Sei sulla pagina 1di 12

1

PROFESSORA
MARLIZETECRISTINA
BONAFINISTEINLE
Doutoranda em Educao
LUCIDADEEEDUCAO
Aula1
Lucidade eeducao
REVISITANDOAHISTRIA
DOSURGIMENTODOJOGO
PARAREFLETIR
Conversecomseuscolegaserespondaa
seguintepergunta:
a)Acriananascesabendobrincar?
b)Acrianaaprendeabrincardamesma
formaqueelaaprendeaandar?
c)Acrianaaprendeabrincarbrincandocom
outraspessoas?
ABRINCADEIRA
ENTREOSANIMAIS
2
PORQUASBRINCADEIRASINFANTIS
OCORREMSOMENTEEMMAMFEROS?
Primeiro,porqueentreosgruposanimaissomente
elesapresentaminfnciapropriamentedita:aves,
rpteis,invertebradoseoutrosnodependemde
indivduosadultosquandonasceme,
quandodependem,porumcurto
perododetempo.
Segundo,porqueosmamferos
nonascemcomosistema
sensriomotorplenamente
desenvolvido.
PORQUASBRINCADEIRASINFANTIS
OCORREMSOMENTEEMMAMFEROS?
Terceiro,porqueso,essencialmente,animais
sociais.Essastrscaractersticas,juntas,podem
explicararazodaexistnciadabrincadeiraentre
mamferos
ATENO
Asbrincadeirasnomundoanimalnoocorrem
somentecomobjetosouinsetos;acontecem
tambmentreosanimaismaisjovenseentreestes
eoutrosmembrosdogrupo.Essetipode
brincadeira,almdeobviamenteexercitaro
sistemasensriomotor,tambmumaformadeo
jovemcompreenderoseulugareoseupapelno
grupo:brincandocomoutrosindivduos,ojovem
animalcapazdeconhecersuaforaecomparla
comadeseussemelhantes.
PARASABERMAIS:
Brincarnainfnciafundamentalparaqueum
mamferotenhaxitonavidaadulta.
DeacordocomVygotskyeLuria(1996,p.57):
Estesanimais(vertebradossuperiores)soosprimeiros
emqueseencontraaplasticidadedascapacidades
inatas;surgeainfncianosentidoprpriodapalavrae,
ligadaaela,obrinquedoinfantil.Sendoeleprprioum
tipodeatividadeinstintiva,obrinquedotambmum
exerccioparaoutrosinstintos,aescolanaturalparao
animaljovem,suaautoinstruoouautotreinamento.
OQUEPLASTICIDADE?
Aplasticidadeaquesereferemosautores
estabeleceabaseparaquepossamsurgir
formasculturaisdecomportamento,umavez
quepodealteraromeioemquevive,apartirde
suaplasticidade,inaugura
umanovaformadeevoluo,
qualitativamentedistinta,
daqual,aomesmotempo,
sujeitoeobjeto.
OQUEPLASTICIDADE?
Aindaquesemalterarasuaconformao
biolgica,ainauguraopelo homosapiens do
planodemudanashistricosocial,coma
descobertadequepoderiaregularanatureza,
regularooutroeasimesmo,
criarcultura,Emfim,
acarretouprofundas
transformaesemseu
psiquismo.
3
COMOSURGEMASBRINCADEIRAS
DASCRIANAS?
PARAELKONIN(1972)
Historicamente,ofazdecontaemergenum
momentosocial
especfico,quandomuda
aposiodacrianana
sociedade.Acriana,
evidentemente,sempre
fezpartedasociedade
masasuaposioeo
seuestatuto,muda,no
cursodahistria.
PARAELKONIN(1972):
Oeloentreacrianaeasociedadeeradiretoe
imediato desdeosanosmaisremotos,ascrianas
viviamumavidaemcomumcomosadultos.
Oelo,anteriormentedireto,passouasermediado
pelaeducaoenormasdecriao.
Oconjuntoderelaescaracterizadorasda"criana
nasociedade"foi,assim,obscurecidoedissimulado
pelosistemaderelaes"crianafamlia"e,dentro
desta,pelasrelaes"acrianaeoindivduo
adulto".
a)Nasociedademedieval,noexistiao
sentimentodainfncia,sentimentoestedefinido
como"conscinciadaparticularidadeinfantil[...]
particularidadequedistingueessencialmentea
crianadoadulto,mesmojovem"(p.156).
