOS 5D mark II body 1.299
Canon MT-24EX macro twin lite 599
Canon Powershot G1 X mark II demo 729
Canon Powershot G1X 349
Canon speedlite 580EX II 299
Canon XF100, pro HD Camcorder 1.499
Carl Zeiss 10x42 T* FL Victory 1.149
Carl Zeiss Distagon 35mm F2.0 ZF.2 699
Carl Zeiss Distagon T* 15mm F/2.8 ZE 2.299
Carl Zeiss ZE 21mm F/2.8 Distagon T* Canon 1.499
Carl Zeiss ZE 25mm F/2.0 Distagon T* Canon 1.279
Carl Zeiss ZE 28mm F/2.0 Distagon T* Canon 949
Carl Zeiss ZE 50mm F/1.4 Planar T* Canon 579
Carl Zeiss ZE 50mm F/2.0 Macro-Planar T* Canon 949
Carl Zeiss ZE 50mm F/2.0 Macro-Planar T* Canon 929
Carl Zeiss ZE 85mm F/1.4 Planar T* Canon 1.019
Carl Zeiss ZF.2 25mm F/2.8 Distagon T* Nikon 749
Carl Zeiss ZF.2 35mm F/2.0 Distagon T* Nikon 929
Fuji FinePix X-E1 body zilver 429
Fuji FinePix X-E1 body zwart 439
Fujifilm Finepix X10 zwart 249
Fujifilm Finepix X100S zilver 999
Fujifilm XF 10-24mm F/4.0 R OIS Fujinon Demo 929
Fujifilm XF 55-200mm F/3.5-4.8 R LM OIS 569
Fujifilm XF 60mm F/2.4 R macro Fujinon eqv. 91mm 499
Fujifilm X-M1 body brown 349
Fujifilm X-Pro1 body + HG-Xpro1 handgreep 749
Fujifilm X-Pro1 body 649
Hasselblad Zeiss Sonnar CFi 150mm F/4.0 1.499
Leica Summilux-M 35mm F1.4 2.999
Metz Mecablitz 58 AF-2 Pentax/ Samsung 249
Nikon AF-S 70-300 F4.5-5.6 G VR + HB-36 429
Nikon D800 body 1.799
Nikon 1 V2 wit + 10-30mm VR wit 419
Nikon 600mm F5.6 ED + HE-4 1.699
Nikon AF 300mm F/4.0 ED 549
Nikon AF-D 180mm F/2.8 iF ED 649
Nikon Af-d 24-85mm F/2.8-4.0 IF 399
Nikon AF-D 35mm F/2.0 229
Nikon AF-D 80-400mm F/4.5-5.6 VR ED 929
Nikon AF-S 12-24mm F/4.0 G DX iF ED + HB-23 739
Nikon AF-S 16-85mm F/3.5-5.6G ED VR 399
Nikon AF-S 17-55mm F/2.8 G DX iF ED 849
Nikon AF-S 18-200mm F/3.5-5.6G DX VR ED +HB-35 249
Nikon AF-S 18-200mm F/3.5-5.6G DX VR II (new) ED + HB-35 549
Nikon AF-S 24-120mm F/4.0G ED VR + HB-53 799
Nikon AF-S 24-120mm F3,5-5,6 229
Nikon Af-s 24-70mm F/2.8G ED 1.199
Nikon AF-S 24-85mm F/3.5-4.5 G ED VR + HB63 399
Nikon AF-S 24mm F/1.4G ED + HB-51 1.499
Nikon AF-S 28-300mm F3.5-5,6 G ED VR + HB-50 699
Nikon AF-S 28-70mm F/2.8D ED 699
Nikon AF-S 28mm F/1.8 G 499
Nikon AF-S 35mm 1.8G FX 499
Nikon AF-S 70-200mm F/2.8G VR ED 1.149
Nikon AF-S 70-300 F4.5-5.6 G VR + HB-36 429
Nikon AF-S 80-200mm F/2.8D ED 349
Nikon AF-s 80-200mm F/2.8D ED draaizoom 749
Nikon AF-S 85mm F/1.8 G + HB-62 369
Nikon D2x body 649
Nikon D3 body 1.099
Nikon D3s body 2.799
Nikon D3x body 2.399
Nikon D5100 body 249
Nikon D800E body 2.299
Nikon D800E body 2.299
Nikon D90 body 279
Nikon TC-20E II x2 AF-s Teleconverter 249
Nikon WT-4B wireless transmitter 549
Olympus 12-60mm F/2.8-4.0 SWD 689
Olympus 14-54mm F2.8-3.5 II FT 289
Olympus 50-200mm F2.8-3.5 SWD FT 899
Olympus 50mm F/2.0 ED Macro 449
Olympus E-5 body 999
Olympus E-620 body 299
Olympus EC-20 Teleconverter 2,0x 319
Olympus EF 8mm F/3.5 fish-eye (eqv. 16mm) 499
Olympus EM-P 50mm F/2.0 Macro 499
Olympus E-P3 + 14-42mm F3.5-5.6 II R 299
Olympus EZ 11-22mm F/2.8-3.5 349
Olympus EZ 14-54mm F/2.8-3.5 II 399
Olympus EZ 9-18mm F/4.0-5.6 (eqv. 18-36mm) 369
Olympus FS-SRF11 macro ringflitser + TF22 899
Olympus FS-SRF11 ringflitsset 549
Olympus OM-D EM-5 body zwart 699
Olympus OM-D E-M5 body zilver 629
Olympus OMD E-M5 zw. + MFT 12-50m F/3.5-5.6 zw. 749
Olympus PEN E-PL5 zwart + 14-42mm II R zwart 449
Olympus Stylus 1 zwart 499
Olympus Zuiko 50-200mm F/2.8-3.5 ED 649
Panasonic DMC-GX1 body 249
Panasonic DMC-GX7 Body 529
Panasonic Leica D Summilux 25 mm f/1.4 Aspherical 769
Panasonic Leica D Vario-Elmarit 14-150mm F/3.5-5.6 Mega O.I.S. ED 799
Panasonic DMC-GX7 zilver + MFT 14-42mm f/3.5-5.6 699
Panasonic Lumix G 20mm F/1.7 II ASPH zilver 279
Panasonic MFT 45-175mm F/4-5.6 zilver powerzoom 299
Nikon PC-Nikkor 35mm F/2.8 599
Pentax 16-45mm F/4.0 ED-AL 249
Pentax 35mm F2.8 Macro 599
Pentax 50mm F/1.4 EX DG HSM Pentax 339
Pentax K-5 body 399
Pentax K-5 II body 499
Pentax K-5 II S body 579
Pentax K-7 body 299
Pentax SMC DA 16-50mm F/2.8 ED IF 699
Pentax SMC DA 55mm F/1.4 AL IF SDM 739
Let op! Neem contact op met onze helpdesk voor beschikbaarheid van genoemde occassions via info@kamera-express.nl of 085 2737 437.
AMSTERDAM
|
ARNHEM
|
DEN HAAG
|
ROTTERDAM
|
ZWOLLE
|
ANTWERPEN
NU OOK IN
ZWOLLE!
focus-adv-KE-10-2014.indd 1 9/11/2014 11:09:50 AM
TEST
Alpha 77
Mark II
Sony
SONYS
TRANSLUCENT
MIRROR
TECHNOLOGIE
SLAAT TERUG!
Na het aanvankelijke succes van de voorheen NEX- en
nu Alpha-lijn cameras leek de aandacht met betrekking
tot deze Translucent-serie (SLT) wat verslapt. Maar met
de introductie van de Alpha 77 Mark II wordt echter een
duidelijk signaal afgegeven. Sony integreert namelijk de
nieuwste technieken en ontwikkelingen in de camera:
de SLT-camera is nog springlevend.
D
e Alpha 77 Mark II is een
zogenoemde semi-professionele
camera. Een camera voor de
veeleisende amateurfotograaf.
Zijn voorganger dateert alweer van 2011 en
wist toentertijd de ogen op zich gericht te
krijgen door de snelheidswinst in beelden
per seconde in combinatie met een 24
megapixel-sensor. Tegelijkertijd bevatte de
elektronische zoeker een innovatie; deze
beschikte over een OLED-paneel met 2,4
miljoen dots. De techniek is niet stil blijven
staan en ook de Mark II heeft kenmerken
waarmee de camera zich van de massa
moet kunnen gaan onderscheiden. Een van
de belangrijkste verbeteringen is het autofo-
cussysteem van de camera. Net als bij de
kleine Alpha 6000-systeemcamera is er ink
De A77 Mark II body is

