Sei sulla pagina 1di 10

SEMINRIO INTERNACIONAL ENLAANDO SEXUALIDADES

Direito, Relaes Etnorraciais, Edca!o, Tra"al#o, Re$rod!o,


Di%ersidade Se&al, Co'nica!o e Cltra
04 a 06 de Setembro de 2011
Centro de Convenes da Bahia
Salvador - BA
ESTUDOS PARA CIBORGUES: CINCIA, TECNOLOGIA E FEMINISMO
SOCIALISTA PARA O SCULO XXI
Isa Sara Pereira Rgo
1
RESUMO
Esse artigo pretende discutir o ensaio de Donna Haraway (1944), ani!esto
"i#orgue$ "incia, tecno%ogia e !e&inis&o'socia%ista no !ina% do s(cu%o ))*, e
apresent+'%o co&o u& c%+ssico da %iteratura !e&inista so#re cincia e
tecno%ogia, sugerido para os %eitores (a,ui, de!inidos de ci#orgues) do s(cu%o
))I- Haraway uti%i.a a i&age& do ci#orgue para pro#%e&ati.ar nossa re%a/0o
co& a tecno%ogia, #e& co&o as dicoto&ias ,ue te& ser1ido de !unda&ento ao
pensa&ento ocidenta%$ &ente2corpo, organis&o2&a,uina, nature.a2cu%tura-
Seguindo os passos de Haraway, esse te3to dia%oga co& Edgar orin (1941) e
5ucia Santae%%a (1944), su#&ersos na conte&poraneidade at( a passage& ,ue
&arca o !i& das tradi/6es pe%o ato po%7tico-
1
estranda do Progra&a de P8s'9radua/0o e& Dan/a da :ni1ersidade ;edera% da
<a=ia- <o%sista ;>PES<- 5icenciada e& Dan/a e <ai%arina- E'&ai%$ isasara?@=ot&ai%-co&
1
SEMINRIO INTERNACIONAL ENLAANDO SEXUALIDADES
Direito, Relaes Etnorraciais, Edca!o, Tra"al#o, Re$rod!o,
Di%ersidade Se&al, Co'nica!o e Cltra
04 a 06 de Setembro de 2011
Centro de Convenes da Bahia
Salvador - BA
Situando o debate
E& 19A?, Donna Haraway (1944) pu#%icou o ensaio$ :& &ani!esto
cy#orgue$ "incia, Becno%ogia e ;e&inis&o Socia%ista no !ina% do s(cu%o ))*-
Esse ensaio, por ser u&a %iteratura ,ue o!erece u& grande espectro de an+%ise
das re%a/6es entre o !e&inis&o e as no1as tecno%ogias, ( a,ui discutido por ser
ta&#(& u&a pri&eira a#ordage&, dentro do ca&po das teorias !e&inistas,
so#re o #inC&io &u%=er e tecno%ogia-
Do &ani!esto, Haraway argu&enta ,ue o ci#orgue ' u&a !us0o de ani&a% e
&+,uina E Foga pe%a %ata do %i3o as grandes oposi/6es entre nature.a e cu%tura,
se%! e &undo, ,ue atra1essa& grande parte do nosso pensa&ento
4
-
> o#ra de Haraway ( u& autentico cru.a&ento de ca&in=os- De%a
con1erge& di!erentes discip%inas acad&icas (<io%ogia, antropo%ogia, =ist8ria,
artes, etc), di1ersas tecno%ogias (;otogra!ia, &anipu%a/0o gen(tica, agricu%tura,
etc) e u& discurso constru7do a partir das suas e3perincias e 1iagens- Seus
ensaios s0o si&u%tanea&ente =ist8ria da cincia, ana%ise cu%tura%, in1estiga/0o
!e&inina e postura po%7tica-
>o nos deparar&os co& Haraway encontra&os n0o so&ente, u&a
escrita ,ue co%o,ue e& e1idncia seu ca&po de !or&a/0o, &as principa%&ente
u&a narrati1a de orde& !e&inista e e&ancipat8ria- Seu o%=ar tang71e% so#re as
