Sei sulla pagina 1di 278

U/T^

-^oACn

VOCABULARIO

LIBROS
1.

FOLLETOS DEL AUTOR:

2.

Coleccin de Cdigos de la Repblica de Chile. 1896. Analojas diferencias entre los artculos de los (Cdigos Chilei

nos, 1893. 3. ndice alfabtico de los Cdigos Chilenos, 1895. 4. Bibliografa de los Cdigos Chilenos, i8go. 5. Ensayo de una Biblioteca Chilena de Lejislacion i Jurisprudencia, 1891. 6. Jeografa Poltica de Chile, 1888. Disposiciones vijentes sobre Polica Sanitaria i Beneficencia 7. Pblica, 1889. 8. Anuario del .Ministerio del Interior, 1888. 9. Anuario del Ministerio del Interior, 1889. 10. Ajenda destinada a las Intendencias y Gobernaciones, 1889, 11. Subdivisin administrativa de Santiago, 1889. 12. Subdivisin administrativa de Valparaso, 1889. i3. Subvenciones a la navegacin a vapor, 1887. 14. Proyecto de lei sobre Correos i Telgrafos, 1888. i5. Relormas en los servicios de Correos i Telgrafos, 1888, 16. Defensa del Juez Letrado de la Victoria, 1891.
17. 18.
19.

20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27.

Defensa de 118 capitanes del Ejrcito, 1891. Ensayo bibliogrfico sobre la Revolucin, 1894. Disquisiciones, 1889. El Clera, 1888. Biblioteca Thebussiana, 1889. Prontuario de Ortografa Castellana, 1895. Nociones de Oi-tografia Castellana, 1897.

Sobre Lenguaje,

1897.

Voces usadas en Chile, 1900. La Lengua Araucana, 1889. La Lengua Atacamea, 1890.

EN COLABORACIN CON DON ABRAU.\M DEL


28.
i

R'O:

Recopilacin de Leyes del Ministerio del Interior, 1888. leyes complementarias, 1888. 29. Constitucin Poltica 30. Disposiciones sobre Correos, Telgrafos i Telfonos, 1888.

CON DON FLIX


3i.

2."

EN COLABORACIN HOYOS 1 PBO. DON EMILIO


1896.

F.

VASSE:

Glosario de

Lengua Atacamea,

ANBAL ECHEVERRA

REYES.

Voces usadas
en Chile

SANTIAGO.
IMPRENTA ELZEVIR lA NA,
1900.

ES PROPIEDAD DEL AUTOR,

Real Academia Espaola

dedica este trabajo

El Autor.

INFORME.
(Del ^Diario Ojicial

nm.

Gl'gl-,

del 6 de Setiembre de 1899.)

CONSEJO DE INSTRUCCIN PBLICA.


SESIN DE
2
1

DE AGOSTO DE

899.

Fu presidida por el seor Rector de la Universidad, don Diego San Cristbal, asistieron los seores consejeros Amuntegui, Plspejo, Montt, Toro, Varas, Zegers
i

V el Secretario Jeneral Dr. Espejo.

Se dio cuenta:
Del siguiente oficio: Santiago, 14 de Agosto de 1899. Seor Rector: La Bellas Artes, en Facultad de Filosofa, Humanidades sesin de ayer, tom los acuerdos que siguen:
3.'

que

El secretario de la Corporacin ley los informes a continuacin se enumeran:

2." De los seores don Rodolfo Lenz don Antonio Diez sobre un Closario de voces usadas en Chile;), por don Anbal Echeverra Reyes. A juicio de los informantes, segn lo espres de palabras el seor Lenz, esta obra era, en su clase, la mejor de las publicadas en Chile, digna, bajo todos respec)S, de ser impresa en los Anales de la Universidad. La Facultad acord: primero, aprobar el informe ani

VIII

INFORME.
i

segundo, solicitar del Honorable Consejo, a inmiembro acadmico seor Blnes, la publicacin ntegra del informe mencionado.
terior;

dicacin del

Respecto del punto 2. de la misma comunicacin, el Consejo aprob por unanimidad el acuerdo de la Facultad, a indicacin del seor consejero Toro, determin dar al autor del Glosario de voces usadas en Chile, don Anbal Echeverra Reyes, cuatrocientos ejemplares tirados por separado, en vez de los doscientos que en estos casos se acostumbra otorgar. La publicacin de dicha obra se har en los Anales de a Universidad. Se previene que el seor consejero Zegers fu de opinin que ella se publicara como anexo dicho peridico, por ser mas cmoda la consulta del libro no importar esta medida mayor gravamen.
1
i
i

El informe de los doctores Lenz

Diez, dice asi:

Santiago, i3 de Agosto de 1899. Seor Decano: mediados del ao 1895 el seor don Anbal Echeverra i Reyes present al Consejo de Instruccin Pblica una solicitud, pidiendo se imprimiera en los Anales de la

que era

Universidad un Glosario de voces usadas en Chile, de autor, se le concediera ademas un tirado aparte de doscientos ejemplares. P^sta obra se pas en informe a los infrascritos. Pero antes de que pudiramos dar trmino a nuestra tarea, el autor nos pidi la devolucin del manuscrito para ponerlo en limpio. En este trabajo, que result ser una verdadera edicin refundida aumentada de la obra, invirti el autor unos tres aos; como, al hacernos entrega de su Vocabulario en la nueva forma que haba credo conveniente darle, solicitara el autor nuestra opii

INFORME.
:ion,
.

IX

accedimos gustosos a su ruego, dndole en Nolembre del ao prximo pasado una especie de informe privado en que le indicbamos los puntos en que su libro era an susceptible de mejoras le aconsejbamos una serie de modificaciones en el plan, efectuadas las Lales poda el Glosario)^ trasformarse en un verdadero .ratado sobre el lenguaje corriente de Chile. El seor Echeverra con la mayor buena voluntad se resolvi rehacer su trabajo por tercera vez; ahora pre^enta su libro en forma tal. que bien puede considerarole como el mejor de cuantos sobre la misma materia j han publicado en el pais. El libro del seor l^cheverra est dividido en dos parjs principales: la primera contiene observaciones eneales sobre barbarismos fonticos, acentuacin viciosa i rmas incorrectas de conjugacin, un interesantsimo aptulo sobre la derivacin de palabras nuevas con las jrminaciones corrientes en castellano: la segunda, el gloario propiamente tal, es una enumeracin de las voces usadas en Chile que no aparecen en el Diccionario de la Real .\cademia Espaola. El todo est precedido de una introduccin, en la que el autor desarrolla el plan de su obra, de una bibliografa de todas las obras que tratan de ^o que se llama comunmente vicios de lenguaje, en ^special de los provincialismos de Amrica. Esta bibliografa es el resultado de muchos aos de trabajo, durante los cuales el autor ha logrado formar, con crecidimos gastos, la biblioteca mas completa sobre la materia, de que tenemos noticia. No solo los aficionados a estudios gramaticales de ste otros pases espaoles, sino tambin los fillogos romanistas de Europa, sabrn agradecer al autor esta bihlir,nrrafa, que es un verdadero modelo en el jnero.
i
i i

INFORME.

En cuanto a las observaciones jenerales sobre el lenguaje de Chile comprendidas en la primera parte, el riguroso mtodo cientfico de la filoloja moderna exijiria en varios puntos una disposicin algo distinta; pero ya que los nes del autor son principalmente prcticos la presentacin de la materia es clara bastante cmoda para el pblico en jeneral, creemos que tal disposicin es perfectamente aceptable. Los fillogos que estudien este captulo con propsitos cientficos quedarn agradecidos por la abundancia del material y fcilmente podrn subsanar los defectos del arreglo; pues, en cuanto a los aficionados, ni siquiera notarn los defectos. Para no alargar demasiado este infrmennos abstenemos de apuntar aqu las pequeas rectificaciones que desearamos ver introducidas tanto en la primera como en la segunda parte, creyendo preferible entregar nuestros apuntes al autor para que los tome en cuenta antes de dar a luz su obra. En el Vocabulario se hallan recopilados los neolojismos, barbarismos, chilenismos, americanismos estranjerismos usados en Chile, se ha indicado cuidadosamente en cada palabra a cul de los diferentes grupos de la clasificacin pertenece. De toda esta coleccin de voces, las mas han sido tomadas de las obras que sobre la materia se citan en la bibliografa; muchas de ellas^ sin embargo, han sido recojidas por el autor mismo^ quien durante largos aos se ha consagrado a la lectura de diarios poesas populares al estudio de las voces familiares usadas en la conversacin por la jente poco
i
i

ilustrada.

La
cia
i

prolijidad del trabajo honra por igual a la pacienlaboriosidad del autor. Las omisiones deficiencias
i

que en obra

tan interesante

hemos

notado, no son de

INFORME.
tal

XI

la obra en conjunto; son inevitables en trabajos de esta ndole pueden fcilmente subsanarse. Kn suma, el trabajo del seor Echeverra, una vez introducidas las modificaciones que oportunamente le indicaremos, ser una obra mui interesante digna en todo respecto de la publicacin en los Anales de la Universidad Seria aun de desear que se permitiera al autor sacar aparte un mayor nmero de ejemplares, pagando el mismo los gastos que orijinen los que excedan del nmero de doscientos. Es cuanto tenemos que decir a usted, evacuando el informe que se sirvi encomendarnos. Dios guarde a usted. 7)r. "/{odolfo Len^. A. T>ie:{. Al seor Decano dla Facultad de Filosofa, Humanidades Bellas Artes.

naturaleza que puedan afectar a

ellas

PROLOGO.
Hace tiempo concebimos la idea de coleccionar gran nmero de vocablos impropios i locuciones incorrectas usados en Chile: barharismos peculiares a nosotros, casi en su totalidad, algunos favorecidos tambin en otras naciones americanas; no pocos estranjerismos, entre los cuales la primacia corresponde, por su frecuente uso
i

notoria abundancia, a las

voces importadas de

la

lengua francesa o galicismos)

e incorrecciones que contradicen abiertamente la

gramtica de nuestro idioma. Ademas, pensamos oportuno reunir no reducida cantidad de neolojismosy mui socorridos por la jentc culta, que nos parece tienen derecho a ser incorporados en nuestra

lengua, por abonarles los

mismos

caracteres en vir-

tud de los cuales otros vocablos han sido ya rejis-

XIV
irados en
el

PROLOGO.
Diccionario de
la

Real Academia Es-

paola.

ficiencia, fu

Nuestro propsito, ajeno a toda pretensin de suprimariamente formar un Vocabulario


si

Chileno,

asi fuere exacto espresarnos,

en cuyas

pajinas pudiera ser relativamente conocido por los

que se dedican a estudios sobre lingistica americana, el uso que actualmente se hace en Chile de la lengua castellana; i, despus, esponer, a los que por ignorancia incurren en los vicios de lenguaje apuntados, cules son las dicciones propias i cules los modos correctos de decir correspondientes a cada impropiedad o incorreccin.

Comenzamos, en consecuencia,

a reunir por or-

den alfabtico todos los barbarismos i neolojismos que desde largo tiempo i con frecuencia llegaban dia a dia a nuestros oidos, los que sucesivamente nos suministr una lectura metdica i discreta dla literatura nacional, aquellos que autnticamente nos eran comunicados i muchos que, corrientes en Chile, encontramos recojidos por eruditos autores de recomendables diccionarios de provincialismos americanos.

Mediante esa continua


satisfactorio ofrecer a los

prolongada labor, nos es


aficionados al estudio de

nuestro idioma algunas modestas apuntaciones sobre los vicios que se deslizan en nuestro lenguaje
corriente.

PIIOLOOO.

XV

No
()n

es fuera de caso advertir que nuestra recopila-

reconoce

como base
la

el

Diccionario de la Len-

gua Castellana por

decir, las dicciones

Real Academia Espafiola; es que figuran en nuestro vocabuirio, no aparecen con igual significado en esa obra monumental, aunque algunas estn contenidas en los trabajos de Salva, Domnguez, Zerolo etc. En la presente materia liai que buscar un justo mhHo: ni independizarse de todo cuerpo docente, ya que el vulgo jamas podr dar el tono de un idioma;
ni encastillarse

en reglas

fijas,

indiferentes a la evo-

lucin del progreso.

El idioma,

como

es sabido,

es

un verdadero ori,

ganismo
I

sujeto a las leyes de la vida,

como

lal,

Mene que amoldarse en su desarrollo al movimienperfectivo social i no permanecer en daosa estagacion, pues asi corre peligro de morir. No es posible que una enorme cantidad de indivilos que en el Nuevo Mundo hablan el castellano, Menga derecho a que se admitan oportunamente )mo propios, sus peculiares vocablos, en atencin medio en que viven, pues esa franqua la tienen s provincialismos de Aragn, Andaluca etc. Pero tampoco es conveniente que el Diccionario la Academia contenga cuanto el comn de la jenp!a -in examen, por capricho o versatili!

'

I-

\.
I

iiuu\a.> (IcbLii ser

adecuadas a

la

indo-

XVI
le del

PRLOGO.

idioma
si

necesarias, o

mas

tiles

que

las

ya

admitidas:

en esto no se observa gran cuidado, puede romperse la unidad del lenguaje, i, al dejenerarse ste, producir dialectos especiales, que sern
caricaturas de la

hermosa lengua

castellana.

Es mui importante hacer notar las voces nuevas que merecen admitirse, para no caer en el conocido circulo vicioso de que el uso no las introduce, porque la Real Academia Espaola no las ha autorizado, i que tan alta Corporacin no las acepta, por cuanto aquel no las ha favorecido.
cuando, en rigor, bastara clasificar las palabras de este Vocabulario en neolojismos i harbarismos,

Aun

que se

hemos entrado en algunos comprenda mejor nuestra


distribuido
los

detalles a fin de
idea:
al

efecto,

hemos
guiente:

vocablos en la forma si-

Chilenismos, voces que se usan pura esclusi vamente en este pais. Americanismos, palabras que se emplean entre nosotros por la mayor parte de los que habitan
i i

este Continente.

Neolojismos, dicciones cuya admisin es conveniente,

sea porque corresponden a derivaciones o

inflecciones correctas, o porque se refieren a objetos o ideas

no definidos en el Lxico oficial. Arcasmos, voces que figuran como anticuadas en el Diccionario de la Academia, pero de las que

PRLOGO.

XVII

nos servirnos cotidianaincnto apcsar de que en EsMafia ya no se usan. EsTUANJEUisMos intes, por tener en castellano
licciones de significacin anloga.

Galicismos insoportables, qu merecen sealarse especialidad para evitar que, por su empleo diase arraiguen en el lenguaje;
i

M),

Barbarismos, fallas que consisten en adicionar, suprimir o permutar letras o silabas, alterar la rdadera acentuacin, el jnero o el nmero, o en rihuir acepciones impropias a voces castizas.
Efectuada
la anterior distribucin,

hemos

creido

indispensable determinar la clase o parte de la oracin en que, atendiendo al uso constante, deben incluirse las diversas dicciones,

indicando, al propio

liempo, sus particulares accidentes, datos sin los

no se alcanzarla conocimiento cabal del papel ([ue cada vocablo desempea en el comn lenguaje. Al tomar nota de las palabras que denominamos i>arbarismos, nos llam la atencin la copia de vi(jue
los
I

prosdicos que afean nuestro


la idea

modo de

decir;

consultando siempre

de purificar nuestro

juzgamos de notoria conveniencia dar conocer en detalle esas incorrecciones. Con este fin
lenguaje,
1

para no dilatar sin causa justificada la estension


'1

Vocabulario, eliminamos de ste aquellos harba-

smo8 fonticos para considerarlos por separado, jando en l, slo las dicciones reprensibles por vi-

XVIII

PRLOGO.
i

cios ortogrficos

analjicos, o por acepciones

im-

propias.

Hemos

distribuido los barbarismos fonticos en

??er6aZes, o

que violan
i

la

conjugacin, los que son


el

abundan tisimos

daan a fondo

nuestras mltiples inflecciones verbales,

mecanismo de enjenei

rales, que afectan a toda clase de palabras.

Los barbarismos que vician

la fontica

de nuesi

un orden forma que, sin ser ni aun aproximadamente perfectos, creemos consultan cierta claridad concurren comprender el mayor nmero de casos en la menor estra conjugacin, estn espuestos en
i

tension posible.

Aqui debemos observar que nuestras notas se conforman a la distribucin de modos i] tiempos i a la nomenclatura verbales adoptados por don Andrs
Bello, por apreciarlos de
rrir

mas

fcil intelijencia

ocu-

que son

los casi

nicamente usados entre nofonticos

sotros.

que adulteran toda clase de palabras son presentados en tres prrafos: 1.*^ Adicin, supresin i permutacin de sonidos

Los barbarismos

elementales.
2.^
3."

Adicin o supresin de slabas, Vicio de acentuacin.

Lo referente a sonidos elementales se halla dispuesto en orden alfabtico, lo cual hace fcil i rpida una consulta cualquiera.

PRLOGO.

XIX

Sobre
(\c

las faltas orijinadas

por modificaciones silos

lbicas, slo noarenios

que son nuii raros


las adiciones
i

casos
ina-

permutacin,

que

supresiones
i

i.m distribuidas'n iniciales,


ies,
^

intermedias

como,

en, ocasiones, lo

hemos dicho

respecto de

)^

sonidos simples.
ofrecer largas listas,

Al ocuparnos de los vicios de acentuacin, en vez

hemos

procui-ado formular

tendencias

propensiones jenerales a que obede-

cen, considerndolos, para


^^os

mayor

claridad, inclui-

en dos casos especiales.

Seguidamente hemos apuntado diversas incorrec)nes que pecan contra la Analojia o Sintaxis, si bien las que dicen relacin a la ltima se reducen a scasisimas frases, como quiera que nuestro propsito no ha sido observar las violaciones de las reas sint<clicas.

Cuanto a los neoloj ismos nos ha parecido oportuno agrupar en seccin esi)ecial, con el titulo de Lexicolojia, aquellos cuya formacin es conforme a
,

ndole de nuestro idioma;

hemos conservado en
tales,

Vocabulario los neolojismos rigorosamente


4;sto es,

<los,

que sin ser derivados castellanos, son exijivengan de donde vinieren, por nuevas ideas

que carecen de representacin en nuestro idioma.


<;edidas cada

Presentamos los |>rimeros en diversas listas, preuna de lijerisima indicacin sobre el f^ignificnl) (Ip las desinencias que en e.los figuran,

XX
significado que,

PRLOGO.

aunque no
la

muy

jeneraluiente des-

conocido, lo esponemos o recordamos para demostrar

que es lejitima

estructura de las nuevas pala-

bras. En una de las predichas listas, se notar el gran nmero de los adverbios en mente, que no so rejistran en el Diccionario de la Academia, que son de uso constante entre la jente educada, i de indis-

cutible

manifiesta utilidad,

tal

como

los

dems
el

acabados en esa terminacin, que aparecen en Lxico oficial.

En resumen,

el

objeto de nuestra tarea, difcil e

ingrata de suyo, es ponera la vista los vocablos im-

propios que en Chile se usan; dar su equivalente en


castellano o lijerisimas definiciones de aquellas pa-

labras cuyo significado no es bastante conocido; indicar los vicios que adulteran la

hermosa fontica
lo

que factible fuere, las incorrecciones de lenguaje, hablado o escrito i, por fin, apuntar las voces nuevas que merecen
de nuestro idioma; disminuir, en
admitirse en
el

Diccionario.

Hemos

podido consultar o conocemos por referen-

que enumeramos en la Bthliograjia que precede a nuestro trabajo, en la que deliberadamente omitimos los artculos de diarios o revistas, Enciclopedias i muchos Diccionarios Gramticas, para no hacer interminable aquella lista.
cia, los libros
i

dole,

Por encontrarnos empeados en tareas de otra no hemos podido incluir en el Vocabulario

n-

los

PllLGO.

XXI
llo-

nu me rossimos nombres vulgares de animales,


res, yerbas, insectos,

lugares jeogricos de Chile


este trabajo de

etctera, pero,

creemos que, por ser

carcter esclusiyamente lingistico,

no avanzara mucho el idioma en la esfera estricta de su dominio, recargando la segunda parte con esas palabras, cuya mencin seria sin duda fructuosa en orden a prop'omparar
la

sitos cienliicos u otros cualesquiera.


'

4.1

seor Bello con la de

nomenclatura o tecnicismo que us la Real Academia, habra


la parte

sido discurrir con demasiada latitud en

gra-

matical, lo que tambin era ajeno nuestra inten-

cin.

En nuestra obra

figuran diversos vocablos o locu-

ciones que algunos pudieran tachar de indecorosos

u obscenos. Les hemos dado


-:

cal)ida por

dos razolite-

desde luego, por juzgar que todo trabajo


o

rario, cualquiera

que sea su objeto, no envuelve invituperable,


i

trinsicamente idea alguna nociva

siempre que se concrete a ensear la verdad;

en se-

gundo trmino, porque dar a conocer en


<liversas

detalle las

voces proferidas constantemente en una


rejion, exije fidelidad

determinada
significado; a

completa de es-

posicion, esto es, no omitir

ninguna y precisar su no ser ello exacto, todos los Lxicos mereceran, en lo que a decencia de lenguaje respecta, la fea nota de inmoralidad o de ocasionados a peryortir costumbres. Fijar el valor propio

de diccio-

XXII

PRLOGO.

nes que incluyen desdorosos conceptos, no se enca-

mina a

sujerir

ideas

contrarias a la

nobleza de
el

espresion, ni

mucho menos reppmendar


el

empleo-

de aquellas: labor semejante es slo

reconoci-

miento de un hecho. Ningn saber humano es inmoral: llega a serlo cuando su aplicacin es ileji
tima.

Esperamos que no ser infructuosa la paciencia, empleada en esle liljro que, tal vez, ser el ltimo que publiquemos, por estar convencidos de que. en esta tierra, no encuentran el menor estimulo los quese preocupan de estudios literarios. Antes de terminar, manifestamos nuestros sinceros agradecimientos a los doctores don Rodolfo Lenz Philippi, por la cooperacin que nosi don Julio han prestado al revisar la Primera Parte,' i a los sedon Enriquo ores profesores don Antonio Diez Oportus G., que han anotado los prij nales del Voi
i

cabulario.

bibliografa
AMKRICA DEL NORTE.
MJICO.

Apuntes para un catlogo razonado de las palabras meanas introducidas al castellano, por don Eufemio Mendoza.
4.",

Mjico,

Imp. del (Gobierno, 1872.


trminos mejicanos, por don Madrid, Imp. de Minruesa,

55 pajinas.
i

Modismos, locuciones Jos Snchez Somoano.


">;.",

95 pajinas.
ANTILLAS.

Diccionario provincial casi razonado de Voces F"raHabana, Libanas, por don Esteban Pichardo.
i

Imp. de El Trabajo, 1875.


4.",

xviii/una, 393 pajinas. Cuarta edicin.

Orjenes del Lenguaje Criollo, por don Juan Ignacio Armas. Habana, Imp. de la Viuda de Soler, 1S82.

"
1

(~.

una pajinas. Segunda edicin.

bibliografa.

AMERICA CENTRAL.
COSTA RICA.

Nahuatlismos de Costa Rica, por don Juan Fernndez Ferraz. San Jos, Tipografa, Nacional, 1892.

4.",

Lxxv 148 pajinas.

Diccionario de Barbarismos y Provincialismos de Costa Rica, por don Carlos Cagini. San Jos, Tipo-

grafa Nacional, 1893.


4.,

V, 604,

once pajinas.
EL SALVADOR.

Salvador.
4.",

Quicheismos, por don Santiago I. Barberena. Tipografa de La Luz, 1892.

San

828 pajinas.

HONDURAS.

Hondureismos, por don Alberto Membreo.


cigalpa, Tipografa
4.,

Tegu-

Nacional, 1897.

XIV,

269,

una pajinas. Segunda edicin.


GUATEMALA.

la,

Vicios del Lenguaje Provincialismos de Cuatemapor don Antonio Batres Juregui. Guatemala, Tipografa Nacional, 1892.
i

4.% 56o pcjjnas.

AMERICA DEL SUR.


BRASIL.

do

Collecao de vocabulos e frases usados na provincia S. P. Rio Grande do Sud, no Brazil, por don Anto-

bibliografa.
nio Alv. Pereira Coruya.
1

Londres,

Imp. de Trubncr,

856.
;.
.

32 pajinas.

..j

Oiccionario de Vocabulos Brazileiros, por el Vizconde Beaurepaire Rohan. Rio do Janeiro, Imp. Nacio4., XVII.

nal, 1889.

una, 147 pajinas.

VENEZUELA.

Muestra de una obra indita. Ensayo de un Diccionario de Vocablos indijenas de uso frecuente en VeneCaracas, Imp. de La zuela, por don Arstides Rojas.
'opinin Nacional, 1881.
4.",

52 pajinas.

Segunda

edicin.

Apuntaciones para la crtica del Lenguaje MaracaibeMaracaibo, Imp. Bolro, por don Jos D. Medrano.

var, 1886.
4.,
1

12 pajinas.

Segunda

edicin.

Diccionario Consultor Memorndum del Escribienpor don Baldomcro Rivod. Paris, Imp. Garnier,

8.% XV, tres, 262,

una
la

pajinas.

Voces nuevas en

Lengua Castellana, por don BalImp. Garnier, 1889.

domero Rivod.
4.", xii,

Paris,

299 pajinas.
i

Pedantismo Literario Verdades Polticas, por don Santiago Michelena. Paris, Imp. Usinger, 1889.
4.,

XII,

66 pajinas.

Tratado de los Compuestos Castellanos, por don Balmero Rivod. Paris, Librera de A. Roger i F. Cher-

'Viz,
:.".

883.
XI,

436 pajinas.


bibliografa.
Entretenimientos gramaticales, por don Baldomero Rivod. Paris, Lib. Garnier, 1890-1893. 4.% siete volmenes: el ." trata de jeneralidades, confusin de las voces, propiedad de la frase de la letra H, es de xvi, 178, una pjs.-; el 2." sobre diptongos triptongos, acentuacin ortogrfica, figuras de diccin t de prosodia, de construccin tiene VK de retrica una, 220 una pjs.; el 3." acerca de los verbos castella-

nos, jneros gramaticales, dimmutivos


perlativos; cuenta con
jiros
i

variantes, su-

una,

172
i

pjs.; el 4." relativo

locuciones, yustaposiciones

nmeros gramaticales

en los nombres, tiene una, 202, una pjs,; el 5." trata de ortolja castellana es de 170 pjs.; el 6." sobre nombres jeogrficos, tiene 190, una pjs.; el 7." volumen acerca de los nombres personales, es de 164, una pai 1

jinas.

Seijas.

Diccionario de Barbarismos cotidianos, por don Juan Buenos Aires, Imp. de Kidd (>% 1890. 8., 112 pajinas. Se refiere especialmente a venezolanismos.

El Castellano en Venezuela, por don" Julio Gaicano. Caracas, Tipografa Universal, 1897.
4., xviii.

707, tres pjs.

COLOMBIA.
Ejercicios para correjir palabras
i

frases

en Colombia, por don Ruperto prenta de Rivas, 1872.


16. %

S.

Gmez.

Bogot,

mal usadas. Im-

dos, i38 pajinas.

Segunda

edicin.

Apuntuaciones
rand, iS85.
4.",

crticas sobre el

por don Rufino Jos Cuervo.


xxxix, 570,

Ghartres,

Lenguaje Bogotano^ Imp. de Du-

una pajinas. Cuarta edicin.


bibliografa.

ECUADOR.
l;.^>^ ^.iioM-_.,
iiaie
vi^

errores en orden a

la

Lengua

Len-

Castellanos, por don Pedro Fermn Cevallos. \iTibato, Tipografa de Porras, 1880.
4.".

207,

una pajinas. Quinta edicin.


Filolojia Ecuatoriana.

Algo sobre
;o titulado

A propsito

del

li-

Notas sobre el Lenguaje \'ulgar Forense. C", 1892. Quito, Imp. de La Nacin
i
1

4.",

34 pajinas.

''epblica del Ecuador.


xj3.
I

Barbarsmos mas usuales del Lenguaje Vulgar en la Quito, Imprenta del Gobierno^

hoja apaisada.
PERL".

Recopilacin de \'oces alteradas en el Per, por el uso vulgar, por don Hiplito Snctiez. Arequipa, 1859. Correcciones de defectos de lenguaje, para el uso de Lilas Escuelas Primarias, por don Miguel Riofro.

ma,
4.",

1874.

36 pajinas.

Diccionario de Peruanismos, por don Pedro Paz SolUnnue (Juan de Arona). Lima, Imp. de Solis,
i

4.,

Lxv, 525,

una pajinas.
i

Neolojismos americanismos, por don Ricardo Palma. Lima, Imp. de Prince, 1896.

4., 52,

bajo en
itor,
j

una pajinas. Es preferible consultar este trael libro Recuerdos de Espaa, del mismo publicado en Buenos Aires, Imp. Peuser, 1897;

227, cinco pajinas en 8."


6
BIBLIOGRAFA.

Sobre Lenguaje, por don Garlos Martnez

Vijil.

Mon-

tevideo, Tipografa Oriental, 1897. 16. una pajinas. Se refiere a la obra precedente. , 75,

RO DE LA PLATA.

Cuestin filoljica. Suerte de la Lengua Castellana en Amiica, por don Alberto del Solar, Imp. de Lajouane, 1889.
8.% 55 pajinas.

Vocabulario Rioplatense razonado, por don Daniel Granada. Montevideo, Imp. Rural, 1890.

4.",

409, cuatro pajinas.


i

Segunda

edicin.

Tesoro de Voces
1892.
4., XVII,

nos, por don Garlos Lentzner. 63 pajinas.

Provincialismos Hispano-AmericaLeipzig, Imp. Karras,

Comprende

esta

primera entrega

el

trabajo de

don G. Maspero Sobre algunas particulai

nos de Buenos Aires

ridades fonticas del espaol hablado por los campesiel material coMontevideo,
i

rrespondiente a las letras A, Rioplatense, de Granada.

G, del Vocabulario

Con motivo
Sans.
4.% 238,

del verbo Desvestirse, por


pajinas.

Buenos
una

don R. Monner

Aires, Imp. de Lajouane, 1895.

Buenos

Minucias lexicogrficas, por don R. Monner Sans. Aires, Imp. Lajouane, 1896. 8., 60, una pajinas.

Tesoro de Catamarqueismos, por don Samuel A. Lafone Quevedo M. A. Buenos Aires, Imp. de Coni e

hijos, 1898.
4.",

xLiv, 377,

una

pajinas.

niBI.IOGUAFIA.

Arjentinismos, manuscrito de don Santiago, 1898.


CHILE.

Ramn

Escuti Orre-

Diccionario Naval, por D. Benjamn

Muoz Camero.

Valparaso,
4.",

Imprenta F2uropea,

1849.

181,

una pginas.

Catlogo de nombres, verbos, adverbios etc., que, por lo comn, se pronuncian defectuosamente en casteSantiago, Imp. de El Liberal, 1843. llano.

4.",

la Lengua Espaola, por el [Prebendado don Jos Ramn Saavedra. Santiago, Imprenta de La Opinin, 1859. 4.", IX, una, 198 pajinas. Segunda edicin. Contiene numerosas dicciones araucanas usadas entre nosotros.

9 pajinas. Cramtica elemental de

Correcciones lexigrflcas sobre

la

Lengua Castellana

en Chile, por don Valentn Cormaz. del Comercio, 1860.


4.", vil,

Valparaso,

Imp.

64 pajinas.

Formacin del Diccionario Hispano Americano, por don Ramn Sotomayor Valdes. Santiago, Imp. Nacio-

nal. 1866.
4.,

19 pajinas.

Bosquejo Histrico de la Poesa Chilena, por. don Adolfo Valderrama. Santiago, Imp. Chilena, 1866.

4.",

270 pajinas.

drguez.

Diccionario de Chilenismos, por don Zorobabel RoSantiago, Imp. de El Independiente, 1875.

4.", XII,

487 pajinas.
al

Reparos

Diccionario de Chilenismos de don Zo-

BIBLIOGRAFA.

robabel Rodrguez, por don Fidelis P. del Solar.


go, Imp. Schrebler, 1876.
4.% XIV, 190,

Santia-

una pajinas.

sea, lijerc examen de los Reparos al Diccionario de Chilenismos de don Zorobabel Rodrguez, por don Fidelis P. del Solar, por don FerSantiago, Imp de La Estrella de nando Paulsen.

Reparos de reparos, o

Chile, 1876.
4.",

35 pajinas.
i

Inflexiones

dalio Letelier.
4.",

Santiago, Imp. de Santiago,

Derivaciones Castellanas, por don SanLa Repblica, 1877.


e histricos sobre las letras del

57 pajinas.

Apuntes etimoljicos
alfabeto castellano.

Imp. de La Estrella de

Chile. 1877. 8.", 160 pajinas.

Compendio de Gramtica Castellana, por don Jos Olegario Reyes. Valparaso, Imp. Europea, 1882. 16. , 141 pajinas. Dcimanona edicin. Contiene una lista de numerosos barbarismos.

Tratado elemental de Gramtica Castellana, segn


las doctrinas de Bello.

Curso superior. Esta obra, que, a 4.% 36o pajinas. nuestro juicio, es la mejor para ensenar a la juventud
las doctrinas gramaticales

Santiago, Librera Serval,

1892.

de Bello, ha sido redactada,

en colaboracin, por los Padres de los SS. CC. Toms Robledo Bernardo Varas por los profesores don Enrique Nercasseau Moran don Demetrio Gmez. Obras completas de don Andrs Bello. Volumen v. Opsculos gramaticales. Santiago, Imp. de Ramrez,
i

1884.
4.".

Lxviii,

507 pajinas.


lUHLlOdlJAFlA.

niteirui.
4.",

Acentuaciones viciosas, por don Miguel Luis Santiago, Imp. Nacional, 1S87.

Amu-

479 pajinas. Prontuario de Ortografa Prctica, por don Jos Bernardo Suarez. Valparaso, Librera del Mercurio, 1889. S.", q3 pajinas. Quinta edicin. Contiene abundantes emplos de barbarismos.

js

Diccionario manual de locuciones viciosas correcciode lenguaje, por el Presbtero don Camilo Ortzar.
i

Ti'.rin,
4.
.

XVI.

Imp. Salesiana, 1893. dos, 320, dos pajinas.


iloljicos

Santiago.
4.",

Ensayos

americanos, por don Rodolfo Lenz. Imp. Cervantes, 1898. dos folletos, uno de 20 el otro de i5 pajinas.
i

Incorrecciones del Castellano, por don a. Santiago, Imp. Barcelona, 1894.

Tomas Gueva-

S.% 268 pajinas.

Ensayos loljicos americanos. Carta al Profesor Rodolfo Lenz, por don Eduardo de la Barra. Ro..ario de Santa F, Imp, de La Capital, 1894.
)n

4.",

54 pajinas.

legui Reyes.

Borrones gramaticales, por don Miguel Luis Santiago, Imp. Cervantes, 1894. 8.", 3i I, una pajinas.

Amun-

Al travs del Diccionario


Aligue! Luis

de

la

Amuntegui Reyes.
.

Santiago,
Romn

Gramtica, por don Imp. Cer-

vantes, 1895.
8.',

335,

una pajinas.
Espech.

Propiedad del Lenguaje, por don Santiago, Imp. de La Gaceta, 1896.


8.',

94,

una pajinas.


10
BIBLIOGRAFA.

Elegancia del Lenguaje, por don Romn Espech. Santiago, Imp. de La Gaceta, 1896.
8.",

180,

una pajinas.
por don
Alberto Guzman.

Lexicoloja Castellana,

Santiago, Imp.
4.",

Roma,

1897.

260,

una pajinas.

Informe presentado al seor Decano de Humanidades sobre la obra Lexicologa Castellana, por don Baldomcro Pizarro. Santiago, Imp. Barcelona, i8y8.

4.",

53 pajinas.
i

Valparaso,
16.,

Sobre Lenguaje, por don Anbal Echeverra Imp. de La Tribuna, 1897.


23 pajinas.

Revs,

Las palabras compuestas son conservadoras, por don Eduardo de la Barra. Santiago, Imp. Cervantes, 1897.

4.",

17 pajinas.
la

Investigaciones sobre

lengua

su desarrollo, por

don Eduardo de
1898.

la

Barra.

Santiago,

Imp. Cervantes^

4.% 21 pajinas.

Carta de par en par, por don Fidelis P. del Solar. Santiago, Imp. Barcelona. 1899.
4.",

X, 62,

una pajinas.

Apuntaciones sobre algunas palabras usadas en Chiforense. le, especialmente en el lenguaje legal x\rtculos publicados en el Diario Oficial de i885 86, por don Miguel Luis Amuntegui. Chilenismos. Artculos publicados por don Francisco Concha Castillo, en el tomo vii de la Revista de Artes
i

Letras.
Plticas sobre

Mercurio en

Lenguaje, artculos publicados en El 1899, por don Federico Ziga.


el

BIHMOr.HAFA.
Chilenismos.
hiappa, 1898.

11

Notas

manuscritas, por don Vctor M.

C^RRRCCION DEL LENGUAJE.


Mujica.
land.
4.",

Cjramaiica del castellano anti^uo, por don Pedro de Fontica. Leipzig, Imp. de Reisparte.

i8(ji.

vni,

i'^o

pajinas.
del

Gramtica
cujo Gmez.
4.,

Madrid.

l^oema del Cid, por don F'ernando ArImp. de Hernndez, 1897.

424,

una pajinas.
i

Progreso

vicisitudes del Idioma Castellano en nues-

desde que se romance el Fuero Juzgo hasta la sancin del Cdigo Penal que rige en Espaa, por don Len Galindo de Vera. Madrid, Imtros cuerpos legales,
i

prenta Nacional, i863. 4., 274, cinco pajinas.

Cambios notables
pales que
usa. por
la

Lengua espaola en

el

siglo de oro de su literatura.


sufrido, diferencias princi-

que ha

distinguen de

como ahora comunmente


i

se

don Toms Ximnez de lunbun

Val.

Zara-

goza, Lib. de Gasea, 1897.


8.",

3oo, dos pajinas.


la

Formacin de
Harcia.
8.,

.Madrid,

Lengua Espaola, por don Roque


la

Librera de

\'iuda de Alvarez, 1872.

256 pajinas.
la

Disquisiciones sobre

antigua ortografa

pronun-

ciacin castellanas, por don Rutino Jos Cuervo. Imp. Macn, Protat II."", 1895.
4.",

Pars,

69 pajinas.
la

Gramtica de

Lengua Castellana, por

la

Real Ac-


12
BIBLIOGRAFA.

demia Espaola.
4.",

VI,

418 pajinas.

Madrid, Imp. de Hernando, Ultima edicin.

1895.

Gramtica de la Lengua Castellana destinada al uso de los americanos, por don Andrs Bello, con notas ndice alfabticos, de don Rufino Jos Cuervo. Paris, Imp. de Rog-er Chernoviz, 1898.
i

4.%

IX,

366,

160 pajinas de notas e ndice. Sesta edi-

cin.

Notas de don Francisco Merino Ballesteros a la primera edicin de la Gramtica de don Andrs Bello (t853), de don Rufino Jos Cuervo a la novena (1881), referidas con observaciones ala i3 edicin de Madrid Curazao, Imp. de Bethen(i 883), por don L. M. Daz.
i

court, 1886.
8.", XIV,

veintids, 120, una, xxxii pajinas.


la

Censura de
Bello, por
el

Gramtica Castellana de don Andrs

Presbtero don Jos Santiago, Imp. del Correo, i863.