gewichtig uitgerust met een
duidelijke handgreep voor
een solide handligging.
genvesteerd in een nieuw scherpstelsys-
teem. Het AF-systeem bestaat uit 79
AF-punten, waarvan er 15 kruispunten zijn,
die samen zorgen voor een hoge dichtheid
en daarmee nauwkeurigheid. Het middelste
kruispunt is gevoelig tot f/2.8. Volgens de
specicaties wordt hiermee veertig procent
van het beeld bereikt. Sonys Translucent-
technologie zorgt voor een nauwkeurige
scherpstelling in Live View en lmmodi. Dit
laatste lijkt voor Sony een steeds belangrijker
onderwerp te worden. Filmen met je camera
is niet nieuw, maar met de komst van full hd
en recent 4K-lmfuncties voor systeemca-
meras en spiegelreexcameras staat ook
hier de ontwikkeling niet stil. De nieuwe
AF-sensor is ten opzichte van zijn voorgan-
ger een stuk gevoeliger geworden. Dat
verklaart waarschijnlijk ook de afwezigheid
van een AF-hulplicht. Overigens is het wel
mogelijk om via de ingebouwde itser wat
extra scherpstellicht te verkrijgen. Naast de
nieuwe AF is er een nieuw algoritme ontwik-
keld, waarmee het scherpstellen van een
onderwerp is verbeterd. Het is een inke
winst voor de actiefotograaf/lmer. Met 12
beelden per seconden, 24 megapixel-
resolutie en een maximum van 60 beelden
in een burst (dankzij de extra grote bufer) is
er namelijk meer speelruimte om creatief en
efectief actiemomenten vast te leggen.
Deze Continuous Advance Priority-belich-
ting haalt het onderste uit de kan. Een
nadeeltje is wel dat het diafragma is vastge-
zet op f/3.5 of het maximale diafragma van
het gebruikte objectief. Over het algemeen
niet een echt groot nadeel, maar wel een
om rekening mee te houden.
Het vergroten van de bufer is een welkome
verbetering. De prestaties gaan er aanzienlijk
mee omhoog. 53 hoogste kwaliteit jpeg, 26
raw of 25 raw/jpeg-opnames kunnen achter
elkaar worden geschoten. Vooral voor de
raw-aanhangers is dit een sterke vooruit-
gang. Zij kunnen nu het dubbele aantal van
het ruwe materiaal achter elkaar opnemen.
De 24,3 megapixel-sensor zelf is ook
vernieuwd. Hoewel het aantal pixels gelijk is
gebleven, beschikt deze sensor over
zogeheten gapless microlenzen. Mede
hierdoor en door nieuwe algoritmen is de
signaal/ruisverhouding van de Mark II tot 20
procent verbeterd ten opzichte van zijn
voorganger. Het gevoeligheidsbereik van de
nieuwe sensor is een stop verbeterd en
ondersteunt nu 25.600 ISO als maximum of
51.200 in de Multi Frame-modus. De lage
ISO is gelijk gebleven, maar kan nu met
kleine stapjes worden verhoogd met 64 en
80 ISO als instelling. De Multi Frame-modus
is een handige functie om door middel van
snelle opnames achter elkaar ruis bij hoge
ISO zo efectief mogelijk weg te lteren.
Dankzij de vergrote bufer worden nu twaalf
beelden achter elkaar in de Multi Frame-
modus geschoten tegenover vier bij zijn
voorganger. Het is natuurlijk wel zaak om
zelf de camera zo stil mogelijk te houden en
het bij statische onderwerpen te houden,
maar het resultaat is efectief en interessant
genoeg om eens mee te experimenteren
wanneer je met extra hoge ISOs moet
werken. Alle al genoemde prestaties en
verbeteringen zouden niet mogelijk zijn
zonder een krachtige processor. Ook de
Alpha 77 Mark II is uitgerust met de BIONZ
X-processor. Deze processor komen we
onder andere ook tegen bij de Alpha 7- en
7R-systeemcameras.
Body en bediening
Voor een semi-professionele camera is het
ontwerp van de A77 Mark II naar verwach-
ting. De body voelt direct heel solide en is
met een handgreep uitgerust waarmee ook
een grote hand optimaal grip krijgt en het
geheel ligt dan ook supervast in de hand. De
duim ligt rustig op het ene spaarzame plekje
op de achterzijde van de camera. De rest is
druk bezaaid met diverse knoppen met vaak
dubbele functies. De knoppen voelen en
liggen goed onder de vingers. Waar we aan
moeten wennen, is de kleine, stijf aanvoe-
lende joystick. Het is een typisch onderdeel
waar we rustig mee moet navigeren, anders
hebben we af en toe de neiging om te snel
De body voelt direct
heel solide en is met
een handgreep
uitgerust waarmee
ook een grote hand
optimaal grip krijgt.
Het grote instelwiel heeft nu in het midden een

knop die ingedrukt moet worden om van
programma te switchen.
NFC (Near Field Communication) maakt het

mogelijk de camera vanaf je smartphone of tablet
te bedienen.
TEST
door het menu heen te scrollen. De body is
vervaardigd uit een magnesium legering en
is spatwaterbestendig. Het gewicht van 726
gram voor de body is redelijk zwaar, maar
niet overdreven. Maar het is niet zo dat je
niet merkt dat je met een camera op pad
gaat. Zeker niet als dit gecombineerd gaat
met een lichtsterk objectief.
De vormgeving van de A77 Mark II is
enerzijds traditioneel, anderzijds voorzien
van veel ronde afwerkingen en diverse
extras zoals een uitklapbaar, draaibaar en
kantelbaar lcd-scherm. De afwerking van het
ontwerp is fraai en doet denken aan die van
een professionele camera. De bovenzijde is
onder handen genomen en nu voorzien van
verschillende nieuwe knoppen of functies.
Wat opvalt, is het grote instelwiel waar in het
midden nu een knop moet worden
ingedrukt om hem te kunnen draaien. Een
handige wijziging en het voorkomt dat de
camera onbedoeld op een andere instelling
komt te staan. Ondanks de logische gedach-
te bij het ontwerp om dit soort euvels te
voorkomen, overkomt het ons nog regelma-
tig dat instellingen door dergelijke draai- of
commandowielen per ongeluk worden
gewijzigd.
Op het instelwiel zijn de bekende P/S/A/M-
instellingen terug te vinden, met daarnaast
functies zoals panorama, scene, auto en
lm. Nieuw zijn drie voorprogrammeerbare
MR-instellingen (Memory Recall), waaraan je
jouw voorkeuren kunt koppelen en dan snel
kunt schakelen tussen verschillende modi.
Op de camera zelf kun je elf knoppen
programmeren met maar liefst 51 functies.
Aan de bovenzijde rechts is een langwerpig
lcd-scherm gepositioneerd waarop de status
is af te lezen. Daaromheen zitten diverse
knoppen die eenvoudig zijn te bereiken met
de vinger die normaal gesproken op de
ontspanknop ligt. In het midden is er de
Multi Interface-aansluiting, waarop je naast
de standaard externe itsers ook een externe
microfoon kunt aansluiten. Voor de lmers
met professionele eisen is het helaas niet
mogelijk om XLR-apparatuur aan te sluiten.
Een andere handige nieuwe functie is de
Wi-Fi/NFC-functie (NFC: Near Field
Communication). Hiermee kun je snel en
eenvoudig door middel van aanraken een
verbinding maken met andere apparatuur
die ook NFC ondersteunt. Het meest voor de
hand liggend is een smartphone of tablet. De
fun van het fotograferen verleng je eenvou-
dig door direct de beelden naar je smart-
phone over te zetten. Vervolgens kun je met
de smartphone direct de beelden delen met
famile en vrienden of je social media-
zullen zich verbazen over het wegvallen van
de GPS-functie. Met de integratie van Wi-Fi/
NFC is GPS helaas gesneuveld. Echter, er zijn
voldoende (betere) alternatieven om met
GPS te werken, dus we tillen hier niet zo
zwaar aan.
Creatief
De vele instelmogelijkheden van de Alpha 77
Mark II dagen je uit om creatief te zijn. Wie
achterover wil leunen en niet al te veel zich
wil bezighouden met handmatige instellin-
kanalen updaten zoals Facebook en
Google+. Hiervoor heb je de gratis app Play
Memories nodig. Handig en creatief is ook
de mogelijkheid om de camera draadloos te
verbinden met je smartphone of tablet om
vervolgens de camera ergens neer te zetten.
Via het scherm van het verbonden apparaat
is de A77 Mark II te bedienen. De controle
vanaf afstand is helaas vrij basic. Wij zouden
het toejuichen wanneer een groot deel van
de functies en instellingen ook daadwerkelijk
vanaf afstand zijn te controleren. Geotaggers
Zelfs de populaire seles zijn met enige
krachtsinspanning om de camera voor je
uit te houden mogelijk.
Het exibel instelbare hoge-resolutie scherm is handig om creatief uit

