Sei sulla pagina 1di 14

Hobsbawm, Eric. Historia del siglo XX. B.A.: Crtica (Grijalbo Mondadori, S.A.), 1999 !

"
r#im$r#si%n. &1' $.
Ca$t(lo )*++
LA MUERTE DE LA VANGUARDIA:
LAS ARTES DESPUS DE 1950
El art# como in,#rsi%n #s (n conc#$to $oco ant#rior a los a-os cinc(#nta.
G. .E+/0+1GE., The Economics of Taste, ,ol. ' (192', $. 13)
0os 4rand#s $rod(ctos dom5sticos d# ln#a blanca, las cosas 6(# manti#n#n a
n(#stra #conoma #n 7(ncionami#nto 8n#,#ras, cocinas, todas las cosas 6(# #ran d#
$orc#lana 9 blancas8 a:ora #st;n $intadas. Esto #s n(#,o. *an acom$a-adas d# art#
$o$. M(9 bonito. El ma4o M#rln sali#ndo d# las $ar#d#s mi#ntras abr#s la $(#rta d# la
n#,#ra $ara tomar #l <(mo d# naranja.
S/=>S /E.?E0, Division Street: America (19&@, $. '1@)
+
Es $r;ctica :abit(al #ntr# los :istoriador#s 8incl(9#ndo al 6(# #sto #scrib#8 anali<ar #l
d#sarrollo d# las art#s, a $#sar d# lo $ro7(ndam#nt# arrai4adas 6(# #st;n #n la soci#dad, como si 7(#s#n
s#$arabl#s d# s( cont#Ato cont#m$or;n#o, como (na rama o ti$o d# acti,idad :(mana s(j#ta a s(s
$ro$ias r#4las 9 s(sc#$tibl# $or #llo d# s#r j(<4ada d# ac(#rdo con #llas. 1o obstant#, #n la #ra d# las
m;s r#,ol(cionarias trans7ormacion#s d# la ,ida :(mana d# 6(# s# ti#n# noticia, incl(so #st# anti4(o 9
c%modo m5todo $ara #str(ct(rar (n an;lisis :ist%rico s# con,i#rt# #n al4o cada ,#< m;s irr#al. 1o s%lo
$or6(# los lmit#s #ntr# lo 6(# #s 9 no #s clasi7icabl# como Bart#C, Bcr#aci%nC o arti7icio s# di7(minan
cada ,#< m;s, :asta #l $(nto d# ll#4ar incl(so a d#sa$ar#c#r, sino tambi5n $or6(# (na in7l(9#nt# #sc(#la
d# crticos lit#rarios d# 7in d# si4lo $#ns% 6(# #ra im$osibl#, irr#l#,ant# 9 $oco d#mocr;tico d#cidir si
Macbeth #s m#jor o $#or 6(# Batman. El 7#n%m#no s# d#b# tambi5n a 6(# las D39EF 7(#r<as 6(#
d#t#rminaban lo 6(# $asaba #n #l art#, o #n lo 6(# los obs#r,ador#s $asados d# moda :(bi#ran llamado
as, #ran sobr# todo #A%4#nas 9, como caba #s$#rar #n (na #ra d# #Atraordinaria r#,ol(ci%n
t#cnoci#nt7ica, $r#dominant#m#nt# t#cnol%4icas.
0a t#cnolo4a r#,ol(cion% las art#s :aci5ndolas omni$r#s#nt#s. 0a radio, 6(# 9a :aba ll#,ado
los sonidos 8$alabras 9 mGsica8 a la ma9ora d# los :o4ar#s d#l m(ndo d#sarrollado, si4(i% s(
$#n#traci%n $or #l m(ndo #n ,as d# d#sarrollo. H#ro lo 6(# la (ni,#rsali<% 7(# #l transistor, 6(# la :i<o
$#6(#-a 9 $ort;til, 9 las $ilas #l5ctricas d# lar4a d(raci%n, 6(# la ind#$#ndi<aron d# las r#d#s o7icial#s
(#s d#cir, (rbanas) d# #n#r4a #l5ctrica. El 4ram%7ono o tocadiscos 9a #ra anti4(o 9, a(n6(# m#jor%
t5cnicam#nt#, si4(i% si#ndo (n tanto #n4orroso. El disco d# lar4a d(raci%n (1932), 6(# s# $o$(lari<%
r;$idam#nt# #n los a-os cinc(#nta (G(inn#ss, 1923, $. 19!), b#n#7ici% a los amant#s d# la mGsica
cl;sica, c(9as com$osicion#s, a di7#r#ncia d# las d# la mGsica $o$(lar, no solan c#-irs# al lmit# d#
#ntr# tr#s 9 cinco min(tos d# d(raci%n d# los discos d# @2 r#,ol(cion#s $or min(to. H#ro lo 6(# :i<o
$osibl# trans$ortar la mGsica #sco4ida 7(#ron los cass#tt#s, 6(# $odan tocars# #n r#$rod(ctor#s a $ilas
cada ,#< m;s $#6(#-os 9 $ort;til#s, 9 6(# s# #At#ndi#ron $or todo #l m(ndo #n los s#t#nta, con la
,#ntaja adicional d# 6(# $odan co$iars# 7;cilm#nt#. En los a-os oc:#nta la mGsica $oda #star #n
c(al6(i#r $art#: acom$a-ando c(al6(i#r acti,idad $ri,ada 4racias a los a(ric(lar#s aco$lados a (nos
artil(4ios d# bolsillo d# los 6(# 7(#ron $ion#ros (como tantas ,#c#s) los ja$on#s#s, o $ro9#ctada con
#str(#ndo $or los 4rand#s radiocass#tt#s $ort;til#s, :abida c(#nta d# 6(# los alta,oc#s aGn no s# $odan
miniat(ri<ar. Esta r#,ol(ci%n t#cnol%4ica t(,o cons#c(#ncias $olticas 9 c(lt(ral#s. As, #n 19&1 #l
$r#sid#nt# ># Ga(ll# $(do mo,ili<ar a los soldados contra #l 4ol$# militar 6(# $r#$araban s(s j#7#s,
4racias a 6(# $(di#ron #sc(c:arl# #n s(s radios $ort;til#s. En los a-os s#t#nta, los disc(rsos d#l a9atol;
1
Iom#ini, #l 7(t(ro diri4#nt# d# la r#,ol(ci%n iran #n #l #Ailio, #ran 7;cilm#nt# trans$ortados, co$iados 9
di7(ndidos #n +r;n.
0a t#l#,isi%n n(nca 7(# tan $ort;til como la radio (o, c(ando m#nos, $#rda m(c:a m;s calidad
al r#d(cirs# 6(# la radio) $#ro ll#,% a los :o4ar#s las im;4#n#s #n mo,imi#nto. Ad#m;s, a(n6(# (n
t#l#,isor #ra m(c:o m;s caro 9 ab(ltaba m;s 6(# (na radio, $ronto s# :i<o casi (ni,#rsal 9 r#s(lt%
acc#sibl# incl(so $ara los $obr#s #n al4(nos $as#s atrasados, si#m$r# 9 c(ando #Aisti#ra #n #llos (na
in7ra#str(ct(ra (rbana. En los oc:#nta, al4o as corno (n 2J $or 1JJ d# la $oblaci%n d# (n $as como
Brasil t#na acc#so a la t#l#,isi%n. Esto #s m;s sor$r#nd#nt# 6(# #l :#c:o d# 6(# #l n(#,o m#dio
r##m$la<ara #n Estados =nidos a la radio 9 #l cin# corno 7orma m;s comGn d# #ntr#t#nimi#nto $o$(lar
d(rant# los cinc(#nta, 9 #n Gran Br#ta-a #n los s#s#nta. 0a d#manda d#l n(#,o m#dio s# :i<o
abr(madora. En los $as#s d#sarrollados com#n<% (4racias al ,d#o, 6(# #ra (n a$arato bastant# caro) a
ll#,ar todo ti$o d# im;4#n#s 7ilmadas a la $#6(#-a $antalla cas#ra. A(n6(# #l r#$#rtorio $rod(cido $ara
la $antalla 4rand# so$ortaba mal s( miniat(ri<aci%n, #l ,d#o t#na la ,#ntaja d# dar al #s$#ctador (na
o$ci%n t#%ricam#nt# D39&F ilimitada d# ,#r lo 6(# 6(isi#ra 9 c(ando 6(isi#ra. Con la di7(si%n d#l
ord#nador dom5stico, la $#6(#-a $antalla $ar#ci% con,#rtirs# #n la 7orma d# #nlac# ,is(al m;s
im$ortant# d#l indi,id(o con #l m(ndo #At#rior.
Sin #mbar4o, la t#cnolo4a no s%lo :i<o 6(# #l art# 7(#s# omni$r#s#nt#, sino 6(# trans7orm% s(
$#rc#$ci%n. Hara al4(i#n 6(# :a cr#cido #n la #ra d# la mGsica #l#ctr%nica #n 6(# #l sonido 4#n#rado
m#c;nicam#nt# #s #l :abit(al d# la mGsica $o$(lar, tanto #n dir#cto como #n 4rabacion#s #n 6(#
c(al6(i#r ni-o $(#d# con4#lar im;4#n#s 9 r#$#tir (n sonido o (n $asaj# ,is(al al modo 6(# ant#s s%lo
$oda a$licars# a r#l##r los t#Atos #n 6(# la il(si%n t#atral #s a$#nas nada #n com$araci%n con lo 6(# la
t#cnolo4a $(#d# :ac#r #n los an(ncios d# la t#l#,isi%n, incl(9#ndo la $osibilidad d# #A$licar (na
:istoria #n tr#inta s#4(ndos, :a d# s#r m(9 di7cil r#cobrar la sim$l# lin#alidad 9 #l car;ct#r s#c(#ncial
d# la $#rc#$ci%n #n los ti#m$os ant#rior#s a #stos #n 6(# la t#cnolo4a $#rmit# $asar #n s#4(ndos $or la
totalidad d# los canal#s d# t#l#,isi%n dis$onibl#s. 0a t#cnolo4a trans7orm% #l m(ndo d# las art#s 9 d#
los #ntr#t#nimi#ntos $o$(lar#s m;s $ronto 9 d# (n modo m;s radical 6(# #l d# las llamadas Bart#s
ma9or#sC, #s$#cialm#nt# las m;s tradicional#s.
++
KL(5 l#s oc(rri% a #stas GltimasM
A $rim#ra ,ista, lo m;s llamati,o a $ro$%sito d#l d#sarrollo d#l art# c(lto #n #l m(ndo $ost#rior
a la #ra d# las cat;stro7#s 7(# (n d#s$la<ami#nto 4#o4r;7ico d# los c#ntros tradicional#s (#(ro$#os) d# la
c(lt(ra d# #lit#s 9, #n (na #ra d# $ros$#ridad 4lobal sin $r#c#d#nt#s, (n cr#cimi#nto #norm# d# los
r#c(rsos dis$onibl#s $ara $romo,#rlas. Sin #mbar4o, (n #Aam#n m;s at#nto d# la sit(aci%n o7r#c# (n
r#s(ltado m#nos o$timista.
L(# BE(ro$aC ($alabra con la 6(# #ntr# 193@ 9 1929 la ma9ora d# los occid#ntal#s al(da a la
E(ro$a occid#ntal) 9a no #ra #l c#ntro d#l 4ran art# #ra al4o sabido. 1(#,a NorO s# #nor4(ll#ca d#
:ab#r r##m$la<ado a Hars como c#ntro d# las art#s ,is(al#s, #nt#ndi#ndo $or #llo #l m#rcado d#l art#: #l
l(4ar #n 6(# los artistas ,i,os s# con,#rtan #n las m#rcancas d# ma9or $r#cio. M;s si4ni7icati,o
r#s(lta aGn 6(# #l j(rado d#l $r#mio 1ob#l d# lit#rat(ra, (n 4r($o c(9o s#ntido d# la $oltica #s a
m#n(do m;s int#r#sant# 6(# s(s j(icios lit#rarios, #m$#<ara a tomars# #n s#rio la lit#rat(ra no #(ro$#a a
$artir d# los a-os s#s#nta, c(ando ant#s la :aba $r;cticam#nt# i4norado, a #Ac#$ci%n d# la lit#rat(ra
#stado(nid#ns# 6(# obt(,o $r#mios d# 7orma r#4(lar a $artir d# 19!J, a-o #n 6(# Sinclair 0#wis 7(# #l
$rim#r 4alardonado. En los a-os s#t#nta, nin4Gn l#ctor s#rio d# no,#las $oda i4norar la brillant#
#sc(#la d# #scritor#s latinoam#ricanos, al i4(al 6(# nin4Gn a7icionado s#rio al cin# $oda d#sconoc#r, o
al m#nos d#jar d# com#ntar con admiraci%n, las obras d# los 4rand#s dir#ctor#s ja$on#s#s 6(#,
#m$#<ando $or AOira ?(rosawa (191J), 4anaron #n los a-os cinc(#nta los 7#sti,al#s int#rnacional#s d#
cin#, o d#l b#n4al Sat9adjit .a9 (19'1P199'). 1adi# s# sor$r#ndi% c(ando D39@F #n 192& #l $r#mio
'
1ob#l l# corr#s$ondi% $or $rim#ra ,#< a (n #scritor d#l Q7rica s(bsa:ariana, #l ni4#riano Rol# So9inOa
(19!3).