re%a/6es de poder #usca reparar a n!ase da ideo%ogia &ascu%ina e capita%ista
na cu%tura cient7!ica- Essa #i8%oga, !or&ada e& .oo%ogia e !i%oso!ia, pro!essora
da :ni1ersidade da "a%i!8rnia, nos Estados :nidos, autora de di1ersos %i1ros,
1e& se destacando en,uanto !e&inista, neo'&ar3ista e p8s'&odernista- E&
!un/0o dos seus estudos, %ecionou so#re os Estudos da u%=er e Hist8ria da
"incia, na :ni1ersidade do Ha1a7 e na :ni1ersidade Go=ns HopHins- Dessa
&es&a (poca, e& Sete&#ro de 4III, rece#eu a &aior =onraria concedida
pe%a Sociedade de Estudos Sociais da "incia$ J pr&io GD <erna% >ward*-
>%(& disso, Haraway %ecionou teoria !e&inina na Esco%a de 9radua/0o da
Europa, e& Saas';ee, Sui/a- Essa #re1e #iogra!ia apresenta a produ/0o
2
H>R>K>L, DonnaM N:DOR:, HariM B>DE:, Bo&a.- Antropologia do Ciborgue$ >s
1ertigens do p8s'=u&ano- 4 ed- <e%o Hori.onte$ >utntica, 4II9, p-4?-
2
SEMINRIO INTERNACIONAL ENLAANDO SEXUALIDADES
Direito, Relaes Etnorraciais, Edca!o, Tra"al#o, Re$rod!o,
Di%ersidade Se&al, Co'nica!o e Cltra
04 a 06 de Setembro de 2011
Centro de Convenes da Bahia
Salvador - BA
%iter+ria de Haraway co&o u& rico arca#ou/o te8rico para os estudos so#re
gnero, se3ua%idades e suas co&p%e3idades-
Dos estudos da autora supracitada, o te&a ci#orgue* ( retirado do
i&agin+rio =a#itua% (u&a esp(cie de andr8ide2 u& corpo &etade =o&e& e
&etade ro#C), para e3p%icar co&o contradi/6es na po%7tica e na teoria
!e&inistas de1e& ser unidas, e& 1e. de reso%1idas, si&i%ar a !us0o dos
organis&os (corpo =u&ano) co& as &+,uinas- J ci#orgue tr+s e& sua
#agage& a constru/0o de u& discurso cr7tico so#re os poderes =ege&Cnicos,
&ateria%i.ando no1os signi!icados para a nature.a, corpo =u&ano e as re%a/6es
de di!eren/a- > &et+!ora do ci#orgue %an/a %u. so#re a 1is0o de Haraway para
u&a cincia !e&inista-
Interessada nos estudos cu%turais e na !i%oso!ia da e1o%u/0o, Haraway
escre1eu sua tese de dourado so#re as !un/6es da &et+!ora* na !or&a/0o da
pes,uisa e& desen1o%1i&ento no s(cu%o ))- "o& a &et+!ora do "i#orgue,
Haraway desa!ia as !e&inistas a se engaFare& e& u&a po%7tica para a%(& do
essencia%is&o e natura%is&o- J en1o%1i&ento !e&inino no &undo da
tecnocincia ( u&a atitude po%7tica, necess+ria, diante das sucessi1as
&udan/as paradig&+ticas na conte&poraneidade- Segundo Haraway a
situa/0o rea% das &u%=eres ( de!inida por sua integra/0o2e3p%ora/0o e& u&
siste&a &undia% de produ/0o2reprodu/0o e co&unica/0o ,ue se pode c=a&ar
de in!or&+tica da do&ina/0o* (H>R>K>L, Antropologia do Ciborgue, p- PQ)-
Da7 a necessidade das &u%=eres do&inare&* as di1ersas %inguagens e as
cincias da co&unica/0o-
>s tecno%ogias da co&unica/0o e as #iotecno%ogias s0o !erra&entas cruciais
