Typology of Public Space - Sandalack-Uribe

35
Open Space Typology as a Framework

for Design of the Public Realm
Beverly A. Sandalack and Francisco G. Alaniz Uribe
e-mail ?
The urban experience
Critics of the placelessness of much contemporary urban form and the
decline of the public realm have been numerous, and they have also eec-
tively drawn attention to the general qualitative decline of public space in
North America. Jane Jacobs
1
, Leon Krier
2
and Kevin Lynch
3
focused their
criticism on urban form, specically the unsatisfying products of modern
development and the lack of proper public urban spaces. Roger Trancik
4

brought the term lost space into our vocabularies - a new category of
space made necessary by the proliferation of surface parking, empty lots
and tra c interchanges.
Michael Hough
5
and Edward Relph
6
eloquently pointed out the lack
of sense of place of much of modern development, and have been among
those who have protested the trend of cities to become standardised in their
appearance and function. Although it can be argued that many cities are re-
cently starting to see a resurgence in public realm design, many of the new
public plazas depend on programming to keep them full of people; places of
spectacle and entertainment have come to replace ordinary civic space.
Over time, the typological rules for space-making, along with its clear
vocabulary, have been somewhat lost. This concern is summarized apo-
calyptically by Manuel Iniquez:
Keywords:
urban typology,
public realm,
urban design
5/2010 The Faces of Urbanized Space
36
The city, ancient or modern, has some characteristics that dene it
forever: the street, the square, the public buildings, the residences, have
established between them, through a slow and uninterrupted process,
laws of composition If such compositional laws are forgotten, as in re-
cent years, the City, deprived of measurement and proportion, corrupts
the architectural components within it, creating a monstrous medley
which can never be called a true City
7
.
How did we get here?
Most cities and towns in North America are less than 200 years old - many
are barely a century old - and they rapidly went from primitive conditions
to total modernity. Early public spaces were an integral part of the urban
structure of most Canadian towns and cities. Most of these settlements
were planned and designed during the time when ideas of urban form
included public space as a matter of course, and streets were considered
as part of the public realm.
Many Canadian cities were planned around a central public space,
and its streets and public open spaces extended out from that. Pub-
lic spaces included railway gardens (a distinct North American form),
central memorial parks, and public spaces associated with public build-
ings, as well as recreation parks, schoolyards and churchyards. For ex-
ample, the city of Halifax was built around the Grand Parade. Grand
Parade in Halifax, Nova Scotia is the oldest town square in Canada,
Another example may be found in numerous public gardens were built
in western Canadian towns and cities similar to that found in Olds, Al-
berta. Early Regina included Victoria Park, and Winnipeg is centred
on the legislative grounds. Smaller towns, as well, were established
around an important public space; countless prairie towns included
a public garden adjacent to the railway station and the emerging com-
mercial street.
Open Space Typology as a Framework for Design of the Public Realm
37
In the case of Calgary, the original
plan was a grid network of streets
typical of towns and cities built on
the western railway. The rst com-
missioned city plan was prepared by
Thomas Mawson in 1912. Mawson
envisioned a system of streets, civic
spaces and squares, oriented to-
wards the rivers, and modeled after
the City Beautiful movement. The
plan was clearly based on a strong
vision of the public realm and its im-
portance, but due to the combina-
tion of an economic downturn, World
War I, and what was considered by
City Council as the inappropriate-
ness of some of Mawsons architec-
tural ideas, it was never carried out.
Over time, tra c ows and cir-
culation superseded public space as a part of the permanent infrastruc-
ture, and during the 1960s and 1970s, ambitious urban renewal schemes
transformed many Canadian cities. Town planning departed from the
tradition of designing around the public realm, and became a practice
that facilitated commerce and the associated automobile tra c. History,
tradition, and local and regional identity were thought to be anti-prog-
ress and old-fashioned, and now economic development generated by
private enterprise took precedence over the concern for the provision of
public amenities. As a result, huge pieces of cities, towns and landscapes
were destroyed to make way for new developments. Historic evolu-
tion analysis reveals that many public spaces were destroyed as urban
redevelopment occurred. In many places, the original ne-grained and
human-scaled fabric of blocks, sidewalks, and squares was replaced with
something much coarsely grained. Examples from Calgary and Halifax
are illustrated here.
Figure 1.
The excerpt from
the Mawson plan,
source: Mawson
1912, Glenbow
Archives NA-2018-1
38
Up to the 1960s the Calgary downtown had evolved as a ne-grained
fabric of small lots that accommodated several types of public space
(including a railway garden, city hall plaza, and several smaller urban
squares). Modernist notions combined with urban renewal to result in
fragmentation and deterioration of the public realm, and by the time
of the 1982, functionalism had edged out civic design as a determinant
of urban form. Land uses such as parking were considered more impor-
tant than the public realm, and huge swaths of urban fabric were torn
down and replaced with surface parking, eliminating many public spaces.
In 1988 one large commercial block of the downtown was rebuilt as Olym-
pic Plaza to become a place of spectacle rather than a public square.
An area of some 16 acres of downtown Halifax was razed in the urban
renewal scheme, resulting in elimination of tenements and the creation of
some new economic initiatives, and drastically altering the fabric of the
city. The street pattern of Halifax had changed very little since it was estab-
lished in 1749, however as a result of one ambitious scheme, several cross
streets were eliminated, and several small blocks were replaced by massive
buildings, with a resulting decline in the quality of the public realm.
Recently, many cities have embarked on processes of re-urbanization.
In an eort to counter suburban spread, municipalities are encouraging
redevelopment and increases in density in inner city areas, and down-
town living has regained much of its cachet. The new residents require
open space and also have a greater expectation of urbanity in their sur-
roundings. As a response, ambitious public realm improvement programs
are becoming more common.
In the suburbs, some recent neo-urbanist developments exhibit an in-
terest in higher quality urban form and urban life, as well as a nostalgia for
many kinds of public space that were formerly more common. This has of-
ten manifested itself in the creation of new urban types that provide the
ingredients necessary for a more humane urban environment, but in some
cases, create a puzzling temporal and locational discontinuity
8
. While this
is an improvement in many ways over the suburban form of the previous
decades, and acknowledges the place of public space in the suburb, it still
does not seem to appropriately contribute to the public realm.
39
Without a theoretical underpinning of the vocabulary and the meth-
ods and tools that provide a framework for urban design, the public realm
has little chance of intentionally being brought into existence, and when
it does, it is often relegated to the ranks of nostalgia or spectacle. This
paper will discuss the need for a framework and a typology for the public
realm.
Framework
A framework for considering the built environment was developed over
the course of several projects and publications
9
. In this framework, the
built environment is understood to be composed of several inter-related
layers, as illustrated in gure 6. Each layer represents a degree of per-
manence.
Figure 2.
A view of Mackenzie
Towne Square,
Calgary, photo:
B. A. Sandalack, 1997
40
Layer 1 Landscape
The land, and landscape character, is the most permanent aspect of the built
environment, with the greatest potential to contribute to a sense of place.
Urban design can be one of the best ways to express good conservation
practices, and to create places that have a relationship to the landscape.
At the scale of the neighbourhood, careful attention to the topography, the
natural features, the view and the connections can help to create memo-
rable places with a strong foundation in the landscape. Good urbanism is
good environmentalism. This can be expressed in highly urban ways.
River path systems or waterfront developments are invariably suc-
cessful, possibly because they build on the natural features of the city.
Calgarys exceptional urban path system, based on the Bow and Elbow
Rivers and Nose and Fish Creeks, Winnipegs river path system, based on
the Red and Assiniboine Rivers, and Halifaxs waterfront are examples.
The Assiniboine and Red River Path System in Winnipeg displays how
a connection with the landscape and commitment to the public realm
Figure 3.
Framework for
built environment,
concept by B. A.
Sandalack, 2000,
re-drawn by Francisco
Alaniz Uribe, 2005
41
has brought four-season value. Winnipeg is, like many Canadian cities,
a winter city, and the path system is used year-round. This development
illustrates the integration of design (for example, the bollard/light xtures
were designed to withstand the yearly spring ood), maintenance (most
years the path is plowed and kept clear for walking and cross country ski-
ing), and planning (the paths converge at the Forks plaza and market, in-
tegrating the network of high quality spaces) to reinforce the importance
and priority of the public realm.
Layer 2 Public realm
The public realm constitutes the next most permanent component of the
built landscape.
Much of our everyday urban existence occurs within the shared city
spaces, dened by both public and private buildings, and made up of
streets, parks, squares and plazas. These elements, known collectively
as the public realm, are spaces where all citizens can be by right. They
Figure 4.
Stephen Avenue
Mall in Calgary as
a place of frequent
ad hoc meetings,
photo: E. Negelev
42
provide primarily access - to homes, o ces, public buildings, places of
entertainment and culture. They also provide space for the many other
functions traditionally associated with urban life, such as markets and
public festivals, play, and importantly, the ad-hoc meetings and happen-
ings that make urban life urban. These are places where the heart of
public life seems to beat at its fullest they are the streets full of life
and places full of time
10
that help to make a city memorable and enjoy-
able. Within this context, the public realm is the receptacle that contains
and facilitates urbanity, and our experience of the city is mostly of it. It is
mostly from the pedestrian space that we experience the city. The ad-hoc
meetings on Calgarys Stephen Avenue Mall are examples of where public
space provides the setting for public life.
Block patterns, the structure of streets, and the designation of land
uses and public space are relatively permanent components of the built
environment. Once established, these are very di cult and costly to re-
develop, or unlikely (in the case of attempting to convert a park to an-
other use) to change.
Residential streets may be found, conceived and designed when ideas
of the street as public space informed the type, and where the buildings
had a clear relationship to the street. In opposition more recent residen-
tial streets are designed according to a transportation model rather than
according to typology. Thus the public role of the street has been neglect-
ed, and is unsupported by the building edge.
Figure 5.
A comparison
between clear and
distorted relationship
between building and
public space, photo:
B. A. Sandalack,
westend Halifax, 1993,
and Lake Chaparral,
Calgary, 2001
43
Layer 3 Built form
Buildings are the most visible part of the urban environment, and they
sit within the infrastructure of the public realm, and are somewhat less
permanent. Several generations of built form will come and go within the
life cycle of the urban structure, however if the frame of the public realm
is intact, then the built form has an opportunity for more of a sense of
continuity and meaning over time.
Public space is largely shaped by the buildings around its edges. The
outside of buildings form the inside wall of the public realm, and all build-
ings therefore have a responsibility to help shape space. Making a good
street is di cult when the edge conditions are not supportive.
Layer 4 Program
Each individual building, if it has a resiliency of form, may be used for
various activities or programs over its lifetime. The robustness of built
form contributes further to the establishment of a sense of place through
continuity of form, rather than continually rebuilding in the name of new-
ness. Buildings of a similar type, in this case low rise apartment buildings
in Calgary, have very dierent potential resilience. Some of them could be
successful for a mix of uses, including retail at the lower levels, because of
its small front setback and the way its entry and windows addressing the
street. Others would not likely be able to be converted to anything other
than apartment use.
