Sei sulla pagina 1di 14

HERRAMIENTAS, LENGUAJE E INTELIGENCIA:

IMPLICANCIAS EVOLUTIVAS
KATHLEEN GIBSON
University of Texas
La reconstrucc!n "e #a e$o#uc!n "e# #en%ua&e ' e#
co()orta(ento soca# "e)en"e "e nuestra ca)ac"a" "e n*err
ca)ac"a"es co%nt$as su)erores a )artr "e #a e$"enca "e# uso
"e +erra(entas ' otros restos "e arte*actos )or )arte "e #os
+o(,n"os- Este art,cu#o resu(e e# "esarro##o "e una con*erenca
.ue se ##e$! a ca/o recente(ente )ara ana#0ar #as )os/#es
re#acones entre #a *a/rcac!n ' e# uso "e +erra(entas, #as *or(as
"e co%nc!n, #a or%an0ac!n soca# ' e# #en%ua&e- Entre #os
resu#ta"os "e #a con*erenca, se encuentra #a "e(ostrac!n "e .ue
#as "*erencas co%nt$as entre #os +u(anos ' #os s(os son
(enores "e #o .ue se su)on,a- Se +a su%er"o .ue e1sten
as)ectos co(unes entre a#%unos, )ero no to"os, #os su/stratos
co%nt$os "e# uso "e +erra(entas ' e# #en%ua&e- As(s(o, se )uso
en e$"enca .ue e# #en%ua&e ' e# uso "e +erra(entas est2n
re#acona"os con e# "esarro##o onto%en3tco- S /en es #a (tac!n,
no e# #en%ua&e, e# *actor .ue resu#ta cr,tco )ara #a trans(s!n "e #as
t3cncas "e #as +erra(entas, e# uso "e +erra(entas en #os
+u(anos est2 nte%ra"o a una tecno#o%,a (2s a()#a ' .ue se
trans(te #n%4,stca(ente-
Los antro)!#o%os "e# s%#o 55 tra0aron e# (a)a "e #a e$o#uc!n
+u(ana- A #os antro)!#o%os "e# s%#o 55I #es .ue"a #a tarea "e
tra0ar e# (a)a "e #a e$o#uc!n "e #a (ente +u(ana ' sus
ca)ac"a"es en #os ca()os corres)on"entes a #a co()etenca
tecno#!%ca, #n%4,stca ' soca#- Este es*uer0o re.uerr2 .ue #os
antro)!#o%os su)eren su *ra%(entac!n nter"sc)#nara actua# )ara
.ue )ue"an resur%r co(o un ca()o +o#,stco ' .ue #os
antro)!#o%os, )sc!#o%os, neur!#o%os ' #n%4stas tra/a&en en
coo)erac!n en e# estu"o "e #a natura#e0a "e #a co%nc!n +u(ana
a *n "e *o(entar #a co(uncac!n nter"sc)#nara so/re estas
cuestones- Para co(en0ar a n"a%ar "e (anera act$a so/re #as
)os/#es re#acones e1stentes entre #os )rocesos tecno#!%cos,
#n%4,stcos ' "e otro t)o *ue .ue se rea#0! #a con*erenca
Herramientas, lenguaje e inteligencia: implicancias evolutivas .ue
se ce#e/r! en Cascas, Portu%a#, "e# 67 a# 89 "e (ar0o "e 6::;-
Hu/o re)resentantes "e "sc)#nas ta#es co(o #a antro)o#o%,a
soca#, antro)o#o%,a *,sca, ar.ueo#o%,a, )r(ato#o%,a e1)er(enta#,
)r(ato#o%,a "e ca()o, )sco#n%4,stca, neuro#o%,a, )sco#o%,a "e#
"esarro##o ' 0oo#o%,a <$er #sta co()#eta "e )artc)antes ' t,tu#os "e
)onencas en e# a)3n"ce=-
La con*erenca co(en0! con una sere "e )re%untas "r%"as a un
te(a antro)o#!%co co(>n: #a )os/#e re#ac!n entre e# uso "e
+erra(entas, e# #en%ua&e ' #a con"ucta soca#- Para e1)resar#o "e
*or(a (2s e#ocuente, cuan"o +a/#a(os "e e$o#uc!n "e #a (ente
+u(ana ?esta(os ana#0an"o, co(o "&o Ca#$n, un %ran +ec+o
e$o#ut$o@ ?o se trata "e $aros +ec+os (2s )e.ueAos@ La
)re%unta es c#a$e )or.ue, en >#t(a nstanca, nuestro 31to en e#
tra0a"o "e# (a)a "e #a e$o#uc!n "e# #en%ua&e, #a nte#%enca ' e#
co()orta(ento soca# "e)en"er2 "e nuestra ca)ac"a" "e rea#0ar
n*erencas so/re #a /ase "e restos ar.ueo#!%cos +o(,n"os- Por
#o tanto, "e/e(os sa/er s es )ro/a/#e .ue e# uso "e +erra(entas
+a'a e$o#ucona"o "e (anera n"e)en"ente o &unta(ente con
+a/#"a"es co%nt$as ' #n%4,stcas es)ec,*cas-
Los tra/a&os )resenta"os en #a con*erenca a/or"aron esta cuest!n
"es"e "*erentes )ers)ect$as ' su%reron .ue e1sten "e +ec+o
re#acones co()#e&as entre estos "*erentes as)ectos "e#
co()orta(ento +u(ano- Sn e(/ar%o, es necesaro se%ur
n$est%an"o )ara .ue nuestro enten"(ento "e estas re#acones
nos )er(ta rea#0ar una reconstrucc!n s!#"a "e #os +ec+os
e$o#ut$os-
La interdependencia entre comportamiento social, tecnologa y
lenguaje
Los >#t(os aAos +an s"o test%os "e un ca#uroso "e/ate so/re .u3
&u%! un )a)e# (a'or en #a e$o#uc!n "e #a nte#%enca "e #os
)r(ates: ?e# uso "e +erra(entas o #a con"ucta soca#@ Varos "e
#os )artc)antes "e #a con*erenca rec+a0aron esta )o#ar0ac!n
entre #o soca# ' #o tecno#!%co <G/son, In%o#", ParBer, Vsa#/er%+=-
Ar%u(entaron .ue #as estructuras soca#es co()#e&as, #a
co(uncac!n #n%4,stca ' e# uso "e +erra(entas a$an0a"os
consttu'en &untos un >nco co()#e&o a"a)tat$o- Nn%uno "e estos