no processo de re&ode%a/0o de nossos corpos- Essas !erra&entas
corpori!ica& e i&p6e& no1as re%a/6es sociais para as &u%=eres no &undo
todo- >s tecno%ogias e os discursos cient7!icos pode& ser parcia%&ente
co&preendidos co&o !or&a%i.a/6es, isso ( co&o &o&entos conge%ados das
!%u7das intera/6es sociais ,ue as constitue&, &as e%es de1e& ser 1istos
ta&#(& co&o instru&entos para posi/0o de signi!icados- > !ronteira entre
!erra&enta e &ito, instru&ento e conceito, siste&as =ist8ricos de re%a/6es
sociais e anato&ia =ist8rica dos corpos poss71eis (inc%uindo o#Fetos de
3
SEMINRIO INTERNACIONAL ENLAANDO SEXUALIDADES
Direito, Relaes Etnorraciais, Edca!o, Tra"al#o, Re$rod!o,
Di%ersidade Se&al, Co'nica!o e Cltra
04 a 06 de Setembro de 2011
Centro de Convenes da Bahia
Salvador - BA
con=eci&entos) ( per&e+1e%- Da 1erdade, o &ito e a !erra&enta s0o
si&u%tanea&ente constitu7dos
Q
-
Para Haraway, as tecno%ogias do corpo ,ue produ.e& o suFeito &oderno
est0o se tornando &ais !rageis e est0o sendo gradua%&ente su#stitu7das por
tecno%ogias de
u&a orde& inteira&ente di!erente- Js %i&ites ,ue proporciona1a&
con!igura/6es de poder e =ierar,uia, est0o a disso%1er'se- E& seu %ugar est0o
surgindo no1os tipos de %i&ites, !%u7dos e i&precisos, ,ue ro&pe& co& os
dua%is&os &odernos entre corpo2&ente, nature.a2cu%tura, corpo2&+,uina-
Dessa perspecti1a, surge& no1os %i&ites*, ,ue procura& a in!ra'estrutura
necess+ria para as con!igura/6es e&ergentes de sa#er2poder e de no1os
suFeitos* p8s'&odernos- Do &o&ento e& ,ue as no1as tecno%ogias co&e/a&
a atuar so#re e !a.er parte dos corpos das pessoas, no1os tipos de
su#Feti1idades ser0o gerados, por assi& di.er, organis&os ci#ern(ticos,
ci#orgues-
Estudos para Ciborgues
:& ci#orgue ( u& organis&o ci#ern(tico, u& =7#rido de &+,uina e
organis&o, u&a criatura de rea%idade socia% e ta&#(& de !ic/0o* (H>R>K>L,
Antropologia do Ciborgue, p-QP)- "o& essa !rase, Haraway inaugura u& dos
&ais !a&osos pensa&entos, cuFas re%a/6es corpo, &u%=er e tecno%ogia s0o
destacadas- J &ito do ci#orgue signi!ica !ronteiras transgredidas, potentes
!us6es e perigosas possi#i%idades* (Ide&, p-4?)- J pressuposto (, so&os todos
ci#orgues- E co&o tais possu7&os u&a estreita re%a/0o co& as no1as &7dias e
tecno%ogias- > =u&anidade esta en1o%1ida co& as &+,uinas$ ce%u%ares,
co&putadores, carros, 1ideoga&es e tantos outros apare%=os e%etrCnicos-
De u&a certa perspecti1a, u& &undo do ci#orgue signi!ica a i&posi/0o !ina% de
u&a grade de contro%e so#re o p%aneta- R---S De outra perspecti1a, u& &undo
dos ci#orgues pode signi!icar rea%idades sociais e corporais 1i1idas, nas ,uais
as pessoas n0o te&e& sua estreita a!inidade co& ani&ais e &+,uinas, ,ue