Aris (1978)apresentanosumasriede
evidnciashistricasarespeitodessas
mudanasnoestatutodainfncianasociedade.
b)Aconscinciacoletivaacercadainfncia:
desencadeiasecomaemergnciadedois
sentimentosemrelaocriana("paparicao X
desprazer)quesurgiaofinaldosculo16e17,ede
suascontradiesquesepassaaentendercomono
maisdesejvel"queascrianassemisturassemcom
osadultos,especialmentenamesa semdvida
porqueessamisturapermitiaquefossemmimadase
setornassemmaleducadas"(Aris,1978,p.161).
Aris (1978)apresentanosumasriede
evidnciashistricasarespeitodessas
mudanasnoestatutodainfncianasociedade.
4
b)Aconscinciacoletivaacercadainfncia:
desencadeiasecomaemergnciadedois
sentimentosemrelaocriana("paparicao X
desprazer)quesurgiaofinaldosculo16e17,ede
suascontradiesquesepassaaentendercomono
maisdesejvel"queascrianassemisturassemcom
osadultos,especialmentenamesa semdvida
porqueessamisturapermitiaquefossemmimadase
setornassemmaleducadas"(Aris,1978,p.161).
Aris (1978)apresentanosumasriede
evidnciashistricasarespeitodessas
mudanasnoestatutodainfncianasociedade.
PARASABER
Pelofatodenohaveraseparaoentre
crianaseadultos,paracitaralgunsexemplos,
crianasparticipavam,ativamente,juntocomos
adultos,debrigasdegalo,derepresentaes
dramticas;freqentavamtavernasebordis;
apostavamejogavamadinheiro(hregistro
destecostumedeapostarat1830,emescolas
pblicasinglesas).
PARASABER
Osadultos,porsuavez,tambmrealizavam,
comseusparesoucomcrianas,brincadeiras
que,hoje,vemoscomopuramenteinfantis:
escondeesconde,cabracega,berlinda,entre
inmerasoutras.
PARASABER
Osbrinquedosconstrudoscomorepresentao,
emminiatura,deobjetosepessoasdavida
cotidianaeramtanto
destinadosaosadultosquanto
scrianas.aorigemdoque
chamamosbibeleque,hoje,
usamoscomoelementode
decoraoemnossascasas:o
bibelantigoeraumbrinquedo
destinadoaummesmocorpo
socialque,naatualidade,
decompomosemcrianaeadulto.
PARASABER
Nosculo16,asbonecas
serviamsmulheres
elegantescomomanequim
demoda.Umacuriosidade
interessanteparadestaque
arespeitodabonecaque,
nosanosde1600,tanto
meninascomomeninos
brincavamcomela.
Bonecade
Madeira1700'S
EMSNTESE
Hainterpretaohistricasquerevelamque
"porvoltade1600,aespecializaodas
brincadeirasatingiaapenasaprimeirainfncia;
depoisdos3ou4anos,elaseatenuavae
desaparecia. Apartirdessaidade,acriana
jogavaosmesmosjogoseparticipavadas
mesmasbrincadeirasdosadultos,querentre
crianas,quermisturadaaosadultos"
5
PARACONCLUIR
Doquefoiexpostoataqui,importadestacarque,
contemporaneamente,oquenosaparececomo
umaatividadetipicamenteinfantil,realizadaentre
crianasou,individualmente,porumacriana,no
passado,foiumaatividadecoletiva,desenvolvida
poradultosecrianasqueconstituam,
indistintamente,umnicocorposocial.A
especializaooutipificaodasbrincadeirascomo
infantis,naverdade,umadasmanifestaes
concretasdaemergnciaeevoluohistricado
conceitodeinfncia.
CONSTRUOCONCEITUALDOJOGO
ALUZDEDIFERENTESTERICOS
HISTRIADOJOGO
Antiguidadeosjogosforamconsiderados
hbitossuperficiais,semutilidadeemalvistos
aosolhosdaquelescomprometidoscomcoisas
importantes,limitandoseamomentosde
recreaoeaorelaxamento.
NaIdadeMdiaojogotambmnoaparece
deformapositiva,sendoconsideradono
srio.
HISTRIADOJOGO
ComoRenascimentoojogopassaaservisto
comoatividadeindicadaparaensinarcontedos
nasescolas.