4.,

Ramn

Saavedra.

73 pajinas.
i

Mtrica de la Lengua Castedon Andrs Bello, con notas apndices por don Miguel Antonio Caro. Bogot, Imp. de EchevePrincipios de Ortoloja
llana, por
i

rra, 1882.
4.",

XVI,

208 pajinas.
i

Lecciones elementales de Ortoloja

Prosodia, por

don Mariano Jos


1827-1828.
8.,

Sicilia.

Paris,

Librera Americana,
pjs.; el 2."
i

cuatro tomos;
3."

tres pjs.; el

el i." de 244 de 222, dos pjs.,

de 255,

el

4."

de

184,

una
se

pajinas.

Gramtica de

la

Lengua Castellana segn ahora

niRLIOGUAFA.
habla, ordenada por don Vicente Salva.
ra

13

Pvris,

Libre-

Garnier, 1895.
XL, 471 pajinas.
la

8.",

Undcima

edicin.

Gramtica de Martnez Lpez.


8.",

Lengua Castellana, por don Pedro


i

Paris, Librera de Rosa


i

Bouret, iS5o.

412

pajinas,
i

iramatical

mas, de un Curso de Anlisis Ljico. Quinta edicin.


Si

Gramtica Filosfica de
Jos Segundo
^chmitz, i856.
8.',

Flrez.

Paris,

la

Lengua Espaola, por don


Librera

Espaola de

XV, 388 pajinas.

Segunda edicin.

<\nn

Primera Gramtica Espaola, razonada, por el Pbo. Manuel M. Daz Rubio Carmena. Madrid, Li-

brera de Bailly-Baillire, 1889-1892.


4.,
j."

tres
VI,

volmenes:
la

el i."
el 3.

de

xliii,

una, 468 pajinas;

el

de

55/ pajinas,

que es un complemento
cuatro pjmas.

al

studio de

Gramtica, de

x, 469,

Spanische Sprachlehre, von Paul Foerster. Berln, Weidmansche-Buchhandlung, 18.S0. XVI, 447 pajinas. Obra cientfica de indisputable in.

ters para consultas.

iCmiliano zaza.
8.",

Gramtica prctica de la Lengua Castellana, por don Londres, Irap. de E. Cortes C", 1897.

XV, 346 pajinas. 21

edicin.

Gramtica Terica Prctica de la Lengua Castellana, pDr don Rafael ngel de la Pea. Mjico, Tipografa de la Secretara de Fomento, 1898.

4.,

xii,

588, siete pajinas.

Lecciones de Idioma Castellano, por don A. Atienza .Medrano. Buenos Aires, Imp. de Lajouane, 1896.

8.% 379 pajinas.

14

BIBLIOGRAFA.

Lecciones de Gramtica Castellana, por don Juan J. Garca Velloso. Buenos Aires, Imp. de Estrada, 1898. 8.': tres volmenes de 174, 122 172 pajinas, respecti-^ vamente.

del vigor elegancia de la Lengua Caspor el Pbo. don Gregorio Garces. Madrid, Librera de Lpez, i885. 4." Dos volmenes, el 1." de cxltii, una 335 pajs., el 2. de 364 pjs. Esta edicin contiene adiciones de dort Juan Prez Villamil i notas de don Antonio Mara
i

Fundamento

tellana,

Fabi.

Orgenes de
1875.

la
i

Lengua Espaola,
Sisear.

recojidos por doru

Manuel Mayans

Madrid,

Librera de Surez,.

4.", XXXI, una, 485, tres pajinas. Contiene notas de losseores don Juan Eugenio Ilartzenbuch don Eduardode Mier.
i

blanch.

Opsculos gramtico-satricos, por don Antonio PuigLondres, Imp. de Guthrie Lovel, i832. ocho^ 8.% dos volmenes. El i." de clx, 212, treinta

10 pajinas,

el

2."

de xliv,

de las p[inas 2i3 a

55o,.

con mas

27 hojas

no

foliadas.

rri.

Cuestiones filoljicas. por don Antonio Jos de IrizaNueva York, Imp. de Ilallet, 1861..

4., xviii,

una, 398 pajinas.

Arte de hablar, por don Manuel Torrijos.


i865.
8.",

Madrid^

32 pajinas.
i

Arte de hablar en prosa

en verso, por don Jos GLibrera Garnier, 1893.

mez de Hermosilla.
8.,

Paris,

XXIV, 563 pajinas.

Octava edicin.

BIBLIOGRAFA.

15

Garca.
8.',

Curiosidades ^gramaticales, por don Ramn Martnez Madrid, Imp. de Hernando, i883.

365,

una pajinas. Segunda Edicin.

Estudios gramaticales, por don Marco Fidel Surez. .Madrid, Imp. de Prez Dubrull, i885.
8.%
.xvi,

382

pajinas.

Ejercicios de Gramtica Castellana, por

don Albino
de
119,

Renedetti.
4."
1

.Montevideo, Librera Barreiroi Ramos, 1895.


2."

el

3."

Tres volmenes, el i." de vii, 184; el de 170 pajinas, respectivamente.

una

Ejercicios de
irini.

Lengua Castellana, por don Carlos Ga-

San Jos de Costa Rica, Tipografa Nacional, 1897.


X,

4.,

201

pajinas.
i

Arte de hablar, leer


llano, por el
ro,
1

escribir correctamente

el

caste-

Dr. Moorne.

Buenos
i

Aires, Imp. Rive-

89 1.
.XI,

8.% 160,

una pjmas.
Rjimen de
la

Diccionario de Construccin

Lengua
Imp.
el 2.^

Castellana, por don Ruino Jos Cuervo. <Je Roger Chernovitz, 1886-1893.
i

Paris,
i

4.'

Dos volmenes;

el

i."

de lxvih, 922 pajinas

<Je

1348 pajinas. Alcanza hasta la letra D.

Inventario de la Lengua Castellana. Verbos, por don Jos Ruiz de Len. ^Madrid, Imp. Fortanet, r879. 4., xijx, 3io djinas.

El Lenguaje n accin, por don Juan Benejam.


iadela,
4.',
11,

Ciu-

Imp. de Fbrega, 1888.


256 pajinas.
la

Diccionario de
l'miliano Isaza.
8.",

Paris,

XIV,

una, 345,

Conjugacin Castellana, por don Imp. Sud Americana, 1897. una pajinas.

16

BIBLIOGRAFA.

Los verbos castellanos que rijen preposicin, por don Juan Bautista Gaicano Paniza. Curazao, Imp. de Bei

thencourt, 1887. 4.", XII, dos, 1 13 pajinas.

Los diez mil verbos castellanos, conjugados en todos personas, por don Lorenzo Elizasus modos, tiempos ga. Paris, Imp. Bouret, 1887.
i

8.,

196 pajinas.

cheta.
4.",

Morfoloja del verbo castellano, por don Rufino LanMadrid, Librera Bailly-Baillire, 1897.

xLiv, 3io pajinas.


i

proclticos del Pronombre de Los casos enclticos Tercera Persona, en Castellano, por don Rufino Jos Cuervo. Paris, Imp. Marcon, Protat 11."", 1895.

4.,

65 pajinas.
la

Las segundas personas de plural en por don Rufino Jos Cuervo. Paris, Protat fl."", 1893.

conjugacin^ Imp. Marcon^

4.",

16

pjs.
la

Examen de
los

posibilidad de
la

fijar la

significacin

de

lengua castellana, por don Jos Lpez de la Huerta. Valencia, Imp. de Oliveres, 1821. 8.\ XXIV, 270 pajinas. Cuarta edicin.

sinnimos de

Barcelona,
l.",

Sinnimos de
VII,

la

Lengua Castellana, por don


Segunda Edicin.
la

J.

March.

Imp. de Oliva, i838.

214 pajinas.

Diccionario de Sinnimos de por don Pedro Mara de Olive. Bouret C.% i852.
i

Lengua Castellana^
Lib. de Rosa,

Paris,

4.", IV,

575 pajinas.
la

Coleccin de Sinnimos de

Lengua Castellana, por

BIHLIOGUAl'A.

17

don Jos Joaqun de Mora.


8.", \v,

Madrid, I.ibrera Nacional,

una. i68 pajinas.

Sinnimos Castellanos, por don Roque Barcia.


drid, Librera de F'aquinelo, 1890.
4., XII,

Ma-

488 pajinas.
la

Parnimos de
riano E. Montes.
8.*,

Buenos Aires,

Lenua Castellana, por don VictoImp. Argos, 1898.

XV, una. 426 pajinas.

Diccionario analtico de las palabras castellanas que pueden tener en la oracin diferente significado, por don Felipe Masip Molla. Jtiva, Imp. de Bellver, i885. 8.", 371, una pajinas. Segunda edicin.

Diccionario ortogrfico o Catlogo de las Voces Castellanas cuya ortografa puede ofrecer dificultad, por

don

Manuel
8.", XI,

J.

Marroquin.

Nueva York, Imp. Appleton, 1882.


i

i56 pajinas.

Los defectos de Lenguaje en Galicia en Len, por don Emilio Alvarez Jimnez. Pontevedra, Imp. de Lan-

da,
8.*,

1890.
85,

una pajinas.
Mitoloja
i

Poesa popular Espaola

Literatura CelLibrera

t-hispanas, por don Joaqun Costa.

Madrid,
i

de F, 1888. 4.", VIII, 5oo pajinas.


Coleccin de Modismos, locuciones Lengua Castellana, por don Pedro Massi.
Tipografa Vilarman,
8.",

frases de

la

Barcelona,

1878.

147 pajinas.

Un paquete de Cartas. Modismos, locuciones, frases hechas, proverbiales familiares, por don Luis Moni


18
toto
i

BIBLIOGRAFA.
Raustenbrach.

Madrid, Oficina

Tipogrfica,

i8(S8.

4.% 323, dos pajinas.

Gua del Lenguaje Castellano. Coleccin de homnimos, sinnimos, galicismos, refranes etc., por don Odn Fonoll. Barcelona, Imp. Bastinos, 1881. 8.", 166, una pajinas. Cuarta edicin, adicionada por don Antonio Anguis.

G.ua del Bufete. Espulgo de corruptelas (barbarismos, solecismos etc.), por don E. Oliver. Barcelona, Tipografa de Tasso, 1891. 16. , 319, una pajinas.

Cizaa del Lenguaje.


ducidos en
Orellana.
8.,

Vocabulario de
i

disparates, es-

tranjerismos, corruptelas, pedanteras


la

desatinos introJ.

Lengua Castellana, por don Francisco


Imp. Bastinos, 1891. una pajinas. Cuarta edicin.

Barcelona,
del idioma.

dos, 126,

Maraa

por don Pedro de Mujica. 4.", X, io5, una pajinas.


ola.

Crtica lexicogrfica gramatical, Oviedo, Imp. de Brid, 1894.


i

Reparos al nuevo Diccionario de Osuna, Imp. Vidal, 1887.

la

Academia Espa-

4.",

82, dos, VIH, pajinas.

Segunda

edicin.

Maraa del Diccionario de la Academia, por don Pedro de xMujica. Bilbao, Imp. de Dochao, 1897. 8.", XV, 120 pajinas. Entrega primera.

F de Erratas del Nuevo Diccionario de la Academia, por don Antonio de Valbuena (Miguel de Escalada). Madrid, Imp. de La Espaa Editorial, 1891-1896. 8.* Cuatro volmenes: el i." con 273, dos pjs.: el 2." con 256, dos pjs.; el 3." con 23i, dos pjs. el 4." con 267, dos pajinas.
i


BIBLIOGRAFA.
Arte de traducir
el

19
al

idioma francs
i

castellano, por

aumentado por don jn Antonio Capmany, revisto Antonio Alcal Galiano, don Vicente Salva. Pars, Lii

brera Salva,

835.

8.% 294 pajinas.

El antigalcismo, o sea. Libro de lectura francesa, escojida,

anotada a graduada por don Clemente Cornelias.


i

fin

Logroo,

de evitar galicismos, Imp. de Ruiz,

865.

4.%

viii,

402 pajinas.

Diccionario de Galicismos, por don Rafael Mara Baralt.

Madrid,
626,

Imp. de Rivadaneira,

1890.

4.", XXI,

una pajinas. Segunda edicin.

Diccionario abreviado de Galicismos, provincialismos


.

orrecciones de lenguaje, por don Rafael Uribe

M.

Aledellin, Imp. del


8.*,

Departamento,

1887.

Lxiv. 376 pajinas.

San Jos de

Vocabulario de las Escuelas, por don Carlos Gagini. Costa Rica,. Tipografa Nacional, 1897. 8.% VI, una, 457, una pajinas.
Diccionario de la Lengua Castellana, por la Real jademia Espaola. Madrid, Imp. de G. Hernando,

:-84.
Folio:
XVIII.

una,

1122,

una pajinas. Duodcima


la

edi-

Diccionario Enciclopdico de

Lengua Castellana,
1

por los seores Elias Zerolo, Miguel de Toro Carees Emiliano Isaza. Pars, Lib. Garnier 1895. Folio: dos volmenes, el i.^de xi, cuatro, 1182 pjs., :l 2.* de dos, 1082 pjs., 119. una mas, del Diccionario de^la Rima, por don Juan Pealver^ que va como
1

apndice.


20
BIBLIOGRAFA.

teratos,,

Diccionario de Ideas Afines, por una Sociedad de Libajo la direccin de don Eduardo Benot. Madrid, Imp. de Nez, 1898.
4.% XXIV, dos, 1418 pajinas.

Madrid,

Diccionario de Modismos, por don Imp. de Nez, 1898. 4.", io56 pjs. v^an publicadas.
Diccionario etimoljico de
la

Ramn

Caballero.

Lengua Castellana, por


Imprenta de Ari-

don Pedro Felipe Monlau.


ban
1

Madrid,

C.% 1881.
1168 pajinas.

4.", XVI,

jen oriental, por

Glosario etimoljico de las palabras espaolas de ordon Leopoldo de Eguilaz Yanguas. Granada, Imp. de La Lealtad, 1886.
i

4.,

XXIV, 591 pajinas.


i

Glosario de Voces ibricas latinas, usadas entre los mozrabes, por don Francisco Javier Simonet. Madrid^ Tipografa de Fortanet, 1888.

4.",

ccxxxvi, 628 pajinas.


i

Filoloja etimoljica

filosfica

de las palabras grie-

gas de Lpez.

la

Paris,

Lengua Castellana, por don Jos Francisco-

4,, XII,

Librera de Ch. Bourel, 1884. una, 33o pajinas, Tercera edicin.


raices griegas, por

Curso de
8.", X,

Pars, Librera de la
270,

don Jess Daz de Len. Viuda de Ch. Bouret, 1896.


edicin.

una pajinas. Sesta

Diccionario Ortogrfico Etimoljico Espaol, por don Jos Maria Doce. Madrid. Librera de la Viuda de

Hernando
8.",

C.'. 1898.

348 pajinas.

BIRLIOGRAl-'A.

Biblioteca Histrica de

la

Conde de
1893.
4:",

la

Vinaza.

Madrid,

Filoloja Castellana, por el

Imp. de Samuel

Tello,.

xxxiv, una,

11 12,

una pajinas. Obra importantsi-

ma

indispensable para consultas.

OBSERVACIONES JENERALES.

Procuramos en

este trabaja recojer


las

todas las espresio-

nes vulgares, tanto

desterradas de la sociedad culta


ella,

como

las

aceptadas por

no para

criticarlas
el

conde-

narlas nicamente, sino, ante todo, con

objeto de dar
i

una idea de

las particularidades del

lenguaje del pueblo

del castellano de Chile en jeneral.

Para cada cambio fontico no damos sino algunos ejemplos

siempre
usuales.

como comprobantes, aunque tememos no haber sido felices en escojer las formas mas tpicas i mas

veces las palabras aducidas estrafarn

al lec-

tor habituado a verlas escritas


fa correcta.

nicamente en su ortograsi

No

suceder

lo

mismo

las

oye en

la con-

versacin corriente en su ortografa esacta porque est

acostumbrado a oiras pronunciar as. Es la misma razn por la cual muchos estraan la ortografa fontica que
s

da escrito

el

sonido

tal

como

se pronuncia.

i^a

autoridad a que nos hemos atenido para determi-

24
nar

VOCES USADAS EN CHILE.


la correccin o incorreccin

de

las

voces, es la Real

Academia Espaola. En los ejemplos, muchas veces, para su mejor intelijencia, se pinta el acento donde segn las reglas de la
Ortografa no es necesario.

Las palabras que


hecho
as, i,

se citan debieran haberse

gurosa trascripcin fontica; sin

dado en riembargo no lo hemos


la ortografa corrien-

con pocas escepciones,


el

te de la

palabra solo se ha modificado para

poner de

manifiesto cada vez

cambio de que

se trata.

No emplean un mismo

lenguaje todos los individuos

que hablan un idioma comn: no habla lo mismo el labriego que el individuo de sociedad, ni espresa de igual manera sus ideas el hombre que ha recibido escasa instruccin que el que la ha recibido slida i completa. Por esto, al hablar de chilenismos o particularidades de .nuestro lenguaje, tenemos que distinguir aquellos que podramos llamar chilenismos cultos, i que usa corrientemente en la escritura i en la conversacin la jente edu-<ada, de aquellos que debemos llamar vulgarismos, porque son propios del bajo pueblo. Es cierto que la clase culta conoce esta segunda clase de chilenismos, pero no .los usa sino ocasionalmente en el lenguaje festivo o en
la

conversacin familiar.

Una
de
las

tercera categora de chilenismos la constituye lo

^que nosotros

llamaremos

ultra-correcciones.

Comprenel

voces que emplean las personas medio instruidas,

-que forman una clase social que se conoce con

nom-

bre de jente de medio pelo. Los individuos


<jlase;

de esta

pretendiendo alejarse del lenguaje del bajo pueblo.

VOCES USADAS EN CHILE.


imitan
el

25

de

la clase culta;
lo
i

pero

como no

tienen instruccin

iificiente,

imitan m.l. Tales idlra-correcciones

son

tenemos en formas como tardido, ohleda, en las cuales se ha introducido una d, tratando de evitar la supresin que de dicho sonido hace el pueblo en otras [)alahras que efectivamente lo llevan, como en los parii'-ipios por ejemplo, en que es tan comn. En otras
frecuente*s,
las

jalabras,

por evitar
este

la

supresin que se hace de


etc.

voces como amao, comi


intercalado
fuido, desedo,

(amado, comido

etc.), se

sonido
etc.

donde no hace

falta,

d en ha como en
la

Marida

Fuera de
rrir

las

formas mencionadas, que son verdaderos

chilenismos, hai tambin algunas que solo pueden ocu-

por descuido,

que nicamente aparecen en

la es-

critura.

CAPTULO

I.

CAMBIOS FONTICOS.
1
ALTERACIONES JENERALES.
a)

CONSONANTES.

Un
les,

cambio

iiiui

jeneralizado en todas las clases socia//

es la pronunciacin de la

como

y.

s, c i z, que solo en la escrique se pronuncian con un mismo sonido. Hoi dia ya no se hace sino por uno que otro

Igual cosa sucede con la


i

tura se distinguen

maestro de escuela un perdido esfuerzo por restablecer


^''

-cceo de Madrid.

Mas
la

vulgar,

solo propia de Chile, es la


al fin

supresin de
susti-

5 antes 4

de consonante o

de palabra, o su

28
tucion

VOCES USADAS EN CHILE.


por una leve aspiracin. Esto sucede, sin duda,
tal

por influencia del araucano que no tiene


5,

sonido. Esta

que

el

pueblo casi ha suprimido, se pronuncia con tan-

ta

cial del

mayor perfeccin cuanto mas elevada es la posicin soindividuo: sin embargo nunca se oye pronunciar
el

con toda perfeccin como- en

Per. El guaso dice eor


la s entre vo-

simplemente

or,

aunque no pronunciar

cales o al principio de palabra solo es

propio de la jente

mas

atrasada.

Entre

v solo se

hace distincin en
completa
i

la escritura.

En

vez de la h bilabial oclusiva


tal fricativa, se

de

la

v labio-den-

proimncia jeneralmente un sonido inter-

medio, qne se produce pegando suavemente los labios.

no solo en Chile i Amrica del Sur sino en Espaa. Una verdadera h solo ocurre despus de m i de n, que se convierte en m.
1 as se habla

La d

entre vocales

al

n de palabra desaparece por

completo o solo se pronuncia con un susurro suave, tanto en boca del pueblo

como de las personas instruidas, aunque n de una manera tan acentuada por las ltimas.
Supresion entre vocales:

abogao

VOCES USADAS EX CHILE.


preicar

29

por

predicar

adr
too o to

adrede
todo

naa o na nada. Pero si preceden a la d dos vocales con acento en la primera, la d no se pierde. As se dice: quido por cado
lido

ledo

ido

odo

naide
recido

nadie
recado.

Supresin

final:

alin

por

almud
amistad
caridad

amista
carid

ciud

ciudad

juvent
par

juventud
pared
voluntad.
la

volunta

La d
<lice:

inicial a

menudo no
entadura
escarao
esconfiao
espilfarrar

pronuncia

el

pueblo.

As

por

dentadura
descarado
desconfiado
despilfarrar.

En cambio toman d
por vocal. Ejemj)los:

algunas palabras que principiaa

descosor
descarcelacion

por

escosor
escarcelacion

descaso

escaso

30

VOCES USADAS EN CHILE.


deiitrar

por

entrar
ir.

dir

ademas otras causas. La intercalacin de d entre vocales es ultra-correccioQ de medio pelo. Ejemplos: mido por ganzuda
la
?

En

inicial tiene

tardido

VOCES USADAS EN CHILE.


arfarfa

31

32

VOCES USADAS EN CHILE.


cuairao por

cuadrado

mane
paire

madre
padre Pedro
piedra.

Peiro
pieira

Formas como:
cadrn
adre

por

cairu
aire,

son ultra-correcciones.

Las combinaciones zg o sg se convierten en j, precedida a veces de una aspiracin que indicaremos por medio de una comilla. Ejemplos: compadra']' o por compadrazgo
di'justo

disgusto

ju jar

juzgar

juzgo
se'jar
ra' juar

sesgar

rasguar
nesga.

ne'ja

La combinacin
Ejemplos:

5&, se

convierte en /.

prefiterio

por

presbiterio

preftero

presbtero

refalen
refalar

resbaln
resbalar.

Antes de

/, la s se pierde

por completo.
blasfemia
esfera

Ejemplos:

blafemia
efera

por

fforo

>

fsforo

VOCES USADAS EN CHILE.


refri
(lifrutar
(lefile

33

por

resfrio

disfrutar
destile

admfera

atmsfera.

Son
i

interesantes las modificaciones


pt, ps, kt,

que sufren

los gru-

pos de consonantes

ks (k=c antes de consonante

de

a, o, ),

que, a pesar de ser contrarios a las leyes del

desarrollo del castellano, existen en este idioma por influencia de los humanistas.

En

algunos casos

el

pueblo

conserva o ha resUiblecido

la

antigua forma castellana en

que

se pierde la
la k:

o la

k.

Ejemplos:
t:

Pdida de

1 .

antes de la

noturno
dotor
efeto

por

'

nocturno
doctor
efecto

conduta
2.

conducta.
afliccin

ntesde^; aflicion

conducion
dicionario
licin

conduccin
diccionario
leccin
eleccin.
a:

elicion

Como
ks, se

que tiene el mismo valor de convierte en c (s). Por esta misma razn
se ve, la ce,
i

o sea

la

se

convierte siempre en s antes de consonante


cia antes de vocal. Ejemplos:

con frecuen-

esposicion
estranjero
ausiliar

por

exposicin
extranjero
auxiliar.
/.

Supresin de la p:

1.

antes de

34

VOCES USADAS EN CHILE.


coiTuto
recetor

por

;<

corrupto
receptor.
eclipse.

2P

antes de
la

s:

eclise

En

mayor
Je

parte de los casos, el vulgo pronuncia

en vez de

p. Ejemplos:
Je:

U por

VOCES USADAS EN CHILE.

35

frecuente entre ])ersonas de cierta instruccin que entre


el pueblo; entre jente

que sabe que no debe pronunciar u


c,

por p; pero, ignorando si en vez de u deben poner p o colocan una letra por otra. Ejemplos:
precector

por

preceptor

conceccion
eruccion
receccion
racto

concepcin
erupcin
recepcin
'rapto.

tambin se encuentra:
farmacctico

por

famacutico.

La
la

al fin

de slaba sufre cambios parecidos a los de

combinaciones p i js. p Unas veces se pierde. Ejemplos:


las

en

astinencia
astraccion

por

abstinencia

36

VOCES USADAS EN CHILE.


ocservar

por

observar
obsceno.

ocseno

En

la

combinacin
i

ns, la

se

ha perdido

al

pasar del

latin al castellano,

en los casos en que se ha conserva-

do por influencia
plos:

del latin, esta

ciacin, tanto del pueblo

n se pierde en la pronuncomo dla jente instruida. Ejempor

circustancia

circunstancia

costancia
costitucion

constancia
constitucin

cospcuo
ispeucion
istru ment

conspicuo
inspeccin

instrumento.

La ^ en
caba a

antiguo castellano tenia, especialmente cuando

correspondia a /latina, una pronunciacin que se acerla j,

pronunciacin que en unos pocos casos ha


el

conservado

pueblo. Por eso se oye decir:

jieden
jieda

por

hieden
hieda
hiedan.

jiedan

Tambin

se

oyen formas como


azajar
jalar

por azahar

halar

juir

huir

jembra
jeder

>

hembra
Jieder

jedor

aun

fetor

hedor.
(i

La u

antes de vocal, a veces se consonantiza

de ah

VOCES USADAS EN

CIIH.E.

37
le precede).

que

(ligan los gramticos


el

que suena

la

h que

Esta consonante, que


indica el pueblo en la

ingles escribe con la letra


g.

w, la

escritura por medio de una

Ejemplos:

gevo
gifano

por huevo

38

VOCES USADAS EN CHILE.


se convierte

La h La h

en

^; tiraguzon
h:

tirabuzn.
ahullar.

abullar

La /antes de

con doble friccin, de lo que resulta un sonido parecido a la ^' i la confusin que en la ortografa hacen los medio instruidos de la /i de la j.
Ejemplos:
jogata

de u (en fu, fu, fui), se pronuncia una en los labios i otra en el paladar,

VOCES USADAS EN CHILE.


crer

39

40
4).

VOCES USADAS EN GHILE.


El pueblo pronuncia asimismo
i

por

af,

con cam-

bio de vocal

de acento,
trido

dice:

por

trado

mi'
pi'
i

maz
pas
ah.

Es tambin vulgar el cambio de e en i, i el de o en o la o van antes de vocal acentuada. Ejemcuando la


5).

plos:

Cambio de

en

i:

VOCES USADAS EN CHILE.

41

42

VOCES USADAS EN CHILE.

Aquellas dicciones en que se ha modificado notable-

mente

el

vocablo castellano hai que buscarlas en

el

Voca-

bulario.

Trataremos primero
liantes.

las

vocales

despus

las conso-

La a se sustituye a todas las dems vocales; mas, lo comn es que se use por e y por o, rara vez por i o por u.
Casi siempre se presenta en medio de diccin. Ejemplos:

por E:

cataquizar

por

catequizar

langetada
sarncalo

lengetada
cerncalo.

A por 7: A por O:

pesquisador

pesquisidor.

handanada
escarbuto
catlago

hondanada
escorbuto
catlogo

declago
d esa pialar

declogo
desai)iolar.

A
tar

por U:

pin garata do

pingorotudo.
adop-

Es frecuente

la

confusin de los verbos adaptar

E
Este sonido se agrega o se suprime constantemente en

medio de

diccin, en raros casos al principio

al fin:

en

cambio, se sustituye casi siempre en medio de diccin a


todas las dems vocales, menos
la u.

V)rKS

ISADAS KN CHILE.
por

43

Adicin:

nereolito

aerolito

azoroarse
caleidoscopio
daguerreoti[)o
solidariedad

azorarse
calidoscopio

daguerrotipo

solidaridad

Supresin:

huespede Merenciana
custion

husped
Einerenciana
cuestin.

'rand)ien se suprime la e constantemente en

una serie que comienzan por el diptongo Hw. vulgo dice Ufemio, Ujenio, lojio, Uropas, por Eufenombres
firopios

mio, Eujenio, Eulojio, Europa.

De

esto

ya tratamos

al

ha-

blar de los cambios jenerales. Permutacin: " por .4.- baldequin

por

baldaquin

coniendante

comandante
ampolla
frazada
testamentara
brazalete.

empolla
frezada
testamentera
bracelete

H por

/.

hacen

lia

bacinilla

inesmo
escrebir

inismo
escribir

recebir

recibir

inedecina
cercustancia
diverjer

medicina
circunstancia
diverjir
injusticia

en justicia
envisibe
previlejio

invisible
privilejio

44

VOCES USADAS EN CHILE.


punteagudo

VOCES USADAS EN CHILE.

45

O
Vlsie
.

sonido se adiciona o se suprime; pero, a

la

mane-

de otras vocales, se
i

sastituye frecuentemente a todas


ue, no.

llas

ademas a

los

diptongos

Ejemplos:
por

Permutacin:

O por A:

coloborador

colaborador

chinchorrazo
chocol

chincharrazo
chacol

vagaroso
popelina

vagaroso
papelina.
laberinto.

O O

por E: laborinto

por U: bohardilla

buhardilla

borboja
escropuloso

burbuja
escrupuloso

mormullo
sepoltura

murmullo
sepultura.

U
Este sonido se adiciona, se suprime
i

se sustituye a los
i

dems sonidos
de
e,

vocales
el

a diversas consonantes;

seguido

sonido con sonido


o.

cual forma diptongo propio, se usa

por

el

Ejemplos:
por

Adicin: gualhpavo

gall|)avo

guargero
indulujencia

garg(;ro

induljencia
vocablo.

vocbulo
Supresin: porcncula

porcincula.

Termutacion: L^por^l; despaturrarse

despatarrarse

46

VOCES USADAS EX CHILE.

turumba
undurriales
TJ

por

>)

tarumba
andurriales,
testuz,

por E: tustuz
1:

U por U por

romero
amurrarse
escubilla

rimero.

O: abutagamiento

))

abotagamiento

amorrarse
escobilla

mucliila

mochila
revolucin.

revulucion

B
Se encuentran formas como ahuUar
ultra-correcciones ortogrficas.
i

siihfijo

que soo

Supresin: tamien

])or

tambin.

La forma
que
slo se

anterior es vulgar, pero no lo son estas otras

usan ocasionalmente.
subadero
disbrazar
)or

Permutacin:

B por D: B por F: B por M:


B B
De
por F:

bayonesa
desboronamiento
abtitud

obcion

por U:
la

jabla
la
1)

supresin de

de su permutacin por

ii i

K^

ya hemos hablado en

las

observaciones jenerales.

VOCES USADAS EN CHILE.


i:
\

47

de z o

antes de.e,
es
i

i.

De

hi

suerte de la c en las

ibinaciones

ct

ya se ha tratado.

Se oven a veces ultra-correcciones como: por decido

48

VOCES USADAS EN CHILE.


anterior
i

evitar la incorreccin
inicial.

su adicin

supresin

Son

particulares los

cambios que esperimenta en las


por

siguientes palabras:

sandijuela

sanguijuela

Demesio
adbitrio

Nemesio
arbitrio

edisipela

erisipela

admsfera

atmsfera.

'

F
ya
Poco bai que decir de este sonido. De la se ha tratado. Se oyen formas como: forondo por horondo anega fanega
cfico
))

antes de la

fsico.

G
Tratamos ya en
final
la

primera parte de
la

la

supresin de la
u.
la

i g cambios ortogrficos se hablar del empleo de del diptongo iie, ui. i

de slaba

de

g entre las vocales a

En

los

g antes

La g
plos:

se sustituye

a varias otras consonantes. Ejem-

tiraguzon

por

tirabuzn

gramar
dogto
galafatear

bramar
docto
calafatear

gomitar

vomitar

VOCES USADAS EN CHILE.


garabina.

49

VOCES USADAS EX CHILE.


Adicin: aljedrez

VOCES USADAS EN CHILE.


Adicin:

51

52

VOCES USADAS EN CHILE.


iV por
iV!-

barbilampio
encanutar

por barbilampio

encanutar.

Ocurre tambin aedir por aedir.

La
solo se sustituye a la n
i

rara vez a la

// i

a la y.

Ejemplos:
peizcar por pellizcar

neblina
niervo

neblina
nervio

iervudo

udo

nervudo nudo
vema.

nema

Este sonido nunca se adiciona, apenas se suprime


rara vez se sustituye a otros. Ejemplos:

ipepacuana por ipecacuana


garrapiar

garrafiar.

R
Este sonido es uno de
los

que mas alteran

la

pronun-

ciacin correcta en boca del vulgo. Se adiciona en

medio

de diccin, se suprime indistintamente al principio; en medio i al fin da las palabras^ i diversas consonantes, en especial la Z i la d, son permutadas por la r. Ejemplos:
Adicin: bruuelo por buuelo
Calistro

Calisto

murselina

muselina

VOCES USADAS EN CHILE.


trapujo
Supresin: canee

53

por tapujo.

cncer

azuea
endija

azcar
rendija.

Permutacin: R
li

por C: rascarrabias
por D: arbolara
barajo
fastirio

cascarrabias.

arboleda

>:

badajo
fastidio

lepiria

>:

lepidia

parparos
priro

>;

prpados
prfido.

>

por N: bocaracJa
Merejildo
rnerjin-je
.

bocanada
Hernienejildo

>

>

menjurje
desmantelar.
aturrullar.

desniartelar

por Rr: aturullar

Como hemos
en Chile
pronunciarla
al

ya indicado, en jeneral, nadie pronuncia


de palabra
i

la s al fin

antes de consonante.
i

No

principio de palabra

entre

vocales es

slo propio de las personas

mas

ignorantes. Por lo mis-

mo, como
Sy la

ciertas jentes

saben que no debe suprimirse la


i

adicionan donde no es necesario,


ultra-correcciones,

de ah que se

oi-

gan formas,

como
diminutivo
plebiscito

baustizar

por bautizar

disminutivo
plesbcito

Benjasmin

Benjamn

54

VOCES USADAS EN CHILE.


(lesvastar

por devastar.

Permutacin: eucalisto
apescoUar
sospreuder
arismtica

eucalipto
apercollar

|
;

sorprender
aritmtica

logarismo

logaritmo.
i

Las enfermedades de

la epilepsia

catalepsia
i

tambin

se designan con los trminos griegos epilpsis

catalpsis.

Este sonido, que rara vez se agrega o se suprime, se


usa impropiamente por otras consonantes. Ejemplos:

botamanga por bocamanga


escarabatear
recotn

escarabajear
recoqun.

V
En
i

la

pronunciacin este sonido se confunde con


las sustituciones

la h

por eso trataremos


los

recprocas al hablar

de

cambios ortogrficos.

Se adiciona en pipiripavo por pipiripao.

X
.

Sobre este sonido slo notaremos que a veces se usa


s.

en lugar de

Ejemplos:

Exequias por Ezequas


Exequiel

Ezequiel.

VOCK> IJADAS

1-:N

III.E.

J,>

En
ca,

proiuinciacion se confunde,
la 5
i

lo

menos en Amrique en cuanto deben conside-

con

\nc{c).

por

lo

cumI los cambios

a estas letras

pueden

sufrir las dicciones,

rse conio ortogricos.

3.
CAMBIOS ORTOGRFICOS.
Trataremos aqu de aquellos cambios que no afectan a la i que slo ocurren en la escritura, ^ucede esto con la confusin entre h i v i entre s, c i z que respronunciacin

pectivamente se pronuncian con

el

mismo
i

sonido.

Por

igual razn trataremos ahora la adicin


//,

supresin de la

que siempre
h\

es

tras

c(a]; la
la

de hecho nadie

empleo promiscuo de las le5 en el grupo se, pues [)ronuncia; i algunos otros casos de meel

muda;

supresin de la

nor importancia.

Hai que distinguir


i

si la

ortografa corriente no vacila,

entonces los cambios de letras


si

simples faltas ortogrficas, o


sin no es sino
1.**

esto

pueden considerarse no sucede, la confu-

el

resultado de esta
la

misma

vacilacin.

Casos en que
el

ortogiafa corriente no vacila, coJ5


i

sucede con

empleo de

Fsi

se escribe

balija

por valija
valijero

balijero

56

VOCES USADAS EN CHILE.

VOCES USADAS EN CHILE.


lice

57

por hlice

moiio

mollino

queaceres

quehaceres
sabihondo,
halagar

sahiondo
anihio en
el

orden: alhajar

alhageo
Se.
-

halageo.

iipresion de la

s:

acension por ascensin


ocilacion

oscilacin

procenio

proscenio.

No
las

se considera correcto escribir

Erna por

Emma

Efrain por Efraim. apesar de ser las primeras formas

que

se pronuncian.
falta ortogrfica escribir prerogativa

Es tambin

prerrogativa, pues

no por

escribir

por una r en vez de dos

se dejar de pronunciar

como

se debe.

2.

Casos en que

la ortografa corriente vacila,

como

sucede en algunas palabras tomadas de otros idiomas


<;on las letras
Je,

c.

Se escribe por ejemplo:


kiosco, quiosko
i

kiosko

mazurca
nquel

mazurka

nkel kepis

quepis

quilogramo kilogramo
quillitro

kilolitro.

En

las siguientes

palabras se considera

como

correcta
la

la ortografa latina,

aunque

ella

no influye en

pro-

nunciacin:

58

VOCES USADAS EX CHILE.


Esther
ICnocli

por Ester

Jerusalem

JerusMlen

Enoc.

4.
METTESIS.
causa muchos caml)ios. Ejemplos:

Sobre todo

la r

alinatroste

por armatoste

cabresto

cabestro

encabrestar
catredal
dentrico

encabestrar
catedral
dentfrico

empaderado empaderar humadera


pol vadera

emparedado emparedar humareda


polvareda

pader

pared

paderon
prespectiva
prespicaz

paredn
perspectiva
persfcaz

Pnrsia

Prusia

Recadero redamar
redetir

Recaredo derramar
derretir

redotar

derrotar

ved era
treatro

vereda
teatro

VOCES US.VDAS
prostergar
]

KN CIIILI-:.

59

GO

VOCES USADAS EN CHILE.


naiden
triato

por nadie
))

teatro.

fai contraccin de palabras

a veces

dos en los casos que en seguida se enumeran

cambio de sonii que son

nicamente vulgares: ai juna

VOCES USADAS EN CHILE.


rquiem
resed
rosoli

61

por rquiem

reseda
rosoli.

2,^

Dicciones agudas que


cariz

se

hacen graves:

por cariz

cnit

62

VOCES USADAS EN CHILE.


Dimano

\i>i i:s

USADAS

i<;n

hile.

63

neumona
]e(lagjia

por neumona

pedagoja
penitenciara

Ijenitenciria

supremaca

supremaca.

Cuando

la

combinacin

se lialla

iumediatamente antes
por ejemplo:

de

la
l.*>

ltima slaba, es tambin frecuente:

Acentuar

la

a en vez de la

?,

afrodisiaco

por afrodisaco

Alcibides

64

VOCES USADAS EN CHILE.


Ocurren tambin
las siguientes acentuaciones:

alveolo

por alvolo

ocano
etiope

ocano
etope

periodo

perodo.