Layer 5 Trends and fashions
The least permanent aspects of the built environment, and of design ac-
tivity, are the transient and ephemeral trends and fashions. While these
frequently add qualities of delight and contemporariness to the built en-
vironment, there is normally a built-in obsolescence to them, and they
44
should be understood as the least
permanent, although not neces-
sarily the least important, aspects
of urban design. Public art is a way
to express something of the con-
text and culture.
It may be that those public
spaces that attract and compel us,
and that are cited as exemplary
places are those that exhibit this
framework, and that have correct
relationships of the various com-
ponents.
The Campo in Siena has deep
connections to landscape and is
widely acknowledged as a super-
lative public space. The arc of the
street and the slope of the plaza
derive from the original topogra-
phy, and from a pilgrimage route that followed the curve of the land. The
piazza was eventually formalized, and aside from the city hall and tower
that provides a strong focal point, it is surrounded by a series of similar
buildings with a common rooine. There are public uses at the ground
oor that animate the piazza at all hours (there are many restaurants and
cafes), and o ces and residential in the oors above. The piazza itself is
a study in simplicity. A fountain, a series of bollards around the perim-
eter, and practical paving materials are all that are contained in the space.
It is the scene of much activity, most notably the Palio, a mad horse race
that has been held for centuries, and that involves families and communi-
ties and tourists. But mostly, the Campo just exists as a potent place and
a strong attraction for locals, tourists, and urban pilgrims. It is remarkably
consistent with the framework just explained.
Despite the lessons that places like Sienas Campo provide, cur-
rently more attention seems to be paid to the more ethereal aspects
Figure 6.
The sculpture in
Calgary, deriving
its meaning from
the geology and
archeology of the
region, photo:
Braden Abrams
Reid, 2006
45
of culture, i.e. to programming, and to trends and fashions, than to
the more permanent elements the public realm and the landscape.
This leads to a focus on purpose-built spaces and buildings where the
continuity of urban form and structure is less likely. The public realm is
often now relegated to the abstract notions of open space and green
space, or to the idea of space as relief from the urban condition, and
not as an integral part of it. It is also often just considered as places
of entertainment and spectacle, rather than of civic importance. Lost
is the once-cohesive relationship between built form and the urban
landscape, coincident with the loss of a language of public space. This
language is what once provided the vocabulary for conceptualizing,
designing and realizing a coherent and high quality infrastructure of
public streets and spaces.
Typology
The condition of urban space clearly requires attention in a systematic
way as a focus of study, in order to avoid the creation of space by default
as is the case of much of the contemporary public realm. Development of
a working typology of urban space can provide a way of analyzing exist-
ing and designing new forms, as well as a tool for teaching urban design,
planning and architecture.
Typology is the study of elements that cannot be further reduced.
The word type represents not so much the image of a thing to be cop-
ied or perfectly imitated as the idea of an element that must itself serve
as a rule for the model
11
. A type is more of a principle that guides the
creation of form, and something according to which one can conceive
works that do not necessarily resemble one another. Types in built form
developed according to both functional requirements and aesthetic con-
siderations. A particular type (of building or public space) is associated
with a form as well as with a way of life. Types are general (for example,
46
school, church, town square, boulevard) but also culture specic, i.e.
the particular shape and details of a type vary from society to society.
Type signies something more permanent and long lasting than func-
tion. With this understood, the concept of type then becomes the basis
of design of the public realm.
Built form typologies have been valuable in architecture
12
, and are
considered by many to be the basis for architectural design, where ele-
ments of building structure, form, and organization gure into the com-
fort and appropriateness of any building. By contrast, the urban context -
the public realm - has not received the same attention, although typology
applies to elements of a city as well as to buildings.
A language of open space types can provide the vocabulary for con-
ceptualizing, designing and realizing a coherent and high quality infra-
structure of public streets and spaces. Development of a typology of open
space can help in understanding the relationship between the physical
form of the open space, the functions it provides, and the relationship to
other built form elements.
Public space typology must also be considered within the morphol-
ogy of the city. A space or street by itself as a public space is meaningless
it must be conceptualized and designed in relation to its physical and
spatial context. Design of urban space needs to consider both the quali-
ties and characteristics of the space and its edge conditions, as well as its
relationship to the rest of the infrastructure of streets and spaces.
Typology is not neutral spaces should be designed and analysed in
terms of their viability as containers for public life. And this presumes
that the role of the city is to serve all citizens as a matter of public ame-
nity, a view dierentiated from that of the city as a conglomeration of
individual functions and destinations, with no function for the city as
a whole. The typology so dened then determines the internal design
vocabulary, edge conditions, vegetation and other design elements.
Much of the inappropriateness of design occurs when it is not typologi-
cally informed in this way. A typology of open spaces is outlined below,
and examples are discussed.
47
Street
Residential streets
Commercial streets
Civic boulevards
In Canada, the street symbolizes public life, and has a role similar to
squares and plazas in many other parts of the world. However, over time,
the street has become primarily a structure for moving tra c, rather than
the multi-purpose instrument that it used to be, and still is, in the best
parts of cities. All streets should be places of quality, and deliberately de-
signed parts of the public realm, since it is mostly from the pedestrian
space that we experience the city. How many of us have explored Paris,
Barcelona, New York, London or Montreal by car? Urban experience is
necessarily pedestrian.
The street is a major component of the public realm. We know good
streets when we see them, and our memories of many cities are of these
places. Le Champs-Elysees in Paris, Las Ramblas in Barcelona, and Fifth
Avenue in New York conjure up the character of those cities and the spirit
of their public urban life. A version exists in every Canadian city and makes
up part of their civic identity - Rue St. Denis and Ste. Catherine Street
in Montreal, Spring Garden Road and Argyle Street in Halifax, Osborne
Street and Corydon Avenue in Winnipeg, Whyte Avenue in Edmonton,
and Robson Street and Denman Street in Vancouver are a few of these
good streets. In Calgary, the examples include 4th Street SW, 17th Ave-
nue SW, 9th Avenue SE, 10th Street NW and Kensington Road NW. These
emerged independently and over time, are popular with local residents
and have become destination spots.
Successful commercial streets that attract pedestrian tra c seem to
have similar characteristics. They are edged by mixed use buildings, usu-
ally fronting close to the property line, with retail uses at the ground oor
and o ces and residential above. The land subdivision along the street is
typically narrow enough to result in a variety of businesses and a frequent
rhythm of entries - the things that pedestrians, with their slow pace, can
48
take in, and are attracted to. The character of the street is in large part
a result of the construction of its edges. The outside of a building is the
inside of the street, and from that perspective, buildings are important
for the spaces that they create by their arrangement and placement on
their lots. An active and continuous street wall of common building edges
fronting onto a well designed sidewalk with ample proportions and good
details provides the setting for a pedestrian culture. Street trees, well
placed benches in sunny spots protected from the wind, and lack of clut-
ter help to create a comfortable human scale, and even in winter Calgar-
ians ock to places where these simple amenities are provided; people
always attract more people. These successful streets also seem to have
a su cient population within their catchment area - they have the den-
sity, and therefore produce the required urban intensity.
Residential streets are also an important part of the neighbourhood
public realm that should be deliberately designed. Their criteria for suc-
cess are dierent than those for the commercial streets, however they
still should emphasize a responsiveness to human scale.
Figure 7.
Example of successful
segment of Calgary
commercial street,
photo: B. A.
Sandalack, 2004
49
Figure 8.
segment of Calgary
commercial street,
photo: B. A.
Sandalack, 2004
Figure 9.
segment of Calgary
commercial street,
photo: B. A.
Sandalack, 2004
50
Three phases of Calgarys residential neighbourhood development show
the variety that is possible within the typical sixty-six foot right-of-way.
Sixty-six feet was the length of a surveyors chain, and this arbitrary unit of
measurement was used to establish the normal road right of way between
property lines. Street layout within that right-of-way varies greatly, and can
include sidewalks on one or both sides, treed boulevards, and street trees,
or can consist only of the driving surface. Streets as public space need to
include sidewalks, street trees, and planted boulevards in order to provide
the scale and amenities that pedestrians require, otherwise they become
simply devices for moving cars, and hostile environments for people.
In the early 1900s, the block pattern usually extended and grafted
onto the existing grid framework, and the street was considered a public
thoroughfare. The City was responsible for planting street trees on boule-
vards which separated the sidewalks from the streets, providing a clear
denition between public and private space. Neighbourhoods with this
type of street are still the most walkable, with the permeable grid pro-
viding a choice of routes. Calgarys established neighbourhoods contain
many uncommonly beautiful streets like these.
During the post World War 2 building boom, planned neighbourhood
units, organised around a centrally located school, resulted in a broad
band of development surrounding the downtown core and established
grid neighbourhoods. The street became an engineering problem of traf-
c e ciency, and street tree planting became the responsibility of indi-
vidual developers. Treed boulevards were omitted, and trees that were
planted were set back some distance from the front sidewalk, reducing
the sense of structure, enclosure and human scale of the streetscape.
Over the last several decades, the street seems to have become solely
a device for moving and storing cars. Edges of most new communities
are high volume collector roads, with huge land buers between dierent
neighbourhoods, and sidewalks are often missing from one or both sides
of the street. Back lanes are usually not included, and huge garages front
onto the streets requiring driveways and curb cuts for auto access. Since
underground utilities and driveway access now needs to take place in the
front of the houses, street tree planting is usually impossible.
51
Square
Civic square, plaza, place (Fr.), piazza (It.)
Church square
Market square
Collegiate square
Most squares can be considered as either a land parcel that is associat-
ed with an adjacent building (for example a church square, courthouse
square or collegiate square) or as an independent land parcel.
Similar to streets, the urban experience of squares is partly created
by the character and form of the built edge, which is made up of both
public and private components, usually buildings, that act to dene and
articulate public space.
Two examples of independent land parcels in Calgary, Alberta will be
explained to illustrate how typology and vocabulary should help to in-
form design. In the case of Olympic Plaza, despite much investment in
design, details and materials, because of the incorrect edge conditions,
the plaza is not successful as a public space and depends on signicant
programming to bring in people. In the case of Tomkins Square, despite
the lack of good design, the square is a popular public space, because it
has the correct edge conditions. The vocabulary of the urban context in
each case strongly inuences the use and success.
Olympic Plaza was built in downtown Calgary in conjunction with the
1988 Winter Olympics and is a place of spectacle, and one of the contem-
porary visual icons of the city. It was created by a political act that as-
sembled the majority of an entire block and that joined to an adjacent
block by a pedestrian mall, and that ignored the block patterns, lot sub-
division patterns, building types, and land uses over most of a century of
Calgarys development. Although it has a prominent location and is lled
with many high quality elements and public art pieces, it is not a success-
ful public space. Aside from the many programmed events and lunchtime
o ce workers, it is usually vacant except for vagrants and drug dealers
in the evening. It is also not typologically appropriate. The public build-
52
ings around the edges (Arts Centre, Concert Hall, City Hall) are separated
from the plaza and dont contribute to it there is little transition be-
tween the buildings and the space. The plazas size, shape and even its
existence do not help one in understanding anything about the city form,
and despite much eort
13
, do not contribute much to civic life. It is a place
of spectacle designed around program, not typology, and is dependent
upon programming in order to function as a public place. The City has
been engaged for many years
14
in populating the plaza with desirable
clientele, however this requires considerable eort and much program-
ming of events.