ca()os con"uctua#es )ue"e sostenerse so#o sn #os "e(2s- To"os
son )ro"uctos "e una co()#e&a nteracc!n ' retroa#(entac!n
(utua-
La *a/rcac!n ' e# uso "e +erra(entas )or )arte "e #os +u(anos
()#ca tanto #a e1stenca "e t3cncas <conoc(ento )roce"(enta#=
co(o "e tecno#o%,a <conoc(ento "ec#arat$o= <In%o#", ParBer=- Las
t3cncas conssten )rnc)a#(ente en un con&unto "e +a/#"a"es
sensoro(otoras a".ur"as es)ec,*cas ' secuencas "e accones-
La tecno#o%,a consste en un cor)us "e sa/er acu(u#a"o co"*ca"o
.ue co()ren"e )rnc)os (ate(2tcos ' cent,*cos e n*or(ac!n
so/re #os entornos %eo%r2*cos, /!tcos, *,scos ' soca#es en #os
cua#es se *a/rcan ' ut#0an #as +erra(entas- La (a'or,a "e #os
)artc)antes ar%u(entaron .ue e# co()orta(ento soca# tene una
n*#uenca "recta so/re #a t3cnca- E# #en%ua&e )ue"e tener una
n*#uenca (enor o no tener una n*#uenca directa so/re #a t3cnca,
)ero su n*#uenca so/re #a tecno#o%,a es )ro*un"a- A #a n$ersa,
tanto #a t3cnca co(o #a tecno#o%,a tenen n*#uencas )ro*un"as
so/re e# #en%ua&e-
Las +a/#"a"es soca#es n$o#ucra"as en #a (tac!n, ' en #a
)artc)ac!n ' "$s!n "e# tra/a&o resu#tan cruca#es )ara e#
"esarro##o ' #a trans(s!n "e #as t3cncas "e uso "e +erra(entas-
En #os seres +u(anos, #a (a'or,a "e #as t3cncas se trans(ten
(e"ante #a (tac!n soca# <C'nn=- Esta +a/#"a" se sue#e
carcatur0ar con #a *rase De# (ono $e, e# (ono +aceD- Sn e(/ar%o,
#as %ra/acones )resenta"as )or Vsa#/er%+ seAa#aron .ue #os
(onos (2s +2/#es en e# uso "e +erra(entas, #os Cebus, carecen
"e +a/#"a"es (tat$as- Ca"a (ono n$enta sus )ro)as t3cncas
"e uso "e +erra(entas, un +ec+o .ue #(ta sera(ente #a
)os/#"a" "e trans(s!n cu#tura#- A )esar "e .ue #os c+()anc3s
)ue"en (tar con"uctas "e uso "e +erra(entas <Boesc+ '
Boesc+=, #a ten"enca +u(ana a (tar su)era )ro/a/#e(ente a #a
"e #a (a'or,a "e #os "e(2s )r(ates- La e$o#uc!n "e #a (tac!n
+a "ese()eAa"o, n"u"a/#e(ente, un ro# nte%ra# en #a e$o#uc!n
"e# uso "e +erra(entas-
La e1stenca "e "$sones soca#es "e# tra/a&o, .ue traen ()#,cto
e# co()artr e# tra/a&o, )oco *recuente en #os (onos, a )esar "e .ue
s, se "a en a#%unos c+()anc3s, #es )er(te a #os n"$"uos
"esarro##ar un uso es)eca#0a"o "e #as +erra(entas ' "e #as
t3cncas "e *a/rcac!n "e +erra(entas- Entre #os c+()anc3s, #as
t3cncas (2s "esarro##a"as )ara ro()er nueces ' #a (a'or
"e)en"enca "e #as +erra(entas )ara #a su/sstenca se "a en e#
Bos.ue Ta, en Costa "e Mar*# <Boesc+ ' Boesc+=- Las (a"res "e
#os c+()anc3s "e esta re%!n, a "*erenca "e #as (a"res "e to"as
#as otras )o/#acones "e c+()anc3s conoc"as, )ro$een a sus +&os
"e nueces +asta .ue cu()#en #os oc+o aAos- Esto )er(te .ue #as
cr,as )ue"an )oner en )r2ctca sus +a/#"a"es )ara ro()er nueces
"urante aAos antes "e $o#$erse autosu*centes- Resu#ta nota/#e .ue
esta es #a >nca )o/#ac!n "e c+()anc3s .ue rea#0a una
enseAan0a act$a "e #as tra"cones "e uso "e +erra(entas- Se%>n
Boesc+, #os co()orta(entos soca#es "e co()artr e# a#(ento,
enseAar e (tar &ue%an un ro# esenca# en #a a"a)tac!n )ara #a
su/sstenca "e esta )o/#ac!n, .ue se $e ()u#sa"a )or e# +ec+o
"e .ue "e)en"en "e a#(entos .ue )ue"en o/tenerse s!#o
(e"ante e# uso "e t3cncas "e +erra(entas .ue )ue"e ##e$ar aAos
"o(nar- A #a n$ersa, s no e1stera este a#to n$e# "e "e)en"enca
en e# uso "e +erra(entas, no ser,a necesaro co()artr n enseAar-
To"as #as cu#turas +u(anas (o"ernas rea#0an "$sones "e#
tra/a&o se%>n e# %3nero, #o .ue +ace .ue #os (ac+os ' #as +e(/ras
"esarro##en ' )ract.uen "*erentes t3cncas <Ea#B, HeFes=- Co(o
resu#ta"o, to"os #os %ru)os soca#es cuentan con una sere "e
t3cncas .ue su)eran #as .ue )o"r,a "o(nar un n"$"uo so#o- En
#as soce"a"es n"ustra#es (o"ernas, #as "$sones "e# tra/a&o son
(u' co()#e&as ' as, )er(ten una a()#a "$ers*cac!n "e
+a/#"a"es n"$"ua#es es)eca#0a"as- Sn e(/ar%o, #a "$s!n
"e# tra/a&o *uncona >nca(ente s $a aco()aAa"a "e sste(as /en
"esarro##a"os )ara co()artr e nterca(/ar- Cuan"o a)ren"en a
+a/#ar, #os /e/3s (o"ernos #es "an o/&etos a sus (a"res "e
(anera re)ett$a, #o .ue su%err,a .ue e1ste una )re"s)osc!n
nnata a co()artr- En to"as #as soce"a"es +u(anas ta(/3n +a'