El d#s$la<ami#nto al(dido s# :i<o aGn m;s #,id#nt# #n la m;s ,is(al d# las art#s: la
ar6(it#ct(ra. Como 9a :#mos ,isto, #l mo,imi#nto ar6(it#ct%nico mod#rno :aba constr(ido m(9 $oco
#n #l $#rodo d# #ntr#4(#rras. /ras la 4(#rra 9 la ,(#lta a la normalidad, #l B#stilo int#rnacionalC r#ali<%
s(s ma9or#s 9 m;s n(m#rosos mon(m#ntos #n los Estados =nidos, dond# s# d#sarroll% 9
$ost#riorm#nt#, a tra,5s d# las cad#nas :ot#l#ras #stado(nid#ns#s 6(# s# #At#ndi#ron $or #l m(ndo #n
los a-os s#t#nta, #A$ort% s( $#c(liar #stilo d# $alacios d# los s(#-os $ara #j#c(ti,os ,iaj#ros 9 t(ristas
acomodados. En s(s ,#rsion#s m;s t$icas #ran 7;cilm#nt# r#conocibl#s $or (na #s$#ci# d# na,# c#ntral
o in,#rnad#ro 4i4ant#sco, 4#n#ralm#nt# con ;rbol#s, $lantas d# int#rior 9 7(#nt#s, con asc#nsor#s
trans$ar#nt#s 6(# s# d#sli<aban $or $ar#d#s int#rior#s o #At#rior#s, cristal#s $or todas $art#s 9 (na
il(minaci%n t#atral. Haban d# s#r $ara la soci#dad b(r4(#sa d# 7inal#s d#l si4lo )) lo 6(# los t#atros
d# %$#ra $ara s( $r#d#c#sora d#l si4lo )+). H#ro #l mo,imi#nto mod#rno cr#% tambi5n im$ortant#s
mon(m#ntos #n otras $art#s: 0# Corb(si#r (122@P19&E) constr(9% (na ca$ital #nt#ra #n la +ndia
(C:andi4ar:) Sscar 1i#m#9#r (19J@) otra #n Brasil (Brasilia), mi#ntras 6(# #l 6(# 6(i<;s s#a #l m;s
:#rmoso $rod(cto d#l mo,imi#nto mod#rno 8constr(ido tambi5n $or #ncar4o o7icial m;s 6(# con
$atrocinio o $ara #l $ro,#c:o $ri,ado8 s# #nc(#ntra #n M5Aico >.T.: #l M(s#o 1acional d#
Antro$olo4a (19&3).
Har#ca tambi5n #,id#nt# 6(# los ,i#jos c#ntros artsticos #(ro$#os daban m(#stras d#
d#s7all#cimi#nto, con la $osibl# #Ac#$ci%n d# +talia, dond# #l s#ntimi#nto d# lib#raci%n anti7ascista, bajo
la dir#cci%n d# los com(nistas #n b(#na m#dida, ins$ir% #n torno a (na d5cada d# r#nacimi#nto c(lt(ral
c(9o ma9or im$acto int#rnacional s# $rod(jo a tra,5s d#l Bn#orr#alismoC cin#mato4r;7ico. 0as art#s
,is(al#s 7ranc#sas no mant(,i#ron la r#$(taci%n d# la #sc(#la $arisina d# #ntr#4(#rras, 6(# #n s misma
#ra $oco m;s 6(# (na s#c(#la d# la #ta$a ant#rior a 1913. 0as 7irmas m;s r#$(tadas d# #scritor#s
7ranc#s#s d# 7icci%n $#rt#n#can a int#l#ct(al#s 9 no a cr#ador#s lit#rarios: como in,#ntor#s d# arti7icios
(#l nouveau roman d# los a-os cinc(#nta 9 s#s#nta) o como #scritor#s d# #nsa9o (I.PH. Sartr#) 9 no $or
s(s obras d# cr#aci%n. KAcaso :aba al4Gn no,#lista Bs#rioC 7ranc5s $ost#rior a 193E 6(# :(bi#ra
alcan<ado r#$(taci%n int#rnacional #n los a-os s#t#ntaM Hrobabl#m#nt# no. El $anorama artstico
brit;nico #ra m(c:o m;s ,ital, no s%lo $or6(# d#s$(5s d# 19EJ 0ondr#s s# trans7orm% #n (no d# los
c#ntros m(ndial#s d# #s$#ct;c(los m(sical#s 9 t#atral#s, sino $or6(# $rod(jo (n $(-ado d# ar6(it#ctos
d# ,an4(ardia c(9os arri#s4ados $ro9#ctos l#s 4ranj#aron m;s 7ama #n #l #At#rior 8#n Hars o #n
St(tt4art8 6(# #n s( $ro$io $as. Sin #mbar4o, si tras la s#4(nda 4(#rra m(ndial #l .#ino =nido oc($%
(n l(4ar m#nos mar4inal #n las art#s d# la E(ro$a occid#ntal d#l 6(# :aba oc($ado #n #l $#rodo d#
#ntr#4(#rras, no s(c#da lo mismo #n #l cam$o dond# si#m$r# :aba d#stacado, #l d# la lit#rat(ra. En
$o#sa, los #scritor#s d# $os4(#rra d# la $#6(#-a +rlanda salan m;s 6(# airosos #n com$araci%n con los
d# Gran D392F Br#ta-a. En c(anto a la .#$Gblica T#d#ral d# Al#mania, #l contrast# #ntr# los r#c(rsos
d#l $as 9 s(s lo4ros, as como #ntr# #l 4lorioso $asado d# R#imar 9 #l $r#s#nt# d# Bonn, #ran
im$r#sionant#s 9 no $odan #A$licars# s%lo $or los d#sastrosos #7#ctos 9 s#c(#las d# los doc# a-os d#
mandato d# Hit+#r. .#s(lta si4ni7icati,o al r#s$#cto 6(# d(rant# los cinc(#nta a-os d# $os4(#rra
m(c:os d# los m#jor#s tal#ntos acti,os #n la lit#rat(ra 4#rmanoPoccid#ntal no 7(#ran nati,os sino
#mi4rant#s d#l Est# (C#lan, Grass 9 otros, ll#4ados d# la .#$Gblica >#mocr;tica Al#mana).
Al#mania #st(,o, $or s($(#sto, di,idida #ntr# 193E 9 199J. El contrast# #ntr# las dos $art#s 8
(na militant#m#nt# 1ib#ralPd#mocr;tica, ori#ntada al m#rcado 9 occid#ntal la otra, (na ,#rsi%n d#
man(al d# la c#ntrali<aci%n com(nista8 il(stra (n as$#cto c(rioso d# la mi4raci%n d# la alta c(lt(ra: s(
r#lati,o 7lor#cimi#nto bajo #l com(nismo, al m#nos d(rant# ci#rtos $#rodos. Esto no $(#d# a$licars#,
i4(alm#nt#, a todas las art#s ni, $or s($(#sto, a los #stados som#tidos a 75rr#as dictad(ras as#sinas
como las d# Stalin 9 Mao, o a $as#s 4ob#rnados $or tiran(#los m#4al%manos como C#a(c#sc( #n
.(mania (19&1P1929) o ?im +1 S(n4 #n Cor#a d#l 1ort# (193EP1993).
Ad#m;s, #n la m#dida #n 6(# las art#s d#$#ndan d#l $atrona<4o $Gblico, #s d#cir, d#l 4obi#rno
c#ntral, la :abit(al $r#7#r#ncia dictatorial $or #l 4i4antismo $om$oso r#d(ca las o$cion#s d# los
!
artistas, al i4(al 6(# la insist#ncia o7icial #n $romo,#r (na #s$#ci# d# mitolo4a s#ntim#ntal o$timista
conocida como Br#alismo socialistaC. Es $osibl# 6(# los am$lios #s$acios abi#rtos 7lan6(#ados $or
torr#s n#o,ictorianas caract#rsticos d# los cinc(#nta #nc(#ntr#n al4Gn da admirador#s ($i#nso #n la
$la<a Smol#nsO d# MoscG) $#ro #l d#sc(brimi#nto d# s(s m5ritos ar6(it#ct%nicos d#b# d#jars# $ara #l
7(t(ro. Hor otra $art#, :a9 6(# admitir 6(# all dond# los 4obi#rnos com(nistas no insisti#ron #n indicar
a s(s artistas lo 6(# t#nan 6(# :ac#r, s( 4#n#rosidad a la :ora d# s(b,#ncionar las acti,idad#s
c(lt(ral#s (o, como diran otros, s( #scaso s#ntido d# la r#ntabilidad) r#s(lt% d# 4ran a9(da. 1o #s
7ort(ito 6(# #n los a-os oc:#nta Sccid#nt# im$ortas# $rod(ctor#s ,an4(ardistas d# %$#ra d#l B#rln
Sri#ntal.
0a =ni%n So,i5tica si4(i% c(lt(ralm#nt# 9#rma, al m#nos #n com$araci%n con s(s 4lorias
ant#rior#s a 191@ # incl(so con #l 7#rm#nto d# los a-os ,#int#, sal,o 6(i<;s $or la $o#sa, #l art# m;s
s(sc#$tibl# d# $racticars# #n $ri,ado 9 #l 6(# m#jor mant(,o la contin(idad con la 4ran tradici%n r(sa
d#l si4lo )) tras 191@ 8Ajmato,a (1229P19&&), /s,#ta9#,a (129'P19&J), Hast#rnaO (129JP19&J), BloO
(129JP19'1), Ma9aOo,sO9 (129!P19!J), BrodsO9 (193J), *o<n#s#nsO9 (19!!), Ajmad(lina (19!@)8.
S(s art#s ,is(al#s s(7ri#ron $or la combinaci%n d# (na r4ida ortodoAia, tanto id#ol%4ica como #st5tica
# instit(cional, 9 d# (n aislami#nto total d#l r#sto d#l m(ndo. El a$asionado nacionalismo c(lt(ral 6(#
#m$#<% a s(r4ir #n al4(nas $art#s d# la =.SS d(rant# #l $#rodo d# Br#<:n#, 8ortodoAo 9 #sla,%7ilo #n
.(sia: Sol<:#nits9n (1912) mticoPm#di#,alista #n Arm#nia, $or #j#m$lo #n las $#lc(las d# S#r4#i
Haradjano, (19'3)8 s# d#bi% #n 4ran m#dida al :#c:o d# 6(# c(al6(i#ra 6(# r#c:a<as# lo 6(#
r#com#ndaban #l sist#ma 9 #l $artido 8como D399F :ici#ron m(c:os int#l#ct(al#s8 no t#na otra
tradici%n #n 6(# ins$irars# 6(# las cons#r,adoras local#s. Ad#m;s, los int#l#ct(al#s so,i5ticos #staban
m(9 aislados no s%lo d#l sist#ma d# 4obi#rno, sino tambi5n d# la masa d# los ci(dadanos so,i5ticos 6(#,
d# al4(na man#ra, ac#$taban la l#4itimidad d#l sist#ma 9 s# ada$taban a la Gnica 7orma d# ,ida 6(#
conocan, 9 6(# d(rant# los a-os s#s#nta 9 s#t#nta m#jor% notabl#m#nt#. 0os artistas odiaban a los
4ob#rnant#s 9 d#s$r#ciaban a los 4ob#rnados, incl(so c(ando (como los n#o#sla,%7ilos) id#ali<aban #l
alma r(sa #n la ima4#n d# (n cam$#sino 6(# 9a no #Aista. 1o #ra (n b(#n ambi#nt# $ara #l artista
cr#ati,o, 9 la disol(ci%n d#l a$arato d# co#rci%n int#l#ct(al d#s,i%, $arad%jicam#nt#, a los tal#ntos d# la
cr#aci%n a la a4itaci%n. El Sol<:#nits9n 6(# $(#d# sobr#,i,ir como (no d# los 4rand#s #scritor#s d#l
si4lo )) #s $r#cisam#nt# #l 6(# toda,a t#na 6(# $r#dicar #scribi#ndo no,#las !n d"a en la vida de
#v$n Denisovich, %abell&n de cancerosos' $or6(# car#ca d# la lib#rtad n#c#saria $ara #scribir
s#rmon#s 9 d#n(ncias :ist%ricas.