n0o te&a& identidades per&anente&ente parciais e posi/6es contradit8rias
4
-
3
H>R>K>L, DonnaM N:DOR:, HariM B>DE:, Bo&a.- Antropologia do Ciborgue$ >s
1ertigens do p8s'=u&ano- 4 ed- <e%o Hori.onte$ >utntica, 4II9, p- P4-
4
SEMINRIO INTERNACIONAL ENLAANDO SEXUALIDADES
Direito, Relaes Etnorraciais, Edca!o, Tra"al#o, Re$rod!o,
Di%ersidade Se&al, Co'nica!o e Cltra
04 a 06 de Setembro de 2011
Centro de Convenes da Bahia
Salvador - BA
I&agine&os a%gu(& ,ue rotineira&ente usa o ce%u%ar para tra#a%=ar,
!ec=ar neg8cios, etc- De%e est0o anotados, i&portante %e&#retes, nT&eros de
te%e!ones, etc- E& u& dado &o&ento, ( e3ata&ente o ,ue ocorre$ J cidad0o
es,uece o ce%u%ar e& casa- So&ente a7, consegui&os a1a%iar a i&portUncia
da,ue%e ce%u%ar- J ce%u%ar carrega1a u&a ,uantidade de in!or&a/6es ta&an=a
e possu7a u&a !un/0o t0o !unda&enta% para o desenro%ar do dia, ,ue se torna
i&poss71e%, ou no &7ni&o &uito di!7ci% reorgani.ar o dia se& e%e- Ba%1e. 1oc
ten=a passado por u&a situa/0o se&e%=ante- "o&para&os esse acidente, V
perda de !un/6es e &e&8ria do corpo- Se& o ce%u%ar e& &0os, so&ente u&a
pe,uena parce%a de &e&8ria e possi#i%idades !uncionais poder+ ser e3tra7da
da nossa &e&8ria #io%8gica, do nosso corpo #io%8gico- Se& dT1ida, u&a
se,We%a de di!7ci% repara/0o para o corpo- Por isso so&os ci#orgues,
incorpora&os desde se&pre !erra&entas ,ue a&p%ia& nossa &ente- E nesse
caso =+ u&a rede!ini/0o do conceito de &ente, ,ue a %i#erta dos %i&ites da
cai3a craniana, e a estende at( os %i&ites da a/0o =u&ana, a#arcando todo o
corpo
?
-
J conceito de co&p%e3idade e%a#orado pe%o antrop8%ogo !rancs Edgar
orin
P
, au3i%ia a co&preender a id(ia de u& corpo si&u%tanea&ente, uno e
&T%tip%o, capa. de criar, re!%etir, esco%=er e construir e3tens6es- J conceito de
co&p%e3idade ( de!inido por orin co&o a,ui%o ,ue est+ tecido Funto, a,ui%o
,ue est+ %igado*, ou seFa, s0o intera/6es ,ue caracteri.a& os !enC&enos #io'
!7sico'cu%turais, &as ,ue ta&#(& t& suas incerte.as, pois nada ( a#so%uto- >
co&p%e3idade indica ,ue tudo est+ %igado a tudo, co&o nu&a grande rede
re%aciona% e ci#ern(tica- >o &es&o te&po e& ,ue o indi17duo ( autCno&o, (
dependente, nu&a circu%aridade ,ue o singu%ari.a e o distingue
si&u%tanea&ente- Haraway corro#ora co& essa ideia e& todos os aspectos-
4
H>R>K>L, DonnaM N:DOR:, HariM B>DE:, Bo&a.- Antropologia do Ciborgue$ >s 1ertigens
do p8s'=u&ano- 4 ed- <e%o Hori.onte$ >utntica, 4II9, p- 4P-
5
J5ID>, Sue%y ;ernandes- Ciborque$ > &ente estendida de >ndy "%arH-
6
orin ( considerado u& dos principais pensadores conte&porUneos e u& dos
principais te8ricos da co&p%e3idade- >utor de &ais de trinta %i1ros, entre e%es$ O mtodo (P
1o%u&es), Introduo ao pensamento complexo, Cincia com conscincia e Os sete saberes
