Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
DA
LÍNGUA ARMÊNIA
PUBLICAÇÕES
FFLCH/USP
VENDAS
LIVRARIA HUMANITAS-DISCURSO
Av. Prof. Luciano Gualberto, 315 – Cid. Universitária
05508-900 – São Paulo – SP – Brasil
Tel: 3818-3728 / 3818-3796
HUMANITAS – DISTRIBUIÇÃO
Rua do Lago, 717
05508-900 – São Paulo – SP – Brasil
Telefax: 3818-4589
e-mail: pubfflch@edu.usp.br
http://www.fflch.usp.br/humanitas
FFLCH/USP
DA
LÍNGUA ARMÊNIA
Chaké Ekizian
2a edição
Diagramação
Selma Mª. Consoli Jacintho – MTb 28.839
Revisão
Autora
SUMÁRIO
Introdução .................................................................................... 7
Alfabeto
Maiúsculas e Minúsculas ............................................................. 8
Transliteração e Valor Numérico ................................................... 9
Notas e Informações
Tonacidade
Acento Tônico ............................................................................ 14
Sinais Gráficos .......................................................................... 14
Sinais de Pausa ..................................................................... 14
Sinais de Tonalidade ............................................................. 14
Artigos
1º - Artigo definido ..................................................................... 16
2º - Artigo indefinido .................................................................. 17
Substantivos
Gênero ..................................................................................... 18
Número .......................................................................................... 18
Declinação ..................................................................................... 19
1. Vocativo: ........................................................................... 19
2. Nominativo: ....................................................................... 19
3. Acusativo: .............................................................................. 19
4. Genitivo ............................................................................ 19
5. Dativo ............................................................................... 20
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Pronomes
Pronomes Pessoais - 1ª Pessoa ................................................... 28
Outra Forma de Apresentação dos Pronomes Pessoais .................. 29
Pronomes Possessivos ............................................................... 31
Pronomes Demonstrativos .......................................................... 34
Pronomes indefinidos ................................................................ 34
Pronome Interrogativo: ............................................................... 36
Verbos ............................................................................................... 37
1. REGULARES .............................................................................. 39
2. IRREGULARES ............................................................................ 46
6
Chaké Ekizian.
Adjetivos
Ordem dos adjetivos .................................................................. 66
Adjetivo qualificativo ................................................................. 66
Graus do Adjetivo ..................................................................... 69
Comparativo de Superioridade ................................................... 69
Comparativo de igualdade ...................................................... 72
Superlativo: absoluto e relativo ................................................ 73
O superlativo absoluto ............................................................... 73
O superlativo relativo ................................................................. 73
Preposições
Preposições que se antepõe ............................................................ 76
Posposições ................................................................................... 76
Pós ou pré posicionados em relação ao nome ...................................... 77
Numerais .................................................................................... 79
Advérbio ..................................................................................... 81
Locução adverbial ..................................................................... 83
Conjunção ................................................................................ 85
Locução conjuntiva .................................................................... 86
Interjeição
1. Interjeições correspondentes a emoções e sentimentos: ............. 87
Locução Interjetiva .................................................................... 88
7
Chaké Ekizian.
Azkanwun: (sobrenome)
Anwun:(nome)
Dariq: (idade)
Azkwu5iun: (nacionalidade)
Hasc3: (endereço)
9
Chaké Ekizian.
Apresentação
Chaké Ekizian.
11
Chaké Ekizian.
Introdução
1
Feydit, F, Manuel de la langue arménienne, 2ª edição, Ed. Klincksieck,
Paris, 1969.
2
Feydit, F. op. cit. p. xv.
13
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
14
Chaké Ekizian.
Alfabeto
Conta a lenda que o alfabeto armênio foi revelado ao bispo Mesrop
Machtotz por um anjo, no início do quinto século.
Formado, inicialmente, por 7 letras vogais, 1 dígrafo e 29 conso-
antes maiúsculas, até a Idade Média, quando se generalizam as mi-
núsculas e introduzem-se duas novas letras: a vogal O, vindo abreviar
o ditongo au francês e a consoante F (f), facilitando a transcrição de
nomes, sobrenomes e palavras européias. Assim, ao se recitar o alfa-
beto padronizou- se acrescentar a conjunção eu (iev=e) para introdu-
zir O, F (=fê).
Atualmente, com 38 letras o alfabeto armênio apresenta 6 sons
vocálicos (7aynauwr):
a,e, 3*, 2, i, w, o*, wu*
Maisculas e Minusculas
Aa Pp Kk Tt Ee Zz #3
(aip) (pen) (kim) (tah) (iêtch) (zah) (ê)
@2 %5 Jj Ii Ll {[ *8
(et) (thôh) (jê) (iní) (liun) (khê) (dzah)
Gg Hh &7 }] ?/ Mm Yy
(guen) (ho) (tssa) (ghad) (djê) (men) (hi)
Nn Xx Ww += Bb |\ $4
(nu) (cha) (vo) (tchah) (bê) (tchê) (rhah)
Ss Vv Dd Rr Cc Uu !1
(cê) (vev) (diun) (rê) (tsô) (hiun) (piur)
Qq Oo Ff
(quê) (o) (fê)
* o som de E é identificado em e e 3
* o som de O é identificado em Ww e Oo
O dígrafo wu= u
15
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
4 T t T (c/o ato) ta 4
5 E e Iê e E3 iêtch 5
6 Z z Z za 6
7 # 3 E e 7
8 @ 2 Ë et 8
9 % 5 T (aspirado) tho 9
10 J j J (c/o jardim) jê 10
11 I i I ini 20
12 L l L liun 30
14 * 8 Dz dza 50
16 H h H (aspirado) ho 70
17 & 7 Ts tssa 80
3
V. Notas e Informações.
4
Idem.
5
Idem.
16
Chaké Ekizian.
nº de valor
ordem maiúscula minúscula transliteração nome numérico
20 M m M mên 200
21 Y y HI e mudo hi 300
22 N n N nu 400
24 W w Vo e O 6 vo 600
26 B b B bê 800
29 S s S sê 2000
30 V v V vêv 3000
31 D d D diun 4000
36 Q q Qu quê 9000
37 O o O o
38 F f F fê
6
Idem.
7
Idem.
17
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Notas e Informações
1. !,1, %5, Qq são os correspondentes aspirados de Pp, Tt, Kk.
2. $4 e Rr são “Rs” pronunciados na ponta da língua; Rr é pro
nunciado brevemente, aproximando a ponta da língua dos dentes.
$4 é pronunciado longamente, tendo a língua solta.
3. }] consoante sonora, gutural, fricativa e oral; tem a sonoridade
dos dois “rs” como irritar.
4. {[ também gutural, fricativa, oral mas surda, como Juan em
espanhol
5. Mm e Nn podem provocar um som nasal somente com Aa, exclu-
indo todas as outras vogais, e nos seguintes casos:
a) Mm, ao contrário do português, se articula, claramente, em final
de palavra e se nasaliza se for precedida de Aa e seguida de
labiais: Bb, Pp, !1 - amb (nuvem), ga]amp (repolho), am1w1
(resumo);
b) Nn, também bem articulada nas palavras, nasalisa-se quando é
seguida de qualquer consoante, com a condição de fazer parte
do mesmo elemento (raiz ou sufixo) do grupo an, ex. pand
(prisão), pander (prisões), dan7, dan7er (pêra, pêras).
6. A vogal e e
• pronuncia-se iê no início da palavra, seguida de consoante:
er5al (ir), ergayn (longo);
• pronuncia-se e entre duas consoantes: Paregam (amigo).
Nunca será letra final na palavra, no armênio ocidental;
• pronuncia-se i entre consoantes e diante de vogal, precedida
de consoante em semitom: Bedrosean (nome próprio), orhneal
(bendito); seneag (quarto).
