Sei sulla pagina 1di 161

Gustave Flaubert

BOUVARD
Y PCUCHET
Traduccin de
Abel Dubois
CENTRO EDITOR DE AMERICA LATINA
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
1980 Centro Editor de Amrica Latina S. A Jn!n 981" #eno$ Aire$.
%ec&o e' de()$ito de 'e*. Li+ro de edici)n ar,entina" im(re$o en no-iem+re de 1980. .'ie,o$
interiore$/ com(e$to en Linoti(ia #ir$a" Rocamora 0101" #eno$ Aire$2 im(re$o en Ta''ere$
3r45ico$ 6A.7A.RO. SAIC * 6" Inde(endencia 89::;:9" #eno$ Aire$.
2
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
1
Como &ac!a n ca'or de treinta * tre$ ,rado$" e' #o'e-ard #ordon e$ta+a com('etamente de$ierto.
M4$ a+a<o" e' cana' Saint Martin" cerrado (or 'a$ do$ e$c'$a$" mo$tra+a 'a '!nea recta de $ a,a co'or de
tinta. En e' medio &a+!a n +arco ''eno de madera" * en 'a ori''a do$ &i'era$ de +arrica$.
M4$ a''4 de' cana'" entre 'a$ ca$a$ $e(arada$ (or ,a'(one$" e' ,ran cie'o (ro $e recorta+a en '4mina$
a='e$" * +a<o 'a re-er+eraci)n de' $o'" 'a$ 5ac&ada$ +'anca$" 'o$ tec&o$ de (i=arra * 'o$ me''e$ de ,ranito
encandi'a+an. >n rmor con5$o $+!a" a 'o 'e<o$" (or 'a atm)$5era ti+ia2 * todo (arec!a amodorrado (or 'a
ocio$idad de' domin,o * 'a tri$te=a de 'o$ d!a$ de -erano.
A(arecieron do$ &om+re$.
>no -en!a de 'a #a$ti''a" e' otro de' Jard!n #ot4nico" E' m4$ ,rande" ?e -e$t!a n tra<e de &i'o" i+a con e'
$om+rero ec&ado (ara atr4$" e' c&a'eco de$a+roc&ado * 'a cor+ata en 'a mano. E' m4$ (e?e@o" c*o cer(o
de$a(arec!a en na 'e-ita marr)n" i+a con 'a ca+e=a ,ac&a c+ierta con na ,orra de -i$era (ntia,da.
Cando ''e,aron a' medio de' +'e-ar $e $entaron en e' mi$mo momento" en e' mi$mo +anco.
.ara $ecar$e 'a 5rente $e ?itaron $$ $om+rero$" ?e cada no de e''o$ ($o cerca de $!2 * e' (e?e@o -io
e$crito en e' $om+rero de $ -ecino/ #o-ard2 mientra$ ?e $te di$tin,!a con 5aci'idad en 'a ,orra de'
(artic'ar de 'e-ita 'a (a'a+ra .cc&et.
A B7a*aC Adi<oA. T-imo$ 'a mi$ma idea" 'a de (oner ne$tro$ nom+re$ en ne$tro$ $om+rero$.
A B.or Dio$" $!C BA',ien (odr!a ''e-ar$e mi $om+rero en mi o5icinaC Ai,a' ?e *o2 *o tam+in $o*
em('eado.
Entonce$ $e miraron con atenci)n.
E' a$(ecto ama+'e de #o-ard encant) en$e,ida a .cc&et.
S$ o<o$ a='ado$" $iem(re entrecerrado$" $onre!an en $ ro$tro co'orado. >n (anta')n con 'a$ +a<o$
acordeonado$ $o+re =a(ato$ de ca$tor" ce@!a $ +arri,a * a+'$a+a $ cami$a en 'a cintra" * $$ ca+e''o$
r+io$" natra'mente en$orti<ado$ en 'e-e$ ri=o$" 'e da+an n a$(ecto in5anti'.
De $$ 'a+io$ $a'!a na e$(ecie de $i'+ido contino.
E' a$(ecto $erio de .cc&et im(re$ion) a #o-ard.
Se &+iera dic&o ?e ''e-a+a na (e'ca (or 'o c&ato * ne,ro de 'o$ mec&one$ ?e c+r!an $ a'to cr4neo.
S ro$tro (arec!a e$tar $iem(re de (er5i' de+ido a 'a nari= ?e ''e,a+a &a$ta m* a+a<o. S$ (ierna$
a(ri$ionada$ en t+o$ de D'a$tin,D no e$ta+an en (ro(orci)n con 'a 'on,itd de' +$to" * ten!a na -o= 5erte"
ca-erno$a.
Se 'e e$ca() e$ta eEc'amaci)n/
ABF +ien $e e$tar!a en e' cam(oC
.ero 'o$ $+r+io$" $e,Gn #o-ard" eran matadore$ (or e' +ar''o de 'o$ merendero$. .cc&et (en$a+a 'o
mi$mo. Sin em+ar,o" em(e=a+a a $entir$e can$ado de 'a ca(ita'. #o-ard tam+in.
H $$ o<o$ i+an de 'o$ montone$ de (iedra$ de con$trcci)n a' a,a re(e'ente en 'a ?e 5'ota+a n mano<o
de (a<a" o a 'a c&imenea de na 54+rica ?e $e a'=a+a en e' &ori=onte2 'a$ a'cantari''a$ eE&a'a+an mia$ma$. Se
-o'-ieron &acia e' otro 'ado. Entonce$ t-ieron de'ante de e''o$ 'o$ mro$ de' 3ranero Mnici(a'.
Era e-idente I* e$to $or(rend!a a .cc&etJ B&ac!a m4$ ca'or en 'a$ ca''e$ ?e en ca$aC
#o-ard 'o in$t) a ?itar$e 'a 'e-ita. BA ' no 'e im(orta+a e' ? dir4nC
De (ronto n +orrac&o atra-e$) 'a acera en =i,=a,2 entonce$ e''o$ enta+'aron na con-er$aci)n (o'!tica a
(ro()$ito de 'o$ o+rero$. S$ o(inione$ eran 'a$ mi$ma$" an?e ta' -e= #o-ard 5e$e n (oco m4$ 'i+era'.
3
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
>n rido de c&atarra $on) en e' em(edrado" en n tor+e''ino de (o'-o. Eran tre$ ca'e$a$ de a'?i'er ?e
i+an &acia #erc* ''e-ando a na no-ia con $ rami''ete" +r,e$e$ de cor+ata +'anca" $e@ora$ en5ndada$
&a$ta 'a$ aEi'a$ en $$ ena,a$" do$ o tre$ ni@a$" n co'e,ia'. La -i$i)n de e$a +oda ''e-) a #o-ard *
.cc&et a &a+'ar de 'a$ m<ere$" a 'a$ ?e dec'araron 5r!-o'a$" a,ria$ * te$tarda$. A (e$ar de e''o" con
5recencia re$'ta+an me<ore$ ?e 'o$ &om+re$2 an?e otra$ -ece$ eran (eore$. En na (a'a+ra" m4$ -a'!a
-i-ir $in e''a$. .or e$o .cc&et &a+!a (ermanecido $o'tero.
AHo $o* -ido Adi<o #o-ardA B* $in &i<o$C AKAca$o cree ?e e$o e$ na $erteL .ero 'a $o'edad" a 'a
'ar,a" era m* tri$te. De$($" a 'a ori''a de' me''e" a(areci) na mc&ac&a de 'a -ida con n $o'dado. M*
(4'ida" 'o$ ca+e''o$ ne,ro$ * (icada de -ire'a" i+a a(o*ada en e' +ra=o de' mi'itar" arra$trando $$ =a(ati''a$
* contoneando 'a$ cadera$.
Cando e$t-o 'e<o$ #o-ard $e (ermiti) na re5'eEi)n o+$cena. .cc&et $e ($o m* ro<o *" (ara no
tener ?e re$(onder'e" $in dda" 'e $e@a') con 'a mirada n cra ?e $e acerca+a.
E' ec'e$i4$tico +a<) con 'entitd (or 'a a-enida de 'o$ de',ado$ o'mo$ ?e <a'ona+an 'a -ereda * #o-ard"
cando *a no (erci+i) m4$ e' tricornio" di<o $entir a'i-io" *a ?e eEecra+a a 'o$ <e$ita$. .cc&et" $in
a+$o'-er'o$" dio me$tra$ de na cierta ama+i'idad (ara con 'a re'i,i)n.
Entretanto e' cre(G$c'o ca!a * 'a$ (er$iana$ de en5rente &a+!an $ido 'e-antada$. Lo$ (a$ante$ $e &icieron
m4$ nmero$o$. Sonaron 'a$ $iete.
S$ (a'a+ra$ $r,!an" ina,ota+'e$" 'a$ o+$er-acione$ $ced!an a 'a$ ancdota$" 'o$ comentario$ 5i'o$)5ico$ a
'a$ con$ideracione$ indi-ida'e$. Deni,raron a' cer(o de .ente$ * Ca'=ada$" a' mono(o'io de' ta+aco" a'
comercio" a 'o$ teatro$" a ne$tra marina * a todo e' ,nero &mano" como ,ente ?e &a $5rido ,rande$
$in$a+ore$. Cada no de e''o$" a' o!r a' otro" $e reencontra+a con (arte$ de $! mi$mo ?e &a+!a o'-idado2 *
an?e &+ie$en de<ado atr4$ 'a edad de 'a$ emocione$ in,ena$" eE(erimenta+an n ('acer ne-o" na
$erte de eE(an$i)n" e' encant) de 'a ternra en $$ (rinci(io$.
7einte -ece$ $e &a+!an 'e-antado" $e &a+!an -e'to a $entar * &a+!an recorrido todo e' +'e-ar" de$de 'a
e$c'$a de arri+a &a$ta 'a e$c'$a de a+a<o" $iem(re con 'a intenci)n de ir$e" (ero $in tener 'a 5er=a (ara
&acer'o" retenido$ (or na e$(ecie de 5a$cinaci)n.
Se $e(ara+an" no o+$tante * $$ mano$ *a $e &a+!an <ntado cando #o-ard di<o de (ronto/ A BDi,o *oC
KH $i cen4ramo$ <nto$L ABA m! $e me &a+!a ocrrido Are$(ondi) .cc&etA (ero no me atre-!a a
(ro(oner'oC
H $e de<) ''e-ar &a$ta en5rente de' a*ntamiento" &a$ta n (e?e@o re$tarante donde e$tar!an +ien.
#o-ard e'i,i) 'a cena.
.cc&et 'e$ tem!a a 'a$ e$(ecia$ como $i (die$en incendiar'e e' cer(o. E$o 5e moti-o de na di$c$i)n
$o+re medicina. En $e,ida" 'oaron 'a$ -enta<a$ de 'a$ ciencia$. BC4nta$ co$a$ (or conocer" c4nta$
in-e$ti,acione$" $i &+iera tiem(oC BA*" 'a tarea de ,anar$e e' (an $e 'o ''e-a+a todoC H 'e-antaron 'o$ +ra=o$"
a$om+rado$" * ca$i $e a+ra=aron (or $o+re 'a me$a a' de$c+rir ?e 'o$ do$ eran co(i$ta$" #o-ard en na
ca$a de comercio" .cc&et en e' Mini$terio de 'a Marina" 'o ca' no 'e im(ed!a con$a,rar" cada noc&e"
a',no$ momento$ a' e$tdio. %a+!a encontrado 5a'ta$ en 'a o+ra de' $e@or T&ier$ y &a+') con e' m4$ ,rande
re$(eto de n ta' Dmoc&e'" (ro5e$or.
#o-ard 'o $(era+a en otro$ a$(ecto$. S 'eontina de ca+e''o$ * 'a manera de +atir 'a ma*one$a de'ata+an
a' -ie<o -erde ''eno de eE(eriencia2 * com!a con 'a (nta de 'a $er-i''eta de+a<o de 'a aEi'a" de$(ac&4ndo$e
con co$a$ ?e &ac!an re!r a .cc&et. Era na ri$a m* (artic'ar" na $o'a nota m* +a<a" $iem(re 'a mi$ma"
?e +rota+a con 'ar,o$ inter-a'o$. La de #o-ard era contina" $onora" de$c+r!a $$ diente$" 'e $acd!a 'o$
&om+ro$ * 'o$ (arro?iano$" de$de 'a (erta" -o'-!an $$ ca+e=a$.
Terminada 'a comida" 5eron a tomar e' ca5 en otro e$ta+'ecimiento. .cc&et" contem('ando 'o$ (ico$ de
,a$" 'ament) 'o$ de$+orde$ de' '<o2 'e,o" con n adem4n de$de@o$o" a(art) 'o$ diario$. #o-ard era m4$
4
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ind',ente en e$e $entido. A ' 'e ,$ta+an todo$ 'o$ e$critore$ en ,enera' B* en $ <-entd &a+!a
mani5e$tado cierta$ condicione$ de actorC Fi$o &acer (re+a$ de e?i'i+rio con n taco de +i''ar * do$ +o'a$
de mar5i'" como 'a$ ?e &ac!a #ar+ero" no de $$ ami,o$. La$ +o'a$" in-aria+'emente" ca!an * roda+an (or
e' (i$o (or entre 'a$ (ierna$ de 'a$ (er$ona$ e i+an a (erder$e a 'o 'e<o$. E' mo=o ?e $e 'e-anta+a toda$ 'a$
-ece$ (ara +$car'a$" en catro (ata$" de+a<o de 'a$ $i''a$" aca+) (or ?e<ar$e. .cc&et t-o n entredic&o
con '2 * cando -ino e' (atr)n" no ?i$o e$cc&ar $$ di$c'(a$ * &a$ta di$cti) e' (recio de 'o con$mido.
De$($ (ro($o ?e terminaran 'a -e'ada tran?i'amente en $ ca$a" ?e e$ta+a m* cerca" en 'a ca''e
Saint Martin. A(ena$ entraron $e ($o na e$(ecie de +'$a de indiana * $e <act) de $ de(artamento.
>n e$critorio de (ino" ?e e$ta+a <$to en e' medio" incomoda+a con $$ (nta$. .or toda$ (arte$" en
(e?e@o$ e$tante$" en 'a$ tre$ $i''a$" en e' -ie<o $i'')n * en 'o$ rincone$ &a+!a" amontonado$" -ario$
-o'Gmene$ de 'a Encic'o(edia Roret" e' Manual del magnetizador, n 6ene')n" otro$ 'i+ro$2 * n mont)n de
(a(e'c&o$" do$ coco$" -aria$ meda''a$" n ,orro trco * conc&i''a$ tra!da$ de E' %a-re (or Dmoc&e'. >na
ca(a de (o'-o a5e'(a+a 'a$ (arede$ en otro$ tiem(o$ (intada$ de amari''o. E' ce(i''o (ara 'o$ =a(ato$ e$ta+a
tirado en e' +orde de 'a cama de 'a ?e co',a+an 'a$ $4+ana$. En e' cie'orra$o $e -e!a na ,ran manc&a ne,ra
(rodcida (or e' &mo de 'a '4m(ara.
#o-ard" de+ido a' o'or $in dda" (idi) (ermi$o (ara a+rir 'a -entana.
ABSe -o'ar4n 'o$ (a(e'e$C AeEc'am) .cc&et" ?e tem!a" adem4$" a 'a$ corriente$ de aire.
Sin em+ar,o" <adea+a en a?e''a (iecita ca'deada de$de 'a ma@ana (or 'a$ (i=arra$ de' tec&o. #o-ard 'e
di<o/
AHo" en $ ',ar" me ?itar!a 'a cami$eta. ABC)moC AH .cc&et +a<) 'a ca+e=a" a$$tado (or 'a (o$i+i'idad
de no tener (e$to $ Dc&a'eco de $a'dD.
AAcom(4@eme Acontin) #o-ardA" e' aire de a5era 'o re5re$car4.
.or 5in .cc&et ce(i'') $$ +ota$ ma$c''ando D.a'a+ra de &onor ?e me tiene em+r<adoD *" a (e$ar de 'a
di$tancia" 'o acom(a@) &a$ta $ ca$a en 'a e$?ina de 'a ca''e de #t&ne" en 5rente de' (ente de 'a
Torne''e.
La morada de #o-ard" +ien encerada" con cortina$ de (erca' * me+'e$ de cao+a" ten!a n +a'c)n con
-i$ta a' r!o. Lo$ do$ ornamento$ (rinci(a'e$ eran na 'icorera en medio de 'a c)moda * da,erroti(o$ de
ami,o$ +ordeando e' e$(e<o2 en 'a a'co+a &a+!a na (intra a' )'eo.
ABMi t!oC Adi<o #o-ard" * con 'a '= ?e ''e-a+a i'min) a n $e@or.
.ati''a$ ro<a$ en$anc&a+an n ro$tro coronado (or n t( de (nta ri=ada. S a'ta cor+ata * 'o$ tre$
ce''o$" e' de 'a cami$a" e' de' c&a'eco de tercio(e'o * e' de' 5rac ne,ro" 'o ten!an tie$o. %a+!an (intado
diamante$ en 'a (ec&era. S$ o<o$ e$ta+an $mido$ en $$ ()m'o$ * $onre!a con n 'e-e aire $ocarr)n.
.cc&et no (do de<ar de decir/ AM4$ +ien $e dir!a ?e e$ $ (adre. AE$ mi (adrino Are('ic) #o-ard con
indi5erencia" a,re,ando ?e $$ nom+re$ de (i'a eran 6rancoi$" Den*$" #art&o'ome. Lo$ de .cc&et eran
J$te" Romain" C*ri''e2 * ten!an 'a mi$ma edad" Bcarenta * $iete a@o$C E$a coincidencia 'e$ ,$t)" (ero 'o$
$or(rendi)" (or?e 'o$ do$ &a+!an cre!do de' otro ?e era mc&o m4$ <o-en. En $e,ida mani5e$taron $
admiraci)n (or 'a .ro-idencia c*a$ com+inacione$ $on" a -ece$" mara-i''o$a$.
A.or?e" en 5in" $i &ace n rato no &+i$emo$ $a'ido a (a$earno$" &+iramo$ (odido morir $in
encontrarno$ nncaA. H 'e,o de dar$e 'a$ direccione$ de $$ (atrono$" $e de$earon na +ena noc&e.
ABNo -a*a a -i$itar a 'a$ $e@ora$C A,rit) #o-ard en 'a e$ca'era.
.cc&et +a<) 'o$ e$ca'one$ $in re$(onder a 'a +roma. A' otra d!a" en e' (atio de 'o$ $e@ore$ De$cam+o$
%ermano$ Ate<ido$ de A'$acia" ca''e %ate5ei''e 99A na -o= ''am).
AB#o-ardC BSe@or #o-ardC
5
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
E$te $ac) 'a ca+e=a (or 'a -entana * reconoci) a .cc&et ?ien ,rit) m4$ 5erte. ABNo e$to* en5ermoC BH
me 'a ?itC AKF...L
ABE$taC Adi<o .cc&et $e@a'ando $ (ec&o. La con-er$aci)n de todo e' d!a" con 'a tem(eratra de'
de(artamento * 'o$ e$5er=o$ de 'a di,e$ti)n 'e &a+!an im(edido dormir" de modo ?e no a,ant) m4$ *
mand) a (a$eo a 'a cami$eta. A 'a ma@ana" &a+!a recordado 'o &ec&o" ?e a5ortnadamente no &a+!a tenido
ma'a$ con$ecencia$" * a&ora i+a a in5ormar a #o-ard ?ien" merced a 'o $cedido" &a+!a a$cendido en $
e$tima &a$ta na (rodi,io$a a'tra.
.cc&et era &i<o de n (e?e@o comerciante * no &a+!a conocido a $ madre" merta m* <o-en. A 'o$
?ince a@o$ 'o &a+!an $acado de' co'e,io (ara meter'o en 'o de n <ier. >n d!a a(arecieron 'o$ ,endarme$ *
e' (atr)n 5e en-iado a ,a'era$" &i$toria 5iera ?e aGn 'e ca$a+a e$(anto. De$($ &a+!a (a$ado (or di-er$o$
em('eo$" mae$tro" a(rendi= de 5armacia" contador en no de 'o$ (a?e+ote$ de' a'to Sena. .or 5in n <e5e de
di-i$i)n $edcido (or $ e$critra 'o &a+!a tomado como e$cri+iente2 (ero 'e conciencia de na edcaci)n
de5ecto$a" * 'a$ nece$idade$ e$(irita'e$ ?e deri-a+an de e''a" irrita+an $ &mor. H -i-!a com('etamente
$o'o" $in (ariente$" $in com(a@era. S di$tracci)n era in$(eccionar 'o$ tra+a<o$ (G+'ico$ 'o$ domin,o$.
Lo$ m4$ -ie<o$ recerdo$ de #o-ard 'o retrotra!an a 'a$ ori''a$ de' Loira" a n (atio de ,ran<a. >n &om+re
?e era $ t!o 'o &a+!a ''e-ado a .ar!$ (ara iniciar'o en e' comercio. Cando 5e ma*or de edad 'e dieron
a',no$ mi'e$ de 5ranco$. Entonce$ $e ca$) * a+ri) n ne,ocio de con5iter!a. Sei$ me$e$ m4$ tarde $ e$(o$a
de$a(arec!a ''e-4ndo$e 'a ca<a. Lo$ ami,o$" 'a +ena me$a * $o+re todo 'a (ere=a 'o &a+!an ''e-ado a 'a rina
m* r4(idamente. .ero t-o 'a In$(iraci)n de ti'i=ar $ &ermo$a 'etra * &ac!a doce a@o$ ?e oc(a+a e'
mi$mo (e$to en 'o de 'o$ $e@ore$ De$cam+o$ %ermano$" te<ido$" ca''e %ate5ei''e 99. En canto a $ t!o"
?e en otro$ tiem(o$ 'e &a+!a en-iado e' 5amo$o retrato como recerdo" #o-ard no $a+!a $i?iera adonde
-i-!a * no e$(era+a nada m4$ de '. Mi' ?inienta$ 'i+ra$ de renta * $$ entrada$ como co(i$ta 'e (ermit!an ir"
toda$ 'a$ noc&e$" a ec&ar$e n $e@ito en n ca5. .or e$o $ encentro &a+!a tenido 'a im(ortancia de na
a-entra. Inmediatamente $e &a+!an $entido 'i,ado$ (or 5i+ra$ $ecreta$. .or otra (arte Kc)mo eE('icar 'a$
$im(at!a$L K.or ? ta' (artic'aridad" ta' o ca' im(er5ecci)n indi5erente odio$a en $te re$'ta
encantadora en a?'L Lo ?e $e ''ama D$er 5'ec&adoD e$ cierto (ara toda$ 'a$ (a$ione$. Ante$ de ?e
terminara 'a $emana *a $e ttea+an.
Con 5recencia i+an a +$car$e a $$ tra+a<o$. Tan (ronto como no a(arec!a e' otro cerra+a $ ((itre *
$e i+an <nto$ a 'a$ ca''e$. #o-ard camina+a a ,rande$ =ancada$" mientra$ ?e .cc&et m'ti('ica+a 'o$
(a$o$" * con $ 'e-ita ,o'(e4ndo'e 'o$ ta'one$" (arec!a de$'i=ar$e en (atine$. Tam+in $$ ,$to$ (er$ona'e$
armoni=a+an. #o-ard 5ma+a 'a (i(a" 'e ,$ta+a e' ?e$o" * +e+!a con re,'aridad $ ca5ecito. .cc&et
a$(ira+a ra(" como (o$tre $)'o com!a merme'ada$ * mo<a+a n terr)n de a=Gcar en e' ca5. E' no era
con5iado" ato'ondrado" ,enero$o. E' otro di$creto" re5'eEi-o * a&orrati-o.
Con e' (ro()$ito de $er a,rada+'e" #o-ard ?i$o ?e .cc&et conociera a #ar+ero. Era n anti,o
-ia<ante de comercio" en 'a acta'idad corredor de +o'$a" m* +en ti(o" (atriota" ami,o de 'a$ dama$ *
a5icionado a' 'en,a<e arra+a'ero. .cc&et 'o encontr) de$a,rada+'e * ''e-) a #o-ard a 'o de Dmoc&e'.
E$te ator Idado ?e &a+!a (+'icado na (e?e@a mnemotecniaJ da+a 'eccione$ de 'iteratra en n
(en$ionado de $e@orita$" ten!a o(inione$ ortodoEa$ * moda'e$ $erio$. A #o-ard 'o a+rri).
Nin,no de 'o$ do$ &a+!a oc'tado a' otro $ o(ini)n * cada no de e''o$ reconoci) 'o acertado de' <icio
de' otro. S$ co$tm+re$ cam+iaron. A+andonaron $ (en$i)n +r,e$a * aca+aron (or cenar <nto$ todo$ 'o$
d!a$.
%a+'a+an de 'a$ o+ra$ de teatro en carte'" de' ,o+ierno" de 'a care$t!a de 'o$ -!-ere$" de 'o$ 5rade$ de'
comercio. De cando en cando 'a &i$toria de' Co''ar o e' (roce$o de 6a'd$ -o'-!an a $er tema de $$
con-er$acione$2 adem4$ +$ca+an 'a$ ca$a$ de 'a Re-o'ci)n.
6
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Deam+'a+an (or 'a$ tienda$ de 'o$ anticario$. 7i$itaron e' Con$er-atorio de Arte$ * O5icio$" Saint Deni$"
'o$ 3o+e'in$" 'o$ In-a'ide$" * todo$ 'o$ m$eo$. Cando $e 'e$ (ed!a $$ (a$a(orte$" &ac!an como ?e 'o$
&a+!an (erdido * trata+an de (a$ar (or do$ eEtran<ero$" do$ in,'e$e$.
En 'a$ ,a'er!a$ de' DM$emD (a$aron e$t(e5acto$ (or de'ante de 'o$ cadrG(edo$ em+a'$amado$" con
('acer (or 5rente a 'a$ mari(o$a$" con indi5erencia ante 'o$ meta'e$2 'o$ 5)$i'e$ 'o$ de<aron (en$ati-o$" 'a
con?i'io'o,!a 'o$ a+rri). EEaminaron 'o$ in-ern4c'o$ a tra-$ de 'o$ -idrio$ * $e e$tremecieron a' (en$ar
?e todo$ e$o$ 5o''a<e$ re=ma+an -eneno$. Lo ?e admiraron de' cedro 5e ?e 'o &+ie$en tra!do en n
$om+rero.
En e' Lo-re &icieron e$5er=o$ (ara ent$ia$mar$e con Ra5ae'. De 'a ,ran +i+'ioteca" &+ieran ?erido
$a+er c4' era 'a cantidad eEacta de -o'Gmene$.
>na -e= entraron en e' cr$o de 4ra+e de' Co'e,io de 6rancia" * e' (ro5e$or $e a$om+r) a' -er a e$o$ do$
de$conocido$ ?e trata+an de tomar nota$. 3racia$ a #ar+ero and-ieron (or entre +a$tidore$ en n
(e?e@o teatro. Dmoc&e' 'e$ con$i,i) entrada$ (ara na $e$i)n de 'a Academia. Se in5orma+an de todo$
'o$ de$c+rimiento$" 'e!an (ro$(ecto$ * de+ido a e$ta crio$idad $ inte'i,encia $e de$arro''). En e' 5ondo de
n &ori=onte cada d!a m4$ 'e<ano di-i$a+an co$a$ con5$a$ * mara-i''o$a$ a 'a -e=.
A' admirar n -ie<o me+'e" 'amenta+an no &a+er -i-ido en 'a (oca en ?e &a+!a $ido $ado" an?e no
$(ie$en a+$o'tamente nada de e$a (oca. Se,Gn cierto$ nom+re$ ima,ina+an (a!$e$ tanto m4$ &ermo$o$
canto ?e no (od!an (reci$ar nada de e''o$. La$ o+ra$ c*o$ t!t'o$ eran (ara e''o$ ininte'i,i+'e$ 'e$ (arec!an
contener n mi$terio.
H a' tener m4$ idea$" t-ieron m4$ $5rimiento$. Cando n coc&e correo $e 'e$ cr=a+a en 'a$ ca''e$"
$ent!an 'a nece$idad de ir$e en '. E' me''e de 'a$ 6'ore$ &ac!a ?e a@oraran e' cam(o.
>n domin,o $a'ieron a 'a ma@ana2 (a$aron (or Medon" #e''e-e" Sre$ne$" Atei' * drante todo e' d!a
-a,a+ndearon entre 'a$ -i@a$" arrancaron ama(o'a$ en 'o$ 'inde$ de 'o$ cam(o$" drmieron en 'a &ier+a"
+e+ieron 'ec&e" comieron +a<o 'a$ acacia$ en 'o de 'o$ merendero$" * -o'-ieron m* tarde" (o'-oriento$"
eEtenado$" encantado$. Re(itieron con 5recencia e$o$ (a$eo$" (ero a' d!a $i,iente e$ta+an tan tri$te$ ?e
aca+aron (or (ri-ar$e de e''o$.
La monoton!a de 'a o5icina $e 'e$ &ac!a odio$a. BContinamente e' ra$(ador * 'a $and4raca" e' mi$mo
tintero" 'a$ mi$ma$ ('ma$ * 'o$ mi$mo$ com(a@ero$C Como 'o$ con$idera+an e$tG(ido$" cada -e= 'e$
&a+'a+an meno$. E$o 'e$ -a'i) (ro-ocacione$. L'e,a+an todo$ 'o$ d!a$ tarde * 5eron re(rendido$.
En otro$ tiem(o$ &a+!an $ido ca$i 5e'ice$" (ero de$de ?e $e e$tima+an m4$ $ o5icio 'o$ &mi''a+a. H $e
a5irma+an en e$e di$,$to" $e eEa'ta+an mtamente" $e ad'a+an. .cc&et contra<o 'a +r$?edad de
#o-ard * a #o-ard $e 'e (e,) a',o de 'a moro$idad de .cc&et.
ABTen,o ,ana$ de &acerme $a'tim+an?i de ('a=a (G+'icaC Adec!a no.
ADar!a 'o mi$mo $er tra(ero AeEc'ama+a e' otro.
BF $itaci)n a+omina+'eC BH no &a+!a manera de $a'ir de e''aC BNi 'a m4$ 'e-e e$(eran=aC
>na tarde Iera e' 90 de enero de 1889J #o-ard" ?e e$ta+a en $ o5icina" reci+i) na carta ?e 'e ''e-) e'
cartero.
Le-ant) 'o$ +ra=o$" $ ca+e=a $e -o'c) &acia atr4$ (oco a (oco" * ca*) de$-anecido en e' $e'o.
Lo$ em('eado$ acdieron" 'e ?itaron 'a cor+ata" $e en-i) a +$car n mdico.
7o'-i) a a+rir 'o$ o<o$ * a 'a$ (re,nta$ ?e 'e &icieron re$(ondi)/
A BA&C E$ ?e... e$ ?e... n (oco de aire me a'i-iar!a. BNo" d<enme2 (erm!tanmeC
H a (e$ar de $ cor('encia corri) $in detener$e &a$ta e' Mini$terio de 'a Marina" (a$4ndo$e 'a mano (or 'a
5rente" con-encido de ?e $e &a+!a -e'to 'oco" tratando de ca'mar$e.
%i=o ''amar a .cc&et.
7
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
.cc&et a(areci).
ABMi t!o &a mertoC BSo* $ &erederoC
A BNo e$ (o$i+'eC
#o-ard mo$tr) 'a$ '!nea$ $i,iente$/
EST>DIO DE TARDI7EL" NOTARIO
Savigny en Septaine, 14 de enero de 1839. Seor:
Le ruego presentarse en mi estudio para ser informado del testamento de su padre natural, el seor
ran!ois, "enys, #art$olom%e #ouvard, e& !omer!iante en la !iudad de 'antes, falle!ido en esta !omuna el
1( del presente mes. )se testamento !ontiene una disposi!i*n muy importante en su favor.
+!epte, seor, la seguridad de mis respetos.
,+-"./)L, notario.
.cc&et t-o ?e $entar$e en no de 'o$ mo<one$ de' (atio. De$($ de-o'-i) e' (a(e' mientra$ dec!a
'entamente/
ACon ta' ?e... ?e no $ea... a',na +roma.
ABCree$ ?e $ea na +romaC Are$(ondi) #o-ard con -o= a&o,ada" (arecida a' ron?ido de n mori+ndo.
.ero e' $e''o de' correo" e' nom+re de' e$tdio en caractere$ de im(renta" 'a 5irma de' notario" todo (ro+a+a
'a atenticidad de 'a noticia2 * $e miraron con n tem+'or en 'a comi$ra de 'o$ 'a+io$ * na '4,rima ?e
roda+a de $$ o<o$ 5i<o$.
Le$ 5a'ta+a e$(acio. 6eron &a$ta e' Arco de Trin5o" -o'-ieron (or 'a ori''a de' a,a" (a$aron NotreM
Dame" #o-ard e$ta+a m* ro<o. Le dio no$ (@eta=o$ en 'a e$(a'da a .cc&et * drante cinco minto$
de$-ari) (or com('eto.
#romea+an a (e$ar de e''o$. E$a &erencia" (or $(e$to" de+!a $er de...
ABA&" $er!a dema$iado &ermo$oC No &a+'emo$ m4$. A.ero -o'-!an a &a+'ar de 'o mi$mo.
Nada im(ed!a ?e $e (idiera eE('icacione$ en $e,ida. #o-ard 'e e$cri+i) a' notario.
E' notario en-i) 'a co(ia de' te$tamento e' ca' termina+a a$!/ DComo con$ecencia" de<o a 6rancoi$"
Den*$" #art&o'ome #o-ard" mi &i<o natra' reconocido" 'a (arte de mi$ +iene$ di$(oni+'e (or 'e*D.
E' +en &om+re &a+!a tenido e$e &i<o en $ <-entd" (ero 'o &a+!a mantenido cidado$amente a(artado"
&acindo'o (a$ar (or n $o+rino" * e' $o+rino 'o &a+!a ''amado $iem(re t!o" an?e $a+iendo a ? atener$e.
%acia 'a carentena e' $e@or #o-ard $e &a+!a ca$ado" de$($ &a+!a en-idado. S$ do$ &i<o$ 'e,!timo$
tomaron (or camino$ ?e contraria+an $$ mira$ * entonce$ &a+!a $ido (re$a de' remordimiento (or e'
a+andono en ?e &a+!a de<ado de$de &ac!a tanto$ a@o$ a $ otro &i<o. %a$ta 'o &+iera ''e-ado a $ ca$a" de
no &a+er $ido (or 'a in5'encia de $ cocinera. E$ta 'o a+andon) de+ido a 'a$ manio+ra$ de 'a 5ami'ia" * en $
$o'edad" cerca de 'a merte" ?i$o re(arar $$ errore$ 'e,ando a' 5rto de $$ (rimero$ amore$ todo 'o ?e
(od!a de $ 5ortna. E$ta a$cend!a a medio mi'')n" 'o ca' $(on!a ?e a' co(i$ta 'e corre$(ond!an no$
do$ciento$ cincenta mi' 5ranco$. E' ma*or de 'o$ &ermano$" e' $e@or Etienne" &a+!a dec'arado ?e re$(etar!a
e' te$tamento.
#o-ard $e $mi) en na e$(ecie de $o(or. Re(et!a en -o= +a<a" $onriendo con na $onri$a a(aci+'e de
+orrac&o/
A BFince mi' 'i+ra$ de rentaC AH .cc&et" a (e$ar de tener 'a ca+e=a m4$ 5irme" tam(oco $a'!a de $
a$om+ro. 6eron $acdido$ +r$camente (or na carta de Tardi-e'. E' otro &i<o" e' $e@or A'eEandre"
dec'ara+a $ intenci)n de Ne-ar e' a$nto a 'a <$ticia * e$ta+a di$(e$to &a$ta a im(,nar e' te$tamento $i
8
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
(od!a" con (re-ia eEi,encia de $e''ado$" in-entario" $ece$tro <dicia'" etctera. A #o-ard 'e dio n ata?e
de +i'i$. Cando aGn con-a'ec!a $a'i) (ara Sa-i,n*" de donde -o'-i) $in &a+er re$e'to nada * 'amentando 'o$
,a$to$ de -ia<e.
De$($ -inieron 'o$ in$omnio$" 'a$ a'ternati-a$ de c)'era * e$(eran=a" de eEa'taci)n * de a+atimiento. .or
5in" a' ca+o de $ei$ me$e$" e' $e@or A'eEandre $e a(aci,) * #o-ard tom) (o$e$i)n de $ &erencia. S
(rimer ,rito &a+!a $ido/
ABNo$ iremo$ a -i-ir a' cam(oC AH e$a$ (a'a+ra$" ?e &ac!an a' ami,o (art!ci(e de $ dic&a" 'e (arecieron
m* natra'e$ a .cc&et. .e$ 'a ni)n de e$o$ &om+re$ era a+$o'ta * (ro5nda.
.ero como e' no ?er!a de nin,na manera -i-ir a eE(en$a$ de #o-ard" no ir!a ante$ de <+i'ar$e. Do$
a@o$ m4$ toda-!a. BNo im(orta+aC Se mant-o in5'eEi+'e * 'a co$a ?ed) decidida.
.ara $a+er d)nde e$ta+'ecer$e (a$aron re-i$ta a toda$ 'a$ (ro-incia$. E' Norte era 5rti' (ero dema$iado
5r!o" e' Mediod!a era encantador (or $ c'ima" (ero inc)modo de+ido a 'o$ mo$?ito$ * e' Centro"
5rancamente" no ten!a nada intere$ante. La #reta@a 'e$ &+ie$e con-enido de no &a+er $ido (or e' e$(!rit
mo<i,ato de $$ &a+itante$. En canto a 'a$ re,ione$ de' E$te" no &a+!a ni ?e (en$ar en e''a$" (or 'o de'
(atoi$ ,erm4nico. .ero &a+!a otra$ re,ione$. KC)mo eran" (or e<em('o" 6ore=" #,e*" Romoi$L Lo$ ma(a$
,eo,r45ico$ no dec!an nada. .or 'o dem4$" ?e $ ca$a e$t-ie$e en n ',ar otro no im(orta+a" 'o
im(ortante era ?e tendr!an na.
Ha $e -e!an en man,a$ de cami$a" a' +orde de n arriate (odando ro$a'e$" ca-ando" car(iendo"
mani('ando 'a tierra" tra$('antando t'i(ane$. De$(ertar!an con e' canto de 'a a'ondra (ara ir detr4$ de 'a$
carreta$" ton na ce$ta" a reco,er man=ana$" mirar!an &acer 'a manteca" tri''ar e' ,rano" e$?i'ar 'o$ cordero$"
cidar 'a$ co'mena$ * $e de'eitar!an con e' m,ido de 'a$ -aca$ * e' o'or de' &eno cortado. BNo m4$
e$critra$C BNo m4$ <e5e$C BNo m4$ a'?i'ere$ ?e (a,arC B.or?e tendr!an ca$a (ro(ia * comer!an 'o$ (o''o$
de $ corraC" 'e,m+re de $ &erto * cenar!an con 'o$ =eco$ (e$to$C
AB%aremo$ todo 'o ?e no$ ,$teC BNo$ de<aremo$ crecer 'a +ar+aC
Com(raron in$trmento$ de &ortic'tra * adem4$ n mont)n de co$a$ D?e ?i=4$ (dieran $er-irD" ta'e$
como na ca<a de &erramienta$ I$iem(re &ace 5a'ta en na ca$aJ * +a'an=a$" na cadena de a,rimen$or" na
+a@era (or $i en5erma+an" n term)metro * &a$ta n +ar)metro" D$i$tema 3a*ML$$acD (ara eE(erimento$ de
5!$ica" en ca$o de ?e $e 'e$ ocrriera &acer'o$. No e$tar!a de m4$" tam(oco I(or?e no $iem(re $e (ede
tra+a<ar 5eraJ tener a',na$ +ena$ o+ra$ de 'iteratra. H 'a$ +$caron" con5ndindo$e a -ece$ (or no $a+er
$i ta' o ca' 'i+ro Dera -erdaderamente n 'i+ro de +i+'iotecaD. #o-ard re$o'-i) e' (ro+'ema.
AB#a&C No nece$itaremo$ +i+'ioteca.
A.or otra (arte" ten,o 'a m!a Adec!a .cc&et.
Se or,ani=a+an de antemano. #o-ard ''e-ar!a $$ me+'e$" .cc&et $ ,ran me$a ne,ra2 $e
a(ro-ec&ar!an 'a$ cortina$ * con n (oco de +ater!a de cocina $er!a $5iciente. Se &a+!an (rometido ca''ar
todo e$o" (ero $$ ro$tro$ re$('andec!an. S$ co'e,a$ 'o$ nota+an Draro$D. #o-ard" ?e e$cri+!a in$ta'ado en
$ ((itre con 'o$ codo$ &acia a5era (ara redondear me<or $ +a$tarda" $o('a+a $ e$(ecie de $i'+ido a'
mi$mo tiem(o ?e entorna+a con eE(re$i)n ma'icio$a $$ (e$ado$ (4r(ado$. .cc&et" montado en n ,ran
ta+rete de (a<a" contina+a (oniendo cidado en 'o$ tra=o$ de $ a'ar,ada 'etra" (ero &inc&a+a 'a$ narice$ *
$e (e''i=ca+a 'o$ 'a+io$" como $i t-ie$e miedo de ?e $e 'e e$ca(ara $ $ecreto.
De$($ de diecioc&o me$e$ de +G$?eda$ no &a+!an encontrado nada. 7ia<aron (or todo$ 'o$ a'rededore$
de .ar!$ * de$de Amien$ &a$ta E-reE" de 6ontaine+ea &a$ta E' %a-re. Fer!an n cam(o ?e 5e$e
-erdadero cam(o" $in nin,Gn e$(ecia' inter$ en ?e 5e$e (intore$co" (ero n &ori=onte 'imitado 'o$
entri$tec!a. %!an de 'a -ecindad de otra$ ca$a$ * no o+$tante tem!an a 'a $o'edad. A -ece$ (arec!an decidir$e"
de$($ tem!an arre(entir$e m4$ tarde" cam+ia+an de o(ini)n (or?e e' ',ar 'e$ &a+!a (arecido ma'$ano" o
dema$iado eE(e$to a' -iento de' mar" o dema$iado cercano de na 54+rica" o de di5!ci' acce$o.
9
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#ar+ero 'o$ $a'-).
E' conoc!a $$ $e@o$ * n d!a 'e$ di<o ?e 'e &a+!an &a+'ado de na (ro(iedad en C&a-i,noi'e$" entre
Caen * 6a'ai$e. Se trata+a de na ,ran<a de treinta * oc&o &ect4rea$ con na e$(ecie de ca$ti''o * n &erto
en ('ena (rodcci)n.
7ia<aron &a$ta Ca'-ado$ * ?edaron ent$ia$mado$. S)'o ?e" (or 'a ,ran<a * 'a ca$a Ina no $er!a -endida
$in 'a otraJ (ed!an ciento carenta * tre$ mi' 5ranco$ * #o-ard o5rec!a no m4$ de ciento -einte mi'.
.cc&et $e o($o a $ em(ecinamiento" 'e ro,) ?e cediera * (or 5in di<o ?e ' $e &ar!a car,o de 'a
di5erencia. Era toda $ 5ortna" (ro-eniente de' (atrimonio de $ madre * de $$ econom!a$. Jam4$ &a+!a
dic&o na (a'a+ra de e$o" (e$ re$er-a+a e$e ca(ita' (ara na ,ran oca$i)n.
Todo e$t-o (a,ado &acia 5ine$ de 1800" $ei$ me$e$ ante$ de $ <+i'aci)n.
#o-ard *a no era co(i$ta. En n (rinci(io &a+!a continado en $$ 5ncione$ (or?e de$con5ia+a de'
(or-enir" (ero de$($ &a+!a rennciado" cando e$t-o $e,ro de 'o de 'a &erencia. No o+$tante" -o'-!a
com('acido a 'o de 'o$ $e@ore$ De$cam+o$ * 'a -!$(era de $ (artida o5reci) n (onc&e a todo$ 'o$ de 'a
o5icina.
.cc&et" a' contrario" $e mo$tr) &ra@o con $$ co'e,a$ * $e 5e" e' G'timo d!a" ,o'(eando 'a (erta con
toda$ $$ 5er=a$.
BTen!a ?e -i,i'ar 'o$ (a?ete$" &acer n mont)n de di'i,encia$" na$ (e?e@a$ com(ra$ toda-!a *
de$(edir$e de Dmoc&e'C
E' (ro5e$or 'e (ro($o n intercam+io e(i$to'ar (or e' ca' 'o mantendr!a a' corriente de 'a 'iteratra *
de$($ de ne-a$ 5e'icitacione$ 'e de$e) +ena $a'd. #ar+ero $e mo$tr) m4$ $en$i+'e a' reci+ir e' adi)$ de
#o-ard. A+andon) (or ' na (artida de domin)" (rometi) ir a -er'o" (idi) do$ ani$ette$ * 'o +e$).
Cando #o-ard -o'-i) a $ ca$a" a$(ir) na 'ar,a +ocanada de aire en $ +a'c)n * $e di<o/ D.or 5inD. La$
'ce$ de 'o$ me''e$ tem+'a+an en e' a,a" e' rmor de 'o$ )mni+$" a 'o 'e<o$" $e a(a,a+a. Record) 'o$ d!a$
5e'ice$ (a$ado$ en e$a ,ran cidad" 'o$ (icnic$ en e' re$tarante" 'a$ noc&e$ de teatro" 'o$ comadreo$ de $
(ortera" toda$ $$ co$tm+re$" * $inti) de$5a''ecer a $ cora=)n * na tri$te=a ?e no $e atre-i) a con5e$ar$e.
.cc&et $e (a$e) (or $ (ie=a &a$ta 'a$ do$ de 'a ma@ana. Ha no -o'-er!a m4$ a''! Btanto me<orC H $in
em+ar,o" (ara de<ar a',o de ' a''! ,ra+) $ nom+re en e' e$tcado de 'a c&imenea.
Ca$i todo e' e?i(a<e &a+!a $ido de$(ac&ado e' d!a anterior. Lo$ in$trmento$ de 'a+ran=a" 'o$ catre$" 'o$
co'c&one$" 'a$ me$a$" 'a$ $i''a$" na e$t5a" 'a +a@era * tre$ tone'e$ de #or,o@a ir!an (or e' Sena &a$ta E'
%a-re * de a&! $er!an eE(edido$ a Caen" donde #o-ard" ?e 'o$ e$(erar!a a''!" &ar!a ?e 5eran en-iado$ a
C&a-i,no''e$. .ero e' retrate de $ (adre" 'o$ $i''one$" 'a 'icorera" 'o$ 'i+ro$" e' re'o<" todo$ 'o$ o+<eto$
(recio$o$ 5eron (e$to$ en n coc&e de mdan=a$ ?e ir!a (or Nonancort" 7ernei' * 6a'ai$e. .cc&et
?i$o acom(a@ar'o.
Se in$ta') a' 'ado de' condctor" en 'a +an?eta" * c+ierto con $ 'e-ita m4$ -ie<a" con na +5anda"
mitone$ * $ 5o',o de tra+a<o" e' domin,o 90 de mar=o a 'a madr,ada $a'i) de 'a ca(ita'.
E' mo-imiento * 'a no-edad de' -ia<e 'o mant-ieron entretenido drante 'a$ (rimera$ &ora$. De$($ 'o$
ca+a''o$ aminoraron e' (a$o" 'o ?e (ro-oc) di$(ta$ con e' condctor * e' carretero. Se deten!an en
a'+er,e$ eEecra+'e$ * an?e re$(ond!an (or todo" .cc&et" (or eEce$o de (rdencia" dorm!a en 'o$
mi$mo$ ',are$. A' d!a $i,iente reanda+an 'a marc&a a' a'+a * e' camino" $iem(re i,a'" $e e$tira+a
$+iendo &a$ta 'a '!nea de' &ori=onte. Lo$ metro$ de (iedra$ $e $ced!an" 'a$ =an<a$ e$ta+an Nena$ de a,a" e'
cam(o $e eEtend!a en ,rande$ $(er5icie$ de n -erde mon)tono * 5r!o" 'a$ n+e$ corr!an (or e' cie'o" de
cando en cando ca!a 'a ''-ia. A' tercer d!a $e 'e-ant) na +orra$ca. E' to'do de' carra<e" ma' atado"
re$ta''a+a a' -iento como 'a -e!a de n na-!o. .cc&et e$condi) $ ro$tro +a<o 'a ,orra * cada -e= ?e a+r!a
$ ta+a?era" (ara (rote,er$e 'o$ o<o$" ten!a ?e dar$e -e'ta (or com('eto. A cada tm+o $ent!a tam+a'ear$e
detr4$ de ' a todo $ e?i(a<e * (rodi,a+a recomendacione$. A' -er ?e $ta$ no $er-!an (ara nada" cam+i)
10
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
de t4ctica2 $e &i=o e' ni@o +eno * $e mo$tr) com('aciente. En 'a$ ce$ta$ di5!ci'e$ em(<a+a 'a reda <nto
con 'o$ &om+re$. %a$ta ''e,) a (a,ar'e$ 'a co(a de$($ de 'a$ comida$. De$de entonce$ and-ieron m4$
'i,ero" tanto ?e en 'o$ a'rededore$ de 3a+r,e $e rom(i) e' e<e * e' carra<e ?ed) inc'inado. .cc&et 5e
en $e,ida adentro2 'a$ ta=a$ de (orce'ana e$ta+an &ec&a$ (eda=o$. Le-ant) 'o$ +ra=o$" rec&inaron $$
diente$ * ma'di<o a e$o$ do$ im+ci'e$. H 'a <ornada $i,iente $e (erdi) de+ido a ?e e' carretero $e
em+ria,)" (ero *a no 'e ?eda+an 5er=a$ (ara ?e<ar$e" 'a co(a de amar,ra e$ta+a Mena.
#o-ard &a+!a $a'ido de .ar!$ n d!a de$($ (ara (oder cenar na -e= m4$ con #ar+ero. L'e,) a' (atio
de 'a men$a<er!a a G'timo momento" de$($ de$(ert) 5rente a 'a catedra' de R4n2 $e &a+!a e?i-ocado de
di'i,encia.
E$a noc&e toda$ 'a$ ('a=a$ (ara Caen e$ta+an re$er-ada$ * como no $a+!a ? &acer 5e a' Teatro de 'a$
Arte$ * $onri) a $$ -ecino$ * 'e$ cont) ?e $e &a+!a retirado de $$ ne,ocio$ * ?e era 5'amante (ro(ietario
de na 5inca de 'o$ a'rededore$. Cando ''e,) a Caen" e' -ierne$" $$ +'to$ no e$ta+an a''!. Lo$ reci+i) e'
domin,o * 'o$ de$(ac&) en na carreta2 e' ,ran<ero &a+!a $ido a-i$ado de ?e ' 'o$ $e,ir!a na$ &ora$
de$($.
En 6a'ai$e" en e' no-eno d!a de $ -ia<e" .cc&et tom) n ca+a''o de re5er=o * &a$ta 'a (e$ta de $o' $e
and-o +ien. M4$ a''4 de #rette-i''e a+andonaron e' camino (rinci(a' * tomaron (or no tran$-er$a'. A cada
momento cre!an -er 'a torre de C&a-i,no''e$. A todo e$to 'a &e''a $e de$-anec!a &a$ta ?e (or 5in
de$a(areci) * $e encontraron en medio de cam(o$ arado$. La noc&e ca!a. KF $e (od!a &acerL .or 5in
.cc&et a+andon) e' carra<e" * c&a(oteando en e' +arro a-an=) a cam(o tra-ie$a. Cando $e acerca+a a 'a$
,ran<a$ 'o$ (erro$ 'adra+an. 3rita+a con toda$ $$ 5er=a$ (re,ntando c4' era e' camino. Nadie 'e
re$(ond!a. Le da+a miedo * $e a'e<a+a. De (ronto do$ 5aro'e$ +ri''aron. 7io n coc&e * $a'i) a $ encentro.
#o-ard e$ta+a adentro. K.ero adonde (od!a e$tar e' coc&e de mdan=aL Lo ''amaron drante na &ora en
medio de 'a$ tinie+'a$. .or 5in 'o,raron encontrar'o * ''e,aron a C&a-i,no'ie$.
>n ,ran 5e,o de rama$ * de (i@a$ ''amea+a en 'a $a'a. La me$a e$ta+a tendida. Lo$ me+'e$ ?e &a+!an
''e,ado en 'a carreta ''ena+an e' -e$t!+'o. No 5a'ta+a nada. Se $entaron a 'a me$a.
Le$ &a+!an (re(arado na $o(a de ce+o''a" n (o''o" tocino * &e-o$ dro$.
La anciana ?e cocina+a i+a de cando a (re,ntar $i todo e$ta+a a $ ,$to. E''o$ re$(ond!an/
ABO&" m* +eno" m* +enoC
BH e' ,ran (an ?e era di5!ci' cortar" 'a crema" 'a$ nece$" todo 'o$ de'eita+aC En e' (i$o &a+!a a,<ero$" 'o$
mro$ e$ta+an &Gmedo$. Sin em+ar,o" ec&a+an a'rededor de e''o$ mirada de $ati$5acci)n" mientra$ com!an
en 'a (e?e@a me$a" donde ard!a na -e'a. S$ ro$tro$ &a+!an enro<ecido a' aire 'i+re. Saca+an 'a +arri,a" $e
a(o*a+an en e' re$(a'do de $$ $i''a$" ?e cr<!an" * $e re(et!an/
ABHa e$tamo$ a?!" (e$C BF 5e'icidadC .arecer!a ?e 5e n $e@oC
.cc&et t-o 'a idea de dar na -e'ta (or e' &erto" i+a a $er *a medianoc&e. #o-ard no $e ne,).
Tomaron 'a -e'a * (rote,indo'a con n diario -ie<o" $e (a$earon a 'o 'ar,o de 'o$ arriate$.
Le$ ca$a+a ('acer nom+rar en -o= a'ta a 'a$ 'e,m+re$/
ABMira" =ana&oria$C BA&" co'e$C
De$($ in$(eccionaron 'o$ e$(a'dero$. .cc&et trat) de de$c+rir orote$. A -ece$ na ara@a &!a
(reci(itadamente (or e' mro * 'a$ do$ $om+ra$ de $$ cer(o$ $e di+<a+an en ' a,randada$" re(itiendo $$
ademane$.
De 'a$ (nta$ de 'a &ier+a ,otea+a e' roc!o. La noc&e e$ta+a com('etamente o+$cra * todo (ermanec!a
inm)-i' en medio de n ,ran $i'encio" de na ,ran ca'ma. A 'o 'e<o$ cant) n ,a''o.
La$ do$ (ie=a$ $e comnica+an entre $! (or na (ertecita ?e di$im'a+a e' em(a(e'ado. A' em+e$tir'a
con na c)moda" aca+a+an de &acer'e $a'tar 'o$ c'a-o$. La encontraron a+ierta. 6e na $or(re$a.
11
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Ha de$-e$tido$ * en 'a cama" aGn c&ar'aron drante n rato" de$($ $e drmieron. #o-ard de e$(a'da$"
con 'a +oca a+ierta" 'a ca+e=a de$c+ierta/ .cc&et $o+re e' 'ado derec&o" con 'a$ rodi''a$ en e' -ientre"
tocado con n ,orro de a',od)n. H 'o$ do$ ronca+an a' c'aro de 'a 'na ?e entra+a (or 'a$ -entana$.
2
BF a'e,r!a" a' otro d!a cando de$(ertaronC #o-ard 5m) na (i(a * .cc&et a$(ir) na (i=ca" ?e
$e,Gn di<eron &a+!an $ido 'a$ me<ore$ de $ -ida. De$($ $e a$omaron a 'a -entana (ara -er e' (ai$a<e.
En 5rente e$ta+an 'o$ cam(o$" a 'a derec&a n ,ranero * 'a torre de 'a i,'e$ia * a 'a i=?ierda na cortina de
4'amo$.
Do$ a'ameda$ (rinci(a'e$" 5ormando na cr=" di-id!an a' &erto en catro (arte$. La$ 'e,m+re$ e$ta+an
en 'e$ arriate$" donde $e er,!an" de tanto en tanto" ci(re$e$ enano$ * 4r+o'e$. .or n 'ado" na ,'orieta
de$em+oca+a en na (arra * (or e' otro" n mro $o$ten!a 'a$ e$(a'dera$2 na +a'a$trada" en e' 5ondo" da+a
a' cam(o. M4$ a''4 de' mro &a+!a n <ard!n" m4$ a''4 de 'a enramada n +o$?ecito" detr4$ de 'a +a'a$trada
n $endero.
Contem('a+an e$e (anorama cando n &om+re de ca+e''era entrecana * -e$tido con n 'e-it)n ne,ro"
a-an=) (or e' $endero ra$(ando con $ +a$t)n todo$ 'o$ +arrote$ de 'a +a'a$trada. La -ie<a $ir-ienta 'e$
in5orm) ?e era e' $e@or 7acor+ei'" n doctor 5amo$o en e' di$trito.
Lo$ otro$ nota+'e$ eran e' conde de 6a-er,e$" otrora di(tado" de ?ien $e recorda+an 'a$ tra(i$onda$2 e'
a'ca'de" $e@or 6orea" ?e -end!a madera" *e$o * toda c!a$e de co$a$2 e' notario" $e@or Mare$cot2 e' a+ate
Je5ro* * 'a $e@ora -ida de #ordin" ?e -i-!a de renta$. En canto a e''a mi$ma" 'a ''ama+an 'a 3ermaine
de+ido a' 5inado 3ermain" $ marido. Tra+a<a+a (or &ora$ (ero &+iera ?erido entrar a $er-ir a e$o$ $e@ore$.
E''o$ 'a ace(taron * $a'ieren (ara $ ,ran<a" $itada a n Ni')metro de di$tancia.
Cando ''e,aron a' (atio e' ,ran<ero" mae$e 3o*" -oci5era+a contra n mc&ac&o" * 'a ,ran<era" $entada
en n e$ca+e'" a(reta+a entre $$ (ierna$ a na (a-a a 'a ?e ce+a+a con +ocadi''o$ de &arina. E' &om+re
ten!a 'a 5rente e$trec&a" 'a nari= 5ina" 'a mirada ,ac&a * 'o$ &om+ro$ ro+$to$. La m<er era m* r+ia" de
()m'o$ (eco$o$ * ten!a e$e aire de $enci''e= ?e tienen 'o$ cam(e$ino$ de 'o$ -itra'e$ de 'a$ i,'e$ia$.
En 'a cocina &a+!a mano<o$ de c4@amo co',ado$ de' tec&o. Tre$ -ie<o$ 5$i'e$ $e e$ca'ona+an $o+re 'a a'ta
c&imenea. >n a(arador car,ado de 'o=a 5'oreada oc(a+a e' medio de 'a (ared2 * 'o$ -idrio$ de +ote''a de 'a$
-entana$ arro<a+an $o+re 'o$ ten$i'io$ de &o<a de 'ata * de co+re ro<o na '= maci'enta.
Lo$ do$ (ari$ien$e$ ?er!an &acer na in$(ecci)n" *a ?e &a+!an -i$to 'a (ro(iedad na $o'a -e= * m* (or
encima.
Mae$e 3o* * $ e$(o$a 'o$ e$co'taron * n ro$ario de ?e<a$ comen=).
Todo$ 'o$ edi5icio$" de$de 'a carreter!a &a$ta 'a de$ti'er!a nece$ita+an re(aracione$. %+iera de+ido
con$trir$e n aneEo (ara 'o$ ?e$o$" (oner a 'a$ -a''a$ &erra<e$ ne-o$" 'e-antar 'o$ cerco$" * -o'-er a
('antar na ,ran cantidad de man=ano$ en 'o$ tre$ (atio$.
De$($ -i$itaron 'o$ c'ti-o$. Mae$e 3o* 'o$ de$(reci). Se tra,a+an dema$iado e$tirco'" 'o$ acarreo$
co$ta+an mc&o" era im(o$i+'e $acar 'a$ (iedra$" 'a$ &ier+a$ ma'a$ en-enena+an 'o$ cam(o$2 * e$e
deni,ramiento de $ tierra aten) e' ('acer ?e #o-ard $ent!a cando camina+a (or e''a.
7o'-ieron (or na a-enida de &a*a$. De$de e$e 'ado $e -e!an e' (atio (rinci(a' * 'a 5ac&ada de 'a ca$a.
E$ta+a (intada de +'anco con re+orde$ amari''o$. E' co+erti=o * 'a +ode,a" e' &orno * 'a 'e@era 5orma+an
do$ a'a$ m4$ +a<a$ a 'o$ 'ado$. La cocina $e comnica+a con na (e?e@a $a'a. De$($ -en!a e' -e$t!+'o"
na $e,nda $a'a m4$ ,rande * e' $a')n. La$ catro (ie=a$ de' (rimer (i$o da+an a' corredor ?e mira+a a'
12
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
(atio. .cc&et oc() na con $$ co'eccione$" 'a G'tima $e de$tin) a 'a +i+'ioteca. Cando a+rieron 'o$
armario$ encontraron m4$ 'i+ro$ (ero no $e 'e$ ocrri) 'eer 'o$ t!t'o$. Lo m4$ r,ente era e' &erto. #o-ard
(a$) cerca de 'a enramada * de$c+ri)" +a<o 'a$ rama$" na m<er de *e$o. Se a(arta+a 'a$ 5a'da$ con do$
dedo$" ten!a 'a$ rodi''a$ 5'eEionada$ * 'a ca+e=a $o+re e' &om+ro" como $i temiera $er $or(rendida.
ABA&" (erd)n2 no $e mo'e$teC AH e$ta +roma 'e$ re$'t) tan di-ertida ?e 'a re(itieron -einte -ece$ (or d!a"
drante m4$ de tre$ $emana$.
A todo e$to" 'o$ -ecino$ de C&a-i,no''e$ ?er!an conocer'o$2 i+an a o+$er-ar'o$ (or 'a +a'a$trada. E''o$
ta(aron 'a$ a+ertra$ con ta+'a$. La (o+'aci)n $e mo'e$t).
.ara (rote,er$e de' $o'" #o-ard ''e-a+a en 'a ca+e=a n (a@e'o andado como n tr+ante" * .cc&et
$ ,orra2 $te ten!a" adem4$" n ,ran de'anta' con n +o'$i''o ade'ante en e' ?e $a'ta+an na ti<era$ de (odar"
$ (a@e'o de ce''o * $ ta+a?era. Con 'o$ +ra=o$ de$ndo$ * codo con codo" 'a+ra+an" e$carda+an"
(oda+an2 $e im(on!an tarea$" com!an tan r4(idamente como 'e$ era (o$i+'e" (ero i+an a tomar e' ca5 +a<o 'a
(arra" (ara ,o=ar e' (ai$a<e.
Si encontra+an n caraco'" $e acerca+an a ' * 'o a('a$ta+an &aciendo na meca con 'a +oca" como (ara
rom(er na ne=. No $a'!an $in 'a a=ada * (art!an en do$ a 'o$ ,$ano$ +'anco$ con tanta 5er=a ?e 'a
&erramienta $e &nd!a na$ tre$ (',ada$. .ara de$&acer$e de 'a$ or,a$ da+an a 'o$ 4r+o'e$ 5erte$ ,o'(e$ de
-ara" 5rio$amente.
#o-ard ('ant) na (eon!a en medio de' c$(ed * no$ tomate$ ?e de+er!an co',ar como 'o$ +ra=o$ de
na ara@a en 'a +)-eda de 'a ,'orieta.
.cc&et &i=o ca-ar n anc&o (o=o de'ante de 'a cocina * (re(ar) en ' tre$ com(artimiento$ donde
5a+ricar!a a+ono$ ?e &ar!an crecer n mont)n de co$a$ c*o$ re$ido$ (rodcir!an otra$ co$ec&a$" de 'a$ ?e
o+tendr!an m4$ a+ono$ * a$! inde5inidamente. H $o@a+a a' +orde de' 5o$o" * di-i$a+a n (or-enir con
monta@a$ de 5rto$" de$+ordante de 5'ore$" a-a'anc&a$ de 'e,m+re$... .ero mientra$ tanto no ten!an e$tirco'
de ca+a''o" tan Gti' (ara 'o$ $emi''ero$. Lo$ 'a+radore$ no -end!an" 'o$ (o$adero$ $e 'o re&$aron. .or 5in"
de$($ de mc&o +$car" a (e$ar de 'a$ o+<ecione$ * a+<rando de todo (dor" tom) 'a deci$i)n de Dir '
mi$mo a 'a ca,adaD.
6e cando e$ta+a con$a,rado a e$ta oc(aci)n ?e 'a $e@ora #ordin 'o a+ord) n d!a en e' camino
(rinci(a'. De$($ de $a'dar'o 'e (re,nt) (or $ ami,o. Lo$ o<o$ ne,ro$ de a?e''a (er$ona" m* +ri''ante$
an?e (e?e@o$" $$ encendido$ co'ore$" $ a('omo Iten!a &a$ta n (oco de +i,oteJ intimidaron a .cc&et.
Re$(ondi) con (ar?edad * -o'-i) 'a e$(a'da" de$corte$!a ?e #o-ard conden).
De$($ ''e,aron 'o$ d!a$ ma'o$" 'a nie-e" 'o$ ,rande$ 5r!o$. Se in$ta'aron en 'a cocina e &icieron
enre<ado$2 o $i no recorr!an 'a$ &a+itacione$" c&ar'a+an a' 'ado de' 5e,o" mira+an caer 'a ''-ia.
En Care$ma em(e=aron a e$(erar a 'a (rima-era * toda$ 'a$ ma@ana$ re(et!an D*a -ieneD. .ero 'a
(rima-era 5e tard!a * $e con$o'a+an en $ im(aciencia diciendo/ D*a -a a -enirD.
.or 5in -ieron +rotar a 'a$ ar-e<a$2 'o$ e$(4rra,o$ dieron mc&o. La -i@a (romet!a.
.e$to ?e entend!an de &ortic'tra" tam+in de+!an (oder dedicar$e a 'a a,ric'tra. H 'o$ a$a't) 'a
am+ici)n de c'ti-ar $ ,ran<a. Con $entido comGn * e$tdio (odr!an &acer'o" no ca+!a nin,na dda.
En (rimer ',ar" &a+!a ?e -er como $e 'a$ arre,'a+an 'o$ dem4$. Redactaron na carta con 'a ?e (ed!an
a' $e@or 6a-er,e$ ?e 'e$ (ermitiera -i$itar $ eE('otaci)n. E' conde 'e$ concedi) na entre-i$ta en $e,ida.
De$($ de na &ora de camino" ''e,aron a 'a 'adera de na co'ina ?e domina+a e' -a''e de' Orne. E' r!o
corr!a (or e' 5ondo" con $ino$idade$. #'o?e$ de ,reda ro<a $e 'e-anta+an de trec&o en trec&o * roca$ m4$
,rande$ 5orma+an a 'o 'e<o$ na e$(ecie de acanti'ado ?e $e er,!a de cara a 'a ''anra c+ierta de tri,a'e$
madro$. En 5rente" en 'a otra co'ina" 'a -e,etaci)n era tan a+ndante ?e oc'ta+a 'a$ ca$a$. E$ta+a di-idida
(or 4r+o'e$ en cadrado$ de$i,a'e$ marcado$ en medio de 'a &ier+a (or '!nea$ m4$ o+$cra$. La (ro(iedad
entera a(areci) de (ronto. Lo$ tec&o$ de te<a$ $e@a'a+an 'a ,ran<a. E' ca$ti''o de 5ac&ada +'anca $e encontra+a
13
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
a 'a derec&a con n +o$?e detr4$ * c$(ed ?e +a<a+a &a$ta e' r!o" donde na &i'era de ('4tano$ re5'e<a+an $
$om+ra.
Lo$ do$ ami,o$ $e metieron en na a'5a'5a ?e e$ta+an $ecando. M<ere$ ?e ''e-a+an $om+rero$ de (a<a"
(a@o'eta$ de indiana o -i$era$ de (a(e'" reco,!an con ra$tri''o$ e' &eno de<ado en e' $e'o2 * en e' otro
eEtremo de' ''ano" a' 'ado de 'a$ (ar-a$" 'a$ ,a-i''a$ eran arro<ada$ con ra(ide= a na 'ar,a carreta tirada (or
tre$ +e*e$. E' $e@or conde $e ade'ant) $e,ido (or $ admini$trador.
Ten!a n tra<e de +om+a$!" e' (orte tie$o" 'a$ (ati''a$ Dc&'etaD * $ aire era de ma,i$trado * de dand* a'
mi$mo tiem(o. Lo$ ra$,o$ de $ ro$tro" an cando &a+'a+a" no $e mo-!an.
Cando &+ieron intercam+iado 'a$ (rimera$ corte$!a$" eE('ic) e' $i$tema ?e a('ica+a a' 5orra<e. Se
-o'ca+an 'o$ &ace$ $in de$(arramar'o$" 'a$ (ar-a$ de+!an $er c)nica$ * 'a$ ,a-i''a$ ten!an ?e &acer$e
inmediatamente en e' mi$mo ',ar * de$($ amontonar$e (or decena$. En canto a 'a $e,adora in,'e$a" 'a
(radera era dema$iado de$i,a' (ara na m4?ina como e$a.
>na ni@a con 'o$ (ie$ de$ndo$ en c&anc'eta$ * c*o cer(o $e -e!a (or 'o$ de$,arrone$ de $ -e$tido"
da+a de +e+er a 'a$ m<ere$ -ertiendo $idra de n c4ntaro ?e ''e-a+a a(o*ado en 'a cadera. E' conde
(re,nt) de d)nde era e$a ni@a2 nadie $a+!a nada. La$ 5orra<era$ 'a &a+!an ''e-ado (ara ?e 'a$ $ir-iera
drante 'a $ie,a. Entonce$ enco,i) 'o$ &om+ro$ * $e a'e<) (ro5iriendo a',na$ ?e<a$ (or 'a inmora'idad de
ne$tra cam(a@a.
#o-ard e'o,i) 'a a'5a'5a. Era +a$tante +ena" en e5ecto" no o+$tante 'o$ e$tra,o$ de 'a c$cta. Lo$ 5tro$
a,r)nomo$ a+rieron 'o$ o<o$ cando o*eron 'a (a'a+ra c$cta. Dado 'a cantidad de anima'e$ ?e (o$e!a" $e
dedica+a a 'a$ (radera$ arti5icia'e$2 (or otra (arte" era n +en (recedente (ara 'a$ otra$ co$ec&a$" 'o ?e no
$iem(re $cede con 'a$ 5orra<era$.
AE$o" (or 'o meno$" me (arece irre5ta+'e. #o-ard * .cc&et re(itieron <nto$/ A BO&" irre5ta+'eC
E$ta+an en 'o$ '!mite$ de n terreno com('etamente ''ano" cidado$amente remo-ido. >n ca+a''o ?e
condc!an con 'a mano arra$tra+a na anc&a ca<a montada en tre$ reda$. Siete cc&i''a$ in$ta'ada$ en 'a
(arte de a+a<o a+r!an ra*a$ 5ina$ * (ara'e'a$ en 'a$ ca'e$ ca!a e' ,rano (or t+o$ ?e +a<a+an &a$ta e' $e'o.
AA?! Adi<o e' condeA $iem+ro na+o$. E' na+o e$ 'a +a$e de mi c'ti-o catriena'. AH *a comen=a+a a
&acer'e$ na demo$traci)n con 'a $em+radora cando n criado -ino a +$car'o. Lo nece$ita+an en e' ca$ti''o.
S admini$trador 'o reem('a=). Era n &om+re con cara de =orro * moda'e$ o+$e?io$o$.
L'e-) a D'o$ $e@ore$D a otro cam(o donde catorce 5orra<ero$" con e' (ec&o de$ndo * 'a$ (ierna$ $e(arada$"
$e,a+an centeno. La$ &oce$ $i'+a+an en 'a (a<a ?e $e ec&a+a a 'a derec&a. Cada no de e''o$ de$cri+!a
de'ante de $! n am('io $emic!rc'o" * todo$ en na mi$ma '!nea a-an=a+an a' mi$mo tiem(o. Lo$ do$
(ari$ien$e$ admiraron $$ +ra=o$ * $e $intieron (re$a de na -eneraci)n ca$i re'i,io$a (or 'a o('encia de 'a
tierra.
Recorrieron de$($ -aria$ (arce'a$ en ('ena 'a+or. E' cre(G$c'o ca!a * 'a$ corne<a$ $e (o$a+an en 'o$
$rco$.
De$($ 5eron a' encentro de' re+a@o. Lo$ carnero$ (ac!an (or toda$ (arte$ * $e o!a $ contino rmiar.
E' (a$tor" $entado en n tronco de 4r+o'" te<!a na media de 'ana con $ (erro a' 'ado de '.
E' admini$trador a*d) a #o-ard * .cc&et a 5ran?ear n -a''ado * (a$aron (or do$ ca$c&a$ en 'a$
?e &a+!a -aca$ rmiando +a<o 'o$ man=ano$.
Todo$ 'o$ edi5icio$ de 'a ,ran<a e$ta+an a,r(ado$ * oc(a+an 'o$ tre$ 'ado$ de (atio. A''! e' tra+a<o $e
&ac!a a m4?ina" (or medio de na tr+ina * ti'i=ando n arro*o ?e $e &a+!a de$-iado eE (ro5e$o. >na$
correa$ de cero i+an de n tec&o a' otro * en medio de' e$tirco' 5nciona+a na +om+a de &ierro.
E' admini$trador 'e$ $e@a') na$ (e?e@a$ a+ertra$ ?e &a+!a a ra$ de' $e'o en 'o$ redi'e$ * en 'o$
c&i?ero$" (erta$ in,enio$a$ ?e (od!an cerrar$e (or $! mi$ma$.
14
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
E' ,ranero e$ta+a a+o-edado como na catedra'" con arco$ de 'adri''o$ a(o*ado$ en mro$ de (iedra.
.ara di-ertir a 'o$ $e@ore$ na $ir-ienta arro<) (@ado$ de a-ena de'ante de 'a$ ,a''ina$. E' 4r+o' de' 'a,ar
'e$ (areci) ,i,ante$co * $+ieron a' (a'omar. Lo ?e 'o$ mara-i'') e$(ecia'mente 5e 'a 'ec&er!a. La$ cani''a$
?e &a+!a en 'a$ e$?ina$ $mini$tra+an a,a $5iciente como (ara inndar e' (i$o2 * a' entrar" $or(rend!a
na $en$aci)n de 5re$cra. %a+!a <arra$ (arda$ ''ena$ de 'ec&e &a$ta 'o$ +orde$ a'ineada$ en 'a$ +a'a$trada$.
En no$ cenco$ meno$ (ro5ndo$ &a+!a crema. Lo$ (ane$ de manteca $e a'inea+an como tro=o$ de na
co'mna de co+re * 'a e$(ma de$+orda+a 'o$ +a'de$ de &o<a'ata ?e aca+a+an de de<ar en e' $e'o.
.ero 'a <o*a de 'a ,ran<a era 'a +o*eri=a. #arrote$ de madera em(otrado$ (er(endic'armente en toda $
'on,itd 'a di-id!an en do$ $eccione$" 'a (rimera (ara e' ,anado" 'a $e,nda (ara e' (er$ona'. A''! a(ena$ $e
-e!a" (e$ toda$ 'a$ tronera$ e$ta+an cerrada$. Lo$ +e*e$ com!an atado$ con cadenita$ * $$ cer(o$
eE&a'a+an n ca'or ?e re+ota+a en e' tec&o +a<o. .ero a',ien encendi) 'a '=. De (ronto n &i'o de a,a
corri) (or 'a cana'eta ?e +ordea+a 'o$ comedero$. %+o m,ido$. Lo$ cerno$ $onaron como +a$tone$ ?e
$e entrec&ocan. Todo$ 'o$ +e*e$ (a$aron $$ &ocico$ (or entre 'o$ +arrote$ * +e+ieron 'entamente.
Lo$ ,rande$ ca+a''o$ de tiro entraron en e' (atio * 'o$ (otri''o$ re'inc&aron. En e' (i$o +a<o do$ o tre$
5aro'e$ $e encendieron" 'e,o de$a(arecieron. Lo$ tra+a<adore$ (a$a+an arra$trando $$ =eco$ (or 'a$
(iedra$ * 'a cam(ana ?e ''ama+a a comer $on).
Lo$ do$ -i$itante$ $e retiraron.
Todo 'o ?e &a+!an -i$to 'e$ encanta+a. La deci$i)n e$ta+a tomada. E$a mi$ma noc&e $acaron de $
+i+'ioteca 'o$ catro -o'Gmene$ de DLa ca$a rG$ticaD" &icieron ?e $e 'e$ en-iara e' cr$o de 3a$(arin * $e
$$cri+ieron a n diario de a,ric'tra.
.ara ir a 'a$ 5eria$ con m4$ comodidad com(raron n carricoc&e ?e #o-ard condc!a.
7e$tido$ con na +'$a a='" $om+rero de a'a anc&a" (o'aina$ &a$ta 'a$ rodi''a$ * con n +a$t)n de c&a'4n
en 'a mano" da+an -e'ta$ a'rededor de 'o$ anima'e$" 'e$ &ac!an (re,nta$ a 'o$ 'a+radore$" * no de<a+an de
a$i$tir a nin,na reni)n de a,ric'tore$.
A' (oco tiem(o a,o+ia+an a mae$e 3o* con $$ con$e<o$ * 'e$ re$'ta+a (rinci(a'mente de('ora+'e $
manera de +ar+ec&ar. .ero e' ,ran<ero $e a5erra+a a $ rtina. .idi) 'a (r)rro,a de n -encimiento $o (reteEto
de' ,rani=o. En canto a reci+o$" no dio nin,no. Ante 'o$ rec'amo$ m4$ <$to$" $ m<er $e ec&a+a a ,ritar.
.or 5in #o-ard dec'ar) $ intenci)n de no reno-ar e' arriendo.
De$de entonce$ mae$e 3o* a&orr) a+ono" de<) crecer 'a &ier+a ma'a" arrin) 'a tierra. H $e 5e con na
eE(re$i)n 5ero= ?e indica+a ('ane$ de -en,an=a.
#o-ard &a+!a (en$ado ?e -einte mi' 5ranco$" e$ decir m4$ de catro -ece$ e' (recio de' arriendo" $er!an
$5iciente$ a' (rinci(io. S notario de .ar!$ $e 'o$ en-i).
La 5inca com(rend!a ?ince &ect4rea$ de corra'e$ * (radera$" -eintitr$ de tierra$ ara+'e$ * cinco en
+ar+ec&o" +icada$ en n mont!c'o ''eno de (iedra$ a' ?e ''ama+an e' Cerro.
Se (rocraron todo$ 'o$ in$trmento$ indi$(en$a+'e$" catro ca+a''o$" doce -aca$" $ei$ cerdo$" ciento
$e$enta carnero$ *" como (er$ona'" do$ carretero$" do$ m<ere$" n mo=o de 'a+ran=a" n (a$tor * adem4$ n
,ran (erro.
.ara tener dinero en$e,ida -endieron e' 5orra<e. Le$ (a,aron en $ ca$a * e' oro de 'o$ na(o'eone$
contado$ $o+re 'a ca<a de 'a a-ena 'e$ (areci) m4$ re'ciente ?e ca'?ier otro" eEtraordinario * me<or.
En e' me$ de no-iem+re &icieron $idra. Era #o-ard ?ien a=ota+a a'D ca+a''o * .cc&et" $+ido a 'a
arte$a" re-o'-!a e' =mo con na (a'a. Jadea+an a' a(retar 'a (ren$a" +e+!an de 'a c+a" -i,i'a+an 'a$ e$(ita$"
''e-a+an =eco$ (e$ado$ * $e di-ert!an mc&!$imo.
6ie'e$ a' (rinci(io de ?e nnca $e tiene dema$iado tri,o" $(rimieron a'rededor de 'a mitad de $$
(radera$ arti5icia'e$ * como no ten!an a+ono $aron 'a$ torta$ de re$ido$ de 'a $idra ?e enterraron $in
tritrar" (or 'o ca' e' rendimiento 5e 'a$timo$o.
15
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A' a@o $i,iente $em+raron m* t(ido. %+o tormenta$ * 'a$ e$(i,a$ $e derramaron.
No o+$tante" $e em(ecinaron con e' tri,o candea'2 * $e ($ieron a 'im(iar e' Cerro2 ''e-a+an 'a$ (iedra$ en
n ce$to. Drante todo e' a@o" de 'a ma@ana a 'a noc&e" con ''-ia o con $o'" $e -e!a a' eterno ce$to" con e'
mi$mo &om+re * e' mi$mo ca+a''o" tre(ar" +a<ar * -o'-er a tre(ar 'a (e?e@a co'ina. A -ece$ #o-ard i+a
detr4$" detenindo$e en medio de 'a ce$ta (ara $ecar$e 'a 5rente.
Como no con5ia+an en nadie" e''o$ mi$mo$ cida+an a 'o$ anima'e$" * 'e$ admini$tra+an (r,a$" 'a-ati-a$.
So+re-inieron ,rande$ de$)rdene$. La mc&ac&a encar,ada de' ,a''inero ?ed) encinta. Tomaron a ,ente
ca$ada * (''aron 'o$ ni@o$" 'o$ (rimo$" 'a$ (rima$" 'o$ t!o$" 'a$ c@ada$. Toda na &orda -i-!a a eE(en$a$ de
e''o$ * decidieron dormir en 'a ,ran<a" (or trno.
.ero a 'a noc&e e$ta+an tri$te$. La $ciedad de 'a (ie=a 'o$ o5$ca+a * 3ermaine" ?e 'e$ ''e-a+a 'a$
comida$" re5n5@a+a en cada -ia<e. Lo$ en,a@a+an de mi' manera$. Lo$ ?e tra+a<a+an en e' ,ranero $e
''e-a+an tri,o en $$ c4ntaro$ de a,a. .cc&et $or(rendi) a no * eEc'am)" a' mi$mo tiem(o ?e 'o
em(<a+a &acia a5era (or 'o$ &om+ro$/
ABMi$era+'e" ere$ 'a -er,Oen=a de 'a a'dea ?e te -io nacerC
S (er$ona no in$(ira+a nin,Gn re$(eto. .or otra (arte" $ent!a remordimiento$ (ara con e' <ard!n. Todo $
tiem(o no $er!a dema$iado (ara mantener'o en +en e$tado. #o-ard $e oc(ar!a de 'a ,ran<a. Lo &a+'aron *
''e,aron a n acerdo.
Lo (rimero era tener +eno$ $emi''ero$. .cc&et &i=o con$trir no" de 'adri''o$. E' mi$mo (int) 'o$
+a$tidore$ * (or temor a 'o$ $o'e$ 5erte$ em+adrn) con ti=a toda$ 'a$ cam(ana$.
H tom) 'a (recaci)n de $acar 'a$ ca+e=a$ de 'o$ -4$ta,o$ con &o<a$. De$($ $e dedic) a 'a$ acodadra$.
.ro+) -aria$ c'a$e$ de in<erto$" in<erto$ en 5'ata" en corona" en e$cdete" in<erto &er+aceado" a 'a in,'e$a.
BCon c4nto cidado n!a 'o$ do$ '!+ere$C BC)mo a(reta+a 'a$ 'i,adra$C BF ca(a$ de n,Oento (ara
c+rir'a$C
Do$ -ece$ (or d!a toma+a 'a re,adera * 'a +a'ancea+a $o+re 'a$ ('anta$" como $i 'a$ e$t-ie$e incen$ando.
A medida ?e re-erdec!an +a<o e' a,a ?e ca!a como na ''-ia 5ina" 'e (arec!a ?e $acia+a $ (ro(ia $ed *
renac!a con e''a$. De$($" ''e-ado (or na e$(ecie de em+ria,e=" arranca+a 'a 5'or de 'a re,adera * -ert!a '
a,a a c&orro$" co(io$amente.
En 'a (nta de 'a enramada" cerca de 'a dama de *e$o" $e 'e-anta+a na e$(ecie de c&o=a &ec&a de tronco$.
.cc&et ,arda+a a''! $$ &erramienta$ * tam+in a''! (a$a+a &ora$ de'icio$a$ 'im(iando $emi''a"
e$cri+iendo eti?eta$" (oniendo en orden $$ macetita$. .ara de$can$ar $e $enta+a de'ante de 'a (erta" en
na ca<a" * $e (on!a a (ro*ectar me<ora$.
A' (ie de 'a e$ca'inata &a+!a &ec&o do$ cana$ti''o$ de ,eranio$2 entre 'o$ ci(re$e$ * 'o$ (era'e$ $em+r)
,ira$o'e$2 * como 'o$ arriate$ e$ta+an c+ierto$ (or ca(''o$ de oro * toda$ 'a$ a'ameda$ de arena ne-a" e'
<ard!n re$('andec!a con na a+ndancia de co'ore$ amari''o$.
.ero e' $emi''ero &er-!a en 'ar-a$ * a (e$ar de' a+ri,o de &o<a$ merta$" +a<o 'o$ +a$tidore$ (intado$ * +a<o
'a$ cam(ana$ em+adrnada$ $)'o creci) na -e,etaci)n ra?!tica. Lo$ ,a<o$ no (rendieron" 'o$ in<erto$ $e
de$(e,aron" 'a $a-ia de 'o$ acodo$ $e det-o" 'a$ ra!ce$ de 'o$ 4r+o'e$ e$ta+an +'anca$2 'o$ a'm4ci,o$ eran
na de$o'aci)n. E' -iento $e di-ert!a ec&ando a+a<o 'o$ ttore$ de 'a$ &a+ic&e'a$. E' eEce$o de a+ono
(er<dic) a 'a$ 5re$a$ * 'a 5a'ta de de$(nte a 'o$ tomate$.
6a''aron 'o$ +r)co'e$" 'a$ +eren<ena$" 'o$ na+o$ * 'o$ +erro$ de a,a" ?e &a+!a tratado de c'ti-ar en na
c+eta. De$($ de' de$&ie'o todo$ 'o$ a'caci'e$ $e (erdieron.
La$ co'e$ 'o con$o'aron. >na" $o+re todo" 'e &i=o a+ri,ar e$(eran=a$. Se eE(and!a" crec!a" aca+) (or $er
(rodi,io$a * a+$o'tamente income$ti+'e. BNo im(orta+aC .cc&et e$t-o contento de (o$eer n mon$tro.
Entonce$ intent) 'o ?e 'e (arec!a $er e' $mmm de' arte/ e' c'ti-o de' me')n.
16
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Sem+r) $emi''a$ de di-er$a$ -ariedade$ en ('ato$ ''eno$ de manti''o ?e ('ant) en $ $emi''ero. De$($
(re(ar) otro $emi''ero * cando todo e$t-o a (nto" tran$('ant) 'a$ ('anta$ m4$ &ermo$a$ * 'a$ c+ri) con
cam(ana$. Lo (od) todo a<$t4ndo$e a 'o$ (rece(to$ de' +en <ardinero" re$(et) 'a$ 5'ore$" de<) ca<ar 'o$
5rto$" e'i,i) no de cada rama" $(rimi) 'o$ otro$ * cando t-ieron e' tama@o de na ne=" ($o de+a<o de
$ corte=a na ta+'ita (ara e-itar ?e $e (drieran a' contacto con 'a +o$ta. Lo$ rocia+a" 'o$ -enti'a+a" ?ita+a
con $ (a@e'o e' -a&o de 'a$ cam(ana$ * $i a(arec!an n+e$" corr!a r4(idamente con na$ e$tera$. A 'a noc&e
no dorm!a. 7aria$ -ece$ &a$ta $e 'e-ant) * con $)'o $$ +ota$" en cami$a" tiritando" atra-e$a+a todo e' <ard!n
(ara ir a (oner 'a co+i<a de $ cama en 'a$ ca<onera$.
Lo$ me'one$ madraron.
A' (rimero #o-ard 'e ($o ma'a cara. E' $e,ndo no 5e me<or2 e' tercero tam(oco2 .cc&et encontra+a
na ne-a eEc$a (ara cada no" &a$ta ?e ''e,) e' G'timo ?e arro<) (or 'a -entana diciendo ?e no entend!a
nada de todo a?e''o.
E5ecti-amente2 como &a+!a c'ti-ado na <nto a otra e$(ecie$ di5erente$" 'o$ de'icio$o$ $e &a+!an
me=c'ado con 'o$ de &erta" 'o$ 3ran .ort,a' con 'o$ 3ran Mo,o'2 'a cercan!a de 'o$ tomate$ com('et) 'a
anar?!a" * e' re$'tado a+omina+'e 5eron no$ +a$tardo$ con ,$to a =a(a''o.
Entonce$ .cc&et $e -o'-i) &acia 'a$ 5'ore$. E$cri+i) a Dmoc&e' (ara ?e 'e en-iara ar+$to$ con
$emi''a$" com(r) na (ro-i$i)n de tierra de +re=a' * ($o mano$ a 'a o+ra con toda re$o'ci)n.
.ero ('ant) (a$ionaria$ a 'a $om+ra" (en$amiento$ a' $o'" c+ri) con e$tirco' 'o$ <acinto$" re,) 'o$ 'irio$
de$($ de 'a 5'oraci)n" de$tr*) 'o$ rododendro$ con (oda$ eEce$i-a$" e$tim') a 'a$ 5c$ia$ con co'a 5erte
* a$) n ,ranado a' eE(oner'o a' 5e,o en 'a cocina.
A' acercar$e e' 5r!o" a+ri,) a 'o$ e$caram<o$ +a<o cG('a$ de (a(e' m* ntado con $e+o2 eran como
(ane$ de a=Gcar $o$tenido$ en e' aire (or +a$tone$. Lo$ ttore$ de 'a$ da'ia$ eran ,i,ante$co$ * en medio de
e$a$ '!nea$ recta$ $e -e!an 'a$ ramita$ torto$a$ de n $)5ora <a(one$a ?e (ermanec!a inmta+'e" $in
marc&itar$e ni crecer.
A' 5in de centa$" *a ?e 'o$ 4r+o'e$ m4$ raro$ (ro$(eran en 'o$ <ardine$ de 'a ca(ita'" tam+in de+!an
&acer'o en C&a-i,no''e$. H .cc&et con$i,i) 'i'a$ de 'a India" ro$a$ de C&ina * eca'i(to$" (or entonce$ en
'o$ a'+ore$ de $ re(taci)n. Todo$ 'o$ eE(erimento$ 5raca$aron. E' e$ta+a cada -e= m4$ a$om+rado.
#o-ard" 'o mi$mo ?e '" tro(e=a+a con o+$t4c'o$. Se con$'ta+an mtamente" a+r!an n 'i+ro" (a$a+an
a otro" * de$($ no $a+!an ? re$o'-er ante 'a di-er,encia de o(inione$. La mar,a" (or e<em('o2 .-i$ 'a
recomienda" (ero en e' mana' Roret $e 'a com+ate.
En canto a' *e$o" a (e$ar de' e<em('o de 6ranN'in" Rie55e * e' $e@or Ri,ad no (arecen e$tar
ent$ia$mado$.
Lo$ +ar+ec&o$" $e,Gn #o-ard" eran n (re<icio ,)tico. Sin em+ar,o" Lec'erc $e@a'a 'o$ ca$o$ en 'o$
ca'e$ $on ca$i indi$(en$a+'e$. 3a$(arin cita a n 'ion$ ?e drante medio $i,'o c'ti-) cerea'e$ en n
mi$mo cam(o2 e$o in-a'ida 'a teor!a de 'a rotaci)n de c'ti-o$. T'' eEa'ta 'a 'a+ran=a en de$medro de 'o$
a+ono$2 B* a&! e$t4 e' ma*or #eat$on ?e $(rime 'o$ a+ono$ * 'a 'a+ran=aC
.ara (oner$e a' corriente en canto a (re-i$i)n de' tiem(o" e$tdiaron 'a$ n+e$ $e,Gn 'a c'a$i5icaci)n de
LNeM%oPard" Contem('a+an 'a$ ?e $e a'ar,an como crine$" 'a$ ?e $e (arecen a i$'a$" 'a$ ?e no tomar!a
(or monta@a$ de nie-e" tratando de di$tin,ir 'o$ nim+$ de 'o$ cirr$" 'o$ $trat$ de 'o$ cm'$. La$ 5orma$
cam+ia+an ante$ ?e e''o$ &+ie$en encontrado 'o$ nom+re$.
E' +ar)metro 'o$ en,a@)2 e' term)metro no 'e$ en$e@) nada * recrrieron entonce$ a' eE(ediente
ima,inado +a<o Li$ Q7 (or n $acerdote de Toraine. >na $an,i<e'a metida en n 5ra$co de+!a $+ir en
ca$o de ''-ia" (ermanecer en e' 5ondo $i e' tiem(o era +eno * e$ta+'e" a,itar$e $i amena=a+a tormenta. .ero
'a atm)$5era ca$i $iem(re contradi<o a 'a $an,i<e'a. .$ieron otra$ tre$ con 'a (rimera. La$ catro $e
com(ortaron de manera$ di5erente$.
17
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
De$($ de mc&o meditar #o-ard reconoci) ?e $e &a+!a e?i-ocado. S 5inca re?er!a e' ,ran c'ti-o"
e' $i$tema inten$i-o" * arrie$,) 'o ?e 'e ?eda+a de ca(ita' di$(oni+'e/ treinta mi' 5ranco$. A'entado (or
.cc&et" 'e dio e' de'irio de' a+ono. En e' 5o$o de 'a$ me=c'a$ 5eron amonton4ndo$e rama$" $an,re" tri(a$"
('ma$" todo 'o ?e (od!a de$c+rir. >ti'i=) e' 'icor +e',a" e' D'i=ierD $i=o" 'a 'e<!a "a01lmi, aren?e$
a&mado$" -arec" tra(o$" mand) +$car ,ano" trat) de 5a+ricar'o * con$ecente &a$ta e' 5in con $$
(rinci(io$" no to'er) ?e $e (erdie$e 'a orina2 $(rimi) 'o$ retrete$. A $ (atio ''e-a+an cad4-ere$ de an!ma'e$
con 'o$ ca'e$ a+ona+a $$ tierra$. S$ carro@a$ de$carti=ada$ e$ta+an e$(arcida$ (or 'o$ cam(o$. #o-ard
$onre!a en medio de e$ta in5ecci)n. >na +om+a in$ta'ada en na carreta e$c(!a <,o de e$tirco' en 'a$
co$ec&a$. A 'o$ ?e (on!an cara de de$a,rado 'e$ dec!a/
AB.ero $i e$ oro" e$ oroC
H 'amenta+a no tener m4$ e$tirco' toda-!a. BDic&o$o$ de 'o$ (a!$e$ en 'o$ ca'e$ &a* ,rta$ natra'e$
''ena$ de eEcremento$ de (4<aro$C
La co'=a 5e ende+'e" 'a a-ena mediocre * e' tri,o $e -endi) m* ma' de+ido a $ o'or. >na co$a eEtra@a
5e ?e Cerro" (or 5in 'im(io" rindi) meno$ ?e ante$. Cre*) con-eniente reno-ar $ materia'. Com(r) n
$acri5icador 3i''ame" n eEtir(ador 7a'cort" na $em+radora in,'e$a * e' ,ran arado de Mat&ie de
Dom+a$'e. E' carretero 'o$ deni,r). ABA(rende a $ar'o$C AB#eno" en$@emeC
Trata+a de en$e@ar" $e e?i-oca+a * 'o$ cam(e$ino$ $e +r'a+an.
Nnca (do &acer ?e re$(ondieran a 'o$ to?e$ de cam(ana. I+a $in ce$ar ,ritando detr4$ de e''o$" corr!a
de n ',ar a otro" anota+a $$ o+$er-acione$ en n cadernito" da+a cita$" 'a$ o'-ida+a * $ ca+e=a &er-!a
''ena de idea$ ind$tria'e$. Se (ro(on!a c'ti-ar 'a adormidera con mira$ a' o(io * $o+re todo e' a$tr4,a'o"
?e -ender!a con e' nom+re de Dca5 de 'a$ 5ami'ia$D.
.ara ?e $$ +e*e$ en,ordaran con m4$ ra(ide= 'o$ $an,ra+a cada ?ince d!a$.
No mat) a nin,no de $$ cerdo$ * 'o$ ce+a+a con a-ena $a'ada. .ronto e' c&i?ero re$'t) dema$iado
c&ico. Lo$ cerdo$ anda+an (or e' (atio" derri+a+an 'a$ cerca$" mord!an a todo e' mndo.
Drante 'o$ ,rande$ ca'ore$" -einticinco carnero$ $e ($ieron a dar -e'ta$ *" (oco tiem(o de$($"
re-entaron.
La mi$ma $emana" tre$ +e*e$ eE(iraron como con$ecencia de 'a$ 5'o+otom!a$ de #o-ard.
.ara de$trir 'a$ 'ar-a$ de a+e<orro $e 'e ocrri) encerrar a 'a$ ,a''ina$ en na <a'a con redita$ ?e do$
&om+re$ em(<a+an detr4$ de' arado" con 'o ca' no (do &acer meno$ ?e rom(er'e$ 'a$ (ata$.
6a+ric) cer-e=a con &o<a$ de ,ermandr!a * $e 'a dio a 'o$ $e,adore$ como $i 5era $idra. %+o do'ore$ de
-ientre. Lo$ ni@o$ ''ora+an" 'a$ m<ere$ ,em!an" 'o$ &om+re$ e$ta+an 5rio$o$. Todo$ amena=aron con ir$e *
#o-ard cedi).
Sin em+ar,o" (ara con-encer'o$ de 'a inocidad de $ +re+a<e" +e+i) de'ante de e''o$ -aria$ +ote''a$2 $e
$inti) ma'" (ero oc't) $$ do'ore$ tra$ na a(ariencia de <o-ia'idad. H &a$ta &i=o ?e ''e-aran 'a miEtra a $
ca$a. La +e+!a a 'a noc&e con .cc&et" * 'o$ do$ $e e$5or=a+an (or encontrar'a +ena. .or otra (arte" no
&a+!a ?e de<ar ?e $e (erdie$e.
Lo$ c)'ico$ de #o-ard $e &ac!an dema$iado 5erte$2 3ermaine 5e a +$car a' doctor.
Era n &om+re $erio" de 5rente con-eEa * ?e comen=) (or a$$tar a $ en5ermo. La co'erina de' $e@or
de+!a (ro-enir de e$a cer-e=a de 'a ?e &a+'a+a todo e' mndo. Fi$o $a+er c4' era $ com(o$ici)n * 'a
conden) en trmino$ cient!5ico$" con a'=amiento de &om+ro$. .cc&et" ?e &a+!a dado 'a receta" ?ed)
morti5icado.
A de$(ec&o de 'a$ enca'adra$ (ernicio$a$" de 'a 5a'ta de +inado * de 'o$ e$cardado$ intem(e$ti-o$"
#o-ard" a' a@o $i,iente" $e encontr) con na +ena co$ec&a de tri,o candea'. .en$) en $ecar'o (or
5ermentaci)n" a 'a &o'ande$a" $i$tema C'a(MMa*er" (ara 'o ca' 'o &i=o cortar todo de na -e= * amontonar en
18
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
&acina$ ?e $e de$&ar!an en canto e' ,a$ e$ca(ara de e''a$2 'e,o $er!an eE(e$ta$ a' aire 'i+re. De$($ de
e$o #o-ard $e retir) $in 'a menor in?ietd.
A' otro d!a" cando e$ta+an cenando" o*eron e' redo+'e de n tam+or +a<o 'a$ &a*a$. 3ermaine $a'i) (ara
-er de ? $e trata+a" (ero e' &om+re *a e$ta+a 'e<o$2 ca$i en$e,ida 'a cam(ana de 'a i,'e$ia re(ic) con
-io'encia.
La an,$tia &i=o (re$a en #o-ard. Se 'e-antaron e im(aciente$ (or in5ormar$e" $e encaminaron &acia e'
'ado de C&a-i,no''e$" con 'a$ ca+e=a$ de$c+ierta$. .
>na anciana (a$). No $a+!a nada. Det-ieron a n mc&ac&ito ?e re$(ondi)/
ACreo ?e $e (rendi) 5e,o.
H e' tam+or contin) redo+'ando * 'a cam(ana re(ic) m4$ 5erte. .or 5in ''e,aron a 'a$ (rimera$ ca$a$ de
'a a'dea. E' a'macenero 'e$ ,rit) de 'e<o$/ ABE' incendio e$ en 'o de $tede$C .cc&et ado(t) n (a$o
,imn4$tico * 'e dec!a a #o-ard ?e corr!a a' 'ado de ' $i,indo'e e' tren/
AB>no" do$" no" do$" marcando e' (a$o" como 'o$ ca=adore$ de 7incenne$C
E' camino ?e &a+!an tomado i+a $+iendo2 'a (endiente de' terreno 'e$ oc'ta+a e' &ori=onte. L'e,aron
arri+a" cerca de' Cerro" * de na $o'a o<eada com(rendieron 'a ma,nitd de' de$a$tre.
Toda$ 'a$ &acina$" (or toda$ (arte$" ard!an como -o'cane$ en 'a ('anicie (e'ada" en medio de 'a ca'ma de 'a
noc&e.
A'rededor de 'a m4$ ,rande &a+!a na$ tre$cienta$ (er$ona$" m4$ o meno$" * no$ mc&ac&o$ con (rti,a$
* ,anc&o$" a 'a$ )rdene$ de' $e@or 6orea" e' a'ca'de" con $ +anda trico'or" $aca+an (a<a de 'a cima (ara
(rote,er e' re$to.
#o-ard" en $ (reci(itaci)n" ca$i derri+a a 'a $e@ora #ordin" ?e e$ta+a a''!. De$($" a' ad-ertir a no de
$$ criado$" 'o a+rm) con in$'to$ (or no &a+er'e a-i$ado. E' criado" a' contrario" (or eEce$o de ce'o" &a+!a
corrido (rimero a 'a ca$a" 'e,o a 'a i,'e$ia" de$($ a 'o de' $e@or * &a+!a -e'to (or e' otro camino.
#o-ard (erdi) 'a ca+e=a. S$ criado$ 'o rodea+an * &a+'a+an todo$ a' mi$mo tiem(o B* ' (ro&i+!a ?e
derri+aran 'a$ &acina$" $('ica+a ?e 'o $ocorrie$en" eEi,!a a,a" ''ama+a a 'o$ +om+ero$C ABHa e$t4n ac4C A
eEc'am) e' a'ca'de. A BLa c'(a e$ $*aC Acontin) #o-ard. No (od!a contener$e" (ro5er!a co$a$
incon-eniente$2 * todo$ admiraron 'a (aciencia de' $e@or 6orea" ?e era n &om+re -io'ento $in em+ar,o"
como 'o indica+an $$ ,re$o$ 'a+io$ * $ mand!+'a de +''do,.
E' ca'or en 'a$ &acina$ $e &i=o tan 5erte ?e 5e im(o$i+'e a(roEimar$e a e''a$. #a<o 'a$ ''ama$
de-oradora$ 'a (a<a $e retorc!a con cre(itacione$" 'o$ ,rano$ de tri,o 5$ti,a+an 'o$ ro$tro$ como ,rano$ de
('omo. De$($" 'a &acina $e de$moron) como n anc&o +ra$ero de' ca' -o'a+an c&i$(a$. Ond'acione$
iri$ada$ $a'!an de a?e''a ma$a ro<a" 'a$ ?e $e,Gn 'a$ -ariacione$ de $ co'oraci)n" $e -e!an ro<a$ como e'
+erme'')n o+$cra$ como $an,re coa,'ada. La noc&e &a+!a ''e,ado" e' -iento $o('a+a2 tor+e''ino$ de &mo
en-o'-!an a 'a ,ente. >na (a-e$a" de tiem(o en tiem(o" (a$a+a (or e' cie'o ne,ro.
#o-ard contem('a+a e' incendio ''orando ca''adamente. S$ o<o$ de$a(arec!an +a<o $$ (4r(ado$
&inc&ado$ * todo $ ro$tro e$ta+a como a,randado (or e' do'or. La $e@ora #ordin <,etea+a con 'o$ 5'eco$
de $ c&a' -erde * 'o ''ama+a R(o+re $e@orD" trata+a de con$o'ar'o. .e$to ?e *a nada $e (od!a &acer" ten!a
D?e re$i,nar$eD.
.cc&et no ''ora+a. M* (4'ido" o m4$ +ien '!-ido" con 'a +oca a+ierta * 'o$ ca+e''o$ (e,ado$ (or e' $dor
5r!o" $e manten!a a(artado" (en$ati-o. .ero e' cra" ?e a(areci) de (ronto" mrmr) con -o= me'o$a/
ABA&" ? de$,racia" -erdaderamente2 e$ m* eno<o$oC BTen,an 'a $e,ridad de ?e com(artoC...
Lo$ otro$ no mani5e$ta+an nin,na tri$te=a. C&ar'a+an $onriente$" $e@a'ando a 'a$ ''ama$. >n -ie<o 'e-ant)
na$ +ri=na$ ?e ard!an (ara encender 'a (i(a. Lo$ ni@o$ $e ($ieron a +ai'ar. >no de 'o$ mirone$ &a$ta di<o
?e a?e''o era +a$tante di-ertido.
19
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ABSi" e$ &ermo$a" 'a di-er$i)nC A'e re('ic) .cc&et ?e aca+a+a de o!r'e.
E' 5e,o di$min*). Lo$ montone$ $e red<eron * na &ora de$($ no ?eda+an m4$ ?e ceni=a$ ?e
marca+an 'a tierra con manc&a$ redonda$ * ne,ra$. Entonce$ todo$ $e 5eron.
La $e@ora #ordin * e' a+ate Je5ro* acom(a@aron a 'o$ $e@ore$ #o-ard * .cc&et &a$ta $ domici'io.
.or e' camino" 'a -ida 'e &i=o a $ -ecino re(roc&e$ m* ama+'e$ (or 'a rde=a con ?e $e &a+!a
com(ortado * e' ec'e$i4$tico eE(re$) $ m* ,rande $or(re$a (or no &a+er (odido conocer &a$ta e$e
momento a e$e 5e'i,r$ $*o tan di$tin,ido.
Cando ?edaron $o'o$ +$caron 'a ca$a de' incendio * en ',ar de reconocer como todo e' mndo ?e 'a
(a<a &Gmeda &a+!a ardido e$(ont4neamente" $o$(ec&aron ?e $e trata+a de na -en,an=a. %a+!a $ido" $in
dda" mae$e 3o* Ko e' ca=ador de to(o$" ta' -e=L Sei$ me$e$ ante$ #o-ard &a+!a rec&a=ado 'o$ $er-icio$
de $te * &a+!a ''e,ado a $o$tener" en na reni)n" ?e $ (ro5e$i)n era 5ne$ta * ?e e' ,o+ierno de+!a
(ro&i+ir'a. E' &om+re" de$de a?e' d!a" ronda+a (or 'o$ a'rededore$. L'e-a+a +ar+a enteri=a * $ a$(ecto 'e$
(arec!a amena=ante" $o+re todo de noc&e cando $e a(arec!a en 'o$ 'inde$ de 'o$ (atio$ $acdiendo $ 'ar,a
(rti,a ''ena de to(o$ co',ado$.