Hasta 7in#s d# los s#t#nta la sit(aci%n #n la C:ina com(nista #st(,o dominada $or (na 7#ro<
r#$r#si%n, sal$icada $or raros mom#ntos d# r#lajaci%n (Bd#j#mos 6(# 7lor#<can ci#n 7lor#sC) 6(# s#r,an
$ara id#nti7icar a las ,ctimas d# las si4(i#nt#s $(r4as. El r54im#n d# Mao /s#Pt(n4 alcan<% s( clmaA
d(rant# la Br#,ol(ci%n c(lt(ralC d# 19&&P19@&, (na cam$a-a contra la c(lt(ra, la #d(caci%n 9 la
int#l#ct(alidad sin $aran4%n #n la :istoria d#l si4lo )). C#rr% $r;cticam#nt# la #d(caci%n s#c(ndaria 9
(ni,#rsitaria d(rant# di#< a-os int#rr(m$i% la $r;ctica d# la mGsica cl;sica (occid#ntal) 9 d# otros ti$os
d# mGsica, d#str(9#ndo los instr(m#ntos all dond# #ra n#c#sario, 9 r#d(jo #l r#$#rtorio nacional d# cin#
9 t#atro a m#dia doc#na d# obras $olticam#nt# corr#ctas (a j(icio d# la #s$osa d#l Gran /imon#l, 6(#
:aba sido (na actri< cin#mato4r;7ica d# s#4(nda 7ila #n S:an4:ai), las c(al#s s# r#$#tan :asta #l
in7inito. >ada #sta #A$#ri#ncia 9 la anti4(a tradici%n c:ina d# im$osici%n d# la ortodoAia, 6(# s#
modi7ic% sin ll#4ar a abandonars# #n la #ra $ostPMao, la l(< #mitida $or la C:ina com(nista #n #l
t#rr#no d#l art# si4(i% si#ndo d5bil.
Hor otra $art#, la cr#ati,idad 7lor#ci% bajo los r#4m#n#s com(nistas d# la E(ro$a ori#ntal, al
m#nos c(ando la ortodoAia s# r#laj% (n $oco, como s(c#di% d(rant# la d#s#stalini<aci%n. 0a ind(stria
cin#mato4r;7ica #n Holonia, C:#coslo,a6(ia 9 H(n4ra, :asta #ntonc#s no m(9 conocida ni si6(i#ra
localm#nt#, s(r4i% con 7(#r<a d#sd# 7in#s d# los cinc(#nta, :asta con,#rtirs# d(rant# ci#rto ti#m$o #n
(na d# las m;s int#r#sant#s $rod(ccion#s d# $#lc(las d# calidad d#l 4lobo. Hasta #l cola$so d#l
com(nismo, 6(# conll#,% #l cola$so d# los m#canismos d# $rod(cci%n c(lt(ral #n los $as#s a7#ctados,
la cr#ati,idad s# mant(,o incl(so c(ando s# r#$rod(can los $#rodos r#$r#si,os (tras 19&2 #n
C:#coslo,a6(ia d#s$(5s d# 192J #n Holonia), a(n6(# #l $rom#t#dor comi#n<o d# la ind(stria
3
cin#mato4r;7ica d# la Al#mania Sri#ntal a $rinci$ios d# los a-os cinc(#nta 7(# int#rr(m$ido $or la
a(toridad $oltica. L(# (n art# tan d#$#ndi#nt# d# 7(#rt#s in,#rsion#s #statal#s 7lor#ci#s# artsticam#nt#
bajo r#4m#n#s com(nistas #s m;s sor$r#nd#nt# 6(# #l :#c:o d# DEJJF 6(# lo :ici#ra la lit#rat(ra d#
cr#aci%n, $or6(#, d#s$(5s d# todo, incl(so bajo 4obi#rnos intol#rant#s s# $(#d#n #scribir libros B$ara
4(ardarlos #n (n caj%nC o $ara crc(los d# ami4os.
1
Hor m(9 r#d(cido 6(# 7(#s# ori4inalm#nt# #l
$Gblico $ara #l 6(# #scriban, al4(nos a(tor#s alcan<aron (na admiraci%n int#rnacional, como los
#scritor#s d# la Al#mania Sri#ntal, 6(# $rod(jo tal#ntos m(c:o m;s int#r#sant#s 6(# la $r%s$#ra
Al#mania T#d#ral, o los c:#cos d# los s#s#nta, c(9os #scritos s%lo ll#4aron a Sccid#nt# con la
#mi4raci%n int#rna 9 #At#rna $ost#rior a 19&2.
0o 6(# todos #stos tal#ntos t#nan #n comGn #ra al4o d# lo 6(# $ocos #scritor#s 9 dir#ctor#s d#
cin# d# las #conomas d#sarrolladas d# m#rcado dis7r(taban, 9 #n 6(# so-aban las 4#nt#s d# t#atro d#
Sccid#nt# ((n 4r($o dado a (n radicalismo $oltico $oco :abit(al, 6(# databa, #n los Estados =nidos 9
Gran Br#ta-a, d# los a-os tr#inta): la s#nsaci%n d# 6(# s( $Gblico los n#c#sitaba. En a(s#ncia d# (na
$oltica r#al 9 d# (na $r#nsa libr#, los artistas #ran los (nicos 6(# :ablaban d# lo 6(# s( $(#blo, o $or
lo m#nos #l s#ctor il(strado d# 5st#, $#nsaba 9 s#nta. Estos s#ntimi#ntos no #ran #Acl(si,os d# los
artistas d# los r#4m#n#s com(nistas, sino tambi5n d# otros r#4m#n#s dond# los int#l#ct(al#s #staban #n
contra d#l sist#ma #n #l $od#r, 9 #ran lo bastant# libr#s $ara #A$r#sars# #n $Gblico, a(n6(# 7(#ra con
limitacion#s. El a)artheid s(ra7ricano ins$ir% a s(s ad,#rsarios la m#jor lit#rat(ra 6(# :a salido d#
a6(#l s(bcontin#nt# :asta :o9. El :#c:o d# 6(# #ntr# los a-os cinc(#nta 9 no,#nta la ma9ora d# los
int#l#ct(al#s latinoam#ricanos al s(r d# M5Aico 7(#ran #n al4Gn mom#nto d# s(s ,idas r#7(4iados
$olticos ti#n# m(c:o 6(# ,#r con las r#ali<acion#s c(lt(ral#s d# a6(#lla $art# d#l :#mis7#rio occid#ntal.
0o mismo $(#d# d#cirs# d# los int#l#ct(al#s t(rcos.
H#ro #l 7lor#cimi#nto ambi4(o d#l art# #n la E(ro$a ori#ntal no #ra d#bido Gnicam#nt# a s(
7(nci%n d# o$osici%n tol#rada. 0a ma9ora d# s(s j%,#n#s $racticant#s s# ins$iraban #n la #s$#ran<a d#
6(# s(s $as#s, incl(so bajo r#4m#n#s insatis7actorios, #ntraran #n (na n(#,a #ra d#s$(5s d# los
:orror#s d# la 4(#rra al4(nos, m;s d# los 6(# 6(isi#ran r#cordarlo, :aban s#ntido #l ,i#nto d# la (to$a
#n las alas d# s( j(,#nt(d, $or lo m#nos d(rant# los $rim#ros a-os d# $os4(#rra. =nos $ocos si4(i#ron
ins$ir;ndos# #n s( ti#m$o: +smail ?adar5 (19!J), 6(i<;s #l $rim#r no,#lista alban5s conocido #n #l
#At#rior, s# con,irti% #n $orta,o<, no tanto d# la ln#a d(ra d#l r54im#n d# En,#r HoA:a como d# (n
$#6(#-o $as monta-oso 6(#, bajo #l com(nismo, s# :aba 4anado $or ,#< $rim#ra (n l(4ar #n #l
m(ndo (#mi4r% #n 199J). 0a ma9ora d# los d#m;s $asaron ant#s o d#s$(5s a al4Gn ti$o d# o$osici%n,
a(n6(# con 7r#c(#ncia r#c:a<as#n la Gnica alt#rnati,a 6(# s# l#s o7r#ca (cr(<ar la 7ront#ra d# la
Al#mania T#d#ral o .adio E(ro$a 0ibr#) #n (n m(ndo d# o$(#stos binarios 9 m(t(am#nt# #Acl(9#nt#s.
E incl(so dond#, como #n Holonia, #l r#c:a<o al r54im#n #Aist#nt# #ra total, todos, #Ac#$to los m;s
DEJ1F j%,#n#s, conocan lo s(7ici#nt# d# la :istoria d# s( $as d#sd# 193E corno $ara a-adir matic#s d#
4ris al blanco 9 n#4ro d# la $ro$a4anda. Es #sto $r#cisam#nt# lo 6(# con7i#r# (na dim#nsi%n tr;4ica a
las $#lc(las d# Andr<#j Rajda (19'&) 9 (na ci#rta ambi4U#dad a los dir#ctor#s c:#cos d# los s#s#nta,
6(# rondaban #ntonc#s los tr#inta a-os, 9 a los #scritor#s d# la .>A PC:rista Rol7 (19'9), H#in#r
MUll#r (19'9)P d#sil(sionados $#ro sin :ab#r r#n(nciado a s(s s(#-os.
Harad%jicam#nt#, los int#l#ct(al#s 9 artistas d#l s#4(ndo m(ndo socialista 9 tambi5n d# las
di,#rsas $art#s d#l t#rc#r m(ndo dis7r(taban tanto d# $r#sti4io como d# (na $ros$#ridad 9 (nos
$ri,il#4ios r#lati,os, al m#nos d(rant# los int#r,alos #ntr# $#rs#c(cion#s. En #l m(ndo socialista $odan
7i4(rar #ntr# los ci(dadanos m;s ricos 9 4o<ar d# (na lib#rtad rara #n a6(#llas $rision#s, la d# ,iajar al
#Atranj#ro #, incl(so, la d# t#n#r acc#so a la lit#rat(ra #Atranj#ra. Bajo #l socialismo, s( in7l(#ncia
$oltica #ra n(la, $#ro #n los distintos $as#s d#l t#rc#r m(ndo (9, tras la cada d#l com(nismo, #n #l
anti4(o m(ndo d#l Bsocialismo r#alm#nt# #Aist#nt#C) s#r (n int#l#ct(al o incl(so (n artista constit(a (n
acti,o $Gblico. En Am5rica 0atina los #scritor#s d# ma9or $r#sti4io, al mar4#n d# c(;l#s 7(#ran s(s
o$inion#s $olticas, $odan #s$#rar car4os di$lom;ticos, con $r#7#r#ncia #n Hars, dond# la (bicaci%n d#
1
Sin #mbar4o, los $roc#sos d# co$ia contin(aron si#ndo m(9 laboriosos, $or6(# no :aba otra
t#cnolo4a dis$onibl# $ara r#ali<arlos 6(# la m;6(ina d# #scribir 9 #l $a$#l carb%n. Hor ra<on#s
$olticas, #l m(ndo com(nista ant#rior a la )erestroi*a no (saba la 7otoco$iadora.
E
la =1ESCS daba a los $as#s 6(# 6(isi#ran :ac#rlo la o$ort(nidad d# colocar ci(dadanos #n la
,#cindad d# los ca75s d# la rive gauche. 0os $ro7#sor#s (ni,#rsitarios t#nan $osibilidad#s como
ministros, $r#7#r#nt#m#nt# d# #conoma, $#ro la moda d# 7inal#s d# los oc:#nta d# 6(# $#rsonas d#l
m(ndo d#l art# s# $r#s#ntas#n como candidatos a la $r#sid#ncia (como :i<o (n no,#lista #n H#rG), o
ll#4as#n r#alm#nt# a s#rlo (como s(c#di% #n la C:#coslo,a6(ia 9 #n la 0it(ania $oscom(nistas) $ar#ca
n(#,a, a(n6(# t#na $r#c#d#nt#s ant#rior#s #n n(#,os $as#s, tanto #(ro$#os como a7ricanos, 6(#
t#ndan a dar $r##min#ncia a a6(#llos d# s(s $ocos ci(dadanos 6(# #ran conocidos #n #l #At#rior como
conc#rtistas d# $iano (como #n Holonia #n 1912), $o#tas #n l#n4(a 7ranc#sa (S#n#4al), o bailarin#s,
como s(c#di% #n G(in#a. Hor #l contrario, los no,#listas, dramat(r4os, $o#tas 9 mGsicos d# la ma9ora
d# los $as#s d#sarrollados occid#ntal#s no t#nan o$ort(nidad#s $olticas #n nin4(na circ(nstancia, ni
si6(i#ra #n los $as#s m;s int#l#ct(ali<ados, sal,o como $ot#ncial#s ministros d# C(lt(ra (Andr5
Malra(A #n Trancia, Ior4# S#m$rGn #n Es$a-a).
En (na #ta$a d# $ros$#ridad sin $r#c#d#nt#s, los r#c(rsos $Gblicos 9 $ri,ados d#dicados a las
art#s 7(#ron ma9or#s 6(# ant#s. +ncl(so #l 4obi#rno brit;nico, 6(# n(nca :a #stado #n la a,an<ada d#l
m#c#na<4o $Gblico, in,irti% a 7inal#s d# los oc:#nta m;s d# 1.JJJ millon#s d# libras #st#rlinas, 7r#nt# a
in,#rsion#s d# 9JJ.JJJ libras #n 19!9 (Britain: An +fficial Handboo*, 19&1, $. ''' 199J, $. 3'&). El
m#c#na<4o $ri,ado 7(# m#nos im$ortant#, #Ac#$to #n los Estados =nidos, dond# los millonarios,
#stim(lados $or s(stanciosas ,#ntajas 7iscal#s, $rot#4i#ron la #d(caci%n, #l sab#r 9 la c(lt(ra #n (na
#scala m(c:o m;s 4#n#rosa 6(# #n c(al6(i#r otro l(4ar. Ello s# d#bi% a (n ,#rdad#ro a$r#cio $or las
cosas #l#,adas d# la ,ida, sobr# todo #ntr# los ma4nat#s DEJ'F d# $rim#ra 4#n#raci%n, #n $art# $or6(#,
#n a(s#ncia d# (na j#rar6(a social 7ormal, la s#4(nda m#jor o$ci%n #ra lo 6(# $odramos d#nominar (n
#stat(s d# M5dicis. Cada ,#< m;s, los 4rand#s in,#rsor#s no s# limitaban a donar s(s col#ccion#s a
m(s#os nacional#s o a otras instit(cion#s $Gblicas, sino 6(# insistan #n 7(ndar s(s $ro$ios m(s#os, a
los 6(# ba(ti<aban con s( nombr#, o bi#n #Ai4an t#n#r s( $ro$ia ala o s#ctor d# los m(s#os #n 6(# s(s
col#ccion#s s# $r#s#ntaran #n la 7orma d#t#rminada $or s(s $ro$i#tarios 9 donant#s.