Observação: No final das palavras e em início a pronúncia do E é
escrita com a letra #3.Ex: #ag (ente, ser), #x (asno, burro), e em
nomes próprios como #frwnia (Eufrônia). Ainda, usa-se o # na
18
Chaké Ekizian.
19
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
20
Chaké Ekizian.
21
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Tonacidade
Acento Tônico
1. No armênio atual, acentua-se, na grande maioria das vezes, a últi-
ma sílaba da palavra:Ex: gadwu=gadú (gato), qard3s=kardês
(mapa), bardezner = bardezner (jardins).
2. O acréscimo do artigo não muda a localização do acento: qard3s2
(o mapa).
Sinais Gráficos
Estão divididos em três categorias:
Sinais de Pausa
• Ver\ag3d = ponto final representado por dois pontos, tendo a
mesma função do (.) do português;
• Sdwrag3d = vírgula , símbolo e função semelhante ao portu-
guês;
• Mi\ag3d ou g3d = (.) É um ponto que corresponde tanto aos
dois pontos como ao ponto e vírgula do português. Também
indica abreviações;
• Pwu5 - sinal colocado ( ‘ ) tradicionalmente, na última letra da
palavra indicando pausa breve, um pouco mais curta que a
vírgula, simbolizado por acento grave.
Sinais de Tonacidade
• Xexd = acento que vem sempre na sílaba final. No armênio, as
palavras têm, sempre acento tônico; a letra @ como artigo defi-
nido, nas palavras com final consonantal, não recebe acentua-
ção tônica.
22
Chaké Ekizian.
longa a pronúncia.
• Aba5arc = apóstrofe que na atualidade reserva seu uso para
a partícula que precede o pres. do indicativo, diante de verbos
com vogais: g’er5am.
• !agaki8 = parênteses, usado para isolar frases intercaladas e
destacar datas.
• +agerd= aspas para destacar citações, assinalar trechos e pa-
lavras estrangeiras, na mesma forma do português.
• Ga[man g3d = reticências, com função semelhante ao nosso
em português.
• Ankadwumi ki8 = travessão.
Dw]atar7 = vira-linha.
Miacman ki8 = traço de união. É o hífen do português, usado
para a ligação de substantivos e adjetivos (compostos): %wyl-
23
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
24
Chaké Ekizian.
Artigos
1. Artigo definido
Convém detalhar o emprego do artigo determinativo ou definido
@2 - esta letra se une como sufixo ao substantivo, singular ou plural,
masculino ou feminino, qualquer que seja o caso da declinação da
mesma: bard3z2, bard3z(ner).
1º Se a palavra ou o caso termina em vogal substitui-se o 2 pelo n:
gadwu, gadwun (gato, o gato).
2º há, no entanto, situações em que o Nn se usa mesmo quando a
palavra termina em consoante, por exemplo:
a) diante do presente do indicativo e do imperfeito do verbo 2llal:
dand3rn em (sou o dono da casa); vari=n 3i. (Era o motoris-
ta, era o regente).
b) diante de: wu (e):
kayln wu a]wu3s2 (o lobo e a raposa)
al (também) - martn al (o homem também)
isg= até mesmo, enquanto / E em frases interrogativas - Dk3dn
isg kid3^ - (até mesmo o ignorante sabe?)
c) em linguagem poética, quando a palavra seguinte se inicia com
vogal:
“Ir caun, arcwunqwv, hor2 g2 badmer:” (Narrava, com
lágrimas, sua dor a seu pai);
3º se o substantivo ao qual se acrescenta o artigo Nn termina com Yy,
o y fica suprimido 8a4ay, 8a4an;
4º o caso instrumental não aceita o artigo definido: Kri=wv g2 krenq
[escrevemos com (a) caneta] *.
25
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
2. Artigo definido
1º É a sílaba M@ que colocamos depois da palavra, sem uni-las: mart
m2 (um homem);
2º se a palavra que segue o artigo for o verbo 2llal, no presente ou no
imperfeito do indicativo, ou o advérbio al substitui-se o m2 por
m2n: dereu m2n 3/3r (é/ era uma folha), mart m2n 3/3r (é/era
um homem), erki= m2n al egau (veio também um cantor);
3º ainda, o artigo poderá, diante de uma vogal, ser substituído em
parte, pelo apóstrofe: Bwubrig m’wunim (tenho uma boneca), usa-
do com freqüência em poesia e trechos literários;
4º também pode ser omitido no caso do substantivo ser precedido por
um adjetivo: [elaci axagerd 3r [era (um) aluno inteligente],
a]wuwr kwulbay 3 [é (uma) meia bonita];
5º colocado depois de um substantivo plural, o artigo indeterminado
m2 toma o significado de uns, certos: agan=s lwurer m2 hasan
(Chegaram, aos meus ouvidos, certas notícias);
6º M2 ainda tem outro uso idiomático, reforçando um advérbio, quan-
do o sucede: gamac m2 hasgcwur Mariin s3r2: [ Aos poucos
(com cuidado, devagarinho), faça entender o amor de Mari].
26
Chaké Ekizian.
Substantivos
Gênero
O masculino e o feminino no armênio têm formas de construção
diversificadas:
• para alguns seres animados, há vocábulos diferentes, segundo o
sexo: hayr (pai), mayr (mãe); e]payr (irmão), qwyr (irmã)--;
• para animais: aqa]a], aqlwr (galo); hau (galinha), cwul (touro),ez
(boi), gwv (vaca);
• para aqueles animais que não têm termo próprio para especificar o
gênero, usam-se os termos arwu (macho), 3k, madag (fêmea): 3k
ou madag [wz (porca), arwu [wz (porco); 3k xwun (cadela);
madag 7i (égua);
• para os nomes comuns que indicam pessoas, relações afetivas e
profissões usa-se o sufixo feminilizante - wuhi: paregam,
paregamwuhi (o, a colega); ix[an, ix[anwuhi (príncipe, prince-
sa); zarmig, zarmwuhi ( primo, a); pjixg, pjxgwuhi (médico, a);
• para alguns nomes próprios: Zareh, Zarwuhi; Hayg, Haygwuhi;
Dikran, Dikranwuhi.
Número
Regra Geral:
Forma-se o plural dos substantivos acrescentando er aos
monossilábicos, e o sufixo ner aos substantivos polissílabos:
hau-hauer (galinha/galinhas), mayr-mayrer (mãe/mães);
ix[an-ix[anner (príncipe/príncipes), qa]aq, qa]aqner
(cidade/cidades);
Regras específicas:
• há verbetes monossilábicos que, remotamente, tinham n em seu
radical e mantêm-se no plural atual: le4 (n)-le4ner (montanha/
27
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Declinação
No armênio moderno, há sete casos :
1. Vocativo/ Gw=agan
Para invocar ou chamar uma pessoa ou coisa. Em caso de
invocacão ou assombro pode antepor-se a interjeição: w’v.
Sird martgayin, w’v hiul3, wur anwunn 3 am1w1wua8:
(“Coração humano, oh átomo, no qual se resume o infinito” (A.
Chobanian)
28
Chaké Ekizian.
2. Nominativo/ Wu]]agan:
3. Acusativo/ Haycagan:
4. Genitivo/ Se4agan:
5. Dativo/Dragan:
29
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
30
Chaké Ekizian.
Declinações regulares
Há quatro declinações regulares e quatro irregulares. Há tam-
bém uns poucos substantivos que conservam alguns casos das decli-
nações do armênio antigo.
A primeira declinação regular é a básica. A maior parte dos subs-
tantivos do armênio moderno se declinam segundo este modelo. Ain-
da as outras declinações, em sua maioria, guardam as formas desta
declinação básica, no plural. Há uma tendência muito forte de usá-la
como única declinação para todos os substantivos.
• 1ª Declinação: Genitivo em i
Monossílabo.
Monossílabo. KED
SINGULAR
31
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Polissílabo
BADGER Imagem, retrato, pintura.