sste(as "e nor(as o #e'es .ue re%u#an #a con"ucta "e co()artr e
nterca(/ar- E# #en%ua&e resu#ta c#a$e )ara #a *or(ac!n, #a
e1)res!n ' trans(s!n "e estas nor(as ' #e'es <ParBer=- Por #o
tanto, )arece &u%ar un ro# n"recto, aun.ue esenca#, en #a
"$ers*cac!n "e #as t3cncas-
Los e*ectos *ac#ta"ores "e# #en%ua&e so/re e# uso "e
+erra(entas se +acen (2s e$"entes, sn e(/ar%o, en #os ca()os
"e #a tecno#o%,a ' en #a )#an*cac!n soca# "e #os e)so"os "e uso
"e +erra(entas- E# #en%ua&e )er(te .ue e# conoc(ento a".ur"o
"e (anera n"$"ua# )ue"a ser co()art"o con otros- En
consecuenca, %ran"es $o#>(enes "e conoc(ento acu(u#a"o
cu#tura#(ente se trans(ten rutnara(ente )or (e"os #n%4,stcos
<In%o#"=- Los +u(anos ta(/3n +a/#an so/re sus tareas re#at$as a#
uso ' #a *a/rcac!n "e +erra(entas, )or e&e()#o, so/re #a ca0a ' #a
reco#ecc!n "aras, #a a%rcu#tura ' otras tareas (e"a"as )or #a
t3cnca- A )esar "e .ue #a ()ortanca "e ta# "scus!n en #a
)#an*cac!n "recta "e accones coo)erat$as es )ro/#e(2tca
<In%o#"=, cuan"o se rea#0an )#anes co()#e&os ' a #ar%o )#a0o, e#
#en%ua&e &ue%a un ro# cr,tco <ParBer=-
Ge# (s(o (o"o en .ue e# #en%ua&e ' e# co()orta(ento soca#
*ac#tan e# uso "e +erra(entas, e# uso "e +erra(entas ta(/3n
*ac#ta #as )r2ctcas #n%4,stcas ' soca#es- Las so#ucones
tecno#!%cas su/'acen a #as t3cncas "e su/sstenca e*centes .ue
+acen )os/#e #a "$s!n co()#e&a "e# tra/a&o- Ta(/3n son
res)onsa/#es "e otros co()orta(entos re#acona"os con e#
#en%ua&e co(o #a escrtura, #a ()res!n ' e# )rocesa(ento "e te1to
<Lan%er=- Ena#(ente, e# ca(/o tecno#!%co )ue"e ()u#sar e#
ca(/o #n%4,stco- Por #o tanto, #as )a#a/ras .ue "enotan
+erra(entas ' #as accones .ue se rea#0an con e##as consttu'en
una )arte sustanca# "e #os "cconaros- Ge +ec+o, #as ra,ces "e
(uc+as "e #as #en%uas euro)eas +acen re*erenca a# uso "e
+erra(entas co(o (art##ar o cortar <HeFes=-
To(a"as en su con&unto, estas cons"eracones n"can .ue e#
#en%ua&e, e# uso "e +erra(entas ' #a or%an0ac!n soca# +an
e$o#ucona"o a tra$3s "e ca"enas co()#e&as "e causa#"a"
rec,)roca- La )re%unta c#a$e )ara a.ue##os .ue tra0ar2n e# (a)a "e
#a e$o#uc!n +u(ana es )or.u3 estas nterre#acones causa#es
+a/r,an "a"o #u%ar a# sur%(ento en #os +u(anos (o"ernos "e
ca)ac"a"es co(uncat$as ' t3cncas .ue su)eran a()#a(ente #as
.ue se o/ser$an en #os )r(ates no +u(anos- Es)ec,*ca(ente,
"e/e(os sa/er s ' "e .u3 (anera #os #o%ros +u(anos se /asan en
#as "*erencas entre e# cere/ro, #a nte#%enca ' #a co%nc!n "e #os
+u(anos ' #os s(os
Procesamiento y jerarui!aci"n de la informaci"n como vnculos
entre la tecnologa, el lenguaje y el comportamiento social
Las %ra/acones ' "a)ost$as )resenta"as )or Sa$a%eHRu(/au%+,
Boesc+ ' McGreF a'u"aron a "#uc"ar #a sere co()#eta "e
ca)ac"a"es co%nt$as "e #os s(os ' a )oner )or terra (uc+os
)reconce)tos so/re sus #(tacones- Co(>n(ente se cree .ue #os
%ran"es s(os son ca)aces "e "o(nar #a snta1s s()#e o "e
*a/rcar +erra(entas ru"(entaras "e )e"ra sn neces"a" "e
(a'or entrena(ento +u(ano- Con *recuenca se "ce ta(/3n .ue
#os +u(anos son #os >ncos )r(ates .ue a#(entan a sus cr,as
"es)u3s "e# "estete ' #os >ncos .ue #es enseAan act$a(ente
t3cncas "e uso "e +erra(entas- A# cerre "e #a con*erenca,
nn%uno "e estos )reconce)tos .ue"! sn ser )uesto en
cuestona(ento-
En #as %ra/acones, Kan0, un c+()anc3 )%(eo, "a/a res)uestas
correctas a #a snta1s "e# n%#3s ora# <Sa$a%eHRu(/au%+=- Kan0
ta(/3n n$ent! sus )ro)as estructuras snt2ctcas er%at$as )ara
co(/nar #e1%ra(as )ct!rcos- Estas estructuras se ase(e&an a
#as n$enta"as )or nAos .ue )a"ec,an sor"era con%3nta ' sn
entrena(ento "e# #en%ua&e <Go#"FnHMea"oF=-
En #as %ra/acones "e# /os.ue Ta, "e Costa "e Mar*# <Boesc+=, se
$e,an c+()anc3s sa#$a&es )arten"o nueces, co()art3n"o#as con
#as cr,as ' enseA2n"o#es a #os (2s &!$enes c!(o usar (art##os "e
(a"era-
Las "a)ost$as (ostra"as )or McGreF ta(/3n "a/an cuenta "e
#a ca)ac"a" "e #os c+()anc3s )ara )ro"ucr cantos co(o un
su/)ro"ucto "e sus act$"a"es "e ro()er nueces-
Estos +a##a0%os su%eren .ue es )os/#e .ue #as "*erencas entre #a
co%nc!n "e #os s(os ' #os +u(anos sean "*erencas "e %ra"o '