La$ (rdida$ &a+!an $ido +a$tante ,rande$ *" (ara e-a'ar 'a $itaci)n en ?e $e encontra+an" .cc&et
tra+a<) oc&o d!a$ con 'o$ re,i$tro$ de #o-ard ?e 'e (arecieron Dn -erdadero 'a+erintoD. De$($ de (a$ar
re-i$ta a' diario" a' de corre$(ondencia * a' ma*or" c+ierto con nota$ * o+$er-acione$ e$crita$ con '4(i="
de$c+ri) 'a -erdad/ nin,na mercader!a (ara -ender" nada ?e co+rar * en 'a ca<a" cero. E' re$'tado era n
d5icit de treinta * tre$ mi' 5ranco$.
#o-ard no ?er!a creer nada de e$o * m4$ de -einte -ece$ -o'-ieron a &acer 'o$ c4'c'o$ de$de e'
(rinci(io. Siem(re ''e,a+an a 'a mi$ma conc'$i)n. BDo$ a@o$ m4$ de a,ronom!a como a?e''a * toda $
5ortna $e e$5mar!aC
E' Gnico remedio era -ender.
.or 'o meno$ &a+!a ?e con$'tar a n notario. La di'i,encia era dema$iado (eno$a2 .cc&et $e encar,)
de e''a.
Se,Gn 'a o(ini)n de' $e@or Mare$cot" 'o me<or era no decir nada. %a+'ar!a de 'a ,ran<a a c'iente$ $erio$ *
e$(erar!a ?e e''o$ &icieran $$ (ro(o$icione$.
ABM* +ienC Adi<o #o-ardA. BAGn tenemo$ tiem(o (or de'anteC
I+a a tomar n ,ran<ero2 de$($ $e -er!a.
ABNo $eremo$ m4$ de$,raciado$ ?e ante$C BS)'o ?e no$ -eremo$ o+'i,ado$ a &acer econom!a$C
A?e''o contraria+a a .cc&et a ca$a de 'a &ortic'tra * a',no$ d!a$ de$($ di<o/
ABTendr!amo$ ?e dedicarno$ a 'a ar+oric'tra eEc'$i-amente" no (or ('acer" $ino (or e$(ec'aci)nC >na
(era ?e $a'e tre$ $e'do$ de co$to B''e,a a -ender$e en 'a ca(ita' &a$ta a cinco * $ei$ 5ranco$C %a*
&ortic'tore$ ?e con 'o$ a'+arico?e$ $e &acen de na renta de -einticinco mi' 'i+ra$. En San .eter$+r,o"
drante e' in-ierno B$e (a,a n na(o'e)n e' racimo de -a$C BE$ na &ermo$a ind$tria" tiene$ ?e
reconocer'oC KH ? ce$taL BCidado$" e$tirco' * (a$ar'e 'a ti<eraC
H eEcit) de ta' manera 'a ima,inaci)n de #o-ard ?e" inmediatamente" +$caron en $$ 'i+ro$ 'a
nomenc'atra de ('anta$ (ara com(rar2 * cando &+ieron e'e,ido nom+re$ ?e 'e$ (arecieron mara-i''o$o$"
$e diri,ieron a n -i-ero de 6a'ai$e c*o encar,ado $e a(re$r) a $mini$trar'e$ tre$cienta$ ('anta$ ?e 'e
&a+!a $ido im(o$i+'e -ender.
%a+!an ''amado a n cerra<ero (ara 'o$ ttore$" a n 5erretero (ara 'o$ ten$ore$" a n car(intero (ara 'o$
$o(orte$. La$ 5orma$ de 'o$ 4r+o'e$ 5eron di+<ada$ (or ade'antado. >no$ (eda=o$ de madera en 'a (ared
&ac!an 'a$ -ece$ de cande'a+ro$. Do$ (o$te$ en cada eEtremo de 'o$ arriate$ $o$ten!an a'am+re$
&ori=onta'mente2 * en e' <ard!n" no$ aro$ indica+an 'a e$trctra de 'o$ <arrone$" * -ari''a$ c)nica$ 'a de 'a$
20
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
(ir4mide$" de modo ?e cando $e ''e,a+a a 'a ca$a $e cre!a e$tar -iendo 'a$ (ie=a$ de a',na m4?ina
de$conocida o 'a arma=)n de no$ 5e,o$ arti5icia'e$.
Cando ca-aron 'o$ &o*o$" cortaron 5a$ (nta$ de toda$ 'a$ ra!ce$ +ena$ o ma'a$" * 'a$ enterraron en
a+ono $inttico. Sei$ me$e$ de$($ 'a$ ('anta$ e$ta+an merta$. BNe-o$ (edido$ a' -i-ero * ne-a$
('antacione$ en &o*o$ m4$ (ro5ndo$ toda-!aC .ero como 'a ''-ia em(a() e' $e'o" 'o$ in<erto$ $e enterraron
$o'o$ * 'o$ 4r+o'e$ $e $o'taron.
L'e,) 'a (rima-era * .cc&et $e dedic) a 'a (oda de 'o$ (era'e$. No toc) 'a$ rama$ (rinci(a'e$" re$(et)
'o$ reto@o$ * o+$tinado en (oner en e$cadra 'a$ d?e$a$ ?e de+!an 5ormar 'o$ cordone$ ni'atera'e$" 'a$
rom(!a o 'a$ arranca+a in-aria+'emente. En canto a 'o$ dra=nero$" $e &i=o n enredo con 'a$ rama$ madre"
'a$ $+madre$ * 'a$ $e,nda$ $+madre$. %eco$ * ''eno$ a(arec!an $iem(re donde no corre$(ond!a * era
im(o$i+'e o+tener n rect4n,'o (er5ecto en 'a e$(a'dera con $ei$ rama$ a 'a derec&a * $ei$ a 'a i=?ierda" no
com(rendida$ 'a$ do$ (rinci(a'e$ (ara ?e en con<nto 5ormaran n &ermo$o e$(ina=o de (e$cado.
#o-ard trat) de mane<ar 'o$ a'+arico?e$. Se re+e'aron. Cort) 'o$ tronco$ a' ra$ de' $e'o. Nin,no
-o'-i) a crecer. Lo$ cere=o$" a 'o$ ca'e$ 'e$ &a+!a &ec&o inci$ione$" (rod<eron ,oma.
.rimero (odaron m* a'to" 'o ?e $ec) 'a$ *ema$ de 'a +a$e2 de$($ dema$iado +a<o" 'o ?e (rodc!a
c&(one$ * con 5recencia -aci'a+an (or?e no $a+!an di$tin,ir 'o$ +otone$ 5o'iare$ de 'o$ 5'ora'e$. Lo$
&a+!a (e$to contento$ e' tener 5'ore$" (ero cando reconocieron $ error arrancaron 'a$ tre$ carta$ (arte$
(ara 5orta'ecer a' re$to.
%a+'a+an $in ce$ar de 'a $a-ia * de' Dcam+imD" de 'a$ e$(a'dera$" de rotrar" de de$*emar. En medio de'
comedor ten!an" en n cadro" 'a 'i$ta de $$ ('ante'e$" con n nGmero ?e $e re(et!a en e' &erto" en n
(e?e@o (eda=o de madera" a' (ie de' 4r+o'.
Le-antado$ de$de e' a'+a" tra+a<a+an &a$ta 'a noc&e" con e' (orta&erramienta$ en 'a cintra. En 'a$ 5r!a$
ma@ana$ de (rima-era #o-ard $e de<a+a $ c&a?eta te<ida +a<o 'a +'$a" .cc&et $ -ie<a 'e-ita +a<o e'
rG$tico de'anta'. H 'a ,ente ?e (a$a+a 5'an?eando 'a +a'a$trada 'o$ o!a to$er en 'a ne+'ina.
A -ece$ .cc&et $aca+a e' mana' de' +o'$i''o * e$tdia+a n (4rra5o" de (ie" con $ a=ada a' 'ado" en 'a
mi$ma actitd de' <ardinero ?e decora+a 'a (ortada de' 'i+ro. E' (arecido &a$ta ''e,) a &a'a,ar'o mc&o.
Sinti) m4$ e$timaci)n (or e' ator.
#o-ard e$ta+a continamente encaramado en na a'ta e$ca'era de'ante de 'a$ (ir4mide$. >n d!a 'e dio n
mareo * no atre-indo$e a +a<ar 'e ,rit) a .cc&et ?e 5e$e a $ocorrer'o.
.or 5in 'a$ (era$ a(arecieron2 * tam+in &a+!a cire'a$. Entonce$ em('earon contra 'o$ (4<aro$ todo$ 'o$
arti5icio$ recomendado$. .ero 'o$ de$te''o$ de 'o$ 5ra,mento$ de e$(e<o encandi'a+an" 'a$ tarre@a$ de' mo'ino
de -iento 'o$ de$(erta+an drante 'a noc&e * 'o$ ,orrione$ $e (o$a+an en e' e$(anta(4<aro$. %icieron otro *
&a$ta n tercero" con otra ro(a" (ero todo 5e inGti'.
No o+$tante (od!an e$(erar a',no$ 5rto$. .cc&et aca+a+a de entre,ar $ in5orme a #o-ard cando de
(ronto retm+) e' treno * 'a ''-ia comen=) a caer2 na ''-ia (e$ada * -io'enta. E' -iento" (or inter-a'o$"
$acd!a a toda$ 'a$ e$(a'dera$. Lo$ ttore$ ca!an no tra$ otro * 'o$ de$dic&ado$ (era'e$ $e +am+o'ea+an
entrec&ocando $$ (era$.
.cc&et" $or(rendido (or e' c&a(arr)n" $e &a+!a re5,iado en 'a ca$c&a. #o-ard e$ta+a en 'a cocina.
7e!an de'ante de e''o$ n tor+e''ino de tro=o$ de madera" rama$" te<a$" * 'a$ m<ere$ de 'o$ marinero$ ?e en
'a co$ta" a die= 'e,a$ de a''!" mira+an e' mar" no ten!an 'o$ o<o$ m4$ a+ierto$ ni e' cora=)n m4$ o(rimido ?e
e''o$. De$($" de ,o'(e" 'o$ $o(orte$ * 'a$ +arra$ de 'a$ contrae$(a'dera$" con e' enre<ado $e de$('omaron en
'o$ arriate$.
BF cadro cando &icieron 'a in$(ecci)nC La$ cere=a$ * 'a$ cire'a$ c+r!an 'a &ier+a entre e' ,rani=o
?e $e derret!a. No $e &a+!a $a'-ado ni na (era. A(ena$ $i ?eda+an a',na$ man=ana$ * con eEce(ci)n de
21
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
na docena" m4$ o meno$" toda 'a co$ec&a de dra=no$ roda+a (or 'o$ c&arco$" a' +orde de 'a$ ('anta$
arrancada$ de ra!=.
De$($ de 'a cena" en 'a ?e comieron m* (oco" .cc&et di<o con -o= +a<a/
A%ar!amo$ +ien en ir a -er 'a ,ran<a" (or $i &a $cedido a',o.
AB#a&C B.ara de$c+rir m4$ moti-o$ de tri$te=a toda-!aC
A.ede $er" (or?e a decir -erdad" no &emo$ $ido 5a-orecido$ (or 'a $erte" (reci$amente. AH $e ?e<a+an
de 'a .ro-idencia * de 'a Natra'e=a.
#o-ard" con e' codo en 'a me$a" emit!a $ (e?e@o $$rro" * como todo$ 'o$ do'ore$ $on no" -o'-ieron
a $ memoria 'o$ anti,o$ (ro*ecto$ a,r!co'a$" (artic'armente 'o de 'a$ 5c'a$ * na ne-a c'a$e de ?e$o.
.cc&et re$(ira+a rido$amente * a' mi$mo tiem(o ?e $e met!a en 'a nari= (i=ca$ de ta+aco" (en$a+a ?e
$i 'a $erte 'o &+ie$e ?erido ' $er!a a&ora miem+ro de na $ociedad de a,ric'tra" +ri''ar!a en 'a$
eE(o$icione$" $e 'o mencionar!a en 'o$ diario$.
#o-ard ec&) a'rededor de ' na mirada de (e$adm+re.
ABA 5e m!aC BMe dan ,ana$ de de$&acerme de todo e$to (ara e$ta+'ecerno$ en otra (arteC
AComo tG ?iera$ Adi<o .cc&etA. H n momento de$($/
ALo$ atore$ no$ recomiendan $(rimir todo cana' directo. .or?e $i no 'a $a-ia $e -e contrariada * e'
4r+o'" 5or=o$amente" $5re. .ara e$tar +ien nece$itar!a no tener 5rto$. Sin em+ar,o" 'o$ ?e no $e (odan ni
a+onan nnca" 'o$ (rodcen" meno$ ,rande$" e$ cierto" (ero m4$ $a+ro$o$. BEEi<o ?e me 'o eE('i?enC BH no
$o'o cada e$(ecie rec'ama cidado$ (artic'are$" $ino cada e<em('ar" $e,Gn e' c'ima" 'a tem(eratra * n
mont)n de co$a$C KC4' e$ 'a re,'a" entonce$L KH ? e$(eran=a de Eito o de +ene5icio (odemo$ tenerL
#o-ard 'e re$(ondi)/
AEn 3a$(arin -er4$ ?e e' +ene5icio no (ede $o+re(a$ar 'a dcima (arte de' ca(ita'. .or 'o tanto $er!a
me<or de(o$itar e' dinero en n +anco2 a' ca+o de ?ince a@o$" (or acm'aci)n de intere$e$ $e tendr!a e'
do+'e $in nece$idad de amar,ar$e 'a -ida.
.cc&et +a<) 'a ca+e=a.
AE$to de 'a ar+oric'tra Kno $er4 na +romaL
A BComo 'a a,ronom!aC Are('ic) #o-ard.
Le,o $e ac$aron de &a+er $ido dema$iado am+icio$o$ * re$o'-ieron ?e en ade'ante cidar!an me<or $
tra+a<o * $ dinero. >na (oda de cando en cando $er!a $5iciente (ara e' &erto. La$ contrae$(a'dera$
5eron (ro$cri(ta$ * no reem('a=aron 'o$ 4r+o'e$ merto$2 (ero ?edar!an no$ c'aro$ m* 5eo$" a meno$ ?e
de$tr*eran todo$ 'o$ ?e &a+!an ?edado en (ie. KC)mo $e 'a$ arre,'ar!anL
.cc&et &i=o no$ canto$ di+<o$ -a'indo$e de $$ Gti'e$ de matem4tica$. #o-ard 'e da+a con$e<o$.
No ''e,a+an a nada $ati$5actorio. 6e'i=mente encontraron en $ +i+'ioteca 'a o+ra de #oitard intit'ada )l
+r2uite!to de los 3ardines.
E' ator 'o$ di-ide en na in5inidad de ti(o$. E$t4" en (rimer ',ar" e' de ti(o me'anc)'ico * rom4ntico"
caracteri=ado (or 'a$ $iem(re -i-a$" 'a$ rina$" 'a$ tm+a$ * n D-oto a 'a 7ir,en ?e $e@a'a e' ',ar donde n
$e@or ca*) +a<o e' acero de n a$e$inoD2 e' de ti(o terri+'e $e com(one con roca$ ine$ta+'e$" 4r+o'e$
de$tro=ado$" ca+a@a$ incendiada$2 e' de ti(o eE)tico ('antando cirio$ de' .erG D(ara de$(ertar recerdo$ a n
co'ono o n -ia<eroD. E' de ti(o $erio de+e tener" como Ermenon-i''e" n tem('o a 'a 5i'o$o5!a. Lo$ o+e'i$co$
* 'o$ arco$ de trin5o $on caracter!$tico$ de' ti(o ma<e$to$o2 e' m$,o * 'a$ ,rta$" de' de ti(o mi$terio$o2 n
'a,o" de' de ti(o $o@ador. Tam+in &a* e' de ti(o 5ant4$tico" c*o m4$ +e''o e$(cimen $e -e!a anta@o en n
<ard!n Prtem+r,$" *a ?e en ' $e encontra+a $ce$i-amente n <a+a'!" n ermita@o" -ario$ $e('cro$ *
na +arca ?e $e a(arta+a $o'a de 'a ori''a * ''e-a+a a n $a'oncito donde c&orro$ de a,a 'o em(a(a+an a
no en canto $e $enta+a en e' $o54.
22
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Ante e$te &ori=onte de mara-i''a$" #o-ard * .cc&et t-ieron como n de$'m+ramiento. E' ti(o
5ant4$tico 'e$ (areci) e$tar re$er-ado a 'o$ (r!nci(e$. E' tem('o a 'a 5i'o$o5!a $er!a n e$tor+o. E' eE -oto a 'a
madona carecer!a de todo $entido" dado 'a 5a'ta de a$e$ino$" * ?e $e a,antaran 'o$ co'ono$ * -ia<ero$" (ero
'a$ ('anta$ americana$ eran m* cara$. .ero 'a$ roca$ eran (o$i+'e$" 'o mi$mo ?e 'o$ 4r+o'e$ de$tro=ado$"
'a$ $iem(re -i-a$ * e' m$,o2 * ''e-ado$ (or n ent$ia$mo (ro,re$i-o" de$($ de mc&o$ tanteo$" con 'a
a*da de n $o'o criado * con na $ma m!nima" 5a+ricaron na re$idencia ?e no ten!a i,a' en todo e'
de(artamento.
La enramada" a+ierta a?! * a''4" da+a '= a' +o$?eci''o ''eno de a'ameda$ $ino$a$ con 5orma de
'a+erinto. En 'a (ared de' e$(a'dar" &a+!an ?erido &acer n arco (or de+a<o de' ca' $e -iera 'a (er$(ecti-a.
Como 'a a'+ardi''a no (od!a mantener$e $$(endida" e' re$'tado &a+!a $ido na +rec&a enorme con rina$ en
e' $e'o.
%a+!an $acri5icado 'o$ e$(4rra,o$ (ara eri,ir en e$e ',ar na tm+a etr$ca" e$ decir" n cadri'4tero de
*e$o ne,ro de $ei$ (ie$ de a'tra * con 'a a(ariencia de na (errera. En 'a$ e$?ina$ &a+!a catro (icea$
5'an?eando e' monmento ?e $er!a coronado (or na rna * enri?ecido con na in$cri(ci)n.
A' otro 'ado de 'a &erta" na e$(ecie de Ria'to $ortea+a n e$tan?e con conc&a$ de me<i''one$
incr$tada$ en $$ +orde$. La tierra c&(a+a e' a,a" (ero Bno im(orta+aC Ha $e 5ormar!a n 5ondo de arci''a
?e 'a retendr!a.
La ca$c&a &a+!a $ido tran$5ormada en ca+a@a rG$tica mediante no$ -idrio$ de co'or. En 'o a'to de'
em(arrado" $ei$ 4r+o'e$ en e$cadra $o$ten!an n $om+rero de 'at)n" todo 'o ca' re(re$enta+a na (a,oda
c&ina.
%a+!an ido a 'a$ ori''a$ de' Orne a +$car ,ranito" 'o &a+!an roto" nmerando 'o$ 5ra,mento$" ?e ''e-aron
e''o$ mi$mo$ en na carreta" 'e,o &a+!an (e,ado 'o$ (eda=o$ con cemento acm'4ndo'o$ no$ $o+re otro$2
* en medio de' c$(ed $e eri,i) n (e@a$co" (arecido a na ,i,ante$ca (a(a.
A',o m4$ 5a'ta+a (ara com('etar 'a armon!a. Ta'aron e' ti'o m4$ ,rande de 'a enramada I*a ca$i tota'mente
$eco" (or otra (arteJ * 'o aco$taron a 'o 'ar,o de' <ard!n" de modo ?e $e 'o (od!a creer ''e-ado (or n
torrente o derri+ado (or e' ra*o.
Terminada 'a tarea" #o-ard" ?e e$ta+a en 'o a'to de 'a e$ca'inata" ,rit) de 'e<o$/
A BDe a?! $e -e me<orC
AB7e me<orC A$e re(iti) en e' aire. .cc&et re$(ondi)/ ABHa -o*C
A BHa -o*C
A BMiraC B>n ecoC ABEcoC
E' ti'o" &a$ta entonce$" &a+!a im(edido ?e $e (rod<era2 lo 5a-orec!a 'a (a,oda" ?e e$ta+a de cara a'
,ranero" c*a (arte $(erior re+a$a+a 'a enramada.
.ara (ro+ar e' eco $e entret-ieron ,ritando co$a$ di-ertida$. #o-ard -oci5er) a',na$ o+$cena$.
%a+!a ido -aria$ -ece$ a 6a'ai$e" $o (reteEto de reci+ir dinero" * $iem(re &a+!a -e'to con (e?e@o$
(a?ete$ ?e ,arda+a en $ c)moda. >na ma@ana .cc&et $a'i) (ara ir a #rette-i''e * -o'-i) m* tarde"
con n ce$to ?e oc't) de+a<o de $ cama.
A' otro d!a" a' de$(ertar" #o-ard 5e $or(rendido. Lo$ do$ (rimero$ te<o$ de 'a ,ran a'ameda" ?e e' d!a
anterior aGn eran e$5rico$" ten!an 5orma de (a-o$ rea'e$ * n ccrc&o con do$ +otone$ de (orce'ana
$im'a+a e' (ico * 'o$ o<o$.
.cc&et $e &a+!a 'e-antado a' a'+a" * tem+'ando (or temor a $er de$c+ierto" &a+!a recortado 'o$ do$
4r+o'e$ de acerdo con 'o$ 5o''eto$ en-iado$ (or Dmoc&e'. Sei$ me$e$ de$($" 'o$ otro$" de$($ de
a?e''o$" imita+an" m4$ o meno$" a (ir4mide$" c+o$" ci'indro$" cier-o$ o $i''one$. .ero nada i,a'a+a a 'o$
(a-o$ rea'e$. #o-ard 'o reconoci)" con ,rande$ e'o,io$.
23
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
H $o (reteEto de &a+er o'-idado $ a=ada" ''e-) a $ com(a@ero a' 'a+erinto. .or?e ' tam+in &a+!a
a(ro-ec&ado 'a a$encia de .cc&et (ara &acer a',o $+'ime.
La (erta ?e da+a a' cam(o e$ta+a c+ierta (or na ca(a de *e$o en 'a ca' $e a'inea+an" en m* +en
orden" ?iniento$ &orni''o$ de (i(a re(re$entando a A+dMe'MSader" ne,ro$" trco$" m<ere$ de$nda$" (ata$ de
ca+a''o * ca'a-era$.
ABCom(rende a&ora mi im(acienciaC
ABHa 'o creoC
H emocionado$" $e +e$aron.
Como todo$ 'o$ arti$ta$" eE(erimentaron 'a nece$idad de' a('a$o * #o-ard (en$) en o5recer na ,ran
cena.
A BCidadoC Adi<o .cc&etA. 7a$ a em(e=ar con 'a$ rece(cione$... BE$ n a+i$moC
A (e$ar de todo" re$o'-ieron &acer'o.
De$de ?e e$ta+an en 'a re,i)n $e &a+!an mantenido a(artado$. Todo e' mndo" (or e' de$eo de
conocer'o$" ace(t) 'a in-itaci)n" con eEce(ci)n de' conde de 6a-er,e$" ''amado de 'a ca(ita' (or ne,ocio$. Se
-o'-ieron entonce$ &acia e' $e@or %re'" $ 5act)tm.
#e'<am+e" e' (o$adero" anti,o c&e5 en Li$ieE" cocinar!a a',no$ ('ato$. H en-iar!a n mo=o. 3ermaine
&a+!a recrrido a 'a encar,ada de' corra' * Marianne" 'a $ir-ienta de 'a $e@ora #ordin" ir!a tam+in. De$de 'a$
catro 'a re<a e$t-o a+ierta de (ar en (ar * 'o$ do$ (ro(ietario$" ''eno$ de im(aciencia" e$(era+an a $$
in-itado$.
%re' $e det-o +a<o 'a$ &a*a$ (ara -o'-er a (oner$e 'a 'e-ita. De$($ ''e,) e' cra" -i$tiendo na $otana
ne-a" * n momento de$($ e' $e@or 6orea" con n c&a'eco de tercio(e'o. E' doctor 'e da+a e' +ra=o a $
m<er" ?e camina+a (eno$amente c+rindo$e con $ $om+ri''a. >na o'eada de cinta$ ro$ada$ $e a,it) detr4$
de e''o$2 era e' $om+rero de 'a $e@ora #ordin" ?ien -e$t!a n &ermo$o -e$tido de $eda co'or +c&e de
(a'oma. La cadena de oro de $ re'o< 'e ,o'(ea+a 'a m@eca * 'a$ $orti<a$ +ri''a+an en $$ do$ mano$"
c+ierta$ con mitone$ ne,ro$. .or 5in a(areci) e' notario" (anam4 en 'a ca+e=a" mon)c'o en e' o<o" (e$ e'
5ncionario o5icia' no a&o,a+a en ' a' &om+re de mndo.
E' $a')n e$ta+a tan encerado ?e ca$i no $e (od!a e$tar de (ie. Lo$ oc&o $i''one$ de >trec&t $e a'inea+an
(e,ado$ a 'a (ared2 en na me$a redonda" en e' medio" e$ta+a 'a 'icorera * encima de 'a c&imenea $e -e!a e'
retrato de #o-ard (adre. Lo$ to?e$ mate re$a'ta+an en contra '= e im(rim!an na meca a 'a +oca" &ac!an
+i=?ear a 'o$ o<o$ * n (oco de mo&o en 'o$ ()m'o$ $e a,re,a+a a 'a i'$i)n de 'a$ (ati''a$. Lo$ in-itado$
'e encontraron n (arecido con $ &i<o * 'a $e@ora #ordin a,re,)" mirando a #o-ard" ?e de+!a &a+er $ido
n &ermo$o &om+re.
De$($ de na &ora de e$(era .cc&et annci) ?e $e (od!a (a$ar a 'a $a'a.
La$ cortina$ de ca'ic) +'anco * or'a ro<a e$ta+an" i,a' ?e 'a$ de' $a')n" com('etamente corrida$ de'ante
de 'a$ -entana$ * e' $o'" ?e atra-e$a+a 'a te'a" ec&a+a na '= r+ia en e' re-e$timiento de madera ?e ten!a"
como todo ornamento" n +ar)metro.
#o-ard +ic) a 'a$ do$ dama$ a $ 'ado" * .cc&et e' a'ca'de a $ i=?ierda * e' cra a $ derec&a. H
comen=aron con 'a$ o$tra$. O'!an a 'imo. #o-ard e$ta+a a5'i,ido" (idi) di$c'(a$" * .cc&et $e 'e-ant) de
'a me$a (ara ir a 'a cocina a &acer'e na e$cena a #e'<am+e.
Drante todo e' (rimer ('ato" com(e$to (or na +ar+ada entre n -o'MaM-ent * (ic&one$ en con$er-a" 'a
con-er$aci)n ,ir) en torno a 'a manera de &acer 'a $idra. De$($ de 'o ca' $e &a+') de 'o$ ('ato$ di,e$ti+'e$
o indi,e$to$. E' doctor" natra'mente" 5e con$'tado. 7e!a 'a$ co$a$ con e$ce(tici$mo" como n &om+re ?e
&a ''e,ado a -er e' 5ondo de 'a ciencia" * no o+$tante no to'era+a 'a menor contradicci)n.
24
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Con e' $o'omi''o $e $ir-i) +or,o@a. E$ta+a tr+io. #o-ard atri+*) e' accidente a' 'a-ado de 'a +ote''a e
&i=o (ro+ar otra$ tre$" (ero no con m4$ Eito2 de$($ $ir-i) Saint J'ien" dema$iado ne-o" e-identemente2 *
todo$ 'o$ con-idado$ ca''aron. %re' $onre!a $in interr(ci)n2 'o$ (a$o$ (e$ado$ de' mo=o re$ona+an en 'a$
+a'do$a$.
La $e@ora 7acor+e''" retacona * con aire ,r@)n Ie$ta+a" (or otra (arte" a' 5ina' de $ em+ara=oJ" $e &a+!a
mantenido en n mti$mo a+$o'to. #o-ard" no $a+iendo de ? &a+'ar'e" 'e &a+') de' teatro de Caen.
AMi m<er no -a nnca a' teatro A'e re$(ondi) e' doctor.
E' $e@or Mare$cot" cando -i-!a en .ar!$" no i+a $ino a 'o$ Ita'iano$.
AHo Adi<o #o-ardA a',na$ -ece$ me (a,a+a na ('atea en e' -ade-i''e B(ara o!r +roma$C
6orea 'e (re,nt) a 'a $e@ora #ordin $i 'e ,$ta+an 'a$ +roma$.
ADe(ende de ? c'a$e Are$(ondi) e''a.
E' a'ca'de 'e &ac!a c&i$te$ * e''a 'e re$(ond!a. De$($ dio na receta (ara 'o$ (e(ino$. .or 'o dem4$" $
ta'ento de ama de ca$a era conocido * ten!a na (e?e@a ,ran<a admira+'emente cidada.
6orea inter(e') a #o-ard.
AKAca$o tiene $ted 'a intenci)n de -ender 'a $*aL
ABA&" Dio$ m!oC %a$ta ' momento no 'o $ m* +ien...
AKC)mo" ni $i?iera 'a (arte de 'a$ Eca''e$L Acontin) e' notarioA. E$o 'e con-endr!a a $ted" $e@ora
#ordin.
La -ida re('ic)" =a'amera/
ALa$ (reten$ione$ de' $e@or #o-ard $er!an dema$iado (ara m!. B
Fi=4$ (diera enternecr$e'o.
AHo no 'o intentar!a.
AKH $i 'e diera n +e$oL
A.ro+emo$ de todo$ modo$ Adi<o #o-ard * 'a +e$) en 'a$ do$ me<i''a$ ante 'o$ a('a$o$ de 'a a$i$tencia.
Ca$i inmediatamente de$($ de$ta(aron 'a c&am(a@a c*a$ detonacione$ &icieron ?e $e redo+'ara 'a
a'e,r!a. .cc&et &i=o na $e@a'. La$ cortina$ $e a+rieron * a(areci) e' <ard!n.
Era e' cre(G$c'o * a?e''o de(ara+a n e$(ect4c'o a',o e$(anto$o. E' (e@a$co" como na monta@a"
cam(ea+a en e' c$(ed" 'a tm+a ?eda+a como n c+o en medio de 'a$ e$(inaca$" e' (ente -eneciano
como n acento circn5'e<o (or $o+re 'a$ &a+ic&e'a$" * 'a ca+a@a" m4$ a''4" na ,ran manc&a ne,ra" (e$
&a+!an incendiado $ tec&o (ara &acer'a m4$ (otica. Lo$ te<o$ con 5orma de cier-o o de $i''one$ $e $ced!an
&a$ta e' 4r+o' 5'minado" ?e $e eEtend!a tran$-er$a'mente de 'a enramada a 'a ,'orieta" en 'a ca' 'o$ tomate$
co',a+an como e$ta'actita$. >n ,ira$o' a?!" otro a''4" o$tenta+an $ di$co amari''o. La (a,oda c&ina (intada
de ro<o (arec!a n 5aro en e' em(arrado. Lo$ (ico$ de 'o$ (a-o$ rea'e$" i'minado$ (or e' $o'" 'an=a+an
de$te''o$" * m4$ a''4 de 'a +a'a$trada" 'i+re *a de $$ ta+'a$" e' cam(o ra$o corta+a e' &ori=onte.
A' -er e' a$om+ro de $$ in-itado$ #o-ard * .cc&et $intieron n -erdadero ,oce.
La $e@ora #ordin admir) $o+re todo 'o$ (a-o$ rea'e$" (ero nada di<o de 'a tm+a" ni de 'a ca+a@a
incendiada" ni de 'a (ared en rina$. De$($" (or trno" 5eron (a$ando (or e' (ente. .ara ''enar e'
e$tan?e #o-ard * .cc&et &a+!an acarreado a,a drante toda 'a ma@ana" (ero $e &a+!a e$crrido (or
entre 'a$ (iedra$ de' 5ondo" ma' en$am+'ada$" * e$ta+an c+ierta$ (or e' 5an,o.
Mientra$ (a$ea+an $e (ermitieron &acer a',na$ cr!tica$/
AHo en $ ',ar &+iera &ec&o a$!.
ALa$ ar-e<a$ e$t4n retra$ada$.
AE$te rinc)n" 5rancamente" no e$t4 'im(io.
25
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ACon na (oda a$! <am4$ con$e,ir4n 5rto$.
#o-ard $e -io o+'i,ado a re$(onder ?e 'a 5rta no 'e im(orta+a.
Cando camina+an a 'o 'ar,o de 'a enramada di<o con tono $ocarr)n/
ABA&" a?! &a* a',ien a ?ien mo'e$tamo$C BMi' (erdone$C
La +roma no 5e 5e$te<ada. BTodo e' mndo conoc!a a 'a dama de *e$oC
De$($ de mc&a$ -e'ta$ (or e' 'a+erinto ''e,aron ante 'a (erta de 'a$ (i(a$. %+o n intercam+io de
mirada$ de e$t(e5acci)n. #o-ard o+$er-a+a e' ro$tro de $$ in-itado$ e" im(aciente (or conocer $
o(ini)n" (re,nt)/
AKF dicen $tede$L
La $e@ora #ordin $e ec&) a re!r * todo$ &icieron 'o mi$mo. E' cra emiti) na e$(ecie de cacareo" %re'
to$!a" e' doctor ''ora+a" $ m<er 5e (re$a de n e$(a$mo ner-io$o * 6orea" &om+re de$en5adado" rom(i)
n A+dMe'MSader * 'o ,ard) en $ +o'$i''o" como recerdo.
Cando $a'ieron de 'a enramada" #o-ard" (ara a$om+rar a 'a a$i$tencia con e' eco" ,rit) con toda$ $$
5er=a$/
A BSer-idor" $e@ora$C
BNadaC BNin,Gn ecoC A?e''o $e de+!a a re(aracione$ &ec&a$ en e' ,ranero" de' ca' $e &a+!a demo'ido 'a
(arte $(erior * e' tec&o.
E' ca5 5e $er-ido en e' 5ondo * 'o$ $e@ore$ $e di$(on!an a comen=ar na (artida de +oc&a$ cando -ieron
en 5rente" detr4$ de 'a +a'a$trada" n &om+re ?e 'o$ mira+a.
Era 5'aco * crtido" ''e-a+a n (anta')n ro<o &ec&o <irone$" na c&a?eta a=' $in cami$a * 'a +ar+a ne,ra
recortada a 'o ce(i''o. Di<o con -o= ronca/
A BDenme n -a$o de -inoC
E' a'ca'de * e' a+ate Je5ro* 'o &a+!an reconocido en $e,ida. Era n anti,o car(intero de C&a-i,no''e$.
A B7amo$" 3or," -a*a$eC Adi<o e' $e@or 6oreaA. No de+e (edir$e 'imo$na.
AKHo" 'imo$naL AeEc'am) e' &om+re eEa$(eradoA. %ice 'a ,erra en T5rica drante $iete a@o$. Sa',o de'
&o$(ita'. BNo &a* tra+a<oC KSer4 nece$ario ?e a$e$ineL BMa' ra*o 'o$ (artaC
S c)'era $e de$-aneci) (or $! $o'a * con 'o$ (@o$ a(o*ado$ en 'a$ cadera$ contem(') a 'o$ +r,e$e$ con
aire me'anc)'ico * $ocarr)n. E' can$ancio de 'o$ -i-ac$" e' a<en<o * 'a$ 5ie+re$" toda na eEi$tencia de mi$eria
* de cr4('a $e re5'e<a+an en $$ o<o$ tr+io$. S$ 'a+io$ (4'ido$ tem+'a+an * de$c+r!an 'a$ enc!a$. E' ,ran
cie'o (r(Greo 'o en-o'-!a con n re$('andor $an,riento * $ o+$tinaci)n en (ermanecer a''! ca$a+a na
e$(ecie de e$(anto.
#o-ard" (ara terminar con a?e''o" 5e a +$car n re$to en na +ote''a. E' -a,a+ndo 'o +e+i) con
,'otoner!a * 'e,o de$a(areci) entre 'a a-ena ,e$tic'ando.
Entonce$ $e cen$r) a' $e@or #o-ard. E$a$ com('acencia$ 5a-orec!an e' de$orden. .ero #o-ard" irritado
(or e' 5raca$o de $ <ard!n" a$mi) 'a de5en$a de' (e+'o2 todo$ &a+'aron a' mi$mo tiem(o.
6orea a'a+a+a a' ,o+ierno. .ara %re' no &a+!a en e' mndo nada ?e no 5eran 'o$ +iene$ ra!ce$. E'
a+ate Je5ro* $e ?e<a+a de ?e no $e (rote,!a a 'a re'i,i)n. .cc&et atac) a 'o$ im(e$to$. La $e@ora
#ordin ,rita+a de tanto en tanto/
AHo" ante todo" dete$to a 'a Re(G+'ica.
E' doctor $e dec'ar) (artidario de' (ro,re$o/
A.or?e" en 5in" $e@ore$" nece$itamo$ re5orma$.
AE$ (o$i+'e Are$(ondi) 6oreaA (ero e$a$ idea$ $on (er<dicia'e$ (ara 'o$ ne,ocio$.
ABMe im(ortan n comino 'o$ ne,ocio$C AeEc'am) .cc&et.
26
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
7acor+ei' (ro$i,i)/
A.or 'o meno$ recon)=ca$eno$ ne$tra ca(acitaci)n.
#o-ard no e$ta+a di$(e$to a &acer'o.
AKE$a e$ $ o(ini)nL Acontin) e' doctorA. BA&ora $a+emo$ ?in e$C B#ena$ noc&e$C BH 'e de$eo n
di'-io (ara ?e (eda na-e,ar en $ e$tan?eC
AHo tam+in me -o* Adi<o (oco de$($ e' $e@or 6orea2 * $e@a'ando $ +o'$i''o" donde e$ta+a e' A+dM
e'MSader a,re,)/ ASi nece$ito otro" -o'-er.
E' cra" ante$ de (artir" con5i) t!midamente a .cc&et ?e no 'e (arec!a con-eniente e$e $im'acro de
tm+a en medio de 'a$ 'e,m+re$. %re'" a' retirar$e $a'd) con -o= m* +a<a a 'o$ (re$ente$. E' $e@or
Mare$cot &a+!a de$a(arecido de$($ de 'o$ (o$tre$.
La $e@ora #ordin reand) 'a eE('icaci)n de $ receta (ara 'o$ (e(ino$" (rometi) na $e,nda receta (ara
'a$ cire'a$ en a,ardiente * dio aGn tre$ -e'ta$ (or 'a ,ran a'ameda" (ero a' (a$ar cerca de' ti'o $e en,anc&)
en ' e' redo de $ -e$tido * o*eron ?e mrmra+a/
A BDio$ m!o2 ? tonter!a e$te 4r+o'C
Lo$ do$ an5itrione$ $e ?edaron &a$ta medianoc&e en 'a ,'orieta de$a&o,ando $ re$entimiento.
No ca+!a dda ?e $e 'e$ (od!an re(roc&ar a 'a comida do$ o tre$ co$ita$" (ero 'o$ con-idado$" no o+$tante"
$e &a+!an ato$i,ado como o,ro$" 'o ca' (ro+a+a ?e no &a+!a e$tado tan ma'a. .ero en canto a' <ard!n" tanta
deni,raci)n $e de+!a a 'o$ ce'o$ m4$ +a<o$2 * ca'de4ndo$e 'o$ do$" dec!an/
A BA&" 5a'ta a,a en e' e$tan?eC .aciencia" B*a &a+r4 &a$ta n ci$ne * (ece$C
A BA(ena$ $i notaron 'a (a,odaC
ADecir ?e 'a$ rina$ no $on 'im(ia$ e$ na o(ini)n im+ci'.
A BH 'a tm+a na incon-enienciaC K.or ? na incon-enienciaL KE$ ?e no no tiene derec&o a con$trir
na en $ (ro(iedadL BHo ?iero &a$ta &acerme enterrar a&!C
A BNo &a+'e$ de e$oC Adi<o .cc&et. De$($ (a$aron re-i$ta a 'o$ in-itado$.
AE' mdico me (arece n 'indo (re$mido.
AKTe 5i<a$te en 'a $ocarroner!a de Mare$cot 5rente a' retratoL
AH e' $e@or a'ca'de B? ,ro$eroC Cando no cena en na ca$a" B? dia+'o$C" re$(eta 'a$ crio$idade$.
ALa $e@ora #ordin Adi<o #o-ard.
ABA&" e$ na intri,anteC D<ame tran?i'o.
A$?eado$ de' mndo" re$o'-ieron no -er m4$ a nadie" -i-ir eEc'$i-amente en $ ca$a * (ara e''o$ $o'o$.
H (a$a+an d!a$ en e' $)tano ?itando e' t4rtaro de 'a$ +ote''a$" +arni=aron otra -e= todo$ 'o$ me+'e$"
enceraron 'a$ &a+itacione$. A 'a noc&e" mientra$ mira+an c)mo ard!a 'a 'e@a" di$erta+an acerca de' me<or
$i$tema de ca'e5acci)n.
.ara &acer econom!a trataron de a&mar <amone$" de 'a-ar e''o$ mi$mo$ 'a ro(a... 3ermaine" a ?ien
e$tor+a+an" a'=a+a 'o$ &om+ro$. En 'a (oca de 'a$ merme'ada$ $e eno<)" entonce$" e''o$ $e mdaron a'
,a'()n de &orno.
Era na anti,a 'a-ander!a en 'a ?e &a+!a" +a<o 'a 'e@a" na ,ran c+a de mani(o$ter!a" eEce'ente (ara $$
(ro*ecto$" *a ?e $e 'e$ &a+!a de$(ertado 'a am+ici)n de 5a+ricar con$er-a$.
Catorce 5ra$co$ 5eron ''enado$ con tomate$ * ar-e<a$2 ntaron 'a$ ta(a$ con ca' -i-a * ?e$o" 'e$ a('icaron
en 'o$ +orde$ +anda$ de te'a * de$($ 'o$ $mer,ieron en a,a &ir-iendo. .ero $e e-a(ora+an" (or 'o ?e 'e$
ec&aron a,a 5r!a. La di5erencia de tem(eratra &i=o e$ta''ar 'o$ 5ra$co$. S)'o tre$ $e $a'-aron.
De$($ con$i,ieron -ie<a$ ca<a$ de $ardina$ * ($ieron en e''a$ co$ti''ita$ de ternera ?e de<aron a' +a@o
Mar!a. Fedar!an redonda$ como (e'ota$ * a' en5riar$e $e ac&atar!an. .ara con 'o$ eE(erimento$ metieron en
27
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
otra$ ca<a$ &e-o$" ac&icoria" can,re<o$" ,i$o de (e$cado Bna $o(aC * $e 5e'icita+an" como e' $e@or A((ert"
(or D&a+er dominado 'a$ e$tacione$D. Seme<ante$ de$c+rimiento$" $e,Gn .cc&et" $(era+an 'a$ &a=a@a$ de
'o$ con?i$tadore$.
.er5eccionaron 'a 5)rm'a de 'a $e@ora #ordin $a=onando e' -ina,re con (imienta2 B* $$ cire'a$ en
a,ardiente eran mc&o me<ore$C Lo,raron rata5ia$ de 5ram+e$a * de a<en<o (or maceraci)n. Trataron de
&acer -ino de M4'a,a en n tone' con mie' * an,'ica B* tam+in encararon 'a e'a+oraci)n de na c&am(a@aC
La$ +ote''a$ de c&a+'i$ cortado con mo$to e$ta''aron $o'a$. Entonce$ *a no ddaron de $ +en Eito. Cando
$e ade'antaron en $$ e$tdio$" ''e,aron a $o$(ec&ar 5rade$ en todo$ 'o$ (rodcto$ a'imenticio$.
Le (rote$taron a' (anadero (or e' co'or de' (an. Se enemi$taron con e' a'macenero (or in$i$tir en ?e
ad'tera+a e' c&oco'ate. 6eron a 6a'ai$e a +$car a=5ai5a * ante 'o$ o<o$ de' 5armactico $ometieron $
(a$ta a 'a (re+a de' a,a. Tom) e' a$(ecto de na corte=a de tocino" 'o ?e denota+a 'a eEi$tencia de
,e'atina.
De$($ de e$e trin5o $ or,''o $e eEa't). Com(raron 'o$ materia'e$ de n de$ti'ador en ?ie+ra * (ronto
''e,aron a 'a ca$a tamice$" +arri'e$" em+do$" e$(madera$" 5i'tro$ * +a'an=a$" $in contar n mortero de +a'a *
n a'am+i?e (ardo o+$cro" (ara e' ca' $e re?iri) n &orno re5'ector con na cam(ana de c&imenea.
A(rendieron c)mo $e c'ari5ica e' a=Gcar * c4'e$ $on 'a$ di5erente$ 5orma$ de cocci)n/ e' ,ran * e'
(e?e@o (er'ado" e' $o55'" e' ,ran'ado" 'a me'a=a * e' carame'o. .ero e$ta+an im(aciente$ (or em('ear e'
a'am+i?e * a+ordaron 'o$ 'icore$ 5ino$" comen=ando (or e' ani$ette. E' '!?ido ca$i $iem(re arra$tra+a con '
'a$ $$tancia$ o $ta$ ?eda+an (e,ada$ en e' 5ondo2 otra$ -ece$ $e e?i-oca+an en 'a do$i5icaci)n. A'rededor
de e''o$ re'c!an 'o$ ,rande$ +arre@o$ de co+re" 'o$ matrace$ ade'anta+an $$ (ico$ (ntia,do$" 'a$ o''a$
decora+an 'a (ared. Con 5recencia no $e'ecciona+a &ier+a$ en 'a me$a mientra$ ?e e' otro &ac!a o$ci'ar 'a
+a'a de ca@)n en e' mortero $$(endido. Mo-!an 'a$ cc&ara$" (ro+a+an 'a$ me=c'a$.
#o-ard" $iem(re $doro$o" -e$t!a $)'o 'a cami$a * e' (anta')n" $+ido &a$ta 'a +oca de' e$t)ma,o (or $$
corto$ tirante$. Ato'ondrado como n (4<aro" o'-ida+a e' dia5ra,ma de 'a ccGr+ita o $e eEced!a con e' 5e,o.
.cc&et ma$c''a+a c4'c'o$" inm)-i' en $ 'ar,a +'$a" na e$(ecie de +'$)n (ara ni@o con man,a$2 * $e
con$idera+an ,ente m* $eria" oc(ada en co$a$ Gti'e$.
L'e,aron a ima,inar una !rema ?e arrinar!a a toda$ 'a$ otra$. Le (ondr!an ci'antro como a' Nmme'"
Nir$c& como a' marra$?ino" &i$o(o como e' c&artre$e" a+e'mo$co como a' -e$(etro * c4'amo arom4tico
como a' Nram+am+'" * 'e dar!an co'or ro<o con madera de $4nda'o. .ero" Kcon ? nom+re 'a o5recer!an en
e' mercadoL .or?e &a+!a ?e dar'e n nom+re 54ci' de recordar * no o+$tante raro. De$($ de +$car (or
mc&o tiem(o decidieron ?e $e ''amar!a BD'a #o-arinaDC
%acia 5ina'e$ de' oto@o a(arecieron manc&a$ en 'o$ tre$ 5ra$co$ de con$er-a$. Lo$ tomate$ * 'a$ ar-e<a$
e$ta+an (odrido$. KTa' -e= $e de+iera a' ta(adoL Entonce$ e' (ro+'ema de' ta(ado 'o$ atorment). .ara
en$a*ar 'o$ mtodo$ ne-o$ 'e$ 5a'ta+a dinero. La ,ran<a $e 'o$ de-ora+a.
En -aria$ oca$ione$ $e 'e$ &a+!an o5recido terra=,ero$. #o-ard no 'o$ &a+!a ?erido. .ero $ (rimer
mo=o c'ti-a+a $e,Gn $$ )rdene$" con na econom!a m* (e'i,ro$a" tanto ?e 'a$ co$ec&a$ di$min!an" todo
dec'ina+a. E$ta+an &a+'ando de $$ (ro+'ema$ cando mae$e 3o* entr) en e' 'a+oratorio e$co'tado (or $
m<er ?e 'o $e,!a t!midamente. 3racia$ a 'o mc&o ?e $e 'a$ &a+!a tra+a<ado" 'a$ tierra$ e$ta+an
me<orada$ * ' i+a a &acer$e car,o de 'a ,ran<a. La meno$(reci). A (e$ar de 'o$ mc&o$ tra+a<o$ 'o$
+ene5icio$ eran incierto$ *" en na (a'a+ra" $i de$ea+a -o'-er a e''a" era (or amor a' terr@o * (or?e
eEtra@a+a a no$ amo$ tan +eno$. Lo de$(idieron con 5ria'dad. 7o'-i) e$a mi$ma tarde. .cc&et &a+!a
$ermoneado a #o-ard2 ten!an ?e ceder. 3o* (idi) ?e $e 'e re+a<ara e' (recio de' arriendo * cando 'o$
otro$ (rote$taron ' $e ($o a +errear m4$ ?e a &a+'ar" (oniendo a Dio$ como te$ti,o" enmerando $$
e$5er=o$" a'a+ando $$ mrito$. Cando $e 'o intima+a a ?e di<era $ (recio" +a<a+a 'a ca+e=a en ',ar de
re$(onder. Entonce$ 'a m<er" $entada a' 'ado de 'a (erta con n ,ran ce$to en 'a$ rodi''a$" re(et!a 'a$
mi$ma$ (rote$ta$" c&i''ando con -o= a,da como na ,a''ina &erida.
28
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
.or 5in e' arrendamiento 5e 5i<ado en tre$ mi' 5ranco$ (or a@o" n tercio meno$ ?e ante$.
Acto contino" mae$e 3o* (ro($o com(rar e' materia'2 * 'o$ di4'o,o$ $e reandaron.
La e-a'aci)n de 'o$ o+<eto$ dr) ?ince d!a$. #o-ard $e mor!a de 5ati,a. Lo dio todo (or na cantidad
tan irri$oria ?e 3o*" (rimero a+ri) de$me$radamente 'o$ o<o$ * de$($ eEc'am)/
ABDe acerdoC AH 'e e$trec&) 'a mano. De$($ de 'o ca'" 'o$ (ro(ietario$" $e,Gn 'a co$tm+re" in-itaron
a comer a',o en 'a ca$a. H .cc&et a+ri) na de 'a$ +ote''a$ de $ m4'a,a" meno$ (or ,enero$idad ?e con
'a e$(eran=a de o+tener e'o,io$.
.ero e' 'a+rie,o di<o re5n5@ando/
AB.arece <ara+e de re,a'i=C
H $ m<er" (ara D?itar$e e' ,$to de 'a +ocaD" ro,) ?e 'e dieran n -a$o de a,ardiente.
B>na co$a m4$ ,ra-e 'o$ (reoc(a+aC Todo$ 'o$ e'emento$ de 'a D#o-arinaD e$ta+an renido$ (or 5in.
Lo$ amontonaron en 'a ccGr+ita" con a'co&o'" encendieron e' 5e,o * e$(eraron. Sin em+ar,o" .cc&et"
atormentado (or 'a de$,racia de' m4'a,a" tom) de' armario 'a$ ca<a$ de &o<a'ata" &i=o $a'tar 'a ta(a de 'a
(rimera" de$($ de 'a $e,nda" de 'a tercera. La$ arro<) 5rio$o * ''am) a #o-ard.
#o-ard cerr) e' ,ri5o de 'a $er(entina * $e (reci(it) &acia 'a$ con$er-a$. La de$i'$i)n 5e com('eta. La$
ta<ada$ de ternera (arec!an $e'a$ &er-ida$2 n '!?ido 5an,o$o reem('a=a+a a' can,re<o2 era im(o$i+'e
reconocer a' ,i$o de (e$cado. En 'a $o(a &a+!an crecido &on,o$ * n o'or into'era+'e a(e$ta+a e'
'a+oratorio.
De (ronto" con n rido de o+G$" e' a'am+i?e e$ta'') en mi' (eda=o$ ?e $a'taron &a$ta e' tec&o" (artiendo
'a$ marmita$" a('a$tando 'a$ e$(madera$" rom(iendo 'o$ -a$o$2 e' car+)n $e e$(arci)" e' &orno $e derrm+)
* a' otro d!a 3ermaine encontr) na e$(4t'a en e' (atio.
La 5er=a de' -a(or &a+!a roto e' a(arato2 $o+re todo (or?e 'a ccGr+ita e$ta+a atorni''ada a' ca(ite'.
.cc&et" inmediatamente" $e &a+!a acrrcado detr4$ de 'a c+a * #o-ard como de$('omado en n
e$ca+e'. Drante die= minto$ (ermanecieron en e$a (o$tra" no atre-indo$e a &acer e' menor mo-imiento"
(4'ido$ de terror en medio de 'o$ ca$co$. Cando (dieron rec(erar 'a (a'a+ra $e (re,ntaron c4' era 'a
ca$a de tanto$ in5ortnio$" 'a de' G'timo" $o+re todo. H no com(rend!an nada" $a'-o ?e &a+!an e$tado a
(nto de (erecer. .cc&et termin) con e$ta$ (a'a+ra$/
AA 'o me<or e$ ?e no $a+emo$ nada de ?!mica.
3
.ara $a+er de ?!mica con$i,ieron e' cr$o de Re,na't * en (rimer ',ar a(rendieron ?e D'o$ cer(o$
$im('e$ (eden $er com(e$to$D.
Se 'o$ di-ide en meta'oide$ * en meta'e$" di5erencia ?e no tiene Dnada de a+$o'toD" dice e' ator. Scede
'o mi$mo con 'o$ 4cido$ * 'a$ +a$e$" D(e$ n cer(o (ede com(ortar$e como 4cido o como +a$e $e,Gn 'a$
circn$tancia$D.
La notaci)n 'e$ (areci) +arroca. La$ (ro(orcione$ mG'ti('e$ tr+aron a .cc&et.
A.e$to ?e na mo'c'a de A" $(on,o" $e com+ina con -aria$ (arte$ de #" me (arece ?e e$ta mo'c'a
de+e di-idir$e en otra$ tanta$ (arte$2 (ero $i $e di-ide" de<a de e$tar nida e$a mo'c'a (rimordia'. En 5in" no
com(rendo.
AHo tam(oco Adec!a #o-ard.
29
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Recrrieron a na o+ra meno$ di5!ci'" 'a de 3irardin" (or 'a ca' ad?irieron 'a certe=a de ?e die= 'itro$ de
aire (e$an cien ,ramo$" ?e no entra e' ('omo en 'a com(o$ici)n de 'a mina de '4(i=" ?e e' diamante e$ $)'o
car+ono.
Lo ?e $o+re todo 'o$ de<) +o?ia+ierto$ 5e 'o de ?e 'a tierra como e'emento no eEi$te.
A(rendieron a mani('ar e' mec&ero" e' oro" 'a ('ata" 'a 'e<!a de 'a ro(a" e' e$ta@ado de 'a$ cacero'a$.
De$($" $in e' menor e$crG('o" #o-ard * .cc&et $e 'an=aron a 'a ?!mica or,4nica.
F mara-i''a encontrar en 'o$ $ere$ -i-o$ 'a$ mi$ma$ $$tancia$ ?e $e encentran en 'o$ minera'e$. No
o+$tante" eE(erimenta+an na e$(ecie de &mi''aci)n ante 'a idea de ?e $$ (er$ona$ conten!an 5)$5oro
como 'a$ ceri''a$" a'+Gmina como 'a c'ara de &e-o * ,a$ &idr),eno como 'o$ 5aro'e$ de a'm+rado.
De$($ de 'o$ co'orante$ * 'o$ cer(o$ ,ra$o$ 'e ''e,) e' trno a 'a 5ermentaci)n. U$ta 'o$ ''e-) a 'o$
4cido$ * 'a 'e* de 'o$ e?i-a'ente$ 'o$ con5ndi) na -e= m4$. Trataron de e'cidar'a mediante 'a teor!a de
'o$ 4tomo$" 'o ?e aca+) de (erder'o$.
.ara entender todo e$o" $e,Gn #o-ard" &+iera $ido nece$ario tener in$trmento$. .ero e' ,a$to era
con$idera+'e * *a &a+!an &ec&o dema$iado$.
.ero e' doctor 7acor+ei'" (od!a" $in dda" in$trir'o$.
Se (re$entaron en &ora$ de con$'ta.
ASe@ore$" B'o$ e$cc&oC KC4' e$ $ en5ermedadL
.cc&et re$(ondi) ?e no e$ta+an en5ermo$ * de$($ de eE(oner e' moti-o de $ -i$ita (re,nt)/
ADe$ear!amo$ conocer" en (rimer ',ar" 'a atomicidad $(erior.
E' mdico enro<eci) mc&o" * de$($ 'o$ cen$r) (or ?erer a(render ?!mica.
AHo no nie,o $ im(ortancia" B(eden e$tar $e,ro$ de e''oC .ero en 'a acta'idad 'a meten en toda$ (arte$.
E<erce en 'a medicina na acci)n de('ora+'e.
H 'a atoridad de $$ (a'a+ra$ era re$(a'dada (or e' e$(ect4c'o de 'a$ co$a$ ?e 'o$ rodea+an.
%a+!a dia?i')n * -enda<e$ (or 'a c&imenea. La ca<a de' in$trmenta' ?irGr,ico e$ta+a en medio de'
e$critorio. En n rinc)n &a+!a na c+eta ''ena de $onda$ * en 'a (ared 'a '4mina de n de$o''ado.
.cc&et 5e'icit) a' doctor.
ADe+e de $er &ermo$o e$tdiar anatom!a" K-erdadL
E' $e@or 7acor+e'' $e eE('a*) $o+re e' ('acer ?e &a+!a eE(erimentado en otro$ tiem(o$ con 'a$
di$eccione$ * #o-ard (re,nt) c)mo e$ta+an re'acionado$ e' interior de 'a m<er * dei &om+re.
.ara $ati$5acer'o e' mdico $ac) de $ +i+'ioteca na co'ecci)n de '4mina$ anat)mica$.
ABL'-e'a$C BEn $ ca$a 'a$ mirar4 con m4$ comodidadC
E' e$?e'eto 'o$ a$om+r) (or 'a (rominencia de 'a mand!+'a" 'o$ a,<ero$ de 'o$ o<o$" 'a 'on,itd
e$(anto$a de 'a$ mano$. Le$ 5a'ta+a na o+ra eE('icati-a. 7o'-ieron a 'o de' $e@or 7acor+e'' * ,racia$ a'
mana' de A'e<andro Lat& a(rendieron 'a$ di-i$ione$ de' arma=)n" * 'o$ a$om+r) 'a e$(ina dor$a'" dieci$i$
-ece$ m4$ 5erte" $e dice" ?e $i e' Creador 'a &+ie$e &ec&o derec&a. K.or ?e dieci$i$ -ece$" eEactamenteL
Lo$ metacar(io$ di$,$taron a #o-ard2 .cc&et" em(ecinado con e' cr4neo" $e de$a'ent) ante e'
e$5enoide" an?e $te $e (arecie$e a na D$i''a trcaD o Dtr?e$caD.
En canto a 'a$ artic'acione$" e$ta+an oc'ta$ (or dema$iado$ 'i,amento$" a$! ?e 'a em(rendieron con
'o$ mG$c'o$.
.ero no era 54ci' de$c+rir 'a$ in$ercione$ * cando ''e,aron a 'o$ cana'e$ -erte+ra'e$ rennciaron (or
com('eto.
.cc&et di<o entonce$/
AKSi -o'-iramo$ a 'a ?!micaL BAn?e 5era $)'o (ara ti'i=ar e' 'a+oratorioC
30
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#o-ard $e o($o * cre*) recordar ?e $e 5a+rica+an cad4-ere$ arti5icia'e$ (ara $er $ado$ en (a!$e$
c4'ido$.
#ar+ero" a ?ien 'e e$cri+i)" 'e dio in5ormaci)n a' re$(ecto. .or die= 5ranco$ (or me$ $e (od!a tener no
de e$o$ $e@ore$ de' $e@or A=oE * a 'a $emana $i,iente" e' men$a<ero de 6a'ai$e de(o$it) ante 'a -er<a na
ca<a o+'on,a.
La ''e-aron a' ,a'()n de' &orno ''eno$ de emoci)n. Cando de$c'a-aron 'a$ ta+'a$ ca*) 'a (a<a" 'o$ (a(e'e$
de $eda $e de$'i=aron" e' m@eco a(areci).
Era co'or de 'adri''o" $in ca+e''o$" $in (ie'" ten!a innmera+'e$ &i'i''o$ a='e$" ro<o$ * +'anco$ a+i,arrado$.
A?e''o no (arec!a a n cad4-er" $ino na e$(ecie de <,ete" m* 5eo" m* 'im(io * ?e o'!a a +arni=.
Entonce$ 'e 'e-antaron e' t)raE * -ieron 'o$ do$ ('mone$ (arecido$ a e$(on<a$" e' cora=)n como n ,ran
&e-o" n (oco atr4$ * &acia n co$tado" e' dia5ra,ma" 'o$ ri@one$ * todo e' (a?ete de 'a$ entra@a$.
ABA tra+a<arC Adi<o .cc&et.
A''! (a$aron todo e' d!a * toda 'a noc&e.
Se &a+!an (e$to +'$a$" como 'o$ e$tdiante$ en 'o$ an5iteatro$" * a 'a '= de tre$ -e'a$ tra+a<a+an con $$
(eda=o$ de cart)n cando n (@o ,o'(e) 'a (erta.
ABA+ranC
Era e' $e@or 6orea $e,ido (or e' ,arda rra'.
Lo$ amo$ de 3ermaine $e &a+!an com('acido en mo$trar'e e' m@eco. E''a &a+!a ido corriendo a 'o de'
a'macenero (ara contar'e 'a co$a y todo e' (e+'o e$ta+a a&ora con-encido de ?e en $ ca$a e$cond!an n
-erdadero merto. 6orea" cediendo ante e' rmor (G+'ico" -en!a a com(ro+ar e' &ec&o. A',no$ crio$o$
(ermanec!an en e' (atio.
E' m@eco" cando ' entr)" e$ta+a de 'ado" * como 'o$ mG$c'o$ de 'a cara e$ta+an de$(rendido$" 'o$ o<o$
$o+re$a'!an de manera mo$tro$a * &a+!a en e''o$ a',o aterrador.
AKF 'o trae (or a?!L Adi<o .cc&et.
6orea +a'+ci)/
ANada. A+$o'tamente nada. AH tomando na de 'a$ (ie=a$ de $o+re 'a me$a/ AKF e$ e$toL
A BE' +ccinadorC Are$(ondi) #o-ard.
6orea ca'')" (ero $onri) con $arca$mo" ce'o$o de ?e t-ie$en na di-er$i)n ?e e$ta+a 5era de $
a'cance.
Lo$ do$ anatomi$ta$ &icieron como ?e contina+an con $$ in-e$ti,acione$. La ,ente" como en 'a (erta
$e a+rr!a" &a+!a entrado en e' ,a'()n * como $e em(<a+an n (oco" 'a me$a tem+').
A BA&" e$to e$ dema$iadoC AeEc'am) .cc&etA. B%a,a $a'ir a' (G+'icoC
E' ,arda rra' &i=o ?e 'o$ crio$o$ $e 5eran.
A BM* +ienC Adi<o #o-ardA. BNo nece$itamo$ a nadieC 6orea com(rendi) 'a a'$i)n * 'e$ (re,nt) $i
ten!an derec&o" no $iendo mdico$" a tener n o+<eto como a?e'. I+a" adem4$" a e$cri+ir'e a' (re5ecto. BF
(a!$C BNo $e (od!a $er m4$ ine(to" $a'-a<e * retr),radoC La com(araci)n ?e &icieron de e''o$ mi$mo$ con
'o$ dem4$ 'o$ con$o'). Am+icionaron $5rir (or 'a ciencia.
E' doctor tam+in 5e a -er'o$. De$ca'i5ic) a' m@eco (or dema$iado a'e<ado de 'o natra'" (ero a(ro-ec&)
'a$ circn$tancia$ (ara dar'e$ na 'ecci)n.
#o-ard * .cc&et ?edaron encantado$ * a $ (edido e' $e@or 7acor+ei' 'e$ (re$t) -ario$ -o'Gmene$ de
$ +i+'ioteca" a5irmando em(ero" ?e no ''e,ar!an &a$ta e' 5in.
En e' "i!!ionario de las !ien!ias m%di!as tomaron nota de e<em('o$ de (arto$" de 'on,e-idad" de o+e$idad
* de con$ti(aci)n eEtraordinaria. BF (ena no &a+er conocido a' 5amo$o canadien$e de #eamont" a 'o$
31
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
(o'!5a,o$ Tarara * #i<o" a 'a m<er &idr)(ica de' de(artamento de' Ere" a' (iamont$ ?e i+a de cer(o
cada -einte d!a$" a Simorre de Mire(oiE" ?e mri) o$i5icado * a e$e anti,o a'ca'de de An,'ema c*a nari=
(e$a+a tre$ 'i+ra$C
E' cere+ro 'e$ in$(ir) re5'eEione$ 5i'o$)5ica$. Di$tin,!an m* +ien en e' interior e' septum lu!idum,
com(e$to (or do$ 'amini''a$" * 'a ,'4nd'a (inea'" ?e (arece na ar-e<a ro<a. .ero &a+!a (edGnc'o$ *
-entr!c'o$" arco$" (i'are$" ni-e'e$" ,an,'io$ * 5i+ra$ de toda$ 'a$ c'a$e$" * e' 5oramen de .acc&ioni * e'
cer(o de .acini" en $!nte$i$" n enredo ineEtrica+'e como (ara dedicar'e toda na -ida.
A -ece$" ''e-ado$ como (or n -rti,o" de$arma+an e' cad4-er (or com('eto * de$($ 'e$ era di5!ci'
-o'-er a (oner 'o$ (eda=o$ en $ ',ar.
E' tra+a<o era (e$ado Bde$($ de comer" $o+re todoC * no tarda+an mc&o en dormir$e" #o-ard con e'
ment)n ca!do * 'a +arri,a &acia ade'ante" .cc&et con 'a ca+e=a en 'a$ mano$ * 'o$ codo$ en 'a me$a.
Con 5recencia en e$e momento e' $e@or 7acor+ei'" ?e termina+a $$ (rimera$ -i$ita$" entrea+r!a 'a
(erta.
AH" co'e,a$" Kc)mo -a 'a anatom!aL
AB.er5ectamenteC Are$(ond!an.
Entonce$ 'e$ &ac!a (re,nta$ (or e' ('acer de con5ndir'o$.
Cando e$ta+an can$ado$ de n )r,ano (a$a+an a otro * a$! &a+!an tomado * de<ado" (or trno" e' cora=)n"
e' e$t)ma,o" e' o!do" 'o$ inte$tino$2 (or?e e' &om+re de cart)n 'o$ a+rma+a a (e$ar de 'o$ e$5er=o$ ?e
&ac!an (or intere$ar$e en '. .or 5in e' doctor 'e$ $or(rendi) cando -o'-!an a meter'o en 'a ca<a.
A B#ra-oC Me 'o e$(era+a. AA e$a edad no $e (od!a comen=ar e$o$ e$tdio$. H 'a $onri$a con ?e
acom(a@a+a a $$ (a'a+ra$ 'o$ &iri) (ro5ndamente.
KCon ? derec&o $e 'o$ <=,a+a inca(acitado$L BAca$o 'a ciencia (ertenec!a a e$e $e@orC BComo $i 5era
n (er$ona<e $(eriorC
.or 'o tanto" ace(taron $ de$a5!o" 5eron &a$ta #a*eE (ara com(rar 'i+ro$. Lo ?e 'e$ 5a'ta+a era 'a
5i$io'o,!a * n 'i+rero 'e$ con$i,i) 'o$ tratado$ de Ric&erand * de Aderon" c'e+re$ en e$a (oca.
Todo$ 'o$ ',are$ comne$ $o+re 'a$ edade$" 'o$ $eEo$ * 'o$ tem(eramento$ 'e$ (arecieron de 'a m4$
,rande im(ortancia. Se ($ieron contento$ a' $a+er ?e en e' $arro de 'o$ diente$ &a* tre$ e$(ecie$ de
anim4'c'o$" ?e e' $entido de' ,$to e$t4 en 'a 'en,a * 'a $en$aci)n de &am+re en e' e$t)ma,o.
Lamentaron no tener 'a 5ac'tad de rmiar" como 'a &a+!an tenido Mont,re" e' $e@or 3o$$e * e' &ermano
de #4rard" (ara com(render me<or 'a$ 5ncione$ * ma$tica+an con 'entitd" tritra+an" en$a'i-a+an"
acom(a@a+an con e' (en$amiento e' +o'o a'imenticio en $$ entra@a$" 'o $e,!an &a$ta 'a$ G'tima$
con$ecencia$" ''eno$ de n e$crG('o met)dico" de na atenci)n ca$i re'i,io$a.
.ara (rodcir di,e$tione$ arti5icia'mente" (ren$aron carne en n 5ra$co en e' ca' &a+!a e' <,o ,4$trico de
n (ato" * 'o ''e-aron +a<o 'a$ aEi'a$ drante ?ince d!a$" $in otro re$'tado ?e 'a in5ecci)n de $$ (er$ona$.
Se 'o$ -io corriendo (or 'a carretera -e$tido$ con ro(a$ mo<ada$ +a<o e' ardor de' $o'. Era (ara com(ro+ar
$i 'a $ed $e a('aca (or a('icaci)n de' a,a en 'a e(idermi$. 7o'-ieron <adeante$ * 'o$ do$ re$5riado$.
La adici)n" 'a 5onaci)n * 'a -i$i)n 5eron de$(ac&ado$ con (re$te=a. .ero #o-ard $e ('ant) en 'a
,eneraci)n. Siem(re 'o &a+!an $or(rendido 'a$ re$er-a$ de .cc&et en e$ta materia. S i,norancia 'e (areci)
tan com('eta ?e 'e in$t) a ?e $e eE('icara * .cc&et" $onro<4ndo$e" aca+) (or &acer na con5e$i)n.
>na$ +romita$" en otro$ tiem(o$" 'o &a+!an ''e-ado a na ca$a ma'a" de donde &a+!a &ido" re$er-4ndo$e
(ara 'a m<er ?e a',na -e= amar!a. .ero nnca &a+!a &a+ido na circn$tancia 5a-ora+'e" de modo ?e" (or
5a'$o (dor" a(rieto$ (ecniario$" temor de 'a$ en5ermedade$" em(ecinamiento o co$tm+re a 'o$ cincenta *
do$ a@o$ * a (e$ar de &a+er -i-ido en 'a ca(ita'" aGn con$er-a+a $ -ir,inidad.
32
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A #o-ard 'e co$t) creer'e" de$($ ri) mc&!$imo" (ero $e det-o a' ad-ertir '4,rima$ en 'o$ o<o$ de
.cc&et.
.or?e no 'e &a+!an 5a'tado (a$ione$" (e$ $e &a+!a enamorado $ce$i-amente de na -o'atinera" de 'a
c@ada de n ar?itecto" de na -endedora * (or 5in de na mc&ac&a 'a-andera con 'a ca' e$t-o a (nto
de ca$ar$e cando de$c+ri) ?e e$ta+a encinta de otro #o-ard 'e di<o/
ABSiem(re $e (ede rec(erar e' tiem(o (erdidoC BNo &a* ?e (oner$e tri$te" -amo$C Ho me encar,o $i tG
?iere$...
.cc&et re$(ondi)" $$(irando" ?e ni $i?iera &a+!a ?e (en$ar en e$o. H continaron con $ 5i$io'o,!a.
KE$ cierto ?e de 'a $(er5icie de ne$tro cer(o $e de$(rende $iem(re n -a(or $ti'L .re+a de e''o e$
?e e' (e$o de n &om+re decrece continamente. Si todo$ 'o$ d!a$ $e e5ectGa 'a adici)n de 'o ?e 5a'ta * 'a
$$tracci)n de 'o ?e eEcede" 'a $a'd $e mantendr4 en (er5ecto e?i'i+rio. Sanctori$" e' in-entor de e$ta 'e*"
(a$) medio $i,'o (e$ando todo$ 'o$ d!a$ $ a'imento * toda$ $ eEcrecencia$ * (e$4ndo$e ' mi$mo" no
d4ndo$e re$(iro $ino (ara anotar $$ c4'c'o$.
Trataron de imitar a Sanctori$" (ero como 'a +a'an=a no (od!a $o(ortar'o$ a 'o$ do$" 5e .cc&et ?ien
comen=).
Se ?it) 'a ro(a (ara no entor(ecer 'a tran$(iraci)n * $e in$ta') en 'a +a'an=a com('etamente de$ndo"
mo$trando" a (e$ar de $ (dor" $ tor$o m* 'ar,o" (arecido a n ci'indro" 'a$ (ierna$ corta$" 'o$ (ie$ ('ano$
* 'a (ie' morena. A $ 'ado" en na $i''a" $ ami,o 'e 'e!a.
A',no$ $a+io$ a5irman ?e e' ca'or anima' $e (rodce (or 'a$ contraccione$ m$c'are$ * ?e" a,itando e'
t)raE * 'o$ miem+ro$ (e'-iano$" e$ (o$i+'e amentar 'a tem(eratra de n +a@o ti+io.
#o-ard 5e a +$car $ +a@era * cando todo e$t-o 'i$to" $e meti) en e''a mnido de n term)metro.
La$ rina$ de 'a de$ti'er!a" +arrida$ &acia e' 5ondo de' a(artamento" $e recorta+an en 'a $om+ra como n
di5$o mont!c'o. .or momento$ $e o!a e' roer de 'o$ ratone$2 n -ie<o o'or de ('anta$ arom4tica$ $e (erci+!a
* como $e encontra+an m* +ien a''!" con-er$a+an con $erenidad.
Sin em+ar,o #o-ard $ent!a n (oco de 5re$co.
ABA,ita t$ miem+ro$C Adi<o .cc&et.
Lo$ a,it)" $in ?e &+iera nin,Gn cam+io en e' term)metro.
ASiento 5r!o" decididamente.
AHo no $iento ca'or" tam(oco Are('ic) .cc&et" e$tremecido ' tam+in (or n e$ca'o5r!oA. B.ero a,ita t$
miem+ro$ (e'-iano$" a,!ta'o$C
#o-ard a+ri) 'o$ m$'o$" retorc!a 'o$ 5'anco$" +a'ancea+a e' -ientre" $o('a+a como n cac&a'ote2 de$($
mira+a e' term)metro" ?e contina+a +a<ando.
A BNo com(rendo nadaC BMe me-o * $in em+ar,o...C
A BNo 'o $5icienteC
H reanda+a $ ,imna$ia.
A?e''o $e (ro'on,) (or tre$ &ora$" a' ca+o de 'a$ ca'e$ -o'-i) a em(@ar e' t+o.
ABComo doce ,rado$C BA&" +ena$ noc&e$C BMe retiroC
Entr) n (erro" mitad do,o" mitad (erdi,ero" (e'o amari''o" $arno$o * con 'a 'en,a co',ando.
KF (od!an &acerL No &a+!a tim+re * 'a criada era $orda. Tirita+an (ero no $e atre-!an a mo-er$e (or
temor a $er mordido$.
A .cc&et 'e (areci) +eno (ro5erir amena=a$ (oniendo 'o$ o<o$ en +'anco.
Entonce$ e' (erro a'') * comen=) a $a'tar a'rededor de 'a +a'an=a en 'a ?e .cc&et $e a5erra+a a 'a$
cerda$ * do+'ando 'a$ (ierna$ (or 'a$ rodi''a$ trata+a de e'e-ar$e tan a'to como 'e era (o$i+'e.
33
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ABA$! e$t4 ma'C Adi<o #o-ard * $e ($o a &acer'e ,racia$ a' (erro a' mi$mo tiem(o ?e 'e dec!a 'inde=a$.
E' (erro" $in dda" 'a$ com(rendi). Se e$5or=a+a (or acariciar'o" 'e (on!a 'a$ (ata$ en 'o$ &om+ro$" 'o$
ra$,@a+a con $$ @a$.
A B#eno2 a&ora $e ''e-) mi$ ca'=onci''o$C E' (erro $e ec&) encima de 'o$ ca'=onci''o$ * $e ?ed) ?ieto.
.or 5in" * no $in ,rande$ (recacione$" $e a-entraron" e' no a +a<ar$e de 'a +a'an=a * e' otro a $a'ir de 'a
+a@era2 * cando .cc&et e$t-o -e$tido $e 'e e$ca() e$ta eEc'amaci)n/
ABTG" c&i?ito" no$ $er-ir4$ (ara ne$tro$ eE(erimento$C KF eE(erimento$L
Se 'e (od!a in*ectar 5)$5oro * 'e,o encerrar'o en n $)tano (ara -er $i ec&a+a 5e,o (or e' &ocico. K.ero
c)mo in*ectar'oL H" (or otra (arte" no 'e$ -ender!an 5)$5oro.
Se 'e$ ocrri) ?e (od!an encerrar'o de+a<o de 'a m4?ina nem4tica (ara &acer'e re$(irar ,a$ o dar'e a
+e+er -eneno. .ero e$o no i+a a $er di-ertido. .or 5in e'i,ieron 'a imantaci)n de' acero (or contacto con 'a
md'a e$(ina'.
#o-ard" conteniendo $ emoci)n" 'e a'can=a+a a,<a$ de n ('ato a .cc&et" ?ien 'a$ c'a-a+a en 'a$
-rte+ra$. Se rom(!an" $e re$+a'a+an" $e ca!an a' $e'o2 toma+a otra$ * 'a$ &nd!a con 5er=a" a' a=ar. E' (erro
cort) $$ 'i,adra$" (a$) como na +a'a de ca@)n (or 'a -entana" atra-e$) e' (atio" e' -e$t!+'o * $e (re$ent)
en 'a cocina.
3ermaine comen=) a 'an=ar ,rito$ a' -er'o todo en$an,rentado * con &i'o$ a'rededor de 'a$ (ata$.
S$ amo$" ?e 'o (er$e,!an" entraron en e$e mi$mo momento. E' (erro dio n $a'to * de$a(areci). La
-ie<a $ir-ienta 'o$ a(o$tro5).
ABE$ta e$ otra de $$ e$t(idece$" e$to* $e,raC BH mi cocina ?e e$ta+a 'im(iaC BE$o ?i=4$ 'o (on,a
ra+io$oC BH (en$ar ?e meten en (ri$i)n a ,ente (or mc&o meno$C
7o'-ieron a' 'a+oratorio * (ro+aron 'a$ a,<a$. Nin,na atra<o 'a m4$ (e?e@a 'imadra.
De$($" 'a &i()te$i$ de 3ermaine 'o$ in?iet). .od!a (oner$e ra+io$o" -o'-er de im(ro-i$o" (reci(itar$e
$o+re e''o$.
A' otro d!a 5eron (or toda$ (arte$ a (re,ntar * (or mc&o$ a@o$" en e' cam(o" tan (ronto como a(arec!a
n (erro (arecido a a?'" $e da+an -e'ta.
Lo$ dem4$ eE(erimento$ 5raca$aron. Contrariamente a 'o ?e dec!an 'o$ atore$" 'a$ (a'oma$ ?e
$an,raron" con e' e$t)ma,o ''eno o -ac!o" mrieron en e' mi$mo tiem(o. Lo$ ,atito$ $mer,ido$ en a,a
(erecieron a 'o$ cinco minto$2 * na oca ?e &a+!an ati+orrado con ,ran=a" re$'t) con (erio$tio$
com('etamente +'anco$.
La ntrici)n 'o$ atormenta+a.
KC)mo e$ (o$i+'e ?e n mi$mo <,o (rod=ca &e-o$" $an,re" 'in5a * materia$ eEcrementicia$L .ero no
$e (ede $e,ir 'a$ metamor5o$i$ de n a'imento. E' &om+re ?e toma no $o'o de $to$ e$ ?!micamente
(arecido a' ?e con$me -ario$. 7a?e'in ca'c') 'a ca' ?e conten!a 'a a-ena in,erida (or na ,a''ina *
encontr) m4$ en 'a ca$cara de $$ &e-o$. .or 'o tanto" &a* na creaci)n de $$tancia. KDe ? maneraL No
$e $a+e nada.
Ni $i?iera $e $a+e c4' e$ 'a 5er=a de' cora=)n. #ore''i admite ?e (ede $er 'a ?e $e re?iere (ara
'e-antar n (e$o de ciento oc&enta mi' 'i+ra$ * Sei'' 'a e-a'Ga en oc&o on=a$" m4$ o meno$. De 'o ca'
ded<eron ?e 'a 5i$io'o,!a e$ I$e,Gn n anti,o dic&oJ 'a no-e'a de 'a medicina. Como no (dieron
com(render'a" no cre*eron en e''a.
H $e (a$aron n me$ $in &acer nada. De$($ (en$aron en $ <ard!n.
E' 4r+o' merto co'ocado en e' medio era mo'e$to. Lo cortaron en (eda=o$. E' e<ercicio 'o$ 5ati,).
#o-ard nece$ita+a" con 5recencia" &acer arre,'ar $$ &erramienta$ en 'a &errer!a.
34
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
>n d!a" cando i+a &acia a''!" $e 'e a(are) n &om+re ?e ''e-a+a a $$ e$(a'da$ na +o'$a de 'ona * ?e 'e
o5reci) a'mana?e$" 'i+ro$ (!o$" meda''a$ +endita$ *" (or 5in" e' Manual de la salud, (or 6rancoi$ Ra$(ai'.
E$te 5o''eto 'e ,$t) tanto" ?e 'e e$cri+i) a #ar+ero (ara ?e 'e en-iara 'a o+ra ,rande. #ar+ero $e 'a
de$(ac&) * en $ carta indica+a na 5armacia donde $e (od!an con$e,ir 'o$ medicamento$.
La c'aridad de 'a doctrina 'o$ $ed<o. Toda$ 'a$ a5eccione$ (ro-ienen de 'o$ ,$ano$. Arrinan 'o$ diente$"
ca-an 'o$ ('mone$" di'atan e' &!,ado" &acen e$tra,o$ en 'o$ inte$tino$ * (ro-ocan rido$ en e''o$. Lo me<or
(ara 'i+rar$e de e''o$ e$ e' a'can5or. #o-ard * .cc&et 'o ado(taron. Lo a$(ira+an" 'o ma$tica+an * 'o
di$tri+!an en ci,arri''o$" 5ra$co$ de a,a $edati-a * (!'dora$ de a'oe. %a$ta acometieron 'a craci)n de n
<oro+ado.
Era n ni@o ?e &a+!an encontrado n d!a de 5eria. S madre" na mendi,a" 'o ''e-a+a a ca$a de e''o$ toda$
'a$ ma@ana$. Le 5ricciona+an 'a <oro+a con ,ra$a a'can5orada" 'e (on!an na cata('a$ma de mo$ta=a drante
-einte minto$ * 'e,o 'a c+r!an con dia?i')n * (ara e$tar $e,ro$ de ?e -o'-er!a 'e da+an de comer.
Como &a+!an (e$to $ atenci)n en 'o$ &e'minto$" .cc&et o+$er-) en 'a me<i''a de 'a $e@ora #ordin na
manc&a eEtra@a. %ac!a mc&o tiem(o ?e e' doctor 'a trata+a con amar,o$2 a' (rinci(io redonda como na
moneda de -einte $e'do$" 'a manc&a &a+!a amentado * 5orma+a n c!rc'o ro$ado. Fi$ieron crar'a * e''a
ace(t)" (ero eEi,i) ?e 5era #o-ard ?ien 'e &iciera 'a$ ncione$. Se co'oca+a de'ante de 'a -entana"
de$a+roc&a+a $ +'$a * $e ?eda+a a&!" con 'a me<i''a tendida" mir4ndo'o de na manera ?e &+iera $ido
(e'i,ro$a de no $er (or 'a (re$encia de .cc&et. En 'a$ do$i$ (ermitida$ * no o+$tante e' temor a' mercrio"
'e admini$traron ca'ome'. >n me$ m4$ tarde 'a $e@ora #ordin e$ta+a $a'-ada.
Le$ &i=o (ro(a,anda * e' recadador de contri+cione$" e' $ecretario de 'a a'ca'd!a" e' mi$mo a'ca'de *
todo e' mndo en C&a-i,no''e$" c&(a+a canto$ de ('ma.
Sin em+ar,o" e' <oro+ado no $e endere=a+a. E' recadador de<) e' ci,arri''o (or?e amenta+a $$ a&o,o$.
6orea $e ?e<a+a de 'a$ (!'dora$ de a'oe (or?e 'e (rodc!an &emorra,ia$. #o-ard t-o ma'e$tare$ de
e$t)ma,o * .cc&et atroce$ <a?eca$. .erdieron con5ian=a en e' Ra$(ai'" (ero $e cidaron m* +ien de decir
nada" (or temor a ?e di$min*era 'a con$ideraci)n ?e $e 'e$ ten!a.
Mo$traron mc&o inter$ (or 'a$ -acna$" a(rendieron a $an,rar en &o<a$ de co' * &a$ta ad?irieron n (ar
de 'anceta$.
Acom(a@a+an a' mdico a 'o de 'o$ (o+re$ * de$($ con$'ta+an $$ 'i+ro$.
Lo$ $!ntoma$ anotado$ (or 'o$ atore$ no eran 'o$ ?e e''o$ aca+a+an de -er. En canto 'o$ nom+re$ de 'a$
en5ermedade$" 'o$ &a+!a en 'at!n" ,rie,o" 5ranc$" na me$co'an=a de toda$ 'a$ 'en,a$.
Se 'o$ conta+a (or mi''are$ * 'a c'a$i5icaci)n 'inneana e$ m* c)moda" con $$ ,nero$ * $$ e$(ecie$"
(ero Kc)mo e$ta+'ecer 'a$ e$(ecie$L Entonce$ $e eEtra-iaron en 'a 5i'o$o5!a de 'a medicina.
Medita+an $o+re e' ar?eo de 7an %e'mont" e' -ita'i$mo" e' +roPni$mo" e' or,anici$mo * (re,nta+an a'
doctor de d)nde -iene e' ,ermen de 'a e$cr)5'a" en ? (nto $e 5i<a e' mia$ma conta,io$o * de ? manera
$e di$tin,e 'a ca$a de 'o$ e5ecto$ en 'o$ ca$o$ mor+o$o$.
ALa ca$a * e' e5ecto $e con5ndenA re$(ondi) 7acor+ei'.
S 5a'ta de '),ica 'o$ de$a,rad) * -i$itaron a 'o$ en5ermo$ $o'o$" entrando en 'a$ ca$a$ $o (reteEto de
5i'antro(!a.
En e' 5ondo de 'a$ &a+itacione$" $o+re $cio$ co'c&one$" &a+!a ,ente aco$tada con e' ro$tro de 'ado" otro$
'o ten!an &inc&ado * de n ro<o e$car'ata" o de co'or de 'im)n" o $ino -io'4ceo" 'a$ narice$ $mida$" 'a +oca
tem+'oro$a2 * &a+!a ron?ido$" &i(o$" $dore$ * o'or a cero * a ?e$o -ie<o.
Le!an 'a$ receta$ de 'o$ mdico$ * ?eda+an m* $or(rendido$ de ?e 'o$ ca'mante$ 5eran a -ece$
eEcitante$" 'o$ -omiti-o$ (r,a$" ?e n mi$mo remedio $ir-ie$e (ara a5eccione$ di-er$a$" * ?e na mi$ma
en5ermedad $e crara con tratamiento$ o(e$to$.
35
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
No o+$tante da+an con$e<o$" 'e-anta+an 'a mora' * ten!an 'a adacia de a$c'tar.
S ima,inaci)n tra+a<a+a. Le e$cri+ieron a' Re* (ara ?e e$ta+'eciera en Ca'-ado$ n in$titto de
en5ermera$ de' ca' e''o$ $er!an (ro5e$ore$.
6eron a 'o de' 5armactico de #a*eE Ie' de 6a'ai$e $e,!a en ma'o$ trmino$ con e''o$ $iem(re (or 'o
de 'a a=5ai5aJ * 'o eE&ortaron a 5a+ricar pila purgatoria como 'o$ anti,o$" e$ decir" +o'ita$ de
medicamento$ ?e a 5er=a de $er mano$eada$ $on a+$or+ida$ (or e' indi-ido.
6ie'e$ a 'a idea de ?e di$min*endo e' ca'or $e im(iden 'a$ 5'ama$!a$" co',aron de 'a$ -i,a$ de' tec&o" en
n $i'')n" a na m<er a5ectada de menin,iti$ * cando 'a &amaca+an con toda 'a 5er=a ''e,) e' marido * 'o$
ec&).
.or 5in * con ,ran e$c4nda'o de' $e@or cra" &a+!an ado(tado 'a ne-a moda de introdcir term)metro$ en
'o$ tra$ero$.
>na 5ie+re ti5oidea $e eE(andi) (or 'o$ a'rededore$2 #o-ard dec'ar) ?e ' no $e meter!a en e$o. .ero 'a
m<er de 3o*" $ ,ran<ero" acdi) a e''o$ ,imiendo. S &om+re e$ta+a en5ermo de$de &ac!a ?ince d!a$ * e'
$e@or 7acor+ei' 'o de$cida+a.
.cc&et $e con$a,r) a '.
Manc&a$ 'entic'are$ en e' (ec&o" do'ore$ en 'a$ artic'acione$" -ientre &inc&ado" 'en,a ro<a" eran todo$
'o$ $i,no$ de 'a dotienenter!a. Record) 'o dic&o (or Ra$(ai' de ?e $(rimiendo 'a dieta $e $(rime 'a 5ie+re"
(re$cri+i) ca'do * n (oco de carne. De (ronto a(areci) e' mdico.
S en5ermo e$ta+a comiendo" con 'a$ a'mo&ada$ en 'a$ e$(a'da$" entre 'a ,ran<era * .cc&et ?e 'o
$o$ten!an.
Se acerc) a 'a cama * arro<) e' ('ato (or 'a -entana eEc'amando/
A BE$ n -erdadero crimenC AK.or ?L
ASe 'e (er5orar4 e' inte$tino" (e$to ?e 'a 5ie+re ti5oidea e$ na a'teraci)n de 'a mem+rana 5o'ic'ar.
ABNo $iem(reC
H comen=) na di$c$i)n $o+re 'a natra'e=a de 'a$ 5ie+re$. .cc&et cre!a en $ e$encia. 7acor+ei'
a5irma+a ?e de(end!an de 'o$ )r,ano$.
A.or e$o (ro&i+o todo 'o ?e (eda $o+reeEcitar.
AB.ero 'a dieta de+i'ita e' (rinci(io -ita'C
ABF cento e$ e$e de' (rinci(io -ita'C KC)mo e$L KFin 'o &a -i$toL
.cc&et $e con5ndi).
A.or otra (arte Adec!a e' mdicoA 3o* no ?iere comer.
E' en5ermo &i=o n ,e$to de a$entimiento +a<o $ ,orro de a',od)n.
A BNo im(orta" 'o nece$itaC
ABNncaC S ('$o anda (or 'a$ no-enta * oc&o ('$acione$.
A BF im(ortan 'a$ ('$acione$C
H .cc&et nom+r) $$ atoridade$.
A BDe<emo$ 'o$ $i$tema$C Adi<o e' doctor. .cc&et cr=) 'o$ +ra=o$.
AKE$ $ted n em(!rico" entonce$L
ABDe nin,na maneraC .ero $i $e o+$er-a...
AKH $i $e o+$er-a ma'L
7acor+ei' tom) 'o dic&o como na a'$i)n a' &er(e$ de 'a $e@ora #ordin" &i$toria di-',ada (or 'a -ida
* c*o recerdo 'o irrita+a.
36
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AEn (rimer ',ar" &a* ?e tener (r4ctica...
ABLo$ ?e re-o'cionaron 'a ciencia no 'a ten!anC 7an %e'mont" #oer&a-e" #ro$$ai$" ' mi$mo.
7acor+ei'" $in re$(onder" $e inc'in) &acia 3o* * 'e di<o" a'=ando 'a -o=/
AKA c4' de 'o$ do$ e'i,e como mdicoL
E' en5ermo" $omno'iento" entre-i) ro$tro$ co'rico$ * $e ($o a ''orar.
S m<er tam(oco $a+!a ? re$(onder2 (or?e no era &4+i'" (ero e' otro (diera $er ?e t-iera n
$ecreto.
AM* +ien Adi<o 7acor+ei'A2 (e$to ?e ddan entre n &om+re re$(a'dado (or n di('oma...
.cc&et ri) con iron!a.
AK.or ? $e r!eL
ABE$ ?e n di('oma no $iem(re e$ n +en ar,mentoC
E' doctor era atacado en $ (ro5e$i)n" en $ (rerro,ati-a" en $ im(ortancia $ocia'. S c)'era e$ta'').
ABHa 'o -eremo$ cando ten,a ?e com(arecer ante n tri+na' (or e<ercicio i'e,a' de 'a medicinaC AH
de$($" -o'-indo$e &acia 'a ,ran<era" a,re,)/ A%4,a'o matar (or e' $e@or" $i a$! 'o de$ea * ?e me ce',en
$i -e'-o a',na -e= a $ ca$a.
H $e $mer,i) +a<o 'a$ &a*a$ &aciendo ademane$ con $ +a$t)n.
Cando .cc&et -o'-i) encontr) a #o-ard (re$a de na ,ran a,itaci)n.
Aca+a+a de reci+ir a 6orea" ?ien e$ta+a eEa$(erado (or $$ &emorroide$. En -ano &a+!a ar,Oido ?e
(rote,en de toda$ 'a$ en5ermedade$. 6orea no e$cc&a+a nada" * 'o &a+!a amena=ado con demandar'o (or
da@o$ * (er<icio$. %a+!a (erdido 'a ca+e=a.
.cc&et 'e cont) 'a otra &i$toria" ?e ' con$idera+a m4$ ,ra-e" * ?ed) n (oco di$,$tado (or $
indi5erencia. A' otro d!a 3o* t-o n do'or de e$t)ma,o. K.od!a de+er$e a 'a in,e$ti)n de 'o$ a'imento$L
K.diera $er ?e 7acor+ei' no $e &+ie$e e?i-ocadoL B>n mdico" de$($ de todo" a',o de+e de $a+erC H
'o$ remordimiento$ a$a'taron a .cc&et. Ten!a miedo de con-ertir$e en &omicida.
.or (rdencia" de$(idieron a' <oro+ado. .ero (or 'o de 'a comida ?e $e 'e e$ca(a+a" 'a madre ,rit) mc&o.
BNo -a'!a 'a (ena &a+er'o$ &ec&o ir todo$ 'o$ d!a$ de #arne-a' a C&a-i,no''e$C
6orea $e ca'm) * 3o* rec(era+a $$ 5er=a$. A&ora 'a craci)n era $e,ra2 n Eito ta' en-a'enton) a
.cc&et.
AKH $i (ractic4ramo$ 'o de 'o$ (arto$" en no de e$o$ m@eco$L...
AB#a$ta de m@eco$C
ASon medio$ cer(o$ de (ie' in-entado$ (or 'a$ e$tdiante$ de (artera. Me (arece ?e (odr!a dar'e 'a
-e'ta a' 5eto.
.ero #o-ard e$ta+a can$ado de 'a medicina.
ALo$ re$orte$ de 'a -ida e$t4n oc'to$ (ara no$otro$2 'a$ en5ermedade$ $on dema$iado nmero$a$" 'o$
remedio$ (ro+'em4tico$ * no $e encentra en 'o$ atore$ nin,na de5inici)n ra=ona+'e de 'a $a'd" de 'a
en5ermedad" de 'a di4te$i$ Bni $i?iera de' ($C
Con todo" e$a$ 'ectra$ 'e &a+!an $oca-ado e' cere+ro.
En oca$i)n de n re$5r!o" #o-ard cre*) ?e era e' (rinci(io de na 5'Ei)n de (ec&o. Como 'a$
$an,i<e'a$ no 'e ca'maron 'a$ (ntada$ en e' co$tado" ec&) mano de n -e<i,atorio" c*o e5ecto $e $inti) en
'o$ ri@one$. Entonce$ cre*) ?e ten!a c4'c'o$.
A .cc&et 'e dieron do'ore$ en todo e' cer(o cando (od) 'a enramada" * -omit) de$($ de cenar" 'o
ca' 'o a$$t) mc&o. De$($" a' -er ?e ten!a n tinte n (oco amari''ento" $o$(ec&) ?e (od!a tratar$e de
na en5ermedad a' &!,ado * $e (re,nt)/ Kten,o do'ore$L * aca+) (or tener'o$.
37
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Se a'arma+an mtamente" $e mira+an 'a 'en,a" $e toma+an e' ('$o" cam+ia+an de a,a minera'" $e
(r,a+an * 'e tem!an a' 5r!o" a' ca'or" a' -iento" a 'a ''-ia" a 'a$ mo$ca$" (rinci(a'mente a 'a$ corriente$ de
aire.
A .cc&et $e 'e ocrri) ?e e' $o de' ra( era 5ne$to. .or otra (arte" n e$torndo (ede $er ca$a" a
-ece$" de 'a rotra de n aneri$ma2 * a+andon) 'a ta+a?era. .or co$tm+re met!a $$ dedo$ en e''a * 'e,o"
de (ronto" ad-ert!a $ im(rdencia.
Como e' ca5 ne,ro a'tera 'o$ ner-io$" #o-ard ?i$o rennciar a $ (oci''o2 (ero $e dorm!a de$($ de
comer * $e de$(erta+a a$$tado" (or?e e' $e@o (ro'on,ado e$ na amena=a de a(o('e<!a.
S dia' era Cornaro" e$e ,enti'&om+re -eneciano ?e a 5er=a de re,!mene$ a'can=) na eEtremada
ancianidad. Sin ''e,ar a imitar'o tota'mente" $e (od!an tomar 'a$ mi$ma$ (recacione$2 * .cc&et $ac) de $
+i+'ioteca n mana' de &i,iene (or e' doctor Morin.
KC)mo &a+!an &ec&o (ara -i-ir &a$ta entonce$L Lo$ ('ato$ ?e 'e$ ,$ta+an e$ta+an todo$ (ro&i+ido$.
3ermaine" con5ndida" *a no $a+!a ? $er-ir'e$.
Toda$ 'a$ carne$ tienen incon-eniente$. La morci''a * 'o$ em+tido$" e' aren?e a&mado" 'a 'an,o$ta * 'a
ca=a" $on Dre5ractorio$D. Canto m4$ ,ordo e$ n (e$cado m4$ ,e'atina contiene * como con$ecencia" m4$
(e$ado e$. La$ 'e,m+re$ dan acide=" 'o$ macarrone$ $e@o$" 'o$ ?e$o$ Den trmino$ ,enera'e$" $on de
di,e$ti)n di5!ci'D. >n -a$o de a,a a 'a ma@ana e$ D(e'i,ro$oD2 cada +e+ida o come$ti+'e i+a acom(a@ada (or
na ad-ertencia $imi'ar o $ino (or e$ta$ (a'a+ra$/ Bma'oC" Bcidado" no a+$eC" no e$ con-eniente (ara todo e'
mndo. K.or ? ma'oL KD)nde comien=a e' a+$oL KC)mo $a+er $i na co$a no$ con-ieneL
BF (ro+'ema e' de$a*noC De<aron e' ca5 con 'ec&e de+ido a $ dete$ta+'e re(taci)n * 'e,o e'
c&oco'ate" (or?e De$ n mont)n de $$tancia$ indi,e$ta$D2 (or 'o tanto 'e$ ?eda+a e' t. .ero 'a$ D(er$ona$
ner-io$a$ de+en a+$tener$e de +e+er'o (or com('etoD. No o+$tante" DecNer" en e' $i,'o Q7II" (re$cri+!a
-einte deca'itro$ (or d!a" (ara 'im(iar 'o$ (antano$ de' (4ncrea$.
E$a in5ormaci)n re$inti) 'a e$tima ?e $ent!an (or Morin" tanto m4$ ?e ' condena todo$ 'o$ tocado$" a$!
$e trate de $om+rero$" ,orro$ o ,orra$" eEi,encia ?e irrit) a .cc&et. Entonce$ com(raron e' tratado de
#ec?ere' en e' ca' -ieron ?e e' cerdo e$ en $! mi$mo Dn +en a'imentoD" e' ta+aco de na inocencia
(er5ecta" * e' ca5 Dindi$(en$a+'e (ara 'o$ mi'itare$D.
%a$ta entonce$ &a+!an cre!do en 'a in$a'+ridad de 'o$ ',are$ &Gmedo$. .e$ Bnada de e$oC Ca$(er$ 'o$
dec'ara meno$ morta'e$ ?e 'o$ otro$. No $e toma n +a@o de mar $in ante$ re5re$car 'a (ie'. #e,in" en
cam+io" dice ?e &a* ?e =am+''ir$e en ('ena tran$(iraci)n. E' -ino (ro de$($ de 'a $o(a e$t4
con$iderado como eEce'ente (ara e' e$t)ma,o" (ero Le-* 'o ac$a de (er<dicar 'o$ diente$. .or 5in" e'
c&a'eco de 5rane'a" e$a $a'-a,ardia" e$e ttor de 'a $a'd" e$e (a'adi)n caro a #o-ard e in&erente a
.cc&et" $in am+a,e$ ni temor (or e' ? dir4n" 'o$ atore$ 'o de$acon$e<a+an a 'o$ &om+re$ ('et)rico$ *
$an,!neo$. KF e$ entonce$ 'a &i,ieneL
7erdad de e$te 'ado de 'o$ .irineo$" error de' 'ado de a''4 Aa5irma Le-*A * #e$?ere' a,re,a ?e no e$ na
ciencia.
Entonce$ (idieron (ara 'a cena o$tra$" n (ato" cerdo con co'e$" crema" n .ont 'VE-?e2 * na +ote''a de
+or,o@a. 6e na 'i+eraci)n" ca$i n de$?ite B* $e +r'a+an de CornaroC B%a+!a ?e $er im+ci' (ara
e$c'a-i=ar$e como 'C BF -',aridad e$o de e$tar (en$ando $iem(re en (ro'on,ar 'a eEi$tenciaC La -ida no
e$ +ena $i no $e 'a di$5rta. AKOtro (eda=oL ABC)mo noC AHo tam+in. ABA t $a'dC
A BA 'a t*aC
A BH a' dia+'o con 'o dem4$C E$ta+an eEa'tado$.
#o-ard annci) ?e ?er!a tre$ ta=a$ de ca5" an?e no 5e$e n mi'itar. .cc&et" con 'a ,orra &a$ta 'a$
ore<a$" a$(ira+a (i=ca tra$ (i=ca" e$tornda+a $in nin,Gn temor * como t-ieron ,ana$ de n (oco de
c&am(a@a" 'e ordenaron a 3ermaine ?e 5era en $e,ida a 'a ta+erna a com(rar na +ote''a.
38
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
La a'dea e$ta+a dema$iado 'e<o$. La m<er $e re&$). .cc&et $e indi,n).
ASe 'o ordeno Bme o*eC Le ordeno ?e -a*a corriendo.
E''a o+edeci)" (ero re5n5@ando" re$e'ta a de<ar (ronto a e$o$ amo$ tan incom(ren$i+'e$ * ca(ric&o$o$.
De$($" como en otro$ tiem(o$" 5eron a tomar na co(ita +a<o e' em(arrado.
Aca+a+a de terminar 'a $ie,a * en medio de' cam(o" contra 'a noc&e a='ada * $a-e" $e 'e-anta+an 'a$
ma$a$ ne,ra$ de 'a$ (ar-a$. La$ ,ran<a$ e$ta+an tran?i'a$. No $e o!a ni $i?iera a 'o$ ,ri''o$. Toda 'a
cam(i@a dorm!a. E''o$ di,er!an &$meando 'a +ri$a ?e re5re$ca+a $$ me<i''a$.
E' cie'o" m* a'to" e$ta+a c+ierto de e$trenaW" nta$ +ri''a+an en ,r(o$" otra$ en 5i'a o $i no $o'a$" m*
a'e<ada$ de 'a$ otra$. >na =ona de (o'-o 'mino$o" ?e i+a de' $e(tentri)n a' mediod!a" $e +i5rca+a (or
$o+re $$ ca+e=a$. %a+!a" entre e$a$ c'aridade$" ,rande$ e$(acio$ -ac!o$2 * e' 5irmamento (arec!a n mar de
a=' con arc&i(i'a,o$ e i$'ote$.
ABF cantidadC AeEc'am) #o-ard.
A BH no 'o -emo$ todoC Are('ic) .cc&etA. M4$ a''4 de 'a 7!a L4ctea e$t4n 'a$ ne+'o$a$ * m4$ a''4 de 'a$
ne+'o$a$ Bm4$ e$tre''a$ toda-!aC La m4$ cercana e$t4 $e(arada de no$otro$ (or tre$ciento$ +i''one$ de
miri4metro$.
La$ &a+!a mirado con 5recencia con e' te'e$co(io de 'a .'a=a 7end)me * recorda+a 'a$ ci5ra$.
AE' So' e$ n mi'')n de -ece$ m4$ ,rande ?e 'a Tierra" Sirio tiene doce -ece$ e' tama@o de' So'" 'o$
cometa$ miden Btreinta * catro mi''one$ de 'e,a$C
AE$ (ara -o'-er$e 'oco Adi<o #o-ard. H 'ament) $ i,norancia * &a$ta e' no &a+er ido" en $ <-entd" a
'a E$ce'a .o'itcnica.
Entonce$ .cc&et &i=o ?e $e -o'-iera &acia 'a O$a Ma*or" 'e mo$tr) 'a e$tre''a (o'ar" de$($ Ca$io(ea
c*a con$te'aci)n 5orma na H" 7e,a de Lira" toda c&i$(eante" * a+a<o en e' &ori=onte" 'a ro<a A'de+ar4n.
#o-ard" con 'a ca+e=a ec&ada &acia atr4$" $e,!a con e$5er=o 'o$ tri4n,'o$" cadri'4tero$ * (ent4,ono$
?e &a* ?e ima,inar (ara +icar$e en e' cie'o.
.cc&et contin)/
ALa -e'ocidad de 'a '= e$ de oc&enta mi' 'e,a$ (or $e,ndo. >n ra*o de 'a 7!a L4ctea tarda $ei$ $i,'o$
en ''e,ar a no$otro$2 tanto como ?e na e$tre''a" cando 'a -emo$" *a (ede &a+er de$a(arecido. 7aria$ $on
intermitente$" otra$ no -e'-en nnca. H adem4$ cam+ian de (o$ici)n. Todo $e me-e" toda (a$a.
AA todo e$to" e' So' Ke$t4 inm)-i'L
AA$! $e cre!a ante$" (ero 'o$ $a+io$" en 'a acta'idad" a5irman ?e $e (reci(ita &acia 'a con$te'aci)n de
%rc'e$.