verschillende hoeken opnames te maken.
Het controlecentrum van de camera blijft overzichtelijk met goed gepositioneerde knoppen.
Sony A77 Mark II
gen zoals diafragma- en sluitertijdvoorkeuze,
kan zich uitleven met de Creative Styles.
Deze dertien verschillende stijlen zijn
allemaal voorgeprogrammeerd om creatieve
efecten te maken. Je kunt ieder van deze
efecten nog even aanpassen door contrast,
kleurverzadiging en scherpte naar eigen
wens in te stellen. De stijlen zijn toe te
passen op de jpeg-bestanden en videoclips.
Het lmonderdeel is door Sony serieus
genomen en wanneer we de laatste persbij-
eenkomsten mogen geloven, zal het onder-
deel lmen een steeds belangrijkere positie
innemen. De A77 Mark II ondersteunt 1080p
full hd-video van 1920x1080 pixels en neemt
met een snelheid van 50 of 25 beelden per
seconde (bps) op. Ook wordt MPEG-4 en
AVCHD ondersteund, waarbij een snelheid
van 30 bps mogelijk is. Tijdens het opnemen
wordt audio in stereo opgenomen. Wanneer
de camera met een HDMI-kabel aan een
externe recorder wordt aangesloten, wordt
het mogelijk ruw formaat, of niet-gecompri-
meerde videofootage op te nemen.
Om de opnames te kunnen beoordelen of
om berhaupt de opnames te kunnen
maken, is een goede zoeker of lcd nodig.
Het in verschillende standen instelbare 3
inch lcd-scherm beschikt over een resolutie
van 1.23K dots. Het scherm is heel exibel
wat draaibaarheid betreft en daarmee is er
vrijwel geen enkele hoek van waaruit je niet
kunt fotograferen of lmen. Zelfs de
populaire seles zijn met enige krachtsin-
spanning om de camera voor je uit te
houden mogelijk. De optische zoeker lijkt op
zijn retour te zijn. Waar eerder veel discussie
bestond over het nut en de kwaliteit van een
elektronische zoeker en tegelijkertijd de
noodzaak van een optische zoeker vurig
werd beargumenteerd, lijkt de elektronische
zoeker nu steeds meer voorstanders te
krijgen. En wat ons betreft ook niet
onterecht. De OLED-zoeker van de A77 Mark
II behoort tot een van de beste in zijn klasse.
De zoeker heeft een vergrotingsfactor van
1.09x en biedt een 100%-beeld. Met 2,359K
dots is de resolutie scherp genoeg om een
goede weergave voor het beoordelen van
bijvoorbeeld scherpte te garanderen. De
zoeker is op diverse vlakken verbeterd. Het
contrast is sterk verhoogd en helderheid en
kleurtemperatuur zijn handmatig instelbaar.
Doordat de zoeker hetzelfde informatiesig-
naal krijgt als de 3 inch-display, wordt ook
informatie over onder andere instellingen via
de zoeker weergegeven. Wanneer je je even
deze zoeker eigen maakt, zul je al snel de
voordelen ervaren. Bijvoorbeeld fotograferen
in het donker of zelfs in de nacht is zonder
Beeldkwaliteit
We hebben de Alpha 77 Mark II in de praktijk
en in het testlab op zijn beeldkwaliteit getest.
Onder geconditioneerde omstandigheden
kunnen we de Alpha 77 Mark II met zijn
voorganger vergelijken en in het bijzonder de
sensors en hun output. Zijn voorganger liet al
een keurige indruk achter met mooie
ruiswaarden en een uitstekend dynamisch
bereik, maar de verbeterde sensor van de A77
Mark II doet er nog een schepje bovenop.
Met een groter gevoeligheidsbereik weet
deze sensor op het hele ISO-bereik het
aandeel ruis nog beter te beperken. Kijken we
naar het dynamisch bereik, dan herhaalt deze
prestatie zich. In het bijzonder vanaf 400 ISO
weet de sensor de kwaliteit van het
dynamisch bereik sterk te verbeteren. Het
resulteert in meer zichtbaar behoud van detail
in de donkere en lichte partijen. Het maakt de
camera een goede allrounder, prima!
De kleurweergave is natuurgetrouw, waarbij
weinig tot geen aangedikte kleurverzadiging is
te bespeuren in de kleurkanalen. De huidtin-
ten blijven natuurlijk, zelfs onder sterk aanwe-
zig kunstlicht. De zweem wordt vrij efectief
gelterd, maar als eenmaal de witbalans is
omgezet naar een handmatige instelling, dan
zien we een fraai uitgebalanceerde neutrale
weergave van kleur wanneer we deze met de
MacBeth Colorchecker vergelijken.
De beeldkwaliteit in jpeg is absoluut van een
uitstekende kwaliteit. Natuurlijk zullen puris-
ten zich toeleggen op het raw-formaat,
waarbij net even meer uit het bestand is te
halen. Maar voor veel situaties waarbij beeld-
verwerking niet zon grote rol speelt, is jpeg
een uitstekende keuze!
Conclusie
De Sony Alpha 77 Mark II is niet zomaar een
camera om met je mee te dragen. Het is een
camera die je voelt en waarmee je echt aan
het werk gaat. Hij is een zeer prettig in de
hand liggend gereedschap, waarmee je als
fotograaf maar weinig reden tot klagen zult
hebben. Het aantal instelmogelijkheden zal je
wellicht overrompelen, evenals alle knoppen
die ook nog eens te programmeren zijn naar
eigen wens, maar het is de moeite waard om
er eens mee te stoeien. Het menu is uitge-
breid maar overzichtelijk. In de testperiode is
de Alpha 77 Mark II meer dan goed bevallen.
De beeldkwaliteit is top, in combinatie met
een duidelijke ergonomie en uitstekende
bediening. De kenmerken die zijn verbeterd,
zoals het AF-systeem zijn sterke pluspunten
waarmee de A7 Mark II zich weet te onder-
scheiden van de concurrentie. Een camera
voor veeleisende foto-enthousiasten!
SPECIFICATIES
sensor
video
ISO
max. seriesnelheid
opslagmedia
capaciteit accu*
afmetingen
gewicht
verkoopprijs
importeur
BEOORDELING
beeldkwaliteit
scherpstelling
lichtmeting
witbalans
scherm
prijs-kwaliteit
bonus
totaal
eindwaardering
APS-C, Exmor CMOS, 24.3 MP
1920x1080, 50 / 30 bps
auto, 100-25.600 (Low 50 /
High: 50.600)
12 bps
Memory Stick Pro Duo, SD,
SDHC, SDXC
410 opnames met EVF /
450 opnames met lcd
143 x 104 x 81 mm
726 gr (incl. accu)
1199,-
www.sony.nl
9
9
9
9
8,5
9
9
62,5
8,9
probleem mogelijk. Het signaal wordt versterkt
zodat het onderwerp nog steeds zichtbaar
blijft. Op dit onderdeel kan de optische zoeker
zijn gebruiker niet van dienst zijn. Maar ook
het snelmenu is zichtbaar in de zoeker. Op
deze manier kun je met je oog contact blijven
houden met het onderwerp, terwijl je het
menu activeert en instellingen wijzigt.
Met een snelle scherpstelling en een uitgebalanceer-