Analysis of the public edges of the plaza and the adjacent streets
shows that most of the buildings contain private uses, with few open-
ings onto the space. The plaza is di cult to animate without program-
ming since the edge conditions do not form the appropriate enclosure for
a public square.
Tomkins Square occupies a half block by one block area on 17
th
Avenue
and 8
th
Street S.W. Calgary. It was dedicated in the early 1900s as a public
space, and was renovated several times, most recently in the last decade.
Figure 10.
Olympic Plaza in
Calgary , photos:
53
It is located at the intersection of two busy streets, and its context (mixed
use including high density residential), edge conditions (small lots, many
entries, many uses), and exposure (sunny and with no tall buildings
nearby to create shade or wind turbulence), reect its appropriate urban
square typology, although the internal elements and design are inappro-
priate. Contained in this small plaza are: a gazebo, a fountain, naturalis-
tic groupings of sandstone, formal paths and ower beds, a geometric
maze of paths, wooden sculptures of books, several commemorative
cairns, over two dozen benches, several kinds of waste receptacles and
light standards, and a tossed salad of plantings. Too many ideas, many
of them out of place, for a small urban square! However, although its in-
ternal design is confused, the edge conditions contribute to the parks
success. It is always full of people, un-programmed, exercising their civic
rights to gather in a civic space. The older buildings and the newer build-
Figure 11.
Degree of publicness
of the edges of
Olympic Plaza
indicated by colour:
public areas light,
and private areas
dark, drawing, 2000
54
ings have similar characteristics narrow lot subdivision, many entries,
and a mix of uses. And, it has occupied this space for almost the entirety
of Calgarys history, giving a sense of continuity to the street. The degree
of publicness of the edges of Tomkins Square illustrates a much greater
degree of permeability than Olympic Plaza, and is likely responsible for
the liveliness of the square.
Figure 12.
Edges of Tomkins
Square, photo:
Figure 13.
Edges of Tomkins
Square, photo:
55
Although this article has focused primarily on streets and squares in
the discussion of the public realm, the other open space types that consti-
tute an open space system will also be briey mentioned:
Park, Garden, Cemetery
Gardens
Cemeteries
Ornamental parks
Most settlements and communities have one or several formal or infor-
mal parks or gardens that have civic or ceremonial purposes. This cate-
gory also includes informal recreation areas or green spaces in housing
areas, and hard surfaces designed for pedestrians. Parks and gardens are
usually population-based, and should be readily available to all sectors of
the city and all of the population. There are normative standards for pro-
vision of this type of open space that correspond to population numbers,
densities and distribution.
Figure 14.
The degree of
publicness of Tomkins
Square area, drawing
by B. A. Sandalack
and F. Alaniz Uribe,
2009, colors marked
as in g. 11.
56
Linear System, Green Corridor, Path
Paths
Bikeways
Trails
Rights-of-way
Green corridors are important as the sites of recreation pathways and
access points to ecological areas and recreation elds, and many are re-
lated to existing green spaces. An overall infrastructure of open spaces
can develop, with the various types of open space connected by a system
of paths and trails. Ideally, the linear system should be based on the envi-
ronmental framework, and should link major nodes.
Outdoor Sport and Recreation Facility
Tot lots
Playgrounds
Sports elds
School sites
Golf courses
Skateboard parks
These are spaces that are designed for active sports and recreation uses.
They vary in their degree of publicness (tennis courts and golf courses
often function on a fee-for-service basis). The specics may change over
time as certain activities, such as skateboarding, become more or less
popular. The distribution of open spaces of this type is generally popula-
tion-based. Playing elds have a larger catchment area than playgrounds
and tot lots, and would have a somewhat coarser grain of distribution.
These types of open spaces are generally population-based, and should
be provided according to the accepted norms and standards. The require-
57
ments for dierent types of sports and recreation facilities vary from
place to place, and from time to time.
Campground & Picnic Area
Camping areas
Picnic and day-use areas
Places for camping and day use are often associated with natural areas,
and are usually close to road access. They can also take advantage of views
or existing places of interest. Campgrounds and day use areas should be
located within access of all of the population, but are best located in as-
sociation with either an ecological feature or a cultural landscape. Road
access is a requirement.
Natural/Semi Natural Green Space
Woodland
Grasslands
Wetlands
Canals
Open and running water
Ecological reserve
The natural capital of many places is often a major asset. Identifying
the open spaces that are based on, or associated with, natural areas or
ecological features is important in establishing an ecological framework.
These sites have intrinsic ecological value, and may have greater poten-
tial for recreation or interpretation purposes. The issue of authenticity
and ecological integrity is also of concern in the development of a sys-
tem of open spaces. Natural and semi-natural areas occur where they are
found, directly related to the landscape. The presence of these spaces is
58
related to the environmental conditions and features of the area. Preser-
vation of natural systems is important in guaranteeing that open spaces
of this type are present and that they maintain ecological integrity.
Successful public realm systems are built around the existing resources
and distinguishing features of a place. The extent to which one type of open
space will be found depends on local availability, needs and circumstances,
and also depends on the age of a settlement open space systems take
time to develop, and therefore great care should be taken to the establish-
ment of a proper framework upon which the system can evolve.
Where do we go from here?
Currently most design intent is applied to individual buildings, to pro-
gramming, and especially to trends and fashions than to the most per-
manent elements - the public realm and the landscape. The less perma-
nent elements come and go, but the public infrastructure - the integrated
system of public spaces - persists and can give a sense of continuity and
quality to a place. What has been neglected has been design at the city
scale, and the focus on the public realm.
Two important inuences on the decline of the public realm are the
privatization of the urban development process, and the growing segre-
gation of city planning and the design professions. The pro-active, vision-
ary urban planning and development that produced our early civic cen-
tres, especially in the capital cities, was replaced by a hands-o (from the
civic side) development process where urban councils and their planners
assume the roles of private development facilitators and regulators
15
.
In a related process, the various design disciplines involved in the devel-
opment of urban form have been pre-occupied with staking out their
individual jurisdictions; architects are too often focusing on individual
buildings and rarely considering the spaces in between, and landscape
architects deal largely with site specic and market driven projects.
59
We know now (again) that integration and inter-relationships are im-
portant and inherent in environmental design. The physical fabric, and
the way it is managed, sets constraints on what we can or cannot do. This
is the case in a building, a park, a street or a town. Ideals need to be trans-
lated into appropriate form, and city planning should again be concerned
with building and protecting the public realm. Urbanism can be one of
the highest forms of environmentalism - it can be one of the best expres-
sions of good conservation practices. A return to the best traditions of
city building, combined with a renewed vision of public and civic life, may
provide the means of developing a high quality public realm.
The question of the public realm is also a more fundamental questions
of who do we want to be or what do we aspire to become, as a commu-
nity?, and what kind of society do we value? By searching for the an-
swers to these questions, we will nd direction and focus for a renewed
planning process in which we would make decisions based on a collective
vision. This vision could set goals and performance standards to be met by
any development. The roles of the specialists (the tra c engineers, plan-
ners, urban designers, architects and landscape architects) would then be
clear, as enablers of this vision, and all decisions would be subservient to
the greater good - that of the public nature of all development. It is the
public realm, the spaces now created mostly by default, that needs to be
an important focus of municipal planning departments, and rst of all,
the community. However, development of the public realm infrastructure
needs to be understood as a highly important layer of urban infrastruc-
ture, so that it becomes more important in the process of city-making.
Currently, the development of public spaces falls within the purview of
only one municipal department at a time; for example, in Calgary the des-
ignation of lands for public space is a planning decision at the time of land
use, there is no general oversight regarding coordination of design of ad-
jacent properties, and the City Parks Department can prepare or approve
designs for City-owned spaces independent of the urban design review
required of privately-owned lands. The results of these processes can in-
clude lack of connections between adjacent public realm components,
and decline of design quality.
60
Urban landscape and design projects are frequently conceived of as
individual unrelated problems by those concerned with planning the city,
and unrelated and disconnected to any typological framework. However,
urban interventions should not be regarded as merely individual projects
with unique requirements requiring unique and individual solutions. In or-
der to realize a high quality public realm, it is important to understand an
overall typological framework, and to recognize and learn the grammar
of its various parts, within the context of the layers of the broader urban
fabric within which each project occurs.
What comes to us as individual urban design problems, because we
receive them as separate commissions or assignments, should not be
regarded as merely individual site-specic projects with unique require-
ments. The public realm is common ground it is a place where all citi-
zens can be by right and it is recognition and conrmation that all citizens
have something to enjoy in the city, as well as a responsibility to it. This
concept of the city is essential to the conception and design of a public
realm without this concept, a public realm will not occur. However this
concept alone is not su cient. It requires both an understanding of the
city as a whole, together with the various layers that make up the built
environment (the framework), and the development of a language of its
parts (a typological framework) that discusses the role of the public realm
within the overall urban structure, the constituent parts and their rela-
tionships, and the internal design appropriate to each. Development of
a typology of public space can provide a tool for use in urban design to
help in re-establishing the public realm as one of the deepest and most
important layers of urban infrastructure.
Notes
1
Jacobs (1961).
2
Krier (1984).
3
Lynch (1981).
4
Trancik (1986).
5
Hough (1990).
6
Relph (1987).
7
Ellin (1996: 25).
61
8
Mackenzie Towne Square in Calgary is a good example. It shows confusing notions of time
and place a bit of New England in the heart of the prairies - but is an attempt, however
isolated, to design for a public realm.
9
Sandalack (2000); Sandalack and Nicolai (2006).
10
Sennett (1990).
11
Quatremere de Quincy, Rossi (1982: 40).
12
See, for example Rossi (1982), Vidler (1977), Moudon (1994).
13
The arches were designed as a stage set for the televised medal presentations during the
1988 Winter Olympics, and they serve no purpose now.
14
Since 1999 in a formalized way through the formation of the Calgary Cultural District
Partnership.
15
Nicolai (1997).
Dowiadczenie miejskie
Brak zakorzenienia w przestrzeni duej czci
wspczesnych form urbanistycznych oraz de-
precjacja obszaru publicznego znalazy wielu
krytykw, ktrzy zdecydowanie zwrcili uwa-
g na oglne pogarszanie si jakoci prze-
strzeni publicznej w Ameryce Pnocnej. Jane
Jacobs
1
(1961), Leon Krier
2
(1984) oraz Kevin
Lynch
3
(1981) skupili swoj krytyk na formach
urbanistycznych, w szczeglnoci na niezado-
walajcych wytworach wspczesnego rozwo-
ju i braku odpowiednich publicznych przestrze-
ni miejskich. Roger Trancik
4
(1986) wprowadzi
do sownictwa pojcie przestrzeni utraconej
(ang. lost space) nowej kategorii przestrze-
ni, niezbdnej do opisania coraz wikszej licz-
by parkingw naziemnych, pustych parceli oraz
wzw komunikacyjnych.