CAPTULO

11.

MORFOLOJIA.

I."

PLURAL.

Son mui comunes


incorrectos:

los siguientes plurales

considerados

ajises

mames
papes
revolvers
rubs.

pieses

pagares
cafes

corsees

Se usan en singular

las siguientes

palabras que nica-

mente tienen forma plural: cumpleao por

cumpleaos

GG

VOCES USADAS EN CHILE.


despabiladera por despabiladeras

enagua
posadera

enaguas
posaderas.

2
JNERO.
1.

Casos en que cambia

el

jnero, pero

no

la pala-

bra.

a) Se

emplea

el

masculino en lugar del femenino.


reseda
sartn
slice

Ejemplos:
apoteosis
crin

azumbre
boa
h)

chinclie

sobrepelliz,

Se emplea
calor
caries

el

dracma sazn femenino en lugar


portamonedas
gananciales

del masculino.

Ejemplos:
snodo

alumbre
almbar
alarma.

color

llama (animal)
postre

cortaplumas
2.^ a).

Casos en que cambia

el

jnero
el

la

palabra.

Se emplea
en

el

masculino por

femenino, cambian-

do

la a final

o.

Ejemplos: pulguero

acacio

almacigo
encaracho
tnico

desmentido
retamo.

Hai igual cambio de jnero

en:

A'OCES

SADAi

EN CHILE.
pistoleta

67

pistolete

por

nniatiste
h).

amatista.
el

Se emplea

el

femenino por
})or
)>

masculino en:

bandolina redondela
tarjetera

bandolin
redondel
tarjetero.

Se hace femenino

el

siguiente ambiguo:

liojaldra

por

hojaldre.
jnero, pero
pala-

3.^
ra.

Casos en que no cambia


arcedian
Adi-ian

el

s la

Ejemplos:

por

arcediano

Adriano
Cipriano
})leitista

Ciprian
pleitisto

))

j)intamonos
botarata

i)intamonas
botarate

zaine
inacilente

zaino
macilento.

Existe ademas

In

costumbre de dar terminacin femevoces

nina a

las siguientes

que en

realidad tienen los dos

j eneros:

asistente

jigante
})ariente

comediante
danzante
farsante
figurante

pretendiente
})rincipi{uite

sirviente.
el

Se usa impropiamente
contrario a
la

artculo femenino,

por ser

eufona, en:

68

VOCES USADAS EN CHILE.


la

agua

VOCES USADAS EN
ues, slo
las

CIIII.E.

G9
el

emplea

la

persona instruida en

estilo

elevado, en los discursos.

trata,

Cuando un individuo del pueblo se dirije a otro^ lo como queda dicho, de vos, si a varios (sean hombres

o animales), los trata <le ustedes; i esto ltimo sucede tambin entre la jente educada. El vulgo emplea el pronombre ros no slo como nominativo, como en vos
sois, sino

tambin como acusativo acentuado,

v. gr.:

vos

te lo di.

Como complementario
resi)ectivamente,

posesivo inacen-

lado,
ro.

usa

te, tu,

v. gr.

a vos

te

di tu

li-

Sobre

los

cambios que

el

empleo de
adelante.

ros introduce

en la

conjugacin, se hablar

mas

Es frecuente

la

acentuacin del encltico en vez del

verbo. As se dice:

dgame
esprele

por

dgame
esprele

chale
colcate

chale
colcate
escrbeselo
sintese
bjese.

escribesel
sintese

bajes

Los
plos:

nclitos

causan mettesis en ciertas formas. Ejem-

dmen
dlen

por

denme
denle
dense.

dsen

Es comn oh

los

por

nos.

Ejemplos:

VOCES USADAS EN CHILE.


vniolos
losotros

por
))

vamonos
nosotros.

4.

CONJUGACIN.
a).

Cambios fonticos en slabas acentuadas.


O.

Ue por

La

breve latina acentuada, pas a abierta


(la o

despus se convirti en ue

larga no cambi).

De
la o
lti-

aqu que se diga muero,


ti)y i

mueres, mueres, mueren (con


o),

morimos, moris (con


las

por estar acentuada


i

breve latina en

primeras formas

n en

las

dos

mas.

que un verbo en su conjugacin presenta formas sin diptongo. Aliora bien, i existe en el pueblo la tendencia a uniformar la conjugacin, esto es, a hacer que todas las formas de un verbo o tengan ue o tengan o. Esto es lo jeneral; pero en algunos
as

Tenemos

formas con

di[)tongf>

casos prevalecen influencias de analoja, o la inclinacin

a cambiar

la o

de formas acentuadas por


la o

ue,

dejar la o

si

no

lleva acento.

Se sustituye
del singular cativo
i

por

el

diptongo ue en
de

las tres

personas

tercei-a del plural


i

los presentes

de indi-

subjuntivo

en
i

el

singular del imperativo de los

verbos coser, sorber

toser.

As se dice:

cueso
suerl)0

por

coso

sorbo
toso.

tueso

VOCES USADAS KX
jO
1er:

ciiii.i:.

71

mismo sucede en

el

futuro

prospretrito de verbo

Iineler
lineleiia

por

oler
olerin.

O
de

por

lie.

Es

el

caso contnu-io del anterior. Ejemplos


la

estii

tendencia a uniformar
asol

conjugacin, tenemos

por

VOCES USADAS EN CHILE.


aprietais

por apretis

arriendemos
arriendis

arrendemos
arrendis.
'

El cambio tambin puede ser motivado por analoja o por la inclinacin a sustituir por ie la e acentuada. Ejemplos:

aniego

VOCES USADAS EN CHILE.

73

b)

Cambios fonticos en slahas inacentuadas.

jior n..
i

Ocurre en algunas inflecciones del presente


i

pretrito de indicativo, presente de subjuntivo


la 2.*^
i

jerun-

dio de verbos de

3.*

conjugacin. Ejemplos:

sostituyo

por sustituyo

sopusimos

supusimos

moramos
xlormiendo

muramos
durmiendo.
persona del plural del prei

U por

0.

Ocurre en
i

la la

.^

ste de indicativo
pretrito del

en

\^

2/'^

de ambos nmeros del


i

mismo modo de

los

verbos dormir

morir.

Ejemplos:

durmimos por dormimos murimos morimos durm dorm


))

mur

))

mor.

1 por
en
/.

e.

Cuando
i

la e se

encuentra en una slaba que

precede a una

seguida de vocal acentuada, se convierte


cirni
liindi

Ejemplos:
por cerni

bendi
cernieron

cirnieron

bindieron
virtiese, virtiera

hendieron
vertiese, vertiera

cirniose, cirniera

cerniese, cerniera.

imbien existen

las

formas virtamos por vertamos


virtis
))

vertis.

E por

i,

Como en

74

VOCES USADAS EN CHILE.


erguiendo por irguieiido
zaheri

zahiri,

en

la

forma antigua
v. gr.:

venimos

vinimos.
antes de vocal acentuada,

La

e se

trasforma en

viamos por veamos


viais

veis.

Existen en castellano

los tres

siguientes

tipos de ver-

bos terminados

en

ear,

como
y

pelear, con
I ociar,

el

presente peleo;

ia7\

roco;
c[)io.
i

iar,
solo tipo con

copiar,

Estas tres clases de verbos se confunden,


el

resulta
a\

un

presente terminado en

o,

as,

pelen

roce, cope; pero

que en

el
i

plural hace imos, iis: pe-

liamos, rociamos, co{)iamos,


iar: peliar, rociar, copiar.

cuyo

infinitivo

termina en
obe-

Los dos ltimos cambios


se

decen a que
i.

la e

antes de vocal acentuada se convierte en

Ejemplos de verbos que


abofetiar
asoliar

hacen terminar en
por abofetear

zar:

VOCES USADAS EN CHILE.


pasmr

/O

^6

VOCES USADAS EN CHILE.


etc.
i

co, diferenco

el plural:

agobiamos, cambiamos,

ajenciamos, diferenciamos.

Ya hemos

anotado antes este

hecho

la

razn del mismo.

As,

Verbos derivados, vacilan veces entre ar\ear(oiar). no corresponde la forma usada a la acadmica en los
ar
amarillar

casos siguientes:

por

ear
amarillear

balandronar

blandronear

cambalachar
chochar

cambalachear
chochear

hachar
pestaar
pisn a r

hachear
pestaear
})isonear.
el

pesar de terminar estos infinitivos en ar


la

verbo se

conjuga segn

regla que

hemos

visto anteriormente.

Ear

{iar)

VOCES USADAS EX CHILE.


infinitivo, se le

77

conjugar en todas sus formas como los

verbos propios en car.

En
la

ciertos verbos
i

acabados en uar se suprime a veces


se dice:

u en el pretrito,

usufructo
sit

por
))

usufructu
situ

Este es otro caso de siinplicaciou de vocales, parecido


al

que

se opera

en individo por individuo.

c)

2.^ persona del singular

plural
el

Al hablar del pronombre se indic que

uso de vos

con

la

segunda persona del plural


el

del verbo, lia reempla-

zado entre

vulgo

al

de t con

la 2/^ del singular.

Alior

no son bastante instruidos, que no ignoran que este uso del plural por el singular es incorrecto, emplean a veces t por vos sin cambiar la forma verbal, o bien construyen el pronombre vos con el verbo en singular. Es decir, hacen concordar el pronombre de plural 11 el verbo en singular i viceversa, el pronombre en
bien, los qvie
iigular,

con

el

verbo en plural.
la
el

Pero esta confusin no es sino


iieral

escepcion.

La

regla

en el imas que terminan para


el

lenguaje del pueblo es


la:
I.

empleo de vos con


III.
is\

II.

conjugacin.

en
)

Presente de Indicativo en ais

is

Subjuntivo
IndicUivo

))

is
is

ais
is

ais;
is
tes.
i

Futuro

Pretrito

tes

tes

'8

VOCES USADAS EN CHILE.

La terminacin
pondiente en
las

is

parece peculiar de Chile:

la

corres-

dems Repblicas Sud-x4mericanas

es

c^.

Todas las formas mencionadas no son sino la antigua segunda de plural, que ha tomado nn desarrollo especial en boca del pueblo en Amrica del Sur. En el singular del Imperativo la forma vulgar es, ademas de la forma propia, la 2.^ })ersona del plural, con prdida de la d final, pero conservando el acento primitivo,
Ejemplos:
Frsente de Indicativo.
i.

VOCES USADAS EN CHILE.

7d

Presente de Suhjunfu'o.
I.

que

vos

caiit/s

por que t cantes

))

niatis
liablis

mates
bables

juntis

juntes
ordenes.

ordenis
I.

]ue

\os Qonmis

que t comas

80

VOCES USADAS EN CHILE,


acostte

Sin complementar

II.

conjugacin:

III.

conjugacin:

VOCES USADAS EN CHILE.


perdimos
volvimos
vertimos

81

perdemos volvemos
vertemos.

Usar e por / en la 1/^ del plural del presente de Indica:vo en los verbos de la tercera conjugacin, es una ultraorreccion en que slo incurren los que quieren evitar el defecto anterior, pero no saben cundo la forma debe tener e ni cuiindo
/.

Ejemplos:

salemos por salimos


veneinos

venimos
subimos,

subemos

A
\\

veces se encuentra la antigua forma sernos por somos

el

presente de Indicativo del verbo


e) Fretrito.

ser,

De
se

la forma ens en la segunda persona de singular ya ha hablado. Se usan frecuentemente como regulares en los pret-

ritos

de Indicativo

Subjuntivo, los verbos siguientes:

Andar

desandar.

ande por anduve desande desanduve, ndase o andar anduviese o anduviera <lesandase o desandar desanduviese o desanduviera Los verbos acabados en ducir.
conduc por conduje
traduc

etc.

traduje

82

VOCES USADAS EN CHILE.


cleduc

deduje
reduje

reduc

conduciese o conduciera
traduciese o traduciera

condujese o condujera
tradujese o tradujera

deduciese o deduciera
reduciese o reduciera

dedujese o dedujera
redujere o redujera
etc.

Caber satisfacer
^

los

compuestos de tener

poner:

cab por cupe

cabiese o cablera cupiese o cupiera etc.


deten
rete detuve
retuve

su pon

supuse

deteniese o detuviera detuviese o detuviera


reteniese o reteniera retuviese o retuviera

suponiese o suponiera supusiese o supusiera


satifac
))

satisfice

satifaciese o satifaciera

satisfaciese o satisfaciera.

Los compuestos de
pretritos de indicativo

decir se
i

vuelven regulares en
bendije

los

subjuntivo:

bendec
nialdec

por

VOCES USADAS EN CHILE.

83

'

El futuro hipottico ha desaparecido por completo, en lenguaje vulgar se usa el pretrito de subjuntivo.

En
de
^

la tercera

persona de singular
llei\

plural del pretrito


ir, la
i,

los

verbos terminados en

ar,

que

se ha-

ia
>

perdido por estar precedida de una prepalatal, ha sido

stablecida. As se esplican las formas:

bulH

84
1.^

VOCES USADAS EN CHILE.

La forma

corriente es la ntegra, pero la vulgar es la

sincopada. As se dice:
yazr, yazria debr, debria
doldr, doldria
dolr, dolria

por

yacer, yiceria

deber, debera,
doler, dolera,

tambin

2P La forma
cer.

corriente es la sincopada, pero se restai

blece la ntegra. Sucede esto con cahe7% deshacer-

satisfa-

Ejemplos:
caber, caberia

por

cabr, cabria

deshacer,desbaceria
satifacer, satifaceria
3.^

deshar, deshara
satisfar, satisfara.

Casos en que hai cambios secundarios en la forma

sincopada,

como sucede
tenr, tenria

en:

ponr, ponria por

pondr, pondra
tendr, tendra

venr, venra

vendr, vendra.
etc.

Por analojade valdr, tendr


quedr, quedra
hadr, hadria

ocurren formas como:


i

por

querr, querra,

ocasionalmente

har, hara.

g) Imperativo.

De
tado
al

las

hablar del empleo de vos con

formas populares del Imperativo ya se ha trala segunda persona

Aqu debemos mencionar nicamenque algunos verbos presentan i que consiste en que, siendo irregulares en el sgular del Lnperativo, se usen en la forma regular frecuentemente.
del plural del verbo.
te la particularidad

As se dice:

VOCES USADAS EN CHILE.


tiene

85-

por

86

VOCES USADAS EN CHILE.

j)

Apndice.
los

Por ltimo, trataremos aqu


sueltos:
1.

siguientes

cambios

en

el

verbo liaher son frecuentes


habis

las

formas que

siguen:

por

has

habemos
haiga

hemos
haya
hayan.

haigan

2 Es habitual
los

decir en el presente de subjuntivo de


i

verbos caerj

creer,

oir:

caya
creiga

por

caiga
crea

oyamos
traya
Indicativo
traye

oigamos
traiga,
trae.
i

en el presente de

3.0

En
el

la

primera persona del presente de indicativo

en todo
las

presente de subjuntivo del verbo mecer se usan

formas antiguas:

mezco mezca

por

mezo meza
mezamos.

mezcamos
4.

En

el

verbo estar son frecuentes formas como:


tuve

por

estuve

tbamos

estbamos

VOCES USADAS KN CHILE.


tuviese

87

por

estuviese

tuviramos
5.

estuviramos.

No

es raro acentuar las

formas que siguen como se

iiulica:

vayamos

VOCES USADAS EN CHILE.


slaba

Pe la

90

VOCES USADAS EN CHILE.


que
se

siciones: son palabras

estropean porque en su

pronunciacin es mui

fcil equivocarse:

prestijitador

por

prestidijitador

paralelpido

paralelippedo
infalibilidad

infabilidad

impudicia

impudicicia.

Permutacin de

iireposiciones:

embotinado

por

abotinado

embovedado
engusanarse
entiesar

abovedado
agusanarse
atisar.

b)

Terminaciones.

En

las siguientes
i

palabras ha habido confusin de las


iencea, en
i

terminaciones encia

iento:

ausiencia
diferiencia

por

ausencia
diferencia

nutrimento
valimento

nutrimiento

compartimento w

compartimiento
valimiento.

c)

Derivaciones.

Las palabras derivadas tienden a acercarse, en su forma, las primitivas. Esta es la razn de que se diga:
piedregoso (piedra)

por pedregoso
pesquisidor

pesquisador (pesquisa)

VUCKS USADAS KN
botellera (botella)

(.1111.1';.

91

por botillera
frontudo
))

frentudo (frente)
abiertnra (abierto)
dientista (diente)
ioruardientera (aguardiente)

abertura

dentista aguardentera

mielero (miel)
tierroso (tierra)

melero
))

terroso

temoroso (temor)
desgaotarse (desgao)

temeroso
))

desgaitarse

joventud (joven)
defectoso (defecto)
nievera (nieve)

))

juventud
nevera

defectuoso
))

buenazo (bueno) bueyada (buei)


descuernar (cuerno)
espuelin (espuela)

bonazo boyada
espoln

descornar
))

nuevsimo (nuevo)
plazueleta (plazuela)

))

novsimo

plazoleta poblada.

pueblada

(|)ueblo)

cambia la forma de las palabras por semejarse a otras con que no tienen relacin alguna. Puede ser que haya etimolojas populares o que
los siguientes casos
el

En

acercamiento sea inconsciente, causado por


las

el

parecido

de

formas. Ejemplos:
vidrilo (vidrio)

por vitriolo
arrellanarse

elaboratorio (elaborar) laboratorio


.

arrellenarse (lleno)

destornillarse (tornillo) desternillar

terraplanar (plano)

terraplenar
))

goloton (goloso)

glotn

92

VOCES USADAS EN CHILE.


apescollar (pescuezo) por apercollar
zalzaparrilla (salsa)
>>

zarzaparrilla.

El verso de doce
griego o del latin.

slabas,

puede llamarse dodecaslabo

o duodecaslabo, segn

se quiera derivar la palabra del

Son frecuentes

superlativos

como

mucbissimo
habladorssimo

por muchsimo
habladorsimo.
los siguientes diminutivos:

Tambin son comunes


tecito

crucita por crucesita



tecesito

pan cito
recilla

panecito
redecilla.

Se emplean ademas inflexionas diminutivas de


guientes adverbios:
ahorita
allicito

los

si-

aquicito
lueguito.

Otras derivaciones impropias son


salbrego

por salobre

))

estruendoroso

estruendoso

pegoso

pegajoso

comprendible
irreductible

comprensible
irreducible
piojera
vicariato

piojero

vicariado

curvadura
senatura

curvatura
senadura,

De

deglutir se deriva el

sustantivo degluticion, por de-

glucin.

No

es raro oir:

pamplinada

por

pamplina

VOCES USADAS EN CHILE.


paparruchada

93

paparrucha,
cucharetear
(derivado

cucharear (derivado de cuchara)

de cucharete)

Se oye: sobreenjahna
el

sobrejahna, derivando

compuesto de enjalma i no de jahna. mostrado (analojia de mostrar) por muestrario entremetimiento (de entremeter) entremetimiento (de
entrometer)

mantencin (mantener)
afistular (de fstula)

manutencin
(del

afistolar
fistola)

antiguo

clavelina (de clavel)

clavellina
descuadrillarse
etc.)

descuadrilarse (cuadril)
inracional (analojia de ingrato

irracional

inreverente

irreverente.

96
toria O
jiros

VOCES USADAS EN CHILE.

dala descripcin de un suceso; obsrvense los los cuales une las ideas^ la manera cmo repite los puntos mas importantes varias veces, la manera cmo da cuenta de una oracin directa de otra persona; i hasta los jestos con que acompaa sus palabras, son importanpor
tes.

De

todo esto, que no


ello,

ocuparnos de

ofrecer al lector.

ha entrado en nuestro plan el i nada podemos Slo mencionaremos algunos casos aispoco se ha adelantado
i

lados que ocurren con frecuencia

que son considerados


bien

como
mera

incorrecciones, dndolos

mas

como ejemplos,
de esta Pri-

para tener completa


Parte.
As,

la clasificacin cientfica

no

es raro usar

en plural verbos impersonales por


estas frases:

influencia,

como en

pueden haber muchas


comienzan

opiniones: debieran de haber p)oderosas razones;

a haber desrdenes. Es tambin mui frecuente


la existencia

el

empleo de
fiestas,

las

formas del

verbo haber en plural, cuando significan indirectamente


de una cosa: hubierot

habrn carretiempo, se em-

ras

etc.

El verbo hacer aplicado

al trascurso del

plea constantemente en plural: Hacan algunas semanas

a que aguardaba su llegada; Hacen algunos dias a que lo vi. En estas frases puede notarse, ademas, el uso
de
la

preposicin a antes del que.


regresarse por regresar, se convierte en reflejo el in-

En

transitivo activo.

CAPTULO

Y.

LEXICOLOJIA.
Observando que figuran en el Diccionario de la Academia muchos vocablos derivados conforme al jenio de nuestro idioma, i que en l se han omitido considerable

nmero de voces igualmente

lejtimas por su formacin,

juzgamos oportuno presentar slo algunas listas de ellas, a fin de que sean tomadas en cuenta, salvo opinin en contrario, para su inclusin en el Lxico; pues, si las ya iistradas tienen en su abono la rectitud de su derivacin, no divisamos por qu sean desterradas las segundas. Todas las diciones que proponemos en las predichas listas, han sido suprimidas en el Vocabulario, para no incrementar sin objeto su contenido.

98

VOCES USADAS EN CHILE.

AUe.
Esta desinencia, agrega
sado por
el radical:
si al

la idea

de posibilidad, capaciel

dad, mrito o aptitud, para efectuarse


ternarse; pero

concepto esprecapaz de
al-

aUernaUe, susceptible o
radical precede

la partcula

mu

otra

negativa, la negacin afecta a la desinencia, vg. inalterahle,

que no

es apto para alterarse.

alterable

interpretable

arriesga ble

inatacable intragable

contestable

desamortizable
desarrollable
descifrable

invalorable

irreprochable
justiciable
justificable

emocionable
endosable
fusionable
i

observable
pasable
perforable

m pasable

impresionable
inalterable

permeable
objetable

inexorable
injustificable

reprochable
usable
valorable.

in justiciable

insubsanable

Ad.

Denota calidad jenrica de


tracto,

las cosas, o la idea,


el radical:

en abs-

de

lo

representado por

complexidad, la

calidad de ser complexo.

VOCES USADAS EN CHILE.


alternabilidad

99

impresionabilidad
inculpabilidad
localidad

complexidad
conductibilidad
disponibilidad

peculiaridad

fungosidad
bonorabilidad

personalidad
quisquillosidad
superficialidad.

impermeabilidad
implacabilidad

Ado.
Significa,

en algunos casos, semejanza o tendencia lo


el radical: agallado,

indicado por

que

se parece al gallo,
el

i,

tambin, posesin de
afiebrado

la

idea incluida en

primitivo:

que

est con fiebre.

acolitado

descuajaringado
descarriado

afiebrado
afiliado

deschavetado
desencajado

agallado

ajigantado
alentado
alzado

desengaado
desmoralizado
desorejado

apalabreado

desvelado

apiado
ai recado

avinado
bienintencionado
Aje.

emocionado empecinado imantado impremeditado.

Designa

ciccion: peritaje, el trabajo

de

los peritos,

dragaje

ensilaje

100
masaje
peritaje

VOCES USADAS EN CHILE.


tinterillaje

vandalaje,

reportaje

Al

En los
misma

sustantivos significa coleccin de

cosas de
zapallos.

una

especie: zapaUal, tierra

sembrada de
oreganal
pajonal
qnintral

auisal

basural
cardal
carrascal

renoval
tierral

culenal

guindal
malezal
nogalal

tomatal
totoral
zapallal.

En

los adjetivos denota,


la

comunmente,

la

o atributo de

cosa a que se refiere: ])rimaveral, lo

mera calidad que

corresponde a
aluvial

la

primavera.

medieval

cantonal
catastral

medieval
notarial

consecuencial

opcional
paradojal

departamental
desinencial

primaveral
vicarial.

insurreccional

medial
Ante.

En los
vejante,

adjetivos agrega la idea de accin al radical:


veja.

que

VOCES USADAS EN CHILE.


adulante
fatigante

101

alarmante
alimentante
asfixiante

gustante

inmigrante
objetante

boyante
circundante
contrariante

perforante
solicitante

tornante
vejante,

desgarrante
electrizante
A7'0.

En los sustantivos espresa, jeneralmente, la persona a cuyo favor se hace alguna cosa: asignatario, persona a quien se hace una asignacin. Sin embargo, en dimisionario i signatario, significa accin,
i i

en dentario, emhrionario, plebiscitario , refractario


asignatario
eleccionario

rudimentario, denota calidad.

censuario
coasignatario
delegatario
destinatario

endosatario
obituario
obligatario

recipiendario,

dimisionario

Azo.

Desinencia casi siempre aumentativa, denota ademas,


golpe dado con instrumento u otra cosa: convitazo, suelazo.

agujazo

camaretazo

barquinazo

campanazo

102
convitazo

VOCES USADAS EN CHILE.

VOCES USADAS EX CHILE.


(les vinculacin

103

nistalacion

desvirtuacion

instrumentacin
irrigacin

documentacin
eliminacin
entretencin
e vaporizacin

m en su racin
modernizacin
movilizacin
nacionalizacin
orificacin

erogacin
esperi mentacin

esteriorizacion
finalizacin

ornamentacin
paralojizacion

festinacin
liacinacion

pavimentacin
personalizacin

hipnotizacin
liostilizaciou

prosternacion
precisin
realizacin

idealizacin

imanacin
imantacin
implantacin
implicacin

recomposicin
retalacion

rotulacin
secesin

imputacin

sobreescitacion

impremeditacin
inconsideracin
infatuacin
iniciacin

solemnizacin
trasplantacin

valoracin
volatilizacin.

Ente.
Indica,

como

ante, actividad

en

los adjetivos:

hiriente,

que

hiere.

absoivente

benevolente
circunvacente

bendicente

104

VOCES USADAS EN CHILE.


comburente compelen te
concupiscente
inasistente

inconfidente
re primen te

deprimente
Ento.
Significa,

tendente.

en

los adjetivos,

poseer la calidad del nomjirimiquento

bre ^\mi\wo\ flaciichento, calidad de ser facucho.

aguachento
flacuchento

pachochento
piojento.

galiquento
Eo.

Denota, en
sa,

los sustantivos, el acto

de hacer alguna code apala-

el

hecho de
arreo
asoleo

verificarse: palabreo, la accin

brar.

jirimiqueo

macheteo
martilleo
j)alabreo

azareo

balanceo

baqueteo
broceo
carreteo

pavoneo
relampigueo
saboreo
tiranteo.

cateo

despeo
Ero.

Designa jeneralmente destino,


hiquero, el

oficio u ocupacin: alamque alambica, hace o vende alambiques.

VOCES USADAS EN CHILE.

105
vender
lo es-

Mu comunmente
presado por
aguatero

se aplica a la accin de

el radical:

fndiUero,

el

que vende

frutilla.

frutillero

alambiquero

galletero

amasandero
arguenero
billarero

gallero

guatero
hotelero

boletero

lanchero
locero

buzonero
camarotero
carretillero

panadero
riflero

carretonero
cuartelero

taml)ero
tesorero

dispara tero

ventero
viatero
yerbatero.
Ete.

em panadero
fletero

Desinencia masculina, diminutiva, de carcter despectivo: adulete,

adulador rastrero.
coete hurguete.
la.

acusete adulete

Hai que distinguir


por
s

el

caso en que estas dos vocales son

solas desinencias, de aquel

en que forma parte de

una palabra griega que


ltimo ocurre, es
la

sirve de inflexin.
la

Cuando

esto

voz griega

que determina
descripcin

el sig-

nificado de la palabra: micrografa,

o repre-

106

VOCES USADAS EN CHILE.


objetos examinados con el mi-

sentacion en lminas, de
croscopio.

embriolojia
insectologa

neoloja

neuropata
orografa,

melomana mi orografa
lUe.

Del mismo modo que


dical: adqiiirihh, lo

ahle,

espresa

po.sibili(lad,

aptitud
el ra-

o capacidad de verificarse
adquirible

la idea

representada por
imperecible
imprevisible
inatendible
incoercible

que puede adquirirse.

aprensible
bebestible
coercible
definible

incomible
inconocible

desatendible
descriptible

infundible
intransijible

destructible

eludible
esplosible

intrasmisible
ofensible

funjible
liabible

perecible
previsible
trans jible.

imbebible
Ico.

Denota en

los adjetivos,

como

al, la

simple calidad de

la cosa: hiroaxitico, lo

propio de la burocracia,

aristocrtico

bombstico

VOCES USADAS EN CHILE.


burocrtico
capellnico
tilotlico

107

Jiumorstico
neurtico.

simo. si\

Desinencia superlativa: cruelsimo, niui cruel,


altissiino

feblsimo

amigusimo
celebrsi

integrsimo

mo

malevolentsimo
miserablsimo
pulcrsimo.

cruelsimo

doblsimo

endeblsimo
Ismo.
Sirve para formar sustantivos abstractos, que envuel-

ven idea de conformidad, coordinacin o sistema:


>o,

altruis-

doctrina filosfica, cuya base consiste en los instintos

cnvolos; los
las

que denotan

la

propiedad caracterstica de

personas o cosas: mutismo,

mudez;
el

los

que empleaidioma: cJn-

mos para sealar en


liares

las frases, los

vocablos o jiros pecu-

de cada pais en que se habla


altruismo

mismo

hnismo, por ejemplo.

convencionalismo

arjentinismo

cubanismo
chilenismo

bandolerismo
bimetalismo
bolivianismo
ciclismo

decadentismo
evolucionismo

formulismo
hipnotismo

colectivismo

108

VOCES USADAS EN CHILE.


liumorismo

VOCES USADAS EN
enredista

CiilLE

109

jnotiiMsta

en tomlo jisti
esclusi vista

novelista

obscurantista
obstruccionista

escursionista
esperinicntalista

oportunista
pirronista
positivista

evolucionista
federalista
filotelista

propagandista
j)roteccionista

flebotoniista
florista

reformista
rentista

formulista
fu sionista
liijienista

rocamborista
secesionista

humorista
latinista

sentimentalista
tradicionista

librecambista
liturjista

unitarista
utilitarista

masajista

velocipedista.

Ito.

Desinencia diminutiva, esto

do por

el radical:

que atena lo espresahombrecito, hombre pequeo,


es,

bueyecito

limpito

hombrecito
calicito

mismito
quietito
viejito.

compadrito
Iva.

Denota jeneralmenle, en

los

adjetivos, capacidad

de

lio
hacer algo,
i

VOCES USADAS EN CHILE.


tambin calidad o
lo

que

es propio del radi-

cal: dnitivo,

que puede
subjetivo,

diluirse.

Se escepta

en

el

sentido de espresar

lo

que

emana

o pertenece
adquisitivo
autoritativo

al espritu

humano.
esten.sivo

interpositivo

contractivo

objetivo
previsivo,

depreciativo
diluitivo

Mente.

Desinencia que agrega

al radical la idea

de forma, ma-

era o modo^ formando as adver bios: lgubremente, de

un modo

lgubre.

acentuadamente
acongojada mente

dependientemente
desacreditadamente

adoptivamente
agresivamente
aisladamente

dezasonadamente
desobedientemente
detalladamente

aletargadamente

desventajosamente
d isc rec o n a 1 m en te
i

annimamente
aproximativamente

entretenidamente
equitativamente

bondadosamente bruscamente campechanamente


clsicamente

estrambticamente
estra vagantemente

estudiadamente

clamorosamente
contritamente

fanfarronamente
fervientemente
gratuitamente

convulsivamente

VOCES USADAS EN CHILE.


liereditariainente

111

mundanamente
nocturnamente nominalmente
obrepticiamente

idioniticamente
iiiipertiiibablemente

incivilmente

incompetentemente
incontestablemente

pacatamente
plidamente
parablicamente

incuestionablemente

indevotamente
indiscutiblemente

pedantescamente
perpicazmente

induljentemente
inferiormente

ponderamente
precipitadamente

irreprocbablemente
jenealjicamente

provisoriamente
pro vocati vamente

juguetonamente
litijiosamente

pdicamente
quimricamente
respectivamente
reverencialmente

locuazmente

lgubremente
melodiosamente

sensatamente

memorablemente

soberanamente
subjetivamente

mesmamente
minuciosamento

sustantivadamente
talmente

mismamente
monacalmente
Miento.

verbosamente.

Todos

los

vocablos que tienen

esta desinencia,

son

sustantivos abstractos; agrega jeneralmente al radical la

idea de accin,

i,

a veces, la de pasin: enervamiento^ ac-

cin

efecto de enervarse.

112

VOCES USADAS EN CHILE.


acabamiento
acondicioiinniieiito

empecinamiento
empederniniento
encanallamiento

ajusticiamiento

comparecimiento
cruzamiento
debilitamiento

encarcelamiento
enervainiento

entrelazamiento

deroga miento
desciframiento

eslavonamiento
estacionamiento
estropea miento

desconocimiento
descuartizamiento

festinamiento
florecimiento

desencarcelamiento
desencuartelamiento

fraccionamiento
fusilamiento

desenvenenamiento
desgranamiento
deshojamiento

hermanamiento
lynchainiento

desmejoramiento

parecimiento
reclutamiento

desmenuzamiento
destinamiento
destrozamiento

rfrendamiento

remozamiento
revenimiento.

desabrochamiento

Desinencia jeneralmente aumentativa: jetn, de jeta


abultada; a veces despectiva: grandulo7i,
sin,
i

en

tal

cual ocaal-

denota

lo

que

se parece a

alguna cosa: sabrosn,


cachetn
cegatn

go sabroso. aduln
aleton

aln

copetn

VOCES USADAS EN CHILE.


corraln

113

114

VOCES USADAS EN CHILE.

Ovio.

Designa
cluida en

la calidad

lo

que

es propio de la idea in-

el radical:

circulatorio

esplora torio

conciliatorio

precautorio,

Oso.

Significa abundancia: pastoso^ lugar


bas; pero
vo,

abundante en yercuando se habla de colores, modifica el primitidenotando tendencia o semejanza: amarilloso, pareciamarilloso

do

al amarillo.

pasoso
pastoso
pretencioso
puntilloso

boscoso
costoso

despacioso
hostigoso
irrespetuoso

raudaloso

relumbroso
riesgoso
vistoso.

mauloso
molestoso
Ra.

Denota

sitio

o lugar donde se contienen,

venden o

fabrican cosas de la

misma

especie:

amasandera
boletera

cocinera

cochera

cigarrera

colchonera

VOCES USADAS EN CHILE.


hilandera
peinetera
roblera

115

lamparera
locera

zuequera.

mueblera
Udo.

Significa

abundancia de

lo

espresado por

el

radical:

espinudo,

con muchas espinas; pero a veces se usa con


o grosera, zancajudo,
los pies torcidos

sentido despectivo, de vulgaridad

que tiene

vueltos hacia afuera.

agalludo
aletudo

hilachudo
hiludo

calmudo
coludo

mechudo
platudo

confianzudo
cosquilludo
espinilludo

puntudo
talentudo

veudo
zancajudo.

espinudo
frisudo

Uva.
Sirve

para formar sustantivos abstractos


ella:

concretos;
i

espresa accin, o el resultado de


efecto de cincelar:

cinceladura, accin

cinceladura
costura

desabotonadura
descosidura

chamisadura
desabolladura

desgarradura
despellejadura

116

VOCES USADAS EN CHILE.


empolladura
obertura
preciosura

enmendatura
enten didura
esclavatura

rasgadura
re ven i dura tullidura.

grosura
jefatura

Uzeo,

Denota que una cosa


blancuzco

se

asemeja a

otra:

blanduzco.

VOCES.

ABREVIATURAS.
a.

g|^tK^^gP|

AC

120

AGE

Abollar. - ch. - v. - mellar hender una cosa. Abombarse. -ch.-v. r. -achis,

parse, alelarse, pasmarse.

Acaparador. -g.-m. -la persona que monopoliza alguna mercadera; la que. toma todo para s; regatn, abastecedor.

Abombarse. -am.-v. r.-se dice del liquido que empie.


za a corromperse.

A capar amiento. -g.-m. -especie de monopolio.

Abombado. -b.-adj. -bombo,


aturdido.

A cA pARAR
lizar,
s.

g.

V.

regato-"

near, estancar,
ch.- adj.- achis-

monopo-

Abombado.-

tomarlo todo para

pado, casi embriagado.

Abordar. -g.-v. -tratar alguna cuestin; abocarse con


alguien.

Acpite. -n.-m. -sangra, prrafo,

punto

aparte, pa-

rgrafo.

A borln A DO. -b.-adj. -acanillado,

Acaramelar. -n.-v. -reducir


el

pao vetado.
sitio.

azcar a caramelo.

Abrir cancha. ch. -loe. -despejar un

Acarraladura. -n.-f.- carrera, lnea de puntos que


se sueltan en las medias.

Abrocharse. -ch
ir, agarrarse.

.-V. r. -reel

A CARREADURA .-a.-f.-acarreo.

Abrogarse. -b.-v. r.-en

sentido

de

arrogarse,

apropiarse.

ABSOLTAMENTE.-b.- adv.-de ninguna manera, de mo-

Acaserado.- n.- adj.- parroquiano habitual, persona que sale poco de su casa. Acaserarse. -n.-v. r. -encariarse, aquerenciarse.

do alguno. ABSURDiDAD.-g.-f.- absurdo. Abundar.- g.-v. -asentir,


convenir en
nin.
la

Accidentado. -g. -adj. -terre-

no variado, desigual,
cerril, fragoso.

si-

misma

opi-

nuoso, doblado, spero,

Acabar. -ch. vul.-v. -eyacular en el coito.

Accionar. -n.-v. -actuar, enjuiciar, ejecutar, efectuar.

Acabse (el).-ch.-m.-no hai mas que hacer o decir. Acacharse. -ch.-v. r. -dete^ nerse, estancarse.
Acalambrarse. -ch.-v.
r. -en-

Aceitera. -b.-f.-taller, convoi, angarillas.

Acentuado. -g.- adj.-

defini-

tumirse, aterirse, envararse, contraerse los msculos.

do, "abultado. Acentuarse. -g.-v. r. -agravarse, complicarse, decidirse, afirmarse. Acetar. -a. -V- -aceptar.

ACH
Acodillado, -ch.adj.

121

rboles.

ADE

-con

cinchera, enfermedad de los animales en las costillas verdaderas.

Achaparrarse. -n.-v. r.-no medrar o no crecer los


Achicharrar.
- b.-v char, aplastar.
.-

achu-

Acolchonar.- b.-

V.-

en

el

sentido de acolchar, comprimir, apelmazar la lana. :OLiTAH.-n .-V.- hacer las

funciones de aclito.

Acompasar.- n.sar.

v.-

compa-

AcHiFLONADO.-ch. -adj. -aplcase a las labores mineras con una inclinacin menor de cuarenta cinco grados. Achiguarse. -ch.-v. r. -veni

cerse, doblarse.

AcoNC.\GiNO.-ch.-adj.- se aplica a la persona que ha nacido en la provincia de Aconcagua. Aconchado. - ch. - adj. - borroso, brozoso.

Achilenizarse. -ch - v.r.adoptar el modo peculiar de los chilenos. Achinado, -ch. -adj - aplebe.
.

A concharse. -ch.-v.
sarse,

r.

-po-

yado. Ac H IPI LCARSE. atragantarse.

ch.-v/

F.

carse

asentarse, clarifiliquido, depositndose las heces.


el

Achira.

ch.