E$o tra$torna+a 'a$ idea$ de #o-ard" ?ien de$($ de n minto de re5'eEi)n di<o/
ALa ciencia e$t4 &ec&a con 'o$ dato$ $mini$trado$ (or n rinc)n de 'a inmen$idad. .ede $er ?e no 'e
con-en,a a todo e' re$to ?e $e de$conoce" ?e e$ mc&o m4$ ,rande * ?e no $e (ede de$c+rir.
%a+'a+an a$!" de (ie en e' em(arrado" a' re$('andor de 'o$ a$tro$" * $$ di$cr$o$ e$ta+an cortado$ (or
'ar,o$ $i'encio$.
.or 5in $e (re,ntaron $i &a+!a &om+re$ en 'a$ e$tre''a$. K.or ? noL H como 'a creaci)n e$ armonio$a"
'o$ &a+itante$ de Sirio de+!an $er de$me$rado$" 'o$ de Marte de e$tatra media" 'o$ de 7en$ m* (e?e@o$.
A meno$ ?e en toda$ (arte$ $ea i,a'. A''4 arri+a K&a+r4 comerciante$" ,endarme$L KTra5icar4n" (e'ear4n"
de$tronar4n a 'o$ re*e$L
A',na$ e$tre''a$ 5,ace$ (a$aron de (ronto" de$cri+iendo en e' cie'o como 'a (ar4+o'a de n mon$tro$o
co&ete.
A BMiraC Adi<o #o-ardA. Mndo$ ?e de$a(arecen.
39
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
.cc&et re('ic)/
ASi e' ne$tro" a $ -e=" &iciera 'a ca+rio'a" 'o$ cidadano$ de 'a$ e$tre''a$ no $e emocionar!an m4$ de 'o
?e no$otro$ no$ emocionamo$ a&ora. Idea$ a$! no$ &nden e' or,''o.
AKC4' $er4 'a 5ina'idad de todo e$toL
ATa' -e= no &a*a nin,na 5ina'idad.
ASin em+ar,o A* .cc&et re(iti) do$ o tre$ -ece$ D$in em+ar,oD $in encontrar nada m4$ ?e decirA. BNo
im(ortaC De todo$ modo$ me ,$tar!a $a+er c)mo e$t4 &ec&o e' ni-er$o.
AE$o de+e de e$tar en #55on Are$(ondi) #o-ard" a ?ien $e 'e cerra+an 'o$ o<o$A. No (edo m4$" me
-o* a aco$tar.
La$ 4po!as de la 'aturaleza 'e$ en$e@aron ?e n cometa" a' c&ocar con e' So'" &a+!a de$(rendido na
(orci)n ?e $e con-irti) en 'a Tierra. En n (rinci(io $e &a+!an con,e'ado 'o$ (o'o$. La$ a,a$ &a+!an
en-e'to a' ,'o+o. De$($ $e &a+!an retirado a 'a$ ca-erna$" 'o$ continente$ $e di-idieron * 'o$ anima'e$ * e'
&om+re a(arecieron.
La ma<e$tad de 'a creaci)n 'e$ (rod<o n de$'m+ramiento tan ,rande como e''a mi$ma. S$ ca+e=a$ $e
en$anc&a+an" E$ta+an or,''o$o$ de re5'eEionar $o+re tan ,rande$ tema$.
Lo$ minera'e$ no demoraron en can$ar'o$2 * ec&aron mano" como di$tracci)n" de 'a$ +rmon5as de
#emardin de Saint .ierre.
BArmon!a$ -e,eta'e$ * terre$tre$" area$" ac4tica$" &mana$" 5raterna'e$ * an con*,a'e$" 'o -ieron todo"
$in omitir 'a$ in-ocacione$ a 7en$" a 'o$ C5iro$ * a 'o$ Amore$C Se a$om+ra+an de ?e 'o$ (ece$ t-ie$en
a'eta$" 'o$ (4<aro$ a'a$" 'a$ $emi''a$ na en-o'tra" ''eno$ de e$a 5i'o$o5!a ?e de$c+re en 'a Natra'e=a
intencione$ -irto$a$ * 'a con$idera na e$(ecie de San 7icente de .a' $iem(re oc(ado en derramar
5a-ore$.
Admiraron de$($ $$ (rodi,io$" 'a$ trom+a$" 'o$ -o'cane$" 'a$ $e'-a$ -!r,ene$. H com(raron 'a o+ra de
De((in, $o+re 'a$ Maravillas y 6ellezas de la 'aturaleza en ran!ia. Canta' (o$ee tre$" %era't" cinco"
#or,o@a" do$ nom4$" en tanto ?e e' De'5inado centa" ' $o'o Bcon ?ince mara-i''a$C B.ero (ronto *a no
&a+r4 m4$C La$ ,rta$ con e$ta'actita$ $e o+$tr*en" 'a$ monta@a$ ardiente$ $e eEtin,en" 'o$ ,'aciare$
natra'e$ $e ca'ientan * 'o$ -ie<o$ 4r+o'e$ +a<o 'o$ ca'e$ $e dec!a mi$a caen +a<o e' ,o'(e de 'o$ ni-e'adore$
o e$t4n en trance de morir.
De$($ $ crio$idad $e -o'-i) &acia 'o$ anima'e$.
Rea+rieron $ #o55on * $e eEta$iaron ante 'o$ ,$to$ eEtra@o$ de cierto$ anima'e$.
.ero todo$ 'o$ 'i+ro$ no -a'en 'o ?e na o+$er-aci)n (er$ona'" * $e met!an en 'o$ (atio$ * (re,nta+an a
'o$ 'a+rie,o$ $i &a+!an -i$to toro$ a(are4ndo$e con *e,a$" a c&anc&o$ +$cando -aca$ * a (erdice$ mac&o
cometer 'i-iandade$ entre e''o$.
A BNnca en 'a -idaC
%a$ta $e con$idera+a ?e e$a$ (re,nta$ re$'ta+an n (oco eEtra@a$ en $e@ore$ de $ edad.
Fi$ieron intentar nione$ anorma'e$.
La meno$ di5!ci' e$ 'a de' c&i-o * 'a o-e<a. S ,ran<ero no ten!a c&i-o. >na -ecina (re$t) e' $*o. H
cando ''e,) 'a (oca de' ce'o" encerraron a 'o$ do$ anima'e$ en e' 'a,ar * $e e$condieron detr4$ de 'o$
tone'e$ (ara ?e e' acontecimiento (dieran con$mar$e en (a=.
En (rimer ',ar" cada no comi) $ montoncito de &eno" de$($ rmiaron2 'a o-e<a $e aco$t) * +a'a+a $in
interr(ci)n" en tanto ?e e' c&i-o" a5irmado en $$ catro (ata$ com+ada$" con $ ,ran +ar+a * $$ ore<a$
(endiente$" c'a-a+a en e''o$ $$ ((i'a$ ?e re'c!an en 'a $om+ra.
.or 5in" en 'a noc&e de' tercer d!a" cre*eron con-eniente a*dar a 'a natra'e=a. .ero e' c&i-o $e -o'-i)
contra .cc&et * 'e dio na cornada en e' +a<o-ientre. La o-e<a" atemori=ada" $e ($o a dar -e'ta$ (or e'
40
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
'a,ar como en n (icadero. #o-ard 'a (er$i,i) * $e 'e ec&) encima (ara atra(ar'a" (ero ca*) a' $e'o con
(@ado$ de 'ana en 'a$ do$ mano$.
Re(itieron $ tentati-a con ,a''ina$ * n (ato" con n do,o * na cerda" con 'a e$(eran=a de ?e
(rocrearan mon$tro$ * $in com(render nada de 'o re'ati-o a 'a e$(ecie.
E$a (a'a+ra de$i,na a n ,r(o de indi-ido$ c*o$ de$cendiente$ $e re(rodcen. .ero &a* anima'e$
c'a$i5icado$ como de e$(ecie$ di5erente$ ?e (eden re(rodcir$e * otro$ inc'ido$ en 'a mi$ma ?e &an
(erdido e$a 5ac'tad.
Se <actaron de (oder ad?irir acerca de e$o" idea$ c'ara$ mediante e' e$tdio de' de$arro''o de 'o$
,rmene$. H .cc&et 'e e$cri+i) a Dmoc&e' (ara con$e,ir n micro$co(io.
H ($ieron en 'a ('aca de -idrio $ce$i-amente ca+e''o$" ta+aco" @a$" na (ata de mo$ca. .ero &a+!an
o'-idado 'a ,ota de a,a indi$(en$a+'e. Otra$ -ece$ era 'a 'amini''a * $e em(<a+an * de$centra+an e'
in$trmento2 'e,o" como 'o -e!an todo +orro$o" ac$a+an a' )(tico. L'e,aron a ddar de' micro$co(io. Lo$
de$c+rimiento$ ?e $e 'e atri+!an ?i=4$ no 5eran tan (o$iti-o$ como $e dec!a.
Cando Dmoc&e' 'e$ en-i) 'a 5actra" 'e$ (idi) ?e reco,ieran (ara ' amonite$ * eri=o$ de mar"
crio$idade$ a 'a$ ca'e$ era a5icionado * ?e $e encontra+an con 5recencia en a?e''a re,i)n. .ara ?e $e
ent$ia$maran con 'a ,eo'o,!a 'e$ en-i) 'a$ DCarta$D de #ertrand con e' DDi$cr$oD de C-ier so6re las
revolu!iones del glo6o.
De$($ de 'eer e$o$ do$ 'i+ro$ ima,inaron 'a$ co$a$ $i,iente$/
.rimero na inmen$a ca(a de a,a de 'a ca' emer,!an (romontorio$ $a'(icado$ de '!?ene$. H ni n $er
-i-iente" ni n ,rito2 era n mndo $i'encio$o" inm)-i' * de$ndo. De$($ 'ar,a$ ('anta$ $e +a'ancea+an en
na ne+'ina ?e $e (arec!a a' -a(or de n +a@o trco. >n $o' com('etamente ro<o reca'enta+a 'a atm)$5era
&Gmeda. Entonce$ e$ta''aron -o'cane$" 'a$ roca$ !,nea$ +rotaron de 'a$ monta@a$2 * 'a ma$a de 'o$ ()r5ido$ *
+a$a'to$ ?e corr!a" $e conden$). Tercer cadro/ en mare$ (oco$ (ro5ndo$" i$'a$ de madr(ora$ &an $r,ido2
n rami''ete de (a'mera$" de tanto en tanto" $e@orea. %a* conc&a$ (arecida$ a reda$ de carro" tort,a$ ?e
miden tre$ metro$" 'a,arto$ de $e$enta (ie$. %a* an5i+io$ ?e e$tiran entre 'a$ ca@a$ $$ (e$ce=o$ de
a-e$tr= con mand!+'a$ de cocodri'o. Ser(iente$ a'ada$ 'e-antan -e'o. .or 5in" en 'o$ ,rande$ continente$"
,rande$ mam!5ero$ a(arecieron" con 'o$ miem+ro$ de5orme$ como (ie=a$ de madera ma' a<$tada$" e' cero
m4$ ,re$o ?e '4mina$ de +ronce" o +ien -e''do$" +e=do$" con crine$ * co'mi''o$ retorcido$. Manada$ de
mamt$ (ac!an en 'a$ ''anra$ donde de$($ e$t-o e' At'4ntico2 e' (a'eoterio" mitad ca+a''o" mitad ta(ir"
re-o'-!a con $ &ocico 'o$ &ormi,ero$ de Montmartre * e' !ervus giganteus tem+'a+a +a<o 'o$ ca$ta@o$ a'
o!r 'a -o= de' o$o de 'a$ ca-erna$" ?e &ac!a 'adrar en $ ,arida a' (erro de #ea,enc*" tre$ -ece$ m4$ a'to
?e n 'o+o.
Toda$ e$a$ (oca$ &a+!an $ido $e(arada$ na$ de 'a$ otra$ (or catac'i$mo$" e' G'timo de 'o$ ca'e$ 5e
ne$tro Di'-io. Era como na comedia de ma,ia en -ario$ acto$ con e' &om+re como a(oteo$i$.
Fedaron e$t(e5acto$ a' $a+er ?e eEi$t!an (iedra$ con &e''a$ de 'i+''a$" de (ata$ de (4<aro$ *
&a+iendo &o<eado no de 'o$ mana'e$ Roret" +$caron 5)$i'e$.
>na tarde" cando re-o'-!an $!'ice$ en medio de' camino (rinci(a'" (a$) e' $e@or cra * 'o$ inter(e') con
-o= =a'amera/
AKLo$ $e@ore$ $e intere$an (or 'a ,eo'o,!aL BM* +ienC
.or?e ' e$tima+a e$a ciencia" ?e con5irma 'a atoridad de 'a$ E$critra$" a' (ro+ar e' Di'-io.
#o-ard &a+') de 'o$ co(ro'ito$" ?e $on eEcremento$ de anima'e$" (etri5icado$.
E' a+ate Je5ro* (areci) $or(rendido. De$($ de todo" $i era a$!" &a+!a na ra=)n m4$ (ara admirar a 'a
.ro-idencia.
.cc&et con5e$) ?e $$ in-e$ti,acione$" &a$ta entonce$" no &a+!an $ido 5rct!5era$ (ero" $in em+ar,o en
'o$ a'rededore$ de 6a'ai$e" como en todo$ 'o$ terreno$ <r4$ico$" de+!an a+ndar 'o$ re$to$ de anima'e$.
41
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A%e o!do decir Are$(ondi) e' a+ate Je5ro*A ?e tiem(o atr4$ $e encontr) en 7i''er$ 'a mand!+'a de n
e'e5ante. .or 'o dem4$" no de $$ ami,o$" e' $e@or Lar$onner" a+o,ado" miem+ro de' 5oro de Li$ieE *
ar?e)'o,o" ?i=4$ 'e$ $mini$trara in5ormaci)n. %a+!a e$crito na &i$toria de .ortMenM#e$$in donde 5i,ra+a
e' de$c+rimiento de n cocodri'o.
#o-ard * .cc&et intercam+iaron na mirada2 en 'o$ do$ &a+!a nacido 'a mi$ma e$(eran=a * a (e$ar de'
ca'or (ermanecieron de (ie drante mc&o tiem(o interro,ando a' ec'e$i4$tico" ?e $e (rote,!a con n
(ara,a$ de a',od)n a='. Ten!a 'a (arte de a+a<o de' ro$tro n (oco (e$ada * 'a nari= (ntia,da" $onre!a
continamente o 'adea+a 'a ca+e=a cerrando 'o$ (4r(ado$.
La cam(ana de 'a i,'e$ia toc) e' 4n,e'$.
ATen,an +ena$ noc&e$" $e@ore$. >$tede$ (ermiten Kno e$ ciertoL
Recomendado$ (or '" e$(eraron drante tre$ $emana$ 'a re$(e$ta de Lar$onner. .or 5in ''e,).
E' &om+re de 7i''er$ ?e &a+!a de$enterrado e' diente de ma$todonte $e ''ama+a #'oc&e2 no &a+!a deta''e$.
En canto a $ &i$toria" con$tit!a no de 'o$ -o'Gmene$ de 'a Academia LeEo-iana * no (re$ta+a $ e<em('ar
(or temor a ?e 'a co'ecci)n ?edara incom('eta. En 'o re5erente a' caim4n" $e 'o &a+!a de$c+ierto en e' me$
de no-iem+re de 189X a' (ie de' acanti'ado de %ac&ette$" en Saint %onorine" cerca de .ortMenM#e$$in" di$trito
de #a*eE De$($ -en!an 'o$ $a'do$.
La o+$cridad ?e en-o'-!a a' ma$todonte eEacer+) e' de$eo de .cc&et. %+iera ?erido ir a 7i''er$ en
$e,ida.
#o-ard di<o ?e (ara a&orrar$e n -ia<e (ro+a+'emente inGti' * $in dda di$(endio$o" con-en!a
in5ormar$e2 * 'e e$cri+ieron na carta a' a'ca'de de' ',ar con 'a ?e 'e (re,nta+an ? $e &a+!a &ec&o de n
ta' Loi$ #'oc&e. En ca$o de ?e &+ie$e merto K$$ de$cendiente$ o co'atera'e$ (od!an in5ormar'e$ acerca
de $ -a'io$o de$c+rimientoL KEn ? ',ar de 'a comna *ac!a e$e te$timonio de 'a$ edade$ (rimiti-a$ a'
$er de$c+iertoL K%a+!a (o$i+i'idade$ de encontrar otro$ an4'o,o$L KC4' era e' (recio (or d!a de n &om+re
* na carretaL
H (or m4$ ?e $e diri,ieron a' Ad<nto" * de$($ a' (rimer Con$e<ero Mnici(a'" no reci+ieron nin,na
noticia de 7i''er$. KAca$o 'o$ &a+itante$ e$ta+an ce'o$o$ de $$ 5)$i'e$L A no $er ?e $e 'o$ -endie$en a 'o$
in,'e$e$. Re$o'-ieron &acer e' -ia<e a %ac&ette$.
#o-ard * .cc&et tomaron 'a di'i,encia de 6a'ai$e a Caen. De$($ na tartana 'o$ tran$(ort) de Caen a
#a*eE * de #a*eE 5eron andando &a$ta .ortMenM#e$$in.
No 'o$ &a+!an en,a@ado. En 'a co$ta de %ac&ette$ &a+!a ,i<arro$ eEtra@o$ * $i,iendo 'a$ indicacione$ de'
(o$adero ''e,aron a' arena'.
La marea e$ta+a +a<a * de<a+a a' de$c+ierto todo$ $$ canto$ rodado$ en na (radera de 5co$ ?e i+a
&a$ta e' +orde de 'a$ a,a$.
>na -e,etaci)n ond'ada $e recorta+a en 'o a'to de' acanti'ado" com(e$to (or na tierra +'anda * (arda
?e i+a endrecindo$e &a$ta 5ormar en 'o$ e$trato$ in5eriore$ na mra''a de (iedra ,ri$. %i'o$ de a,a ca!an
de manera ince$ante" en tanto ?e e' mar" a 'o 'e<o$" r,!a. .or momento$ (arec!a ?e $ +atir $e deten!a *
$)'o $e o!a e' rmor de 'o$ manantia'e$.
7aci'a+an en 'a$ &ier+a$ -i$co$a$ o +ien ten!an ?e $a'tar &o*o$. #o-ard $e $ent) cerca de 'a ori''a *
contem(') 'a$ o'a$ $in (en$ar en nada" 5a$cinado" inerte. .cc&et 'o ''e-) &acia 'a co$ta (ara mo$trar'e n
amonite incr$tado en 'a roca como n diamante en $ ,an,a. Se rom(ieron 'a$ @a$ con e''a2 $e nece$ita+an
in$trmento$" (ero 'a noc&e *a ca!a" (or otra (arte. E' cie'o e$ta+a (r(Greo a occidente * todo e' ',ar
c+ierto (or 'a $om+ra. En medio de 'o$ 5co$ ca$i ne,ro$ 'o$ c&arco$ $e en$anc&a+an. E' mar $+!a &acia
e''o$2 era &ora de -o'-er.
A' otro d!a a' a'+a" con n a=ad)n * n (ico" acometieron a $ 5)$i' c*a en-o'tra e$ta''). Era n
Damm)nite nodo$$D" de$,a$tado en 'o$ eEtremo$ (ero ?e (e$a+a $$ +ena$ dieci$i$ 'i+ra$ * .cc&et"
42
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ent$ia$mado" eEc'am)/ ABNo (odemo$ &acer meno$ ?e re,a'4r$e'o a Dmoc&e'C De$($ encontraron
e$(on<a$" tere+r4t'a$" orea$" B(ero nada de cocodri'oC A 5a'ta de e''o e$(era+an na -rte+ra de &i(o()tamo o
de ictio$ario o no im(orta ? o$amenta contem(or4nea de' Di'-io" cando di$tin,ieron contra e'
acanti'ado" a na a'tra de &om+re" contorno$ ?e 5i,ra+an e' (er5i' de n (e$cado ,i,ante$co. De'i+eraron
acerca de 'o$ medio$ (ara o+tener'o. #o-ard 'o de$(render!a (or 'o a'to" mientra$ ?e .cc&et" de$de
a+a<o" demo'er!a 'a roca (ara &acer'o de$cender $a-emente" $in e$tro(ear'o.
Cando e$ta+an rec(erando e' a'iento" -ieron (or $o+re $$ ca+e=a$" en e' cam(o" a n adanero de
ca(ote ?e &ac!a ademane$ con aire de e$tar dando )rdene$. AH $!" K? (a$aL BD<eno$ en (a=C H
continaron con $ tarea2 #o-ard en (nta$ de (ie" ,o'(ea+a con $ a=ad)n" en tanto ?e .cc&et" do+'ado
a 'a a'tra de 'a cintra" ca-a+a con $ (ico.
.ero e' adanero rea(areci)" m4$ a+a<o" en n (e?e@o -a''e" &aciendo cada -e= m4$ $e@a'e$. BA e''o$ 'e$
im(orta+a n cominoC >n cer(o o-a'ado emer,!a de 'a tierra eEca-ada * $e inc'ina+a" i+a a de$'i=ar$e. Otro
indi-ido" con n $a+'e" a(areci) de im(ro-i$o. ABS$ (a$a(orte$C
Era e' ,arda rra' ?e &ac!a $ ronda2 * en a?e' mi$mo momento a(areci) e' &om+re de 'a adana" ?e
''e,) corriendo (or n +arranco.
ABA(r$e'o$" (adre Morin" o e' acanti'ado -a a derrm+ar$eC
ABE$to tiene na 5ina'idad cient!5icaC Are$(ondi) .cc&et. Entonce$ na ma$a ca*) * 'e$ (a$) tan cerca a
'o$ catro ?e (or (oco no 'o$ mat). Cando 'a (o'-areda $e di$i()" (dieron reconocer n m4$ti' de na-!o
?e $e de$&ac!a +a<o 'a +ota de' adanero. #o-ard di<o $$(irando/
ABNo e$t4+amo$ &aciendo nada de ma'oC
ABNo $e (ede &acer nada en 'o$ terreno$ de' cer(o de in,eniero$C Are('ic) e' ,arda rra'A. Ante$ ?e
nada K?ine$ $on $tede$L Ten,o ?e redactar 'a denncia.
.cc&et $e re+e')" c'am) contra 'a in<$ticia.
ABNo &a* nada ? &acerC S!,anme.
Tan (ronto como ''e,aron a' (erto na mc&edm+re de c&ico$ 'o$ e$co't). #o-ard" ro<o como na
ama(o'a" ado(t) n aire de di,nidad. .cc&et" m* (4'ido" ec&a+a mirada$ de 5ria. E$o$ do$ 5ora$tero$"
?e ''e-a+an ,i<arro$ en $$ (a@e'o$" no ten!an m* +ena cara. Se 'o$ ''e-) (ro-i$iona'mente a 'a (o$ada"
c*o de@o" en e' m+ra'" im(ed!a 'a entrada. De$($ e' a'+a@i' rec'am) $$ &erramienta$. Le (a,aron.
BM4$ ,a$to$ toda-!aC H e' ,arda rra' no -o'-!a. K.or ?L .or 5in n $e@or ?e ''e-a+a 'a cr= de &onor 'o$
($o en 'i+ertad2 * $e 5eron" de$($ de dar $$ nom+re$" a(e''ido$ * domici'io" * no $in &a+er$e
com(rometido a $er m4$ circn$(ecto$ en 'o 5tro.
Adem4$ de n (a$a(orte 'e$ 5a'ta+an mc&a$ otra$ co$a$ * ante$ de em(render ne-a$ eE('oracione$
con$'taron 'a 7u5a del via8ero ge*logo de #on.
%a* ?e tener" (rimero" na +ena moc&i'a de $o'dado" de$($ na cadena de a,rimen$or" na 'ima"
(in=a$" na +rG<'a * tre$ marti''o$" $<eto$ a n cintr)n ?e $e oc'ta +a<o 'a 'e-ita * De-ita a$! e$a
a(ariencia ori,ina' ?e de+e e-itar$e en n -ia<eD. En canto a +a$t)n" .cc&et ado(t) directamente e' de
tri$ta" de $ei$ (ie$ de a'to" 'ar,a (nta de &ierro. #o-ard (re5iri) n +a$t)n (ara,a$ o (ara,a$ m'tirama"
c*a em(@adra $e $aca (ara a+roc&ar 'a $eda ?e $e ''e-a a(arte" en na +o'$ita. No o'-idaron 'o$ =a(ato$
5erte$" con (o'aina$" Ddo$ (are$ de tirante$ cada no" (or 'a tran$(iraci)nD * an?e no $e (eda Dir a toda$
(arte$ con ,orraD" $e re$i$tieron a ,a$tar en no de e$o$ $om+rero$ ?e $e ('ie,an * ?e ''e-an e' nom+re de'
$om+rerero 3i+$" $ in-entorD. En 'a mi$ma o+ra $e dan norma$ de condcta/ DSa+er 'a 'en,a de' (a!$ ?e
$e -i$itaD2 'a $a+!an. DCom(ortar$e con mode$tiaD2 era 'o &a+ita' en e''o$. DNo ''e-ar dinero encimaD2 nada
m4$ $im('e. .or 5in" (ara a&orrar$e todo ti(o de incon-eniente$" e$ +eno Da$mir 'a condici)n de in,enieroD.
A BH +eno" 'a a$miremo$C
43
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A$! (re(arado$" comen=aron $$ correr!a$2 a -ece$ e$ta+an a$ente$ &a$ta oc&o d!a$" (a$a+an $ -ida a'
aire 'i+re.
A -ece$" en 'a$ ori''a$ de' Orne" di-i$a+an en n c'aro (ane'e$ de (iedra ?e eri,!an $$ '4mina$ o+'ica$
entre 4'amo$ * +re=o$" o +ien $e entri$tec!an (or no encontrar" a 'o 'ar,o de' camino" m4$ ?e ca(a$ de
arci''a. De'ante de n (ai$a<e" no admira+an ni 'a $erie de ('ano$" ni 'a (ro5ndidad de 'o 'e<ano ni 'a$
ond'acione$ de' -erdor" $ino 'o ?e no $e -e!a" 'o de a+a<o" 'a tierra * toda$ 'a$ co'ina$ eran (ara e''o$ Dna
(re+a m4$ de' Di'-ioD.
A 'a man!a de' Di'-io $cedi) 'a de 'o$ +'o?e$ err4tico$. La$ ,rande$ (iedra$ $o'itaria$ en 'o$ cam(o$
de+!an (ro-enir de ,'aciare$ de$a(arecido$ * +$ca+an morena$ * margas terreas.
En di-er$a$ oca$ione$ 'o$ tomaron (or -a,a+ndo$" de+ido a $ ata-!o * cando re$(ond!an ?e eran
Din,eniero$D" 'o$ a$a'ta+a e' temor" (or?e 'a $r(aci)n de n t!t'o $eme<ante (od!a acarrear'e$ di$,$to$.
A' 5in de d!a <adea+an +a<o e' (e$o de $$ me$tra$" (ero 'a$ ''e-a+an a $ ca$a con intre(ide=. La$ &a+!a
en todo$ 'o$ (e'da@o$ de 'a e$ca'era" en 'a$ &a+itacione$" en e' comedor" en 'a cocina * 3ermaine $e ?e<a+a
(or 'a cantidad de (o'-o.
No era menda tarea" ante$ de (e,ar eti?eta$" a-eri,ar e' nom+re de 'a$ (iedra$2 'a -ariedad de co'ore$ *
de ,raneado 'e$ &ac!a con5ndir 'a arci''a con 'a mar,a" e' ,ranito con e' ,nei$" e' car=o con 'a ca'i=a.
Adem4$ 'a nomenc'atra 'o$ irrita+a. K.or ? de-)nico" c4m+rico" <r4$ico" como $i 'a$ tierra$ de$i,nada$
con e$o$ nom+re$ no eEi$tieran $ino en De-on$&ire" cerca de Cam+rid,e * en e' JraL Re$'ta+a im(o$i+'e
orientar$e. Lo ?e (ara no e$ $i$tema" (ara otro e$ na ca(a * (ara n tercero n $im('e a$iento. La$ &o<a$
de 'a$ ca(a$ $e entreme=c'an" $e enredan" (ero Oma'i$ dV%a''o* ad-ierte ?e no $e &a de creer en 'a$
di-i$ione$ ,eo'),ica$.
E$a dec'araci)n 'o$ tran?i'i=) * cando -ieron ca'i=a$ con (o'i(ero$ en 'a ''anra de Caen" 5i'adio$ en
#a''ero*" cao'!n en Saint #'ai$e" $o'ito en toda$ (arte$ * +$cando &''a en Carti,n* * mercrio en 'a
C&a(e''e en J,er" cerca de Saint L)" decidieron &acer na eEcr$i)n m4$ 'e<o$" n -ia<e a' %a-re B(ara
e$tdiar e' car=o (ir)maco * 'a arci''a de Simmerid,eC
Tan (ronto como de$cendieron de' (a?e+ote (re,ntaron c4' era e' camino ?e ''e-a+a +a<o 'o$ 5aro$.
E$ta+a o+$trido (or derrm+e * era (e'i,ro$o a-entrar$e en '.
>n coc&ero 'o$ a+ord) * 'e$ o5reci) (a$eo$ (or 'o$ a'rededore$" In,o-i''e" Octe-i''e" 6cam(" Li''e+onne"
DRoma" $i era (reci$oD.
S$ (recio$ no eran ra=ona+'e$" (ero e' nom+re de 6cam( 'o$ &a+!a im(re$ionado2 a(art4ndo$e n (oco
de' camino $e (od!a -er Etretat * tomaron 'a ,)ndo'a de 6cam( (ara ir (rimero a' (nto m4$ a'e<ado.
En 'a ,)ndo'a #o-ard * .cc&et enta+'aron con-er$aci)n con tre$ (ai$ano$" do$ +ena$ m<ere$ * n
$eminari$ta" * no -aci'aron en (re$entar$e como in,eniero$.
Se det-ieron ante 'a cenca" 5eron &a$ta e' acanti'ado *" cinco minto$ de$($" 'o ro=aron (ara e'dir
n ,ran c&arco de a,a ?e a-an=a+a como n ,o'5o en medio de 'a co$ta. Inmediatamente de$($ -ieron
na arcada ?e $e a+r!a $o+re na ,rta (ro5nda. Era $onora" m* c'ara" (arecida a na i,'e$ia" con
co'mna$ de arri+a a a+a<o * na a'5om+ra de 5co (or todo e' (i$o.
E$a o+ra de 'a natra'e=a 'o$ a$om+r) * $e entre,aron a a'ta$ con$ideracione$ $o+re e' ori,en de' mndo.
#o-ard tend!a a' ne(tni$mo2 .cc&et" a' contrario" era ('atoniano. E' 5e,o centra' &a+!a ?e+rado 'a
corte=a de' ,'o+o" 'e-antado 'o$ terreno$" a+ierto ,rieta$. Era como n mar interior con $$ 5'<o$ * re5'<o$"
$$ tem(e$tade$. >na de',ada (e'!c'a no$ $e(ara de '. >no no dormir!a $i (en$ara en todo 'o ?e &a* +a<o
$$ (ie$. Sin em+ar,o" e' 5e,o centra' di$min*e * e' So' $e de+i'ita" tanto ?e 'a Tierra (erecer4 de
en5riamiento n d!a. Se -o'-er4 e$tri'" toda 'a madera * todo e' car+)n $e &a+r4n con-ertido en 4cido
car+)nico * nin,Gn $er (odr4 $+$i$tir. ABNo ''e,amo$ a e$o toda-!aC Adi<o #o-ard. ABE$(eremo$ ?e noC A
44
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
re('ic) .cc&et. De todo$ modo$" e$e 5in de' mndo" tan 'e<ano como e$t-ie$e" 'o$ entri$teci) * no a' 'ado
de' otro camina+an $i'encio$amente (or $o+re 'o$ ,i<arro$.
E' acanti'ado" (er(endic'ar" todo +'anco * ra*ado de ne,ro" a?! * a''4" (or '!nea$ de $!'ice" $e tend!a
&acia e' &ori=onte como 'a cr-a de na mra''a de cinco 'e,a$ de 'on,itd. So('a+a -iento de' E$te" 4$(ero
* 5r!o. E' cie'o e$ta+a ,ri$" e' mar -erdo$o * como &inc&ado. De 'o a'to de 'a$ roca$ 'o$ (4<aro$ 'e-anta+an
-e'o" re-o'otea+an" -o'-!an r4(idamente a $$ a,<ero$. A -ece$" na (iedra $e de$(rend!a * re+ota+a de
tanto en tanto ante$ de de$cender &a$ta e''o$.
.cc&et contina+a (en$ando en -o= a'ta. AA meno$ ?e 'a Tierra no $ea ani?i'ada (or n catac'i$mo. Se
i,nora 'a draci)n de ne$tro (er!odo. Con ?e e' 5e,o centra' de$+ordara" +a$tar!a. ASin em+ar,o Kno
di$min*eL
AE$o no im(idi) ?e $$ eE('o$ione$ (rod<eran 'a i$'a J'ia" e' Monte No-o * mc&o$ m4$ aGn.
#o-ard record) &a+er 'e!do e$o$ deta''e$ en #ertrand. A.ero e$a$ co$a$ no $ceden en Ero(a. A BMi'
di$c'(a$C E' de Li$+oa e$ na (re+a. En canto a ne$tro$ (a!$e$" 'a$ mina$ de &''a * de (irita marcia' $on
nmero$a$ en e''o$ * m* +ien (eden" a' de$com(oner$e" 5ormar +oca$ -o'c4nica$. Lo$ -o'cane$" (or otra
(arte" e$ta''an $iem(re cerca de' mar.
#o-ard (a$e) $ mirada (or 'a$ o'a$ * cre*) di$tin,ir" a 'o 'e<o$" na &mareda ?e $+!a &acia e' cie'o.
A.e$to ?e 'a i$'a J'ia de$a(areci) Acontin) .cc&etA otro$ terreno$ (rodcido$ (or 'a mi$ma ca$a
?i=4$ corran 'a mi$ma $erte. >n i$'ote de' Arc&i(i'a,o e$ tan im(ortante como Normand!a * an como
Ero(a. #o-ard ima,in) a Ero(a tra,ada (or n a+i$mo. AS()n ?e n tem+'or de tierra $e (rodce +a<o
'a Manc&a. La$ a,a$ $e (reci(itan en e' At'4ntico. La$ co$ta$ de 6rancia * de In,'aterra -aci'an en $$ +a$e$"
$e inc'inan" $e <ntan * B(amC todo e' &eco e$ a('a$tado.
En ',ar de re$(onder" #o-ard $e ($o a caminar tan r4(ido ?e (ronto e$t-o a cien (a$o$ de .cc&et.
A' ?edar $o'o" 'a idea de n catac'i$mo 'o tr+). No &a+!a comido de$de 'a ma@ana. La$ $iene$ 'e 'at!an. De
(ronto 'e (areci) ?e e' cie'o $e e$tremec!a * ?e e' acanti'ado" $o+re $ ca+e=a" inc'ina+a $ cima. En e$e
momento na ''-ia de ,ra-a ca*) de 'o a'to.
.cc&et 'o -io $a'ir di$(arado * com(rendi) $ terror. Le ,rit) de 'e<o$/
A BDetente" detnteC E' (er!odo no $e cm('i) toda-!a.
H (ara a'can=ar'o da+a $a'to$ enorme$" con $ +a$t)n de tri$ta" $in de<ar de -oci5erar/
ABE' (er!odo no $e cm('i)" e' (er!odo no $e cm('i)C
#o-ard" en'o?ecido" no de<a+a de correr. E' (ara,a$ m'tirarna $e 'e ca*)" 'o$ 5a'done$ de $ 'e-ita $e
-o'a+an * 'a moc&i'a $e +am+o'ea+a en $$ e$(a'da$. Era como na tort,a con a'a$ ,a'o(ando entre 'a$
roca$" &a$ta ?e na m4$ ,rande ?e 'a$ dem4$ 'o oc't).
.cc&et ''e,) &a$ta a''! $in a'iento * no -io a nadie. De$($ -o'-i) $o+re $$ (a$o$ (ara ir &acia 'o$
cam(o$ (or na Dca@adaD ?e #o-ard &a+!a tomado" $in dda.
E' an,o$to re(ec&o e$ta+a como ta''ado en ,rande$ e$ca'one$ en e' acanti'ado" ten!a e' anc&o de do$
&om+re$ * re'c!a como a'a+a$tro ('ido. A cincenta (ie$ de a'tra .cc&et ?i$o de$cender. E' mar e$ta+a
en $ a(o,eo. 7o'-i) a tre(ar.
En e' $e,ndo recodo" cando ad-irti) e' -ac!o" ?ed) &e'ado (or e' miedo. A medida ?e $e acerca+a a'
tercero" $$ (ierna$ $e a5'o<a+an. La$ ca(a$ de aire -i+ra+an a'rededor de ' * n ca'am+re 'e mordi) e'
e(i,a$trio2 $e $ent) en e' $e'o con 'o$ o<o$ cerrado$" con$ciente tan $)'o de 'o$ 'atido$ de $ cora=)n" ?e 'o
a&o,a+an. Le,o" arro<) $ +a$t)n de tri$ta" * con 'a$ rodi''a$ * 'a$ mano$ reand) $ a$cen$i)n. .ero 'o$
tre$ marti''o$ co',ado$ de' cintr)n $e 'e met!an en 'a +arri,a" 'o$ ?i'arra$" de 'o$ ca'e$ ten!a 'o$ +o'$i''o$
''eno$" 'e ,o'(ea+an 'o$ 5'anco$2 'a -i$era de $ ,orra 'o ence,ec!a" e' -iento era cada -e= m4$ 5erte. .or 5in
a'can=) 'aD ('anicie * a''! encontr) a #o-ard ?e &a+!a $+ido m4$ 'e<o$" (or na ca@ada meno$ di5!ci'.
45
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Lo$ reco,i) na carreta. O'-idaron a Etretat.
A' otro d!a a 'a noc&e" en e' %a-re" cando e$(era+an e' (a?e+ote" -ieron a' (ie d n diario n 5o''et!n
intit'ado DDe 'a en$e@an=a de 'a ,eo'o,!aD.
E$e art!c'o" ''eno de dato$" eE(on!a 'a ce$ti)n ta' como $e 'a entend!a en 'a (oca.
Nnca &+o n catac'i$mo tota' en e' ,'o+o2 (ero na mi$ma e$(ecie no $iem(re dra 'o mi$mo * $e
eEtin,e m4$ r4(idamente en n ',ar ?e en otro. Terreno$ de na mi$ma edad contienen 5)$i'e$ di5erente$"
como de()$ito$ m* a'e<ado$ entre $! 'o$ tienen $imi'are$. Lo$ &e'ec&o$ de anta@o $on i,a'e$ a 'o$ &e'ec&o$
de &o*. Mc&o$ =o)5ito$ contem(or4neo$ $e encentran tam+in en 'a$ ca(a$ m4$ anti,a$. En $!nte$i$" 'a$
modi5icacione$ acta'e$ eE('ican 'a$ tran$5ormacione$ anteriore$. La$ mi$ma$ ca$a$ actGan $iem(re" 'a
Natra'e=a no da $a'to$ * 'o$ (er!odo$" a5irma #ron,niart" no $on" de$($ de todo" $ino a+$traccione$.
%a$ta e$e momento &a+!an -i$to a C-ier como en medio de' 5',or de na areo'a" en 'a cG$(ide de na
ciencia indi$cti+'e. A&ora e$ta+a $oca-ada. La Creaci)n no ten!a 'a mi$ma di$ci('ina * e' re$(eto (or e' ,ran
&om+re di$min*).
.or +io,ra5!a$ * re$Gmene$ $(ieron a',o de 'a$ doctrina$ de LamarcN * de 3eo55ro* Saint %i'aire.
Todo e$o i+a en contra de 'a$ idea$ con$a,rada$" de 'a atoridad de 'a I,'e$ia.
#o-ard eE(eriment) n a'i-io como $i n *,o $e &+ie$e roto.
A BFi$iera -er" a&ora" 'o ?e e' cidadano Je5ro* me dir!a de' Di'-ioC
Lo encontraron en n (e?e@o <ard!n" donde e$(era+a a 'o$ miem+ro$ de' Con$e<o de 54+rica" ?iene$
de+!an renir$e n (oco m4$ tarde (ara con$iderar 'a ad?i$ici)n de na ca$''a.
AKF de$ean 'o$ $e@ore$...L A>na ac'araci)n" (or 5a-or Acomen=) #o-ard. KF $i,ni5ica+an" en e'
3ne$i$" De' a+i$mo ?e $e rom(i)D * D'a$ catarata$ de' cie'oDL B.or?e n a+i$mo no $e rom(e * e' cie'o no
tiene catarata$C
E' a+ate +a<) 'o$ (4r(ado$ * de$($ re$(ondi) ?e &a+!a ?e di$tin,ir $iem(re entre e' e$(!rit * 'a 'etra.
%a* co$a$ ?e en n (rinci(io no$ di$,$tan (ero ?e 'e,o" cando $e 'a$ ana'i=a" no$ re$'tan 'e,itima$.
ABM* +ienC .ero" Kc)mo eE('icar 'a ''-ia ?e $o+re(a$a+a 'a$ m4$ a'ta$ monta@a$" 'a$ ca'e$ med!an do$
'e,a$L BSe da centaC BDo$ 'e,a$C
H e' a'ca'de" ?e ''e,a+a" a,re,)/ ABA' dia+'o" ? +a@oC
AAdmita Adi<o #o-ardA ?e Moi$$ eEa,era+a +a$tante.
E' cra &a+!a 'e!do a #onaid * re$(ondi)/
AI,noro $$ moti-o$2 &a+r4 $ido" $in dda" (ara in$(irar n terror $a't!5ero en 'o$ (e+'o$ ?e condc!a.
AEn 5in2 * e$a ma$a de a,a Kde d)nde -en!aL
ABF $ *oC E' aire $e &a+!a tornado en ''-ia" como $cede todo$ 'o$ d!a$.
.or 'a (erta de' <ard!n $e -io entrar a' $e@or 3ir+a'" director de contri+cione$" a' ca(it4n %ertaE"
(ro(ietario" * a #e'<am+e" e' (o$adero" de' +ra=o de Lan,'oi$" e' a'macenero" ?ien camina+a con ,ran
e$5er=o de+ido a $ catarro.
.cc&et" $in (reoc(ar$e (or e''o$" tom) 'a (a'a+ra.
A.erd)n" $e@or Je5ro*. E' (e$o de 'a atm)$5era I'a ciencia no$ 'o deme$traJ e$ i,a' a' de na ma$a de
a,a de die= metro$ de e$(e$or ?e en-o'-iera 'a Tierra. Como con$ecencia" $i todo e' aire conden$ado
ca*era encima de $ta en e$tado '!?ido" amentar!a m* (oco 'a ma$a de 'a$ a,a$ *a eEi$tente$.
H 'o$ 5a+ri?ero$ a+r!an m* ,rande$ 'o$ o<o$" e$cc&a+an.
E' cra $e im(acient).
AKNie,an $tede$ ?e $e &an encontrado conc&a$ en 'a$ monta@a$L KFin" 'a$ ($o a''! $ino e' Di'-ioL
La$ conc&a$ no aco$tm+ran" creo" crecer (or $! $o'a$ en 'a tierra como =ana&oria$.
46
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
H como $$ (a'a+ra$ &icieron re!r a 'o$ a''! renido$" a,re,) 5rnciendo 'o$ 'a+io$/
AA meno$ ?e no $ea e$e otro de 'o$ de$c+rimiento$ de 'a ciencia.
#o-ard ?i$o re$(onder con 'o de' 'e-antamiento de 'a$ monta@a$" $e,Gn 'a teor!a de E'ie de #eamont. A
BNo 'o cono=coC Are$(ondi) e' a+ate. 6orea $e a(re$r) a decir/ ABE$ de CaenC Ho 'o -i na -e= en 'a
.re5ectra. A.ero $i $ Di'-io Ain$i$ti) #o-ardA &+ie$e arra$trado conc&a$" $e 'a$ encontrar!a rota$ en 'a
$(er5icie * no a (ro5ndidade$ ?e a -ece$ ''e,an a 'o$ tre$ciento$ metro$.
E' $acerdote -o'-i) a 'o de 'a -eracidad de 'a$ E$critra$" 'a tradici)n de' ,nero &mano * 'o$ anima'e$
de$c+ierto$ en e' &ie'o" en Si+eria.
BE$o no (re+a ?e e' &om+re &a*a -i-ido en 'a mi$ma (oca ?e e''o$C La Tierra" $e,Gn .cc&et" era
con$idera+'emente m4$ -ie<a.
AE' de'ta de' Mi$$i$i(i $e remonta a decena$ de mi'e$ de a@o$. La (oca acta' tiene cien mi' (or 'o meno$.
La$ 'i$ta$ de Mant&on...
E' conde de 6a-er,e$ a(areci). Todo$ ca''aron a' -er'o acercar$e.
ABContinGen" (or 5a-orC KDe ? &a+'a+anL ADi$ct!amo$ con e$to$ $e@ore$. AKA (ro()$ito de ?L ADe
'a$ Santa$ E$critra$" $e@or conde. #o-ard" inmediatamente" a'e,) ?e ten!an derec&o" como ,e)'o,o$" a
di$ctir de re'i,i)n.
ATen,a cidado Adi<o e' condeA. >$ted *a conoce e' dic&o" ?erido $e@or/ n (oco de ciencia no$ a'e<a de
'a re'i,i)n" (ero mc&a no$ &ace -o'-er a e''a. H con tono a'tanero * (aterna' a' mi$mo tiem(o" a,re,)/ A
Cranme B$tede$ -o'-er4nC B7o'-er4nC A.ede $er2 (ero K? $e (ede (en$ar de n 'i+ro en e' ca' $e
a5irma ?e 'a '= 5e creada ante$ ?e e' $o'" como $i e' $o' no 5e$e 'a Gnica ca$a de 'a '=L
AKO'-idan $tede$ e$a ?e $e ''ama +orea'L Adi<o e' ec'e$i4$tico.
#o-ard" $in re$(onder a 'a o+<eci)n" ne,) -i,oro$amente ?e 'a '= (die$e eEi$tir (or n 'ado * 'a$
tinie+'a$ (or otro" ?e &a*a &a+ido na noc&e * n d!a cando 'o$ a$tro$ no eEi$t!an toda-!a" * ?e 'o$
anima'e$ a(arecie$en de re(ente" en ',ar de 5ormar$e (or cri$ta'i=aci)n.
Como 'a$ a'ameda$ eran dema$iado e$trec&a$ * &ac!an ,rande$ ademane$" i+an caminando (or 'o$ arriate$.
Lan,'oi$ 5e (re$a de na ?inta de to$. E' ca(it4n ,rita+a/
AB>$tede$ $on re-o'cionario$C
H 3ir+a'/ AB.a=" (a=C
H e' (adre/
ABF materia'i$moC
H 6orea/
A BOc(mono$ me<or de ne$tra ca$''aC
ABE&" d<enme &a+'arC AH #o-ard" aca'orado" ''e,o a decir ?e e' &om+re de$cend!a de' mono.
Todo$ 'o$ 5a+ri?ero$ $e miraron" m* a$om+rado$ * como (ara a$e,rar$e de ?e no eran mono$.
#o-ard in$i$ti).
AH $i $e com(ara e' 5eto de na m<er" e' de na (erra * e' de n (4<aro...
AB#a$taC
A BHo -o* m4$ 'e<o$C AeEc'am) .cc&etA. E' &om+re de$ciende de 'o$ (ece$.
E$ta''aron ri$a$" (ero ' contin) im(ertr+a+'e/ AE' Te''iamed" n 'i+ro 4ra+e...
A B7amo$ $e@ore$" comencemo$ 'a $e$i)nC H entraron en 'a $acri$t!a.
Lo$ do$ com(a@ero$ no 'e &a+!an ,anado a' a+ate Je5ro*" como 'o &a+!an $(e$to" (or 'o ?e .cc&et
'e encontr) De' $e''o de' <e$iti$moD.
47
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
S '= +orea' 'o$ in?ieta+a" $in em+ar,o * 'a +$caron en e' mana' de DVOr+i,n*.
E$ na &i()te$i$ (ara eE('icar c)mo 'o$ -e,eta'e$ 5)$i'e$ de 'a #a&!a de #a55in" $e a$eme<an a 'a$ ('anta$
ecatoria'e$. Se $(one" en e' ',ar de' So'" n ,ran 5oco 'mino$o" &o* de$a(arecido" de' ca' 'a$ arora$
+orea'e$ ?i=4$ no $ean $ino -e$ti,io$.
De$($ 'o$ a$a't) na dda acerca de' ori,en de' &om+re *" con5ndido$" (en$aron en 7acor+ei'.
S$ amena=a$ no &a+!an tenido con$ecencia$. Como en otro$ tiem(o$" a 'a ma@ana (a$a+a (or de'ante de
'a -er<a ,o'(eando con $ +a$t)n todo$ 'o$ +arrote$" no tra$ otro.
#o-ard 'o e$(i) * de$($ de detener'o" 'e di<o ?e ?er!a $ometer a $ con$ideraci)n n crio$o (nto
de antro(o'o,!a. AKCree $ted ?e e' ,nero &mano de$cienda de 'o$ (ece$L
A BF tonter!aC
AM4$ +ien de 'o$ mono$" Kno e$ ciertoL
ADirectamente" e$ im(o$i+'e.
KEn ?in con5iarL .or?e a' 5in de centa$ Be' doctor no era n cat)'icoC
H continaron con $$ e$tdio$" (ero $in (a$i)n" can$ado$ de' eoceno * de' mioceno" de' Mont Jor''o" de
'a i$'a J'ia" de 'o$ mamt$ de Si+eria * de 'o$ 5)$i'e$ in-aria+'emente com(arado$ (or todo$ 'o$ atore$ con
Dmeda''a$ ?e $on te$timonio$ atntico$D tanto como ?e n d!a" #o-ard arro<) $ moc&i'a a' $e'o"
(roc'amando ?e no ir!a m4$ a''4.
La ,eo'o,!a e$ dema$iado de5ecto$a. A(ena$ conocemo$ a',no$ ',are$ de Ero(a. En canto a' re$to"
<nto con e' 5ondo de 'o$ ocano$" nnca $e 'o conocer4.
.or 5in" como .cc&et menciona$e a' reino minera'" di<o/
ABHo no creo en e' reino minera'C BSi 'a$ materia$ or,4nica$ &an (artici(ado de 'a 5ormaci)n de' $!'ice" de
'a ti=a * ?i=4$ de' oroC KE' diamante no 5e car+)nL La &''a Kno e$ na ama',ama de -e,eta'e$L
Ca'ent4ndo'a a no $ c4nto$ ,rado$ $e o+tiene $err!n de madera" * a$! todo (a$a" todo $cm+e. La creaci)n
e$t4 &ec&a de na materia ond'ante * 5,a=. BMe<or $er!a oc(arno$ de otra co$aC
Se aco$t) de e$(a'da$ * $e ec&) a dormitar" en tanto ?e .cc&et" con 'a ca+e=a ,ac&a * na rodi''a entre
'a$ mano$" $e $m!a en re5'eEione$.
>na 5ran<a de m$,o +ordea+a n camino enca<onado" $om+reado (or 5re$no$ c*a$ 'i,era$ co(a$
tem+'a+an. La an,'ica" 'a menta * 'a 'a-anda eE&a'a+an o'ore$ c4'ido$" (icante$2 'a atm)$5era e$ta+a (e$ada
* .cc&et" $mido en na e$(ecie de em+otamiento" (en$a+a en 'a$ innmera+'e$ eEi$tencia$ e$(arcida$
a'rededor de '" en 'o$ in$ecto$ ?e =m+a+an" en 'o$ manantia'e$ oc'to$ +a<o e' c$(ed" en 'a $a-ia de 'a$
('anta$" en 'o$ (4<aro$ en $$ nido$" en e' -iento" en 'a$ n+e$" en toda 'a Natra'e=a" $in tratar de de$c+rir
$$ mi$terio$" $edcido (or $ 5er=a" (erdido en $ ,rande=a.
ABTen,o $edC Adi<o #o-ard" de$(ertando.
ABI,a' ?e *oC De m* +ena ,ana +e+er!a a',o.
AE$ 54ci' Adi<o n &om+re ?e (a$a+a en man,a$ de cami$a con na ta+'a a' &om+ro.
H reconocieron a' -a,a+ndo a ?ien #o-ard &a+!a dado" na -e=" n -a$o de -ino. .arec!a die= a@o$
m4$ <o-en" (einado con ri=o$ en 'a$ $iene$" e' +i,ote +ien '$tro$o * contone4ndo$e a 'a manera de n
(ari$ien$e.
A no$ cien (a$o$" m4$ o meno$" a+ri) 'a (erta de n (atio" a(o*) 'a ta+'a contra na (ared * 'o$ &i=o
entrar en na a'ta cocina.
ABM'ieC KE$t4$ a&!" M'ieL
>na mc&ac&a a(areci) ?e (or orden de ' 5e a D$acar +e+idaD * -o'-i) a 'a me$a (ara $er-ir a 'o$
$e@ore$.
48
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
S$ ca+e''o$" de' co'or de' tri,o" re+a$a+an n ca(i''o de te'a ,ri$. Toda$ $$ (o+re$ -e$timenta$ ca!an a 'o
'ar,o de $ cer(o $in n ('ie,e * con $ nari= recta * $$ o<o$ a='e$" &a+!a en e''a a',o de de'icado" de
cam(e$tre * de in,eno.
AKE$ $im(4tica" noL Adi<o e' car(intero mientra$ e''a i+a a +$car 'o$ -a$o$A. BCa'?iera <rar!a ?e e$
na $e@orita -e$tida de cam(e$inaC BH 5erte (ara e' tra+a<o" $in em+ar,oC B.o+re cora=oncitoC Cando $ea
rico me ca$ar con e''a.
A>$ted dice $iem(re tonter!a$" $e@or 3or, Are$(ondi) e''a con -o= d'ce * arra$trando 'a$ (a'a+ra$. >n
mo=o de cadra 5e a +$car a-ena con n -ie<o arc)n * de<) caer 'a ta(a con tanta -io'encia ?e $a't) de e''a
na a$ti''a de madera.
3or, $e en5reci) contra todo e$o$ (e$ado$ Dmc&ac&o$ de' cam(oD * de$($" de rodi''a$ ante e'
me+'e" +$c) e' ',ar donde enca<a+a e' (eda=o. .cc&et" a' tratar de a*dar'o" di$tin,i) +a<o e' (o'-o
5i,ra$ de (er$ona<e$.
Era n co5re de' Renacimiento" con n tor=a' en 'a (arte de a+a<o" (4m(ano$ en 'a$ e$?ina$ * co'mnita$
?e di-id!an 'a (arte de ade'ante en cinco com(artimiento$. En e' centro $e -e!a a 7en$ Anadi)mena de (ie
en na conc&a" de$($ a %rc'e$ * On5a'ia" a San$)n * Da'i'a" Circe * $$ cerdo$" a 'a$ &i<a$ de Lot
em+ria,ando a $ (adre" todo e$o deteriorado" carcomido (or 'a (o'i''a * adem4$ 5a'ta+a e' (ane' de 'a
derec&a. 3or, tom) na -e'a (ara ?e .cc&et (diera -er me<or e' de 'a i=?ierda" en e' ?e e$ta+an" +a<o
e' 4r+o' de' .ara!$o" Ad4n * E-a en na (o$tra m* indecente. #o-ard tam+in admir) e' co5re. ASi 'e$
intere$a" (edo de<4r$e'o a +en (recio. 7aci'aron" &a+ida centa de 'a$ re(aracione$ ?e nece$ita+a.
3or, (od!a &acer'a$" 'a e+ani$ter!a era $ o5icio. A7amo$" -en,an. AH ''e-) a .cc&et &acia 'a ca$c&a
donde 'a $e@ora Ca$ti''on" 'a (atrona" tend!a 'a ro(a.
M'ie" en canto 'a-) $$ mano$" tom) de' marco de 'a -entana $ 'a+or de enca<e * $e $ent) a ('ena '= a
tra+a<ar.
E' marco de 'a (erta 'a encadra+a. Lo$ +o'i''o$ $e mo-!an entre $$ dedo$ con n re(i?eteo de
ca$ta@e'a$. S (er5i' (ermanec!a inc'inado.
#o-ard 'e (re,nt) (or $$ (adre$" de d)nde era" c4nto 'e (a,a+an.
Era de Oi$tre&am" no ten!a 5ami'ia" ,ana+a n do+')n (or me$. A #o-ard 'e ,$t) tanto 'a mc&ac&a ?e
de$e) tomar'a a $ $er-icio (ara ?e a*dara a 'a -ie<a 3ermaine. .cc&et rea(areci) con 'a ,ran<era *
mientra$ e''o$ contina+an con $ re,ateo" #o-ard 'e (re,nt) con -o= m* +a<a a 3or, $i 'a criadita
ace(tar!a con-ertir$e en $ $ir-ienta. A BCaram+aC ADe todo$ modo$ Adi<o #o-ardA ten,o ?e con$'tar a mi
ami,o. AH +ien" *o &ar 'o mi$mo. .ero Bno di,a nadaC .or 'a +r,e$a...
Aca+a+an de cerrar trato (or treinta * cinco 5ranco$. .or 'o de 'a$ re(aracione$" *a $e entender!an.
A(ena$ ''e,aron a' (atio #o-ard comnic) $ intenci)n re$(ecto de M'ie.
.cc&et $e det-o (ara (en$ar me<or" a+ri) $ ta+a?era" a$(ir) na (i=ca *" de$($ de $onar$e" di<o/
AA decir -erdad" e$ na +ena idea. BDio$ m!o" K(or ? noL .or otra (arte BtG ere$ e' amoC
Die= minto$ de$($ 3or, a(areci) en e' +orde de n 5o$o * 'o$ inter(e')/
AKC4ndo ten,o ?e ''e-ar'e$ e' me+'eL AMa@ana.
AH (or e' otro a$nto K*a $e decidieronL ABCon-enidoC Are$(ondi) .cc&et.
4
Sei$ me$e$ m4$ tarde e$ta+an con-ertido$ en ar?e)'o,o$ * $ ca$a (arec!a n m$eo.
49
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
>na -ie<a -i,a de madera $e er,!a en e' -e$t!+'o. Lo$ e$(ec!mene$ de ,eo'o,!a co'ma+an 'a e$ca'era *
na cadena enorme $e eEtend!a (or e' $e'o a 'o 'ar,o de todo e' corredor.
%a+!an ?itado 'a (erta de entre 'a$ do$ &a+itacione$ en 'a$ ?e no dorm!an * c'a$rado 'a entrada
eEterior de 'a $e,nda" (ara &acer de e$a$ do$ (ie=a$ na $o'a &a+itaci)n.
Cando $e (a$a+a de' m+ra' $e tro(e=a+a con na (i'a de (iedra In $arc)5a,o ,a'orromanoJ *" m4$ a''4"
'a mirada no (od!a e$ca(ar de 'a ?inca''a.
Contra e' mro de en5rente n ca'entador $e@orea+a $o+re do$ mori''o$ * na ('anc&a de c&imenea ?e
re(re$enta+a a n mon<e acariciando a na (a$tora. A'rededor de a?e''o" en re(i$a$" $e -e!a cande'ero$"
cerradra$" (erno$" terca$. E' (i$o de$a(arec!a +a<o 5ra,mento$ de te<a$ ro<a$. En na me$a" en e' centro" $e
eE&i+!an 'a$ crio$idade$ m4$ eEtra@a$/ e' arma=)n de n ,orro de Cac&oi$e" do$ rna$ de arci''a" do$
meda''a$" n 5ra$co de -idrio o(a'ino. >n $i'')n ta(i=ado ten!a en $ re$(a'do n tri4n,'o de D,i(reD. >n
(eda=o de cota de ma''a adorna+a e' ta+i?e de 'a derec&a2 * m4$ a+a<o na$ e$car(!a$ $o$ten!an
&ori=onta'mente a na a'a+arda" (ie=a Gnica.
La $e,nda &a+itaci)n" a 'a ?e $e ''e,a+a +a<ando do$ e$ca'one$" ,arda+a 'o$ anti,o$ 'i+ro$ tra!do$ de
.ar!$ * a?e''o$ ?e &a+!an de$c+ierto en n armario cando ''e,aron. Armario a' ca' 'e &a+!an ?itado 'a$
(erta$ * ?e a&ora ''ama+an +i+'ioteca.
E' 4r+o' ,enea'),ico de 'a 5ami'ia Cro'Emare oc(a+a todo e' re-er$o de 'a (erta. En 'a (ared" en cam+io"
e' ro$tro a' (a$te' de na dama con tra<e Li$ Q7" &ac!a <e,o con e' retrato de #o-ard (adre. E' marco de'
e$(e<o ten!a como adorno n $om+rero
1
de 5ie'tro ne,ro * na mon$tro$a ,a'oc&a ''ena de &o<a$" re$to$ de
n nido.
Do$ coco$ I?e (ertenec!an a .cc&et de$de $ <-entdJ 5'an?ea+an en 'a c&imenea a n tone' de
cer4mica ?e ca+a',a+a n cam(e$ino. A' 'ado" en n ce$to de (a<a" n (ato.
De'ante de 'a +i+'ioteca cam(ea+a na c)moda de conc&a$ con ornamento$ de 5e'(a. S ta(a $o$ten!a n
,ato con n rat)n en 'a +oca A(etri5icaci)n de Saint A''*reA" na ca<a de co$tra tam+in de conc&a$ *
encima de e$ta ca<a" na <arra de a,ardiente ?e conten!a na (era de ca'a+aci'.
.ero 'o m4$ &ermo$o era 'o ?e &a+!a en e' a'5i=ar de 'a -entana/ Bna e$tata de San .edroC S mano
derec&a en5ndada en n ,ante a(reta+a 'a ''a-e de' .ara!$o" de co'or -erde man=ana2 $ ca$''a" adornada
con 5'ore$ de 'i$" era a=' cie'o * $ tiara m* amari''a * (ntia,da como na (a,oda. Ten!a 'a$ me<i''a$
(intada$" ,rande$ o<o$ redondo$" 'a +oca a+ierta * 'a nari= torcida * re$(in,ada. Encima co',a+a n +a'da?!n
&ec&o con na -ie<a a'5om+ra en e' ca' $e -e!an do$ amore$ en n c!rc'o de ro$a$" * a $$ (ie$" como na
co'mna" $e 'e-anta+a na mante?era ?e ten!a e$ta$ (a'a+ra$ e$crita$ con 'etra$ +'anca$ en 5ondo
c&oco'ate/ D%ec&o ante S.A. R. Mon$e@or e' d?e de An,'ema" en Noron" e' 8 de oct+re de 181:D.
.cc&et" de$de $ 'ec&o" -e!a todo e$o en 5i'a * a -ece$" i+a &a$ta 'a (ie=a de #o-ard (ara am('iar 'a
(er$(ecti-a.
>n ',ar (ermanec!a -ac!o 5rente a 'a cota de ma''a" e' de' co5re renacimiento.
AGn no e$ta+a terminado * 3or, tra+a<a+a en ' toda-!a2 ce(i''a+a 'o$ (ane'e$ con 'a ,ar'o(a" 'o$
a<$ta+a" 'o$ -o'-!a a $acar.
A 'a$ once a'mor=a+a" de$($ c&ar'a+a con M'ie * con 5recencia no re,re$a+a en todo e' d!a.
#o-ard * .cc&et $e &a+!an (e$to en cam(a@a (ara con$e,ir 5ra,mento$ de' mi$mo ti(o ?e e'
me+'e. Lo ?e tra!an no era 'o ?e con-en!a. .ero &a+!an encontrado na cantidad de co$a$ crio$a$. Se
&a+!a de$(ertado en e''o$ e' ,$to (or 'a$ +arati<a$" de$($ e' amor (or 'a Edad Media.
.rimero -i$itaron catedra'e$ * 'a$ a'ta$ na-e$ re5'e<4ndo$e en 'a$ (i'a$ de' a,a +endita" 'o$ -itra'e$
de$'m+rante$ como ta(ice$ de (edrer!a" 'o$ $e('cro$ en e' 5ondo de 'a$ ca(i''a$" 'a '= incierta de 'a$
cri(ta$" todo" &a$ta 'a 5re$cra de 'a$ mra''a$" 'e$ (rodc!a n e$tremecimiento de ('acer" na emoci)n
re'i,io$a.
50
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
.ronto 5eron ca(ace$ de di$tin,ir 'a$ (oca$ * de$de@ando a 'o$ $acri$tane$ dec!an/
ABA&" n 4+$ide rom4nicoC E$ de' $i,'o QII. BDe ne-o en e' 5'am!,eroC
Trata+an de entender 'o$ $!m+o'o$ e$c'(ido$ en 'o$ ca(ite'e$" como e' de 'o$ do$ ,ri5o$ de Mari,n*
(icoteando n 4r+o' en 5'or. .cc&et -io na $4tira en 'o$ c&antre$ de mand!+'a ,rote$ca ?e rematan 'a$
cim+ra$ de 6e,ero'ie$2 * 'a eE+erancia de' &om+re o+$ceno ?e c+re no de 'o$ crcero$ de %ro-i''e"
era 'a (re+a" $e,Gn #o-ard" de ?e a ne$tro$ a+e'o$ 'e$ &a+!a ,$tado 'a c&ocarrer!a.
L'e,aron a no (oder to'erar 'a m4$ (e?e@a $e@a' de decadencia. Todo era decadencia * e''o$ de('ora+an
e' -anda'i$mo" ec&a+an (e$te$ contra e' enca'ado.
.ero e' e$ti'o de n monmento no $iem(re -a de acerdo con 'a 5ec&a ?e $e 'e $(one. En e' $i,'o QIII"
e' medio (nto aGn domina+a en .ro-en=a.
1 En ca$te''ano en e' ori,ina'.
La o<i-a ?i=4$ $ea m* anti,a * &a* atore$ ?e (onen en te'a de <icio 'a anterioridad de' rom4nico
$o+re e' ,)tico... E$a 5a'ta de certidm+re 'o$ di$,$ta+a.
De$($ de 'a$ i,'e$ia$ e$tdiaron 'o$ ca$ti''o$ 5orti5icado$2 'o$ de Dom5ront * de 6a'ai$e. Admiraron +a<o
'a (erta 'a$ ranra$ de' ra$tri''o" * cando ''e,a+an a 'a cm+re" contem('a+an (rimero toda 'a cam(i@a"
de$($ 'o$ tec&o$ de 'a cidad" 'a$ ca''e$ ?e $e entrecr=a+an" 'a$ carretera$ en 'a ('a=a" 'a$ m<ere$
'a-ando. E' mro ca!a a (ico &a$ta 'a$ ma'e=a$ de 'a$ =an<a$ * em(a'idec!an a' (en$ar ?e &om+re$ &a+!an
$+ido &a$ta a''! $$(endido$ de e$ca'a$. Se &+ieran a-entrado (or 'o$ $+terr4neo$" (ero a #o-ard $e 'o
im(ed!a $ +arri,a * a .cc&et $ miedo a 'a$ -!+ora$.
Fi$ieron conocer -ie<a$ ca$a$ $o'arie,a$" Crc*" #''*" 6ontena* 'e Marmion" Ar,o,e$. A -ece$" en na
e$?ina de 'o$ edi5icio$" detr4$ de' e$terco'ero" $e 'e-anta na torre caro'in,ia. La cocina con +anco$ de
(iedra &ace (en$ar en 'a$ comi'ona$ 5eda'e$. Otra$ tienen n a$(ecto eEc'$i-amente &o$co" con $$ tre$
mra''a$ toda-!a -i$i+'e$" tronera$ de+a<o de 'a$ e$ca'era$" 'ar,a$ torreci''a$ de a,do$ te$tero$. De$($ $e
''e,a a n a(artamento en e' ca'" na -entana de' tiem(o de 'o$ 7a'oi$" cince'ada como n mar5i'" de<a entrar
e' $o' ?e ca'ienta ,rano$ de co'=a e$(arcido$ en e' $e'o. La$ a+ad!a$ $ir-en como ,ranero$. La$
in$cri(cione$ de 'a$ '4(ida$ $e('cra'e$ e$t4n +orrada$. En medio de 'o$ cam(o$" n a,i')n ?eda en (ie *
e$t4 c+ierto" de arri+a a a+a<o" (or na &iedra ?e e' -iento &ace tem+'ar.
Mc&a$ co$a$ de$(erta+an $ codicia" n +ote de e$ta@o" na &e+i''a de e$tr4$" indiana$ de ,rande$
rameado$. La 5a'ta de dinero 'o$ conten!a.
.or n a=ar (ro-idencia'" de$c+rieron en #a''ero*" en 'o de n e$ta@ador" n -itra' ,)tico" ?e re$'t) 'o
+a$tante ,rande como (ara c+rir 'a (arte derec&a de 'a -entana" &a$ta e' $e,ndo -idrio" cerca de' $i'')n. E'
cam(anario de C&a-i,no''e$ ?e a(arec!a a 'o 'e<o$" (rodc!a n e5ecto e$('ndido.
Con 'a +a$e de n armario 3or, 5a+ric) n rec'inatorio (ara (oner +a<o e' -itra'" (e$ 'e$ e$tim'a+a $
man!a. E$ta ''e,) a $er tan 5erte ?e 'e$ &i=o 'amentar$e (or 'o$ monmento$ de 'o$ ca'e$ no $e $a+!a
a+$o'tamente nada" como 'a ca$a de recreo de 'o$ o+i$(o$ de Se=.
A#a*eE Adi<o e' $e@or CamontA de+!a de tener n teatro.
H e''o$ +$caron e' em('a=amiento en -ano.
La a'dea de Montrec* tiene n (rado c'e+re (or 'a$ meda''a$ de em(eradore$ ?e en otro$ tiem(o$ $e
de$c+rieron en '. Conta+an con ?e &ar!an a''! na +ena co$ec&a. E' ,ardi4n 'e$ ne,) 'a entrada.
No 5eron m4$ a5ortnado$ con 'a comnicaci)n ?e &a+!a entre na ci$terna de 6a'ai$e * e' $+r+io de
Caen. .ato$ ?e 5eron introdcido$ a''!" rea(arecieron en 7ace''e$ ,ra=nando Dcan can canD" de donde 'e
-ino e' nom+re a 'a cidad.
Nin,na ,e$ti)n 'e$ (e$a+a" nin,Gn $acri5icio.
51
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
En 'a (o$ada de Me$ni' 7i''ement" en 1811" e' $e@or 3a'er)n &a+!a comido (or 'a $ma de catro $e'do$.
E''o$ tomaron 'a mi$ma comida * com(ro+aron con $or(re$a" ?e *a no era 'o mi$mo.
KFin e$ e' 5ndador de 'a a+ad!a de Sainte AnneL KEEi$te n (arente$co entre Mar!n On5ro*" ?e
im(ort) en e' $i,'o QII na ne-a e$(ecie de (a(a$" * On5ro*" ,o+ernador de %a$tin,$ en 'a (oca de 'a
con?i$taL KC)mo con$e,ir La a$tta (itoni$aD" comedia en -er$o de n ta' Dtr$or" &ec&a en #a*eE *
acta'mente na rare=aL #a<o Li$ Q7I" %ram+ert D(at* o D(a$ti$ %ram+ert" e$cri+i) na o+ra" ?e
nnca a(areci)" ''ena de ancdota$ acerca de Ar,entan. %a+r!a ?e encontrar e$a$ ancdota$. KF 5e de 'a$
memoria$ at),ra5a$ de 'a $e@ora D+oi$ de 'a .ierre" con$'tada$ (ara 'a &i$toria indita de Lai,'e (or Loi$
Da$(r$" ca(e''4n de Saint Mart!nL BH tanto$ otro$ (ro+'ema$ * (nto$ crio$o$ (or ac'ararC
.ero con 5recencia n (e?e@o indicio $e@a'a e' camino de n de$c+rimiento ina(recia+'e.
.or 'o tanto" $e ($ieron $$ +'$a$" (ara no ''amar 'a atenci)n" * $e (re$entaron en 'a$ ca$a$ como
+&onero$ ?e i+an a com(rar (a(e'e$ -ie<o$. Le$ -endieron montone$. Eran caderno$ de e$ce'a" 5actra$"
diario$ -ie<o$" nada Gti'.
.or 5in" #o-ard * .cc&et $e diri,ieron a Lar$onner.
E$te e$ta+a $mido en e' ce'tici$mo * 'e,o de re$(onder de manera $cinta a $$ (re,nta$" 'e$ &i=o otra$.
K%a+!an o+$er-ado" en $$ andan=a$" ra$tro$ de 'a re'i,i)n de' (erro" como $e -e en Montar,i$L KA',Gn
deta''e e$(ecia' $o+re 'a$ &o,era$ de San Jan" 'a$ +oda$" 'o$ dic&o$ (o('are$" etc.L %a$ta 'e$ ro,) ?e 'e
reco,ieran a',na$ &ac&a$ de $!'ice" ''amada$ (or entonce$ ce'tae" ?e 'o$ drida$ em('ea+an en D$$
crimina'e$ &o'oca$to$D.
.or medio de 3or, con$i,ieron na docena2 'e en-iaron 'a meno$ ,rande. La$ otra$ 5eron a enri?ecer
e' m$eo.
Se (a$ea+an (or $te con amor" 'o +arr!an e''o$ mi$mo$" 'e &a+!an &a+'ado de ' a todo$ $$ conocido$.
>na tarde" 'a $e@ora #ordin * e' $e@or Mare$cot 5eron a -er'o.
Lo$ reci+i) #o-ard * comen=) 'a recorrida (or e' -e$t!+'o.
La -i,a era nada meno$ ?e 'a anti,a &orca de 6a'ai$e" $e,Gn e' car(intero ?e $e 'a &a+!a -endido e' ca'
ten!a e$a in5ormaci)n de $ a+e'o.
La ,re$a cadena de' corredor (ro-en!a de 'o$ ca'a+o=o$ de' torre)n de Torte-a'. Se (arec!a" $e,Gn e'
notario" a 'a$ cadena$ de 'o$ mo<one$ de 'o$ (atio$ (rinci(a'e$. #o-ard e$ta+a con-encido de ?e &a+!a
$er-ido otrora (ara encadenar a 'o$ cati-o$. H a+ri) 'a (erta de 'a (ie=a (rimera.
AK.ara ? $on e$a$ te<a$L AeEc'am) 'a $e@ora #ordin.
AB.ara ca'entar 'a$ e$t5a$C .ero" n (oco de orden" (or 5a-or. E$ta e$ na tm+a de$c+ierta en na
(o$ada donde 'a $a+an como +e+edero.
Le,o" #o-ard tom) 'a$ do$ rna$ ''ena$ de na tierra ?e eran ceni=a$ &mana$" * acerc) e' 5ra$co a $$
o<o$ (ara mo$trar e' mtodo mediante e' ca' 'o$ romano$ -ert!an en e''a $$ '4,rima$.
A.ero" Ben $ ca$a no $e -en m4$ ?e co$a$ 'G,+re$C
E5ecti-amente" era n (oco $erio (ara na dama2 entonce$ $ac) de na ca<a de cart)n -aria$ moneda$ de
co+re * n denario de ('ata.
La $e@ora #ordin 'e (re,nt) a' notario c4nto (od!a -a'er en 'a acta'idad.
La cota de ma''a ?e e' notario eEamina+a $e 'e e$ca() de 'a$ mano$ * a',no$ ani''o$ $e rom(ieron.
#o-ard di$im') $ di$,$to.
%a$ta t-o 'a corte$!a de de$co',ar 'a a'a+arda" e inc'in4ndo$e" 'e-antando 'o$ +ra=o$" ,o'(eando con 'o$
ta'one$" &i=o como ?e corta+a 'o$ <arrete$ de n ca+a''o" como $i car,ara a 'a +a*oneta" como $i a+atiera a
n enemi,o. La -ida" (ara $$ adentro$" 'o con$ider) n mo=o a,errido.
52
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Se mo$tr) ent$ia$mada (or 'a c)moda de conc&a$. E' ,ato de Saint A''*re 'a a$om+r) mc&o" 'a (era en
'a <arra n (oco meno$. De$($" cando ''e,) a 'a c&imenea" eEc'am)/
ABA&" e$te $om+rero nece$itar!a n =rcidoC
Tre$ a,<ero$" marca$ de +a'a$" &orada+an 'a$ a'a$.
%a+!a (ertenecido a n <e5e de 'adrone$ en 'a (oca de' Directorio" Da-id de 'a #a=o?e" a(re$ado (or
traici)n * matado inmediatamente.
ABTanto me<or2 m* +ien &ec&oC Adi<o 'a $e@ora #ordin.
Mare$cot $onre!a ante 'o$ o+<eto$ de na manera de$de@o$a. No entend!a e' $entido de e$a ,a'oc&a ?e
&a+!a $ido 'a en$e@a de n =a(atero" ni e' de' tone' de cer4mica" n -',ar <arro de $idra2 * e' San .edro"
5rancamente" e$ta+a 'amenta+'e con e$a 5i$onom!a de e+rio.
La $e@ora #ordin &i=o e$ta o+$er-aci)n/ ABDe+i) de co$tar'e +a$tante" de todo$ modo$C ABO&" no
dema$iado" no dema$iadoC >n tec&i$ta $e 'o &a+!a dado (or ?ince 5ranco$. De$($ cen$r)" (or $
incon-eniencia" e' e$cote de 'a dama de (e'ca em(o'-ada.
AKF tiene de ma'oL Are$(ondi) #o-ardA. BCando $e tiene a',o &ermo$o...C AH a,re,)" con -o= m4$
+a<a/ AComo $ted" e$to* $e,ro.
E' notario 'e$ da+a 'a e$(a'da" oc(ado en e' e$tdio de 'a$ rama$ de 'a 5ami'ia Cro'Emare. E''a no
re$(ondi)" (ero $e ($o a <,etear con $ 'ar,a cadena de re'o<. S$ (ec&o$ &enc&!an e' ta5et4n ne,ro de $
+'$a2 * con 'a$ (e$ta@a$ entornada$" +a<a+a e' ment)n" como na t)rto'a ?e $e (a-onea. De$($ (re,nt)
con tono de in,enidad/
AKC)mo $e ''ama+a e$a damaL
ANo $e $a+e. Era na amante de' Re,ente" *a $a+e" Ba?e' tan +romi$taC
A BHa 'o creoC La$ memoria$ de e$o$ tiem(o$... AH e' notario" $in terminar $ 5ra$e" 'ament) e$e e<em('o de
n (r!nci(e arra$trado (or $$ (a$ione$.
A B.ero $tede$ $on todo$ a$!C
Lo$ do$ &om+re$ (rote$taron * como con$ecencia $e enta+') n di4'o,o $o+re 'a$ m<ere$ * e' amor.
Mare$cot a5irm) ?e eEi$ten mc&a$ nione$ 5e'ice$.
AA -ece$" $in ?e $i?iera $e $o$(ec&e" no tiene a' 'ado 'o ?e nece$ita (ara $er dic&o$o. ALa a'$i)n era
directa. La$ me<i''a$ de 'a -ida enro<ecieron" (ero $e re($o ca$i en $e,ida.
ANo$otro$ *a no e$tamo$ en edad de &acer 'ocra$" Kno e$ cierto" $e@or #o-ardL
A BA&C a m! no me (arece. AH 'e o5reci) e' +ra=o (ara ''e-ar'a a 'a otra &a+itaci)nA. Cidado con 'o$
e$ca'one$. BM* +ienC A&ora mire e' -itra'.
Se -e!a en $te n manto e$car'ata * 'a$ do$ a'a$ de n 4n,e'" todo 'o dem4$ $e (erd!a +a<o 'o$ ('omo$ ?e
manten!an en e?i'i+rio 'a$ nmero$a$ rotra$ de' -idrio. La '= dec'ina+a" 'a$ $om+ra$ $e a'ar,a+an. La
$e@ora #ordin $e &a+!a (e$to $eria.
#o-ard $e 5e * rea(areci) c+ierto con na co+i<a de 'ana" $e arrodi'') en e' rec'inatorio" con 'o$ codo$
&acia a5era" e' ro$tro entre 'a$ mano$ * con e' re$('andor de' $o' d4ndo'e en 'a ca'-a. H ten!a conciencia de
e$e e5ecto (or?e di<o/
AKNo ten,o e' a$(ecto de n mon<e de 'a Edad MediaL
De$($ 'e-ant) 'a 5rente en $entido o+'ico" * con 'a mirada (erdida en e' -ac!o" im(rimi) a $ ro$tro na
eE(re$i)n m!$tica.
Se o*) en e' corredor 'a -o= ,ra-e de .cc&et.
ABNo ten,an miedo" $o* *oC
Entr) con 'a ca+e=a com('etamente c+ierta con n ca$co" na o''a de &ierro con ore<era$ (ntia,da$.
53
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#o-ard no a+andon) e' rec'inatorio. Lo$ otro$ do$ (ermanec!an de (ie. .a$aron n minto $mido$ en e'
a$om+ro.
La $e@ora #ordin 'e (areci) n (oco 5r!a a .cc&et. Sin em+ar,o" ?i$o $a+er $i $e 'e &a+!a mo$trado
todo.
AMe (arece... AH $e@a'ando 'a mra''aA/ BA&" (erd)nC A?! (ondremo$ n o+<eto ?e e$t4n re(arando en
e$to$ momento$.
La -ida * Mare$cot $e retiraron.
Lo$ do$ ami,o$ &a+!an (en$ado en $im'ar na com(etencia. Sa'!an de com(ra$ cada no (or $ 'ado * e'
$e,ndo &ac!a o5erta$ $(eriore$ a 'a$ de' (rimero. .cc&et aca+a+a de o+tener e' ca$co de e$a manera.
#o-ard 'o 5e'icit) * a $ -e= reci+i) e'o,io$ (or 'a co+i<a.
M'ie" con cordone$" &i=o de e''a na e$(ecie de &4+ito. Se 'a (on!an (or trno (ara reci+ir a 'a$ -i$ita$.
Reci+ieron 'a$ de 3ir+a'" 6orea" 'a de' ca(it4n %ertaE * de$($ 'a$ de (er$ona$ in5eriore$" Lan,'oi$"
#e'<am+e" $$ ,ran<ero$" &a$ta 'a$ de $ir-iente$ de -ecino$2 * $iem(re da+an 'a$ mi$ma$ eE('icacione$"
mo$tra+an e' ',ar donde e$tar!a e' co5re" 5in,!an mode$tia" (ed!an ind',encia (or e' amontonamiento.
.cc&et" en e$o$ d!a$" ''e-a+a e' ,orro de =a-o ?e &a+!a $ado anta@o en .ar!$" (e$ 'o con$idera+a
m4$ acorde con e' am+iente art!$tico. En n cierto momento" $e (on!a e' ca$co * 'o ec&a+a &acia 'a nca (ara
de$(e<ar $ ro$tro. #o-ard no o'-ida+a 'a manio+ra de 'a a'a+arda2 (or 5in" $e (re,nta+an con 'a mirada $i
e' -i$itante merec!a ?e re(re$entaran De' mon<e de 'a Edad MediaD.
BF emoci)n cando $e det-o de'ante de $ -er<a e' coc&e de' $e@or de 6a-er,e$C S)'o ten!a na co$a
?e decir'e$. Era $ta/ %re'" e' &om+re ?e $e oc(a+a de $$ ne,ocio$" 'e &a+!a in5ormado ?e en $ +$ca
de docmento$ (or toda$ (arte$" e''o$ &a+!an com(rado (a(e'e$ -ie<o$ en 'a ,ran<a de A+r*e.
Nada m4$ cierto.
KNo &a+!an de$c+ierto" aca$o" carta$ de' +ar)n de 3onne-a'" anti,o a*da de cam(o de' d?e de
An,'ema" ?e &a+!a re$idido en A+r*eL E$a corre$(ondencia intere$a+a (or ra=one$ de 5ami'ia.
E''o$ no 'a ten!an. .ero $! ten!an na co$a ?e 'e intere$a+a. Si $e di,na+a $e,ir'o$ &a$ta 'a +i+'ioteca.
Nnca na$ +ota$ de c&aro' como a?e''a$ &a+!an cr<ido en e' corredor.
Tro(e=aron con e' $arc)5a,o. A (nto e$t-o de a('a$tar a',na$ te<a$" dieron 'a -e'ta a' $i'')n" +a<aron
do$ e$ca'one$ * cando ''e,aron a 'a $e,nda (ie=a" 'e mo$traron" de+a<o de' +a'da?!n" de'ante de' San
.edro" 'a mante?era &ec&a en Noron.
#o-ard * .cc&et &a+!an cre!do ?e 'a 5ec&a" en na de e$a$" (od!a $er-ir.
E' ,enti'&om+re" (or ama+i'idad" in$(eccion) $ m$eo. H re(et!a/
ABEncantadorC BM* +ienC A$in de<ar de dar$e" mientra$ tanto" ,o'(ecito$ en 'a +oca con e' (omo de $
+a$t)n. E'" (or $ (arte" 'e$ a,radec!a ?e &+ieran $a'-ado e$o$ -e$ti,io$ de 'a Edad Media" (oca de 5e
re'i,io$a * a+ne,aci)n ca+a''ere$ca. Ama+a e' (ro,re$o" * $e &+ie$e con$a,rado" como e''o$" a e$o$
intere$ante$ e$tdio$" (ero 'a (o'!tica" e' Conce<o 3enera'" 'a a,ric'tra" n -erdadero tor+e''ino" $e 'o
im(ed!an.
ADe$($ de $tede$" $in em+ar,o" no $er4 mc&o 'o ?e no$ ?edar4" (or?e $e &a+r4n &ec&o de toda$ 'a$
crio$idade$ de' de(artamento.
ASin <actancia" e$o (en$amo$ Adi<o .cc&et.
No o+$tante" a',o $e (od!a de$c+rir aGn en C&a-i,no''e$2 &a+!a" (or e<em('o" contra e' mro de'
cementerio" en 'a ca''e<e'a" na (i'a de a,a +endita &ndida en 'a &ier+a de$de tiem(o$ inmemoria'e$.
La in5ormaci)n 'o$ ($o m* contento$" intercam+iaron na mirada $i,ni5icati-a" DK-a'e 'a (enaLD2 (ero e'
conde *a a+r!a 'a (erta.
54
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
M'ie" ?e $e encontra+a detr4$" &*) a 'a carrera.
Cando (a$a+a (or e' (atio -io a 3or," 5mando 'a (i(a con 'o$ +ra=o$ cr=ado$.
AK>$tede$ em('ean a e$e mo=oL B%rnC No me 5iar!a de ' en n d!a de tm'to.
H e' $e@or de 6a-er,e$ -o'-i) a $+ir a $ t!'+ri. K.or ? $ criada (arec!a tener miedoL
La interro,aron * 'e$ cont) ?e &a+!a $er-ido en 'a ,ran<a de' conde. Era a?e''a mc&ac&ita ?e da+a de
+e+er a 'a$ $e,adora$ e' d!a ?e e''o$ &a+!an ido. Do$ a@o$ m4$ tarde" 'a &a+!an tomado como a*dante en e'
ca$ti''o * de$(edido como Dcon$ecencia de 5a'$o$ in5orme$D.
H a 3or, K? (od!an re(roc&ar'eL Era m* &4+i' * 'e$ mo$tra+a na con$ideraci)n in5inita.
A' otro d!a" a' a'+a" 5eron a' cementerio. #o-ard" con $ +a$t)n" tante) en e' ',ar indicado. >n cer(o
dro re$on). Arrancaron a',na$ orti,a$ * de$c+rieron na (a'an,ana de ,re$" na (i'a +ati$ma' en 'a ?e
crec!an ('anta$.
No e$ co$tm+re" $in em+ar,o" enterrar 'a$ (i'a$ +ati$ma'e$ 5era de 'a$ i,'e$ia$.
.cc&et &i=o n di+<o" #o-ard na de$cri(ci)n * en-iaron todo a Lar$onner. S re$(e$ta 5e
inmediata.
AB7ictoria" mi$ ?erido$ co'e,a$C BIndda+'emente" e$ na tina dr!dicaC
BSin em+ar,o" de+!an tener cidadoC E' &ac&a era ddo$a. H &a+!a na $erie de o+ra$ ?e tanto e''o$ como
' mi$mo" de+!an con$'tar.
Lar$onner con5e$a+a" en n (o$t $cri(tm" $ de$eo de conocer 'a tina" 'o ?e $ceder!a a 'o$ (oco$ d!a$"
cando &iciera e' -ia<e a #reta@a.
Entonce$ #o-ard * .cc&et $e =am+''eron en 'a ar?eo'o,!a c'tica. Se,Gn e$ta ciencia" 'o$ anti,o$
,a'o$" ne$tro$ a+e'o$" adora+an a SirN * Sron" Tarani$" E$$" Neta'emnia" e' Cie'o * 'a Tierra" e' 7iento"
'a$ A,a$ * (or $o+re todo" a' ,ran Tetate$" ?e e$ e' Satrno de 'o$ (a,ano$. C'aro2 cando Satrno reina+a
en 6enicia" $e ca$) con na nin5a ''amada Ano+ret" con 'a ?e t-o n &i<o ''amado JeOd2 * Ano+ret tiene 'o$
ra$,o$ de Sara * JeOd 5e $acri5icado Io ca$i 'o 5eJ como I$aac2 (or 'o tanto" Satrno e$ A+ra&am" de donde
$e in5iere ?e 'a re'i,i)n de 'o$ ,a'o$ ten!a 'o$ mi$mo$ (rinci(io$ ?e 'a de 'o$ <d!o$. S $ociedad e$ta+a
m* +ien or,ani=ada. La (rimera c'a$e de (er$ona$ com(rend!a a' (e+'o" 'a no+'e=a * e' re*" 'a $e,nda a
'o$ <ri$con$'to$ * en 'a tercera" 'a m4$ a'ta" $e a'inea+an" $e,Gn Tai''e(ied" D'a$ di-er$a$ e$(ecie$ de
5i')$o5o$D" e$ decir" 'o$ drida$ o $aronida$" 'o$ ?e a $ -e= $e di-id!an en a+a,e$" +ardo$ * -ate$. >no$
(ro5eti=a+an" otro$ canta+an * otro$ en$e@a+an +ot4nica" medicina" &i$toria * 'iteratra" en na (a'a+ra"
Dtoda$ 'a$ arte$ de $ (ocaD. .it4,ora$ * .'at)n 5eron $$ di$c!('o$. Le$ en$e@aron meta5!$ica a 'o$
,rie,o$" +r<er!a a 'o$ (er$a$" ar$(icina a 'o$ etr$co$2 * a 'o$ romano$" e' e$ta@ado de' co+re * e' comercio
de 'o$ <amone$.
.ero de e$e (e+'o ?e domina+a e' mndo anti,o" no ?edan $ino (iedra$" $o'a$ o en ,r(o$ de tre$" o
di$(e$ta$ como ,a'er!a$ o 5ormando recinto$.
#o-ard * .cc&et" ''eno$ de ent$ia$mo" e$tdiaron $ce$i-amente 'a .ierreMdM.o$t de >$$*" 'a .ierreM
Co('e en 3e$t" 'a .ierre d Jarier" cerca de Lai,'e B* mc&a$ m4$C
Todo$ e$o$ +'o?e$" de na mi$ma in$i,ni5icancia" 'o$ a+rrieron r4(idamente * n d!a" cando aca+a+an
de -er e' men&ir de .a$$ai$" *a i+an a -o'-er$e cando $ ,!a 'o$ ''e-) a n +o$?e de &a*a$" ''eno de
+'o?e$ de ,ranito ?e (arec!an (ede$ta'e$ o mon$tro$a$ tort,a$.
E' m4$ ,rande e$t4 a&ecado como n cenco. >no de 'o$ +orde$ e$ m4$ a'to * de' 5ondo $a'en do$
enta''adra$ ?e +a<an &a$ta e' $e'o2 eran (ara ?e corriera 'a $an,re Bno ca+!a ddaC E' a=ar no &ace e$a$
co$a$.
La$ ra!ce$ de 'o$ 4r+o'e$ $e entreme=c'a+an con e$a$ roca$ a+r(ta$. L'o-!a n (oco2 a 'o 'e<o$ $e
'e-anta+an co(o$ de +rma" como ,rande$ 5anta$ma$. Era 54ci' ima,inar a 'o$ $acerdote$" +a<o e' 5o''a<e" con
55
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
tiara de oro * tra<e +'anco" con $$ -!ctima$ &mana$ con 'o$ +ra=o$ atado$ a 'a$ e$(a'da$2 * en e' +orde de'
cenco a 'a $acerdoti$a drida" o+$er-ando e' arro*o ro<o" en tanto ?e a'rededor de e''a" 'a mc&edm+re
a''a+a" en medio de' a'+oroto de 'o$ c!m+a'o$ * de 'a$ +ocina$ &ec&a$ con cerno$ de ro$.
En $e,ida &icieron n ('an.
H na noc&e" a' c'aro de 'a 'na" tomaron e' camino de' cementerio" andando como 'adrone$" a 'a $om+ra
de 'a$ ca$a$. La$ (er$iana$ e$ta+an cerrada$ * 'a$ c&o=a$ tran?i'a$2 no $e o!a ni e' 'adrido de n (erro.
Acom(a@ado$ (or 3or," comen=aron a tra+a<ar. S)'o $e o!a e' rido de 'o$ ,i<arro$ ,o'(eado$ (or 'a (a'a
con 'a ?e ca-a+an en e' c$(ed. La cercan!a de 'o$ merto$ 'e$ re$'ta+a de$a,rada+'e2 e' re'o< de 'a i,'e$ia
emit!a n contino e$tertor * e' ro$et)n de $ t!m(ano ten!a e' a$(ecto de n o<o ?e e$(ia+a a 'o$ $acr!'e,o$.
.or 5in" $e ''e-aron 'a tina.
A' otro d!a -o'-ieron a' cementerio (ara -er 'a$ &e''a$ de 'a o(eraci)n.
E' a+ate" ?e toma+a e' 5re$co en 'a (erta" 'e$ ro,) ?e 'e &icieran e' &onor de -i$itar'o * cando 'o$ &+o
&ec&o entrar en $ $a'ita" 'o$ mir) de manera $in,'ar.
En medio de' a(arador" entre 'o$ ('ato$" &a+!a na $o(era decorada con rami''ete$ amari''o$.
.cc&et 'a e'o,i)" tanto como (ara decir a',o.
AE$ n -ie<o R4n Adi<o e' craA" era de mi 5ami'ia. Lo$ a5icionado$ 'a a(recian" e' $e@or Mare$cot $o+re
todo.
E'" ,racia$ a Dio$" no ten!a a5ici)n (or 'a$ crio$idade$2 * como e''o$ (arec!an no com(render" 'e$ di<o ?e
' mi$mo 'o$ &a+!a -i$to ''e-4ndo$e 'a (i'a +ati$ma'.
Lo$ do$ ar?e)'o,o$ ?edaron +a$tante con5ndido$" +a'+ciante$. E' o+<eto en ce$ti)n e$ta+a 5era de
$o. BNo im(ortaC De+!an de-o'-er'o.
BSin ddaC .ero (or 'o meno$ ?e $e 'e$ (ermitie$e ''amar a n (intor (ara ?e 'o di+<ara. AE$t4 +ien"
$e@ore$.
AE$to ?eda entre no$otro$" Kno e$ ciertoL Adi<o #o-ardA. DBSecreto de con5e$i)nCD
E' ec'e$i4$tico" $onriente" 'o$ tran?i'i=) con n ,e$to. No era a ' a ?ien tem!an" $ino m4$ +ien a
Lar$onner. Cando (a$ara (or C&a-i,no''e$" ?err!a -er 'a tina * $$ &a+'adr!a$ ''e,ar!an a o!do$ de'
,o+ierno. .or (rdencia 'a oc'taron en e' ,a'()n dei &orno" de$($ en 'a ,'orieta" en 'a ca+a@a" en n
armario. B3or, e$ta+a can$ado de acarrear'a de n 'ado a otroC
La (o$e$i)n de na (ie=a a$! 'o$ 'i,a+a a' ce'tici$mo de Normand!a.
S$ or!,ene$ $on e,i(cio$. Se=" en e' de(artamento de Orne" $e e$cri+e a -ece$ Sai$" como 'a cidad de'
De'ta. Lo$ ,a'o$ <ra+an (or e' toro" im(ortaci)n de' +e* A(i$. E' nom+re 'atino de #e''oca$te$" ?e era e'
de 'a ,ente de #a*eE" -iene de #e'i Ca$a" morada" $antario de #e'$ #e'$ * O$iri$" $on 'a mi$ma
di-inidad. DNada $e o(one Adi<o Man,)n de 'a LandeA a ?e &a*a &a+ido" cerca de #a*eE" monmento$
dr!dico$D. DE$a re,i)n Aa,re,a Ro$$e'A $e (arece a a?e''a en 'a ca' 'o$ e,i(cio$ con$tr*eron e' tem('o
de JG(iterMAmmonD. .or 'o tanto" &a+!a n tem('o ?e encerra+a ri?e=a$. Todo$ 'o$ monmento$ c'tico$
'a$ tienen.
En 1:1X" re'ata dom Martin" n $e@or %ri+e' eE&m)" en 'o$ a'rededore$ de #a*eE" -aria$ -a$i<a$ de
arci''a ''ena$ de o$amenta$ * ''e,) a 'a conc'$i)n Ide acerdo con 'a tradici)n * atoridade$ de$-anecida$J
?e a?e' ',ar" na necr)(o'i$" era e' monte 6an$" donde $e enterr) e' #ecerro de oro.
No o+$tante" e' #ecerro de oro 5e ?emado * tra,ado" a meno$ ?e 'a #i+'ia $e e?i-o?e.
En (rimer ',ar Kd)nde e$t4 e' monte 6an$L Lo$ atore$ no 'o indican. Lo$ ind!,ena$ no $a+en nada. Se
&+iera de+ido &acer eEca-acione$2 * con e$a 5ina'idad en-iaron a' $e@or (re5ecto na (etici)n ?e no t-o
re$(e$ta. .ede $er ?e e' monte 6an$ &a*a de$a(arecido * ?e no 5era na co'ina $ino n tGm'o. .ero
K? $i,ni5ican 'o$ tGm'o$L
56
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A',no$ contienen e$?e'eto$ en 'a (o$ici)n de' 5eto en e' $eno de $ madre. E$o ?iere decir ?e 'a tm+a
era (ara e''o$ como na $e,nda ,e$taci)n ?e 'o$ (re(ara+a (ara otra -ida. .or 'o tanto" e' tGm'o e$ n
$!m+o'o de' )r,ano &em+ra" como 'a (iedra erecta 'o e$ de' )r,ano mac&o.
En e5ecto" donde ?iera ?e &a* men&ire$" &a (er$i$tido n c'to o+$ceno. .re+a de e''o e$ 'o ?e $e
&ac!a en 3rande" en C&ic&e+oc&e" en Croi$ic" en Li-arot... Anti,amente" 'a$ torre$" 'a$ (ir4mide$" 'o$
cirio$" 'o$ mo<one$ de 'a$ rta$ * &a$ta 'o$ 4r+o'e$" ten!an n $i,ni5icado 54'ico2 * (ara #o-ard * .cc&et"
todo $e con-irti) en 5a'o. Reco,!an -ara$ de coc&e$" (ata$ de $i''one$" (a$adore$ de $)tano" mortero$ de
5armactico... Cando $e 'o$ i+a a -er (re,nta+an/
AKA ? cree $ted ?e $e (arece e$toL
De$($ re-e'a+an e' mi$terio2 * $i a',ien $e indi,na+a" a'=a+an 'o$ &om+ro$ con conmi$eraci)n.
>na noc&e" cando e$ta+an (en$ando en 'o$ do,ma$ de 'o$ drida$" e' a+ate $e (re$ent) di$cretamente.
Inmediatamente 'e mo$traron e' m$eo" em(e=ando (or e' -itra'" (ero e$ta+an an$io$o$ (or ''e,ar a n
com(artimento ne-o" e' de 'o$ 5a'o$. E' ec'e$i4$tico 'o$ det-o" (e$ <=,) indecente 'a eE&i+ici)n. E' i+a a
rec'amar $ (i'a +ati$ma'.
#o-ard * .cc&et 'e im('oraron (or ?ince d!a$ m4$" e' tiem(o $5iciente como (ara &acer n -aciado.
ACanto ante$ $er4 me<or Adi<o e' a+ate. De$($ &a+') de co$a$ indi5erente$.
.cc&et" ?e &a+!a $a'ido (or n minto" 'e de$'i=) n na(o'e)n en 'a mano.
E' $acerdote $e ec&) &acia atr4$.
ABO&" e$ (ara $$ (o+re$C
H e' $e@or Je5ro*" $onro<4ndo$e" meti) 'a moneda de oro en $ $otana.
De-o'-er 'a tina" B'a tina de 'o$ $acri5icio$C BNnca en 'a -idaC %a$ta ?er!an a(render &e+reo" 'en,a
madre de' ce'ta" $i no e$ ?e deri-a de $ta. I+an a $a'ir a recorrer #reta@a" comen=ando (or Renne$" donde
$e &a+!an citado con Lar$onner (ara e$tdiar e$a rna mencionada en 'a$ memoria$ de 'a Academia C'tica
?e (arece &a+er contenido 'a$ ceni=a$ de 'a reina Artemi$a" cando entr) e' a'ca'de" con e' $om+rero (e$to"
$in moda'e$" como &om+re ,ro$ero ?e era.
ACon e$o no $e arre,'a nada" ami,ito$. B%a* ?e de-o'-er'aC
AKDe-o'-er ?L
AB6ar$ante$C BS m* +ien ?e 'a tienen e$condidaC
Lo$ &a+!an traicionado.
Le re$(ondieron ?e 'a reten!an con e' (ermi$o de' $e@or cra.
AHa -eremo$.
H 6orea $e 5e. 7o'-i) na &ora de$($. ABE' cra dice ?e noC 7en,an a eE('icar$e.
Se o+$tinaron. En (rimer ',ar" no ten!an nin,na nece$idad de e$a (i'a +ati$ma' ?e no era na (i'a
+ati$ma'. Lo (ro+ar!an con na m'titd de ra=one$ cient!5ica$. De$($" o5recieron reconocer" en $
te$tamento" ?e (ertenec!a a 'a comna.
%a$ta (ro($ieron com(rar'a.
ABH (or otra (arte" e$ de mi (ro(iedadC Are(et!a .cc&et. Lo$ -einte 5ranco$ ace(tado$ (or e' $e@or
Je5ro* eran na (re+a de' contrato2 * $i &a+!a ?e com(arecer ante e' <e= de (a=" tanto (eor B<rar!a en
5a'$oC
Drante e$o$ de+ate$" &a+!a -e'to a -er 'a $o(era -aria$ -ece$ * en $ a'ma $e &a+!a de$(ertado e' de$eo"
'a $ed" e' (rrito de e$a cer4mica. Si $e 'a da+an" ' de-o'-er!a 'a tina2 de otro modo" no. .or can$ancio o (or
miedo a' e$c4nda'o" e' $e@or Je5ro* cedi).
57
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
6e incor(orada a 'a co'ecci)n" a' 'ado de' ,orro de Cac&oi$e. La tina adorn) e' ()rtico de 'a i,'e$ia * $e
con$o'aron de no tener'a m4$ con 'a idea de ?e 'a ,ente de C&a-i,no''e$ i,nora+a e' -a'or ?e ten!a.
.ero 'a $o(era de$(ert) en e''o$ e' ,$to (or 'a 'o=a2 * $te 5e n ne-o tema de e$tdio$ * de eE('oraci)n
(or e' cam(o. . .
Era 'a (oca en ?e 'a ,ente di$tin,ida +$ca+a -ie<o$ ('ato$ de R4n. E' notario (o$e!a a',no$" 'o ?e
'e &a+!a ,ran<eado a',o a$! como na re(taci)n de arti$ta" (er<dicia' (ara $ (ro5e$i)n" (ero de 'o ?e $e
redim!a con otra$ co$a$ $eria$.
Cando $(o ?e #o-ard * .cc&et &a+!an ad?irido 'a $o(era" 5e a (ro(oner'e$ n tre?e.
.cc&et $e ne,).
A BNo &a+'emo$ m4$C AH Mare$cot eEamin) 'a cer4mica. Toda$ 'a$ (ie=a$ co',ada$ en 'o$ mro$ eran
a='e$ con n 5ondo de na +'ancra $cia * a',na$ mo$tra+an $ cerno de 'a a+ndancia de tono$ -erde$ *
ro<i=o$2 &a+!a +ac!a$" ('ato$ * +ande<a$" o+<eto$ drante mc&o tiem(o (er$e,ido$ * ''e-ado$ en e' cora=)n"
en e' $eno de $ 'e-ita.
Mare$cot 'o$ e'o,i)" &a+') de otra$ 'o=a$" de 'a &i$(ano 4ra+e" de 'a &o'ande$a" de 'a in,'e$a" de 'a ita'iana
* cando 'o$ &+o de$'m+rado con $ erdici)n 'e$ di<o/
AKMe (ermiten -er de ne-o $ $o(eraL
La &i=o $onar ,o'(e4ndo'a con n dedo" contem(') 'a$ do$ S (intada$ +a<o 'a ta(a.
ABLa marca de R4nC Adi<o .cc&et.
A BO&" R4n" &a+'ando con (ro(iedad" no ten!a marca nin,naC Cando no $e conoc!a Mo$tier$ toda 'a
'o=a 5rance$a era de Ne-er$. Lo mi$mo $cede con R4n" &o*. .or otra (arte" en E'+e5 'a imitan a 'a
(er5ecci)n.
ABNo e$ (o$i+'eC
A BSe imita &a$ta 'a$ ma*)'ica$C S (ie=a no tiene nin,Gn -a'or B* *o i+a a cometer na 'inda tonter!aC
Cando e' notario de$a(areci)" .cc&et $e de$('om) en e' $i'')n" (o$trado.
ANo &+iramo$ de+ido de-o'-er 'a tina Adi<o #o-ardA2 (ero tG te eEa'ta$ B$iem(re te (reci(ita$C
A BS!" me eEa'toC Adi<o .cc&et" * tom) 'a $o(era * 'a arro<) 'e<o$" contra e' $arc)5a,o.
#o-ard" m4$ ca'mo" reco,i) 'o$ (eda=o$ no (or no * n (oco de$($ $e 'e ocrri) e$ta idea/
AMare$cot" (or ce'o$" +ien (ede &a+er$e +r'ado de no$otro$.
AKC)moL
ANada me a$e,ra ?e 'a $o(era no $ea atntica" mientra$ ?e 'a$ otra$ (ie=a$" ?e ' 5in,e admirar" ta'
-e= $ean 5a'$a$.
H terminaron e' d!a $mido$ en 'a incertidm+re" en 'a$ 'amentacione$.
No era a?e''a na ra=)n (ara de$i$tir de' -ia<e a #reta@a. %a$ta conta+an con ''e-ar a 3or," ?ien 'e$
a*dar!a en 'a$ eEca-acione$.