Michael Hough
5
(1990) oraz Edward Relph
6

(1987) wymownie ukazali brak poczucia przy-
nalenoci do miejsca (ang. sense of place) du-
ej czci wspczesnej zabudowy, a take byli
wrd tych, ktrzy sprzeciwili si trendowi stan-
daryzacji miast pod wzgldem wygldu i funk-
cji. I chocia mona twierdzi, e w ostatnim
czasie w wielu miastach zaczyna si odradza
planowanie obszaru publicznego, wiele spord
nowych placw miejskich uzalenionych jest od
dziaa programowych nastawionych na to, aby
wypeni je ludmi; miejsca widowisk i rozrywki
zastpuj zwyk przestrze miejsk.
Z biegiem czasu, typologiczne reguy two-
rzenia przestrzeni, wraz z ich przejrzystym jzy-
kiem - zaniky. Manuel Iniquez podsumowuje to
w tonie apokaliptycznym:
Miasto, antyczne czy wspczesne, ma
pewne cechy, ktre definiuj je na zawsze: uli-
ca, skwer, budynki uytecznoci publicznej, re-
zydencje, w trakcie powolnego i nieprzerwa-
nego procesu uksztatoway wzajemne zasady
Typologia przestrzeni otwartej jako podstawa dla projektowania
obszaru publicznego
Beverly A. Sandalack i Francisco G. Alaniz Uribe
62
kompozycji () Jeli o tych zasadach kompo-
zycji si zapomina, tak jak w ostatnich latach,
Miasto, pozbawione skali i proporcji, niweczy
wasne walory architektoniczne tworzc prze-
raajcy konglomerat, ktrego nie da si nigdy
nazwa prawdziwym Miastem.
7

Jak do tego doszo?
Wikszo miast w Ameryce Pnocnej ma mniej
ni 200 lat wiele ledwie 100 lat przeszy one
od prymitywnych warunkw do cakowitej no-
woczesnoci. Wczesne przestrzenie publiczne
stanowiy integraln cz struktury miejskiej
wikszoci kanadyjskich miasteczek i miast.
Wikszo z tych osad bya planowana i projek-
towana w czasie, gdy idee formy urbanistycz-
nej uwzgldniay przestrze publiczn jako co
oczywistego, a ulice uwaano za cz obszaru
publicznego.
Wiele kanadyjskich miast zaplanowano wo-
k centralnej przestrzeni publicznej, od ktrej
rozcigay si ulice i otwarte przestrzenie pu-
bliczne. Przestrze ta obejmowaa ogrody kole-
jowe (form szczegln dla Ameryki Pnocnej),
centralne parki-pomniki (ang. memorial parks)
oraz przestrzenie publiczne zwizane z budyn-
kami uytecznoci publicznej, jak rwnie parki
rekreacyjne i ogrody przyszkolne i przykociel-
ne. Dla przykadu, miasto Halifax zbudowano
wok placu Grand Parade. Plac Grand Parade
w miecie Halifax (Nowa Szkocja) jest najstar-
szym skwerem miejskim w Kanadzie. Inny przy-
kad znajdujemy w zachodnich miastach Kanady,
gdzie zbudowano liczne ogrody publiczne, po-
dobne do tego w Olds (Alberta), w miecie Regi-
na na pocztku zaplanowano Park Wiktorii (ang.
Victoria Park), a z kolei Winnipeg koncentruje si
wok terenw rzdowych. Rwnie mniejsze
miasta zakadano wok wanej przestrzeni pu-
blicznej niezliczone miasteczka na prerii posia-
day ogrd publiczny przylegy do stacji kolejo-
wej i odchodzcej od niego ulicy handlowej.
W przypadku Calgary, oryginalnym zaoe-
niem bya sie ulic w ukadzie siatki typowa
w miastach budowanych wzdu zachodnich li-
nii kolejowych. Pierwszy plan miejski stworzony
na zamwienie przygotowa w 1912 r. Thomas
Mawson. Mawson mia wizj ukadu ulic, prze-
strzeni i skwerw publicznych, skierowanych ku
rzekom i wzorowanych na ruchu urbanistycz-
nym City Beautiful. Plan Mawsona wyranie
opiera si na silnej wizji przestrzeni publicznej
o duym znaczeniu dla miasta. Nie zosta jed-
nak nigdy zrealizowany z uwagi na zbieg sze-
regu czynnikw, takich jak kryzys gospodarczy,
I Wojna wiatowa oraz uznanie przez rad mia-
sta niektrych z rozwiza architektonicznych
Mawsona za nieodpowiednie.
Z biegiem czasu, nasilajcy si ruch ulicz-
ny i jego obsuga stay si waniejsze ni prze-
strze publiczna bdca czci infrastruktu-
ry staej. W konsekwencji, w latach 60. i 70. XX
wieku, ambitne plany rewitalizacji przekszta-
ciy wiele miast w Kanadzie. W planowaniu
miast odstpiono od tradycji ich projektowa-
nia wok obszaru publicznego, a powszechnie
wprowadzano uatwienia dla rozwoju handlu
i skojarzonego z nim ruchu samochodowego.
Historia, tradycja oraz tosamo lokalna i re-
gionalna uznane zostay za hamujce rozwj
i niemodne, a rozwj gospodarczy, napdzany
przez prywatn inicjatyw, wzi gr nad tro-
sk o zapewnienie obiektw uytecznoci pu-
blicznej. Na skutek tego zniszczono ogromne
poacie miast, miasteczek i terenw otwartych,
aby przygotowa miejsce pod nowe projekty.
W wielu lokalizacjach, pierwotny ukad budyn-
kw, chodnikw i skwerw, zoony z niewiel-
kich obiektw, przyjaznych dla mieszkacw,
zosta zastpiony rozwizaniami na znacznie
wiksz skal. Przytoczono tu przykady z Cal-
gary i Halifaxu.
63
A do lat 60. XX wieku, rdmiecie Calga-
ry rozwijao si jako struktura zoona z maych
parceli, ktre mieciy kilka rodzajw przestrze-
ni publicznej (takich jak ogrd kolejowy, plac
przed ratuszem i wiele pomniejszych miejskich
placw). Idee modernizmu w poczeniu z rewi-
talizacj miast doprowadziy do fragmentary-
zacji i pogorszenia stanu przestrzeni publicznej.
Do roku 1982 funkcjonalizm zdy ju zatrium-
fowa nad projektowaniem z myl o mieszka-
cach jako czynnikiem okrelajcym formy urba-
nistyczne. Zagospodarowanie terenu w formie
parkingw uwaano za waniejsze od wykorzy-
stania go na przestrzenie ycia publicznego i w
konsekwencji olbrzymie kwartay miejskie wy-
burzano i zastpowano parkingami naziemnymi,
eliminujc wiele obszarw publicznych. W roku
1988, jeden z wielkich kwartaw handlowych
rdmiecia zosta przemianowany na Olympic
Plaza (Plac Olimpijski), stajc si bardziej miej-
scem widowisk, anieli skwerem publicznym.
W ramach planu rewitalizacji miasta zrw-
nano z ziemi obszar o powierzchni okoo 16
akrw w centrum Halifax, wyburzajc kamie-
nice mieszkalne, tworzc nowe inicjatywy go-
spodarcze i drastycznie zmieniajc struktur
miasta. Przebieg ulic w Halifax, od czasu zao-
enia miasta w 1748 roku, uleg tylko niewiel-
kim zmianom. Jednak na skutek jednego z am-
bitnych projektw znikny liczne boczne ulice,
a niewielkie kwartay mieszkaniowe zastpiono
potnymi budynkami, obniajc jako prze-
strzeni publicznej.
W ostatnim czasie, w wielu miastach ob-
serwuje si procesy powtrnej urbanizacji. Sta-
rajc si powstrzyma rozrost przedmie, za-
rzdy miast zachcaj do ponownego rozwoju
i zagszczenia obszaru wewntrzmiejskiego,
a ycie w rdmieciu odzyskuje sporo z dawne-
go prestiu. Nowi mieszkacy wymagaj prze-
strzeni otwartych, a zarazem maj wiksze
oczekiwania wobec miejskiego charakteru swo-
jego otoczenia. W odpowiedzi coraz powszech-
niejsze staj si ambitne plany uzdrowienia
przestrzeni publicznej.
Na przedmieciach, niektre z najnow-
szych realizacji neo-urbanistycznych wykazuj
zainteresowanie form miejsk i yciem miej-
skim wysokiej jakoci, jak rwnie nostalgi za
rnego rodzaju przestrzeni publiczn, kt-
ra kiedy bya bardziej powszechna. Przejawia
si to czsto poprzez tworzenie nowych form
miejskich, ktre wykorzystuj skadniki ko-
nieczne dla stworzenia bardziej ludzkiego ro-
dowiska miejskiego, ktre to jednak, w nie-
ktrych wypadkach, powoduj zadziwiajcy
brak cigoci czasowej i miejscowej
8
. O ile pod
wieloma wzgldami mona mwi o poprawie
w stosunku do form miejskich minionych de-
kad, ktre nie bray pod uwag znaczenia prze-
strzeni publicznej na przedmieciach, to jednak
w dalszym cigu nowe formy miejskie niewy-
starczajco przyczyniaj sie do zmian w prze-
strzeni publicznej.
Pozbawiona teoretycznego wsparcia termi-
nologii, metod i narzdzi, ktre stanowi pod-
staw planowania urbanistycznego, przestrze
publiczna ma nike szanse na to, aby wiadomie
zostaa powoana do ycia, natomiast kiedy to
ju nastpuje, jest czsto relegowana do katego-
rii nostalgii lub staje si jedynie aren widowisk.
Artyku omwi potrzeb struktury bazowej i ty-
pologii przestrzeni publicznej.
Struktura bazowa
Model bazowy dla rozwaa nad rodowiskiem
zabudowanym powsta w toku licznych projek-
tw i publikacji
9
. W modelu tym rodowisko za-
budowane rozumiane jest jako zoone z licz-
nych, wzajemnie powizanych warstw, jak
przedstawiono na ilustracji nr 6. Kada warstwa
przedstawia stopie trwaoci.
64
Warstwa 1: Rzeba terenu
Teren i jego rzeba s najbardziej staymi wy-
rnikami rodowiska zabudowanego, ktre
w najwikszym stopniu przyczyniaj si do po-
czucia przynalenoci do miejsca. Miejskie pla-
ny projektowe mog by jednym z najlepszych
sposobw wyraenia dziaa korzystnych dla
rodowiska naturalnego i dla tworzenia miejsc
majcych zwizek z rzeb terenu. W skali naj-
bliszego otoczenia, przywizywanie wagi do
topografii, cech naturalnych rodowiska, wido-
kw i wzajemnych relacji moe pomc w two-
rzeniu miejsc zapadajcych w pami, moc-
no osadzonych w krajobrazie. Dobre praktyki
urbanistyczne to dobre praktyki rodowisko-
we. Mona to wyrazi urbanistycznymi rodka-
mi wyrazu.