- f.

-caacoro,
te-

planta herbcea.

Achocharse. -n.-v. r.-no


ner
el

Acreencia. - n. - f.- crdito, deuda que uno tiene a su


favor.

juicio cabal.

Acholado. -am. -adj. -el que


se corre de vergenza.

AcRiOLLARSE.-am.-v.
Acta

r.-

Acholamiento. -am.-m.- so-

acostumbrarse el estranjero a los usos del pais.


,^tomar).- g.- f.-nota,

Acholarse. -am.-v.

cuenta, razn.
AcTiTL'D.-b.-f.-por aptitud, en el sentido de capacidad, suficiencia. Acuadrillar. - ch.- v.- aco-

focacin, azoramiento. r. -avergonzarse, correrse, confundirse. Achucharrar. -b. -v. -estrujar, aplastar; abrazarse.

metermuchoscontra uno. ACU.MUCII ARSE.-Ch.-V. V.amontonarse.


AcHA.MF\ARSE.-ch. -V. zarse con el santo
r.-ali

ch.- adj. -corrido, azorado. Achuuscar, -ch.-v.- estrujar, plegar con fuerza. Achurruscar. -ch.-v. -com-

Achunchado.-

primir.

la

li-

mosna.

Adefesiero. -am. - m. f.persona que dice o hace


i

AFL
disparates;
la

109

AGU

que

viste

de una manera exajerada. Ademas. -a. -adv. -dems, con esceso, en demasa. Adentro. - ch. - m. - signifi-

- f -aflojamiento. Aflojar la pepa.. -ch. -loe.

Aflojadura. -a.

soltar,

ceder,

entregar.

cando
tino.

el

territorio arjen-

Afloramiento.- am.-m. -veta que corre de manifiesto en las minas.

ADEA'ixAR.-a.-v.-adivinar. Adinerarse. -n. - v.r. -enri-

Afortunada, (expresin).
Afrancesarse. -n.-v.
g.-adj.- feliz, acertada. r. -vol-

quecerse.

Adis mis flores. -n.-int.esclamacion de sorpresa. Adjuntar.- n. - v.-i ncl ui r,


conjuntar,
enviar.

verse afrancesado.

Afutrado. -ch. -adj. -acicalado.

acompaar,
late-

Afutrarse. -ch. -adj.- emperejilarse, acicalarse.

Adltere.-c. lat.-m.-a
re,

Agachar. -b. -V.

allegado, del lado, fag.-f.


-

miliar.

- por inclinar o inclinarse para cojer alguna cosa.

Adresse.sea.

direccin,

Agarraderas.
asas, ros.

-b.-f.pl.

mangos, agarrade-

Adulo. -ch. -m. - adulacin. Areo. -n.-adj. -sutil, trasparente, difano.

Agauchado.

am.-adj.

con

Afarolamiento
enfado.

ch
r.

los hbitos del gaucho. Agora. -a. -adv. -ahora.

Agredido. -n.
-amoste.

Afarolarse. -ch.-v

- adj. - ofendido, atacado violentamen-

tazarse, enfadarse.

Afeccionarse. -g. -V.

r. -tener

Agredir.- n.-v.

acometer,

inclinacin, afecto. Afectar. - n. - v. - lastimar, perjudicar.

Afeitarse. -n.-v,
la

r. -hacerse

barba.
afi-

atacar, ofender. Ac.-ch.-int.-aj, voz con que se acaricia a los nios. Agua (como el).-am.-loc.-

Afilador. -b.-m. -piedra


ladera.

trmino de comparacin
para significar lo que es de suma evidencia, o se

Afirmar. -ch.-v. -plantificar,


dar azotes.

encuentra en mucha
ch.
-

Aflautado.

adj.

voz

atiplada, de tono agudo. Aflautar. -ch.-v. -atiplar.

abundancia, se hace o ejecuta con perfeccin. Agua de la banda - b . .

AGU

123

ALA
-alfilete[co. ro,

loc.-aq-ua de espliego o de alhucema. Ar.fABLANCA.-b. o. -m. -agua

AcujETERO.-b.-m.

blanca. Ar.uA CoLONiA.-b.-loc.-agua de Colonia. AoL'A Fi.oRiDA.-b.-loc.-agua de la Florida. AcL'A PERRA. -ch .-loe-agua
caliente,

AiiiNCAMiENTO.-a.-m. - ahinAiioGADO.-b.-m.-en el sentido de rehogado, guisa-

do que se sazona a fuego lento. Ahogo.- am. -m. - ahoguo,


fatiga
i

opresin

al

pe-

sin

azcar ni

otro ingrediente.
\r,L'ACiiADO.-ch.- adj.- enca-

cho que impide respirar con libertad. AnuESARSE.-n.-v. r. -arrum-

riado. A(iL'ACHADA.-am.-adj.- aplcase a las bestias que en-

guna
Aire.

barse, perder su valor alcosa.


tira

Aindiado. -am. -adj. -que


a indio.
-

gordan con exceso por


pastar durante largas temporadas. .. L' AGUARSE. -ch. -V. r. -domesticarse, acaserarse.

n.

m.

enfermedad
invalida

perltica

que
del
-

repentinamente

algn

miembro
mano.
tuoso.

cuerpo hulicor espiri-

AcLACHENTO.-n.-adj.-lo que tiene mas gusto a agua,

Ajenjo. -n.-m.

que a otra cosa. AoLADA.-am. - f - abrevade.

ro,

paraje aguanoso.

Aj. -am.-m. -pimiento, ce o picante.

dul-

AouAFUERTE.-b. o.-m.-agua
fuerte.

Ajiaco. -am.-m. -guisado popular.

A(iLAiTAR acechar.
ber
.
'

atisbar,

AjiGANTAR.-n.sobresalir.

V.

-esceder,

A(',LAR.-am.-v. -dar
al

de be-

Ajuar de cocina. -b. -loe.


batera de cocina. AjusTAR.-am.-v. -asestar un

ganado.

L'ASADO.-ch .-adj .- rstico, agreste. .\GLASARSE.-ch. -V. r. - azorarse, hacerse rstico o agreste. A(,L'ERRiRSE.-n.-v. r. -amaestrarse en la escuela de la
.

golpe.

ALAMBRADO.-am.-m. - cerco de alambre afianzado con


postes.

Alambrar.

- am. con alambres.

v.-

cercar
hilo

adversidad.
lO

[ta.

A largar. -ch.-v. -sol lar


a

AoiLiLLLA.-ch.-f.-petardis-

una cometa.

ALF
ALBAIIAQUILLA.-Ch.
len.
.

124
- f. -

ALM
clea.

CU-

ALFiLERiLLO.-ch.- m. -almiz-

ALBARDA.-am. - f - aparejos completos, que usa la jente del campo para montar las bestias de
,

ALFORZAR..-n.-v. -hacer
forzas.

al-

Algorra. -ch.-f.- musguete.


alhorre,

blanquillo,

enla

trabajo. A LBAZO. -a. -m .-alborada

fermedad peculiar de

ALBixAjio.-n.

que

se

- derecho - m acostumbra en
.

algunos paises, para restrinjir la libertad de testar en los estranjeros.

boca, especialmente en los nios. ALL\NCiSTA.-ch.-adj.-el que acepta la unin de dos o mas partidos polticos
afines.

Alborotero. -n.-adj
rotador.

albo-

Alcachofa. -ch.-f.

- puada, guantada. ALCALDEAR.-n.-v. -darse humos de mandn. Alcanca. -n.-f. -cepo, arquilla, cepillo de madera, metal etc., no de barro, para guardar dinero. Alcayota, -ch.-f. - cayote,

Alicante. -n.-m. -cierta clase de vino. Alicanto. - n.-m.- calicanto,

una

flor.

A LiENADO.-g.-adj .-demente,
loco.

Alinderar.

n.

v.

amojoInnites

nar, sealar los de un terreno.

chilacayote, cidra cayote.

Aliador. -ch.-m. - aljebrista, el que restituye a su lugar los huesos dislocados.

Alcin. -b.-f.-en el sentido de accin. Aldaba. -b.-f.-por aldabilla. Alemanizarse. - ch .-V. r.adoptar las maneras de los alemanes. Alentarse. -ch.-v. r. -sanar de una enfermedad.

Aliar. -ch.-v -arreglar o


.

restituir

su lugar los

huesos dislocados.

A LINAR. -ch.-v. -sazonar.


Alionado. -ch. -adj. - desordenado, zalagardas. Alionar. -ch. - v. - al borotar.

Aleonar. -ch.-v.- alborotar. Aleta. -b.-f.-por alero. Alfalfar. -am.-v. - sembrar


alfalfa.

Alistarse. -b. -V.

r.

-arre-

ALFREz.-ch.-m.-subtenienteen las armas de caballe.

glarse, vestirse, ataviarse. Alitrancas. -b.-f.- ataharre, retranca.

Almacigo. -n.-m. -semillero


brotado.

ra,

injenieros

artillera.

AMA
ALMOiADiLLA.-ch.-f
co.
.

125
-

ANC
continuar jugando cuando se ha ganado bastante.

accri-

AL.-n.-int.-que sirve para llamar la atencin de alguien. ALOjADO.-ch.-adj.-liusped. ALQiiLARSE.-a.-v. T.-ajustar servicio mediante un estipendio.

Amariconado. -n. -adj.


rica,
ra.

ma -

maricn.
-

Amarra. -ch.-f.

amarradu-

Amarrar.

A LTAR.-n.-v. -elevar,
alzar.
ta, rellano.

subir,

- b. - v. - vendar, atar, ceir, entrapajar, ligar.

AMASADijo.-a.-m. -amasijo.

Altiplanicie. -am.-f.- mese-

Amateur. -e.

g.

m.

-aficio-

Altos. -ch. -m.pl. -el segundo piso de las casas. ALZADO.'-am - adj - animal indmito.
.
.

nado. AMATisTE.-a.-m. -amatista.

Amellar. -a. -V. -mellar. Americano, -am. - adj -lo


.

All

Ama
Ama

RiGiiT.-e. ang. -loe. -est bien. de brazos. - ch. -loe. nodriza, rolla, niera. seca. -ch. -loe. -nodriza,

concerniente a los Estados Unidos de Norte

Amrica. Ametralladora. -n.-f.


za de artillera.

pie-

Amoblado. -n.- ni. -mueblaje-

rollona, niera

que

se deni-

dica os,

al

cuidado de los

Amodorrado. -b.
dorrido.

adj.
V. r.

mo-

con AMACHAMBRAR.-ch - v.-ma chihembrar, ensamblar dos piezas de madera. Amachinarse -a m .-v. r.amancebarsc, tener re. .

sin alimentarlos su leche.

AMOHOSARSE.-ch.mohecerse.

en-

Amolar.

- v o1er fastidiar, atafagar, agonizar, molestar. Amolado. - n. - adj. - pobre,


.
.

am

laciones

ilcitas.

Amadrinar. -am.-v. -a eos tumbrar a las bestias caballares a andar en tropilla,

embromado; fastidioso. Amparar. -am.-v. -conservar


derechos para esplouna mina. Ampn. -ch.-m. -vestido amlos tar
plio,

siguiendo

a la

ye-

gua madrina. Amallarse. -ch.-v. r. -amollar, no jugar una carta superior tenindola; no

repolludo.

Amugronar. -ch.-v. -acodar.


Anchar.n.-v. - ensanchar, enanchar, dar anchura.

ANT

126
contrario

APA
al

AxDA.-b.-f. pl.-por los aparatos para trasportar

escorbuto.

AxTi FEBRIL. -n.-adj.- contrario a la fiebre.

imjenes, andas.

A XDADA.

- a.-f. -

cam n a ta
i

A XTLXATRAL. -n.-adj.
i

con-

jornada. AxDiNO.-am.-adj.-lo que se refiere a la Cordillera de

trario a lo natural. AxTiPiRLXA. -n.-f. - medicamento febrfugo anti-

Andes. A XDURRi AL. -b.-m.los

nervioso.
barrizal,

Artirevolugioxar
adj. -contrario

lo

n. -

lodazal.

a la

revo.

AxESTESiAR.-n.-v.- producir insensibilidad. A XExioxAR.-b.-v.- anexar. AxGOLixo.-ch.-adj.-se aplica a la persona que ha

lucin. AxTisiFLTico.-n .-adj -contrario a la


sfilis.

AxTOFAGASTixo.-ch.-adj.- se
aplica a la persona

que

ha en

nacido en Angol o la provincia de Ma. .

lleco.

ha nacido en la provincia de Antofagasta. AxTOjAMiEXTO.-a.-m.-anto jo.

AxiEGO.-a m - m - a n e g-o anegacin, anegamien'

to.

AxTuco.-n.-nom. pr. -diminutivo de Antonio.


AojAR.-a.-v.-ojear.

AxiLixA.-n.-f.-alcaloide artificial, del cual se sacan diferentes colores. AxiMAi.ADA.-b.- f. - tontera,

Ao
los

ESGOLAR.-n. -loe. -tiem-

po sealado en cada ao
para recibir lecciones en establecimientos de
(al). -ch. -loe. -a

barbaridad. AxjELixo.-ch.-adj.-se
ca a la persona

apli-

instruccin.

que ha

Apa

cuestas.

ciudad de los Anjeles, o en la provincia de Bio Bio. AxjELiTO.-n. - m. - prvulo,

nacido en

la

A PACHURRAR. -b.-v. -por despachurrar.

criatura.

AxQUE.-a.-adv.-aunque.

AXTICOXSTITUCIOXAL.
ad. -contrario a
la

n .cons-

titucin.

AxTiDiLuviAxo.-b.-adj.- por antediluviano.

AxTiEscoRBTico.-n

.-

ad j.-

Aparejos. -am.-m. pl. -silla que se pone a las cabasujetar la lleras para carga evitar que se lastimen las bestias. A PARRAGADO.-ch. -adj. -inclinado hacia la tierra con el fin de no ser visto. Aparta. -am. -f. - apartado, accin de separar las rei

APE
ses,

12'

APO
ApESAR.-b. o.-adv.-a pesar. ApiR.-am.-m.- minero que caro;a metal a cuestas. A PLAN ACALLES. -b.-m. -azota
calles.

encerrndolas
-

en
-

potreros.

Apartamiento.
vienda,

a.

m.

vi-

retiro,

departavol-

mento.

A PEAR.-n.-v. -derribar,
tear,

Aplastar. -b.-v.

dar en tierra con una persona. ApEARSE.-am.-v. r. - alojarse, hospedarse, parar en parte; echar tal o cual
pie a tierra.

- destruir, maltratar, oprimir. Aplomarse. - ch. - v. r. - co-

rrerse, avergonzarse.

Aplomo. -g.-m.- serenidad,


tiento,

sangre

fra,

cor-

dura.

A PEGUALAR.-ch.-v.- amarrar
el

Apocar. -n.-v. -abatir, humillar.

lazo a la montura.
-

parte contra quien se apela. APELLixADO.-ch.-adj.- acostumbrado a las penalidan.


-

Apelado.

-m.

la

ApoLLiNARis.-n.-adj .-agua mineral efervescente.


ApoLOjA.-b.-f.-por
rico.

panej-

des.

Aporcar.j
.

Apellinado. - ch. - ad - se aplicaalosindividuos que descienden casi inmediatamente de araucanos. A p E N s o N A DO -c h -ad - m oi


.
.

ch. -v. -recalzar, acollar, arrimar tierra al pie de los troncos.


-

Aportar. -g.-v.
llevar.

contribuir,

A PORTE.-n.-m. -aportacin,
1q

lesto.

que

se introduce a

una

A PENSIONARSE. -ch.-v. r. -entristecerse, apesadumbrarse.

sociedad.

A PEuscARSE-n .-V. r. -ajarse


una cosa, ser apauscada. ApERCANCARSE.-ch.-v. r. -enmohecerse. Apercibir. -i:. - v. - advertir, reparar, columbrar, nover, descubrir. \ perchar. -ch.-v. - amontonar, arrei,dar bultos en
tar,

ApoRUADO.-ch.-adj.- encanutad o. A PORUAR. -ch.-v. -atesorar. Aposicin de sellos. -g.loc. -fijacin de sellos. Apostar, -n.-v. - aventurar dinero en cualquier juego.

Apstrofo, -b.-m.
rica.

por

apostrofe, figura de ret-

rimeros.

ApoTRERAR.-am.-v.
pl.

adehe-

Aperos. -am.-m. montar. ,

-recado

sar,

destinar tierras l pasturaje de ganados.

ARB

128

x\RM

ApoYO.-am.-m.-apoyadura, leche mas gruesa que se saca despus de que se ha maneado al ternero. Apozarse. -b.-v. r.-rebalzarencharcarse, detenerse el agua formando panse,-

- rbol de fuego. ARCiFiNios.-n.-adj. pl. -conlmites naturales fines,

ARBOLiTO.-b.-m.

de los paises.

Arcioneras. - am. - f. pl. acin, correa de que


pende
el

tanos.

estribo en
-

las

Aprender. -b.-v. -en

el

sen-

sillas

de montar.
terri-

tido de aprehender. Apretinar.- n. - v. - recojer, pegar o coser una saya a la pretina.

ARGHiDicESis.-n.-f.
torio jurisdiccional

de un

Arzobispado. Ardidoso. -a. -adj.


so.

artificio-

A probar. -b.-v. -en


propsito.

el

senti-

do de probar, gustar. ApROPsiTO.-b. o. -loe. -a


Aprovisionar. -g.-v.abastecer,
tuallar.
surfir.

Arenguear. -ch.tar

Aren
proveer,
-

v. - dispuen alta voz. ULERO. -am.-m.-salba-

avi-

dera. A RESTiN.-n.-m. -enfermedad

cutnea.
b.

Aproximativo.
se,

adj.-

aproximado. Apunarse. -am.-v.

r. -helar-

Arete. -b.-m. -en el significado de arito. Argolla. -a. -f. - anillo, sortija.

faltar la respiracin. PUNTADO. -ch. - adj. -achis-

Argot. -e. g.-m.-cal,


gonza.
ARiSMTicA.-a.-f.
ca.
-

jeri-

pado, casi ebrio.

Apuuscarse. -b.-v.
arse.

r.- api-

aritmti-

Apurar.

- n. - v. - apremiar, apresurar, dar prisa. Aquiln. -b. o.-m. - diaqui-

ARiSTOCRATizAR.-n.-v. - cnnoblecer, dar forma, o


inspirar ideas
ticas.

aristocr-

lon, emplasto.

AqUINTRALARSE.-ch. cubrirse de liga.

- V.

r.

ARANDELA.-ch.-f.-candelero de hoja de lata.


ARABiA.-b.-f.-por biga.

goma
-

ar-

ARMADA.-am.-f. - forma en que se dispone el lazo al tiempo de arrojarlo. Armazn. -ch.-m.- anaquel. ARMiDiTA.-ch. - adj -vina
.

dulce jeneroso.
allegar,

Arbitrar, -b.-v.
conseguir.

Armonium.monio.

b.

o.-m. -har-

ARR
ARNERo.-ch.-m.-crba,
dazo. ARNEs.-n.-m.-aez, ciones.

129
ce-

ARR
r. -re-

A RREMEDAR.-.-v.- remedar.
ARREMiNGARSE.-ch.-v.
milgarse, repulirse.

guarnitintu-

Arrempujar,
jar,

-a. - v.-

empu.

rnica

(el).-b.-m.-la

rempujar.
.

ra de rnica. ARo!-ch.-int.-alto! esclamacion con que se suspende

Arremueco
dante.

a. -

-arru-

maco, jesto de cario. Arrenqun'. - ch. - m. - ayu-

un

baile.

ARO.-ch.-m.-arete, zarcillo, arracada, pendientes. A ROM AR.-b.-v. -aromatizar. Artefactos. -n.-m. pl. -artificios, instrumentos mecnicos o aparatos desti-

Arreo. - am. -m. -recua,


arria.
-a. -adj. -revesado, enrevesado. Arriar. -b.-v. -por arrear, avivar las bestias para

Arrevesado,

nados a facilitar jo del hombre.

el

traba-

ARTlCULAC10.\ES.-n .-f. pl.artculos, preguntas de


los interrogatorios.

que anden. Arribanos. -ch. -adj. sust. m. -arribeos, residentes en las provincias del Sur.
i

ARTiLLERO.-b.-m.-por astillero, lugar en que se construyen o componen las embarcaciones. A RRAiGO. -n. -m. -prohibicin impuesta a un litigante, para salir del lugar
del juicio sin

ArRIRE PENSE.-e. g.-locde segunda intencin.


Arriesgar,
la

-b.- v.- arrendar ganancia, asegurarla. Arriscada. - b. - adj. - nariz arremangada, respingada. ARRiTRANCAS.-ch.-f. pl. -perifollos, adornos escesivos o de mal gusto. Arrogancia.- n."- f. - gallar-

constituir

apoderado.
ARRANCAR.-n.-v.-huir, retirarse, apartarse. ARRANCARSE.-n.-v. r.-fugarse precipitadamente. A RREAR. -b.- V.- por arriar, bajar las velas o banderas.

da.

Arrollado.- ch. -m. - chancho adobado. Arrollar. -b.-v.- por arrullar,

acariciarconarrullos.

Arrope. -am.-m. -dulce que


se hace de algunas frutas,

Arrecostarse.- a. -V.
costarse.

r. -re-

especialmente de
arrumazn.

uvas o peras.
T. -arries-

ARREjARSE.-b.-v.
garse.

Arruma. -ch.-f.-rima,^ rimero,

ASP
Arrumbe.
bre.
-

130
f. -

to.

AUR

ch.-

herrumro
ro, las
fti-

AspiERTo.-b.-adj.- despier-

Arrurr. -am. -m. voz

Atacameo. -ch
ral

adj

natu-

cario para fruaguas. AsAFETiDA.-b. o.-f.-asa


da.

de

o propio de Atacama. ATTACH.-e. g.-m.- adj unto, agregado a una Legacin.

Ascensor. -n.-m. -elevador,


aparato para subir a los pisos altos. Asecho. -a. -m. -asechanza.

Atajo. -am.-m. -recua de ga nado. Atvico, -n.-adj .- semejante a sus antepasados.

Asentarse. -n.-v.

r. -

empa-

At

charse, ahitarse. Asertar. - g. - v. - aseverar, afirmar. A SERRUCHAR. -b.-v.- serrar, aserrar.

HOME.-e. ang.-loc.-en el hogar, en familia. Atenazar. -a.- V.- atenacear.

Atendido,

-g. -adj.

atento,

Asierra .-b.-f.- por un instrumento.


protejido.

sierra,

Asn.ADO. -n.-adj.- husped,


Asilar. -n.-v. -albergar, amparar.

considerado. ATiNCA.-ch.-m. -brax. Atinjencia. - n - f. - relacin conveniencia; atinente, concerniente. Atornillador, -b.-m.- des.

tornillador.

Atorrante.- am. -adj. -ocioso,

As NO MAS.-ch.-mod. adv.-

vago.

medianamente. ASSOCIATION FOOTBALL as as,


.

e.

ang.-m.-reuniondeacionados a jugar a la pelota,

Atracarse. -b.-v. r.- adherirse a una opinin. Atracn. -b.-m. -hartazgo. Atracn. -ch.-m.- o presin,
empelln.

empleando slo

los pies.

Asina. -a. -adv. -as como. Asistente. -b.-m.- sirviente


militar.

Atrazarse. -ch.-v.
graciarse.

r.- des-

ATROPiLLAR.-am.-

V.-

reunir

Asoleada.
cion.

ch

- f. -

o 1 a-

las bestias en tropillas. Atroz, -ch.-adj.- repugnante.

Asomarse. -b.-v.
se.

r. -acercar-

A uj ADOR. -b.-m. -alfiletero.


r. -so-

AsoROCiiARSE.-am.-v.

Aumentacin. -a.- f.- aumento.

focarse, ruborizarse. Aspa. TH.-m. -latitud de

una

Au

REvoiR.-e. g. -loe. -hasta

mina.

la vista.

AYE

131

BAC
f.-

r To c TON i. \.-n.-f.- condicin de las personas o pueblos, orijinarios del mismo pais en que viven. Automvil. -n.-m. - carruaje que no va sobre rieles ni es arrastrado por caballerias.

Ayudanta. -n.ayudante. Azafate.- ch.


fuente.
-

cargo

de

m.- bandeja,

Autor. -n.-m. -causante,

la

Azarearse. -n.-v. r.-el efecto que causa al que le toca azar, en vez de suerte. Azcar can da. -b. o. -f. -azcar cande o candi. Azulejo. -n. -adj. -de color
azul.

persona de quien se deriva algn derecho.


TORiTARio.-b.-adj.- mandn, imperioso.
vALAN'CiiA.-g.-f.-alud,
te,

Azumagarse. -ch.-v. r. -picarse, tomarse los metales, enmohecerse alguna


cosa.

lur-

gran masa de nieve que se derrumba de los


a los valles. ALISTA. -n. -adj. - el que afianza una obligacin particular. ANCES.-g.-m. pl. -anticipos: preliminares. \ A NT -a -ad v -ad e a n te ANZAR.-g.-v.- sentar una
.

montes

B.
Baboso. -ch. -adj. -tonto.
BABv.-e.-ang.-m. -nene, prvulo.

I-:

Bacar. -e. g.-m. -cierta clase de juego de cartas


entre varias personas. BACK.-e. ang.-m.-unode los

opinin.

Avecasina

.-b. o.-f.-becasina, agachadiza, chocha. venida. -am.-f. -calle espaciosa. MENTA. -ch.-f.-por a ventamiento, separar el trigo de la paja, utilizando el viento. .. IOS. - ch. -m. - arreos de

dos jugadores en el Football, que estn delante


del goal-keeper, para defender su lado. Back up.-e. ang.-v. -seguir de cerca a uno de los ju-

gadores en el Football, para ausiliarlo en cualquier momento. Bacteria. -n.-f. -seres

montar.

Ayecahles.

ch. - m. pl idefesios.estra vagancias.


.

microscpicos, que se pro-

VER noche. -b.-adv.- anoche.

ducen en la fermentacin de las sustancias orgnicas.

BAL

132
tent

BAR

Bachicha. -am.-m. -el individuo natural de Italia. Badulacada. - ch.-f. - bellaquera, accin propia de un badulaque.

Badulaque,

-ch.-adj.- pillo,

informal, bellaco, belitre.

Badulaquear.-cH.-v.- hacer badulacadas. Bagaje. -g.-m. -por equipaje, conjunto de cosas que se llevan en los viajes. Bagre (ser como). -am. -loe.
feo, atroz.

don Jos Manuel Balmaceda. BALL.-e. ang.-f.-pelota que se usa en el F'ootball. Ballet. -e. g.-m. -baile de poca importancia. Bambino. -e. it.-m.-nio. B AN AL. -g.-adj. -insustancial,
lijero,
trivial,
-

insignifif.

cante.

Banalidad.
dad,

g.

vulgari-

bobera,

simpleza,
faja.

trivialidad, futeza.

B ANDA. -n.-f. -ceidor,

Bagual. -ch.-adj. -zopenco. BAiGNOiRE.-e. g.-m. -palco situado al nivel de la platea, en los teatros. Bajador. -am.-m.- gama rra, correa que sirve para que
caballo 410 picotee. Bajo vientre. -n.-m. -hipogastrio, parte inferior del
el

Bandada. - b.-f.-por cardumen, conjunto de pescados. BANDEjA.-b.-f.-fuente. Bao Mara. -g.-m. -bao de

vientre.

Bajos. -ch.-m. pl.-el primer piso de las casas. Bajujo (por lo). -ch. -loe. -con maa, ocultamente. Balanza. -n.-f.-vara con que, los volatines o maromeros,

Maria. Baptismo. -a. -m. -bautismo. Baqueano. -am.-adj. -prctico, ducho, guia, guiador, guin, conocedor de los caminos rios; la persona diestra en algo. Baqueta. -b. o.-f.-por vai

conservan
la

el

equili-

queta, piel curtida. BAR.-e. ang.-m. -saln donde se espende licores. Baraja. -b.-f.-por naipe, ca-

brio en

cuerda.

Balazo

(ser). -ch. -loe. -dies-

da uno de los cartones de que se compone ese


juego.

tro, vivo.

BALE.-g.Tnom. pr.-Basilea. Balear. -n.-v. -fusilar, matar


o herir a bala.

Barajo!

n.

int.

caramba!

Balmacedista. -ch.-adj. -partidario de las doctrinas que, en su gobierno, sus-

caracoles! Barajla! -ch.- int. -caramba! Barajles! -ch.- int. -caramba!

BAT
Barandillas.
quillas,
-

ch.f. -

133

BEN

estaverticales que se agregan a la plataforma de las carretas, para sujetar la carga. Barata. -ch.-f.- blata, cuca-

maderos

Batat.\zo.- ch.-m. -el hecho de ganar una carrera el caballo que tenia menos

probabilidades de triunfo.

BATEA.-am.-f. -artesa

para

racha.

Barbaridad. -b.-f.-gran mero.

n-

BARBARLCiio.-b.-adj .-brbaro, barbaresco. BARRA.-am.-f. -prisiones a manera de cepo. Barrvca. -ch.-f. -maderera, sitio donde se deposita

lavar ropa. B.\TiR.-am.-v. -aclarar, volver a lavar la ropa con agua sola despus de ja-

bonada.
BATisTERio.-a.-m.- bautisterio

Baviera.-c. jer.- adj. -cierta clase de cerveza.


B.\vA.-ch.-f.-la

o vende
etc.

madera,

fierro

chicha en

je-

neral.

URALES. -ch.-m. -los lados del tringulo de una carreta destinada al acarreo de maderas. Barreno. -ch.-m. -tema, obstinacin.

BAYO.-ch .-m .-fretro. BEB.-e. g.-m.-nene. Becasina. -n.-f.-becada, chocha, agachadiza. Beefteck.-c. ang.-m. -bistec, carne. BEiiiND.-e. ang.-int.-en el Football,se dice asi cuando se echa la pelota fuera del goal por el bando que ataca.

Barretear. -n.-v. -abrir hoyos, zanjas, trabajar con


a

barra.

Barr AL. -a. -m. -barrizal. Bartular. -ch. - v. - cavilar, considerar una cosa con demasa. Barzn. -ch.-m.-eiltigo con

BELCEB.-n.-m.-el Diablo.

Belduque, -am.

m. -jifero,
-

cuchillo ordinario.

que
al

se sujeta

el

prtigo

Benefactor. -a. -adj.


hechor. Beneficiar.
cuartizar,
-

biendes-

yugo.

Bastardear. -g.-v. -alterar. Bastidor. - b. - m. - celosa, Iistoncillos que se coloan en las ventanas para impedir la vista al interior.

am.

- v. -

despostar ani-

males. Beneficio.

- ch. - m. - escrepodrido que se destina al abono de tie-

mento

Batan. -ch -m. -tintorera.

rras.

BIZ

134

BOD

Bemno. -a. -adj. -benigno.


Bergere.-c. g.-f.-siUa poltrona. BiBELOTs.-e. g.-m. -preciosidad; juguetes finos. BiciCLETA.-n.-f. -velocpedo de dos ruedas. BiciCLO.-n.-m. -carruaje de dos ruedas. Bicoca. -ch. f.-casquete que usan los eclesisticos para cubrirse la corona. Bicncavo. - n - ad - cuerpo

formado por dos superficies cncavas opuestas.


Biconvexo. -n.-adj. -cuerpo formado por dos superficies convexas opuestas. Bidet. -e. g.-m. -pieza de loza, para cierta clase de baos. Bill. -e. ang.-m. -proyecto de
lei.

Bimensual. -n.-adj. -lo que dura dos meses.


BiNCHA.-b.-f.-cinta. Birlocho. -ch.-m. -calesa, silla volante. Bisecar. - n. - v. - dividir en dos partes iguales.

BuocK.-e. ang.-m. -cuaderno de papel. BLOCKHAus.-e.jer.-m. -fortn de vigas gruesas. Blondo.- am.-adj.- ondulado, rizado, crespo. BLUSA.-b.-f.-chaqueta. Bocado. -ch.-m. -correa que, aplicada a la quijada inferior de un potro, hace las veces de freno para domarlo. Bocatoma (la).-ch.-f.-el bococaz, abertura que se deja en los canales o rios, para dar salida a una porcin determinada de agua. Bocina. -b.-f.- por cerbatana; trompetilla para los odos de los sordos. Bocina. -n.-f.-pieza de metal que cubre los estreios de los ejes en que van las ruedas. BocK.-e. jer.-m.-vaso de un cuarto de litro de capacidad, especialmente para cerveza. Bochan. -ch.-m. -rastrojo. Bochinche. -n.-m. -alboroto,

BisEMANAL.-n.-adj.-lo

que

dura dos semanas.


Bisutera, -g. buhonera.
-

desorden, confusin

al-

f.-

baratija,
-

teracin del concierto propio de una cosa.

Bitoque.

ch.

m.

cnula,

una parte de

la jeringa.

BiTTER.-e. ang.-m. -amargo, cierta clase de licor. Biz.\AGA.-am.-f.-una especie de eneldo.

Bochinchero. -n.-adj. -el que promueve o se mezcla en bochinches, aun cuando no alborote o altere la
tranquilidad pblica.

Bodegaje.

n.-m.

derecho

BOL
.

135

BOU
penden-

ae se pa?a por conserar las cosas en una boiea.

lento, metebulla, ciero.

)FGON - ch - m - pul pera ie baja especie.


:

i:RS.-e.

m.

pl.

campesi-

BoLivL\NO.-n.-adj. -natural o perteneciente a la Repblica de Boli^ia. BoLSA.-ch.-f.- cualquier saco.

nos de orjen holands, .jue han constituido la Repblica del Transvaal, en el Sur del frica. BoFETADA.-b.-f.-puada. puetazo. Boi,A.-ch.-f.-cometa
:a.

BoLSERO.-ch.-

d.-

gorrn,

redon-

gorrista, mogol Ion, el que vive de las rentas de otro. Bolsn. -am.-m.- vade, cartapacio que usan los nios para llevar sus tiles
a la escuela.

i.ACO.

ch.

m.- socalia,

artitcio
a
iv.

lo que blii^ado a dar.

uno

con que se saca no est

Bomba. - b. - f. - por pompa, ampolla que forma el agua por el aire que se le
introduce.

>LADA.-ch.-f.-golosina.
.

Bomba

(estar en).-ch.-loc.-

Boleadoras. -am - f. pl. -ramales de cuerdas terminados en bolas pesadas de metal o piedra, que usan los campesinos para aprehender animales. Bolear.- n.-v.- reprobar en los exmenes. Bolear. -am.-v. -arrojar las boleadoras al pescuezo o patas de un animal para
aprehenderlo.
P>(f.ETA.-n.-m. -certificado.

encontrarse ebrio.

Bombacho. -am.-adj. -pan taln suelto, mui ancho,


Bombo.
ceido por los tobillos. - ch. -m. -bambolla,
i

escesiva ostentacin.

Bombonera. -n.-f.-caj
ra confites.

ta

pa-

Bonaerense.- n .-adj

perte-

neciente a Buenos Aires.

Bongo, -am. - m. -embarcacin pequea.


BoNHOMA.-g. - f. - candidez, ser de buen carcter. BoRDEAux.-e. g-m.- Burdeos.

.ETERL\.- n.- f.-luar en ae se espenden entradas


'

billetes.

r^'LETo.-n.-m. -entrada, billete, boleta. Boliche. -ch.-m. -fign, bo-

BoRDERAu.
brete.

-e.

g.-m. -mem-

degn de mala muerte.


Bolinero. -ch.-adj.- turbu-

Bordo. -a. -m. -borde, estremo u orilla de alguna cosa.

BOY

136

BRI
cuando no sea embarcacin.

BoRGOA.-n.-m. -cierta clase de vino tinto. Borrachn, -n. - adj. -ebrio consuetudinario.
BoRujo.-a.-'m.-orujo, holle-

Boyazo. -ch .-m .-trastazo. Bozal. -am.-m.-bozalejo, bozo, cabestro que se echa
a las caballerias.

de la uva despus de esprimida. Bosta. am.-f.-bo2^a, esjo

tircol,

ganado vacuno
caballerias.

escremento del de las


i

BRACEADOR.-ch.-adj. - claro, caballeria que, al andar, aparta los brazos una de


otra mano. Bracear. -ch.-v. -echar
el ca-

Bostonear. -n.-v. valsar. Botado. -a m. -adj. -barato,

ballo
a

las
i

manos

hacia

uno

otro lado cuando

huevo. BoTADOR.-am.-adj. -maniroto, prdigo. Botar. -am.-v. -disipar, dilapidar, derrochar. Botar. -ch.-v. -tumbar. Botero. -n.-m. -barquero.

camina. Brandeburgo.-c. g.-m.-galoneadura que v en la bocamanga del traje militar.

Brandy. -e. ang.-m. aguardiente.

Botero. -ch.-m. -zapatero.


Botn. -ch.-m. -calce ti n. Bototos -ch.-m. pl. -zapatones.

Brasero. -ch.-m. -rejuela, estufilla

para calentar

los

pies.

BouDoiR.-e. g.-m. -camarn. BouLEVARD.-e. g.-m. -barrio de los alrededores.

Brasilero.-u. -adj. -brasileo, perteneciente o natural del Brasil.

Brazada. -a. -f.-b raza, medida.

BouQUET.-e. g.-m. -ramo,


ramillete. Box.-e. ang.-m.-pujilato. Boxeador. -e. ang.-adj.-p-

gladiador. Boxear. -e. ang.-v. -combajil,

BRAZAR.~b.-v. -bracear. Breack.-c. ang.-m. -carruaje liviano descubierto, de pas^o. Breqle (estar en un)-b.i

tir a puadas. BoYA.-ch.-f.-abolladura, es-

gn

loc.-en un brete, en aprieto.

al-

pecialmente en los sombreros.

Brevet. -e. g.-m.

Boyar. -n.-v. -flotar, mantenerse sobre el agua un cuerpo cualquiera, aun

- patente, cdula, ttulo. BRiE.-e. g.-m. -cierta clase

de queso. Bri llantina. -n.-f.-bandoli-

imL

137

BYr
Foolball, es
clores
lota,
la

na, aceite especial para dar lustre al cabello. BniN.-n.-m. - tela gruesa fuerte para la ropa estei

confusin
la

que forman varios jugaen torno de


pesin que sta salga del crculo en que se juega. Buqu. -g.-m. -aroma, saborete, perfume de los vi-

rior.

Brocato. -a. -m. -brocado.


Brockarse.-cH.-v. r. -echarle a perder algn nego:i0.

nos.

bRLTLOTE.-b.-m.- palabrota, dicho ofensivo.


BRL'MA.-g.-f.-neblina.

Burdeos. -n.-m
to

Brusqledad.
za.

-g.-f.- asperela

Bri'ta (a
iiabla.

la). -ch. -loe. -a

torpemente,
g.

con

jsceso.

BuDGET. -e.
puesto.

-m.

presu-

Budn. -e. ang.-m. -pudding, cierta clase de torta.


BuDOiR.-e. g. - m. - retrete, habitacin reservada.

-el vino tinen jeneral. Burocracia. -n.- f. -empleomana, colectividad de empleados; sistema d.e gobierno en que la mayor parte de las autoridades son empleados pblicos. Burujn. -b.-m. -porcin de cosas juntas, pero en desorden.

Burros negros

(ver).-ch.loc.-ver las estrellas.