SINGULAR
VOC. NOM. BADGER
ACUS. BADGER
GENIT. BADGER-I
DATIVO. BADGER-I
ABLAT. BADGER-3
INSTR. BADGER-WV
PLURAL
VOC. NOM. BADGERNER
ACUS. BADGERNER
GENIT. BADGERNER-WU
DAT. BADGERNER—WU
ABLAT. BADGERNER-3
INSTR. BADGERNER-WV
• 2ª Declinação: Genitivo em WU
VOC. NOM. *WV
ACUS. *WV
GEN. *WV-WU
DAT. *WV-WU
ABL. *WV-3
INSTR. *WV-WV
32
Chaké Ekizian.
Observação:
1 - O plural dos substantivos da 2ª e 4ª declinação se forma segundo
o modelo da 1ª:
*wver, 8wverwu,
kixerner, kixernerwu.
2 - os substantivos da 3ª declinação em wu5iun, regra geral são pala-
vras abstratas. Portanto, não são usadas no plural, mas na possi-
bilidade de usá-las como tal, são empregadas em atos concretos:
parwu5iunner - bondades, benefícios. Declinam-se, então, segundo
o modelo da 1ª declinação. O genitivo plural conserva também sua
forma antiga em eanc: parwu5eanc;
3 - poucos substantivos seguem a 2ª declinação e quase todos são
monossilábicos; seus derivados seguem o mesmo modelo:
ar\ - urso
klwu{-cabeça - gen. kl[wu
7i- cavalo
33
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
34
Chaké Ekizian.
ama4 verão
va]2 amanhã va]wuan
7me4 inverno
a4dwu de manhã ardwuan=a4auod*
jam hora
35
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Declinações Irregulares
• 3ª Declinação Genitivo em wy
nom. acus. s3r
gen. dat. sirwy
ablat. s3r3
Instr. sirwv
• 4ª Declinação em an
nom. ac. dwun
gen. dat. dan
ablat dwun3
instr. dwunwv
36
Chaké Ekizian.
Observações:
• O plural destas declinações é regular: d3rer, hayrer, dwuner.
• seguem o modelo de d3r e os seus compostos: dand3r (dono de
casa), kor8ad3r (patrão, patroa) etc;
• As palavras que indicam parentesco: gin (mulher), digin (senho-
ra). Gen. Dat. gnw\, Abl. Gnw\m3, Instr. gnw\mwv. Qwyr (irmã), gen.
dat. qrw\. Dat. gesrw\ (sogra, mãe do marido).Dat. 2ngerw\ (com-
panheiro) e seus derivados.
Nota
ota: várias destas palavras, em particular as compostas, podem de-
clinar-se também segundo o modelo da 1ª declinação regular:
• segundo o modelo de hayr se declinam: mayr, e]payr e seus com-
postos por estas palavras: gnqahayr (padrinho), gnqamayr (ma-
drinha), vanahayr (abade), hore]payr (tio por parte de pai),
more]payr (tia por parte de mãe);
• têm o genitivo em wy, o de 3º modelo, as palavras seguintes:
Marmin (corpo), marmnwy, marmin3 (marmn3), marminwv ou
marmnwv ou marmnanp; wrti (filho), wrtwuwy, wrti3, wrtiwv,
wrtwuwv;
hwki (espírito), hwkuwy, hwki3, hwkiwv ou hwkwuwv;
37
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
7wug (peixe), 7gan (7wugi), 7wug3; mwug (rato), mgan, mwug3, mwugwv.
a]\ig (menina, moça), a]\gan, a]\ig3; 3rig (marido), 3rgan;
gnig (mulher), gngan;
xwun (cachorro), xan, xwun3; karwun (primavera) karnan, karwun3;
• Às palavras manwug (criança) e a]\ig (menina, moça) aplicam-se
também o genitivo e dativo plural sob forma antiga: manganc,
a]\ganc. Ex. a]\ganc tbrwc (escola feminina[de meninas]).
Sob esta forma não se emprega artigo definido. Ex. manganc
[a]avayr (jogo infantil).
38
Chaké Ekizian.
Pronomes
Os pronomes armênios (Teranwun) são divididos em cinco clas-
ses e são declináveis: pessoais, possessivos, demonstrativos, relativos
e indefinidos.ses e são declináveis: pessoais, possessivos, demonstra-
tivos, relativos e indefinidos.
Pronomes pessoas
Ezagi singular 1ª 2ª 3ª
wu]]agan Es Twun 8
inq
nominativo eu tu, você ele,ela
8
Feydit, op. ci t. pg. 117 O pronome an, plural anwnq, é um pronome vago
como em francês on, um demonstrativo, enquanto que inq2, plural irenq,
tem um significado mais preciso
39
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
40
Chaké Ekizian.
Pronomes Possessivos:
Podem ser empregados como:
• pronomes adjetivos quando acompanhados de substantivos que são
acrescidos por um dos chamados “sufixos pronominais” - im dwuns,
qwu dwunt, ir dwun2_panalin, mer 7er, irenc dwun2_panalin.
ezagi_singular ywknagi_plural
Notas:
• quando usado como adjetivo, o possessivo é invariável, mantendo-
se sempre no singular. Ex: im dwuns me8 3 - Minha casa é grande /
Im dwuners bzdig en - Minhas casas são pequenas.
Os sufixos pronominais ou partículas possessivas, acrescidas
ao substantivo, indicam as pessoas. A primeira pessoa do singular
pede o acréscimo de s - im panalis, in dwuns, o t determina a
segunda pessoa do singular - qwu panalit, qwu dwunt; a terceira do
singular e a primeira, segunda e terceira do plural pedem 2 ou n. Ir,
mer, 7er, anwr_iren panalin ou dwun2 (obedecendo a exigência da
vogal e da consoante).
41
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
42
Chaké Ekizian.
43
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Pronomes Demonstrativos
Estes são:
ays, as, asiga, swyn9 (este, esta); ayt, ad, adiga, twyn10
(essa, esse); ayn, an, aniga nwyn11 ( aquele, a).
Igualmente, podem ser adjetivos invariáveis quando acompa-
nhados de substantivos, que ficam acrescidos dos artigos definidos 2
ou n, conforme seu final consonantal ou vogal: ays dwun2 (esta casa),
ayt baywusag2 (essa bolsa), ayn panalin (aquela chave), ou como
pronomes substantivos: (singular) asiga, adiga, aniga; (plural)
aswnq, adwnq, anwnq. Exemplos: Asiga ir dedragn 3. adiga
ims 3. anwnq 7ern en: (Este é o caderno dele (a); esses são os meus;
aqueles são os vossos.)
Pronomes indefinidos
São empregados sem substantivo, enquanto que os adjetivos
indefinidos são sempre empregados com um nome. São os seguintes,
os pronomes-substantivos:
Wmanq (plural) certos Mart m2, m3g2-alguém
gen. dat. Wmanq; abl. Wmanqm3; Am3n in=, am3n m3g2-cada um
inst.Wmanqmwv.
W= m3g2, pnau m3g2-ninguém, Pan, pan m2- qualquer coisa
nenhum
W= wq- ninguém Am3n pan-tudo,
iuraqan=iur wq-cada um
iuraqan=iur-cada
9
Gulian, Elementary Modern Armenien Grammar, Frederick Ungar
Publisching Co. New York.63-pronome citado somente nesta obra.
10
Gulian, op. cit. idem.
11
Gulian, op. cit. ibidem.
44
Chaké Ekizian.
Singular Plural
Nominativo Wr Wrwnq
Acusativo Wr ou zwr Zwrs
Genit. Dativo Wrwun Wrwnc
12
Wurix é indeterminado e mius2 é determinado
13
Feidit, op. cit. p. 226: “Tudo, pronome indefinido neutro, quando é empre-
gado em sentido indeterrminado, como qualquer coisa, não importa o quê, é
traduzido por am3n pan.
45
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
14
Keruzian, op. cit. p. 275
46
Chaké Ekizian.