Systemy szlakw rzecznych oraz nabrzey
niezmiennie odnosz sukcesy, by moe dla-
tego, e zasadzaj si na naturalnych cechach
danego miasta. Przykadami mog by: wzor-
cowy ukad cigw miejskich w Calgary nala-
dujcy przebieg rzek Bow i Elbow oraz rzeczek
Nose i Fish, sie szlakw rzecznych w Winni-
peg, wzorowana na rzekach Red i Assiniboine,
oraz nabrzee w Halifax. Ukad szlakw rzecz-
nych Assiniboine i Red w Winnipeg pokazuje,
jak idea przestrzeni publicznej w poczeniu
z rzeb terenu wnosz konkretn warto.
Winnipeg, jak wiele miast w Kanadzie, jest
miastem zimowym, a ukad szlakw wykorzy-
stywany jest przez cay rok. Budowa ilustruje
poczenie projektowania (przykadowo, mo-
cowania pachokw i owietlenia zostay za-
projektowane tak, aby wytrzyma coroczne
wiosenne podtopienia), konserwacji (niemal co
roku szlak jest orany i przez to drony dla ru-
chu pieszego i dla narciarzy) i planowania (szla-
ki zbiegaj si przy placu The Forks, czc sie
przestrzenn wysokiej klasy) dla wzmocnienia
wagi obszaru publicznego.
Warstwa 2: przestrze publiczna
Przestrze publiczna stanowi kolejny najbar-
dziej trway skadnik rodowiska zbudowanego.
Spor cz naszego miejskiego ycia sp-
dzamy we wsplnych przestrzeniach miejskich,
okrelonych przez budynki publiczne i prywat-
ne, a zoonych z ulic, parkw, skwerw i pla-
cw. Te elementy, cznie nazywane obszarem
publicznym, s przestrzeni, w ktrej maj pra-
wo przebywa wszyscy mieszkacy. W pierwszej
kolejnoci zapewniaj one dostp do domw,
biur, budynkw uytecznoci publicznej, miejsc
rozrywki i kultury. Zapewniaj take miejsce dla
licznych innych wydarze tradycyjnie zwiza-
nych z yciem miejskim, takich jak targi uliczne,
otwarte festiwale, sztuki teatralne oraz, co wa-
ne, spontaniczne spotkania i happeningi, kt-
ry czyni ycie miejskie naprawd miejskim.
S to miejsca, w ktrych serce ycia publiczne-
go zdaje si bi najmocniej s to ulice pene
ycia i miejsca pene czasu
10
, ktre sprawia-
j, e miasta s miejscami wartymi uwagi i przy-
jemnymi. W tym kontekcie, obszar publiczny
jest zasobnikiem, ktry zawiera w sobie miej-
sko i uatwia jej doznanie i, a nasze dowiad-
czanie miasta opiera si gwnie o ten obszar.
Nasze dowiadczanie miasta bierze si gwnie
z przestrzeni dla pieszych. Spontaniczne zebra-
nia na Stephen Avenue Mall w Calgary s przy-
kadem tego, jak przestrze publiczna zapewnia
warunki do ycia publicznego.
Ukad kwartaw, struktura ulic, okrelenie
zagospodarowania terenu oraz obszaru publicz-
nego s wzgldnie staymi skadnikami rodowi-
ska zbudowanego. Kiedy ju raz zostan ustalo-
ne, ich ponowne zagospodarowanie jest bardzo
trudne i kosztowne, bd mao prawdopodobne
(na przykad, prba przeksztacenia parku w in-
nego rodzaju uytek).
Znajdujemy ulice domw mieszkalnych, kt-
rych koncepcja i projekt powstay w czasie, gdy
65
idea ulicy jako przestrzeni publicznej zacza by
wdraana i, gdy budynki miay cisy zwizek
z ulic. S jednak ich przeciwiestwa bardziej
wspczenie realizowane ulice, zaprojektowa-
ne zgodnie z modelem arterii komunikacyjnej.
Publiczna rola ulicy zostaa tu zaniedbana i nie
jest zapewniana przez ukad budynkw.
Warstwa 3: forma zbudowana
Budynki s najbardziej widoczn czci rodo-
wiska miejskiego, znajduj si wewntrz infra-
struktury obszaru publicznego i s jakby mniej
stae. Wiele kolejnych warstw formy zbudowa-
nej pojawia si i znika w czasie cyklu yciowego
struktury miejskiej. Jednake, jeli rama obsza-
ru publicznego jest nietknita, wwczas forma
zbudowana ma wiksze szanse, aby z czasem
wytworzy poczucie cigoci i znaczenia.
Przestrze publiczna jest w duej mierze
uksztatowana przez budynki znajdujce si na
jej skraju. Zewntrzna cz budynkw stanowi
wewntrzn cian obszaru publicznego, wobec
czego wszystkie budynki maj powinno, aby
pomc w ksztatowaniu tej przestrzeni. Two-
rzenie dobrej ulicy jest trudne, jeli nie sprzyja
temu ukad budynkw na jej skraju.
Warstwa 4: program
Kady budynek, jeli jego forma wykazuje ela-
styczno, moe w czasie swojego istnienia su-
y rnym zastosowaniom. Sia formy zbu-
dowanej przyczynia si w dalszym stopniu do
ustanowienia poczucia miejsca poprzez cigo
formy, w odrnieniu od cigej przebudowy
w imi nowoci.
Budynki podobnego typu, w tym wypadku
niskie apartamentowce w Calgary, charaktery-
zuj si rnym stopniem elastycznoci formy.
S budynki, ktre mogyby by z powodzeniem
uyte dla rnych celw, uwzgldniajcych han-
del na niszych pitrach, a to dziki niewielkie-
mu spadkowi frontu i sposobowi, w jaki jego
wejcie i okna koresponduj z ulic. S jednak
take i takie, ktre raczej nie mog zosta prze-
znaczone na nic innego, ni dom mieszkalny.
Warstwa 5: trendy i mody
Najmniej trwaym aspektem rodowiska zbu-
dowanego oraz dziaa projektowych s prze-
mijajce trendy i mody. O ile czsto nadaj one
wraenie pikna i wspczesnoci rodowisku
zbudowanemu, o tyle maj one jakby wbudowa-
n ulotno i powinny by rozumiane jako naj-
mniej stae, aczkolwiek niekoniecznie najmniej
istotne elementy projektowania miejskiego.
Sztuka publiczna jest sposobem wyraenia za-
rwno kontekstu przestrzennego jak i kultury.
By moe jako wzorcowe wymieniane s te
przestrzenie publiczne, ktre przycigaj i przy-
kuwaj nasz uwag, i ktre odzwierciedlaj
tak struktur oraz posiadaj waciwy zwizek
midzy rnymi swymi skadnikami.
Campo w Sienie jest gboko zwizane z kra-
jobrazem. uk ulicy i nachylenie placu wynika-
j z oryginalnej topografii oraz z trasy pielgrzy-
mek, ktra biega wzdu zakrzywienia terenu.
Plac zosta w kocu wytyczony i za wyjtkiem
ratusza i wiey, ktre stanowi punkt central-
ny, otoczony jest cigiem podobnych budyn-
kw o wsplnej linii dachu. Na parterze znajduj
si obiekty uytku publicznego, ktre oywiaj
plac o kadej godzinie (s tu liczne restauracje
i kawiarnie), a na pitrach biura i przestrze
mieszkalna. Plac sam w sobie jest studium pro-
stoty. Fontanna, cig pachokw dookoa oraz
praktyczny budulec chodnika s wszystkim, co
znajduje si w tej przestrzeni. Jest ona scen
wielu wydarze, w szczeglnoci Palio, szalo-
nej gonitwy koni, ktra odbywa si tu od stuleci
i ktra angauje rodziny, cae spoecznoci oraz
turystw. Przede wszystkim jednak Campo po
66
prostu istnieje jako miejsce o wielkim potencjale
i silny magnes dla lokalnych mieszkacw, tury-
stw i miejskich pielgrzymw. W idealny sposb
wpisuje si w dopiero co omwiony schemat.
Pomimo przykadw takich miejsc jak Cam-
po w Sienie, w obecnym czasie wicej uwagi
wydaje si by powicone ulotnym aspektom
kulturowym, tj. planowaniu, trendom i modom,
raczej ni bardziej staym elementom - obszarze
publicznym i krajobrazie. Prowadzi to do kon-
centrowania si na przestrzeniach i budynkach
wznoszonych dla spenienia konkretnych celw,
podczas gdy cigo formy i struktury miejskiej
usuwana jest na dalszy plan. Obszar publiczny
jest obecnie czsto sprowadzany do abstrak-
cyjnych poj przestrzeni otwartej czy prze-
strzeni zielonej, bd te do idei przestrzeni
jako ucieczki od warunkw miejskich, a nie sta-
nowi integralnej jej czci. Obszar ten jest tak-
e czsto postrzegany jako miejsce rozrywki
i spektakli, a nie jako teren wany dla obywa-
teli miasta. Zanika niegdy spjna relacja mi-
dzy form zbudowan a krajobrazem miejskim,
a wraz z ni jzyk przestrzeni publicznej. Jzyk
ten zapewnia kiedy rodki wyrazu dla tworze-
nia wizji, projektowania i realizowania spjnej,
wysokiej jakoci infrastruktury publicznych ulic
i przestrzeni.
Typologia
Stan przestrzeni miejskiej wyranie wymaga
systematycznej uwagi, jako obiekt bada, dla
uniknicia tworzenia przestrzeni wedug utarte-
go schematu, jak to ma miejsce w znacznej cz-
ci wspczesnych terenw publicznych. Stwo-
rzenie trafnej typologii przestrzeni miejskiej
moe zapewni sposb analizowania istniej-
cych oraz projektowania nowych form, jak rw-
nie da narzdzie do nauczania wzornictwa,
planowania i architektury miejskiej.
Typologia jest nauk o elementach, ktrych
liczby nie da si zmniejszy. Wyraz typ okrela
nie tyle obraz rzeczy, ktra ma zosta powielo-
na lub doskonale podrobiona, co ide elementu,
ktry musi sam w sobie suy za regu dla da-
nego modelu
11
. Typ jest bardziej zasad, ktra
przywieca tworzeniu formy i czym, w oparciu
o co mona tworzy dziea, ktre niekoniecznie
s do siebie podobne. Typy w formie zbudowa-
nej rozwiny si zgodnie z wymogami funkcjo-
nalnoci, jak i rozwaaniami estetycznymi. Kon-
kretny typ (budynku czy przestrzeni publicznej)
skojarzony jest z form, jak rwnie ze stylem
ycia. Typy mog by oglne (dla przykadu,
szkoa, koci, rynek, bulwar), jak i specyficz-
ne dla danej kultury, tj. konkretny ksztat i deta-
le danego typu rni si pomidzy spoeczno-
ciami. Typ oznacza co trwalszego ni funkcja.
Przy takim zaoeniu pojcie typu staje si pod-
staw ksztatowania obszaru publicznego.