Buena

(a

la). -ch. -loe. -sen-

Buscapleitos. - b. - m. pl.pleitista, buscarruidos,


picapleitos.

cillamente.

Bufete. -g.- m. - oficina, escritorio, mesa. Buffet. -e. g. - m. - ambig,

BusQuiLLO.-ch.-adj.- busca-

comida nocturna.
Buitrear. -ch.-v.- vomitar. BujERO.-b.-m. -agujero. Bulevar. - g. - m. - viales, avenidas, alamedas, arbolados. BuLLDOG.-e. ang.-m. -cierta clase de perros de cara
ichatada. LLON.-n.-m.-recojidos de os vestidos de seoras. LLY.-e. ang.-m. -en el

persona dilijente para todo. BvE.-e. ang.-m. -en el Footbali, tiro de pelota que
vidas,

atraviesa la lnea del goal, que no pasa entre los postes.


i

CAB
C.

138

CAC

Cbula. -n.-f.-treta, engao,


ardid. CACA.-ch.-f.-voz con que se

Cab.-c. ang.-m. -carruaje lijero de dos ruedas. Cabalgar, -b.-adj.- raza caballar.

previene a los nios que

no

deben tocar alguna

cosa.

Caballada. -am.-f. -brutalidad, dicho o hecho fuera de razn, despropsito. Caballada, -am. - f.- manada de caballos. Caballo negro. - b. - loe. .

Cacaraas. -am.-f. pl. -seas que en el rostro dejan las


viruelas.

Cacique, -ch.-m.
gordo. C ac n a - am chas.
. .

hombre
ca-

-f.-

mango,
-f.-

morcillo.

Cabeceador.

am. - m, iramarra, correa que sirve para impedir que el ca-

Cachada. - am. amurco.

cornada,

CACiiAFAZ.-ch.-adj. -desbaratado, picaro, sin vergenza.

ballo picotee.

Cabeza. -am.-f.-resduo que contiene plomo plata, despus de la quema del


i

CACHAA.-ch.-f.-rebatia. Cachaa, -ch -f.- majadera. Cachaa. -ch.-m. -una espe.

mineral. CABiLDAXTE.-n.-m.- regidor,


capitular.

cie

de

loro.

Cablegrafiar, -n. - v. - telegrafiar por cable, trasmitir los despachos por ese medio. Cablegrama, -n - m - despacho por cable. Cabo. -ch.-m. -cosmtico, ce. .

Cachar. - ch .- v.- sorprender a alguien que disimula una accin oculta. Cacharpas, -am.-f. pl. -vejestorios, trebejos, cosas de poco valor. Cacharpero, -am.-adj. -ro-

rilla

para

el

pelo.

Cabras

(irse a uno las).-ch. vul. -loe. -polucin invo-

pavejero, persona que vende vestidos usados. Cachear. - am. -v. -cornear, amurcar.

luntaria. Cabro. -b.-m. -bode, cabrn, macho de cabro. Cabrn. -ch. vul. -m. -el que

CACHEMiRA.-b.-f. -casimir. Cachet.-c. g.-m. -sello, aspecto, modo de ser de una persona.
- n.-f. - puada, guantada, cachete. Cachi PORRERO. -ch.-m.-asis-

Cachetada.

provee de parroquianos a las casas de tolerancia.

CAL
tente de capa
'.as
i

139
cetro en

CAL
calzado.

Calchn, -ch.-m.-pjaro

procesiones.

\(:no.-ch.-m.-cosa
^e

que no

Calchona. -ch.-f.-coche,
lijencia.

di-

puede vender.

u:no (raspar elj.-ch.-locreprender. vcHLCHO. -ch.-m.- embarcacin pequea. \cnLDO. -ch -adj .- maero, adino, astuto.
.

CALCHONA.-ch.-f.- fantasma. CALCHL'DO.-ch.-adj. - cernejudo. Caldo de gallo. -ch. -loe. cazuela sustanciosa que los trasnochadores acos-

g. -m. - regalo, )bsequio. \DEXA.-b.-f.-por cadeneta, labor de hilo. principio \FEiN.\.-n.-f.-el esencial del caf. \ II L'iN.-ch.-m. -borrachera, reunin de ente alegre.
\nE.\L'.-e.
'

tumbran al amanecer, aun cuando este guisado no contenga ave. CALDA.-ch.-m.- empanada
caldosa.

\iiLLisT.\.-ch.- adj.
co.

-maopare-

Calducho, -ch.- m. -asueto. CALDo.-ch - ad - caldoso, que tiene caldo. CALEMBOUR.-g.-m. - cquvo.

\jAS.-am.-f.

pl.-las

Calentar.
tar.

cos, juegos de palabras. - ch. - v. - moles-

Jes bien definidas que encierran las velas de metal a uno otro costai

C ALENTAR. -ch.
con
las

V.

golpeaf

lo

de las minas.

manos. Calentar un ex.men.


loc. -preparar

jON,-b.-m.-por atad, caa mortuoria. ^i.ABACEAR.-am.-v.-dar ca-

- ch.lijeramente

un ramo de estudio. Calentarse. -ch.-v. r. -enojarse,


se.

no cumplir una promesa de matrimonio. \i.AB.\zA.-am.- m. - bototo,


labazas,

enfadarse; escitar-

CALENTURA.-ch.-f.-tisis pul-

calabacino,
i

ca lquidos. M.CLLAR.-g.-v.- proyectar, injeniarse. \LCHAS.-ch. - f pl. - cernelas, cerdillas que tienen las caballeras sobre los pies manos.
.

calabaza sehueca para guardar

monar.
CALENTURIENTO.-Ch. -adj. -tsico.

Caletero. -b.-m. -barco costanero.

Calicanto. -b.
canto.

o.

m.

cal

Caliche.

n.

m.

barrera,

montn

de

tierra

que

II

CAM
qpeda despus de do el salitre.

140
estrai-

CAN
-

Cambiar (mandarse).
loe. -irse,

ch.

largarse,

mu-

Calichera. -ch.- f. - porcin de terreno que contiene


caliche. Calificacin. -n. -f.- certificado de inscripcin en los rejistros electorales.

darse.
- m. -cuchicuarto pequeo. Cambulln.- am.-m. - enredo, trampa; no slo es

Cambucho. -ch.
tril,

mucho

peruanismo.

Californino.- n.-adj.fornio,

calial

Cambulloner.

am.

adj.-

perteneciente
.

Calilla. - am molesta.

Estado de California. - f - persona


.

enredoso. Caminar la comida. -ch.loc. -hacer ejercicio a pie para facilitar la dijestion.

Calmo. -n.-adj. -tranquilo.


CALUNiA.-a.-f.-calumnia. Calzn. -a. -m. -pantaln interior que llega hasta poco masabajo de las rodillas.

Camino

de. -ch. -loe. -hacia,

con direccin a. Camino de CiNTURA.-g.-loc.


-de circunvalacin, decircuito.

Callampas. -ch. - f - setas, hongos para comer. Callana, -ch.-f. -cacharro, cazuela, vasija de barro. Callana. -ch.-f.-reloj ordinario de fatrilquera. Camas. -ch.-f.-las curvas de las ruedas de rayos. Camareta. -am .- f. - morterete, petardo, pieza de fuegos artificiales; caoncito de cobre que se carga se taquea con plvora con ladrillos.
.

CAMisoLA.-n.-f.-jubon.

Camote. -ch.-m.- enamoramiento.

Campanazo.
llado.

ch.

m.

cuali

quier suceso notorio

bu-

Campaa. -am.-f.-campo. en
jeneral.

CAMPAisTA.-ch.-m.-el que animales en el cuida

campo. Campear. -am.- v. - recorrer un campo buscando animales.

Camarn (ponerse como).am. -loe. -avergonzarse. Camastra. -ch. -f. - zorrera. Camastrear. - ch. - v. - disimular.

Canaca. -n.-m. -perteneciente a la raza amarilla.

Canard. -e. g.-m.- pajarota,


noticia falsa.

Cancn. -e. g.-m. -cierta


-

cla-

Cambiador. -ch.-m.
aguja.

guarda

se de baile algo libre.

Cancela.

am.

-f. -

puerta o

CAN
rales.

141

el

CAP

entrada de los cercos ru-

wco.-ch -m. -botija de barro en forma de cono


truncado. wciiA. -am.- f. -patio, corral, sitio espacioso. wciiA.MiNA.-am.-f.-patio al

que compra los desperdicios de las mismas. CANGREjERA.-n.-f. -criadero de cangrejos.


Canje.- n. - m
- permutacin de peri(3dicos impresos o documentos, especial.

mente

estos

ltimos,

rededor de una boca mina, en que se escoje el


metal.

tambin de piezas diplomticas. CAxoA.-am.-f.- embarcacin pequea que se usa especialmente en los rios. CAnox. - b. - m. - precio del

WcHERO.-am.-m.-el que
liene a su cargo cha.
ANDEi,F-:jA.-b.
- f. -

una can-

por aran-

arrendamiento.

dela, utensilio que se coloca encima del candelero,

Gansadura.
cio.

-a.
.

- f. -

cansan-

para recojer

lo

que

Cantear. - n
dra.

v.

-labrar pie-

se

derrame de

la vela.

ANDEi.Ejox.-am.-adj.- candido, inocentn, bobalicn, motolito, simpln, de corto entendimiento. ANDKLEJONADA. - am.-adj.-

necedad, tontera.
<2ANDELiLLAS.-am.-f. pl.- lucirnagas, noctilucas; fue-

Cantiga. -a. -f.-cantiga. CANTiL.-n.-m. -borde de un despeadero. Cantimplora.- am .- f. - prenda del equipo del soldado, que sirve para guardar agua. Cantina. - n. - f. - puesto en
cjue se vende licores, jeneral, no slo cerca los cuarteles.

gos fatuos.
wDEi-iLLAs
ver).ch. -loe. -ver las estrellas.
pl. -sim-

(hacer

en de

A\DiDECEs.-am.-f.
plezas,
teras.

C.\NTORA.-ch.-f.-bacin.

necedades,

ton-

'

- ch. - V. - Tobar piedras de minas. .ANGALLAS.-Ch. - f. pl. - loS desperdicios de los mine-

WGALLAH.

CAADA.-am.-f.-hondanada. Camo. -am.-m .-bramante, cuerdecilla delgada. Can. -n.-m. -cao, en jeneral.

Can de piezas. -b. -loe. -cruja de piezas. CAPA.-am.-f.-criaderos minerales que se encuen-

rales.

<^\NGAEi.ERO.-ch.-m.- ladrn

de metales en

las

minas;

CAP
tran
lelos,

142
banco,
for-

CAR
consiste en llevar
el

en un

pelo
-

mando con
un
mentario.

otros terreno

parasedi-

sobre

la frente.
.

Carabanas. ch

f.

pl

pen-

CAPA.-n.-f.-gratificacion que da el fletador al capitn

dientes, arracadas, zarcillos, aretes.

CARACUMB.-b.-m.- cumb^
cierto baile de negros.

nave. Cap. -ch.-m. -vaina de simientes. Capilla. -n.-f.-el cuarto nmero que, en la misla

de

Carachento. -ch .-adj


so.

roo-

C ARAi.-am.

-i nt. -caramba! CARAjo.-n. -i nt. -caramba!

ma

illa,

se

apunta en

la

CARPiTA.-b.-int.-cspita!

lotera.

Cartula, -n
tulo,

f.

Capingo. -ch.-m. -caperuza. Capital. -b.-adj. -obra de pri-

portada

frontis, rde los lif.

bros.

mer orden.
CAPiTOso.-ch.-adj.-vinojeneroso, vigorizante.

Carbonada. -ch.nacional.

-guisado

Capitlllro.-

n.- adj.- cabil-

dero, el que se afana por ganar votaciones en una

CARBONFERO.-n. adj. -carbonoso. Cardenillo. -ch.-m. -acetato de cobre; color azul claro.

reunin. CAPiTULiAR.-n.-v.-cabildar, conquistar votos durante una eleccin. CAPOTE.-ch.-m.- tunda, casgo de azotes o palos. Capotera. ch. - f. percha, mueble en que se cuelga
-

Crdeno. -b.-adj. -por rojo. CARDQNEGRO.-b. o.-m.-cardo


negro.

CARDOSANTO.-b. o.-m.-cardo
santo.

Cardume. -a. -m. -multitud de


cosas, en jeneral. Carearse. b. v. r.-por cariarse, daarse algn hue-

ropa de lana. C APOT LLO.- ch.-m.- cascabillo, cascarita en que se contiene el grano del trila

so.

Cargaburro.- b.-m.- burro,


juego de naipes. CARGAR.-n.-v. -usar, traer, llevar con uno. CARGO.-n.-m.- certificacin,

go.

CPSULA.-n.-f. -cartucho de metal que contiene la plvora, el fulminante i parte de la bala. Capl'l (a la).-e. g. -loc-

Cargoso. -a. -adj.

con

tup,

peinado

que

testimonio, constancia. molesto, gravoso.


-

CAR

143

CAS
la

\Ri.-ch.-adj.- pardo, mezcla Je los colores blanco, amarillo, rojo neqro.


\Ri.\R-b.-v.-en

mento para medir

al-

elsentidode
-

jarear, poner cara a cara. \RicATiR.\R. n. V. hacer caricaturas. \RiCATi:RESco.-n.-adj. -propio de la caricatura. \Ri o. -n.-m.- regalo. \Ri.ANCA.-am.-f.-molestia. \RMtLiTO.-n.-adj.-de color del tabaco.
-

tura de las personas. Cartucho. -am, -m.- cucurucho, papel o cartn enrollado en forma de cono. CARRANDILLA.-ch.-f.-COnj unto de cosas. Carrera (a la). -b. -loe. -de carrera, con presteza. Carreta chancha. -ch.- lela que es toda de madera, sin ninguna pieza de metal.

\RNAVALESCO. -n. -adj. lo propio del carnaval. \RNAZA.-b.-f. -carnada, cebo del anzuelo. \RNE DE Castilla. -ch.-f.de ovejas. \RNEADA.-am. 1".- accin efecto de carnear. \ RNEAR. -a m.-v. -descuartizar un animal. ARNERAjE. b. m. -Camerada, rebano de carneros. ARNERO PADRE. - b. loe. morrueco. ARLA. -am.-f.-pieza de zuela perteneciente al recado de montar, que se acomoda entre la bajera el
i -

Carreth.la de manos. -b.loc. -carretilla.

Carril. -n.-m. -tren. Carrilano.- ch.-adj.- desal-

mado.
CARRiLANO.-n.-m.-peon que trabaja en los ferrocarriles.

Carritos

(los). -ch.-m. -tran-

vas, carruajes carril urbano.

del ferro-

Carrizo. -am.-m. -gramnea, caa comn. CARRYNG.-e. ang.- m. -en el Football es dar mas de dos pasos, llevando la pelota o rebotndola en la

mano.
CARRO.-n.-in. -vagn, tranva.

lomillo. \ROZ(;.-am. -m. - orejones, huesillos. ARpA.-am.-f.-tienda de campaa, no slo es perua-

nismo.
\RTA (a
ta.
la). -g. -loe. -por lis-

Carrousel.-c. g.- m.- juego de caballitos en movimiento. Casa de Caridad. -g. -loe.
asilo, hospicio, hospital.

ARTABON. -n.-m.

instru-

Casas. -ch.-f. Rosario.

pl.

-dieces del

CAT

144

CEL

Cascanueces. -n.-f. pl.- instrumento para romper la


cascara de las nueces,
al-

mendras

etc.

Cascara. -b.-adj.- de
amarilloso.

color

Casco. -ch.-m. -gajo, cacho, divisin interior de algunas frutas. Casera. -ch.-f.-conjunto de parroquianos o clientes. Casero. -ch.-adj.- parroquiano, persona que acostumbra comprar en un

CATURRA.-ch.-f.-cotorra, loro pequeo. Catuto. -ch.-m. -trigo sancochado molido en piedra^ con otros ingredientes. CADiLLAjE.-n.-m. -gobierno de tiranuelos.
i

CAUDiLLEjo.-n.-m.- caudillode poca importancia. Caula. -b.-f.-cbala, embuste, negociacin artificiosa.

Causa hab ENTE, -n.-m.presentante, sucesor.

re-

mismo

lugar.

Casero. -ch.-adj. -dueo de


casas, propietario.

Cata. -ch.-f.-perico, cotorra.


CATA.-am.-f.-labor somera que se hace para descubrir minerales. Catana, -ch.-f.- sablezuelo,
catan, alfanje.

Causalidad. -a. -f.-causa. Causear. -ch.-v.-merendary comer. Causeo, -ch. -m.-merienday

gaudeamus.
Causerie.
-e. g.-f.- charla y conversacin. CAUTCHUc.-b. o.-m.-cauchOy

goma
ta,

elstica.

C ATEADOR.- a. -m.- buscador


de minas.

Cautelacion. -b.-f.- garanseguridad.


(estar). -n.-adj. -pre-

Catear.
car,

-a. -V.- mirar,

bus-

Cautivo
so,

descubrir minas. Catete. -ch.-m. -harina coci-

dominado por algua

afecto o pasin.

da con grasa. Catimbao. -ch.-m. -payaso;

el

que usa trajes inadecuados o acostumbra jestos


ridculos.

Cazuela. -ch.-f.-paraiso, piso alto de los teatros. Cazuela. -ch.-f.-guisado nacional.

CATiTA.-n.-nom. pr. -diminutivo de Catalina.


Catolizar. -n.-v. -convertir a
la fe catlica.

Cebar. -ch.-v. -servir. Cebolln. - ch.-adj. - soltern.

Cedrn,

-ch. -m.- arbusto

medicinal.

Catrintro. -ch.-adj. -se aplica al queso de leche descremada.

Clebre. -g.-adj. -agraciado^


bonito, precioso, pulido,

majo.

ce

145
-

CLA
-

i:LEMiN.-ch.-m. -cfila, copia, infinidad, en jeneral. sin relacin a la medida del mismo nombre. KLIBATARIO. -g.- adj .- SOltCron, clibe. .i:lli-oi DE. -n.-m. -sustancia

Cierro. -n. m. sobre, bierta de carta.


Cijo. -b.-m. -cisco,

cu-

compuesta de caucho,
odon
tes.
.i:NTRi-:.-e.
i

al-

residuos de carbn. Cimarra. -ch.-f.-faltar un estudiante a sus clases. Cimiento. -b.-m. -por cemento romano, zulaque, cal
hidrulica.

otros ingredien-

Cincel (al). -b. -loe. -a

cincel.

ang.-m.-en

el

'.

Football es el jugador en cuarta lnea, a espaldas de la puerta. ENTRO. -g.-m. -punto de reunin.

CiNco.-ch.-m. moneda de plata de valor de cinco centavos.


-

Cincuentenario. -n .-m. -aniversario de cincuenta


aos.

<

Centroamericano. -n.- adj.natural de las Repblicas de Centro Amrica. ii:po DE CA.MPAA.-am.-m.suplicio que consiste en oprimir a un hombre, mediante un fusil atado con

Cinchn. -am.-m. -sobre cincha, tira angosta de cuero, del arreo.

CiNEMATGRAFO.-n.-m.- aparato elctrico que reproduce las figuras en movimiento.

su correaje. Cequia. -a. -f. -acequia.

Cerco. -am.-m. -vallado,


ca,
<'

cer-

cercado. -EREMiL.-b.-m.-celemin.
i:REMONiERO.-n.-adj.- cere-

CiNTiLLO.-n.-m. -cinta angosta para atar la cabellera. CiRCAR.-ch.-v. -dejar en limpio la veta de las minas.

monioso.
i:RRADO.-ch.-adj. -torpe, incapaz de reflexionar.

i;RRO.-ch.-m.- cualquiera elevacin de terreno. icERONE.-e. it.-m.-gua,


prctico. iCLON.-n.-m. -cualquier huracn. <^iEEO.-n.-m. -parte superior del socavn en las minas.

Cincografa. -n. f. arte de gravar en zinc. Crculo. -g.-m. -reunin, sociedad de recreo. Circunstanciar. -n.-v. referir por menor.
-

ClRCUNSTANFL utico.
difcil.

b.-

adj. -morrocotudo, grave,

Claque. -e. g.-f.-clac. Clara. -b.-adj. -se dice monjas clarisas.

de. las

Clase. -ch.-f.-se aplica a los

COB
cabos
cito.
i

146

COI
del
co-

srjenlos del ejr-

Clusula -b.-f.-en el sentido de cpsula. Clausurar. -n.-v.- terminar,


cerrar.

Cobre. -ch.-m. -moneda valor de un centavo. Cocada. -am.-f.-dulce de


co.

CocAixA.-n.-f.-anestsico estraido de la coca.

C LAVAR. -ch.-v. -petardear.


Clear.
-

e.

ang.

m. en
-

el

Football, es librar

el

goal

CocAvix. -ch.-m. prevencin, provisin de mantenimiento de viaje.


-

fuerte puntapi a la pelota, para lanzarla lejos del peligro. Clich. -e. g.-m.-clis,^ pieza

dando un

CocKE.-b.-m.-cok. hulla carbonizada. CocoTTE.-e. g.-f.-ramera. CocTAiL.-e. ang. m. - cierta


-

de metal para imprmiir. Clipper. -e. ang.-m. -embarcacin de recreo. Clisarse. -b.-v. r. -eclipsarse.

mezcla de
rituosas.

bebidas espi-

CocHAYUYO

(ser como).-ch.-

loc. -negruzco.

Cloroformar. -n.

v.

cloro-

formizar. CLO\vN.-e. ang.-m. -payaso. CLUB.-n.-m. -casino, crculo, casa de recreo para conversar, leer o jugar, ni poltico ni clandestino.

CocHi.-am.-m. -cerdo. Cocho. -ch.-m.- mazamorra de harina tostada. Codeador, -am. adj. pedigeo, maoso.
-

Codear. -am.-v. -pedir, socaobligar, comprliar, me ler a que se regale


algo.

Coacreedor.- n.-adj. acreedor conjuntamente con


-

Codeo. -am.-m. -socalia,


blazo, accin de

sa-

otro.

codear.
-

Codeudor. -n. -adj. -deudor conjuntamente con otro.


CoALiGADO. -n.-adj. -se aplica
al

Cofiador.
dor.

n.

adj.

confiaes-

Cognac. -e. g.-m. -bebida

partido que entra a

la

coalicin.

Cobertera. -a. -f.-cubierta. Cobijas. am. f. pl. cobertor, ropa de cama, no


-

pirituosa. Cogollo. -ch.-m. -lisonja, remate que se acostumbra


al tinal de las tonadas. CoGOTUDO.-ch. -adj. -copetu-

slo es mejicanismo.

Cobrar. n. V. pedir, demandar, exijir el pago


-

do, influyente. CoiLA.-ch.-f.-mentira.

CoiLERO.-ch.-ad). -embustero.

de

lo

adeudado.

COI

147

COM
-

CrMA.-n.-f.-coima. derecho 3ue se patra al ^aritero


e las casas de juecro. Coima. -ch.-f.-hurto de poca monta. >jER.-b.-v. -apropiarse alLTuna cosa ajena.
>iTAR.-n.-v. -yacer
ler.

Collera. ch.
animales.

f.

yunta de
botones
tallo

Colleras. -b.-f. de camisa.

pl.-

CoLLOCiio.-ch. -m.

de

algunas hortalizas.

con mu-

Comadrona. -am.-f. -partera. Combado. -n. -adj. -el que es


torcido de cuerpo.

>KE.-b.-m.-cock. hulla car-

bonizada.
deas,

i.ACiONES.-am.-f. pl. -grabalas, confites me.

Combo. -ch. m. almdana, mazo, martillo de hierro o acero con mango. Combo cua (a).-ch.-loc.-

nudos.
)LcnADO.-n
ra
-

-colchadu-

)ixnAGL'iNO. - ch. - adj. - se aplica a la persona que

a viva fuerza. CoMEPAVo.-ch. vul.-m. -nombre familiar del frac. Cominillo. -ch.-m. -escozor. Cominillo. -ch. - m. - senti-

ha nacido en Colchagua. OLEADO (sal ir). -ch. -loe. -encaarse; salir reprobado en algn examen.
)LERA MORBL'S.-b. O.-m.clera morbo. )LGAR.-n.-v. -achacar. ')LiGL'E.-ch.-m. -planta de la familia de las gramneas. )LiNDAR.-n.-v. -lindar, estar una propiedad contigua a otra. CoLOMAjE.-n.-m. -sistema de

miento concebido en el nimo, por algo que aflije. CoMisARio.-n.-m.- funcionario de polica. Comisin, -n.-f.-suerte en el juego de volantines o cometas. Comit. -g. m. -)unta, reunin, comisin, cuerpo. CMO N-b.-loc.-s, por supuesto, claro, sin duda.
-

Compactar. -n.
trechar.

-v.

unir, es-

gobierno eii las colonias hispano americanas.


)LORADO.-n. -adj. -rojo.
>Li>A.-am.-f.-metal dra.

Compaa. -a. -f.-compaa. Comparable (no sor).-b.adj.- indecible, ble.

imajina-

en

pie-

Comparanza, -a.-f.- comparacin.

oLTRAU.-ch.-m.- renacuajo. oi.uDiR.-a.-v. -ludir, rozar

Comparendo. -n.-m.- audiencia, reunin, junta, comparencia, conferencia.

alguna cosa con otra.

CON

148

CON
tos, borras, brosas, heces.

Complicado. -b.-adj. -difcil. Complicar. -b.-v. -dificultar,


enredar.

COMPLOTARSE.-n.-V. r.-COHfabularse.

Conchos. -ch.-m. pl. -fiestas que se celebran con lo que ha sobrado de otra
reunin anterior.

Componer. -ch.-v. -castrar algn animal. Componer. -ch.-v. -ensalmar,


arreglar los huesos rotos o dislocados.

Condenado. -n.-adj. -maero, sagaz.

Condolencia. -g.-f.-psame.

Con DOM.-e.g.-m. -preservativo hijinico contra el virus venreo en las relaciones sexuales.
CoNDLXTORA.-ch.-f.-se aplica a la mujer a cuyo carla vijilancia de los carros urbanos. Conectar. -n.-v. -unir, enlazar, trabar. CoNFECcioN-g.-f.-prenda del

Comportar. -g.-v. -sufrir.


CoMPRiMARiAs.-n.-m. f.-segundas partes de las compaas teatrales.
i

Comprometer,

-n.-v.-

empe-

go est

ar la gratitud de una persona mediante algn


servicio.

CoMpROviNCiANO.-n.-adj.-de
la

misma

provincia.

CoMUNA.-n.-f.- pueblo, demarcacin municipal.

vestuario de las mujeres. Confeccionar. -g.-v. -hacer, redactar, preparar algn


trabajo inmaterial.

Con

eso. -b. -loe. -con

el

obje-

to de.

CoNCLBiNAjE. -n.-m.- amancebamiento, concubinato. CoNCUio. -b.-m. - concuado.

Conferencia, -n.-f.- discurso sobre algn asunto. Confinarse. -g.-v. r.- encerrarse, reducirse, recluirse.

Concurrencia. -n.-f.-ayuda,
influjo.

Confort.miento.

g. -m.- conforta-

Concha. -n.-nom. pr. -diminutivo de Concepcin. Conchavar. -am.-v.-ajustar, contratar un trabajo, especialmente domstico.
el

Confortable,
case
al
i a las vida.

-g.-adj. -aplla

bienestar material

comodidades de

servicio
ajuste,

CoNCHAvo.-am.-m.-
destajo, convenio.

Conchos. -am.-m.
pas,

pl. -zurra-

residuos,

sedimen-

Confusin. -n. - f.- reunin, en una misma persona, de las cualidades de acreedor deudor. CoNGRESAL. -n.-m. -por miembro del Congreso.
i

CON

149

ciertas

CON

Congresista, -n.- m.- partidario del Congreso. ()NGRESo.-n.-m.-el (>uerpo Lejislativo, formado por el Senado la Cmara de Diputados.
i

sentencias a los tribunales superiores para su revisin. Consumir. -a. -V. -por consu-

mar. Contesta. -a. -f.-por


tacin.

contes-

oNGRL'os.-n.-adj.

se dice de los alimentos corres-

pondientes
social.

a la
-

posicin
-

Conocencia, -a. f. relaciones,' conocimientos.


CoN.MiLiTON.-ch.-m.-se deno-

Contestar. -b.-v. -negar, poner en duda, contradecir, impugnar. CoNTiMAS. n. adv. cuantims.
-

minan

as los

que

traba-

jan por el triunfo de misma doctrina.


'

una

CoNTiNAMENTE.-a.-adv.- continuamente. CoNTiNO. -a. -adj. -continuo. Contra (la). -ch.-f. -remedio,

"oNMLTA.

n.

- f.

conmuta-

medicamento, antdoto,
alexifrmaco, contra veneno. Contra nada. -ch.- loe. -intilmente.

<

cin. .oNQL'iBus.-b. o.

m.

cum-

quibus, dinero.

(>oNSEjAB.-a.-v.-aconsejar. Consentido.- n -adj - mimado, voluntarioso, orgullo.

Contra qu. -ch. -loe. -para


qu.

so.

)NSERVATORio. -ch. -m. -estufa, invernadero, invernculo, lugar cubierto abrigado para defender las plantas del fri. ')Nso.M.-e. g.-m. -caldo hecho a fuego lento. >oNSTANciA.- n.-f. - testimonio fehaciente de algn hecho. CONSTATACION.-g.-f.-COmprObacion. -oNSTATAR. -g. - V. -verificar,
'

Contrabalanciar. n. V. equilibrar, compensar. Contrabandear.- n.-v. -dedi-

carse al contrabando. Contraccin. -g. f. aplica-

cacion, dedicacin.

Contraerse. -g.-v.
se,

r.

-aplicari

dedicarse.

CONTRAFIADOR.-n.-m. f.-Cl que se obliga a favor del


fiador.

Contrapeso. -ch.-m. -inquietud.

evidenciar, comprobar,
patentizar.

Contraprueba. -n.-f.- prueba en contrario dada en juicio.

Consulta. -n.-f.-remision de

CONTRAQUERELLA.-n.-f. -que-

co5
ja

150
el

COR
- ch. - adj - se aplica a la persona que
. .

querejuez que sigue su causa.


llado ante el

que presenta

Coquimbano

mismo
-

Contrariedad, -g.
zn, disgusto.

f.

-desa-

ha nacido en l provincia de Coquimbo. Corbata. -n.-f.-por corbatn.


CoRBEiLLE.-e. g.-f. -canastillo, ajuar de novia. CoRBEiLLE.-e. g.-f.-carruaje de paseo, cuya caja es formada de tejidos de

Contrasellar.

n.- v.

-poner
-falsifi-

el contrasello.

CONTREFACCION.-g.-

f.

cacion, imitacin. CoNTRi.-ch.-m. -mollejas de ave.

mimbres.

Controlar.

revisar, inspeccionar, en jeneral,


-

g.

v.

CoRCOBA

ch.

prolonga-

examinar, fiscalizar. Convencin. -n. f. reunin


-

cin de una fiesta al siguiente da. Corcho -am. -adj. -acorchado, sin sabor ni color. Cordial, b f. por muela
.

poltica

mas
tos.

para fijar prograo designar candida-

cordal.

Conveniencia.- g. -f. -etiqueta, consideracin, decoro, decencia. Conventillo. -ch.-m. -casa de vecindad. CoNVERSATA.-ch. f. -charla, conversacin. Coac. -e. g.-m. -bebida espi-

CoRDiLLERANO.-am.-adj.-de
la cordillera.

Crner.

-e.

ang. -m. -en

el

la jugada 'ootball es que se hace en las esqui-

rituosa,

Coo.-ch. vul.-m, -apodo que se d a los espaoles. CoPART DARO. - n. -adj.- partidario que sustenta iguales ideas que otros. Copas. -am.-f. pl. -guarniciones redondas que se usan en los frenos de las caballeras. Copete (de).-ch.- loe. -alta-

nas de la cancha. CORNETAPISTON. b. p. -m.corneta de pitn. Corneta. -am.-m. -vacuno al que le falta un asta.
-

CoRONELATO.-n.-m.- coronela, el empleo de coronel. CoRONTA.-am.-f.- corazn de la mazorca de maiz cuan-

do se

la

ha desgranado,

tusa, caroza.

de nero, presuntuoso, campanillas. CoQUELCHE-g.-f.-tos ferina.

Corso. -am.-m. -vuelta circular de los carruajes que conducen familias en los paseos pblicos. Cortapapeles. -b.-m.-plega-dera, instrumento que

C(JT

151

CRI

sirve para abrir o plegar libros o papeles. KRKDR.-n.-m. -jinete de

Gotear. -a. -V. -acotar. CoTENSE. ch. m.-cotanza,


-

lienzo.

profesin. CoRRKjiRSi:. -n.-v.


rarse,
-

r.

-mode-

Cotizarse.- b.-v. r.- escotarse, hacer un gasto en co-

enmendarse.

mn.
Coto. -am.-m. -papera, bocio, hipertrofia de la glndula
tiroides.

KRKNTADA. -am. f. fuerte corriente de agua. RRENTOso. am. adj se i\plica a cualquier caudal de aixua que corra con
.

Cotona. -n.-f.-blusa, jubn, aunqueno seade gamuza.


CoTOTo.-ch.-m. -chichn.

luerza. RRiDA.-am.-f.-veta
ral

mine-

que est de manifies-

Covadera. - am. - f.- terreno del que se estrae el guano.

sobre la superficie del cerro. >RRiD0s.-ch.-m. pl. -cierta clase de romances del
to

CRAvoN.-e. g.-m. -lpiz.


CREATURA.-a.-f.-criatura.

Creacin, -g. - f.- fundacin,


invencin, establecimiento.

bajo pueblo.
iRREON.-ch.-m.-tira aneosla de cuero, sin curtir.

>uRiONEs (a los).-ch.-loc.cn pretina. iRTADo(estar).-ch -loe. -sin Jmero, sin blanca. RTi:RO.-ch.-m.- trabajador al dia o por tareas.
'

Creces. b.-f. -crecida. Credo. -b.-m. -en el sentido de programa poltico. Creer. -n.-v. -estimar, reputar.

C RE DO. -b. -adj. -presumido,


vanidoso, confiado.

"')S(:ACno.-ch.-m.- capirotazo, coscorrn, olpe que se da en la cabeza con el nudillo del dedo del cora-

CRME.-e. g.-f.- sociedad


elegante, distinguida.

Creo. -b.-m. -por credo, oracin.

zn.
'SiACA.-ch.-f. -csica,

qui-

Crescendo. -e. it.-m. -creciendo, trmino musical.


CRESPO.-n.-m.-rizo. Cretino.- n.-adj.- imbcil,
idiota.

sicosa.

^sTARRicKNSE.-n.- adj. -costarriqueo.

sTiRERo.

n.

m. cuarto
-

iestinado a la costura. 'TA.-b.-f.-froquete, sobrepelliz cerrada.

CRiACiON.-a.-f.-creacion. Criadero. -n.-m. -origen de formacin del metal la en las vetas.

CUxV

152

CUB

Crianza. -n.-f.-criadero, lugar destinado a la propagacin de animales o de rboles.

ciento cincuenta varas lonjitudinales. Cuadrarse. -ch.-v. r. -estar


listo.

Criatura. -n.-f.-tratamiento de carino. Crinolina. -g.-f.-miri aque,


tontillo, sacristn,
lejo,

Cuadrilla. -n.-f.-especie de contradanza. C udriple. -a.- adj.- cudruple.

zaga-

las

que usan mujeres para el armainterior

do de sus ropas. Criollo. - am.-m. - descendiente de estranjero que no sea hispano americano.

Cuajo. -am.-m.- parte del animal vacuno que segrega el jugo gstrico. CuANTuA. - b. - adv.- cuanto ha, tiempo ha. CuARENTON.-n.-adj.-cuadrajenario.

Cricket. -e. ang.-m. -juego de pelotas.


Crisis. -g.-f. -perturbacin,
conflicto.

Cuarta. -ch.-f.- cable que une una yunta de bueyes


a otra

aquella
-

para ausiliarla, misma yunta.


(a

Crismar.

a.-v.

bautizar o

Cuarta

la). -ch. -loe. -es-

confirmar.

casamente.

Cristo

(sin).- ch.- loe- no tener blanca. Crochet. -e. g.-m.- instru-

Cuartear. -ch.-v.- tirar un vehculo con cuarta. Cuartera, -n.-f.- conjunto


de cuartos o aposentos.

mento para

tejer.

Crudo

(lienzo). -b.-adj. -basto, aspillera, jnero ordi-

Cuarterola, -ch.-f.-cubeta manual que usan los


aguadores. Cuartillera.- ch.-f.- cuartillo. Cuarto redondo. -ch.-locpieza sin patio.

nario.

Cruento. -b.-adj. -rudo,


fcil,

di-

fatigoso.

Crujideras. -ch.-f. pl. -tiritas de cuero que se ponen a los zapatos para que suenen. Cruzarse. -ch.-v. r.- pelear cuerpo cuerpo. Cuacar. -ch. vul.-v.- cuadrar, gustar.

Cuaternario, -n.- adj.-

tr-

mino de
Cubija.

jeoloja.
.

Cucara. -ch.-f.-chaqueta. Cuadra. -am.-f.-medida de

- am. - f - cobertor, manta, frazada. CuBiLETE.-ch.-m. -artimaa, intriga, maquinacin. Cubiletear, -ch.-v. - intri-

rar.

CUE

153

cuentos.

CUM
de

Cubiletero, -ch.-adj.- maquinador, intrigante, hipcrita.

Cuentista. -n.-m. -autor

CuENTiSTO.

L^LBRECORCiio. -n.-m.- cpsula de metal que se pone, en las botellas, encima del corcho.

-b. -adj.- por cuentista, chismoso. Cuerda (juego de la).-ch.f.-comba. Cuerda (litigar por una).n.-loc. for.

rc.\LON.-ch.-m. -paisanos o

-disponer que
re-

corresponsales que acompaan al ejrcito en operaciones militares. GARREAR. -am.-v .-se dice
del

un slo procurador
presente
a

trompo que

se

mueve
una

diversos demandantes, o a distintos demandados, bajo una misma direccin.

desigualmente
parte a otra.

de

CARRO. -ch.-adj. -achispado.

cu RLCiios.-ch.-m.- nazarenos, personas que, en Semana Santa se visten de largos bonetes. tnicas
i

Cuestin. -g.-f.-asunto, materia, punto. CuFiFO. -ch.-adj. -achispado. Cui.-am.-m. -conejillo. Cuco. -am. -adj. -natural de
Bolivia. CujA.-a.-f.-catre, lecho, ca-

CHARAS. -n.-f.
ros,

pl. -puche-

jestos

que

suelen
lo-

preceder

al llanto.

ma. CuLEAR.-ch. vul.-v. -yacer con mujer. CuLEN. -ch.-m. -yerba medicinal.

ciiiLUA.-am.-f.-ceja,

ma, cumbre, contrafuerte, meseta prolongada.


.;

Culero. -ch.-m. -faja de cuero que usan los mineros a


la

CHILLAS. -n.-f.
llo,

pl. -cuchi-

cintura, para sentarse

aadidura triangular que se usa para dar mas vuelo a los vestidos. Cucho.- n.-nom. pr. -nombre familiar de Agustn.

donde quieren.
CuLixcADo. -ch.-m. -trigo a medio tostar, que una vez triturado reemplaza al
arroz.

Cucho. -ch.-m. -gato. Cuchufleta (hacer una).ch. -loe. -amollar, no jugar una carta debiendo ha:erlo.