necessrios para a educao do uturo-
5
SEMINRIO INTERNACIONAL ENLAANDO SEXUALIDADES
Direito, Relaes Etnorraciais, Edca!o, Tra"al#o, Re$rod!o,
Di%ersidade Se&al, Co'nica!o e Cltra
04 a 06 de Setembro de 2011
Centro de Convenes da Bahia
Salvador - BA
Da contra &0o da cu%tura, Haraway se op6e a tradiciona% i&age& da
&u%=er !raca, su#&issa e e3tre&a&ente e&ociona%- Por gera/6es, !oi dito Vs
&u%=eres ,ue esta1a e& sua nature.a sere& &0es e& 1e. de e3ecuti1as* (p-
44)- Segundo Bo&a. Badeu, se todas as coisas s0o naturais signi!ica ,ue e%as
n0o pode& ser &udadas- > %8gica do corpo est+1e%, per&anente e i&ut+1e%
corro#ora co& a ideia si&p%i!icadora e reducionista de pensar o corpo, a%(&
disso, as tradi/6es #usca& nessas a!ir&ati1as per&anncias para o i&agin+rio
da &u%=er- > nature.a do corpo est+ e& cont7nua re%a/0o co& a cu%tura- >s
&u%=eres, os =o&ens, os corpos =u&anos s0o natura%&ente constru7dos, ta%
co&o u& ci#orgue (p-44)- "o&o ,ua%,uer constru/0o, pode&os ser
reconstru7dos ou de&o%idos*- Dossa constru/0o est+ a%icer/ada so#re o
!or&ato de rede- Essas redes est0o entre%a/adas E redes ,ue s0o e& parte
=u&anas e parte &+,uinas, co&p%e3os =7#ridos de carne e &enta% ,ue Foga&
conceitos dua%istas para a %ata do %i3o- >o &apear o ,uadro da %oca%i.a/0o
=ist8rica das &u%=eres nas sociedades industriais, descre1e ,ue$
Pre!iro a i&age& de u&a rede ideo%8gica E o ,ue sugere u&a pro!us0o de
espa/os e identidades e a per&ea#i%idade das !ronteiras no corpo pessoa% e no
corpo po%7tico- > ideia de rede* e1oca tanto u&a pr+tica !e&inina ,uanto u&a
estrat(gia &u%ti!unciona% E tecer ( u&a ati1idade para ci#orgues
oposicionistas
X
-
S0o tantas as i&agens ,ue 1& e3pressar a inter%iga/0o dos sa#eres,
dos aconteci&entos, das coisas do &undo, ta% co&o a id(ia de rede- >
co&p%e3idade constitui u& &eio Tti% para entender os processos de ino1a/0o- Y
ta&#(& u& instru&ento Tti% para entender as &udan/as sociais no &undo,
pois desa!ia as suposi/6es dicotC&icas entre o eu2outro, &ente2corpo,
cu%tura2nature.a, &ac=o2!&ea, ci1i%i.ado2pri&iti1o, rea%idade2aparecia,
todo2parte, agente2instru&ento, o ,ue se !a.2o ,ue ( !eito, ati1o2passi1o,
certo2errado, 1erdade2i%us0o, tota%2parcia%
A
-
Haraway deno&ina seu ensaio co&o u& argu&ento e& !a1or do pra.er
da con!us0o de !ronteiras, trs de%as s0o destacadas$ a !ronteira entre =u&ano
7
H>R>K>L, DonnaM N:DOR:, HariM B>DE:, Bo&a.- Antropologia do Ciborgue$ >s
1ertigens do p8s'=u&ano- 4 ed- <e%o Hori.onte$ >utntica, 4II9, p- XP-
8
Ide&, P- 91-
6
SEMINRIO INTERNACIONAL ENLAANDO SEXUALIDADES
Direito, Relaes Etnorraciais, Edca!o, Tra"al#o, Re$rod!o,
Di%ersidade Se&al, Co'nica!o e Cltra
04 a 06 de Setembro de 2011