%ac!a a',Gn tiem(o ?e dorm!a en 'a ca$a (ara (oder terminar m4$ r4(idamente 'a re(araci)n de' me+'e.
La (er$(ecti-a de n -ia<e no 'e a,rad) * como 'o$ o*) &a+'ar de men&ire$ * tGm'o$ ?e (en$a+an -er" 'e$
di<o/
ACono=co a',o me<or. En Ar,e'ia" en e' $d" cerca de 'a$ 5ente$ de #oMMr$o," &a* mc&o$.
H &a$ta de$cri+i) na tm+a" a+ierta ante '" (or a=ar" * ?e conten!a n e$?e'eto acc'i''ado como n
mono" con 'o$ do$ +ra=o$ a'rededor de 'a$ (ierna$.
Lar$onner" a ?ien 'e re5irieron e' &ec&o" no ?i$o creer'o.
.ero #o-ard (ro5ndi=) en 'a materia e in$i$ti).
58
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
KC)mo e$ (o$i+'e ?e 'o$ monmento$ de 'o$ ,a'o$ $ean in5orme$ cando e$o$ mi$mo$ ,a'o$ e$ta+an
ci-i'i=ado$ en 'o$ tiem(o$ de J'io C$arL KAca$o (ro-ienen de n (e+'o m4$ anti,oL
>na &i()te$i$ como e$a" $e,Gn Lar$onner" carec!a de (atrioti$mo.
BNo im(ortaC Nada (re+a ?e e$o$ monmento$ $ean o+ra de 'o$ ,a'o$.
ABM$treno$ n teEtoC
E' acadmico $e eno<) * no re$(ondi) m4$. E''o$ ?edaron m* contento$" 'o$ drida$ *a 'o$ ten!an
&arto$.
Si no $a+!an a ? atener$e re$(ecto de 'a cer4mica * de' ce'tici$mo" era (or?e no $a+!an &i$toria"
(artic'armente &i$toria de 6rancia.
La o+ra de An?eti' $e encontra+a en $ +i+'ioteca2 (ero 'a $erie de re*e$ &o',a=ane$ 'o$ di-irti) m*
(oco" 'a (er-er$idad de 'o$ ma*ordomo$ de (a'acio no 'o$ indi,n) (ara nada * 'ar,aron a An?eti'
de$a'entado$ (or 'a ine(titd de $$ re5'eEione$.
Entonce$ 'e (re,ntaron a Dmoc&e' Dc4' e$ 'a me<or &i$toria de 6ranciaD.
H Dmoc&e' 'o$ $$cri+i) a na +i+'ioteca * 'e$ en-i) 'a$ carta$ de A,$tin T&ierr*" con do$ -o'Gmene$
de' $e@or de 3enode.
Se,Gn e$te e$critor" 'a rea'e=a" 'a re'i,i)n * 'a$ a$am+'ea$ naciona'e$" $on D'o$ (rinci(io$D de 'a naci)n
5rance$a" 'o$ ?e $e remontan a 'o$ mero-in,io$. Lo$ caro'in,io$ 'o$ dero,aron. Lo$ Ca(eto$" de acerdo con
e' (e+'o" $e e$5or=aron (or mantener'o$. Se,Gn Li$ QIII e' (oder a+$o'to $e e$ta+'eci) (ara -encer a'
(rote$tanti$mo" G'timo e$5er=o de' 5eda'i$mo * e' 89 e$ n re,re$o a 'a con$titci)n de ne$tro$ a+e'o$.
.cc&et admir) e$a$ idea$.
A #o-ard" ?e ante$ &a+!a 'e!do a A,$t!n T&ierr*" 'e da+an '4$tima.
AKF cento e$ e$e" e' de t naci)n 5rance$aL BSi no eEi$t!an 6rancia ni a$am+'ea$ naciona'e$C BH 'o$
caro'in,io$ no $r(aron a+$o'tamente nadaC BH 'o$ re*e$ no eEentaron a 'a$ comna$C BLee tG mi$moC
.cc&et $e rindi) a 'a e-idencia * (ronto 'o re+a$) en ri,or cient!5ico. %+iera con$iderado na de$&onra
decir C&ar'ema,ne * no Sar' 'e 3rand" C'o-i$ en ',ar de C'odoPi,.
No o+$tante" e$ta+a $edcido (or 3enode * 'e (arec!a in,enio$o e$o de nir 'o$ do$ eEtremo$ de 'a
&i$toria de 6rancia" tanto ?e 'o de' medio re$'ta (ro re''eno" * (ara $a+er a ? atener$e recrrieron a 'a
co'ecci)n de #c&e= * RoE.
.ero e' D(at&o$D de 'o$ (re5acio$" e$a ama',ama de $ocia'i$mo * de cato'ici$mo" 'e$ 5e ina,anta+'e" 'o$
deta''e$ dema$iado nmero$o$ im(ed!an -er e' con<nto. Ec&aron mano de' $e@or T&ier$.
Era en e' -erano de 180X" en e' <ard!n" +a<o 'a ,'orieta. .cc&et" con 'o$ (ie$ en n (e?e@o +anco" 'e!a en
-o= a'ta con $ -o= ca-erno$a" $in 5ati,ar$e" no detenindo$e $ino (ara meter 'o$ dedo$ en $ ta+a?era.
#o-ard 'o e$cc&a+a con 'a (i(a en 'a +oca" 'a$ (ierna$ a+ierta$" e' (anta')n de$a+roc&ado.
A',no$ anciano$ 'e$ &a+!an &a+'ado de' 98 * 'o$ recerdo$ ca$i (er$ona'e$ da+an -ida a 'a$ c&ata$
de$cri(cione$ de' ator. En a?e''o$ tiem(o$" 'o$ camino$ e$ta+an c+ierto$ (or $o'dado$ ?e canta+an La
Marsellesa. #a<o e' dinte' de 'a$ (erta$" &a+!a m<ere$ $entada$ co$iendo te'a (ara &acer tienda$. A -ece$
''e,a+a na o'eada de &om+re$ de ,orro ro<o" ?e mo$tra+an en 'a (nta de na (ica na ca+e=a de$co'orida
con 'o$ ca+e''o$ co',ando. La a'ta tri+na de 'a Con-enci)n $e@orea+a $o+re na n+e de (o'-o en medio de
'a ca'" ro$tro$ 5rio$o$ (ro5er!an ,rito$ de merte.
Cando $e (a$a+a" en ('eno d!a" cerca de' e$tan?e de 'a$ D6''er!a$" $e o!a e' ,o'(e de 'a ,i''otina" como
ma=a=o$.
H 'a +ri$a remo-!a 'o$ (4m(ano$ de 'a ,'orieta" 'a ce+ada madra $e +a'ancea+a de tanto en tanto" n mir'o
$i'+a+a... H mira+an a'rededor de e''o$ * $a+orea+an e$a tran?i'idad. F '4$tima ?e de$de n (rinci(io no
&a*a &a+ido n entendimiento" (or?e $i 'o$ rea'i$ta$ &+ie$en (en$ado como 'o$ (atriota$ * $i 'a Corte
59
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
&+iera actado con n (oco m4$ de 5ran?e=a * $$ ad-er$ario$ con meno$ -io'encia" $e &a+r!a a&orrado
mc&a$ de$,racia$.
A 5er=a de c&ar'a$ de' a$nto ''e,aron a a(a$ionar$e. #o-ard" e$(!rit 'i+era' * cora=)n $en$i+'e" 5e
con$titciona'i$ta" ,irondino" termidoriano. .cc&et" +i'io$o * de tendencia$ atoritaria$" $e (roc'am)
de$cami$ado * &a$ta ro+e$(ierri$ta.
A(ro+a+a 'a condena de' re*" 'o$ decreto$ m4$ -io'ento$" e' c'to de' Ser S(remo. #o-ard (re5er!a e' de
'a natra'e=a. E' &+iera $a'dado con ('acer 'a ima,en de na ,ran m<er -ertiendo de $$ (ec&o$ a $$
adoradore$" no a,a" $ino Dc&am+ertinD.
1
.ara contar con m4$ &ec&o$ con ?e re$(a'dar $$ ar,mento$" $e (rocraron otra$ o+ra$" como
Mont,ai''ard" .rd&omme" 3a''oi$" Lacrete''e" etc." * 'a$ contradiccione$ de e$o$ 'i+ro$ no 'o$ mo'e$taron de
nin,Gn modo. Cada no toma+a de e''o$ 'o ?e (od!a $er-ir (ara de5ender $ ca$a. A$! #o-ard no dda+a
de ?e Danton &+ie$e ace(tado cien mi' e$cdo$ (ara (re$entar mocione$ ?e (erder!an a 'a Re(G+'ica2 *
$e,Gn .cc&et" 7er,niad &a+!a (edido $ei$ mi' 5ranco$ (or me$.
A BNnca en 'a -idaC EE('!came" me<or" (or ? 'a &ermana de Ro+e$(ierre ten!a na (en$i)n de Li$
Q7III.
ABNada de e$oC Era de #ona(arte. H *a ?e 'o toma$ a$!" dice K?in 5e e' (er$ona<e ?e (oco tiem(o
ante$ de 'a merte de E,a'it" t-o na entre-i$ta $ecreta con 'L BFiero ?e $e reim(riman en 'a$ memoria$
de 'a Cam(an 'o$ (4rra5o$ $(rimido$C La merte de' De'5!n me (arece $o$(ec&o$a. E' e$ta''ido de' (o'-or!n
de 3rene''e mat) a do$ mi' (er$ona$. Ca$a de$conocida" dicen. BF e$t(ide=C
.or?e" c'aro" .cc&et e$ta+a a n (a$o de $a+er c4' &a+!a $ido" * atri+!a todo$ 'o$ cr!mene$ a 'o$
ari$t)crata$ * a' oro eEtran<ero.
En e' e$(!rit de #o-ard" e' D$+id a' cie'o &i<o$ de San Li$D" 'a$ -!r,ene$ de 7erdGn * 'o$ ca'=one$ de
(ie' &mana eran indi$cti+'e$. Admit!a 'a$ 'i$ta$ de .rd&omme" ?e re,i$tra+an n mi'')n de -!ctima$
eEactamente.
.ero e' Loira ro<o de $an,re de$de Samr &a$ta Nante$" en na 'on,itd de diecioc&o 'e,a$" 'e &i=o
(en$ar. .cc&et tam+in a+ri,) dda$ * 'e$ tomaron de$con5ian=a a 'o$ &i$toriadore$.
La Re-o'ci)n era" (ara no$" n acontecimiento $at4nico2 otro$ 'a (roc'ama+an na eEce(ci)n $+'ime.
Lo$ -encido$ de cada +ando" natra'mente" $on m4rtire$.
T&ierr* deme$tra" a (ro()$ito de 'o$ #4r+aro$" 'o tonto ?e e$ tratar de $a+er $i ta' (r!nci(e 5e +eno o
ta' otro 5e ma'o. K.or ? no em('ear e' mi$mo mtodo en e' e$tdio de (oca$ m4$ reciente$L .ero 'a
%i$toria tiene ?e -en,ar a 'a mora'. Le e$tamo$ a,radecido$ a T4cito (or &a+er de$tro=ado a Ti+erio.
De$($ de todo" ?e 'a reina &a*a tenido amante$" ?e Dmorie= $e (ro($ie$e traicionar de$de 7a'm*"
?e en .radia' &a*a $ido Monta@a o 3ironda ?iene$ comen=aran" * en Termidor 'o$ <aco+ino$ o 'o$ ''ano$"
im(orta (oco con re'aci)n a' de$arro''o de 'a Re-o'ci)n" c*o$ or!,ene$ $on (ro5ndo$ * 'o$ re$'tado$
inca'c'a+'e$. .or 'o tanto" de+!a con$mar$e" $er 'o ?e 5e" (ero $()n,a$e 'a 5,a de' re* $in
im(edimento" Ro+e$(ierre e$ca(ando o #ona(arte a$e$inado" a=are$ ?e de(end!an de n (o$adero meno$
e$cr('o$o" de na (erta a+ierta" de n centine'a dormido" * 'a marc&a de' mndo &+ie$e cam+iado.
Ha no ten!an ni na idea 5irme $o+re 'o$ &ec&o$ * 'o$ &om+re$ de e$a (oca.
.ara <=,ar'a con im(arcia'idad" &+iera de+ido 'eer$e toda$ 'a$ &i$toria$" toda$ 'a$ memoria$" todo$ 'o$
diario$ * todo$ 'o$ docmento$ man$crito$" (or?e de 'a m4$ (e?e@a omi$i)n (ede
1 7ino tinto de #or,o@a.
de(ender n error ?e ''e-e a otro * a$! &a$ta e' in5inito. Rennciaron a e''o. .ero *a 'e &a+!an tomado
e' ,$to a 'a %i$toria * +$ca+an 'a -erdad (or 'a -erdad mi$ma.
60
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
K.ede $er ?e $ea m4$ 54ci' de de$c+rir en 'a$ (oca$ anti,a$L Lo$ atore$" a' e$tar 'e<o$ de 'a$ co$a$"
de+!an &a+'ar de e''a$ $in a(a$ionamiento. H comen=aron con e' +eno de Ro''in.
ABF mont)n de (am('ina$C AeEc'am) #o-ard *a en e' (rimer ca(!t'o.
ABE$(era n (ocoC Adi<o .cc&et" a' mi$mo tiem(o ?e re-o'-!a en e' 5ondo de 'a +i+'ioteca" donde $e
amontona+an 'o$ 'i+ro$ de' anterior (ro(ietario" n -ie<o <ri$con$'to" mani4tico * e$(!rit c'to. H de$($
de a(artar mc&a$ no-e'a$ * o+ra$ de teatro" <nto con n Monte$?ie * tradccione$ de %oracio" encontr)
'o ?e +$ca+a" 'a o+ra de #ea5ort $o+re &i$toria romana.
Tito Li-io atri+*e a R)m'o 'a 5ndaci)n de Roma. Sa'$tio concede e$e &onor a 'o$ tro*ano$ de Enea$.
Se,Gn 6a+i$ .ictor" Corio'ano mri) en e' eEi'io de+ido a 'a$ e$trata,ema$ de Atti$ T''$" $i $e &a de creer
a Den*$. Sneca a5irma ?e %orati$ Coc'e$ re,re$) -ictorio$o" Dion" ?e 5e &erido en 'a (ierna. H La
Mot&e 'e 7a*er eE(re$a dda$ (arecida$ con re'aci)n a 'o$ otro$ (e+'o$.
No $e e$t4 de acerdo acerca de 'a anti,Oedad de 'o$ ca'deo$" e' $i,'o de %ornero" 'a eEi$tencia de
Yoroa$tro" 'o$ do$ im(erio$ de A$ir!a. Finto Crcio cont) cento$. .'tarco de$minti) a %erodoto. Si
7ercin,toriE &+iera e$crito $$ comentario$" tendr!amo$ de C$ar na idea di5erente.
La &i$toria anti,a e$ o+$cra (or 5a'ta de docmento$. E$to$ a+ndan en 'a moderna. H #o-ard *
.cc&et -o'-ieron a 6rancia * 'a em(rendieron con Si$mondi.
La $ce$i)n de tanto$ nom+re$ 'e$ da+a ,ana$ de conocer'o$ m4$ (ro5ndamente" de me=c'ar$e con e''o$.
Fer!an eEaminar 'o$ ori,ina'e$" 3r,oire de Tor$" Mon$tre'et" Commine$" todo$ a?e''o$ c*o$ nom+re$
eran eEtra@o$ o a,rada+'e$.
.ero 'o$ acontecimiento$ $e enredaron dado ?e no $a+!an 'a$ 5ec&a$.
6e'i=mente ten!an 'a mnemotecnia de Dmoc&e'" n inM19 encadernado con e$te e(!,ra5e/ DIn$trir
di-irtiendoD" en 'a ?e $e com+ina+an 'o$ tre$ $i$tema$" e' de A''-*" e' de .4ri$ * e' de 6eina,'e.
A''-* tran$5orma 'a$ ci5ra$ en 5i,ra$2 e' nGmero 1 e$t4 re(re$entado (or na torre" e' 9 (or n (4<aro" e' 8
(or n came''o * a$! de $e,ido. .4ri$ im(re$iona a 'a ima,inaci)n (or medio de <ero,'!5ico$2 de n $i'')n
,arnecido con torni''o$
1
re$'tar4 C'o" -i$ Z C'o-i$2 * como e' rido de 'a 5ritra e$ Dric" ricD" na$
(e$cadi''a$ en na $artn recordar4n a C&i'(ric. 6eina,'e di-ide e' ni-er$o en ca$a$" 'a$ ?e contienen
(ie=a$" cada na con catro (arede$ con ne-e (ane'e$ * cada no de e$to$ tiene n em+'ema. A$!" e' (rimer
re* de 'a (rimera dina$t!a oc(ar4 en 'a (rimera (ie=a e' (rimer (ane'. >n 5aro $o+re n monte indicar4 c)mo
$e ''ama+a D.&ar 4 mondD" $e,Gn e' $i$tema .4ri$" * de acerdo con A''-*" co'ocando encima n e$(e<o ?e
$i,ni5ica 0" n (4<aro" 9" * n aro" 0" $e o+tendr4 090" 5ec&a de' ad-enimiento de e$te (r!nci(e.
.ara ma*or c'aridad" tomaron como +a$e mnemotcnica $ (ro(ia ca$a" $ domici'io" a$i,nando a cada
na de $$ (arte$ n &ec&o di$tinto2 * e' (atio" e' <ard!n" 'o$ a'rededore$" toda 'a comarca no t-ieron otro
$entido ?e e' de 5aci'itar 'a memoria. Lo$ mo<one$ en e' cam(o 'imita+an cierta$ (oca$" 'o$ man=ano$ eran
4r+o'e$ ,enea'),ico$" 'o$ matorra'e$" +ata''a$" e' mndo $e con-ert!a en n $!m+o'o. #$ca+an en 'a$ (arede$
na cantidad de co$a$ a$ente$" termina+an (or -er'a$" (ero *a no $a+!an 'a$ 5ec&a$ ?e re(re$enta+an.
.or otra (arte" 'a$ 5ec&a$ no $iem(re $on atntica$. En n mana' e$co'ar a(rendieron ?e e' nacimiento
de Je$G$ de+e $er retrotra!do a cinco a@o$ ante$ de 'a 5ec&a ?e &a+ita'mente $e reM

1 3arnecido con torni''o$" en 5ranc$ 7arni de !lous % vis.
conoce" ?e 'o$ ,rie,o$ ten!an tre$ manera$ de contar 'a$ o'im(!ada$ * 'o$ 'atino$ oc&o (ara &acer
comen=ar e' a@o. Toda$ e$ta$ (o$i+i'idade$ eran otra$ tanta$ oca$ione$ (ara cometer n error $in contar 'a$
?e deri-an de 'o$ =od!aco$" 'a$ era$ * 'o$ ca'endario$ di5erente$.
H de 'a de$(reoc(aci)n (or 'a$ 5ec&a$" (a$aron a' de$dn de 'o$ &ec&o$.
BLo ?e de -era$ e$ im(ortante e$ 'a 5i'o$o5!a de 'a &i$toriaC
61
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#o-ard no (do aca+ar e' c'e+re di$cr$o de #o$$et.
ABE' 4,i'a de MeaE e$ n 5ar$anteC BO'-ida a C&ina" 'a India * AmricaC .ero (one mc&o cidado en
decirno$ ?e Teodo$io era D'a a'e,r!a de' ni-er$oD" ?e A+ra&am Dtrata+a en n (ie de i,a'dad a 'o$ re*e$D
* ?e 'a 5i'o$o5!a de 'o$ ,rie,o$ de$ciende de 'o$ &e+reo$. BS (reoc(aci)n (or 'o$ &e+reo$ me irritaC
.cc&et com(art!a e$ta o(ini)n * ?i$o &acer'e 'eer a 7ico.
AKC)mo admitir Ao+<eta+a #o-ardA ?e 'a$ 54+'a$ $ean m4$ -erdadera$ ?e 'a$ -erdade$ de 'a &i$toriaL
.cc&et trat) de eE('icar 'o$ mito$ * $e (erdi) en 'a S!ienza 'uova.
AKNe,ar4$ aca$o 'o$ de$tino$ de 'a .ro-idenciaL
A BNo 'o$ cono=coC Adi<o #o-ard.
H decidieron remitir$e a Dmoc&e'.
E' (ro5e$or con5e$) ?e en e$o$ momento$ e$ta+a de$concertado en canto a &i$toria.
ACam+ia todo$ 'o$ d!a$. BSe o+<eta a 'o$ re*e$ de Roma * a 'o$ -ia<e$ de .it4,ora$C Se ataca a #e'i$ario" a
3i''ermo Te'' * &a$ta a' Cid" con-ertido" merced a 'o$ G'timo$ de$c+rimiento$" en n $im('e +andido. E$ de
de$ear ?e no $e &a,an m4$ de$c+rimiento$ * e' mi$mo In$titto de+er!a e$ta+'ecer na e$(ecie de canon
?e (re$cri+iera 'o ?e &a* ?e creer. En (o$t $cri(tm en-ia+a re,'a$ de cr!tica tomada$ de' cr$o de
Dano/
DACitar como (re+a e' te$timonio de 'a$ mc&edm+re$" e$ ma'a (re+a2 'a$ mc&edm+re$ *a no e$t4n
a?! (ara re$(onder.
ARec&ace 'a$ co$a$ im(o$i+'e$. A .a$ania$ $e 'e &i=o -er 'a (iedra tra,ada (or Satrno.
ALa ar?itectra (ede mentir. >n e<em('o" e' Arco de' 6oro" donde Tito e$ ''amado e' (rimer -encedor de
Jer$a'n" con?i$tada ante$ ?e (or '" (or .om(e*o.
DALa$ meda''a$ en,a@an" a -ece$. #a<o Car'o$ IQ" $e ac@aron moneda$ con e' $e''o de Enri?e II.
DATomar en centa 'a intenci)n de 'o$ 5a'$ario$" e' inter$ de 'o$ a(o'o,i$ta$ * de 'o$ ca'mniadore$D.
.oco$ &i$toriadore$ tra+a<aron con arre,'o a e$ta$ norma$2 todo$ 'o &icieron (ara $er-ir a na ca$a
e$(ecia'" a na re'i,i)n" a na naci)n" n (artido" n $i$tema o (ara re(render a 'o$ re*e$" acon$e<ar a' (e+'o
o5recer e<em('o$ mora'e$. Lo$ otro$" 'o$ ?e $)'o (retenden narrar" no -a'en m4$" (e$ no (ede decir$e
todo" $iem(re &a* ?e e'e,ir. .ero en 'a $e'ecci)n de docmento$ no (odr4 de<ar de actar n cierto criterio *
como $te -ar!a $e,Gn 'a$ condicione$ de' e$critor" 'a &i$toria nnca $er4 5i<ada. AE$ tri$te A(en$a+an.
No o+$tante" $e (odr!a tomar n tema" a,otar 'a$ 5ente$" ana'i=ar'a$ +ien" de$($ conden$ar'a$ en na
narraci)n ?e $er!a como n re$men de 'a$ co$a$ ?e re5'e<ara toda 'a -erdad. >na o+ra a$! 'e (arec!a
rea'i=a+'e a .cc&et. AKFiere$ ?e tratemo$ de e$cri+ir na &i$toriaL ANo (ido otra co$a" (ero Kc4'L A
E5ecti-amente" Kc4'L
#o-ard $e &a+!a $entado. .cc&et camina+a de n 'ado a otro (or e' m$eo" cando de (ronto -io 'a
mante?era * $e det-o de ,o'(e.
AKSi e$cri+iramo$ 'a -ida de' d?e de An,'emaL A.ero B$i era n im+ci'C Are$(ondi) #o-ard. A BF
im(ortaC Lo$ (er$ona<e$ de $e,ndo ('ano a -ece$ tienen na in5'encia enorme" * $te" a 'o me<or ten!a e'
mane<o de 'o$ ne,ocio$.
En 'o$ 'i+ro$ encontrar!an in5ormaci)n * e' $e@or de 6a-er,e$ tam+in 'a tendr!a" de ' mi$mo * de -ie<o$
,enti'e$M&om+re$ de $ ami$tad.
Meditaron e' (ro*ecto" 'o di$ctieron * (or 5in re$o'-ieron (a$ar ?ince d!a$ en 'a #i+'ioteca Mnici(a'"
de Caen (ara &acer a',na$ in-e$ti,acione$.
E' +i+'iotecario ($o a di$(o$ici)n de e''o$ &i$toria$ ,enera'e$ * 5o''eto$" con na 'ito,ra5!a co'oreada ?e
re(re$enta+a" de tre$ carto$" a Mon$e@or e' d?e de An,'ema.
62
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
E' (a@o a=' de $ ni5orme de$a(arec!a +a<o 'o$ ,a'one$" 'a$ meda''a$ * e' ,ran cord)n ro<o de 'a Le,i)n
de %onor. >na ,or,era eEtremadamente a'ta ce@!a $ 'ar,o ce''o. S ca+e=a (iri5orme e$ta+a enmarcada
(or 'o$ ri=o$ de $ ca+e''era * de $$ de',ada$ (ati''a$2 * no$ (e$ado$ (4r(ado$" na (odero$a nari= *
,re$o$ 'a+io$ da+an a $ ro$tro na eE(re$i)n de +ondad in$i,ni5icante.
Tomaron a',na$ nota$ * de$($ redactaron n (ro,rama.
Nacimiento e in5ancia (oco intere$ante$. >no de $$ mae$tro$ 5e e' a+ate 3ne" e' enemi,o de 7o'taire.
En Tr!n 'e &icieron 5ndir n ca@)n * e$tdi) 'a$ cam(a@a$ de Car'o$ 7III. De ta' modo e$ nom+rado" a
(e$ar de $ <-entd" corone' de n re,imiento de ,ardia$Mno+'e$.
9:. S ca$amiento.
1810. Lo$ in,'e$e$ $e a(oderan de #ordeaE. E' corre detr4$ de e''o$ * $e me$tra en (er$ona a 'o$
&a+itante$. De$cri(ci)n de 'a (er$ona de' (r!nci(e.
181X. #ona(arte 'o $or(rende. L'ama inmediatamente a' re* de E$(a@a * To')n" $in Ma$$na" e$ entre,ada
a In,'aterra.
O(eracione$ en e' Mediod!a. E$ derrotado (ero $e 'e de-e'-e 'a 'i+ertad +a<o (rome$a de re$titir 'o$
diamante$ de 'a corona" ''e-ado$ a' ,a'o(e tendido (or e' Re*" $ t!o.
De$($ de 'o$ Cien D!a$ -e'-e con $$ (adre$ * -i-e tran?i'o. .a$an -ario$ a@o$.
3erra de E$(a@a. De$de ?e cr=a 'o$ .irineo$ 'a -ictoria $i,e (or toda$ (arte$ a' nieto de Enri?e I7.
Toma e' Trocadero" a'can=a 'a$ co'mna$ de %rc'e$" a('a$ta a 'a$ 5accione$" a+ra=a a 6ernando * re,re$a.
Arco$ de trin5o" 5'ore$ ?e 'e o5recen 'a$ mc&ac&a$" cena$ en 'a$ (re5ectra$" ,e "eum en 'a$ catedra'e$.
Lo$ (ari$ien$e$ e$t4n en e' co'mo de 'a em+ria,e=. La cidad 'e o5rece n +an?ete. En 'o$ teatro$ $e cantan
a'$ione$ a' %roe.
E' ent$ia$mo di$min*e. En 189:" en C&er+or," n +ai'e" or,ani=ado (or $$cri(ci)n" 5raca$a.
Como e$ ,ran a'mirante de 6rancia" in$(ecciona 'a 5'ota ?e -a a =ar(ar (ara Ar,e'.
J'io de 1880. Marmont 'e in5orma de' e$tado de 'o$ a$nto$. Entonce$ $e (one tan 5rio$o ?e $e &iere 'a
mano con 'a e$(ada de' ,enera'.
E' re* 'e con5!a e' mando de toda$ 'a$ 5er=a$.
En e' +o$?e de #o'o,ne encentra de$tacamento$ de '!nea * no encentra na (a'a+ra (ara decir'e$.
De Saint C'od corre a' (ente de S-re$. 6ria'dad de 'a$ tro(a$. E$to no 'o &ace -aci'ar. La 5ami'ia rea'
de<a e' Trianon. E' $e $ienta a' (ie de na encina" de$('ie,a n ma(a" medita" -e'-e a montar" (a$a de'ante
de Saint C*r * en-!a a 'o$ a'mno$ (a'a+ra$ de e$(eran=a.
En Ram+oi''et 'o$ ,ardia$ de cor($ 'e dicen adi)$. Se em+arca" (ero drante toda 'a tra-e$!a e$t4
en5ermo. 6in de $ carrera.
Se de+e de$tacar 'a im(ortancia ?e en e''a t-ieron 'o$ (ente$. En (rimer ',ar" $e arrie$,) inGti'mente
en e' (ente de' Inn" tom) e' (ente Saint E$(rit * e' (ente de Lario'2 en L*on" 'o$ do$ (ente$ 'e $on
5ne$to$ * $ 5ortna eE(ira ante e' (ente de S-re$.
Cadro de $$ -irtde$. Ser!a innece$ario a'a+ar $ cora<e" a' ca' $e n!a n ,ran ta'ento (o'!tico" como
?e o5reci) $e$enta 5ranco$ a cada $o'dado (ara ?e a+andonara a' Em(erador *" en E$(a@a" trat) de $o+ornar
a 'o$ Con$titciona'e$ a 5er=a de dinero.
S di$creci)n era tanta ?e con$inti) e' (ro*ectado ca$amiento de $ (adre con 'a reina de Etrria" 'a
5ormaci)n de n ,a+inete ne-o de$($ de 'a$ ordenan=a$" 'a a+dicaci)n en 5a-or de C&am+ord" todo 'o ?e
$e ?i$o.
Sin em+ar,o" no carec!a de 5irme=a. En An,er$ 'icenci) a 'a in5anter!a de 'a ,ardia naciona' 'a ca'"
ce'o$a de 'a ca+a''er!a" (or medio de na manio+ra" &a+!a 'o,rado 5ormar'e e$co'ta" de modo ta' ?e $
63
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A'te=a $e encontr) cercado (or 'o$ in5ante$ a' (nto de $er'e im(o$i+'e mo-er 'a$ rodi''a$. .ero cen$r) a 'a
ca+a''er!a" ca$a de' de$orden * (erdon) a 'a in5anter!a" -erdadero <icio de Sa'om)n.
S (iedad $e mani5e$t) en nmero$a$ de-ocione$" * $ c'emencia a' o+tener e' (erd)n de' ,enera' De+e''e"
?ien $e &a+!a 'e-antado en arma$ contra '. Deta''e$ !ntimo$2 ra$,o$ de' .r!nci(e/ En e' ca$ti''o de
#eare,ard" en $ in5ancia" $e com('aci) en ca-ar" <nto con $ &ermano" n e$tan?e ?e aGn (ede -er$e.
>na -e= -i$it) e' carte' de 'o$ ca=adore$" (idi) n -a$o de -ino * 'o +e+i) a 'a $a'd de' Re*.
Cando $e (a$ea+a" (ara marcar e' (a$o" $e dec!a a $! mi$mo/ B>no" do$2 no" do$2 no" do$C Se recerdan
a',na$ de $$ 5ra$e$/
A na di(taci)n de +orde'e$e$/ DLo ?e me con$e'a de no e$tar en #rdeo$ Be$ e' e$tar a?! con
$tede$CD
A 'o$ (rote$tante$ de Nime$/ DHo $o* +en cat)'ico" B(ero nnca o'-idar ?e e' m4$ i'$tre de mi$
ante(a$ado$ 5e (rote$tanteCD
A 'o$ a'mno$ de Saint C*r" cando todo e$ta+a (erdido/ DM* +ien" mi$ ami,o$2 'a$ noticia$ $on +ena$.
BTodo -a +ien" m* +ienCD
De$($ de 'a a+dicaci)n de Car'o$ Q/ DHa ?e no ?ieren $a+er nada conmi,o" B?e $e 'a$ arre,'enCD
H en 1810" con ca'?ier moti-o" &a$ta en 'a a'dea m4$ (e?e@a/ DB#a$ta de ,erraC B#a$ta de
con$cri(ci)nC B#a$ta de derec&o$ renido$CD
S e$ti'o era di,no de $$ (a'a+ra$. S$ (roc'ama$ 'o $(eran todo.
La (rimera" 'a de' conde de Artoi$" comien=a a$!/ AB6rance$e$" e' &ermano de -e$tro re* &a ''e,adoC La
de' (r!nci(e/
A BHa e$to* a?!C BSo* e' &i<o de -e$tro$ re*e$C B7o$otro$ $oi$ 5rance$e$C
Orden de' d!a 5ec&ada en #a*onne/
ABSo'dado$" *a e$to* a?!C
Otra" en ('ena retirada/
AContinad $o$teniendo con e' -i,or (ro(io de' $o'dado 5ranc$ 'a 'c&a ?e &a+i$ comen=ado. BE$ 'o ?e
6rancia e$(era de -o$otro$C
H 'a G'tima" en Ram+oi''et/
AE' re* &a enta+'ado tratati-a$ con e' ,o+ierno e$ta+'ecido en .ar!$ * todo &ace creer ?e $e e$t4 a (nto
de ''e,ar a n acerdo. A E$e Dtodo &ace creerD era $+'ime.
A%a* a',o ?e me mo'e$ta Adi<o #o-ardA * e$ ?e no $e &a+'a de $$ a$nto$ amoro$o$.
H anotaron a' mar,en/ B#$car 'o$ amore$ de' (r!nci(eC Cando e$ta+an (or (artir" e' +i+'iotecario record)
?e &a+!a otro retrato de' d?e * $e 'o$ mo$tr).
En $te a(arec!a como corone' de coracero$" de (er5i'" 'o$ o<o$ m4$ (e?e@o$ aGn" 'a +oca a+ierta *
ca+e''o$ 'acio$ a' -iento.
KC)mo conci'iar 'o$ do$ retrato$L KTen!a 'o$ ca+e''o$ 'acio$ o cre$(o$L A no $er ?e" en $ co?eter!a"
&+ie$e ''e,ado a &acr$e'o$ ri=ar.
A$nto ,ra-e" $e,Gn .cc&et" (e$ 'a ca+e''era denota e' tem(eramento" * e' tem(eramento a' indi-ido.
#o-ard (en$a+a ?e no $e $a+e nada de n &om+re en tanto $e i,noran $$ (a$ione$" * (ara ac'arar e$o$
do$ (nto$ $e (re$entaron en e' ca$ti''o de 6a-er,e$. E' conde no e$ta+a * e$o 'o$ retra$a+a en $ tra+a<o.
7o'-ieron a $ ca$a o5endido$.
La (erta de 'a ca$a e$ta+a a+ierta de (ar en (ar. No &a+!a nadie en 'a cocina. S+ieron 'a$ e$ca'era$ *
K? -ieron en medio de 'a &a+itaci)n de #o-ardL A 'a $e@ora #ordin ?e mira+a a derec&a * a i=?ierda.
64
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ADi$cG'(enme Adi<o" &aciendo n e$5er=o (or $onre!rA. %ace na &ora ?e +$co a 'a cocinera de $tede$2
'a nece$itar!a" (ara 'o de mi$ con$er-a$.
La encontraron en 'a 'e@era" en na $i''a" drmiendo (ro5ndamente. La $acdieron * a+ri) 'o$ o<o$.
AKF (a$a a&oraL B>$ted e$t4 $iem(re (er$i,indome con $$ (re,nta$C
E$ta+a c'aro ?e en a$encia de e''o$" 'a $e@ora #ordin 'a interro,a+a.
3ermaine $a'i) de $ $o(or * di<o ?e e$ta+a indi,e$tada. AMe ?edo (ara cidar'a Adi<o 'a -ida.
Entonce$ -ieron en e' (atio n ,ran ,orro c*o$ 5'eco$ $e a,ita+an. Era 'a $e@ora Ca$ti''on" 'a ,ran<era.
3rita+a/
AB3or," 3or,C
H de$de e' ,ranero 'a -o= de 'a criadita re$(ondi)/
ABNo e$t4 a?!C
#a<) a 'o$ cinco minto$" con 'a$ me<i''a$ ro<a$" m* $o+re$a'tada. #o-ard * .cc&et 'e re(roc&aron $
'entitd. E''a de$a+roc&) $$ (o'aina$ $in decir nada.
En $e,ida 5eron a -er e' co5re.
S$ (eda=o$ e$ta+an e$(arcido$ (or todo e' $a')n de' &orno2 'a$ e$c'tra$ e$ta+an da@ada$" 'o$ +atiente$
roto$.
Ante e$e e$(ect4c'o" ante e$a ne-a dece(ci)n" #o-ard cont-o e' ''anto * .cc&et comen=) a tem+'ar.
3or, a(areci) ca$i en $e,ida * cont) 'o $cedido/ aca+a+a de $acar e' co5re (ara +arni=ar'o cando na
-aca -a,a+nda 'o &a+!a atro(e''ado.
AKDe ?in era 'a -acaL Adi<o .cc&et.
ANo $.
A BA&" * &a+!a de<ado 'a (erta a+ierta como &ace n ratoC BLa c'(a e$ $*aC
Ha no ?er!an $a+er nada de '" (or otra (arte2 &ac!a mc&o tiem(o ?e 'e da+a 'ar,a$ a' a$nto * tam(oco
?er!an $a+er nada de $ (er$ona ni con $ tra+a<o.
Lo$ $e@ore$ $e e?i-oca+an. E' da@o no era tan ,rande. Ante$ de tre$ $emana$ todo e$tar!a terminado. H
3or, 'o$ acom(a@) &a$ta 'a cocina" donde ''e,a+a 3ermaine" arra$tr4ndo$e" (ara &acer 'a comida.
7ieron en 'a me$a na +ote''a de ca'-ado$ a 'a ?e 'e 5a'ta+an tre$ carto$ de $ contenido.
A6e $ted" $in dda.
AKHoL BNncaC
#o-ard in$i$ti)/
A B>$ted era e' Gnico &om+re en 'a ca$aC
AE$t4 +ien. KH 'a$ m<ere$L Are$(ondi) e' o+rero" con n ,i@o o+'ico.
3ermaine 'o $or(rendi)/
AK.or ? no dice directamente ?e 5i *oL
A BCon $e,ridad ?e 5e $tedC
ABH 5i *o tam+in 'a ?e rom(i) e' armarioC
3or, dio n re$(in,o/
AKNo $e dan centa de ?e e$t4 +orrac&aL
Entonce$ comen=aron a re@ir -io'entamente" ' (4'ido" +r')n" e''a ro<a" arranc4ndo$e mec&a$ de ca+e''o$
,ri$e$ de de+a<o de $ ,orro de a',od)n. La $e@ora #ordin de5end!a a 3ermaine" M'ie a 3or,.
La -ie<a e$ta'')/
65
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AKNo e$ a+omina+'e ?e (a$en 'o$ d!a$ <nto$ en e' +o$?ecito" $in &a+'ar de 'a$ noc&e$L B.ari$ien$e
eE('otador de +r,e$a$ ?e no &ace otra co$a ?e contar'e$ mentira$ a 'o$ amo$C
Lo$ o<o$ de #o-ard $e a+rieron de$me$radamente.
AKF mentira$L
A BSe e$t4 +r'ando de $tede$C
A BNadie $e +r'a de m!C AeEc'am) .cc&et" e indi,nado (or $ in$o'encia" eEa$(erado (or 'o$
de$en,a@o$" 'a ec&).
Fe $e 'ar,ara en $e,ida. #o-ard no $e o($o a e$ta deci$i)n. H $e retiraron de<ando a 3ermaine
$o''o=ando $o+re $ de$dic&a" mientra$ ?e 'a $e@ora #ordin trata+a de con$o'ar!a.
A 'a noc&e" cando reco+raron 'a ca'ma" recordaron 'o$ acontecimiento$" $e (re,ntaron ?in &a+!a
+e+ido e' ca'-ado$" c)mo $e &a+!a roto e' me+'e" ? rec'ama+a 'a $e@ora Ca$ti''on ''amando a 3or, * $i
&a+!a de$&onrado a M'ie.
ANo $a+emo$ 'o ?e $cede en ne$tra (ro(ia ca$a Adi<o #o-ardA * (retendemo$ de$c+rir c)mo eran 'o$
ca+e''o$ * 'o$ amore$ de' d?e de An,'ema.
.cc&et a,re,)/
ABH c4nto$ otro$ (ro+'ema$ m4$ ,rande$ * m4$ di5!ci'e$ &a*C
De donde in5irieron ?e 'o$ &ec&o$ eEteriore$ no 'o $on todo. %a* ?e com('ementar'o$ con 'a ($ico'o,!a.
Sin 'a ima,inaci)n" 'a %i$toria e$ de5ecto$a.
AB%a,4mono$ en-iar a',na$ no-e'a$ &i$t)rica$C
5
En (rimer ',ar 'e*eron a [a'ter Scott.
6e como de$c+rir n ne-o mndo.
Lo$ &om+re$ de' (a$ado ?e (ara e''o$ eran $)'o 5anta$ma$ o nom+re$" $e con-irtieron en $ere$ -i-iente$"
re*e$" (r!nci(e$" +r<o$" criado$" ,arda+o$?e$" mon<e$" =!n,aro$" mercadere$ * $o'dado$ ?e di$ct!an"
com+at!an" -ia<a+an" tra5ica+an" com!an * +e+!an" canta+an * ora+an" en 'a $a'a de arma$ de 'o$ ca$ti''o$" en
e' +anco ne,ro de 'a$ (o$ada$" en 'a$ ca''e$ torto$a$ de 'a$ cidade$" +a<o e' a'ero de 'a$ tienda$" en 'o$
c'a$tro$ de 'o$ mona$terio$. .ai$a<e$ art!$ticamente com(e$to$ rodea+an 'a$ e$cena$ como n decorado de
teatro. Se $i,e con 'a mirada a n ca+a''ero ?e ,a'o(a a 'o 'ar,o de 'a ('a*a. Se re$(ira" en medio de 'a
retama" 'a 5re$cra de' -iento" 'a 'na i'mina 'a,o$ (or 'o$ ?e $e de$'i=a n +arco" e' $o' &ace re'cir 'a$
cora=a$" 'a ''-ia cae $o+re 'a$ c&o=a$ de 5o''a<e. An?e no conoc!an 'o$ mode'o$" e$a$ (intra$ 'e (arec!an
-erace$ * 'a i'$i)n era com('eta. A$! (a$) e' in-ierno.
Cando termina+an de comer" $e in$ta'a+an en 'a $a'ita" no de cada 'ado de 'a c&imenea * a$!" 5rente a
5rente" con n 'i+ro en 'a mano" 'e!an $i'encio$amente. Cando ca!a e' d!a" i+an a (a$ear (or e' camino
(rinci(a'" cena+an a(re$radamente * contina+an con $ 'ectra a 'a noc&e. .ara (rote<er$e de 'a '4m(ara
#o-ard $e (on!a anteo<o$ a='e$ * .cc&et ''e-a+a 'a -i$era de $ ,orra ec&ada $o+re 'a 5rente.
3ermaine no $e &a+!a ido * 3or," de cando en cando" i+a a e$car+ar en e' <ard!n" (e$ &a+!an aca+ado
(or a+rir (a$o a 'a indi5erencia" a' o'-ido de 'a$ co$a$ materia'e$.
De$($ de [a'ter Scott" A'e<andro Dma$ 'o$ di-irti) como na 'interna m4,ica. S$ (er$ona<e$" -i-ace$
como mono$" 5erte$ como +e*e$" a'e,re$ como ca$ta@e'a$" entran * $a'en re(entinamente" $a'tan de 'o$
tec&e$ a' em(edrado" reci+en e$(anto$a$ &erida$ de 'a$ ?e cran" $e 'o$ cree merto$ * rea(arecen. %a*
66
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
tram(a$ en 'o$ (i$o$" ant!doto$" di$5race$ * todo $e enreda" acontece * $e de$enreda" $in n minto (ara
detener$e a (en$ar. E' amor con$er-a 'a decencia" e' 5anati$mo e$ a'e,re * 'o$ cr!mene$ &acen $onre!r.
E$o$ do$ mae$tro$ 'o$ &icieron eEi,ente$ * no (dieron to'erar e' 54rra,o de #'i$aire" 'a in,enidad de
Nma .om(i'i$" Marc&an,* ni dVAr'incort.
E' co'or de 6rderic So'i 'e$ (areci) in$5iciente" 'o mi$mo ?e e' de' +i+'i)5i'o Jaco+" * e' $e@or
7i''emain 'o$ e$canda'i=) mo$trando en 'a (4,ina 1X de $ Las!aris, n e$(a@o' ?e 5ma 'a (i(a" Dna 'ar,a
(i(a 4ra+eD" en medio de' $i,'o Q7.
.cc&et con$'ta+a 'a$ +io,ra5!a$ ni-er$a'e$ * $e ($o a (a$ar re-i$ta a Dma$ de$de e' (nto de -i$ta
cient!5ico. E' ator" en Las dos "ianas e?i-oca 'a$ 5ec&a$. E' ca$amiento de' De'5!n 6rancoi$ $e rea'i=) e' 10
de oct+re de 1X08 * no e' 90 de mar=o de 1X09. KC)mo $a+e I-er )l pa8e del du2ue de Sa6oya9 ?e Cata'ina
de Mdici$" de$($ de 'a merte de $ e$(o$o ?er!a reandar 'a ,erraL E$ (oco (ro+a+'e ?e $e &a*a
coronado a' d?e de An<o" a 'a noc&e" en na i,'e$ia" e(i$odio ?e ameni=a a La "ama de Montsoreau. En
'a -eine Margot (rinci(a'mente (''an 'o$ errore$. E' d?e de Ne-er$ no e$ta+a a$ente. O(in) en e'
con$e<o ante$ de 'a Saint #art&'em*. H Enri?e de Na-arra no $i,i) a 'a (roce$i)n catro d!a$ de$($. H
Enri?e III no -o'-i) de .o'onia tan r4(idamente. H adem4$" B? canti'enaC e' mi'a,ro de 'o$ e$(ino$" e'
+a'c)n de Car'o$ IQ" 'o$ ,ante$ en-enenado$ de Jeanne dVA'+ert. .cc&et no t-o m4$ con5ian=a en
Dma$.
%a$ta (erdi) todo re$(eto (or [a'ter Scott de+ido a 'a$ metedra$ de (ata de $ :uentin "ur;ard. E'
crimen de' o+i$(o de Li,e e$t4 ?ince a@o$ ade'antado. La m<er de Ro+ert de LamarN era Jeanne dVAr$c&e'
* no %ame'in de Cro*. Le<o$ de $er merto (or n $o'dado" 5e matado (or MaEimi'iano" * 'a cara de'
Temerario" cando $e encontr) $ cad4-er" no eE(re$a+a nin,na amena=a" (e$to ?e 'o$ 'o+o$ 'a &a+!an
de-orado a media$.
No o+$tante #o-ard contin) con [a'ter Scott (ero aca+) (or a+rrir$e de 'a re(etici)n de 'o$ mi$mo$
e5ecto$. La &ero!na" &a+ita'mente" -i-e en e' cam(o con $ (adre" * e' enamorado" n ni@o ro+ado" aca+a
(or $er re&a+i'itado" rec(era $$ derec&o$ * -ence a $$ ri-a'e$. Siem(re &a* n mendi,o 5i')$o5o" n +en
ca$te''ano to$co" mc&ac&a$ (ra$" criado$ c&i$to$o$ e intermina+'e$ di4'o,o$" na e$tG(ida mo<i,ater!a" na
5a'ta com('eta de (ro5ndidad. .or odio a e$a me$co'an=a #o-ard tom) a 3eor,e Sand.
Lo ent$ia$maron 'a$ +e''a$ adG'tera$ * 'o$ no+'e$ amante$" &+iera ?erido $er Jac?e$" Sim)n" #ndict"
L'io * -i-ir en 7enecia. S$(ira+a" no $a+!a ? 'e (a$a+a * $e encontra+a a $! mi$mo cam+iado.
.cc&et" ?e tra+a<a+a con 'a 'iteratra &i$t)rica" e$tdia+a 'a$ o+ra$ de teatro. Se tra,) do$ .&aramond"
tre$ C'o-i$" catro C&ar'ema,ne" -ario$ .&!'i((e A,$te" n mont)n de Jana$ de Arco * mc&a$ mar?e$a$
de .om(ador * con$(iracione$ de Ce''amare.
Ca$i toda$ 'e (arecieron m4$ tonta$ an ?e 'a$ no-e'a$" *a ?e (ara e' teatro eEi$te na &i$toria
con-enciona' ?e no $e (ede de$trir. Li$ QI no de<ar4 de arrodi''ar$e ante 'a$ 5i,ri''a$ de $ $om+rero"
Enri?e I7 e$tar4 con$tantemente <o-ia'" Mar!a E$tardo ''oro$a" Ric&e'ie cre'. En 5in" todo$ 'o$ caractere$
$e me$tran mono'!tico$" (or amor a 'a$ idea$ $im('e$ * re$(eto de 'a i,norancia" tanto ?e e' dramatr,o"
'e<o$ de e'e-ar" re+a<a" en ',ar de in$trir" idioti=a.
Como #o-ard 'e &a+!a a'a+ado a 3eor,e Sand" .cc&et $e ($o a 'eer <onsuelo, =ora!e, Mauprat * 5e
$edcido (or 'a de5en$a de 'o$ o(rimido$" (or e' a$(ecto $ocia' * re(+'icano" (or 'a$ te$i$.
Se,Gn #o-ard" e$o arrina+a 'a 5icci)n * (idi) a 'a +i+'ioteca no-e'a$ de amor.
En -o= a'ta * na tra$ otra recorrieron La 'ouvelle =%loise, "elp$ine, +dolp$e, 1uri>a. .ero 'o$ +o$te=o$
de' ?e e$cc&a+a conta,ia+an a $ com(a@ero" ?e (ronto de<a+a caer e' 'i+ro de $$ mano$. Le$
re(roc&a+an a todo$ e$o$ atore$ e' no decir nada de' am+iente" de 'a (oca" de 'a$ co$tm+re$ de 'o$
(er$ona<e$. BS)'o e' cora=)n intere$a+a2 $iem(re 'o$ $entimiento$C BComo $i en e' mndo no &+iera &a+ido
otra co$aC
67
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
De$($ (ro+aron con 'a$ no-e'a$ &mor!$tica$" como Le voyage autour de ma !$am6re, (or Qa-ier de
Mai$tre" Sous les ,illeuls de A'(&on$e Sarr. En e$te ti(o de 'i+ro" e$ co$tm+re interrm(ir 'a narraci)n (ara
&a+'ar de $ (erro" de $$ (ant5'a$ o de $ amante. >n ta' de$en5ado 'e$ encant)" en n (rinci(io" de$($
'e$ (areci) e$tG(ido" (e$ e' ator de<a de 'ado $ o+ra * eE&i+e $ (er$ona.
.or nece$idad de dramati$mo $e $mer,ieron en 'a$ no-e'a$ de a-entra$ * 'a intri,a 'e$ intere$a+a tanto
m4$ canto m4$ enre-e$ada" eEtraordinaria e im(o$i+'e era. Se dedicaron a (re-er 'o$ de$en'ace$ * ''e,aron a
&acer'o con ,ran &a+i'idad" (ero $e can$aron de e$e entretenimiento indi,no de e$(!rit$ $erio$.
La o+ra de #a'=ac 'o$ mara-i'')" (or 'o ?e &a* en e''a de +a+i')nico *" a' mi$mo tiem(o" de mota de
(o'-o +a<o e' micro$co(io. De 'a$ co$a$ m4$ +ana'e$" $r,ieron ne-o$ a$(ecto$. No &a+!an $o$(ec&ado ?e
'a -ida moderna 5e$e tan (ro5nda.
ABF o+$er-adorC AeEc'am) #o-ard.
AHo 'o encentro ?imrico Aaca+) (or decir .cc&etA.
Cree en 'a$ ciencia$ oc'ta$" en 'a monar?!a" en 'a no+'e=a" 'o de$'m+ran 'o$ (i''o$" mane<a 'o$ mi''one$
como $i 5eran cntimo$ * $$ +r,e$e$ no $on +r,e$e$" $ino co'o$o$. K.or ? in5'ar 'o ?e e$ c&ato *
de$cri+ir tanta$ tonter!a$L E$cri+i) na no-e'a $o+re 'a ?!mica" otra $o+re 'a +anca" otra $o+re 'a$ m4?ina$
de im(renta. Como a?e' Ricard ?e &a+!a e$crito $o+re De' coc&ero de ('a=aD" De' a,ateroD" De' -endedor de
cocoD. Tendremo$ no-e'a$ $o+re todo$ 'o$ o5icio$ * $o+re toda$ 'a$ (ro-incia$" de$($ $o+re toda$ 'a$
cidade$ * 'o$ (i$o$ de cada ca$a * $o+re cada indi-ido" 'o ?e *a no $er4 'iteratra" $ino e$tad!$tica o
etno,ra5!a.
.oco 'e im(orta+a a #o-ard e' (rocedimiento. E' ?er!a in$trir$e" ir cada -e= m4$ a' 5ondo en e'
conocimiento de 'a$ co$tm+re$. Re'e*) .a' de SocN" o<e) a -ie<o$ ermita@o$ de 'a C&a$$e dVAntin.
AKC)mo $e (ede (erder e' tiem(o con ine(cia$ $eme<ante$L Adec!a .cc&et.
AM4$ tarde $er4 m* crio$o como docmento.
ABSa' de a&! con t$ docmento$C Ho eEi<o a',o ?e me eEa'te" ?e me arran?e de 'a$ mi$eria$ de e$te
mndo.
H .cc&et" (roc'i-e a 'o idea'" im('$) a #o-ard" in$en$i+'emente" &acia 'a tra,edia.
La 'e<an!a en ?e tran$crre" 'o$ intere$e$ ?e en e''a $e (onen en <e,o * 'a condici)n de 'o$ (er$ona<e$
'e$ in$5'a+an a',o como n $entimiento de ,rande=a. >n d!a" #o-ard tom) +t$alie * di<o e' $e@o tan +ien
?e .cc&et ?i$o intentar'o a $ -e=. De$de 'a (rimera 5ra$e $ -o= $e (erdi) en na e$(ecie de =m+ido.
Era mon)tona *" an?e 5erte" indi$tinta.
#o-ard" ''eno de eE(eriencia" 'e acon$e<) (ara edcar'a" ?e 'a ''e-ara de' tono m4$ +a<o a' m4$ a'to" *
?e 'e,o 'a +a<ara" emitiendo do$ ,ama$" na a$cendente * otra de$cendente" * ' mi$mo (ractica+a e$o$
e<ercicio$ a 'a ma@ana" en $ cama" aco$tado de e$(a'da$" $e,Gn 'o$ (rece(to$ de 'o$ ,rie,o$. .cc&et"
mientra$ tanto" tra+a<a+a de 'a mi$ma manera. La (erta e$ta+a cerrada * +errea+an (or $e(arado.
Lo ?e 'e$ ,$ta+a de 'a tra,edia era e' n5a$i$" 'o$ di$cr$o$ $o+re (o'!tica * 'a$ m4Eima$ de (er-er$idad.
A(rendieron de memoria 'o$ di4'o,o$ m4$ 5amo$o$ de Racine * de 7o'taire * 'o$ dec'ama+an en e'
corredor. #o-ard camina+a como en e' teatro 5ranc$" con 'a mano en el &om+ro de .cc&et" *
detenindo$e de cando en cando" (on!a 'o$ o<o$ en +'anco" a+r!a 'o$ +ra=o$ * ac$a+a a 'o$ &ado$. Da+a
&ermo$o$ ,rito$ de do'or en e' ?$ilo!t%te de La %ar(e" ten!a n 'indo &i(o en 7a6rielle de /ergy * cando
re(re$enta+a a Den*$" tirano de Sirac$a" 'a manera de mirar a $ &i<o mientra$ 'e dec!a DBMon$tro di,no de
m!CD era 5ormida+'e. .cc&et o'-ida+a $ (arte. Le 5a'ta+an recr$o$" no +ena -o'ntad.
>na -e=" en 'a <leopatra de Marmonte' $e 'e ocrri) re(rodcir e' $i'+ido de' 4$(id ta' como de+!a &a+er'o
&ec&o e' at)mata in-entado (ara e$o (or 7acan$on. E$te e5ecto 5a''ido 'o$ &i=o re!r &a$ta 'a noc&e. S
e$timaci)n (or 'a tra,edia deca*).
68
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#o-ard 5e e' (rimero en &artar$e * con toda 5ran?e=a demo$tr) 'o arti5icia' * ac&aco$a ?e era" 'a
necedad de $$ medio$ * 'o a+$rdo de $$ con5idente$.
H a+ordaron 'a comedia" ?e e$ 'a e$ce'a de 'o$ matice$. %a* ?e di$'ocar 'a 5ra$e" $+ra*ar 'a$ (a'a+ra$"
$o(e$ar 'a$ $!'a+a$. .cc&et no (do 'o,rar'o * 5raca$) com('etamente como C'imene.
.or otra (arte" encontra+a a 'o$ enamorado$ m* 5r!o$" a 'o$ re$(ondone$ m* (e$ado$" a 'o$ criado$
into'era+'e$" a C'itandre * S,anare''e tan 5a'$o$ como E,i$t&e * A,amemnon.
Feda+a 'a comedia $eria o tra,edia +r,e$a" a?e''a en 'a ?e $e -e a (adre$ de 5ami'ia de$con$o'ado$" a
criado$ $a'-ando a $$ amo$" ricac&one$ o5reciendo $ 5ortna" co$trera$ inocente$ e in5ame$ $o+ornadore$"
,nero ?e -a de$de Diderot &a$ta .iErcort. Toda$ e$a$ o+ra$ en 'a$ ?e $e (redica 'a -irtd 'o$
di$,$taron (or tri-ia'e$.
E' drama de 1880 'e$ encant) (or $ mo-imiento" $ co'or" $ <-entd. Ca$i no e$ta+'ec!an di5erencia
entre 7!ctor %,o" Dma$ * #oc&ard*. La dicci)n *a no de+!a $er (om(o$a o 5ina" $ino '!rica *
de$ordenada.
>n d!a en ?e #o-ard trata+a de &acer com(render a .cc&et 'a manera de actar de 6rderic Lemaitre"
a(areci) de im(ro-i$o 'a $e@ora #ordin con $ c&a' -erde * n -o'men de .i,a't Le+rn ?e tra!a (ara
de-o'-er" (e$ e$o$ $e@ore$ ten!an 'a ama+i'idad de (re$tar'e no-e'a$ de cando en cando.
A.ero... BcontinGenC
%a+!a ''e,ado &ac!a no$ minto$ * 'e era ('acentero o!r'o$.
E''o$ $e di$c'(aron2 e''a in$i$ti).
ABDio$ m!oC Adi<o #o-ardA. Nada no$ im(ide...
.cc&et ad<o" (or -er,Oen=a ma' entendida" ?e no (od!an actar de +ena$ a (rimera$" $in tra<e$.
ABE5ecti-amenteC Tendr!amo$ ?e di$5ra=arno$.
H #o-ard +$c) n o+<eto ca'?iera" $)'o encontr) e' ,orro ,rie,o * 'o tom).
Como e' corredor no era 'o +a$tante anc&o" +a<aron a' $a')n.
La$ ara@a$ corr!an (or 'a$ (arede$ * 'o$ e$(ec!mene$ ,eo'),ico$ ?e c+r!an e' (i$o &a+!an +'an?eado
con $ (o'-i''o e' tercio(e'o de 'o$ $i''one$. En e' meno$ $cio ($ieron n (a@o (ara ?e 'a $e@ora #ordin
(diera $entar$e.
%a+!a ?e o5recer'e a',o +eno. #o-ard era (artidario de La ,our de 'es'e" (ero .cc&et 'e$ tem!a a 'o$
(a(e'e$ ?e re?er!an dema$iada acci)n.
ABLe ,$tar4 m4$ a',o c'4$icoC ?$%dre, (or e<em('o.
ABSeaC
#o-ard cont) e' tema.
AE$ na reina c*o marido tiene" de otra m<er" n &i<o. E''a e$t4 'oca (or e' mc&ac&o. KE$tarno$L
BAde'anteC
S5, ?r5n!ipe, me !onsumo, me a6raso por ,eseo. @Lo amoA
H &a+indo'e a' (er5i' de .cc&et" admira+a $ (orte" $ ro$tro" De$a ca+e=a encantadoraD" e$ta+a
de$con$o'ado (or no &a+er'o encontrado en 'a 5'ota de 'o$ ,rie,o$" &+iera ?erido (erder$e con ' en e'
'a+erinto.
La +or'a de' ,orro ro<o $e inc'ina+a amoro$amente * $ -o= trm'a * $ ro$tro +eno in$ta+an a' cre' a
?e t-iera (iedad de $ (a$i)n. .cc&et" -o'-indo$e" <adea+a (ara eE(re$ar emoci)n.
La $e@ora #ordin" inm)-i'" a+r!a de$me$radamente 'o$ o<o$ como ante (re$tidi,itadore$. M'ie e$cc&a+a
de$de atr4$ de 'a (erta. 3or," en man,a$ de cami$a" 'o$ mira+a (or 'a -entana.
69
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#o-ard comen=) con 'a $e,nda tirada. S actaci)n eE(re$a+a e' de'irio de 'o$ $entido$" e'
remordimiento" 'a de$e$(eran=a * $e (reci(it) $o+re 'a e$(ada idea' de .cc&et con tanta -io'encia" ?e
tro(e=) en 'o$ ,i<arro$ * e$t-o a (nto de caer a' $e'o.
A BNo $e (reoc(enC De$($" ''e,a Te$eo * e''a $e en-enena.
A B.o+re m<erC Adi<o 'a $e@ora #ordin. Le,o 'e ro,aron ?e 'e$ $e@a'ara n 5ra,mento.
Le era di5!ci' e'e,ir. S)'o &a+!a -i$to tre$ o+ra$/ -o6ert le "ia6le, en 'a ca(ita'" e' 3eune Mari, en R4n *
otra en 6a'ai$e" ?e era m* di-ertida * ?e $e ''ama+a La #rouette du /inaigrier.
.or 5in #o-ard 'e (ro($o 'a ,ran e$cena de ,artufo, 'a de' tercer acto.
.cc&et cre*) nece$ario dar na eE('icaci)n/
ASe &a de $a+er ?e Tart5o...
La $e@ora #ordin 'o interrm(i).
ABHa $e $a+e 'o ?e e$ n Tart5oC
#o-ard &+ie$e ?erido" (ara n cierto (a$a<e" n -e$tido.
ALo Gnico ?e &a* e$ e' tra<e de mon<e Adi<o .cc&et.
AE$t4 +ien" ()nte'o.
Rea(areci) con e' tra<e * n Mo'iere.
E' (rinci(io 5e mediocre. .ero cando Tart5o comen=) a acariciar 'a$ rodi''a$ de E'mira" .cc&et
ado(t) n tono de ,endarme.
AB:u% $a!e a$5 su manoC
#o-ard" r4(idamente" re$(ondi) con -o= me'o$a/
A?alpo vuestro vestido, es la tela tan suave.
S$ ((i'a$ ''amea+an" e$tira+a 'o$ 'a+io$" re$o('a+a" ten!a n a$(ecto eEtremadamente 'G+rico * aca+) (or
diri,ir$e a 'a $e@ora #ordin.
La$ mirada$ de e$e &om+re 'a tr+a+an * cando ' $e det-o" &mi'de * (a'(itante" e''a a$! +$c) na
re$(e$ta.
.cc&et recrri) a' 'i+ro/ ALa de!lara!i*n es fran!amente galante. ABA&" $!C AeEc'am) e''aA. E$ n ,ran
en,at$ador. AKNo e$ ciertoL Are$(ondi) con or,''o #o-ardA. .ero &a* otra" de na e'e,ancia m4$
moderna.
H de$(rendindo$e de $ 'e-ita" $e acc'i'') en n morri''o * dec'am) con 'a ca+e=a ec&ada &acia atr4$/
Llamas de tus o8os inundan mis pDrpados.
<anta alguna !an!i*n !omo otrora, a la tarde,
<anta6as !on lDgrimas en tus o8os negros.
AComo (ara m! A(en$) e''a. @Seamos feli!esA @#e6amosA La !opa estD llena. )ste momento es nuestro y lo
demDs lo!ura. ABF ,racio$o e$ $tedC
H re!a con na ri$ita ?e 'e 'e-anta+a e' +$to * 'e de$c+r!a 'o$ diente$.
B'o es verdad 2ue es dul!e amar
* dul!e es tam6i%n sa6erse amadoC
70
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Se arrodi'').
ABAca+e" (or 5a-orC
@1$, d%8ame dormir y soar en tu senoA
@"oa Sol, mi $ermosura, mi amorA
AA?! $e o*en 'a$ cam(ana$ * n monta@$ 'o$ interrm(e.
A BMeno$ ma'" (or?e $i no...C
H 'a $e@ora #ordin $onri) en ',ar de terminar 'a 5ra$e. Ca!a 'a tarde. E''a $e 'e-ant).
>n momento ante$ &a+!a ''o-ido * e' camino (or 'a$ &a*a$ no e$ta+a m* +ien2 era me<or -o'-er (or e'
cam(o. #o-ard 'a acom(a@) &a$ta e' <ard!n (ara a+rir'e 'a (erta.
.rimero caminaron co$teando 'o$ (era'e$" $in &a+'ar. E' e$ta+a aGn emocionado (or $ dec'araci)n * e''a
$ent!a en e' 5ondo de $ a'ma a',o como na $or(re$a" n encanto ?e (ro-en!a de 'a 'iteratra. E' arte" en
cierta$ oca$ione$" conme-e a 'o$ e$(!rit$ mediocre$ * mndo$ entero$ (eden $er de$c+ierto$ (or e$o$
intr(rete$ tan tor(e$.
E' $o' &a+!a rea(arecido" &ac!a +ri''ar 'a$ &o<a$ * (on!a manc&a$ 'mino$a$ en 'a ma'e=a" n (oco a?!" n
(oco a''4. Tre$ ,orrione$ $a'ta+an" dando (e?e@o$ ,rito$" en e' tronco de n -ie<o ti'o ca!do. >n e$(ino en
5'or mo$tra+a $ rami''ete ro$ado * 'a$ 'i'a$" (e$ada$" $e Inc'ina+an.
ABA&" e$to &ace +ienC Adi<o #o-ard a$(irando e' aire a ('eno ('m)n.
ABTam+inC %ace n e$5er=o m* ,rande.
ANo e$ ?e ten,a ta'ento" (ero ent$ia$mo" e$o $! ?e ten,o.
ASe -e Adi<o e''a" de<ando n e$(acio entre (a'a+ra * (a'a+raA ?e $ted... am)... en otro$ tiem(o$.
AEn otro$ tiem(o$" $o'amente K$ted creeL E''a $e det-o. ANo 'o $.
DKF ?iere decirLD H #o-ard $inti) 'atir $ cora=)n. >n c&arco en medio de 'a arena 'o$ o+'i,) a dar n
rodeo * 'o$ &i=o $+ir a 'a enramada. Entonce$ &a+'aron de 'a re(re$entaci)n. AKC)mo $e ''ama e' G'timo
5ra,mentoL AE$ de =ernani, n drama.
A BA&C
H de$($" &a+'4ndo$e a $! mi$ma/
A%a de $er m* a,rada+'e ?e a',ien 'e di,a a na co$a$ a$!... en $erio.
AHo e$to* a $$ )rdene$ Are$(ondi) #o-ard. AK>$tedL
A BS!" *oC
A BE$ na +romaC
AB.or nada de' mndoC
H de$($ de ec&ar na mirada a'rededor de e''o$" 'a tom) de 'a cintra" de$de atr4$" * 'a +e$) en 'a nca
con 5er=a.
E''a $e ($o m* (4'ida como $i 5e$e a de$-anecer$e * $e a(o*) con na mano en n 4r+o'2 de$($
'e-ant) 'o$ (4r(ado$ * $acdi) 'a ca+e=a.
AHa (a$).
E' 'a mira+a em+e'e$ado.
De$($ de a+rir 'a -er<a" e''a $+i) a' m+ra' de 'a (e?e@a (erta. >n arro*e'o corr!a de' otro 'ado.
Reco,i) 'o$ ('ie,e$ de $ 5a'da * (ermaneci) en e' +orde" indeci$a.
AKFiere ?e 'a a*deL
71
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ANo e$ nece$ario.
AK.or ?L
ABA&C >$ted e$ m* (e'i,ro$o.
H dio n $a'to ?e ($o a' de$c+ierto $$ ena,a$ +'anca$.
#o-ard $e re(roc&) e' &a+er de<ado (a$ar 'a oca$i)n. BH $!" *a $e (re$entar!a otraC Adem4$ 'a$ m<ere$ no
$on toda$ i,a'e$. Con a',na$ &a* ?e a(rar 'a$ co$a$ * con otra$ 'a adacia no$ (ierde. En na (a'a+ra"
e$ta+a contento con$i,o mi$mo * $i no 'e con5e$) $ e$(eran=a a .cc&et 5e (or temor a 'o$ comentario$ *
de nin,Gn modo (or de'icade=a.
De$de e$e d!a dec'ama+an con 5recencia ante M'ie * 3or," 'amentando no di$(oner de n teatro de
$a')n.
La criadita $e di-ert!a an $in com(render nada" a$om+rada (or e' 'en,a<e" 5a$cinada (or e' ronroneo de
'o$ -er$o$. 3or, a('ad!a 'a$ tirada$ 5i'o$)5ica$ de 'a$ tra,edia$ * todo 'o ?e &a+!a a 5a-or de' (e+'o en 'o$
me'odrama$" tanto ?e" encantado$ con $ ,$to" (en$aron en dar'e 'eccione$ (ara &acer de '" con e' tiem(o"
n actor. E$ta (er$(ecti-a de$'m+ra+a a' o+rero.
E' rmor de 'o ?e e$ta+an &aciendo $e (ro(a,). 7acor+ei' 'e$ &a+') de e''o de manera +r'ona.
3enera'mente $e 'o$ de$(recia+a.
E$to &ac!a ?e e''o$ $e e$tima$en a $! mi$mo$ cada -e= m4$. Se con$a,raron arti$ta$. .cc&et $e de<) e'
+i,ote * #o-ard no encontr) nada me<or ?e &acer" con $ 5i$onom!a redonda * $ ca'-icie" ?e
com(oner$e Dna ca+e=a a 'o #ran,erD.
.or G'timo re$o'-ieron e$cri+ir na o+ra.
Lo di5!ci' era e' tema.
Lo +$ca+an mientra$ com!an. De$($ toma+an ca5" 'icor indi$(en$a+'e (ara e' cere+ro" * do$ o tre$
co(ita$. En $e,ida i+an a 'a cama" a dormir" de$($ de 'o ca' $e (a$ea+an (or e' <ard!n" &a$ta ?e (or 5in
$a'!an de 'a ca$a (ara +$car 'a in$(iraci)n a5era" caminando no a' 'ado de' otro" * re,re$a+an eEtenado$.
O +ien $e encerra+an con do+'e ''a-e" #o-ard 'im(ia+a 'a me$a" (on!a (a(e' de'ante de '" mo<a+a $
('ma * $e ?eda+a con 'a mirada c'a-ada en e' tec&o" mientra$ ?e .cc&et" en e' $i'')n" medita+a con 'a$
(ierna$ e$tirada$ * 'a ca+e=a ,ac&a.
A -ece$ $ent!an n e$tremecimiento * como e' $o('o de na idea" (ero en e' momento de a(re&ender'a"
de$a(arec!a.
.ero &a* mtodo$ (ara de$c+rir tema$. Se toma n t!t'o a' a=ar * de ' deri-a n &ec&o2 $e de$arro''a n
(ro-er+io" $e com+inan di-er$a$ a-entra$ en na $o'a. Ni no de e$to$ medio$ dio nin,Gn re$'tado. En
-ano o<earon $e'eccione$ de ancdota$" -ario$ -o'Gmene$ de <icio$ c'e+re$" n mont)n de &i$toria$.
H $o@a+an con $er re(re$entado$ en e' Ode)n" (en$a+an en 'o$ e$(ect4c'o$" eEtra@a+an .ar!$.
ABHo nac! (ara $er ator * no (ara enterrarme en e' cam(oC Adec!a #o-ard. ABLo mi$mo ?e *oC A
re$(ond!a .cc&et.
H adi-in) na re-e'aci)n/ $i 'e$ co$ta+a tanto tra+a<o era (or?e no conoc!an 'a$ re,'a$.
La$ e$tdiaron en La prD!ti!a del teatro, (or A+i,nac * en a',na$ o+ra$ no tan (a$ada$ de moda.
Se trata en e''a$ de ce$tione$ im(ortante$" como $i 'a comedia (ede e$cri+ir$e en -er$o" $i 'a tra,edia no
re+a$a 'o$ '!mite$ cando toma $$ 54+'a$ de 'a &i$toria moderna" $i 'o$ &roe$ de+en $er -irto$o$" ? ti(o
de ma'-ado $(one" &a$ta ? (nto $on admi$i+'e$ 'o$ &orrore$. BFe todo$ 'o$ deta''e$ concrran a na
mi$ma 5ina'idad" ?e e' inter$ $ea creciente" ?e e' de$en'ace $e corre$(onda con e' (rinci(ioC BSin ddaC
.nventad situa!iones 2ue puedan atraparme, di<o #oi'e.
.ero Kc)mo in-entar $itacione$L
72
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
:ue en todas tus pala6ras la pasi*n, !onmovida,
Llegue $asta el !oraz*n, lo inflame, lo estremez!a.
.ero Kc)mo in5'amar e' cora=)nL
La$ re,'a$" entonce$" no +a$tan. %ace 5a'ta" adem4$" e' ,enio.
H e' ,enio no +a$ta. Cornei''e" $e,Gn 'a Academia 6rance$a" no entend!a nada de teatro. 3eo55ro* deni,ra
a 7o'taire. Racine 5e e$carnecido (or S+'i,n*. La %ar(e r,!a cando $e 'e nom+ra+a a S&aNe$(eare.
La -ie<a cr!tica 'e$ re(,na+a * (or e$o ?i$ieron conocer 'a ne-a" (ara 'o ca' $e &icieron en-iar 'a$
re$e@a$ (eriod!$tica$ de 'a$ o+ra$.
BF de$5ac&ate=C BF o+$tinaci)nC BF 5a'ta de (ro+idadV B>'tra<e$ a o+ra$ mae$tra$" re-erencia$ a
+ana'idade$C BH 'a$ +rrada$ de 'o$ ?e (a$an (or $a+io$ * 'a$ e$t(idece$ de e$o$ otro$ a 'o$ ?e $e (roc'ama
e$(irita'e$L
KFi=4$ de+a no remitir$e a' (G+'icoL
.ero o+ra$ a('adida$ 'e$ de$a,rada+an a -ece$ * en 'a$ $i'+ada$ &a+!a a',o ?e 'e$ a,rada+a.
.or tanto" 'a o(ini)n de 'a ,ente de ,$to e$ en,a@o$a * e' <icio de 'a mc&edm+re inconce+i+'e.
#o-ard 'e ('ante) e' (ro+'ema a #ar+ero. .cc&et" (or $ (arte" 'e e$cri+i) a Dmoc&e'.
E' anti,o -ia<ante de comercio $e a$om+r) (or e' re+'andecimiento ca$ado (or 'a (ro-incia" e' ami,o
#o-ard $e e$ta+a (oniendo im+ci'" en na (a'a+ra Dno (e$ca+a nada de nadaD.
E' teatro e$ n art!c'o de con$mo como ca'?ier otro. E$ (arte de' art!c'o .ar!$. Se -a a' e$(ect4c'o
(ara di-ertir$e. Lo +eno e$ 'o ?e di-ierte.
A.ero im+ci' AeEc'am) .cc&etA 'o ?e te di-ierte no e$ 'o ?e me di-ierte * ?e a 'o$ dem4$ * a ti
mi$mo 5a$tidiar4 m4$ tarde. Si 'a$ o+ra$ $e e$cri+ieron (ara $er re(re$entada$ Kc)mo e$ ?e 'a$ me<ore$ $on
$iem(re 'e!da$L
H e$(er) 'a re$(e$ta de Dmoc&e'.
Se,Gn e' (ro5e$or 'a $erte inmediata de na o+ra no (ro+a+a nada. Le Misant$rope * +t$alie, 5raca$aron.
Eaire *a no e$ com(rendida. KFin &a+'a &o* de Dcan,e * de .icardL Recorda+a todo$ 'o$ ,rande$ Eito$
contem(or4neo$" de$de an!$on la /ielleuse &a$ta 7aspardo le ?%!$eur, * de('ora+a 'a decadencia de
ne$tra e$cena" de 'o ca' era ca$a e' de$(recio (or 'a 'iteratra" o m4$ +ien (or e' e$ti'o.
Entonce$ $e (re,ntaron en ? con$i$te eEactamente e' e$ti'o. H ,racia$ a atore$ indicado$ (or
Dmoc&e'" conocieron e' $ecreto de todo$ $$ ,nero$.
C)mo $e 'o,ra 'o ma<e$to$o" 'o tem(erado" 'o in,eno" 'o$ ,iro$ no+'e$" 'a$ (a'a+ra$ +a<a$. ?erros $e
rea'=a con devoradores. /omitar $e em('ea $)'o en $entido 5i,rado. ie6re $e a('ica a 'a$ (a$ione$. /alent5a
?eda +ien en -er$o.
AKH $i &acemo$ -er$o$L Adi<o .cc&et.
A BM4$ ade'anteC Oc(mono$ de 'a (ro$a (rimero.
Se recomienda 5orma'mente e'e,ir n c'4$ico (ara tomar'o como mode'o (ero todo$ entra@an (e'i,ro" (e$
no $)'o &an cometido (ecado de e$ti'o" $ino tam+in de 'en,a<e.
La a$erci)n de$concert) a #o-ard * .cc&et * $e ($ieron a e$tdiar ,ram4tica.
KTenemo$ en ne$tro idioma art!c'o$ de5inido$ e inde5inido$ como en 'at!nL >no$ (ien$an ?e $!" otro$
?e no. No $e atre-ieron a decidir$e.
E' $<eto acerda $iem(re con e' -er+o" $a'-o en 'o$ ca$o$ en ?e e' $<eto no acerda.
73
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
En otro$ tiem(o$ no $e &ac!a nin,na di$tinci)n entre e' ad<eti-o -er+a' * e' (artici(io (re$ente" (ero 'a
Academia &i=o na no m* 54ci' de com(render.
Lo$ a'e,r) $a+er ?e D'erD" (ronom+re" $e em('ea (ara (er$ona$ (ero tam+in (ara co$a$" mientra$ ?e
DoD * DenD" $e em('ean (ara co$a$ * a',na$ -ece$ (ara (er$ona$.
KSe de+e decir Dcette 5emme a 'Vair +onD o D'Vair +onneDL2 Dne +c&e de +oi$ $ecD o Dde +oi$ $c&eD2 Dne
(a$ 'ai$$er deD o D?e deD2 Dne tro(e de -o'er$ $r-intD o V$r-inrentDL
Otra$ di5ic'tade$/ DAtorD * Da 'VentorD" en 'o$ ca'e$ Racine * #oi'ea no -en di5erencia2 Dim(o$erD o
Den im(o$erD" $in)nimo$ en Ma$$i'on * en 7o'taire2 Dcroa$$erD * Dcoa$$erD" con5ndido$ (or La 6ontaine"
?ien $in em+ar,o $a+!a di$tin,ir n cer-o de na rana.
Lo$ ,ram4tico$" e$ cierto" no $e (onen de acerdo2 no$ -en na +e''e=a donde otro$ -en n error. Admiten
(rinci(io$ de 'o$ ca'e$ rec&a=an 'a$ con$ecencia$" (roc'aman 'a$ con$ecencia$ de (rinci(io$ ?e rec&a=an"
$e a(o*an en 'a tradici)n" rec&a=an a 'o$ mae$tro$ * tienen re5inamiento$ eEtra@o$. Mna,e (reconi=a
Dnenti''e$D * Dca$tonade$D en ',ar de D'enti''e$D * Dca$$onadeD" #o&or$ D<erarc&ieD * no D&irarc&ieD *
C&a($a' 'o$ Doei'$ de 'a $o(eD.
A .cc&et 'o a$om+r) 3enin $o+re todo. K.or ?L .or?e D=Vanneton$D $er!a (re5eri+'e a D&anneton$D *
D=Varicot$D a D&aricot$D2 B* +a<o Li$ QI7 $e (ronncia+a DRomeD * DSe@or de LioneD en ',ar de DRomeD
* DSe@or de LionneDC
Littr 'e$ dio e' tiro de ,racia a' a5irmar ?e nnca &+o na orto,ra5!a (o$iti-a * ?e no (odr!a &a+er'a
nnca.
.or 'o ?e ''e,aron a 'a conc'$i)n de ?e 'a $intaEi$ e$ na 5anta$!a * 'a ,ram4tica na i'$i)n.
En a?e' tiem(o" (or otra (arte" na ret)rica ne-a $entencia+a ?e &a* ?e e$cri+ir como $e &a+'a * ?e
todo e$t4 +ien con ta' ?e &a*a $ido $entido" o+$er-ado.
Como e''o$ &a+!an $entido * cre!an &a+er o+$er-ado" $e con$ideraron ca(acitado$ (ara e$cri+ir. >na o+ra
de teatro e$ di5ic'to$a (or 'a e$trec&e= de' marco" (ero 'a no-e'a de(ara m4$ 'i+ertad. .ara e$cri+ir na
+$caron en $$ recerdo$.
.cc&et record) a no de $$ <e5e$ de o5icina" n m* ma' indi-ido" * am+iciona+a -en,ar$e (or medio
de n 'i+ro.
#o-ard &a+!a conocido" en e' ca5" a n -ie<o mae$tro de ca'i,ra5!a" e+rio * mi$era+'e. Nada $er!a tan
(intore$co como e$e (er$ona<e.
A' ca+o de na $emana $e 'e$ ocrri) re5ndir 'o$ do$ tema$ en no $o'o * en e$o ?edaron2 'e,o (a$aron
a 'o$ $i,iente$/ na m<er ?e (ro-oca 'a rina de na 5ami'ia2 na m<er" $ marido * $ amante2 na m<er
?e e$ -irto$a (or de5ecto de con5ormaci)n2 n am+icio$o" n ma' $acerdote...
Trata+an de 'i,ar a e$ta$ conce(cione$ -a,aro$a$ co$a$ (ro-eniente$ de $ memoria" recorta+an a,re,a+an.
.cc&et e$ta+a (or e' $entimiento * 'a idea" #o-ard (or 'a ima,en * e' co'or2 * comen=aron a no (oder
entender$e" 'o$ do$ a$om+rado$ (or 'o 'imitado de' otro.
La ciencia ?e $e ''ama e$ttica ?i=4 re$o'-iera $ di5erendo. >n ami,o de Dmoc&e'" (ro5e$or de
5i'o$o5!a" 'e$ en-i) na 'i$ta de o+ra$ $o+re 'a materia. Tra+a<a+an cada no (or $ centa * $e comnica+an
$$ re5'eEione$.
En (rimer ',ar K? e$ 'o #e''oL
.ara Sc&e''in, e$ 'o in5inito eE(re$ado (or 'o 5inito2 (ara Reid na ca'idad oc'ta" (ara Jo55ro* n &ec&o
indi-i$i+'e" (ara De Mai$tre 'o ?e a,rada a 'a -irtd * (ara e' .. Andr 'o ?e con-iene a 'a Ra=)n.
H eEi$ten di-er$a$ c'a$e$ de 'o #e''o/ 'o +e''o de 'a$ ciencia$" 'a ,eometr!a e$ +e''a2 'o +e''o en 'a$
co$tm+re$" no $e (ede ne,ar ?e 'a merte de S)crate$ 5e +e''a. %a* 'o +e''o de' reino anima'. La +e''e=a
de' (erro con$i$te en $ o'5ato. >n cerdo no (odr!a $er +e''o" &a+ida centa de $$ co$tm+re$ inmnda$2 na
74
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
$er(iente tam(oco" (e$ de$(ierta en no$otro$ idea$ de rindad. La$ 5'ore$" 'a$ mari(o$a$" 'o$ (4<aro$ (eden
$er +e''o$. En 5in" 'a condici)n (rimera de 'o #e''o e$ 'a nidad en 'a -ariedad" e$e e$ $ (rinci(io.
ASin em+ar,o Adi<o #o-ardA do$ o<o$ +i=co$ $on m4$ di-er$o$ ?e do$ o<o$ derec&o$ * (rodcen (eor
e5ecto" ,enera'mente.
A+ordaron 'a ce$ti)n de 'o S+'ime. Cierto$ o+<eto$ $on" de (or $!" $+'ime$/ e' e$trendo de n torrente"
'a$ tinie+'a$ (ro5nda$" n 4r+o' ,o'(eado (or 'a tem(e$tad. >n car4cter e$ +e''o cando trin5a * $+'ime
cando 'c&a.
AHa com(rendo Adi<o #o-ardA2 'o #e''o e$ 'o #e''o * 'o S+'ime 'o m* #e''o. KC)mo di$tin,ir'o$L
A.or medio de' tacto Are$(ondi) .cc&et. AH e' tacto Kde d)nde (rocedeL ABDe' ,$toC AH K? e$ e'
,$toL
Se 'o de5ine como n di$cernimiento e$(ecia'" n <icio r4(ido" 'a -enta<a de di$tin,ir cierta$ re'acione$.
AEn 5in" e' ,$to e$ e' ,$to * todo e$o no indica c)mo $e &a de &acer (ara tener'o.
%a* ?e o+$er-ar 'a$ con-eniencia$2 (ero 'a$ con-eniencia$ -ar!an * (or (er5ecta ?e $ea na o+ra" no $er4
$iem(re irre(roc&a+'e. %a*" $in em+ar,o" 'o #e''o inde$trcti+'e" de 'o ca' i,noramo$ 'a$ 'e*e$" (e$ $
,ne$i$ e$ mi$terio$a.
.e$to ?e na idea no (ede eE(re$ar$e (or toda$ 'a$ 5orma$" &emo$ de reconocer '!mite$ entre 'a$ arte$"
* en cada na de 'a$ arte$ -ario$ ,nero$. .ero $r,en com+inacione$ en 'a$ ?e e' e$ti'o de na entrar4 en
otra $o (ena de de$-iar$e de $ 5ina'idad" de no $er -erdadera.
La a('icaci)n dema$iado eEacta de 'o 7erdadero (er<dica a 'a #e''e=a" * 'a (reoc(aci)n (or 'a #e''e=a
im(ide 'o 7erdadero. Sin em+ar,o" $in idea' no &a* 'o 7erdadero2 e$ (or e$to ?e 'o$ ti(o$ $on de na
rea'idad m4$ (ermanente ?e 'o$ retrato$. E' Arte" (or otra (arte" no trata $ino de 'o 7ero$!mi'" (ero 'o
7ero$!mi' de(ende de ?ien o+$er-a * e$ na co$a re'ati-a" (a$a<era.
A$! $e (erd!an en ra=onamiento$ * #o-ard cre!a cada -e= meno$ en 'a e$ttica.
ASi no e$ na +roma" $ ri,or $e demo$trar4 con e<em('o$. A&ora e$cc&a.
H 'e*) na nota ?e 'e &a+!a co$tado no (oca$ +G$?eda$.
A#o&or$ ac$a a T4cito de no tener 'a $im('icidad ?e rec'ama 'a %i$toria. E' $e@or Dro=" n (ro5e$or"
cen$ra a S&aNe$(eare (or $ me=c'a de 'o $erio con 'o +5o. Ni$ard" otro (ro5e$or" (ien$a ?e Andr
C&emier" como (oeta" e$t4 (or de+a<o de' $i,'o Q7II. #'air" n in,'$" de('ora en 7ir,i'io e' cadro de 'a$
Ar(!a$. Marmonte' 'amenta 'a$ 'icencia$ de %ornero. Lamotte no admite 'a inmora'idad de $$ &roe$" a 7ida
'e indi,nan $$ com(aracione$. En na (a'a+ra Btodo$ 'o$ &acedore$ de ret)rica$" de (otica$ * de e$ttica$
me (arecen no$ im+ci'e$C
ABEEa,era$C Adi<o .cc&et.
La$ dda$ 'o$ a,ita+an" (or?e $i 'o$ e$(!rit$ mediocre$ Icomo o+$er-a Lon,!nJ $on inca(ace$ de cometer
errore$" 'o$ errore$ $on (ro(io$ de 'o$ mae$tro$ * K&a+r4 ?e admirar'o$L BE$ dema$iadoC No o+$tante B'o$
mae$tro$ $on 'o$ mae$tro$C E' &+iera ?erido ?e e$t-ie$en de acerdo o+ra$ * doctrina" 'o$ cr!tico$ * 'o$
(oeta$" a(re&ender 'a e$encia de 'o #e''o2 * e$a$ ce$tione$ 'o (reoc(a+an de ta' modo ?e 'e re-o'-!an 'a
+i'i$. Lo ?e ,an) 5e na ictericia.
E$ta &a+!a a'can=ado $ (nto m4$ a'to cando Marianne" 'a cocinera de 'a $e@ora #ordin" 5e a (edir'e a
#o-ard na cita de (arte de $ ama.
La -ida no $e &a+!a &ec&o -er m4$ de$de e' d!a de 'a $e$i)n dram4tica. KEra n ade'antoL .ero K(or ?
'a intermediaci)n de MarianneL H drante toda 'a noc&e 'a ima,inaci)n de #o-ard corri) (or mi' camino$.
A' otro d!a" a e$o de 'a$ do$" $e (a$ea+a (or e' corredor * mira+a de tiem(o en tiem(o (or 'a -entana
cando de (ronto $on) e' tim+re. Era e' notario.
75
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Atra-e$) e' (atio" $+i) 'a$ e$ca'era$" $e $ent) en e' $i'')n * de$($ de a',na$ 5)rm'a$ de corte$!a" di<o
?e" can$ado de e$(erar a 'a $e@ora #ordin" $e &a+!a ade'antado. La $e@ora de$ea+a com(rar'e$ 'a$ Eca''e$.
#o-ard $inti) como n en5riamiento * 5e a 'a (ie=a de .cc&et. .cc&et no $(o ? re$(onder.
E$ta+a (reoc(ado (or?e 7acor+ei' de+!a ''e,ar de n momento a otro.
.or 5in ''e,) e''a. E' retra$o $e eE('ica+a (or 'a im(ortancia de $ ata-!o/ c&a' de cac&emira" $om+rero"
,ante$ c&aro'ado$" 'a -e$timenta ?e cadra en 'a$ ,rande$ oca$ione$.
De$($ de mc&o$ rodeo$ (re,nt) $i mi' e$cdo$ no $er!an $5iciente.
AK>n acre mi' e$cdo$L BNncaC
E''a entorn) 'o$ (4r(ado$.
A BA&" e$ (ara m!C
H 'o$ tre$ (ermanecieron $i'encio$o$. E' $e@or de 6a-er,e$ entr). L'e-a+a +a<o e' +ra=o" como n a+o,ado"
na cartera de ta5i'ete ?e de(o$it) en 'a me$a.
A BSon 5o''eto$C Tratan de 'a Re5orma" ce$ti)n candente. .ero" e$to e$ a',o ?e 'e$ (ertenece" $in dda.
H 'e tendi) a #o-ard e' $e,ndo -o'men de Las Memorias del "ia6lo, M'ie" &ac!a n rato" 'o e$ta+a
'e*endo en 'a cocina * como $e de+e -i,i'ar 'a$ co$tm+re$ de e$a ,ente" ' &a+!a cre!do con-eniente
con5i$car e' 'i+ro.
#o-ard $e 'o &a+!a (re$tado a 'a $ir-ienta. %a+'aron de no-e'a$.
A 'a $e@ora #ordin 'e ,$ta+an" $iem(re * cando no 5eran 'G,+re$.
ALo$ e$critore$ Adi<o e' $e@or de 6a-er,e$A no$ (intan 'a -ida con co'ore$ &a'a,Oe@o$.
A B%a* ?e (intarC Ao+<et) #o-ard.
AEntonce$ $)'o $e tiene ?e $e,ir e' e<em('o...
A BNo $e trata de e<em('oC
AAdmita" (or 'o meno$" ?e (eden caer en mano$ de na ni@a. Ho ten,o na.
A BEncantadoraC Adi<o e' notario" (oniendo 'a cara de 'o$ d!a$ de contrato matrimonia'.
A BH +ienC De+ido a e''a" o m4$ +ien" a 'a$ (er$ona$ ?e 'a rodean" 'a$ (ro&i+o en mi ca$a" (or?e e'
(e+'o" mi ?erido $e@or...
AKF &a &ec&o e' (e+'oL Adi<o 7acor+ei'" a(areciendo de im(ro-i$o en e' m+ra'.
.cc&et" ?e reconoci) $ -o=" ''e,) (ara renir$e con 'o$ dem4$.
AHo $o$ten,o Acontin) e' condeA ?e &a* ?e a(artar'o de cierta$ 'ectra$.
7acor+ei' re('ic)/
AEntonce$" K$ted no e$ (artidario de 'a in$trcci)nL
A B.ero $!C KMe (ermiteL
A B.ero todo$ 'o$ d!a$ $e ataca a' ,o+iernoC Adi<o Mare$cot.
AKH e$o ? tiene de ma'oL
H e' ,enti'&om+re * e' mdico $e ($ieron a deni,rar a Li$ 6e'i(e" $acando a re'cir e' a$nto .ritc&ard *
'a$ 'e*e$ de $etiem+re contra 'a 'i+ertad de (ren$a.
ABH 'a de' teatroC Aa,re,) .cc&et.
Mare$cot *a no a,anta+a m4$.
AB7a dema$iado 'e<o$" e$e teatro de $tede$C
AEn e$o e$to* de acerdo Adi<o e' condeA. BO+ra$ ?e eEa'tan e' $icidioC
ABE' $icidio e$ &ermo$oC Cat)n e$ 'a (re+a Ao+<et) .cc&et.
76
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Sin re$(onder a 'a ar,mentaci)n" e' $e@or de 6a-er,e$ e$ti,mati=) e$a$ o+ra$ en 'a$ ?e $e e$carnece a 'a$
co$a$ m4$ $anta$" 'a 5ami'ia" 'a (ro(iedad" e' matrimonio.
A#eno K* Mo'iereL Adi<o #o-ard.
Mare$cot" &om+re de +en ,$to" re$(ondi) ?e Mo'iere *a no $e re(re$entar!a * ?e adem4$ e$ta+a n
(oco $o+re-a'orado.
AEn 5in Adi<o e' condeA. 7!ctor %,o 5e de$(iadado" $!" de$(iadado" con Mar!a Antonieta" e' (a$ar (or e'
tami= e' ti(o de 'a reina en e' (er$ona<e de Mar!a Tdor.
ABC)moC AeEc'am) #o-ard AHo" como ator" aca$o no ten,o derec&o a...
ANo" $e@or2 $ted no tiene derec&o a mo$trarno$ e' crimen $i no me$tra a' mi$mo tiem(o n correcti-o" $i
no no$ o5rece na 'ecci)n.
7acor+ei' tam+in cre!a ?e e' arte de+!a tener na 5ina'idad/ Bme<orar a 'a$ ma$a$C
AC4nten'e a 'a ciencia" a ne$tro$ de$c+rimiento$" a' (atrioti$mo.
H admira+a a Ca$imir De'a-i,ne.
La $e@ora #ordin e'o,i) a' mar?$ de 6odra$.
E' notario re('ic)/
A.ero K* 'a 'en,aL K%an (en$ado en e''aL
AKLa 'en,aL KC)moL
AB%a+'amo$ de e$ti'oC AeEc'am) .cc&etA. KCreen ?e e$a$ o+ra$ e$t4n +ien e$crita$L
ABSin ddaC BSon m* intere$ante$C
E' $e enco,i) de &om+ro$ * e''a enro<eci) ante 'a im(ertinencia.
La $e@ora #ordin trat) de -o'-er a &a+'ar de $ a$nto en -aria$ oca$ione$. .ero *a era dema$iado tarde
(ara conc'ir'o. Sa'i) de' +ra=o de Mare$cot.
E' conde di$tri+*) $$ (an5'eto$ con 'a recomendaci)n de ?e $e (ro(a,aran.
7acor+ei' *a i+a a $a'ir cando .cc&et 'o det-o.
A B>$ted $e o'-ida de m!" doctorC
S ro$tro amari''o e$ta+a 'amenta+'e" con $$ +i,ote$" * $$ ca+e''o$ ne,ro$ ?e ca!an (or de+a<o de n
(a@e'o ma' andado.
A.Gr,e$e Adi<o e' mdico d4ndo'e do$ (a'madita$" como a n ni@oA. BDema$iado$ ner-io$" dema$iado
arti$taC
E$a 5ami'iaridad 'e ca$) ('acer2 'o tran?i'i=a+a. H cando e$t-ieron $o'o$ (re,nt)/
AKTe (arece ?e no e$ $erioL
ABNo2 $e,ro ?e noC
E &icieron n re$men de 'o ?e aca+a+an de o!r. La mora'idad de' arte e$tri+a" (ara cada no" en a?e''o
?e m4$ con-iene a $$ intere$e$. No $e ama a 'a 'iteratra.
Inmediatamente de$($ &o<earon 'o$ 5o''eto$ de' conde. Todo$ rec'ama+an e' $5ra,io ni-er$a'.
AMe (arece Adi<o .cc&etA ?e (ronto tendremo$ ,re$ca.
.or?e 'o -e!a todo ne,ro" de+ido a $ ictericia" (ro+a+'emente.
6
77
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
En 'a ma@ana de' 9X de 5e+rero de 1808 $e $(o en C&a-i,no''e$" (or n indi-ido de 6a'ai$e" ?e .ar!$
e$ta+a c+ierto de +arricada$ * a' otro d!a 'a (roc'amaci)n de 'a Re(G+'ica $e annci) en 'a Mnici(a'idad.
E$e ,ran acontecimiento de<) e$t(e5acto$ a 'o$ +r,e$e$.
.ero cando $e $(o ?e 'a S(rema Corte" e' Tri+na' de A(e'acione$" e' Tri+na' de Centa$" e' Tri+na'
de Comercio" 'a C4mara de Notario$" e' Co'e,io de A+o,ado$" e' Con$e<o de E$tado" 'a >ni-er$idad" 'o$
,enera'e$ * e' mi$mo $e@or Roc&e<ac?e'ein da+an $ a(o*o a' 3o+ierno .ro-i$iona'" 'o$ cora=one$ $e
a'i-iaron/ * como en .ar!$ $e ('anta+an 4r+o'e$ de 'a 'i+ertad" e' Conce<o Mnici(a' decidi) ?e tam+in en
C&a-i,no''e$ de+!a &a+er'o$.
#o-ard o5reci) no" como +en (atriota re,oci<ado (or e' trin5o de' (e+'o2 en canto a .cc&et" 'a
ca!da de 'a Rea'e=a con5irma+a dema$iado $$ (re-i$ione$ Como (ara ?e no e$t-ie$e contento.
3or," o+edeciendo con (remra" de$('ant) no de 'o$ 4'amo$ ?e +ordea+an e' (rado" a' (ie de'
montecito" * 'o ''e-) &a$ta e' D.a$ de 'a 7a?eD" a 'a entrada de' (e+'o" ',ar de$i,nado a' e5ecto.
Ante$ de 'a &ora de 'a ceremonia" 'o$ tre$ e$(era+an e' corte<o.
Re$on) n tam+or" na cr= de ('ata a(areci) * detr4$ de e''a do$ antorc&a$ $o$tenida$ (or c&antre$ * e'
$e@or cra con 'a e$to'a" 'a $o+re(e''i=" 'a ca(a * 'a +irreta. Catro ni@o$ de' coro 'o e$co'ta+an * n ?into
''e-a+a e' reci(iente (ara e' a,a +endita2 * e' $acri$t4n 'o $e,!a.
6e &a$ta e' +orde de 'a cneta donde $e 'e-anta+a e' 4'amo adornado con cinta$ trico'ore$. En5rente de '
e$ta+an e' a'ca'de * $$ do$ ad<nto$" #e'<am+e * Mare$cot" de$($ 'o$ nota+'e$" e' $e@or de 6a-er,e$"
7acor+ei'" Co'on" <e= de (a=" indi-ido de a$(ecto $omno'iento" %ertaE" ?ien $e &a+!a (e$to na
,orra de (o'ic!a * A'eEandre .etit" e' ne-o mae$tro" con $ 'e-ita" na (o+re 'e-ita -erde" 'a de 'o$
domin,o$. Lo$ +om+ero$" comandado$ (or 3ir+a' $a+'e en mano" 5orma+an na $o'a 5i'a. De' otro 'ado
+ri''a+an 'a$ c&a(a$ +'anca$ de a',no$ -ie<o$ c&ac)$ de' tiem(o de La 6a*ette" cinco o $ei$ tan $o'o" (e$ 'a
,ardia naciona' &a+!a ca!do en de$$o en C&a-i,no''e$. %a+!a cam(e$ino$ con $$ m<ere$" o+rero$ de 'a$
54+rica$ -ecina$" c&ico$ ?e $e amontona+an detr4$ * .'ac?e-ent" e' ,arda rra'" de cinco (ie$ * oc&o
(',ada$ de e$tatra" contro'4ndo'o$ con 'a mirada" $e (a$ea+a con 'o$ +ra=o$ cr=ado$.
La a'occi)n de' cra 5e como 'a de 'o$ otro$ cra$ en i,a'e$ circn$tancia$. De$($ de &a+er
de$(otricado contra 'o$ re*e$ ,'ori5ic) a 'a Re(G+'ica. KNo $e &a+'a aca$o de 'a Re(G+'ica de 'a$ Letra$" 'a
Re(G+'ica Cri$tianaL H K? &a* m4$ inocente ?e 'a (rimera * m4$ &ermo$o ?e 'a otraL Je$cri$to 5orm')
ne$tra $+'ime di-i$a2 e' 4r+o' de' (e+'o era e' 4r+o' de 'a Cr=. .ara ?e 'a re'i,i)n d $$ 5rto$" nece$ita
'a caridad * en nom+re de 'a caridad e' ec'e$i4$tico in$t) a $$ &ermano$ a no cometer nin,Gn de$orden" a
-o'-er a $$ ca$a$ (ac!5icamente.
De$($ roci) a' 4r+o' e im('or) (ara ' 'a +endici)n de Dio$.
AFe cre=ca * ?e no$ recerde 'a emanci(aci)n de toda $er-idm+re * e$a 5raternidad m4$ +ien&ec&ora
?e 'a $om+ra de $ 5o''a<e. +m%n.
%+o -oce$ ?e re(itieron +m%n * de$($ n redo+'e de tam+or. E' c'ero" entonando n ,e "eum, retorn)
e' camino de 'a i,'e$ia.
S inter-enci)n &a+!a (rodcido n eEce'ente e5ecto. Lo$ $im('e$ -e!an en e''o na (rome$a de dic&a" 'o$
(atriota$ na de5erencia" n &omena<e tri+tado a $$ (rinci(io$.
#o-ard * .cc&et (en$a+an ?e $e 'e$ &+iera de+ido a,radecer e' re,a'o" &acer na a'$i)n" (or 'o
meno$ * a$! $e 'o di<eron a 6a-er,e$ * a' doctor.
BTa'e$ (e?e@ece$ no ten!an im(ortanciaC 7acor+ei' e$ta+a encantado con 'a Re-o'ci)n" e' conde
tam+in. EEecra+a a 'o$ Or'e4n$. Ha no -o'-er!an a -er'o$. B#en -ia<eC De$de a&ora Btodo (ara e' (e+'oC H
$e,ido (or %re'" $ 5act)tm" 5e a renir$e con e' $e@or cra.
78
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
6orea i+a con 'a ca+e=a ,ac&a entre e' notario * e' (o$adero" o5endido (or 'a ceremonia" con miedo a n
a'+oroto e in$tinti-amente $e -o'-!a &acia e' ,arda rra'" e' ?e 'amenta+a" <nto con e' ca(it4n" 'a
ine5iciencia de 3ir+a' * e' ma' com(ortamiento de $$ &om+re$.
>no$ o+rero$ (a$aron (or e' camino cantando La Marsellesa. 3or," en medio de e''o$" +'and!a n +a$t)n.
Lo$ acom(a@a+a .etit" con 'a mirada encendida.
ABNo me ,$ta e$oC Adi<o Mare$cotA. 7oci5eran" $e eEa'tan.
ABH +eno" (or Dio$C BLa <-entd tiene ?e di-ertir$eC Are('ic) Co'on.
6orea $$(ir).
ABLinda di-er$i)nC De$($" a' 5ina'" 'a ,i''otinaA. Ten!a -i$ione$ de (at!+'o" (re$ent!a &orrore$.
C&a-i,no''e$ reci+i) e' contra,o'(e de 'a$ a,itacione$ de .ar!$. Lo$ +r,e$e$ $e a+onaron a 'o$ diario$. A
'a ma@ana todo e' mndo $e amontona+a en 'a o5icina de correo$ * 'a encar,ada no &+ie$e (odido
arre,'4r$e'a$ $in 'a a*da de' ca(it4n" e' ?e" de cando en cando" 'e da+a na mano. De$($ $e ?eda+an
c&ar'ando en 'a ('a=a.
La (rimera di$c$i)n -io'enta ?e &+o 5e de+ido a .o'onia.
#o-ard * %etaE (ed!an ?e $e 'a 'i+erta$e.
E' $e@or de 6a-er,e$ no (en$a+a de 'a mi$ma manera.
AKCon ? derec&o ir!amo$ a''4L Ser!a ec&arno$ a Ero(a encima. BNo cometamo$ im(rdencia$C
H como todo e' mndo a(ro+)" 'o$ do$ (o'aco$ ca''aron. En otra oca$i)n 7acor+ei' de5endi) 'a$
circ'are$ de LedrMRo''!n. 6orea re$(ondi) con 'o de 'o$ carenta * cinco cntimo$.
.ero e' ,o+ierno" di<o .cc&et" &a+!a $(rimido 'a e$c'a-itd.
AKH a m! ?e me intere$a 'a e$c'a-itdL
AE$t4 +ien. KH 'a a+o'ici)n de 'a (ena de merte" (or a$nto$ (o'!tico$L
A BDia+'o$C Are$(ondi) 6oreaA. Fieren a+o'ir'o todo. Sin em+ar,o K?in $a+eL BLo$ in?i'ino$ *a $e
&an (e$to tan eEi,ente$C
ABMe<or a$!C ALo$ (ro(ietario$" $e,Gn .cc&et" &a+!an re$'tado 5a-orecido$A. E' ?e (o$ee n
inme+'e...
6orea * Mare$cot 'o interrm(ieron * 'e ,ritaron ?e era n comni$ta.