de belichting zijn ook de snelle kiekjes van prima
kwaliteit.
Met de rechterhand houd je de camera vast,
zoals je gewend bent bij elke camera met
een verdikte greep. De wijsvinger bedient de
ontspanknop en de twee geribbelde instel-
wielen: het voorste voor het diafragma in de
bekende belichtingsmodi; het achterste
regelt de sluitertijd of de belichtingscorrec-
tie. De hoofdschakelaar en modustoetsen
zijn bovenop geplaatst en duidelijk voelbaar.
Met de rechterduim bedienen we de scroll-
toets achterop met scherpstelopties (MF
en AF), de OK-druktoets en, naar links op de
achterzijde, de display-functietoets, de
QS-toets (Quick Set), de AEL-belichtings-
vergrendeling en de Menu-toets. Daarnaast
zit de View-afspeeltoets. Er is geen elektro-
nische zoeker aanwezig. Je bent dus aange-
wezen op het 7,6 cm/3 lcd-scherm met
920.000 beeldpunten.
Bovenop zit een itsschoen. Er zit geen
itser in of op de camera; daarvoor zijn we
aangewezen op een Sigma-systeemitser.
De smalle zijkant bevat een rubberen deksel-
tje, waarachter het mini-USB-poortje en
het SD/SDHC/SDXC-kaartslot zijn onder-
gebracht. Op de bodem met rubberen stoot-
strips zit centraal onder het objectief de
statiefaansluiting, terwijl de verdikte greep
de accu herbergt. Er worden twee accus
en een lader meegeleverd.
TEST
Sigma
Quattro
HOOGWAARDIGE
PURISTENCAMERA
Met de DP2 Quattro zet
Sigma een opvallend vorm-
gegeven compactcamera
met APS-C-sensor in de
markt. Maar de camera moet
het niet alleen hebben van
zn vormgeving; ook de
nieuwe Foveon X3 Quattro-
sensor is een geval apart.
TEKST EN FOTOS Mich Buschman
D
e DP2 Quattro is degelijk uitge-
voerd, met een stroef aanvoelende
magnesiumbody met een extra
deel in een knik, wat hem lang-
werpiger maakt dan andere cameras in dit
segment. Op de verdikking annex hand-
greep zitten twee vitale, metalen instelwielen.
De enorme lens domineert de voorzijde
en wordt niet (deels) teruggetrokken in de
body. Geen broek- of jaszakcamera dus.
Het is zeker een eigenzinnig ontwerp dat
de aandacht trekt!
De achterzijde
met de goed bereikbare
insteltoetsen, de prominente
handgreep en het scherm.
DP2
Menustructuur
Het menu is desgewenst in het Nederlands,
en duidelijk en overzichtelijk ingedeeld.
Er zijn drie hoofdgroepen. Allereerst de
opname-instellingen (zoals ISO-waarde,
kwaliteit, witbalans, tooncontrole, kleur-
opties) en bedieningsfuncties in vijf blauw
gemarkeerde submenus. Vervolgens komen
we bij twee rode groepen met afspeelfunc-
ties zoals vergrendelen, slideshow-instel-
lingen, knoppenopties en dergelijke, en
ten slotte bij vier gele groepen voor diverse
camera-instellingen zoals taalkeuze,
persoonlijke instellingen, waterpas, bestands-
naam kiezen, schermopties, datum/tijd en
formatteren. Met de scrolltoets doorloop je
het menu en met de OK-toets selecteer je
de gewenste optie. Na n keer doornemen
kan de Engelse gebruiksaanwijzing (die
overigens ook veel goede opnametips bevat)
weg en kun je met de camera aan de slag.
Mogelijkheden
De Sigma DP2 Quattro is in alle opzichten
een foto(grafen)camera. Er is geen video
aanwezig, geen draadloze functionaliteit en
helaas ook geen beeldstabilisatie. Daardoor
is het tevens een basale camera zonder
ballast en aeidingen. Als je in Raw+JPEG
fotografeert, zijn de opties High (20 mega-
pixels: 5424 x 3616 pixels) en Low (4,9 mega-
pixels: 2704 x 1808 pixels) te kiezen. De
optie S-Hi (Super High) levert 39 megapixels
(7680 x 5120 pixels), maar is niet te combi-
neren met de 14 bits verliesvrije Raw-
bestanden. Helaas is er geen TIFF-bestands-
optie. De Sigma X3F-Raw-bestanden moeten
in de (gratis te downloaden) eigen Sigma
Photo Pro 6.0 software ontwikkeld worden:
er is geen compatibiliteit met Adobe-
producten. Deze software is op zich duidelijk
en redelijk overzichtelijk, maar werkt traag.
Met DNG- of TIFF-bestanden zouden alter-
natieve been verwerkingsmogelijkheden
voorhanden zijn geweest.
De Foveon-sensor van APS-C-formaat
produceert evenwel prachtige S-Hi JPEG-
bestanden: groot en zeer scherp. Voorwaar-
de is dat de ISO-waarde niet boven de
400 komt, want dan nemen de detaillering
en de kleurweergave af en komt ruis storend
in beeld. De camera heeft genoeg licht-
meetopties (waaronder spotmeting naast
contrasten kleurcontrolemogelijkheden)
om goed belichte JPEG-opnames te produ-
ceren. De kleurmodi Bioscoop, Zonsonder-
gang, Bosgroen, Klassiek blauw, Klassiek
geel en de Monochroom-opties kunnen
naar smaak worden ingezet. Er zijn daarvoor
drie sterktes Tooncontrole, plus de meer
gangbare kleuren contrastproelen
Standaard, Levendig, Neutraal, Portret en
Landschap. Al deze modi kunnen qua
contrast, scherpte en verzadiging op smaak
worden genetuned, en het schermbeeld
laat die aanpassingen ook zien. Met een druk
op de Display-toets kunnen we meer of
minder informatie aan het getoonde beeld
toevoegen, waaronder ook het histogram en
de waterpas. Wie de accu wil sparen, kan de
optionele opsteekbare doorzichtzoeker
(VF-41) aanschafen en daarna het scherm
permanent op zwart zetten.
In de praktijk
Hoewel de helderheid van het scherm is in
te stellen, kan dit scherm buiten hinderlijk
de omgeving reecteren waardoor je het
schermbeeld niet meer goed ziet. Het is even
zoeken naar de optimale kleuren contrast-
instellingen als je de geweldige S-Hi JPEG-
bestanden wilt benutten en de Raw-bestanden
met de bijbehorende Sigma Photo Pro-soft-
ware wilt omzeilen. Maar juist die Raw-
opnames zijn fantastisch: ze vertonen een
scherpte en een detaillering die aan midden-
formaat doen denken. Het objectief, een
Bij lage ISO-waarden doen
de scherpte en detaillering
aan middenformaat denken.
Sigma en Foveon
In het voorjaar van 2007 bracht Sigma de DP1 op de markt: een compactcamera met relatief
grote sensor en een vast F4/16,6 mm objectief (vergelijkbaar met 28 mm bij full-frame). De sensor
was een X3 direct image sensor: een CMOS-sensor van de rma Foveon. Met die sensor was iets
bijzonders aan de hand. De opbouw was volkomen anders dan we tot dan toe gewend waren:
drie kleurgevoelige lagen voor de hoofdkleuren blauw, groen en rood, boven elkaar gepositio-
neerd. Elke laag had 2688 x 1792 pixels. Keer drie is dat dus ruim 14 megapixels voor die tijd
heel wat. In tests was daar veel over te doen: allerlei discussies volgden over de juistheid van dit
rekensommetje voor de daadwerkelijke kwaliteit van de opnames. Feit bleef dat de beelden zeer
scherp waren en de kleuren levensecht, met diepte met name op ISO 100 en 200. Ook de
recentere Sigma SD1, een spiegelreexcamera, bevat een APS-C-sensor met drie RGB-gevoelige
lagen, ditmaal van elk 15 megapixels. Uit vergelijkende opnames die ik maakte met een Nikon
D7000 bleken de beelden van de SD1 superieur qua detaillering, resolutie en nuances: in stof-
uitdrukking n in kleurechtheid. Dit realisme leidde ertoe dat in andere tests werd gesproken van
tegenvallende, contrastarme opnames en auwe kleuren. Maar de realiteit s meestal niet zo
bont (neem bijvoorbeeld huidtinten).
Inmiddels heeft Sigma Foveon overgenomen en is er intensief gewerkt aan verbeteringen in de
cameras en sensoren. De hier geteste Sigma DP2 Quattro getuigt daarvan. Bij elke geproduceerde
camera is het objectief perfect uitgelijnd met de sensor voor een optimaal beeld. In tegenstelling
tot bij lm zijn bij de Foveon X3 Quattro-sensor alle drie de lagen gevoelig voor lle kleuren.
Er is dus sprake van een royale overlapping van sensibilisatie. De blauwgevoelige toplaag is
vooral gevoelig in dat deel van het spectrum maar loopt door tot in het rode gebied, zelfs voorbij
het zichtbare bereik van 670 nanometer (nm). Deze laag, met een viermaal zo hoge resolutie
als de andere twee, zorgt ook voor de luminantie-informatie en de scherpte. De tweede sensor-
laag is groengevoelig. De onderste, roodgevoelige laag loopt van 450 nm tot in het infrarood,
met een piek op 670 nm. Het traditionele kleurlterpatroon voor de sensor is bij deze opbouw
overbodig, en een laagdoorlaatlter eveneens.
Het verwarrende is nu dat het aantal pixels anders uitpakt dan bij traditionele sensoren, waardoor
een directe vergelijking mank gaat. De sensor in de SD1 spiegelreex levert meer sensordata,
maar heeft een lagere kleurresolutie dan de nieuwe X3 Quattro-sensor. In een test met zwart-
witte lijnen kun je de resolutie beoordelen, en daar blijkt de nieuwe sensor een maar liefst 30
procent hogere resolutie te hebben plus een zeer realistische, genuanceerde kleurweergave.
De nuance is z hoog dat er een soort diepte ontstaat, en de opnames kunnen gemakkelijk sterk
(uit)vergroot worden. In een rechtstreekse vergelijking met een middenformaatcamera met
51 en een full-framecamera met 36 megapixels was het verbazingwekkend om te zien hoe de
details in de Sigma-opname tot in de uiterste hoeken scherp en briljant bleven.
De speciale opbouw van de X3 Quattro-
sensor, waarbij de bovenste, blauwgevoelige
laag met zn vier keer zo hoge resolutie
(vandaar de naam) ook voor de luminantie/
helderheidsinformatie zorgt.
resolutie
top
midden
onder
top
kleurdata blauw
groen
rood
vaste F2,8/30 mm (45 mm omgerekend
naar full-frame), is speciaal ontwikkeld voor
de sensor en presteert buitengewoon goed,
ook op volle lensopening. Op een lichte
tonvormige vertekening van nog geen 1% na
heb je geen last van lensfouten. Gelet op het
kleine frontlensje had er wel een grotere en
dus lichtsterkere (F2) versie in mogen zitten
voor meer selectieve scherpte en een nog
zachtere bokeh.
Je kunt een zevental Raw-beelden snel na
elkaar opnemen; de camera is vervolgens
een poosje bezig deze op te slaan. Sowieso
werkt de camera (de autofocus, het vergren-
delen en dergelijke) vrij langzaam. Je hebt
9 AF-velden tot je beschikking. Desgewenst
met gezichtsherkenning, en we kunnen de
velden iets verkleinen voor meer richt- en
dus selectieprecisie. De QS-snelmenu-optie
is zeer doelmatig en een van de sterke
punten van deze compact. Met n volle
accu kunnen we ongeveer 200 opnames
maken, waarbij het beslist scheelt indien je
achteraf niet elke opname op het scherm
bekijkt. In die zin is die meegeleverde
tweede accu geen overbodige luxe.
Uniek concept
Deze bijzondere, stil werkende compact is
uniek te noemen. Eigenzinnig vormgegeven,
beperkt in mogelijkheden en functionaliteit,
maar met een beeldkwaliteit die vergelijk-
baar is met die van een full-framereex met
36 megapixels, zoals de Nikon D800(E).
Ik kan me voorstellen dat fotografen die voor
een rustigere, meer beschouwelijke vorm
van fotograe gaan deze Sigma DP2 Quattro
op waarde zullen weten te schatten.
Gaandeweg heb ik m zelf steeds meer als
monochrome camera gebruikt: de Auto
ISO begrensd tussen ISO 100 en 400, in de
TEST
SPECIFICATIES
sensor
video
ISO
max. seriesnelheid
opslagmedia
capaciteit accu*
afmetingen
gewicht
verkoopprijs
importeur
BEOORDELING
beeldkwaliteit
scherpstelling
lichtmeting
witbalans
scherm
prijs-kwaliteit
bonus
totaal
eindwaardering
Sigma DP2 Quattro
APS-C, CMOS (Foveon X3),
20/29/39 mp
nvt
auto, 100-6400
3,7 bps
SD/SDHC/SDXC
200 opnames
161 x 67 x 82 mm
460 gr (incl. accu)
969,-
www.sigmabenelux.com/nl
8 (op ISO 100)
7
8
8
7
8
8
54
7,7
De kwaliteit van de kleuren is tot en met ISO