En c(anto al m#rcado d# art#, d#sd# los cinc(#nta d#sc(bri% 6(# s# #staba r#c($#rando d# casi
m#dio si4lo d# d#$r#si%n. 0os $r#cios, #n #s$#cial los d# los im$r#sionistas 9 $ost im$r#sionistas
7ranc#s#s, as como los d# los m#jor#s d# #ntr# los $rim#ros mod#rnos $arisinos, s# $(si#ron $or las
n(b#s, :asta 6(# #n los a-os s#t#nta #l m#rcado artstico int#rnacional, c(9o c#ntro $as% $rim#ro a
0ondr#s 9 m;s tard# a 1(#,a NorO, i4(al% los r5cords :ist%ricos (#n $r#cios r#al#s) d# la #ra d#l
im$#rio, $ara d#jarlos m(9 atr;s #n #l alocado m#rcado alcista d# los a-os oc:#nta. El $r#cio d# los
im$r#sionistas 9 $ostim$r#sionistas s# m(lti$lic% $or ,#intitr5s #ntr# 19@E 9 1929 (Sot:#b9, 199'). 1o
obstant#, las com$aracion#s con otros $#rodos ant#rior#s r#s(ltaron d#sd# #ntonc#s im$osibl#s. Es
,#rdad 6(# los ricos toda,a col#ccionaban Pcomo norma, #l din#ro ,i#jo $r#7#ra a los ,i#jos ma#stros
#l n(#,o, las no,#dad#sP $#ro, cada ,#< m;s, 6(i#n#s com$raban art# lo :acan como in,#rsi%n, d# la
misma man#ra 6(# ant#s s# com$raban #s$#c(lati,am#nt# accion#s d# minas d# oro. El Tondo d#
H#nsion#s d# los T#rrocarril#s Brit;nicos, 6(# (m(9 bi#n as#sorado) :i<o m(c:o din#ro com$rando art#,
no $(#d# consid#rars# como (n amant# d#l art#, 9 la transacci%n artstica caract#rstica d# 7in#s d# los
a-os oc:#nta 7(# la d# (n ma4nat# d# A(stralia occid#ntal 6(# com$r% (n *an Go4: $or !1 millon#s d#
libras, 4ran $art# d# las c(al#s l# 7(#ron $r#stadas $or los $ro$ios s(bastador#s, con la $r#s(mibl#
#s$#ran<a, $or $art# d# ambos, d# 6(# 7(t(ros incr#m#ntos #n los $r#cios :aran d# la $int(ra (n obj#to
m(c:o m;s ,alioso como 4aranta d# $r5stamos bancarios, 9 a(m#ntaran los b#n#7icios d# los
int#rm#diarios. 1o obstant#, las #A$#ctati,as no s# c(m$li#ron: #l s#-or Bond d# H#rt: s# d#clar% #n
bancarrota 9 #l boom artstico #s$#c(lati,o #ntr% #n (n cola$so a $rinci$ios d# los a-os no,#nta.
0a r#laci%n #ntr# #l din#ro 9 las art#s si#m$r# :a sido ambi4(a. >ista m(c:o d# #star claro 6(#
las ma9or#s r#ali<acion#s artsticas d# la s#4(nda mitad d#l si4lo l# d#ban m(c:o #Ac#$to #n
ar6(it#ct(ra, dond#, #n conj(nto, lo 4rand# #s b#llo o, #n c(al6(i#r caso, #s m;s 7;cil 6(# sal4a #n las
4(as. Hor otra $art#, otro ti$o d# 7#n%m#no #con%mico a7#ct% d# 7orma $ro7(nda a la ma9ora d# las
art#s: s( int#4raci%n #n la ,ida acad5mica, #n las instit(cion#s d# #d(caci%n s($#rior c(9a
#Atraordinaria #A$ansi%n 9a :#mos s#-alado ant#s (ca$t(lo )). Est# #ra, a la ,#<, (n 7#n%m#no 4#n#ral
9 #s$#c7ico.
&
Hablando #n t5rminos 4#n#ral#s, #l :#c:o d#cisi,o #n #l d#sarrollo c(lt(ral d#l si4lo )), la
cr#aci%n d# (na r#,ol(cionaria ind(stria d#l ocio d#stinada al m#rcado d# masas, r#d(jo las 7ormas
tradicional#s d#l B4ran art#C a los 4(#tos DEJ!F d# las #lit#s, 6(# a $artir d# la mitad d#l si4lo #staban
7ormados b;sicam#nt# $or $#rsonas 6(# :aban t#nido (na #d(caci%n s($#rior. El $Gblico d# la %$#ra 9
d#l t#atro, los l#ctor#s d# los cl;sicos d# cada $as 9 d# la clas# d# $o#sa 9 t#atro 6(# los crticos toman
#n s#rio, los ,isitant#s d# m(s#os 9 4al#ras d# art# #ran, #n (na abr(madora ma9ora, $#rsonas 6(#
:aban com$l#tado (na #d(caci%n s#c(ndaria, #Ac#$t(ando #l m(ndo socialista, dond# la ind(stria d#l
ocio #ncaminada a maAimi<ar los b#n#7icios s# mant(,o controlada (mi#ntras lo #st(,o). 0a c(lt(ra
comGn d# c(al6(i#r $as (rbani<ado d# 7in#s d#l si4lo )) s# basaba #n la ind(stria d#l #ntr#t#nimi#nto
d# masas Pcin#, radio, /*, mGsica $o$P, #n la 6(# tambi5n $artici$aba la #lit#, al m#nos d#sd# #l tri(n7o
d#l rocO, 9 a la 6(# los int#l#ct(al#s di#ron (n 4iro r#7inado $ara ad#c(arla a los 4(stos d# la #lit#.
M;s all;, la s#4r#4aci%n #ra cada ,#< m;s com$l#ta, $or6(# la ma9ora d#l $Gblico a 6(#
a$#laba la ind(stria d# masas s%lo s# #ncontraba $or accid#nt# 9 d# 7orma ocasional con los 45n#ros $or
los 6(# s# a$asionaban los #nt#ndidos d# la alta c(lt(ra, como c(ando (n aria d# H(ccini cantada $or
Ha,arotti s# asoci% a los M(ndial#s d# 7Gtbol d# 199J, o c(ando br#,#s t#mas d# Ha#nd#l o Bac:
a$ar#can s(br#$ticiam#nt# #n al4Gn an(ncio d# t#l#,isi%n.
Si (no no 6(#ra int#4rars# #n las clas#s m#dias, no t#na 6(# mol#stars# #n ,#r las obras d#
S:aO#s$#ar#. Hor #l contrario, si (no lo 6(#ra, si#ndo la 7orma m;s ob,ia d# :ac#rlo $asar los
#A;m#n#s d# la #sc(#la s#c(ndaria, no $oda d#jar d# ,#rlas, 9a 6(# #ran mat#ria d# #Aam#n. En casos
#Atr#mos, d# los 6(# la clasista Gran Br#ta-a #ra (n #j#m$lo notabl#, los $#ri%dicos diri4idos
r#s$#cti,am#nt# a la 4#nt# instr(ida 9 a la 6(# no lo #staba $ar#can $roc#d#r d# (ni,#rsos di7#r#nt#s.
M;s #s$#c7icam#nt#, la #Atraordinaria #A$ansi%n d# la #d(caci%n s($#rior $ro$orcion% cada
,#< m;s #m$l#o 9 s# con,irti% #n (n m#rcado $ara :ombr#s 9 m(j#r#s con #scaso atracti,o com#rcial.
Esto s# $oda ad,#rtir sobr# todo #n la lit#rat(ra. Haba $o#tas #ns#-ando, o al m#nos trabajando, #n las
(ni,#rsidad#s. En al4(nos $as#s las oc($acion#s d# no,#lista 9 $ro7#sor s# s($#r$onan d# tal 7orma
6(# #n los a-os s#s#nta a$ar#ci% (n 45n#ro n(#,o 6(# $ros$#r% r;$idam#nt#, :abida c(#nta 6(# (n 4ran
nGm#ro d# l#ctor#s $ot#ncial#s #staban 7amiliari<ados con #l m#dio: la no,#la d# cam$(s 6(#, ad#m;s
d# la mat#ria :abit(al d# la 7icci%n, la r#laci%n #ntr# los s#Aos, trataba d# c(#stion#s m;s #sot5ricas
como los int#rcambios acad5micos, los colo6(ios int#rnacional#s, los cotill#os (ni,#rsitarios 9 las
$#c(liaridad#s d# los #st(diant#s. N, lo 6(# #ra m;s arri#s4ado, la d#manda acad5mica al#nt% la
$rod(cci%n d# (na #scrit(ra cr#ati,a 6(# s# $r#staba a s#r dis#ccionada #n los s#minarios 9 6(# s#
b#n#7iciaba d# s( com$l#jidad, c(ando no #ra incom$r#nsibl#, si4(i#ndo #l #j#m$lo d#l 4ran Iam#s
Io9c#, c(9a obra tarda t(,o tantos com#ntaristas como a(t5nticos l#ctor#s. 0os $o#tas #scriban $ara
otros $o#tas o $ara #st(diant#s 6(# s# #s$#raba 6(# disc(ti#ran s(s obras. Hrot#4idas $or salarios
acad5micos, b#cas 9 listas d# l#ct(ras obli4atorias, las art#s cr#ati,as no com#rcial#s $odan #s$#rar, si
no 7lor#c#r, al m#nos sobr#,i,ir c%modam#nt#. DEJ3F
Hor d#s4racia otra cons#c(#ncia d#l cr#cimi#nto acad5mico ,ino a minar s( $osici%n, $(#sto
6(# los 4losador#s 9 #scoliastas s# ind#$#ndi<aron d# s( t#ma al sost#n#r 6(# (n t#Ato s%lo #ra lo 6(# #l
l#ctor :aca d# 5l. Host(laban 6(# #l crtico 6(# int#r$r#taba a Tla(b#rt #ra tan cr#ador d# Madam#
Bo,ar9 como s( a(tor, # incl(so tal ,#< Pdado 6(# #sa no,#la s%lo sobr#,i,a m#rc#d a las l#ct(ras d#
otros, sobr# todo con 7in#s acad5micosP m;s 6(# #l $ro$io a(tor. Esta t#ora :aba sido d#7#ndida
lar4am#nt# $or los $rod(ctor#s t#atral#s d# ,an4(ardia ($r#c#didos $or los r#$r#s#ntant#s d# actor#s 9
los ma4nat#s d#l cin#) $ara 6(i#n#s S:aO#s$#ar# o *#rdi #ran, b;sicam#nt#, mat#rial #n br(to $ara s(s
$ro$ias int#r$r#tacion#s a,#nt(radas 9, $r#7#ribl#m#nt#, $ro,ocadoras. Al tri(n7ar #n ocasion#s,
r#7or<aron #l cr#ci#nt# #sot#rismo d# las art#s d# #lit#, 9a 6(# #ran a s( ,#< com#ntarios 9 crticas d#
ant#rior#s int#r$r#tacion#s, s%lo $l#nam#nt# com$r#nsibl#s $ara los iniciados. 0a moda ll#4% incl(so
@
:asta las $#lc(las $o$(lar#s, #n 6(# dir#ctor#s r#7inados mostraban s( #r(dici%n cin#mato4r;7ica a la
#lit# 6(# #nt#nda s(s al(sion#s mi#ntras cont#ntaban a las masas (9 a la ta6(illa) con san4r# 9 s#Ao.