ABComni$taC KHoL
H todo$ &a+'a+an a' mi$mo tiem(o cando .cc&et (ro($o ?e 5ndaran n c'+. 6orea t-o 'a o$ad!a
de re$(onder ?e nnca &a+r!a no en C&a-i,no''e$.
De$($ 3or, rec'am) 5$i'e$ (ara 'a ,ardia naciona'2 &a+!a $ido de$i,nado in$trctor (or 'a o(ini)n
(G+'ica.
Lo$ Gnico$ 5$i'e$ ?e &a+!a eran 'o$ de 'o$ +om+ero$. A 3ir+a' 'e intere$a+an" 6orea no (arec!a m*
di$(e$to a dar'o$.
3or, 'o mir).
A%a* ?iene$ (ien$an" $in em+ar,o" ?e 'o$ $ $ar.
C'aro2 entre $$ mc&a$ oc(acione$ e$ta+a tam+in 'a ca=a 5rti-a * con 5recencia e' a'ca'de * e'
(o$adero 'e com(ra+an na 'ie+re o n cone<o.
AB.or m!" t)me'o$C Adi<o 6orea.
E$a mi$ma noc&e $e comen=) con 'o$ e<ercicio$. Era en e' c$(ed" de'ante de 'a i,'e$ia. 3or, de +'$a
a='" con na 5a<a atada a 'a cintra" e<ecta+a 'o$ mo-imiento$ de manera atom4tica. S -o=" cando da+a
)rdene$" era +rta'/
79
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A BEntren e$a$ +arri,a$C
H en $e,ida #o-ard de<a+a de re$(irar" a&eca+a e' a+domen" $aca+a 'a ,r(a.
ABNo $e 'e di<o ?e $e &iciera n arco" ma'dito $eaC
.cc&et con5nd!a 'a$ 5i'a$ * 'a$ (o$icione$" media -e'ta a 'a derec&a" media -e'ta a 'a i=?ierda2 (ero
e' m4$ 'amenta+'e era e' mae$tro" d+i' * de e$tatra eEi,a" con n co''ar de +ar+a r+ia" $e tam+a'ea+a +a<o
e' (e$o de $ 5$i'" c*a +a*oneta mo'e$ta+a a 'o$ ?e e$ta+an a' 'ado.
%a+!a (anta'one$ de todo$ 'o$ co'ore$" ta'a+arte$ ro@o$o$" -ie<a$ ,errera$ dema$iado corta$ ?e de<a+an
-er 'a$ cami$a$ (or 'o$ co$tado$" * todo$ dec!an Dno di$(oner de recr$o$ como (ara ir me<orD. Se inici) na
$$cri(ci)n (ara -e$tir a 'o$ m4$ (o+re$. 6orea $e mo$tr) taca@o mientra$ ?e 'a$ m<ere$ $e di$tin,ieron.
La $e@ora #ordin o5reci) cinco 5ranco$" no o+$tante $ odio a 'a Re(G+'ica. E' $e@or de 6a-er,e$ e?i() a
doce &om+re$ * no 5a'ta+a a 'o$ e<ercicio$. De$($ $e in$ta'a+a en 'o de' a'macenero * 'e (a,a+a 'a co(a a
todo$ 'o$ ?e ''e,a+an. Entonce$ 'o$ (odero$o$ ad'a+an a 'a c'a$e +a<a. Ante todo e$ta+an 'o$ o+rero$. Se
codicia+a 'a -enta<a de $er no de e''o$. Se con-ert!an en no+'e$.
La ma*or!a de 'o$ de' cant)n eran te<edore$. Otro$ tra+a<a+an en 'a man5actra de' a',od)n o en na
54+rica de (a(e' recin e$ta+'ecida.
3or, 'o$ 5a$cina+a (or $ 'a+ia" 'e$ en$e@a+a a +oEear * ''e-a+a a 'o$ !ntimo$ a +e+er en 'o de 'a $e@ora
Ca$ti''on.
.ero 'o$ cam(e$ino$ eran m4$ nmero$o$ * 'o$ d!a$ de mercado e' $e@or de 6a-er,e$ $e (a$ea+a (or 'a
('a=a" $e intere$a+a (or $$ nece$idade$" trata+a de con-ertir'o$ a $$ idea$. E''o$ e$cc&a+an $in re$(onder"
como mae$e 3o*" $iem(re di$(e$to a ace(tar ca'?ier ,o+ierno con ta' ?e di$min*e$e 'a$ im(e$to$.
A 5er=a de c&ar'a 3or, $e &i=o de n nom+re. .ro+a+'emente ''e,ar!a a 'a A$am+'ea.
E' $e@or de 6a-er,e$ (en$a+a como '" an?e trata+a de no com(rometer$e. Lo$ con$er-adore$
5'cta+an entre 6orea * Mare$cot. .ero e' notario $e de+!a a $ e$tdio * e'i,ieron a 6orea" n ,ro$ero"
n cretino. E' doctor e$ta+a indi,nado.
6rto $eco de 'o$ concr$o$" a@ora+a .ar!$ * 'a conciencia de $ -ida 5r$trada 'e con5er!a n aire
tacitrno. A&ora i+a a em(render na carrera m4$ am('ia. BF de$?iteC Redact) na (ro5e$i)n de 5e * 5e a
'er$e'a a 'o$ $e@ore$ #o-ard * .cc&et.
E$to$ 'o 5e'icitaron2 $$ doctrina$ eran 'a$ mi$ma$. Sin em+ar,o" e''o$ e$cri+!an me<or" conoc!an 'a &i$toria
* (od!an" tanto como '" e$tar en 'a C4mara. K.or ? noL .ero Kc4' de+!a (re$entar$eL H $e enta+') na
(,na de de'icade=a. .cc&et (re5er!a a $ ami,o ante$ ?e a $! mi$mo.
ABNo" noC Te corre$(onde a ti. Tiene$ m4$ (re$tancia.
A.ede $er Are$(ond!a #o-ardA B(ero tG ere$ m4$ o$adoCA. H $in &a+er tomado nin,na re$o'ci)n $e
($ieron a tra=ar ('ane$ de acci)n.
E' -rti,o de 'a di(taci)n &a+!a &ec&o (re$a de otro$ tam+in. E' ca(it4n no de<a+a de (en$ar en e$a +a<o
$ ,orra de (o'ic!a" mientra$ 5ma+a $ cac&im+a2 * e' mae$tro tam+in" en $ e$ce'a2 * e' cra tam+in"
entre do$ ('e,aria$" * de ta' modo ?e a -ece$ $e $or(rend!a 'e-antando 'o$ o<o$ a' cie'o * en trance de decir/
AB%a=" o& Dio$ m!o" ?e $ea di(tadoC E' doctor" a ?ien a',no$ &a+!an a'entado" 5e a -er a %ertaE *
'e &a+') de 'a$ (o$i+i'idade$ ?e ten!a.
E' ca(it4n 'e &a+') $in miramiento$. 7acor+ei' era conocido" $in dda" (ero (oco ?erido (or $$ co'e,a$"
e$(ecia'mente (or 'o$ 5armactico$. Todo$ &a+'ar!an ma' de '" e' (e+'o no ?er!a a n $e@or" $$ me<ore$
en5ermo$ 'o a+andonar!an. H de$($ de &a+er con$iderado e$o$ ar,mento$" e' mdico $e arre(inti) de $
de+i'idad.
80
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Tan (ronto como $e &+o ido" %ertaE 5e a -er a .'ac?e-ent. BEntre -ie<o$ mi'itare$ no $e entiendeC
.ero e' ,arda rra'" tota'mente 5ie' a 6orea" $e ne,) a a(o*ar'o. E' cra 'e demo$tr) a' $e@or de 6a-er,e$
?e 'a &ora aGn no &a+!a ''e,ado. %a+!a ?e dar'e a 'a Re(G+'ica tiem(o (ara de$,a$tar$e.
#o-ard * .cc&et eE('icaron a 3or, ?e ' nnca $er!a 'o +a$tante 5erte como (ara -encer a 'a
coa'ici)n de 'o$ cam(e$ino$ * 'o$ +r,e$e$" 'o ''enaron de -aci'acione$" 'e ?itaron toda $ con5ian=a.
.or or,''o" .etit &a+!a de<ado entre-er $ de$eo. #e'<am+e 'e ad-irti) ?e $i 5raca$a+a $ de$titci)n era
$e,ra. Adem4$ Mon$e@or orden) a' cra ?e $e mant-iera tran?i'o.
.or 'o tanto" $)'o ?eda+a 6orea. #o-ard * .cc&et 'o com+atieron" recordaron $ ma'a -o'ntad
cando 'o de 'o$ 5$i'e$" $ o(o$ici)n a' c'+" $$ idea$ retr),rada$" $ a-aricia * &a$ta con-encieron a 3o*
de ?e ?er!a re$ta+'ecer e' anti,o r,imen.
.or -a,aro$o ?e e$to (diera re$'tar (ara e' cam(e$ino" 'o eEecra+a con e' odio acm'ado en e' e$(!rit
de $$ a+e'o$ drante die= $i,'o$" * -o'-i) contra 6orea a todo$ $$ (ariente$ * a 'o$ de $ m<er"
c@ado$" (rimo$" $o+rino$" na &orda.
3or," 7acor+ei' * .etit contina+an con 'a demo'ici)n de' $e@or a'ca'de * con e' terreno a$! de$+ro=ado"
#o-ard * .cc&et" $in ?e nadie 'o &+ie$e notado" (od!an trin5ar.
Ec&aron a $erte$ (ara decidir ?in $e (re$entar!a. La $erte no decidi) nada * 5eron a con$'tar a'
doctor.
E$te 'e$ dio na noticia. 6'acardoE" redactor de' <alvados, &a+!a (roc'amado $ candidatra. La
dece(ci)n de 'o$ do$ ami,o$ 5e ,rande2 cada no de e''o$" adem4$ de 'a (ro(ia" $ent!a 'a de' otro. .ero 'a
(o'!tica 'o$ aca'ora+a. E' d!a de 'a$ e'eccione$ -i,i'aron 'a$ rna$. 3an) 6'acardoE.
E' $e@or conde $e &a+!a con$a,rado a 'a ,ardia naciona' $in o+tener 'o$ ,a'one$ de comandante. A 'o$
c&a-i@o'en$e$ $e 'e$ ocrri) nom+rar a #e'<am+e.
E$ta (re5erencia de' (G+'ico" eEtra@a e im(re-i$ta" con$tern) a %ertaE. %a+!a de$cidado $$ de+ere$"
'imit4ndo$e a in$(eccionar 'a$ manio+ra$ de cando en cando * a &acer a',na$ o+$er-acione$. B.ero no
im(orta+aC Le (arec!a mon$tro$o ?e $e (re5iriera n (o$adero a n anti,o ca(it4n de' Im(erio * di<o"
de$($ de 'a in-a$i)n de 'a C4mara" de' 1X de ma*o/
A BSi 'o$ ,rado$ mi'itare$ $e otor,an a$! en 'a ca(ita'" *a no me a$om+rar4 nada de 'o ?e $cedaC
La reacci)n comen=a+a.
Se cre!a en 'o$ (r$ de anan4$ de Loi$ #'anc" en e' 'ec&o de oro de 6'ocon" en 'a$ or,!a$ rea'e$ de LedrM
Ro''in * como en (ro-incia $e (retende conocer todo 'o ?e (a$a en .ar!$" 'o$ +r,e$e$ de C&a-i,no''e$ no
(on!an en dda e$a$ in-encione$ * admit!an 'o$ rmore$ m4$ a+$rdo$.
>na noc&e e' $e@or de 6a-er,e$ 5e a +$car a' cra (ara annciar'e 'a ''e,ada a Normand!a de' conde de
C&am+ord.
Join-i''e" con $$ marino$" $e di$(on!a" $e,Gn 6orea" a redcir a 'o$ $ocia'i$ta$. %ertaE a5irma+a ?e
m* (ronto Loi$ #ona(arte $er!a c)n$'.
La$ 54+rica$ cerra+an. Lo$ (o+re$" en +anda$ nmero$a$" erra+an (or 'a cam(a@a.
>n domin,o Iera en 'o$ (rimero$ d!a$ de <nioJ n ,endarme" de im(ro-i$o" (arti) &acia 6a'ai$e. Lo$
o+rero$ de Ac?e-i''e" Li55ard" .ierreM.ont * Saint Rm* marc&a+an $o+re C&a-i,no''e$.
Lo$ (o$ti,o$ $e cerraron" e' Conce<o Mnici(a' $e reni) * re$o'-i)" (ara (re-enir de$,racia$" ?e no $e
o5recer!a nin,na re$i$tencia. %a$ta $e acarte') a 'a ,endarmer!a * $e 'e orden) ?e no $e &iciera -er.
.ronto $e o*) como n e$trendo de tormenta. De$($ e' canto de 'o$ ,irondino$ e$tremeci) 'o$ cri$ta'e$
de 'a$ -entana$ * &om+re$ de' +ra=o de$em+ocaron (or e' camino de Caen" c+ierto$ de (o'-o" $doro$o$"
andra<o$o$. L'ena+an 'a ('a=a. Se o!a na ,ran a',a=ara.
81
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
3or, * do$ com(a@ero$ entraron en 'a $a'a. >no era de',ado" con cara de =orro * ''e-a+a n c&a'eco
te<ido con cordone$ (endiente$. E' otro" ne,ro de car+)n An mec4nico" $in ddaA ten!a 'o$ ca+e''o$ corto$"
ce<a$ ,re$a$ * e$ta+a en c&ine'a$. 3or, ''e-a+a $ c&a?eta co',ada de' &om+ro" como n &G$ar.
Lo$ tre$ (ermanec!an de (ie * 'o$ conce<a'e$" $entado$ a'rededor de 'a me$a c+ierta (or na car(eta a='"
'o$ mira+an (4'ido$ de an,$tia.
ABCidadano$ Adi<o 3or,A nece$itamo$ tra+a<oC
E' a'ca'de tem+'a+a2 &a+!a (erdido 'a -o=.
Mare$cot re$(ondi) en ',ar de ' ?e e' Conce<o 'o (en$ar!a inmediatamente. H cando 'o$ com(a@ero$
$a'ieron $e di$ctieron -aria$ idea$.
La (rimera 5e &acer (icar (iedra. H (ara ti'i=ar 'a (iedra" 3ir+a' (ro($o ?e $e &icie$e n camino de
An,'e-!''e a Torne+. .ero e' de #a*eE (re$ta+a e' mi$mo $er-icio.
KSe (od!a ce,ar 'a c&arcaL No era n tra+a<o $5iciente. B.ero $e (od!a ca-ar otra c&arcaC KH d)ndeL
Lan,'oi$ era (artidario de con$trir n terra('n co$teando Mortin$" (ara ca$o$ de inndaci)n2 era me<or"
$e,Gn #e'<am+e" de$+ro=ar 'o$ +re=a'e$. BEra im(o$i+'e ''e,ar a nadaC .ara a(aci,ar a 'a mc&edm+re"
Co'on $a'i) a' (eri$ti'o * annci) ?e (re(ara+an no$ ta''ere$ de caridad.
AKCaridadL B3racia$CAeEc'am) 3or,A. BA+a<o 'o$ Dari$to$DC BFeremo$ e' derec&o a' tra+a<oC
Era 'a ce$ti)n de 'a (oca. Ec&a+a mano de ' como n medio (ara o+tener ,'oria. %+o a('a$o$.
D4ndo$e -e'ta" code) a #o-ard" a ?ien .cc&et &a+!a arra$trado &a$ta a''!" * $e ($ieron a con-er$ar.
No &a+!a a(ro. La mnici(a'idad e$ta+a rodeada. E' Conce<o no (od!a e$ca(ar.
AKD)nde encontrar dineroL Adi<o #o-ard.
A BEn 'o de 'o$ rico$C Adem4$" e' ,o+ierno di$(ondr4 o+ra$.
AKH $i no &acen 5a'ta e$a$ o+ra$L
A BLa$ &aremo$ (or ade'antadoC
A B.ero a$! +a<ar4n 'o$ $a'ario$C Are$(ondi) .cc&etA. Cando no &a* tra+a<o e$ (or?e &a* dema$iado$
(rodcto$. BH $tede$ (iden ?e &a*a m4$ toda-!aC
3or, $e mord!a e' +i,ote.
ASin em+ar,o" con 'a or,ani=aci)n de' tra+a<o... AEntonce$ Ke' ,o+ierno $er4 e' (atr)nL A',no$" a'rededor
de e''o$" mrmraron/
A BNo" noC B#a$ta de (atrone$C 3or, $e irrit).
ANo im(orta2 a 'o$ tra+a<adore$ $e 'e$ de+e $mini$trar n ca(ita' Bo $ino in$titir e' crditoC AKDe ?
maneraL
A BA&" no 'o $C .ero tienen ?e in$titir e' crdito.
A B#eno" *a +a$taC Adi<o e' mec4nicoA. BHa no$ e$t4n can$ando e$o$ 5ar$ante$C
H $+i) 'a e$ca'inata diciendo ?e -o'tear!a 'a (erta.
Lo reci+i) .'ac?e-ent" con 'a (ierna derec&a 5'eEionada * 'o$ (@o$ a(retado$.
AAcrcate" Ka -erL
E' mec4nico retrocedi).
E' a+c&eo de 'a mc&edm+re ''e,) a 'e $a'a2 todo$ $e 'e-antaron con ,ana$ de &ir. BLa a*da de 6a'ai$e
no ''e,a+aC Se 'amenta+a 'a a$encia de' $e@or conde. Mare$cot retorc!a na ('ma. Don Co'on ,em!a.
%ertaE (ed!a a ,rito$ ?e $e recrrie$e a 'o$ ,endarme$.
A BL'4me'o$C Adi<o 6orea.
A BNo ten,o atoridadC
82
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
E' rido amenta+a mientra$ tanto. La ('a=a e$ta+a c+ierta de ,ente * todo$ mira+an &acia e' (rimer (i$o
de 'a mnici(a'idad" cando en 'a -entana de' medio" de+a<o de' re'o<" $e -io a(arecer a .cc&et.
%a+!a tomado $i,i'o$amente (or 'a e$ca'era de $er-icio * tratando de imitar a Lamartine $e ($o a aren,ar
a' (e+'o/
A BCidadano$C
.ero $ ,orra" $ nari=" $ 'e-ita" toda $ (er$ona carec!an de (re$ti,io.
E' &om+re de' c&a'eco 'o inter(e')/
AK>$ted e$ o+reroL
A BNoC
AK.atr)n" entonce$L
ATam(oco.
AEntonce$" Bret!re$eC
AK.or ?L Are$(ondi) con a'taner!a .cc&et.
E inmediatamente de$a(areci) en e' -ano" em(@ado (or e' mec4nico. 3or, $a'i) a de5ender'o.
ABD<a'oC E$ n -a'iente.
H comen=aron a di$(tar.
Entonce$ $e a+ri) 'a (erta * Mare$cot" de$de e' m+ra'" annci) 'a deci$i)n mnici(a'. Era na
$,erencia de %re'.
E' camino de Torne+ tendr!a n rama' &acia An,'e-i''e * ?e ''e-ar!a a' ca$ti''o de 6a-er,e$.
Era n $acri5icio ?e $e im(on!a 'a comna en (ro-ec&o de 'o$ tra+a<adore$. La ,ente $e di$(er$).
A' -o'-er a ca$a #o-ard * .cc&et o*eron de 'e<o$ -oce$ de m<ere$. La$ $ir-ienta$ * 'a $e@ora #ordin
da+an ,rito$ * 'a -ida era 'a ?e ,rita+a m4$ 5erte. A' -er'o$ $e diri,i) a e''o$/
ABA&" meno$ ma'C B%ace tre$ &ora$ ?e 'o$ e$(eroC BMi (o+re <ard!nC BNo ?eda ni n $o'o t'i(4nC B%a*
(or?er!a$ (or toda$ (arte$" en e' c$(edC BNo &a+!a manera de &acer'o irC A.ero Ka ?inL ABA mae$e 3o*C
%a+!a ido con na carreta de e$tirco' * 'o &a+!a arro<ado a$! nom4$ en 'a &ier+a. ABA&ora e$t4 arandoC
BA(Gren$e * detn,an'oC ABLa acom(a@oC Adi<o #o-ard.
A' (ie de 'a$ e$ca'era$" a5era" n ca+a''o atado a 'a$ -ara$ de n carro mordi$?ea+a na mata de ade'5a.
La$ reda$" a' ro=ar 'o$ cantero$" &a+!an a('a$tado 'o$ +o<e$" ?e+rando n rododendro" de$tro=ado 'a$ da'ia$2
* mont!c'o$ de e$tirco' ne,ro" como to(era$" $a'(ica+an e' c$(ed. 3o* ca-a+a con ardor.
>n d!a 'a $e@ora #ordin &a+!a dic&o como a' (a$ar ?e ?er!a remo-er'o. E' &a+!a (e$to mano$ a 'a o+ra
* a (e$ar de $ (ro&i+ici)n contina+a. Era a$! como ' entend!a e' derec&o a' tra+a<o2 e' di$cr$o de 3or,
'e &a+!a re-e'to e' $e$o.
So'o $e 5e cando #o-ard 'o amena=) con -io'encia. La $e@ora #ordin" como indemni=aci)n" no 'e (a,)
e' tra+a<o * $e ,ard) e' e$tirco'. Era m* $en$ata * tanto 'a e$(o$a de' mdico como 'a de' notario" an?e
eran de n ran,o $(erior" 'a ten!an en con$ideraci)n.
Lo$ ta''ere$ de caridad draron na $emana. No &+o nin,Gn de$orden. 3or, &a+!a a+andonado 'a re,i)n.
Sin em+ar,o 'a ,ardia naciona' e$ta+a $iem(re a'erta. Lo$ domin,o$ $e (a$a+a re-i$ta. De cando en
cando &a+!a n de$5i'e * toda$ 'a$ noc&e$ ronda$. E$ta$ in?ieta+an a 'a a'dea.
Toca+an e' tim+re en 'a$ ca$a$" (ara +romear" entra+an en 'a$ &a+itacione$ donde 'o$ e$(o$o$ ronca+an
$o+re na mi$ma a'mo&ada" $e &ac!an c&i$te$ * entonce$ e' marido $e 'e-anta+a * $er-!a na$ co(ita$.
De$($ $e -o'-!a a' cer(o de ,ardia a <,ar n (oco a' domin)2 a''! $e +e+!a $idra" $e com!a ?e$o * e'
centine'a ?e $e a+rr!a en 'a (erta 'a entorna+a a cada momento. Reina+a 'a indi$ci('ina ,racia$ a 'a
+'andra de #e'<am+e.
83
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Cando e$ta''aron 'a$ <ornada$ de <nio" todo e' mndo e$t-o de acerdo en D-o'ar en a*da de .ar!$D"
(ero 6orea no (od!a de<ar 'a mnici(a'idad" ni Mare$cot $ e$tdio" ni e' doctor $ c'iente'a" ni 3ir+a' $$
+om+ero$. E' $e@or de 6a-er,e$ e$ta+a en C&er+or,. #e'<am+e ca*) en cama. E' ca(it4n ma$c''a+a/
AKNo ?i$ieron $a+er nada conmi,oL BMe<or a$!C
H #o-ard t-o 'a cordra de contener a .cc&et.
La$ ronda$ (or e' cam(o $e eEtendieron &a$ta m4$ 'e<o$.
E' (4nico $o+re-en!a" a -ece$" ca$ado (or 'a $om+ra de na (ar-a o e' (er5i' de na rama2 na -e=" todo$
'o$ ,ardia$ naciona'e$ &*eron. A 'a '= de 'a 'na &a+!an entre-i$to" en n man=ano" a n &om+re con n
5$i' ?e 'e$ a(nta+a.
Otra -e=" en na noc&e o+$cra" 'a (atr''a &i=o a'to entre 'a$ &a*a$ * o*) a a',ien de'ante de e''a.
AKFin -i-eL
BNin,na re$(e$taC
Se de<) ?e e' indi-ido continara $ camino * 'o $i,ieron a di$tancia" (e$ +ien (od!a tener na (i$to'a
o na cac&i(orra2 (ero cando ''e,aron a' (e+'o" donde (od!an e$(erar a*da" 'o$ doce &om+re$ de' (e'ot)n
$e (reci(itaron Ko+re ' a' mi$mo tiem(o ,ritando/
ABS$ (a(e'e$C
Lo =arandearon" 'o c+rieron de in$'to$. Lo$ de' cer(o de ,ardia &a+!an $a'ido. Lo arra$traron &a$ta a''!
* a 'a '= de 'a -e'a ?e ard!a en 'a e$t5a reconocieron" (or 5in" a 3or,. >n (o+re ,a+4n de 'ana"
e$trec&!$imo" 'e ce@!a 'o$ &om+ro$" 'o$ dedo$ $e 'e -e!an (or 'o$ a,<ero$ de $$ +ota$ * ra$,@o$ *
cont$ione$ en$an,renta+an $ ro$tro. %a+!a ade',a=ado (rodi,io$amente * re-o'-!a 'o$ o<o$ como n 'o+o.
6orea" ?e acdi) en $e,ida" 'e (re,nt) ? e$ta+a &aciendo +a<o 'a$ &a*a$" ? &a+!a ido a &acer en
C&a-i,no''e$" c)mo &a+!a em('eado $ tiem(o en e$a$ $ei$ $emana$... E$o no 'e im(orta+a. E' era 'i+re.
.'ac?e-ent 'o re,i$tr) en +$ca de cartc&o$. I+an a encerrar'o" (or e' momento.
#o-ard $e inter($o.
AE$ inGti' Are('ic) e' a'ca'deA. Conocemo$ $$ o(inione$.
ASin em+ar,o...
ABA&" ten,a cidado" $e 'o ad-iertoC Ten,a cidado.
#o-ard no in$i$ti) m4$.
3or," entonce$" $e -o'-i) &acia .cc&et.
AH $ted" (atr)n Kno dice nadaL
.cc&et a,ac&) 'a ca+e=a" como $i &+ie$e ddado de $ inocencia.
E' (o+re dia+'o 'an=) n $$(iro de amar,ra.
ABHo 'o$ de5end!" $in em+ar,oC
A' amanecer do$ ,endarme$ 'o ''e-aron a 6a'ai$e.
No com(areci) ante n con$e<o de ,erra" (ero 'o condenaron en correcciona' a tre$ me$e$ de (ri$i)n (or
e' de'ito de (a'a+ra$ tendiente$ a 'a (ertr+aci)n de 'a $ociedad.
De$de 6a'ai$e 'e$ e$cri+i) a $$ anti,o$ amo$ (ara ?e 'e en-iaran n certi5icado de +ena condcta *
como $$ 5irma$ de+!an $er 'e,a'i=ada$ (or e' a'ca'de o (or e' ad<nto" (re5irieron (edir e$e (e?e@o $er-icio
a Mare$cot.
Se 'o$ introd<o en n comedor decorado con ('ato$ de -ie<a (orce'ana. >n re'o< de #o''e oc(a+a e'
(ane' m4$ e$trec&o. En 'a me$a de cao+a" $in mante'" &a+!a do$ $er-i''eta$" na tetera" ta=one$. La $e@ora de
Mare$cot atra-e$) 'a &a+itaci)n en (einador de cac&emira a='. Era na (ari$ien$e ?e $e a+rr!a en e'
84
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
cam(o. De$($ entr) e' notario" con n +onete en na mano" n diario en 'a otra2 * en $e,ida" con mc&a
ama+i'idad" e$tam() $ $e''o" an?e $ (rote,ido era n &om+re (e'i,ro$o.
ARea'mente Adi<o #o-ardA B(or na$ (oca$ (a'a+ra$C
A.erd)n" B(ero cando 'a$ (a'a+ra$ deri-an en cr!mene$. ..C
ASin em+ar,o Are('ic) .cc&etA Kc)mo $e (odr!an e$ta+'ecer 'o$ '!mite$ entre 'a$ (a'a+ra$ inocente$ * 'a$
c'(a+'e$L >na co$a ?e e$t4 (ro&i+ida &o* (ede $er a('adida ma@ana.
H cen$r) 'a manera 5ero= en ?e $e trata+a a 'o$ in$r,ente$.
Mare$cot a'e,)" natra'mente" 'a de5en$a de 'a $ociedad" 'a $a'-aci)n (G+'ica" 'e* $(rema.
AB.erd)nC Adi<o .cc&etA. E' derec&o de no $o'o e$ tan re$(eta+'e como e' de todo$" * 'o Gnico ?e
(ede o+<etar'e e$ 'a 5er=a $! $e -e'-e contra $ted e' aEioma.
Mare$cot" en ',ar de re$(onder" 'e-ant) 'a$ ce<a$ de$de@o$amente.
Con ta' ?e (die$e $e,ir &aciendo acta$ * -i-iendo en medio de $$ ('ato$ en $ c)moda ca$ita" toda$ 'a$
in<$ticia$ (od!an cometer$e $in ?e ' $e emocionara. S$ a$nto$ 'o rec'ama+an. Se di$c'().
S doctrina de 'a $a'-aci)n (G+'ica 'o$ &a+!a indi,nado. Lo$ con$er-adore$ &a+'a+an a&ora como
Ro+e$(ierre.
Otro moti-o de a$om+ro/ Ca-ai,nac dec'ina+a. La ,ardia m)-i' $e &i=o $o$(ec&o$a. LedrMRo''in e$ta+a
(erdido" an (ara 7acor+ei'. Lo$ de+ate$ acerca de 'a Con$titci)n no intere$a+an a nadie2 * e' 10 de
diciem+re todo$ 'o$ c&a-i@o'en$e$ -otaron (or #ona(arte.
Lo$ $ei$ mi''one$ de -oto$ en5riaron e' ent$ia$mo de .cc&et (or e' (e+'o. H #o-ard * ' e$tdiaron 'a
ce$ti)n de' $5ra,io ni-er$a'. Dado ?e (ertenece a todo e' mndo" no (ede &a+er inte'i,encia en e''o.
Ca'?ier am+icio$o 'o mane<ar4 $iem(re * 'o$ dem4$ o+edecer4n como n re+a@o" *a ?e 'o$ e'ectore$ ni
$i?iera tienen ?e $a+er 'eer. Era (or e$o" $e,Gn .cc&et" ?e &a+!a &a+ido tanto$ 5rade$ en 'a e'ecci)n
(re$idencia'.
ANo &+o nin,no Are$(ondi) #o-ardA. Ho creo" m4$ +ien" en 'a e$t(ide= de' (e+'o. .ien$a en todo$
e$o$ ?e com(ran 'a Re-a'e$cire" 'a (omada D(*tren" e' A,a de 'a$ Ca$te''ana$" etctera. E$o$ tonto$
com(onen 'a ma$a e'ectora' * no$otro$ $o(ortamo$ $ -o'ntad. K.or ? no (ede no o+tener tre$ mi'
'i+ra$ de renta con 'o$ cone<o$L .or?e na a,'omeraci)n dema$iado nmero$a e$ ca$a de merte. De 'a
mi$ma manera" (or 'a $o'a eEi$tencia de 'a mc&edm+re" 'o$ ,rmene$ de e$t(ide= ?e $ta contiene $e
de$arro''an * de e''o re$'tan e5ecto$ inca'c'a+'e$.
A BT e$ce(tici$mo me e$(antaC Adi<o .cc&et. Tiem(o m4$ tarde" en 'a (rima-era" encontraron a' $e@or
de 6a-er,e$" ?ien 'e$ in5orm) de 'a eE(edici)n a Roma. No atacar!an a 'o$ ita'iano$. .ero &ar!an 5a'ta
,arant!a$. De no $er a$!" ne$tra in5'encia e$tar!a arrinada. Nada m4$ 'e,!timo ?e e$a inter-enci)n.
#o-ard a+ri) de$me$radamente 'o$ o<o$.
A.ero" en e' ca$o de .o'onia Kno $o$ten!a $ted 'o contrarioL
A BNo e$ 'o mi$moC A&ora $e trata+a de' .a(a. H cando e' $e@or de 6a-er,e$ dec!a/ D?eremo$D"
D&aremo$D" De$(eramo$ ?eD" re(re$enta+a a n ,r(o.
#o-ard * .cc&et ?edaron a$?eado$ tanto de 'o$ (oco$ como de 'o$ mc&o$. A' 5in de centa$" 'a
('e+e * 'a ari$tocracia eran 'o mi$mo.
E' derec&o de inter-enci)n 'e$ (arec!a $o$(ec&o$o. #$caron $$ (rinci(io$ en Ca'-o" Marten$" 7atte'2 *
#o-ard B'e,) a 'a conc'$i)n $i,iente/
ASe inter-iene (ara re(oner a n (r!nci(e en e' trono" (ara 'i+ertar a n (e+'o o (or (recaci)n" cando $e
a-ecina n (e'i,ro. En 'o$ do$ ca$o$ e$ n atentado contra e' derec&o de 'o$ dem4$" n a+$o de 'a 5er=a"
na -io'encia &i()crita.
ASin em+ar,o Adi<o .cc&etA 'o$ (e+'o$ como 'o$ &om+re$ $on $o'idario$.
85
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A B.ede $erC
H #o-ard $e ($o a (en$ar.
.ronto em(e=) 'a eE(edici)n a Roma en e' interior.
.or odio a 'a$ idea$ $+-er$i-a$" 'a 'ite de 'o$ +r,e$e$ (ari$ien$e$ $a?e) do$ im(renta$. E' ,ran (artido
de' orden $e 5orma+a.
S$ <e5e$ en e' di$trito eran e' $e@or conde" 6orea" Mare$cot * e' cra. Todo$ 'o$ d!a$" a'rededor de 'a$
catro" $e (a$ea+an de n eEtremo a otro de 'a ('a=a * &a+'a+an de 'o$ acontecimiento$. E' a$nto (rinci(a'
era 'a di$tri+ci)n de 5o''eto$. A 'o$ t!t'o$ no 'e$ 5a'ta+a $a'/
DDio$ 'o ?errD" D.artidario$ de' re(artoD" DSa',amo$ de' ato''aderoD" DKA d)nde -amo$LD. Lo m4$
&ermo$o ?e ten!an eran 'o$ di4'o,o$ en e$ti'o cam(ec&ano" con im(ro(erio$ * errore$ de 'en,a<e (ara
'e-antar e' 4nimo a 'o$ cam(e$ino$. .or na 'e* ne-a" $ di$tri+ci)n ca''e<era e$ta+a en mano$ de 'o$
(re5ecto$ * aca+a+an de meter a .rod&om en Sainte .'a,ie2 e$to $(on!a na ,ran -ictoria.
Lo$ 4r+o'e$ de 'a 'i+ertad" en trmino$ ,enera'e$" 5eron ta'ado$. C&a-i,no''e$ 5e 5ie' a 'a con$i,na.
#o-ard -io con $$ (ro(io$ o<o$ 'o$ (eda=o$ de $ 4'amo en na carreti''a. Sir-ieron (ara ca'entar a 'o$
,endarme$ * 'e re,a'aron e' toc)n a' $e@or cra" a (e$ar de $er ?ien 'o &a+!a +endecido. BF irri$i)nC
E' mae$tro no oc't) $ manera de (en$ar. #o-ard * .cc&et 'o 5e'icitaron" n d!a" cando (a$aron (or
de'ante de $ (erta.
A' otro d!a $e (re$ent) en ca$a de e''o$. A' 5ina' de 'a $emana 'e de-o'-ieron 'a -i$ita.
Ca!a 'a tarde" 'o$ c&ico$ aca+a+an de $a'ir * e' mae$tro de e$ce'a" con man,ito$ de '$trina" +arr!a e'
(atio. S m<er" con n (a@e'o en 'a ca+e=a" amamanta+a a n ni@o. >na ni@a $e oc't) detr4$ de $$ 5a'da$2
n cr!o &orri+'e <,a+a en e' (i$o" a $$ (ie$2 e' a,a <a+ono$a ?e -en!a de 'a cocina corr!a (or de+a<o de 'a
ca$a.
ABHa -en $tede$ como no$ trata e' ,o+iernoC Adi<o e' mae$tro. H en $e,ida 'a em(rendi) con e' in5ame
ca(ita'. B%a+!a ?e democrati=ar'o" 'i+erar a 'a materiaC
ABHo no (ido otra co$aC Adi<o #o-ard.
.or 'o meno$ $e &+iera de+ido reconocer e' derec&o a 'a a$i$tencia.
ABOtro derec&o m4$C
BNo e$ nadaC Lo cierto era ?e e' .ro-i$iona' &a+!a e$tado +'anden,e a' no im(oner 'a 6raternidad.
A BTrate de e$ta+'ecer'aC
Como *a 5a'ta+a '= .etit orden) con +r$?edad a $ m<er ?e ''e-ara n cande'ero a $ e$tdio.
Lo$ retrato$ 'ito,ra5iado$ de 'o$ oradore$ de 'a i=?ierda e$ta+an 5i<ado$ con a'5i'ere$ en 'a$ (arede$ de
*e$o. Encima de n e$critorio de (ino cam(ea+a n e$tante con 'i+ro$. .ara $entar$e &a+!a na $i''a" n
ta+rete * n -ie<o ca<)n de <a+)n2 e' mae$tro 5in,!a re!r de a?e''o. .ero 'a mi$eria 'e $m!a 'a$ me<i''a$ *
$$ $iene$ e$trec&a$ denota+an na te$tarde= de carnero" n or,''o intrata+'e. .ero nnca a5'o<ar!a.
A.or otra (arte" Be$to e$ 'o ?e me $o$tieneC
Era n mont)n de diario$ en na ta+'a. H eE($o con (a'a+ra$ 5e+ri'e$ $$ art!c'o$ de 5e/ de$arme de 'a$
tro(a$" a+o'ici)n de 'a ma,i$tratra" i,a'dad de $a'ario$" +en ni-e'" medio$ (or 'o$ ca'e$ $e ''e,ar!a a 'a
edad de oro con 5orma de Re(G+'ica" con n dictador a 'a ca+e=a" n ti(o 5erte ?e $(iera c)mo mane<ar
a?e''o2 B$in ta(<o$C
De$($ tra<o na +ote''a de ani$ette * tre$ -a$o$ (ara +rindar a 'a $a'd de' &roe" de 'a -ictoria inmorta'"
Be' ,ran MaEimi'ianoC
La $otana ne,ra de' cra a(areci) en e' m+ra'.
De$($ de $a'dar r4(idamente a 'o$ (re$ente$" $e diri,i) a' mae$tro * 'e di<o" ca$i con -o= +a<a/
86
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AH con ne$tro a$nto de San Jo$" K? (a$aL
ANo dieron nada Are$(ondi) e' mae$tro de e$ce'a.
AB>$ted tiene 'a c'(aC
A%ice 'o ?e (de.
AKS!2 rea'menteL
#o-ard * .cc&et $e 'e-antaron (or di$creci)n. .etit 'o$ &i=o $entar de ne-o * diri,indo$e a' cra
di<o/
AKE$ todoL
E' a+ate Je5ro* tit+e)" * de$($" con na $onri$a ?e atem(era+a $ re(rimenda di<o/
AMe (arece ?e $ted de$cida n (oco 'a &i$toria $anta.
ABO&" 'a &i$toria $antaC Are$(ondi) #o-ard.
AKF 'e re(roc&a $ted" $e@orL
AKHoL BNadaC S)'o ?e ta' -e= &a*a co$a$ m4$ Gti'e$ ?e 'a ancdota de Jon4$ * 'o$ re*e$ de I$rae'.
A B>$ted e$ 'i+reC Are$(ondi) con $e?edad e' $acerdote. H $in (reoc(ar$e (or 'o$ eEtra@o$ o de+ido a
e''o$" (reci$amente" a,re,)/ ABLa &ora de' cateci$mo e$ dema$iado cortaC
.etit $e enco,i) de &om+ro$. ATen,a cidado. B.erder4 a $$ a'mno$C Lo$ die= 5ranco$ (or me$ de e$o$
a'mno$ eran 'o me<or de $ car,o" (ero 'a $otana 'o eEa$(era+a.
A BMa'a $erteC B7n,e$e" $i ?iereC
A>n &om+re de mi car4cter no $e -en,a Adi<o e' $acerdote" $in conmo-er$eA. S)'o 'e recerdo ?e 'a 'e*
de' 1X de mar=o no$ a$i,na 'a -i,i'ancia de 'a in$trcci)n (rimaria.
ABA&" 'o $ m* +ienC AeEc'am) e' mae$troA. BTam+in 'e$ corre$(onde a 'o$ corone'e$ de ,endarmer!aC
K.or ? no a' ,arda rra'L BA$! e$tar!a com('etoC
H $e de$('om) en e' e$ca+e' mordiendo $ (@o" conteniendo $ c)'era" $o5ocado (or e' $entimiento de $
im(otencia.
E' ec'e$i4$tico 'e toc) 'e-emente e' &om+ro.
ABNo 5e mi intenci)n a5'i,ir'o" ami,o m!oC BC4'me$eC BSea n (oco ra=ona+'eC .ronto ''e,ar4 .a$ca *
e$(ero ?e $ted d e' e<em('o com',ando como 'o$ dem4$.
A BA&" e$ dema$iadoC BHo" *o $ometerme a $eme<ante$ e$t(idece$C
Ante e$a +'a$5emia e' cra (a'ideci). S$ ((i'a$ re5',ieron. S mand!+'a tem+'a+a.
A BC4''e$e" de$dic&ado" c4''e$eC BH $ m<er e$ 'a ?e 'a-a 'a 'encer!a de 'a i,'e$iaC
ABH $!C KF" ? &i=o e''aL
ABSiem(re 5a'ta a mi$aC Como $ted" (or otra (arte.
ABA&" no $e de$(ide a n mae$tro de e$ce'a (or e$oC
AB.ero $e 'o (ede tra$'adarC
E' $acerdote no &a+') m4$. E$ta+a en e' 5ondo de 'a &a+itaci)n" en 'a $om+ra. .etit" con 'a ca+e=a en e'
(ec&o" (en$a+a.
BL'e,aron a' otro eEtremo de 6rancia" con $$ G'timo$ centa-o$ comido$ (or e' -ia<e" * a''! encontrar!an
otra -e=" con nom+re$ di5erente$" a' mi$mo cra" a' mi$mo rector" a' mi$mo (re5ectoC Todo$" &a$ta e'
mini$tro" eran como 'o$ e$'a+one$ de e$a cadena a+rmadora. Ha 'e &a+!an &ec&o na ad-ertencia" de$($
&a+r!a otra$. KH 'e,oL H en na e$(ecie de a'cinaci)n $e -io caminando (or n ,ran camino" con na +o'$a
a 'a e$(a'da" a?e''o$ a 'o$ ?e ama+a a' 'ado de ' * con 'a mano tendida &acia e' coc&e de (o$ta$.
87
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
En e$e momento" $ m<er" en 'a cocina" 5e (re$a de na ?inta de to$" e' recin nacido $e ($o a c&i''ar *
e' cr!o ''ora+a.
A B.o+re$ ni@o$C Adi<o e' $acerdote con -o= d'ce. Entonce$ e' (adre e$ta'') en $o''o=o$.
A BS!" $!C BTodo 'o ?e ?ieranC
ACento con e''o Are$(ondi) e' cra. H cando &+o &ec&o na re-erencia/ ASe@ore$" ten,an +ena$
noc&e$.
E' mae$tro de e$ce'a (ermanec!a con 'a cara entre 'a$ mano$. Rec&a=) a #o-ard.
ABNo" d<emeC BTen,o ,ana$ de re-entarC BSo* n mi$era+'eC
Lo$ do$ ami,o$ -o'-ieron a $ ca$a 5e'icit4ndo$e (or $ inde(endencia. E' (oder de' c'ero 'o$ a$$ta+a.
A&ora $e 'o em('ea+a (ara con$o'idar e' orden $ocia'. La Re(G+'ica i+a a de$a(arecer (ronto.
Tre$ mi''one$ de e'ectore$ 5eron eEc'ido$ de' $a'ario ni-er$a'. La 5ian=a de 'o$ (eri)dico$ 5e
amentada" $e re$ta+'eci) 'a cen$ra. Se e$ta+a contra e' 5o''et!n" a 'a 5i'o$o5!a c'4$ica $e 'a con$idera+a
(e'i,ro$a" 'o$ +r,e$e$ (redica+an e' do,ma de 'o$ intere$e$ materia'e$" * e' (e+'o (arec!a contento.
E' de' cam(o -o'-!a a $$ anti,o$ amo$.
E' $e@or de 6a-er,e$" ?e ten!a (ro(iedade$ en e' Ere" 5e ''e-ado a 'a Le,i$'atra * $ ree'ecci)n (ara e'
Conce<o 3enera' de Ca'-ado$ e$ta+a a$e,rada de antemano. Con$ider) o(ortno o5recer na comida a 'o$
nota+'e$ de 'a comarca.
E' -e$t!+'o en e' ca' tre$ criado$ e$(era+an (ara tomar'e$ 'o$ ,a+ane$" e' +i''ar * 'o$ do$ $a'one$
$e,ido$" 'a$ ('anta$ en 'o$ <arrone$ de 'a C&ina" 'o$ +ronce$ en 'a$ c&imenea$" 'a$ -ari''a$ de oro en e'
arte$onado" 'o$ (e$ado$ cortinado$" 'o$ am('io$ $i''one$" todo e$e '<o 'o$ &a'a,) inmediatamente como na
corte$!a (ara con e''o$2 * a' entrar en e' comedor" con e' e$(ect4c'o de 'a me$a c+ierta de carne$ en
+ande<a$ de ('ata" con 'a &i'era de -a$o$ de'ante de cada ('ato" 'o$ 5iam+re$ a?! * a''4 * n $a'm)n en e'
medio" todo$ 'o$ ro$tro$ $e i'minaron.
Eran dieci$iete" inc'ido$ do$ im(ortante$ a,ric'tore$" e' $+(re5ecto de #a*eE * n indi-ido de
C&er+or,. E' $e@or de 6a-er,e$ ro,) a $$ in-itado$ ?e di$c'(a$en a 'a conde$a" (o$trada (or na
<a?eca2 * 'e,o de e'o,iar 'a$ (era$ * 'a$ -a$ ?e $e a(i'a+an en catro ce$to$" en 'o$ 4n,'o$" $e &a+') de
'a ,ran noticia/ e' (ro*ecto de n de$em+arco en In,'aterra a car,o de C&an,arnier.
%ertaE 'o de$ea+a (or $er $o'dado" e' cra (or odio a 'o$ (rote$tante$ * 6orea (or?e $er!a +ene5icio$o
(ara e' comercio.
AB>$tede$ eE(re$an $entimiento$ de 'a Edad MediaC Adi<o .cc&et.
ABLa Edad Media ten!a co$a$ +ena$C Are$(ondi) Mare$cotA. .or e<em('o" ne$tra$ catedra'e$...
ABSin em+ar,o" $e@or" 'o$ a+$o$...C
ANo im(orta. La re-o'ci)n no &+iera ''e,ado...
A BA&" 'a re-o'ci)nC BE$a e$ 'a de$,raciaC Adi<o e' ec'e$i4$tico $$(irando.
A B.ero todo e' mndo a*d) a &acer'a * di$cG'(eme" $e@or conde" B&a$ta 'o$ mi$mo$ no+'e$" con $
a'ian=a con 'o$ 5i')$o5o$C
A BH ? ?iere $tedC BLi$ Q7III 'e,a'i=) 'a eE(o'iaci)nC De$de entonce$ e' r,imen (ar'amentario no$
mina 'a$ +a$e$...
A(areci) n ro$+i5 * drante a',no$ minto$ $)'o $e o*) e' rido de 'o$ tenedore$ * de 'a$ mand!+'a$"
<nto con 'o$ (a$o$ de 'o$ $ir-iente$ * e$ta$ do$ (a'a+ra$ re(etida$ na * otra -e=/ MadeiraC BSaterne$C
E' $e@or de C&er+or, 5e ?ien reand) 'a con-er$aci)n. KC)mo detener$e en medio de 'a (endiente
&acia e' a+i$moL
88
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AEntre 'o$ atenien$e$ Adi<o Mare$cotA entre 'o$ atenien$e$" con 'o$ ca'e$ e$tamo$ re'acionado$. So')n
$ometi) a 'o$ dem)crata$ e'e-ando e' em(adronamiento e'ectora'.
AMe<or $er!a Adi<o %re'A $(rimir 'a C4mara2 Btodo e' de$orden -iene de .ar!$C
A BDe$centra'icemo$C Adi<o e' notario. ABAm('iamenteC Aa,re,) e' conde.
Se,Gn 6orea 'a comna de+!a $er de@a a+$o'ta" a' ,rado de cerrar $$ camino$ a 'o$ -ia<ero$ $i 'o
<=,a+a con-eniente.
H mientra$ 'o$ ('ato$ $e $ced!an A(o''o con $a'$a" can,re<o$" &on,o$" en$a'ada de 'e,m+re$" a'ondra$
a$ada$ A$e tocaron mc&o$ tema$/ e' me<or $i$tema im(o$iti-o" 'a$ -enta<a$ de' c'ti-o en ,ran e$ca'a" 'a
a+o'ici)n de 'a (ena de merte * e' (re5ecto no o'-id) citar e$a 5ra$e encantadora de n &om+re de in,enio/
BFe comiencen 'o$ $e@ore$ a$e$ino$C
#o-ard e$ta+a $or(rendido (or e' contra$te de 'a$ co$a$ ?e 'o rodea+an con 'o ?e $e dec!a" (or?e
$iem(re (arece ?e 'a$ (a'a+ra$ de+en e$tar de acerdo con 'o$ am+iente$ * 'o$ a'to$ tec&o$ (arecer!an e$tar
&ec&o$ (ara 'a$ a'ta$ idea$. Sin em+ar,o" cando ''e,aron 'o$ (o$tre$ e$ta+a ro<o * entre-e!a 'a$ com(otera$
como en medio de na nie+'a.
Se &a+!a +e+ido -ino de #rdeo$" de #or,o@a * de M4'a,a... E' $e@or de 6a-er,e$" ?e $a+!a con ?iene$
trata+a" &i=o de$corc&ar +ote''a$ de c&am(a@a. Lo$ in-itado$ +e+ieron * +rindaron (or e' +en Eito de 'a$
e'eccione$ * eran m4$ de 'a$ tre$ cando (a$aron a' $a')n de 5mar (ara tomar e' ca5.
>na caricatra de' <$arivari $e me=c'a+a en na me$a con nGmero$ de )l FniversoG re(re$enta+a a n
cidadano a' ca'" (or entre 'o$ 5a'done$ de 'a 'e-ita" 'e $a'!a na co'a terminada en n o<o. Mare$cot dio 'a
eE('icaci)n corre$(ondiente * todo$ rieron mc&o.
#e+!an 'icore$ * 'a ceni=a de 'o$ ci,arro$ ca!a en e' ta(i=ado de 'o$ me+'e$. E' a+ate" ?eriendo
con-encer a 3ir+a'" atac) a 7o'taire. Co'on $e drmi). E' $e@or de 6a-er,e$ con5e$) $ de-oci)n (or
C&arn+ord.
ALa$ a+e<a$ con5irman a 'a monar?!a.
AB.ero 'a$ &ormi,a$ a 'a Re(G+'icaC
.or 'o dem4$" a' mdico a?e''o *a no 'e im(orta+a.
ABTiene $ted ra=)nC Adi<o e' $+(re5ectoA BLa 5orma de ,o+ierno im(orta (ocoC
ASiem(re ?e &a*a 'i+ertad Ao+<et) .cc&et.
A>n &om+re &one$to no 'a nece$ita Are('ic) 6oreaA. Ho no di,o di$cr$o$" no $o* (eriodi$ta B* $o$ten,o
?e 6rancia ?iere $er ,o+ernada con mano de &ierroC
Todo$ rec'ama+an n Sa'-ador.
H a' $a'ir #o-ard * .cc&et o*eron a' $e@or de 6a-er,e$ ?e 'e dec!a a' a+ate Je5ro*/
A%a* ?e re$ta+'ecer 'a o+ediencia. BLa atoridad mere $i $e 'a di$cteC BE' derec&o di-ino" $)'o &a* e$oC
AB.er5ectamente" $e@or condeC
Lo$ (4'ido$ ra*o$ de n $o' de oct+re $e tend!an (or detr4$ de 'o$ +o$?e$2 $o('a+a n -iento &Gmedo *
caminando $o+re 'a$ &o<a$ $eca$ re$(ira+an como 'i+erado$.
Todo 'o ?e no &a+!an (odido decir $r,i) como eEc'amacione$/
ABF idiota$C BF rindadC KC)mo ima,inar tanto em(ecinamientoL En (rimer ',ar K? $i,ni5ica e'
derec&o di-inoL
E' ami,o de Dmoc&e'" e$e (ro5e$or ?e 'o$ &a+!a e$c'arecido acerca de e$ttica" re$(ondi) a $ (re,nta
con na carta de erdito.
ALa teor!a de' derec&o di-ino 5e 5orm'ada (or e' in,'$ 6i'mer drante e' reinado de Car'o$ II.
DE$ a$!/
89
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
DE' Creador dio a' (rimer &om+re 'a $o+eran!a de' mndo. E''a 5e tran$mitida a $$ de$cendiente$2 * e'
(oder de' Re* emana de Dio$.
VDE' e$ $ ima,enV" e$cri+e. La atoridad D\terna aco$tm+ra a' mando de na $o'a (er$ona. Lo$ re*e$
5eron &ec&o$ $e,Gn e' mode'o ?e de(aran 'o$ (adre$.
DLocNe re5ta e$ta doctrina. E' (oder (aterno $e di$tin,e de' mon4r?ico" (e$ toda (er$ona tiene $o+re
$$ &i<o$ el mi$mo derec&o ?e e' monarca $o+re 'o$ $*o$. La rea'e=a eEi$te $)'o (or e'ecci)n (o('ar"
e'ecci)n ?e era e-ocada en 'a ceremonia de 'a coronaci)n" en 'a ?e do$ o+i$(o$ mo$tra+an e' Re* *
(re,nta+an a 'o$ no+'e$ * a 'o$ cam(e$ino$ $i 'o ace(ta+an como ta'.
DVE$ decir ?e e' .oder -iene de' (e+'o. E$te tiene derec&o de &acer todo 'o ?e ?ieraV" dice %e'-eti$/
Vde cam+iar $ con$titci)nV" dice 7atte'2 Vde re+e'ar$e contra 'a in<$ticiaV" a5irman 3'ate*" %otrnan" Ma+'*"
etctera2 * Santo Tom4$ de A?ino 'o atori=a a 'i+erar$e de n tirano. H &a$ta $e 'o (ede di$(en$ar de tener
ra=)n" $e,Gn Jrie.
A$om+rado$ (or e' aEioma" recrrieron a' <ontrato So!ial de Ro$$ea.
.cc&et ''e,) &a$ta e' 5ina'" 'e,o" con 'o$ o<o$ cerrado$ * 'a ca+e=a ec&ada &acia atr4$" &i=o e' an4'i$i$.
ASe $(one na con-enci)n (or 'a ca' e' indi-ido ena<ena $ 'i+ertad. E' .e+'o" (or $ (arte" $e
com(romet!a a de5ender'o de 'a$ de$i,a'dade$ de 'a Natra'e=a * 'o &ac!a (ro(ietario de 'a$ co$a$ de 'a$
ca'e$ era de(o$itario.
AKD)nde e$t4 'a (re+a de' contratoL
A BEn nin,na (arteC H 'a comnidad no o5rece nin,na ,arant!a. Lo$ cidadano$ $e oc(ar4n
eEc'$i-amente de (o'!tica" (ero como 'o$ o5icio$ $on nece$ario$" Ro$$ea acon$e<a 'a e$c'a-itd. La$
ciencia$ &an (erdido a' ,nero &mano. E' teatro e$ corr(tor" e' dinero 5ne$to2 * e' E$tado de+e im(oner
na re'i,i)n" $o (ena de merte.
ABC)mo A$e di<eronA BE$e e$ e' dio$ de' 98" e' (ont!5ice de 'a democraciaC
Todo$ 'o$ re5ormadore$ 'o co(iaron2 * $e (rocraron e' )&amen del so!ialismo de Morant.
En e' ca(!t'o (rimero $e eE(one 'a doctrina $an$imoniana. En 'a cima e$t4 e' ?adre, (a(a * em(erador a
'a -e=. A+o'ici)n de 'a &erencia" todo$ 'o$ +iene$ me+'e$ e inme+'e$ com(onen n 5ondo $ocia' ?e $er4
eE('otado <er4r?icamente. Lo$ ind$tria'e$ admini$trar4n 'a 5ortna (G+'ica. .ero Bno &a* nada ?e temerC
(e$ $e tendr4 como <e5e a Da?e' ?e m4$ amaD.
6a'ta na co$a" 'a M<er. De 'a ''e,ada de 'a M<er de(ende 'a $a'-aci)n de' mndo.
ANo com(rendo.
ABNi *oC
H a+ordaron e' 5rieri$mo.
Toda$ 'a$ de$,racia$ (ro-ienen de 'a coacci)n. Fe 'a Atracci)n $ea 'i+re * &a+r4 Armon!a.
Ne$tra a'ma encierra doce (a$ione$ (rinci(a'e$" cinco e,o!$ta$" catro an!mica$" tre$ di$tri+ti-a$. La$
(rimera$ conciernen a' indi-ido" 'a$ $i,iente$ a 'o$ ,r(o$ * 'a$ G'tima$ a 'o$ ,r(o$ de ,r(o$ o $erie$"
c*o con<nto e$ 'a 6a'an,e" $ociedad de mi' oc&ocienta$ (er$ona$ ?e &a+itan n (a'acio. Toda$ 'a$
ma@ana$ 'o$ tra+a<adore$ $on ''e-ado$ a' cam(o en coc&e * tra!do$ toda$ 'a$ tarde$. Se ''e-an e$tandarte$" $e
or,ani=an 5ie$ta$" $e comen (a$te'e$. Toda m<er" $i 'o de$ea" (o$ee tre$ &om+re$" e' marido" e' amante * e'
,enitor. .ara 'o$ $o'tero$ $e in$tit*e e' +a*aderi$mo.
A BE$o me ,$taC Adi<o #o-ard * $e en5ra$c) en 'o$ $e@o$ de' mndo arm)nico.
La re$taraci)n de 'o$ c'ima$ &ar!a a 'a tierra m4$ +e''a * 'a cr=a de 'a$ ra=a$ m4$ 'ar,a 'a -ida &mana.
Se diri,ir4n 'a$ n+e$ como a&ora $e &ace con e' ra*o * ''o-er4 de noc&e en 'a$ cidade$" (ara 'a-ar'a$. Lo$
na-!o$ atra-e$ar4n 'o$ mare$ (o'are$ de$&e'ado$ +a<o 'a$ arora$" +orea'e$ A(e$ todo $e (rodce (or 'a
90
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
con<nci)n de do$ 5'ido$" mac&o * &em+ra" ?e +rotan de 'o$ (o'o$A * 'a$ arora$ +orea'e$ $on n $!ntoma
de' ce'o de' ('aneta" na emi$i)n (ro'!5ica.
ABE$o me $(eraC Adi<o .cc&et.
A(arte Saint Sim)n * 6orier" e' (ro+'ema $e redce a ce$tione$ de $a'ario.
Loi$ #'anc" en inter$ de 'o$ o+rero$" ?iere a+o'ir e' comercio eEterior2 La 6are''e ?e $e ,ra-en 'a$
m4?ina$ con im(e$to$2 otro" ?e $e de$,ra-en 'a$ +e+ida$ o ?e $e re&a,an 'a$ co5rad!a$ o ?e $e
di$tri+*a $o(a. .rod&on ima,in) na tari5a ni5orme * rec'am) (ara e' e$tado e' mono(o'io de' a=Gcar.
AT$ $ocia'i$ta$ Adec!a #o-ardA (iden $iem(re 'a tiran!a.
AB.ero noC
ABC'aro ?e $!C
A BEre$ a+$rdoC
A BH tG me irrita$C
Se &icieron en-iar 'a$ o+ra$ de 'a$ ca'e$ conoc!an $)'o 'o$ re$Gmene$. #o-ard $e@a') -ario$ (a$a<e$ *
mo$tr4ndo'o$ dec!a/
ABLee tG mi$moC No$ (ro(onen como e<em('o a 'o$ e$enio$" a 'o$ &ermano$ mora-o$" a 'o$ <e$ita$ de'
.ara,a* * &a$ta a' r,imen de 'a$ (ri$ione$.
Entre 'o$ icario$ $e come en -einte minto$ * 'a$ m<ere$ dan a '= en e' &o$(ita'. En canto a 'o$ 'i+ro$"
e$t4 (ro&i+ido im(rimir'o$ $in atori=aci)n de 'a Re(G+'ica.
A.ero Ca+et e$ n idiota.
AA&ora -eamo$ a Saint Sim)n/ 'o$ (+'ici$ta$ $ometer4n $$ tra+a<o$ a 'a con$ideraci)n de n comit de
ind$tria'e$.
H a .ierre LeroE/ 'a 'e* o+'i,ar4 a 'o$ cidadano$ a o!r a n orador.
H a A,$to Comte/ 'o$ $acerdote$ edcar4n a 'a <-entd" diri,ir4n toda$ 'a$ o+ra$ de' e$(!rit * &ar4n
?e e' .oder $e com(rometa a re,'ar 'a (rocreaci)n.
E$o$ docmento$ a5'i,ieron a .cc&et. A 'a noc&e" drante 'a cena" re('ic)/
ACon-en,o en ?e 'o$ to(i$ta$ tienen co$a$ rid!c'a$. Sin em+ar,o" merecen ne$tro amor. Lo e$(anto$o
de' mndo 'o$ de$con$o'a+a * (ara &acer'o m4$ &ermo$o 'o &an (adecido todo. Recerda a Moro deca(itado"
a Cam(ane''a $iete -ece$ tortrado" #onarroti con na cadena a'rededor de' (e$ce=o" Saint Sim)n
a('a$tado (or 'a mi$eria * mc&o$ otro$ an. B%+ieran (odido -i-ir tran?i'o$C B.ero no" and-ieron $
camino" con 'a ca+e=a er,ida" como &roe$C AKTG cree$ ?e e' mndo cam+iar4 ,racia$ a 'a$ teor!a$ de n
$e@orL Are('ic) #o-ard.
A BF im(ortaC Adi<o .cc&etA. BHa e$ &ora de ?e de<emo$ de (drirno$ &ndido$ en e' e,o!$moC
#$?emo$ e' me<or $i$tema.
AEntonce$ Kcenta$ con encontrar'oL ABSe,ramenteC AKTGL
H #o-ard 5e (re$a de na ri$a ?e &ac!a ?e $$ &om+ro$ * $ +arri,a $a'ta$en a' com(4$. M4$ ro<o ?e
'a$ merme'ada$" con $ $er-i''eta en 'a aEi'a" re(et!a/ BA&" a&" a&C de na manera irritante.
.cc&et $a'i) de 'a &a+itaci)n dando n 5erte (orta=o.
3ermaine and-o ''am4ndo'o (or toda 'a ca$a" &a$ta ?e (or 5in $e 'o de$c+ri) en e' 5ondo de $
&a+itaci)n" en na (o'trona" $in 5e,o ni -e'a * con e' ,orro &a$ta 'a$ ce<a$. No e$ta+a en5ermo2 $e &a+!a
$mido en re5'eEione$.
Cando 'a di$c$i)n ?ed) atr4$" reconocieron ?e $$ e$tdio$ carec!an de a',o +4$ico/ 'a econom!a
(o'!tica.
91
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
%icieron a-eri,acione$ acerca de 'a o5erta * 'a demanda" de' ca(ita' * de' a'?i'er" de 'a im(ortaci)n * de
'a (ro&i+ici)n.
>na noc&e .cc&et 5e de$(ertado (or e' cr<ido de na +ota en e' corredor. La -!$(era" como de
co$tm+re" ' mi$mo &a+!a corrido todo$ 'o$ cerro<o$. L'am) a #o-ard ?e dorm!a (ro5ndamente.
.ermanecieron inm)-i'e$ de+a<o de $$ co+i<a$. E' rido no $e o*) m4$.
Cando interro,aron a 'o$ $ir-iente$ $to$ di<eron ?e no &a+!an o!do nada.
.ero (a$e4ndo$e (or $ <ard!n ad-irtieron" en medio de n cantero" cerca de 'a +a'a$trada" 'a &e''a de n
=a(ato * &a+!a do$ +arrote$ de' -a''ado roto$. A',ien &a+!a tre(ado (or a&!" e-identemente.
%a+!a ?e (re-enir a' ,arda rra'. Como $te no e$ta+a en 'a mnici(a'idad" .cc&et 5e a 'o de'
a'macenero.
H Ka ?in -io en 'a tra$tienda" a' 'ado de .'ac?e-ent" entre 'o$ +e+edore$L BA 3or,C 3or, tra<eado
como n +r,$ * con-idando a 'o$ (re$ente$.
E' encentro era in$i,ni5icante. .ronto ''e,aron a 'a ce$ti)n de' .ro,re$o. #o-ard no a+ri,a+a nin,na
dda en 'o concerniente a' cam(o cient!5ico. .ero en 'iteratra todo e$ meno$ c'aro * an?e e' +iene$tar
amenta" e' e$('endor de 'a -ida &a de$a(arecido.
.cc&et" (ara con-encer'o" tom) n (eda=o de (a(e'.
ATra=) na '!nea ond'ada en $entido o+'ico. Lo$ ?e 'a recorrieran cada -e= ?e de$ciende no -er!an e'
&ori=onte. .ero $e 'e-anta" $in em+ar,o" * a (e$ar de $$ rodeo$ a'can=ar4n 'a cima. E$a e$ 'a ima,en de'
.ro,re$o.
La $e@ora #ordin entr).
Era e' 8 de diciem+re de 18X1. La $e@ora tra!a e' diario.
Le*eron m* r4(idamente" no a' 'ado de otro" e' L'amamiento a' (e+'o" 'a di$o'ci)n de 'a C4mara" e'
a(re$amiento de 'o$ di(tado$.
.cc&et $e ($o (4'ido" #o-ard mir) a 'a -ida.
AKC)moL KNo dicen nadaL
AKF ?iere $ted ?e &a,aL
O'-ida+an o5recer'e n a$iento.
AHo ?e -ine cre*endo ?e 'e$ $er!a ('acentero. BA&" $tede$ no e$t4n m* ama+'e$ &o*C
H $a'i) di$,$tada (or 'a de$corte$!a.
La $or(re$a 'o$ &a+!a de<ado mdo$. De$($ 5eron a' (e+'o a (ro(a,ar $ indi,naci)n.
Mare$cot" ?e 'o$ reci+i) en medio de 'o$ contrato$" (en$a+a de otra manera. E' (a'a+rer!o de 'a C4mara
$e &a+!a terminado" ,racia$ a' cie'o. De$de a&ora $e &ar!a na (o'!tica (r4ctica.
#e'<am+e i,nora+a 'o$ acontecimiento$ *" (or otra (arte" 'e im(orta+an n comino.
Cerca de 'e$ %a''e$ arre$taron a 7acor+ei'.
E' mdico e$ta+a de -e'ta de todo e$o.
ACometen n error a' (reoc(ar$e.
6orea (a$) a' 'ado de e''o$ diciendo con eE(re$i)n $arc4$tica/
A BSe &ndieron 'o$ dem)crata$C
H e' Ca(it4n" de' +ra=o de 3ir+a'" ,rit) de$de 'e<o$/
A B7i-a e' Em(eradorC
.ero .etit ten!a ?e com(render'o$ * cando #o-ard ,o'(e) a 'a -entana e' mae$tro de e$ce'a a+andon)
$ c'a$e.
92
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A ' 'e (arec!a eEtremadamente raro ?e T&ier$ e$t-ie$e en (ri$i)n.
E$o -en,a+a a' (e+'o.
ABA&" a&" $e@ore$ di(tado$C BLe$ ''e,) e' trnoC
E' tiroteo de 'o$ +'e-are$ cont) con 'a a(ro+aci)n de C&a-i,no''e$. BFe no &a*a ,racia (ara 'o$ -encido$
ni (iedad (ara 'a$ -!ctima$C De$de e' momento ?e no $e re+e'a e$ n cana''a.
ABA,rade=camo$ a 'a .ro-idenciaC Adec!a e' craA. H de$($ de e''a" a Loi$ #ona(arte. BE$t4 rodeado
(or 'o$ &om+re$ m4$ di$tin,ido$C E' conde de 6a-er,e$ $er4 $enador.
A' otro d!a reci+ieron 'a -i$ita de .'ac?e-ent. Lo$ $e@ore$ &a+!an &a+'ado dema$iado. Lo$ in$ta+a a ?e
ca''aran.
AKFiere$ $a+er mi o(ini)nL Adi<o .cc&etA. .e$to ?e 'o$ +r,e$e$ $on 5eroce$" 'o$ o+rero$
en-idio$o$" 'o$ cra$ $er-i'e$ * ?e e' (e+'o" (or 5in" ace(ta a todo$ 'o$ tirano$ con ta' ?e $e 'o de<e meter
e' &ocico en e' ('ato" Na(o'e)n &i=o +ien. BF 'o amordace" 'o (i$otee * 'o eEtermineC BNnca $er4
dema$iado (ara $ odio de' derec&o" $ co+ard!a" $ ine(titd * $ ce,eraC
#o-ard (en$a+a/
A BA&" e' (ro,re$o2 ? +romaC A* a,re,)A/ H 'a (o'!tica Bna &ermo$a (or?er!aC
A BNo e$ na cienciaC Are$(ondi) .cc&etA. E' arte mi'itar e$ me<or. Se (re- 'o ?e rea'mente $cede.
Tendr!amo$ ?e meterno$ en e$o.
ABNo" ,racia$C Are$(ondi) #o-ardA. Todo me de$a,rada. 7endamo$ me<or ne$tra ca$c&a * -a*4mono$
a' Dia+'o" con 'o$ $a'-a<e$.
A BComo ?iera$C
En e' (atio" M'ie $aca+a a,a.
La +om+a de madera ten!a na 'ar,a (a'anca. .ara &acer'a +a<ar $e do+'a+a (or 'a cintra * entonce$ $e
-e!an $$ media$ a='e$ &a$ta 'a a'tra de 'a$ (antorri''a$. De$($" con n adem4n r4(ido" 'e-anta+a $
+ra=o derec&o" a' mi$mo tiem(o ?e -o'-!a n (oco 'a ca+e=a2 * .cc&et" a' mirar'a" $ent!a a',o de m*
ne-o" n encantamiento" n ('acer in5inito.
7
D!a$ tri$te$ comen=aron.
Ha no e$tdia+an" (or miedo a 'a$ dece(cione$2 'o$ &a+itante$ de C&a-i,no''e$ $e a(arta+an de e''o$2 'o$
diario$ to'erado$ no dec!an nada * $ $o'edad era (ro5nda" $ ocio$idad com('eta.
A -ece$ a+r!an n 'i+ro * 'o -o'-!an a cerrar. K.ara ?L Otro$ d!a$ $e 'e$ ocrr!a 'a idea de 'im(iar e'
<ard!n" (ero a' ca+o de n carto de &ora $e $ent!an 5ati,ado$2 o i+an a -er $ ,ran<a * -o'-!an a$?eado$2 o $i
no $e oc(a+an de 'a ca$a" (ero 3ermaine $e de$&ac!a en 'amento$ * entonce$ de$i$t!an.
#o-ard ?i$o &acer e' cat4'o,o de' m$eo * decidi) ?e a?e''a$ c&c&er!a$ eran e$tG(ida$. .cc&et
(idi) (re$tada 'a e$co(eta de Lan,'oi$ (ara tirar'e a 'a$ a'ondra$" (ero e' arma e$ta'') a' (rimer tiro * ca$i 'o
mata.
A$! -i-!an en medio de e$e &a$t!o de' cam(o" tan (e$ado cando e' cie'o +'anco a('a$ta con $ monoton!a
a n cora=)n $in e$(eran=a. Se e$cc&a e' (a$o de n &om+re con =eco$ ?e co$tea e' mro" o 'a$ ,ota$ de
''-ia ?e caen de' tec&o a' $e'o. De tiem(o en tiem(o" na &o<a merta -iene a ro=ar e' -idrio" 'e,o
re-o'otea" $e -a. E' -iento trae con5$o$ $one$ de cam(ana. En e' 5ondo de' e$ta+'o m,e na -aca.
93
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#o$te=a+an" e' no 5rente a' otro" con$'ta+an e' ca'endario" mira+an e' re'o<" e$(era+an 'a$ comida$2 B* e'
&ori=onte era $iem(re e' mi$moC E' cam(o en5rente" 'a i,'e$ia a 'a derec&a" a 'a i=?ierda n te')n de 4'amo$2
$$ co(a$ $e +a'ancea+an en 'a +rma" (er(etamente" de manera 'amenta+'e.
La$ co$tm+re$ ?e &a+!an ''e,ado a to'erar 'o$ &ac!an $5rir a&ora. .cc&et $e torna+a inc)modo con $
man!a de (oner $ (a@e'o en e' mante'. #o-ard no $e de$(rend!a de 'a (i(a * &a+'a+a contone4ndo$e. Se
$$cita+an di$c$ione$ acerca de 'o$ ('ato$ o de 'a ca'idad de 'a manteca. E$ta+an <nto$ (ero (en$a+an en
co$a$ di5erente$.
>n &ec&o &a+!a tra$tornado a .cc&et.
Do$ d!a$ de$($ de' tm'to en C&a-i,no''e$" cando $e (a$ea+a con $ de$en,a@o (o'!tico" ''e,) a n
camino c+ierto (or 5rondo$o$ o'mo$ * o*) a $$ e$(a'da$ na -o= ?e ,rita+a/
A BDetenteC
Era 'a $e@ora Ca$ti''on. Corr!a de$de e' otro 'ado * no 'o &a+!a -i$to. >n &om+re ?e camina+a de'ante de
e''a $e -o'-i). Era 3or,. Se encontraron a na toe$a de .cc&et. La &i'era de 4r+o'e$ 'o$ $e(ara+a de '.
AKE$ ciertoL Adi<o e''aA. K7a$ a (e'earL
.cc&et $e meti) en e' 5o$o" (ara e$cc&ar de$de a''!.
AH +eno" $! Are$(ondi) 3or,A. B7o* a (e'earC KH e$o ? te &aceL
ABH 'o (re,ntaC AeEc'am) e''a" retorcindo$e 'o$ +ra=o$A. .ero K$i te matan" mi amorL BO&" ?dateC
H $$ o<o$ a='e$" m4$ aGn ?e $$ (a'a+ra$" 'e $('ica+an.
ABD<ame tran?i'oC Ten,o ?e irme. E''a ri)" $arc4$tica * co'rica. ABLa otra te 'o (ermite" e&C
A BNo &a+'e$ m4$C
E' 'e-ant) $ (@o a(retado.
ABNo" ami,o m!o" noC Me ca''o" no di,o nada.
H ,re$a$ '4,rima$ corr!an (or $$ me<i''a$ &a$ta 'o$ ('ie,e$ de $ ,or,era.
Era mediod!a. E' $o' +ri''a+a en e' cam(o c+ierto (or e' tri,o amari''o. A 'o 'e<o$ 'a ca(ota de n coc&e $e
de$'i=a+a 'entamente. >n $o(or in-ad!a e' aire" no $e o!a ni n ,rito de (4<aro" ni n =m+ido de in$ecto.
3or, &a+!a cortado na -ara * 'e ra$(a+a 'a corte=a. La $e@ora Ca$ti''on no 'e-anta+a 'a ca+e=a. La (o+re
m<er (en$a+a en 'o -ano de $$ $acri5icio$" en 'a$ deda$ ?e &a+!a (a,ado" en 'o$ com(romi$o$ contra!do$"
en $ re(taci)n (erdida. En ',ar de ?e<ar$e 'e record) 'o$ (rimero$ tiem(o$ de $ amor" cando i+a toda$
'a$ noc&e$ a encontrar$e con ' en e' ,ranero2 * tanto ?e na noc&e" $ marido" cre*endo ?e era n 'adr)n"
'e di$(ar) n (i$to'eta=o (or 'a -entana. La +a'a e$ta+a toda-!a en 'a (ared.
AEn e' mi$mo momento ?e te conoc! me (areci$te &ermo$o como n (r!nci(e. BAmo t$ o<o$" t -o=" t
andar" t o'orC AH a,re,)" m4$ +a<oA/ BE$to* 'oca (or tiC
E' $onre!a" &a'a,ado en $ amor (ro(io.
E''a 'o tom) con 'a$ do$ mano$ (or 'o$ co$tado$ * ec&) 'a ca+e=a &acia atr4$" como en actitd de
adoraci)n.
ABMi ?erido cora=)nC BMi ?erido amorC BMi a'maC BMi -idaC B7amo$" &a+'aC KF ?iere$L KDineroL
BSe encontrar4C
BMe e?i-o?C BTe a+rr!a" (erd)nameC BEnc4r,a'e tra<e$ a' $a$tre" +e+e c&am(a@a" -ete de <er,a2 te 'o
(ermito todo" todoC AH mrmr) con n e$5er=o $(remoA/ B%a$ta a e''a" con ta' ?e -e'-a$ a m!C
E' $e inc'in) &acia $ +oca" con n +ra=o a'rededor de 'a cintra (ara im(edir ?e ca*era" * e''a +a'+c!a/
A BFerido cora=)nC BFerido amorC BF &ermo$o ere$" Dio$ m!o" ? &ermo$o ere$C
.cc&et inm)-i' * con 'a tierra de' 5o$o a 'a a'tra de' ment)n" 'o$ e$cc&a+a <adeante.
94
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A BNada de 5'a?e=a$C Adi<o 3or,A. BA -er $i (ierdo 'a di'i,encia" toda-!aC BSe (re(ara na +ena re-e'ta
* *o e$to* metidoC Dame die= centa-o$ (ara (a,ar'e na co(a a' condctor.
E''a $ac) cinco 5ranco$ de' +o'$o.
A.ronto me 'o$ de-o'-er4$. Ten n (oco de (aciencia. .ien$a n (oco en c4nto tiem(o &ace ?e e$t4
(ara'i=ado. BH $i tG ?iere$ iremo$ a 'a ca(i''a de 'a CroiE Jan-a' * a''!" amor m!o" <rar ante 'a Santa 7ir,en
?e me ca$ar conti,o cando ' &a*a mertoC
ABE&" no $e mere m4$" t maridoC
3or, *a $e i+a" (ero e''a 'o a'can=) * $e a5err) a $$ &om+ro$.
ABD<ame ir conti,oC BSer t $ir-ientaC Nece$ita$ a a',ien. BNo te -a*a$" no me de<e$C BAnte$ (re5iero
morirC BM4tameC
Se arra$tra+a de rodi''a$ tratando de tomar'e 'a$ mano$ (ara +e$ar'a$2 'a co5ia $e 'e ca*)" de$($ 'a
(eineta * $$ ca+e''o$ corto$ $e e$(arcieron. E$ta+an +'anco$ de+a<o de 'a$ ore<a$ * como e''a 'o $acd!a de
a+a<o a arri+a" $o''o=ando" con $$ (4r(ado$ ro<o$ * $$ 'a+io$ tme5acto$" '" (re$a de 'a eEa$(eraci)n" 'a
rec&a=).
A BA5era" -ie<aC #ena$ noc&e$.
E''a $e 'e-ant)" arranc) 'a cr= de oro ?e (end!a de $ ce''o * 'a arro<) &acia '/
A BToma" cana''aC
3or, $e a'e<a+a ,o'(eando con $ ramita 'a$ &o<a$ de 'o$ 4r+o'e$.
La $e@ora Ca$ti''on *a no ''ora+a. Con 'a mand!+'a ca!da * 'a$ ((i'a$ a(a,ada$" (ermaneci) $in &acer n
mo-imiento" (etri5icada (or 'a de$e$(eraci)n2 *a no era n $er" $ino na co$a en rina$.
Lo ?e aca+a+a de $or(render era (ara .cc&et como e' de$c+rimiento de n mndo Bde todo n
mndoC ''eno de re$('andore$ de$'m+rante$" de 5'oracione$ de$ordenada$" de ocano$" de tem(e$tade$" de
te$oro$ * de a+i$mo$ de na (ro5ndidad in5inita. Da+a miedo" (ero ? im(orta+a. .en$) en e' amor *
am+icion) $entir'o como e''a" in$(irar'o como '.
No o+$tante" eEecra+a a 3or, * en e' cer(o de ,ardia 'e &a+!a co$tado n e$5er=o no traicionar'o.
E' amante de 'a $e@ora Ca$ti''on 'o &mi''a+a con $ 5i,ra de',ada" $$ ri=o$ en 'a$ $iene$" $ +ar+a
5rondo$a" $ aire de con?i$tador. S ca+e''era" en cam+io" 'a de '" $e (e,a+a a $ cr4neo como na (e'ca
mo<ada" $ tor$o en $ &o(a'anda (arec!a na 'ar,a a'mo&ada" 'e 5a'ta+an do$ canino$ * $ $em+'ante era
$e-ero. Le (arec!a ?e e' cie'o era in<$to" $e $ent!a como de$&eredado * $ ami,o no 'o ?er!a m4$. #o-ard
'o a+andona+a toda$ 'a$ noc&e$.
De$($ de 'a merte de $ m<er" nada 'e &+ie$e im(edido tomar otra ?e a&ora 'o mimar!a * cidar!a $
ca$a. BHa e$ta+a m* -ie<o (ara (en$ar en e$oC
.ero #o-ard $e contem(') en e' e$(e<o. S$ me<i''a$ con$er-a+an $$ co'ore$" $$ ca+e''o$ e$ta+an tan
ri=ado$ como ante$2 ni n diente $e &a+!a mo-ido * ante 'a idea de ?e (od!a ,$tar" $e $inti) re<-enecido.
La $e@ora #ordin acdi) a $ memoria. E''a 'e &a+!a &ec&o in$inacione$" 'a (rimera -e= cando e' incendio
de 'a$ (ar-a$" 'a $e,nda cando 'a cena" de$($ en e' m$eo" drante 'a re(re$entaci)n *" G'timamente"
&a+!a ido" $in re$entimiento" tre$ domin,o$ $e,ido$. 6e entonce$ a ca$a de e''a * -o'-i) &ec&o a' (ro()$ito
de $edcir'a.
De$de e' d!a en ?e .cc&et &a+!a -i$to a 'a $ir-ientita $acando a,a 'e &a+'a+a con m4$ 5recencia" a$!
e$t-ie$e +arriendo e' corredor" tendiendo 'a ro(a o mani('ando 'a$ cacero'a$" no $e can$a+a de di$5rtar 'a
dic&a de mirar'a" $or(rendido de $$ emocione$" como en 'a ado'e$cencia. %a$ta 'e &a+!an dado $ 5ie+re * $
'an,ide= * 'o (er$e,!a e' recerdo de 'a $e@ora Ca$ti''on a+ra=ando a 3or,.
Interro,a+a a #o-ard acerca de c)mo $e 'a$ arre,'an 'o$ 'i+ertino$ (ara con?i$tar m<ere$.
ASe 'e$ &acen re,a'o$" $e 'a$ in-ita a' re$tarant.
95
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AM* +ien" (ero K* de$($L
A%a* a',na$ ?e 5in,en n de$-anecimiento (ara ?e $e 'a$ ''e-e a n cana(" otra$ de<an caer $
(a@e'o a' $e'o. La$ m<ere$ dan na cita" 5rancamente.
H #o-ard $e de$&i=o en de$cri(cione$ ?e encendieron 'a ima,inaci)n de .cc&et como ,ra+ado$
o+$ceno$.
ALa (rimera re,'a e$ no creer en 'o ?e e''a$ dicen. B%e conocido a',na$ ?e +a<o na a(ariencia de
$anta$ eran -erdadera$ Me$a'ina$C BAnte todo &a* ?e $er atre-idoC
.ero e' atre-imiento no $e 5a+rica. .cc&et (o$(on!a $ deci$i)n todo$ 'o$ d!a$ * (or otra (arte 'o
intimida+a 'a (re$encia de 3ermaine.
Con 'a intenci)n de ?e $e 5era 'a recar,a+a de tra+a<o" 'e &ac!a notar 'a$ -ece$ ?e $e ac&i$(a+a" (on!a
en e-idencia en -o= a'ta $ $ciedad" $ (ere=a * tanto &i=o ?e a' 5in 'a de$(idieron.
BEntonce$ .cc&et ?ed) 'i+reC
BCon ? im(aciencia e$(era+a 'a $a'ida de #o-ardC BC)mo 'e 'at!a e' cora=)n tan (ronto como 'a (erta
$e cerra+aC
M'ie tra+a<a+a en na me$ita" cerca de 'a -entana" a 'a '= de na -e'a. De cando en cando corta+a e'
&i'o con 'o$ diente$" de$($ entorna+a 'o$ o<o$ (ara meter'o en e' o<o de 'a a,<a.
En (rimer ',ar ' ?i$o $a+er ? &om+re$ 'e ,$ta+an. KEran" (or e<em('o" 'o$ de' ti(o de #o-ardL De
nin,Gn modo2 (re5er!a a 'o$ de',ado$. Se atre-i) a (re,ntar'e $i &a+!a tenido no-io$. ABNncaC
De$($" acerc4ndo$e" contem('a+a $ nari= 5ina" $ +oca de',ada" 'a$ '!nea$ de $ ro$tro. Le &i=o
cm('ido$ * 'e recomend) ?e 5era <icio$a.
Cando $e inc'ina+a &acia e''a entre-e!a en $ +'$a 'a$ 5orma$ +'anca$ de 'a$ ?e emana+a n ti+io aroma
?e 'e ?ema+a 'a$ me<i''a$. >na noc&e ro=) con $$ 'a+io$ e' -e''o de $ nca * $e $inti) conmo-ido &a$ta 'a
md'a de 'o$ &e$o$. Otra -e= 'e +e$) 'a (arte +a<a de' ment)n * de+i) e$5or=ar$e (ara no morder 'a carne"
de tan $a+ro$a como e$ta+a. E''a 'e de-o'-i) $ +e$o. La &a+itaci)n da+a -e'ta$. E' *a no -e!a nada.
Le re,a') n (ar de +otine$ * con 5recencia 'a con-ida+a a na co(a de ani$ette.
.ara a&orrar'e tra+a<o $e 'e-anta+a tem(rano" corta+a 'a 'e@a" encend!a e' 5e,o" * ''e,a+a" en $
ama+i'idad" a 'im(iar e' ca'=ado de #o-ard.
M'ie no $e de$-aneci)" no de<) caer $ (a@e'o * .cc&et no $a+!a ? actitd a$mir2 $ de$eo $e
incrementa+a (or e' temor a $ati$5acer'o.
#o-ard corte<a+a con a$ididad a 'a $e@ora #ordin. E$ta 'o reci+!a n (oco cinc&ada en $ -e$tido de
$eda +c&e de (a'oma ?e cr<!a como 'o$ arne$e$ de n ca+a''o" <,eteando con $ 'ar,a cadena de oro
tanto como (ara mo$trar a('omo.
S$ di4'o,o$ trata+an de 'a ,ente de C&a-i,no''e$ o de $ Ddi5nto maridoD" en otro$ tiem(o$ <ier en
Li-arot.
De$($ e''a ?i$o $a+er de' (a$ado de #o-ard" mo$tr) crio$idad (or conocer $$ Dtra-e$ra$ <-eni'e$D"
e" incidenta'mente" c4' era $ 5ortna * ? intere$e$ 'o 'i,a+an a .cc&et.
E' mani5e$ta+a $ admiraci)n (or 'o +ien cidada ?e e$ta+a 'a ca$a * cando $e ?eda+a a cenar" (or 'a
'im(ie=a de 'a -a<i''a * 'a eEce'encia de 'a comida. >na $erie de ('ato$" de n $a+or (ro5ndo" entrecortada a
inter-a'o$ i,a'e$ (or n -ie<o D(ommardD" 'o$ ''e-a+a &a$ta 'o$ (o$tre$ * 'e,o $e ?eda+an mc&o tiem(o
+e+iendo e' ca5. H 'a $e@ora #ordin" di'atando 'a$ narice$" mo<a+a en e' ('atito $$ 'a+io$ carno$o$"
$om+reado$ 'e-emente (or n +o=o ne,ro.
>n d!a a(areci) de$cotada. S$ &om+ro$ 5a$cinaron a #o-ard. En n momento dado" cando e$ta+a
$entado en na (e?e@a $i''a de'ante de e''a" comen=) a (a$ar'e 'a$ do$ mano$ (or 'o$ +ra=o$. La -ida $e
eno<). E' no 'o &i=o m4$ (ero $e 5i,r) redondece$ de na am('itd * na con$i$tencia mara-i''o$a$.
96
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
>na noc&e en ?e 'a comida de M'ie 'e &a+!a de$a,radado" $e $inti) m* contento a' entrar en e' $a')n de
'a $e@ora #ordin. BA''! de+er!a -i-irC
E' ,'o+o de 'a '4m(ara" c+ierto (or n (a(e' ro$ado" di5nd!a na '= tran?i'a. E''a e$ta+a $entada a'
'ado de' 5e,o * $ (ie re+a$a+a e' +orde de $ -e$tido. De$($ de 'a$ (rimera$ (a'a+ra$ 'a con-er$aci)n
deca*). Sin em+ar,o" e''a 'o mira+a" con 'a$ (e$ta@a$ entornada$" con eE(re$i)n de 'an,ide=" con
o+$tinaci)n.
B#o-ard no a,ant) m4$C Se arrodi'') en e' (i$o * 5ar5'')/
A BLa amoC BCa$mono$C
La $e@ora #ordin re$(ir) con 5er=a2 de$($" con aire de in,enidad" di<o ?e ' +romea+a" $in dda" i+an
a +r'ar$e de e''o$" no era ra=ona+'e. A?e''a dec'araci)n 'a atrd!a.
#o-ard o+<et) ?e e''o$ no nece$ita+an e' con$entimiento de nadie.
AKF 'a detieneL KE' a<arL Ne$tra ro(a tiene na marca $imi'ar" Bna #C B>niremo$ ne$tra$
ma*G$c'a$C
E' ar,mento 'e ,$t). .ero n a$nto de ,ran im(ortancia 'e im(ed!a decidir$e ante$ de 5in de me$. H
#o-ard ,imi).
E''a t-o 'a de'icade=a de acom(a@ar'o" e$co'tada (or Marianne" ?e ''e-a+a n 5aro'.
Lo$ do$ ami,o$ $e &a+!an oc'tado $$ (a$ione$.
.cc&et ten!a (en$ado mantener $iem(re oc'ta $ a-entra con 'a criada. Si #o-ard $e o(on!a $e 'a
''e-ar!a a otra (arte" an?e 5e$e a Ar,e'ia" donde 'a -ida no era cara. .ero rara -e= conce+!a e$a$ &i()te$i$"
''eno de amor" $in (en$ar en $$ con$ecencia$.
#o-ard (ro*ecta+a &acer de' m$eo 'a c4mara n(cia'" a meno$ ?e .cc&et $e o($ie$e2 en e$e ca$o
-i-ir!a en e' domici'io de $ e$(o$a.
>na tarde de 'a $emana $i,iente" e''a e$ta+a en e' <ard!n de $ ca$a2 'o$ ca(''o$ comen=a+an a a+rir$e *
$e -e!an" entre 'a$ n+e$" ,rande$ e$(acio$ a='e$. E''a $e a,ac&) (ara reco,er -io'eta$ * 'e di<o" d4ndo$e'a$/
A BSa'de a 'a $e@ora #o-ardC
A BC)moC KE$ -erdadL ATota'mente -erdad.
Fi$o tomar'a en $$ +ra=o$ (ero e''a 'o rec&a=). ABF &om+reC
De$($ $e ($o $eria * 'e ad-irti) ?e (ronto 'e (edir!a n 5a-or.
A BSe 'o concedoC
Acordaron 'a 5irma de $ contrato (ara e' <e-e$ $i,iente. Nadie de+!a $a+er nada &a$ta G'timo momento.
A BCon-enidoC
H $a'i) con 'o$ o<o$ (e$to$ en e' cie'o" 'i,ero como n cor=o.
La ma@ana de e$e mi$mo d!a .cc&et $e &a+!a (rometido morir $i no o+ten!a 'o$ 5a-ore$ de $ criada * 'a
&a+!a acom(a@ado &a$ta e' $)tano con 'a e$(eran=a de ?e 'a$ tinie+'a$ 'e dieran adacia.
E''a &a+!a ?erido ir$e -aria$ -ece$" (ero ' 'a reten!a (ara contar 'a$ +ote''a$" e'e,ir 'ata$ o mirar e' 5ondo
de 'o$ tone'e$. %ac!a mc&o ?e e$ta+an en e$o.
E''a e$ta+a en 5rente de '" a 'a '= de' tra,a'=" derec&a" con 'o$ (4r(ado$ +a<o$" 'a comi$ra de 'o$ 'a+io$
n (oco 'e-antada$.
AKMe ama$L Adi<o re(entinamente .cc&et.
A BS!2 'o amoC
A#eno" entonce$ B(r+ame'oC
H en-o'-indo'a con e' +ra=o i=?ierdo" comen=) a de$a+roc&ar'e e' cor$et con 'a otra mano.
97
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A BMe -a a &acer ma'C
ABNo" an,e'ito m!oC BNo ten,a$ miedoC
ASi e' $e@or #o-ard...
ANo 'e dir nada. BFdate tran?i'aC
Atr4$ &a+!a n mont)n de 'e@a. E''a $e de<) caer a''! con 'o$ $eno$ 5era de 'a cami$a" 'a ca+e=a ec&ada
&acia atr4$2 de$($ $e ta() e' ro$tro con n +ra=o * ca'?ier otro &+ie$e ad-ertido ?e no 'e 5a'ta+a
eE(eriencia.
#o-ard no tard) en ''e,ar (ara comer.
Comieron en $i'encio" 'o$ do$ con miedo de traicionar$e.
M'ie 'o$ $ir-i) im(a$i+'e" como de co$tm+re. .cc&et de$-ia+a 'a mirada (ara e'dir 'a $*a" en tanto
?e #o-ard contem('a+a 'a$ (arede$" (en$a+a en &acer me<ora$.
Oc&o d!a$ de$($" e' <e-e$" -o'-i) 5rio$o.
A BMa'dita atorrantaC A.ero K?inL
ALa $e@ora #ordin.
H cont) ?e en $ 'ocra &a+!a ''e,ado a ?erer &acer'a $ m<er. .ero todo &a+!a terminado &ac!a n
carto de &ora en 'o de Mare$cot. %a+!a (retendido reci+ir como dote 'a$ Eca''e$" de 'o ca' ' no (od!a
di$(oner" (e$ 'o &a+!a ad?irido" 'o mi$mo ?e 'a ,ran<a" (a,4ndo'o en (arte con dinero de otro.
A BE5ecti-amenteC Adi<o .cc&et.
ABH *o ?e comet! 'a e$t(ide= de (rometer'e n 5a-or" e' ?e ?i$ieraC BEra e$eC BMe em(ecin * $i me
ama+a &+ie$e cedidoC
La -ida" a' contrario" $e &a+!a de$&ec&o en in$'to$" &a+!a deni,rado $ 5!$ico" $ +arri,a.
A BMi +arri,aC .ero B5!<ate n (ocoC
.cc&et" a todo e$to" &a+!a $a'ido -aria$ -ece$" camina+a con 'a$ (ierna$ $e(arada$. AKTe de'e a',oL A
di<o #o-ard.
A BS!" $!" e$to* ma'C
H de$($ de cerrar 'a (erta" no $in mc&a$ -aci'acione$" .cc&et con5e$) ?e $e aca+a+a de de$c+rir
na en5ermedad $ecreta.
AKTGL
ABHo mi$moC
A BA&" (o+re mc&ac&oC H K?in te 'a conta,i)L
Se ($o m4$ co'orado toda-!a * di<o con -o= aGn m4$ +a<a/ ANo (ede $er m4$ ?e M'ie.
#o-ard ?ed) e$t(e5acto.
Lo (rimero ?e de+!an &acer era de$(edir a 'a mc&ac&a. E$ta (rote$t) con aire c4ndido.
E' e$tado de .cc&et era ,ra-e" (ero $in em+ar,o" a-er,on=ado (or $ tor(e=a" no $e atre-!a a -er a'
m)dico. #o-ard $e 'e ocrri) recrrir a #ar+ero.
Le e$cri+ieron d4ndo'e 'o$ deta''e$ de 'a en5ermedad" (ara ?e 'o$ comnicara a n doctor ?e 'o crar!a
(or corre$(ondencia. #ar+ero tom) 'a co$a con mc&o ce'o" (er$adido de ?e $e trata+a de #o-ard" * 'o
''am) -ie<o -erde a' mi$mo tiem(o ?e 'o 5e'icita+a.
A BA mi edadC Adec!a .cc&etA. KNo e$ 'G,+reL .ero K(or ? me &i=o e$oL
ATG 'e ,$ta+a$.
A%+iera (odido a-i$arme.
AKE$ ?e 'a (a$i)n ra=ona" aca$oL
98
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
H #o-ard $e ?e<a+a de 'a $e@ora #ordin.
A mendo 'a &a+!a $or(rendido detenida de'ante de 'a$ Eca''e$ en com(a@!a de Mare$cot" &a+'ando con
3ermaine. BTanta$ manio+ra$ (or n (oco de tierraC
ABE$ a-araC BE$a e$ 'a eE('icaci)nC
A$! rmia+an $ de$contento" en 'a $a'ita" a' 'ado de' 5e,o" .cc&et mientra$ toma+a $$ remedio$ *
#o-ard 5mando (i(a$2 * &a+'a+an de m<ere$.
AEEtra@a nece$idad. KE$ na nece$idadL BIm('$an a' crimen" a' &ero!$mo * a' em+rtecimientoC E'
in5ierno de+a<o de na$ ena,a$" e' (ara!$o en n +e$o2 ,or<eo de t)rto'a" ond'acione$ de $er(iente" =ar(a$
de ,ato2 'a (er5idia de' mar" -aria+'e$ como 'a 'na2 di<eron todo$ 'o$ ',are$ comne$ ?e e''a$ in$(iraron.
%a+!a $ido e' de$eo de tener na m<er 'o ?e &a+!a interrm(ido $ ami$tad. >n remordimiento &i=o
(re$a de e''o$.
ANo m4$ m<ere$ Kno e$ ciertoL B7i-amo$ $in e''a$C
H $e a+ra=aron con ternra.
B%a+!a ?e reaccionarC H #o-ard" de$($ de 'a craci)n de .cc&et" e$tim) ?e 'a &idrotera(ia 'e $er!a
+ene5icio$a.
3ermaine" ?e &a+!a -e'to de$($ de &a+er$e ido 'a otra" ''e-a+a 'a +a@era a' corredor toda$ 'a$
ma@ana$.
Lo$ do$ &om+re$" de$ndo$ como $a'-a<e$" $e arro<a+an ,rande$ +a'de$ de a,a * de$($ corr!an &acia
$$ &a+itacione$. Lo$ -ieron (or 'a +a'a$trada * &+o (er$ona$ e$canda'i=ada$.
8
Sati$5ec&o$ con $ r,imen" ?i$ieron me<orar e' tem(eramento (or medio de 'a ,imna$ia.
Tomaron e' mana' de Amoro$ * recorrieron e' at'a$. Todo$ e$o$ mc&ac&o$ acc'i''ado$" aco$tado$"
do+'ando 'a$ (ierna$" a+riendo 'o$ +ra=o$" mo$trando e' (@o" 'e-antando (e$o$" ca+a',ando -i,a$" tre(ando
e$ca'era$ o &aciendo ca+rio'a$ en e' tra(ecio com(on!an n ,ran de$('ie,e de 5er=a * a,i'idad ?e de$(ert)
$ en-idia.
.ero a' mi$mo tiem(o e$ta+an entri$tecido$ (or 'o$ e$('endore$ de' ,imna$io de$crito en e' (re5acio.
.or?e nnca (odr!an tener n -e$t!+'o (ara 'o$ a(arato$" n &i()dromo (ara 'a$ carrera$" na (i'eta (ara 'a
nataci)n" ni na Dmonta@a de ,'oriaD" co'ina arti5icia' de treinta * do$ metro$ de a'tra.
>n ca+a''o de -o'teo de madera * con re''eno &+iera $ido di$(endio$o" (or 'o ?e rennciaron a '. E' ti'o
ca!do en e' <ard!n 'e$ $ir-i) como m4$ti' &ori=onta' * cando 5eron ca(ace$ de recorrer'o de n eEtremo a'
otro" re('antaron na -i,eta de 'o$ contrae$(a'dare$ (ara ?e 'e$ $ir-iera como no -ertica'. .cc&et tre()
&a$ta 'a (nta. #o-ard $e de$'i=a+a" ca!a $iem(re" &a$ta ?e (or 5in de$i$ti).
Le$ ,$taron m4$ 'o$ D+a$tone$ orto$om4tico$D" e$ decir" do$ man,o$ de e$co+a nido$ (or do$ cerda$" 'a
(rimera de 'a$ ca'e$ $e (a$a (or de+a<o de 'a$ aEi'a$ * 'a $e,nda (or 'a$ m@eca$. .a$a+an &ora$ con e'
a(arato (e$to" e' ment)n 'e-antado" e' (ec&o &acia ade'ante" * 'o$ codo$ (e,ado$ a' cer(o.
A 5a'ta de (e$a$" e' carretero 'e$ torne) catro tro=o$ de 5re$no" (arecido$ a (ane$ de a=Gcar * ?e
termina+an en ce''o de +ote''a. E$ta$ c'a-a$ $e tienen ?e mo-er a derec&a e i=?ierda" &acia ade'ante *
&acia atr4$" (ero como eran dema$iado (e$ada$" $e 'e$ e$ca(a+an de entre 'o$ dedo$ con rie$,o de a('a$tar$e
'a$ (ierna$. BNo im(orta+aC Se em(ecinaron con 'a$ Dma=a$ (er$a$D * (or temor a ?e $e re$?e+ra<aran
toda$ 'a$ noc&e$ 'e$ (a$a+an n (a@o con cera.
99
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
De$($ +$caron 5o$o$. Cando encontra+an no ?e 'e$ con-en!a" a(o*a+an en e' medio na 'ar,a
(rti,a" $e im('$a+an con e' (ie i=?ierdo" ''e,a+an a' +orde o(e$to * 'e,o -o'-!an a em(e=ar. E' cam(o
era ''ano * $e 'o$ -e!a de$de 'e<o$2 * 'o$ ',are@o$ $e (re,nta+an ? eran e$a$ do$ co$a$ eEtraordinaria$ ?e
+rinca+an en e' &ori=onte.
Cando ''e,) e' oto@o $e dedicaron a 'a ,imna$ia de c4mara" (ero $e a+rrieron. BF '4$tima no tener e'
Da,itadorD o $i'')n de (o$ta ima,inado en 'a (oca de Li$ QI7 (or e' a+ate de Saint .ierreC KC)mo e$ta+a
con$tridoL KD)nde in5ormar$eL BDmoc&e' ni $i?iera $e di,n) re$(onder'e$C
Entonce$ in$ta'aron en e' ,a'()n de' &orno na +4$c'a +ra?ia'. .or do$ (o'ea$ atorni''ada$ a' tec&o
(a$a+a na cerda ?e ten!a n tra-e$a@o en cada eEtremo. Tan (ronto como 'a toma+an no $e im('$a+a
,o'(eando e' (i$o con 'a (nta de 'o$ (ie$ * e' otro +a<a+a 'o$ +ra=o$ &a$ta e' ni-e' de' $e'o2 e' (rimero" (or
$ (e$o" atra!a a' $e,ndo" e' ?e" a5'o<ando n (oco 'a cerda" $+!a a $ -e=2 en meno$ de cinco minto$ $$
miem+ro$ e$ta+an +a@ado$ en $dor.
.ara $e,ir 'a$ in$trccione$ de' mana' trataron de con-ertir$e en am+ideEtro$" (ara 'o ca' ''e,aron a
(re$cindir tem(orariamente de 'a mano derec&a. %icieron ma$ aGn2 Amoro$ indica 'o$ -er$o$ ?e &a* ?e
cantar a' &acer 'a$ manio+ra$ * #o-ard * .cc&et" cando marc&a+an" recita+an e' &imno n] 9" D>n re*" n
re* J$to e$ n +ien en 'a tierraD. Cando $e ,o'(ea+an 'o$ (ectora'e$" VAmi,o$" 'a corona * 'a ,'oriaD"
etctera. Cando i+an a 'a carrera/
BA''4 -a 'a t!mida +e$tiaC
BA'cancemo$ a' cier-o -e'o=C
BS!" $!" -en=amo$C
BCorramo$" corramo$" corramo$C
H m4$ <adeante$ ?e (erro$" $e anima+an a' o!r e' $onido de $$ -oce$.
>n a$(ecto de 'a ,imna$ia 'o$ eEa'ta+a/ $ a('icaci)n como medio de $a'-amento.
.ero &+ieran nece$itado ni@o$ (ara a(render a ''e-ar'o$ en +o'$a$ * 'e ro,aron a' mae$tro de e$ce'a ?e
'e$ $mini$trara a',no$. .etit ar,*) ?e 'a$ 5ami'ia$ $e eno<ar!an. Entonce$ $e dedicaron a 'o$ (rimero$
aEi'io$. >no 5in,!a ?e e$ta+a de$-anecido * e' otro 'o ''e-a+a en na carreti''a con toda c'a$e de
(recacione$.
En canto a 'a$ e$ca'ada$ mi'itare$" e' ator (reconi=a 'a e$ca'a de #oi$ Ro$" a$! ''amada (or e' ca(it4n
?e $or(rendi) a 6cam(" en otro$ tiem(o$" $+iendo (or e' acanti'ado.
Se,Gn e' ,ra+ado de' 'i+ro" in$ertaron (e?e@o$ +a$tone$ en n ca+'e ?e ataron +a<o e' co+erti=o.
En canto $e e$t4 a &orca<ada$ en e' (rimer +a$t)n * tomado de' tercero" $e ec&an 'a$ (ierna$ &acia a5era
(ara ?e e' $e,ndo" ?e e$ta+a contra e' (ec&o" ?ede <$to de+a<o de 'o$ m$'o$. >no $e incor(ora" toma e'
carto * a$! $e continGa. No o+$tante (rodi,io$o$ contoneo$ 'e$ 5e im(o$i+'e a'can=ar e' $e,ndo e$ca')n.
KSer4 meno$ di5!ci' a5errar$e a 'a$ (iedra$ con 'a$ mano$" como &icieron 'o$ $o'dado$ de #ona(arte en e'
ata?e a' 6ort C&am+ra*L H (ara &acer'o a no ca(a= de ta' acci)n" Amoro$ (o$ee na torre en $
e$ta+'ecimiento.
E' mro en rina$ (odr!a reem('a=ar'a. Intentaron e' a$a'to.
.ero #o-ard retir) con dema$iada ra(ide= $ (ie de n a,<ero" 'e dio miedo * 5e (re$a de' -rti,o.
.cc&et &i=o re$(on$a+'e a $ mtodo2 &a+!an de$cidado 'o ?e concierne a 'a$ 5a'an,e$" (or 'o ca'
de+!an comen=ar (or e' (rinci(io.