no "e c#ase- Se su%r! .ue #os +u(anos a)#can (a'or ca)ac"a"
"e )rocesa(ento "e n*or(ac!n a sus con"uctas, ' #a or%an0an
en (2s n$e#es &er2r.ucos <G/son, Green*e#", Lan%er=- Ga"o .ue
#os co()orta(entos t3cncos, #n%4,stcos ' soca#es +u(anos
(an*estan ca)ac"a"es s(#ares "e )rocesa(ento "e n*or(ac!n
' or%an0ac!n &er2r.uca, es )os/#e .ue #os sustratos neuro#!%cos
' co%nt$os .ue su/'acen a# uso "e +erra(entas, a# #en%ua&e ' a #a
or%an0ac!n soca# sean, "e +ec+o, #os (s(os- Los +u(anos
ta(/3n tenen +a/#"a"es (u' "esarro##a"as )ara nte%rar
&er2r.uca(ente "$ersos ca()os "e #a con"ucta- Esto )er(te .ue
#os conce)tos .ue se "esarro##an en un ca()o, )or e&e()#o, e# "e #a
(an)u#ac!n "e o/&etos, )ue"an nte%rarse a otro co(o e# "e#
#en%ua&e-
En #os +u(anos (o"ernos, e# #en%ua&e ' #a (an)u#ac!n "e
o/&etos son &er2r.ucos )or natura#e0a 'a .ue en a(/os ca()os,
un"a"es s()#es "e co()orta(ento, ta#es co(o #as )a#a/ras o #as
o)eracones "e uso "e +erra(entas <)or e&e()#o, cortar o %o#)ear=
se co(/nan "e *or(as "$ersas en un to"o )re*%ura"o en e#
"es)#e%ue "e #os e#e(entos .ue #o co()onen- Estas
co(/nacones *unconan #ue%o co(o su/un"a"es "e estructuras
su)erores- Los )rocesos &er2r.ucos resu#tan e$"entes, )or
e&e()#o, en #a construcc!n "e oracones, en #a *a/rcac!n "e
+erra(entas, en #as tareas "e cu/os "e construcc!n .ue #os
)sc!#o%os +an ut#0a"o )ara e$a#uar e# "esarro##o "e +a/#"a"es "e
construcc!n en #os nAos- Los s(os son ca)aces "e rea#0ar
(uc+os "e #os e#e(entos n"$"ua#es "e# uso "e +erra(entas )or
)arte "e #os +u(anos ' "e sus co()orta(entos #n%4,stcos ', )or
#o tanto, )ue"en usar +erra(entas s()#es ' s,(/o#os %estua#es-
Los +u(anos, sn e(/ar%o, ncor)oran (2s e#e(entos ' un n>(ero
(a'or "e n$e#es &er2r.ucos en sus act$"a"es #n%4,stcas,
soca#es ' "e uso "e +erra(entas- Por #o tanto, #os +u(anos, ' no
as, #os s(os, constru'en oracones co()#e&as, )2rra*os ' re#atos-
Ge# (s(o (o"o, #os +u(anos usan con *ac#"a" "*erentes t)os
"e +erra(entas suces$a(ente )ara #o%rar o/&et$os
)reconce/"os, )ero #os s(os rara $e0 #o +acen- S!#o #os
+u(anos *a/rcan +erra(entas a )artr "e "*erentes e#e(entos,
s!#o #os +u(anos "seAan ' *a/rcan (2.unas ' construccones
co()#e&as <G/son, McGreF=- Las +a/#"a"es /en "esarro##a"as
"e or%an0ac!n &er2r.uca ta(/3n #es )er(ten a #os +u(anos,
)ero no a #os s(os, )artc)ar "e )ro'ectos tecno#!%cos .ue
re.ueren )#an*cac!n a #ar%o )#a0o )or )arte "e %ru)os soca#es
<ParBer=-
Se o/ser$! .ue #as "*erencas )ro)as "e ca"a es)ece en cuanto
a# )rocesa(ento "e n*or(ac!n ' #as +a/#"a"es "e &erar.u0ac!n
'a son e$"entes "es"e #a n*anca <Lan%er=- Los nAos "urante e#
)r(er aAo "e $"a co#ocan es)ont2nea(ente o/&etos en %ru)os
.ue )ue"en or%an0arse se%>n crteros nu(3rco *or(a#es o
*uncona#es, ' ta(/3n es)ont2nea(ente, rea#0an (an)u#acones
causa#es o/&etoHo/&eto <)or e&e()#o, e# uso s()#e "e +erra(entas=-
Los Cebus ' #os %ran"es s(os ta(/3n rea#0an a%ru)a(entos
c#as*catoros ' causa#es "e o/&etos <Lan%er=- Los nAos, sn
e(/ar%o, a%ru)an (2s o/&etos &untos .ue #as cr,as "e #os )r(ates
o nc#uso #os a"u#tos, ' +acen $aros a%ru)a(entos s(u#t2neos,
(entras .ue #os Cebus s!#o ar(an un %ru)o )or $e0-
Lo .ue resu#ta a>n (2s ()ortante, en e# se%un"o aAo "e $"a,
#os nAos rea#0an constructos &er2r.ucos entre "*erentes ca()os
<Lan%er, LocB, $er ta(/3n Case, 6:IJ=- Co(o resu#ta"o, ca"a
ca()o "e# co()orta(ento *uncona co(o )arte "e un co()#e&o
(a'or, *actor .ue resu#ta c#a$e en #a %3ness "e #a nte#%enca ' e#
#en%ua&e +u(anos- La ca)ac"a" "e #os nAos )ara usar s,(/o#os
$oca#es "e (anera e*ca0, )or e&e()#o, re.uere una nte%rac!n
&er2r.uca "e un n>(ero "e +a/#"a"es .ue nc#u'en #a )ro"ucc!n
*on3tca, #a (tac!n $oca#, #os %estos, e# seAa#a(ento "e o/&etos
"e# "scurso ' e# reconoc(ento "e .ue #os son"os )ro"uc"os )or
un n"$"uo )ue"en a*ectar #as accones "e otros-
La (an)u#ac!n "e o/&etos, nc#u"o e# uso "e +erra(entas, tene
una n*#uenca sn%u#ar en #a (a"urac!n "e #a nte#%enca +u(ana,
e# #en%ua&e ' #a con"ucta soca# 'a .ue #os conce)tos .ue "er$an
"e act$"a"es "e (an)u#ac!n "e o/&etos se nte%ran en
