Literatura de Cordel: um resgate das tradies oulares !rasileiras
No"a A#dradi#a $ MS %&&'
2 Dis(ili#as e#"ol"idas: Literatura e Histria )rea: Linguagens, cdigos e tecnologias T*tulo do +ro,eto: Literatura de Cordel O resgate das tradies populares brasileiras Reali-a.o e orga#i-a.o: Claudia (Literatura), Giane (Histria), Volir (!"#) e Luciene (!"#)$ +/!li(o Al"o: %lunos do #nsino &'dio (() ano %) A#o: *++, Lo(al: #$#$ -ran .ibeiro de %leida !il/a INTRODU01O % poesia popular, en0uanto literatura oral 12 e3iste 42 ais de 5$6++ anos$ 7o 8rasil o cordel c4egou, tra9ido de :ortugal, onde era /endido coo ;<ol4as soltas;, as <oi co u poeta nascido e :obal, 0ue ele gan4ou celebridade$ =oi Leandro Goes de 8arros 0ue prieiro passou a editar e coerciali9ar, no <inal do s'culo >->, o <ol4eto na <ora tal coo teos atualente, por isso ele ' considerado o patriarca dessa e3press?o popular e a :ara@ba ' tida coo o bero da literatura de cordel$ O cordel 0ue era /endido nas barracas das <eiras li/res pendurado e cordes e recitado ou cantado pelos poetas /ioleiros para atrair os copradores, 4o1e so<re dos ales do es0ueciento e do abandono, e3plicado pelo ad/ento da era tecnolgica e assiila?o desen<reada da cultura estrangeira$ #le 12 <oi, no interior do 7ordeste, o 1ornal, a Asica, o la9er de u po/o 0ue se reunia nos sales ou terreiros das casas para <antasiar 4istrias lidas por a0ueles 0ue doina/a os cdigos da leitura e ser/ia tab' para al<abeti9ar tantos outros 0ue Bs /e9es sabia de cor <ol4etos <aosos$ O 42bito de ler cotidianaente o cordel <e9 surgir no 7ordeste poetas de e3press?o coo :atati/a do %ssar' e re/elar ao undo ua Asica inigual2/el de Lui9 Gon9aga, /alores 0ue sinteti9a a grandiosidade da nossa arte popular$ O cordel precisa sobre/i/er e /oltar a ser ua cultura de assa tal coo antigaente$ Certaente alguns poetas continuar?o nas <eiras, outros le/ar?o suas obras Bs bancas de 1ornal, li/rarias, outros ainda procurar?o utili9ar os recursos da esa era tecnolgica 0ue a1udou a sucubiClo C coo o r2dio, 1ornal, "V e agora ais recenteente a internet C para <a9er c4egar aos 0uatro cantos do undo a iponente cultura nordestina$ Contudo, acreditaos 0ue a literatura de cordel s poder2 se trans<orar nua cultura de assa a partir do oento 0ue a escola passar a estiular o seu uso, ou se1a, a counidade escolar (alunos, pro<essores, <uncion2rios) adotar o 42bito da leitura$ Duando a escola procurar conscienti9ar a todos da real necessidade de se preser/ar o cordel en0uanto saber 4istrico, estareos cain4ando e dire?o a sua re/itali9a?o$ Le/ar a literatura de cordel at' a escola signi<ica o<erecer u iportante e oti/ante eio de educa?o aos alunos do ensino <undaental e 'dio$ %tra/'s da 3 poesia popular o aluno poder2 con4ecer aspectos da 4istria do nordestino, pois o cordel retrata a cultura, o cotidiano, a realidade do po/o e suas peculiaridades$ &as pode /ersar sobre 0ual0uer assunto e ser utili9ado coo recurso pedaggico para debater teas relacionados B educa?o escolar coo cidadania, solidariedade, preconceito, discriina?o racial, consciEncia abiental, espiritualidade, 'tica, educa?o se3ual, cobate Bs drogas, /iolEncia, condi?o social da popula?o, aor ao pr3io$$$ "er o cordel nas bibliotecas das escolas pode representar u passo e3treaente /alioso para o de/ido recon4eciento e resgate desse tipo de literatura e dar B no/a gera?o a oportunidade de apreciar a