Centro de Convenes da Bahia
Salvador - BA
e ani&a%, a !ronteira entre o ani&a%'=u&ano (organis&o) de u& %ado e a
&+,uina do outro e a !ronteira entre o !7sico e o n0o !isico- >ssi& &eu &ito do
ci#orgue signi!ica !ronteiras transgredidas, potentes !us6es e perigosas
possi#i%idades E e%e&entos ,ue as pessoas progressistas pode& e3p%orar
co&o u& co&ponente de u& necess+rio tra#a%=o po%7tico* (H>R>K>L,
Antropologia do Ciborgue, p- 4?)-
R---S Y ta&#(& u& es!or/o de contri#ui/0o para a teoria e para a cu%tura
socia%ista'!e&inina, de u&a !or&a p8s'&odernista, n0o natura%ista, na tradi/0o
ut8pica de i&aginar u& &undo se& gnero- J ci#orgue ( u&a criatura de u&
&undo p8s'gnero$ e%e n0o te& ,ua%,uer co&pro&isso co& a #isse3ua%idade,
co& a si&#iose pr('ed7pica, co& o tra#a%=o n0o a%ienado
9
-
Haraway aponta ,ue a cu%tura !ig! tec! contesta esses dua%is&o- "=ega
a ser intrigante, pois, na re%a/0o corpo e &+,uina, nunca est+ c%aro ,ue& !a. e
,ue& ( !eito na re%a/0o- D0o est+ c%aro o ,ue ( &ente e o ,ue ( corpo e&
&+,uinas ,ue !unciona& de acordo co& pr+ticas de codi!ica/0o*
1I
-
Y 1erdade ,ue no cora/0o do ci#orgue da Haraway, encontra'se u&a
pro!unda discuss0o so#re as trans!or&a/6es nos ca&pos sociais ,ue
constitue& a nossa rea%idade- > re1o%u/0o ,ue aponta Haraway n0o i&p%ica
apenas u&a recon!igura/0o de e%e&entos ,ue per&anecera& ao %ongo do
te&po- E%a en1o%1e u&a &udan/a na ,ua%idade e at( &es&o na su#stancia
desses e%e&entos- >rte!atos, o#Fetos ou at( &es&o con1en/6es cu%turais,
co&o a %7ngua e os rituais re%igiosos, acu&u%a& &odi!ica/6es ocasionadas por
di!erentes indi17duos no transcurso do te&po- >ssi& e3p%ica o psic8%ogo
ic=ae% Bo&asse%o (19?I), ao di.er ,ue$ os seres =u&anos costu&a& dispor
de capacidades de aprendi.age& sociocogniti1a e cu%tura% para criar, en,uanto
esp(cie, produtos cogniti1os Tnicos #aseados na e1o%u/0o cu%tura% cu&u%ati1a*
(BJ>SSE5J, "ic!ael# Origens culturais da aquisio do con!ecimento,
p-?4)-
E esses processos de aprendi.age& cu%tura% s0o particu%ar&ente poderosos
por,ue se #aseia& na adapta/0o cogniti1a e3c%usi1a&ente =u&ana para

Ide&, P- QA-
10
Ide&, P-91-
7
SEMINRIO INTERNACIONAL ENLAANDO SEXUALIDADES
Direito, Relaes Etnorraciais, Edca!o, Tra"al#o, Re$rod!o,
Di%ersidade Se&al, Co'nica!o e Cltra
04 a 06 de Setembro de 2011
Centro de Convenes da Bahia
Salvador - BA
co&preender os outros co&o seres intencionais iguais a si &es&o, ,ue cria&
!or&as de aprendi.age& socia% ,ue age& co&o u&a catraca, preser1ando
!ie%&ente estrat(gias rec(&'ino1adoras no grupo socia% at( ,ue =aFa outra
ino1a/0o para su#stitu7'%as (Ide&, p-??)-
> &udan/a nos &eios co&unicacionais i&p%ica e& u& processo