'
KEs $osibl# adi,inar c%mo ,alorar;n las :istorias d# la c(lt(ra d#l si4lo ))+ los lo4ros
artsticos d# la s#4(nda mitad d#l si4lo ))M Sb,iam#nt# no, $#ro r#s(ltar; di7cil 6(# no ad,i#rtan la
d#cad#ncia, al m#nos r#4ional, d# 45n#ros caract#rsticos 6(# :aban alcan<ado 4ran #s$l#ndor #n #l
)+) 9 6(# sobr#,i,i#ron d(rant# la $rim#ra mitad d#l )). 0a #sc(lt(ra #s (no d# los #j#m$los 6(#
,i#n# a la m#nt#, a(n6(# s%lo s#a $or6(# la m;Aima #A$r#si%n d# #st# art#, #l mon(m#nto $Gblico,
d#sa$ar#ci% casi $or com$l#t% d#s$(5s d# la $rim#ra 4(#rra m(ndial, sal,o #n los $as#s dictatorial#s,
dond#, s#4Gn la o$ini%n 4#n#rali<ada, la calidad no i4(alaba a la cantidad. Es im$osibl# #,itar la
im$r#si%n d# 6(# la $int(ra 9a no #ra lo 6(# :aba sido #n #l $#rodo d# #ntr#4(#rras. S#ra di7cil :ac#r
(na lista d# $intor#s d# #ntr# 19EJP199J 6(# $(di#ran consid#rars# 4rand#s 7i4(ras (#s d#cir, di4nos d#
s#r incl(idos #n m(s#os d# otros $as#s 6(# los s(9os), com$arabl# con la lista d#l $#rodo d#
#ntr#4(#rras. Esta Gltima :(bi#ra incl(ido como mnimo a Hicasso (1222P19@!), Matiss# (12&9P19E3),
So(tin# (1293P193!), C:a4all (1229P192E) 9 .o(a(lt (12@1P19EE), d# la #sc(#la d# Hars a ?l##
(12@9P193J), a dos o tr#s r(sos 9 al#man#s, 9 a (no o dos #s$a-ol#s 9 m#Aicanos. KC%mo $odra
com$arars# a #sta (na lista d# 7inal#s d#l si4lo )), a(n incl(9#ndo a al4(no d# los ld#r#s d#l
B#A$r#sionismo abstractoC d# la Esc(#la d# 1(#,a NorO, a Trancis Bacon 9 a (n $ar d# al#man#sM
En mGsica cl;sica, (na ,#< m;s, la d#cad#ncia d# los ,i#jos 45n#ros 6(#daba oc(lta $or #l
a(m#nto d# s(s int#r$r#tacion#s, sobr# todo como (n r#$#rtorio d# cl;sicos m(#rtos. KC(;ntas %$#ras
n(#,as, #scritas d#s$(5s DEJEF d# 19EJ, s# :an consolidado #n los r#$#rtorios int#rnacional#s, o incl(so
nacional#s, #n los 6(# s# r#ciclaban (na 9 otra ,#< las obras d# com$ositor#s c(9o r#$r#s#ntant# m;s
jo,#n :aba nacido #n 12&JM Sal,o #n Al#mania 9 Gran Br#ta-a (H#n<#, Britt#n 9 como m(c:o dos o
tr#s m;s), m(9 $ocos com$ositor#s ll#4aron a cr#ar 4rand#s %$#ras. 0os #stado(nid#ns#s, $or #j#m$lo
0#onard B#rnst#in (1912P199J), $r#7#ran (n 45n#ro m#nos 7ormal como #l t#atro m(sical. KC(;ntos
com$ositor#s, si #Acl(imos a los r(sos, si4(i#ron com$oni#ndo sin7onas, 6(# :aban sido consid#radas
como la m;s 4rand# d# las r#ali<acion#s instr(m#ntal#s #n #l si4lo )+)M
!
El tal#nto m(sical, 6(# si4(i%
dando 7r(tos ab(ndant#s, t#ndi% a abandonar las 7ormas tradicional#s d# #A$r#si%n, a(n6(# 5stas
s#4(an dominando abr(madoram#nt# #n #l B4ran art#C.
=n r#troc#so $ar#cido r#s$#cto a los 45n#ros d#l si4lo )+) $(#d# obs#r,ars# #n la no,#la. Hor
s($(#sto 6(# s# si4(i#ron #scribi#ndo, com$rando 9 l#9#ndo #n 4rand#s cantidad#s. Sin #mbar4o, si
b(scamos #ntr# las 4rand#s no,#las 9 los 4rand#s no,#listas d# la s#4(nda mitad d#l si4lo a los 6(#
tomaron como s(j#to (na soci#dad o (na 5$oca #nt#ras, los #ncontrar#mos 7(#ra d# las r#4ion#s
c#ntral#s d# la c(lt(ra occid#ntal, sal,o, (na ,#< m;s, #n .(sia, dond# la no,#la r#s(r4i%, con #l $rim#r
Sol<:#nits9n, como la 7orma cr#ati,a m;s im$ortant# $ara #n7r#ntars# a la #A$#ri#ncia #stalinista.
Hod#mos #ncontrar no,#las d# la 4ran tradici%n #n Sicilia (El ,ato)ardo, d# 0am$#d(sa), #n
N(4osla,ia (+,o AndriV, Mirosla, ?rl#<a) 9 #n /(r6(a. /ambi5n #n Am5rica 0atina, c(9a 7icci%n, :asta
#ntonc#s d#sconocida 7(#ra d# s(s 7ront#ras, d#sl(mbr% al m(ndo lit#rario a $artir d# los a-os
cinc(#nta. 0a no,#la 6(# 7(# inm#diatam#nt# r#conocida como (na obra ma#stra #n #l m(ndo #nt#ro
,ino d# Colombia, (n $as 6(# la ma9ora d# la 4#nt# instr(ida d#l m(ndo d#sarrollado t#na $robl#mas
$ara (bicar #n #l ma$a ant#s d# 6(# s# id#nti7icara con la cocana: -ien a.os de soledad, d# Gabri#l
Garca M;r6(#<. H(#d# 6(# #l a(4# d# la no,#la j(da #n ,arios $as#s, #s$#cialm#nt# #n Estados
=nidos # +sra#l, r#7l#j# #l tra(ma #Ac#$cional d# #st# $(#blo a ca(sa d# la #A$#ri#ncia d# la 5$oca
:itl#riana, con la 6(#, dir#cta o indir#ctam#nt#, los #scritor#s j(dos s#ntan 6(# d#ban aj(star c(#ntas.
'
Como #n /os intocables (192@) d# Brian d# Halma, 6(# #ra #n a$ari#ncia (na #Acitant# $#lc(la d#
$olicas 9 ladron#s sobr# #l C:ica4o d# Al Ca$on# (a(n6(# #n r#alidad 7(#ra (n $astic:# d#l 45n#ro
ori4inal), $#ro cont#na (na cita lit#ral d# El acora0ado %otem*in d# Eis#nst#in, incom$r#nsibl# $ara
6(i#n#s no :(bi#s#n ,isto la 7amosa #sc#na d#l coc:#cito d# ni-o rodando $or las #scalinatas d# Sd#ssa.
!
HroOo7i#, #scribi% si#t# 9 S:ostaOo,ic: 6(inc#, # incl(so Stra,insO9 #scribi% tr#s. 1o obstant#, los tr#s
$#rt#n#can a la $rim#ra mitad d#l si4lo, o :aban r#cibido s( 7ormaci%n #n #lla.
2
El d#cli,# d# los 45n#ros cl;sicos #n #l B4ran art#C 9 #n la lit#rat(ra no s# d#bi% #n modo al4(no
a la car#ncia d# tal#nto. Hor6(# a(n6(# s#$amos $oco ac#rca d# la distrib(ci%n d# las ca$acidad#s
#Ac#$cional#s #ntr# los s#r#s :(manos 9 ac#rca d# s( ,ariaci%n, r#s(lta m;s ra<onabl# s($on#r 6(# :a9
r;$idos cambios #n los inc#nti,os $ara #A$r#sarlas (o bi#n d# los m#dios #n los 6(# s# #A$r#sa o #n la
moti,aci%n $ara #A$r#sars# d# (na man#ra d#t#rminada) m;s 6(# #n la cantidad d# tal#nto dis$onibl#.
1o #Aist# nin4(na ra<%n $ara $r#s(mir 6(# los toscanos d# n(#stros das $os#an m#nos tal#nto, ni
si6(i#ra 6(# $os#an (n s#ntido #st5tico m#nos d#sarrollado, 6(# #n #l si4lo d#l r#nacimi#nto 7lor#ntino.
El tal#nto artstico abandon% las anti4(as DEJ&F 7ormas d# #A$r#si%n $or6(# a$ar#ci#ron 7ormas n(#,as
m;s atracti,as o 4rati7icant#s, como s(c#di% c(ando, #n #l $#rodo d# #ntr#4(#rras, j%,#n#s
com$ositor#s d# ,an4(ardia como A(ric 9 Britt#n s# sinti#ron t#ntados a #scribir bandas sonoras d#
$#lc(la #n ,#< d# c(art#tos d# c(#rda. Gran $art# d#l dib(jo 9 la $int(ra r(tinarios 7(#ron
r##m$la<ados $or la c;mara 7oto4r;7ica 6(#, $or $on#r (n #j#m$lo, aca$ar% casi #n #Acl(si,a la
r#$r#s#ntaci%n d# la moda. 0a no,#la $or #ntr#4as, (n 45n#ro a4oni<ant# #n #l $#rodo d# #ntr#4(#rras,
tom% n(#,o m$#t( #n la #ra d# la t#l#,isi%n con los Bc(l#bron#sC. El cin#, 6(# daba m(c:o m;s cam$o
a la cr#ati,idad indi,id(al tras #1 :(ndimi#nto d#l sist#ma d# $rod(cci%n ind(strial d# los #st(dios d#
Holl9wood, 9 a m#dida 6(# 4rand#s s#ctor#s d#l $Gblico s# 6(#daban #n casa $ara ,#r la t#l#,isi%n 9
m;s tard# #l ,d#o, oc($% #l l(4ar 6(# ant#s t#nan la no,#la 9 #l t#atro. Hor cada amant# d# la c(lt(ra
6(# $oda m#ncionar dos obras t#atral#s d#, al m#nos, cinco a(tor#s ,i,os, :aba cinc(#nta ca$ac#s d#
#n(m#rar los tt(los d# las $rinci$al#s $#lc(las d# doc# o m;s dir#ctor#s d# cin#. Era nat(ral. S%lo #l
#stat(s social atrib(ido a (na Balta c(lt(raC $asada d# moda im$idi% (na d#cad#ncia m;s r;$ida d# s(s
45n#ros tradicional#s.
3
1o obstant#, :(bo dos 7actor#s toda,a m;s im$ortant#s $ara s( d#cli,#. El $rim#ro 7(# #l
tri(n7o (ni,#rsal d# la soci#dad d# cons(mo. A $artir d# los a-os s#s#nta las im;4#n#s 6(# acom$a-aban
a los s#r#s :(manos #n #l m(ndo occid#ntal 89 d# 7orma cr#ci#nt# incl(so #n las <onas (rbanas d#l
t#rc#r m(ndo8 d#sd# s( nacimi#nto :asta s( m(#rt# #ran las 6(# an(nciaban o im$licaban cons(mo, o
las d#dicadas al #ntr#t#nimi#nto com#rcial d# masas. 0os sonidos 6(# acom$a-aban la ,ida (rbana,
d#ntro 9 7(#ra d# casa, #ran los d# la mGsica $o$ com#rcial. Com$arado con 5stos, #l im$acto d#l B4ran
art#C, incl(so #ntr# las $#rsonas c(ltas, #ra m#ram#nt# ocasional, #n #s$#cial d#sd# 6(# #l tri(n7o d#l
sonido 9 la ima4#n $ro$iciado $or la t#cnolo4a d#s$la<% al 6(# :aba sido #l $rinci$al m#dio d#
#A$r#si%n d# la alta c(lt(ra: la $alabra im$r#sa. EAc#$t(ando las l#ct(ras d# #,asi%n (no,#las rosa $ara
m(j#r#s, no,#las d# acci%n d# ,arios ti$os $ara :ombr#s 9, 6(i<;s, #n la #ra d# la lib#raci%n, al4o d#
#rotismo o d# $orno4ra7a), los l#ctor#s s#rios d# libros con otros 7in#s 6(# los $(ram#nt# $ro7#sional#s
o #d(cati,os #ran (na $#6(#-a minora. A(n6(# la r#,ol(ci%n #d(cati,a incr#m#nt% #l nGm#ro d#
l#ctor#s #n t5rminos absol(tos, #l :;bito d# la l#ct(ra d#ca9% #n los $as#s d# t#%rica al7ab#ti<aci%n total
c(ando la l#tra im$r#sa d#j% d# s#r la $rinci$al $(#rta d# acc#so al m(ndo m;s all; d# la com(nicaci%n
oral. A $artir d# los a-os cinc(#nta la l#ct(ra d#j% d# s#r, incl(so $ara los ni-os d# las clas#s c(ltas d#l
m(ndo occid#ntal rico, (na acti,idad tan #s$ont;n#a como :aba sido $ara s(s $adr#s.
0as $alabras 6(# dominaban las soci#dad#s d# cons(mo occid#ntal#s 9a no #ran las $alabras d#
los libros sa4rados, ni tam$oco las d# los #scritor#s laicos, sino las marcas d# c(al6(i#r cosa 6(#
$(di#ra com$rars#. Estaban DEJ@F im$r#sas #n las camis#tas o adosadas a otras $r#ndas d# ,#stir como
conj(ros m;4icos con los 6(# #l (s(ario ad6(irira #l m5rito #s$irit(al d#l (4#n#ralm#nt# jo,#n) #stilo d#
,ida 6(# #stos nombr#s simboli<aban 9 $rom#tan. 0as im;4#n#s 6(# s# con,irti#ron #n los iconos d#
#stas soci#dad#s 7(#ron las d# los #ntr#t#nimi#ntos d# masas 9 d#l cons(mo masi,o: #str#llas d# la
$antalla 9 latas d# cons#r,a. 1o #s d# #Atra-ar 6(# #n los a-os cinc(#nta, #n #l cora<%n d# la
d#mocracia cons(mista, la $rinci$al #sc(#la $ict%rica cla(dicas# ant# cr#ador#s d# im;4#n#s m(c:o m;s
$od#rosos 6(# los d#l art# antic(ado. El )o) art (Rar:ol, 0ic:t#nst#in, .a(sc:#nb#r4, Sld#nb(r4)
d#dic% s( ti#m$o a r#$rod(cir, con la ma9or obj#ti,idad 9 $r#cisi%n $osibl#s, las tram$as ,is(al#s d#l
com#rcialismo #stado(nid#ns#: latas d# so$a, band#ras, bot#llas d# CocaPCola, Maril9n Monro#.