ComeniuseLocke,dosculoXVII,reconhecem
queascrianasdeveriamsimterobjetospara
brincar,masqueestesdeveriamserpoucose
seuusodeveriasercontrolado,pois,tambmo
consideraintil.
HISTRIADOJOGO
RabelaiseMontaignedestacamocarter
educativodoldico,considerandoocomo
instrumentoimportanteparaensinar
contedos.
Noentanto,nuncaemtodaahistriao
brinquedoestevetopresentenavidadas
crianascomonaModernidade.
HISTRIADOJOGO
Nainfnciacontemporneadestacasea
tecnologizaocrescentequeabarcao
brinquedoesuasconfiguraesnasociedade.
APsicologia,comocampodoconhecimento
quesefirmacomocincianoinciodosculo
XXtentafundamentarcientificamenteovalor
deeducaooutorgadobrincadeira.
6
FRIEDRICHFROEBEL(1782 1852)
Abrincadeiraaatividadeespiritualmaispurado
homemnesteestgioe,aomesmotempo,tpicada
vidahumanaenquantoumtodo davidaespiritual
internanohomemedetodasas
coisas.Eladalegria,liberdade,
contentamento,descansoexterno
einterno,pazcomomundo...
Acrianaquebrincasempre,com
determinaoautoativa,
perseverando[...]
FRIEDRICHFROEBEL(1782 1852)
[...]esquecendoasuafadigafsica,podecertamente
tornarseumhomemdeterminado,capazdeauto
sacrifcioparaapromoodoseubemedeoutros...
Comosempreindicamos,obrincar
emqualquertemponotrivial,
altamentesrioedeprofunda
significao.(FOREBEL,1912,p.55)
JOHNDEWEY(1859 1952)
Ovaloreducativodasbrincadeirastormamse
bvias,namedidaemqueensinamascrianasa
respeitodomundoemquevivem.Brincandoas
crianasobservammaisatentamenteedeste
modofixamnamemriae
emhbitosmuitomaisdoque
seelassimplesmentevivessem
indiferentementetodoo
coloridodavidaaoredor,
(1924).
MARIAMONTESSORI
(1870 1952)
BRINQUEDOSPEDAGGICOSDE
MARIAMONTESSORI
Criadopor
Montessoritem
papelpreponderante
noseutrabalho
educativopois
pressupema
compreensodascoisasapartirdelasmesmas,
tendocomofunoaestimularedesenvolverna
criana,umimpulsointeriorquesemanifesta
notrabalhoespontneodointelecto
JOHANHUIZINGA(1872 1945)
[...]ojogoumaatividadeouocupao
voluntria,exercidadentrodecertoslimitesde
tempoedeespao,segundoregraslivremente
consentidas,masabsolutamenteobrigatrias,
dotadodeumfimemsimesmo,
acompanhadodeumsentimento
detensoedealegriaedeuma
conscinciadeserdiferenteda
vidacotidiana(2001,p.33).
7
JOGOEDESENVOLVIMENTOHUMANO:
CONTRIBUIESDEJEANPIAGET
importantecompreendermosoqueesteautor
apresentasobreodesenvolvimentohumano,
pois,emsuateoriaoJogoomeioutilizado
paraexpliclo.
Odesenvolvimentoum
processocontnuoquebusca
umaformafinal,oumelhor,
umpensamentooperatrio
formal.
PARAQUEESTEDESENVOLVIMENTO
OCORRAALGUNSFATORESSO
DETERMINANTES
AMaturaoBiolgica
Aao,possibilitaaoindivduoconstruir
melhoresestruturaseesquemaspormeioa
InteraocomoMeio.
ARelaoSocial
ExperinciaFsicaeaEquilibrao(Equilbrios
eDesequilbrios).
ESTGIOSDODESENVOLVIMENTO
SEGUNDOPIAGET
AodediscutirsobreaEpistemologiaGentica
(teoriaformuladaporJeanPiaget),geralmentese
pensanosestgios,sendoeles:
Sensriomotor
Properatrio
Operatrioconcreto
Operatrioformal
Valelembrandoqueemcadaumadestasestruturas
estopresentesaassimilaoeaacomodaoque
possibilitaroaadaptao.
OJOGONAPERSPECTIVADEPIAGET
Oautorapresentatrsestruturascontnuas
queso:
Jogodoexerccio
Jogosimblico
Jogoderegra
JOGODEEXERCCIO
JOGODEEXERCCIO
Ojogodoexercciopredominadonascimento
ataproximadamentedoisanos,nestafaseo
objetivocentralarepetiodeumatomotor.