cu&u%ati1o, e& ,ue pode =a1er a su#stitui/0o de suportes antigos por no1os e
,ue te& co&o resu%tado o !ato da cu%tura re%acionada aos &eios &ais recentes
pre1a%ecer- D0o ( necess+rio ,ue o =u&ano porte i&p%antes, c=ips, su#&eta'
se a transp%antes para ,ue seFa c=a&ado de ci#orgue- J ser =u&ano (
natura%&ente ci#orgue, pois incorpora desde se&pre !erra&entas ,ue a&p%ia&
sua &ente- Portanto, =+ u&a rede!ini/0o do conceito de &ente, ,ue se %i#erta
dos %i&ites da cai3a craniana e a estende at( os %i&ites da a/0o =u&ana
11
-
Cultura das "$dias
> escrita desse &ani!esto !oi u& &arco nos anos AI, por ser u& per7odo
de pro!undas &odi!ica/6es s8cio'cu%turais, no ,ua% 5Tcia Santae%%a deno&ina
de "u%tura das &7dias*, apontare&os para isso adiante- J ser =u&ano,
inserido nessa cu%tura ( natura%&ente ci#orgue-
;oi a %eitura, e& 199X, do %i1ro "u%turas =7#ridas, de D(stor 9arcia "anc%ini
(pu#%ica do e& 199I, co& tradu/0o #rasi%eira de 199X) ,ue trou3e u&a pri&eira
%u. para precisar &in=as id(ias- Depois disso, a e3p%os0o cada 1e. &ais
i&pressionante das redes e a e&ergncia indis!ar/+1e% da ci#ercu%tura ou
cu%tura do 1irtua% per&itira&'&e c=egar a u&a no/0o &ais c%ara do senti do
,ue, no in7cio ainda o#scuro, deseFa1a i&pri&ir para a e3press0o cu%tura das
&7dias*
14
-
;ora& as pe,uenas tecno%ogias ,ue co&e/ara& a penetrar no nosso %ar
e trans!or&ar nosso cotidiano- > dec%ara/0o de Haraway de ,ue so&os todos
11
J5ID>, Sue%y ;ernandes- Ciborgue$ > &ente estendida de >ndy "%arH- Dispon71e%
e&$ Z =ttp$22www-do&iniopu#%ico-go1-#r2pes,uisa2Deta%=eJ#ra;or&-do[
se%ect\action]^co\o#ra]11A9Q9_ >cesso e& >#ri% de 4I11-
12
S>DB>E55>, 5Tcia- %a cultura das m$dias a cibercultura$ o ad1ento do p8s'=u&ano-
Dispon71e% e&$
=ttp$22re1co&4-portco&-interco&-org-#r2inde3-p=p2!a&ecos2artic%e21iew;i%e244921X4- >cesso e&
IX2I?24I11-
8
SEMINRIO INTERNACIONAL ENLAANDO SEXUALIDADES
Direito, Relaes Etnorraciais, Edca!o, Tra"al#o, Re$rod!o,
Di%ersidade Se&al, Co'nica!o e Cltra
04 a 06 de Setembro de 2011
Centro de Convenes da Bahia
Salvador - BA
ci#orgues re&ete as a&#iguidades do presente- E& u& s8 corpo, n0o ( s8
!e&inino, reTne&'se o &ecUnico e o orgUnico, n0o e3iste pretens0o ,uanto V
de!ini/0o da se3ua%idade incorporada, so&os ci#orgues-
>s !e&inistas ao redor do &undo t& tirado pro1eito dessa possi#i%idade- J
ci#er!e&inis&o E n0o ( u& ter&o ,ue Haraway uti%i.e E est+ #aseado na ideia
de ,ue, a conFun/0o co& a tecno%ogia, ( poss71e% construir nossa rea%idade,
nossa identidade, nossa se3ua%idade, at( &es&o nosso gnero, e3ata&ente da
!or&a ,ue ,uiser&os
1Q
-
&argrao 'nico
(+, ainda, a%go pro!unda&ente intrigante na postura de Haraway- Sua
1o. ( se& nen=u&a dT1ida, ret8rica, irritada e &uitas 1e.es =osti%- Y u&a 1o.