3
=n brillant# soci%lo4o 7ranc5s anali<% #l (so d# la c(lt(ra como (n si4no d# clas# #n (n libro tit(lado
/a distinction (Bo(rdi#(, 19@9).
9
+nsi4ni7icant# como art# (#n #l s#ntido 6(# t#na #l t5rmino #n #l si4lo )+)), #sta moda
r#conoca, no obstant#, 6(# #l m#rcado d# masas basaba s( tri(n7o #n la satis7acci%n d# las n#c#sidad#s
tanto #s$irit(al#s como mat#rial#s d# los cons(midor#s al4o d# lo 6(# las a4#ncias d# $(blicidad :aban
sido ,a4am#nt# consci#nt#s c(ando c#ntraban s(s cam$a-as #n ,#nd#r Bno #l bist#c sino #l
c:is$orrot#oC, no #l jab%n sino #l s(#-o d# la b#ll#<a, no latas d# so$a sino 7#licidad 7amiliar. A $artir d#
los a-os cinc(#nta #st(,o cada ,#< m;s claro 6(# todo a6(#llo t#na lo 6(# $odra llamars# (na
dim#nsi%n #st5tica, (na cr#ati,idad $o$(lar, ocasionalm#nt# acti,a $#ro casi si#m$r# $asi,a, 6(# los
$rod(ctor#s d#ban com$#tir $ara o7r#c#r. 0os #Ac#sos barrocos #n los dis#-os d# a(tom%,il#s #n #l
>#troit d# los cinc(#nta t#nan #st# $ro$%sito 9 #n los s#s#nta (nos $ocos crticos int#li4#nt#s
#m$#<aron a in,#sti4ar lo 6(# ant#s :aba sido r#c:a<ado 9 d#s#stimado como Bcom#rcialC o car#nt# d#
,alor #st5tico, #n #s$#cial lo 6(# atraa al :ombr# 9 la m(j#r d# la call# (Ban:am, 19@1). 0os
int#l#ct(al#s al ,i#jo #stilo, d#scritos a:ora como B#litistasC ((na $alabra 6(# ado$t% con #nt(siasmo #l
n(#,o radicalismo d# los s#s#nta), :aban m#nos$r#ciado a las masas, a las 6(# ,#an como r#c#$toras
$asi,as d# lo 6(# la 4ran #m$r#sa 6(#ra 6(# com$ras#n. Sin #mbar4o, los a-os cinc(#nta d#mostraron,
#n #s$#cial con #l tri(n7o d#l roc*1and1roll ((n idioma d# adol#sc#nt#s d#ri,ado d#l blues (rbano d# los
4(#tos n#4ros d# Estados =nidos), 6(# las masas saban o, $or lo m#nos, distin4(an lo 6(# l#s 4(staba.
0a ind(stria disco4r;7ica 6(# s# #nri6(#ci% con la mGsica rocO, ni la cr#% ni m(c:o m#nos la $lan#%,
sino 6(# la r#co4i% d# los a7icionados 9 d# los obs#r,ador#s 6(# la d#sc(bri#ron. Sin d(da la corrom$i%
al ado$tarla. El Bart#C (si #s 6(# s# $(#d# #m$l#ar dic:o t5rmino) s# ,#a s(r4ir d#l mismo s(#lo 9 no d#
7lor#s #Ac#$cional#s nacidas #n 5l. Es m;s, como sost#na #l $o$(lismo 6(# com$artan #l m#rcado 9 #l
radicalismo anti#litista, lo im$ortant# no #ra distin4(ir #ntr# lo b(#no 9 lo malo, lo #laborado 9 lo
s#ncillo, sino a lo s(mo #ntr# lo 6(# atraa a m;s o m#nos 4#nt#. Esto d#jaba $oco #s$acio al ,i#jo
conc#$to d# art#.
Stra 7(#r<a aGn m;s $od#rosa #staba minando #l B4ran art#C: la m(#rt# d# la Bmod#rnidadC 6(#
d#sd# 7in#s d#l si4lo )+) :aba l#4itimado la $r;ctica d# (na cr#aci%n artstica no (tilitaria 9 6(# s#r,a
d# j(sti7icaci%n a los DEJ2F artistas #n s( a7;n d# lib#rars# d# toda r#stricci%n. 0a inno,aci%n :aba sido
s( #s#ncia. Haci#ndo (na analo4a con la ci#ncia 9 la t#cnolo4a, la Bmod#rnidadC $r#s($ona 6(# #l
art# #ra $ro4r#si,o 9, $or consi4(i#nt#, 6(# #l #stilo d# :o9 #ra s($#rior al d# a9#r. Haba sido, $or
d#7inici%n, #l art# d# la B,an4(ardiaC, (n t5rmino 6(# #ntr% #n #l ,ocab(lario d# los crticos :acia 122J.
Es d#cir, #l art# d# (nas minoras 6(#, #n t#ora, as$iraban a ll#4ar a las ma9oras, $#ro 6(# #n la
$r;ctica s# con4rat(laban d# no :ab#rlo lo4rado aGn. C(al6(i#ra 6(# 7(#s# la 7orma #s$#c7ica 6(#
ado$tas#, la Bmod#rnidadC s# n(tra d#l r#c:a<o d# las con,#ncion#s artsticas 9 social#s d# la b(r4(#sa
lib#ral d#l si4lo )+) 9 d# la $#rc#$ci%n d# 6(# #ra n#c#sario cr#ar (n art# 6(# d# al4Gn modo s#
ad#c(as# a (n si4lo )) social 9 t#cnol%4icam#nt# r#,ol(cionario, al 6(# no con,#nan #l art# 9 #l modo
d# ,i,ir d# la r#ina *ictoria, d#l #m$#rador G(ill#rmo 9 d#l $r#sid#nt# /:#odor# .oos#,#lt (,5as# /a
era del im)erio, ca$t(lo 9). En t#ora ambos obj#ti,os #staban asociados: #l c(bismo #ra a la ,#< (n
r#c:a<o 9 (na crtica d# la $int(ra r#$r#s#ntati,a ,ictoriana 9 (na alt#rnati,a a #lla, as como (na
col#cci%n d# Bobras d# art#C r#ali<adas $or BartistasC $or 9 $ara s mismos. En la $r;ctica, ambos
conc#$tos no t#nan 6(# coincidir, como #l (d#lib#rado) ni:ilismo artstico d#l (rinario d# Marc#l
>(c:am$ 9 #l dad; :aban d#mostrado m(c:o ant#s. 1o $r#t#ndan s#r nin4Gn ti$o d# art#, sino (n
antiPart#. En t#ora, tambi5n, los ,alor#s social#s 6(# b(scaban los artistas Bmod#rnosC #n #l si4lo )) 9
las 7ormas d# #A$r#sarlos #n $alabra, sonido, ima4#n 9 7orma d#ban con7(ndirs# m(t(am#nt#, como
oc(rra #n la ar6(it#ct(ra mod#rna, 6(# #ra #n #s#ncia (n #stilo $ara constr(ir (to$as social#s #n
7ormas $r#s(ntam#nt# ad#c(adas $ara #llo. /am$oco a6( t#nan #n la $r;ctica (na con#Ai%n l%4ica la
7orma 9 la s(stancia. KHor 6(5, $or #j#m$lo, la Bci(dad radiant#C (cit2 radieuse' d# 0# Corb(si#r :aba
d# consistir #n #di7icios #l#,ados con los t#c:os $lanos 9 no #n $(ntaM
En c(al6(i#r caso, como :#mos ,isto, #n la $rim#ra mitad d#l si4lo la Bmod#rnidadC 7(ncion%,
la d#bilidad d# s(s 7(ndam#ntos t#%ricos $as% d#sa$#rcibida, #l #str#c:o mar4#n 6(# #Aista :asta los
lmit#s d#l d#sarrollo $#rmitido $or s(s 7%rm(las ($or #j#m$lo, la mGsica dod#ca7%nica o #l art#
abstracto) toda,a no s# :aba cr(<ado, s( #str(ct(ra s# mant(,o intacta $#s# a s(s contradiccion#s o
7is(ras $ot#ncial#s. 0a inno,aci%n 7ormal d# ,an4(ardia 9 la #s$#ran<a social aGn s#4(an #nla<adas
$or la #A$#ri#ncia d# la 4(#rra, la crisis 9 la $osibl# r#,ol(ci%n a #scala m(ndial. 0a #ra anti7ascista
1J
$os$(so la r#7l#Ai%n. 0a mod#rnidad toda,a $#rt#n#ca a la ,an4(ardia 9 a la o$osici%n, #Ac#$to #ntr#
los dis#-ador#s ind(strial#s 9 las a4#ncias d# $(blicidad. 1o :aba 4anado.
Sal,o #n los r#4m#n#s socialistas, com$arti% la ,ictoria sobr# Hitl#r. 0a mod#rnidad #n #l art#
9 #n la ar6(it#ct(ra con6(istaron los Estados =nidos, ll#nando las 4al#ras 9 las o7icinas d# las
#m$r#sas d# $r#sti4io d# B#A$r#sionistas abstractosC, $oblando los barrios 7inanci#ros d# las ci(dad#s
nort#am#ricanas con los smbolos d#l B#stilo int#rnacionalC: alar4adas cajas r#ctan4(lar#s a$(ntando
:acia lo alto, no tanto BrascandoC #l ci#lo como a$lanando s(s t#c:os contra 5l, con 4ran #l#4ancia,
como #n #l #di7icio S#a4ram d# Mi#s DEJ9F ,an d#r .o:#, S bi#n s(bi#ndo m;s alto, como #n #l Rorld
/rad# C#nt#r (ambos #n 1(#,a NorO). En #l ,i#jo contin#nt# s# s#4(a :asta ci#rto $(nto la t#nd#ncia
nort#am#ricana, 6(# a:ora s# inclinaba a asociar la mod#rnidad con los B,alor#s occid#ntal#sC: la
abstracci%n (#l art# no 7i4(rati,o) #n las art#s ,is(al#s 9 la mod#rnidad #n la ar6(it#ct(ra s# :ici#ron
$art#, a ,#c#s la $art# dominant#, d# la #sc#na c(lt(ral #stabl#cida, # incl(so r#naci% $arcialm#nt# #n
$as#s como #l .#ino =nido, dond# $ar#ca :ab#rs# #stancado.
Hor contra, d#sd# 7inal#s d# los s#s#nta s# 7(# mani7#stando (na marcada r#acci%n contra #sto,
6(# #n los a-os oc:#nta s# $(so d# moda bajo #ti6(#tas tal#s como B$osmod#rnidadC. 1o #ra tanto (n
Bmo,imi#ntoC como la n#4aci%n d# c(al6(i#r crit#rio $r##stabl#cido d# j(icio 9 ,aloraci%n #n las art#s
o, d# :#c:o, d# la $osibilidad d# r#ali<arlos. T(# #n la ar6(it#ct(ra dond# #sta r#acci%n s# d#j% s#ntir 9
,#r $or $rim#ra ,#<, coronando los rascaci#los con 7rontis$icios chi))endale, tanto m;s $ro,ocati,os
$or #l :#c:o d# s#r constr(idos $or #l $ro$io coin,#ntor d#l t5rmino B#stilo int#rnacionalC, H:ili$
Io:nson (19J&). 0os crticos $ara 6(i#n#s la ln#a d#l ci#lo cr#ada #s$ont;n#am#nt# #n Man:attan :aba
sido #l mod#lo mod#rno d# ci(dad, d#sc(bri#ron las ,irt(d#s d# la d#s,#rt#braci%n d# 0os Qn4#l#s, (n
d#si#rto d# d#tall#s sin 7orma, #l $araso (o #l in7i#rno) d# a6(#llos 6(# :ici#ron lo 6(# 6(isi#ron.
+rracional como #ra, la ar6(it#ct(ra mod#rna s# r#4a $or crit#rios #st5ticoPmoral#s, $#ro #n ad#lant# las
cosas 9a no iban a s#r as.