S$ eE&ortacione$ 5eron -ana$ * ''e-ado (or $ (re$nto$idad" $e dedic) a 'o$ =anco$.
100
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
La Natra'e=a (arec!a &a+er'o de$tinado a a?e''o" *a ?e em('e) de$de n (rinci(io e' mode'o ,rande"
con (a'eta$ a catro (ie$ de' $e'o. H tran?i'o a&! arri+a recorr!a e' <ard!n como na ,i,ante$ca ci,Oe@a de
(a$eo.
#o-ard" de$de 'a -entana" 'o -io tit+ear" de$($ caer a ('omo encima de 'a$ &a+ic&e'a$" c*a$ rama$"
a' rom(er$e" amorti,aron $ ca!da. Lo reco,ieron c+ierto de tierra" con 'a$ narice$ en$an,rentada$" (4'ido *
cre*endo ?e $e &a+!a torcido a',o.
Decididamente" 'a ,imna$ia no era 'o m4$ adecado (ara &om+re$ de $ edad2 'a a+andonaron * *a no $e
atre-!an a mo-er$e (or temor a 'o$ accidente$2 (ermanec!an todo e' d!a $entado$ en e' m$eo" $o@ando con
otra$ oc(acione$.
E$e cam+io de co$tm+re$ in5'*) en 'a $a'd de #o-ard. En,ord) mc&o" re$o('a+a como n cac&a'ote
de$($ de 'a$ comida$" ?i$o ade',a=ar" comi) meno$ * $e de+i'it).
.cc&et tam+in $e $ent!a DminadoD" ten!a (ica=)n en 'a (ie' * ('aca$ en 'a ,ar,anta.
ABE$to no marc&aC Adec!anA. BNo marc&aC
A #o-ard $e 'e ocrri) ir a 'a (o$ada a e'e,ir na$ canta$ +ote''a$ de -ino de E$(a@a (ara reanimar a 'a
m4?ina.
A' $a'ir de a''!" e' amanen$e de Mare$cot * otro$ tre$ &om+re$ 'e ''e-a+an a #e'<am+e na ,ran me$a de
no,a'. E' D$e@orD 'e ?eda+a m* a,radecido. Le &a+!a $ido de mc&a ti'idad.
#o-ard conoci) a$! 'a ne-a moda de 'a$ me$a$ ,iratoria$ e &i=o na$ +roma$ a' re$(ecto.
Mientra$ tanto" (or toda Ero(a" en Amrica" en A$tra'ia * en 'a$ India$" mi''one$ de morta'e$ (a$a+an $
-ida &aciendo ,irar 'a$ me$a$2 * $e de$c+r!a 'a manera de con-ertir a 'o$ tonto$ en (ro5eta$" de dar
concierto$ $in in$trmento$" de comnicar$e (or medio de 'o$ caraco'e$. La (ren$a in5orma+a de e$ta$
(atra@a$ a' (G+'ico con toda $eriedad * a$! 'o a5irma+a en $ cred'idad.
Lo$ e$(!rit$ ,o'(eadore$ &a+!an de$em+arcado en e' ca$ti''o de 6a-er,e$" de a&! $e &a+!an eE(andido (or
e' (e+'o * era e' notario ?ien" (rinci(a'mente" 'o$ interro,a+a.
Di$,$tado (or e' e$ce(tici$mo de #o-ard" con-id) a 'o$ ami,o$ a na -e'ada de me$a$ ,iratoria$.
KEra na tram(aL La $e@ora #ordin e$tar!a a''!. .cc&et 5e $o'o.
Lo$ a$i$tente$ eran e' a'ca'de" e' recadador de im(e$to$" e' ca(it4n" otro$ +r,e$e$ * $$ e$(o$a$" 'a
$e@ora 7acor+ei'" 'a $e@ora #ordin" e5ecti-amente" * adem4$" na anti,a a*dante de 'a $e@ora Mare$cot"
'a $e@orita La-errire" (er$ona n (oco eEtra@a" de ca+e''o$ ,ri$e$ ?e 'e ca!an en e$(ira'e$ $o+re 'o$
&om+ro$" a' e$ti'o de 1880. En n $i'')n e$ta+a n (rimo de .ar!$" -e$tido con n tra<e a=' * o$tentando n
aire im(ertinente.
La$ do$ '4m(ara$ de +ronce" 'a re(i$a con crio$idade$" 'a$ roman=a$ con -i@eta$ $o+re e' (iano * 'a$
acare'a$ minG$c'a$ en marco$ eEor+itante$" $iem(re &a+!an $ido moti-o de a$om+ro (ara C&a-i,no''e$.
.ero e$a noc&e todo$ 'o$ o<o$ e$ta+an 5i<o$ en 'a me$a de cao+a. 6a'ta+a (oco (ara ?e $e 'a ($iera a (re+a
* ten!a 'a im(ortancia de 'a$ co$a$ ?e encierran n mi$terio.
Doce in-itado$ oc(aron ',are$ a'rededor de e''a" con 'a$ mano$ eEtendida$" toc4ndo$e con 'o$ me@i?e$.
S)'o $e o!a e' $onido de' re'o<. Lo$ ro$tro$ denota+an na atenci)n (ro5nda.
A' ca+o de die= minto$" a',no$ $e ?e<aron de &ormi,eo$ en 'o$ +ra=o$. .cc&et e$ta+a inc)modo. A
B>$ted em(<aC A'e di<o e' ca(it4n a 6orea. ABDe nin,na maneraC ABS! $e@orC A BA&" (or 5a-orC E' notario
'o$ ca'm).
A 5er=a de tender 'a ore<a $e cre*) di$tin,ir cr<ido$ de madera. BI'$i)nC Nada $e mo-!a.
E' otro d!a" cando &a+!an ido 'a$ 5ami'ia$ de A+ert * Lormea" de Li$ieE" * $e &a+!a (edido (re$tada eE
(ro5e$o 'a me$a a #e'<am+e Btodo &a+!a $a'ido tan +ienC B.ero e$a de &o* e$ta+a tan em(ecinadaC K.or ?L
101
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
La a'5om+ra" $in dda" 'a di$,$ta+a2 (a$aron a' comedor. E' me+'e e'e,ido 5e na anc&a me$a donde $e
in$ta'aron .cc&et" 3ir+a'" 'a $e@ora Mare$cot * $ (rimo" e' $e@or A'5red.
La me$a" ?e ten!a redita$" $e de$'i=) &acia 'a derec&a2 'o$ o(eradore$" $in $e(arar $$ dedo$" $i,ieron $
mo-imiento * (or $! mi$ma dio do$ -e'ta$ m4$. Fedaron e$t(e5acto$.
Entonce$ e' $e@or A'5red di<o con -o= a'ta/ AE$(!rit" K? te (arece mi (rimaL La me$a o$ci') con 'entitd
* dio ne-e ,o'(e$. Se,Gn n carte' en e' ca' 'a cantidad de ,o'(e$ e$ta+a tradcida a 'etra$" a?e''o
$i,ni5ica+a DencantadoraD. E$ta''aron D+ra-o$D.
De$($ Mare$cot" (ara irritar a 'a $e@ora #ordin" in$t) a' e$(!rit a ?e di<era 'a edad eEacta ?e ten!a. La
(ata de 'a me$a ,o'(e) cinco -ece$. ABC)moC KCinco a@o$L AeEc'am) 3ir+a'. ABLa$ decena$ no centanC A
re('ic) 6orea. La -ida $onri)" !ntimamente o5endida. La$ re$(e$ta$ a 'a$ otra$ (re,nta$ 5a''aron" (e$ e'
a'5a+eto era m* com('icado. Era me<or 'a Ta+'ita" medio eE(editi-o * de' ca' 'a $e@orita La-errire $e
&a+!a -a'ido (ara anotar en n 4'+m 'a$ comnicacione$ directa$ de Li$ QII" C'4mence I$are" 6ranN'in"
JeanMJac?e$ Ro$$ea" etctera. E$o$ mecani$mo$ $e -end!an en 'a ca''e de Ama'e2 e' $e@or A'5red
(rometi) na * 'e,o" diri,indo$e a 'a eEMa*dante di<o/
AH a&ora n (oco de (iano KnoL (ara (a$ar e' rato. B>na ma=rcaC
Do$ acorde$ met4'ico$ -i+raron. Tom) a $ (rima (or 'a cintra" de$a(areci) con e''a" -o'-i). Se $ent!a e'
aire 5re$co 'e-antado (or e' -e$tido ?e ro=a+a 'a$ (erta$ a' (a$ar. E''a ec&a+a 'a ca+e=a &ac!a atr4$" '
ar?ea+a e' +ra=o. Se admira+a 'a ,racia de e''a" e' (orte e'e,ante de '. H $in e$(erar 'o$ petits fours,
.cc&et $e retir)" a$om+rado (or 'a -e'ada.
.or m4$ ?e re(iti) DBHo 'o -iCD" #o-ard ne,a+a 'o$ &ec&o$" (ero con$inti) en eE(erimentar (or $!
mi$mo.
Drante ?ince d!a$ (a$aron $$ tarde$ e' no 5rente a' otro con 'a$ mano$ en na me$a" de$($ en n
$om+rero" en na cana$ta" en ('ato$. Todo$ e$o$ o+<eto$ (ermanecieron inm)-i'e$.
E' 5en)meno de 'a$ me$a$ ,iratoria$" no o+$tante" no de<a de $er cierto. E' -',o 'o atri+*e a 'o$ e$(!rit$"
6arada* a 'a (ro'on,aci)n de 'a acci)n ner-io$a" C&e-re' a 'o$ e$5er=o$ incon$ciente$" o ?i=4" como 'o
admite S,oin" de' ,r(o de (er$ona$ $e de$(rende n im('$o" na corriente ma,ntica.
E$ta &i()te$i$ de<) (en$ando a .cc&et. Tom) de $ +i+'ioteca 'a 7u5a del magnetizador de Montaca+re"
'a re'e*) atentamente e inici) a #o-ard en 'a teor!a.
Todo$ 'o$ cer(o$ animado$ reci+en * tran$miten 'a in5'encia de 'o$ a$tro$" (ro(iedad an4'o,a a 'a de'
im4n. Si $e mane<a e$ta 5er=a $e (ede crar a 'o$ en5ermo$" e$e e$ e' (rinci(io. La ciencia" de$de Me$mer"
$e &a de$arro''ado2 (ero $iem(re e$ im(ortante -erter e' 5'ido * &acer 'o$ (a$e$ ?e" ante$ ?e nada" de+en
&acer dormir. AH +eno BdrmeteC Adi<o #o-ard. AIm(o$i+'e Are$(ondi) .cc&etA. .ara reci+ir 'a acci)n
ma,ntica * (ara tran$mitir'a e$ indi$(en$a+'e 'a 5e. AH 'e,o" mirando a #o-ard" a,re,)A/ BA&" ?
'4$timaC AKC)moL
AS!2 $i t ?i$iera$" con n (oco de (r4ctica Bno &a+r!a ma,neti=ador como tGC
S!" (or?e ' (o$e!a todo 'o ?e &ace 5a'ta/ e' trato ama+'e" na com('eEi)n ro+$ta * na mora' $)'ida.
E$ta 5ac'tad ?e $e 'e aca+a+a de de$c+rir &a'a,) a #o-ard * $e =am+'') 5rti-amente en
Montaca+re.
De$($" como 3ermaine ten!a =m+ido$ en 'a$ ore<a$ ?e 'a en$ordec!an" di<o na noc&e con tono
di$('icente/ AKH $! (ro+4ramo$ con e' ma,neti$moL E''a no $e o($o. E' $e $ent) de'ante de e''a" 'e tom) 'o$
do$ (',are$ con $$ mano$ * 'a mir) 5i<amente" como $i no &+ie$e &ec&o otra co$a en toda $ -ida.
La +ena m<er" ?e ten!a n ca'ienta(i$ de+a<o de 'o$ ta'one$" comen=) (or do+'ar e' ce''o" de$($
cerr) 'o$ o<o$ * (or 5in $e ($o a roncar m* $a-emente. Cando &ac!a na &ora ?e 'a contem('a+an"
.cc&et di<o con -o= +a<a/
102
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AKF $ienteL
E''a de$(ert). De$($" $in dda" -endr!a 'a 'cide=. E$e Eito 'o$ en-a'enton) * retomando con a('omo e'
e<ercicio de 'a medicina" trataron a C&am+er'an" e' +ede'" (or $$ do'ore$ interco$ta'e$2 a Mi,raine" e' a'+a@i'"
a5ectado (or na nero$i$ de e$t)ma,o2 a do@a 7arin" c*o ence5a'oide +a<o 'a c'a-!c'a re?er!a" (ara
a'imentar$e" em('a$to$ de carne2 a n ,oto$o" don Lemoine" ?e $e arra$tra+a (or 'a$ (erta$ de 'a$ ta+erna$2
a n t!$ico" a n &emi('<ico * a mc&o$ otro$. Tam+in trataron cori=a$ * $a+a@one$.
De$($ de eEaminar 'a en5ermedad" $e interro,a+an con 'a mirada (ara acordar 'o$ (a$e$ ?e de+!an
em('ear" $i de+!an $er de corriente ,rande o (e?e@a" a$cendente$ o de$cendente$" 'on,itdina'e$"
tran$-er$a'e$" +iditi<a$" triditi<a$ o &a$ta ?inditi<a$. Cando no e$ta+a 5ati,ado e' otro 'o reem('a=a+a.
De$($" de re,re$o en $ ca$a" anota+an 'a$ o+$er-acione$ en e' diario de tratamiento$.
S$ moda'e$ nto$o$ con?i$taron a 'a ,ente. .ero en e' 5ondo $e (re5er!a a #o-ard * $ re(taci)n
''e,) &a$ta 6a'ai$e cando cr) a D'a #ar+daD" 'a &i<a de don #ar+e*" n anti,o ca(it4n de a'tra.
Sent!a como n c'a-o en e' occi(cio" &a+'a+a con -o= ronca" a -ece$ $e (a$a+a -ario$ d!a$ $in comer"
de$($ de-ora+a *e$o o car+)n. S$ cri$i$ ner-io$a$ comen=a+an con $o''o=o$ * termina+an con n torrente
de '4,rima$2 * $e &a+!an (ro+ado todo$ 'o$ remedio$" de$de 'a$ ti$ana$ &a$ta 'a$ moEa$2 tanto ?e (or
can$ancio ace(t) e' o5recimiento de #o-ard.
Cando $te &+o de$(edido a 'a $ir-ienta * corrido 'o$ cerro<o$" comen=) a 5riccionar'e e' a+domen
o(rimiendo en e' ',ar de 'o$ o-ario$. >n cierto +iene$tar $e mani5e$t) mediante $$(iro$ * +o$te=o$. Le
($o n dedo entre 'a$ ce<a$" arri+a de 'a nari=2 de (ronto ?ed) inerte. Si $e 'e-anta+an $$ +ra=o$" -o'-!an a
caer. S ca+e=a $e manten!a en 'a (o$ici)n ?e ' ?er!a * 'o$ (4r(ado$ $emiMcerrado$ -i+ra+an con n
mo-imiento e$(a$m)dico" de<ando entre-er 'o$ ,'o+o$ de 'o$ o<o$" ?e ,ira+an con 'entitd2 (or 5in $e 5i<aron
en 'o$ 4n,'o$" con-'$o$.
#o-ard 'e (re,nt) $i $ent!a do'or2 re$(ondi) ?e no. KF $ent!a a&oraL Di$tin,!a e' interior de $
cer(o.
AKH ? -e$ a''!L
A B>n ,$anoC
AKF &a* ?e &acer (ara matar'oL
S 5rente $e arr,).
A#$co" no (edo m4$" no (edo m4$.
En 'a $e,nda $e$i)n e''a mi$ma $e (re$cri+i) n ca'do de orti,a$" a 'a tercera" no de maro. La$ cri$i$ $e
atenaron" de$a(arecieron. Era rea'mente como n mi'a,ro.
La di,itaci)n na$a' no dio re$'tado con 'o$ otro$. .ara (ro-ocar e' $onam+'i$mo (ro*ectaron 'a
con$trcci)n de na c+a mermeriana. .cc&et *a &a+!a reco,ido 'imadra$ * 'im(iado na -eintena de
+ote''a$ cando n e$crG('o 'o det-o. Entre 'o$ en5ermo$ ?e -inieran &a+r!a (er$ona$ de' otro $eEo.
AKH ? &aremo$ $i 'e$ da n acce$o de eroti$mo 5rio$oL
E$o no &+iera detenido a #o-ard" (ero era (re5eri+'e a+$tener$e" (or 'o$ c&i$me$ * ?i=4$ &a$ta 'a$
eEtor$ione$.
Se con5ormaron con na arm)nica ?e ''e-a+an a 'a$ ca$a$" 'o ?e di-ert!a a 'o$ c&ico$.
>n d!a" cando Mi,raine $e $ent!a m* ma'" recrrieron a e''a. Lo$ $onido$ cri$ta'ino$ 'o eEa$(eraron"
(ero De'e=e ordena no a$$tar$e de 'a$ ?e<a$ * 'a mG$ica contin).
A B#a$ta" +a$taC A,rita+a.
AB>n (oco de (acienciaC Are(et!a #o-ard.
.cc&et a(orrea+a con m4$ ra(ide= 'a$ '4mina$ de -idrio * e' in$trmento -i+ra+a * e' (o+re &om+re
da+a a'arido$ cando e' mdico a(areci) atra!do (or e' e$tr(ito.
103
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A BC)mo" otra -e= $tede$C AeEc'am)" 5rio$o (or?e 'o$ encontra+a $iem(re en ca$a de $$ c'iente$. Le
eE('icaron $ mtodo ma,ntico. Entonce$ ' ec&) (e$te$ contra e' ma,neti$mo" n mont)n de c&ar'ataner!a$
c*o$ e5ecto$ (ro-ienen de 'a ima,inaci)n.
Sin em+ar,o $e ma,neti=a a 'o$ anima'e$. Montaca+re 'o a5irma * e' $e@or La5ontaine &a$ta con$i,i)
ma,neti=ar a na 'eona. E''o$ no ten!an na 'eona. .ero e' a=ar 'e$ de(ar) otro anima'. .or?e a' otro d!a a
'a$ $ei$" n mo=o de 'a+ran=a 5e a decir'e$ ?e 'o$ ''ama+an de 'a ,ran<a" donde &a+!a na -aca en e$tado
de$e$(erante.
Corrieron &acia a''!.
Lo$ man=ano$ e$ta+an en 5'or * 'a &ier+a en e' (atio &mea+a +a<o e' $o' naciente. A' 'ado de' a+re-adero"
medio ta(ada con n (a@o" na -aca m,!a" tiritando de+ido a 'o$ +a'de$ de a,a ?e 'e arro<a+an. E$ta+a
de$me$radamente &inc&ada" (arec!a n &i(o()tamo.
Sin dda &a+!a comido D-enenoD a' (a$tar entre 'o$ tr+o'e$. Mae$e 3o* * do@a 3o* e$ta+an
de$con$o'ado$ (or?e e' -eterinario no (od!a ir" * n carretero ?e $a+!a (a'a+ra$ contra 'a &inc&a=)n no
?er!a mo'e$tar$e" (ero e$o$ $e@ore$" c*a +i+'ioteca era c'e+re" de+!an conocer a',Gn $ecreto.
De$($ de 'e-antar$e 'a$ man,a$ $e co'ocaron no de'ante de 'o$ cerno$" e' otro en 'a ,r(a * con
,rande$ e$5er=o$ interiore$ * na ,e$tic'aci)n 5rentica" $e(ara+an 'o$ dedo$ (ara derramar en e' anima'
c&orro$ de 5'ido" mientra$ ?e e' ,ran<ero" $ e$(o$a" $ mc&ac&o * 'o$ -ecino$ 'o$ mira+an ca$i a$$tado$.
Lo$ +or+ori,mo$ ?e $e o!an en e' -ientre de 'a -aca (ro-ocaron rido$ en e' 5ondo de $$ entra@a$. So't)
na -ento$idad. Entonce$ .cc&et di<o/
A BE$ na (erta a+ierta a 'a e$(eran=aC .ede $er na $a'ida.
La $a'ida $e -eri5ic). La e$(eran=a +rot) como n (a?ete de materia$ amari''a$ ?e e$ta''aron con 'a
5er=a de n o+G$. Lo$ cora=one$ $e di'ataron" 'a -aca $e de$in5'). >na &ora de$($ e$ta+a como $i nada.
No &a+!a $ido (or e5ecto de 'a ima,inaci)n" $e,ramente. .or 'o tanto" e' 5'ido conten!a na -irtd
(artic'ar ?e $e (ede encerrar en o+<eto$ de donde no (ede tomar'a $in ?e $e &a*a de+i'itado. >n medio
a$! a&orra de$('a=amiento$. Lo ado(taron * en-ia+an a $$ cente$ moneda$ ma,neti=ada$" (a@e'o$
ma,neti=ado$" a,a ma,neti=ada" (an ma,neti=ado.
De$($" continando con $$ e$tdio$" a+andonaron 'o$ (a$e$ (or e' $i$tema de .*$,r" en e' ?e $e
reem('a=a e' ma,neti=ador (or n -ie<o 4r+o' en e' tronco de' ca' $e enro''a na cerda.
>n (era' en 'a$ rina$ (arec!a &ec&o a (ro()$ito. Lo (re(araron a+ra=4ndo'o con 5er=a -aria$ -ece$.
.$ieron n +anco de+a<o. A''! $e $enta+an $$ c'iente$ * o+t-ieron re$'tado$ tan mara-i''o$o$ ?e (ara
&ndir a 7acor+ei' 'o in-itaron a na $e$i)n <nto con 'o$ nota+'e$ de 'a re,i)n.
No 5a't) ni no.
3ermaine 'o$ reci+i) en 'a $a'ita" 'e$ (idi) D?e t-ieran a +ien di$c'(ar 'a demoraD" $$ amo$ *a i+an a
-enir.
De cando en cando $e o!a e' tim+re. Eran 'o$ en5ermo$ ?e e''a ''e-a+a a otra (arte. Lo$ in-itado$ $o
mo$tra+an con e' codo 'a$ -entana$ (o'-orienta$" 'a$ manc&a$ en e' arte$onado" 'a (intra a,rietada. BE'
e$tado de' <ard!n era 'amenta+'eC BMadera $eca (or toda$ (arte$C Do$ e$taca$" atra-e$ada$ en 'a +rec&a de'
mro" cerra+an e' &erto.
.cc&et $e (re$ent).
AA $$ )rdene$" $e@ore$.
H $e -io en e' 5ondo" +a<o e' (era' de Edo!n" a -aria$ (er$ona$ $entada$.
C&am+er'an" $in +ar+a" como n $acerdote * con na $otani''a de 'a$tin, * n $o'ideo de cero" era (re$a
de e$tremecimiento$ oca$ionado$ (or $ do'or interco$ta'2 Mi,raine" $iem(re en5ermo de' e$t)ma,o" &ac!a
meca$ a' 'ado de '. Do@a 7arin" (ara oc'tar $ tmor" ''e-a+a n c&a' de -aria$ -e'ta$. Don Lemoine" con
104
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
'o$ (ie$ de$ndo$ en $$ =a(ati''a$" ten!a 'a$ m'eta$ de+a<o de ' * 'a #ar+da" en tra<e de domin,o" e$ta+a
(4'ida" eEtraordinariamente (4'ida.
De' otro 'ado de' 4r+o' &a+!a m4$ (er$ona$. >na m<er con cara de a'+ina $e 'im(ia+a na$ ,'4nd'a$
(r'enta$ de $ ce''o. %a+!a na ni@a con e' ro$tro ca$i tota'mente oc'to (or anteo<o$ a='e$. >n -ie<o con
'a co'mna de5ormada (or na contracci)n" ,o'(ea+a con $$ mo-imiento$ in-o'ntario$ a Marce'" na
e$(ecie de idiota" -e$tido con na +'$a &ec&a <irone$ * n (anta')n remendado. S 'a+io 'e(orino ma' co$ido
de<a+a -er $$ inci$i-o$ * no$ tra(o$ en $ me<i''a tme5acta di$im'a+an n enorme 5'em)n.
Todo$ ten!an en 'a mano n &i'o ?e +a<a+a de' 4r+o'. H 'o$ (4<aro$ canta+an * e' o'or de' c$(ed ti+io
-i+orea+a en e' aire. E' $o' (a$a+a (or ntre'a$ rama$. I+an (or $o+re e' m$,o.
Sin em+ar,o" 'o$ (aciente$" en ',ar de dormir" a+r!an de$me$radamente 'o$ o<o$.
A%a$ta a&ora" no e$ nada di-ertido Adi<o 6oreaA. Comiencen" en $e,ida -e'-o.
H -o'-i) 5mando na A+dMe'MNader" G'timo re$to de 'a (erta de 'a$ (i(a$.
.cc&et record) n eEce'ente medio de ma,neti=aci)n. .$o en $ +oca 'a$ narice$ de todo$ 'o$ en5ermo$
* a$(ir) $$ a'iento$ (ara atraer &acia $! 'a e'ectricidad *" a' mi$mo tiem(o" #o-ard a(reta+a e' 4r+o' con e'
(ro()$ito de amentar e' 5'ido.
E' a'+a@i' de<) de &i(ar" e' +ede' $e a,it) meno$" e' &om+re de 'a contracci)n no $e mo-i) m4$. A&ora $e
(od!a acercar$e a e''o$" $ometer'o$ a toda$ 'a$ (re+a$ ?e $e ?i$ie$e.
E' mdico" con $ 'anceta" (inc&) 'a ore<a de C&am+er'an" ?ien $e e$tremeci) n (oco. La $en$i+i'idad en
'o$ otro$ 5e e-idente. E' ,oto$o dio n ,rito. En canto a 'a #ar+da" $onre!a como en n $e@o * n &i'o de
$an,re 'e corr!a (or de+a<o de 'a mand!+'a. 6orea ?i$o &acer 'a (re+a (or $! mi$mo * trat) de tomar 'a
'anceta" (ero como e' doctor $e 'a ne,)" (e''i=c) con 5er=a a 'a en5erma" e' ca(it4n 'e &i=o co$?i''a$ en 'a$
narice$ con na ('ma" e' recadador i+a a &ndir'e na e$(ina +a<o 'a (ie'.
A BD<en'a" -amo$ Adi<o 7acor+ei'A" no e$ nada a$om+ro$o" de$($ de todoC >na &i$trica. BNi e' mi$mo
dia+'o (odr!a &acer'oC
AE$ta Adi<o .cc&et $e@a'ando a 7ictoire" 'a m<er e$cro5'o$aA Be$ mdicaC Reconoce 'a$ a5eccione$ e
indica 'o$ remedio$.
Lan,'oi$ ard!a (or con$'tar'a (or 'o de $ catarro2 no $e atre-i). .ero Co'on" m4$ atre-ido" (re,nt) a',o
$o+re $ remati$mo.
.cc&et ($o 'a mano derec&a en 'a mano i=?ierda de 7ictoire * con 'o$ o<o$ $iem(re cerrado$" 'a$
me<i''a$ n (oco ro<a$" 'o$ 'a+io$ trm'o$" 'a $on4m+'a" de$($ de &a+er di-a,ado" recet) D7a'm
#ecmD.
%a+!a tra+a<ado en #a*eE en 'o de n +oticario. 7acor+ei' ded<o ?e ?er!a decir D4'+m ,raecmD"
(a'a+ra entre-i$ta" ta' -e=" en 'a 5armacia.
De$($ encar) a don Lemoine" ?ien $e,Gn #o-ard -e!a a tra-$ de 'o$ cer(o$ o(aco$.
Era n anti,o mae$tro de e$ce'a ca!do en 'a mi$eria. A'rededor de $ ro$tro $e e$(arc!an ca+e''o$
+'anco$ * (e,ado a' 4r+o'" con 'a$ mano$ a+ierta$" dorm!a" a ('eno $o'" de manera ma<e$to$a.
E' mdico -end) $$ o<o$ con na do+'e cinta * #o-ard 'e mo$tr) n diario dicindo'e im(erio$amente/
A BLeaC
#a<) 'a 5rente" mo-i) 'o$ mG$c'o$ de $ ro$tro" ec&) 'a ca+e=a &acia atr4$ * aca+) (or de'etrear/
ACon$MtiMtMcioMna'.
B.ero con &a+i'idad no (ede &acer ?e $e de$'ice ca'?ier -enda<eC
E$ta$ ne,acione$ de' mdico indi,na+an a .cc&et. Se atre-i) a a5irmar ?e 'a #ar+da (od!a de$cri+ir 'o
?e e$ta+a $cediendo en e$o$ mi$mo$ momento$ en $ (ro(ia ca$a.
105
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ABA -erC Are$(ondi) e' doctor" * de$($ de $acar $ re'o< (re,nt)/ AKF e$t4 &aciendo mi m<erL
La #ar+da -aci') drante mc&o tiem(o * de$($" con ,e$to &o$co" &a+')/
ABE&C KFL BA&" $!2 *a $C Co$e cinta$ a n $om+rero de (a<a.
7acor+ei' arranc) na &o<a de $ 'i+reta * e$cri+i) n men$a<e ?e e' e$cri+iente de Mare$cot $e a(re$r)
a ''e-ar.
La $e$i)n &a+!a terminado. Lo$ en5ermo$ $e 5eron.
#o-ard * .cc&et" a' 5in de centa$" no &a+!an tenido Eito. KSe &a+!a de+ido a 'a tem(eratra" o a' o'or
de' ta+aco" o a' (ara,a$ de' a+ate Je5ro*" ?e ten!a na ,arnici)n de co+re" meta' contrario a 'a emi$i)n
5'!dicaL
7acor+ei' enco,i) 'o$ &om+ro$.
Sin em+ar,o" no (od!a di$ctir 'a +ena 5e de 'o$ $e@ore$ De'e=e" #ertrand" Morin" J'e$ C'o?et. A&ora
+ien2 e$o$ mae$tro$ a5irman ?e &+o $on4m+'o$ ?e (redi<eron acontecimiento$ * $o(ortado" $in do'or"
o(eracione$ cre'e$.
E' a+ate cont) &i$toria$ a$om+ro$a$. >n mi$ionero -io a no$ +ra&amane$ recorrer na +)-eda con 'a
ca+e=a &acia a+a<o * e' 3ran Lama" en e' Ti+et" $e corta 'a$ tri(a$ (ara &acer $$ or4c'o$.
AKE$t4 +romeandoL Adi<o e' mdico.
ABDe nin,na maneraC
AB7amo$C BE$ +romaC
H a(art4ndo$e de 'a ce$ti)n" cada no cont) $$ ancdota$.
AHo Adi<o e' a'maceneroA *o t-e n (erro ?e e$ta+a $iem(re en5ermo cando e' me$ comen=a+a (or n
-ierne$.
ANo$otro$ ramo$ catorce &i<o$ Are$(ondi) e' <e= de (a=A. Ho nac! n 10" mi ca$amiento $e rea'i=) n 10
* e' d!a de m! $anto cae en 10. BEE('!?eme esoA
#e'<am+e &a+!a $o@ado" mc&a$ -ece$" 'a cantidad de -ia<ero$ ?e tendr!a a' otro d!a en $ (o$ada. H .etit
cont) 'a cena de Ca=otte.
E' cra" entonce$" &i=o e$ta re5'eEi)n/
AK.or ? no -er en todo e$o" $im('emente...
AKLo$ demonio$" no e$ ciertoL Adi<o 7acor+ei'.
E' a+ate" en ',ar de re$(onder" a$inti) con 'a ca+e=a.
Mare$cot &a+') de 'a (itoni$a de De'5o$.
A BMia$ma$" $in nin,na ddaC
ABA&" $on mia$ma$" a&oraC
AHo admito ?e &a* n 5'ido Adi<o #o-ard.
ANero$idera' Aa,re,) .cc&et.
A.ero B(r+en'oC Bm$tren'o" $ 5'idoC .or otra (arte" e$cGc&enme" 'o$ 5'ido$ *a no e$t4n de moda.
7acor+ei' $e a'e<)" (ara re5,iar$e en 'a $om+ra. Lo$ +r,e$e$ 'o $i,ieron.
ASi $e 'e dice a n ni@o D$o* n 'o+o" -o* a comerteD" $e 5i,ra ?e no e$ n 'o+o * tiene miedo. .or 'o
tanto" $e trata de n $e@o determinado (or 'a (a'a+ra. A$imi$mo e' $on4m+'o ace(ta 'a$ 5anta$!a$ ?e a no
$e 'e ocrran. Recerda (ero no (ien$a2 an?e cree (en$ar" $)'o tiene $en$acione$. De e$ta manera $e
$,ieren cr!mene$ * ,ente -irto$a (ede con-ertir$e en +e$tia$ 5eroce$ o en antro()5a,o$.
Miraron a #o-ard * .cc&et. S ciencia $(on!a n (e'i,ro (ara 'a $ociedad.
E' e$cri+iente de Mare$cot rea(areci) en e' <ard!n +'andiendo na carta de 'a $e@ora de 7acor+ei'.
106
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
E' doctor 'a a+ri)" em(a'ideci)" * (or 5in 'e*) e$ta$ (a'a+ra$/
A BCo$o cinta$ a n $om+rero de (a<aC La e$t(e5acci)n im(idi) 'a ri$a.
AE$ na coincidencia" caram+a. E$o no (re+a nada.
H como 'o$ do$ ma,neti=adore$ ten!an na eE(re$i)n de trin5o" $e -o'-i) de$de 'a (erta (ara decir'e$/
ABNo continGenC Son entretenimiento$ (e'i,ro$o$.
E' cra" ''e-4ndo$e a $ +ede'" 'o re(rendi) con acritd.
AKE$t4 $ted 'ocoL BSin mi (ermi$oC BSon acti-idade$ (ro&i+ida$ (or 'a I,'e$iaC
Todo e' mndo aca+a+a de ir$e. #o-ard * .cc&et con-er$a+an con e' mae$tro de+a<o de' em(arrado"
cando Marce' a(areci) (or e' &erto" con e' -enda<e de$&ec&o * 5ar5''ando/
A BCrado" cradoC B#eno$ $e@ore$C AB#eno" +a$taC BD<ano$ tran?i'o$C
A BA&" mi$ +eno$ $e@ore$C BLo$ amo" $o* -e$tro $er-idorC
.etit" &om+re adicto a' (ro,re$o" &a+!a encontrado 'a eE('icaci)n de' mdico +a$tante mediocre" +r,e$a.
La Ciencia e$ n mono(o'io ?e e$t4 en mano$ de 'o$ rico$. E''a eEc'*e a' (e+'o. BHa e$ &ora de ?e e'
-ie<o an4'i$i$ de 'a Edad Media $ea reem('a=ado (or na $!nte$i$ am('ia * -i-aC A 'a 7erdad $e de+e ''e,ar
(or e' Cora=)n. H $e dec'ar) e$(iriti$ta e indic) -aria$ o+ra$" de5ecto$a$ $in dda" (ero ?e eran e' $i,no de
na arora.
Se 'a$ &icieron en-iar.
E' e$(iriti$mo (o$t'a como do,ma e' me<oramiento 5ata' de ne$tra e$(ecie. La tierra" n d!a" $e
con-ertir4 en cie'o2 era (or e$to ?e 'a doctrina encanta+a a' mae$tro. An?e no era cat)'ico" $e dec!a 5ie' a
San A,$t!n * a San Li$. A'ian Sardec (+'ic) 5ra,mento$ dictado$ (or e''o$ ?e e$t4n a 'a a'tra de 'a$
o(inione$ contem(or4nea$. La doctrina e$ (r4ctica" +ene5icio$a * no$ re-e'a" como e' te'e$co(io" 'o$ mndo$
$(eriore$.
Lo$ e$(!rit$" de$($ de 'a merte * en e' UEta$i$" $on ''e-ado$ a''!. .ero a -ece$ de$cienden a ne$tro
,'o+o" donde &acen cr<ir 'o$ me+'e$" $e meten en ne$tra$ di-er$ione$" di$5rtan 'a$ +e''e=a$ de 'a
Natra'e=a * 'o$ ('acere$ de 'a$ Arte$.
.or otra (arte" -ario$ de entre no$otro$ (o$een na trom(a aroma'" e$ decir" n 'ar,o t+o en 'a (arte
(o$terior de' cr4neo ?e $+e de$de 'o$ ca+e''o$ &a$ta 'o$ ('aneta$ * no$ (ermite con-er$ar con 'o$ e$(!rit$
de Satrno. La$ co$a$ intan,i+'e$ no de<an de $er rea'e$ * de 'a tierra a 'o$ a$tro$" de 'o$ a$tro$ a 'a tierra" &a*
n -ai-n" na tran$mi$i)n" n intercam+io contino.
Entonce$ e' cora=)n de .cc&et $e ''en) de a$(iracione$ de$ordenada$ * cando ''e,a+a 'a noc&e
#o-ard 'o $or(rend!a en $ -entana contem('ando e$o$ e$(acio$ 'mino$o$ ?e e$t4n (o+'ado$ (or
e$(!rit$.
SPeden+or, &i=o ,rande$ -ia<e$ a e''o$" (e$ en meno$ de n a@o eE('or) 7en$" Marte" Satrno *
-eintitr$ -ece$ JG(iter. Adem4$" -io a Je$cri$to en Londre$" -io a San .a+'o" -io a San Jan" -io a Moi$$
*" en 1:81" &a$ta -io e' Jicio 6ina'.
.or e$o no$ &a &ec&o de$cri(cione$ de' cie'o. En ' &a* 5'ore$" (a'acio$" mercado$ e i,'e$ia$ eEactamente
como entre no$otro$.
Lo$ 4n,e'e$" ?e otrora 5eron &om+re$" e$cri+en $$ (en$amiento$ en &o<a$" c&ar'an de ce$tione$
dom$tica$ o +ien de tema$ e$(irita'e$2 * 'o$ em('eo$ ec'e$i4$tico$ corre$(onden a a?e''o$ ?e en $ -ida
terre$tre c'ti-aron 'a$ Santa$ E$critra$.
En canto a' in5ierno" e$t4 ''eno de o'or na$ea+ndo" &a* c&o=a$" montone$ de inmndicia$ * (er$ona$
ma' -e$tida$. H .cc&et $e e$tro(ea+a e' inte'ecto tratando de com(render 'o ?e &a+!a de &ermo$o en e$a$
re-e'acione$. A #o-ard 'e (arecieron e' de'irio de n im+ci'. BTodo e$o re+a$a 'o$ '!mite$ de 'a Natra'e=aC
KFin 'o$ conoce" $in em+ar,oL H $e entre,aron a 'a$ re5'eEione$ $i,iente$/
107
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Lo$ (re$tidi,itadore$ (eden en,a@ar a na mc&edm+re2 n &om+re de (a$ione$ -io'enta$ de$(ertar4
otra$2 (ero 'a -o'ntad" (or $! $o'a" Kc)mo (ede actar en 'a materia inerteL Se &a+'a de n +4-aro ?e &ace
madrar 'a$ -a$2 e' $e@or 3er-ai$ &a reanimado a n &e'iotro(o2 otro" m4$ 5erte" en To'o$e" $e(ara a 'a$
n+e$.
K%a+r4 ?e admitir 'a eEi$tencia de na materia intermediaria entre e' mndo * no$otro$L Aca$o no $ea
$ino e' od" n ne-o im(ondera+'e" na e$(ecie de e'ectricidad. S$ emi$ione$ eE('ican e' re$('andor ?e 'o$
ma,neti=ado$ creen -er" 'o$ 5e,o$ 5ato$ de 'o$ cementerio$" 'a 5orma de 'o$ 5anta$ma$.
E$a$ im4,ene$ no $er!an entonce$ na i'$i)n * 'o$ done$ eEtraordinario$ de 'o$ .o$e$o$" $imi'are$ a 'o$ de
'o$ $on4m+'o$ Ktendr!an na ca$a 5!$icaL
Sea ca' 5ere $ ca$a &a* na e$encia" n a,ente $ecreto * ni-er$a'. Si (di$emo$ dominar'o" no
nece$itar!amo$ 'a 5er=a de' tiem(o. Lo ?e re?iere $i,'o$ (ara de$arro''ar$e 'o &ar!a en n minto2 todo
mi'a,ro $er!a (o$i+'e * e' ni-er$o e$tar!a a ne$tra di$(o$ici)n.
La ma,ia (ro-en!a de e$ta codicia eterna de' e$(!rit &mano. Sin dda $e &a eEa,erado $ -a'or" (ero no
e$ na mentira. Lo$ orienta'e$" ?e 'a conocen" &acen (rodi,io$2 todo$ 'o$ -ia<ero$ 'o dicen. H en e' .a'ai$
Ro*a'" e' $e@or D(otet" con $ dedo" tra$torna a 'a a,<a imantada.
KC)mo ''e,ar a $er ma,oL E$ta idea 'e$ (areci) na 'ocra en n (rinci(io" (ero re$r,i)" 'o$ atorment) *
a' 5in cedieron" an?e a(arenta+an &acer'o $)'o (or +roma.
>n r,imen (re(aratorio e$ indi$(en$a+'e.
.ara eEa'tar$e m4$ -i-!an de noc&e" a*na+an * con e' (ro()$ito de &acer de 3ermaine n mdim m4$
de'icado" racionaron $ comida. E''a $e de$?ita+a con 'a +e+ida * +e+i) tanto a,ardiente ?e aca+) (or
em+orrac&ar$e. S$ (a$eo$ (or e' corredor 'a de$(erta+an. Con5nd!a 'o$ rido$ de 'o$ (a$o$ con 'o$
=m+ido$ de ore<a$ * 'a$ -oce$ ima,inaria$ ?e o!a $a'ir de 'o$ mro$. >na ma@ana de<) na red en e' $)tano
* $e a$$t) cando 'a encontr) toda c+ierta (or e' 5e,o2 de$de entonce$ $e $inti) (eor * aca+) (or creer ?e
'e &a+!an &ec&o n ma'e5icio.
Con 'a e$(eran=a de tener -i$ione$" e''o$ $e com(rim!an 'a nca rec!(rocamente" $e &icieron $a?ito$ de
+e''adona * (or 5in ado(taron 'a ca<a m4,ica" na ca<ita de 'a ?e $a'e n &on,o eri=ado de c'a-o$ * ?e $e
''e-a $o+re e' cora=)n atada a' (ec&o con na cinta. Todo 5raca$). .ero (od!an em('ear e' c!rc'o de D(otet.
.cc&et +orrone) en e' $e'o" con car+)n" n redonde' ne,ro" D(ara encerrar en ' a 'o$ e$(!rit$ anima'e$
?e de+!an a*dar a 'o$ e$(!rit$ am+iente$D *" 5e'i= (or (oder dominar a #o-ard" 'e di<o con tono
(onti5ica'/
A BTe de$a5!o a 5ran?ear'oC #o-ard mir) e' redonde'.
Sinti) c)mo 'e (a'(ita+a e' cora=)n" $e 'e n+'aron 'o$ o<o$.
A BA&" aca+emo$C
H $a't) (or encima (ara de$&acer$e de e$e ma'e$tar ineE(re$a+'e.
.cc&et" c*a eEa'taci)n i+a creciendo" ?i$o &acer a(arecer a n merto.
En tiem(o$ de' Directorio" n &om+re" en 'a ca''e de' Ec&i?ier" mo$tra+a 'a$ -!ctima$ de' Terror. Lo$
e<em('o$ de a(arecido$ $on innmera+'e$. An?e $ea na a(ariencia Bno im(ortaC Lo im(ortante e$
(rodcir'a.
Canto de m4$ cerca no$ toca e' di5nto" me<or acde a ne$tro ''amado. .ero no &a+!a nin,na re'i?ia en
'a 5ami'ia" ni ani''o ni miniatra" ni n ca+e''o" an?e #o-ard e$ta+a en condicione$ de e-ocar a $ (adre.
H como a?' mani5e$ta$e cierta re(,nancia .cc&et 'e (re,nt)/
AKF teme$L
AKHoL BO&" a+$o'tamente nadaC B%a= 'o ?e ?iera$C
108
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
So+ornaron a C&am+er'an ?ien 'e$ $mini$tr) a e$condida$ na -ie<a ca'a-era. >n $a$tre 'e$ &i=o do$
&o(a'anda$ ne,ra$ con n ca(c&)n" como 'o$ &4+ito$ de mon<e. E' coc&e de 6a'ai$e 'e$ ''e-) n 'ar,o ro''o
en n $o+re. De$($ ($ieron mano$ a 'a o+ra" no crio$o (or -er ? ocrr!a" e' otro con miedo de creer.
E' m$eo e$ta+a (re(arado como n cata5a'co. Tre$ cande'a+ro$ ard!an en e' +orde de 'a me$a" (e$ta
contra 'a (ared de+a<o de' retrato de' (adre de #o-ard" ?e domina+a 'a ca'a-era. %a$ta &a+!an (e$to na
-e'a en e' interior de' cr4neo * do$ ra*o$ $e (ro*ecta+an (or 'a$ )r+ita$.
En e' medio" en na e$t5ita" &mea+a incien$o. #o-ard (ermanec!a detr4$ * .cc&et" ?e 'e da+a 'a$
e$(a'da$" ec&a+a (@ado$ de a=5re en e' &o,ar.
Ante$ de ''amar a n merto $e &a de (edir e' con$entimiento de 'o$ demonio$. A&ora +ien" e$e d!a era n
-ierne$" d!a ?e (ertenece a #c&et" * &a+!a ?e oc(ar$e de #c&et en (rimer ',ar. #o-ard" de$($ de
$a'dar a derec&a e i=?ierda" +a<) e' ment)n" 'e-ant) 'o$ +ra=o$ * comen=)/
A B.or Et&anie'" Ama=in" I$c&*ro$C... AH &a+!a o'-idado e' re$to. .cc&et 'e $o(') r4(idamente 'a$
(a'a+ra$ e$crita$ en n cart)n.
AI$c&*ro$" At&anato$" Adonai" Sada*" E'o*" Me$$ia$ A'a 'etan!a era 'ar,aA *o te con<ro" *o te o+$ecro" *o
te ordeno" o& #c&et A* de$($" +a<ando 'a -o=A KD)nde e$t4$" #c&etL B#c&etC B#c&etC
#o-ard $e de$('om) en e' $i'')n * e$ta+a de -era$ contento de no -er a #c&et2 a',o en ' 'e re(roc&a+a
$ tentati-a como n $acri'e,io. KD)nde e$ta+a e' a'ma de $ (adreL K.od!a o!r'oL KH $i de re(ente -inieraL
La$ cortina$ $e mo-!an de$(acio a' in5'<o de' -iento ?e entra+a (or n -idrio roto * 'o$ cirio$
(ro*ecta+an $om+ra$ ?e $er(entea+an en 'a ca'a-era * en 'a 5i,ra (intada. >n co'or terro$o 'o$ o+$crec!a
a 'o$ do$. E' mo&o 'e carcom!a 'o$ ()m'o$" 'o$ o<o$ *a no ten!an '=. .ero na ''ama +ri''a+a arri+a" en 'o$
a,<ero$ de 'a ca+e=a -ac!a. E$ta (arec!a" (or momento$" oc(ar e' ',ar de 'a otra" e$tar en e' ce''o de $
'e-ita" tener $$ (ati''a$" * 'a te'a" medio de$c'a-ada" o$ci'a+a" (a'(ita+a.
.oco a (oco $intieron a',o como e' roce de n a'iento" como 'a a(roEimaci)n de n $er im(a'(a+'e. 3ota$
de $dor mo<a+an 'a 5rente de .cc&et * entonce$ a #o-ard em(e=aron a ca$ta@etear'e 'o$ diente$" n
ca'am+re 'e o(rimi) e' e(i,a$trio" e' (i$o" como na o'a" &!a de+a<o de $$ (ie$" e' a=5re ?e ard!a en 'a
c&imenea ca!a en ,re$a$ -o'ta$" no$ mrci'a,o$ re-o'otea+an" n ,rito $e o*) K?in eraL
S$ ro$tro$" +a<o $$ ca(c&one$" e$ta+an cada -e= m4$ de$enca<ado$ 4 medida ?e $ terror amenta+a2
no $e atre-!an a &acer ni n ,e$to" ni $i?iera a &a+'ar" cando detr4$ de 'a (erta o*eron ,emido$ como 'o$
de n a'ma en (ena.
.or 5in $e arrie$,aron. Era $ -ie<a criada" ?ien 'o$ &a+!a e$(iado (or na rendi<a de' ta+i?e * cre*) e$tar
-iendo a' dia+'o de rodi''a$ en e' corredor re(et!a na * otra -e= 'a $e@a' de 'a cr=.
Todo ra=onamiento 5e inGti'. Lo$ de<) e$a mi$ma noc&e" (e$ *a no ?er!a $er-ir a ,ente como a?e''a.
3ermaine &a+'). C&am+er'an (erdi) $ (e$to * $e 5orm) contra e''o$ na $orda coa'ici)n $o$tenida (or e'
a+ate Je5ro*" 'a $e@ora #ordin * 6orea.
S manera de -i-ir A?e no era 'a de 'o$ dem4$A de$a,rada+a. Se tornaron $o$(ec&o$o$ * &a$ta in$(iraron
n -a,aro$o terror.
Lo ?e aca+) con $ re(taci)n 5e" $o+re todo" 'a e'ecci)n de' criado. A 5a'ta de otro" tomaron a Marce'.
S 'a+io 'e(orino" $ 5ea'dad * $ <erin,on=a a&*enta+an a 'a ,ente. A+andonado cando ni@o" &a+!a
crecido en e' cam(o a' am(aro de 'a natra'e=a * con$er-a+a de $ 'ar,a mi$eria n &am+re in$acia+'e. Lo$
anima'e$ merto$ de en5ermedad" e' tocino (odrido" n (erro a('a$tado" todo 'e ca!a +ien con ta' de ?e e'
(eda=o 5era ,rande2 * era d'ce como n cordero" (ero enteramente e$tG(ido.
La ,ratitd 'o &a+!a &ec&o o5recer$e como $ir-iente a 'o$ $e@ore$ #o-ard * .cc&et2 adem4$" como 'o$
cre!a &ec&icero$" e$(era+a o+tener +ene5icio$ eEtraordinario$.
109
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Ha en 'o$ (rimero$ d!a$ 'e$ con5i) n $ecreto. En 'o$ +re=a'e$ de .o'i,n*" na -e=" n &om+re &a+!a
encontrado n 'in,ote de oro. La ancdota 'a re5ieren 'o$ &i$toriadore$ de 6a'ai$e" (ero i,noran 'a
continaci)n. Doce &ermano$" ante$ de $a'ir de -ia<e" &a+!an oc'tado doce 'in,ote$ (arecido$ a 'o 'ar,o de'
camino" de$de C&a-i,no''e$ &a$ta #rette-i''e * Marce' $('ic) a $$ amo$ ?e comen=aran 'a +G$?eda. E$o$
'in,ote$" $e di<eron" ?i=4 &a+!an $ido enterrado$ en e' momento de 'a emi,raci)n.
Se trata+a de em('ear 'a -arita adi-inatoria. La$ -irtde$ de $ta $on ddo$a$. Sin em+ar,o e$tdiaron 'a
ce$ti)n * $(ieron ?e n ta' .ierre 3arnier 'a de5iende con ar,mento$ cient!5ico$. La$ 5ente$ * 'o$
meta'e$ (o$i+'emente (ro*ecten cor(G$c'o$ a5ine$ con 'a madera.
E$o e$ (oco (ro+a+'e" (ero K?in $a+eL BA 'o me<orC B.ro+emo$C
Se &icieron na &or?i''a de a-e''ano * na ma@ana $a'ieron a de$c+rir e' te$oro.
A%a+r4 ?e de-o'-er'o Adi<o #o-ard.
ABA&" no2 ni en +romaC
De$($ de tre$ &ora$ de caminata na idea 'o$ det-o. BE' camino de C&a-i,no''e$ a #rette-i''eC KE'
anti,o o e' ne-oL De+!a de $er e' anti,o.
7o'-ieron atr4$ * recorrieron 'o$ a'rededore$" a' a=ar" (e$ e' tra=ado de' camino -ie<o no $e di$tin,!a con
5aci'idad.
Marce' corr!a de derec&a a i=?ierda como n (odenco de cacer!a2 cada cinco minto$ #o-ard ten!a ?e
''amar'o. .cc&et a-an=a+a (a$o a (a$o" $o$teniendo 'a -arita (or 'a$ do$ rama$" con 'a (nta &acia arri+a. A
mendo 'e (arec!a ?e na 5er=a" como n ,ar5io" 'a tira+a &acia e' $e'o * Marce'" r4(idamente" &ac!a na
me$ca en 'o$ 4r+o'e$ -ecino$ (ara (oder encontrar e' ',ar m4$ tarde.
.cc&et" a todo e$to" i+a cada -e= m4$ de$(acio. S +oca $e a+ri)" $$ ((i'a$ $e con-'$ionaron.
#o-ard 'o inter(e')" 'o $acdi) (or 'o$ &om+ro$" (ero no $e mo-i) * (ermaneci) a+$o'tamente inerte"
como 'a #ar+da.
De$($ cont) ?e &a+!a $entido a'rededor de' cora=)n na e$(ecie de de$,arramiento2 $en$aci)n eEtra@a"
(ro-eniente de 'a -arita" $in dda. H no ?er!a -o'-er a tocar'a.
A' otro d!a -o'-ieron adonde e$ta+an 'o$ 4r+o'e$ marcado$. Marce'" con na a=ada ca-a+a &o*o$2 'a$
+G$?eda$ no da+an nin,Gn re$'tado * cada -e= ?e 5raca$a+an $e $ent!an m* con5ndido$. .cc&et $e
$ent) a' +orde de na =an<a * cando (en$a+a con 'a ca+e=a 'e-antada" e$5or=4ndo$e (or o!r 'a -o= de 'o$
e$(!rit$ con $ trom(a aroma' A* &a$ta (re,nt4ndo$e $i tendr!a naA c'a-) $ mirada en 'a -i$era de $
,orra * -o'-i) a caer en e' Eta$i$ de 'a -!$(era. Dr) mc&o tiem(o * em(e=) a dar miedo.
.or $o+re 'a a-ena" en n $endero" a(areci) n $om+rero de 5ie'tro. Era e' $e@or 7acor+ei' a' trotecito en
$ *e,a. #o-ard * Marce' 'o ''amaron.
La cri$i$ e$ta+a (or terminar cando ''e,) e' mdico. .ara eEaminar me<or a .cc&et 'e 'e-ant) 'a ,orra *
a' ad-ertir 'a 5rente c+ierta (or ('aca$ co+ri=a$ di<o/
ABA&" a&2 fru!tus 6elliA BSon $i5i'ide$" mi ami,oC BC!de$e" dia+'o$C No tomemo$ e' amor en +roma.
.cc&et" a-er,on=ado" -o'-i) a (oner$e 'a ,orra" na e$(ecie de +oina ?e $e in5'a+a $o+re $ -i$era con
5orma de media'na * c*o mode'o &a+!a tomado en e' at'a$ de Amoro$.
La$ (a'a+ra$ de' doctor 'o de<aron e$t(e5acto. .en$a+a en e''a$ mirando &acia arri+a" cando de (ronto
-o'-i) a caer en trance.
7acor+ei' 'o o+$er-) * de$($" de n (a(irota=o" 'e &i=o caer 'a ,orra.
.cc&et rec(er) $$ 5ac'tade$.
AMe 'o $o$(ec&a+a Adi<o e' mdicoA2 'a -i$era +arni=ada 'o &i(noti=a como n e$(e<o. E$te 5en)meno no
e$ raro en (er$ona$ ?e miran n cer(o +ri''ante con dema$iada atenci)n.
E indic) c)mo $e &ace e' eE(erimento con ,a''ina$" mont) $ <aca * de$a(areci) 'entamente.
110
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
>na media 'e,a m4$ 'e<o$ -ieron n o+<eto (iramida' er,ido en e' &ori=onte" en e' (atio de na ,ran<a2
(arec!a n mon$tro$o racimo de -a$ ne,ra$ $a'(icado de (nto$ ro<o$. Era n 'ar,o m4$ti' ,arnecido con
tra-e$a@o$" $e,Gn 'a co$tm+re normanda" a 'o$ ca'e$ $e encaraman 'a$ (a-a$ (ara (a-onear$e a' $o'.
AEntremo$. AH .cc&et &a+') con e' ,ran<ero ?ien accedi) a $ (edido.
Con +'anco de E$(a@a tra=aron na '!nea en medio de' 'a,ar" ataron 'a$ (ata$ a n (a-o * 'o ec&aron +oca
a+a<o" con e' (ico a(o*ado en 'a ra*a. E' anima' cerr) 'o$ o<o$ * (ronto (areci) merto. Lo mi$mo $cedi)
con 'o$ dem4$. #o-ard $e 'o$ (a$a+a r4(idamente a .cc&et ?ien 'o$ a'inea+a no a' 'ado de otro en
canto $e entmec!an. La ,ente de 'a ,ran<a mani5e$t) cierta in?ietd. La (atrona ,rit)2 na ni@a ''ora+a.
#o-ard de$at) a toda$ 'a$ a-e$. E$ta$ $e reanimaron (oco a (oco" (ero no $e $a+!a ? con$ecencia$
(od!a tener a?e''o. Ante na o+<eci)n n (oco 4$(era de .cc&et e' ,ran<ero em(@) $ &or?i''a.
A B6era" -4*an$e a' dia+'o o 'e$ re-iento 'a (an=aC
Sa'ieron a todo -a(or.
BNo im(orta+aC E' (ro+'ema e$ta+a re$e'to" e' Eta$i$ de(ende de na ca$a materia'.
KF e$ entonce$ 'a MateriaL KF e$ e' E$(!ritL
KDe d)nde (ro-iene 'a in5'encia de 'a na $o+re e' otro * a 'a rec!(rocaL
.ara $a+er'o &icieron in-e$ti,acione$ en 7o'taire" en #o$$et" en 6ene')n * &a$ta tomaron na ne-a
$$cri(ci)n en na +i+'ioteca.
Lo$ mae$tro$ anti,o$ eran inacce$i+'e$ (or 'a 'on,itd de 'a$ o+ra$ o 'a di5ic'tad de' idioma2 (ero
Jo55ro* * Damiron 'o$ iniciaron en 'a 5i'o$o5!a moderna * e''o$ di$(on!an de o+ra$ en 'a$ ?e $e trata+a de 'a
de' $i,'o (a$ado.
#o-ard eEtra!a $$ ar,mento$ de La Mettrie" de LocNe" de %e'-eti$2 .cc&et de Co$in" T&amo$ Reid
* 3rando. E' (rimero ad&er!a a 'a eE(eriencia2 'o idea' 'o era todo (ara e' $e,ndo. %a+!a de Ari$t)te'e$ en
$te * de .'at)n en a?'2 * di$ct!an.
AE' a'ma e$ inmateria' Adec!a no.
ADe nin,na manera Adec!a e' otroA. La 'ocra" e' c'oro5ormo" na $an,r!a 'a tra$tornan * (e$to ?e no
$iem(re (ien$a" no e$ de nin,Gn modo na $$tancia ?e no &a,a $ino (en$ar.
ASin em+ar,o Ao+<et) .cc&etA *o ten,o" en m! mi$mo" a',o ?e e$ $(erior a mi cer(o * ?e a -ece$ 'o
contradice.
AK>n $er en e' $erL BE' $omo duple&A B7amo$" -amo$C Do$ tendencia$ di5erente$ re-e'an moti-o$ o(e$to$.
E$o e$ todo.
A.ero e$e a',o" e$a a'ma" (ermanece idntica ante 'o$ cam+io$ eEterno$. B.or 'o tanto" e$ $im('e"
indi-i$i+'e * (or e''o e$(irita'C
ABSi e' a'ma 5era $im('e Are('ic) #o-ardA n recin nacido recordar!a * (en$ar!a como n ad'toC E'
.en$amiento" a' contrario" $i,e e' de$arro''o de' cere+ro. En canto a $er indi-i$i+'e" e' (er5me de na ro$a
o e' a(etito de n 'o+o no $e cortan en do$ como tam(oco na -o'ici)n o na a5irmaci)n.
ABE$o no ?iere decir nadaC Adi<o .cc&etA BE' a'ma e$t4 eEenta de 'a$ ca'idade$ de 'a materiaC
AKAdmite$ 'a ,ra-edadL Are$(ondi) #o-ardA. A&ora +ien2 $i 'a materia (ede caer" tam+in (ede
(en$ar. .e$to ?e &a tenido n (rinci(io" ne$tra a'ma &a de tener n 5in * como de(ende de 'o$ )r,ano$"
de$a(arecer4 con e''o$.
ABHo a5irmo ?e e$ inmorta'C Dio$ no (ede ?erer...
A.ero K$i Dio$ no eEi$teL
AKC)moL
H .cc&et $e de$(ac&) con 'a$ tre$ (re+a$ carte$iana$.
111
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A.rimero" Dio$ e$t4 com(rendido en 'a idea ?e de ' tenemo$2 $e,ndo" 'a eEi$tencia 'e e$ (o$i+'e2 *
tercero" *o" $er 5inito Kc)mo (odr!a conce+ir 'o in5initoL H (e$to ?e conce+imo$ e$ta idea" e''a no$ -iene
de Dio$ B* (or 'o tanto Dio$ eEi$teC
H (a$) a' te$timonio de 'a conciencia" a 'a tradici)n de 'o$ (e+'o$" a 'a nece$idad de n creador. ACando
-eo n re'o<...
ABS!" $!" *a $e $a+eC .ero Kd)nde e$t4 e' (adre de' re'o<eroL
ABTiene ?e &a+er na ca$a" $in em+ar,oC
#o-ard dda+a de 'a$ ca$a$.
ADe' &ec&o de ?e n 5en)meno $i,e a otro 5en)meno $e in5iere ?e no deri-a de' otro. B.r+en'oC
AB.ero e' e$(ect4c'o de' ni-er$o denota na intenci)n" n ('anC
AK.or ?L E' Ma' e$t4 tan (er5ectamente or,ani=ado como e' #ien. E' ,$ano ?e crece en 'a ca+e=a de'
carnero * 'o &ace morir e?i-a'e" anat)micamente" a' mi$mo carnero. La$ mon$tro$idade$ $o+re(a$an a 'a$
5ncione$ norma'e$. E' cer(o &mano (odr!a e$tar me<or &ec&o. La$ tre$ carta$ (arte$ de' ,'o+o $on
e$tri'e$. La Lna" e$a 'am(ara" no $iem(re $e me$tra. KTG cree$ ?e e' Ocano e$ta+a de$tinado a 'o$
na-!o$ * 'a madera de 'o$ 4r+o'e$ a 'a ca'e5acci)n de ne$tra$ ca$a$L
.cc&et re$(ondi)/
ANo o+$tante" e' e$t)ma,o e$t4 &ec&o (ara di,erir" 'a (ierna (ara caminar" e' o<o (ara -er" an?e &a*a
di$(e($ia$" 5ractra$ * catarata$. No &a* ordenamiento ?e no ten,a na 5ina'idad. Lo$ e5ecto$ $o+re-ienen
a&ora o de$($. Todo de(ende de 'e*e$. .or 'o tanto" &a* ca$a$ G'tima$.
#o-ard $($o ?e ta' -e= S(ino=a $mini$trar!a ar,mento$ * 'e e$cri+i) a Dmoc&e' (ara con$e,ir 'a
tradcci)n de Sai$$et.
Dmoc&e' 'e en-i) n e<em('ar ?e (ertenec!a a $ ami,o e' (ro5e$or 7ar'ot" eEi'iado e' Do$ de
Diciem+re.
La )ti!a 'o$ atemori=) con $$ aEioma$ * $$ coro'ario$. Le*eron $)'o 'o$ (a$a<e$ marcado$ con '4(i= *
com(rendieron e$to/
La $$tancia e$ 'o ?e e$ en $!" (or $!" $in ca$a" $in ori,en. E$ta $$tancia e$ Dio$.
E' e$ 'a EEten$i)n * 'a EEten$i)n no tiene '!mite$. KCon ? 'imitar'aL
.ero an?e $ea in5inita" no e$ 'o in5inito a+$o'to" (e$ $)'o contiene na c'a$e de (er5ecci)n2 * 'o
A+$o'to 'a$ contiene toda$.
Con 5recencia $e deten!an * (ara re5'eEionar me<or .cc&et a+$or+!a ta+aco * #o-ard e$ta+a ro<o de
atenci)n.
AKE$to te di-ierteL
ABS!" (or $(e$toC Si,e de todo$ modo$.
Dio$ $e de$arro''a en na in5inidad de atri+to$ ?e eE(re$an" cada no a $ manera" 'a in5initd de $ $er.
No$otro$ conocemo$ $)'o do$/ 'a EEten$i)n * e' .en$amiento.
De' .en$amiento * de 'a EEten$i)n deri-an innmera+'e$ modo$" 'o$ ca'e$ contienen otro$.
A?e' ?e a+arcara a' mi$mo tiem(o toda 'a EEten$i)n * todo e' .en$amiento" no -er!a en e''o$ nin,na
contin,encia" nada de accidenta'" $ino na $erie ,eomtrica de trmino$ 'i,ado$ entre $! (or 'e*e$ nece$aria$.
ABA&" $er!a &ermo$oC Adi<o .cc&et.
Entonce$ no &a* 'i+ertad en e' &om+re ni en Dio$.
A BHa 'o -e$C AeEc'am) #o-ard.
Si Dio$ t-ie$e na -o'ntad" na 5ina'idad" $i acta$e (or na ca$a $er!a (or?e tendr!a na nece$idad"
(or?e 'e 5a'tar!a na (er5ecci)n. No $er!a Dio$.
112
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A$! ne$tro mndo no e$ $ino n (nto entre 'a tota'idad de 'a$ co$a$" * e' >ni-er$o im(enetra+'e (ara
ne$tro conocimiento" na (orci)n de na in5inidad de ni-er$o$ ?e emiten a' 'ado de' ne$tro
modi5icacione$ in5inita$. La EEten$i)n en-e'-e ne$tro >ni-er$o" (ero e$t4 en-e'ta (or Dio$" ?e contiene
en $ (en$amiento todo$ 'o$ ni-er$o$ (o$i+'e$ * $ (en$amiento mi$mo e$t4 en-e'to en $ $$tancia.
Le$ (arec!a e$tar en n ,'o+o" de noc&e" con n 5r!o ,'acia'" arra$trado$ en na carrera $in 5in &acia n
a+i$mo $in 5ondo * $in nada a'rededor de e''o$ como no 5era 'o ina$i+'e" 'o inm)-i'" 'o Eterno. Era
dema$iado. De$i$tieron.
H en +$ca de a',o meno$ 4rido com(raron e' <urso de filosof5a para ser usado en las es!uelas de' $e@or
3e$nier.
E' ator $e (re,nta c4' $er4 e' me<or mtodo Ke' onto'),ico o e' ($ico'),icoL
E' (rimero con-iene a 'a in5ancia de 'a$ $ociedade$" cando e' &om+re 5i<a+a $ atenci)n en e' mndo
eEterior. .ero en 'a acta'idad" cando 'a -e'-e &acia $! mi$mo Dcreemo$ ?e e' $e,ndo e$ m4$ cient!5icoD
* #o-ard * .cc&et $e decidieron (or $te.
La 5ina'idad de 'a ($ico'o,!a e$ e' e$tdio de 'o$ &ec&o$ ?e $e -eri5ican Den e' $eno de' *oD2 $e 'o$
de$c+re o+$er-ando.
ABO+$er-emo$C
H drante ?ince d!a$" &a+ita'mente de$($ de comer" +$caron en $ conciencia" a' a=ar" a 'a e$(era de
&acer ,rande$ de$c+rimiento$" (ero no &icieron nin,no" 'o ca' 'o$ a$om+r) mc&o.
>n 5en)meno oc(a e' yo: 'a idea. KDe ? natra'e=a e$ $taL Se &a $(e$to ?e 'o$ o+<eto$ $e re5'e<an
en e' cere+ro * ?e e' cere+ro en-!a e$a$ im4,ene$ a ne$tro e$(!rit" e' ?e no$ de(ara $ conocimiento.
.ero $i 'a idea e$ e$(irita' Kc)mo re(re$entar 'a materiaL De a&! e' e$ce(tici$mo en canto a 'a$
(erce(cione$ eEterna$. H $i e$ materia' K'o$ o+<eto$ e$(irita'e$ (odr!an re(re$entar$eL De a&! e'
e$ce(tici$mo en 'o ?e ata@e a nocione$ interna$. .or otra (arte B?e $e ten,a cidadoC BE$ta &i()te$i$ no$
''e-ar!a a' ate!$moC .e$ dado ?e na ima,en e$ na co$a 5inita" 'e e$ im(o$i+'e re(re$entar a 'o in5inito.
ASin em+ar,o Ao+<et) #o-ardA cando (ien$o en n +o$?e" en na (er$ona" en n (erro" -eo e$e
+o$?e" e$a (er$ona" e$e (erro. .or 'o tanto 'a$ idea$ 'o$ re(re$entan.
H encararon e' ori,en de 'a$ idea$.
Se,Gn LocNe &a* do$" 'a $en$aci)n * 'a re5'eEi)n. Condi''ac redce todo a 'a $en$aci)n.
.ero entonce$ 'a re5'eEi)n carecer!a de +a$e. Nece$ita n $<eto" n $er ?e $ienta2 * e$ im(otente (ara
$mini$trarno$ 'a$ ,rande$ -erdade$ 5ndamenta'e$/ Dio$" e' mrito * e' demrito" 'o <$to" 'o +e''o" etctera"
nocione$ a 'a$ ?e ''amamo$ innatas, e$ decir" anteriore$ a 'a EE(eriencia * ni-er$a'e$.
ASi 5eran ni-er$a'e$ 'a$ tendr!amo$ de$de ne$tro nacimiento.
AE$a$ (a'a+ra$ $e re5ieren a 'a di$(o$ici)n (ara tener'a$ * De$carte$...
ABT De$carte$ $e enredaC BSo$tiene ?e e' 5eto 'a$ (o$ee * en otro ',ar con5ie$a ?e $)'o de manera
im('!citaC
.cc&et $e a$om+r).
AKD)nde e$t4 e$oL
ABEn 3arandoC AH #o-ard 'e dio na (a'mada en 'a +arri,a.
ABAc4+a'aC Adi<o .cc&et. De$($" -o'-iendo a Condi''ac/ ABNe$tro$ (en$amiento$ no $on
metamor5o$i$ de 'a $en$aci)nC E''a 'o$ ca$a" 'o$ (one en <e,o. .ara (oner'o$ en <e,o" &ace 5a'ta n motor.
.or?e 'a materia (or $! mi$ma no (ede (rodcir e' mo-imiento. BH e$to 'o encontr en t 7o'taireC Aa,re,)
.cc&et" &acindo'e n (ro5ndo $a'do.
113
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A$! mac&aca+an con 'o$ mi$mo$ ar,mento$" cada no de e''o$ de$de@ando 'a o(ini)n de' otro" $in
con-encer'o de 'a $*a.
.ero 'a 5i'o$o5!a 'o$ ena'tec!a ante $! mi$mo$. Recorda+an con (iedad $$ (reoc(acione$ (or 'a
a,ric'tra" 'a 'iteratra" 'a (o'!tica.
A&ora e' m$eo 'o$ a$?ea+a. De m* +ena ,ana &+ieran -endido toda$ e$a$ c&c&er!a$. H (a$aron a'
$e,ndo ca(!t'o" 'a$ 5ac'tade$ de' a'ma.
%a* tre$ nada m4$. La de $entir" 'a de conocer" 'a de ?erer.
En 'a 5ac'tad de $entir di$tin,imo$ 'a $en$i+i'idad 5!$ica de 'a $en$i+i'idad mora'.
La$ $en$acione$ 5!$ica$ $e c'a$i5ican natra'mente en cinco e$(ecie$" ?e $e cana'i=an (or 'o$ )r,ano$ de
'o$ $entido$.
Lo$ acto$ de 'a $en$i+i'idad mora'" a' contrario" no de+en nada a' cer(o.
No &a* nada en comGn entre e' ('acer de Ar?!mede$ a' de$c+rir 'a$ 'e*e$ de 'a ,ra-edad * 'a
-o'(to$idad inmnda de A(ici$ de-orando na ca+e=a de <a+a'!.
E$a $en$i+i'idad mora' tiene catro ,nero$" * $ $e,ndo ,nero" Dde$eo$ mora'e$D" $e di-ide en cinco
e$(ecie$" * 'o$ 5en)meno$ de' carto ,nero" Da5ecto$D" $e $+di-iden en otra$ do$ e$(ecie$" entre 'a$ ca'e$
e$t4 e' amor (or $! mi$mo" Dinc'inaci)n 'e,!tima" $in dda" (ero ?e cando $e eEa,era toma e' nom+re de
e,o!$moD.
En 'a 5ac'tad de conocimiento $e encentra 'a (erce(ci)n raciona'" en 'a ?e $e encentran do$
mo-imiento$ (rinci(a'e$ * catro ,rado$.
La a+$tracci)n (ede o5recer e$co''o$ a 'a$ inte'i,encia$ eEtra-a,ante$.
La memoria re'aciona con e' (a$ado como 'a (re-i$i)n con e' (or-enir.
La ima,inaci)n e$ m4$ +ien na 5ac'tad (artic'ar" sui generis.
Tanta$ mo'e$tia$ (ara demo$trar +ana'idade$" e' tono (edante$co de' ator" 'a monoton!a de 'o$ ,iro$
DE$tamo$ di$(e$to$ a reconocerD" DLe<o$ de no$otro$ 'a ideaD" DInterro,emo$ a ne$tra concienciaD... e'
e'o,io $em(iterno a D,a't StePart" en 5in" todo e$e (a'a+rer!o 'o$ a$?e) de ta' manera ?e" (a$ando (or
$o+re 'a 5ac'tad de ?erer" entraron en 'a L),ica.
.or e''a $(ieron ? e$ e' An4'i$i$" 'a S!nte$i$" 'a Indcci)n" 'a Dedcci)n * 'a$ ca$a$ (rinci(a'e$ de
ne$tro$ errore$.
Ca$i todo$ (ro-ienen de' ma' em('eo de 'a$ (a'a+ra$.
DE' $o' $e ace$ta" e' tiem(o $e o+$crece" e' in-ierno $e acercaD" $on 'occione$ -iciada$ ?e &acen (en$ar
en entidade$ (er$ona'e$ cando $e trata $)'o de acontecimiento$ m* $im('e$. DRecerdo ta' o+<eto" ta'
aEioma" ta' -erdadD. BI'$i)nC Son 'a$ idea$ * de nin,Gn modo 'a$ co$a$ 'a$ ?e (ermanecen en e' *o * e'
ri,or de' 'en,a<e eEi,e decir DRecerdo ta' acto de mi e$(!rit (or e' ca' (erci+! e$e o+<eto" de' ca' ded<e
e$te aEioma" (or e' ca' admit! e$ta -erdadD.
Como e' trmino ?e de$i,na a n accidente no 'o a+arca en todo$ $$ modo$" trataron de em('ear $)'o
(a'a+ra$ a+$tracta$" tanto ?e en ',ar de decir DDemo$ na -e'taD" DE$ &ora de cenarD" DTen,o n c)'icoD"
emit!an e$ta$ 5ra$e$/ V>n (a$eo $er!a $a't!5eroD" DHa e$ &ora de in,erir a'imento$D" DEE(erimento na
nece$idad de eEoneraci)nD.
>na -e= de@o$ de' in$trmento '),ico" (a$aron re-i$ta a 'o$ di5erente$ critrim$2 en (rimer ',ar a' de'
$entido comGn.
Si e' indi-ido no (ede $a+er nada K(or ? todo$ 'o$ indi-ido$ (odr!an $a+er m4$L >n error" an?e
ten,a cien mi' a@o$ de anti,Oedad" (or e' $o'o &ec&o de $er anti,o no con$tit*e na -erdad. La
Mc&edm+re $i,e in-aria+'emente 'a rtina2 *" a' contrario" $on $)'o no$ (oco$ 'o$ ?e im('$an e'
.ro,re$o.
114
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
K7a'e m4$ 5iar$e de' te$timonio de 'o$ $entido$L E$to$ en,a@an a -ece$ * nnca in5orman $ino acerca de 'a
a(ariencia. E' 5ondo $e 'e$ e$ca(a.
La Ra=)n o5rece m4$ ,arant!a$" dado ?e e$ inmta+'e e im(er$ona'2 (ero (ara mani5e$tar$e nece$ita
encarnar$e.
Entonce$ 'a Ra=)n $e torna mi Ra=)n. >na re,'a im(orta (oco" $i e$ 5a'$a. Nada (re+a ?e $ta $ea <$ta.
Se recomienda -eri5icar'a con 'o$ $entido$2 (ero $to$ (eden aden$ar $$ tinie+'a$. De na $en$aci)n
con5$a $e indcir!a na 'e* de5ecto$a ?e m4$ tarde im(edir4 'a -i$i)n c'ara de 'a$ co$a$.
Feda 'a Mora'. E$ &acer de$cender a Dio$ a' ni-e' de 'o Gti' Bcomo $i ne$tra$ nece$idade$ 5eran 'a
medida de 'o A+$o'toC
En canto a 'a E-idencia" ne,ada (or e' no" a5irmada (or e' otro" e''a e$ en $! mi$ma $ criterim. E'
$e@or Co$in 'o &a demo$trado.
ANo ?eda m4$ ?e 'a Re-e'aci)n Adi<o #o-ardA. .ero (ara creer en e''a &a* ?e admitir do$
conocimiento$ (re-io$" e' de' cer(o ?e &a $entido * e' de 'a inte'i,encia ?e &a (erci+ido" admitir e'
Sentido * 'a Ra=)n" te$timonio$ &mano$ * como con$ecencia $o$(ec&o$o$.
.cc&et re5'eEion)" $e cr=) de +ra=o$.
A.ero B-amo$ a caer en e' a+i$mo e$(anto$o de' e$ce(tici$moC
Se,Gn #o-ard" e$o $)'o e$(anta+a a 'o$ cere+ro$ (o+re$.
AB3racia$ (or e' cm('idoC Are$(ondi) .cc&etA. Sin em+ar,o &a* &ec&o$ indi$cti+'e$. Se (ede
a'can=ar 'a -erdad dentro de cierto$ '!mite$.
AKC4'L KDo$ * do$ $on catro $iem(reL KE' contenido e$" de a',na manera" menor ?e e' continenteL
KF ?iere decir ca$i -erdadero" na 5racci)n de Dio$" 'a (arte de na co$a indi-i$i+'eL
A BA&" tG ere$ $)'o n $o5i$taC
H .cc&et" o5endido" e$t-o tre$ d!a$ en5rr@ado. Em('earon e$te tiem(o en recorrer 'o$ !ndice$ de
-ario$ -o'Gmene$. #o-ard $onre!a de cando en cando * reand) 'a con-er$aci)n.
A BS! ?e e$ di5!ci' no ddarC En 'o ?e ata@e a Dio$ 'a$ (re+a$ de De$carte$" de Sant * de Lei+ni= no $on
'a$ mi$ma$ * $e in-a'idan mtamente. La creaci)n de' mndo (or 'o$ 4tomo$ o (or n e$(!rit $i,e $iendo
inconce+i+'e.
Ho me $iento materia * (en$amiento a 'a -e=" a' mi$mo tiem(o ?e i,noro ? e$ 'a na * e' otro. La
im(enetra+i'idad" 'a $o'ide=" 'a ,ra-edad me (arecen mi$terio$ tanto como mi a'ma2 con ma*or ra=)n an 'a
ni)n de' a'ma * de' cer(o.
.ara eE('icar'a Lei+ni= ima,in) $ armon!a" Ma'e+ranc&e 'a (remonici)n" CdPort& n mediador *
#onnet -e en e''a n mi'a,ro (er(eto D'o ?e e$ na tonter!a" (e$ n mi'a,ro (er(eto no $er!a n
mi'a,roD.
ABE5ecti-amenteC Adi<o .cc&et.
H 'o$ do$ con5e$aron ?e e$ta+an &arto$ de 'o$ 5i')$o5o$. Tanto$ $i$tema$ 'o enredan a no. La meta5!$ica
no $ir-e (ara nada. Se (ede -i-ir $in e''a.
.or otra (arte" $$ a(ro$ econ)mico$ amenta+an. Le de+!an tre$ +arrica$ de -ino a #e'<am+e" doce
Ni'o,ramo$ de a=Gcar a Lan,'oi$" ciento -einte 5ranco$ a' $a$tre" $e$enta e' =a(atero. Se ,a$ta+a cada -e= ma$
* mae$e 3o* no (a,a+a.
6eron a 'o de Mare$cot (ara ?e 'e$ con$i,ie$e dinero" 5era (or 'a -enta de 'a$ Eca''e$ o (or na
&i(oteca $o+re 'a ,ran<a o ena<enando 'a ca$a" 'a ?e $e (a,ar!a en renta$ -ita'icia$ * de 'a ca' con$er-ar!an
e' $5rcto. A?e''o no era -ia+'e" di<o Mare$cot" (ero n ne,ocio me<or $e (re(ara+a * ' 'e$ a-i$ar!a.
115
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Entonce$ (en$aron en $ (o+re <ard!n. #o-ard $e ($o a de$+ro=ar 'a enramada" .cc&et a (odar e'
e$(a'dar * Marce' de+!a remo-er 'o$ arriate$.
A' ca+o de n carto de &ora $e det-ieron" e' no cerr) $ (odadora" e' otro de<) $$ ti<era$ * comen=aron
a (a$ear$e 'entamente. #o-ard a 'a $om+ra de 'o$ ti'o$" $in c&a'eco" $acando (ec&o" con 'o$ +ra=o$
de$ndo$2 .cc&et co$teando e' mro" con 'a ca+e=a ,ac&a" 'a$ mano$ a 'a e$(a'da" 'a -i$era de $ ,orra
-e'ta &acia atr4$ como (recaci)n2 * camina+an a$!" (ara'e'amente" $in -er $i?iera a Marce' ?e
de$can$a+a <nto a 'a ca+a@a * com!a n (eda=o de (an.
De e$a meditaci)n $r,ieron a',na$ idea$2 $e encara+an" temiendo o'-idar'a$" * 'a meta5!$ica -o'-!a.
7o'-!a a (ro()$ito de 'a ''-ia o de' $o'" de n ,i<arro en e' =a(ato" de na 5'or en e' c$(ed" a (ro()$ito
de todo.
Mira+an arder na -e'a * $e (re,nta+an $i 'a '= e$t4 en e' o+<eto o en ne$tro o<o. A$! como 'a$ e$tre''a$
(eden &a+er de$a(arecido cando $ +ri''o aGn no$ ''e,a" (ede $er ?e admiremo$ co$a$ ?e *a no eEi$ten.
%a+iendo encontrado en e' 5ondo de n c&a'eco n ci,arri''o Ra$(ai'" 'o de$men=aron en e' a,a * e'
a'can5or $e cort). B%e a&! entonce$ e' mo-imiento en 'a materiaC >n ,rado $(erior de' mo-imiento
(rodcir!a 'a -ida.
.ero $i 'a materia en mo-imiento +a$tara (ara crear 'o$ $ere$" $to$ no $er!an tan di-er$o$" (e$ en 'o$
or!,ene$ no eEi$t!an ni tierra$" ni a,a$" ni &om+re$" ni ('anta$. KC4' e$ entonce$ e$a materia (rimordia' ?e
nnca $e &a -i$to" ?e no e$ nin,na de 'a$ co$a$ de' mndo * ?e 'a$ &a (rodcido a toda$L
A -ece$ nece$ita+an n 'i+ro. Dmoc&e'" can$ado de a*dar'o$" *a no 'e$ re$(ond!a * e''o$ $e
em(ecina+an en e' tema" (rinci(a'mente .cc&et. S nece$idad de -erdad $e con-ert!a en na $ed ardiente.
Conmo-ido (or 'o$ di$cr$o$ de #o-ard" de<a+a e' e$(irita'i$mo * 'o retoma+a en $e,ida (ara -o'-er'o a
a+andonar * eEc'ama+a" tom4ndo$e 'a ca+e=a con 'a$ mano$/
A BO&" 'a dda" 'a ddaC B.re5erir!a 'a nadaC
#o-ard int!a 'a in$5iciencia de' materia'i$mo (ero trata+a de $o$tener$e en '" an?e con5e$a+a" (or 'o
dem4$" ?e 'e &ac!a (erder 'a c&a-eta.
Senta+an $$ ra=onamiento$ en na +a$e $)'ida" $ta $e de$morona+a * de (ronto *a no &a+!a nin,na
idea" &a+!a -o'ado como -e'a na mo$ca cando $e 'a ?iere atra(ar.
En 'a$ noc&e$ de in-ierno c&ar'a+an en e' m$eo" a' 'ado de' 5e,o" mirando 'a$ +ra$a$. E' -iento ?e
$i'+a+a en e' corredor &ac!a tem+'ar 'o$ -idrio$ de 'a$ -entana$" 'a$ ma$a$ ne,ra$ de 'o$ 4r+o'e$ $e
+a'ancea+an * 'a tri$te=a de 'a noc&e amenta+a 'a $eriedad de $$ (en$amiento$. #o-ard" de cando en
cando" i+a &a$ta e' eEtremo de 'a &a+itaci)n" 'e,o -o'-!a. Lo$ cande'a+ro$ * 'o$ +arre@o$ en 'o$ mro$
ec&a+an $om+ra$ o+'ica$ a' $e'o2 * e' San .edro" -i$to de (er5i'" mo$tra+a en e' cie'orra$o 'a $i'eta de $
nari=" (arecida a n mo$tro$o cerno de ca=a.
Le$ era di5!ci' caminar (or entre 'o$ o+<eto$ * con 5recencia #o-ard" de$cidado" $e ,o'(ea+a con 'a
e$tata. Con $$ ,rande$ o<o$" $ +e'5o co',ante * $ a$(ecto de +orrac&o" mo'e$ta+a a .cc&et tam+in.
%ac!a mc&o tiem(o ?e ?er!an de$&acer$e de e''a" (ero (or ne,'i,encia i+an (o$(oniendo a?e''o de d!a
en d!a.
>na noc&e" en medio de na di$c$i)n acerca de 'a m)nada" #o-ard $e ,o'(e) e' dedo ,ordo con e'
(',ar de San .edro * -o'c) en $te $ irritaci)n. ABMe mo'e$ta e$te ti(oC BTirmo$'o a5eraC .or 'a e$ca'era
era di5!ci'. A+rieron 'a -entana * 'o inc'inaron en e' +orde $a-emente. .cc&et" de rodi''a$" trat) de
'e-antar'e 'o$ ta'one$" mientra$ ?e #o-ard 'o em(<a+a (or 'o$ &om+ro$. E' (er$ona<e de (iedra no $e
mo-!a2 t-ieron ?e recrrir a 'a a'a+arda" ?e $aron como (a'anca" * (or 5in con$i,ieron aco$tar'o
derec&o. Entonce$" de$($ de +a'ancear$e" $e (reci(it) en e' -ac!o con 'a tiara &aciendo (nta. >n rido
$ordo re$on). A' otro d!a 'o encontraron roto en doce (eda=o$ en e' anti,o &o*o de 'o$ a+ono$.
116
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
>na &ora de$($ entr) e' notario ''e-4ndo'e$ na +ena noticia. >na (er$ona de 'a 'oca'idad dar!a n
ade'anto de mi' e$cdo$ mediante na &i(oteca $o+re 'a ,ran<a" * cando *a $e e$ta+an re,oci<ando a,re,)/
AB.erd)nC E$a (er$ona im(one na c'4$'a/ $tede$ 'e -ender4n 'a$ Eca''e$ (or mi' ?iniento$ 5ranco$. E'
(r$tamo $er4 (a,ado &o* mi$mo. E' dinero e$t4 en mi ca$a" en mi e$tdio.
Lo$ do$ ten!an ,ana$ de ceder. #o-ard aca+) (or re$(onder/
ABDio$ m!oC BSeaC
ABCon-enidoC Adi<o Mare$cot. H 'e$ dio e' nom+re de 'a (er$ona" ?e era 'a $e@ora #ordin. A BMe 'o
$o$(ec&a+aC AeEc'am) .cc&et. #o-ard" &mi''ado" ca'').
E''a otro B? im(orta+aC Lo (rinci(a' era $a'ir de' ato''adero.
Cando reci+ieron e' dinero Ie' de 'a$ Eca''e$ 'e$ $er!a entre,ado de$($J (a,aron inmediatamente toda$
'a$ 5actra$ * -o'-!an a $ domici'io cando en e' recodo de 'e$ %a''e$ 'o$ det-o mae$e 3o*.
I+a a ca$a de e''o$ (ara comnicar'e$ na de$,racia. E' -iento" 'a noc&e anterior" &a+!a derri+ado -einte
man=ano$ en 'o$ (atio$" -o'teado 'a de$ti'er!a * arrancado e' tec&o de' ,ranero. .a$aron e' re$to de 'a tarde
com(ro+ando 'o$ da@o$ * e' d!a $i,iente con e' car(intero" e' a'+a@i' * e' tec&i$ta. La$ re(aracione$
co$tar!an no$ die= * oc&o mi' 5ranco$ (or 'o meno$.
De$($" a 'a noc&e" $e (re$ent) 3o*. Marianne mi$ma 'e &a+!a contado" &ac!a n rato" 'o de 'a -enta de
'a$ Eca''e$. >na tierra de n rendimiento ma,n!5ico" m* con-eniente" ?e ca$i no nece$ita+a cidar$e" Be'
me<or 'ote de toda 'a ,ran<aC H (ed!a na re+a<a.
Lo$ $e@ore$ $e 'a ne,aron. Se $ometi) e' ca$o a' <e= de (a= * $te 5a'') a 5a-or de' ,ran<ero. La (rdida de
'a$ Eca''e$" e' acre e$timado en do$ mi' 5ranco$" 'e ca$a+a n (er<icio ana' de $etenta 5ranco$ * ante 'o$
tri+na'e$ ,anar!a" $e,ramente.
S 5ortna &a+!a di$minido. KF &acerL .ronto no $a+r!an de ? -i-ir.
Se $entaron a 'a me$a ''eno$ de de$a'iento. Marce' no $a+!a nada de cocina2 $ cena" e$a -e=" $(er) a 'a$
anteriore$. La $o(a (arec!a a,a de' 'a-ado de 'a -a<i''a" e' cone<o o'!a ma'" 'o$ ,i$ante$ e$ta+an crdo$" 'o$
('ato$ ro@o$o$ * a 'o$ (o$tre$ #o-ard e$ta'') * 'o amena=) con rom(er'e todo en 'a ca+e=a.
ASeamo$ 5i')$o5o$ Adi<o .cc&etA2 n (oco meno$ de dinero" 'a$ intri,a$ de na m<er" 'a tor(e=a de n
criado K? e$ todo e$oL BE$t4$ dema$iado inmer$o en 'a materiaC
AB.ero me mo'e$taC Adi<o #o-ard.
ABHo no 'o admitoC Are$(ondi) .cc&et. ^'timamente &a+!a 'e!do n an4'i$i$ de #erNe'e* * a,re,)/
ANie,o 'a eEten$i)n" e' tiem(o" e' e$(acio * &a$ta 'a $$tancia B(e$ 'a -erdadera $$tancia e$ e' e$(!rit
(erci+iendo 'a$ ca'idade$C
A.er5ecto Adi<o #o-ardA (ero $i $e $(rime e' mndo" 5a'tar4n 'a$ (re+a$ de 'a eEi$tencia de Dio$.
.cc&et (rote$t)" * mc&o" no o+$tante n re$5r!o de ca+e=a ca$ado (or e' *odro de (ota$io" * na
5ie+re (ermanente contri+!a a eEa'tar'o.
#o-ard" in?ieto" ''am) a' mdico.
7acor+ei' recet) n <ara+e de naran<a con *odro *" (ara de$($" +a@o$ de cina+rio.
AKH (ara ?L Are$(ondi) .cc&etA. >n d!a otro 'a 5orma $e ir4. B.ero 'a e$encia no (ereceC
ASin dda Adi<o e' mdicoA" 'a materia e$ inde$trcti+'e. Sin em+ar,o...
A B.ero no" noC Lo inde$trcti+'e e$ e' $er. E$e cer(o ?e e$t4 a''!" de'ante de m!" me im(ide conocer a $
(er$ona" e$" (or decir a$!" na -e$timenta o m4$ +ien na m4$cara.
7acor+ei' cre*) ?e e$ta+a 'oco.
A#ena$ noc&e$. BCide $ m4$caraC
117
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
.cc&et no $e det-o. Se (rocr) na introdcci)n a 'a 5i'o$o5!a &e,e'iana * ?i$o eE('ic4r$e'a a
#o-ard.
ATodo 'o ?e e$ raciona' e$ rea'. .odr!a decir$e ?e 'o Gnico rea' ?e &a* e$ 'a idea. La$ 'e*e$ de' e$(!rit
$on 'a$ 'e*e$ de' ni-er$o2 'a ra=)n de' &om+re e$ idntica a 'a de Dio$.
#o-ard 5in,!a com(render.
A.or 'o tanto" 'o A+$o'to e$ a 'a -e= $<eto * o+<eto" 'a nidad en 'a ?e -an a renir$e toda$ 'a$
di5erencia$. A$! $e re$e'-en 'a$ contradiccione$. La $om+ra &ace (o$i+'e 'a '=" e' 5r!o nido a' ca'or
(rodce 'a tem(eratra" e' or,ani$mo $)'o $e mantiene (or 'a de$trcci)n de' or,ani$mo. En toda$ (arte$ &a*
n (rinci(io ?e di-ide * n (rinci(io ?e ne.
E$ta+an en e' em(arrado * e' cra (a$) (or 'a +a'a$trada con $ +re-iario en 'a mano.
.cc&et 'e ro,) ?e entrara (ara terminar de eE(oner 'o de %e,e' de'ante de ' * -er n (oco 'o ?e dir!a.
E' &om+re de 'a $otana $e $ent) cerca de e''o$ * .cc&et a+ord) e' cri$tiani$mo.
ANin,na re'i,i)n &a de<ado tan +ien $entada e$ta -erdad/ DBLa Natra'e=a e$ $)'o n momento de 'a
ideaCD
AK>n momento de 'a ideaL Amrmr) e' (adre" e$t(e5acto.
ABC'aro ?e $!C Dio$" a' re-e$tir na en-o'tra -i$i+'e" mo$tr) $ ni)n con$+$tancia' con e''a.
AKCon 'a Natra'e=aL BO&" o&C
ACon $ dece$o" &a dado te$timonio de 'a e$encia de 'a merte2 (or 'o tanto" 'a merte e$ta+a en '" era" e$
(arte de '.
E' ec'e$i4$tico 5rnci) e' entrece<o.
ABNada de +'a$5emia$C 6e (or 'a $a'-aci)n de' ,nero &mano ?e $o(ort) e' $5rimiento...
ABErrorC La merte" con$iderada en e' indi-ido" e$ n ma'" $in dda" (ero re$(ecto de 'a$ co$a$ e$
di5erente. BNo $e(are e' e$(!rit de 'a materiaC
ASin em+ar,o" $e@or" ante$ de 'a Creaci)n...
ANo &a &a+ido Creaci)n. E''a eEi$ti) $iem(re. De otro modo $e tratar!a de n ne-o $er ?e de+er!a
a,re,ar$e a' (en$amiento di-ino" 'o ca' e$ a+$rdo.
E' $acerdote $e 'e-ant)2 $$ oc(acione$ 'o rec'ama+an.
A.edo <actarme de &a+er'e dado na (a'i=a Adi<o .cc&etA. B>na (a'a+ra m4$ aGnC .e$to ?e 'a
eEi$tencia de' mndo e$ $)'o n contino (a$o de 'a -ida a 'a merte * de 'a merte a 'a -ida" 'e<o$ de ?e
todo $ea" nada e$. Todo de-iene. KCom(rende$L
ABS!" com(rendoC BO m4$ +ien" noC
A' 5in de centa$ e' idea'i$mo eEa$(era+a a #o-ard.
ABHa no ?iero m4$C E' 5amo$o !ogito me 5a$tidia. Se toma a 'a$ idea$ de 'a$ co$a$ (or 'a$ co$a$ mi$ma$.
BSe eE('ica 'o ?e $e entiende m* (oco" con (a'a+ra$ ?e no $e entienden nadaC S$tancia" eEten$i)n"
5er=a" materia * a'ma" otra$ tanta$ a+$traccione$" ima,inacione$. En canto a Dio$" e$ im(o$i+'e $a+er c)mo
e$ B* ni $i?iera $i e$C En otro$ tiem(o$ era 'a ca$a de' -iento" de' ra*o" de 'a$ re-o'cione$. %o* $e &a
de+i'itado. .or otra (arte" no -eo ?e (eda $er Gti'.
AKH ? (a$a con 'a mora'" a todo e$toL
ABA&" ma'a $erteC
DCarece de +a$e" e5ecti-amenteD $e di<o .cc&et.
H (ermaneci) $i'encio$o" acorra'ado en n ca''e<)n $in $a'ida" con$ecencia de 'a$ (remi$a$ ?e ' mi$mo
&a+!a e$ta+'ecido. 6e na $or(re$a" ?ed) a('a$tado.
118
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#o-ard no cre!a ni en 'a materia. La certe=a de ?e nada eEi$te I(or de('ora+'e ?e $ta $eaJ no de<a de
$er na certe=a. .oca ,ente e$ ca(a= de tener'a. E$a tra$cendencia 'e$ ''en) de or,''o * ?i$ieron mo$trar'o.
La oca$i)n $e (re$ent).
>na ma@ana" cando i+an a com(rar ta+aco" -ieron na a,'omeraci)n de'ante de 'a (erta de Lan,'oi$. La
,ente rodea+a a' coc&e de 6a'ai$e * &a+'a+an de Toac&e" n ,a'eote ?e -a,a+ndea+a (or 'a comarca. E'
condctor 'o &a+!a -i$to en 'a CroiE 7erte" entre do$ ,endarme$" * 'o$ c&a-i@o'en$e$ eE&a'aron n $$(iro de
a'i-io.
3ir+a' * e' ca(it4n $e ?edaron en 'a ('a=a2 de$($ ''e,) e' <e= de (a= crio$o (or $a+er ? $ced!a" *
'e,o e' $e@or Mare$cot" con ,orro de tercio(e'o * (ant5'a$ de +adana.
Lan,'oi$ 'o$ in-it) a &onrar $ e$ta+'ecimiento con $ (re$encia. A''! e$tar!an m4$ c)modo$. H a de$(ec&o
de 'o$ (arro?iano$ * de' rido de 'a cam(ani''a" 'o$ $e@ore$ continaron di$ctiendo 'a$ 5ec&or!a$ de
Toac&e.
A B.or Dio$C Adi<o #o-ardA. Ten!a ma'o$ in$tinto$ Be$o e$ todoC
AA e$o$ in$tinto$ 'o$ -ence 'a -irtd Are$(ondi) e' notario.
A.ero K$i $e carece de -irtdL
AHA #o-ard ne,) de manera ta<ante e' 'i+re a'+edr!o.
ASin em+ar,o Adi<o e' ca(it4nA B*o (edo &acer 'o ?e ?ieroC Ho $o* 'i+re" (or e<em('o" (ara mo-er 'a
(ierna.
ANo" $e@or B$ted tiene n moti-o (ara mo-er'aC
E' ca(it4n +$c) na re$(e$ta" (ero no encontr) nin,na2 (ero a 3ir+a' $e 'e ocrri) e$ta $a'ida/
AB>n re(+'icano ?e &a+'a contra 'a 'i+ertadC BF ,racio$oC
A BE$ co$a de ri$aC Adi<o Lan,'oi$. #o-ard 'o inter(e').
AKA ? $e de+e ?e $ted no 'e$ d $ 5ortna a 'o$ (o+re$L
E' a'macenero recorri) todo e' e$ta+'ecimiento con na mirada in?ieta.
AB6!<e$eC No $o* tan e$tG(ido. BLa ,ardo (ara m!C
ASi $ted 5era San 7icente de .a'" o+rar!a de manera di5erente" (e$to ?e tendr!a $ car4cter. >$ted
o+edece a' $*o. .or 'o tanto Bno e$ 'i+reC
A BE$o e$ na tra(acer!aC Are$(ondi) a coro todo e' mndo.
#o-ard (ermaneci) inmta+'e * $e@a'ando 'a +a'an=a ?e &a+!a en e' mo$trador di<o/
ASe mantendr4 ?ieta en tanto ?e no de 'o$ ('ato$ e$t -ac!o. A$! $cede con 'a -o'ntad2 * 'a o$ci'aci)n
de 'a +a'an=a entre do$ (e$o$ ?e (arecen i,a'e$" e$ como 'a ima,en de' tra+a<o de ne$tro e$(!rit" cando
eEamina 'o$ moti-o$" &a$ta e' momento en ?e e' m4$ 5erte $e im(one" * determina 'a deci$i)n.
ATodo e$o Adi<o 3ir+a'A no cam+ia nada 'o de Toac&e * no 'e im(ide $er n mo=o 'indamente -icio$o.
Entonce$ &a+') .cc&et.
ALo$ -icio$ $on (ro(iedade$ de 'a Natra'e=a" como 'a$ inndacione$ * 'a$ tem(e$tade$.
E' notario 'o det-o * (ar4ndo$e en (nta$ de (ie con cada na de $$ (a'a+ra$" di<o/
AS $i$tema me (arece de na inmora'idad com('eta. A+re e' camino a todo$ 'o$ de$+orde$" di$c'(a 'o$
cr!mene$" a+$e'-e a 'o$ c'(a+'e$.
A.er5ectamente Adi<o #o-ardA. E' de$dic&ado ?e o+edece a $$ a(etito$ e$t4 en $ derec&o" tanto como
e' &om+re &one$to ?e o*e 'a -o= de 'a Ra=)n.
A BNo de5ienda a 'o$ mon$tro$C
119
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AK.or ? mon$tro$L Cando nace n cie,o" n idiota" n &omicida" 'o tomamo$ como $i 5era n
de$orden" como $i conociramo$ e' orden Bcomo $i 'a Natra'e=a acta$e con na 5ina'idadC
AEntonce$ K$ted nie,a a 'a .ro-idenciaL
ABS!" 'a nie,oC
AB6!<e$e en 'a %i$toria" me<orC AeEc'am) .cc&etA. Recerde 'o$ a$e$inato$ de re*e$" 'a$ matan=a$ de
(e+'o$" 'a$ di$en$ione$ en 'a$ 5ami'ia$" e' do'or de 'o$ indi-ido$.
AH a' mi$mo tiem(o Aa,re,) #o-ard" (or?e $e eEcita+an no a' otroA e$a (ro-idencia cida a 'o$
(a<arito$ * &ace ?e 'e -e'-an a crecer 'a$ (ata$ a 'o$ can,re<o$. BA&" $i $tede$ entienden (or .ro-idencia
na 'e* ?e 'o ri,e todo" (odr!a $er" (ero &a$ta a&! nom4$C
ASin em+ar,o" $e@or Adi<o e' notarioA B&a* (rinci(io$C
AKF cento e$ e$eL B>na ciencia" $e,Gn Condi''ac" e$ tanto me<or canto meno$ nece$ita de 'o$
(rinci(io$C Lo Gnico ?e &acen e$ re$mir 'o$ conocimiento$ ad?irido$ * no$ remiten a e$a$ nocione$ ?e
$on" (reci$amente" di$cti+'e$.
AK>$tede$" aca$o A(ro$i,i) .cc&etA e$crtaron" &r,aron como no$otro$ 'o$ arcano$ de 'a meta5!$icaL
ABE$ cierto" $e@ore$" e$ ciertoC
H 'a reni)n $e di$(er$).
.ero Co'on 'o$ ''e-) a(arte * 'e$ di<o con n tono (aterna' ?e ' no era (reci$amente de-oto * ?e &a$ta
dete$ta+a a 'o$ <e$ita$. Sin em+ar,o Bno i+a tan 'e<o$ como e''o$C BO&" no" $e,ramenteC
H en 'a e$?ina de 'a ('a=a (a$aron (or de'ante de' ca(it4n ?e encend!a $ (i(a ma$c''ando/
ABDe$($ de todo *o $ ?e &a,o 'o ?e ?iero" ? dia+'o$C
#o-ard * .cc&et (ro5irieron en otra$ oca$ione$ $$ a+omina+'e$ (arado<a$. .on!an en te'a de <icio 'a
(ro+idad de 'o$ &om+re$" 'a ca$tidad de 'a$ m<ere$" 'a inte'i,encia de' ,o+ierno" e' $entido comGn de'
(e+'o" en 5in" $oca-a+an 'a$ +a$e$.
6orea $e in?iet) * 'o$ amena=) con meter'o$ en (ri$i)n $i contina+an con $$ di$cr$o$. La e-idencia
de $ $(erioridad 'a$tima+a. Como $o$ten!an te$i$ inmora'e$" e''o$ tam+in ten!an ?e $er inmora'e$.
Ec&aron a rodar ca'mnia$.
Entonce$ na 5ac'tad 'amenta+'e $e de$arro'') en $$ e$(!rit$" 'a de notar 'a e$t(ide= * no (oder
to'erar'a.
Co$a$ in$i,ni5icante$ 'o$ entri$tec!an/ 'a (+'icidad de 'o$ diario$" e' (er5i' de n +r,$" na re5'eEi)n
tonta o!da a' a=ar.
A' (en$ar en 'o ?e $e dec!a en $ (e+'o * en ?e &a+!a &a$ta en 'a$ ant!(oda$ otro$ Co'on" otro$
Mare$cot * otro$ 6orea" $ent!an $o+re e''o$ e' (e$o de 'a tierra entera.
No $a'!an m4$" no reci+!an a nadie.
>na tarde $e enta+') n di4'o,o en e' (atio entre Marce' * n $e@or ?e ''e-a+a n $om+rero de a'a$
anc&a$ * anteo<o$ ne,ro$. Era e' acadmico Lar$onner. No (do de<ar de ad-ertir na cortina entrea+ierta *
(erta$ ?e $e cerra+an. S -i$ita $e de+!a a na tentati-a de reconci'iaci)n * $e 5e 5rio$o" encar,ando a'
criado ?e di<era a $$ amo$ ?e 'o$ con$idera+a como no$ (atane$.
#o-ard * .cc&et no 'e &icieron ca$o. E' mndo (erd!a im(ortancia. Lo entre-e!an como en na n+e
?e &+ie$e +a<ado de $$ cere+ro$ a $$ ((i'a$.
KAca$o no e$" (or otra (arte" na i'$i)n" na (e$adi''aL K.ede $er ?e" a' 5in de centa$" 'a (ro$(eridad *
'a de$,racia $e e?i'i+renL .ero e' +ien de 'a e$(ecie no con$e'a a' indi-ido.
AKF me im(ortan 'o$ dem4$L Adec!a .cc&et.