insistente e urgente ,ue te& a%go a di.er- as co& a#so%uta certe.a, pode'se
di.er ,ue n0o ( u&a 1o. arrogante, co&o pode aparentar- Sua 1o. se&pre
e3pressi1a, trata das re%a/6es de poder a partir de estudos so#re gnero a
partir do o%=ar !e&inista e e&ancipat8rio- Desse caso, a tecno%ogia se prop6e
co&o uni1ersa%, e o con=eci&ento ( de&ocrati.ado- >tra1(s da &et+!ora do
ci#orgue, Haraway produ. no1os signi!icados para o corpo e a#o%i as re%a/6es
de di!eren/as, u%ti.adas durante anos co&o instru&ento de do&ina/0o- E&
su&a, a re%a/0o de cone30o ( 1a%ori.ada$ o corpo u& siste&a co&p%e3o, uno e
&T%tip%o-
)eerncias
H>R>K>L, DonnaM N:DOR:, HariM B>DE:, Bo&a.- Antropologia do Ciborgue$
>s 1ertigens do p8s'=u&ano- 4 ed- <e%o Hori.onte$ >utntica, 4II9, p- 4P-
H>R>K>L, Donna- "aniesto ciborgue* cincia, tecnologia e eminismo
socialista no inal do sculo +,# Dispon71e% e&$Z
13
H>R>K>L, DonnaM N:DOR:, HariM B>DE:, Bo&a.- Antropologia do Ciborgue$ >s
1ertigens do p8s'=u&ano- 4 ed- <e%o Hori.onte$ >utntica, 4II9, p- 4P-

SEMINRIO INTERNACIONAL ENLAANDO SEXUALIDADES


Direito, Relaes Etnorraciais, Edca!o, Tra"al#o, Re$rod!o,
Di%ersidade Se&al, Co'nica!o e Cltra
04 a 06 de Setembro de 2011
Centro de Convenes da Bahia
Salvador - BA
=ttp$22pt-scri#d-co&2doc2??IPIX??2Haraway'Donna'"iencia'"y#orgs'y'
uFeres_ >cesso Gun=o 4I11-
J5ID>, Sue%y ;ernandes- Ciborgue* > &ente e3tendida de >ndy "%arH-
Disserta/0o de &estrado, Progra&a de P8s gradua/0o e& ;i%oso!ia,
:ni1ersidade ;edera% de S0o "ar%os-
JRID, Edgar- O "todo -* o con!ecimento do con!ecimento# Brad- Gure&ir
ac=ado da Si%1a- Porto >%egre$ Su%ina, 1999-
JRID, Edgar- O "todo .$ (tica- Brad- Gure&ir ac=ado da Si%1a- Q- ed-
Porto >%egre$ Su%ina, 4IIX-
J5ID>, Sue%y ;ernandes- "i#orgue$ > &ente estendida de >ndy "%arH-
Dispon71e% e&$ Z
=ttp$22www-do&iniopu#%ico-go1-#r2pes,uisa2Deta%=eJ#ra;or&-do[
se%ect\action]^co\o#ra]11A9Q9 _ >cesso e& >#ri% de 4I11-
SANTAELLA, Lcia. Da cultura das mdias a cibercultura: o advento do ps-humano.
Disponvel em:
http:!evcom".po!tcom.inte!com.o!#.$!inde%.php&amecosa!ticlevie'(ile"")1*+.
Acesso em ,*,-",11
10

Potrebbero piacerti anche