Estecomportamentoseiniciaaonascimento
aindanoatoreflexo.
8
JOGODEEXERCCIO
Noquedizrespeitosuaadaptao,
interessantenotarqueoreflexo,pormuitobem
montadoqueestejacomomecanismo
fisiolgicohereditrioepormuitobemfixado
quepareaemseuautomatismoimutvel,nem
porissonecessitamenosdecertoexercciopara
adaptarseverdadeiramenteenemporisso
menossuscetveldeacomodaogradual
realidadeexterior(PIAGET,1987,p.39).
JOGODEEXERCCIO
Paraqueocorraumaacomodaopelacriana,
jemseuinciodecontatocomomundoha
necessidadedofuncionamento,mesmonoato
reflexoqueumaestruturahereditria.Esta
montagemhereditria(reflexo)estorientada
paraocontatocomomundoexterior,ela
precisadestecontatoparafuncionar,parase
exercitarenesteexerccioseampliar.
JOGODEEXERCCIO
Estainteraocomomeionecessriaparaque
ocorraaacomodaoeparatantonecessitado
exerccio,eesteexerccioquechamadode
experincia.
JOGODEEXERCCIO
Vemosentoanecessidadedoexercciopara
queaatividadementaltambmsedesenvolva,
hsempreumanecessidadedestealimento
dacontribuioexterior,ouseja,oexerccio
necessrioparaodesenvolvimentoda
intelignciaesomenteocorrepelainterao
entreosujeitoeomeio.
JOGODEEXERCCIO
Assim,oJogodeExerccioocorre,desdeas
atividadesmaiselementares,comotaiscomo:
oreflexodesugar,agarrar,etc.,atasatividades
superiores.
Diantedistovemumapergunta:
Seojogodeexerccioocorrecommaior
predominnciaatemtornodosdoisanos,
comopodeentoaatividadementalsuperior
estarsujeitaaesteexerccio?
JOGODEEXERCCIO
Istoquerdizerquehsempreuma
continuidade,nohavendo,portanto,uma
rupturanoprocessodedesenvolvimentoqueo
indivduorealiza.
9
JOGODEEXERCCIO
Aodizermosisto,temosquenosatentarque:
esteexerccioqueosujeitorealizanouma
repetiopuraesimplesnosmoldesempiristas,
poisemcadaexerccioqueosujeitorealizarele
abstrainovasinteraesdomeioque
possibilitamumaampliaodesuaao,ou
seja,umamelhorcompreenso.
Veroexemplodoreflexodesuco.
JOGODEEXERCCIO
Portanto,afunoprincipaldestaprimeira
estrutura,queojogodeexerccio,
possibilitarumarepetioparaocorreruma
incorporaodomeioexterioraosujeitopor
meiodeseusesquemasdeao,eesta
repetioquenecessriaaosujeitoser
incorporadapelafaseseguintenodeixandode
existiredeserutilizada.
ATIVIDADEEMSALA
Conversecomseuscolegasedeexemplosde
JogosdeExerccio.
JOGOSIMBLICO
JOGOSIMBLICO
Estafasejanalisadanosnveisdo
pensamentoverbaleintuitivoquevaientreos
doisaosseteanosdeidadeaproximadamente.
JOGOSIMBLICO
Umasegundacategoriadejogosinfantisaque
denominaremosojogosimblico.Aoinvsdojogo
deexerccio,quenosupemopensamentonem
qualquerestruturarepresentativaespecificamente
ldica,osmboloimplicaarepresentaodeum
objetoausente,vistosercomparaoentreum
elementodadoeumelementoimaginado,euma
representaofictcia,porquantoessacomparao
consistenumaassimilaodeformante(PIAGET,
1978,p.146).
10
JOGOSIMBLICO
Umagrandecaractersticadestafaseovalor
analgico,acapacidadededaromesmovalor
deAparaB,exemplificado,emumarelao
demeefilhaacrianaaobrincaraplicaa
relaoquetemcomsuamedeformaanloga
(semelhante)aobrincardeboneca,nestecaso
elapassaaterasfunesdemeeabonecade
filha,enestarelaoanlogaquerealizaesto
simbolismodeumarealidadequeacriana
procuraentender.[...]
JOGOSIMBLICO
[...]Estarelaosimblicaaplicadaemseu
cotidianorepresenta,paraacriana,uma
possibilidadedeexplicaodascoisas(aindapor
assimilaodeformantedestarealidade).