400 goed. Hier een detail uit een binnenopname
bij ISO 400. Op sommige andere opnames werden
roodtinten benadrukt, wat lijkt te wijzen op een
infraroodltering die (nog) niet sterk genoeg is.
De Sigma DP2 Quattro is een geweldige camera voor

monochroom werk! Uit de (onbewerkte) deelvergroting
spreekt de hoogwaardige kwaliteit. Het Berenbos in
Ouwehands Dierenpark bij licht bewolkt weer.
1/125 seconde en F3,5 op ISO 100.
diafragmavoorkeuzestand, met diafragma
F2,8 tot en met F4. De zwart-witinstelling
heb ik iets minder contrast en iets minder
scherpte gegeven met het lterefect op
groen ingesteld, hetgeen huidtinten wat
meer dekking geeft en (blad)groen minder
zwart laat overkomen. De meervlaks-
meting werkt goed: overbelichting wordt
goed bestreden, zodat je JPEG-fotos
overhoudt die klaar zijn voor gebruik.
Vroeger moest die dialm k perfect
worden belicht, en in twijfelgevallen maak
je een belichtingstrapje...
Zwart-witliefhebbers kunnen zich met
deze camera dus die peperdure Leica M
Monochrom uitsparen... En natuurlijk heb
je dankzij het vaste objectief nooit meer
last van stof op de sensor. Een selecte
groep beeldliefhebbers zal de DP2 Quattro
zeker weten te waarderen, en uitzien naar
de aangekondigde DP1- en DP3-varianten
met respectievelijk 19 mm groothoek
en 50 mm korte tele.
BOEKEN
TEKST
Frits Baarda
Overleg. Nederland
bestuurt zichzelf
Taco Anema
Uitgeverij nai010
49,50
ISBN 9789462081284
Overleg. Nederland bestuurt zichzelf
Zonder vereniging of stichting ben je in Nederland
nergens. De Nederlandse samenleving bestaat bij de
gratie van het overleg. Taco Anema heeft dat goed
begrepen en maakte een cultuurhistorisch overzicht
van 85 overlegstructuren. Het poldermodel was al
vaker beschreven in boeken, maar niet eerder waagde
een fotograaf zich aan dit belangrijke onderwerp.
Er zijn in Nederland evenveel besturen als er subgroe-
pen zijn. Alle non-protgeledingen hebben vertegen-
woordigers die van tijd tot tijd samenkomen. Na
Denemarken heeft geen land ter wereld zo veel
verenigingen en stichtingen per hoofd van de bevol-
king als Nederland. Het boek laat je ervan duizelen.
Natuurlijk het Prins Bernard Cultuurfonds en de Anne
Frank Stichting, maar ook de Stichting Bevordering
van Volkskracht, Bits of Freedom, MamaWatoto,
Militaire Lourdes Bedevaart, de Amsterdamse Spinoza
Kring en talrijke andere clubjes van gelijkgestemden.
Bij aanvang van zijn project in 2008 dacht Anema dat
hij vooral op witte, gevestigde bolwerken zou stuiten.
Tot zijn verbazing bleken veel nieuwkomers de
overlegcultuur te hebben omarmd. Twintig allochto-
ne verenigingen kregen een plek in zijn publicatie.
Ook de leden van de stichting The Voice of Afghan
Women hebben een gezicht.
Ondanks de grote verschillen tonen de fotos n
grote constante. Behalve de onvermijdelijke kofe
met iets lekkers erbij zijn dat de neutrale gezichtsuit-
drukkingen. Een auwe glimlach was toegestaan,
maar de fotograaf sprak lachebekjes streng toe
voordat hij de ontspanknop indrukte. Ook is er in de
opstelling nauwelijks sprake van hirarchie. De verga-
deraars nemen als groep plaats achter de tafel, al
onderscheiden zich wel de persoonlijkheden. Het
gezag kan dwingend kijken.
Door de standaardisering van de emoties ontstaat rust
in het beeld en dringt de vergelijking met de Holland-
se schilderkunst zich op. Anemas groepsportretten
zijn een moderne kopie van zeventiende-eeuwse
schuttersstukken of geschilderde regentenportretten.
Het zijn dezelfde rijk gedetailleerde tableaus, waarop
het Nederlandse culturele leven zich afspeelt. De
interieurs zijn een spiegel van de tijd n de culturele
rijkheid van Nederland. Op deze levende stillevens is
zo veel te zien! De fotograaf slaagde overtuigend.
Overleg. Nederland bestuurt zichzelf is een interes-
sant tijdsdocument geworden, dat zich laat lezen
door grondig te kijken.
Hit & Run
Totale saaiheid. Een koel natuurkundig laboratorium.
Donkere gangen, apparaten, draadjes, stapels papier
en mensen bij wie het spektakel voornamelijk in het
hoofd zit. Een wereld van denkers en uitvinders. Zo
stapte Ed van der Elsken in 1984 voor het eerst het
NatLab binnen, het natuurkundig laboratorium van
Philips. Een werkomgeving waar andere fotografen
lusteloos van zouden worden, riep bij Nederlands
bekendste fotograaf (1925-1990) juist een ongeremd
enthousiasme op. Zeven keer zou hij het lab bezoe-
ken. De interne publicatie NatLab was het resultaat.
Bijna een kwart eeuw na de dood van Van der Elsken
is een deel van deze fotos terug te zien in een
expositie en catalogus.
Ongeveer 2500 negatieven zijn bewaard gebleven.
Door Philips Company Archives zijn ze onlangs aan
het Nederlands Fotomuseum in bruikleen overgedra-
gen. Oud-NRC-fotograaf Vincent Mentzel spande
zich voor het behoud van de collectie in en mocht
een boek en expositie samenstellen. Zijn bemoeienis
leidde tot een heerlijk weerzien met de recht-voor-
zijn-raap-fotograe van de grootmeester. Mentzel
vulde de eerder gepubliceerde NatLab-fotos aan met
beelden van Frits Philips en de viering van het 75-jarig
jubileum van het laboratorium. Zo ontstond een
uitvoerige bedrijfsreportage uit de kraamkamer van
producten zoals de compact disc. Het was de
vooravond van het digitale tijdperk.
Als kijker word je direct naar binnen gezogen in de
stofvrije cleanrooms met glimmende apparaten en
witte pakken. Je verkeert in de biotopen van onder-
zoekers: een wereld van halfgeleiders en gente-
greerde schakelingen, waar normaal gesproken geen
vreemdeling komt. Van der Elsken viel er met zijn
camera binnen, overzag de situatie en maakte de foto
nog voordat de medewerker zich realiseerde wat
hem overkwam - vandaar Hit & Run. Andere keren
nam hij meer tijd. Maar nog altijd besefte de weten-
schapper niet dat de energieke fotograaf bezig was
de foto te maken die al in zijn hoofd zat toen hij
binnenzeilde.
Van der Elsken struinde door gangen en langs kamers
en kantines. Hij zag achter deuren mannen met de
benen op tafel, bij computerkasten mannen met viool
en gitaar. Ergens anders kruipend uit een tent, met de
handen onder het hoofd, turend door lenzen... En hij
trof er een klassieke professor aan voor een school-
bord vol krabbels en omgeven door nog te archive-
ren stukken. De fotograaf had vooral oog voor de
denkers, maar ook de bestudeerde techniek had zijn
aandacht. Lampen, schuifes, optische glasvezels en
een druppel aan een leiding: Van der Elsken zag het
allemaal. Bij het zien van al die prachtige fotos dringt
n gedachte zich op: z moet je een dergelijk
onderwerp dus fotograferen! Maar er is natuurlijk
maar een enkeling die dat kan.
Hit & Run.
Ed van der Elsken
fotografeert het Philips
NatLab
teksten Dirk van Delft
en Vincent Mentzel
Uitgeverij WBOOKS
22,50
ISBN 9789462580626
Het vernieuwde Manfrotto 055 statief stelt professionals in staat hun creativiteit ruim