constructos su)erores, c#as*catoros, (ate(2tcos, #n%4,stcos '
soca#es <Lan%er=- La ()ortanca "e #os conce)tos "e o/&eto en #as
re#acones soca#es +u(anas resu#ta e$"ente en e# uso cas
un$ersa# "e #os &ue%os .ue nc#u'en o/&etos, ' en e# )a)e# .ue
&ue%an e# o/se.uar, e# co()artr ' e# nterca(/ar en #a *or(ac!n '
e# (anten(ento "e re#acones soca#es- Los conce)tos "e o/&etos
son una )arte consttut$a "e# #en%ua&e "e ta# (o"o .ue resu#ta "*,c#
(a%nar "e .u3 (anera )o"r,an +a/erse "esarro##a"o #as #en%uas
(o"ernas en ausenca "e conce)tos co()#e&os "e o/&etos ' "e# uso
"e +erra(entas- Por e&e()#o, (uc+as "e #as )r(eras )a#a/ras
+acen re*erenca a #os o/&etos "e# entorno "e# nAo ' #as re#acones
entre #os o/&etos, )or e&e()#o, Da/a&oD, Da"entroD, Datr2sK- Estas
)a#a/ras n%resan a# $oca/u#aro "e# nAo &unto con su crecente
enten"(ento "e #as re#acones entre #os o/&etos <Go)ncB '
Me#t0o** 6:I7, 6:IL, cta"os )or LocB=- Ge# (s(o (o"o, #os %estos
n$enta"os )or #os nAos .ue )a"ecen sor"era con%3nta sue#en
+acer re*erenca a o/&etos, +erra(entas ' es.ue(as "e uso "e
+erra(entas <Go#"nHMea"oF=- En #os +u(anos, #os constructos
%ra(atca#es nca#es ta(/3n re*#e&an accones +u(anas so/re #os
o/&etos a# to(ar #a *or(a actorHacc!nHo/&eto-
Lan%er o/ser$! .ue, a "*erenca "e #os +u(anos, #os (onos '
s(os "an (uestras "e una nte%rac!n (,n(a entre ca()os "e
es.ue(as #!%cos, causa#es, c#as*catoros ' co(uncat$os- Esto
()"e .ue a#cancen #os n$e#es (2s a#tos "e co%nc!n ' "e
*uncona(ento #n%4,stco- Se%>n Lan%er, una "e #as ra0ones "e #a
ausenca "e nte%rac!n entre ca()os en #os s(os (a"uros )o"r,a
ser una "e(ora (a"urat$a en e# "esarro##o "e a#%unas con"uctas
cr,tcas "e (an)u#ac!n-
Las "*erencas en e# ta(aAo ' #a estructura "e# cere/ro ta(/3n
"an cuenta "e #as "*erencas caracter,stcas "e ca"a es)ece en
cuanto a #a ca)ac"a" "e )rocesa(ento "e n*or(ac!n ' #as
+a/#"a"es .ue *or(an )arte "e #a nte%rac!n &er2r.uca <Ca#$n,
Ea#B, G/son, Green*e#", Le/er(an=- Co(o o/ser$aron Green*e#"
' Le/er(an, e# 2rea "e Broca "e# cere/ro (e"a #as con"uctas
secuenca#es tanto en #a (o"a#"a" ora# co(o (anua#- Se%>n
Green*e#", esta 2rea, .ue es (a'or en e# cere/ro +u(ano, )ue"e
/rn"ar un crcuto co(>n )ara #a &erar.u0ac!n tanto "e #as
con"uctas #n%4,stcas co(o "e# uso "e +erra(entas- Los (o"e#os
(o"ernos "e )rocesa(ento )ara#e#o "e #a *unc!n "e# cere/ro
su%eren .ue #os )rnc)a#es au(entos "e #a sustanca neurona#,
ta#es co(o #os .ue "stn%uen e# cere/ro +u(ano "e# "e #os s(os,
ta(/3n )ue"en )er(tr una (a'or ca)ac"a" "e )rocesa(ento "e
n*or(ac!n .ue resu#ta necesara )ara #a con"ucta or%an0a"a
&er2r.uca(ente- Ge to"as #as 2reas neurona#es, #as 2reas "e
asocac!n son #as .ue e1+/en e# (a'or a%ran"a(ento re#at$o en
e# cere/ro +u(ano- Gurante (uc+o te()o se +a cons"era"o .ue
estas 2reas son #as .ue (e"an #as con"uctas snt3tcas
(u#t(o"a#es ' su a%ran"a(ento )ue"e +a/er "ese()eAa"o un ro#
centra# en #a e$o#uc!n "e #as +a/#"a"es +u(anas "e
&erar.u0ac!n entre ca()os-
La comunicacin gestual en contraposicin con la
comunicacin oral
E# %esto es un e#e(ento consttut$o "e to"os #os sste(as "e
co(uncac!n +u(anos (o"ernos <Ken"on=- En #a (a'or,a "e #as
cu#turas, se usa )ara "ar 3n*ass e (a%en a #as (an*estacones
ora#es tanto "e #os a"u#tos co(o "e #os nAos- Pero &ue%a un ro#
)artcu#ar(ente ()ortante en #a co(uncac!n "e #os nAos cuan"o
a)ren"en a +a/#ar, 'a .ue se co(uncan tanto con %estos co(o con
#a )a#a/ra +a/#a"a <LocB=- En crcunstancas es)eca#es, #os
sste(as "e co(uncac!n %estua# "esarro##an co()#e&"a"es
%ra(atca#es ' se(2ntcas co()ara/#es con #as "e# #en%ua&e
+a/#a"o- Esta caracter,stca #es )er(te a #as )ersonas sor"as ' a
a.u3##as .ue no )ue"en co(uncarse ora#(ente nterca(/ar
(ensa&es (u' co()#e&os <Go#"nHMea"oF, Ken"on=-
E# %esto &ue%a un ro# tan ()ortante en #os sste(as "e
co(uncac!n (o"ernos .ue )arece )ro/a/#e .ue nuestros
ancestros +o(,n"os se()re +a'an ten"o (e"os %estua#es "e
co(uncac!n- La )re%unta cruca# )ara #os te!rcos e$o#ut$os es s
#os sste(as "e co(uncac!n %estua# *unconaron a#%una $e0 co(o
e# #nico (e"o "e co(uncac!n #n%4,stca entre nuestros ancestros