ri0ue9a e e3pressi/idade da nossa cultura$ !igni<ica obser/ar o contato do passado, da eria do saber tradicional, do conto po'tico nua linguage ao eso tepo siplria e bela, de <2cil copreens?o e de ua engen4osidade singular obser/ada na constru?o dos /ersos e rias$ % escola te 0ue obrigatoriaente prestigiar a cultura popular, caso 0ueira preser/ar a sua prpria 4istria$ # deonstrar preocupa?o na anuten?o do saber ' assuir e incorporar a sua rotina o contato co as ani<estaes 0ue o po/o culti/a 0ue apresenta signi<icFncia e u /is@/el potencial pedaggico$ % literatura de cordel ' ua dessas ani<estaes 0ue de/e e precisa ser utili9adas no abiente escolar$ #n0uanto li/ro paraCdid2tico ou leitura supleentar o cordel pode condu9ir o leitor a ua /iage <ascinante, a u uni/erso te3tual copletaente di<erente do 4abitual onde a ria ' u dos eleentos 0ue atrai, 0ue desperta a curiosidade al' de suscitar a sensibilidade art@stica$ 7o espao escolar o cordel poder2 ser usado para estiular a criati/idade$ Coo ' ua leitura 0ue pode ser cantada, acopan4ada de u ou /2rios instruentos usicais coo /iola, rabeca, san<ona, /iol?o, p@<ano, 9abuba, <lauta, pandeiro ou outro de interesse do pro<essor, /eos a ri0ue9a da sua utili9a?o$ -ndiretaente 42 u incenti/o B aprendi9age de deterinado instruento usical, ao prprio canto e B estiula?o da educa?o r@tica, eso para a0ueles 0ue n?o 0ueira estudar ou copor Asica$ =inalente podeCse orientar os alunos a produ9ir 4istrias, o 0ue de <ato ais contribuir2 para 0ue se1a re/elados /alores e co isso <a9er perpetuar e nossa regi?o o estiga de lugar dos grandes poetas$ :or ser con<eccionado co aterial siples, o <ol4eto de cordel tradicionalente te/e preo acess@/el e as pessoas de bai3o poder a0uisiti/o sepre ti/era oportunidade de ad0uiriClo$ Ho1e <alta di/ulga?o para 0ue ele se1a con4ecido pelas no/as geraes, al' de pol@ticas pAblicas de incenti/o$ %d0uirir t@tulos co o ob1eti/o de sere distribu@dos aos alunos da rede pAblica de ensino, be coo a sua a0uisi?o para o 4 acer/o das bibliotecas das escolas, poderia ser iniciati/as dos go/ernos 0ue uito iria contribuir nessa tare<a de proo?o do cordel$ De2i#i.o % literatura de (ordel ' u tipo de poesia popular, originalente oral, e depois ipressa e <ol4etos rAsticos ou outra 0ualidade de papel, e3postos para /enda pendurados e cordas ou cord'is, o 0ue deu orige ao noe 0ue /e l2 de :ortugal, 0ue tin4a a tradi?o de pendurar <ol4etos e barbantes$ 7o 7ordeste do 8rasil, 4erdaos o noe (ebora o po/o c4ae esta ani<esta?o de <ol4eto), as a tradi?o do barbante n?o perpetuou$ Ou se1a, o <ol4eto brasileiro poderia ou n?o estar e3posto e barbantes$ !?o escritos e <ora riada e alguns poeas s?o ilustrados co 3ilogra/uras, o eso estilo de gra/ura usado nas capas$ %s estro<es ais couns s?o as de de9, oito ou seis /ersos$ Os autores, ou cordelistas, recita esses /ersos de <ora elodiosa e cadenciada, acopan4ados de /iola, coo tab' <a9e leituras ou declaaes uito epolgadas e aniadas para con0uistar os poss@/eis copradores$ 3ist4ria C5egada ao Brasil % literatura de cordel c4egou ao 8rasil no s'culo >V---, atra/'s dos portugueses$ %os poucos, <oi se tornando cada /e9 ais popular$ 7os dias de 4o1e, podeos encontrar este tipo de literatura, principalente na regi?o 7ordeste do 8rasil$ %inda s?o /endidos e lonas ou alas estendidas e <eiras populares$ Ge custo bai3o, geralente estes pe0uenos li/ros s?o /endidos