baan te verlenen, en garandeert een betere stabiliteit dan ooit dankzij zn nieuwe Quick
Power Lock-klemmen. De eveneens nieuwe horizontale middenzuilverstelling brengt
elke gewenste camerapositie in een handomdraai binnen bereik. Het onverwoestbare
ergonomische ontwerp staat garant voor buitengewoon gebruiksgemak.
Manfrotto professionele foto-
statieven zijn te verkrijgen bij o.a.:
Calumet, CameraNu, Cameratools,
Cameraland, Kamera-Express,
Coolblue, Foto Verschoore,
Foto Klein en Foto Konijnenberg.
Provak.nl
In deze rubriek
staat telkens
een foto
centraal die
nationaal of
internationaal
van (grote)
invloed is
geweest op
bijvoorbeeld de
politiek of de
samenleving.
TEKST
Philip Kruijer
DE ACHTERKANT
Beroemd en berooid
Een veertigtal jaren vr Focus zag in Amerika Lewis Wickes Hine het levenslicht. Hine kan
worden beschouwd als een van de grondleggers van de fotojournalistiek. In zijn werk speelden
sociale themas een hoofdrol.
T
oen Lewis Hine (1874-1940) ter wereld kwam, bestond de
fotograe nauwelijks veertig jaar. Hine had bepaald geen
gemakkelijke jeugd. Zijn vader overleed toen hij nog een
puber was. Nadat hij de high school had doorlopen,
begon Hine aan een studie sociologie. Om deze te kunnen bekosti-
gen, moest hij als fabrieksarbeider aan de slag. Na zijn afstuderen
werd hij leraar aan de School of Ethical Culture in New York. Nadat
hij in 1903 zijn eerste camera had gekocht, leerde hij zichzelf
fotograferen, aanvankelijk slechts met de bedoeling om zijn fotos
als lesmateriaal te gebruiken. Daarbij kwam hij in aanraking met
enorme armoede en tal van sociale misstanden die hem diep
raakten. In 1908 zegde hij zijn baan op om zich voortaan geheel aan
de fotograe te wijden.
Misstanden aan de kaak stellen
Hine zag fotograe als mogelijkheid om misstanden aan de kaak te
stellen. Zijn fotos hadden dan ook geen verheven kunst als doel,
maar verbetering van alles wat mis was. Zo maakte hij beelden van
(destijds nog veelvoorkomende) kinderarbeid en van de Europese
slagvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog. Als voormalig leraar
toonde Hine zich met name heel kritisch ten opzichte van de wetten
inzake kinderarbeid. Nationale wetgeving op dit punt ontbrak, en
Hine ijverde voor betere arbeidsvoorwaarden. Niet alleen van
kinderen overigens.
In 1908 trad Hine in dienst van de National Child Labour Committee
als onderzoeker en stafotograaf. Hij reisde daarvoor het hele land
af; in een periode van 12 maanden legde hij zon 20.000 kilometer
af. Hij bezocht tal van fabrieken en legde er de werkomstandigheden
vast, vooral van kinderen. Dit resulteerde in een tweetal boeken:
Child Labour in the Carolinas en Day Laborers Before Their Time.
Waarbij hij soms het verwijt kreeg dat zijn fotos niet choquerend
genoeg waren. Maar Hine toonde respect voor de mensen en wilde
niet overdrijven maar de werkelijkheid weergeven. Daarmee stond
hij aan de wieg van de documentaire fotograe.
Werkomstandigheden
Na een succesvol ofensief tegen kinderarbeid ging Hine werken
voor het Rode Kruis, om niet alleen de ellende op de slagvelden vast
te leggen maar minstens evenzeer de impact van de Eerste Wereld-
oorlog op de burgers in Belgi en Frankrijk. Weer terug in Amerika
wijdde Hine zich wederom aan de werkomstandigheden van de
arbeiders, ditmaal met de nadruk op hun veiligheid. Vroeg in de jaren
dertig volgde hij de bouw van het Empire State Building. Dat leidde
in 1932 tot wellicht zijn beroemdste boek Men at Work. Om de fotos
te kunnen maken, moest hij vaak net zo hoog klimmen als de arbei-
ders. Ook liet hij zich regelmatig door een kraan omhoog hijsen om
vanuit het bakkie te kunnen fotograferen. Een van zijn allerbekend-
ste fotos is Power house mechanic working on steam pump (1920):
een zorgvuldig gecomponeerd werkportret van een Amerikaanse
arbeider in een industrile omgeving.
Decennialang fotografeerde Hine met een grote Graex-camera,
waarbij hij scherpte en compositie op het matglas moest bepalen
terwijl het beeld op zn kop stond. Dan een lmcassette aanbrengen
om blind een opname te maken, vaak met een voltrefer als resul-
taat. Dit tekent Hines vakmanschap. Toch was Hine misschien wel
meer een sociale hervormer dan een fotograaf. En hoewel zijn fotos
veel succes boekten, plukte hij daar niet de vruchten van. In januari
1940 raakte hij zelfs zijn huis kwijt omdat hij niet in staat was om zijn
schulden te betalen. Elf maanden later stierf hij in grote armoede in
een New Yorks ziekenhuis.
Power house mechanic
working on steam pump (1920).
Foto: Lewis Hine
(gesponsorde koopwijzer)
FOCUSXTRA
Canons eerste compacte camera met
verwisselbare objectieven en DSLR-kwaliteit.
Met adapter ook geschikt voor EF- en EF-S
objectieven.
richtprijs
sensor
objectief
sluiter
ISO
zoeker
lcd-scherm
opslag
voeding
afmetingen
gewicht
inclusief
kenmerken: Raw Live View Scene intelligent Auto
achtergrond onscherp maken gebruiksvriendelijke touchscreen
Full HD lms met Video Snapshot modus continue AF in
movie-modus autom scene analyseren Creative Filter
549,- (18-55mm kit)
APS-C CMOS met 18 mp (ef.)
verwisselbaar
1/4000-60 s
auto, 100-25600 boost
geen
3 (1.040.000 pxs) touch screen
SD/SDHC/SDXC
li-ion accu
109 x 66 x 32 mm
298 gr (incl. accu)
accu en lader, software
Canon EOS M
Combineert snelheid met beeldkwaliteit en is
daardoor de nieuwste generatie camera voor
professionals. De 18-mp volbeeld-sensor met
twee DIGIC 5+ processoren stelt de norm.
richtprijs
sensor
objectief
sluiter
ISO
zoeker
lcd-scherm
opslag
voeding
afmetingen
gewicht
inclusief
kenmerken: water- en stof bestendig behuizing van magnesium
legering full-frame sensor tot 12 fps + 14 fps High-speed
modus hoge ISO waarde Full HD EOS movie twee DIGIC 5+
processoren groot Clear View lcd ethernet poort 61-punts
AF-systeem waarvan 41 cross-type
6.609,- (body)
CMOS met 18,1 mp (ef.)
verwisselbaar
1/8000-30 s, B
auto, 100-51200 (204800 uitbr.)
reex
3,2 (1.040.000 pxs)
CompactFlash Type I/II
li-ion accu
158 x 164 x 83 mm
n.b.
Canon EOS-1D X
Verbeterde uitvoering van de succesvolle
Mark II. Extra hoge seriesnelheid en
gevoeligheid door toepassing van een nieuw
ontwikkelde sensor en DIGIC 5+ processor.
richtprijs
sensor
objectief
sluiter
ISO
zoeker
lcd-scherm
opslag
voeding
afmetingen
gewicht
inclusief
kenmerken: Full HD video met handmatige bediening
weersbestendige afdichting HDR opnamemodus Live View
HDMI mini optioneel gps Timelapse functie 61-punts AF-
systeem waarvan 41 cross-type
3.099,- (body)
CMOS met 22,3 mp (ef.) full-frame
verwisselbaar
1/8000-30 s, B
auto, 100-25600 (102400 uitbr.)
reex
3,2 (1.040.000 pxs)
CompactFlash I; SD/SDHC/SDXC
li-ion accu
152 x 116 x 76 mm
950 gr (incl. accu)
Canon EOS 5D Mark III
7 fps schieten met volle resolutie.
Uitgerust met een geavanceerd 19 punts
AF-systeem en Canons unieke Dual Pixel
CMOS AF-technologie.
richtprijs