+o(,n"os con ca)ac"a"es au"t$as- Muc+os te!rcos +an
su%er"o .ue ta# *ue e# ro# "e# %esto en #a e$o#uc!n "e# #en%ua&e
<HeFes=- La con*erenca no reso#$! esta cuest!n-
Los ar%u(entos cr,tcos a *a$or "e# ro# "e# %esto en #a e$o#uc!n
"e# #en%ua&e se()re se +an centra"o en #a su)uesta nca)ac"a"
"e #os ancestros +o(,n"os "e (tar #os son"os ' "e usar
$oca#0acones s(/!#ca ' snt2ctca(ente- Esta )ostura "er$a "e
#os estu"os "e #a/oratoro .ue no #o%raron encontrar ta#es
+a/#"a"es $oca#es en #os )r(ates no +u(anos, as, co(o "e #os
(o"e#os te!rcos "e Le/er(an .ue n"can .ue #os )r(ates no
+u(anos no )ue"en )ro"ucr e# son"o DeeD .ue es esenca# )ara e#
*uncona(ento "e# sste(a *on3tco- Sn e(/ar%o, co(o /en
seAa#! SnoF"en, a#%unos (onos )oseen e#e(entos (,n(os "e
snta1s $oca# ' "e re*erenca $oca# a# entorno- Lo .ue es a>n (2s
()ortante, en #os (onos, #a e1stenca "e +a/#"a"es ora#es
(,n(as >nca(ente no ()#ca #a (s(a carenca en #os %ran"es
s(os, co(o #o seAa#! McGreF, ' co(o seAa#! McGreF, (u'
)ocos estu"os ana#0an #as ca)ac"a"es ora#es "e #os %ran"es
s(os- En este sent"o, #as cntas "e au"o "e Kan0 "e Sa$a%eH
Ru(/au%+ *ueron nota/#es )or.ue e# c+()anc3 )ro"uc,a son"os
sor)ren"ente(ente )arec"os a #os "e #as )a#a/ras n%#esas
McarrotK, Msna$eK ' Mrig%t no&K- Por #o tanto, #as $sones "e .ue #os
%ran"es s(os carecen "e +a/#"a"es "e (tac!n $oca# ' "e
ca)ac"a" s(/!#ca ora# to"a$,a )ue"en ser re*uta"as, co(o +a
ocurr"o con (uc+os otros )reconce)tos so/re #as nca)ac"a"es
"e #os s(os-
E# s(/o#s(o ora#, )or su)uesto, +a/r,a sur%"o con anteror"a"
a #as ca)ac"a"es *on3tcas (o"ernas- Los )r(eros +o(,n"os
)o"r,an +a/er conta"o con una *or(a "e s(/o#s(o ora# sn e#
son"o DeeD ' con una natura#e0a (2s %estua# .ue *on3tca <Eoster
6:IN=- Las e$"encas neuro#!%cas )resenta"as en #a con*erenca
ten",an a sustentar #a $s!n "e .ue #as ca)ac"a"es ora#es '
%estua#es +a/r,an e$o#ucona"o &untas- E1ste una cons"era/#e
su)er)osc!n entre #as 2reas "e# cere/ro +u(ano .ue contro#an e#
%esto ' #a $oca#0ac!n, #as neuronas .ue %enera#(ente (e"an #os
(o$(entos (anua#es )ue"en, en "eter(na"as crcunstancas,
(e"ar (o$(entos ora#es <Ca#$n, Green*e#", Le/er(an=-
As(s(o, #os )acentes .ue )a"ecen A#0+e(er .ue )er"en #as
+a/#"a"es ora#es s(/!#cas, ta(/3n )er"en #a ca)ac"a" "e
(tar ' "e +acer %estos s(/!#cos <Ke()#er=- Esta e$"enca "e #a
su)er)osc!n neurona# entre e# (o"o %estua# ' e# ora# )one en
cuest!n #as teor,as .ue asu(en .ue #as ca)ac"a"es s(/!#cas
a$an0a"as en e# (o"o %estua# )o"r,an +a/er e1st"o con
anterioridad a #as +a/#"a"es ora#es s(#ares-
El mapa de la evolucin del lenguaje y el uso de herramientas
Las ntercone1ones )ostu#a"as entre e# uso "e +erra(entas, e#
#en%ua&e ' #a or%an0ac!n soca# su%eren .ue estos tres ca()os "e
#a con"ucta )o"r,an +a/er esta"o #%a"os "urante #a (a'or )arte,
sno to"a, #a e$o#uc!n +u(ana- Por #o tanto #os a$ances en #as
t3cncas ' #a tecno#o%,a "e *a/rcac!n "e +erra(entas
"ocu(enta"os ar.ueo#!%ca(ente /en )o"r,an n"car #a e1stenca
"e a$ances en #as estructuras co(uncat$as soca#es- En #a
con*erenca se )resentaron )untos "e $sta (u' "$er%entes so/re
#os n$e#es "e +a/#"a"es co%nt$as necesaros )ara #a )ro"ucc!n
"e +erra(entas "e #os )r(eros +o(,n"os-
Tanto McGreF co(o C'nn cons"eraron .ue #as +erra(entas
o#"u$a'enses "e# P#oH)#estoceno est2n "entro "e #as ca)ac"a"es
co%nt$as ' t3cncas "e #os c+()anc3s (o"ernos- McGreF nos
nter)e#! (2s a>n a# su%err .ue #os c+()anc3s )o"r,an +a/er
*a/rca"o #as +erra(entas .ue co(>n(ente se #es atr/u'en a #os
)r(eros +o(,n"os, ' .ue #os con&untos "e +erra(entas "e
a#%unas cu#turas +u(anas (o"ernas, )or e&e()#o, #os a/or,%enes
"e Tas(ana, "*eren s!#o (,n(a(ente "e #os "e #os c+()anc3s-
Sn e(/ar%o, Tot+ o/ser$! .ue #os cantos o#"u$a'enses eran
)ro"uc"os )or n"$"uos "estros ' .ue )ose,an )#ata*or(as )ara
%o#)ear #o .ue "a/a n"co "e #a e1stenca "e +a/#"a"es (otoras
' )erce)t$as (u' "esarro##a"as- O co(o o/ser$! Eo#B, #os
c+()anc3s nor(a#(ente no son "estros- Ga$"son en*at0! #a
()ortanca "e e1a(nar tanto #a tecno#o%,a co(o #a t3cnca- Es
)os/#e .ue #os tas(anos usen +erra(entas senc##as, co(o su%r!