0os lo4ros d#l mo,imi#nto mod#rno #n la ar6(it#ct(ra :aban sido im$r#sionant#s. A $artir d#
193E :aban constr(ido los a#ro$(#rtos 6(# (nan al m(ndo, s(s 7;bricas, s(s #di7icios d# o7icinas 9
c(antos #di7icios $Gblicos :aba sido $r#ciso #ri4ir (ca$ital#s #nt#ras #n #l t#rc#r m(ndo m(s#os,
(ni,#rsidad#s 9 t#atros #n #l $rim#ro). Hr#sidi% la r#constr(cci%n masi,a 9 4lobal d# las ci(dad#s #n los
a-os s#s#nta, $(#sto 6(# las inno,acion#s t5cnicas 6(# $#rmitan r#ali<ar constr(ccion#s r;$idas 9
baratas d#jaron :(#lla incl(so #n #l m(ndo socialista. 1o cab#n d#masiadas d(das d# 6(# $rod(jo 4ran
nGm#ro d# #di7icios m(9 b#llos # incl(so obras ma#stras, $#ro tambi5n (n b(#n nGm#ro d# #di7icios 7#os
9 m(c:os :ormi4(#ros in:(manos im$#rsonal#s. 0as r#ali<acion#s d# la $int(ra 9 #sc(lt(ra mod#rnas
d# $os4(#rra 7(#ron incom$arabl#m#nt# m#nor#s 9, casi si#m$r#, in7#rior#s a s(s $r#d#c#soras d#
#ntr#4(#rras, como d#m(#stra la com$araci%n d#l art# $arisino d# los cinc(#nta con #l d# los a-os
,#int#. Consistan sobr# todo #n (na s#ri# d# tr(cos cada ,#< m;s #laborados m#diant# los c(al#s los
artistas int#ntaban dar a s(s obras (na marca inm#diatam#nt# r#conocibl#, #n (na s(c#si%n d#
mani7i#stos d# d#s#s$#raci%n o d# abdicaci%n 7r#nt# a la in(ndaci%n d# no art# ()o) art, art brut d#
>(b(77#t 9 similar#s) 6(# s(m#r4i% al artista a la ,i#ja (san<a, #n la asimilaci%n d# 4arabatos, tro<os 9
$i#<as, o d# 4#stos 6(# r#d(can ad absurdum #l art# ad6(irido como (na m#rcanca $ara in,#rtir 9 s(s
col#ccionistas, como c(ando s# a-ada (n nombr# indi,id(al a (n mont%n d# ladrillos o d# ti#rra (Bart#
minimalistaC), o s# int#ntaba #,itar 6(# s# con,irti#ra #n tal m#rcanca :aci5ndolo $#r#c#d#ro
()erformances).
=n aroma d# m(#rt# $r%Aima #manaba d# #stas ,an4(ardias. El 7(t(ro 9a DE1JF no #ra s(9o,
a(n6(# nadi# saba d# 6(i5n #ra. Eran consci#nt#s, m;s 6(# n(nca, d# 6(# #staban al mar4#n.
Com$arado con la a(t5ntica r#,ol(ci%n #n la $#rc#$ci%n 9 #n la r#$r#s#ntaci%n lo4radas 4racias a la
t#cnolo4a $or 6(i#n#s b(scaban :ac#r din#ro, las inno,acion#s 7ormal#s d# los bo:#mios d# #st(dio
:aban sido si#m$r# (n j(#4o d# ni-os. KL(5 #ran las imitacion#s 7(t(ristas d# la ,#locidad #n los %l#os
com$aradas con la ,#locidad r#al o incl(so con $on#r (na c;mara cin#mato4r;7ica #n (na locomotora,
al4o 6(# #staba al alcanc# d# c(al6(i#raM KL(5 #ran los conci#rtos #A$#rim#ntal#s d# com$osicion#s
mod#rnas con sonidos #l#ctr%nicos, 6(# c(al6(i#r #m$r#sario saba 6(# r#s(ltaban l#tal#s $ara la
11
ta6(illa, com$arados con la mGsica rocO 6(# :aba con,#rtido #l sonido #l#ctr%nico #n mGsica $ara los
millon#sM Si todo #l B4ran art#C #staba s#4r#4ado #n 4(#tos, K$oda la ,an4(ardia i4norar 6(# s(s
#s$acios #n 5l #ran minGsc(los, 9 m#n4(ant#s, como lo con7irmaba c(al6(i#r com$araci%n d# las ,#ntas
d# C:o$in 9 d# Sc:Wnb#r4M Con #l a(4# d#l art# $o$, incl(so #l ma9or bal(art# d# la mod#rnidad #n las
art#s ,is(al#s, la abstracci%n, $#rdi% s( :#4#mona. 0a r#$r#s#ntaci%n ,ol,i% a s#r l#4tima.
0a B$osmod#rnidadC, $or consi4(i#nt#, atac% tanto a los #stilos a(tocom$lacidos como a los
a4otados o, m#jor, atac% las 7ormas d# r#ali<ar las acti,idad#s 6(# t#nan 6(# contin(ar r#ali<;ndos#, #n
(n #stilo ( otro, como la constr(cci%n 9 las obras $Gblicas, a la ,#< 6(# las 6(# no #ran indis$#nsabl#s
#n s mismas, como la $rod(cci%n art#sanal d# $int(ras d# caball#t# $ara s( ,#nta $artic(lar. Hor #llo
s#ra #n4a-oso anali<arla como (na t#nd#ncia artstica, al modo d#l d#sarrollo d# las ,an4(ardias
ant#rior#s. En r#alidad, sab#mos 6(# #l t5rmino B$osmod#rnidadC s# #At#ndi% $or toda clas# d# cam$os
6(# no t#nan nada 6(# ,#r con #l art#. En los a-os no,#nta s# cali7icaba d# $osmod#rnos a 7il%so7os,
ci#nt7icos social#s, antro$%lo4os, :istoriador#s 9 a $racticant#s d# otras disci$linas 6(# n(nca :aban
t#ndido a tomar $r#stada s( t#rminolo4a d# las ,an4(ardias artsticas, ni tan si6(i#ra c(ando #staban
asociados a #llas. 0a crtica lit#raria, $or s($(#sto, lo ado$t% con #nt(siasmo. ># :#c:o, la moda
B$osmod#rnaC, $ro$a4ada con distintos nombr#s (Bd#constr(cci%nC, B$ost#str(ct(ralismoC, #tc.) #ntr#
la intelligentsia 7ranc%7ona, s# abri% camino #n los d#$artam#ntos d# lit#rat(ra d# los Estados =nidos 9
d# a: $as% al r#sto d# las :(manidad#s 9 las ci#ncias social#s.
/odas #stas B$osmod#rnidad#sC t#nan #n comGn (n #sc#$ticismo #s#ncial sobr# la #Aist#ncia d#
(na r#alidad obj#ti,a, 9Xo la $osibilidad d# ll#4ar a (na com$r#nsi%n cons#ns(ada d# #lla $or m#dios
racional#s. /odo t#nda a (n r#lati,ismo radical. /odo, $or tanto, c(#stionaba la #s#ncia d# (n m(ndo
6(# d#scansaba #n s($(#stos contrarios, a sab#r, #l m(ndo trans7ormado $or la ci#ncia 9 $or la
t#cnolo4a basada #n #lla, 9 la id#olo4a d# $ro4r#so 6(# lo r#7l#jaba. En #l ca$t(lo si4(i#nt#
abordar#mos #l d#sarrollo d# #sta #Atra-a, a(n6(# no in#s$#rada, contradicci%n. >#ntro d#l cam$o m;s
r#strin4ido d#l B4ran art#C, la contradicci%n no #ra tan #Atr#ma $(#sto 6(#, como :#mos ,isto (/a era
del im)erio, ca$t(lo 9), las ,an4(ardias mod#rnas 9a :aban #At#ndido los lmit#s d# lo 6(# $oda
llamars# Bart#C (o, $or lo m#nos, d# los DE11F $rod(ctos 6(# $odan ,#nd#rs#, arr#ndars# o #naj#nars#
$ro,#c:osam#nt# como Bart#C) casi :asta #l in7inito. 0o 6(# la B$osmod#rnidadC $rod(jo 7(# m;s bi#n
(na s#$araci%n (ma9oritariam#nt# 4#n#racional) #ntr# a6(#llos a 6(i#n#s r#$#la lo 6(# consid#raban la
7ri,olidad ni:ilista d# la n(#,a moda 9 6(i#n#s $#nsaban 6(# tomars# las art#s B#n s#rioC #ra tan s%lo
(na r#li6(ia m;s d#l $asado. KL(5 :aba d# malo, s# $r#4(ntaban, #n Blos d#s#c:os d# la ci,ili<aci%n ...
cam(7lados #n $l;sticoC 6(# tanto #nojaban al 7il%so7o social IUr4#n Hab#rmas, Gltimo ,;sta4o d# la
7amosa Esc(#la d# TranO7(rtM (H(4:#s, 1922, $. 13&).
0a B$osmod#rnidadC no #staba, $(#s, con7inada a las art#s. Sin #mbar4o, :aba b(#nas ra<on#s
$ara 6(# #l t5rmino s(r4i#ra $rim#ro #n la #sc#na artstica, 9a 6(# la #s#ncia misma d#l art# d#
,an4(ardia #ra la bGs6(#da d# n(#,as 7ormas d# #A$r#si%n $ara lo 6(# no s# $oda #A$r#sar #n t5rminos
d#l $asado, a sab#r: la r#alidad d#l si4lo )). Esta #ra (na d# las dos ramas d#l 4ran s(#-o d# #st# si4lo
la otra #ra la bGs6(#da d# la trans7ormaci%n radical d# #sta r#alidad. 0as dos #ran r#,ol(cionarias #n
di7#r#nt#s s#ntidos d# la $alabra, $#ro las dos s# r#7#ran al mismo m(ndo. Ambas coincidi#ron d#
al4(na man#ra #ntr# 122J 9 19JJ 9, d# n(#,o, #ntr# 1913 9 la d#rrota d#l 7ascismo, c(ando los tal#ntos
cr#ati,os 7(#ron tan a m#n(do r#,ol(cionarios, o $or lo m#nos radical#s, #n ambos s#ntidos,
normalm#nt# Pa(n6(# no si#m$r#P #n la i<6(i#rda. Ambas 7racasaran, a(n6(# d# :#c:o :an modi7icado
#l m(ndo d#l a-o 'JJJ tan $ro7(ndam#nt# 6(# s(s :(#llas no $(#d#n borrars#.
Mirando atr;s $ar#c# #,id#nt# 6(# #l $ro9#cto d# (na r#,ol(ci%n d# ,an4(ardia #staba
cond#nado a 7racasar d#sd# #l $rinci$io, tanto $or s( arbitrari#dad int#l#ct(al, como $or la nat(ral#<a
d#l modo d# $rod(cci%n 6(# las art#s cr#ati,as r#$r#s#ntaban #n (na soci#dad lib#ral b(r4(#sa. Casi
todos los mani7i#stos m#diant# los c(al#s los artistas d# ,an4(ardia an(nciaron s(s int#ncion#s #n #l
c(rso d# los Gltimos ci#n a-os d#m(#stran (na 7alta d# co:#r#ncia #ntr# 7in#s 9 m#dios, #ntr# #l obj#ti,o
9 los m5todos $ara alcan<arlo. =na ,#rsi%n concr#ta d# la no,#dad no #s n#c#sariam#nt# cons#c(#ncia
d#l r#c:a<o d#lib#rado d# lo anti4(o. 0a mGsica 6(# #,ita d#lib#radam#nt# la tonalidad no #s
1'
n#c#sariam#nt# la mGsica s#rial d# Sc:Wnb#r4, basada #n la $#rm(taci%n d# las doc# notas d# la #scala
crom;tica. 1i tam$oco #s #st# #l Gnico m5todo $ara obt#n#r mGsica s#rial, as como tam$oco la mGsica
s#rial #s n#c#sariam#nt# atonal.