sensor
objectief
sluiter
ISO
zoeker
lcd-scherm
opslag
voeding
afmetingen
gewicht
inclusief
kenmerken: AF-systeem met 19 cross-type punten en continu
opnemen met volledige resolutie (7 fps) Full HD lmfunctie
hoge ISO-waarde variangle touchscreen bedienen en delen
via Wi-Fi Raw-formaat
1.099,- (body)
APS-C CMOS met 20,2 mp (ef.)
verwisselbaar
1/8000-30 s
auto, 100-25600 (boost)
optisch
3 (1,040,000 pxs)
SD/SDHC/SDXC
li-ion accu
139 x 104 x 79 mm
755 gr
Canon EOS 70D
Snelle spiegelreex met Intelligent Viewnder
en Full HD 1080 lms in een body van magne-
sium legering. Beschermd tegen omgevings-
invloeden. 8 beelden p/s.
richtprijs
sensor
objectief
sluiter
ISO
zoeker
lcd-scherm
opslag
voeding
afmetingen
gewicht
inclusief
kenmerken: APS-C sensor Raw-mode Live View lm in HD
kwaliteit stof- en spatwaterdicht groot lcd groot ISO bereik
gentegreerde Speedlite Transmitter EOS Integrated Cleaning
System
1.728,- (body)
CMOS met 18 mp (ef.)
verwisselbaar
1/8000-30 s, B
auto, 100-6400 (12800 uitbr.)
reex
3 Clear View II (920.000 pxs)
CompactFlash I/II
li-ion accu
148 x 111 x 74 mm
820 gr (excl. accu)
Canon EOS 7D
20,2 mp DSLR met volbeeldsensor, perfect
voor portretten en reisreportages. Nauwkeurige
regeling van scherptediepte. Uitgebreid assor-
timent EF-groothoekobjectieven.
richtprijs
sensor
objectief
sluiter
ISO
zoeker
lcd-scherm
opslag
voeding
afmetingen
gewicht
inclusief
kenmerken: volbeeldsensor sterke, lichte constructie
max. ISO 25.600, uitbreidbaar tot ISO 102.400 gps-functie
Wi-Fi Full HD video
1.699,- (body)
2.349,- (EF 24-105 L IS USM kit)
CMOS met 20,2 mp (ef.) full-frame
verwisselbaar
1/4000-30 s
auto, 100-102400 (optioneel)
reex
3 (1.040.000 pxs)
SD/SDHC/SDXC
li-ion accu
145 x 111 x 71 mm
770 gr (incl. accu)
Canon EOS 6D
(gesponsorde koopwijzer)
FOCUSXTRA
Dankzij de grote sensor en het snelle f/2 zoom-
objectief levert de PowerShot G1 X Mark II
DSLR-prestaties en veelzijdigheid met het
formaat van een compactcamera.
richtprijs
sensor
objectief
sluiter
ISO
zoeker
lcd-scherm
opslag
voeding
afmetingen
gewicht
inclusief
kenmerken: 5x opt. zoom opt. beeldstabilisatie ultragroothoek
Raw-formaat lcd kantelbaar + touchscreen grote sensor met
DSLR APS-C-formaat 12,8 mp CMOS met 3:2 verhouding
twee instelbare objectiefringen beelden wireless delen en
back-ups maken NFC vereenvoudigt delen via smartphones
749,-
CMOS met 13 mp (ef.)
F2-F3,9/24-120 mm (35 mm eqv.)
1/4000-60 s
auto, 100-12800
elektronisch (optioneel)
3 (1.040.000 pxs)
SD/SDHC/SDXC
li-ion accu
116 x 74 x 66 mm
558 gr (incl. accu)
Canon PowerShot G1 X Mk II
De compact voor experts.
Supersnel en met netwerkverbinding.
richtprijs
sensor
objectief
sluiter
ISO
zoeker
lcd-scherm
opslag
voeding
afmetingen
gewicht
inclusief
kenmerken: 5x optische zoom met groothoek Raw-formaat
Live View Intelligent IS met 5-assig Enhanced Dynamic IS voor
stabiele movies high-speed AF en 9,3 fps continu-opnamen
groot lcd optische zoeker Full HD HDR Wi-Fi
449,-
CMOS met 12,1 mp (ef.)
F1,8-F2,8/28-140 mm (35 mm eqv.)
1/4000-15 s
auto, 80-12800
optisch
3 (922,000 pxs)
SD/SDHC/SDXC
li-ion accu
109 x 76 x 40 mm
356 gr (incl. accu)
Canon PowerShot G16
Snelle, professionele prestaties en verbin-
dingsvoorzieningen op zakformaat.
richtprijs
sensor
objectief
sluiter
ISO
zoeker
lcd-scherm
opslag
voeding
afmetingen
gewicht
inclusief
kenmerken: 5x optische lichtsterke groothoekzoom Intelligent
IS met 5-assig Enhanced Dynamic IS voor stabiele movies
high-speed AF en 9,4 fps continu-opnamen groot lcd met
Touch Screen Wi-Fi snelle handmatige bediening Raw
Full HD HDR HDMI
349,-
CMOS met 12,1 megapixels (ef.)
F1,8-F5,7/24-120 mm (35 mm eqv.)
1/2000-15 s
auto, 80-12800
geen
3 (922.000 pxs)
SD/SDHC/SDXC
li-ion accu
100 x 59 x 29 mm
217 gr (incl. accu)
Canon PowerShot S120
richtprijs
product
kleur
resolutie
lcd-scherm
formaat
interface
afmetingen
gewicht
inclusief
richtprijs
sensor
objectief
zoeker
lcd-scherm
geluid
opslag
voeding
afmetingen
gewicht
inclusief
richtprijs
richtgetal
itsbereik
belichtingsregeling
uitvoerinstelling
beweging itserkop
voeding
afmetingen
gewicht
kenmerken: A3+ fotoprinter toonaangevende Photo Wi-Fi
printer met 6-inktsysteem stijlvol ontwerp vernieuwde PIXMA
Cloud Link mobiel printen Apple AirPrint ondersteuning
XL-inktopties snel printen met hoge kwaliteit direct printen
op schijf fotolabkwaliteit
kenmerken: grote ingeb. stereomicr. groothoeklens groot lcd
met touchscreen op afstand bed. Full HD lms hoge res.,
weinig ruis opnemen in fast/slow motion timelapse
kenmerken: draadloos stof- en waterbest. metalen itsvoet
RF-activering tot op 30 m tot 15 itsers tegelijk te gebruiken
gentegreerde optische slave camerabediening op afstand
draaibare kop met 20-200 mm zoom witbalanscorrectielters
349,-
inkjet fotoprinter
6 kleuren
max. 9600 x 2400 dpi
geen
A3 t/m 10 x 15 cm
USB Hi-Speed; WiFi; Apple Airprint;
Google Cloud Print; PictBridge
590 x 331 x 159 mm
8,5 kg
software
389,-
BSI-CMOS met 12 mp (foto)
en 8,9 mp (lm)
F2,8/15-21 mm (foto);
17-35 mm (lm) (35 mm eqv.)
geen
2,7 (230.000 pxs) elektrostatisch
touchscreen
MPEG-4 AAC-LC, 2 kan.
Micro SD
li-ion accu
82 x 30 x 109 mm
205 gr (excl. accu)
762,-
60 (ISO 100)
20-200 mm
E-TTL II; E-TTL; TTL
handmatig 1/1-1/128;
strobe 1/4-1/128
omhoog tot 90;
omlaag 7;
links en rechts tot 180
4 AA batterijen;
externe voeding
80 x 143 x 125 mm
425 gr (excl. batterijen)
Verblufende kwaliteitsfotos tot maar liefst
A3+.Overal in huis wireless printen vanaf onder
andere smartphones, tablets en Wi-Fi cameras.
Ideaal voor fotoliefhebbers.
Dankzij de unieke combinatie van een ultra-
groothoekobjectief, ingebouwde standaard
en variangle lcd-scherm maak je movies
die net zo goed klinken als ze eruitzien.
Veelzijdige itser met ingebouwde RF-acti-
vering, bedoeld voor professionele fotografen.
Canon PIXMA iP8750 Canon LEGRIA mini X Canon Speedlite 600 EX-RT
De Steiger 33a | 1351 AB, Almere-Haven | Flevoland, Nederland
info@studio34x.com | telefoon: 036 531 3949
*1 Informatie correct per 6 april 2014, verwijst naar producten die in de handel verkrijgbaar zijn en die bestemd zijn voor gebruik door consumenten.
*2 Standaard ISO range: 100-102400 voor fotos en videos, Expandable ISO range: 50-409600 voor foto, 100-409600 voor video.
Superieur detail
voor professionals
Beschikt over een nieuwe 36.4 megapixel,
35mm full-frame Exmor
CMOS sensor
zonder optical low-pass filter.
De 7r is een ongevenaarde combinatie
van compactheid en toonaangevende
beeldkwaliteit met natuurlijke details.
Full-frame
perfectie voor iedereen
Alle voordelen van een 35mm full-frame
beeldsensor en het kunnen verwisselen
van lenzen, samengebracht in een
buitengewoon compacte body zonder
concessie op beeldkwaliteit, ergonomie,
functionaliteit en autofocus prestatie.
Ultra gevoelig
voor professionals
De nieuwe 12.2 megapixel 35mm
full-frame Exmor
CMOS sensor geeft