McGreF, )ero #as usan )ara una sere "e *uncones .ue su)eran
a()#a(ente #as "e(ostra"as )or #os s(os- E1ste #a )os/#"a"
na"a "es"eAa/#e "e .ue #os c+()anc3s sa#$a&es ten%an #as
+a/#"a"es t3cncas )ara *a/rcar +erra(entas o#"u$a'enses )ero
care0can "e #as +a/#"a"es co%nt$as ' co(uncat$as )ara
"esarro##ar #as tecno#o%,as "e# P#oH)#estoceno- Por #o tanto, a
)esar "e .ue #os c+()anc3s sa#$a&es )ro"ucen cantos, no #os usan
n )oseen #a tecno#o%,a "e />s.ue"a /asa"a en +erra(entas .ue
"e(uestran #os )r(eros +o(,n"os-
C#ara(ente, es necesaro se%ur n$est%an"o so/re #as
ca)ac"a"es t3cncas "e #os %ran"es s(os- Varos )ro'ectos "e
esta natura#e0a, est(u#a"os "recta(ente )or #os "e/ates
rea#0a"os en #a con*erenca, 'a se encuentran en curso- C'nn es
ar.ue!#o%o ' est2 tra/a&an"o con McGreF, .ue es es)eca#sta en
con"ucta "e #os c+()anc3s- Otro ar.ue!#o%o, Tot+, +a $sta"o e#
#a/oratoro "e OerBes )ara tra/a&ar con e# )r(at!#o%o Sa$e%eH
Ru(/au%+- Sa$e%eHRu(/au%+ +a n*or(a"o .ue sus c+()anc3s
*a/rcan cantos "e )e"ra ' #os ut#0an- A>n resta $er s a)ren"er2n
a +acer#o "e acuer"o con #os )atrones estan"ar0a"os "e #os
)r(eros +o(,n"os-
Varos "e #os .ue cons"eraron .ue #a +a/#"a" (anua# ' e# uso
"e +erra(entas eran crteros ()ortantes "e# a$ance co%nt$o
ar%u(entaron .ue )ara #os te()os "e# Homo %abilis, #a co%nc!n
"e #os +o(,n"os su)era/a #a "e #os s(os (o"ernos- Por e#
contraro, C'nn cons"er! .ue #as +ac+as ac+eu#enses "e (ano
*a/rca"as )or e# Homo erectus son #as )r(eras +erra(entas "e
)e"ra .ue re.ueren )ara su *a/rcac!n ca)ac"a"es co%nt$as
.ue su)eran #as "e #os s(os- En su $s!n, e# Homo erectus *ue
no s!#o e# )r(ero en su)erar a #os s(os en t3r(nos "e
nte#%enca sno ta(/3n e# )r(ero en a".urr n$e#es "e
nte#%enca co()ara/#es con #os "e #os +u(anos (o"ernos- En e#
otro e1tre(o, Ga$"son cons"er! .ue ta#es n$e#es no se
a#can0aron +asta e# sur%(ento "e# Homo sapiens sapiens
anat!(ca(ente (o"erno, co(o e$"encan #a a)arc!n "e# arte '
"e tecno#o%,as co()#e&as-
Los estu"os "e #a co%nc!n "e #os s(os no resu#tan "e (a'or
a'u"a )ara nuestras nter)retacones "e #as eta)as )osterores "e
#a e$o#uc!n +o(,n"a- S e# ta(aAo o #a estructura "e# cere/ro
s%n*can a#%o, sn e(/ar%o, e# an2#ss "e #os cere/ros *!s#es
"e/er,a resu#tar n*or(at$o- Para #os te()os "e# Homo %abilis,
sno antes, e# ta(aAo "e# cere/ro +a/,a au(enta"o, a# %ua# .ue #a
#atera#0ac!n, con a%ran"a(ento "e# 2rea "e Broca ' "e #a
asocac!n )areta# "e# 2rea <Ea#B=- A )esar "e .ue e# s%n*ca"o "e#
sa#to cuanttat$o en e# ta(aAo "e# cere/ro es otra 2rea .ue re.uere
(a'or n$est%ac!n, $aros n$est%a"ores cons"eraron .ue estos
resu#ta"os ()#ca/an .ue e# Homo %abilis )ose,a ca)ac"a"es
neuro#!%cas .ue "e a#%>n (o"o su)eran a #as "e #os s(os, ' .ue
estas ca)ac"a"es ()#can )rocesa(ento "e n*or(ac!n,
+a/#"a"es "e &erar.u0ac!n ' es)eca#0ac!n #atera# "e con"uctas
$oca#es ' (anua#es- E# cere/ro "e# Homo erectus era
sustanca#(ente (2s %ran"e .ue e# "e# Homo %abilis, #o .ue n"ca
#a e1stenca "e un a$ance cons"era/#e en #as ca)ac"a"es
co%nt$as- A"e(2s, Ca#$n "e(ostr! #a %ran ut#"a" )otenca# "e
#as +ac+as ac+eu#enses "e (ano co(o ar(as arro&a"0as-
O/ser$! .ue #a (a'or (asa neura# a)ortar,a #as ca)ac"a"es
(otoras necesaras )ara arro&ar con )recs!n ' su%r! .ue #a
co%nc!n ' e# ta(aAo "e# cere/ro "e# Homo erectus re*#e&an ta#es
+a/#"a"es-
Co(o sue#e ser e# caso, #os "e/ates so/re #as +a/#"a"es "e#
Nean"ert+a# *ueron (u' aca#ora"os- E# cere/ro "e# Nean"ert+a# era
cas tan %ran"e co(o e# cere/ro (o"erno, )ero con una *or(a
"*erente ' una re%!n occ)ta# (2s )rotu/erante, ' #!/u#os *ronta#es