Typologie formy zbudowanej s cenione
w architekturze
12
i uwaane s przez wielu za
podstaw dla planu architektonicznego, w kt-
rym elementy struktury budynku, jego forma
i organizacja rzutuj na wygod i stosowno
kadego budynku. Dla kontrastu, kontekst miej-
ski obszar publiczny nie cieszy si tak sam
uwag, chocia typologia odnosi si zarwno do
elementw miasta, jak i do budynkw.
Jzyk typw przestrzeni otwartej moe za-
pewni rodki wyrazu dla tworzenia wizji, pro-
jektowania i realizowania spjnej i bdcej na
wysokim poziomie infrastruktury publicznych
ulic i przestrzeni. Rozwj typologii przestrze-
ni otwartej moe pomc zrozumie zaleno
midzy fizyczn form przestrzeni otwartej i jej
funkcjami, a jej zwizkiem z innymi elementami
formy zbudowanej.
Typologia przestrzeni publicznej musi by
take rozpatrywana wewntrz morfologii mia-
sta. Przestrze, czy sama ulica jako przestrze
publiczna, jest pozbawiona znaczenia musi
67
by wymylona i zaprojektowana w odniesieniu
do jej kontekstu fizycznego i przestrzennego.
Projektowanie przestrzeni miejskiej powinno
uwzgldnia zarwno wartoci i cechy prze-
strzeni, jak rwnie jej warunki brzegowe, a po-
nadto zalenoci pomidzy ni a pozosta cz-
ci infrastruktury ulic i przestrzeni.
Typologia nie jest rzecz neutraln prze-
strzenie powinny by projektowane i analizowa-
ne pod wzgldem ich przydatnoci jako miejsc,
w ktrych zawiera si ycie miasta. To zno-
wu zakada, e rol miasta jest suy wszyst-
kim jego mieszkacom jako obiekt spoecznie
uyteczny, co jest pogldem rnym od tego,
w ktrym miasto jest konglomeratem poszcze-
glnych funkcji i kierunkw, pozbawionym ja-
kiej funkcji dla miasta jako caoci. Tak zdefi-
niowana typologia okrela wic wewntrzny
jzyk projektu, warunki brzegowe, rolinno
oraz inne elementy projektu. Projekt wydaje si
w znacznej mierze niestosowny kiedy nie jest
typologicznie w ten sposb zorientowany. Poni-
ej zarysowana jest typologia przestrzeni otwar-
tych, wraz z omwieniem przykadw.
Ulica
ulice mieszkaniowe
ulice handlowe
bulwary miejskie
W Kanadzie ulica symbolizuje ycie publicz-
ne i peni rol zblion do tej penionej przez
skwery i place w wielu innych czciach wia-
ta. Tym niemniej, z biegiem czasu, ulica staa si
w pierwszej kolejnoci struktur, po ktrej odby-
wa si ruch pojazdw, anieli narzdziem wie-
lozadaniowym, ktrym zwyka by i nadal jest
w najlepszych czciach miasta. Wszystkie
ulice powinna charakteryzowa wysoka jako
architektoniczna, powinny by celowo zapro-
jektowanymi czstkami obszaru publicznego,
poniewa to gwnie z przestrzeni dla pieszych
dowiadczamy miasto. Ilu z nas odkrywao Pa-
ry, Barcelon, Nowy Jork czy Montreal z okien
samochodu? Miejskie dowiadczenie jest przede
wszystkim dowiadczeniem pieszego.
Ulica jest gwnym skadnikiem obszaru pu-
blicznego. Wiemy, e ulica jest dobrze zaprojek-
towana, gdy j widzimy, a nasze wspomnienia
z wielu miast dotycz wanie ulic. Pola Elizej-
skie w Paryu, Las Ramblas w Barcelonie, Pi-
ta Aleja w Nowym Jorku przywouj atmosfer
tych miast i ducha ich publicznego ycia miej-
skiego. Jaka ich imitacja powstaa w kadym
kanadyjskim miecie i suy jako cz ich miej-
skiej tosamoci Rue St. Denis i St. Catheri-
ne Street w Montrealu, Spring Garden Road i Ar-
gyle Street w Halifax, Osborne Street i Corydon
Avenue w Winnipeg, Whyte Avenue w Edmon-
ton oraz Robson Street i Denman Street w Van-
couver stanowi tylko kilka przykadw dobrych
ulic. W Calgary, do takich przykadw zaliczamy,
midzy innymi, 4th Street SW (poudniowo-za-
chodni), 17th Avenue SW (poudniowo-zachod-
ni), 9th Avenue SE (poudniowo-wschodni),
10th Street NW (pnocno-zachodni) i Ken-
sington Road NW (pnocno-zachodni). Po-
wstay one niezalenie od siebie w rnym cza-
sie, ciesz si popularnoci wrd lokalnych
mieszkacw i stay si centralnymi punktami
ycia miejskiego.
Udane ulice handlowe, ktre przycigaj
ruch pieszy, zdaj si mie podobne cechy. S
otoczone budynkami o przeznaczeniu miesza-
nym, z frontami dochodzcymi zwykle do grani-
cy posesji, z obiektami handlowymi na parterze
oraz biurami i czci mieszkaln na wyszych
kondygnacjach. Dziaki wzdu ulicy podzielone
s na wskie pasy umoliwiajce lokowanie naj-
rniejszych punktw handlowych, do ktrych
wejcia rozplanowane s rytmicznie co, co
piesi, idc powoli, mog chon i co ich przyci-
ga. Charakter ulicy jest w duej mierze wypad-
68
kow zabudowy jej skrajnych czci. Zewntrz-
na cz budynkw stanowi wewntrzna cz
ulicy i z tej perspektywy budynki s wane dla
przestrzeni, ktre tworz poprzez swj ukad
i lokalizacj na swoich dziakach. Aktywna i nie-
przerwana ciana ulicy zoona ze wspdzielo-
nych krawdzi budynkw, ktrych fronty zwr-
cone s na dobrze zaprojektowany chodnik,
o dobrych proporcjach, zawierajcy ciekawe de-
tale architektoniczne, zapewnia warunki kulturze
pieszej. Uliczne drzewa, dobrze rozmieszczone
awki, w miejscach nasonecznionych i chronio-
nych od wiatru oraz unikanie zbyt duej liczby
elementw pomagaj stworzy ulic w przyja-
znej dla czowieka skali i nawet zim mieszkacy
Calgary cigaj do miejsc, w ktrych udostp-
niono te proste udogodnienia; obecno ludzi
zawsze przyciga innych ludzi. Takie udane uli-
ce zdaj si take mie dostateczn ilo miesz-
kacw w swoim polu przycigania wystpuje
stosowne zagszczenie, ktre tworzy oczekiwa-
n intensywno ycia miejskiego.
Rwnie ulice mieszkaniowe s wan cz-
ci wsplnego obszaru publicznego, i dlatego
powinny by zaprojektowane celowo. Sukces
takich ulic opiera si na innych kryteriach ni
tych dotyczcych ulic handlowych. I tutaj pod-
staw zdaje si by dostosowanie architektury
do ludzkiej skali.
Trzy etapy rozbudowy dzielnicy mieszka-
niowej w Calgary pokazuj, jak rnorodno
mona osign w ramach typowego przejaz-
du o szerokoci okoo 20,10 metra (66 stp).
66 stp bya to dugo acucha stosowanego
przez geometrw. Ta arbitralna jednostka mia-
ry suya do wyznaczania szerokoci przejazdu
pomidzy granicami dziaek. Ukad ulicy w ob-
rbie takiego przejazdu wykazuje due zrni-
cowanie i moe uwzgldnia chodnik po jed-
nej lub po obu stronach, zadrzewione bulwary,
drzewa uliczne, bd te moe zawiera jedynie
jezdni. Stanowic przestrze publiczn, uli-
ce powinny zawiera chodniki, drzewa i roliny
dla zapewnienia odpowiedniej skali i przyjazne-
go otoczenia, ktrych wymagaj piesi, w prze-
ciwnym razie staj si one jedynie arteriami dla
ruchu samochodowego, a dla ludzi rodowi-
skiem wrogim.
Na pocztku XX wieku ukad kwartaw
mieszkalnych zwykle by powielany i przeszcze-
piany na istniejc siatk uliczn, a ulic trakto-
wano jak publiczne arterie. Miasto odpowiada-
o za sadzenie drzew na bulwarach, rozdzielajc
w ten sposb chodniki od ulic, i zapewniajc czy-
telny rozdzia przestrzeni publicznej od prywat-
nej. Dzielnice, w ktrych wystpuj tego rodza-
ju ulice najlepiej nadaj sie do spacerowania,
a przenikajca si siatka pocze umoliwia wy-
br trasy. W Calgary, w szanowanych dzielnicach
znajduje sie wiele niezwykle piknych ulic.
W czasie boomu budowlanego po II wojnie
wiatowej, planowane kwartay dzielnic, zor-
ganizowane wok centralnie zlokalizowanej
szkoy, day efekt w postaci szerokiego pasa
zabudowy otaczajcego rdmiecie i istniej-
cych dzielnic w ukadzie siatkowym. Ulica sta-
a si problemem inynieryjnym, problemem
zapewnienia pynnoci ruchu samochodowe-
go, a sadzenie drzew ulicznych stao si zada-
niem poszczeglnych deweloperw. Przesta-
y powstawa bulwary obsadzone drzewami,
a drzewa, ktre jeszcze sadzono umieszczano w
pewnej odlegoci od chodnika przed domami,
umniejszajc poczucie struktury, domknicia
i ludzkiej skali ulicznego krajobrazu.
W cigu ostatnich kilku dekad ulica zdaa
si sta jedynie jezdni, po ktrej przemiesz-
czaj si i, na ktrej parkuj samochody. Obrze-
a wikszoci nowych budynkw mieszkalnych
wyznaczaj drogi gwne o duej przepusto-
woci, z bardzo duymi pustymi dziakami roz-
dzielajcymi poszczeglne osiedla. Tutaj czsto
brak chodnika po jednej, lub obu stronach ulicy.
Zwykle brak jest te tylnych drg dojazdowych,
69
a olbrzymie garae wychodz wprost na ulic,
wymagajc tworzenia podjazdw dla samocho-
dw z obnionym krawnikiem. Poniewa in-
stalacje podziemne oraz dojazdy musz znajdo-
wa si przed frontami domw, sadzenie drzew
na ulicy jest zwykle niemoliwe.
Skwer
plac miejski, plaza, place (fr.), piazza (w.)
plac przykocielny
plac targowy
plac uniwersytecki
Wikszo placw mona rozpatrywa jako par-
cele zwizane ze znajdujcymi sie przy nich bu-
dynkami (na przykad: plac przy kociele, sdzie
czy uniwersytecie), bd jako parcele niezalene.
Podobnie jak w przypadku ulic, miejskie
dowiadczenie placw jest po czci tworzone
przez charakter i form zabudowy ich obrzey,
ktra skada si z elementw zarwno publicz-
nych, jak i prywatnych, zwykle budynkw, ktre
ksztatuj i nadaj wyraz przestrzeni publicznej.