Pronome Interrogativo:
Segundo Feydit os pronomes interrogativos são:
W^v refere-se às pessoas e significa quem
I^n= refere-se aos objetos e pergunta que.
W^v en ayt martig2: Quem são essas pessoas? (quem é essa gente).
I^n= krec: O que escreveu?
Como atributo, referindo-se a pessoas, o pronome in= questio-
na a qualidade e não a identidade: Ays martig2 i^n= en: O que são
estas pessoas? (o que é essa gente?).
Wr2-qual
Nom. acus. - w^r2 wrw^nq Ablat. Wrm3^n wrwncm3^
Gen. dativo - wrwu^n wrwn^c Instr. Wrw^v wrwncmw^v
Segundo Keruzian, os pronomes interrogativos são: I^n= (que?),
w^v (quem?), w^r2, w^r m3g2 (qual?), wrqa^n, wr=a^1, qani^ (quanto?).
47
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Verbos
Os verbos da língua armênia distinguem-se pela regularidade
de sua conjugação e pelo reduzido número de irregulares. No armênio
o verbo tem dois temas ou radicais: o radical presente e o radical
passado.
1- Do radical presente (ou simples) formam-se os presentes e os im-
perfeitos do indicativo e do subjuntivo, como também, os infinitivos e
o gerúndio.
2- O tema passado, radical secundário, que é em geral o tema presen-
te acrescido de Cc, característico do passado, intercalado pela vogal
característica da conjugação,15 entre o radical primário e o c.
3- O verbo armênio possui a voz causativa que indica que o sujeito do
verbo faz atuar em outro a transformação introduzida pelo verbo, sig-
nificando vir a ser, p.ex:
15
Feydit, op. cit. p. 176: a propósito do infinitivo, vimos que o i da terceira
conjugação se transforma em 3, logo que se acrescenta uma sílaba.
48
Chaké Ekizian.
Imperfeito - era
Es 3i, Twun 3ir, An-inq 3r
Menq 3inq, Twuq 3iq, Anwnq-irenq 3in:
Pretérito - fui
Es E]ay, Twun E]ar, An-Inq e]au
Menq E]anq, Twuq E]aq, Anwnq, Irenq E]an
16
É pouco correto o uso, sob influência dos idiomas neolatinos, do verbo
wunenal (ter, haver), como auxiliar.
17
Os verbos que não são precedidos de g2 no presente e no imperfeito do
indicativo são, além de 2llal (ser): wunenal (ter), kidnal (saber), Garenal
(poder), gam (existir, estar lá); gar8el (pensar, ter idéia de).
49
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Futuro - serei
Es bidi 2llam, Twun bidi 2llas, An-inq bidi 2llay
Menq Bidi 2llanq, Twuq bidi 2llaq, Anwnq-irenq bidi
2llan
Imperativo
E]i’r - seja %w’] 2llay seja
e]e’q - sejam 2llanq sejamos
%w’] 2llan sejam
Infinitivo
simples - 2llal ser
passado- e]a8 2llal ter sido
Particípio
presente - e]w] - ser
passado - e]a8 - sido
futuro - 2llalwu - 2llaliq (indica conveniência ou obrigação).
18
verbos que exprimem começo de ação ou de estado: alvorar, alvorecer, ama-
durecer, anoitecer, florescer.
50
Chaké Ekizian.
1 - REGULARES
Há divergências na classificação da conjugação dos verbos re-
gulares. A maioria dos autores consideram a primeira conjugação em
el. No entanto, adotamos a classificação do Prof. Keruzian que admi-
te, baseado na classificação do português, os verbos terminados em
al como os de 1ª conjugação. Assim, os verbos de 1ª, 2ª e 3ª conjuga-
ção têm, respectivamente, a terminação em al, el, il.
Modelo da 1ª conjugação:
Verbo Gartal - ler
Modo Indicativo:
Presente - leio
g2 gartam, g2 gartas, g2 gartay, g2 gartanq, g2 gartaq,
g2 gartan.
Pretérito perfeito - li
gartaci, gartacir, gartac, gartacinq, gartaciq, gartacin.
Imperfeito - lia
g2 gartayi, g2 gartayir, g2 gartar, g2 gartayinq,
g2 gartayiq, g2 gartayin
51
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
52
Chaké Ekizian.
Modelo da 2ª conjugação:
Imperfeito - escrevia
g2 kr3i, g2 kr3ir, g2 kr3r,
g2 kr3inq, g2 kr3iq, g2 kr3in:
Negativo
Presente - não escrevo
=em krer, =es krer, =i krer,
=enq krer, =3q krer, =en krer.
53
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Modelo da 3ª Conjugação:
Presente - falo
G2 [os-im, g2 [os-is, g2 [os-i,
g2 [os-inq, g2 [os-iq, g2 [os-in
54
Chaké Ekizian.
Imperfeito - falava
g2 [os-3i, g2 [os-3ir, g2 [os-3r,
g2 [os-3inq, g2 [os-3iq, g2 [os-3in
Negativo
55
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
56
Chaké Ekizian.
2. kidnal (saber)
Presente. kidem (sei), kides (sabes), kid3 (sabe), kidenq (sabe-
mos), kideq (sabeis), kiden (sabem).
Imperfeito. kid3i (sabia), kid3ir (sabias), kid3r (sabia), kid3inq
(sabíamos), kid3iq (sabíeis), kid3in (sabiam).
Os outros tempos podem ser conjugados com o verbo kidnal (saber).
Mais que perfeito: kidcer, partícipio passado - kidca8, partícipio
presente - kidcw].
19
Abrahamian, S.G., Veridian, B. .A.., Cosian, V. A.., Armenian Language
(em armênio) Erevan, 1966, p. 219 . Incluem os autores, entre os defectivos
o verbo Em, que é conhecido como o presente do indicativo do verbo @llal.
57
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Pretérito perfeito
kidcay, kidcar, kidcau, kidcanq, kidcaq, kidcan.
Imperativo - singular kidcir, plural kidc3q.
3. wunim (tenho)
Presente
Wunim (tenho), wunis (tens), wuni (tem), wuninq (temos), wuniq (ten-
des), wunin (têm).
Imperfeito
wun3i (tinha), wun3ir (tinhas), wun3r (tinha), wun3inq (tinhamos), wun3iq
(tinheis), wun3in (tinham).
Os outros tempos são complementados com o verbo wunenal
Mais que perfeito: wunecer; partícipio passado - wuneca8; partícipio
presente - wunecw].
Imperativo
Singular - wunecir; plural - wunec3q.
4. grnam (posso)
Presente
Grnam (posso), grnas (podes), grnay (pode), grnanq (podemos), grnaq
(podeis), grnan (podem).
Imperfeito
Grnayi (podia), grnayir (podias), grnar (podia), grnayinq (podiamos),
grnayq (podies), grnayin (podiam).
Mais que perfeito - grcer; Partícipio passado - grca8; Partícipio pre-
sente - grcw].
58
Chaké Ekizian.
Presente optativo
Garenam, garenas, garenay, garenanq, garenaq, garenan.20
Imperfeito
Garenayi, garenayir, garenar, garenanq, garenaq, garenan.
Para os tempos que faltam para o verbo defectivo grnam e garenal
pode ainda ser usada a forma garw] em (sou capaz), garw] es (és
capaz), garw] 3 ( é capaz), etc.
Il-al
Ereuil/ ereual (aparecer), %wuil/ %wual (parecer)
20
A forma g2 garenam é encontrada raramente.
59
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
El-al
I\nel/i\nal (descer, abaixar-se), desnel/desnal (ver).
2 - Irregulares
São os verbos que sofrem alteração na parte radical ou na desinência,
ou em ambas, o que acontece no pretérito perfeito do Indicativo. Ex:
• no radical-2nel (fazer) - 2ri (fiz)
• na desinência - desnel (ver) - desay (vi)
• em ambas as partes - iynal (cair) - ingay (caí)
Há poucos verbos irregulares no armênio moderno. Ainda, a irregula-
ridade se nota somente nos verbos cujos tempos se formam com o
radical do pretérito: o próprio pretérito, o imperativo e o particípio. E
se dividem em dois grupos:
1º - incoativos: verbos que terminam em nal, nel, nil, =il que têm
conjugação própria.