Culminacin. -n.-f.- momento preciso en que un astro pasa por el meridiano.

CuLO.-ch. vul.-m. -vulva.


nacio-

ECA.-ch.-f. -baile
nal.

Cumbrera. -a. -f.-hilera, madero que forma el lomo

CUR

154

CHA
-

de la armadura en las construcciones. Cumpa. -ch.-m. -amigo inti-

Curtiembre.
ra,

am.r.

f.-

tene-

curtidura.

Curtirse. -n.-v.

-habituar-

mo, camarada. Cmplase. - n.-m. - ejecutoria, decreto que recae en las sentencias que pasan

se a los sufrimientos, es-

pecialmente morales.

Currutaco, -am.-adj.- aparrado, persona cha, regordete.

rechon-

autoridad de cosa juzgada. CuMUCHO. -ch.-m.- agrupamiento. CuNCUNA.-ch.-f. -gusano. Cuncuna (ser como).-ch.loc. -rabioso.

en

Cuspe
listo,

(ser

como). -ch. -loe.


jil.

mui

Cuspe. -ch.-m. -trompo. Cutama.- ch.- adj. - pesado,


poltrn, torpe. CuTAMAS.-ch.-f. pl. -costales,
alforjas.

Cuotidiano. -a. -adj. -cotidiano.

CupucHAS.-ch.-f.
deras.

pl. -nada-

CuYANO.- am.-adj. - natural de la Repblica Arjentina,

perteneciente

Curadora.
ra.

- a. - f. -

curadu-

ella.

-ch.-f.- maiz pequeo. Curar cntaros. -ch. -loe. endurecer los de greda, mediante diversos proce-

Curagua.

CH
Chabela. -n.-nom.
nutivo de Isabel
pr. -dimi-

dimientos.

Curarse. -ch.-v.
garse.

r.

-embria-

Curazao. -am.-m. ce cuya base es

licor dulla

Chacra. -am.-f.-todo terreno en que se cultivan cereales, aun cuando no


tenga vivienda alguna.

naranj

Chacharachas.- ch.-

f.

pL-

Curcuncho. -am.

-adj.-

iba-

do, quebrado, corcobado. CuRiCANO.-ch.-adj.-se aplica a la persona que ha nacido en la provincia de Curic.

baratijas, cosas de poco valor. Chafalona. -am.-f.-plata u

oro
'USO,

labrados,

fuera
al

que

se

vende

de peso

para volverlos a fundir.

Curso (mes

en). -b. -adj. -acpl. -diarrea.

tual, corriente.

Chagrn. -e. g.-m.- crdoba n,guardamac, piel curtida.'

Cursos. -ch.-m.

CHA
lUAISE LONGUE.-e. g.-f.-CSpecie de poltrona. HALAGO. -am.-adj. -se aplica
al

155

CHA

que ha nacido en

el

Champaa. -n.-m.- vino espumante. Cha.mpear. - am. - v. - sacar champas.


CHAMPiG\ONS.-e. g.-m. -setas, callampas. CiL\MPio\.-e. g.-m. -vence-

Callao.
'hai.ai LAS. -ch.-f. -ojotas.

jiALCiL\s.-ch.-f. pl. -papada,

carne que crece debajo de la barba. HALET.-e. g.-m.-casa de

campo.
iL\LiLOx\ES.-ch.-m. pl. -car-

naval, carnestolendas. HALN. -ch.-m. -pauelo doble, usado para el abrigo. HAMAL. -ch.-m. -especie de manta. iLXMANTO. -ch.- m.- manta burda. iL\MARRO. -am.-m.- manta burda. HAMBADO. -ch.-m. -cuerna. HAMBERGO.-n.-m.- sombrero de pao suelto.

dor O campen en cualquier juego de jimnasia. CnAMPOiNG.-e. ang.-m.- lavada de cabeza. CHAMLGHiNA.-am. -f.- populacho, jente menuda u
ordinaria.

Chana. -n.-nom.
Chanca.- ch.-f. de metales.
-

pr. -diminu-

tivo de Juana.

trituracin

CnANCA.-ch.-f.-paliza.

Chancaca. -am.-f.- melcocha de azcar, aunque no se conserve en panes pris-'


mticos.

Chancadora.
dras.

c h.

f.

mpie-

HAMBON. - ch.en jeneral.


ratar.

adj.

torpe,

quina para quebrar

iiAMBNEAR. -ch.-v.- dispa-

CHANCELAR.-a.-v.- Cancelar.

Chancleta. -ch.-f.-ninita
cien nacida.

re-

UAMELicos. - am. - m. pl.trastos, zarandajas, muebles o utensilios intiles. '.UAMIGO. -ch.-m. -estramonio, una planta. ^lAMiSA.-am.-f.- chamarasca, lea menuda. >nAMPA. -am.-f.- tepe, cs-

Chanco. -ch. -adj. -se aplica a una especie de queso. Chancha. -ch.-f. -carreta pequea hecha toda de mauera, sin piezas de metal. - ch. - adj. sucio, ruin. Chancho. am m. cerdo,

'

Chancho.

ped, pedazo de tierra tra-

mado con

raices.

marrano, puerco.

CiL\.MPAGNE.-e. g.-m.-vino

Changador, -ch.-m.- palanquin,

de Champaa.

mozo' de

cordel;

CHA
pen
lijo.

156
sin trabajo

fallar,

CHA
obrar sin habilipr. -diminui

sueito,

dad.

CiiANTAGE.-e. g.-m.-esplotacion monetaria de secretos ajenos, que con-

Charo. -n.-nom.
tivo

de Belisario, bin de Rosario.

tam-

en amenazar con la publicacin de actos ntimos, si no se paga cierta suma de dinero.


siste

Charol. -ch.-m. -bandeja. Charge. -e. - ang.- f.-en

el

Chaado. -ch.-adj. -de mala


muerte.

Football, es cargar a un contrario, usando cualquier parte del cuerpo,

desde
apresurada-

el

hombro

las

Chaadura. -ch.-f.-arrebatia,

caderas.

recojer

Charquear. -am.-v. -secar la


carne o acecinarla.

mente una cosa entre otras muchas. Chaar. -ch.-v. -arrebatar.

Charqueo.- am.-m.- accin


de charquear. Charqui, -am. - m.- cecina,
tasajo, carne seca conservada en lonjas adelgazaestendidas a cuchillo, da a secarse al sol. Charquigan.- ch.-m. -guisado con la base de chari

Chao.
manta

ch. - m. - frazada, sin boca.

CHAPA.-a.-f.-cerradura. Chape. -ch.-m. -trenza de cabello.

Chape. -ch.-m. -cierta clase de babosas. Chapas.- am.-f. pl. -chapemanchas de color tas, encarnado que suelen salir en las mejillas. Chapeado. -a. -adj.- adinerado; acicalado.

qui

frito.

Charratelas.rretera.

b.

f.- f.-

cha-

Chapeado, -am.-m.- arreos del caballo, guarnecidos

Chapecan.

de piezas de plata. - ch.-m.- coleta, cabello envuelto en una cinta, en forma de cola. Chapetn. -am.- adj. -torpe, persona poco diestra.

Charrete.-c. g.-f.-vehculo en forma de carretn, para trasportar personas. Chasca. -ch.-f.-maraa, enredo del cabello. Chascn.- ch.-adj.- desgreado.

Chasconear. -ch.-v. -desgrear.

Chasquearse. -n
gaarse.

.-V.

r.

-en-

Chapetonada. -am.-f.- bizoada.

Chata. -am.-f.- embarcacin de poco calado, de fondo


llano.

Chapetonear. -am.-v. -cha-

CHE
Chateaubriand.

157

CHI

-e. .-m.cierta clase de bistec. Chatre. -am.-adj.-elei^ante,

emperejilado, acicalado, no slo es ecuatorianis-

mo. Chaucha. -ch.-f.-moneda de


plata de valor de veinte centavos. Chaucha. -ch.-f.-papa pequea para semilla. Chavalongo. -ch.-m. -fiebre, insolacin.

GiiiANTL- e. it.- adj. - cierta clase de vino tinto. Chibalete.- g.-m.- caballete, aparato para guardar las cajas en las imprentas. Ciiic.-e. g.-m. -gracia, primor, habilidad. Chica (hacer la).-ch.-loc.realizar alguna averia grande; cometer una acci indebida. CniCANA.-g.-f.-ardid, sofistera, sutileza,

cancamu-

Chaya. -ch.-f.-aspersion, roseadura, juego con agua,


flores o papeles.

Che. -n.-int. -hola! hombre!


t familiar.

propios de rbulas, trapaza, triquiuela. CniCANERO.-g. -adj. -enredosas,

embrollos

so.

Chegre.- ch.- adj.- feo, de mala traza, mezquino.


Check.-c. ang.-m. -libranza, boletn, orden de pago. CHEi.-n.-f.-manceba, amante.

Cheln. -e. ang.-m. -moneda


inglesa equivalente a doce peniques.

Chico. -ch.-m. -moneda divisional de valor de medio centavo. Chicoco. - ch. - adj. - chico chicote, enano. Chicotazo. -ani. -m. -zurriagazo, latigazo, no slo es mejicanismo. CnicoTE.-am.-m. -ltigo cor,

CiiEPE.-n.-nom. pr. -diminutivo familiar de Jos. Chepa.- n.- nom. p r. -d m inutivo familiar de Mara Josefa o Pepa. Cheque. - n. - m. - libranza, boletin, talonario, orden de pago, )iro, cupn. CiiRCAN.-rh.-m.- mazamorra de harina tostada. CiiERCN. -ch.-m. -cierta variedad de pajarillos. CnEUTO.-ch. -adj. -torcido.
i

to.

Chicotear, -am.-v. -azotar, no slo es mejicanismo. Chicha. -am.-f.-mosto, bebida fermentada de uva,

manzana

etc.

CiiiCHARRON.-am.-m.- pedacito de gordura frito en su pringue bien tostado, aunque no sea de cerdo. Chiche. -ch.-m. -filil, dije, joyel, zarandaja, cosa sutil" primorosa.
i i

CHI

158
pendicular

CHI
destinado
s

Chichn. -n.-m.- cual quiera hinchazn en las carnes. Chiflar. -ch.-v. -silbar con
los labios.

comunicar entre

las ga-

lerias de las minas. CiHNA.-am.-f. -criada,

moza
ni-

Chifle. -am.-m. -cuerna, vaso o botella de asta o lata, para guardar plvora.

de servicio, sirvienta,
era.

Chinamiento. -ch.-m. -populacho.

CniFLOx.-am.-m.-toda corriente de aire, aun abundante; viento que se cuela en un lugar cerrado. Chifln. ch.-m. -labor minera con una inclinacin

CniNCOL.-ch. vul.-m.-pene. Chincol. -ch.-m. -cierta avecilla.

menor de 4^". Chigua.- ch.-f.- jaula, jado de madera.

Chincol. -ch.-m. -mezcla de bebidas alcohlicas. CiiiNCiii:.-ch. adj. -empalagoso, hostigoso, chinchoso.

enre-

CniLOTE.-ch.-adj.-se aplica a la persona que ha nacido en la provincia de Chilo. Chill ANEJO.- ch.-adj.- se aplica a la persona que

ha nacido en la ciudad de Chillan. _o en la provincia del Nuble. Chilpes. -ch.-m. pl. -trastos,
objetos intiles.

CniNCHEL.-ch. - m. - vinatera, tienda en que se vende el vino al menudeo. CHiNCHiB.-am. -m.- bebida fermentada de jenjibre. Chinchura. - ch.-f. -melindre, damera.
CHiNERA.-ch~f.-plebe. Chinero. -ch.-adj. -aficionado a las mujeres de baja condicin social. Chingana. -am.-f. -taberna, Hgon, casa de jarana diversin de mala lei. Chinganear. -am.-v. -andar de taberna en taberna.
i

Chilposo.

- adj - hara- ch piento, andrajoso. Chillante. -b. -adj. -se aplica a los colores chillones,
.
.

demasiado fuertes. Chimba. -ch. - f. - barrio que queda a la otra banda de un rio o quebrada. Chimbero. -ch.-adj. -residente en la Chimba. Chimbo. -n.-nom. pr.- diminutivo de Orozimbo. CiiiMiNEA.-n.-f. - pique per-

Chinganero. - am. - adj - el que anda en jaranas. Chingarse. - b. -v. r.- fraca.

sar,

chasquearse,

frus-

trarse algo.

Chingue. -am.-m. -mamfero carnvoro que espide mui mal olor.

CHO
i

15U

CHU
hacer la mostaza, hacer sangre de las narices a puadas.

iii.\uiLi.o.-ch.-m. -sarria, trasred para recojer portar paja.


Hi NO. -ch.-m. -sirviente

CiiocoLATE(sacar).-ch.-loc.-

do-

mstico, plebeyo.

niQiERo.-am.-m.- pocilga, zahrda, corral de cerdos. HiQUiLiN.-n.-adj. -diminutivo de chico. hiripA. - am. - m. - mantas para cubrirse las piernas. inKOL.\.-ch.-f.- moneda de plata de valor de veinte
centavos.
IIIHRIQLITICO.-b.-adj.-chirritico, chicorrotico, ta-

CnoLETA.-ch.-f.-fustan, tela de algodn que sirve para forrar vestidos. CnoLGUA.-ch. - f - cierta variedad del choro, molus.

co.

Cholo. -am. -adj. -el natural


del Per.

Chonchn. -ch.-m. -especie de cometa que sirve de


juego
a los nios.
fat-

Chonchn. -ch.-m. -ave


dica, nocturna.

marrasquito. mvA.-am.-f.-mari macho. HivATEADO. - c h - a d - se aplica al dinero sonante.


.

C HOXCHON.- ch.-m. -avechucho.

mvATEO.
glera,

am.

m.
-

vocin-

grita atronadora.

mvATO. -ch.-m.

cabrn,

Chonchn.- ch.-m.- pequeo frasco que contiene un coac detestable. Chonta. -am.-f.-cierta clase
de palma.

macho de
nante.

cabro.

nocANTE. -g.-adj.- re pug-

Chope. -ch.-m. -guantada. Chopeco.- ch.- adj.- astuto,


pillo.

nocLO.-am. - m. - mazorca de maiz sin desgranar.


iiocLON.-am. - m.- boche, juego de bolitas.
noci.ON. -ch.-m. -club poltico.

Chorear. -ch.-v,- protestar,


renegar, refunfuar.

Choreo. -ch.-m. -protesta. Choro. -ch. vul.-m. -vulva. Choro. -am.-m. -almeja, molusco.

HOCO.

- ch. - adj crespo. HOCO. -am.-m.aguas. HOCOS. -ch.-m.

-de pelo

Choroi. -ch.-m. -loro,

coto-

perro de
pl. -apara-

rra.

tos de

madera que

se

ajustan a las ruedas, palancas.

como

Chorreado.- am. - adj. - sucio, manchado. Chuapino. -ch.-m. -pelln de lujo en las monturas de campo.

CHU

IGO
tre

CHU
muchas personas
a la
vez.

Chubasco.- am.-m.- ventarrn, vendaval, aun sin


aguacero.
CiiL'CARO.- am.-m.- animal bravio, indmito, cerril. Chucear. -n.-v. -dar golpes

CnuAR.-ch.-v. -arrebatar.

Chuo. -ch. vul.-m. -semen. Chuo. -am.-m. -fcula de la


patata.

de chuzo.

Chucha. -ch. vul.-f.-vulva. Chuchazo.- ch.- m.- pualada.

Chuche. -ch.-adj. -romo,


punta.

sin

Chupa. -ch.-m. -delator. Chupada. -ch.-adj. -se aph'ca a la enagua escurrida, de poco vuelo. Chupalla. -a m.-f.-sombrera
ordin'ario de paja. CnupiLCA.-ch.-f.-harina de

Chuchoca. -am.-f.-maiz. trimolido desgo tostado


i

pus.

trigo tostado, con vino.

mezclada

Chuchumeca. - a m.-f.- mujer


desvergonzada. C HUECO. -n.-adj.- patituerto, torcido, encorvado.

Chuparse.- am.-v. r. - embriagarse, beber con frecuencia.

Chuparse. -b.-v.
tar,

r.-

aguan-

Chuela. -ch.-f.-destral, cha pequea.

ha-

padecer.

CnuPE.-am.-m. -guisado nacional,

CnuFLAi.-ch. vul.-m. -bebida compuesta de limonada diversos alcoholes. Cnuico.-ch.-m. -tinaja cnica, ordinariamente de greda.
i

de
-

queso,
- f. -

aj

papas.

Chupeta.
guez.

ch.

embria-

Chupete. -ch.-adj. -se aplica a las cometas sin cola.


- b. - m - bibern chupador, juguete para las guaguas. Chupn. -am. - m. -divieso, postema, tumor. Chuquisa.- n. - f - ramera,

Chulo.

- am. - adj. - bonito, gracioso, divertido.

Chupn

Chulleco. -b.- adj. -torcido.


CnuLLOCA.-ch. vul.-f.-pene. CnuNXHULES.-ch.-m. pl. -tripas de cordero.

CnuNCHULLOS.-ch.-m. pl.tripas de cordero. CnuxcHO.-ch.-m.-ave de


.

moza alegre. Churrasco. -am.-m. -carne


meretriz,
a la lijera las brasas. Chuza. -n.-f.-palo con

ra-

asada

sobre

pia, lechuza. Chua.- ch. - f - arrebatia, accin de recojer apresu-

punta

de hierro,

manera de

radamente una cosa en-

lanza; barreta.

DEC
llo

161

DEM
que
jurisdiccin no coal juez de la

(>HL'zo.-ch.-m. -rocn, caba-

de mala traza.

Declinar. -n.-v. -ceder. Declinar, -n.-v. - sostener


la

rresponde
causa.

Dandv.-c. ang.-m,- lechuguino, pisaverde, cursi,


lindo.

Decorar. -a. -V. -silabear. Decuplar. -n. - v. - multiplicar por diez. Defallecimiento
.

Dao. - am. - m. - maleficio, enfermedad causada por algn hechizo.


Dativo. -n.-adj. -se aplica al cargo de curador nombrado por el juez.

desfallecimiento.

DEFAULTER.-e. ang.-m.-persona que, en las carreras de caballos, no paga sus apuestas o las inscripciones convenidas.

Dead BALL.-e. ang.-loc.-en el Football se dice as, cuando la pelota est


fuera de juego, por encontrarse ste suspendido o haber salido la pelota de la cancha. DBACLE.-e. g.-f. -desastre,
ruina.

Defend DO. -g.-adj .-prohibido.

DEFENsiBLE.-a. -adj.- defendible.

Deferir. -n.-v.-trasferir una


herencia.
DEFiciENCiA.-a.-f. -imperfeccin, defecto.

Debut. -g.-m. -estreno, inauguracin.

Defilar. -a. -V. -desfilar. DEFUNTO.-a.-m. -difunto.


DEGASTAR.-a.-v.-devastar.

Debutante. -g. se estrena.

ad.
-

el

que

Debutar.-

g.

v.

empezar^
-

estrenarse.

Decaimiento - a caec miento,


.

desvi-

Dej ACIN. -ch.-f.-dejadez. Dejuro. -am.-adv. -sin duda, por supuesto, naturalmente. Delacin. -n.-f.- llamamiento de la lei para aceptar o repudiar alguna asignacin. Deliciarse. -a. -V. r. -deleitarse.

falta
-

de

gor.

l)ECENDER.-a.
der.
1

V.

d escen-

Declararse.- b.-v.
cer.

)ecepar. -a. -V. -descepar. r. -pare-

Demandar. -a. -V. -solicitar.


Demasiado. -b.-adv.- bastante.

Declaratoria. -n.-f. -declaracin de pobreza.

Democratizar, -n.

-v.- aple-

DES
-

162

crdito.

DES
-adj. -sin

beyar, inspirar ideas democrticas darles for-

Desacreditado. -n.

ma. Decantes.
ahora.

a.

adv.
i

antes,

DESACAR.-n.-v. -quitar las cuas.

Desadoquinar

n .- V.- sacar
r.

DENDE.-a.-adv.
.all, desde.

prep.-de
lvido,

adoquines. Desafilarse. -n.-v.

-embo-

Denegrido.- n.-adj..

tarse los cortes de algn

neo^ro oscuro.

Dentada. -b.-f.-dentellada. Denuncio. -a. -m.- denuncia,

De
.

denunciacin. paleta (trabajar). -ch.loe. -firme sin descanso.


i

instrumento. Desalojo. -n.-m.- desalojamiento. Des AMiNAR.-b.-v. -examinar. Desaparecido.- n.-adj.- ausente.

Depetor.
/ tor.

-b.

m.

inspec-

Desaperci bi DO.- g.- adj. -ig-

Depravante. -n.-adj. -nulo;


.

Desapartar,
tir.

norado, inadvertido. -a. -y. -despar-

vicioso.

DEPRECiAR.-n.-v. -disminuir

de valor precio. Derraigar. -a.- v.-desarraii

Desapiadarse. -n.-v. r.-no tener lstima de la miseria ajena.

gar.

Derrocam lENTO.- a.- m.- ruina, destruccin.

Desapretinar. -n.-v.- desprender las pretinas. Desarrajar. - b.r V.- descerrajar.

Derrumbe.- am.-m.- derrubio, derrumbamiento. DESABiLL.-g.-adj.-en paos


menores. Desabollador,
-n.
-

Desarrajar. -n.-v.- destrozar, hacer jirones la ropa.

m.-

til

Desarrapado.- n.-

adj.

de hojalatera.

daz, libre, arrojado,

audes-

Desabotonar. - n. - v. - des prender los botones de


.

harapado. Desarrollar. -n.-v.- producir.

los ojales.

Desacomodado. - n .- adj .- de..

Desarrollar.- n.-v.- hacer


visibles las figuras de las planchas fotogrficas mediante reactivos. Desarticular. - n.-v. - des^

sordenado. Desacomedido. -b. -adj .-poco


servicial.

DESACONDICIONAR.-n.-V..

quitar cierta condicin o calidad.

coyuntar, desmembrar;

Desastar. -n.-v. -romper o

DES

163

DES

quitar las astas de los animales. n ESATADO. - n. -adj - frentico, loco, fuera de s. l)ESATERHAR.-n.-v. -quitar la

Desconectar.- n. - v. - separar de una mquina, dos piezas que se encuentran


unidas.

Desconsiderar. -b.-

o escombros de una mina. DESBANDARSE.-n.-v. r.-di spersarse cada uno por su


tierra

v. - desmedirse, d e s c o m e d rse, faltar a la consideracin debida.


i

Descontrapesar. -n.-v. -perder


el

lado.
i)

contrapeso.

ESBORDE. -n.-m. -desbordamiento.


-

Descontrapeso. - n. - m.- el hecho de estar sin contrapeso.

Desbarrancarse, -b.
abarrancarse,

v. r.-

despenarse, desriscarse, rodar por un barranco.

Desboronarse. -a. -V. r. -desmigajar, desmoronarse. 1 E S C A C H A L A M B R A D O .-b .adj. -descuidado, desali)

DESCORAZADOS.-ch.- m. pl.orejones, deshuesados. Descorchador. -n.-m. -tirabuzn, sacacorchos, sacatapn.

Descorchar,
par,

-n. -v. -destael

sacar
botella.

corcho de
r.

ado.

una

Descachar, -am. -v.- desenastar, descornar; quitar

Descubrirse. -n.-v.
ta l'se el

-qui-

sombrero o go-

algn mango.
Descalificar. -n.-v. - anular o invalidar el conjunto de condiciones impuestas en las carreras a un caballo, al jinete o a su
propietario.

rro.

Descuerar.-h.-v. -desollar,
quitar
rar,
el

cuero.

Descuerar. -ch.-v.- murmudesacreditar.

Desca.m par. -a. -V. -escampar. DESCATOLizAR.-n.-v\-pervertir.

l)ESCLAVijAR.- n. -V.
las

quitar

clavijas.

Descocados. -ch.-m. pl. -orejones, deshuesados.


I

)EscojER.-a.-v.-escojer.
.

Desco.m PUESTO, -am -adj.ebrio, borracho.

Deschabetarse.-h.-v. r. -enloquecerse, perder la chabeta. Deschapar. -n.-v. -sacar la chapa de una puerta, bal etc. Desdoble. -n.-m. -accin i efecto de desdoblar. Desecar. -b.-v. -por disecar, preparar, cadveres de anmales.

Desembarazar. -n. -v. - parir.

DES
D ESEMBARAZO. -n. -m.
Desembarque.b.-

164

DES

parto. tratndose de personas, de-

Desgreo. -b.-m.-desgreamiento, despeluzamiento. - ch - adj desarreglado. DESHABiLL.-e. g.-adj. -encontrarse vestido de un modo descuidado.

m.-

Desguaangado.

be decirse desembarco. Desempajar. - b. -v.- despajar.

Desempastelar. -n.-v. -distribuir los tipos en las


imprentas.

Desharrapar. -n.-v. -destrozar,

hacer jirones.

Desencuartelar. -n.-v. -dejar las tropasen franquia. Desengraso. - ch. - m.- postre, sobremesa. Desenguantarse. -n.-v. r.-

Deshecho, -am.- m. -atajo, sendero, no slo es colombianismo. Deshilvanar. -n.-v.- deshacer


el

hilvn.

quitarse los guantes. Desenraizar.- n.-v. -descepar.

Desenroscar, -n.-v. -enderezar lo que estaba enroscado.

DESHiNCHAzoN.-n.-f.- efecto de desincharse. Deshipotecar. -n.-v. -cancelar los gravmenes hipotecarios.

Desentejar. -n.-v. -destejar. Desenvenenar, -n.-v. -destruir el efecto

de algn

veneno.

Desenyugar. -n.-v. -desunir,


quitar el yugo. Desequilibrio. -b. - m. - disparidad, desnivel, desigualdad. Desespero. -a.- m. -desesperacin.

Desilucion .- g. - f.- desengao, prdida de la ilusin. Desilucionarse. - g - V. r.desengaarse. Desinfatuar. -n.-v. -quitar a alguno la fatuidad. Desinfeccionar. -n.-v.-de.

sinficcionar.

Desinfestar.la

n.- v.- quitar

infeccin.

Desintegrar, -n.-v.- hacer perder la integridad de

Desfavor. -a. -m. -disfavor. Desfundar. - a. - v. - desenfundar.

una cosa.
Deslastre. -n.-m. -accin i efecto de deslastrar. Desmentido.- n.-m.- comunicado, ments, desmentida.

Desgarrar. -am.-v.- esgarrar, esputar, espectorar.

Desgarro. -am.-m.-espectoracion,

flema.
i

Desmonetizar.- n.-v.- quitar


su valor legal a la moneda, o papel moneda.

Desgaste. -n.-m.- accin efecto de des^-astar.

DES

165

DES
la

Desmontes. -am.-m. pl.-deshechaderos. piedras minerales sin bastante


lei.

las pencas de Despernancarse.

tierra.
r.-

-b. -v.

Desnacionalizar.- n.-v.- hacer perder el carcter nacional.


I')Eso.-a.-cont.-de eso.

esparrancarse. DESPiLFARRADO.-ch. -adj. -ralo,

desmedrado.
. .

Despinte.- am - m - mineral chancado de inferior capalidad.

Desocuparse. -ch.-v.
rir.

r.-

Desolado. -g.-adj. -sin


suelo.

conr. -de-

Despabilarse. -ch

.-v.

saparecer. Despacio, -n.- adv.- quedo, callandico, sin meter ruido, en voz baja. I) ESPACiio.-ch.-m. -pulpera.

Desplome, -n.-m. - desplomo, desviacin de la lnea vertical en algn edificio. Desplazamiento.- n.-m. -volumen de agua que desaloja un cuerpo a flote, el peso o cantidad de dicho fluido. Desplayar.- a. -v.-esplayar.
i

Desparejo.
gual.

- a. -

adj.

desi-

Despojos. -ch.-m.
mortales.

pl. -restos
-

Desparpajo.- ch.-m.- desorden, desbarajuste; serenidad, sangre fra. Desparramo. -n.- m. -esparcimiento, accin efecto de desparramar. Despavesaderas. -n.-f. pl .despabiladeras. Despecho.- n.-m. -accin de de destetar a los nios. Despedida. -ch.-f.-l tima copla de una tonada. Despegarse. -n.-v. r. -apartarse, separarse una cosa de otra. Despelucado. - b.-adj.- por desgreado, con los cabellos en desorden.
i

Desprendido.sinteresado.
i
.

n.

adj.

de-

Desprestij AR -n.-v.- desacreditar, desautorizar, denigrar.

Desprestijio.- n.-m.- denigracin, efecto de desprestijiar.

Despretinar. -n.-v. -romper o quitar la pretina de las enaguas. Desprofeso. -b. f.- adv. -exprofeso.

Despropiar.
piar.

a. - v. -

espro-

Desrielarse. -b.-v.
rrilarse.

r. -desca-

Desriscarse, -a.-v.- despearse.

Despelucar. -n.-v. -quitar


peluca.

la

Despencar. -n.-v.- arrancar

Desronciiar. -n.-v.- quitar las ronchas.

DEV
sol-tremesa. Destajo.- ch.tarea.

1()G

DIN
(a

DESSERT.-e. g.-m.- postre,

Diabla

la).-g.-loc.-sin

m.

porcin,

Desternerar.- am. -V.- destetar el ternero, separn

concierto. Diablo.- n.-m.- instrumento que sirve para apoyar el taco en el juego de billar.

Diablos azules (estar con


los).- b.
ca.
-

dolo de su madre. Destituido. -b. -ad .-desproj

loe.

delinum

tremens, locura alcohli-

visto, privado, falto. DESTO.-a.-cont.-de esto. Destroncarse. - c h - v r. nutilizarse un caballo en


.
.

choque: choquezuelas de las patas Ls delan delanteras. -DESUETD.-a.-f.-desuso. Desvn. -b.-m. -en el sentido de divn, especie de sof sin respaldo.
las
.
^

DiAcoNAR.-n.-v.- hacer las funciones de dicono. Diagnosticar. -n.- v.- determinar alguna enfermedad,

previo

reconoci-

miento profesional. Dceres. -a. -m. pl. -decires, sones, rumores, voces
vagas, dizque.

Desvanecerse. -g.-v. mayarse.


Desa'anecida.

r.-des-

'

- ch. - adj, - se aplica al agua iijeramente calentada.

Dictaminar, -n.- v.- opinar, emitir un juicio. Dieciocho (el).-ch. - m.-la fiesta patria de Chile.
DiFiciL.-g.- adj. -quisquilloso, descontentadizo. Dilatarse. -*^ch.-v. r. -demo-

Desvanecimiento. - g. - m. desmayos, vahdos, sn'

copes."
lo.

rarse.

Desvelado. -n.- adj. -sin veDesvestirse. -a. -v.


-

r.

-desnu-

darse, quitarse el vestido, alijerarse de ropa. Desvincular. - n.- v.- desamortizar. Desyerbar.- n.- v.- desher' bar, arrancar yerbas. Desyugar. - n.- v.- desunir, quitar el yugo.
-

De

visu.-e.lt.-loc.-devista.
.

DiLETTANTE.-e. it.- m - fi larmnico, aficionado a la msica. Dinamitero, -n.-m. - anarquista que emplea ese esplosivo en dao social. Dinamo. -n.-m. -aparato que mide la unidad de trabajo, para avaluar el efecto de alguna mquina. Dio. -a. -adj. -digno. Dintel. -b.-m. -por umbral,
.

Devanador .-b. - m
vanadera.
^

por de-

parte

inferior

de

cual-

quiera entrada.

DIS
)

1()7

DOM

iscKRN R - i?.-v. - conceder adjudicar, conferir, dis.

pensar.
DisciRsiRO.-b.-adj.-discursista.

DiSFARi AR.-b.-v.-por desvariar.

DiTA.-a.-f.-deuda. DiL'CA.-ch. vul.-f.-pene. DiL'CA.-ch. vul.-f.-el estudiante a quien distingue su profesor. Diva, -e.it. -f.-cantatrizde re-

nombre.
i

Di SFRUTO.-b.-m. -por disfruefecto de diste, accin


frutar.

Divertido. -ch. -adj. - achispado, embriagado. Dobladillar - n. -v.- hacer


dobladillos.

l)isr,LSTOSo.-a. - adj.- desabrido, enfadoso. DispARADA.-am.-f.-fua, corrida, dispersin repentina.

I)isPARAR.-am.-v.-tomar soleta, huir, arrancar. )ispARATEAR. -a. -V. -disparatar.

DoHLAR.-n.-v. -torcer, cambiar de rurobo. Doble. -ch. -adj. -se aplica a cierta clase de cerveza. DocK.-e. ang.-m. -muelle de

desembarco. Doctrinario. -n.-m.


ltico

el

po-

Disparejo.
^ual.

adj

-desi-

se preocupa en hacer triunfar sus

que slo

doctrinas.

l)isPENSA.-b.-f.-por despensa, sitio en que se guardan los comestibles o el servicio de una casa.

Dolamas.- am. - f. - alifafes, dolencias, quejumbres. Dolientes. - n - m. pl. - parientes que asisten en los
funerales.

Dispensara.

f .

lugar

donde
bres
1

se proporciona remedios gratis a los poi

DLLAR.-e.
fuerte,

artg.

m.

peso

moneda de

plata.

menesterosos.
.
.
.

n isTANC A. -ch.-f. -antipata.


)isTANCiADO - n - adj - se aplica al caballo que no alcanza a llegar a noventa metros de la meta,

DoMixouEjo.-n.-adj. -.tonto, pelagatos, persona impertinente.

Dominguero. - ch que acostumbra


.

adj
el

el

andar
dia

bien vestido slo

cuando
I

el

ganador

la hi-

ya pasado.
)isTENsio\. - n. - f. - dilatacin, tensin violenta. l)isTRAiDO.-am. - ad).- inadvertido, desatento.

Domingo. Domingo siete. -n.-m. -desatino, disparate.

Dominicano. -n. -adj. - natural de la Isla de Santo.

Domingo.

ECH
Doncel. -n.-m. -joven
ro.

168
solte-

EMB
la porra. -ch.-loca paseo.

Echara
a.

Donde.-

b.

adv.

por en, a

Echona. -ch.-f.- hoz pequeEditar. -n.-v. -imprimir, publicar, dar a la estampa por cuenta propia. Editorial. - n.- m.- artculo de fondo de los diarios. EDUvijES.-b. o.-nom. pr.Heduvijis.
Ei.-b.-adv.-ah.

casa de.

DoxKEY.-e. ang.-m.- mquina para elevar pesos.

Dorado. -b.-adj. -se aplica a la caballeria que tiene el color de almagre acaobado.

Dormid A. -n.-f.-sueo.
Dormilonas. -ch.-f. pl.-arracadas,

pendientes,

are-

Ejecucin.
facilidad.

g.-

f.-

destreza,

tes, zarcillos.

Dotor. -a. -m. -doctor.


DoTRiNA.-a.-f.-doctrina.

Dragonear.- n. - v. -desempear accidentalmente un puesto.


DRAjEAS.-a.-f.-grajeas. Durmiente. -n.-m. -traviesa,

Ejemplarizar. -n.-v. -morijerar. correjir, edificar, dar buen ejemplo.

Elementado.

madero en que van asentados los rieles de


la
li-

- b.- adj.- destornillado, distrado. ELEMENTARSE.-b.-v. r.-abstraerse; distraerse. Elenco. -n.-m. -personal de
,

nea

frrea.

E.
E.-b.-prep.-de. Eclisa. -n.-f.-cojinete, plancha de unin entre los
rieles de los carriles. Economa.- b.-f.- por avaricia.

alguna compaa teatral, o de circo. Elevacin. - ch.- f.- suspensin del flujo menstrual. Elevador. - n.- m. - aparato destinado a facilitar el ascenso a los pisos altos.
ELijiBLE.-a.-adj.-elejible. Elucubracin, -g.- f.- lucu-

bracin.

Embarcadero.

b.

m.

an-

den, estacin.

Echado. -n.-m. -recuesto, situacin de una mina con


respecto
zontal.
al

Embargo, -n.-m.

plano

hori-

- prohibicin de salir las naves de un puerto, en caso de guerra.

Echar guata. -ch. -loe. -disfrutar de bienestar.

Embarnecer.- n.-v.- engordar, tomar carnes.

EMP

169

EMP
near, no querer cualquiera bestia.

IBARRICADAS.-n.-f. pl.-e^pecies o mercaderas contenidas en barricas. r MBELECO.-n.- m.- monera, cosa ftil o de poca importancia. iBELEQi'ERO.-n.-adj.- embelecador, persona que
L;usta

andar

Empajar. -n.-v. -cubrir o llenar algo con paja. Empamparse -am. v. r. -estraviarse, perderse en el
.

campo. Empanzarse. -b.-v.


se.

r.

-ahitar-

de cosas artificiosas.

MBiCAH.-n.-v.-dirijir la nave sobre la costa.

MBOLSADO.-b.-adj.- abolsado, lo que hace bolsa. MBOQLE.- ch.- m.- boliche, juego de nios.

Empaque.- ch.- m.- desplante, aplomo, desfachatez, sangre fra, frescura. Empaquetarse. - am. - V. r.
acicalarse, emperejilarse, aliarse, empapirotarse. Emparvar.- ch.- v. - recolectar el trigo para conducirlo a la era.

MBOTICARSE.- Ch.-V. r.- tOmar muchos remedios.

MBROMADO.
lesto.

ch.- adj

mo-

MBROMADO
cuentra
cin.

(estar)-ch.-loc.-

se aplica al

que

en mala

se ensitua-

MBROMAKSE.-ch.-v. r.-molestarse, disgustarse. iBROMARSE.- ch.- V. r.- Sufrir

Empastado. -n.-m. -sitio emmalezado con pasto. EMPASTARSE.-am.- V. r.-hin* charse el animal que ha comido demasiado pasto. Empavesar. -b.-v. -apabilar, preparar el pabilo de las
velas.

un percance.

MiNENCiA.-g.-f.- personaje ilustre, notable. K mnente. -b. -adj. -se aplica a un peligro o riesgo m-

Empavesado. -n.-m. -accin efecto de empavesar, de engalanar una embarcai

cin.

mediato.
EMISOR. -n. -adj. -librador, el

Empavonar.- n.-v.- pavonar, dar al hierro un color


azulado, oscuro.

que emite.
EMOCIONARSE. -n.-v.
tarse,
T. -afec-

Empecinarse. -n.-v.
tinarse.

r. -encapricharse, aferrarse, obs-

conmoverse, impresionarse. ^M PAGARSE. -am. -V. r. -repropiarse, plantarse, pararse, escamonearse, haro-

EMPEDERNECERSE.-a.-V.

T.-

empedernirse. Empelotarse. -ch .-v. r. -desnudarse enteramente.

ENC

170

ENC
.

Emperifollarse. - n.- V. r.adornarse con cuidado. Empertigar. - am.- v.- uncir los bueyes al prtigo. Empiparse. -ch.-v. r. -hartarse, saciar el apetito.

Encandilado. -b.-adj -deslumhrado. Encargado.- n m trmino especial de prueba en los


.

juicios ejecutivos.

ExcARCERAR.-a.-v.- encarcelar.

Emplumar. -am.-v.- ponerse


en cobro, salir con cencerro, tomar soleta, evadirse, huir, desaparecer, alzar el vuelo, poner pies

Encarpetar. -n.-v. -varar, archivar un espediente sin


darle tramitacin.