El c(bismo, a $#sar d# s( atracti,o, no t#na nin4Gn ti$o d# 7(ndam#nto t#%rico racional. >#
:#c:o, la d#cisi%n d# abandonar los $roc#dimi#ntos 9 r#4las tradicional#s $or otros n(#,os 7(# tan
arbitraria como la #l#cci%n d# ci#rtas no,#dad#s. El #6(i,al#nt# d# la Bmod#rnidadC #n #l aj#dr#<, la
llamada #sc(#la B:i$#rmod#rnaC d# j(4ador#s d# los a-os ,#int# (.5ti, GrUn7#ld, 1im<owitsc:, #tc.), no
$ro$(so cambiar las r#4las d#l j(#4o, como :ici#ron otros. .#accionaban, $(ra 9 sim$l#m#nt#, contra
las con,#ncion#s (la #sc(#la Bcl;sicaC d# /arrasc:), #A$lotando las $aradojas, #sco4i#ndo a$#rt(ras
$oco con,#ncional#s (B>#s$(5s d# 1, HP?3 #l j(#4o d# las blancas a4oni<aC) DE1'F obs#r,ando m;s 6(#
oc($ando #l c#ntro d#l tabl#ro. 0a ma9ora d# los #scritor#s, 9 #n #s$#cial los $o#tas, :ici#ron lo mismo
#n la $r;ctica. Si4(i#ron ac#$tando los $roc#dimi#ntos tradicional#s P$or #j#m$lo, #m$l#aban #l ,#rso
con rima 9 m#tro dond# cr#an a$ro$iadoP 9 rom$an con las con,#ncion#s #n otros as$#ctos. ?a7Oa no
#ra m#nos Bmod#rnoC 6(# Io9c# $or6(# s( $rosa 7(#ra m#nos atr#,ida. Es m;s, dond# #l #stilo mod#rno
a7irmaba t#n#r (na ra<%n int#l#ct(al, $or #j#m$lo, como #A$r#si%n d# la #ra d# las m;6(inas o, m;s
tard#, d# los ord#nador#s, la con#Ai%n #ra $(ram#nt# m#ta7%rica. En c(al6(i#r caso, #l int#nto d#
asimilar Bla obra d# art# #n la #ra d# s( r#$rod(ctibilidad t5cnicaC (B#njamin, 19&1) P#sto #s, d#
cr#aci%n m;s coo$#rati,a 6(# indi,id(al, m;s t5cnica 6(# man(alP con #l ,i#jo mod#lo d#l artista
cr#ati,o indi,id(al 6(# s%lo r#conoca s( ins$iraci%n $#rsonal #staba d#stinado al 7racaso. 0os j%,#n#s
crticos 7ranc#s#s 6(# #n los a-os cinc(#nta d#sarrollaron (na t#ora d#l cin# como #l trabajo d# (n solo
auteur cr#ati,o, #l dir#ctor, #n ,irt(d sobr# todo d# s( $asi%n $or las $#lc(las d# s#ri# B d#l Holl9wood
d# los a-os tr#inta 9 c(ar#nta, :aban d#sarrollado (na t#ora abs(rda $or6(# la coo$#raci%n coordinada
9 la di,isi%n d#l trabajo #ra 9 #s #l 7(ndam#nto d# a6(#llos c(9a tar#a #s ll#nar las tard#s #n las
$antallas $Gblicas 9 $ri,adas, o $rod(cir al4(na s(c#si%n r#4(lar d# obras d# cons(mo int#l#ct(al, tal#s
como diarios o r#,istas. 0os tal#ntos 6(# ado$taron las 7ormas cr#ati,as caract#rsticas d#l si4lo )),
6(# #n s( ma9ora #ran $rod(ctos, o s(b$rod(ctos, $ara #l cons(mo d# masas, no #ran in7#rior#s a los
d#l mod#lo b(r4(5s d#l si4lo )+), $#ro no $odan $#rmitirs# #l $a$#l cl;sico d#l artista solitario. S(
Gnico ,nc(lo dir#cto con s(s $r#d#c#sor#s cl;sicos s# $rod(ca #n #s# limitado s#ctor d#l B4ran art#C
6(# si#m$r# :aba 7(ncionado d# man#ra col#cti,a: la #sc#na. Si AOira ?(rosawa (191J), 0(cc:ino
*isconti (19J&19@&) o S#r4#i Eis#nst#in (1292P1932) P$or citar tan s%lo tr#s nombr#s d# artistas
,#rdad#ram#nt# 4rand#s d#l si4lo, todos con (na 7ormaci%n t#atralP :(bi#ran 6(#rido cr#ar a la man#ra
d# Tla(b#rt, Co(rb#t o >icO#ns, nin4(no :(bi#s# ll#4ado m(9 l#jos.
1o obstant#, como obs#r,% Ralt#r B#njamin, la #ra d# la Br#$rod(ctibilidad t5cnicaC no s%lo
trans7orm% la 7orma #n 6(# s# r#ali<aba la cr#aci%n, con,irti#ndo las $#lc(las 9 todo lo 6(# s(r4i% d#
#llas (t#l#,isi%n, ,d#o) #n #l art# c#ntral d#l si4lo, sino tambi5n la 7orma #n 6(# los s#r#s :(manos
$#rciban la r#alidad 9 #A$#rim#ntaban las obras d# cr#aci%n. 1o #ra 9a $or m#dio d# a6(#llos actos d#
c(lto 9 d# oraci%n laica c(9os t#m$los #ran los m(s#os, 4al#ras, salas d# conci#rtos 9 t#atros $Gblicos,
tan t$icos d# la ci,ili<aci%n b(r4(#sa d#l si4lo )+). El t(rismo, 6(# a:ora ll#naba dic:os
#stabl#cimi#ntos con #Atranj#ros m;s 6(# con nacional#s, 9 la #d(caci%n #ran los Gltimos bal(art#s d#
#st# ti$o d# cons(mo d#l art#. 0as ci7ras absol(tas d# $#rsonas 6(# ,i,an #stas #A$#ri#ncias #ran,
ob,iam#nt#, m(c:o ma9or#s 6(# #n c(al6(i#r mom#nto ant#rior $#ro incl(so la ma9ora d# 6(i#n#s,
tras abrirs# $aso a coda<os #n los =77i<i 7lor#ntinos $ara $od#r cont#m$lar la %rimavera, s# mant#nan
#n (n sil#ncio r#,#r#nt#, o d# 6(i#n#s s# #mocionaban l#9#ndo a S:aO#s$#ar# como $art# d# s(s
obli4acion#s $ara (n #Aam#n, ,i,an $or lo DE1!F 4#n#ral #n (n (ni,#rso $#rc#$ti,o di7#r#nt#,
abi4arrado 9 :#t#ro45n#o. 0as im$r#sion#s s#nsiti,as, incl(so las id#as, $odan ll#4arl#s
sim(lt;n#am#nt# d#sd# todos los 7r#nt#s (m#diant# (na combinaci%n d# tit(lar#s # im;4#n#s, t#Ato 9
an(ncios #n la $;4ina d# (n diario, #l sonido #n los a(ric(lar#s mi#ntras #l ojo $asa r#,ista a la $;4ina,
m#diant# la 9(Ata$osici%n d# ima4#n, ,o<, l#tra #scrita 9 sonido), todo #llo asimilado $#ri75ricam#nt#, a
m#nos 6(#, $or (n instant#, al4o llamas# s( at#nci%n. Esta :aba sido la 7orma #n 6(# d(rant# m(c:o
ti#m$o la 4#nt# d# ci(dad :aba ,#nido #A$#rim#ntando la call#, #n dond# t#nan l(4ar 7#rias $o$(lar#s 9
#ntr#t#nimi#ntos circ#ns#s, al4o con 6(# los artistas 9 crticos #staban 7amiliari<ados d#sd# #l
romanticismo. 0a no,#dad consista #n 6(# la t#cnolo4a im$r#4naba d# art# la ,ida cotidiana $ri,ada o
1!
$Gblica. 1(nca ant#s :aba sido tan di7cil #sca$ar d# (na #A$#ri#ncia #st5tica. 0a Bobra d# art#C s#
$#rda #n (na corri#nt# d# $alabras, d# sonidos, d# im;4#n#s, #n #l #ntorno (ni,#rsal d# lo 6(# (n da
:abramos llamado art#.
KHoda s#4(ir llam;ndos# asM Hara 6(i#n#s aGn s# $r#oc($aban $or #stas cosas, las 4rand#s
obras d(rad#ras toda,a $odan id#nti7icars#, a(n6(# #n las <onas d#sarrolladas d#l m(ndo las obras
6(# :aban sido cr#adas d# 7orma #Acl(si,a $or (n solo indi,id(o 9 6(# $odan id#nti7icars# s%lo con 5l
s# :ici#ron cada ,#< m;s mar4inal#s. N lo mismo $as%, con la #Ac#$ci%n d# los #di7icios, con las obras
d# cr#aci%n o constr(cci%n 6(# no :aban sido dis#-adas $ara la r#$rod(cci%n. KHoda #l art# s#4(ir
si#ndo j(<4ado 9 cali7icado con las mismas $a(tas 6(# r#4an la ,aloraci%n d# #stas mat#rias #n los
4rand#s das d# la ci,ili<aci%n b(r4(#saM S 9 no. M#dir #l m5rito $or la cronolo4a n(nca :aba
con,#nido al art#: las obras d# cr#aci%n n(nca :aban sido m#jor#s sim$l#m#nt# $or6(# 7(#ran anti4(as,
como $#nsaron #n #l .#nacimi#nto, o $or6(# 7(#s#n m;s r#ci#nt#s 6(# otras, como sost#nan los
,an4(ardistas. Est# Gltimo crit#rio s# con,irti% #n abs(rdo a 7inal#s d#l si4lo )), al m#<clars# con los
int#r#s#s #con%micos d# las ind(strias d# cons(mo 6(# obt#nan s(s b#n#7icios d#l corto ciclo d# la
moda con ,#ntas instant;n#as 9 #n masa d# artc(los $ara (n (so br#,# # int#nsi,o.
Hor otro lado, #n las art#s toda,a #ra $osibl# 9 n#c#sario a$licar la distinci%n #ntr# lo s#rio 9 lo
tri,ial, #ntr# lo b(#no 9 lo malo, la obra $ro7#sional 9 la d#l a7icionado. /anto m;s n#c#sario $or c(anto
:aba $art#s int#r#sadas 6(# n#4aban tal#s distincion#s, ad(ci#ndo 6(# #l m5rito s%lo $oda m#dirs# #n
,irt(d d# las ci7ras d# ,#nta, o 6(# #ran #litistas, o bi#n sost#ni#ndo, como los $osmod#rnos, 6(# no
$odan :ac#rs# distincion#s obj#ti,as d# nin4Gn ti$o. En r#alidad, solam#nt# los id#%lo4os o los
,#nd#dor#s d#7#ndan #n $Gblico #stos $(ntos d# ,ista abs(rdos, mi#ntras 6(# #n $ri,ado la ma9ora d#
#llos saba distin4(ir #ntr# lo b(#no 9 lo malo. En 1991 (n jo9#ro brit;nico 6(# t#na 4ran 5Aito #n #l
m#rcado d# masas $ro,oc% (n 4ran #sc;ndalo al admitir #n (na con7#r#ncia ant# :ombr#s d# n#4ocios
6(# s(s b#n#7icios $roc#dan d# ,#nd#r bas(ra a 4#nt# 6(# no t#na 4(sto $ara nada m#jor. El jo9#ro, a
di7#r#ncia d# los t#%ricos $osmod#rnos, saba 6(# los j(icios d# calidad 7ormaban $art# d# la ,ida.
H#ro si tal#s j(icios #ran toda,a $osibl#s, Kt#nan aGn si4ni7icado #n (n DE13F m(ndo #n 6(#,
$ara la ma9ora d# los :abitant#s d# las <onas (rbanas, las #s7#ras d# la ,ida 9 #l art#, d# la #moci%n
4#n#rada d#sd# d#ntro 9 la #moci%n 4#n#rada d#sd# 7(#ra, o d#l trabajo 9 d#l ocio, #ran cada ,#< m#nos
di7#r#nciabl#sM S, dic:o d# otra 7orma, K#ran aGn im$ortant#s 7(#ra d# los circ(itos c#rrados d# la
#sc(#la 9 la acad#mia #n 6(# 4ran $art# d# las art#s tradicional#s b(scaban r#7(4ioM .#s(lta di7cil
cont#star, $(#sto 6(# #l m#ro int#nto d# r#s$ond#r o d# 7orm(lar tal $r#4(nta $(#d# $r#s($on#r la
r#s$(#sta. Es 7;cil #scribir la :istoria d#l ja<< o disc(tir s(s lo4ros #n t5rminos similar#s a los 6(# s#
a$lican a la mGsica cl;sica, si tomamos #n c(#nta la di7#r#ncia consid#rabl# #n #l ti$o d# soci#dad, #l
$Gblico 9 la incid#ncia #con%mica d# #st# ti$o d# art#. 1o #st; claro, #n cambio, 6(# #st# $roc#dimi#nto
s#a a$licabl# a la mGsica rocO, a(n6(# tambi5n $roc#da d# la mGsica n#4ra #stado(nid#ns#. El
si4ni7icado d# los lo4ros d# C:arli# HarO#r 9 d# 0o(is Armstron4, o s( s($#rioridad sobr# s(s
cont#m$or;n#os, #s al4o claro, o $(#d# s#rlo. Sin #mbar4o, $ar#c# bastant# m;s di7cil $ara al4(i#n 6(#
no :a id#nti7icado s( ,ida con (n sonido #s$#c7ico #sco4#r #ntr# #st# o a6(#l 4r($o d# rocO d# #ntr# #l
#norm# al(,i%n d# mGsica 6(# :a $asado $or #l ,all# d#l rocO #n los Gltimos c(ar#nta a-os. Billi#
Holida9 :a sido ca$a<, al m#nos :asta #l mom#nto d# #scribir #stas $;4inas, d# com(nicars# con
o9#nt#s 6(# naci#ron m(c:o d#s$(5s d# s( m(#rt#. KH(#d# al4(i#n 6(# no :a9a sido cont#m$or;n#o d#
los .ollin4 Ston#s s#ntir al4o $ar#cido al a$asionado #nt(siasmo 6(# d#s$#rt% #st# 4r($o a m#diados d#
los a-os s#s#ntaM KL(5 $art# d# la $asi%n $or (na ima4#n o (n sonido d# :o9 s# basa #n la asociaci%n,
#s d#cir, no #n 6(# la canci%n s#a admirabl#, sino #n #l :#c:o d# 6(# B#s n(#stra canci%nCM 1o $od#mos
d#cirlo. El $a$#l 6(# t#ndr;n las art#s act(al#s #n #l si4lo ))+ P# incl(so s( misma s($#r,i,#nciaP
r#s(lta s#r al4o osc(ro.
Est# no #s #l caso r#s$#cto d#l $a$#l d# las ci#ncias. DE1EF
13

Potrebbero piacerti anche