2º - os verbos propriamente irregulares.
a) Os verbos terminados em Nal tornam-se o paradigma: estes ver-
bos formam o pretérito perfeito em cay e o singular do imperativo
em cir
b) Os verbos que terminam em anal: e anal. p. ex. parganal9 (abor-
recer-se) e modenal (aproximar-se) conservam a vogal a e e na
conjugação.
60
Chaké Ekizian.
Hasgnal (entender)
Pretérito
Es hasgcay, twun hascar, inq-an hasgcau
Menq hasgcanq, twuq hasgcaq, anwnq-irenq hasgcan
Imperativo
Hasgcir - hasgc3q
Particípio
presente (ativo) - hasgcw]
Passado (passivo) - hasgca8 hasgcer
futuro - hasgnalwu - hasgnaliq
Parganal (aborrecer-se)
Pretérito
es pargacay, twun pargacar, an-inq pargacau,
menq pargacanq, twuq pargacaq, anwnq-irenq pargacan
Particípio
presente (ativo) - pargacw]
passado (passivo) - pargaca8, pargacer
futuro - parganalwu - panganaliq
Modenal (aproximar-se)
Pretérito
Es modecay, twun modecar, an-inq modecau
menq modecanq, twuq modecaq, anwnq-irenq modecan:
Imperativo modecir - modec3q
61
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Particípio
presente (ativo) - modecw]
passado (passivo) - modeca8 modecer
futuro - modenalwu - modenaliq
1ª conjugação
1 - Panal (abrir)
Pretérito: afirmativo
Es paci, Twun pacir, An-inq pacau,
Menq pacinq, Twuq paciq, Anwnq-Irenq pacin.
2 - kal (vir)
Ind. Presente:
Gwu kam, gwu kas, gwu kay, gwu kanq, gwu kaq, gwu kan.
21
Tekeian, Harutiun, Hayren3-Sbaner3n pa4aran, Akian gráfica edito-
ra, S.A., B. Aires.
22
Foram vistos como defectivos na p. 44.
62
Chaké Ekizian.
Ind. Imperfeito:
gwu kayi, gwu kayir, gwu kar, gwu kayinq, gwu kayiq, gwu kayin.
Pretérito:
Es Egay, Twun egar, An-Inq egau, Menq Eganq, Twuq egaq,
Anwnq-Irenq Egan.
3 - Er5al (ir)
Pretérito
Es kaci, Twun kacir, An-Inq knac, Menq kacinq, Twuq kaciq,
Anwnq-irenq kacin.
Imperativo:
Kna - Kac3q- mi er5ar, mi er5aq
4 - Iynal (cair)
Pretérito:
es Ingay, twun ingar, an-inq ingau,
menq inganq, twuq ingaq, anwnq-irenq ingan.
63
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Imperativo:
Ingir (2ngir) - ing3q (2ngeq) - mi inar, mi inaq
5 - lal (chorar)
Pretérito:
es laci, twun lacir, an-inq lacau
menq lacinq, twuq laciq, anwnq-irenq lacin.
Imperativo:
Lac - lac3q - mi lar, mi laq
6 - Dal
Pretérito:
Es dwui, twun dwuir, an-inq dwuau
Menq dwuinq, twuq dwuiq, anwnq dwuin.
Imperativo:
Dwur - dwu3q - mi dar, mi daq
64
Chaké Ekizian.
7 - ?an=nal (conhecer)
Pretérito: (em todos as pessoas), assim como no partícipio presente e
passado, o verbo /a=nal carrega Cc:
Es /an=cay, twun /an=+car, inq_na /an=cau,
menq /an=canq, twuq /an=caq, anwnq_irenq /an=can.
Imperativo:
?an=cir - /an=c3q mi /an=nar, mi /an=naq
8 - Mw4nal (esquecer)
Pretérito:
Es mw4cay, twun mw4car, inq_na mw4cau
Menq mw4canq, twuq mw4caq, irenq_anwnq mw4can
Imperativo:
Mw4cir, mw4c3q, mi mw4nar, mi mw4naq
2ª conjugação
1-Perel (trazer)
Pretérito:
Es peri, twun perir, an-inq perau
Menq perinq, Twuq periq, anwnq-irenq perin
65
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Imperativo:
per, per3q - mi perer, mi per3q
Particípio:
Presente (ativo) - perw]
Passado (passivo) - pera8, perer
Futuro - perelwu, pereliq
Imperativo:
Tir, Tr3q - mi tner mi tn3q
Particípio:
Presente (ativo): Tnw]
Passado (passivo): Tra8, trer
Futuro - Tnelwu, tneliq
3 - Zarnel-bater
Pretérito:
Es zargi, twun zargir, an-inq zargau
Menq zarginq, twuq zargiq, anwnq-irenq zargin.
Imperativo:
Zarg, zarg3q- mi zarner, mi zarn3q
66
Chaké Ekizian.
Particípio:
Presente (ativo) - Zargw]
Passado (passivo) - Zarga8, zarger
Futuro - Zarnelwu, zarneliq
4 - @nel (fazer)
Pretérito:
Es 2ri, twun 2rir, an-inq 2rau
Menq 2rinq, twuq 2riq, anwnq-irenq 2rin.
Imperativo:
@r3, 2r3q - mi 2ner mi 2n3q
5 - @sel (dizer)
Pretérito:
Es 2si, twun 2sir, an-inq 2sau,
Menq 2sinq, Twuq 2siq, vanwq-irenq 2sin.
Imperativo:
@s3 - 2s3q - mi 2ser mi 2s3q
67
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
6 - Wudel (comer)
Pretérito:
Es geray, twun gerar, an-inq gerau,
Menq geranq, twuq geraq, anwnq-irenq geran.
Imperativo:
Ger Ger3q - mi wuder mi wud3q
7- Desnal (ver)
Pretérito:
Es desay, twun desar, an-inq desau,
Menq desanq, twuq desaq, anwnq-irenq desan.
Imperativo:
Des, des3q - mi desnar mi desnaq
3ª conjugação
1-Nsdil (sentar-se)
Pretérito:
Es Nsday, twun nsdar, an-inq nsdau
Menq nsdanq, twuq nsdaq, anwnq-irenq nsdan.
68
Chaké Ekizian.
Imperativo:
Nsd3, Nsdec3q - mi nsdir mi nsdiq
2- Danil (levar)
Pretérito:
Es dari, twun darir, an-inq darau,
Menq darinq, twuq dariq, anwnq-irenq darin.
Imperativo:
Dar dar3q - mi danir mi daniq
Imperativo:
Ancir, anc3q mi ancnir, mi ancniq.
69
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Observação:
1-Todos os outros tempos destes verbos são regulares.
2-A forma negativa do pretérito é identificada pela partícula =i diante
de verbos que se iniciam por consoantes. Ex: Es =i paci (eu não
abri), twun =i pacir, an-inq =i pacau, menq =i pacinq, twuq
=i paciq, anwnq-inrenq =i pacin.
Quando os verbos se iniciam com vogais o =i se apresenta sob a forma
de =
3-A forma negativa dos particípios se adjetivam compondo com o ver-
bo 2llal.
4- A partícula negativa mi, no armênio ocidental, caracteriza o impe-
rativo, a ordem.23 É a marca do imperativo-negativo.
23
A partícula mi, não acentuada, corresponde, no armênio oriental, ao ar-
tigo indefinido. Por exemplo, mi panaq = um exército (no armênio
oriental).
70
Chaké Ekizian.