Encartuchar,
llar

-n.-v.

enro-

en polvorosa. Empollar.- a.- V.- ampollar, hacer o formar ampollas.


ICmporio. n. m almacn mui surtido elegante. Empotrerar. -am.-v. encerrar el ganado en el po.

en forma de cartucho. ENCARTuciiARSE.-n.-v. r. -enrollarse

como un
-

cartu-

cho.

Encatrado.

trero.

Emprestar.- a.dar prestado.

v.

prestar,

ch. m. - andamio, piso suspendido hecho de varas cruzadas. Encimar.- n.- V.- llegar a la cima.

EMPuAR.-b.-v.- por apunara* apretar la mano, cerrndola.

ENC0LiGUAD0.-ch-m. -enmaderado de coligues. ENCOLiGUAR.-ch.- v.-cubrir los techos o paredes con


coligues.

Enamorado. -n.-adj. -enamoradiza, persona


a

propensa
[ra.

enamorarse.

ICxAXTES.-a.-adv.-antes, aho-

ENCLUQUILLARSE.-n.-V. r. ponerse en cuclillas. Encono. -b.-m.- por enconamiento, llaga, pstula. Encontinente.- a. -adv.- incontinente.

E\CAjETAR.-b.-v.-por encasquetar. Encalambrarse. - n v. r aterirse, entumirse, contraerse involuntariamen.

Encuadrar. -n.-v. -poner un marco o cuadro.


ENCuARTELAR.-n.-v.- acuartelar.

te los

msculos.
r.

ENGALVAR.-a.-v.- encalvecer.

Encamotarse. -ch.-v.

-ena-

Encuevarse. -b.-v.

morarse. Encandelillarse.- b.-v. r.por deslumhrarse, encandilarse.

r. -encoencevarse, ocultarse, rrarse en una cueva.


-

Enchapar, -n.-v. poner chapas.

chapar,

ENL
ahora.
I'^NDERKLTAS. -a.
tas.
-f.

-indirectraer

171

tos.

ENS

^NDENANTi:s.-a.-adv.-antes,

Enlegajar. -n.-v.- reducir a legajos los papeles suel-

Enllantar.- n.-v.- colocar


r. -con

ICxDiTARSE.-n.-v.

llantas.

muchas deudas.
l-^\DiviDo.-b.-m. -individuo. l-^N'DOMiNGARSE.-b.-v. r.- em-

Enmaderado.- n.-m.- enmaderacin.

perejilarse,

adornarse
[de.

con esmero.

Enmalezarse. -n.-v.r-llenarse de hierbas un terreno. Enmascararse. -n.-v. r.- en-

ICxDONDE.-b. o.-adv.-en doniCNDOSE.-b.-m.-por endoso, cesin de un documento


a la orden. [ANEXANTES. -a.
-

Enm asi LLAR. -n.

cubrir, disfrazar. -V.- colocar


plaste, mezcla de aceite, o masilla.
tisa
r.
i

adv.-ahora
r.

Enmonarse, -am.-v.
borracharse.

-em-

poco, antes. ICxFERMARSE.-n.-v.

-enferVer-

Enmugrar.nueve

mar.
ICnfi

n.- v. -enlodar, ensuciar, emporcar.

ESTARSE. -n.-v.
-

r. -di

tirse.

Enfocar. n. v. concentrar un objeto en el foco de la


fotogrfica. [enfrentar, -n.-v. -estar al frente. ICNCAiFEAs.-b. o.-f. pl.-en-

- n. - adj. - de slabas. Enredar la pita. -am. -loe.

Enneaslabo.

embrollar, meter discordias.

mquina

Enrielar. -n.-v. -poner


les.

rie-

Enrizar. -a. -V. -rizar.

ga

fa

l-2\GAiTos.-ch.-m.- presentes que se envan por el inters del retorno. ICnoorda.- am.- f.- conjunto

Enrolar. -n.-v. -afiliar, enganchar, incluir en el rol. Enrostrar.- n.-v.- acriminar, reprobar, echarle al-

de vacunos

listos

para

la

venta. l.NGREiRSE.-b.-v. r. -encariarse, apegarse. l-^.N LA DE N.-ch.-loc.-en caso contrario. ICn LAZAR. -am.-v.- cabestrar, aprisionar un animal con
el

go a uno en cara. Ensartar.- n. -V. -meter el hilo por el ojo- de una


aguja.

ENSiLAR.-n.-v.- guardar el pasto en el silo. Ensimi'smarse. - b - V. r. - envanecerse, engreirse. Ensueo. -a. -m. -sueo, ilu.

lazo.

sin.

ENT
Ensunchar.
-

172

EQU

n.

V. -

sunchOvS, para alguna cosa.


gitas.

poner asegurar

desordenada de personas
o de cosas. Entrevistar.- n -v.-el acto de interrogar a alguien sobre sucesos pblicos. Entroncar. - am. - v. - confluir, reunirse dos caminos.

EN-TOus-CAS.-e. g.-m. -para-

Entabicar .- n
bique. ENTANTo
.

v.-

poner
.

ta-

- b -ad V mientras tanto.


.

en

Entechar. -n.-v. -techar, poner techo. Entejar.- n.-v.- tejar,


car tejas.
colo-

ENTUAVA.-b.- adv. -todava. Entusistico.- n.-adj.- apasionado, fantico. En vALENTAR.-b.-v. -envalentonar.

Enterado. -ch .- adj .- engredo, satisfecho. Entero. -b.-m. -lleno, complemento, saldo de algu-

Envanecida.- b.

adj.

fruta

que tiene
drido.

el

meollo po-

na suma.
n.- V. - meter, hundir, clavar. Enterr.\torio. -b.-m. - cementerio.

Enterrar.-

Envegarse.- n.-v. r. -llegar un terreno a ser demasiado hmedo pantanoso. ENVELOPPE.-e. g.-f.-cubieri

ta,

cierro,

sobre.

Entierro.- am.- m.- tesoro, depsito antiguo de dinero o alhajas,

Envigado.- n.- m.- conjunto de vigas en una construccin.

que

se eni

Enyerbarse. -n.-v.
cer,

cucuentra escondido, yo dueo se ignora. Entizar.- n.- V.- enyesar los

r. -herbecubrirse de yerbas.

EpA.-b.-int.-hola!

tacos del billar.

Entrada.- n. - f.- suma que pagan los dueos de caballos, por inscripcin de animales a una carrera. Entre cte.-c. g.-m. -solomillo. Entremedio.- b.-m. - inter-

Epgrafe. -n.-m. -rtulo, ttulo, lema. Equilibrista. -n.-m. -sal ti m^' banqui. Equipaje. -g.-m. -por tripulacin.

sus

Equivocar.- n.-v. -engaar, informar de una manera


inesacta.

medio, entre medias, de por medio. ENTREVERO.-am.-m. -mezcla

Equvoco. -b.-m. -por equivocacin, error o engao que se padece al tomar una cosa por otra.

ESC
\n:i.iNDA.-b.

o.-nom.

173

Esr

pr.-

ICmelina. <KO.-a.-m.-yeiTO. -liozAR.-n.-v.-bosquejar. -cABROSo.-b.-adj.- aventurado, difcil, apurado. ESCALA. -b.-f.-por escalera, parte de un edificio compuesta de piedra, fierro o madera, para subir balar en los distintos pisos. l-scALHRA.-b.-f.-en el sentido de escala, aparato movible para subir o bajar
1

de instruccin primaria. EscL'LPAR.- n.-v.- disculpar. Encumbrar. -ch.-v.- elevar

una cometa. Escupidera. - ch.orinal.

f.-

bacn,

Escupo.-

por
1
"

l.

b.- m.- escupitina, esputo, escupidura. Escurana.- a.- f.- oscuridad; cosa para oscurecer. FCscurecer. -a. -v. -oscurecer. [:^scuri DAD. -a. -f.- oscuridad. Escuro. -a. -adj. -oscuro. EsFOGARSE.-a.-v. r.-desfogarse.

scA R PE.-am .-m .-desc ubri r la veta de una mina.


originalidad,

Esgarrar. -am.-v.-espectorar,

gargajear.

!^scENTKiciDAD.-:.-f.-rareza,

Esgarro. -am.-m. -flema, esputo, espectoracion.

capricho,

mana.
ICscNTRico.- g.- adj.- estravagante, caprichoso. ">CESO.-b.-m.- intemperan'

ESMEREJILDO.-b. O.-nOHl.
pr.-HermenejildoEspaldear.- n.- v.- resguardar las espaldas.
EsPANCiRSE.-n.-v. r. -dilatarse, esponjarse. EsPAXDiR.-a.-v. -ensanchar, estender. Espantos. -am. -m. pl. -espectros, duendes, apariciones.

cia.
1

^.-^ciTACiox.

b.

- f. -

indeci-

sin.
1

ESCLAVIZADO. -g.-adj.-subyui^ado. avasallado. -CLAVcRATA.-n.-adj.- partidario del sistema de la esclavitud. >coBiLLAR.-n.-v. -cepillar. ^coNDiDAi (jugar a las).b. -loe. -al escondite. EsGREBiR. -a. -v. -escribir.
;

EspATURRAR.-b.-v.- despachurrar. Especies. -b.-f.


cias, clavo, nela etc.
pl. -por espepimienta, ca-

^CREBiDOR. -a. -m. -escritorzuelo. >CRiT \s.- ch - f. pl .-e icritiUas, criadillas.


.

Especificacin. -n.-f.- modo

de adquirir, mediante la creacin de una cosa que


antes no e.xista. Espcimen.- n - m - modelo.
.
.

^CUELERA.

b.

- f.-

maeitra

ESP

174

EST

muestra, prueba, ensayo. Espectable. -a.- adj.- insigne, notable, conspicuo. Espectroscopio. -n.-m. -instrumento de ptica. EsPEDAZAR. -a.- V.- despedazar.

Esponsin. -n.- f. - convenio celebrado entre funcionarios de distintas naciones, sin suficiente autorizacin.

Espedirse. -b.cirse.

v. r.

-condur. -espe-

Esponsor. -n.-m. -el funcionario que ha celebrado algn tratado que necesita ser ratificado por el

Espelucarse. -b.-v.
luzarse,

despeluzarse,

desgrearse los cabellos. Espendio.- n.-m. -venta al

menudeo.
EspEXSA.-b.-f. -por despen-

Soberano para su validez. Esposa.- ch. - f. -anillo que usan los Obispos. Espreso. -ch.-m.-ajencia de coches o trasportes. EspRiT. - e. g. m - talento,
.

casa en que se guardan las cosas comestibles. EsPKxsAR.-n.-v.-dar fondos a los procuradores para los gastos de un juicio. EsPERiMENTAR.-g.-V. -sufrir. Espernancarse - b - v. r. despatarrarse, esparrancarse, abrirse de piernas.
sa,

sitio

de

la

chiste, sal, injenio.

Espuelas. -b.-f. pl. -garrn, espoln de gallo. Espuma de cer veza. -b. -loe.
-jiste.

Espeta perros
-velozmente,
rrera, salir

(a).-am.-loc. a toda ca-

Esqu LMO.-ch. - m. -escobajo, racimo de uvas despus de desgranado. Esquina. -ch. - f. - despacho, hgon. lugar donde se vende comestibles. Esquinazo. -ch.- m. albora-

como

con cencerro, perro con vejiga.

EspiADOS.-am.-adj.- se aplica a los animales uosos, O con sus vasos gastados. EspiCH.-e. ang. - m.- arenga, discurso corto. Espinillas. -am. - f. - barros

da, serenata. Esquinero.- ch. -m.- rinconera. Esta (a), ch. vu 1. - loe. menstruacin, reglas.

granos de la cara. Espi ritual. -g.- adj. -gracioso,

injenioso.

EspLOTAR.-n.-v.- accin de beneficiar minas.

Estaca. -n. - f. - pertenencia minera. Estaca. -ch.- f. - garrn, espoln de algunas aves. Estacar. -am.-v. -estirar un cuero sujetndolo al suelo con estacas hasta que.; se seque.
;

EST
Estacin .- n
naval.
.

175
.-

E^A
ria-

a postadero

EsTERO.-n.-m. -arroyo,

- n.- v. - situar, colocar. EsT.\ciONARSE.-n.-v. T. -detenerse, no progresar. Estada.- b.- f.- por estada, residencia en algn lu-

Estacionar.

chuelo. EsTiLAR.-b.-v.-por destilar, purificar algn liquido

por
ras,

el

alambique.
[lo.

EsTiLADERA.-b.-f.- destilade-

-,ar.

Estimulacin. -a. -f.-estmuESTIRAR EL REAL. -Ch. -loe.


enojarse, alargar los
bios.
la-

lADO

interesante.

n.

'K. -periodo del zo.


'

embara-

Estafermo. -e. it.-m.-emboado, sin accin. TALLAR. -g.-v. -sobreven ir, currir. aparecer.
lAMPILLA.-n.-f.-Sello
ial

ofi-

Estitiquez.- n.- f.-esticticidad, estreimiento. Estocada.- ch.- f.- labor de reconoc miento en las minas. EsTRA.-b.-m.-gaje. adehala.
LSTRALiMiTAR.-n.-v. -trasgredir.

de correo.
estableci-

i. nTANc A. -am.-f.-

miento de ganadera. E STANC ERO. -a m.-m. -campesino que tiene o cuida una estancia. sTANTiNo.-n.-m.-ano, oriI

EsTRAAR.- n.- v.- deplorar, echar de menos. EsTRAOFici AL. -b.-adj. -oficioso, sin carcter oficial. EsTRATEjiAs.-b.-f. pl.-estra-

ficio.

EsTEMPORANEIDAD.-b.-f.-inOportunidad. EsTENSivo.-n.-adj.-por estenso, lo que tiene estension.

tajemas, engaos, ardid de guerra. Estrelln. - b. - m. - en el sentido de refregn, estrujn.

EREOTOMA.-b.-f.-por CSlereografia. EsTERiLLA.-b.-f.- caamazo. EsTERNADO.-n.- m. - colejio


i

Estrictez. -n.-f.- severidad. Estricto. -n .-adj .- riguroso. EsTRiPAR. -a. -v. -destripar. Estudiado. -g. -adj .-arti ficioso.

para

nios que viven ""llera del establecimiento.


lEKNo.-n.-m.-se dice de-

Etiqueta. -g.-f.-rtulo,
lo,

ttu-

marb<te. inscripcin. Etiquez. -n.-f.- estre miento.

nio que va al colejio, pero no duerme en el esl


tablecimiento.

PZv.vcuAR.

n.- V.

informar,

despachar.

FAL
Evadirse. -n.-v.
r.

176

FEI.

-fugarse.

ExACCiON.-n.-adj.- tropela.

Exaltado. -g.-adj. -arrebatado.

Fallecido. -g.-adj. -difunto, tinado, muerto. Fallero. - ch. - adj. el que, con frecuencia, no asiste
-

Exclaustrar.salir

los

n.- v. - hacer relijiosos de

a su obligacin.

Fanciulla.
nina.

un convento.
Exhibicin. -g.-f.-espectculo.

Exhib RSE.-g.-v.
gallear.

r.

-aparecer,

-joven, [den. Fandango. -n.-m. -lio, desrFANTAsA.-g.-f. -antojo, capricho, estravagancia,


-

e. it.

- f.

Exonerar. -n.-v. -destituir.


ExoRCiTADO.-n.-m.-el oficio

humorada. Fantoche. -e. it.-m. mueco.

-ttere,

de exorcista.
Express. -e. ang.-m.-tren
preso.
es-

FARAMALLA.-ch.-m. -farolero, persona que aspira a sobresalir.


.

Faramallear.- ch.-v.

faro-

F
FABRILMENTE.-a.-adv.-COn
maestria, articiosamente.

lear,

papelonear, fachen-

dear.

FARAMALLERO.-Ch. -adj.orondo, quiquiriqu, remilgado, individuo que trata de gallear. Farra. -am.-f. -remolienda,
jarana.

Facultativo. -b.-ad .-por potestativo.

Faena. -ch.-f.-caseria. agrupacin de trabajadores. FAjAR.-a.-v.- mal tratar, golpear, pegar. FALANjE.-b.-f.-en el sentido

Farruto. -ch.-adj. -enclenque, dbil, enfermizo. Fascculo. -g.-m. -por entrega, cada uno' de los cuadernos impresos en que
se suele dividir
-

de multitud de personas, no de tropas. Falencia. b. f. - por quie-

un

libro.
.

bra.

Fashionable. e. ang. - m elegante, persona a la moda.

FALTE.-ch.-m. -mercachifle,

buhonero. Falla. -a.- f. - fallada, falta, marro. Fallar. -b.-v. - por mallar, no concurrir a una reunin.

Fatalidad. - g. - f. - destino, hado, sino. FAUBOURG.-e. g.-m. -suburbio, barrio.

Felicia. -b. -o. -nom. pr.-por

Fe liza.

FIN
. i

177

co,
lo

FOM
relativo a
la

'ENOL.-n .-m - med ca men to que se emplea como desinfectante. 'EOTA.-n. -adj. -superlativo
[tren. de fea. 'erhocarril. - b. - m - por 'ei< roca r r l r r b a n o - b m.-de sangre.
. .

FiNANC ERO. -n. -adj. -rentsti-

Ha-

cienda Pblica.
FiNA\c:iSTA.-n.-m. -hacendista, estadista. Finanzas. - n - f. pl - Erario,
.
.

Hacienda Pblica.
FiNiR.-a.-v.-acabar,
zar.
finali-

ERROvA.-b.-f.- ferrocarril,
via frrea. "ESTiNAR.-a. - V. - malograr, precipitar. 'esti VAL. -n.-m. -tiesta. "ELRA.-b.-f.-por fealdad.
'i

FiORiTL'RA.-e. it.-f.-adornos.

Firme

(de). -ch. -loe. -sin

in-

terrupcin,

constante-

mente.
Fistola. -a. -f.-fistula, llaga. i*'LAML\.-e. g.-m. -adorno de plumas que se usa en el
kepis.

ADOR. am. m. barboque-

jo,

cinta con
la

jeta el

que se sombrero por

sude-

barba. 'icnA.-n.-f.-tarja, seas que


circulan,

bajo de

como moneda,
-

comercio. 'ierro. -b. m. por hierro, instrumento para marcar animales.


el
"ijA (a la ).-ch.- loe.

en

Flebtomo.- n. - m - flebotomiano, sangrador. Fletar. -n.-v. -alquilar bestias de carga. Fletar. -ch.-v. -espetar, lan.

zar.

Flirt. -e. ang.-m.- coquetera.

-segura-

mente.
n. - V. r. advertir, reparar, observar; poner delante. 'ii.o (tirarse un). - ch. -locpelear, trabar pendencia. 'ijABSE.
-

Flirtear. -e. ang.-v. -coquetear, procurar el agrado de muchos a un tiempo. Florear. -n.-v. -echar flores. Flores de MANO.-n.-f. pl.se aplica
les.

las

artificia-

LOTELiA.-n.-f.-aicion los sellos de correo.


'iNA

por

Flotar. -ch.-v. -dar friegas,


fricciones.
P"

SANGRE. -n. -loe. -calilcativo de los animales inscritos en los rejistros del Turf europeo o americano, o descendientes por ambas ramas de los

L M N EN SE -n -ad de I^io Janeiro.


I
.

na tu ra

Foii.-am.-int.-puf! FojA.-a.-f.-hoja, folio.

mismos.

Fomento. -am.-m. -por ^o mentacin, paos hun.e-

FOU

178

FRE

decidos en algn cocimiento. l"oNDERO.-b.-m. -fondista. Fondo. -ch.-m. -paila, vaca grande de cobre hierro. FooTBALL.-e. ang.-m. -juego de la pelota, con el pi. FoRFAiT.-e. ang.-m. -en las carreras de caballos, es el
i

se comete casualmente, sin intencin. FouLARD.-e. g.-m. -cierta especie de tela de seda.

FoR-iN-HAND.-e.- ang.- m.carruaje con tiro de cuatro caballos.

Foyer. -e. g.-m. -saln para


fumar. Fracaso. -b.-m. -por estrpito,

derecho que

tienen los propietarios para retirar

fragor.

ios animales que inscrito, previo el

hayan pago

Fraxcoli NO.- ch.- adj. -reculo,

pollo sin cola.

de una multa. FoR MATO. -g.-m. -tama no de


los
libros.

FoRMU LAR. -g.-v. -recetar.


Fortacho. -ch .-adj .-forzudo. Forro. -ch.-m. -petardo, importunacin, molestia. (echar un).-ch.-loc.importunar. FoRTiORi (a).-e. lat.-loc.-con

Frangollo.- am.- m. -trigo machacado; maiz grueso, pelado molido. Franquear.- g. -v. - salvar,
i

traspasar.

Forro

mayor

razn.

Fortuna. -n.-f.-caudal. FoRWARD.-e. ang.- m.-los


cinco jugadores de vanguardia en el Football. Fosa. -a. -f. -foso. Foso.-b.-m.-en el sentido de acequia, canal.

Free-kek.-c. ang.-m. -en el Football, es el puntapi dado a la pelota que est en el suelo en la direccin que desee el jugador, sin que pueda haber contrarios a menos de seis yardas. FR"EGADO.-am.- adj. -majadero, molesto.
i

Fregadura. -am.-f.-fastid 10. Fregar.- am. - v. - refregar,


hostigar, perseguir, inco-

Fotograbado. -n.-m. -grabado hecho por un medio


fotogrfico.

modar, moler, fastidiar. Fregarse. -am.-v. r.-irle mal a uno en alguna empresa.

Fototipia.- n.-m. - arte de convertir una fotografa,

Fregar la
dia.

pita.

ch.- loe.

en plancha estereotpica.

embrollar, meter discor-

FouL.-e. ang.-m. -en el Football, es la ilegalidad que

Fregazn.

ch.

- f. -

joroba,

cansera, moladera.

FUN
1

179

natas,
lo,

FUT
demasiado crdu-

RESCO.-b.-adj.-por desvergonzado, atrevido.

RESCLRA.- ch.atrevimiento.
I

(.-

descoco,

de engaar. Fundirse. ch. v. r. arruifcil

narse.

Ki\GOi.E.\R.-ch. -V.- zurrar. l'RiSA.-ch.-f.-felpa larga. l-^RiscA.-ch.- f.- zurrn, tanda, paliza. l'iuTANGA.-n.-f.-fritada.

Fundirse. -ch.-v.
el

r.

-hacerse

mimado. Fundn. -n.-m. -aumentativo


de funda. FuNDUGO.-b.-m.-por fondo. Funicular. -n. adj. lo que est compuesto de cuer-

'RiTANGA.-ch.-f.- moledera, molestia. l-^RiTANGLERA.-ch.-f.- freidoI

ra.

1'rito (estar). -ch. -loe. -haber perdido cuanto se tena. l'RONTON.-am.-m. -parte de
la

das. Fu.iNGUE.-ch.-adj. -se aplica al tabaco o cigarrillo ordinario. Furor (hacer). -g. -loe. -alborotar, dar golpe. Furuminga.- ch. f. embrollo, enjuague de compa-

veta

donde terminan

los trabajos de una mina. l-^RUTiLLA.-am.-f.- fresa, en

toda Amrica.
i'ucsiA.-n.-f.-una flor. l'i'EGLiNO.-n.-adj. -natural o

dres.

Furnculo. -g.-m. -divieso.


Fusionar.
dos.
- n. - v. - unificar ideas, intereses o parti-

perteneciente a
del

la

Tierra

Fuego.

iL'ERTE.-b.-adj.-por versado. l\LMi\ANTE.-n.-m. -cpsula, pistn. I'lllero. - ch. -adj. - fanfarrn, el que hace alarde

Fustn. am. m. refajos, enaguas. Fut do. -ch. -adj. -arruinado, en mala situacin.
-

Futileza. -n.-f.-fu toza,


leria,

frus-

futilidad.
-

de

lo

que no

es.

l'uMOiR.-e. g.-m. -fu madero. l\'NCiA.-b.-f.-por funcin. 1'l'ndido (estarj. - ch. - loe. -

Futirse. -ch. marse.

v.

r.

embro-

hundido, abrumado de deudas, haber perdido cuanto se tenia; aplicase tambin a una persona

Futre. -ch.- m. -lechuguino, se aplica al individuo que viste con decencia.

que est mimada.


FuNDiLLio.-ch.-adj.- papa-

GAL

180

GAR
.

Gallo (ser). ch loe guapo o valiente.


-

ser

Gago. -a. -adj. -tartajoso,


falloso.

far-

Gamela. -ch.-f.-por gamella, balde, barreo grande, por lo comn de madera. Ganarse. -b.-v. r.-por refujiarse.

Gaguear. -a. -v.-2^anguear. Galera. -am.-f.-sombrero de


pelo.

Ganchero. -ch.-m. -el que se ocupa en trabajos aislados.

Galera.- n.

- f. - labor casi horizontal, pero que no llega a los 40.% que se practica en el interior de los cerros para esplotar

Gancho. -n.-m. -horquilla,


filer

al-

de dos puntas para sostener el pelo.


-

Gangocho. -ch. m.
ra,

-aspille-

las

minas.
siilis.

esparto,

tela

gruesa

Galindo (don).-ch. vul.-m.glico,

de camo.
GARANCE.-b.-adj. -por grane, color rojo.

Galopa

(la).-b.-f.-por el ga-

lop, danza hngara. Galopa. -b.-f-por garlopa, cepillo grande para igualar la madera. Galpn. am. m. barraca,
-

Garantas. - n. f. pl. derechos individuales. Garantizar. -n.-v. - fiar, ase-

gurar.

cobertizo, tinglado. (rALLETA.-ch .-f. -bizcocho. Galleta de peo\. -ch. f. pan bazo, de moyuelo o
-

Garan. -n.-m. -caballo destinado a cubrir yeguas


i

burras.

Garan.

ch.

adj. -indivi-

duo
res.

aficionado a

muje-

salvado
dor.

fino, telera.

Galletero. -ch.

-adj -adula-

GALLLNERO.-am.-m.-paraiso, cazuela, parte alta de los


teatros. Gallito. -b.-m. -por galillo, gail, vula, lengeta, parte media del velo palatino. GALLO.-ch.-m.- vehculo para conducirlas mangasde las bombas de incendio.

Grgara. -b.-f.-por gargarismo, el lquido con que se hace grgaras.


GARGAREAR'^.-b. -V.
zar.
-

gargari-

Garra.
da
i

am.

f. -

pedazo de

piel sin curtir, endureci-

arrugada.

Garrocha. -ch. - f. - rehilete, flechilla con pluma con que juegan los nios. Gara. -am.-f.-llovizna, mo-

(i

LO

181

GOR
ta,

llizna, cernidillo, lluvia lijerisima, bruma, cerra-

Goal. -e.ang-m. -meta, puerlmite


i

objetivo

del

zn.
i

ARiAR.-am.-v. -lloviznar.

ARiGANDO.-am. -adv.
viznando.
( j ASj i:n( ).-n
. .

-llo-

juego de Football. GoAL-KEEPER.-e. ang.-m. -el jugador que defiende la puerta de entrada en el
Football. GoAL-KcK.-e. ang.-m. -en el Football, es el puntapi dado a la pelota en direccin al centro de la

-m -a pa ra to paproducir el gas. ASTah plvora e\ gallinazos. -a m. -loe. -usar medios intiles.


ra

lTEAi'.-e.g.-m. -pastelillos, tortas pequeas. lAUCHADA.-am. - f. - astucia;

cancha, del poste

seis

yardas

mas cercano.
el

GoAL-LiNES.-e. ang. -loe. -l-

accin propia de gauchos.


(

neas de los estremos en


^

Football.

JAUCH AJE. -a m.-m. -paisanaagrupacin de gauje,


chos." jAUCHERo.-am.-adj.-se aplica al que tiene maneras

Goal xET.-e. ang -m.-red de camo que, en el Football, se

<

goal

coloca detras del dentro de la cual

de gaucho.
<

lAVETA.-b.cajita

por naveta, en las iglesias para guardar inf


.

que

se usa

queda la pelota que llegue a atravesarla. Godos. -ch.-adj. -tratamiento despreciativo que sc d a

cienso. JENTLEMAN'.-e. ang.-m.-pcrsona distinguida.

Golpe

los espaoles. (al). - ch.-loc.

inme-

diatamente.

Golpeador. -b.-m. -por aldaba, llamador, pieza que se pone en las puertas para llamar.

GiOHNO (a).-e. it. -loe. -iluminado como de dia.


<iiN.-e.

ang.-m. -licor espirituoso de jinebra. (iiNGER ALE.-e. ang.-m. -bebida efervescente de jenjibre.

GLORL\Do.-am.-m. -ponche, bebida que se hace mezclando algn licor espirituoso con agua, leche, azcar etc.

GoMiTAR. -a. -v. -vomitar. GoMiTi vo. -a. -m. -vomitivo. Gomoso.- g.- m. -currutaco^ caballerete, lechuguino. GooD BVE.-e. ang. -locadios, hasta la vista.

Gorgorear. -b
tear,

-v. -gorgori-

hacer quiebros en la garganta con la voz.

GRE
gorgoritas.

182

so.

GUA
maravillot:

GRGOROs.-b.-m.- burbujas,

loc. -atractivo,

'

Gorro (poner
fidelidad.

el).-ch. vul.-

loc. -faltar, la

mujer, a

la

GRvE.-e. g.-f.-huelga. Grifa. -g. f. garra, zarpa,


-

garfa.

GoTAcoRAL.-n.-f.- epilepsia.

Grimilln.- ch.
tud.

m.

multi-

GouRMAND.-e. g.-adj. -goloso.

Gringo. -n.-adj. -de nacionalidad inglesa.

GouRMET.-e. g.-adj. -goloso. GoYO.-n. - nom. pr. - Gregorio.

Gringo.- ch.-adj.

GPABiEL.-a.
briel.

nom.

pr.

Ga-

arrevesado, ininteligible. GRippE.-e. g.-f.-catarro pul-

Gradas. -b.-f. pl.-por gradeGradiente,


atrios. -n. - f declive, falda.
rias,
.

calzada,

monar epidmico. Grisma. -am.-f.- parte pequesima de alguna cosa. GROG.-e. ang.-m. -bebida espirituosa.

Graduacin.
cin.

a. -

f. -

grada-

Grfico. -n.-adj. -preciso.

GROOM.-e. ang.-m. -lacayo. GROs.-e. g.- m. gro, grodetela de seda sin tur,
-

Gramalote.- am.
yerba.

m.

una

brillo.

Grosella.

-b.-f.

-por grose-

Gran mun do. -g. -loe. -sociedad de buen tono. Granadero. ch -m. vaso
.

llero, arbusto.

grande. Granate.- n. grana.

GRUESOR.-n.-m. -grosor. Guacarnaco. -am. m. zanquilargo, persona que


-

-adj.

color de
-

Grandemente. -a.- adv.


estremo. (jranza ch
.

en

mineral chancado, pero pobre. Grao. -b.-m. -por grado, en sus diversos significados. Gratn. -e. g.-m. -guisado de
-

.- f.

tiene las pierna^ largas. - f dolos, se a pulcros de indjenas. lonja GuACiiALOMO. - ch de carne pegada a la espina dorsal.

Guacas

Guachapear. -ch.-v.- hurtar


cosas de poco valor.

fritura.

Grato. -n.-adj. -agradecido. Graznar. -n.-v.- cantar desentonadamente.

Guachapear. -ch.-v. -arrebatar alguna cosa. Guacharaje ch vul m


.

Great

ATTRACTiON.-e. aug.-

familia ilejtima. Guacharaje. ch.- m. -reunin de terneros que han


-

CUJA
sido separados de madres. Guachi. -ch.-m. -lazo.
hijo
ilejitimo;
-

183
sus

(;la

con ramales de cuerdas. GuANTON.-b.-m. guantazo, bofetn, puada, guan-

Guacho. -am.-ad.- bastardo,


Gu.\GUA.

tada.

am.

f.

hurfano. nene, ro-

GuARACA.-am.-f.-ltigo corto.

rro, chico, niito

en

es-

tado de lactancia, criatutura.

Guaraguas. -am.-f. pl. -sandunga, contorneo, donaire,

piruetas.

GuAUAL.-ch.-m.-hombrote. Guagualn. -ch ad bobo, simplote, de corta capa.

cidad.

Guaragero.- a m.-ad). -sandunguero, saleroso. Guarango. -ch.-m.-taragote, hombrote.


GuARAPALO.-ch.-m.- varapalo, golpe dado con vara. GuARAPON.-ch.-m.- sombrero aludo,

Guagualote. -ch. m.-anjelote, persona demasiado


-

apacible.

GuAGiATEAR.-ch.-v. -mecer,
arrullar a un nio. Guaina. -am.- m. - mancebo,

aun cuando sea


pl. -adorno

de pao. Guaras. -ch.-f.

de

mozo.
<

}uALDRAPA.- am.
lla,

f.

-mantii

lienzo
los

que
la

se coloca
silla

sobre

sudaderos

los vestidos. Guaras. -ch.-f. pl .-donaire de las personas. Guarda VIAS. -n.-m.- viadero,

despus de montar.
(
'

de

viador.

jUALETAS.-b.-f.-por aletas.

Guaroso. -ch .-adj .-gracioso, adornado.

iuALiCHU (el).-ch.-m.-el nio del mal.


UALLiPEN.-ch.-adj.tortas,

je-

Guasca
tar.

(da r).-am. -loe. -azo-

'

zampa-

persona
-

incapaz vaso de
.

o mal criada. GuAMPARO.-ch.-m.


asta.
<

Guasca. -am.-f.-tira corta de cuero adherida a la estremidad de un palo, que


se usa para azotar a las caballeras.

jUanaco.

am

adj

sim -

'

<

plon. iuANERA.-am.-f.-sitio donde se encuentra el guano. lUANTE.-ch.-m. -castigo que se aplica a los colejiales

GuASERA.-ch-f.-encojimiento, torpeza, sonsera.

Guaso. -ch. -adj. -inculto, encojido,

hurao,
-

payo,

azotndoles

las

manos

campesino, aldeano. Guasquear.- am. v. pegar con guasca.

GUY
Guata.- ch.-f.- barriga, panza.

184

HAL
H.

(echar).- ch.- loe. -mejorar de condicin. GuATAPiQUE.-ch.-m. -cohete. Guatitas .-ch -f. pl. -tnica interior de los intestinos de los vacunos que se
.

Guata

Habilidoso. -n. -adj


lo

-el

que
s-

tiene habilidades,

no

en andalucismo. Habiloso.- ch. - adj. jente, astuto.

inteli-

usa en guisados.

Guayabas,
rillas.

-am.-f. pl. -mentitor-

Hablar periquitos
ciero.

ch

loe. -echar chispas.

Guayaca. -ch.-adj. -soso,


pe, simplote. Guayaca. -ch.-f.-bolsa

HACEXDADO.-am.-m. -estan-

taba-

Hacer rayas. -ch.- loe.

co-

quera. GE\i.-ch.-m. -mozn, muchacho. GuERRA.-n.-f.-ciert o juego de billar.

meter picardas. Hacer San Lunes. -b.- loe. holgar el dia lunes. Hacer furor. -g. -loe. -lla-

mar

la

atencin, gustar
-

Guindarse. am. v. r.- ultimar, despachar. Guiso.-b.-m.-por guisado, vianda compuesta aderezada convenientemen-

mucho. Hacerse (a).

ch.

loe. -sin

te.

GuMEcixDA.-b.-nom. pr.-Gumersinda.
GuRBA.-b.-f.-por gbia, for^

remedio, definitiva, totalmente. Hacerse. - ch. - v. r. - habituarse, acostumbrarse. HACKixG.-e. ang. -m. -en el Football, puntapi intencional, aplicado a un
contrario.

mn

delgado.
ch.- adj.-

Gustador.te.

tunan-

Gustar. -ch.-v. -tunantear.


GuY[R.-b.-v.-por huir.

Hacks.-c. ang. -m.- caballo de un particular que no ha corrido en carreras


pblicas.

Haitiano. -n. -adj - natural de Hait o perteneciente


.

a esa isla.

HALF-BACKS.-e. ang.-m. -en el Football, los tres ju-

gadores que ayudan en


la

tercera lnea.

lEM
1

185
-

HIS

vMAOLEAR.-am.-v.
la

mover

hamaca.

to de animales hembras. IlKMBRucAS.-ch. - f. avccl-

ANDic.\pPER.-e. ang. - m.juez de carreras de caballos.

llas.

Hendija. -a.
rendija.

- f.

-hendrija,

IlANDiCAPS.-e. ani.-m. -carreras de caballos, cuyo peso se i)a despus de estar inscritos los animarelacin a los les, con

Herido. -ch.-m.-saetin. canal pequeo para desages.

Hermanado. -a. -adj.- unifor


me, semejante. IlERViDO.-ch.-m. -olla, puchero, cocido, guisado cotidiano en Chile. HERViR.-n.- V. -arder, quemar, aunque no se trate de lquidos.
IlERR.-e. jer. -seor. HESiTAR.-g.-v. -dudar, vacilar.

mritos de cada uno, a fin de iiualar las probabilidades del .xito. lANDLiNG.-e. anof.-m.-en el Football, es golpear intencionalmente la pelota con la mano o el brazo. Harina de llalli. -ch.- f.la del maiz denominado
1

curagua. IlARMOMZAR.-n.-v.-daro poner en armonia. Iarmonh'm .-b. o -m.- arI

Hierba (comprar en).-ch loe. -admitir un sembrado antes de la cosecha.


.

monio.
I

lARNKAR.-n.-v. -aechar, cerner, separar, con el cedazo, la harina del salvado, el trigo u otras semillas. h:CATOMBE.-b.-f. -por matanza de hombres.

Hierra. -am. -f .- herradero, accin de marcar los ganados con hierro candente.

Hierro

(caminode).-g.-loc.-

h:cmzo.-ch.-adj.-verncuculos, se aplica a los objetos indijenas o elabor-

ferrocarril. HiGH LiFE.-e. ang. -loe. -clase social elevada. Higuerilla. -b. - f. - por higuereta, ricino.

Hipnotizar. -n.-v.

adorme-

rados en
1
1

el
.

pais.
- f.

rxiioNA .-ch

-segadera,

hoz pequea.
I

-am.-m .-guaran, garan, asno destinado a cubrir yeguas muas. li:.MBRAjE.-ch.-m.- conjunIlciior.
i

cer artificialmente, mediante sjestiones nerviosas Hisopo.-b.-m. -por brochn,

para blanquear. Hisopo. -ch.-m. -brochuela, para afeitarse.

HOT
brecillo,

-^ 186

HUM
j

IIoBLOx-ch.-m.-lpulo,hom
planta que se emplea en la fabricacin de la cerveza. I loe (ad)-e. lat.-loc.-espre-

HoYA.-n.-f.-cuenca, re ion hidrogrfica. HoYiTA.-b.-f.-por hoyuela,


hai debajo dla garganta, donde comienza el pecho. H LASCO. -ch .-ad .-vino enej

hoyo que

samente.
MojA.-ch.-f.-se aplica,
es-

pecialmente,
maiz.

la

del

roso.

Hoja DE

LATA.-b. o. -loe. -ho-

ja lata.
an_2^. -m .-en el Football, es el obstculo que, con su brazo o mano, pone un jui^ador. Holgar. -n.-v. -no estar bien ajustada una cosa.

Holding. -e.

HuEciLLO.-ch. - m. -durazno seco al aire. HuECHA\.-ch .- m.- rastrojo de las chacras. Huerto de p era les.- b.loc. -peraleda.