Dla zilustrowania, w jaki sposb typologia
i sownictwo powinny przenika do projektu,
przedstawione i objanione zostan dwa przy-
kady niezalenych dziaek w Calgary (Alberta).
W przypadku Olympic Plaza, pomimo duych
rodkw przeznaczonych na projekt, detale ar-
chitektoniczne i materiay, z uwagi na nieko-
rzystne warunki otoczenia placu plaza nie udaa
si jako przestrze publiczna i potrzebuje spe-
cjalnych, planowych dziaa, aby przycign
ludzi. W przypadku Tomkins Square, pomimo
nienajlepszego projektu, plac jest popularn
przestrzeni publiczn, dlatego i posiada wa-
ciwe warunki otoczenia. Jzyk kontekstu miej-
skiego w kadym przypadku mocno wpywa na
the use and success.
Park miejski Olympic Plaza zosta zbudo-
wany w rdmieciu Calgary z okazji XV Zimo-
wych Igrzysk Olimpijskich w roku 1988. Jest on
miejscem widowisk i jedn ze wspczesnych
ikon miasta. Park stworzony zosta dziki de-
cyzji politycznej, zabierajc wiksz cz jed-
nego kwartau, czc go z ssiednim przy po-
mocy pieszego deptaku, i ignorujc dotychczas
istniejcy ukad kwartaw, podzia gruntw na
poszczeglne dziaki, typy budynkw i przezna-
czenie gruntw, ktre tworzono przez wiksz
cz stuletniego rozwoju Calgary. Mimo i park
powsta w bardzo dobrej lokalizacji i zawiera
wiele cennych elementw architektonicznych
oraz publiczne dziea sztuki, nie stanowi udanej
przestrzeni publicznej. Pominwszy liczne zor-
ganizowane wydarzenia oraz pracownikw oko-
licznych biur schodzcych tu na lunch, plac jest
zwykle pusty, jeli nie liczy wczgw i handla-
rzy narkotykw, ktrzy pojawiaj sie tu wieczo-
rami. Rwnie typologicznie nie jest to miejsce
waciwe. Otaczajce je budynki publiczne (cen-
trum sztuki, sala koncertowa, ratusz) s od niego
oddalone i nie dodaj mu wartoci przejcie od
budynkw do przestrzeni jest mao pynne. Wiel-
ko, ksztat, a nawet samo istnienie placu nijak
nie pomagaj ogldajcemu go zrozumie cokol-
wiek z formy miejskiej i pomimo sporego wysi-
ku
13
, plac ten niewiele wnosi do ycia miejskiego.
Jest miejscem widowisk rozwijajcych sie zgod-
nie z programem, bez ktrego nie moe funkcjo-
nowa jako przestrze publiczna. Miasto od lat
stara si przycign na plac podan kliente-
l
14
(, jednake wymaga to sporego wysiku i pro-
gramowego wywoywania wydarze.
Analiza obrzey placu i przylegych ulic wy-
kazuje, e wikszo budynkw jest w rkach
prywatnych, ktre w maym stopniu otwieraj
sie na przestrze parku. Plac trudno oywi bez
dziaa programowych, poniewa jego warunki
na obrzeach nie stanowi waciwego otocze-
nia dla przestrzeni publicznej.
Plac Tomkins Square zajmuje obszar poo-
wy kwartau midzy 17th Avenue a 8th Street
70
ulic poudniowo-zachodni w Calgary. Zo-
sta stworzony na pocztku pierwszego dzie-
siciolecia XX wieku jako przestrze publiczna
i od tego czasu przeszed kilkakrotna renowa-
cj, ostatnio w minionym dziesicioleciu. Znaj-
duje si on na przeciciu dwch ruchliwych ulic,
a jego kontekst (budynki rnego rodzaju, w tym
mieszkalne o duym zagszczeniu), warunki na
obrzeach (mae dziaki, liczne wejcia i rno-
rodno budynkw) oraz pooenie (soneczne,
bez wysokich budynkw w pobliu, ktre mo-
gyby rzuca cie bd powodowa silny wiatr),
oddaj jego waciw typologi placu miej-
skiego, aczkolwiek jego wewntrzne elementy
i projekt s niewaciwe. Na tym niewielkim pla-
cu znajduj si: altana, fontanna, gazy narzu-
towe z piaskowca, wytyczone cieki i grzd-
ki z kwiatami, geometryczny labirynt cieek,
drewniane rzeby ksiek, kilka pamitkowych
kamiennych kopcw, ponad dwa tuziny awek,
wszelakiego rodzaju pojemniki na mieci i su-
py owietleniowe oraz chaotycznie sadzone
roliny. Zbyt wiele pomysw, w tym wiele nie
na miejscu, jak na may miejski skwer! Mimo,
e plan wewntrzny placu jest pogmatwany,
warunki na jego obrzeach ksztatuj sukces
tej przestrzeni publicznej. Jest on zawsze pe-
en ludzi bez dziaania programowego kt-
rzy korzystaj ze swojego prawa do gromadze-
nia si w przestrzeni miejskiej. Starsze i nowsze
budynki maj podobne cechy wskie dziaki,
liczne wejcia i rnorodno funkcji zabudo-
wy. Co wicej, plac zajmuje swoje miejsce nie-
mal od pocztku historii Calgary, zapewniajc
ulicy poczucie cigoci. Stopie oglnodostp-
noci obrzey placu Tomkins Square potwierdza
duo wikszy potencja akumulowania spoecz-
nych interakcji ni Olympic Plaza i najprawdo-
podobniej przyczynia sie do dynamiki obserwo-
wanej na placu.
Mimo i artyku ten koncentruje si przede
wszystkim na ulicach i placach, w dyskusji na te-
mat obszaru publicznego, zostan wspomniane
take inne typy przestrzeni stanowicej system
przestrzeni otwartej :
Park, ogrd, cmentarz
ogrody
cmentarze
parki ozdobne
Wikszo miejscowoci i spoecznoci posia-
da jeden lub kilka reprezentatywnych parkw
czy te ogrodw sucych celom obywatelskim
lub uroczystym. Do tej kategorii zaliczaj si
take zwyke tereny rekreacyjne i tereny zielo-
ne w dzielnicach mieszkalnych oraz powierzch-
nie utwardzone dla pieszych. Obecno parkw
i ogrodw powizana jest zwykle z liczb miesz-
kacw. Parki i ogrody powinny wystpowa
we wszystkich czciach miasta i by dostp-
ne dla wszystkich mieszkacw. Istniej normy
okrelajce powoywanie i ksztatowanie tego
rodzaju przestrzeni otwartych w odniesieniu
do liczby, gstoci zaludnienia i rozmieszczenia
mieszkacw.
Systemy liniowe, zielone korytarze, cieki
cieki
drogi rowerowe
szlaki
przejazdy
Zielone korytarze s wane jako miejsca,
w ktrych zlokalizowane s cieki rekreacyjne
i punkty dostpu do obszarw ekologicznych
i rekreacyjnych, a wiele z nich stanowi cz
istniejcych ju terenw zielonych. Sprzyja to
rozwojowi oglnej infrastruktury przestrzeni
otwartych, w ktrej rne jej rodzaje poczo-
ne s sieci cieek i szlakw. W rozwizaniu do-
skonaym, system liniowy powinien zasadza
71
si na bazie elementw rodowiska naturalnego
i powinien czy gwne wzy tego systemu.
Uytki sportowe i rekreacyjne na wolnym
powietrzu
place zabaw dla maych dzieci
place zabaw
boiska sportowe
tereny przyszkolne
pola golfowe
parki do jazy na deskorolce
Te przestrzenie przeznaczone s do czynne-
go uprawiania sportu i do celw rekreacji. R-
ni si poziomem oglnodostpnoci (korty te-
nisowe i pola golfowe czsto funkcjonuj jako
obiekty odpatne). Ich konkretny ksztat i prze-
znaczenie moe si zmienia z upywem czasu,
podobnie jak rne formy rekreacji, na przykad
jazda na deskorolce, zyskuj lub trac na po-
pularnoci. Wystpowanie przestrzeni otwar-
tej tego typu jest zasadniczo zalene od liczby
mieszkacw. Boiska sportowe maj szerszy
zasig przycigania ni place zabaw, czy place
zabaw dla maych dzieci, i wystpuj w struktu-
rze miejskiej rzadziej. Tego rodzaju przestrze-
nie otwarte s, oglnie rzecz ujmujc, zalene
od gstoci zaludnienia i powinny powstawa
w oparciu o przyjte normy i standardy. Wy-
mogi rnych typw obiektw sportowych i re-
kreacyjnych rni si w zalenoci od danego
miejsca i czasu.
Tereny kempingowe i piknikowe
tereny kempingowe
tereny piknikowe i codziennego uytku
Miejsca kempingowe i codziennego uytku s
czsto zwizane z terenami naturalnymi i zwy-
kle pooone s blisko drogi. Mog rwnie po-
wstawa w miejscach posiadajcych atrakcyjny
widok, czy te w miejscach wartych zobacze-
nia. Tereny kempingowe oraz polany uytkowe
powinny znajdowa si w zasigu wszystkich
mieszkacw, jednak najlepiej jest umiejsca-
wia je w pobliu miejsc atrakcyjnych przyrod-
niczo, bd te w krajobrazie o znaczeniu kul-
turowym. Wymagana jest moliwo dojazdu
samochodem.
Naturalne/pnaturalne obszary zielone
grunty zalesione
grunty trawiaste
grunty podmoke
kanay
zbiorniki wodne i cieki wodne
rezerwaty przyrody
Przyrodnicze centrum znajdujce sie w wielu
miejscowociach stanowi czsto ich gwny wa-
lor. Wanym dla ustanowienia bazy ekologicz-
nej jest ustalenie przestrzeni otwartych, ktre
s oparte bd powizane z terenami naturalny-
mi lub obiektami ekologicznymi. Miejsca takie
maj warto ekologiczn same w sobie i mog
mie wikszy potencja dla celw rekreacyjnych.
Kwestia autentycznoci i ekologicznej spjnoci
jest rwnie wana dla rozwoju systemu prze-
strzeni otwartych. Tereny naturalne i na wp
naturalne wystpuj w swoich pierwotnych lo-
kalizacjach, bdc w bezporednim zwizku
z krajobrazem. Zachowanie systemw przyrod-
niczych jest istotne, aby zagwarantowa obec-
no przestrzeni otwartych tego rodzaju i utrzy-
manie spjnoci ekologicznej.
Udane rozwizania systemowe obszaru pu-
blicznego powstaj wok istniejcych zasobw
i wyrniajcych cech danego miejsca. Stopie
dominacji danego rodzaju przestrzeni otwartej
zaley od jego dostpnoci, potrzeb i okoliczno-
ci, jak i czasu powstania danej miejscowoci
72
systemy przestrzeni otwartej potrzebuj czasu
do rozwoju i std naley dooy wszelkich sta-
ra w celu ustanowienia odpowiedniej bazy, na
ktrej dany system ma si opiera.
Dokd zmierzamy?