VERBOS IRREGULARES
IMPERATIVO
IMPERATIVO
Infinitivo Afir mativo
Afirmativo Negativo
Ancnil (passar, atravessar) ancir, anc3q mi ancnir,mi ancniq
A4nel (tomar, pegar) a4, a43q mi a4ner, mi a4n3q
Panal (abrir) pac-pac3q mi panar, mi panaq
Perel (trazer) per-per3q mi perer, mi per3q
Kal (vir) egwur-eg3q mi kar, mi kaq
Kidnal (saber) kidcir-kidc3q mi kidnar, mi
kidnaq
Ta4nal (voltar,virar) tar7ir-tar73q mi ta4nar, mi
ta4naq
Tnel (pôr) tir-tr3q mi tner, mi
tn3q
Ellel (sair,levantar-se, subir) elir/el-el3q mi eller, mi ell3q
er5al (ir) kna-kac3q mi er5ar, mi er5aq
@nel (fazer) 2r3-2r3q mi 2ner, mi 2n3q
@sel (dizer) 2s3-2s3q mi 2ser, mi 2s3q
Lal (chorar) lac-lac3q mi lar, mi laq
Grnal/garenal (poder, ser grcir-grc3q mi garenar, mi
capaz) garenaq
Hasgnal (entender) hasgcir, hasgc3q mi hasgnaq,mi
hasgnaq
Hasnil (chegar, alcançar) hasir, has3q mi hasnir, mi hasniq
?an=nal (conhecer) /an=cir, /an=c3q mi /an=nar, mi /an=
naq
Mw4nal (esquecer) mw4cir-mw4c3q mi mw4nar,mi mw4naq
Mdnel (entrar) mdir-md3q mi mdner, mi mdn3q
Nsdil (sentar) nsdir-nsdec3q mi nsdir, mi nsdiq
Wudel (comer) ger-ger3q mi wuder, mi wud3q
Sgsil (começar) sgs3-sgs3q/ mi sgsir, mi sgsiq
sgsec3q
Dal (dar) dwur-dwu3q mi dar, mi daq
Danil (levar) dar-dar3q mi danir, mi daniq
Desnel (ver) des-des3q mi desnar, mi desnaq
71
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Ancnil- Ancay-ancar-ancau-ancanq-ancaq-ancan
+ancay-=ancar-=ancau-=ancanq-=ancaq-=ancan
A4nel- A4i-a4ir-a4au-a4inq-a4iq-a4in
+a4i-=a4ir-=a4au-=a4inq-=a4iq-=a4in
Panal- Paci-pacir-pacau-pacinq-paciq-pacin
+paci-=pacir-=pacau=-=pacinq-=paciq-=pacin
Perel- Peri-perir-perau-perinq-periq-perin
+peri-=perir-=perau-=perinq-=periq-=perin
Kal- Egay-egar-egau-eganq-egaq-egan
+egay-=egar-=egau-=eganq-=egan-=egaq
Kidnal- Kidcay-kidcar-kidcau-kidcanq-kidcaq-kidcan
+kidcay-=kidcar-=kidcau-=kidcanq-=kidcaq-
=kidcan
Ta4nal- Tar7ay-tar7ar-tar7au-tar7anq-tar7aq-tar7an
+tar7ay-=tar7ar-=tar7au-=tar7anq-=tar7aq-
=tar7an
Tnel- Tri-trir-trau-trinq-triq-trin
+tri-=rir-=trau-=tar7anq-=tar7aq-=tar7an
Er5al- Kaci-kacir-knac-kacinq-kaciq-kacin
+kaci-=kacir-=knac-=kacinq-=kaciq-=kacin
@nel- @ri-2rir-2rau-2rinq-2riq-2rin
+2ri-=2rir-=2rau-=2rinq-=2riq-=2rin
@sel- @si-2sir-2sal-2sinq-2siq-2sin
+2si-=2sir-=2sal-=sinq-=2siq-=2sin
Lal- Laci-lacir-lacin-lacinq-laciq-lacin
+laci-=lacir-=lacin-=lacinq-=laci-=lacin
Grnal Grcay-grcar-grcau-grcanq-grcaq-grcan
ou garehal +grcay-=grcar-=grcau-=grcanq-=grcaq-=grcan
72
Chaké Ekizian.
Hasgnal- Hagcay-hasgcar-hasgcau-hasgcanq-hasgcaq-
hasgcan
+hasgcay-=hasgcar-=hasgcau-=hasgcanq-=hasgcaq-
=hasgcan
Hasnil- Hasay-hasar-hasau-hasanq-hasaq-hasan
+hasay-=hasar-=hasau-=hasanq-=hasaq-=hasan
?an=nal- ?an=cay-/an=car-/an=cau-/an=canq-/an=caq-/
an=can
+/an=cay-=/an=car-=/an=cau-=/an=canq-=/na=caq-
=/an=can
Mw4nal- Mw4cay-mw4car-mw4cau-mw4canq-mw4caq-mw4can
+mw4cay-=mw4car-=mw4cau-=mw4canq-=mw4caq-=mw4can
Nsdil- Nsday-nsdar-nsdau-nsdanq-nsdaq-nsdan
+nsday-=nsdar-=ndau-=nsdanq-=nsdaq-=nsdan*
Desnel- Desay-desar-desau-desanq-desaq-desan
+desay-=desar-=desau-=desanq-=desaq-=desan
73
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Presente
wunim, wunis, wuni, wuninq, wuniq, wunin:
Imperfeito
wun3i, wun3ir, wun3r, wun3inq, wun3iq, wun3in:
Pretérito
wunecay, wunecar, wunecau, wunecanq, wunecaq, wunecan:
Futuro
bidi wunenam, bidi wunenas, bidi wunenay,
bidi wunenanq, bidi wunenaq, bidi wunenan:
Condicional
bidi wunenayi, bidi wunenayir, bidi wunenar,
bidi wunenayinq, bidi wunenayiq, bidi wunenayin:
Infinitivo simples
wunenal (ter)
Infinitivo passado
wuneca8 2llal (ter tido)
Gerúndio
Wunenalwv (tendo)
Particípio: presente (ativo ) - wunecw] (o que tem)
passado (passivo) - wuneca8 / wunecer (havido, tido)
Futuro - wunenalwu, wunenaliq (para ter)
74
Chaké Ekizian.
Presente
g’wunenam, g’wunenas, g’wunenay,
g’wunenanq, g’wunenaq, g’wunenan.
Imperfeito
g’wunenayi, g’wunenayir, g’wunenar
g’wunenayinq, g’wunenayiq, g’wunenayin.
Observação:
1. Assim como o presente e o imperfeito dos verbos wunenal (ter) e
kidnal (saber) é irregular e não leva a partícula g2:
Presente:
es kidem, twun kides, an-inq kid3,
menq kidenq, twuq kid3q, anwnq-inrenq kiden
Imperfeito:
es kid3i, twun kid3ir, an-inq kid3r,
Menq kid3inq, twuq kid3iq, anwnq-irenq kid3in:
2-garenal (poder)
Presente:
es grnam ou g2 garenam
twun grnas ou g2 garenas
75
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Pretérito:
Es grcay, twun grcar, an-inq grcau
Menq grcanq, twuq grcaq, anwnq-irenq grcan:
Imperativo:
grcir, grc3q - mi grnar mi grnaq
Pretérito
tar7ay, tar7ar, tar7au, tar7anq, tar7aq,tar7an, assim
como hampar7ay, hampar7ar.
76
Chaké Ekizian.
Imperativo:
Tar7ir, tar73q / par7ir, par73q:
Pretérito:
Mday, mdar, mdau, mdanq, mdaq, mdan,
A4i, a4ir, a4au,a4inq, a4iq, a4in.
Imperativo:
mdir, md3q
a4, ar3q
77
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Observações:
1- Seguem, o primeiro modelo, os verbos e os compostos de infinitivo
duplo:
kdnel ou kdnal (encontrar, achar)
ellel ou ellal (sair)
i\nel ou i\nal (descer)
he8nel ou he8nal (montar)
2º modelo !a[=il
Pretérito:
Es 1a[ay, Twun 1a[ar, An, Inq 1a[au,
Menq 1a[anq, Twuq 1a[aq, Anwnq, Irenq 1a[an.