ongekende gevoeligheid tot een
ISO 409600*
2
met bijzonder weinig ruis,
beantwoordt de hoogste eisen van
foto- en videografen.
Ontdek meer op www.sony.nl/a7-series
Europese professionele
compact systeemcamera
van het jaar 2014-2015!
Baanbrekend
full-frame formaat
SBE14045 Focus 230x300mm [opmaak].indd 1 10-09-14 15:46

Focus Magazine

Caricato da

Informazioni sul documento

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Focus Magazine

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

Bas Meelker

Marie-Jeanne van Hvell tot Westerier

Dorothea Lange, Migrant Mother, Nipomo,

Assepoester. John Sassen

Uit de serie Family Stuf. Huang Qingjun

Helge en Onkanok. George Maas

Brady en Duncan droog. Seth Casteel

Brady en Duncan in het water. Seth Casteel

Theo Niekus, Vriendinnen, Prins Hendrikkade, Amsterdam, september 2013.

Caf Eindhoven (Noord-Brabant) - Atelier John Kormeling.

Alie en Paul, Nijmegen, 1991.

Woman with red lips smoking, 1975.

Een centraal perspectief met n verdwijnpunt.

Een vlak perspectief zonder herkenbare verdwijnpunten.

Een perspectief met twee verdwijnpunten.

Links kikvorsperspectief en rechts vogelperspectief, beide met drie verdwijnpunten.

Bij deze foto is de camera veel lager geplaatst, waardoor de boomstronk

Bij deze foto gaat het puur om de reectie.

Als de lucht helemaal wordt weggelaten, wordt de foto

Nu staat de horizon wel recht, te zien aan

Hier is de witbalans gecorrigeerd en op 6000 K gezet. Vermoedelijk is dit

Foto met de witbalans op automatisch. De lucht is weliswaar

De slingerende weg door dit woeste natuurgebied versterkt het

Van klein naar groot: het relatieve grootteverschil tussen een

De Nikon D810 kreeg een volledig nieuw ontworpen

Hoewel Photoshop over steeds slimmere lters tegen

Als de pixels in de rode bloemen allemaal de maximale

Er is pas echt sprake van clipping als het his-

Het clippen van n kleur hoeft niet

Het clippen van witte pixels is wl bijna

Het beeld dat je bij Live View op

Om een optimaal contrast te krijgen,

Het corrigeren van het witpunt gaat op

In een Raw-bestand is een beetje

Een simpele foto wordt een luxeproduct.

De lichtrespons van het menselijk

Een digitale foto van 8 bits per kleur

Bij een normale foto worden alle helderheids-

Twee op het eerste gezicht identiek belichte

Het efect van rechts belichten. Boven het histo-

Detail van een waterval.

Het Duitse bedrijf Mirex maakt

De Metabones Speed Booster is feitelijk

De Nikon F2,8/14-24 mm is met behulp van een

De LA-EA4 adapter koppelt objectieven met

Voor de serieuze lmer heeft de camera alles in huis

Het scherm kan

De A77 Mark II body is

Het grote instelwiel heeft nu in het midden een

NFC (Near Field Communication) maakt het

Het exibel instelbare hoge-resolutie scherm is handig om creatief uit

Met een snelle scherpstelling en een uitgebalanceer-

De kwaliteit van de kleuren is tot en met ISO

De Sigma DP2 Quattro is een geweldige camera voor

CMOS sensor geeft

Potrebbero piacerti anche