Obecnie najwicej uwagi przy projektowaniu
powica si poszczeglnym budynkom, dzia-
aniom programowym, a w szczeglnoci tren-
dom i modom, zamiast elementom najbardziej
staym obszarowi publicznemu i krajobrazo-
wi. Czci mniej stae pojawiaj si i znikaj, lecz
infrastruktura publiczna zintegrowany system
przestrzeni publicznych pozostaje i nadaje po-
czucie pynnoci i jakoci danemu miejscu. Za-
niedbane zostao projektowanie na skal caego
miasta i koncentrowanie uwagi na obszarze pu-
blicznym.
Dwoma istotnymi czynnikami przyczynia-
jcymi si do upadku obszaru publicznego s
prywatyzacja procesu rozwoju miasta oraz na-
rastajcy podzia dziedzin zwizanych z plano-
waniem i projektowaniem miast. Nastawione
na aktywno, wizjonerskie planowanie i roz-
wj miast, ktre day owoc w postaci wcze-
snych centrw miejskich, zwaszcza w miastach
stoecznych, zastpiono niezaangaowanym
(z punktu widzenia obywateli) procesem rozwo-
ju, w ktrym rady miejskie i planici przyjmuj
rol osb uatwiajcych i regulujcych prywat-
ny rozwj
15
. W ramach zwizanego procesu,
rne dyscypliny majce wkad w rozwj formy
miejskiej zajy si okopywaniem w obrbie je-
dynie tych zada, za ktre same odpowiadaj.
Architekci zbyt czsto skupiaj si na poszcze-
glnych budynkach, rzadko biorc pod uwag
przestrze pomidzy jednym a drugim, a archi-
tekci krajobrazu zajmuj si gwnie projektami
dotyczcymi konkretnego miejsca, realizowa-
nymi na potrzeby rynku.
Teraz (ponownie) wiemy, e poczenie
i wzajemne zalenoci s wane i nieuniknio-
ne w projektowaniu rodowiskowym. Fizyczne
tworzywo i sposb, w jakim si nim zarzdza,
narzuca ograniczenia mwice, co moemy,
a czego nie moemy robi. Tak jest w przypad-
ku budynku, parku, ulicy czy miasta. Ideay na-
ley przekuwa w odpowiedni form, a plano-
wanie miast powinno znowu bra pod uwag
budow i ochron obszaru publicznego. Urbani-
zacja moe by jedn z najwyszych form troski
o rodowisko moe by jednym z najlepszych
wyrazw dobrych praktyk w stosunku do rodo-
wiska naturalnego. Powrt do najlepszych tra-
dycji budowania miast, poczony z odnowion
wizj ycia publicznego i obywatelskiego, moe
zapewni moliwoci stworzenia wysokiej jako-
ci obszaru publicznego.
Obszar publiczny rodzi take bardziej fun-
damentalne pytania, w rodzaju: kim chcemy
by lub kim chcemy zosta jako spoeczno?
oraz jakiego rodzaju spoeczno cenimy?
Szukajc odpowiedzi na te pytania, odszuka-
my kierunek i cel na nowo realizowanego pro-
cesu planowania, w ktrym podejmowalibymy
decyzje w oparciu o wspln wizj. Taka wizja
mogaby wyznacza cele i standardy, ktre mu-
siaaby wypeni kada inwestycja budowlana.
Role specjalistw (inynierw ruchu, planistw,
urbanistw, architektw i architektw krajobra-
zu) byyby wwczas jasno zdefiniowane, jako
tych, ktrzy umoliwiaj przeksztacenie tej
wizji w rzeczywisto, a wszystkie ich dziaa-
nia podlegayby wyszemu celowi publicznej
funkcji inwestycji budowlanych. To obszar pu-
bliczny przestrzenie teraz tworzone gwnie
z braku alternatywy powinien zaprzta uwa-
g wydziaw planowania i, przede wszystkim,
spoecznoci. Jednake rozwj infrastruktu-
ry obszaru publicznego powinien by rozumia-
ny jako wysoce istotna warstwa infrastruktury
miejskiej, tak, aby sta si waniejszy w procesie
73
tworzenia miast. Obecnie za rozwj przestrzeni
publicznej w danym momencie odpowiada za-
ledwie jeden wydzia urzdu miasta. Dla przy-
kadu, w Calgary przeznaczanie gruntw pod
przestrze publiczn jest decyzj planistyczn
podejmowan w czasie uytkowania gruntu,
bez oglnego dozoru nad koordynacj rozwoju
gruntw przylegych, a zarzd zieleni miejskiej
moe przygotowywa i zatwierdza projekty
przestrzeni, ktrych miasto jest wspwacicie-
lem, niezalenie od nadzoru urbanistycznego
koniecznego przy gruntach prywatnych. W re-
zultacie takich procesw moe doj do braku
spjnoci midzy przylegymi skadnikami ob-
szaru publicznego i do spadku jakoci projektu.
Krajobraz miejski i projekty architektonicz-
ne s czsto traktowane przez osoby zajmuj-
ce sie planowaniem miasta jak pojedyncze, od-
izolowane zagadnienia, niezwizane z adnymi
podstawami typologicznymi. Jednake miej-
skie realizacje nie powinny by postrzegane je-
dynie jako indywidualne projekty o specjalnych
wymaganiach, ktre wymagaj wyjtkowych
i jednostkowych rozwiza. Dla zrealizowania
obszaru publicznego wysokiej klasy wane jest
zrozumienie oglnych podstaw typologicznych
oraz uznanie i opanowanie zasad dziaania ich
poszczeglnych czci, w kontekcie nakadaj-
cych si warstw szerszej tkanki miejskiej, w kt-
rej kady projekt si znajduje.
To, co widzimy jako pojedyncze zagadnie-
nia w projektowaniu miast tylko dlatego, e do-
cieraj do nas jako osobne zlecenia czy zadania,
nie powinno by postrzegane jako osobne pro-
jekty dla danego miejsca, majce swoje szcze-
glne wymagania. Obszar publiczny jest obsza-
rem wsplnym jest miejscem, w ktrym maj
prawo przebywa wszyscy mieszkacy, a zara-
zem uznaniem i potwierdzeniem tego, e wszy-
scy mieszkacy maj co, czym mog si w mie-
cie cieszy i za co s odpowiedzialni. Koncepcja
miasta jest podstaw powstania i projektowa-
nia przestrzeni publicznej bez tej koncepcji ob-
szar publiczny nie moe zaistnie. Jednak sama
koncepcja nie wystarczy. Potrzeba take rozu-
mienia miasta jako caoci, wraz z rnymi war-
stwami, ktre skadaj si na rodowisko zbu-
dowane (podstawa systemu miejskiego) oraz
stworzenia jzyka opisujcego rne jego ele-
menty (podstawa typologiczna systemu) umo-
liwiajcego dyskusj o roli obszaru publicznego
wewntrz oglnej struktury miejskiej, o ele-
mentach skadowych i zalenociach midzy
nimi oraz o wewntrznym projektowaniu wa-
ciwym dla kadego z nich. Stworzenie typo-
logii przestrzeni publicznej moe zapewni na-
rzdzie do projektowania miejskiego, pomocne
w przywrceniu rangi obszaru publicznego jako
jednej z najgbszych i najwaniejszych warstw
miejskiej infrastruktury.
Przypisy
1
Jacobs (1961).
2
Krier (1984)
3
Lynch (1981)
4
Trancik (1986)
5
Hough (1990)
6
Relph (1987)
7
Ellin (1996: 25)
8
Dobrym przykadem jest McKenzie Towne Square w Calgary. Pokazuje pomieszane pojcia czasu i miejsca
odrobina Nowej Anglii w sercu prerii jest jednak prb, jakkolwiek osamotnion, zaprojektowania obszaru
publicznego.
74
Bibliography
Ellin, Nan (1996) Postmodern Urbanism. Oxford: Blackwell Publishers
Hough, Michael (1990) Out of Place: Restoring Identity to the Regional Landscape New Haven and
London: Yale University Press
Jacobs, Jane (1961) The Death and LIfe of Great American Cities. New York: Vintage Books
Krier, Leon (1984) Houses, Palaces, Cities D. Porphyrios (ed.) Arch. Design Prole, Berlin - Tegel: Bel-
vedere
Lynch, Kevin (1981) A Theory of Good City Form. Cambridge, MA: MIT Press
Mawson, TH & Sons (1912) The City of Calgary: Past, Present and Future City Planning Commission
of Calgary
Moudon, Anne Vernez (1994) Getting to Know the Built Landscape: Typomorphology, in Ordering
Space: Types in Architecture and Design eds. K.A. Franck and L.H. Schneekloth, eds. Van
Nostrand Reinhold
Nicolai, Andrei (1997) Where To; From Where? A critical review of Canadian planning in Beyond
Form: Transformation Through Imagery and Action, NSCAD Papers, Nova Scotia College of Art
and Design, Halifax, Nova Scotia, Canada
Rossi, Aldo (1982) The Architecture of the City Cambridge, Mass.: MIT Press
Sandalack, Beverly A and Andrei Nicolai (1998) Urban Structure - Halifax: and urban design approach
Halifax: Tuns Press
Sandalack, Beverly A (1999) Evolution of the Public Realm: streets, squares, parks and open spaces
in a prairie town Environments: A Journal of Interdisciplinary Studies Vol. 26, No. 3, p.49-58
Sandalack, Beverly A (2000) Urban Design: a re-newed approach to environmental design educa-
tion, Cross Currents: Trans-Cultural Architecture, Education and Urbanism refereed published
proceedings, ACSA International Conference, Hong Kong, p.273-277
Sandalack, Beverly A et al (2001) Calgary Cultural District: a framework for the future. Unpublished
report by The Urban Lab, Faculty of Environmental Design for the Calgary Cultural District Part-
nership
Sandalack, Beverly A and Andrei Nicolai (2006) The Calgary Project: urban form/urban life University
of Calgary Press: Calgary
9
Sandalack (2000); Sandalack i Nicolai (2006)
10
Sennett (1990).
11
Quatremere de Quincy. Rossi (1982: 40)
12
Patrz na przykad, Rossi (1982), Vidler (1977), Moudon (1994)
13
uki (zdjcie po lewej) zaprojektowano jako scen dla transmitowanych przez telewizj ceremonii wrczania
medali podczas igrzysk w 1988 r. i obecnie niczemu nie su.
14
Od roku 1999 odbywa si to w sposb sformalizowany poprzez powoan organizacj Calgary Cultural District
Partnership
15
Nicolai (1997)
75
Sennett, Richard (1990) The Conscience of the Eye: the design and social life of cities New York:
Norton
Trancik, Roger (1986) Finding Lost Space: Theories of Urban Design New York: Van Nostrand Reinhold
Vidler, Anthony (1977) The Idea of Type in Oppositions 8, p. 95-11
Whatever became of the public square? (1990) Harpers Magazine July, pp. 49-60

Typology of Public Space - Sandalack-Uribe

Caricato da

Informazioni sul documento

Descrizione originale:

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Typology of Public Space - Sandalack-Uribe

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

35

Open Space Typology as a Framework

Potrebbero piacerti anche