Imperativo:
Sing. - Hasir !a[ir
Plural - Has3q !a[3q
78
Chaké Ekizian.
Observações
1- Alguns verbos em il, têm também a forma negativa sem o = na
conjugação do verbo, por exemplo: =1a[=il/=1a[il (fugir), %4=il/
=%4il (voar); tb=il/=tbil9 (tocar)
79
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Regência Verbal
Acusativo
Sirel/gostar - Gan=el /chamar- @nel/fazer - Hasgnal-/entender
Dativo
Sbasel/esperar - {osil/falar (dativo) - Er5al/ ir (acompanhado
de hed (dativo complemento de pessoa [c .p.].) Kal/vir (dativo c.p.
com hed) - {a]al/ brincar (dativo c.p. com hed) - @ngeranal/ acom-
panhar - B3dq wunenal/ ter necessidade, é preciso ter - A4nel/
tomar, pegar
Acusativo e Dativo (este como complemento pessoa )
Krel/escrever - @sel/dizer - Perel/trazer - Knel/comprar - Dal/
dar - Harcnel/perguntar
Acusativo e Ablativo (este como complemento pessoa)
Knel/comprar
Acusativo e Ablativo
{ntrel/pedir, rogar, implorar
Ablativo
A[wrjil/ gostar, agradar24
24
Feydit, op.cit. p. 168
80
Chaké Ekizian.
81
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Adjetivos
“Os adjetivos epítetos colocam-se diante do nome que determinam. O
adjetivo é invariável, tanto como epíteto quanto atributo.”25 Ex: harwusd
mart (homem rico), mart2 harwusd 3 (o homem é rico).
Os adjetivos se localizam conforme sua função sintática: quando é
adjunto adnominal vem antes do substantivo. Por exemplo: ke]ecig
dwun (bela casa); e quando predicativo do sujeito, localiza-se antes do
verbo: dwun2 ke]ecig 3 (a casa é bela). Normalmente, são indeclináveis:
qa\ zinwuwr (um bravo soldado), exceto, quando tornam-se substan-
tivados: harwusdin tram2 xad 3 (o dinheiro do rico é muito). No
entanto, tendo-se a intenção de evidenciá-lo, pode seguir o nome: Xix
m2 lecwun [mec (tomou uma garrafa cheia); m3g jam ampw]\ sbaseci
(esperei uma hora inteira).
82
Chaké Ekizian.
Adjetivo qualificativo
26
Op. cit, p. 346.
27
Gulian, op. cit. p. 42
83
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
84
Chaké Ekizian.
Observações: 28
1 - As palavras abstratas são formadas pelo adjetivo acrescido de
wu5iun:
Gwyr (cego) gwurwu5iun (cegueira)29
d[wur (triste) d[rwu5iun (tristeza)
Graus do Adjetivo:
Comparativo de Superioridade 30
28
Op. cit. p. 44
29
Op. cit. p. 15: “Quando uma sílaba é acrescida à uma palavra terminada
em consoante, a vogal da última sílaba é sempre mudada ou suprida”.
30
Feydit, op. cit. p. 205-209
85
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
31
Exceto alguns de lugar ou tempo que são declináveis.
86
Chaké Ekizian.
87
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
32
Destacamos que as preposições regentes do ablativo se classificam em
duas categorias: a - aquelas que dão idéia de distanciamento ou de ori-
gem: paci (à parte), zad (separado), he4wu (distanciamento), i ver,
sgseal (origem)
33
O caso de complemento de medida é o acusativo.
88
Chaké Ekizian.
Comparativo de igualdade34
Os comparativos proporcionais:
Wr=a1 ... ayn=a1 ou wrqan ... aynqan
• Wr=a1 ganwu[ aynqan lau:
Quanto mais cedo melhor.
34
Feydit, op. cit, p. 241-242.
35
que fica no acusativo como complemento de medida.
36
zwr=a1 é a forma correta mas o z está em desuso.
89
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
37
Cf. ingles much ou many depois de too,so.
38
Feydit, op. cit, pg. 232.
90
Chaké Ekizian.
2 - O superlativo rrelativo
elativo de:
2 -1 Superioridade pode ser formado de duas maneiras:
a) prefixando os adjetivos monossilábicos com a partícula am3n39.
Se a inicial do adjetivo é uma consoante, é preciso intercalar com a
vogal a, de ligação, por exemplo: Par7r (alto) Amenapar7r (o
mais alto)
39
Tekeiam op.cit. p. 19: am3n: prefixo que indica totalidade, plenitude, per-
feição, forma do superlativo relativamente adj. todo.
91
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Preposições
No armênio, as preposições obedecem uma classificação de acordo
com a estrutura:
• aquelas palavras que funcionam sempre como preposição são in-
variáveis e conhecidas como essenciais;40
a4anc - sem
paci - exceto, salvo
ipreu - como
t3m - contra
t3bi - em direção, rumo à, para
ed - atrás
i ver - desde, a partir de
hamar - para, por
hant3b - para com, diante de, frente a
hed - junto, com
yedwy - após, depois
mi\eu - entre
wrb3s - como, tal
b3s - como
1w[anag - en vez de, em troca de.
40
Keruzian, Y. O. “Gramática Básica da Língua Armênia”, publicação inter-
na, p. 109.
92
Chaké Ekizian.
1 - acusativo:
T3bi (em direção à); min=eu (até); Ipr, ipreu (como, tal como);
2 - genitivo:
I he/wugs (adv. a despeito)
3 - dativo:
A4anc (sem); @sd (conforme); !w[anag (em lugar de, ao invés de)
4 - ablativo e com pronomes pessoais
Paci (exceto, com exceção de )
Posposições:
1- acusativo
I var (até embaixo, descendo ao longo, adv. abaixo); I ver (até em
cima, subindo ao longo);
2- genitivo
T3m (contra); Timac (em face de, diante); De] (no lugar de); Dag
(abaixo, debaixo); Vray (sobre); A4\eu (diante de, frente a, adiante);
93
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Edeu (atrás de, detrás); Qwv (perto de, ao lado de); Xwur\ (ao redor de,
em torno de); M3\ (dentro); M3\de] (no centro, entre); Mi\eu (entre);
M3\3n (de dentro, do interior);
3 - dativo
A4anc (sem); Mod (perto); Hamar (para); Hed (junto à, com); B3s
(como); @nta4a\ (ao encontro de, diante de); Ngadmamp (com res-
peito à); !w[ar3n (em troca de ); Hamemad (de acordo); Hama7ayn
(de acordo com); Hant3b (para com, diante de); Verapereal (rela-
tivo à); Pa]tadmamp (em comparação); B3s (como);
4 - ablativo
Ners (dentro de); Twurs (fora de); Astin (deste lado); Antin (daque-
le lado); Ver (por cima de ); Var (abaixo de ); Zad (à parte, exceto);
He4wu (longe de); A4a\ (antes); Ver\ (2) Edq (2), yedwy, (depois,
após,); I ver (desde); Sgseal (a partir de );
5 - instrumental
Miasin (junto com); Hater7 (contudo, apesar de)
1- dativo
Nman (semelhante) e haga4ag (ao contrário, apesar de)
94
Chaké Ekizian.