120
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
S de$e$(eraci)n a5'i,!a a #o-ard. Era ' ?ien 'o &a+!a em(<ado &a$ta a''! * e' deterioro de $ ca$a
a-i-a+a $ (e$ar con irritacione$ cotidiana$.
.ara 'e-antar$e e' 4nimo $e da+an ra=one$" $e im(on!an tarea$" (ero -o'-!an a caer r4(idamente en na
(ere=a m4$ 5erte" en n de$a'iento (ro5ndo.
A' terminar de comer (ermanec!an con 'o$ codo$ en 'a me$a" ,imiendo con aire 'G,+re. Marce' a+r!a m*
,rande$ 'o$ o<o$ * 'e,o -o'-!a a $ cocina donde $e atraca+a $o'itario.
A mediado$ de' -erano reci+ieron na (artici(aci)n annciando e' ca$amiento de Dmoc&e' con 'a
$e@ora -ida O'*m(e Y'ma .o'et.
BFe Dio$ 'o +endi,aC H recordaron 'o$ tiem(o$ en ?e eran 5e'ice$. K.or ? *a no $e,!an a 'o$
$e,adore$L KF $e &a+!a &ec&o de 'o$ d!a$ cando entra+an en 'a$ ,ran<a$ +$cando anti,Oedade$L Ha no
&a+!a nada ?e 'e$ de(arara &ora$ tan a,rada+'e$ como 'a$ ?e 'e$ &a+!an (ro(orcionado 'a de$ti'er!a * 'a
'iteratra. >n a+i$mo 'o$ $e(ara+a de todo e$o. A',o irre-oca+'e &a+!a $cedido.
Fi$ieron ir a dar n (a$eo (or e' cam(o" como en otro$ tiem(o$" * 5eron m* 'e<o$" $e (erdieron. >n
re+a@o de (e?e@a$ n+e$ corr!a (or e' cie'o" e' -iento mec!a 'a$ cam(ani''a$ de 'a a-ena" a 'o 'ar,o de n
(rado mrmra+a n arro*o. De re(ente n o'or in5ecto 'o$ det-o * encima de na$ (iedra$" entre 'o$
<nco$" -ieron 'a carro@a de n (erro.
Lo$ catro miem+ro$ e$ta+an re$eco$. E' rict$ de 'a +oca de$c+r!a co'mi''o$ de mar5i' entre $$ +e'5o$
a='ado$. En ',ar de -ientre &a+!a na ma$a de co'or terro$o ?e (arec!a (a'(itar (or 'o$ ,$ano$ ?e
&ormi,ea+an en e''a. Se a,ita+a +a<o e' $o'" en medio de' =m+ido de 'a$ mo$ca$ * de n o'or into'era+'e"
n o'or 5ero= * como de-orador.
A todo e$to" #o-ard arr,a+a 'a 5rente * 'a$ '4,rima$ mo<aron $$ o<o$. .cc&et di<o con e$toici$mo/
ABE$o $eremo$ n d!aC
La idea de 'a merte 'o$ &a+!a in-adido * &a+'aron de e''o cando re,re$a+an.
De$($ de todo" no eEi$te. >no $e -a en e' roc!o" en 'a +ri$a" en 'a$ e$tre''a$2 $e tran$5orma en a',o de 'a
$a-ia de 'o$ 4r+o'e$" de' 5',or de 'a$ (iedra$ 5ina$" de' ('ma<e de 'o$ (4<aro$. Se de-e'-e a 'a Natra'e=a 'o
?e no$ &a+!a (re$tado * 'a Nada ?e e$t4 de'ante de No$otro$ no e$ m4$ e$(anto$a ?e 'a ?e ?eda atr4$.
Trata+an de ima,inar'a como na noc&e inten$a" como n 5o$o $in 5ondo" como n de$-anecimiento
contino. Ca'?ier co$a era me<or ?e e$ta eEi$tencia mon)tona" a+$rda * $in e$(eran=a.
Reca(it'aron $$ nece$idade$ in$ati$5ec&a$. #o-ard $iem(re &a+!a de$eado ca+a''o$" coc&e$" +eno$
-ino$ de #or,o@a * m<ere$ +e''a$ * com('aciente$ en na &a+itaci)n e$('ndida. La am+ici)n de .cc&et
era e' $a+er 5i'o$)5ico. A&ora +ien2 e' m4$ ,rande de 'o$ (ro+'ema$" e' ?e encierra a todo$ 'o$ otro$" (ede
re$o'-er$e en n minto. KC4ndo ''e,ar!aL
AFi=4$ 5era me<or terminar de na -e=.
AC)mo tG ?iera$ Adi<o #o-ard.
H ana'i=aron 'a ce$ti)n de' $icidio.
KF tiene de ma'o de$&acer$e de n (e$o ?e a('a$taL Se comete na acci)n ?e no da@a a nadie. Si
o5endiera a Dio$ Ktendr!amo$ e' (oder de cometer'aL No e$ na co+ard!a" d!,a$e 'o ?e $e di,a * e$ na
&ermo$a in$o'encia mo5ar$e de 'o ?e 'o$ &om+re$ m4$ ?ieren" an cando $e &a,a en detrimento (ro(io.
%a+'aron de 'a$ manera$ de morir. E' -eneno &ace $5rir. .ara de,o''ar$e &ace 5a'ta dema$iado -a'or. H
con 'a a$5iEia $e 5a''a con 5recencia.
.or 5in .cc&et $+i) a' ,ranero do$ ca+'e$ de 'o$ de &acer ,imna$ia. De$($ de &a+er'o$ atado a na
mi$ma -i,a de' tec&o" &i=o n ndo corredi=o en cada no * ($o de+a<o do$ $i''a$ (ara (oder a'can=ar 'a$
cerda$.
Se decidieron (or e$e (rocedimiento.
121
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Se (re,nta+an ? im(re$i)n ca$ar!a en e' di$trito" adonde ir!an a dar $$ +i+'ioteca$" $$ (a(e'c&o$"
$$ co'eccione$. La idea de 'a merte 'o$ &ac!a com(adecer$e de $! mi$mo$. No o+$tante" no ce<a+an en $
(ro*ecto * a 5er=a de &a+'ar de ' terminaron (or aco$tm+rar$e.
La noc&e de' 9X de diciem+re" entre 'a$ die= * 'a$ once" re5'eEiona+an en e' m$eo" -e$tido$ de manera$
di5erente$. #o-ard ''e-a+a na +'$a $o+re $ c&a'eco de (nto * .cc&et &ac!a tre$ me$e$ ?e no $e
?ita+a e' &4+ito de mon<e" (or econom!a.
Como ten!an mc&a &am+re I(or?e Marce' &a+!a $a'ido a' a'+a * no &a+!a -e'to toda-!aJ #o-ard cre*)
&i,inico +e+er na <arra de a,ardiente * .cc&et tomar e' t.
A' 'e-antar 'a tetera derram) a,a en e' (i$o.
ABTor(eC AeEc'am) #o-ard.
Le,o" como 'a in5$i)n 'e (areci) mediocre" ?i$o re5or=ar'a con do$ cc&arada$ m4$.
ABFedar4 re(,nanteC Adi<o .cc&et.
ABDe nin,Gn modoC
H cada no tir) &acia $! 'a ca<a * 'a +ande<a $e -o'c)2 na de 'a$ ta=a$ $e rom(i)" 'a G'tima de' &ermo$o
<e,o de (orce'ana.
#o-ard (a'ideci).
ABContinGaC BDe$tro=aC BSin cm('ido$C
ABF de$,racia" rea'menteC
ABS!" na de$,raciaC BMe 'a &a+!a de<ado mi (adreC
ANatra' Aa,re,) .cc&et con tono ir)nico.
ABA&" me in$'ta$C
ANo" (ero te can$o. BCon5i$a'oC
H .cc&et 5e (re$a de 'a c)'era o m4$ +ien de 'a demencia. #o-ard tam+in. 3rita+an 'o$ do$ a' mi$mo
tiem(o" e' no irritado (or e' &am+re" e' otro (or e' a'co&o'. La ,ar,anta de .cc&et emit!a $)'o n
ron?ido.
ABE$ in5erna' na -ida a$!C B.re5iero 'a merteC BAdi)$C
Tom) e' cande'ero" dio media -e'ta" $e 5e dando n (orta=o. A #o-ard" en medio de 'a$ tinie+'a$" 'e
co$t) tra+a<o a+rir" corri) detr4$ de ' * ''e,) a' ,ranero.
E' cande'a+ro e$ta+a en e' $e'o * .cc&et de (ie en na de 'a$ $i''a$ con e' ca+'e en 'a mano.
E' e$(!rit de imitaci)n im('$) a #o-ard.
A BE$(rameC
H $+!a a 'a otra $i''a cando de (ronto $e det-o. A.ero... Bno &emo$ &ec&o ne$tro te$tamentoC
ABCaram+a" e$ ciertoC
Lo$ $o''o=o$ ''ena+an $$ (ec&o$. 6eron &a$ta e' tra,a'= (ara re$(irar.
E' aire e$ta+a 5r!o * nmero$o$ a$tro$ +ri''a+an en e' cie'o ne,ro como de tinta. La +'ancra de 'a nie-e
?e c+r!a 'a tierra $e (erd!a en 'a$ +rma$ de' &ori=onte.
.erci+ieron (e?e@a$ 'ce$ a ra$ de' $e'o" ?e amenta+an de tama@o" $e acerca+an2 toda$ i+an &acia e'
'ado de 'a i,'e$ia.
La crio$idad 'o$ ''e-) &acia e''a$.
Era 'a mi$a de medianoc&e. E$a$ 'ce$ eran 'o$ de 'a$ '4m(ara$ de 'o$ (a$tore$. A',no$" en e' ()rtico"
$acd!an $$ a+ri,o$.
122
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
E' $er(ent)n ronca+a" e' incien$o &mea+a. 6aro'e$ $$(endido$ a 'o 'ar,o de 'a na-e 5orma+an tre$
corona$ de 'ce$ m'tico'ore$ * en e' 5ondo de 'a (er$(ecti-a" de 'o$ do$ 'ado$ de' ta+ern4c'o" 'o$ cirio$
,i,ante$ er,!an $$ ''ama$ ro<a$. .or $o+re 'a$ ca+e=a$ de 'a ,ente * 'a$ ca(e'ina$ de 'a$ m<ere$" m4$ a''4
de' coro" $e -e!a a' $acerdote con $ ca$''a dorada. A $ -o= a,da re$(ond!an 'a$ -oce$ 5erte$ de 'o$
&om+re$ ?e ''ena+an 'a ,a'er!a * 'a +)-eda de madera tem+'a+a $o+re $$ arco$ de (iedra. Im4,ene$ ?e
re(re$enta+an e' camino a 'a cr= decora+an 'o$ mro$. En medio de' coro" de'ante de' a'tar" &a+!a n cordero
aco$tado" con 'a$ (ata$ de+a<o de' -ientre * 'a$ ore<a$ (arada$.
La tem(eratra ti+ia 'e$ (rod<o n $in,'ar +iene$tar * $$ (en$amiento$" tene+ro$o$ n (oco ante$" $e
torna+an $a-e$" como o'a$ ?e $e a(aci,an.
E$cc&aron e' E-an,e'io * e' Credo * o+$er-a+an 'o$ mo-imiento$ de' $acerdote. Mientra$ tanto 'o$
-ie<o$" 'o$ <)-ene$" 'a$ mendi,a$ en &ara(o$" 'a$ ,ran<era$ endomin,ada$" 'o$ ro+$to$ mo=o$ de (ati''a$
r+ia$" todo$ ora+an" $mer,ido$ en 'a mi$ma a'e,r!a (ro5nda * -e!an en 'a (a<a de n e$ta+'o" radiante
como n $o'" e' cer(o de' Ni@o Dio$. E$ta 5e de 'o$ otro$ conmo-i) a #o-ard a de$(ec&o de $ ra=)n * a
.cc&et a (e$ar de 'a dre=a de $ cora=)n.
%+o n $i'encio2 toda$ 'a$ e$(a'da$ $e inc'inaron" tintine) na cam(ani''a * e' corderito +a').
La &o$tia 5e mo$trada (or e' $acerdote" ?ien 'e-ant) $$ +ra=o$ tan a'to como 'e 5e (o$i+'e. Entonce$
e$ta'') n canto de a'e,r!a ?e con-oca+a a' mndo a 'o$ (ie$ de' Re* de 'o$ An,e'e$. #o-ard * .cc&et $e
('e,aron a ' $in (en$ar'o * $intieron como $i na arora $e 'e-anta$e en $$ a'ma$.
9
Marce' rea(areci) a' d!a $i,iente a 'a$ tre$" con 'a cara -erde" 'o$ o<o$ ro<o$" n c&ic&)n en 'a 5rente" e'
(anta')n de$,arrado" o'iendo a a,ardiente" inmndo.
%a+!a e$tado" con5orme a $ co$tm+re de todo$ 'o$ a@o$" a $ei$ 'e,a$ de a''!" cerca de I?e-i''e"
ce'e+rando 'a Na-idad en 'o de n ami,o. H tartamdeando m4$ ?e nnca" ''orando * ?eriendo ,o'(ear$e"
im('ora+a (erd)n como $i &+ie$e cometido n crimen. S$ amo$ $e 'o concedieron. >na ca'ma $in,'ar 'o$
(redi$(on!a a 'a ind',encia.
La nie-e $e &a+!a derretido re(entinamente * $e (a$ea+an (or e' <ard!n re$(irando e' aire ti+io" 5e'ice$ de
-i-ir.
K%a+!a $ido tan $)'o e' a=ar 'o ?e 'o$ &a+!a a(artado de 'a merteL #o-ard $e $ent!a enternecido.
.cc&et recorda+a $ (rimera comni)n * ''eno$ de ,ratitd (ara con 'a 6er=a" 'a Ca$a de 'a ca'
de(end!an" $e 'e$ ocrri) 'a idea de 'eer co$a$ (iado$a$.
E' E-an,e'io en$anc&) $$ a'ma$" 'o$ encandi') como n $o'. Entre-e!an a Je$G$" de (ie en 'a monta@a"
con n +ra=o en a'to" 'a mc&edm+re a+a<o" e$cc&4ndo'o2 o $ino a ori''a$ de' 'a,o" entre 'o$ A()$to'e$ ?e
tiran 'a$ rede$" o tam+in montado en 'a +rra" en medio de' c'amor de 'a$ a'e'*a$" con 'a ca+e''era
a+anicada (or 'a$ (a'ma$ trm'a$. H (or 5in en 'o a'to de 'a cr=" inc'inando 'a ca+e=a de 'a ca' cae
eternamente n roc!o $o+re e' mndo. Lo ?e 'o$ con?i$t)" 'o ?e 'o$ de'eita+a" era 'a ternra (ara con 'o$
&mi'de$" 'a de5en$a de 'o$ (o+re$" 'a eEa'taci)n de 'o$ o(rimido$. H en e$e 'i+ro en e' ca' e' cie'o $e
de$('ie,a" nada de teo'o,!a2 en medio de tanto$ (rece(to$" ni n do,ma" ni nada $e eEi,e" como no $ea 'a
(re=a de cora=)n.
En canto a 'o$ mi'a,ro$" $to$ no $or(rendieron a $ ra=)n. Lo$ conoc!an de$de 'a in5ancia. La a'tra de
San Jan encant) a .cc&et * 'o di$($o (ara na me<or com(ren$i)n de 'a .mita!i*n.
123
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A?! *a no &a+!a (ar4+o'a$" 5'ore$ ni (4<aro$" $ino 'amentacione$" n reco,imiento de' a'ma $o+re $!
mi$ma. #o-ard $e entri$teci) &o<eando e$a$ (4,ina$ ?e (arec!an e$crita$ en n d!a +rmo$o" en e' 5ondo de
n c'a$tro" entre n cam(anario * na tm+a. Ne$tra -ida morta' a(arece en e''a$ tan 'amenta+'e ?e"
o'-id4ndo'a" &emo$ de -o'-erno$ &acia Dio$. H 'o$ do$ &om+re$" de$($ de toda$ $$ dece(cione$"
eE(erimenta+an 'a nece$idad de $er $im('e$" de amar a',o" de ca'mar e' e$(!rit.
Encar,aron e' Ec'e$ia$t$" I$a!a$" Jerem!a$.
.ero 'a #i+'ia 'o$ a$$t) con $$ (ro5eta$ con -o= de 'e)n" e' 5ra,or de' treno en 'a$ n+e$" 'o$ $o''o=o$ de
'a 3e&ena * $ Dio$ di$(er$ando a 'o$ im(erio$" como &ace e' -iento con 'a$ n+e$.
Le!an e$a$ co$a$ en domin,o" a 'a &ora de 'a$ -!$(era$" cando 'a cam(ana re(ica+a.
>n d!a 5eron a mi$a. H de$($ continaron *endo. Era na di$tracci)n de 5in de $emana. E' conde * 'a
conde$a de 6a-er,e$ 'o$ $a'daron de 'e<o$" 'o ?e 5e notado. E' <e= de (a= 'e$ di<o" ,i@4ndo'e$ e' o<o/
AB.er5ectoC Tienen mi a(ro+aci)n.
Todo$ 'o$ +r,e$e$" a&ora" 'e$ ec&a+an $ +endici)n. E' a+ate Je5ro* 'e$ &i=o na -i$ita2 e''o$ 'a
de-o'-ieron * comen=aron a -i$itar$e. H e' $acerdote no &a+'a+a de re'i,i)n.
E''o$ ?edaron a$om+rado$ (or e$ta di$creci)n" tanto ?e .cc&et" con aire de indi5erencia" 'e (re,nt)
c)mo $e de+!a &acer (ara contraer 'a 5e. A.rimero e$t4 'a (r4ctica.
H $e em+arcaron en 'a (r4ctica" no con e$(eran=a" e' otro (or de$a5!o" (e$ #o-ard e$ta+a con-encido
de ?e ' no $er!a nnca n de-oto. .or n me$ entero $i,i) con re,'aridad todo$ 'o$ o5icio$" (ero" a'
contrario de .cc&et" no ?i$o a<$tar$e a 'a -i,i'ia.
KEra na medida de &i,ieneL BHa $e $a+e (ara ? $ir-e 'a &i,ieneC K>na ce$ti)n de con-enienciaL
BA+a<o 'a$ con-eniencia$C K>na me$tra de $mi$i)n a 'a I,'e$iaL B.oco 'e im(orta+a e$o tam+inC En na
(a'a+ra" a5irma+a ?e e$a re,'a era a+$rda" 5ari$aica * contraria a' e$(!rit de' E-an,e'io.
E' 7ierne$ Santo" 'o$ a@o$ anteriore$" &a+!an comido 'o ?e 3ermaine 'e$ $er-!a.
.ero #o-ard" a?e''a -e=" (idi) n +i5e. Se $ent)" cort) 'a carne * Marce' 'o mira+a e$canda'i=ado" en
tanto ?e .cc&et de$(e''e<a+a con $eriedad $ ta<ada de +aca'ao. #o-ard e$ta+a con e' tenedor en na
mano * e' cc&i''o en 'a otra. .or 5in $e decidi) * ''e-) n +ocado a $$ 'a+io$. De (ronto $$ mano$
tem+'aron" $ anc&o ro$tro (a'ideci) * $ ca+e=a ca*) &acia atr4$. AKTe $iente$ ma'L
A BNoC... .ero... AE &i=o na con5e$i)n. Como con$ecencia de $ edcaci)n Iera m4$ 5erte ?e 'J no
(od!a comer carne e$e d!a (or miedo a morir.
.cc&et" $in a+$ar de $ -ictoria" 'a a(ro-ec&) (ara -i-ir a $ manera.
>na tarde -o'-i) con na eE(re$i)n de a$tera a'e,r!a im(re$a en $ ro$tro * 'ar,) e' ro''o" di<o ?e
aca+a+a de con5e$ar$e.
Entonce$ di$ctieron 'a im(ortancia de 'a con5e$i)n. #o-ard admit!a 'a de 'o$ (rimero$ cri$tiano$" ?e $e
&ac!a en (G+'ico2 'a moderna era dema$iado 54ci'. Sin em+ar,o" no ne,a+a ?e e$ta in-e$ti,aci)n de no$otro$
mi$mo$ 5e$e n e'emento de (ro,re$o" na $emi''a de mora'idad.
.cc&et" de$eo$o de 'a (er5ecci)n" +$c) $$ -icio$. La$ o'eada$ de or,''o &a+!an ce$ado &ac!a mc&o
tiem(o. S ,$to (or e' tra+a<o 'o (rote,!a de 'a (ere=a. En canto a 'a ,!a" nadie &a+!a m4$ $o+rio. A -ece$
monta+a en c)'era * $e <r) a $! mi$mo ?e nnca m4$ 'o &ar!a. De$($ &a+r!a ?e ad?irir 'a$ -irtde$" en
(rimer ',ar 'a &mi'dad" e$ decir" creer$e de$(o<ado de todo mrito" indi,no de 'a menor recom(en$a"
inmo'ar $ e$(!rit * $itar$e tan +a<o como (ara $er (i$oteado como e' +arro de 'o$ camino$. E' aGn e$ta+a
'e<o$ de todo e$o.
Otra -irtd 'e 5a'ta+a" 'a ca$tidad" *a ?e en $ 5ero interno eEtra@a+a a M'ie * e' (a$te' de 'a dama con
-e$tido Li$ Q7 'o tr+a+a con $ e$cote. Lo encerr) en n armario" ament) $ (dor tanto como (ara
temer mirar$e a $! mi$mo * dorm!a con ca'=onci''o$.
124
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
De tanto cidar$e de 'a '<ria" $ta ament). A 'a ma@ana" $o+re todo" ten!a ?e 'i+rar ,rande$ com+ate$"
como &+ieron de &acer'o San .a+'o" San #enito * San Jer)nimo a na edad *a m* a-an=ada. De+ido a e''o
recrr!a a (enitencia$ 5ri+nda$. E' do'or e$ na eE(iaci)n" n remedio * n mtodo" n &omena<e a
Je$cri$to. Todo amor re?iere $acri5icio$ * no 'o &a* m4$ (eno$o ?e e' de ne$tro cer(o.
.ara morti5icar$e .cc&et $(rimi) 'a co(ita de$($ de 'a$ comida$" $e at-o a catro (',arada$ de ra(
(or d!a * aGn con 5r!o$ m* inten$o$ no $e (on!a 'a ,orra.
>n d!a" #o-ard" ?e e$ta+a $<etando 'a (arra" a(o*) na e$ca'era en 'a (ared de 'o$ arriate$" cerca de 'a
ca$a" * $in ?erer $e encontr) en (o$ici)n de -er 'a (ie=a de .cc&et.
S ami,o" de$ndo &a$ta 'a cintra" $e ,o'(ea+a $a-emente 'o$ &om+ro$ con 'a$ di$ci('ina$ de 'o$
&4+ito$2 de$($" m4$ animado" $e ?it) 'o$ (anta'one$" 5$ti,) $$ na',a$ * ca*) en na $i''a" $in a'iento.
#o-ard $e $inti) tr+ado como ante e' de$c+rimiento de n mi$terio ?e no no de+e conocer.
De$de &ac!a a',Gn tiem(o &a+!a notado ?e 'o$ -idrio$ de 'a$ -entana$ e$ta+an m4$ 'im(io$" ?e 'a$
$er-i''eta$ ten!an meno$ a,<ero$ * ?e 'a comida era me<or" cam+io$ ?e $e de+!an a 'a inter-enci)n de
Reine" 'a $ir-ienta de' $e@or cra. E$ta me=c'a+a 'a$ co$a$ de 'a i,'e$ia con 'a$ de $ cocina" era 5erte como
n mo=o de 'a+ran=a * 5ie'" an?e irre$(eto$a2 $e met!a en 'o$ &o,are$" da+a con$e<o$ * $e con-ert!a en e'
ama. .cc&et con5ia+a tota'mente en $ eE(eriencia.
>na -e= 'e ''e-) n indi-ido rec&onc&o" con (e?e@o$ o<ito$ de c&ino * na nari= como (ico de +itre.
Era e' $e@or 3otman" comerciante en art!c'o$ (iado$o$2 $ac) a',no$" ?e ''e-a+a en ca<a$" de+a<o de'
co+erti=o/ crce$" meda''a$ * ro$ario$ de toda$ 'a$ dimen$ione$" cande'a+ro$ (ara oratorio$" a'tare$ (ort4ti'e$"
rami''ete$ de adorno * $a,rado$ cora=one$ de cart)n a='" im4,ene$ de San Jo$ con +ar+a ro<a" ca'-ario$ de
(orce'ana. .cc&et 'o$ de$ea+a. S)'o e' (recio 'o deten!a.
3otman no (ed!a dinero. .re5er!a e' tre?e. S+i) a' m$eo * o5reci)" a cam+io de 'o$ -ie<o$ &ierro$ *
todo$ 'o$ ('omo$ n $rtido de $$ mercader!a$.
A #o-ard 'e (arecieron e$(anto$a$. .ero 'a mirada de .cc&et" 'a in$i$tencia de Reine * 'a 'a+ia de'
cam+a'ac&ero aca+aron (or con-encer'o. 3otman" a' -er'o tan conde$cendiente" ?i$o" adem4$" 'a a'a+arda.
#o-ard" ?e *a e$ta+a &arto de mo$trar c)mo 5nciona+a" $e 'a cedi). Cando $e &i=o 'a e-a'aci)n de todo
re$'t) ?e 'o$ $e@ore$ aGn de+!an cien 5ranco$. Arre,'aron todo con catro (a,ar$ a tre$ me$e$ de ('a=o *
$e 5e'icitaron (or 'a ,an,a.
S$ ad?i$icione$ 5eron di$tri+ida$ (or toda$ 'a$ &a+itacione$. >n (e$e+re ''eno de &eno * na catedra'
de corc&o ''enaron e' m$eo. En 'a c&imenea de .cc&et &+o n San Jan #ati$ta de cera" en e' corredor
'o$ retrato$ de 'a$ ,'oria$ e(i$co(a'e$" * a' (ie de 'a e$ca'era" de+a<o de na '4m(ara de cadenita" na Santa
7ir,en con manto de a=r * coronada de e$tre''a$. Marce' 'im(ia+a e$o$ e$('endore$ * no cre!a ?e &+iera
nada m4$ +e''o" ni an en e' (ara!$o. BF '4$tima ?e $e &+iera roto e' San .edroC B%a+r!a ?edado +ien en
e' -e$t!+'oC .cc&et $e deten!a a -ece$ de'ante de' anti,o (o=o de 'o$ a+ono$ donde aGn $e -e!an 'a tiara"
na $anda'ia" n (eda=o de ore<a" $$(ira+a" * 'e,o contina+a tra+a<ando en e' <ard!n" dado ?e a&ora &a+!a
nido 'o$ tra+a<o$ mana'e$ a 'o$ e<ercicio$ re'i,io$o$ * remo-!a 'a tierra -e$tido con $ &4+ito de mon<e * $e
com(ara+a con San #rno. E$e di$5ra= (od!a $er n $acri'e,io * rennci) a '.
.ero i+a re-i$tiendo e' ti(o ec'e$i4$tico" $in dda de+ido a 'a 5recentaci)n de' cra. Ten!a $ mi$ma
$onri$a" $ -o=" * como ' de$'i=a+a $$ do$ mano$ &a$ta 'a$ m@eca$ en 'a$ man,a$ con aire 5rio'ento. L'e,)
n d!a en ?e e' canto de' ,a''o 'o im(ortn) * 'a$ ro$a$ 'o a+rrieron2 *a no $a'!a m4$ * ec&a+a a' cam(o
mirada$ &o$ca$. #o-ard $e de<) ''e-ar a' me$ de Mar!a. Lo$ ni@o$ ?e canta+an &imno$" 'o$ rami''ete$ de
'i'a$" 'o$ 5e$tone$ de -erdor 'e &a+!an ca$ado na $en$aci)n como de <-entd im(erecedera. Dio$ $e
mani5e$ta+a a $ cora=)n con 'a 5orma de 'o$ nido$" 'a c'aridad de 'a$ 5ente$" 'a +ondad de' $o'2 * 'a
de-oci)n de $ ami,o 'e (arec!a eEtra-a,ante" 5a$tidio$a. AK.or ? ,ime$ drante 'a comidaL ADe+emo$
,emir cando comemo$ Adi<o .cc&etA (or?e e' &om+re (erdi) $ inocencia (or e$e camino.
125
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
E$a 5ra$e 'a &a+!a 'e!do en e' Manual del seminarista, do$ -o'Gmene$ inM19 ?e 'e &a+!a (re$tado e' $e@or
Je5ro*. H +e+!a a,a de 'a Sa'ette" dec!a a (erta$ cerrada$ oracione$ <ac'atoria$ * e$(era+a entrar en 'a
co5rad!a de San 6ranci$co.
.ara o+tener e' don de 'a (er$e-erancia re$o'-i) &acer n (ere,rina<e a 'a Santa 7ir,en.
.ero 'a e'ecci)n de 'o$ ',are$ 'o con5nd!a. KIr!a a NotreMDame de 6or-iere$" de C&artre$" de Em+rn"
de Mar$e''a o de Ara*L La de 'a D'i-rande" m4$ (r)Eima" tam+in (od!a $er-ir. ABMe acom(a@ar4$C
A%ar e' (a(e' de +o+o Adi<o #o-ard. De$($ de todo" (od!a re,re$ar cre*ente" (e$ no $e re$i$t!a a
$er'o * cedi) (or com('acencia.
La$ (ere,rinacione$ de+en &acer$e a (ie. .ero carenta * tre$ Ni')metro$ era mc&o" * como 'o$ coc&e$ de
(o$ta no eran 'o m4$ adecado (ara 'a meditaci)n" a'?i'aron n -ie<o ca+rio' ?e de$($ de doce &ora$ de
camino 'o$ de<) de'ante de 'a (o$ada.
Le$ dieron na (ie=a con do$ cama$" con do$ c)moda$ en 'a$ ?e &a+!a do$ +ote''one$ con a,a en
(e?e@a$ (a'an,ana$ o-a'ada$ * e' &ote'ero 'e$ di<o ?e era 'a D&a+itaci)n de 'o$ ca(c&ino$D. En 'o$ tiem(o$
de' Terror $e &a+!a oc'tado a&! a 'a $e@ora de 'a D'i-rande con tanta$ (recacione$" ?e 'o$ +eno$ (adre$
(od!an decir mi$a c'ande$tinamente.
E$o a,rad) a .cc&et * 'e*) en -o= a'ta na noticia $o+re 'a ca(i''a reco,ida a+a<o" en 'a cocina.
6e 5ndada a (rinci(io$ de' $i,'o II (or Saint R,no+ert" (rimer o+i$(o de Li$ieE" o (or Saint
Ra,ne+ert" ?ien -i-i) en e' $i,'o 7i' o (or Ro+ert 'e Ma,ni5i?e a mediado$ de' QI.
Lo$ dinamar?e$e$" 'o$ normando$ * $o+re todo 'o$ (rote$tante$ 'a incendiaron * arra$aron en di5erente$
(oca$. %acia 1119 'a e$tata (rimiti-a 5e de$c+ierta (or n carnero" e' ?e ,o'(eando 'a &ier+a con 'a
(ata" indic) e' ',ar donde $e encontra+a2 en e$e ',ar e' conde #adoin eri,i) n $antario.
S$ mi'a,ro$ $on innmera+'e$. >n comerciante de #a*eE" cati-o de 'o$ $arraceno$" 'a in-oca" $$
,ri''o$ caen * ' e$ca(a. >n a-aro de$c+re en $ ,ranero n tro(e' de rata$" 'e (ide $ a*da * 'a$ rata$ $e
a'e<an. E' contacto con na meda''a ?e &a+!a ro=ado $ ima,en &i=o arre(entir$e en $ 'ec&o de merte a n
-ie<o materia'i$ta de 7er$ai''e$. E''a 'e de-o'-i) e' &a+'a a' $e@or Ade'ine" ?ien 'a &a+!a (erdido (or &a+er
+'a$5emado. H (or $ (rotecci)n e' $e@or * 'a $e@ora de #ec?e-i''e t-ieron 5er=a +a$tante como (ara -i-ir
en ca$tidad en e$tado de matrimonio.
Se cita" entre a?e''o$ a ?iene$ cr) de en5ermedade$ irremedia+'e$" a Anne LorieE" Marie Dc&emin"
6rancoi$ D5a' * 'a $e@ora de Jm!''ac" c*o nom+re de 5ami'ia era dVO$$e-!''e.
6e -i$itada (or (er$ona<e$ nota+'e$ como Li$ QI" Li$ QIII" do$ &i<a$ de 3a$t)n de Or'an$" e' cardena'
[i$eman" Samirr&i" (atriarca de Antio?!a" Mon$e@or 7ar)'e$" -icario a(o$t)'ico de Manc&ria * e'
ar=o+i$(o de F'en 5e a dar'e 'a$ ,racia$ (or 'a con-er$i)n de' (r!nci(e de Ta''e*ran.
ABE''a tam+in (odr4 con-ertirteC Adi<o .cc&et. #o-ard" *a aco$tado" emiti) na e$(ecie de ,r@ido *
$e drmi) de' todo.
A' otro d!a a 'a$ $ei$ entra+an en 'a ca(i''a. E$ta+an con$tr*endo otra2 te'a$ * ta+'a$ ''ena+an 'a na-e * e'
monmento" de e$ti'o rococ)" de$a,rad) 4 #o-ard" $o+re todo e' a'tar de m4rmo' ro<o con $$ (i'a$tra$
corintia$.
La e$tata mi'a,ro$a e$t4 en n nic&o" a 'a i=?ierda de' coro" en-e'ta (or na$ -e$tidra$ con 'ente<e'a$.
A(areci) e' $acri$t4n con n cirio (ara cada no. Lo$ ('ant) en na e$(ecie de cande'a+ro ?e cam(ea+a en
'a +a'a$trada" (idi) tre$ 5ranco$" &i=o na re-erencia * de$a(areci). Le,o miraron 'o$ eE -oto$.
.'aca$ con in$cri(cione$ da+an te$timonio de 'a ,ratitd de 'o$ 5ie'e$. Se (od!a admirar do$ e$(ada$
cr=ada$ o5recida$ (or n anti,o a'mno de 'a E$ce'a .o'itcnica" rami''ete$ de no-ia" meda''a$ mi'itare$"
cora=one$ de ('ata * en n rinc)n" en e' $e'o" n +o$?e de m'eta$.
De 'a $acri$t!a $a'i) n $acerdote ''e-ando e' co()n.
126
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
.ermaneci) a',no$ minto$ a' (ie de' a'tar" $+i) 'o$ tre$ e$ca'one$ * di<o e' DOrem$D" e' DIntroitoD * e'
DSirieD ?e e' mona,i''o" de rodi''a$" recit) de n tir)n.
%a+!a (oco$ -i$itante$" doce o ?ince anciana$. Se o!a e' ,o'(eteo de $$ ro$ario$ * e' rido de n marti''o
?e (art!a (iedra$. .cc&et" inc'inado en $ rec'inatorio" re(et!a 'o$ DamnD. Drante 'a E'e-aci)n $('ic) a
Ne$tra Se@ora ?e 'e diera na 5e con$tante e inde$trcti+'e.
#o-ard" en n $i'')n" a $ 'ado" 'e tom) e' Eco'o,io * $e det-o en 'a$ 'etan!a$ de 'a 7ir,en.
AM* (ra" m* ca$ta" -enera+'e" ama+'e" (odero$a" c'emente" torre de mar5i'" morada de oro" (erta de 'a
ma@ana. AE$a$ (a'a+ra$ de adoraci)n" e$a$ &i(r+o'e$ 'o tran$(ortaron &acia a?e''a ?e e$ ce'e+rada con
tanto$ &omena<e$.
La ima,in) como $e 'a re(re$enta en tanto$ cadro$ de i,'e$ia" en n cGm'o de n+e$" con ?er+ine$ a
$$ (ie$" e' Ni@o Dio$ en $ (ec&o" madre de 'a$ ternra$ ?e rec'aman toda$ 'a$ a5'iccione$ de 'a tierra" idea'
de 'a M<er ''e-ado a' cie'o" (or?e $a'ido de $$ entra@a$" e' %om+re eEa'ta $ amor * $)'o a$(ira a re(o$ar
$o+re $ cora=)n.
Cando termin) 'a mi$a recorrieron 'a$ tienda$ ?e e$t4n (e,ada$ a' mro (or e' 'ado de 'a ('a=a. A''! &a*
im4,ene$" (i'a$ de a,a +endita" rna$ con 5i'ete$ de oro" Je$cri$to$ de coco" ro$ario$ de mar5i'2 * e' $o' ?e
da+a en 'o$ -idrio$ de 'o$ cadro$ &er!a 'o$ o<o$" &ac!a re$a'tar 'a ,ro$er!a de 'a$ (intra$" 'a 5ea'dad de 'o$
di+<o$. #o-ard" a ?ien e$a$ co$a$ 'e (arec!an a+omina+'e$ en ca$a" 5e ind',ente (ara con a?''a$.
Com(r) na (e?e@a 7ir,en de (a$ta a='. .cc&et $e con5orm) con n ro$ario" como recerdo.
Lo$ -endedore$ ,rita+an/
A B7amo$" -amo$C B.or cinco 5ranco$" (or tre$ 5ranco$" (or $e$enta cntimo$" (or do$ $e'do$C BNo
rec&acen a Ne$tra Se@oraC
Lo$ do$ (ere,rino$ (a$ea+an $in ''e-ar nada. Se o*eron a',no$ comentario$ (oco ama+'e$.
ABF +$can e$o$ (4<aro$C
ABA 'o me<or $on trco$C
AB.rote$tante$" ta' -e=C
>na mc&ac&a tom) a .cc&et de $ 'e-ita2 n -ie<o de anteo<o$ 'e ($o 'a mano en e' &om+ro2 todo$
c&i''a+an a' mi$mo tiem(o * de$($" a+andonando $$ (e$to$" 5eron a rodear'o$" redo+'ando $$
re?erimiento$ * $$ in$'to$.
#o-ard no a,ant) m4$.
ABD<enno$ tran?i'o$" dia+'o$C
La tr+a $e a(art).
.ero na m<er ,orda 'o$ $i,i) drante n tiem(o (or 'a ('a=a * ,rit) ?e $e arre(entir!an.
A' -o'-er a 'a (o$ada encontraron a 3otman en e' ca5. S ne,ocio 'o ''e-a+a a a?e''o$ (ara<e$ *
&a+'a+a con n indi-ido ?e eEamina+a 5actra$ en na me$a" de'ante de e''o$.
E$e indi-ido ten!a na ,orra de cero" n (anta')n m* anc&o" te= ro<a * e' ta''e 5ino" a (e$ar de $$
ca+e''o$ +'anco$" * e' a$(ecto de n o5icia' retirado * de n -ie<o comica$tro a 'a -e=.
De tiem(o en tiem(o 'ar,a+a na ma'dici)n * de$($" ante na (a'a+ra de 3otman dic&a en -o= +a<a" $e
ca'ma+a en $e,ida * (a$a+a a otro (a(e'.
#o-ard" ?e 'o o+$er-a+a" a' ca+o de n carto de &ora $e acerc) a '.
AK#ar+ero" creoL
AB#o-ardC AeEc'am) e' &om+re de 'a ,orra * $e a+ra=aron.
%ac!a -einte a@o$ ?e #ar+ero $o+re''e-a+a toda c'a$e de 5ortna$. 3erente de n diario" a,ente de
$e,ro$" director de n criadero de o$tra$ A*a 'e$ contar e$oA * (or 5in" dedicado de ne-o a $ (rimera
127
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
oc(aci)n" tra+a<a+a (ara na ca$a de #rdeo$ * 3otman" ?e D&ac!a 'a di)ce$i$D" 'e co'oca+a -ino$ entre
'o$ ec'e$i4$tico$.
A.ero (erm!tame" en n minto e$to* con $ted.
%a+!a reandado $$ centa$ cando de (ronto $a't) de $ +an?eta.
ABC)moC KDo$ mi'L
AB.or $(e$toC
A BA&" $ta $! ?e e$ +enaC
AKC)mo diceL
ADi,o ?e *o mi$mo -i a %ram+ert Are$(ondi) #ar+ero 5rio$oA. H 'a 5actra e$ (or catro mi' B* no e$
+romaC
E' cam+a'ac&ero no (erdi) $ a('omo.
A#eno" e$t4 +ien K* ?L
#ar+ero $e 'e-ant) * $ ro$tro" (4'ido (rimero" -io'eta de$($" &i=o creer a #o-ard * .cc&et ?e i+a
a e$tran,'ar a 3otman.
7o'-i) a $entar$e" cr=) 'o$ +ra=o$.
AE$ $ted n -erdadero cana''a Badm!ta'oC
ABNada de in$'to$" $e@or #ar+eroC %a* te$ti,o$ Bten,a cidadoC
ABLe &ar <icioC
AB#eno" +eno" +enoC
H de$($ de cerrar $ (orta5o'io$ 3otman 'e-ant) e' a'a de $ $om+rero.
A B%a,a 'o ?e 'e con-en,aC Adi<o * $a'i).
#ar+ero eE($o 'o$ &ec&o$. .or n (a,ar (or mi' 5ranco$" amentado a' do+'e como con$ecencia de
mane<o$ $rario$" 'e &a+!a entre,ado a 3otman tre$ mi' 5ranco$ en -ino$" con 'o ca' (a,a+a $ deda *
o+ten!a n +ene5icio de mi' 5ranco$. .ero a&ora re$'ta+a ?e de+!a tre$ mi'. S$ (atrone$ 'o de$(edir!an B'o
demandar!anC
ABCr4('aC BA$a'tanteC BScio <d!oC BH cena en 'o$ (re$+iterio$C
Adem4$ Bcando $e meten 'a$ $otana$C
H de$(otric) contra 'o$ cra$ * ,o'(ea+a 'a me$a con tanta -io'encia ?e 'a e$tati''a e$t-o a (nto de
caer.
ABDe$(acioC Adi<o #o-ard.
ABMireC KF e$ e$toL AH #ar+ero de$&i=o e' en-o'torio de 'a (e?e@a 7ir,enA. >na c&c&er!a de
(ere,rino. KE$ de $tede$L
#o-ard" en ',ar de re$(onder" $onri) de manera am+i,a.
A BE$ m!aC Adi<o .cc&et.
AB>$ted me entri$teceC Adi<o #ar+eroA. .ero 'e dir a',o a' re$(ecto/ Bno ten,a miedoC
H como $e de+e $er 5i')$o5o * 'a tri$te=a no $ir-e (ara nada" 'o$ in-it) a a'mor=ar.
Lo$ tre$ $e $entaron a 'a me$a.
#ar+ero e$t-o ama+'e" record) 'o$ -ie<o$ tiem(o$" tom) a 'a camarera (or 'a cintra" ?i$o medir 'a
+arri,a de #o-ard. .ronto ir!a a -i$itar'o$ * 'e$ ''e-ar!a n 'i+ro di-ertido.
La idea de 'a -i$ita no 'o$ a'e,r) dema$iado. %a+'aron de e''o en e' coc&e drante na &ora" (atada (or e'
trote de' ca+a''o. De$($ .cc&et cerr) 'o$ o<o$. #o-ard tam+in ca''a+a. Interiormente $e inc'ina+a &acia
'a re'i,i)n.
128
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
E' $e@or Mare$cot &a+!a ido e' d!a anterior (ara comnicar'e$ a',o im(ortante. Marce' no $a+!a m4$.
E' notario no (do reci+ir'o$ $ino tre$ &ora$ de$($ * de inmediato eE($o e' a$nto. La $e@ora #ordin 'e
(ro(on!a a #o-ard com(rar'e 'a ,ran<a (or na renta de $iete mi' ?iniento$ 5ranco$.
Le ten!a ec&ado e' o<o de$de $ <-entd" 'a conoc!a &a$ta en 'o$ m4$ (e?e@o$ deta''e$" $$ de5ecto$ *
-enta<a$ * e$e de$eo era como n c4ncer ?e 'a ro!a. .or?e 'a +ena dama" (omo -erdadera normanda ?e
era" ?er!a a D'o$ +iene$D (or $o+re toda$ 'a$ co$a$" meno$ (or incrementar $ ca(ita' ?e (or 'a dic&a de
(i$ar n $e'o ?e 'e (erteneciera.
Con 'a e$(eran=a de o+tener a?' &a+!a &ec&o a-eri,acione$" 'o &a+!a -i,i'ado a diario" &a+!a a&orrado
mc&o * e$(era+a con im(aciencia 'a re$(e$ta de #o-ard.
E$te no $a+!a ? &acer" (e$ no ?er!a ?e .cc&et $e encontra$e n d!a $in 5ortna2 (ero &a+!a ?e
a(ro-ec&ar 'a oca$i)n" ?e era con$ecencia de 'a (ere,rinaci)n. La .ro-idencia" (or $e,nda -e=" $e
mani5e$ta+a en 5a-or de '.
.ro($ieron 'a$ condicione$ $i,iente$. La renta" no de $iete mi' ?iniento$ 5ranco$ $ino de $ei$ mi'" 'e
corre$(onder!a a' G'timo $(er-i-iente. Mare$cot de$tac) ?e no de e''o$ era d+i' de $a'd en tanto ?e e'
tem(eramento de' otro 'o (redi$(on!a a 'a a(o('e<!a" * 'a $e@ora #ordin 5irm) e' contrato" ''e-ada (or $
am+ici)n.
#o-ard ?ed) me'anc)'ico. A',ien de$ea+a $ merte * e$a re5'eEi)n 'e in$(ir) idea$ $eria$" idea$
acerca de Dio$ * de 'a eternidad.
Tre$ d!a$ de$($ e' $e@or Je5ro* 'o$ In-it) a 'a comida ?e da+a na -e= (or a@o a $$ co'e,a$.
La comida comen=) a'rededor de 'a$ do$ de 'a tarde * termin) a 'a$ once de 'a noc&e. Se +e+i) $idra * $e
di<eron retrcano$. E' a+ate .rnea im(ro-i$) n acr)$tico" e' $e@or #o,on &i=o a',no$ trco$ con 'o$
nai(e$ * Cer(et" <o-en -icario" cant) na (e?e@a roman=a ?e 5ri$a+a 'o ,a'ante. A?e''a reni)n di-irti) a
#o-ard. E$ta+a meno$ tri$te a' d!a $i,iente.
E' cra 5e a -er'o con 5recencia. .re$enta+a 'a re'i,i)n con 'o$ m4$ a,rada+'e$ co'ore$. KF $e
arrie$,a+a" (or otra (arteL H (ronto #o-ard $e a-ino a acercar$e a 'a $anta me$a. .cc&et (artici(ar!a de'
$acramento <nto con '.
E' ,ran d!a ''e,). La i,'e$ia e$ta+a ''ena de ,ente de+ido a 'a$ (rimera$ comnione$. Lo$ +r,e$e$ * 'a$
+r,e$a$ co'ma+an $$ +anco$ * 'a ,ente &mi'de e$ta+a de (ie" atr4$ o en 'a ,a'er!a" $o+re 'a (erta.
Lo ?e i+a a $ceder n rato m4$ tarde era ineE('ica+'e" (en$a+a #o-ard2 (ero 'a Ra=)n no +a$ta (ara
com(render cierta$ co$a$. 3rande$ &om+re$ &an admitido e$to. S)'o &a+!a ?e &acer 'o mi$mo. H como
$mido en na e$(ecie de modorra contem('a+a e' a'tar" e' incen$ario" 'o$ cande'a+ro$ con 'a ca+e=a n (oco
-ac!a" *a ?e no &a+!a comido nada * $ent!a na $in,'ar de+i'idad.
.cc&et medita+a en 'a .a$i)n de Je$cri$to * $e eEa'ta+a" 'e da+an arre+ato$ de amor. %+iera ?erido
o5recer'e $ a'ma" 'a$ de 'o$ dem4$" * 'o$ ra(to$" 'o$ tran$(orte$" 'a$ i'minacione$ de 'o$ $anto$" todo$ 'o$
$ere$" e' ni-er$o entero. An?e ora+a con 5er-or 'a$ di5erente$ (arte$ de 'a mi$a 'e (arecieron n (oco
'ar,a$.
.or 5in 'o$ ni@o$ $e arrodi''aron en e' (rimer (e'da@o de' a'tar" * con $$ tra<e$ 5ormaron na +anda ne,ra
?e corona+an de manera de$i,a' 'a$ ca+e''era$ r+ia$ o morena$. De$($ de e''o$ 5eron 'a$ c&ica$" con
-e'o$ ?e ca!an (or de+a<o de $$ corona$. De 'e<o$ $e &+iera dic&o ?e era na &i'era de n+e$ +'anca$ en
e' 5ondo de' coro.
De$($ 'e$ ''e,) e' trno a 'a$ (er$ona$ ma*ore$.
E' (rimero de' 'ado de' E-an,e'io era .cc&et" ?ien" (or n eEce$o de emoci)n" $in dda" mo-!a 'a
ca+e=a de i=?ierda a derec&a. A' cra 'e co$t) tra+a<o meter'e 'a &o$tia en 'a +oca * ' 'a reci+i) con 'o$ o<o$
en +'anco.
129
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#o-ard" en cam+io" a+ri) tan ,rande 'a +oca ?e $ 'en,a 'e co',a+a (or $o+re e' 'a+io como na
+andera. A' 'e-antar$e 'e (e,) con e' codo a 'a $e@ora #ordin. S$ o<o$ $e encontraron. E''a $onre!a. Sin
$a+er (or ?" ' enro<eci).
De$($ de 'a $e@ora #ordin com',aron <nta$ 'a $e@orita de 6a-er,e$" 'a conde$a" $$ dama$ de
com(a@!a * n $e@or ?e no conoc!an en C&a-i,no''e$.
Lo$ do$ G'timo$ 5eron .'ac?e-ent * .etit" e' mae$tro" (ero de (ronto $e -io a(arecer a 3or,.
Ha no ''e-a+a (eri''a * oc() $ ',ar con 'o$ +ra=o$ en cr= contra e' (ec&o" de na manera m*
edi5icante.
E' cra aren,) a 'o$ c&ico$. De+!an tener cidado" m4$ ade'ante" de no &acer como JGda$" ?e traicion) a
$ Dio$" * de con$er-ar $iem(re $ inocencia. .cc&et 'ament) 'a (rdida de 'a $*a. .ero *a comen=a+an a
remo-er 'a$ $i''a$2 'a$ madre$ e$ta+an a(rada$ (or +e$ar a $$ &i<o$.
A 'a $a'ida 'o$ 5e'i,re$e$ intercam+iaron 5e'icitacione$. A',no$ ''ora+an. La $e@ora de 6a-er,e$" ?e
e$(era+a $ coc&e" $e -o'-i) &acia #o-ard * .cc&et * 'e$ (re$ent) a $ 5tro *erno.
AE' $e@or +ar)n de Ma&rot" in,eniero.
E' conde 'amenta+a no -er'o$. E$tar!a de re,re$o 'a $emana entrante.
ABRecrden'oC BSe 'o re,oC
La ca'e$a &a+!a ''e,ado. La$ dama$ de' ca$ti''o (artieron * 'a ,ente $e di$(er$).
En e' (atio encontraron n (a?ete" en medio de 'a &ier+a. E' cartero" como 'a ca$a e$ta+a cerrada" 'o
&a+!a arro<ado (or arri+a de 'a (ared. Era 'a o+ra ?e #ar+ero &a+!a (rometido" )&amen del <ristianismo,
(or Loi$ %er-ie" eE a'mno de 'a E$ce'a Norma'.
.cc&et 'o rec&a=). #o-ard no de$ea+a conocer'o.
Se 'e &a+!a re(etido ?e e' $acramento 'o tran$5ormar!a2 drante -ario$ d!a$ e$t-o a 'a e$(era de
5'oracione$ en $ conciencia. .ero $e,!a $iendo e' mi$mo * n a$om+ro do'oro$o 'o in-adi).
BC)mo" 'a carne de Dio$ $e me=c'a con ne$tra carn * no (a$a nadaC E' (en$amiento ?e ,o+ierna a'
mndo no e$c'arece a ne$tro e$(!rit. E' $(remo (oder no$ de<a 'i+rado$ a 'a im(otencia.
E' $e@or Je5ro* 'o tran?i'i=) * 'e acon$e<) e' <ate!ismo de' a+ate 3ame.
La de-oci)n de .cc&et" en cam+io" &a+!a amentado. %+iera ?erido com',ar (or 'a$ do$ e$(ecie$"
canta+a $a'mo$ (a$e4ndo$e (or e' corredor" deten!a a 'o$ c&a-i@o'e$e$ (ara di$ctir * con-ertir'o$. 7acor+ei'
$e 'e ri) en 'a$ narice$" 3ir+a' $e enco,i) de &om+ro$ * e' ca(it4n 'o ''am) Tart5o. Ha $e cre!a ?e i+an
dema$iado 'e<o$.
E$ na eEce'ente co$tm+re 'a de con$iderar 'a$ co$a$ como otro$ tanto$ $!m+o'o$. Si e' treno r,e"
ima,!ne$e e' <icio 5ina'2 ante n cie'o $in n+e$ (in$e$e en 'a morada de 'o$ +iena-entrado$2 (in$e$e
cando $e (a$ea ?e cada (a$o acerca a 'a merte. .cc&et ado(t) e$te mtodo. Cando toma+a $$ ro(a$
(en$a+a en 'a en-o'tra carna' con 'a ca' e$t4 re-e$tida 'a $e,nda (er$ona de 'a Trinidad. E' tictac de' re'o<
'e record) 'o$ 'atido$ de $ cora=)n" n (inc&a=o de a,<a 'o$ c'a-o$ de 'a cr=. .ero (or m4$ ?e e$t-o de
rodi''a$ drante &ora$" m'ti('ic) 'o$ a*no$ * eE(rimi) $ ima,inaci)n" e' de$(rendimiento de $! mi$mo no
$e con$ma+a. BEra im(o$i+'e a'can=ar 'a contem('aci)n (er5ectaC
Ec&) mano de atore$ m!$tico$" Santa Tere$a" Jan de 'a Cr=" Li$ de 3ranada" Sc(o'i" * de entre 'o$
m4$ moderno$" Mon$e@or C&ai''ot. En ',ar de 'a$ $+'imidade$ ?e e$(era+a" $e encontr) con +ana'idade$"
con n e$ti'o 5'o<o" Im4,ene$ 5r!a$ * mc&a$ com(aracione$ $acada$ de ta''ere$ de 'a(idario$.
A(rendi)" no o+$tante" ?e &a* na (r,aci)n acti-a * na (r,aci)n (a$i-a" na -i$i)n interna * na
-i$i)n eEterna$" e$(ecie$ de oracione$" ne-e eEce'encia$ en e' amor" $ei$ ,rado$ en 'a &manidad * ?e 'a
&erida de' a'ma no di5iere mc&o de' -e'o e$(irita'.
%a+!a (nto$ ?e 'o con5nd!an.
130
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A.e$to ?e 'a carne e$t4 ma'dita Kc)mo e$ (o$i+'e ?e $e de+a a,radecer a Dio$ e' don de 'a eEi$tenciaL
KEn ? medida $e &a de a'+er,ar e' temor indi$(en$a+'e (ara 'a $a'-aci)n * 'a e$(eran=a ?e no 'o e$
meno$L KC4' e$ e' $i,no de 'a ,raciaL Etctera.
La$ re$(e$ta$ de' $e@or Je5ro* eran $im('e$/
ABNo $e atormenteC Feriendo com(render'o todo $e corre (or na ce$ta (e'i,ro$a.
E' <ate!ismo de ?erseveran!ia (or 3ame &a+!a de$a,radado de ta' modo a #o-ard ?e tom) e'
-o'men de Loi$ %er-ie" ?e era n re$men de 'a eE,e$i$ moderna" (ro&i+ido (or e' ,o+ierno. #ar+ero"
como +en re(+'icano" 'o &a+!a com(rado.
E' 'i+ro de$(ert) dda$ en e' e$(!rit de #o-ard * en (rimer ',ar acerca de' (ecado ori,ina'. Si Dio$
&a+!a creado a' &om+re (eca+'e" no de+!a ca$ti,ar'o2 * e' ma' e$ anterior a 'a ca!da (e$to ?e *a &a+!a
-o'cane$ * anima'e$ 5eroce$.
AEn na (a'a+ra Be$e do,ma tra$torna mi$ nocione$ de <$ticiaC
ABF ?iere $tedC Adec!a e' craA e$ na de e$a$ -erdade$ acerca de 'a$ ca'e$ todo e' mndo e$t4 de
acerdo an?e no $e (edan a(ortar (re+a$2 * no$otro$ mi$mo$ &acemo$ recaer en 'o$ ni@o$ 'o$ cr!mene$
de $$ (adre$. A$! 'a$ co$tm+re$ * 'a$ 'e*e$ <$ti5ican e$e decreto de 'a .ro-idencia ?e $e encentra en 'a
Natra'e=a.
#o-ard mene) 'a ca+e=a. Tam+in dda+a de' In5ierno.
AC'aro" todo ca$ti,o de+e (rocrar e' me<oramiento de' c'(a+'e" 'o ?e e$ im(o$i+'e con na (ena eterna.
BH c4nto$ 'a (adecenC .ien$e" (or e<em('o" en 'o$ Anti,o$" 'o$ <d!o$" 'o$ m$'mane$" 'o$ id)'atra$" 'o$
&ertico$ * en 'o$ ni@o$ merto$ $in +ati$mo Be$o$ ni@o$ creado$ (or Dio$C * Kcon ? 5ina'idadL B.ara
ca$ti,ar'o$ (or na 5a'ta ?e no cometieronC
AE$a e$ 'a o(ini)n de San A,$t!n Aa,re,) e' craA * San 6',encio inc'*e en 'a condenaci)n &a$ta a 'o$
5eto$. E$ cierto ?e 'a I,'e$ia nada &a decidido a' re$(ecto. >na o+$er-aci)n" $in em+ar,o/ no e$ Dio$ ?ien
condena" $ino e' (ecador ?ien $e condena a $! mi$mo" * dado ?e 'a o5en$a e$ in5inita" (e$ Dio$ e$ in5inito"
e' ca$ti,o &a de $er in5inito. KE$ todo" $e@orL
ABEE('!?eme 'a TrinidadC Adi<o #o-ard.
A BCon mc&o ,$toC %a,amo$ na com(araci)n/ tomemo$ 'o$ tre$ 'ado$ de' tri4n,'o" o me<or ne$tra
a'ma" ?e contiene e' $er" e' conocer * e' ?erer. Lo ?e $e ''ama 5ac'tad en e' %om+re e$ (er$ona en Dio$.
BE$e e$ todo e' mi$terioC
A.ero cada no de 'o$ 'ado$ de' tri4n,'o no $on e' tri4n,'o. E$a$ tre$ 5ac'tade$ de' a'ma no $on tre$
a'ma$. BH $$ (er$ona$ de 'a Trinidad $on tre$ Dio$e$C
AB#'a$5emiaC
ABEntonce$ no &a* $ino na (er$ona" n Dio$" na $$tancia a5ectada de tre$ manera$C AAdoremo$ $in
com(render Adi<o e' cra. ABE$t4 +ienC Adi<o #o-ard.
Ten!a miedo de ?e $e 'o tomara (or n im(!o" de $er ma' -i$to en e' ca$ti''o.
A&ora i+an a''! tre$ -ece$ (or $emana" a e$o de 'a$ cinco" en in-ierno" * 'a ta=a de t 'o$ reanima+a. E'
$e@or conde" (or $ (orte" Drecorda+a 'a di$tinci)n de 'a anti,a corteD2 'a conde$a" ('4cida * ,orda" da+a
me$tra$ de ,ran di$cernimiento en todo. La $e@orita Ho'anda" $ &i<a" era D'a t!(ica <o-enD" e' Tn,e' de 'o$
DNee($eaNe$D2 * 'a $e@ora de Noari$" $ dama de com(a@!a" $e (arec!a a .cc&et con $ nari= (ntia,da.
La (rimera -e= ?e entraron en e' $a')n e$ta+a de5endiendo a a',ien.
ABLe$ a$e,ro ?e &a cam+iadoC S re,a'o 'o (re+a. E$e a',ien era 3or,. Aca+a+a de re,a'ar a 'o$
5tro$ e$(o$o$ n rec'inatorio ,)tico. Lo ''e-aron. La$ arma$ de 'a$ do$ ca$a$ a(arec!an ,ra+ada$ en co'ore$.
E' $e@or de Ma&rot (areci) contento * 'a $e@ora de Noari$ 'e di<o/ ABHa recordar4 a mi (rote,idoC
131
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
De$($ tra<o a do$ ni@o$" n c&ico de no$ doce a@o$ * $ &ermana" ?e ta' -e= t-iera die=. .or 'o$
a,<ero$ de $$ &ara(o$ $e -e!an $$ miem+ro$ ro<o$ de 5r!o. E' e$ta+a ca'=ado con -ie<a$ (ant5'a$ * e''a
''e-a+a n solo =eco. S$ 5rente$ de$a(arec!an +a<o $$ ca+e''era$ * mira+an a'rededor de e''o$ con ((i'a$
ardiente$ como 'o+e=no$ a$$tado$.
La $e@ora de Noari$ cont) ?e 'o$ &a+!a encontrado e$a ma@ana en e' camino (rinci(a'. .'ac?e-ent no
(od!a $mini$trar nin,Gn deta''e.
Se 'e$ (re,nt) $ nom+re. D7!ctor2 7ictorinaD. KAdonde e$ta+a $ (adreL DEn (ri$i)nD. H ante$ K?
&ac!aL DNadaD. KDe d)nde eranL DDe Saint .ierreD. .ero Kde ? Saint .ierreL Lo$ do$ (e?e@o$" (or toda
re$(e$ta" dec!an" re$(irando &ondo/ DNo $" no $D. S madre &a+!a merto * e''o$ mendi,a+an.
La $e@ora de Noari$ eE('ic) 'o (e'i,ro$o ?e $er!a a+andonar'o$2 enterneci) a 'a conde$a" (ic) en $ &onor
a' conde" 5e a(o*ada (or 'a $e@orita" $e o+$tin) * trin5). La m<er de' ,arda+o$?e 'o$ cidar!a. Ha $e 'e$
encontrar!a tra+a<o m4$ ade'ante. H como no $a+!an 'eer ni e$cri+ir" 'a mi$ma $e@ora de Noari$ 'e$ dar!a
'eccione$ (ara (re(arar'o$ (ara e' cateci$mo.
Cando e' $e@or Je5ro* i+a a' ca$ti''o" $e tra!a a 'o$ do$ c&ico$" ' 'o$ interro,a+a * de$($ 'e$ da+a na
con5erencia (reten$io$a de+ido a' aditorio.
En na oca$i)n" cando &a+!a di$crrido acerca de 'o$ .atriarca$" #o-ard" ?e re,re$a+a con ' *
.cc&et" 'o$ deni,r) $e-eramente.
Jaco+ $e di$tin,i) (or $$ 5''er!a$" Da-id (or 'o$ cr!mene$" Sa'om)n (or $$ eEce$o$.
E' a+ate 'e re$(ondi) ?e &a+!a ?e mirar m4$ 'e<o$. E' $acri5icio de A+ra&am (re5i,ra 'a .a$i)n. Jaco+ e$
otra re(re$entaci)n de' Me$!a$" como Jo$" como 'a $er(iente de oronce" como Moi$$.
AK>$ted cree ?e com($o e' D.entatecoD Adi<o #o-ard.
ABS!2 $in ddaC
ASin em+ar,o" en ' $e centa $ merte. La mi$ma o+$er-aci)n e$ -4'ida (ara Jo$2 * en canto a 'e$
Jece$" e' ator no$ ad-ierte ?e en 'a (oca narrada en 'a &i$toria" I$rae' no ten!a Re*e$ aGn. E$o ?iere
decir ?e 'a o+ra $e e$cri+i) en tiem(o$ de 'o$ Re*e$. Lo$ .ro5eta$ tam+in me a$om+ran. AB7a a ne,ar a 'o$
.ro5eta$" a&oraC
ABDe nin,Gn modoC .ero $$ e$(!rit$ ca'deado$ -e!an a Je&o-4 con 5orma$ di-er$a$" como 'a de n 5e,o"
na =ar=a" n anciano" na (a'oma2 * no e$ta+an $e,ro$ de 'a Re-e'aci)n" (e$to ?e $iem(re (ed!an na
$e@a'. ABA&C KH $ted de$c+ri) e$a$ &ermo$a$ co$a$L...
ABEn S(ino=aC AA' o!r e$to e' cra $a't)A. KLo 'e*) $tedL
ABDio$ me 'i+reC
ASin em+ar,o" $e@or" 'a ciencia.
ASe@or" no $e e$ $a+io $i no $e e$ cri$tiano. ALa ciencia 'e in$(ira+a $arca$moA. KS ciencia (odr!a &acer
?e naciera na e$(i,a de tri,oL KF $a+emo$L
.ero ' $a+!a ?e e' mndo &a+!a $ido creado (ara no$otro$2 $a+!a ?e 'o$ Arc4n,e'e$ e$t4n (or encima de
'o$ An,e'e$2 $a+!a ?e e' cer(o &mano re$citar4 ta' como era a'rededor de 'o$ treinta.
S a('omo $acerdota' irrita+a a #o-ard" ?ien (or de$con5ian=a (ara con Lo!$ %er-ie e$cri+i) a 7ar!ot.
H .cc&et" me<or in5ormado" 'e (idi) a Je5ro* eE('icacione$ $o+re 'a E$critra.
Lo$ $ei$ d!a$ de' 3ne$i$ ?ieren decir $ei$ ,rande$ (oca$. Lo$ -a$o$ (recio$o$ ?e 'o$ <d!o$ tomaron a
'o$ e,i(cio$" &an de entender$e como ri?e=a$ inte'ecta'e$" 'a$ Arte$" de 'a$ ca'e$ &a+!an ro+ado e' $ecreto.
I$a!a$ no $e de$nd) com('etamente" (e$ nudus, en 'at!n" $i,ni5ica de$ndo &a$ta 'a$ cadera$. .or e$o
7ir,i'io acon$e<a de$ndar$e (ara 'a+rar B* e$te e$critor no &+ie$e dado n (rece(to contrario a' (dorC Lo
de E=e?ie' de-orando n 'i+ro no tiene nada de eEtraordinario. KNo $e dice aca$o de-orar n 5o''eto" n
132
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
diarioL .ero" $i en todo $e &an de -er met45ora$ Ka ? $e redcir4n 'o$ &ec&o$L E' a+ate $o$ten!a" $in
em+ar,o" ?e eran rea'e$.
E$ta manera de entender'o$ 'e (areci) de$'ea' a .cc&et. L'e-) m4$ 'e<o$ $$ in-e$ti,acione$" e'a+or) n
e$crito acerca de 'a$ contradiccione$ de 'a #i+'ia.
En e' UEodo $e no$ dice ?e drante carenta a@o$ $e &icieron $acri5icio$ en e' de$ierto" (ero $e,Gn Amo$
* Jerem!a$ no $e &i=o nin,no. Lo$ .ara'i()meno$ * E$dra$ no e$t4n de acerdo $o+re e' em(adronamiento
de' (e+'o. En e' Deteronomio Moi$$ -e a' Se@or cara a cara" (ero $e,Gn e' UEodo <am4$ (do -er'o.
KD)nde e$t4" entonce$" 'a in$(iraci)nL
ARa=)n de m4$ (ara admitir'a Are$(ondi) $onriendo e' $e@or Je5ro*A. Lo$ im(o$tore$ nece$itan 'a
conni-encia" 'o$ $incero$ $e de$entienden de e''a. Si no$ -emo$ con5ndido$ recrramo$ a 'a I,'e$ia. E''a e$
$iem(re in5a'i+'e.
KDe ? de(ende 'a in5a'i+i'idadL Lo$ conci'io$ de #a$i'ea * de Con$tan=a 'a atri+*en a 'o$ conci'io$.
.ero con 5recencia 'o$ conci'io$ di5ieren" * (re+a de e''o e$ 'o ?e (a$) con Atana$io * Ari$. Lo$ de
6'orencia * Letr4n $e 'a otor,an a' .a(a" (ero Adriano 7I dec'ara ?e e' .a(a (ede e?i-ocar$e como
ca'?ier otro.
ABMe=?indade$C Todo e$o no a5ecta a 'a (ermanencia de' do,ma.
La o+ra de Loi$ %er-ie $e@a'a 'a$ modi5icacione$/ en otro$ tiem(o$ e' +ati$mo era $)'o (ara 'o$
ad'to$. La eEtremanci)n no 5e n $acramento &a$ta e' $i,'o IQ2 'a .re$encia rea' 5e decretada en e' $i,'o
7III" e' .r,atorio" 5e reconocido en e' Q7 * 'a Inmac'ada Conce(ci)n e$ de a*er.
H .cc&et ''e,) a no $a+er ? (en$ar de Je$G$. Tre$ de 'o$ E-an,e'io$ 'o dan como n &om+re. En n
(a$a<e de San Jan (arece $er e' i,a' de Dio$ * en otro $e reconoce in5erior a '.
E' a+ate re$(ondi) con 'a carta de' re* A+,ar" 'a$ Acta$ de .i'ato$ * e' te$timonio de 'a$ Si+i'a$ Dc*o
5ondo e$ -erdaderoD. Encontra+a a 'a 7ir,en en 'a$ 3a'ia$" e' anncio de n Redentor en C&ina" 'a Trinidad
en toda$ (arte$" 'a Cr= en e' ,orro de' ,ran 'ama" en E,i(to en e' (@o de 'o$ dio$e$" * &a$ta 'e mo$tr) n
,ra+ado ?e re(re$enta+a n ni')metro" e' ca'" $e,Gn .cc&et" era n 5a'o.
E' $e@or Je5ro* con$'ta+a en $ecreto a $ ami,o .rnea" ?ien 'e +$ca+a (re+a$ en di-er$a$ o+ra$. Se
enta+') na 'c&a de erdito$2 * (icado en $ amor (ro(io .cc&et $e -o'-i) tra$cendente" mit)'o,o.
Com(ara+a a 'a 7ir,en con I$i$" a 'a Ecari$t!a con e' %oma de 'o$ (er$a$" a #aco con Moi$$" a' arca de
No con e' na-!o de Qit&ro$ * e$a$ $eme<an=a$" (ara '" demo$tra+an 'a identidad de 'a$ re'i,ione$.
.ero no (ede &a+er di-er$a$ re'i,ione$ (e$to ?e no &a* $ino n Dio$ * cando $e 'e a,ota+an 'o$
ar,mento$ e' &om+re de 'a $otana eEc'ama+a/
A BE$ n mi$terioC
KF $i,ni5ica e$a (a'a+raL 6a'ta de $a+er" m* +ien. .ero (or (oco ?e de$i,ne a na co$a c*o $o'o
ennciado entra@e na contradicci)n" $er4 na e$t(ide=. H .cc&et no $e $e(ara+a m4$ de' $e@or Je5ro*.
Lo $or(rend!a en $ <ard!n" 'o e$(era+a en e' con5e$ionario" 'o a'can=a+a en 'a $acri$t!a. E' cra ima,ina+a
ardide$ (ara &ir de '.
>n d!a" cando &a+!a $a'ido &acia Sa$$etot (ara a$i$tir a a',ien" .cc&et $e ($o de'ante de ' en e'
camino" de modo ?e 'a con-er$aci)n 5era ine-ita+'e.
Era a 'a tarde" a 5ine$ de a,o$to. E' cie'o e$car'ata $e o+$crec!a * na ,ran n+e $e 5orm)" ('ana en 'a
(arte de a+a<o * con -o'ta$ en 'a cima.
.cc&et comen=) (or &a+'ar de co$a$ indi5erente$" 'e,o de<) caer 'a (a'a+ra Dm4rtirD * di<o/
AKC4nto$ cree $ted ?e &a*a &a+idoL
A>no$ -einte mi''one$" (or 'o meno$.
ANo 5e na cantidad tan ,rande" $e,Gn di<o Or!,ene$.
133
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AOr!,ene$" $a+e Be$ $o$(ec&o$oC
>na r45a,a de -iento (a$) * do+') 'a &ier+a de 'a$ =an<a$ * 'a$ do$ &i'era$ de o'mo$ ?e i+an &a$ta e'
&ori=onte.
.cc&et contin)/
ASe inc'*e entre 'o$ m4rtire$ a mc&o$ o+i$(o$ ,a'o$ ?e mrieron re$i$tiendo a 'o$ +4r+aro$" 'o ?e no
corre$(onde.
ABA&ora -a a de5ender a 'o$ em(eradore$C
Se,Gn .cc&et" $e 'o$ &a+!a ca'mniado.
ALa &i$toria de 'a Le,i)n te+ana e$ na 54+'a. BIm(,no tam+in 'o de Sin5oro$o * $$ $iete &i<o$" 'o de
6e'icita$ * $$ $iete &i<a$ * 'o de 'a$ $iete -!r,ene$ de Anc*ra" condenada$ a 'a -io'aci)n an?e
$e(ta,enaria$ * 'o de 'a$ once mi' -!r,ene$ de Santa ^r$'a" na de 'a$ ca'e$ $e Mama+a Fnde!emilla,
nom+re ?e $e tom) (or na ci5ra * aGn m4$ de 'o de 'o$ die= m4rtire$ de A'e<andr!aC
ABSin em+ar,oC... Sin em+ar,o" 'o dicen atore$ di,no$ de crdito.
Ca*eron ,ota$ de a,a. E' cra a+ri) $ (ara,a$ * .cc&et" cando e$t-o de+a<o" $e atre-i) a a5irmar
?e 'o$ cat)'ico$ &a+!an &ec&o m4$ m4rtire$ entre 'o$ <d!o$" 'o$ m$'mane$" 'o$ (rote$tante$ * 'o$ 'i+re$
(en$adore$ ?e todo$ 'o$ romano$ de 'a anti,Oedad.
E' ec'e$i4$tico (rote$t)/
AB.ero $e centan die= (er$eccione$ de$de Ner)n &a$ta C$ar 3a'+aC
ADe acerdo. BH 'a$ matan=a$ de 'o$ a'+i,en$e$C BH 'a de San #arto'omC BH 'a re-ocaci)n de' edicto de
Nante$C
AEEce$o$ de('ora+'e$" $in dda" B(ero no -a a com(arar a e$a ,ente con San E$te+an" San Loren=o"
Ci(riano" .o'icar(o * na m'titd de mi$ionero$C
A B.erd)nC BTam+in recerde a %i(atia" Jer)nimo de .ra,a" Jean %$$" #rno" 7an!ni" Anne D+or,C
La ''-ia amenta+a * ca!a como dardo$" con tanta 5er=a" ?e re+ota+a en e' $e'o como (e?e@o$
co&ete$ +'anco$.
.cc&et * e' $e@or Je5ro* camina+an 'entamente" (e,ado$ e' no a' otro * e' cra dec!a/
ABDe$($ de $('icio$ a+omina+'e$ 'o$ arro<a+an a ca'dera$C
ABLa In?i$ici)n tam+in em('e) 'a tortra * +ien ?e 'o ?ema+a a noC
ABSe ''e-a+a a 'a$ dama$ i'$tre$ a 'o$ '(anare$C
AKS(one $ted ?e 'o$ dra,one$ de Li$ QI7 eran decente$L
ABH tome en centa ?e 'o$ cri$tiano$ no &a+!an &ec&o nada contra e' E$tadoC
ABLo$ &,onote$ tam(ocoC
E' -iento arra$tra+a" +arr!a a 'a ''-ia en e' aire. E' a,a c&a$?ea+a en 'a$ &o<a$" c&orrea+a en 'o$ +orde$
de' camino * e' cie'o co'or de +arro $e con5nd!a con e' cam(o de$ndo" (e$ 'a $ie,a &a+!a terminado. Ni n
tec&o. A 'o 'e<o$ $o'o $e -e!a 'a ca+a@a de n (a$tor.
E' 'i-iano ,a+4n de .cc&et *a no ten!a ni n &i'o $eco. E' a,a corr!a (or todo $ e$(ina=o" entra+a en
$$ +ota$" en $$ ore<a$" en $$ o<o$" a de$(ec&o de 'a -i$era de 'a ,orra Amoro$. E' cra" $o$teniendo con na
mano 'a co'a de $ $otana" $e de$c+r!a 'a$ (ierna$ * 'a$ (nta$ de $ tricornio e$c(!an a,a en $$ e$(a'da$
como ,4r,o'a$ de catedra'.
T-ieron ?e detener$e * -o'-indo'e$ 'a$ e$(a'da$ a 'a tormenta ?edaron cara a cara" +arri,a contra
+arri,a" $o$teniendo a catro mano$ e' (ara,a$ ?e $e +a'ancea+a.
E' $e@or Je5ro* no &a+!a interrm(ido 'a de5en$a de 'o$ cat)'ico$.
134
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AKAca$o crci5icaron a $$ (rote$tante$" como &icieron con San Sime)nL KO &icieron de-orar a n &om+re
(or do$ ti,re$" como 'e $cedi) a San I,nacioL
ABH $ted no toma en centa toda$ 'a$ m<ere$ $e(arada$ de $$ marido$" 'o$ ni@o$ arrancado$ a $$
madre$C BH e' de$tierro de 'o$ (o+re$" a tra-$ de 'a nie-e" en medio de 'o$ (reci(icio$C Lo$ amontona+an en
'a$ (ri$ione$ * a(ena$ merto$ 'o$ tira+an en 'o$ =ar=o$.
E' a+ate re$(ondi) con $arca$mo/
AB.erm!tame ?e no crea nada de e$oC Ne$tro$ m4rtire$ $on meno$ ddo$o$. Santa #'andina 5e
entre,ada en na red a na -aca 5rio$a. Santa J'itte (ereci) merta a ,o'(e$. BA San Taraco" San .ro+o *
San Andr!nico 'e$ rom(ieron 'o$ diente$ con n marti''o" 'e$ de$,arraron 'o$ 5'anco$ con (eine$ de &ierro *
'e$ atra-e$aron 'a$ mano$ con c'a-o$ a' ro<o" 'e$ $acaron e' cero ca+e''doC
AB>$ted eEa,eraC Adi<o .cc&etA. La merte de 'o$ m4rtire$ era" en e$o$ tiem(o$" na am('iaci)n de 'a
ret)rica.
AKC)mo de 'a ret)ricaL
AB.ero $!C Ho" en cam+io" $e@or" 'e cento 'a &i$toria. BLo$ cat)'ico$" en Ir'anda" de$tri(aron a 'a$ m<ere$
encinta (ara ?itar'e$ $$ &i<o$C
ABNncaC
ABH arro<4r$e'o$ a 'o$ cerdo$C
A B7amo$" -amo$C...
A BEn #',ica 'a$ enterra+an -i-a$C ABNo &a,a +roma$C
ABSe con$er-an $$ nom+re$C
AH an?e a$! 5era Ao+<et) e' $acerdote" co'rico" $acdiendo e' (ara,a$A no $e 'o$ (ede ''amar
m4rtire$. H 'o$ &a* 5era de 'a I,'e$ia.
A.erm!tame. Si e' -a'or de' m4rtir de(ende de 'a doctrina Kc)mo e$ (o$i+'e ?e $ir-a (ara demo$trar $
eEce'enciaL
La ''-ia amaina+a. %a$ta ''e,ar a' (e+'o no &a+'aron m4$. .ero en 'a (erta de' (re$+iterio e' a+ate di<o/
ABLo com(ade=co" rea'mente" 'o com(ade=coC
.cc&et cont) en $e,ida $ a'tercado a #o-ard. E$te 'e &a+!a ca$ado na ma'e-o'encia antirre'i,io$a"
* na &ora de$($" $entado ante e' 5e,o" 'e!a e' <ura Meslier.
E$a$ ne,acione$ tor(e$ 'e di$,$taron2 'e,o" dicindo$e ?e ?i=4$ $e &+ie$e &ec&o na 5a'$a idea de 'o$
&roe$ &o<e) en 'a #iograf5a 'a &i$toria de 'o$ m4rtire$ m4$ i'$tre$.
BC)mo c'ama+a e' (e+'o cando entra+an en 'a arenaC H $i 'o$ 'eone$ * 'o$ <a,are$ eran man$o$" con
ademane$ * ,rito$ 'o$ eEcita+an (ara ?e atacaran. Se 'o$ -e!a a todo$ c+ierto$ de $an,re" de (ie" $onriente$"
mirando a' cie'o. Santa .er(eta $e reco,i) 'o$ ca+e''o$ (ara no (arecer a5'i,ida. .cc&et $e ($o a (en$ar.
La -entana e$ta+a a+ierta" 'a noc&e tran?i'a" +ri''a+an mc&a$ e$tre''a$.
.or 'a$ a'ma$ de a?e''o$ &om+re$ de+!an (a$ar co$a$ ?e ni $i,iera (odemo$ ima,inar" na a'e,r!a" n
e$(a$mo di-ino. H .cc&et" a 5er=a de (en$ar en e$o" di<o ?e com(rend!a a?e''o" ?e ' &+iera &ec&o 'o
mi$mo. AKTGL
ABSe,ramenteC
A BNada de +roma$C KCree$ o noL ANo $.
Encendi) na -e'a * $$ o<o$ tro(e=aron con e' crci5i<o de 'a a'co+a.
ABC4nto$ mi$era+'e$ &an recrrido a e$eL AH de$($ de n $i'encioA BLo &an de$natra'i=adoC E$ c'(a
de Roma BLa (o'!tica de' 7aticanoC
135
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
.ero #o-ard admira+a a 'a I,'e$ia (or $ ma,ni5icencia * &+iera de$eado $er n cardena' de 'a Edad
Media.
AMe &+iera ?edado +ien 'a (Gr(ra" recon)ce'o.
La ,orra de .cc&et" (e$ta de'ante de 'a$ +ra$a$" no e$ta+a $eca toda-!a. Cando 'a e$tira+a $inti) a',o
en e' 5orro * na meda''a de San Jo$ ca*). A?e''o 'o$ tr+)2 e' &ec&o 'e$ (arec!a ineE('ica+'e.
La $e@ora de Noari$ ?i$o $a+er $i .cc&et no &a+!a eE(erimentado a',Gn cam+io" a',na a'e,r!a * $$
(re,nta$ 'a traicionaron. >na -e=" mientra$ ' <,a+a a' +i''ar" e''a 'e &a+!a co$ido 'a meda''a en $ ,orra.
E-identemente" 'o ama+a. %+ieran (odido ca$ar$e" *a ?e e''a era -ida" (ero ' ni $i?iera $o$(ec&) e$e
amor ?e ta' -e= &+iera $ido 'a 5e'icidad de $ -ida.
An?e $e mo$tra+a m4$ re'i,io$o ?e e' $e@or #o-ard" 'o &a+!a encomendado a San Jo$" c*o $ocorro
e$ eEce'ente (ara 'a$ con-er$ione$.
Nadie conoc!a como e''a todo$ 'o$ ro$ario$ * 'a$ ind',encia$ ?e $to$ (rocran" e' e5ecto de 'a$ re'i?ia$"
'o$ (ri-i'e,io$ de 'a$ a,a$ $anta$. S re'o< (end!a de na cadenita ?e &a+!a tocado 'a$ atadra$ de San
.edro. Entre $$ di<e$ 'c!a na (er'a de oro" imitaci)n de a?e''a ?e en 'a i,'e$ia de A''oa,ne contiene na
'4,rima de Ne$tro Se@or. En e' me@i?e ''e-a+a n ani''o con ca+e''o$ de' cra de Ar$ * como reco,!a
&ier+a$ (ara 'o$ en5ermo$ $ (ie=a (arec!a na $acri$t!a * na tra$tienda de +oticario.
.a$a+a $ tiem(o e$cri+iendo carta$" -i$itando a 'o$ (o+re$" di$o'-iendo conc+inato$ * re(artiendo
5oto,ra5!a$ de' Sa,rado Cora=)n. >n $e@or i+a a en-iar'e D'a .a$ta de 'o$ M4rtire$D" me=c'a de cera (a$ca' *
de (o'-o &mano tomado en 'a$ catacm+a$ ?e $e em('ea en 'o$ ca$o$ de$e$(erado$ como (a$ti''a$ o
(!'dora$. Le (rometi) n (oco a .cc&et. E$te (areci) di$,$tado (or e$e materia'i$mo.
A 'a noc&e" n criado de' ca$ti''o 'e ''e-) na ,ran ce$ta ''ena de o(G$c'o$ ?e re5er!an 5ra$e$ (iado$a$ de'
,ran Na(o'e)n" +ena$ (a'a+ra$ de cra$ en 'o$ a'+er,e$" merte$ e$(anto$a$ acaecida$ a im(!o$. La $e@ora
de Noari$ $a+!a todo e$o de memoria" * tam+in na in5inidad de mi'a,ro$.
Conta+a a',no$ e$tG(ido$ mi'a,ro$ $in $entido" como $i Dio$ 'o$ &+ie$e &ec&o (ara a$om+rar a 'a ,ente.
S mi$ma a+e'a &a+!a ,ardado en n armario na$ cire'a$ c+ierta$ (or n (a@o * n a@o m4$ tarde $e
encontr) con ?e $o+re 'a te'a &a+!a trece ?e 5orma+an na cr=.
AEE('!?eme e$o.
Era 'o ?e $iem(re dec!a a' terminar $$ &i$toria$" a 'a$ ?e $e a5erra+a con na to=de= de +orrico2 (ero
era +ena m<er" (or 'o dem4$" de &mor m* cordia'.
>na -e=" $in em+ar,o D$e 'e -o'aron 'o$ (4<aro$D. #o-ard 'e im(,n) e' mi'a,ro de .e=i''a" e' de na
com(otera en 'a ca' $e &a+!an oc'tado &o$tia$ drante 'a Re-o'ci)n * ?e $e &a+!a dorado (or $! mi$ma.
Fi=4$ &+iera" en e' 5ondo" n (oco de co'or amari''o de+ido a 'a &medad.
AB.ero no2 'e re(ito ?e noC La ca$a de' dorado 5e e' contacto con 'a Ecari$t!a. AH dio como (re+a e'
te$timonio de 'o$ o+i$(o$A. E$" $e,Gn dicen e''o$" como n e$cdo" n... n D(a''adimD $o+re 'a di)ce$i$ de
.er(i,nan. B.re,Gnten'e $i no a' (adre Je5ro*C
#o-ard no re$i$ti) m4$ * de$($ de re(a$ar $ Loi$ %er-ie ''e-) a .cc&et.
E' ec'e$i4$tico aca+a+a de cenar. Reine o5reci) a$iento$ * o+edeciendo a na $e@a' tom) do$ -a$ito$ ?e
''en) con Dro$o'ioD.
De$($ de todo e$to #o-ard di<o a ? &a+!a ido. E' a+ate no re$(ondi) directamente.
AA Dio$ todo 'e e$ (o$i+'e * 'o$ mi'a,ro$ $on na (re+a de 'a Re'i,i)n.
ANo o+$tante" &a* 'e*e$.
ANo e$ nada. U' 'a$ a'tera (ara in$trir" corre,ir.
136
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AKC)mo $a+e $ted ?e 'a$ a'teraL Are$(ondi) #o-ardA. Cando 'a Natra'e=a $i,e $ rtina" ni $e
(ien$a en e$o" (ero ante n 5en)meno eEtraordinario" en $e,ida -emo$ 'a mano de Dio$.
A.or?e (ede e$tar a&! Adi<o e' ec'e$i4$ticoA * cando n acontecimiento &a $ido certi5icado (or
te$ti,o$...
ABLo$ te$ti,o$ $e 'o tra,an todoC B%a* 5a'$o$ mi'a,ro$ tam+inC
E' $acerdote $e ($o ro<o.
ASin dda" a -ece$.
AKC)mo di$tin,ir'o$ de 'o$ -erdadero$L H $i 'o$ -erdadero$ ?e $e dan como (re+a$ nece$itan $er
(ro+ado$ a $ -e= K(ara ? &acer'o$L
Reine inter-ino ('e,4ndo$e a 'a (rdica de $ amo" di<o ?e &a+!a ?e o+edecer.
A BLa -ida e$ n tr4n$ito (ero 'a merte e$ eternaC
AEn na (a'a+ra Aa,re,) #o-ard +e+indo$e e' Dro$o'ioDA 'o$ mi'a,ro$ de ante$ no e$t4n me<or
demo$trado$ ?e 'o$ mi'a,ro$ de &o*2 ra=one$ an4'o,a$ de5ienden a 'o$ de 'o$ cri$tiano$ * a 'o$ de 'o$
(a,ano$.
E' cra arro<) $ tenedor a 'a me$a.
ABLe re(ito na -e= m4$ ?e e$o$ eran 5a'$o$C BNo &a* mi'a,ro$ 5era de 'a i,'e$iaC
A BMireC A$e di<o .cc&etA. E' mi$mo ar,mento ?e con 'o$ m4rtire$. La doctrina $e a(o*a en 'o$ &ec&o$
* 'o$ &ec&o$ en 'a doctrina.
E' $e@or Je5ro*" de$($ de +e+er n -a$o de a,a" contin).
AAn ne,4ndo'o$ $tede$ creen en e''o$. E' mndo con-ertido (or doce (e$cadore$ e$" me (arece" n
&ermo$o mi'a,ro.
ABDe nin,Gn modoC A.cc&et 'o eE('ica+a de otra maneraA. E' monote!$mo -iene de 'o$ &e+reo$" 'a
Trinidad de 'o$ indio$. E' Lo,o$ e$ de .'at)n" 'a 7ir,en Mar!a de A$ia.
BNo im(ortaC E' $e@or Je5ro* $e a5erra+a a 'o $o+renatra'" no admit!a ?e e' cri$tiani$mo (die$e tener"
&manamente" 'a m4$ (e?e@a ra=)n de $er" an cando -ie$e en todo$ 'o$ (e+'o$ antecedente$ *
de5ormacione$. %+iera to'erado 'a im(iedad $ocarrona de' $i,'o Q7III" (ero 'a cr!tica moderna" con $
corte$!a" 'o eEa$(era+a.
AB.re5iero e' ateo ?e +'a$5ema a' e$c)(tico ?e er,oti=aC
De$($ 'o$ mir) con eE(re$i)n de$a5iante" como (are" de$(edir'o$.
.cc&et re,re$) me'anc)'ico. %a+!a e$(erado e' acerdo de 'a 6e * 'a Ra=)n.
#o-ard 'e &i=o 'eer e$te (a$a<e de Loi$ %er-ie/
?ara !ono!er el a6ismo 2ue los separa, oponga sus a&iomas:
La -az*n le di!e: el todo !ontiene las partesG y la e responde !on la Sustan!ia!i*n. 3esHs, al !omulgar
!on sus ap*stoles, ten5a su !uerpo en su mano y su !a6eza en su 6o!a.
La -az*n di!e: no se es responsa6le del !rimen de los demDs y la e responde !on el pe!ado original.
La -az*n di!e: tres es tres y la e afirma 2ue tres es uno.
No -i$itaron m4$ a' a+ate.
Era 'a (oca de 'a ,erra de Ita'ia. La ,ente decente tem+'a+a (or e' .a(a. Se ec&a+an (e$te$ contra 7!ctor
Mane'. La $e@ora de Noari$ &a$ta ''e,a+a a de$ear'e 'a merte.
137
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#o-ard * .cc&et (rote$ta+an $)'o t!midamente. Cando 'a (erta de' $a')n $e a+r!a ante e''o$ * $e
mira+an" a' (a$ar" en 'o$ a'to$ e$(e<o$" en tanto ?e (or 'a$ -entana$ $e entre-e!an 'a$ a'ameda$" donde
re$a'ta+a en medio de' -erde e' c&a'eco ro<o de a',Gn criado" eE(erimenta+an ('acer * e' '<o de' am+iente
'o$ torna+a ind',ente$ (ara con 'a$ (a'a+ra$ ?e a''! $e dec!an.
E' conde 'e$ (re$t) toda$ 'a$ o+ra$ de De Mai$tre. So'!a eE(oner 'o$ (rinci(io$ de $te ante n c!rc'o de
!ntimo$" %re'" e' cra" e' <e= de (a=" e' notario * e' +ar)n" $ 5tro *erno" ?e de cando en cando i+a (or
-einticatro &ora$ a' ca$ti''o.
ABLo ?e &a* de a+omina+'e Adec!a e' condeA e$ e' e$(!rit de' 89C Se comien=a (or im(,nar a Dio$"
de$($ $e di$cte e' ,o+ierno * 'e,o -iene 'o de 'a 'i+ertad2 ''i+erde in$'to" de re+e'i)n" de ,o=o * tam+in
de (i''a<eC Tanto e$ a$! como ?e 'a Re'i,i)n * e' .oder tienen ?e (ro$cri+ir a 'o$ inde(endiente$" a 'o$
&ertico$. B%a+r4 ?iene$ c'amen ?e e$ na (er$ecci)nC BComo $i 'o$ -erd,o$ (er$i,ieran a 'o$
crimina'e$C En re$men" Bno &a* E$tado $in Dio$C La Le* no (ede $er re$(etada $ino cando -iene de 'o
a'to2 * acta'mente no $e trata de 'o$ ita'iano$ $ino de $a+er ?in $e im(ondr4 B'a Re-o'ci)n o e' .a(a"
Sat4n o Je$cri$toC
E' $e@or Je5ro* a(ro+a+a con mono$!'a+o$" %re' con na $onri$a" e' <e= de (a= +am+o'eando 'a ca+e=a.
#o-ard * .cc&et mira+an e' cie'orra$o" 'a $e@ora de Noari$" 'a conde$a * Ho'anda tra+a<a+an (ara 'o$
(o+re$ * e' $e@or de Ma&rot" a' 'ado de $ no-ia" &o<ea+a 'o$ (eri)dico$.
De$($ &a+!a $i'encio$ drante 'o$ ca'e$ todo$ (arec!an $mido$ en 'a +G$?eda de n (ro+'ema.
Na(o'e)n tercero *a no era n Sa'-ador * &a$ta da+a n e<em('o de('ora+'e de<ando ?e en 'a$ T''er!a$ 'o$
a'+a@i'e$ tra+a<aran en domin,o.
ANo $e de+er!a (ermitir Aera 'a 5ra$e &a+ita' de' $e@or conde. Econom!a $ocia'" +e''a$ arte$" 'iteratra"
&i$toria" doctrina$ cient!5ica$" acerca de todo dictamina+a en $ ca'idad de cri$tiano * (adre de 5ami'ia. BH
(',iere a Dio$ ?e e' ,o+ierno ($iera en $$ acto$ e' mi$mo ri,or ?e ' de$('e,a+a en $ ca$aC S)'o e'
.oder e$ <e= de 'o$ (e'i,ro$ de 'a ciencia2 di-',ada con eEce$i-a 'ar,e=a in$(ira a' (e+'o am+icione$
5ne$ta$. Era m4$ 5e'i=" e$e (o+re (e+'o" cando 'o$ $e@ore$ * 'o$ o+i$(o$ atem(era+an e' a+$o'ti$mo de'
re*. A&ora 'a$ ind$tria$ 'o eE('otan. B7a a caer en 'a e$c'a-itdC
H todo$ ec&a+an de meno$ a' Anti,o R,imen" %re' (or rindad" Co'on (or i,norancia" Mare$cot
como arti$ta.
#o-ard" de re,re$o en $ ca$a" $e em(a() de La Mettrie" de %o'+ac&" etctera * .cc&et $e a'e<) de na
re'i,i)n ?e $e &a+!a con-ertido en n in$trmento de ,o+ierno. E' $e@or de. Ma&rot &a+!a com',ado (ara
$edcir me<or a D'a$ $e@ora$D * $i (ractica+a era de+ido a 'o$ criado$.
Matem4tico * Ddi'ettanteD" toca+a -a'$e$ en e' (iano" era admirador de Toe(55er * $e di$tin,!a (or n
e$ce(tici$mo de +en tono. Lo ?e $e dec!a de 'o$ a+$o$ 5eda'e$" de 'a In?i$ici)n o de 'o$ <e$ita$" eran
(re<icio$. H e'o,ia+a a' (ro,re$o an?e de$(recia+a todo 'o ?e no era ,enti'&om+re o $a'ido de 'a E$ce'a
.o'itcnica.
E' $e@or Je5ro* tam+in 'e$ de$a,rada+a. Cre!a en 'o$ $orti'e,io$" &ac!a +roma$ $o+re 'o$ !do'o$ *
a5irma+a ?e todo$ 'o$ idioma$ deri-an de' &e+reo. S ret)rica carec!a de $or(re$a$2 $e trata+a $iem(re de'
cier-o acorra'ado" de 'a mie' * de' a<en<o" de' oro * e' ('omo" de 'o$ (er5me$" de rna$ y de' a'ma cri$tiana
com(arada con e' $o'dado ?e de+e decir 5rente a' .ecado/ BNo (a$ar4$C
.ara e-itar $$ con5erencia$ ''e,a+an a' ca$ti''o 'o m4$ tarde (o$i+'e.
>n d!a" $in em+ar,o" 'o encontraron.
%ac!a na &ora ?e e$(era+a a $$ do$ a'mno$. De (ronto 'a $e@ora de Noari$ entr).
ABLa (e?e@a &a de$a(arecidoC Trai,o a 7!ctor. BA&" e' de$dic&adoC
%a+!a encontrado en $ +o'$i''o n deda' de ('ata (erdido &ac!a tre$ d!a$. De$($" $o5ocada (or 'o$
$o''o=o$" a,re,)/
138
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ABE$o no e$ todo" e$o no e$ todoC BCando 'o e$ta+a re(rendiendo me mo$tr) e' tra$eroC AH ante$ ?e e'
conde * 'a conde$a &+ie$en dic&o nada contin)A B(or 'o dem4$ e$ c'(a m!a" (erd)nenmeC
Le$ &a+!a oc'tado ?e 'o$ do$ &r5ano$ eran 'o$ &i<o$ de Toac&e" ?e e$ta+a en (re$idio.
KF &acerL
Si e' conde 'o$ de$(ed!a e$ta+an (erdido$ * $ acto de caridad ?edar!a como n ca(ric&o.
E' $e@or Je5ro* no $e $or(rendi). Dado ?e e' &om+re e$ corrom(ido (or natra'e=a" &a* ?e ca$ti,ar'o
(ara me<orar'o.
#o-ard (rote$t). Era me<or 'a $a-idad.
.ero e' conde -o'-i) a eE('a*ar$e acerca de 'o de 'a mano de &ierro" indi$(en$a+'e (ara con 'o$ ni@o$
como (ara con 'o$ (e+'o$. E$o$ do$ e$ta+an ''eno$ de -icio$" tanto 'a c&ica" mentiro$a" como e' c&ico"
+rta'. E' ro+o" de$($ de todo" $er!a di$c'(a+'e" (ero 'a in$o'encia nnca" (e$ 'a edcaci)n &a de $er na
De$ce'a de re$(etoD.
.or 'o tanto" Sore'" e' ,arda+o$?e" 'e admini$trar!a a' <o-encito na +ena =rra inmediatamente.
E' $e@or de Ma&rot" ?e ten!a a',o ?e decir'e" $e encar,) de 'a comi$i)n. Tom) n 5$i' en 'a
antec4mara * ''am) a 7!ctor" ?e &a+!a (ermanecido en medio de' (atio con 'a ca+e=a ,ac&a.
AS!,eme Adi<o e' +ar)n.
Como e' camino (ara ir a 'o de' ,ardia ca$i no 'o$ de$-ia+a de' de C&a-i,no''e$" e' $e@or Je5ro*"
#o-ard * .cc&et 'o acom(a@aron.
A cien (a$o$ de' ca$ti''o 'e$ ro,) ?e no &a+'aran mientra$ +ordearan e' +o$?e. E' terreno +a<a+a &a$ta 'a
ori''a de' r!o donde $e er,!an ,rande$ +'o?e$ de roca. En e' a,a re$('andec!an &o<a$ de oro +a<o e' $o'
(oniente. En 5rente" 'a$ -erde$ co'ina$ $e c+r!an de $om+ra. So('a+a na +ri$a 5re$ca.
A',no$ cone<o$ $a'ido$ de $$ madri,era$ (ac!an 'a &ier+a.
Son) n tiro" de$($ n $e,ndo * 'e,o otro * 'o$ cone<o$ $a'ta+an" roda+an. 7!ctor $e 'e$ ec&a+a
encima (ara atra(ar'o$ * <adea+a +a@ado de $dor.
ABLinda te e$t4 ?edando t ro(aC Adi<o e' +ar)n. S cami$a &ec&a <irone$ e$ta+a manc&ada de $an,re.
La -i$ta de 'a $an,re re(,na+a a #o-ard. No admit!a ?e $e 'a (diera derramar.
E' $e@or Je5ro* re('ic)/
ALa$ circn$tancia$ a -ece$ 'o eEi,en. Si no e$ e' c'(a+'e ?ien da 'a $*a" &ace 5a'ta 'a de otro. E$ e$ta
na -erdad ?e no$ en$e@a 'a Redenci)n.
Se,Gn #o-ard" $ta no &a+!a $er-ido (e$ ca$i todo$ 'o$ &om+re$ $e condenaron a (e$ar de' $acri5icio de
Ne$tro Se@or.
A.ero todo$ 'o$ d!a$ 'a rene-a en 'a Ecari$t!a.
ABH e' mi'a,ro Adi<o .cc&etA $e &ace con (a'a+ra$" $in im(ortar 'a indi,nidad de' $acerdoteC
ABEn e$o radica e' mi$terio" $e@orC
Mientra$ tanto 7!ctor c'a-a+a $$ o<o$ en e' 5$i' * &a$ta trata+a de tocar'o.
AB6era e$a$ mano$C AH e' $e@or de Ma&rot tom) n $endero (or entre 'a ma'e=a.
E' ec'e$i4$tico ten!a a .cc&et de n 'ado * a #o-ard de' otro * a e''o$ di<o/
ABAtenci)nC >$tede$ $a+en/ "e6etur pueris.
#o-ard 'e a$e,r) ?e ' $e (ro$terna+a ante e' Creador" (ero ?e era indi,no ?e $e &iciera de ' n
&om+re. Se teme $ -en,an=a" $e tra+a<a (ara $ ,'oria2 tiene toda$ 'a$ -irtde$" n +ra=o" n o<o" na
(o'!tica" na morada. .adre Ne$tro ?e e$t4$ en 'o$ cie'o$ Ke$o ? ?iere decirL
H .cc&et a,re,)/
139
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AE' mndo $e &a a,randado" 'a Tierra *a no e$ $ centro. 3ira en medio de 'a m'titd in5inita de $$
$eme<ante$. Mc&o$ de $to$ 'a $(eran en tama@o * e$e em(e?e@ecimiento de ne$tro ,'o+o de(ara na
idea m4$ $+'ime de Dio$.
.or 'o tanto 'a re'i,i)n de+!a cam+iar. E' .ara!$o e$ a',o in5anti' con e$o$ +iena-entrado$ $iem(re
contem('ando" $iem(re cantando * ?e miran de$de a''4 arri+a 'o$ tormento$ de 'o$ condenado$. BCando $e
(ien$a ?e e' cri$tiani$mo tiene como +a$e na man=anaC
E' cra $e eno<).
ANie,e 'a Re-e'aci)n. Ser4 m4$ 54ci'.
AKC)mo ?iere $ted ?e Dio$ &a*a &a+'adoL Adi<o #o-ard.
AB.re+e ?e no &a+')C Adec!a Je5ro*. A>na -e= m4$ K?in 'o a5irmaL ABLa I,'e$iaC AB#onito
te$timonioC
A?e''a di$c$i)n a+rr!a a' $e@or de Ma&rot" ?ien $in detener$e di<o/
ABE$cc&en a' craC E' $a+e m4$ ?e $tede$. #o-ard * .cc&et $e &icieron $e@a$ (ara tomar (or otro
camino * a' ''e,ar a 'a Cr= 7erde di<eron/ ABTen,an +ena$ noc&e$C ABSer-idorC Adi<o e' +ar)n.
Todo a?e''o $er!a contado a' $e@or de 6a-er,$ * (ro+a+'emente &+iera na r(tra como con$ecencia.
BMa'a $erteC Se $ent!an de$(reciado$ (or e$o$ no+'e$" nnca 'o$ in-ita+an a cenar * *a e$ta+an can$ado$ de
'a $e@ora de Noari$ * $$ contina$ re(rimenda$.
No o+$tante no (od!an ,ardar$e e' De Mai$tre * no$ ?ince d!a$ de$($ -o'-ieron a' ca$ti''o cre*endo
?e no $er!an reci+ido$. .ero 'o 5eron.
Toda 'a 5ami'ia $e encontra+a en e' ,a+inete" inc'ido %re' *" co$a eEtraordinaria" 6orea.
E' correcti-o no &a+!a corre,ido a 7!ctor. Se re&$a+a a a(render $ cateci$mo * 7ictorina (ro5er!a
(a'a+ra$ $cia$. En na (a'a+ra" e' mc&ac&o ir!a a' re5ormatorio * 'a c&ica a n con-ento. 6orea $e &a+!a
encar,ado de 'o$ tr4mite$ * $e retira+a cando 'a conde$a 'o ''am).
Se e$(era+a a' $e@or Je5ro* (ara 5i<ar con ' 'a 5ec&a de 'a +oda ?e $e rea'i=ar!a en e' a*ntamiento
mc&o ante$ ?e en 'a i,'e$ia" (ara mo$trar a$! ?e de$(recia+an e' ca$amiento ci-i'.
6orea trat) de de5ender'o. E' conde * %re' 'o atacaron. KF era na 5nci)n mnici(a' a' 'ado de n
$acerdoteL H e' +ar)n no $e &+ie$e con$iderado ca$ado $i $)'o 'o &+iera &ec&o ante na +anda trico'or.
AB#ra-oC Adi<o e' $e@or Je5ro* ?e entra+aA. Dado ?e e' matrimonio 5e e$ta+'ecido (or Je$G$...
.cc&et 'o det-o.
AKEn ? E-an,e'ioL En 'o$ tiem(o$ a(o$t)'ico$ $e 'o e$tima+a tan (oco ?e Tert'iano 'o com(ara con e'
ad'terio. AB7a*a" caram+aC
AB.ero" $!C BH no e$ n $acramentoC E' $acramento re?iere n $i,no. BM$treme e' $i,no de' matrimonioC
E' cra $e a(re$r) a re$(onder ?e re(re$enta+a 'a a'ian=a de Dio$ con 'a I,'e$ia.
AB>$tede$ *a no com(renden a' cri$tiani$moC H 'a Le*...
ALa Le* ''e-a $ marca Adi<o e' $e@or de 6a-er,e$A. BDe no $er a$! atori=ar!a 'a (o'i,amiaC
>na -o= re$(ondi)/ AKH ? &a+r!a de ma'o en e$oL
Era #o-ard" $emioc'to (or na cortina.
ASe (ede tener -aria$ e$(o$a$" como 'o$ (atriarca$" 'o$ mormone$ * 'o$ m$'mane$ * $in em+ar,o $er n
&om+re decente.
ABNncaC AeEc'am) e' $acerdoteA. La &one$tidad con$i$te en &acer 'o ?e $e de+e. No$otro$ de+emo$
re$(etar a Dio$. H ?ien no e$ cri$tiano" no e$ &one$to.