JOGOSIMBLICO
Nestafasedojogosimblicoacrianajse
utilizadeumarepresentaoedeumsmbolo
pararepresentararealidade,lembrandoque
estarepresentaosempreestacompanhada
deumalgica,pormumalgicapautadaem
umanimismoetambmemumaritificialismo,
poisacrianaaindanopossuiesquemas
suficientesparaexplicararealidadecomoela
e,porestarazoseutilizadeumsimbolismo
paraestasexplicaes.
JOGOSIMBLICO
Emtodasestasrelaeshumaleiparaeste
funcionamento,leiestaquetambmnecessitade
umprocessodecompreensopelosujeito.
Exemplificando,aopedirparaumacrianaa
explicaodemovimentosqueocorremna
natureza,elaprocuraexplicartaismovimentos
porelamesma,aindaofazcomacooperaode
forasmotorasexternaseinternas.[...]
JOGOSIMBLICO
[...]Aexplicaodomotorinternoodesejodos
objetos(elessemanifestamdeumaformalivre),
eomotorexternoquandooscorposatraemou
refletemobjetosemmovimento,omaratraios
rios,achuvaatraiasnuvens,solenuvemse
repelem.
JOGOSIMBLICO
Ojogosimblicoentoaplicadopelacriana
emtodasassituaesqueelavivencia,sejanas
relaessociais,sejanasrelaescomomundo
fsico,eemtodasestasrelaesacriana
tambmjampliaasuacompreenso.
11
JOGOSIMBLICO
Nestafasetambmtemososmboloeaimitao
comoelementosqueauxiliaronestaapropriao
domundo.Porexemplo,ummeninodentrodeum
caixotepoderealizarumametamorfosedeste
objeto,ocaixotepodesertransformadoemum
carro,comtodasascaractersticasdeumcarro,
nestemomentoacrianaestarfazendouma
imitaodeumdeterminadoveculoeaomesmo
tempofazendoumarepresentao,poiseste
veculoqueestasendoimitadonoestpresentee
ocaixoteentoosmboloquerepresentao
automvel.
ATIVIDADEEMSALA
Conversecomseuscolegasedeexemplosde
JogosSimblicos.
JOGODEREGRAS
Assimcomoojogosimblicoinclui,
frequentemente,umconjuntode
elementossensriomotores,tambmojogo
comregraspodeteromesmocontedodosjogos
precedentes:exercciosensriomotorcomoojogo
dasbolasdegudeouimaginaosimblica,como
nasadivinhaesecharadas.Masapresentama
maisumelementonovo,aregra,todiferentedo
smboloquantoestepodeserdosimplesexerccio
equeresultadaorganizaocoletivadas
atividadesldicas(PIAGET,1978,p.148).
Paraexplicaraconstruoderegrapelosujeito,
Piaget(1978)apresentaestedesenvolvimentoem
quatroestgiosdistintosesucessivos.
a)Oprimeiroestgioodenominadodemotore
individual,nesteestgionohregrascoletivasa
crianaelaboraaregraparasimesma,elaatpode
estaremumgrupo,pormjogaparasi.
b)Osegundoestgiodenominado
egocntrico,estejapresentaumavanopelo
sujeitoemrelaoaoanterior.Nesteestgioele
joganogrupo,pormaindasozinha.
c)Oterceiroestgioapresentadopeloautorode
cooperao,nesteestgiojhumatentativade
vencerpelosujeito,paratantohumanecessidade
daregraetambmumaunificaodamesma.
Nesteestgioosujeitoentendearegracomo
necessria,pormnoaselabora.
12
d)oestgiodecodificaodasregras,nesteestgioa
regratemquepassarporumconsentimentomtuo,
osujeitojcompreendeanecessidadedaregrae
tambmsecompreendecomoumlegislador,sendo
capazdemudararegraeargumentarparaqueesta
mudanaocorra.
PARAREFLETIR
Brincarcomcrianasnoperder
tempo,ganhlo;setristever
meninossemescola,maistriste
aindavlossentadosenfileirados
emsalassemar,comexerccios
estreis,semvalorparaaformao
dohomem.
(CarlosDrummonddeAndrade)
2014 Todososdireitosreservados.Usoexclusivo
noSistemadeEnsinoPresencialConectado.

Potrebbero piacerti anche