Numerais:
Cardinais Ordinais
1 - m3g 1 - In a4a\in
2 - ergwu 2 - rt ergrwrt
3 - ereq 3 - rt errwrt
4 - =wrs 4 - rt =wrrwrt
5 - hink 5 - rt hinkerwrt
6 - vec 6- rt vecerwrt
7 - eo52 7 - rt eo5nerwrt
8 - wu52 8 - rt wu5nerwrt
9 - in2 9 - rt innerwrt
10 - das2 10 - rt dasnerwrt
11 - dasn2m3g 11 - rt dasn2m3gerwrt
12 - dasnergwu 12 - rt dasn2ergwuerwrt
13 - dasnereq 13 - rt dasn2ereqerwrt
14 - dasn2=wrs 14 - rt dasn2=wrserwrt
15 - dasn2hink 15 - rt dasn2hinkerwrt
16 - dasn2vec 16 - rt dasn2vecerwrt
17 - dasn2eo52 17 - rt dasn2eo5nerwrt
18 - dasn2wu52 18 - rt dasn2wu5nerwrt
19 - dasn2in2 19 - rt dasn2innerwrt
20 - qsan2 20 - rt qsanerwrt
21 - qsaneum3g 21 - rt qsan2m3gerwrt
30 - ereswun 30 - rt ereswunerwrt
40 - qa4aswun 40 - rt qa4aswunerwrt
50 - yiswun 50 - rt yiswunerwrt
60 - va5swun 60 - rt va5swunerwrt
70 - eo5anaswun 70 - rt eo5anaswunerwrt
80 - wu5swun 80 - rt wu5swunerwrt
90 - Inniswun 90 - rt Inniswunerwrt
95
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Duplicativo
Duplo, dobro Ergabadig
Triplo E4abadig
Quádruplo Qa4abadig
Quíntuplo Hnkabadig
Sêxtuplo Vecabadig
Sétuplo Eo5nabadig
Óctuplo Wu5abadig
Nônuplo Innabadig
Décuplo Dasnabadig
Cêntuplo Hariurabadig
Múltiplo Pazmabadig
41
Gulian, op. cit. p.34 : apresenta-se outra forma: dasneuereq, psaneum3g,
ereswuneu=wrs
96
Chaké Ekizian.
Fracionário
Metade, meio G3s
um terço M3g erwrt
Um quarto M3g =wrrwrt
Um quinto M3g hinkerwrt
Um décimo M3g dasnerwrt
Um centésimo M3g hariurerwrt
Um milésimo M3g hazarerwrt
97
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Advérbio
“Palavra que realça o sentido do verbo, do adjetivo e de si próprio,
exprimindo uma circunstância.
• Em relação ao verbo:
E]payrs va]2 bidi kay:
Meu irmão chegará amanhã.
• Em relação ao adjetivo:
Im more]payrs xad par7r 3:
Meu tio é muito alto.
• Em relação ao próprio advérbio:
Irenq hianalior3n g2 gadaren irenc bardaganwu5iunner2:
Eles cumprem maravilhosamente seus deveres.
A formação e a classificação dos advérbios são, em geral, seme-
lhantes à da língua portuguesa, mantidas as especificidades. A mes-
ma orientação é válida para as locuções adverbiais.” 42
42
Keruzian, Y. O., ‘Gramática Básica do Armênio Moderno’ (circulação in-
terna), p. 105.
98
Chaké Ekizian.
• B3s-
@nthanwur+a+b3s=2thanwurab3s/2ntharab3s (geralmente),
masna-uwr+a+b3s=masnauwrab3s (especialmente, particularmen-
43
Tekeian, op. cit. p. LXIV.
99
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
• Par
Swvwrapar (comumente,geralmente,habitualmente), hayrapar (pa-
ternalmente), herwsapar (heroicamente), qa\apar (corajosamen-
te), E]payrapar (fraternamente), xarwunagapar (continuamente),
etc.
• Or3n-
Ysdagor3n (claramente), anger8or3n (sinceramente), \ermor3n
(calorosamente), t a 4 n o r 3 n (amargamente, duramente)
pa4acior3n (literalmente), etc.
• Agi-
yanga8agi (repentinamente,acidentalmente), wu]]agi (diretamen-
te), gw]magi (lateralmente), ya/a[agi (amiúde, freqüentemen-
te), etc.
• Kin-
Srdakin (cordialmente, de todo coração), \ermakin (calorosa-
mente), etc.
• Wvi-
Mdwvi (mentalmente), xdabwvi (apressadamente)
• Wvin-
Ampw]\wvin (totalmente), pwlwrwvin (inteiramente), liwvin (ple-
namente), himnwvin (fundamentalmente), danwvin (familiarmente,
com toda família), [mpwvin (grupalmente), etc.
100
Chaké Ekizian.
Locução adverbial44
Pode ser formada com uma só palavra básica (alterada por declinação
ou sufixo) ou em conjunto de palavras, com o mesmo valor de um
advérbio. Em seguida, algumas das locuções adverbiais mais comuns:
He4wu3n- (de longe) Cereg- (tarde) A/abaranqwv-
Ceregin (à tarde) (às pressas, apressada-
mente)
Ver2- (em cima) T3bi twurs- (para fora) Barabi- (em vão)
44
Keruzian. op. cit.
101
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Orwuan m3\- (de dia) A4dwuan- (de manhã) Amkam m2- (uma vez)
102
Chaké Ekizian.
Conjunção
45
Keruzian, op. cit. p. 114.
103
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
E53 w== In=b3s wr Ipr 53= Hamemad Baymanwv Aynqan wr= Wrqan a
senão. =assim como se conforme wr=com a (adjet.) ueli=quan-
como condição de tanto...que to mais
Locução conjuntiva
Conjunto de palavras que assume o valor de conjunção; em
seguida, alguns exemplos dos mais usados:
Am3n ankam wr= toda vez que; a4anc wr= sem que; anwr
hamar= por isso, por causa dele; paci erp= salvo se; haga4ag
wr=apesar de que, ao passo que; haga4ag barakayin=caso con-
trário; hedzhed3=a medida que, ao passo que; himagwuhima,
a4ayjm=por enquanto; miayn=a menos que, a não ser que; min= ayt=
no entanto; min=eu wr=até que; na[- qan= antes que; nwynisg e53,
e53 nwynisg=mesmo que, ainda que, se bem que; w= isg=nem que;
104
Chaké Ekizian.
w= miayn=não só, não apenas; wrqan wr=na medida que, se bem que;
wrqan aden=quanto tempo; qan= que, qan 53= do que; qani wr=
já que, visto que; aynb3s...in=b3s=tal... qual; in=b3s...aynb3s=
qual...tal; wrqan...aynqan=quanto...tanto; wrqan aueli....aueli=
quanto mais... mais; wrqan nwuaz...nwuaz=quanto menos...menos;
wrqan aueli ..... nwuaz= quanto mais...menos; wrqan nwuaz....aueli=
quanto menos ....mais.
Nota
Nota: advérbio, preposição e conjunção apresentam afinidades funci-
onais; Em armênio, como em português, as funções se flexibilizam,
assumindo umas as vezes das outras.
105
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Interjeição
Como no português e demais línguas, no armênio, a interjeição ex-
pressa sentimento e emoção. “Para cada tipo de emoção e sentimento
há mais de uma palavra. Várias dessas palavras têm caráter onoma-
topeico, comum, às vezes, a mais de um idioma; outras procedem de
outras classes gramaticais (substantivos, adjetivos, verbos).”46 O sinal
tradicional da interjeição coloca-se em cima da vogal tônica. “Todavia,
considerando o caso dos termos procedentes de outras classes gra-
maticais que requerem sinal de acento tônico, e as dificuldades técni-
cas para as casas gráficas (nem sempre dispondo do sinal tradicio-
nal), o sinal tradicional interjetivo pode ser simplesmente substituído
pelo sinal de acento tônico.”47
46
Keruzian, op. cit. p. 118.
47
Idem, p. 118.
106
Chaké Ekizian.
Locução Interjetiva
107
SOBRE A GRAMÁTICA DA LÍNGUA ARMÊNIA, 2001
Referências Bibliográficas;
Abrahamian, S.G., Verdian, B.A. Cosian, V.A., Hayeren lezvi tasakirq
(Hayer3n lezwui tasakirq), Edição Lúis, Yerevan, 1966.
108
Chaké Ekizian.
Mancha 11,5 x 19 cm
Formato 16 x 22 cm
109