' )areta#es (2s a)#ana"os- Se "esconoce cu2# es e# corre#ato
neurona# "e estas "*erencas "e *or(a- A#%unos cons"eraron .ue
no ten,an ()ortanca a#%una ' senc##a(ente #e atr/u'eron
nte#%enca (o"erna a# Nean"ert+a#- Sn e(/ar%o, e1ste #a
)os/#"a" "e .ue a )esar "e# %ran ta(aAo "e# cere/ro, e#
Nean"ert+a# tu$era "e a#%>n (o"o (enos ca)ac"a"es "e# #!/u#o
*ronta# .ue #os +u(anos (o"ernos ', )or #o tanto, (enos *#e1/#"a"
con"uctua# ' (enos ca)ac"a" "e )#an*car a #ar%o )#a0o-
No sor)ren"e entonces .ue #as $sones "$er%entes so/re #a
nte#%enca "e #os +o(,n"os *ueran aco()aAa"as )or $sones
"$er%entes so/re #os or,%enes "e# #en%ua&e- So/re #a /ase "e#
crec(ento "e# 2rea "e Broca ' e# au(ento "e #a "e)en"enca "e
+erra(entas "e )e"ra, se su%r! .ue e# Homo %abilis )o"r,a +a/er
ten"o una ca)ac"a" #n%4,stca ru"(entara- La $s!n "e Ca#$n
"e .ue e# au(ento "e #a ca)ac"a" )ara arro&ar o/&etos )o"r,a, )or
(e"o "e# Drec#uta(ento neurona#D, ta(/3n "ar #u%ar a una
a()#ac!n "e #os (ecans(os (otores "e# +a/#a )o"r,a n"car
a"e(2s #a e1stenca "e (a'ores ca)ac"a"es $oca#es en e# Homo
erectus- Otros o/ser$aron .ue e# Homo sapiens sapiens *ue no
s!#o e# )r(ero en e1+/r #a *or(a (o"erna "e# cere/ro, ' en
)ro"ucr con&untos "e +erra(entas (u' "$ersas ' arte <Ga$"son,
C'nn= sno ta(/3n e# )r(ero en tener e# tracto $oca# (o"erno
co()#eto <Le/er(an=- Esta e$"enca su%ere .ue #as #en%uas,
co(o #as conoce(os +o', no +a/r,an e1st"o antes "e# sur%(ento
"e# Homo sapiens sapiens (o"erno- En )artcu#ar, #os sste(as
*on3tcos e*centes no +a/r,an e$o#ucona"o con anteror"a" a#
tracto $oca# (o"erno- Sn e(/ar%o, es )ro/a/#e .ue +a'an e1st"o
otras *or(as "e #en%ua&e ora# o %estua#- Una )os/#"a" es .ue #os
)r(eros +o(,n"os tu$eran una ca)ac"a" $oca# o %estua#
#n%4,stca ru"(entara, s(#ar a #a "e #os s(os entrena"os en e#
uso "e# #en%ua&e ' a #a "e #os nAos (o"ernos, )ero .ue #as
+a/#"a"es s(/!#cas ' snt2ctcas a$an0a"as .ue ()#can un
)rocesa(ento (as$o "e #a n*or(ac!n ' #as ca)ac"a"es
*on3tcas "esarro##a"as sur%eron (uc+o (2s tar"e en #a e$o#uc!n
+o(,n"a-
Conclusiones y nuevas direcciones
Las "$ersas )ers)ect$as )resenta"as en #a con*erenca n"can
.ue e1sten, "e +ec+o, co()#e&as re#acones (utuas entre e# uso "e
+erra(entas, #a con"ucta soca# ' e# #en%ua&e- Las ca)ac"a"es
+u(anas en estos ca()os re*#e&an #a ca)ac"a" e$o#ucona"a "e
or%an0ar &er2r.uca(ente %ran"es cant"a"es "e n*or(ac!n tanto
"entro co(o entre "*erentes ca()os- Sn e(/ar%o, a>n resta
"e*nr c#ara(ente #os $,ncu#os es)ec,*cos entre e# uso "e
+erra(entas, e# #en%ua&e, #a con"ucta soca# ' #a nte#%enca )ara
)o"er reconstrur #a e$o#uc!n "e# #en%ua&e ' #a co%nc!n a )artr "e
re%stros *!s#es- Se re.uere n*or(ac!n nue$a- Pero a"e(2s,
"e/e(os re)ensar #os t3r(nos te!rcos en #os cua#es se or%an0a
esta n*or(ac!n- Las )ro)as nocones "e #en%ua&e, nte#%enca,
tecno#o%,a ' soce"a" s%uen tan n"e*n"as ' )o#3(cas co(o
se()re, ' nuestras es)ecu#acones so/re #a e$o#uc!n s%uen
ata"as a #as )o"erosas (et2*oras "e #a ra,0 "e# )ensa(ento
occ"enta#-
Pero )or so/re to"o, necesta(os una n$est%ac!n
nter"sc)#nara .ue )ue"a arro&ar (2s #u0 so/re #as ca)ac"a"es
co%nt$as, t3cncas, %estua#es, $oca#es e (tat$as "e #os %ran"es
s(os- Ta(/3n necesta(os (2s conoc(ento "e #a neuro#o%,a '
e# "esarro##o "e #a co%nc!n "e #os +u(anos ' #os s(os ' "e #as
con"uctas co%nt$as, ' "e #os usos "a"os a #as +erra(entas "e
)e"ra "e #os )r(eros +o(,n"os- Ena#(ente, es necesaro sa/er
(2s so/re #as (aneras en #as .ue e# +a/#a, e# uso "e +erra(entas
' #a soca#"a" se en#a0an en e# te&"o "e #a $"a cot"ana "e #os
%ru)os +u(anos conte()or2neos-

Potrebbero piacerti anche