ATanto como e' ?e m4$ Adi<o #o-ard.
140
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
E' conde" ?ien cre*) ad-ertir en e$ta r('ica n ata?e a 'a re'i,i)n" 'a eEa't). E$ta &a+!a emanci(ado a
'o$ e$c'a-o$.
#o-ard &i=o a',na$ cita$ ?e (ro+a+an 'o contrario/
ASan .a+'o 'e$ recomienda o+edecer a $$ amo$ como a Je$G$. San Am+ro$io ''ama a 'a e$c'a-itd n don
de Dio$. E' Le-!tico" e' UEodo * 'o$ Conci'io$ 'a $ancionaron. #o$$et 'a +ica en e' derec&o de ,ente$ *
Mon$e@or #o-ier 'a a(re+a.
E' conde ar,*) ?e e' cri$tiani$mo" a (e$ar de todo" &a+!a de$arro''ado a 'a ci-i'i=aci)n.
AH 'a (ere=a" a' &acer de 'a (o+re=a na -irtd.
ASin em+ar,o" $e@or K'a mora' de' E-an,e'ioL
ABA&" a&C BNo ta' mora'C A 'o$ o+rero$ de 'a G'tima &ora $e 'e$ (a,a tanto como a 'o$ de 'a (rimera. Se 'e
da a' ?e (o$ee * $e 'e ?ita a ?ien no (o$ee. En canto a' (rece(to de reci+ir +o5etada$ $in de-o'-er'a$ * de
de<ar$e ro+ar" a'ienta a 'o$ adace$" a 'o$ co+arde$ * a 'o$ $in-er,Oen=a$.
E' e$c4nda'o ament) cando .cc&et dec'ar) ?e ' ca$i (re5er!a e' +di$mo.
E' $acerdote $e ec&) a re!r.
ABA&" a&" ' +di$moC
La $e@ora de Noari$ 'e-ant) 'o$ +ra=o$.
ABE' +di$moC
AKC)moL KE' +di$moL Are(iti) e' conde.
AKLo conoce $tedL Adi<o .cc&et a' $e@or Je5ro*" ?ien ?ed) atar,ado.
ABH +ien" $(an'oC Me<or ?e e' cri$tiani$mo * ante$ ?e ' reconoci) 'a nada de 'a$ co$a$ terrena'e$. S$
(r4ctica$ $on a$tera$" $$ 5ie'e$ m4$ nmero$o$ ?e todo$ 'o$ cri$tiano$ * en canto a 'a encarnaci)n" 7i$nG
no tiene na B$ino ne-eC BJ=,en $tede$C
ABMentira$ de -ia<ero$C Adi<o 'a $e@ora de Noari$.
ABA(o*ado$ (or 'o$ 5rancma$one$C Aa,re,) e' cra.
H em(e=aron a &a+'ar todo$ a 'a -e=.
AB7amo$C" B.or 5a-orC
A BContinGeC
ABM* 'indoC
AHo 'o encentro di-ertido.
ABNo e$ (o$i+'eC
H continaron a$! &a$ta ?e .cc&et" eEa$(erado" dec'ar) ?e $e &ar!a +di$ta.
ABE$t4 in$'tando a cri$tiana$C Adi<o e' +ar)n. La $e@ora de Noari$ $e de$('om) en n $i'')n. La conde$a *
Ho'anda ca''a+an. E' conde (on!a 'o$ o<o$ en +'anco2 %re' e$(era+a )rdene$. E' a+ate" (ara contener$e" 'e!a
$ +re-iario.
E$te e<em('o a(aci,) a' $e@or de 6a-er,e$ * mirando a 'o$ do$ &om+re$ di<o/
AAnte$ de cen$rar a' E-an,e'io" cando no tiene manc&a$ en $ (a$ado" &a* cierta$ re(aracione$...
AKRe(aracione$L
AKManc&a$L
ABHa +a$ta" $e@ore$C B>$tede$ com(renden 'o ?e di,oC
De$($" diri,indo$e a 6orea a,re,)/
ASore' *a e$t4 a' corriente. B7a*aC
141
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
H #o-ard * .cc&et $e 5eron $in $a'dar.
A' 5in de 'a a-enida 'o$ tre$ de<aron e$ca(ar $ re$entimiento/
AMe tratan como a n $ir-iente Ama$c''a+a 6orea * 'o$ otro$ a(ro+a+an. A (e$ar de' recerdo de 'a$
&emorroide$ $ent!a (or e''o$ na cierta $im(at!a.
A',no$ (eone$ tra+a<a+an en e' cam(o. E' &om+re ?e 'o$ diri,!a $e acerc)2 era 3or,. Se ($ieron a
&a+'ar. S(er-i$a+a e' em(edrado de' camino -otado en 1808 * de+!a e$e (e$to a' $e@or de Ma&rot" e'
in,eniero De' ?e -a a ca$ar$e con 'a $e@orita de 6a-er,e$D. >$tede$ -ienen de a''4 Kno e$ ciertoL
A B.or G'tima -e=C Adi<o +r$camente .cc&et.
3or, ado(t) n aire de in,enidad.
AK>na di$(taL B7a*a" -a*aC
H $i &+ie$en (odido -er $ ro$tro" de$($ de &a+er'e -e'to 5a$ e$(a'da$" &a+r!an com(rendido ?e
&$mea+a e' moti-o.
>n (oco m4$ 'e<o$ $e det-ieron 5rente a n ',ar enre<ado donde &a+!a ca$i''a$ (ara (erro$ * na ca$ita de
te<a$ ro<a$.
7ictorina e$ta+a en 'a (erta. Se o*eron 'adrido$. La m<er de' ,arda.
Ha $a+!a a ? i+a e' a'ca'de * ''am) a 7!ctor.
Todo e$ta+a (re(arado de antemano" &a$ta $ ro(a en-e'ta en do$ (a@e'o$ $<eto$ con a'5i'ere$.
AB#en -ia<eC A'e di<oA. BMe a'e,ra de$&acerme de e$to$ mi$era+'e$C
BNo ten!an 'a c'(a de $er &i<o$ de n (adre (re$idiarioC A' contrario2 (arec!an m* <icio$o$ * ni $i?iera
'e$ (reoc(a+a e' ',ar adonde 'o$ ''e-a+an.
#o-ard * .cc&et 'o$ mira+an caminar de'ante de e''o$.
7ictorina cantrrea+a (a'a+ra$ con5$a$" con $ (a@e'o en e' +ra=o" como na modi$ta ?e ''e-a na
$om+rerera. A -ece$ $e -o'-!a * .cc&et" a' -er $$ ricito$ r+io$ * $ (orte ,enti'" 'amenta+a no tener na
&i<a a$!. Edcada en otra$ condicione$ &a+r!a ''e,ado a $er encantadora. BF dic&a e' -er'a crecer" o!r todo$
'o$ d!a$ $ ,or<eo de (4<aro" +e$ar'a cando 'o ?i$ieraC H 'a ternra $+i) de $ cora=)n a 'o$ 'a+io$"
&medeci) $$ (4r(ado$" 'o o(rimi) n (oco.
7!ctor &a+!a ec&ado $ e?i(a<e a 'a e$(a'da" como n $o'dado. Si'+a+a" tira+a (iedra$ a 'a$ corne<a$ ?e
e$ta+an en 'o$ $rco$" i+a +a<o 'o$ 4r+o'e$ a cortar ramita$. 6orea 'o ''am) * #o-ard" tom4ndo'o de 'a
mano" di$5rta+a $intiendo en 'a $*a e$o$ dedo$ de ni@o$ ro+$to$ * -i,oro$o$. E' (o+re dia+'ito $)'o ?er!a
de$arro''ar$e en 'i+ertad" como na 5'or a' aire 'i+re * $e (drir!a entre catro (arede$" con 'a$ 'eccione$" 'o$
ca$ti,o$ * n mont)n de e$t(idece$. #o-ard 5e (re$a de n -io'ento arran?e de (iedad" de na
indi,naci)n contra 'a $erte" de na de e$a$ 5ria$ ?e 'e &acen a no ?erer de$trir a' ,o+ierno.
ABCorreC Adi<oA. BDi-irtete todo 'o ?e ?iera$C
E' c&ico $a'i) corriendo.
S &ermana * ' dormir!an en 'a (o$ada" de donde a' a'+a e' men$a<ero de 6a'ai$e reco,er!a a 7!ctor (ara
de<ar'o en e' re5ormatorio de #ea+or,2 na re'i,io$a de' or5anato de 3randMCam( $e ''e-ar!a a 7ictorina.
6orea" de$($ de dar e$to$ deta''e$" -o'-i) a $mir$e en $$ (en$amiento$. .ero #o-ard ?i$o $a+er
c4nto (od!a co$tar e' mantener a 'o$ do$ c&i?i'ine$.
AB#a&C... La co$a (ede $a'ir no$ tre$ciento$ 5ranco$. E' conde me dio -einticinco (ara 'o$ (rimero$
,a$to$. BF ro@o$oC
H con e' de$aire &ec&o a $ +anda metido en e' cora=)n" 6orea a(r) e' (a$o $i'encio$amente.
#o-ard mrmr)/
AMe dan (ena. BDe +ena ,ana me ?edar!a con e''o$C
142
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ABHo tam+inC Adi<o .cc&et" a ?ien $e 'e &a+!a ocrrido 'a mi$ma idea.
K%a+r!a incon-eniente$" $in ddaL
ABNin,noC Are$(ondi) 6orea. .or otra (arte" ' ten!a derec&o" como a'ca'de" a con5iar a ?ien me<or 'e
(arecie$e 'o$ ni@o$ a+andonado$. H de$($ de na 'ar,a -aci'aci)n di<o/
ABH +eno" $!! BL'-en'o$C BE$o 'o$ de<ar4 +i=co$C
#o-ard * .cc&et 'o$ ''e-aron.
A' -o'-er a $ ca$a encontraron" a 'o$ (ie$ de 'a e$ca'era" +a<o 'a 7ir,en" a Marce' de rodi''a$ * re=ando
con 5er-or. Con 'a ca+e=a ec&ada &acia atr4$" 'o$ o<o$ entrecerrado$ * con e' 'a+io 'e(orino di'atado" ten!a e'
a$(ecto de n 5aNir en Eta$i$.
ABF anima'C Adi<o #o-ard.
AK.or ?L Fi=4$ e$t -iendo co$a$ ?e tG en-idiar!a$ $i (die$e$ -er'a$. KNo &a* aca$o do$ mndo$
com('etamente di$tinto$L E' o+<eto de n ra=onamiento tiene meno$ -a'or ?e 'a manera de ra=onar. BF
im(orta 'a creenciaC Lo im(ortante e$ creer.
U$a$ 5eron 'a$ o+<ecione$ de .cc&et a 'a o+$er-aci)n de #o-ard.
10
Con$i,ieron -aria$ o+ra$ atinente$ a 'a edcaci)n * re$o'-ieron c4' $er!a $ $i$tema. %a+!a ?e de$terrar
toda idea meta5!$ica *" $e,Gn e' mtodo eE(erimenta'" $e,ir 'o$ (a$o$ de 'a natra'e=a. Nada a(remia+a"
(e$ 'o$ do$ a'mno$ de+!an o'-idar todo 'o ?e &a+!an a(rendido.
An?e eran de con$titci)n 5ornida" .cc&et ?er!a" como n e$(artano" crtir'o$ an m4$"
aco$tm+rar'o$ a' &am+re" a 'a $ed" a 'a intem(erie * &a$ta ?er!a ?e $a$en =a(ato$ a,<ereado$ (ara
(re-enir 'o$ re$5r!o$" #o-ard $e o($o.
E' ,a+inete o+$cro en e' 5ondo de' corredor $e con-irti) en $ dormitorio. Lo$ me+'e$ ?e a''! &a+!a
eran do$ catre$" do$ (a'an,ana$ * n <arro. >n o<o de +e* $e a+r!a (or encima de $$ ca+e=a$ * 'a$ ara@a$
corr!an (or e' cie'orra$o. Con 5recencia recorda+an e' interior de na ca+a@a donde $e di$ct!a. >na noc&e
$ (adre &a+!a re,re$ado con $an,re en 'a$ mano$. A',Gn tiem(o de$($ &a+!an ido 'o$ ,endarme$. De$($
&a+!an -i-ido en n +o$?e. >no$ &om+re$ ?e &ac!an =eco$ a+ra=a+an a $ madre. E''a mri)2 'o$ &a+!an
''e-ado en na carreta2 'e$ (e,a+an mc&o2 $e &a+!an (erdido. De$($ recorda+an a' ,ardia rra'" a 'a
$e@ora de Noari$" Sore' * e$a otra ca$a en 'a ca'" $in (re,ntar$e (or ?" $e $ent!an 5e'ice$. .or e$o $e
mo$traron do'oro$amente a$om+rado$ cando a' ca+o de oc&o me$e$ $e reandaron 'a$ 'eccione$.
#o-ard $e encar,) de 'a (e?e@a. .cc&et de' c&ico. 7!ctor di$tin,!a 'a$ 'etra$" (ero no 'o,ra+a 5ormar
$!'a+a$. La$ 5ar5''a+a" $e deten!a de ,o'(e * (on!a cara de idiota. 7ictorina &ac!a (re,nta$. K.or ? 'a c&
en Dorc&e$treD $ena como na ? * como na N en Darc&eo'o,ieDL >na$ -ece$ $e tiene ?e <ntar do$ -oca'e$"
otra$ $e(arar'a$. Todo e$o no e$ <$to. Se indi,na+a.
Lo$ mae$tro$ en$e@a+an a 'a mi$ma &ora en $$ re$(ecti-a$ &a+itacione$ * como e' ta+i?e era de',ado"
$$ catro -oce$" na a5'atada" na (ro5nda * do$ a,da$ com(on!an n +ar''o a+omina+'e. .ara terminar
con a?e''o * e$tim'ar a 'o$ c&ico$ (or 'a em'aci)n" $e 'e$ ocrri) &acer'o$ tra+a<ar <nto$ en e' m$eo.
Comen=aron con 'a e$critra.
Lo$ do$ a'mno$" no en cada eEtremo de 'a me$a" co(ia+an n mode'o. .ero 'a (o$ici)n de' cer(o era
ma'a. %a+!a ?e corre,ir'o$. La$ (4,ina$ $e 'e$ ca!an" 'a$ ('ma$ $e (art!an" 'a tinta $e derrama+a.
143
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
A',no$ d!a$ 7ictorina i+a +ien drante no$ cinco minto$" de$($ &ac!a ,ara+ato$ * (re$a de'
de$a'iento (ermanec!a con 'o$ o<o$ c'a-ado$ en e' tec&o. 7!ctor no tarda+a en dormir$e ec&ado en medio de
'a me$a.
KS5r!an" ta' -e=L >na ten$i)n dema$iado 5erte (er<dica a 'o$ cere+ro$ <)-ene$. ABDeten,4mono$C Adi<o
#o-ard. Nada tan e$tG(ido como &acer ?e $e a(renda de memoria, (ero $i no $e e<ercita 'a memoria" $ta
$e atro5ia. H 'e$ mac&acaron 'a$ (rimera$ 54+'a$ de La 6ontaine. Lo$ ni@o$ a(ro+a+an a 'a &ormi,a ?e
a&orra+a" a' 'o+o ?e $e come a' cordero * a' 'e)n ?e $e ?eda con todo.
Cada d!a m4$ atre-ido$" de-a$ta+an e' <ard!n. .ero Kde ? otra manera (od!an di-ertir$eL
Jan Jaco+o" en )milio, acon$e<a a' (rece(tor ?e &a,a ?e e' a'mno &a,a $$ (ro(io$ <,ete$" d4ndo'e
n (oco de a*da $in ?e 'o note. #o-ard no (do &acer n aro ni .cc&et co$er na (e'ota.
.a$aron a 'o$ <e,o$ in$trcti-o$ como e' de 'o$ recorte$" .cc&et 'e$ mo$tr) $ micro$co(io * #o-ard"
con na -e'a encendida" di+<a+a en 'a (ared na 'ie+re o n cerdo. E' (G+'ico $e can$).
A',no$ atore$ eEa'tan e' ('acer de n a'mer=o cam(e$tre o n (a$eo en +arco. KA?e''o era (ractica+'e"
5rancamenteL 6ene')n recomienda Dna con-er$aci)n inocenteD de cando en cando. BEra im(o$i+'e
ima,inar na $o'aC
7o'-ieron a 'a$ 'eccione$2 'a +o'a de 5aceta$" 'a ca<a ti(o,r45ica" todo &a+!a 5raca$ado cando $e 'e$ ocrri)
na e$trata,ema.
Como 7!ctor ten!a inc'inaci)n (or 'a ,'otoner!a" $e 'e en$e@) e' nom+re de n ('ato2 (ronto 'e*) de corrido
en )l !o!inero fran!%s. 7ictorina era co?eta. Le re,a'ar!an n -e$tido $i (ara con$e,ir'o 'e e$cri+!a a 'a
co$trera. En meno$ de tre$ $emana$ con$m) e' (rodi,io. A?e''o $(on!a 5omentar $$ de5ecto$" mtodo
(ernicio$o (ero ?e &a+!a dado +en re$'tado.
A&ora ?e $a+!an 'eer * e$cri+ir K? 'e$ en$e@ar!anL Otro incon-eniente. La$ mc&ac&a$ no nece$itan
$a+er tanto como 'o$ mc&ac&o$. BNo im(orta+aC 3enera'mente $e 'a$ edca como -erdadera$ tonta$ * todo
$ +a,a<e $e 'imita a na$ canta$ $andece$ m!$tica$.
KCon-iene en$e@ar'e$ idioma$L E' e$(a@o' * e' ita'iano Aa5irma e' C*,ne de Cam+ra'A $)'o $ir-en (ara
'eer o+ra$ (e'i,ro$a$. >n moti-o a$! 'e$ (areci) e$tG(ido. Sin em+ar,o" 7ictorina no (odr!a &acer nada con
e$o$ idioma$. E' in,'$" en cam+io" e$ de $o m4$ comGn. .cc&et e$tdi) 'a$ re,'a$ * en$e@a+a" con
$eriedad" 'a manera de (ronnciar 'a t$, Da$!" mira Bt&e" t&e" t&eCD.
.ero ante$ de in$trir a n ni@o &a+r!a ?e conocer $$ a(titde$. Se 'a$ adi-ina (or 'a 5reno'o,!a. Se
=am+''eron en e''a. Le,o ?i$ieron -eri5icar 'a$ a$ercione$ en $$ (er$ona$. #o-ard (re$enta+a 'a
(rot+erancia de 'a +ene-o'encia" de 'a ima,inaci)n" de 'a -eneraci)n * 'a de 'a ener,!a amoro$a" vulgo,
eroti$mo.
En 'o$ tem(ora'e$ de .cc&et $e (a'(a+an 'a 5i'o$o5!a * e' ent$ia$mo <nto a n e$(!rit a$tto. E$o$ eran
$$ caractere$.
Lo ?e m4$ 'o$ $or(rendi) 5e encontrar" tanto en no como en otro" 'a inc'inaci)n a 'a ami$tad *
encantado$ con e$te de$c+rimiento $e a+ra=aron conmo-ido$. En $e,ida encararon e' eEamen de Marce'.
S m4$ ,rande de5ecto * ?e e''o$ no i,nora+an" era $ de$medido a(etito. No o+$tante" #o-ard *
.cc&et ?edaron aterrori=ado$ a' de$c+rir (or $o+re e' (a+e'')n de 'a ore<a" a 'a a'tra de' o<o" e' )r,ano
de 'a Da'imenta-idadD. Con 'a$ a@o$ $ criado ?i=4$ ''e,ara a $er como e$a m<er de 'a Sa'(trire ?e com!a
todo$ 'o$ d!a$ oc&o 'i+ra$ de (an * en,'') na -e= doce (ota<e$ * otra $e$enta ta=a$ de ca5. E''o$ no dar!an
a +a$to.
La$ ca+e=a$ de $$ a'mno$ no ten!an nada de crio$o. Era (o$i+'e ?e 'a$ e$t-ieran eEaminando ma'.
Acrecentaron $ eE(eriencia de na manera m* $im('e. Lo$ d!a$ de mercado $e me=c'a+an con 'o$
(ai$ano$" en 'a ('a=a" entre 'a$ +o'$a$ de a-ena" 'a$ cana$ta$ de ?e$o" 'o$ ternero$" 'o$ ca+a''o$" in$en$i+'e$ a
144
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
'o$ em(<one$ * cando encontra+an a n c&ico con $ (adre (ed!an (ermi$o (ara (a'(ar e' cr4neo de' ni@o
con (ro()$ito$ cient!5ico$.
La ma*or!a ni $i?iera 'e$ re$(ond!a2 otro$ cre!an ?e $e trata+a de na (omada (ara 'a tina * $e ne,a+an
o5endido$ * a',no$" (or indi5erencia" $e de<a+an ''e-ar +a<o e' ()rtico de 'a i,'e$ia donde $e e$ta+a m4$
tran?i'o.
>na ma@ana" cando #o-ard * .cc&et comen=a+an $$ mane<o$" de (ronto a(areci) e' cra. A' -er 'o
?e &ac!an" ac$) a 'a 5reno'o,!a de condcir a' materia'i$mo *. a' 5ata'i$mo. E' 'adr)n" e' a$e$ino" 'a
adG'tera" $)'o tienen ?e &acer recaer 'a c'(a de $$ cr!mene$ en $$ (rot+erancia$.
#o-ard o+<et) ?e e' )r,ano (redi$(one a 'a acci)n" (ero ?e no (or e''o 'a im(one. E' &ec&o de ?e n
&om+re ten,a e' ,ermen de n -icio" no e$ (re+a de ?e $er4 -icio$o.
A.or 'o dem4$" admiro a 'o$ ortodoEo$. So$tienen ?e 'a$ idea$ $on innata$ * rec&a=an 'a$ inc'inacione$.
BF contradicci)nC
.ero 'a 5reno'o,!a" $e,Gn e' $e@or Je5ro*" nie,a 'a omni(otencia di-ina * no ?eda+a +ien (racticar'a a 'a
$om+ra de' $anto ',ar" en 5rente mi$mo de' a'tar.
ABRet!ren$eC BNoC BRet!ren$eC
Se in$ta'aron en 'o de 3anot" e' (e'?ero. .ara (er$adir a 'o$ -aci'ante$ #o-ard * .cc&et ''e,a+an a
(a,ar a 'o$ (adre$ na a5eitada o na ond'aci)n.
>na tarde e' doctor 5e a &acer$e cortar e' ca+e''o. A' $entar$e en e' $i'')n (erci+i)" re5'e<ado$ en e' e$(e<o"
a 'o$ do$ 5ren)'o,o$ ?e (a$ea+an $$ dedo$ (or $e$era$ de ni@o$.
AKSe &an metido en e$a$ tonter!a$ a&oraL
AK.or ? tonter!a$L
7acor+ei' e$+o=) na $onri$a de$de@o$a" de$($ a5irm) ?e en e' cere+ro no &a+!a -ario$ )r,ano$. E'
&ec&o de ?e n &om+re di,iera n a'imento ?e otro no di,iere K(ede &acer $(oner ?e en e' e$t)ma,o
&a*a tanto$ e$t)ma,o$ como ,$to$ &a*L
No o+$tante" n tra+a<o de$car,a de otro" n e$5er=o inte'ecta' no (one en ten$i)n a toda$ 'a$ 5ac'tade$
a' mi$mo tiem(o. .or 'o tanto" cada na tiene n a$iento di$tinto.
ALo$ anatomi$ta$ no 'o &an encontrado Adi<o 7acor+ei'. A.or?e &an &ec&o ma' $$ di$eccione$ Are('ic)
.cc&et. AKC)moL
A BH $!C Cortan ta<ada$ $in con$ideraci)n (ara con 'a$ coneEione$ de 'a$ (arte$. A%a+!a 'e!do 'a 5ra$e en n
'i+ro * a&ora 'a recorda+a.
ABF $im('e=aC AeEc'am) e' mdico. AE' cr4neo no toma 'a 5orma de' cere+ro" 'o eEterior de 'o interior.
3ai' $e e?i-oca * *o 'o$ de$a5!o a (ro+ar $ doctrina con tre$ (er$ona$ tomada$ a' a=ar a?! mi$mo.
La (rimera 5e na cam(e$ina de ,rande$ o<o$ a='e$. .cc&et 'a o+$er-) * di<o/ ATiene mc&a memoria.
S marido con5irm) 'o dic&o * $e o5reci) ' mi$mo (ara 'a eE('oraci)n.
ABA&" $ted" mi ami,o" e$ n &om+re di5!ci' de mane<arC Se,Gn 'o$ dem4$ no &a+!a en e' mndo n
te$tardo i,a'. E' tercer eE(erimento $e &i=o con n ni@o a' ?e acom(a@a+a $ a+e'a.
.cc&et di<o ?e de+!a ,$tar'e 'a mG$ica. ABHa 'o creoC Adi<o 'a +ena m<erA. BM$tra'e$ a e$o$
$e@ore$ (ara ?e -eanC
Sac) de entre $ +'$a na arm)nica * comen=) a $o('ar en e''a. Se o*) n e$trendo. Era 'a (erta"
,o'(eada con -io'encia (or e' mdico ?e $e i+a. Ha no ddaron de $! mi$mo$. L'amaron a $$ do$ a'mno$ *
reandaron e' an4'i$i$ de $$ ca<a$ craneana$.
La de 7ictorina era" en trmino$ ,enera'e$" 'i$a" $e@a' de (onderaci)n" (ero $ &ermano ten!a n cr4neo
de('ora+'e. >na eminencia m* marcada en e' 4n,'o ma$toideo de 'o$ (arieta'e$ indica+a e' )r,ano de 'a
145
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
de$trcci)n" de' crimen2 * m4$ a+a<o" ten!a n a+'tamiento ?e era $e@a' de codicia * ro+o. #o-ard *
.cc&et e$t-ieron tri$te$ drante oc&o d!a$.
%a* ?e com(render e' $entido de 'a$ (a'a+ra$. Lo ?e $e ''ama com+ati-idad entra@a e' de$dn (or 'a
merte. Si comete &omicidio$" (ede tam+in &acer $a'-amento$. E' a54n de (o$e$i)n $(one tanto 'a a$tcia
de 'o$ ratero$ como e' !m(et de 'o$ comerciante$. La irre-erencia -a de (ar con e' e$(!rit de cr!tica" 'a
$a,acidad con 'a circn$(ecci)n. >n in$tinto $e de$do+'a $iem(re en do$ (arte$" na ma'a * na +ena2 $e
de$trir4 a 'a $e,nda 5omentando a 'a (rimera * con e$te mtodo" n ni@o ada=" 'e<o$ de con-ertir$e en n
+andido" ''e,ar4 a ,enera'. E' 5'o<o $er4 $)'o (rdente" e' a-aro" a&orrati-o * ' (r)di,o" ,enero$o.
>n $e@o ma,n!5ico 'o$ a+$or+i). Si ''e-a+an a +en trmino 'a edcaci)n de $$ a'mno$" 5ndar!an n
e$ta+'ecimiento c*a 5ina'idad $er!a encarri'ar 'a inte'i,encia" tem('ar 'o$ caractere$" enno+'ecer e' cora=)n.
Ha &a+'a+an de 'a$ $$cri(cione$ * de' edi5icio.
S trin5o en 'o de 3anot 'o$ &a+!a &ec&o c'e+re$ * 'a ,ente i+a a con$'tar'o$ (ara ?e 'e$ di<e$en c4'e$
eran $$ (o$i+i'idade$ (ara e' 5tro.
H de$5i'aron cr4neo$ de todo$ 'o$ ti(o$" con 5orma de +o'a" de (era" de (ane$ de a=Gcar" cadrado$"
a'ar,ado$" e$trec&o$" c&ato$" con mand!+'a$ de +e*" con cara$ de (4<aro" o<o$ de cerdo. Tanta ,ente
mo'e$ta+a a' (e'?ero en $ tra+a<o. Lo$ codo$ ro=a+an 'a -itrina de 'o$ (er5me$" 'e de$ordena+an 'o$
(eine$" ?e+raron e' 'a-a+o * (or 5in ec&) a5era a todo$ 'o$ a5icionado$ * 'e$ ro,) a #o-ard * .cc&et
?e 'o$ $i,ieran" 'tim4tm ?e ace(taron $in c&i$tar" (e$ *a e$ta+an n (oco 5ati,ado$ de 'a craneo$co(!a.
A' d!a $i,iente" cando (a$a+an (or 5rente a' <ard!n de' ca(it4n" -ieron con-er$ando con ' a 3ir+a'"
Co'on" a' ,ardia rra' * a $ &i<o menor" Y(&*rin" -e$tido de mona,i''o. S tra<e era com('etamente
ne-o * $e (a$ea+a a$! -e$tido ante$ de de-o'-er'o a 'a $acri$t!a2 todo$ 'o 5e'icita+an.
.'ac?e-ent ro,) a 'o$ $e@ore$ ?e (a'(a$en a $ mc&ac&o" crio$o (or $a+er ? dir!an.
La (ie' de 'a 5rente (arec!a ten$a. La nari= de',ada" m* carti'a,ino$a en 'a (nta" ca!a en '!nea o+'ica
$o+re 'o$ 'a+io$ 5rncido$2 e' ment)n era (ntia,do" 'a mirada &idi=a" e' &om+ro derec&o dema$iado a'to.
AF!tate e' ,orro A'e di<o $ (adre.
#o-ard (a$) 'a$ mano$ (or $ ca+e''era co'or de (a<a * 'e,o 'e ''e,) e' trno a .cc&et2 $e
comnicaron en -o= +a<a $$ o+$er-acione$.
A#iofilia e-idente. BA&" a&" 'a apro6atividaA <on!ien!iosidad Ba$enteC +matividad Bn'aC
AKH +ienL Adi<o e' ,ardia rra'.
.cc&et a+ri) $ ta+a?era * a$(ir) na (i=ca.
ABNada de +enoC KE&L
AA decir -erdad Are$(ondi) #o-ardA no e$ nada eEtraordinario.
.'ac?e-ent enro<eci) de &mi''aci)n.
ADe todo$ modo$" &ar4 mi -o'ntad.
A BO&" o&C
AB.ero $o* $ (adre" (or Dio$" * ten,o derec&o a...C
A%a$ta cierto (nto Are$(ondi) .cc&et.
3ir+a' inter-ino.
ALa atoridad (aterna e$ ino+<eta+'e.
AKH $i e' (adre e$ n idiotaL
ANo im(orta Adi<o e' ca(it4nA" no (or e$o $ (oder e$ meno$ a+$o'to.
A.or e' +ien de 'o$ &i<o$ Aa,re,) Co'on.
146
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Se,Gn #o-ard * .cc&et" $to$ no de+!an nada a 'o$ atore$ de $$ d!a$" * 'o$ (adre$" a' contrario"
de+!an dar'e$ in$trcci)n" a'imento" cidado$" en 5in BtodoC
Lo$ +r,e$e$ $e indi,naron ante a?e''a o(ini)n inmora'. .'ac?e-ent e$ta+a tan &erido como $i $e 'o
&+ie$e In$'tado.
ABComo $i 5eran ,ran co$a 'o$ ?e $tede$ reco,en de 'a ca''eC BA$! ''e,ar4n 'e<o$C Ten,an cidado.
AKCidado de ?L Adi<o con acritd .cc&et.
ABO&" *o no ten,o miedo de $tede$C
ANi *o tam(oco.
Inter-ino Co'on" a(aci,) a' ,ardia rra' * 'o &i=o a'e<ar$e.
Drante a',no$ minto$ (ermanecieron todo$ en $i'encio.
De$($ $e &a+') de 'a$ da'ia$ de' ca(it4n" ?ien no de<) ?e nadie $e 5era $in &a+r$e'a$ mo$trado na
(or na.
#o-ard * .cc&et -o'-!an a $ ca$a cando -ieron" a cien (a$o$ de'ante de e''o$" a .'ac?e-ent" * a'
'ado de ' a Y(&*rin ?e 'e-anta+a e' +ra=o a modo de e$cdo (ara (rote,er$e de 'a$ +o5etada$.
Lo ?e aca+a+an de o!r eE(re$a+a" con otra$ (a'a+ra$" 'a$ idea$ de' $e@or conde2 (ero e' e<em('o de $$
a'mno$ (ro+ar!a c)mo 'a 'i+ertad e$ me<or ?e 'a coacci)n. >n (oco de di$ci('ina" $in em+ar,o" e$
nece$aria.
.cc&et co',) en e' m$eo n (i=arr)n (ara 'a$ demo$tracione$2 ''e-ar!an n diario en e' ca' 'a$ accione$
de' ni@o $e anotar!an a 'a noc&e * $er!an 'e!da$ a' d!a $i,iente. Todo $e &ar!a a' to?e de cam(ana. Como
D(ont de Nemor$" em('ear!an en (rimer trmino 'a atoridad (aterna'" de$($ 'a atoridad mi'itar. Se
(ro&i+i) e' tteo.
#o-ard trat) de en$e@ar'e aritmtica a 7ictorina. A -ece$ ' $e e?i-oca+a * 'o$ do$ re!an2 de$($ e''a 'o
+e$a+a en e' ce''o" donde no ten!a +ar+a * 'e (ed!a ?e 'a de<ara $a'ir2 ' 'a de<a+a.
A 'a &ora de 'a$ 'eccione$" (or m4$ ?e .cc&et tira+a de 'a cam(ana * ,rita+a (or 'a -entana $$ )rdene$
mi'itare$" e' mc&ac&o no acd!a. Siem(re ''e-a+a 'a$ media$ ca!da$ &a$ta 'o$ to+i''o$2 $e met!a 'o$ dedo$ en
'a nari= an cando e$ta+a en 'a me$a * no reten!a $$ ,a$e$. #ro$$ai$" en e$to$ ca$o$" (ro&i+e 'a$
re(rimenda$" D(e$ $e &an de atender 'o$ re?erimiento$ de n in$tinto con$er-adorD.
7ictorina * ' em('ea+an n 'en,a<e e$(anto$o. Dec!an mi tam6en en ',ar de D*o tam+inD" 6i6er en
',ar de D+e+erD" eia (or De''aD" aua (or Da,aD. .ero como 'o$ ni@o$ no (eden entender 'a ,ram4tica $ino
?e 'a a(renden a' o!r &a+'ar correctamente" 'o$ do$ &om+re$ cid4+an$e a' &a+'ar &a$ta e' (nto de $entir$e
inc)modo$.
S$ o(inione$ en 'o ?e ata@e a ,eo,ra5!a eran di5erente$. #o-ard (en$a+a ?e era m4$ '),ico comen=ar
(or 'a comna * .cc&et (or 'a tota'idad de' mndo.
Con na re,adera * arena ?i$o demo$trar 'o ?e eran n r!o" na i$'a" n ,o'5o * &a$ta $acri5ic) tre$
arriate$ (ara 'o$ tre$ continente$" (ero 'o$ (nto$ cardina'e$ no entra+an en 'a ca+e=a de 7!ctor.
>na noc&e de enero .cc&et 'o ''e-) a cam(o a+ierto. Drante 'a caminata 'e &a+'a+a de a$tronom!a" 'o$
na-e,ante$ 'a ti'i=an en $$ -ia<e$" Cri$t)+a' Co')n" $in e''a" no &+iera &ec&o $ de$c+rimiento. De+emo$
e$tar'e$ a,radecido$ a Co(rnico" 3a'i'eo" NePton.
Ca!a na 5erte &e'ada * en e' a=' ne,ro de' cie'o re'c!an na in5inidad de 'ce$.
.cc&et 'e-ant) 'o$ o<o$. KC)moL No e$ta+a 'a O$a Ma*or. La G'tima -e= ?e 'a &a+!a -i$to e$ta+a de'
otro 'ado. .or 5in 'a encontr) * 'e,o mo$tr) 'a e$tre''a (o'ar" $iem(re a' Norte * (or 'a ca' no $e orienta.
A' d!a $i,iente ($o n $i'')n en medio de' $a')n * comen=) a +ai'ar a'rededor de '.
147
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AIma,ina ?e e$te $i'')n e$ e' $o' * ?e *o $o* 'a tierra. E$ta $e me-e a$!. 7!ctor 'o contem('a+a ''eno de
a$om+ro. De$($ tom) na naran<a * 'a atra-e$) con na -ari''a (ara marcar 'o$ (o'o$ * 'e &i=o n tra=o
circ'ar con car+)n (ara $e@a'ar e' ecador. De$($ de 'o ca' (a$e) a 'a naran<a a'rededor de na -e'a
&aciendo notar ?e todo$ 'o$ (nto$ de 'a $(er5icie no eran i'minado$ $im't4neamente" 'o ca' (rodce 'a
di5erencia de c'ima$" * (ara 'a$ di5erente$ e$tacione$ inc'in) 'a naran<a" (e$ 'a tierra no $e mantiene derec&a"
'o ca' (rodce 'o$ e?inoccio$ * 'o$ $o'$ticio$.
7!ctor no &a+!a com(rendido nada. E' cre!a ?e 'a tierra ,ira+a a'rededor de na 'ar,a a,<a * ?e e'
ecador era n ani''o ?e ce@!a $ circn5erencia.
7a'indo$e de n at'a$ .cc&et 'e de$cri+i) Ero(a" (ero de$'m+rado (or tanta$ '!nea$ * co'ore$ no
(od!a recordar 'o$ nom+re$. Lo$ r!o$ * 'a$ monta@a$ no concorda+an con 'o$ reino$" e' orden (o'!tico
enreda+a e' orden 5!$ico.
.diera $er ?e todo a?e''o $e ac'arara cando $e e$tdiara &i$toria.
%+iera $ido m4$ (r4ctico comen=ar (or e' (e+'o" de$($ continar (or e' di$trito" e' de(artamento * 'a
(ro-incia. .ero dado ?e C&a-i,no''e$ carec!a de ana'e$" &a+!a ?e atener$e a 'a %i$toria >ni-er$a'.
E$t4 tan recar,ada de tema$ ?e $)'o $e de+en tomar en centa $$ +e''e=a$. En 'a ,rie,a tenemo$ e'
DCom+atiremo$ a 'a $om+raD" e' en-idio$o ?e de$terr) a Ar!$tide$ * 'a con5ian=a de A'e<andro en $ mdico2
en 'a romana" 'a$ oca$ de' Ca(ito'io" e' tr!(ode de Sce-o'a" e' tone' de Re,'$. E' 'ec&o de ro$a$ de
3atimo=in e$ m* im(ortante (ara Amrica. En canto a 6rancia" tenemo$ e' -a$o de Soi$$on$" e' ro+'e de
San Li$" 'a merte de Jana de Arco" 'a ,a''ina en 'a o''a de' #eam$" &a* de $o+ra (ara e'e,ir. Sin contar e'
DBA m!" 'o$ de A-er,neCD * e' na5ra,io de' /engeur.
7!ctor con5nd!a 'o$ nom+re$" 'o$ $i,'o$ * 'o$ (a!$e$.
.cc&et" $in em+ar,o" no i+a a meter'o en con$ideracione$ $ti'e$ * 'a ma$a de 'o$ &ec&o$ e$ n
-erdadero 'a+erinto.
Se dedic) entonce$ a 'a nomenc'atra de 'o$ re*e$ de 6rancia" (ero 7!ctor 'o$ o'-ida+a (e$ no conoc!a 'a$
5ec&a$. H $i 'a mnemotecnia de Dmoc&e' no 'e$ &a+!a $er-ido a e''o$ Bc)mo (od!a $er'e Gti' a 'C
Conc'$i)n/ 'a &i$toria $)'o (ede a(render$e 'e*endo mc&o. E$o &ar!an.
E' di+<o e$ Gti' en na cantidad de circn$tancia$. A&ora +ien/ .cc&et t-o 'a o$ad!a de en$e@ar'o '
mi$mo" con mode'o$ de' natra' * encarando en (rimer ',ar e' (ai$a<e. >n 'i+rero de #a*eE 'e$ en-i)
(a(e'" ,oma" do$ car(eta$" '4(ice$ * 5i<ador (ara $$ o+ra$ 'a$ ?e" enmarcada$ * +a<o -idrio" adornar!an e'
m$eo.
Se 'e-anta+an a' a'+a" ec&a+an a andar con n (eda=o de (an en e' +o'$i''o * mc&o tiem(o $e 'e$ i+a
+$cando n +en ',ar. .cc&et ?er!a re(rodcir a' mi$mo tiem(o e' terreno ?e (i$a+a" e' m4$ remoto
&ori=onte * 'a$ n+e$. .ero 'o 'e<ano domina+a $iem(re 'o$ (rimero$ ('ano$2 e' r!o roda+a de$de e' cie'o" e'
(a$tor camina+a (or $o+re e' re+a@o" n (erro dormido (arec!a correr. E'" (or $ (arte" de$i$ti).
Record) &a+er 'e!do e$ta de5inici)n/ DE' di+<o $e com(one de tre$ co$a$/ 'a '!nea" e' ,rano * e' ,raneado
5ino" adem4$ de' to?e2 (ero e' to?e $)'o e' mae$tro (ede dar'oD. H recti5ica+a 'a$ '!nea$" co'a+ora+a en e'
,rano" -i,i'a+a e' ,raneado 5ino * e$(era+a 'a oca$i)n de dar e' to?e" (ero $te no ''e,a+a nnca (or 'o
incom(ren$i+'e ?e era e' (ai$a<e de' a'mno.
S &ermana" (ere=o$a como '" +o$te=a+a 5rente a 'a ta+'a de .it4,ora$. La $e@orita Reine 'e en$e@a+a a
co$er * cando &i'-ana+a 'a ro(a +'anca 'e-anta+a 'o$ dedo$ con tanta ,racia ?e #o-ard no $e atre-!a a
atormentar'a con $ 'ecci)n de aritmtica. >no de e$o$ d!a$ -o'-er!an a e''a.
No ca+e dda de ?e 'a aritmtica * 'a co$tra $on nece$aria$ en n &o,ar. .ero e$ cre'" o+<et) .cc&et"
edcar a 'a$ ni@a$ teniendo como mira eEc'$i-a e' marido ?e tendr4n. Toda$ no e$t4n de$tinada$ a'
&imeneo * $i $e ?iere ?e con e' tiem(o no ten,an ?e de(ender de 'o$ &om+re$" &a+r4 ?e en$e@ar'e$
mc&a$ co$a$.
148
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Se (ede inc'car 'a$ ciencia$ -a'indo$e de 'o$ moti-o$ m4$ corriente$. Se (od!a decir" (or e<em('o" ?
era e' -ino" * na -e= dada 'a eE('icaci)n" 7!ctor * 7ictorina de+er!an re(etir'a. Lo mi$mo $e &i=o con 'a$
e$(ecia$" 'o$ me+'e$" 'a i'minaci)n2 (ero 'a '=" (ara e''o$" era 'a '4m(ara" * $ta no ten!a nada en comGn
con 'a c&i$(a de n ,i<arro" 'a ''ama de na -e'a o 'a c'aridad de 'a 'na.
>n d!a 7ictorina (re,nt) (or ? ard!a 'a madera. S$ mae$tro$ $e miraron con5ndido$. La teor!a de 'a
com+$ti)n 'o$ re+a$a+a.
Otra -e=" #o-ard" de$de 'a $o(a &a$ta e' ?e$o &a+') de 'o$ e'emento$ ntricio$ * de<) +o?ia+ierto$ a 'o$
c&ico$ con 'a 5i+rina" 'a ca$e!na" 'a ,ra$a * e' ,'ten.
En $e,ida .cc&et ?i$o eE('icar'e$ c)mo $e rene-a 'a $an,re * $e enred) con 'a circ'aci)n.
E' di'ema no e$ 54ci'. Si $e toman 'o$ &ec&o$ como (nto de (artida" 'o m4$ $im('e re?iere ra=one$
dema$iado com('icada$ * $i $e comien=a (or 'o$ (rinci(io$" $e em(ie=a (or 'o A+$o'to" 'a 6e.
KC)mo re$o'-er'oL KCom+inar 'a$ do$ en$e@an=a$" 'a raciona' * 'a em(!ricaL .ero Kn do+'e medio ?e
tiende a n 5in Gnico no e$ 'o contrario de' mtodoL BA&" ? $e 'e i+a a &acerC
.ara iniciar'o$ en 'a &i$toria natra' intentaron a',no$ (a$eo$ cient!5ico$.
A7e$ Adec!an mo$trando n a$no" n ca+a''o" n +e*A 'o$ anima'e$ de catro (ata$ $on cadrG(edo$. Lo$
(4<aro$ tienen ('ma$" 'o$ re(ti'e$ e$cama$ * 'a$ mari(o$a$ (ertenecen a 'a c'a$e de 'o$ in$ecto$.
Ten!an na red (ara ca=ar'a$ * .cc&et" tomando a' anima'ito con de'icade=a" 'e$ &ac!a o+$er-ar 'a$
catro a'a$" 'a$ $ei$ (ata$" 'a$ do$ antena$ * 'a trom(a )$ea ?e a$(ira e' nctar de 'a$ 5'ore$.
Reco,!a &ier+a$ medic!na'e$ en 'o$ +orde$ de 'a$ =an<a$ * dec!a $$ nom+re$ o 'o$ in-enta+a" (ara
con$er-ar e' (re$ti,io. .or otra (arte" 'a nomenc'atra e$ 'o meno$ im(ortante de 'a +ot4nica.
E$cri+i) e$te aEioma en e' (i=arr)n/ DToda ('anta tiene &o<a$" n c4'i= * na coro'a ?e encierra n o-ario
o (ericar(io ?e contiene 'a $emi''aD.
De$($ orden) a $$ a'mno$ ?e &er+ori=aran a 'a -entra en e' cam(o.
7!ctor tra<o +otone$ de oro" e$(ecie de ranGnc'o$ c*a 5'or e$ amari''a. 7ictorina n mano<o de
,ram!nea$. Se +$c) en -ano n (ericar(io.
#o-ard" ?e de$con5ia+a de $ $a+er" re-o'-i) toda 'a +i+'ioteca * de$c+ri) en )l temido por las damas
e' di+<o de na ro$a2 e' o-ario no e$ta+a +icado en 'a coro'a $ino de+a<o de 'o$ (ta'o$.
AE$ na eEce(ci)n Adi<o .cc&et.
Encontraron na r+i4cea ?e no tiene c4'i=. .or 'o tanto" e' (rinci(io (o$t'ado (or .cc&et era 5a'$o.
En $ <ard!n &a+!a t+ero$a$ toda$ $in c4'i=.
AB>n de$cidoC La ma*or!a de 'a$ 'i'i4cea$ no 'o tienen.
.ero (or a=ar -ieron na c&erarda Ide$cri(ci)n de 'a ('antaJ y ten!a c4'i=.
B#eno" -amo$C Si ni $i?iera 'a$ eEce(cione$ $on -erdadera$ Ken ?in con5iarL
>n d!a" en no de $$ (a$eo$" o*eron ,rito$ de (a-o$ rea'e$" ec&aron na mirada (or $o+re e' mro * en n
(rimer momento no reconocieron $ ,ran<a. E' ,ranero ten!a n tec&o de (i=arra" 'a$ -a''a$ eran ne-a$" 'o$
camino$ e$ta+an em(edrado$. A(areci) don 3o*. ABNo e$ (o$i+'eC KSon $tede$L
BC4nta$ co$a$ &a+!an $cedido en e$o$ tre$ a@o$" 'a merte de $ m<er" entre otra$C En canto a '" e$ta+a
$iem(re como n ro+'e. A.ero... B(a$en n mintoC
E$ta+an a (rinci(io$ de a+ri' * 'o$ man=ano$ en 5'or a'inea+an $$ (enac&o$ +'anco$ * ro$a$ en 'a$ tre$
ca$c&a$2 en e' cie'o" co'or de $at!n +'anco" no &a+!a na n+e2 mante'e$" $4+ana$ * $er-i''eta$ (end!an
-ertica'mente" 5i<ada$ con +roc&e$ de madera en cerda$ ten$a$. Don 3o* 'a$ 'e-anta+a (ara (a$ar cando
de (ronto $e encontraron con 'a $e@ora #ordin" con 'a ca+e=a de$c+ierta * en cami$a2 Marianne 'e a'can=a+a
(a?ete$ de ro(a +'anca a +ra=o$ ''eno$.
149
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
AB7e$tra $er-idora" $e@ore$C BE$t4n en $ ca$aC Ho -o* a $entarme Be$to* mo'idaC E' ,ran<ero (ro($o a
todo$ +e+er n -a$o. ABNo (or e' momentoC Adi<o e''aA. Ten,o dema$iado ca'or.
.cc&et ace(t) * 5e &acia 'a +ode,a con don 3o*" Marianne * 7!ctor.
#o-ard $e $ent) en e' $e'o" a' 'ado de 'a $e@ora #ordin. E' reci+!a $ renta con (nta'idad" no ten!a de
? ?e<ar$e" *a no $ent!a re$entimiento.
La inten$a '= i'mina+a $ (er5i'" no de $$ +ando$ 'e ca!a &a$ta m* a+a<o * 'o$ ri=o$ de $ nca $e
(e,a+an a $ (ie' am+arina" &Gmeda de $dor. Cada -e= ?e re$(ira+a $$ (ec&o$ $e a'=a+an. E' (er5me de
'a &ier+a $e me=c'a+a con e' +en o'or de $ carne 5irme * #o-ard $inti) renacer n ardor ?e 'o co'm) de
a'e,r!a. Entonce$ 'e &i=o cm('imiento$ (or $ (ro(iedad.
A e''a 'e encant) a?e''o * &a+') de $$ (ro*ecto$. .ara a,randar 'o$ corra'e$ derri+ar!a 'a$ -a''a$.
7ictorina" en e$e momento" tre(a+a 'a 'oma * reco,!a (r!m'a$" <acinto$ * -io'eta$" $in temor (or n -ie<o
ca+a''o ?e (ac!a m4$ a+a<o.
AKNo e$ cierto ?e e$ $im(4ticaL Adi<o #o-ard. ABS!C BE$ $im(4tica" na mc&ac&itaC AH 'a -ida eE&a')
n $$(iro ?e (arec!a eE(re$ar e' 'ar,o (e$ar de toda na -ida.
A>$ted &+iera (odido tener na. E''a +a<) 'a ca+e=a. ADe(endi) $)'o de $ted. AKC)moL
E' 'a mir) de ta' manera ?e e''a enro<eci)" como +a<o 'a $en$aci)n de na caricia +rta'" (ero en $e,ida"
a+anic4ndo$e con $ (a@e'o re$(ondi)/ A>$ted (erdi) e' coc&e" ?erido. ANo com(rendo. AH $in 'e-antar$e"
' $e acerca+a. E''a 'o mir) de arri+a a a+a<o (or mc&o tiem(o2 de$($" $onriente * con 'a$ ((i'a$
&Gmeda$ di<o/ AB>$ted t-o 'a c'(aC
La$ $4+ana$" a'rededor" 'o$ encerra+an como 'a$ cortina$ de n 'ec&o.
E' $e inc'in) a(o*ado en e' codo" ro=4ndo'e 'a$ rodi''a$ con e' ro$tro. AK.or ?" e&L K.or ?L
H como e''a ca''a+a * ' $e encontra+a en n e$tado en ?e 'o$ <ramento$ no ce$tan nada" trat) de
<$ti5icar$e" $e recrimin) 'ocra" or,''o.
AB.erd)nC BSer4 como ante$C... KFiereL
Le &a+!a tomado 'a mano" ?e e''a 'e a+andona+a.
>n +r$co $o('o de -iento 'e-ant) 'a$ $4+ana$ * -ieron do$ (a-o$ rea'e$" n mac&o * na &em+ra. La
&em+ra $e manten!a inm)-i'" con 'a$ (ata$ 5'eEionada$ * 'a co'a a' aire. E' mac&o $e (a$ea+a a'rededor de
e''a" de$('e,a+a $ co'a en a+anico" $e (a-onea+a" c'o?ea+a" &a$ta ?e 'e $a't) encima" de<ando caer $
('ma<e ?e 'a c+ri) como n manto. H 'o$ do$ ,rande$ (4<aro$ tem+'aron" a,itado$ (or n mi$mo
e$tremecimiento.
#o-ard 'o $inti) en 'a (a'ma de 'a $e@ora #ordin. E''a $e de$(rendi) r4(idamente. De'ante de e''o$"
+o?ia+ierto * como (etri5icado e$ta+a e' <o-en 7!ctor mir4ndo'o$. >n (oco m4$ 'e<o$" 7ictorina" ec&ada de
e$(a'da$ +a<o e' $o'" o'!a toda$ 'a$ 5'ore$ ?e &a+!a reco,ido.
E' -ie<o ca+a''o" a$$tado (or 'o$ (a-o$ rea'e$" rom(i) de na co= na de 'a$ cerda$" $e enred) 'a$ (ata$
en e''a" * ,a'o(ando (or 'o$ tre$ (atio$ arra$tr) 'a ro(a tra$ '.
Marianne acdi) a 'o$ ,rito$ de 5ria de 'a $e@ora #ordin. Don 3o* in$'ta+a a $ ca+a''o.
A BMancarr)n de (or?er!aC B#rroC Ladr)n.
H 'e da+a (nta(i$ en 'a (an=a * 'e ,o'(ea+a 'a$ ore<a$ con e' man,o de' '4ti,o.
A #o-ard 'o indi,n) -er ,o'(ear a n anima'.
E' cam(e$ino re$(ondi)/
ABTen,o derec&oC BMe (erteneceC
No era na ra=)n. H .cc&et" ?e a(areci) en e$e momento" a,re,) ?e 'o$ anima'e$ tam+in tienen $$
derec&o$" (e$ tienen n a'ma" como no$otro$" $i e$ ?e 'a ne$tra eEi$te.
150
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
ABE$ $ted n im(!oC AeEc'am) 'a $e@ora #ordin.
Tre$ co$a$ 'a eEa$(era+an" e' 'a-ado ?e de+!a &acer$e otra -e=" e' 'tra<e a $$ creencia$ * e' temor de
&a+er $ido entre-i$ta &ac!a n momento en na (o$tra $o$(ec&o$a.
ABLa cre!a m4$ 5erteC Adi<o #o-ard.
E''a re$(ondi) ma,i$tra'mente/
ABNo me ,$tan 'o$ 'icencio$o$C
H 3o* 'e$ ec&) en cara e' &a+er arrinado a $ ca+a''o" ?e $an,ra+a (or 'o$ o''are$. Ma$c'') en -o=
+a<a/
ABMa'dito$ (4<aro$ de ma' a,OeroC BI+a a ca(ar'o cando ''e,aronC
Lo$ do$ &om+re$ $e retiraron enco,indo$e de &om+ro$. 7!ctor 'e$ (re,nt) (or ? $e &a+!an eno<ado
con 3o*.
AA+$a de $ 5er=a * e$o e$t4 ma'.
AK.or ? e$t4 ma'L
KLo$ c&ico$ no ten!an nin,na idea de 'o ?e era <$toL Ta' -e= no.
H a 'a noc&e" .cc&et" con #o-ard a $ derec&a" con a',na$ nota$ en 'a mano * con $$ a'mno$
en5rente" comen=) n cr$o de mora'.
E$ta ciencia no$ en$e@a a ,o+ernar ne$tro$ acto$. E$to$ tienen do$ moti-o$" e' ('acer * e' inter$2 * n
tercero m4$ im(erio$o aGn" e' de+er.
Lo$ de+ere$ $e di-iden en do$ c'a$e$. ?rimo, 'o$ de+ere$ (ara con no$otro$ mi$mo$" 'o$ ca'e$ con$i$ten
en cidar ne$tro cer(o * (rote,erno$ de todo da@o. E$o 'o entend!an (er5ectamente. Se!ondo, 'o$ de+ere$
(ara con 'o$ dem4$" e$ decir" $er $iem(re 'ea'" +eno * &a$ta 5raterna'" (e$ e' ,nero &mano e$ todo na
,ran 5ami'ia. Con 5recencia no$ a,rada na co$a ?e (er<dica a ne$tro$ $eme<ante$2 e' inter$ di5iere de'
#ien" (e$ e' #ien e$ de (or $! irredcti+'e. Lo$ ni@o$ no com(rend!an. De<) (ara 'a (r)Eima -e= 'a $anci)n
de 'o$ de+ere$.
A todo e$to" $e,Gn #o-ard" no &a+!a de5inido e' #ien.
AKC)mo ?iere$ de5inir'oL Se 'o $iente.
Si a$! 5era 'a$ 'eccione$ de mora' $er-ir!an $)'o (ara 'a ,ente con $entido mora'2 * e' cr$o de .cc&et $e
interrm(i).
%icieron ?e $$ a'mno$ 'e*eran &i$torieta$ ?e in$(iraran e' amor (or 'a -irtd. A 7!ctor 'o a+rrieron.
.ara e$tim'ar $ ima,inaci)n" .cc&et co',) en 'a$ (arede$ de $ (ie=a '4mina$ en 'a$ ?e $e de$cri+!a 'a
-ida de' %om+re #eno * 'a de' %om+re Ma'o. E' (rimero" Ado'5o" +e$a+a a $ madre" e$tdia+a a'em4n"
a*da+a a n cie,o * era admitido en 'a E$ce'a .o'itcnica. E' ma'o" E,enio" comen=a+a (or de$o+edecer
a $ (adre" ten!a na ri@a en n ca5" 'e (e,a+a a $ e$(o$a" $e ca!a de +orrac&o" rom(!a n armario * n
G'timo cadro 'o re(re$enta+a en e' (re$idio" donde n $e@or a' ca' acom(a@a+a n mc&ac&o dec!a
$e@a'4ndo'o/ D7e$" &i<o m!o" 'o$ (e'i,ro$ de 'a ma'a condctaD.
.ero (ara 'o$ ni@o$ e' (or-enir no eEi$te. En -ano $e 'e$ (redica+a" &a$ta $atrar'o$" e$ta m4Eima/ e'
tra+a<o e$ &onora+'e * 'o$ rico$" a -ece$" $on de$dic&ado$. E''o$ &a+!an conocido a tra+a<adore$ a 'o$ ca'e$
nadie &onra+a * recorda+an e' ca$ti''o donde 'a -ida (arec!a +ena. Lo$ $('icio$ de' remordimiento 'e$ eran
de$crito$ de manera tan eEa,erada ?e 'e$ (arec!an +roma * de$con5ia+an de todo 'o dem4$.
Se intent) con-encer'o$ &a+indo'e$ de' $entido de' &onor" de 'a o(ini)n (G+'ica * de' $entimiento de
,'oria" $e a'a+) a 'o$ ,rande$ &om+re$" $o+re todo a 'o$ &om+re$ Gti'e$" como #e'=nce" 6ranN'in" Jac?ard.
7!ctor no mani5e$ta+a nin,Gn de$eo de (arecr$e'e$.
151
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
>n d!a ?e &a+!a &ec&o na $ma $in errore$" #o-ard co$i) en $ c&a?eta na cinta ?e $im+o'i=a+a 'a
cr= de &onor. Se (a-one) con e''a2 (ero o'-id) 'a merte de Enri?e I7 * .cc&et 'e ($o n +onete de
+rro. 7!ctor comen=) a re+=nar con tanta 5er=a * drante tanto tiem(o ?e &+o ?e ?itar'e $$ ore<a$ de
cart)n.
S &ermana" como '" $e $ent!a &a'a,ada (or 'o$ e'o,io$ * era indi5erente a 'o$ re(roc&e$.
Con e' (ro()$ito de &acer'o$ m4$ $en$i+'e$ 'e$ dieron n ,ato ne,ro (ara ?e cidaran * 'e$ dieron do$ o
tre$ $e'do$ (ara ?e dieran 'imo$na. La im(o$ici)n 'e$ (areci) anti(4tica2 e' dinero ?e 'e$ da+an era de
e''o$.
A-inindo$e a n de$eo de 'o$ (eda,o,o$ ''ama+an a #o-ard Dt!oD * a .cc&et Dami,oD" (ero 'o$
ttea+an * 'a mitad de 'a$ 'eccione$" ,enera'mente" $e i+a en di$c$ione$.
7ictorina a+$a+a de Marce'. Se $+!a a $$ e$(a'da$" 'e tira+a de 'o$ ca+e''o$" (ara +r'ar$e de $ 'a+io
'e(orino &a+'a+a con 'a nari= como ' * e' (o+re &om+re no $e atre-!a a ?e<ar$e (e$ ?er!a mc&o a 'a
c&ica. >na noc&e $ -o= ronca re$on) eEtraordinariamente 5erte. #o-ard * .cc&et 5eron a 'a cocina.
Lo$ do$ a'mno$ mira+an e' 5o,)n * Marce'" <ntando 'a$ mano$" c'ama+a/
ABS4?en'oC BE$ dema$iado" e$ dema$iadoC
La ta(a de 'a cacero'a $a't) como n o+G$ ?e e$ta''a. >na ma$a ,ri$4cea $a't) &a$ta e' cie'orra$o" de$($
comen=) a ,irar en redondo 5renticamente" 'an=ando ,rito$ a+omina+'e$.
Reconocieron a' ,ato" 5'aco" $in (e'o" con 'a co'a como n cord)n. Lo$ o<o$ $e 'e $a'!an de 'a$ )r+ita$"
'ec&o$o$" como -aciado$ * $in em+ar,o mira+an.
E' &orri+'e anima' no de<a+a de dar a'arido$2 $e (reci(it) &acia 'a c&imenea" de$a(areci)" 'e,o ca*) en
medio de 'a$ ceni=a$" inerte.
Era 7!ctor ?ien &a+!a cometido e$a atrocidad * 'o$ do$ &om+re$ retrocedieron (4'ido$ de e$t(e5acci)n *
de &orror. A 'o$ re(roc&e$ ?e $e 'e &icieron re$(ondi) como e' ,ardia rra' (or 'o de $ &i<o * como e'
,ran<ero (or 'o de $ ca+a''o.
A BH +eno" $i e$ m!oC
Sin miramiento$" con in,enidad" con 'a ('acide= de n in$tinto $aciado.
E' a,a &ir-iente de 'a cacero'a $e &a+!a derramado en e' $e'o * 'a$ +a'do$a$ e$ta+an $em+rada$ de
cacero'a$" tena=a$ (ara e' 5e,o" cande'a+ro$. A Marce' 'e ''e-) a',Gn tiem(o 'im(iar 'a cocina * $$ amo$
enterraron a' (o+re ,ato en e' <ard!n" en 'a (a,oda.
En $e,ida #o-ard * .cc&et &a+'aron 'ar,amente de 7!ctor. La $an,re (aterna $e mani5e$ta+a. KF
&acerL De-o'-er'o a' $e@or de 6a-er,e$ o con5iar'o a otro$ $er!a na con5e$i)n de im(otencia. .diera $er
?e $e enmendara n (oco. BDa+a 'o mi$moC La e$(eran=a era ddo$a * 'a ternra *a no eEi$t!a. F
('acentero e$ tener a' 'ado de no n ado'e$cente intere$ado (or ne$tra$ idea$" a' ca' $e -e (ro,re$ar * ?e
con e' tiem(o $e con-ierte en n &ermano. .ero a 7!ctor 'e 5a'ta+a inte'i,encia * m4$ an" cora=)n. H
.cc&et $$(ir)" con 'a rodi''a entre $$ mano$ nida$.
ALa &ermana no e$ me<or Adi<o #o-ard.
Ima,ina+a na c&ica de no$ ?ince a@o$" de a'ma de'icada" de &mor <o-ia'" ?e adornara 'a ca$a con 'a
e'e,ancia de $ <-entd * como $i &+ie$e $ido $ (adre * e''a &+ie$e merto" e' +en &om+re ''or).
De$($" tratando de di$c'(ar a 7!ctor" a'e,) 'a o(ini)n de Ro$$ea/ e' ni@o no tiene re$(on$a+i'idad" no
(ede $er mora' ni inmora'.
.ero a?e''o$" $e,Gn .cc&et" e$ta+an en edad de di$cernir * e$tdiaron 'o$ medio$ de corre,ir'o$.
.ara ?e n ca$ti,o $ea +eno" di<o #ent&am" de+e $er (ro(orcionado a 'a 5a'ta" $ con$ecencia natra'.
KE' ni@o &a roto n -idrioL No $e 'o reem('a=ar4. Fe $5ra e' 5r!o. Si $in tener a(etito (ide re(etir n ('ato"
152
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
$!r-a$e'o2 na indi,e$ti)n &ar4 ?e $e arre(ienta (ronto. KE$ (ere=o$oL Fe no &a,a nada. E' &a$t!o mi$mo 'o
&ar4 reaccionar.
.ero 7!ctor no $5rir!a de 5r!o" $ tem(eramento 'e (ermit!a re$i$tir eEce$o$ * 'a &o',an=a 'e ,$tar!a.
Ado(taron e' $i$tema in-er$o" e' ca$ti,o medicina'. Le a('icaron correcti-o$" (ero $e mo$tr) m4$ (ere=o$o.
Lo (ri-aron de d'ce$" (ero $ ,'otoner!a ament).
Ta' -e= $e con$i,iera a',o con 'a iron!a. En na oca$i)n cando &a+!a ido a comer con 'a$ mano$ $cia$"
#o-ard $e +r') de e'" 'o ''am) +en mocito" (etimetre" 'ec&,ino. 7!ctor e$cc&a+a con 'a ca+e=a ,ac&a"
(a'ideci) de re(ente * arro<) $ ('ato a 'a ca+e=a de #o-ard2 de$($" 5rio$o (or &a+er 5a''ado" $e (reci(it)
$o+re '. No eran dema$iado$ tre$ &om+re$ (ara contener'o. Se re-o'ca+a en e' $e'o" trata+a de morder.
.cc&et 'o re,) de 'e<o$ con na <arra * en $e,ida $e ca'm)" (ero ?ed) ronco (or tre$ d!a$. E' mtodo no
era +eno.
Ado(taron otro. A' menor $!ntoma de c)'era 'o trata+an como n en5ermo * 'o aco$ta+an en $ 'ec&o. A''!
7!ctor $e $ent!a +ien * canta+a.
>n d!a encontr) en 'a +i+'ioteca n -ie<o coco * &a+!a comen=ado a (artir'o cando a(areci) .cc&et.
ABMi cocoC
BEra n recerdo de Dmoc&e'C Lo &a+!a ''e-ado de .ar!$ a C&a-i,no''e$" 'e-ant) 'o$ +ra=o$ indi,nado.
7!ctor $e ec&) a re!r. E' Dami,oD no a,ant) m4$ * con n am('o$o torta=o 'o mand) rodando &a$ta e' 5ondo
de 'a (ie=a. De$($" tem+'ando de emoci)n" 5e a ?e<ar$e a #o-ard.
#o-ard 'e &i=o re(roc&e$.
ABTG * t coco2 ? tonto ere$C Lo$ ,o'(e$ em+rtecen" e' terror eEa$(era. BTe de,rada$ tG mi$moC
.cc&et o+<et) ?e 'o$ ca$ti,o$ cor(ora'e$ $on a -ece$ indi$(en$a+'e$. .e$ta'o==i 'o$ em('ea+a2 * e'
c'e+re M'anc&t&on con5ie$a ?e $in e''o$ no &+ie$e a(rendido nada.
.ero &a &a+ido ni@o$ a 'o$ ca'e$ ca$ti,o$ cre'e$ &an ''e-ado a' $icidio2 $e &an dado ca$o$.
7!ctor $e &a+!a atrinc&erado en $ (ie=a. #o-ard (ar'ament) de$de atr4$ de 'a (erta * (ara &acer ?e
a+riera 'e (rometi) na tarta de cire'a$. De$de entonce$ e' mc&ac&o em(eor).
Feda+a n mtodo" (reconi=ado (or D(an'o(/ D'a mirada $e-eraD. Trataron de im(rimir'e a $$ ro$tro$
n a$(ecto terri+'e (ero no con$i,ieron nada.
ALo Gnico ?e no$ ?eda (or (ro+ar e$ 'a re'i,i)n Adi<o #o-ard.
.cc&et ($o e' ,rito en e' cie'o. La &a+!an de$terrado de $ (ro,rama.
.ero e' ra=onamiento no $ati$5ace toda$ 'a$ nece$idade$. E' cora=)n * 'a ima,inaci)n ?ieren otra co$a. Lo
$o+renatra'" (ara mc&a$ a'ma$" e$ indi$(en$a+'e" * re$o'-ieron en-iar a 'o$ ni@o$ a' cateci$mo.
Reine $e o5reci) (ara ''e-ar'o$. 7o'-i) a -i$itar 'a ca$a * $e &ac!a ?erer (or $$ $a-e$ moda'e$.
7ictoriana cam+i) de re(ente" $e mo$tr) re$er-ada" me'o$a" $e arrodi''a+a ante 'a 7ir,en" admira+a e'
$acri5icio de A+ra&am" $e +r'a+a con de$dn de $)'o o!r 'a (a'a+ra (rote$tante.
Di<o ?e 'e &a+!an (re$crito e' a*no. Se in5ormaron * no era cierto. E' d!a de Cor($ 'a$ -io'eta$ de n
cantero de$a(arecieron * 5eron a decorar 'a ima,en2 e''a ne,) de$caradamente &a+er'a$ cortado. En otra
oca$i)n tom) -einte $e'do$ a #o-ard * 'o$ de<) en e' ('ato de' $acri$t4n. De e''o ded<eron ?e mora' *
re'i,i)n $on co$a$ di5erente$2 cando a?e''a tiene a $ta como Gnica +a$e" $ im(ortancia e$ $ecndaria.
>na noc&e" cando e$ta+an cenando" entr) e' $e@or Mare$cot. 7!ctor e$ca() inmediatamente.
E' notario $e ne,) a $entar$e * cont) 'o ?e 'o ''e-a+a. E' <o-en Toac&e &a+!a ,o'(eado" ca$i &a$ta
matar'o" a $ &i<o.
153
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Como $e conoc!an 'o$ or!,ene$ de 7!ctor * adem4$ ' era de$a,rada+'e" 'o$ otro$ c&ico$ 'o ''ama+an
.re$idiario. %ac!a n rato 'e &a+!a (e,ado a' $e@or Arno'd Mare$cot na -io'enta (a'i=a. E' ?erido Arno'd
''e-a+a marca$ de 'a re5rie,a en 'a cara.
AS madre e$t4 de$e$(erada" $ tra<e &ec&o <irone$" $ $a'd en (e'i,ro Kadonde -amo$ a ''e,arL
E' notario eEi,i) n ca$ti,o ri,ro$o * ?e 7!ctor no 5e$e m4$ a cateci$mo (ara (re-enir ne-a$
co'i$ione$.
#o-ard * .cc&et" an?e &erido$ (or $ tono arro,ante" 'e (rometieron todo 'o ?e ?er!a" a5'o<aron.
K7!ctor &a+!a $ido im(e'ido (or n $entimiento de &onor o (or -en,an=aL En todo ca$o" no era n co+arde.
.ero $ +rta'idad 'o$ a$$t). La mG$ica $a-i=a 'o$ caractere$. A .cc&et $e 'e ocrri) en$e@ar'e $o'5eo.
A 7!ctor 'e co$t) mc&o 'eer 'a$ nota$ de corrido" no con5ndir 'o$ trmino$ adagio, presto, sforzando. S
mae$tro $e a5an) en en$e@ar'e 'a ,ama" e' acorde (er5ecto" 'a diat)nica" 'a crom4tica * 'a$ do$ c'a$e$ de
inter-a'o$" ''amado$ ma*or * menor.
Le &i=o (arar$e m* derec&o" con e' (oc&o $a'iente" 'a +oca m* a+ierta *" (ara in$trir con e' e<em('o"
cant) con -o= de 5a'$ete. A 7!ctor 'a -o= 'e $a'!a (eno$amente de 'a 'arin,e de tanto ?e 'a contra!a * cando
de$($ de na (a$a de+!a retomar e' com(4$" $iem(re 'o &ac!a en $e,ida o dema$iado tarde.
.cc&et" $in em+ar,o" encar) e' canto a do$ -oce$. Tom) na -arita (ara $er-ir$e de e''a a modo de arco
* mo-!a $ +ra=o ma,i$tra'mente" como $i &+ie$e tenido na or?e$ta de'ante2 (ero oc(ado (or do$ tarea$
a' mi$mo tiem(o" e?i-oca+a e' tiem(o2 $ error &ac!a ?e e' a'mno cometiera otro$ * con 'o$ o<o$ c'a-ado$
en e' (enta,rama" 5rnciendo 'a$ ce<a$" ten$o$ 'o$ mG$c'o$ de $$ ce''o$" contina+an a 'a -entra &a$ta e'
5ina' de 'a (4,ina. .or 5in .cc&et 'e di<o a 7!ctor/
ANo e$t4$ (reci$amente a n (a$o de +ri''ar en 'o$ or5eone$. AH a+andon) 'a en$e@an=a de 'a mG$icaA.
LocNe" (or otra (arte" (ede tener ra=)n/ 'a mG$ica determina com(a@!a$ tan di$o'ta$ ?e m4$ -a'e oc(ar$e
de otra co$a. Sin (retender &acer de ' n e$critor" $er!a con-eniente (ara 7!ctor ?e $(iera" (or 'o meno$"
(er,e@ar na carta. >na idea 'o$ det-o. E' e$ti'o e(i$to'ar no (ede en$e@ar$e" (e$ (ertenece con
eEc'$i-idad a 'a$ m<ere$.
De$($ (en$aron en meter'e en $ memoria a',no$ tro=o$ de 'iteratra" (ero como -aci'a+an acerca de
c4'e$" con$'taron 'a o+ra de 'a $e@ora Cam(an. E$ta recomienda 'a e$cena de E'iacin" 'o$ coro$ de )st$er, *
Jean #a(ti$te Ro$$ea entero.
E$ n (oco -ie<o. En canto a 'a$ no-e'a$" 'a$ (ro&i+e" (e$ $e,Gn dice (intan a' mndo con tono$
dema$iado 5a-ora+'e$.
No o+$tante" (ermite <larisse =arlo;e * )l padre de familia, (or mi$$ O(ie. KFin e$ e$a mi$$ O(ieL
No encontraron $ nom+re en 'a #iograf5a Mi!$aud. Feda+an 'o$ cento$ de &ada$.
A7an a (retender ca$ti''o$ de diamante$ Adi<o .cc&et. La 'iteratra de$arro''a e' e$(!rit (ero eEa'ta 'a$
(a$ione$. 7ictorina 5e eE('$ada de' cateci$mo de+ido a 'a$ $*a$. BLa &a+!an $or(rendido a+ra=ando a' &i<o
de' notarioC BH Reine no +romea+aC S ro$tro e$ta+a $erio +a<o $ ,orro ('i$ado. De$($ de $eme<ante
e$c4nda'o Kcomo retener a na mc&ac&a tan corrom(idaL
#o-ard * .cc&et trataron a' cra de -ie<o idiota. S criada 'o de5endi). E''o$ 'e re$(ondieron * e''a $e
5e re-o'-iendo $$ o<o$ terri+'e$ * ma$c''ando/ ABLo$ conocemo$2 'o$ conocemo$C
7ictorina" e5ecti-amente" 'e &a+!a co+rado cari@o a Arno'd" (e$ 'o encontra+a m* 'indo con $ ce''o
+ordado" $ c&a?eta de tercio(e'o" $$ ca+e''o$ ?e o'!an +ien * 'e ''e-a+a 5'ore$" &a$ta ?e 5e dennciada
(or Y(&*rin.
BF tonter!a e$a a-entraC Lo$ do$ ni@o$ eran de na inocencia (er5ecta.
KEra nece$ario en$e@ar'e$ e' mi$terio de 'a ,eneraci)nL ANo -eo en e''o nin,Gn ma' Adi<o #o-ardA. E'
5i')$o5o #a$edoP 'o eE('ica+a a $$ a'mno$" atenindo$e" no o+$tante" a' em+ara=o * a' nacimiento.
154
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
.cc&et (en$a+a de manera di5erente. 7!ctor comen=a+a a (reoc(ar'o.
So$(ec&a+a ?e &a+!a contra!do na ma'a co$tm+re. KH (or ? noL %om+re$ m* $erio$ 'a con$er-an
drante toda $ -ida * $e dice ?e e' D?e de An,'ema era m* a5ecto a e''a. Interro,) a $ di$c!('o de
ta' manera ?e 'e $,iri) idea$ * (oco tiem(o de$($ *a no c(o nin,na dda.
Entonce$ 'o ''am) crimina' * como remedio ?i$o &acer'e 'eer Ti$$ot. E$a o+ra mae$tra" $e,Gn #o-ard" e$
m4$ (ernicio$a ?e Gti'.
Me<or $er!a in$(irar'e n $entimiento (otico. Aim Martin re5iere ?e na madre" en (arecida$
circn$tancia$" 'e (re$t) La nueva )lo5sa a $ &i<o" D* (ara &acer$e di,no de' amor" e' <o-en $e 'an=) (or e'
camino de 'a 7irtdD.
.ero 7!ctor no era ca(a= de $o@ar con n 4n,e'.
AKH $i en todo ca$o 'o ''e-4$emo$ a na ca$a de $e@ora$L
.cc&et mani5e$t) $ &orror (or 'a$ m<ere$ (G+'ica$. #o-ard 'o con$idera+a idiota * &a$ta ''e,) a
&a+'ar de &acer n -ia<e a' %a-re eE (ro5e$o.
A.ero Kte da$ centaL BNo$ -er!an entrarC
ABEntonce$ c)m(ra'e n a(aratoC
A BE' de 'a orto(edia a 'o me<or cree ?e e$ (ara m!C Adi<o .cc&et.
Lo con-eniente &+iera $ido n ('acer emocionante como 'a ca=a2 &a+r!a ?e ,a$tar en n 5$i' * en n
(erro. .re5irieron 5ati,ar'o con e<ercicio$ * comen=aron a correr (or e' cam(o.
E' c&ico $e 'e$ e$ca(a+a. An?e $e trna+an *a no da+an m4$ * cando ''e,a+a 'a noc&e no 'e$ ?eda+an
5er=a$ ni (ara $o$tener e' diario.
Mientra$ e$(era+an a 7!ctor c&ar'a+an con 'o$ ?e (a$a+an * (or nece$idad de e<ercer 'a (eda,o,!a
trata+an de en$e@ar'e$ &i,iene" de('ora+an e' de$(i'5arro de 'a$ a,a$ * e' derroc&e de a+ono$.
L'e,aron a in$(eccionar a 'a$ nodri=a$ * a indi,nar$e (or e' r,imen de $$ nene$. >na$ 'o$ ''ena+an de
$mo'a" 'o ?e 'o$ &ac!a 'an,idecer de de+i'idad. Otra$ 'o$ ati+orra+an con carne ante$ de 'o$ $ei$ me$e$ *
a$! re-ientan indi,e$tado$. Mc&a$ 'o$ 'im(ian con $ (ro(ia $a'i-a" toda$ 'o$ tratan con +rta'idad.
Cando -e!an en na (erta n +G&o crci5icado entra+an en 'a ,ran<a * dec!an/
AE$t4n e?i-ocado$2 e$o$ anima'e$ -i-en de rata$ * de +ic&o$. En e' e$t)ma,o de na 'ec&=a ''e,aron a
encontrar &a$ta cincenta 'ar-a$ de or,a.
Lo$ ',are@o$ 'o$ conoc!an (or &a+er'o$ -i$to" (rimero como mdico$" de$($ +$cando -ie<o$ me+'e$"
'e,o reco'ectando (iedra$ * 'e$ re$(ond!an/
ABSa',an de a?!" 5ar$ante$C BNo -en,an a darno$ 'eccione$ otra -e=C
S con-icci)n $e tam+a'e). .or?e 'o$ ,orrione$ 'im(ian 'o$ &erto$" (ero $e tra,an 'a$ cere=a$. Lo$ +G&o$
de-oran a 'o$ in$ecto$ (ero tam+in a 'o$ mrci'a,o$" ?e $on Gti'e$2 * 'o$ to(o$" an?e $e comen a 'o$
caraco'e$" re-e'-en 'a tierra. A',o de 'o ca' e$ta+an $e,ro$ era ?e &a* ?e de$trir a toda 'a ca=a" 5ne$ta
(ara 'a a,ric'tra.
>na noc&e" cando (a$a+an (or e' +o$?e de 6a-er,e$" ''e,aron 5rente a 'a ca$a de' ,arda. Sore'" a ori''a$
de' camino" ,e$tic'a+a entre tre$ indi-ido$.
E' (rimero era n ta' Da(&in" n remend)n (e?e@o" 5'aco * de ro$tro $ocarr)n. E' $e,ndo era don
A+ain" n comi$ioni$ta de' (e+'o ?e -e$t!a na -ie<a 'e-ita amari''a con n (anta')n de ct! a='.
E' tercero" E,ne" criado de Mare$cot" $e di$tin,!a (or $ +ar+a recortada como 'a de 'o$ ma,i$trado$.
Sore' 'e$ mo$tra+a n ndo corredi=o de &i'o de co+re ?e e$ta+a nido a n &i'o de $eda $<eto (or n
'adri''o. Lo ?e $e ''ama n 'a=o. %a+!a de$c+ierto a' remend)n cando e$ta+a tendindo'o.
AK>$ted e$ te$ti,o" no e$ ciertoL
155
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
E,ne mo-i) 'a ca+e=a de manera a5irmati-a" * don A+ain re$(ondi)/
ABSi $ted 'o diceC
Lo ?e en5rec!a a Sore' era e' atre-imiento de &a+er tendido na tram(a a' 'ado de $ ca$a2 e' m* (i''o
&a+!a$e 5i,rado ?e a nadie $e 'e ocrrir!a $o$(ec&ar de e$e ',ar.
Da(&in o(t) (or e' e$ti'o ('a@idero.
ABLo e$ta+a (i$ando" &a$ta trat de rom(er'oC ASiem(re 'o ac$a+an. BF de$,raciado eraC
Sore'" $in re$(onder'e" &a+!a $acado de $ +o'$i''o na 'i+reta" na ('ma * tinta (ara 'a+rar n acta.
ABO&" noC Adi<o .cc&et.
#o-ard a,re,)/
ABL4r,e'o2 e$ n +en &om+reC
A BE'C BE$ n ca=ador 5rti-oC
ABE$t4 +ienC H an?e a$! 5era.
Comen=aron a de5ender a 'a ca=a 5rti-a. En (rimer ',ar" $e $a+e ?e 'o$ cone<o$ roen 'o$ +rote$ ne-o$"
?e 'a$ 'ie+re$ arrinan 'o$ cerea'e$" 'a +ecada ta' -e=...
AD<enme tran?i'o. AH e' ,arda e$cri+!a con 'o$ diente$ a(retado$.
ABF te$tarde=C Amrmr) #o-ard.
A B>na (a'a+ra m4$ * ''amo a 'o$ ,endarme$C
AB>$ted e$ n indi-ido ,ro$eroC Adi<o .cc&et.
A B>$tede$ no $on ,ran co$aC Are('ic) Sore'. #o-ard" 5era de $!" 'o trat) de ,an$o" de mat)n * E,ne
re(et!a/ AB.a=" (a=C
Don A+ain" mientra$ tanto" ,em!a a do$ (a$o$ de e''o$ en n mont)n de ,i<arro$.
.ertr+ado$ (or 'a$ -oce$" todo$ 'o$ (erro$ de 'a <ar!a $a'ieron de $$ ca$i''a$2 $e -e!an de' otro 'ado de 'a$
re<a$ $$ ((i'a$ encendida$" $$ &ocico$ ne,ro$ e i+an de n 'ado a otro 'adrando e$(anto$amente.
A BNo me mo'e$ten m4$ AeEc'am) $ de@oA o $e 'o$ ec&o encimaC Lo$ do$ ami,o$ $e a'e<aron" contento$
de &a+er de5endido e' .ro,re$o" 'a Ci-i'i=aci)n.
A' otro d!a reci+ieron na citaci)n (ara com(arecer ante n tri+na' ordinario (or in$'to$ (ara con e'
,ardia2 a''! $e 'o$ conden) a (a,ar cien 5ranco$ (or da@o$ * (er<icio$ D$in (er<icio de recr$o (or ante e'
5i$ca'" -i$ta$ 'a$ contra-encione$ (or e''o$ cometida$. Co$ta$ $ei$ 5ranco$ $etenta * cinco cntimo$. Tierce'in"
<ier.D
K.or ? e' 5i$ca'L La ca+e=a 'e$ da+a -e'ta$. De$($ $e ca'maron * (re(araron $ de5en$a.
E' d!a de$i,nado #o-ard * .cc&et $e (re$entaron en e' A*ntamiento con na &ora de ade'anto. No
&a+!a nadie. Si''a$ * tre$ $i''one$ rodea+an na me$a c+ierta con na car(eta. En 'a (ared &a+!a$e ca-ado n
nic&o (ara (oner na e$t5a" * e' +$to de' Em(erador en $ (ede$ta' domina+a e' con<nto.
6eron (a$eando &a$ta e' de$-4n" donde &a+!a na +om+a de incendio$" -aria$ +andera$ * en n rinc)n" en
e' $e'o" otro$ +$to$ de *e$o. Na(o'e)n $in diadema" Li$ Q7III con c&arretera$ en n 5rac" Car'o$ Q"
identi5ica+'e (or $ 'a+io ca!do" Li$ 6e'i(e" con 'a$ ce<a$ ar?eada$" 'a ca+e''era con 5orma de (ir4mide. E'
tec&o inc'inado 'e ro=a+a 'a nca * todo$ e$ta+an $cio$ (or e' (o'-o * 'a$ mo$ca$. E' e$(ect4c'o
de$mora'i=) a #o-ard * .cc&et. Cando -o'-ieron a 'a ,ran $a'a $ent!an (iedad (or 'o$ ,o+ierno$.
Encontraron a Sore' * a' ,ardia rra'" e' (rimero con $ ('aca en e' +ra=o" e' otro con n ?e(i$.
>na docena de (er$ona$ &a+'a+an" ac$ada$ de de5iciente +arrido" (o$e$i)n de (erro$ -a,a+ndo$" 5a'ta de
5aro' o de &a+er tenido na ta+erna a+ierta en &ora$ de mi$a.
156
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
.or 5in $e (re$ent) Co'on" ata-iado con na to,a de $ar,a ne,ra * n +irrete redondo con +orde$ de
tercio(e'o. E' e$cri+ano $e +ic) a $ i=?ierda" e' a'ca'de con $ +anda" a 'a derec&a. H en $e,ida $e ''am)
a -enti'ar e' ca$o Sore' contra #o-ard * .cc&et.
Loi$ Martia'" E,ne Lene(-er" a*da de c4mara en C&a-i,no''e$ ICa'-ado$J" a(ro-ec&) $ condici)n
de te$ti,o (ara di-',ar todo 'o ?e $a+!a acerca de na m'titd de co$a$ a<ena$ a 'a ca$a.
Nico'4$ J$te A+ain" o+rero" ?ien tem!a di$,$tar a Sore' * tam+in (er<dicar a 'o$ $e@ore$" &a+!a o!do
(a'a+ra$ 5erte$" (ero dda+a no o+$tante * a'e,) $ordera.
E' <e= de (a= &i=o ?e -o'-iera a $entar$e * 'e,o" diri,indo$e a' ,ardia" di<o/
AK.er$i$te en $$ dec'aracione$L
ANatra'mente.
Inmediatamente de$($ Co'on (re,nt) a 'o$ do$ ac$ado$ $i ten!an a',o ?e decir.
#o-ard $o$ten!a ?e no &a+!a in$'tado a Sore'" $ino ?e &a+!a de5endido a Da(&in * a' &acer'o &a+!a
de5endido e' inter$ de ne$tro$ cam(o$. Record) 'o$ a+$o$ 5eda'e$" 'a$ cacer!a$ rino$a$ de 'o$ ,rande$
$e@ore$.
A BE$t4 +ienC .ero 'a contra-enci)n...
A BA'toC AeEc'am) .cc&etA. La$ (a'a+ra$ contra-enci)n" crimen * de'ito no -a'en nada. Em('ear 'a (ena
(ara c'a$i5icar 'o$ &ec&o$ (ni+'e$ e$ em('ear na +a$e ar+itraria. Ser!a como decir a 'o$ cidadano$/ DNo $e
(reoc(en (or e' -a'or de $$ acto$" (e$ e$t4 determinado $)'o (or e' ca$ti,o ?e im(one e' .oderD. .or 'o
dem4$" e' C)di,o .ena' me (arece na o+ra irraciona'" $in (rinci(io$.
AE$ (o$i+'e Are$(ondi) Co'on * $e di$($o a (ronnciar 'a $entenciaA. 7i$to...
.ero 6orea" ?e &ac!a 'a$ -ece$ de 5i$ca'" $e 'e-ant). %a+!an 'tra<ado a' ,ardia en e' e<ercicio de $$
5ncione$. Si no $e re$(etan 'a$ (ro(iedade$" todo e$tar4 (erdido. .ara $er +re-e" (ed!a a' $e@or <e= ?e
a('icara 'a (ena m4Eima. E$ta 5e de die= 5ranco$ en conce(to de da@o$ * (er<icio$ (ara con Sore'. AM*
+ien Adi<o #o-ard. Co'on no &a+!a terminado.
ALo$ condeno a cinco 5ranco$ de m'ta (or &a''ar'o$ c'(a+'e$ de 'a contra-enci)n $e@a'ada (or e' 5i$ca'.
.cc&et $e -o'-i) &acia e' aditorio. ALa m'ta e$ na +a,ate'a (ara e' rico (ero n de$a$tre (ara e' (o+re.
.ara m! no e$ nada. H (areci) ?e $e +r'a+a de' tri+na'. AMe a$om+ra Adi<o Co'onA ?e (er$ona$ de
inte'i,encia ...
ALa 'e* 'o di$(en$a de tener'a Are('ic) .cc&etA. Lo$ <ece$ de (a= actGan inde5inidamente" en tanto ?e
a 'o$ <ece$ de 'a corte $(rema $e 'o$ $(one ca(acitado$ &a$ta 'o$ $etenta * cinco * a 'o$ de (rimera
in$tancia &a$ta 'o$ $etenta.
.ero re$(ondiendo a na $e@a' de 6orea" .'ac?e-ent $e ade'ant). E''o$ (rote$taron.
ABA&" $i 5eran nom+rado$ (or concr$oC
AO (or e' Con$e<o 3enera'.
ABO (or n comit de &om+re$ &onora+'e$C
AH tomando en centa mrito$ rea'e$.
.'ac?e-ent 'o$ em(<a+a * $a'ieron a+c&eado$ (or 'o$ dem4$ ac$ado$" 'o$ ?e $(on!an ?e e$ta
me$tra de +a<e=a 'o$ con,raciar!a con e' tri+na'.
.ara dar rienda $e'ta a $ indi,naci)n a 'a noc&e 5eron a 'o de #e'<am+e.
E' ca5 e$ta+a -ac!o (or?e 'o$ nota+'e$ aco$tm+ra+an ir$e a e$o de 'a$ die=. %a+!an +a<ado 'a ''ama de'
?in? * 'a$ (arede$ * e' mo$trador $e entre-e!an en medio de na ne+'ina.
A(areci) na m<er. Era M'ie.
No (areci) tr+ada * $onriendo 'e$ $ir-i) do$ cer-e=a$. .cc&et" mo'e$to" a+andon) e' 'oca' r4(idamente.
157
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
#o-ard -o'-i) $o'o" di-irti) a a',no$ +r,e$e$ con $arca$mo$ contra e' a'ca'de * de$de entonce$
5recent) e' ca5.
Da(&in 5e a+$e'to $ei$ $emana$ de$($ (or 5a'ta de (re+a$. BF -er,Oen=aC Se $o$(ec&a+a de 'o$
mi$mo$ te$ti,o$ a 'o$ ca'e$ $e 'e$ &a+!a cre!do cando dec'araron contra e''o$.
H $ c)'era no reconoci) '!mite$ cando $e 'o$ con-oc) (ara (a,ar 'a m'ta. #o-ard atac) a 'a O5icina
Recadadora como (er<dicia' (ara 'a (ro(iedad.
ABSe e?i-ocaC Adi<o e' recadador.
AB7amo$" &om+reC BSe ''e-a e' tercio de 'a car,a (G+'icaC Ser!a de de$ear ?e &+iera n $i$tema
im(o$iti-o meno$ -e<atorio" n cata$tro me<or" cam+io$ en e' r,imen &i(otecario * ?e $e $(rimie$e e'
#anco de 6rancia" ?e tiene e' (ri-i'e,io de 'a $ra.
3ir+a' no era n inter'octor ca(acitado2 $e -ino a+a<o en $ o(ini)n * no -o'-i) a a(arecer.
Sin em+ar,o" #o-ard 'e a,rada+a a' (o$adero2 atra!a ,ente * mientra$ e$(era+a a 'o$ (arro?iano$
c&ar'a+a 5ami'iarmente con 'a criada.
EE(re$) idea$ eEtra@a$ $o+re 'a in$trcci)n (rimaria. Se,Gn e'" a' $a'ir de 'a e$ce'a $e &+iera de+ido
(oder cidar a 'o$ en5ermo$" com(render 'o$ de$c+rimiento$ cient!5ico$ e intere$ar$e (or 'a$ arte$. La$
eEi,encia$ de $ (ro,rama 'o indi$($ieron con .etit e &iri) a' ca(it4n cando a5irm) ?e a 'o$ $o'dado$" en
',ar de (erder e' tiem(o &aciendo manio+ra$" m4$ 'e$ -a'dr!a $em+rar 'e,m+re$.
Cando a+ordaron 'a ce$ti)n de' 'i+re intercam+io ''e-) a .cc&et * drante todo e' in-ierno &+o en e'
ca5 mirada$ 5rio$a$" actitde$ de$(reciati-a$" in$'to$ * -oci5eracione$ acom(a@ado$ (or (@eta=o$ en 'a$
me$a$ ?e &ac!an $a'tar 'o$ -a$o$.
Lan,'o!$ * 'o$ otro$ comerciante$ de5end!an e' comercio naciona'. 7oi$in" &i'andero" Odot" ,erente de
na 5ndici)n * Mat&ie" or5e+re" 'a ind$tria naciona'2 'o$ (ro(ietario$ * 'o$ ,ran<ero$ 'a a,ric'tra
naciona'" cada no de e''o$ (retend!a (ri-i'e,io$ (ara $! en detrimento de 'a ma*or!a. Lo$ di$cr$o$ de
#o-ard * .cc&et 'o$ a'arma+an.
Cando $e 'o$ ac$a+a de de$conocer 'a (r4ctica" de tender a 'a ni-e'aci)n * a 'a inmora'idad" e''o$
de$arro''a+an e$ta$ tre$ idea$/
Reem('a=ar e' nom+re de 5ami'ia (or n nGmero de matr!c'a.
Jerar?i=ar a 'o$ 5rance$e$ *" (ara con$er-ar $ ,rado" de cando en cando de+er!an dar eEamen.
Aca+ar con 'o$ ca$ti,o$ * con 'a$ recom(en$a$" (ero en codo$ 'o$ (e+'o$ &a+r!a na cr)nica indi-ida'
?e (a$ar!a a 'a .o$teridad.
S $i$tema 5e de$de@ado.
En-iaron n art!c'o a' diario de #a*eE" na nota e' (re5ecto" na (etici)n a 'a$ C4mara$ * na memoria
a' Em(erador.
E' diario no (+'ic) $ art!c'o" e' .re5ecto no $e di,n) re$(onder" 'a$ C4mara$ (ermanecieron mda$ *
drante mc&o tiem(o e$(eraron n men$a<e de' Ca$ti''o. KDe ? $e oc(a+a e' Em(eradorL BDe m<ere$"
$in ddaC
6orea 'e$ acon$e<)" de (arte de' S+M(re5ecto" ?e 5eran m4$ (rdente$.
A e''o$ (oco 'e$ im(orta+a e' S+M(re5ecto" e' .re5ecto" 'o$ Con$e<o$ de .re5ectra * e' mi$mo Con$e<o de
E$tado" (e$ 'a J$ticia admini$trati-a era na mon$tro$idad" *a ?e (or medio de 5a-ore$ * amena=a$
mane<a in<$tamente a $$ 5ncionario$. En (oca$ (a'a+ra$" e$ta+an torn4ndo$e inc)modo$ * 'o$ nota+'e$
conminaron a #e'<am+e a no reci+ir m4$ a e$o$ do$ $<eto$.
Entonce$ #o-ard * .cc&et ?i$ieron &acer$e -er con na acci)n ?e in$(ira$e re$(eto * de$'m+rara a
$$ concidadano$ * no $e 'e$ ocrri) nada me<or ?e n (ro*ecto de em+e''ecimiento de C&a-i,no''e$.
158
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
La$ tre$ carta$ (arte$ de 'a$ ca$a$ $er!an demo'ida$2 en medio de' (e+'o $e &ar!a na ('a=a monmenta'"
n &o$(icio &acia e' 'ado de 6a'ai$e" matadero$ en e' camino a Caen * en e' (a$o de 'a 7a?e na i,'e$ia
rom4nica * (o'icroma.
.cc&et &i=o na a,ada con tinta c&ina" $in o'-idar (intar e' +o$?e de amari''o" 'o$ cam(o$ de -erde *
'o$ edi5icio$ de ro<o. BLa$ -i$ione$ de n C&a-i,no''e$ idea' 'o (er$e,!an &a$ta en $e@o$C Da+a -e'ta$ en
'a cama. >na noc&e de$(ert) a #o-ard con tanto mo-imiento.
ABTe de'e a',oC
.cc&et +a'+ce)/
AB%a$$mann no me de<a dormirC
.or a?e''a (oca reci+i) na carta de Dmoc&e' ?ien ?er!a $a+er e' (recio de 'o$ +a@o$ de mar en 'a
co$ta normanda.
ABFe $e -a*a a' dia+'o con $$ +a@o$C BComo $i t-iramo$ tiem(o (ara e$cri+irC
H tan (ronto como con$i,ieron na cadena de a,rimen$or" n ,ra5)metro" n ni-e' de a,a * na +rG<'a
comen=aron m4$ e$tdio$.
In-ad!an 'a$ ca$a$ * con 5recencia 'o$ +r,e$e$ eran $or(rendido$ (or e$o$ do$ &om+re$ ?e ('anta+an
<a'one$ en 'o$ (atio$. #o-ard * .cc&et anncia+an con tono $ereno 'o ?e $ceder!a. E' (G+'ico $e
in?iet) (or?e K* $i a' 5in de centa$ 'a$ atoridade$ com(art!an $ o(ini)nL
A -ece$ 'o$ ec&a+an con +rta'idad. 7!ctor e$ca'a+a 'a$ (arede$ * $+!a a 'a$ cm+rera$ (ara co',ar
$e@a'e$ a''4 arri+a" dando me$tra$ de +ena -o'ntad * &a$ta de n cierto ent$ia$mo.
Tam+in e$ta+an m4$ contento$ con 7ictorina. Cando $ta ('anc&a+a 'a ro(a" (on!a 'a ('anc&a en e'
5o,)n cantrreando con -o= d'ce" $e intere$a+a (or 'a$ co$a$ de 'a ca$a" &i=o n ,orro (ara #o-ard * $$
co$tra$ 'e -a'ieron 'a$ 5e'icitacione$ de Romic&e. Era $te no de e$o$ $a$tre$ ?e -an (or 'a$ ,ran<a$
arre,'ando tra<e$. Se ?ed) ?ince d!a$ en 'a ca$a.
Joro+ado" de o<o$ ro<o$" com(en$a+a $$ de5ecto$ 5!$ico$ con $ &mor a'e,re. Mientra$ 'o$ amo$ e$ta+an
5era di-ert!a a Marce' * a 7ictorina cont4ndo'e$ c&i$te$" $aca+a 'a 'en,a &a$ta e' ment)n" imita+a a' ccG"
&ac!a de -entr!'oco * a 'a noc&e" (ara a&orrar$e 'o$ ,a$to$ de (o$ada" i+a a dormir en e' ,a'()n de' &orno.
A&ora +ien2 na ma@ana" m* tem(rano" #o-ard $e $inti) con ,ana$ de tra+a<ar * 5e a''! a +$car -irta
(ara encender 'a c&imenea. .
Lo ?e -io 'o de<) (etri5icado.
Detr4$ de 'o$ re$to$ de' arc)n" en n <er,)n" Romic&e * 7ictorina dorm!an <nto$.
U' 'a ce@!a con n +ra=o (or 'a cintra * con $ otra mano" 'ar,a como 'a de n mono" 'e toma+a na
rodi''a" con 'o$ (4r(ado$ entornado$ * e' ro$tro con-'$ionado aGn (or n e$(a$mo de ('acer. E''a $onre!a"
aco$tada de e$(a'da$. S cami$a entrea+ierta de<a+a a' de$c+ierto $ (ec&o in5anti'" $a'(icado de manc&a$
ro<a$ de<ada$ (or 'a$ caricia$ de' <oro+ado. S$ ca+e''o$ r+io$ e$ta+an e$(arcido$ * 'a c'aridad de' a'+a
ec&a+a en 'o$ do$ no '= maci'enta.
En n (rimer momento #o-ard $inti) como n ,o'(e en e' (ec&o. De$($ e' (dor 'e im(idi) dar n
(a$o" &acer nin,Gn ,e$to. .en$amiento$ do'oro$o$ 'o a$a'taron.
A BTan <o-enC B.erdida" (erdidaC
En $e,ida 5e a de$(ertar a .cc&et * con (oca$ (a'a+ra$ 'e cont) todo. ABA&" e' mi$era+'eC
A BNo (odemo$ &acer nadaC BC4'mateC
H (or mc&o tiem(o $e ?edaron $$(irando e' no 5rente a' otro. #o-ard $in 'e-ita" con 'o$ +ra=o$
cr=ado$" .cc&et en e' +orde de $ cama" de$ca'=o * con ,orro de a',od)n.
159
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
Romic&e de+!a ir$e e$e d!a" (e$ $ tra+a<o e$ta+a terminado. Le (a,aron de modo a'tanero"
$i'encio$amente.
.ero 'a .ro-idencia 'e$ ,arda+a rencor.
Marce' 'o$ ''e-) $i,i'o$amente a 'a (ie=a de 7!ctor * 'e$ mo$tr)" en e' 5ondo de 'a c)moda" na moneda de
-einte 5ranco$. E' mc&ac&o 'e &a+!a (edido ?e 'e diera cam+io.
KDe d)nde &a+!a $a'idoL BDe n ro+o" con $e,ridadC
H cometido drante $$ andan=a$ de in,eniero$.
Si $e 'a rec'ama+an ?edar!an como c)m('ice$.
Cando (or 5in ''amaron a 7!ctor * 'e ordenaron ?e a+riera $ ca<)n" 'a moneda *a no e$ta+a a''!.
.oco ante$" $in em+ar,o" e''o$ 'a &a+!an tocado * Marce' era inca(a= de mentir. E$te a$nto 'o &a+!a
(ertr+ado de ta' modo ?e de$de 'a ma@ana ,arda+a en $ +o'$i''o na carta (ara #o-ard.
DSe@or. .or temor a ?e e' $e@or .cc&et $e encentre en5ermo recrro a $ ama+i'idad.D
KFin 'a 5irma+aL O'*m(e C&ar(ea de Dmoc&e'.
E''a * $ e$(o$o (re,nta+an en ? 'oca'idad +a'nearia" Cor$e''e$" Lan,rne o Oi$tre&am" 'a ,ente era
meno$ rido$a" c4'e$ eran 'o$ medio$ de tran$(orte" e' (recio de 'a-ander!a" mi' co$a$.
E$a ino(ortnidad 'o$ enco'eri=) contra Dmoc&e'" (ero 'e,o 'a 5ati,a 'o$ $mi) en n (e$ado
de$a'iento.
Reca(it'aron todo$ 'o$ tra+a<o$ ?e $e &a+!an tomado" toda$ 'a$ 'eccione$" 'a$ (recacione$" 'o$
$acri5icio$.
AH (en$ar Adec!anA ?e (or n momento ?i$imo$ &acer de e''a na (e?e@a ama de ca$a * de '" &ace
m* (oco" n ca(ata=.
ASi e''a e$ -icio$a no &a de de+er$e a $$ 'ectra$.
AHo" (ara ?e 5era &one$ta" 'e &a+!a en$e@ado 'a +io,ra5!a de Cartoc&e.
ATa' -e= 'e$ &a*a 5a'tado na 5ami'ia" 'o$ cidado$ de na madre.
ABHo era na madreC Ao+<et) #o-ard.
ABA*C A(ro$i,i) .cc&etA. %a* natra'e=a$ carente$ de $entido mora' * 'a edcaci)n nada (ede en e$o$
ca$o$.
ABA&" $!C BLinda co$a 'a edcaci)nC
Como 'o$ &r5ano$ no $a+!an nin,Gn o5icio $e 'e$ +$car!an do$ (e$to$ de criado$ * de$($ ?e 5era 'o
?e Dio$ ?i$iera" (ero e''o$ no $e meter!an m4$. H de$de entonce$ De' T!oD * De' Ami,oD 'o$ &icieron comer
en 'a cocina.
.ero (ronto $e a+rrieron" (or?e $$ inte'i,encia$ nece$ita+an na tarea" $$ eEi$tencia$ na 5ina'idad.
.or otra (arte K? (re+a n 5raca$oL Lo ?e &a+!a 5raca$ado con 'o$ ni@o$ K(od!a $er meno$ di5!ci' con
'o$ &om+re$L H (en$aron en or,ani=ar c'a$e$ (ara ad'to$.
%ar!a 5a'ta na con5erencia (ara eE(oner $$ idea$. E' ,ran $a')n de 'a (o$ada $er!a 'o m4$ con-eniente"
ca$i (er5ecto.
#e'<am+e" en $ condici)n de ad<nto de' a'ca'de" t-o miedo de com(rometer$e" $e ne,) (rimero" (ero
de$($ cam+i) de o(ini)n * $e 'o$ comnic) (or medio de 'a $ir-ienta. #o-ard" en e' co'mo de 'a a'e,r!a"
'a +e$) en 'a$ do$ me<i''a$.
E' a'ca'de e$ta+a a$ente * e' otro ad<nto" Mare$cot" tota'mente a+$or+ido (or $ e$tdio. La con5erencia
i+a (e$ a rea'i=ar$e * $e annci)" con redo+'e$ de tam+or" (ara e' domin,o $i,iente a 'a$ tre$.
S)'o e' d!a anterior (en$aron en 'a ro(a ?e $e (ondr!an.
160
B o u v a r d y P c u c h e t G u s t a v e F l a u b e r t
.cc&et" ,racia$ a' cie'o" con$er-a+a n -ie<o tra<e de ceremonia con ce''o de tercio(e'o" do$ cor+ata$
+'anca$ * ,ante$ ne,ro$. #o-ard $e ($o $ 'e-ita a='" n c&a'eco de DnanNimD" +otine$ de ca$tor e i+an
m* emocionado$ cando atra-e$aron e' (e+'o.
+2u5 se interrumpe el manus!rito de 7ustave lau6ert
161

Potrebbero piacerti anche