pelos prprios autores$ =a9e grande sucesso e estados coo :ernabuco, Cear2, %lagoas, :ara@ba e 8a4ia$ #ste sucesso ocorre e <un?o do preo bai3o, do to 4uor@stico de uitos deles e tab' por retratare <atos da /ida cotidiana da cidade ou da regi?o$ Os principais assuntos retratados nos li/retos s?o: <estas, pol@tica, secas, disputas, brigas, ilagres, /ida dos cangaceiros, atos de 4ero@so, ilagres, orte de personalidades etc$ # alguas situaes, estes poeas s?o acopan4ados de /iolas e recitados e praas co a presena do pAblico$ 5 H dos poetas da literatura de cordel 0ue <e9 ais sucesso at' 4o1e <oi Leandro Goes de 8arros ((IJ6C(,(I)$ %creditaCse 0ue ele ten4a escrito ais de il <ol4etos$ &ais recentes, podeos citar os poetas Kos' %l/es !obrin4o, Hoero do .ego 8arros, :atati/a do %ssar' (%ntLnio Gonal/es da !il/a), "'o %9e/edo$ M' &elancia, M' Vicente, Kos' :ac4eco da .osa, Gonalo =erreira da !il/a, C4ico "ra@ra, Ko?o de Cristo .ei e -gn2cio da Catingueira$ V2rios escritores nordestinos <ora in<luenciados pela literatura de cordel$ Gentre eles podeos citar: Ko?o Cabral de &elo, %riano !uassuna, Kos' Lins do .ego e Guiar?es .osa$ 6 OB6ETIVOS Gesen/ol/er 4abilidades de leitura de te3tos cordelistasN identi<icando id'ias e recursos de e3press?o, be coo as intenes 0ue oti/ara a sua constru?oN -denti<icar os grandes teas e3plorados pela Literatura de cordel e analis2Clas no conte3to socialN Historiar o surgiento da Literatura de Cordel, sua transplanta?o para o 7ordeste brasileiro e a culti/a?o pela cultura popularN -denti<icar os grandes noes da Literatura de Cordel no 7ordeste e a iportFncia dessas personalidades$ .econ4ecer a iportFncia da literatura de cordel en0uanto patriLnio 4istrico e cultural do po/o paraibano, nordestino e brasileiro$ Htili9ar a poesia de cordel coo recurso pedaggico para debater teas relacionados B educa?o escolar coo cidadania, solidariedade, preconceito, discriina?o racial, consciEncia abiental, espiritualidade, 'tica, educa?o se3ual, cobate Bs drogas, /iolEncia, condi?o social da popula?o, aor ao pr3io$ #stiular a leitura, produ?o e edi?o de <ol4etos de cordel entre pro<essores, alunos e deais integrantes da counidade escolar$ 6USTI7ICATIVA 7 "endo e /ista 0ue a literatura de cordel ' u :atriLnio Histrico do :o/o paraibano, nordestino e brasileiro, /ios sugerir atra/'s desse pro1eto estiular o 42bito da leitura e o contato co a leg@tia cultura popular brasileira, de<inindo assi o cordel coo ua e3press?o da ais autEntica poesia do po/o de nosso pa@s$ Ha literatura de re<le3?o, 0ue orienta o cidad?o e /alori9a sua cultura e suas ra@9es 4istricas$ METODOLO8IA 8 Os alunos ir?o reali9ar ua pes0uisa apro<undada na -nternet atra/'s da na/ega?o e sites /ariados sobre Literatura de Cordel, coletando in<oraes sobre a orige desta literatura, os seus autores ais iportantes e sobre o conte3to 4istrico de produ?o das 4istrias, en<ati9andoCse a 0uest?o dos cangaceiros coo <ator preponderante nestas produes$ :or <i, os alunos elaborar?o te3tos e /ersos e <ora de cordel e <ar?o u /aral liter2rio e sala de aula$ .eali9a?o de pes0uisas sobre o cordel e seu conte3to 4istricoN =otosN Con<ec?o de poesias e cordelN #3posi?o dos alunos e sala (/aral liter2rio)$ 9 RECURSOS CoputadorN -pressoraN Caderno, canetas, l2pis etcN =ol4as sul<iteN &20uina digitalN Gata s4oO V@deo na -nternet sobre literatura de cordel Varal Liter2rio 8arbante etc$