HuEVADA.-ch. vul.
rate, zoncera.

-f.

-dispa-

Huevn. -ch.
tlido.

HoRGOx.-n.-m. -madero fijo en el suelo, que tiene su


parte superior bifurcada en forma de horquilla, i en cuyo ngulo van sentadas las vigas de un edificio.

vul. -adj.- bausn, estpido, tonto, es-

(a). -ch .-loe. - sobre barato. Huevos. -ch. vul.-m. p .1

Huevo

testculos.

HuicuE.-ch.-int.-tate!

HoRQETA.-ch .-f.-bieldo,
instrumento de labranza que sirve para recojer la
paja.

H ui LOADO. -ch. -adj. -prendido.

IIORS D'CELVRES.-e. g.-loCentremeses, platillos que

FIuiLnuiL.-ch.-m. - madeja, enredo. H uiNC A. -ch. -adj. -espaol.

en las mesas con viandas lijeras.


se colocan

Huincha. -am.-f.-cinta, faja. Huir. -ch.-f.-corteza de rbol.

HosTL\Rio.-n.-m.- formn,

Huir
tar.

(dar). -ch.- loe. -azo-

instrumento con que se


cortan las hostias.

Huiro. -a

m.-m

Hostigar. -n.-v. -empalagar,


cansar.

hierbecilla

que

.-alga, ova, se cria en

Hotel. -n.-m. -venta, hostera, mesn, fonda, parador, casa de huspedes.

el mar. HuMBUG.-e. ang.-m. -menti-

ra, patraa, pajarota.

H umita. -am

- f. -

aui sado de

IMF
azcar, o

187
i

IND

maiz rayado con grasa aj, jeneralmente envuelto en la hoja del

choclo.

llLMrrERO.-am.-m.-el que vende humitas.


1

v.- plantear, establecer. Implicanclv.- n.- f.- implicacin, prohibicin que tiene un funcionario para

Implantar. -n.-

desempear su

puesto,

luPA-ch.-int.-ea!

Uraco.
hueco,

horado,
agujero,

rotura,
-

orilicio.
1

{urguetear, -ch.
necesidad.

V.

hur-

gar, revolver las cosas sin

por incompatibilidad con sus intereses personales. Imposible (estar). - b. - loe. encontrarse imposibilitado, lastimoso, desaseado, repugnante, enfermo. Imputar.- n. -v.- cargar una partida en la cuenta o
deducirla del dbito. Inapercibido. -n.- adj.- inadvertido, ignorado.

'>i:AL.-n.-m.-tipo,
les.

modelo.

>i:ALizAR.-n.-v. -formar idea-

lEAR.-n.-v. -proyectar,

ma-

quinar. Idetico.- n. - adj. - estravagante, alocado, caviloso, caprichudo, ventico.


)NTico.-b. -adj. -semejan te,

Inasistencia.- n.- f.- falta de asistencia. Incaico. -am.- adj.- referente a los Incas, en jeneral. Incsico. -am. -adj. -lo que se relaciona con un determinado Inca.

parecido. .noble. -a. -adj. -innoble. usio.\ADo.-ch.- adj.- aluci-

Inconsulto. -b. -adj. -por inconsiderado. Incrementar. - n. - v.- acrecentar, acrecer,aumentar. Independizarse. - n. - v. r. emanciparse.
Indiada.
- am. - f - colectividad, muchedumbre de
.

nado.
!

:,usiONARSE.-n.-v. se ilusiones.

r. -formar-

MANTAR.-n.-v. -imanar. iBciL.-g.-adj.-bruto^ animal, torpe, gaznpiro. Imbunche. - ch.- m. - malefi'

cio.

ifMviDEz.

n.

- f. -

frescura,

descaro.
4

indios. iNDijESTARSE.-n.-v. r. -enfermar, en jeneral. iNDfjESTARSE.-n.-v. r. -Sufrir alguna indijestion. Indino. -a. -adj. -indigno. Individual. -b.- adj.- por semejante, parecido.

INS
niarse.

188

INT

Industriarse. -n.-v. r.-injeInfectado.- r-- adj.- infecto, inccionado. Inflamamiento. -a. -m.- infla-

Insectvoro. -n. -adj. -el que se alimenta de insectos. Insoluto. -n. -adj. -no pagado.

macin.
NFLUENCIAR.-g.-V. -influir. Influenza. -e. it.-f.-dengue, grippe. Infunda.- b.- 1.- untaza, enjundia, unto gordura de las aves o animales.
I
i

Lnstaurar.- n.-v. - incoar, promover un juicio. Instrumentar. -n.-v.- distri-' buir entre los instrumentos de una orquesta, los sonidos que corresponden a cada uno en el conjunto. nsulas. -b.-f. pl.-por
las.

lNGALATERRA.-a. -nom. pr.Inglaterra.

nfu-

Ingrimo. -n. -adj. -solo, aislado.

iNTELIJIBLE.-b.- adj.
telijible,

HO

H-

Inhumano. -ch.
cochino.

adj.

sucio,

inintelijible. Interesar. -b.-v. -por daar. Internado.- n. - m. - colejio

Inhumano. -b. -adj. -por escesivo.

InJENIERO AGRCOLA. -n. -loe.

agrnomo.
Inmirable.- ch.- adj.- asqueroso.

de internos. IxNTEROCENico.-n. - adj. lo que est entre dos ocanos. Interregno. -n.-m.- espacio
-

Inocente

(estar).

b.

loe.

ignorante, no tener noticias de algo. Inoficioso. -n.- adj.


-

de tiempo, en jeneral. Intertanto. -a. - adv. -nterin, mientras, entretanto. Interview. -e. ang.-m.- conferencia, entrevista.

ocioso,

inconducente, intil. iNQuiLiNAjE.-am.-m.- inquilinato, conjunto de labradores.

Intervi STAR. -n.-v. -conferenciar

con alguna persona

iNQuiLiNOS.-am.- m. pl.- labradores que trabajan el campo, en cambio de la esplotacion de un pedazo de tierra.
iNSECTiciDA.-n.-adj.-lo que sirve para matar insectos.

para obtener de ella datos o noticias. iNTERvivos.-e. lat. - adj. - en


vida, irrevocable. Intestinos. -b.-m. pl.-ano,
orificio.

Intestato (ab).-e. lat.-loc.sin testamento. Intrigador. -b. -adj.- por intrigante.

JAB
-

180

JIR
anuncio de riqueza mineral.

Intrigar. lt.- v. -inquietar, confundir, turbar.

Inusado. -a. -ad. -inusitado. Invectiva. -b.-f. -por inventiva, disposicin para in1

Jacaranda.- ch.dro.

f.-

palisan-

ventar. N VKHN ADA. -a m.-f. -invernadero, campos donde pastan los animales.
el

IwKRNAR.-am.-v. -enviar

Jahuel. -a m.-m.- pozo, zanja o vertiente, naturales, provistos de agua. Jalear. -ch.-v. -fastidiar. Jamaicano.- n.- adj.- natural de Jamaica o perteneciente a esa Isla. Jardiniere.-c. g.-f. -mueble de lujo para colocar plantas en las habitaciones. Jebe. -am. -m. -goma elstica, especie de resina. jENERAR.-a.-v.-enjendrar. Jente. (ser).- n.- loe. -conducirse como caballero o persona de calidad. Jerez. -n. -adj. -cierta clase de vino jeneroso. Jerga. -am.-f.-pieza de lana o algodn perteneciente
a la

invernadero. Inveterarse. -a.- v. r. -enveal

ganado

jecerse.

IwiDioso.-a.- adj. -envidioso.

NVECTARSE.-n.-v. r. -encarnizarse, encenderse, ensan^rentarse los ojos. loDO.-b. o. -m. -yodo. iRREFLEXIBEEMENTE.-b.-adv. -por irreflexivamente. Irrigador.- n .- m. - especie de rei^adera. aparato que sirve para irrigar. Irrigar. -n.-v. -regar. Islamita. -b. -adj. - mahometano. JsTMEo.-n. -adj. -natural del Istmo. Italianizar. -n.-v. -dar el tono o pronunciacin de los
italianos.

montura.

Jesuta.- n.- adj.- hipcrita, casuista, el que. usa de arte o disimulo. Jigote. -ch.-m. -guisado nacional.

JABA.-am.-f.-envase de
rillas

va-

en forma de jaula.
i

Jabn.- n. - m.- metal blanquizco pegajoso, que es

JiNECLOGO.-n.-m.- persona versada en jinecolojia. Jinecoloja.- n. - f. -ciencia que trata de las enfermedades peculiares e internas de la mujer. J p j A p A - a m - f - pa a de Guayaquil. JiRNDULA.-n.- f.- candelero
I
. I . .

desobremesa, con brazos.

JUR

190

KNO

JiRALDA.-n.-f. -vlela. Jirimiquear. - n. -v. - lloriquear, jimotear, sollozar. Jiro. - g. - m. - sesgo, traza,

Justan. -b.-m. -por enaguas blancas, refajo, fustn.


Justiciar.- a.- v.- ajusticiar,

rumbo.
Jiro.- a. -m.- gallo matizado entre colorado amarillo. Jockey. -e. ang.-m. -picador, jinete de profesin. JoDER.-ch. vu I. -V.- jeringar,
i

condenar. Juzgarse.- n.- v. r.- manifestar opinin sobre s propio.

K
Kaiser. -e. er.-m. -ttulo del Emperador de Alemania.

atormentar, molestar.
JoDo.-a.-adj.-judio. Jolgorio. -n.-m. -por holgorio.

JoxjA.-ch.-f.-burla.

Kalograma. grama.

n.

m.

cable-

Jora -am.-f.-maiz preparado para hacer chicha.


JosEFiNO.-ch.-adj. -afiliado en el partido clerical de Chile. Jota (no ver). -b. -loe. -no divisar gota. Jote.- ch.- m.- fraile, cura, jente de sotanas. Jote. -ch.-m. -gallinaza.

IvEDivE.-b. o.-m.-jedive, ttulo peculiar del virrei de Ejipto. Keep a man OF.-e. ang.-loc-

en
dir

el

P'ootball,

es"^

impe-

que un contrario se acerque a su compaero, cuando est a punto de


jugar
la pelota.

Kerosene. -n.-m.- parafina,


petrleo destilado.
OFF.-e. ang.-m. -en el Football, es el puntapi que se d a la pelota en el centro de la cancha, sin comenzar o proseguir un partido. Kirsch. -e jer.-m .-bebida espirituosa. KNOCK-ON.-e. ang.-m. -en el Football, es pegar a la pelota hacia adelante, con los brazos o las ma.

Juago. -n.-nom. pr. -diminutivo de Joaqun. Judas. -n.-m. -travieso. Jugar, -ch. - v. - traicionar, engaar. Jugar.- g.- v. - desempear,
hacer, representar; ocasionar algn disgusto. Julepe. -ch.-m. -susto, miedo. Juncin. -n.-f.-union de dos
ros.

KicK

Junco. -ch.-m. -narciso, una


flor.

[so.
fal|

nos.

Jurero. -ch.-m. -testigo

KxocKiNG

ON.-e. ano. -m. -en

LAG
el
la
<

191

LAT

Football, es rechazar pelota con las manos brazos. 'DAK.-e. jer.-m.- pequeo paralo fotogrfico manual.
>

LAGRiMiLLA.-ch. -adj. -mosto, chicha nueva. LAGLNA.-g.-f.-hueco. vaco. Laissez paire. -e. g. -loe. -dejad hacer.

KoscA.

o.-nom. pr.-San Estanislao de Kostka.


-b.

o piedra ordinaria. LAMA.-am.-f.-musgo. Lamber. -a. -V. -lamer. La.mbidlra. -a. -f.- lamedura. Laxa merino. -b.-f.-lana meL.\j A. -am.-f. -pizarra,

rina.

Lanceros. -n.-m. pl.- rigo-

Laborar. -a. -V. -labrar. Laborero.- ch. - m. - el empleado que lleva la direccin de una labor en las minas. \(:EAR.-b.-v. -por enlazar, trapar con el lazo.

dn, cierto baile. Lances. -ch. - m. pl.


tos,

rehur-

regates.

LANDEAu.-e. g. - m. - lando, carruaje de cuatro ruedas.

Lanterna. -a. -f.-l interna.


Lapicera.
el lpiz
-

:RE.-ch.-adj. -rojo, colo-

n.
la

- f. -

ado, bermejo,
lo.

encrnallorar, la-

mango en que
o

lapicero, se pone

pluma para

:RiMAR.-a.

V.

rimar.
:no.-ch.
-

escribir. L.\piz (al). -g. -loe. -a lpiz.

m.

pisaverde,

jalan,
-iio.-ch.- adj.
-

gacho,

la-

LAQUi.-ch.-m. -instrumentos de cuerdas piedras, para atrapar animales, espei

ieado. :Ho.-ch. vul.


:o,
-

cialmente
-

guanacos,

m. - queriamante de una mujer.


-

)EADA. b.-f. por ladeo, ccion de inclinar o torvjer una cosa hacia algn
lado.
'
'

tambin avetruces. Largarse. -ch.-v. r. -emprender la carrera azotando al


caballo.

ang.-f.-seora. - adj. - astuto, listo, vivo.


!)Y.-e.

,AiTO.-ch.

Largona. -ch -f.-dar largas, demorar un asunto; dispensar a alguno, de cuando en cuando, de aquello a que est obligado. Latente. -b. -adj. -en
el

Lacer beer.
cerveza.

e.

ang.- adj.

sig-

I.EC
nieado de
llo

192

lla

LEV

latiente, aque-

que

late.

Ltigo.- ch.- m.- cualquiera tira de cuero. Latigudo.- ch.-adj.- correoso, que fcilmente se doblega estiende, sin rom1

en la labor de una mina. Legajar. -n.-v. -reducir a legajos los papeles sueltos.

Lengeta

n.

- f. -

tinta

de

perse.

Latini PAR LA. -n.-f.- lenguaje


afectado.

cuero que, en los botines abiertos adelante, impdese vea el calcetn. LENGiSTA.-b.-m.-por lingista, fillogo, lenguaraz.

Laucha. -ch.-f.-ratoncil lo. Lavaderos.- am.-m. pl.- parajes de donde se estraen


arenas aurferas.
LAVANDERA.-a.-f.- lavadero. Lavatorio.- n. - m. -lavabo,

Leatero. -a. -m. -leero, leador, el que vende lea. Leona. -ch .-f.-confusion Leonero. -ch.- adj. -alborotador, zalagardas, desor-

palanganero, lavamanos, mueble en que se colocan los tiles para la limpieza

denado.
LEONTiNA.-g.-f.-cadenilla
reloj.

de

Lawn

personal. tennis. -e. ang.-m.cierto juego de pelota en


abierto.

Leopoldina. -g.-f.-cadena de.


reloj
sillo.

que pende

del bol--

campo

Lepidia.- ch.-f.- indijestion.

Lazareto. -n.-m. -hospital de


apestados. Lazo. -am.-m. -tira larga cuero con un nudo rredizo, para atrapar o lazar animales. Leader. -e. ang.-m.-jefe

de
coen-

Lesear. -ch.-v. -decir o hacer cosas propias de necios. Lesera. -ch.-f.-tonter a. Leso. -ch.-adj. -necio, insulso, sin gracia.

Lesura. -ch.-f.-tontera, nede


cedad.
LETARjA.-a.-f.-letargo.

poltica. Legin. -a. -f.-leccion.

una agrupacin

LETOR.-a.-adj .-lector.

LEGHAR.-ch.-v. -ordear.

Letura. -a. -f. -lectura.


LEVA.-n.-f.-por levita, traje

Lechera.- ch.- adj.- oixleadora Lechera. - ch .- f. - vaquera, lugar donde se ordean vacas, aun cuando en l no se venda la leche. Lechuza. -ch.-f.-tiro que fa-

de hombre. Levantada. - b.
miento.

-f.

-levanta.

Levantar, -ch.-v
char,
tierra.

barbela

arar,

romper

LIN

al

193

LOC
di-

Liberal-democrtico, -ch.adj.- aplcase

Linear. -n.-v. -bosquejar,


sear.

que
la

sostiene

partido doctrinas

liberales, pero

basadas en

democracia.
li-

Li BERAR. -a. -V. -libertar. LiBiTLM (ad).-e. lat.-loc-

bremente.
Librillo.- n.
tes.
-

m.

el

tercer

LiNESMAN.-e, ang.-m.-en el Football, es el juez que decide quien debe tirar la pelota cuando sale de la cancha. Liudo. -b.-adj. -por lanudo, lanoso, lo que tiene mu-

estmago de

los

rumian-

cha lana.
LiRA.-n.-f.-lmpara de gas.

Liceo.- n. - m. - instituto de seiunda enseanza.


Licio.\.-a.-f.-leccion.

Licorera. -n.-f. - frasquera, para g-uardar utensilio botel litas con licores finos.

Licurgo. -ch .-adj .-sagaz. Lija.- n. - f. - papel spero, co el que se alisa la madera. LijERO.-g.-adj. -breve, somero.
Lile. -ch.-adj. -dbil, rulen-

con la forma de dicho instrumento. Lis.-ch.-m.- mercurio descompuesto que, en la amalgamacin de los metales, sale junto con residuos de mineral. Lisible. -b.-adj. -por lejible.
LisiON.-a.-f.-lesion.

LiTiGADOR.-n.-adj. -pleitista. LiTRE.-ch.-m.-un arbusto.

Liudez. -ch.-f.-lax tud. Lido. -ch.-adj. -lacio, mari

chito.

de pocos nimos. Limatn - n - m - madero que en las casas de culata, v de uno de los ngulos a la cumbre.
co,
. . .

Lvido. -b.-adj. -por plido, descolorido. Lyncuar. - am. - v - matar, aplicando a un delin.

cuente

la

lei

Lynch.

Li.MO.-b.-m.-por limero, un rbol.

Lo

PROPIO. -b. -loe. -lo mismo, otro tanto.


table.

Llmosnero.
sentido

- b - m -en el de pordiosero,
. .

Lobo. -ch.-adj. -arisco, intra-

mendigo, mosna.

el

que pide

li-

Locador. -n.-adj. -morador,


arrendador. Locatario. -n.-adj. -arrendatario.

LiNARiNO. -ch.-adj. -se aplica a la persona que ha nacido en la provincia de Linares,

Loco. -ch.-adj. -se aplica

al

perro rabioso, hidrjbbf.

LUC
LocoMOTivA.-n.
tora.
- f. -

194
locomo-

LLA
.

Logros FALSOs.-ch.-m. pl.guisado nacional, de


maiz, carne, grasa y
aj.

pr. -diminutivo de Luis. Lucho. -b.-adj. -por ducho,


sagaz, astuto.

Lucho. -n. -nom

Lueguito. -b.-adv. -mui cerca.

LocuPLETAR.-b.-v.-por

lle-

nar. LiCA.-ch.-f. -llca, pardi-

Lulo. -ch.-m. -cualquier cosa de forma larga deli

ave de pechuga encarnada. LojiA.-n.-f.-asociacion, aunque no sea masnica. LoLA.-n. -nom. pr.- diminutivo de Dolores. LoM Li.o.-am.-m. -al mohadas, pieza de la montura, que se coloca sobre
llo,
I

gada. LuMBRERA.-n.-f.- pique destinado a ventilar el socavn de una mina. LuN AREj o. -am.-adj. -animal

que tiene muchos lunares.

Luntico. - n
gante.

adj

estrava-

la carola.

Lunch. -e. ang.-m.- merien,

Lomo. -n.-m. -lomera


de
piel, tela

trozo

da, once, refaccin, refrijero,

o papel que

comida

lijera al

me-

se coloca en el lomo de los libros que se encua-

dioda.

Lunes (hacer San).-ch.loc.-no asistir a su trabajo en los dias de cos-

dernan con media pasta.

Lonco. -ch.-m. -parte del estmago de los bovinos,

tumbre.

que contiene el cuajo. Londonense. -n.-adj. -londinense, natural o propio de Londres.


.

LL
Llalla -c h - f. - h erida pequea; dolor insignifi.

Loquera.

n.

- f

manico-

mio, jaula, casa de locos. LoRO.-ch. vul.-m.-moco. Lucrar. -b.-v. -por ganar. Luche (como). - ch - loe. arrugado. Luche. -am.-m. -alga, yerbecilla de mar. Luche. -ch.-m .-coxcojilla, juego de nios.
.

cante. Llalli. -ch.-m.-in a iz tostado.

Llalli (hacer). -ch. -loe. -despedazar algo. Llampo. - c h - m - m n e r a molido, desmenuzado. Llana. -n.-f.-en el sentido de palustre, paleta que
. .

xMAC

-^ 195

MAJ

usan los albailes, para emplearla mezcla de cal


en sus obras. ,A\QLIHL'ANO.-ch.-adj.-Se
aplica a la persona que ha nacido en la provincia de Llanquihue.
'.:vAR.-b.-v.-por usar.

Macetero. -n.-m.- por maceta, tiesto para plantas. AlACL'CO.-ch -adj .- zorrocloco, astuto, maoso. Macurca. -ch .-f.- agujetas,
.

dolores en los muslos

KVARSE POR DELANTI.-Ch.loc.-arrollar, atrepellar.

en la cintura, despus de un ejercicio violento. M achacar. -b.-v.- en el sentido de machucar, golpear.

OL.-ch.-m. -espuerta de cuero para el acarreo de irranoso legumbres.


:

OYD.-e. an;.-m. -asociacin mercantil.

MACiiAjE.-am.-m. -conjunto de animales machos. MACiiETEAR.-n.-v.-dar golpes con un machete.

;.ULLO (estar como).-ch.loc. -sentir una gran laxitud.

Machi .-ch .-m .-curandero


indijena.

M
MACACo.-am.-m.-feo, deforme. .Macadax.-c. g.-m .-cierto sistema de empedrado de

MACHiTLCAR.-ch.-v.-exorcisar a los enfermos de parte de los machis.

MACHucoN.-b~m. -machucadura, machucamiento. Madera. -n. -adj. -cierta clase de vino. MADOXA.-e. it.-f. -imajen de alguna virjen. Madri XA. -am.-f. -yegua que sirve de guia en las recuas lleva el cencerro. M AON fcente. -b.-abj. magi I

M CANA

las calles. -a
.

- f .

es

ul tez,

sonseria, inocentada,
cargosidad. .MACANAzo.-am.-m. -relacin
fastidiosa e inesacta. -M ACANLDO. - am -ad .-grande, abultado, despropor.

nfico.

Maici llo. -n.-m.

cionado. lACFARLA.ND.-e.

- arena gruesa para pavimentar. Mail coACH.-e. ang.-m.carruaje de lujo, descu-

ang.-m .dice del

bierto.

sobretodo suelto.

M ACETA. -am.-f.-se
i

animal que tiene nudos en las rodillas pies.

MAiTEN.-ch.-m.-un irbol. Majada. -am.-f.-manada, hato de ganado lanar.

MAjADEREAR.-n.-v.- majar.

MAM

190

MAN
-adj.
-

porfiar obstinadamente, hacer majaderas. Mal impuesto. -ch. -loe. -mal


de ojo, influjo malfico. Majar BLANCO. - b. o. - m.manjar blanco.

Mamado. -ch.

comple-

tamente ebrio.

MAMANDURRiA.-am. - f. -ganga.

Mamarse

ALCUNO.-ch.-

loc. -engaarlo.

Mala
'

(a la). -ch. -loe. -de

ma-

Mamar. -ch.

v. -

despachar,

laf.

herir o matar a traicin.

MALAGRADECIDO.-b.-adj.-pOr desagradecido. MALATOBO.-am.-m. -gallo de


color almagrado claro.

MAMiTA.-n.-f.-diminutivode

mama.
Mamotreto. -ch.-m.- mamarracho.

Malcriadez.

mal a

MAMOTRETO.-b.-m. -por
matoste.

ar-

crianza. Maldito (el)-am.-m.-el Diablo. Maldito x?-ch. - loe. -inte-

Mampato. -ch.

rrogacin conminatoria.

-adj. -se aplica al caballo pequeo, sardesco, jaca. MAMPUESTO.-n.-m. -sobrese-

Maleta

(ser un).-am.-loc.insignificante. Maloca. - ch. - f. - accin de

un cualquiera, un

guro, apoyo. MANco.-ch. - m. - rocin, caballo de mala traza. M ANCARRON. -a m.-ad. -mataIon,

maloquear. MALOx.-ch.-m. -asalto, algarada, sorpresa.

caballera vieja,

fla-

ca, endeble,
ras.

de mala calidad, llena de matadun.


-

Maloquear. -ch.-v. -asaltar,


sorprender. MALTA.-n.-adj. -se aplica a cierta clase de cerveza. Maltn. - ch -adj. - animal crecido, de buena edad.
.

Mancorna.-

f.-

mancuer-

na, pareja de animales o cosas.

Mancornarse.- n.-v. r.-irse a las manos, pelear.


n.- m.- gobernante, majistrado, autoridad. MANDiL.-ch.-m. gualdrapa, mantilla, pao con que
-

Maltrado. -n. -adj. -de

traje

Mandatario.-

desaliado. Maluco, -n.- adj. -malucho, indispuesto. MMA.-n.-f. -nodriza, niera; palabra de cario que
se d a las madres.

se

cubren
-

las
-

ancas de
m.-el Dia-

Mamada. -am.-f. -ganga.


MAMADERA.-am.-f.- bibern.

una caballera. Mandinga. am.


blo, el

Malo, Pateta.

MAN
M ANDARLN.- ch.
-

ITl
.

1 9^

MAR
Manufacturero.
obrero,
nestral.
-

ndV-

n.

adj.-

duo desptico.
MANDOLiNA.-e. it.-f.-bandolina, bandola. Mandria.- n.- adj.- haragn,
egoita.
.M

fabricante,

me-

Manzana. -n.-f.- nuez, larinje, prominencia formada


en
la

garganta por

el car-

ANGLARDIA. -a. -f.- vanguardia.


-

tlago tiroides. MAA.-a.-f.-resabio,


'

esqui-

-Manguear. am.- v. dirijir, atrapar con mana a los annnales. .Manglera.- b.- \\- por manga.

vez.

Maosa. -am. -adj. -se aplica


a la bestia resabiada.

Manito.

- b.- f.-por manita, manecilla, manezuela. .M A N jar b l a n c o - ch m .manjar de njeles, dulce compuesto de leche, azcar almendras.
.

MAQui.-n.-m.-maqui. Mar (haber la). -n. -loe. -existir algo en abundancia.


MARCA.-g.-f.-distintivo,
al, cicatriz.
se-

Marcado.-

g.

adj.- visible,

sealado.

Marcha
dica

i
'

Mano
frir

pasarle). -ch. -loe. -su-

algn trance o aven-

tura.

-Mansl'etld.

a.-

f.

manse-

la). -am. -loe. -inpaso suave del caballo, asentando levantando la mano pata del mismo lado, a un tiempo.

(a

el

dumbre. Mantearse. -ch.-v.


ca

r.-se apli-

a las vetas que, no siendo mantos, tienden a tomar el aspecto de tales. Mantequilla.- n.- f.- manteca, sustancia crasa oleosa de la leche de vaca, especialmente. ANTEQUILLER A. -n.-f.- mantequera, vasija en que se sirve la mantequilla a la mesa. Mantn. -a. -m. -capa, mani

MARCHANTE.-am.-m.- parroquiano, persona que compra regularmente a un

mismo mercader.
MAREMAGNUM.-b. o.-m.-confusion, mare magnum. MARGARA.-n.-nom. pr. -Marga rita. Maritatas.- ch.- f. - canales para recojer el mineral en polvo. iMarking a MAN.-e. ang.-locen el Football, es el hecho de colocarse junto a un contrario para estorbarlo e impedir que reciba la
pelota.

teo,
/

manto.

MANUF.\CTURAR.-n.-v. -fabricar artefactos.

MAS

198

MAU

AlAROMA.-am.-f.-volatin. Maromero. -a m.-adj. -volatinero.

Marsala.-c.
ca a

it.-adj.-se apli-

una especie devino. Martillero. -n.-m. -el que vende especies en pblica
subasta.

- b. - m. - por amazacotado, pan o masa mal preparados. Masilla. -ch.-f.-plaste, mezcla de tisa aceite. MATA.-am.-f. - cualquier ri

Masacotudo.

bol.

MARucHO.-ch.-m. -jinete que monta la yegua que sirve de guia a'una tropilla de
aninales.

MATAMBRE.-am.- m. - carne del vacuno, que est entre


llas.
el

cuero

las costi-

Matancero. -am.-m. -jifero,


matarife,

MARULLO.-am.- m.- pequeo

matachin,
reses.

el

oleaje. A RRAQETA.-ch.-f. -acemita, pan grande de afre-

que descuartiza

Matar
en
sia.

el iiEMPO.-ch.-locengaarlo.
los juegos de jimna-

cho menudo, con harina.


MARRASciiixo.-e. it.-.adj-licorcilio, especie de ratafia de cerezas. MARROx.-g~adj.- color cas-

Match. -e. ang.-m. -desafo


MATE.-ch.-m.-mollera, casco de la cabeza. Matero. -am.- adj. -tomador de mate. MATco.-n.-m.-mtico. MATiNE.-e. g.-f.-matinada, diversin que se verifica al medioda.

tao oscuro.

Marroquix. -g.-m.- cordotafilete, cuero delgado bruido. Marrueco. -ch.-m. -bragueta, [masaje. Masar. - n. - v. - ejecutar el
i

bn, petate,

MATRERO.-ch.-ad j.- suspicaz,

Masaje.- n.-m. - operacin medicinal que consiste en hacer, sobre la superficie del cuerpo humano, algo parecido a lo que
los

receloso,

esquivo,

mohatrero. MATRiMOXL\RSE.-b.-v. r.-por


casarse.

amasadores verifican

en las panaderas para formar el amasijo. Mas que nunca. - b. - loe. a pesar de todo. MASACOTUDO.-ch. - ad -floj
.

Matuchos.- ch. - m. - apodo con que se conoce a los alumnos estemos del Instituto Nacional. MAULixo.-ch.-adj.-se aplica a la persona que ha nacido en la provincia de

jo,

lacio.

Maule.

MED
Maullar. -b.-v.
Ihir,

199

MER

- por mai^ucausar alguna con-

tusin.

MEDios.-g.-m. pl. -recursos. MEDOC.-e. g. -adj. -cierta clase de vino tinto.

MAYENZA.-g.-nom.
guncia.
\\aylscl'lo.
-

pr. -Ma-

Mdula. -n.-f.-medla.
MEETiNG.-e. ang.-m. -junta asamblea, reunin pblica; se aplica ahora especialmente a las carreras de caballos.
MEH.-b.-int.-ah!

b.

adj.

tre-

mendo, morrocotudo,
descomunal.
MAZA.-a.-f.-cubo de rueda.

MhXON'.-ch. vul.traccin,

int.

con-

pormecondeno.

M EjORARSE.-n

- r

e c o-

Mechas

(irse a lasj.-ch.-loc. -irse a las manos. Meche. -n.-nom. pr. -dimi-

nutivo de Mercedes. -MECHONEAR.-ch.-v. -repelar,


tirar los cabellos.

brar la salud. iMELGA.-am.-f. -amelga, camelln, lomo de tierra arada que queda entre surco surco.
i

MEMBRANA.-b.-f. -por
ria.

difte-

-MEDECiNA.-a.-f.-medicina. EDLVG A. -am.-f.- tinglado, sitio tinada, cobertizo, lijeramente cubierto. MEDL\LL'NA.-ch.-f.-trOZO de vidrio que se pone en la cola de los volantines, o cometas, para cortar el

Mensura. -a. -f.-medida, medicin.

MENSURERO.-b.-m.- mensurador, agrimensor. MENu.-e. g.-m. -minuta, lista de comida. Mercedario. - n -adj - mercenario, relijioso de la Orden de la Merced. Mercedario.- ch. -m. - vaso grande de ponche preparado con leche. M ERCER A. -n.-f. -quincalle.

de los que crucen en las comisiones. Mediana. - n. - f. - persona


hilo

vulgar, nulidad. MEDL\\ocHE.-n.-f.-las doce de la noche. .MEDH)OR.-n.-m.- contador, aparato con que se aprecia el consumo del o del gas.

ra.

agua

-MEDiERO.-ch.-adj. -aparcero, el que v a medias

con otro. Mediocridad. -g.-f.-persona de mediano saber.

MERC.-e. g.-f.-gracias. MEREjiLDO.-b. o.-nom. pr.lermenejildo. Merendarse. -ch.-v. r. - engaar a alguien. .MERENGUE.-ch. -adj. -enclenque, entermi30, falto de
salud.

MIC
la

200
a

res,

MIS
pl.

Merino. -b.-adj. -se aplica


lana merina.
aj

Milicos. -ch.-m.

-milita-

Merquen. -ch. m.- guisado


de

con

sal.

en jeneral. Milongas. -am.-f. dos, embustes.

pl.

-enre-

(a). - e. g-. - locmaravillosamente. Mesa del pellejo. -ch. -loe. la que preeren los jvenes, o personas de conianza en las reuniones de familia. MESALiNA.-n.-f.-ramera.

Merveille

M iLLATUN.

- ch - m - fi e s ta anual que celebran los


.
.

mapuches,

para hacer

MESxMO.-a.-adj.-mismo.

votos por la prosperidad de la agricultura, Minarete. - g - m - al minar, torres de las mezquitas. Mingaco. -ch.-m. -fiesta campestre en las cosechas,
. .

Mesn. -ch.-m. -mostrador.


METALERO.-ch.-adj. -metalfero, con venas de metal.

durante la cual los vecinos sacan en el campo

una
sutil,

tarea.
lili,

M INI ATURA. -n.-f.-fi


rosa.

cosa

METETE.-ch.-m. -entrometido.

delicada, primo-

METiDO.-b.-adj.- por entrome'ido. Mezclar. -b.-v. -por intercalar, involucrar, entremezclar.

Minorista. -n.-m. -menorista, clrigo de la clase de menores. MiAQUES.-ch.-m.- randas,


encajes. MiATURA.-b.-f. -por miniatura.

Mezquinar. -n.-v. -escasear, escatimar, negar alguna


cosa.

Mirada. -n.-f. -cantidad indefinida.

Mezza voce. - e. it. - loe. - a media voz. Mezzo contralto. -e it.-f.medio contralto. Mezzo soprano. -e. it.-f.-contralto, medio soprano.
.

Mise en scne.-c. g.-locaparato escnico. MisiON.-g.- f. - objeto, mira, fin, destino, deber, comisin.

Miar. -b.-v. -en el sentido de mear, orinar.

M isionar

- n - V. dar misiones.
. .

ha c e r o

Mica

(a).

ch.

vul.-loc-

Miss.-e. ang.-f.-seorita.

menstuacion, reglas. MicROBio.-n.-m. -animal o vejetal microscpico de organizacin mui simple.

MisTER.-e. ang.-m. -seor, tratatamienio que, jeneralmente, se d los estranieros.

MUX

201

MON

MiSTiFiCACiox.-g.-f.- burla, enirao, farsa.


.MisTiFiCAR.-g.-v. -engaar, pasar una cosa por otra. Misto. -n.-m. -por fsforo.

MisTLRA.-am.-f. -mezcla de vanas ores olorosas.


.MiTiQLERA.-ch.-f.-pusilani-

Monicaco. -ch.- m.- hominicaco, chuchumeco, persona despreciable o de mala figura. Monis. -e. ang.-'m. -por dinero, en jeneral. Mono. -ch.-m. -mueco, filil, dije, objeto primoroso.

midad. Mitiquero,

-ch.-adj. -melindroso, demasiado del ca-

Mono. -ch.-m. -mamarracho,


ridculo, estravagante.

cado. Mobiliario, -g. - m. - ajuar, menaje, mueblaje.

Mocho. -ch.-m.-relijioso de
las rdenes menores. Modernizar. -n.-v. -dar for-

Monculo.- n. - m. -anteojo de un solo cristal. Monomanitico. -b.-adj. -por monomaniaco.


MoNORRiMOS.-n.-adj. -versos de una sola rima. MoNsiER.-e. g.-m. -seor. Montante. -g.-m. -suma, importe.

ma moderna
guo.

lo

anti-

MoDL's vivENDi.-e. lat.-locregla de conducta.


-MoHOSEAR.-b. o.-v.-por mohocer. Mojinete. -am.-m. -frontispicio, caballete,

Montepo. -b.
pi.

o. -m.

-monte

lomo

trian-

Montn. -ch.-adv. -bastante, mucho. Montuno. -am.-adj. -rstico,


grosero, ordinario.

gular levantado en medio a lo largo del tejado. MojONAZGO.-b.-m.-por peaje, derecho de trnsito.
i

Montonera.- am.-f.- guerrilla,

tropas

irregulares,
las

aunque

no

formen

MoLDOR.-g.-adj.-amorotado, rojizo,
jo.

que

tira

ro-

M OLEDERA. -n.-f.-importunidad.

semi salvajes. Montonero. -am.-m. -el que forma parte de una montonera,

no

slo
f. -

es
silla

pe-

Molejn. -b.-m. -por amoladera, piedra de afilar. MoLi.E (nuevo). -b.-adj. -moles, yemas de huevos batidas con azcar.

ruanismo. Montura. - am.montar.


caballeras.

de

Mo.o. -ch.-m. -copete de las

Mo UDOs.-ch .- adj
ras

.-

caballe-

MoNERA.-n.-f.-imitacion.

que tienen copete.

MUN
Moro. -b.-adj. -por
na que
la

202

NEG

MoRMON.-n.-ad).- poli gamo.


persono ha sido bauti-

Mui\EQUEAR.-ch .-v. -despuntar mazorcas de maiz. Muralla.- b.- f.- por muro,
pared.

zada. Mote. -ch.-m. -trigo pelado, hervido en leja de ceniza. Motero. -ch.-m. -el que ven-

Murro. -ch.-m. -visaje, mueca.

M usi .-b .-m .-se or.


Mutable. -a. -adj. -mudable.

de mote.

Moza

(la). -ch. -loe. -cancin,

danza, o juego Hnal.

MucAM A. -am.-f. -sirvienta.


Mucre. -ch.-adj. -se aplica a una cosa que tiene sabor
cido o amargo. MucHiTO.-ch.-m.-gatito. Mudada. -n.-f.-conjunto de ropa que se muda de una
vez.

N
Nacionalizar. -n.-v. -naturalizar, admitir en una nacin,

que

a los estranjeros lo soliciten.

NAiDE.-a.-pron. ind. -nadie.

MuDAi.- ch.-m. -chicha preparada con simientes fermentada. Mueca.- b.- f.- por muesca, concavidad, hueco.

Naipe. -b.-m. -por baraja, el conjunto de los cartones

que forman ese juego. Nana. -am.-f.-se aplicaba las


dolencias, heridas o lastimaduras de los nios.

Mujerero. -b.-adj. -por mujeriego, aficionado


a las

Nanqun.

mujeres.
MuLETiLi.A.-b.f.-

estribillo,

palabra o frase repetidas. MuLTPEDO.- n.-adj. -animal de muchos pies. Mundo (gran).- g.- loe- sociedad distinguida.

- e. g - m. - cierta clase de tela. N'ANSoucK.-e. g.- m.-cierta clase de tela.


.

Naranja capuchina ch loe. -una pequea de piel mui delgada. Naranjas.- am. -int. - nadal
.

Municionera. -n.-f.-perdigonera.

nunca! Narigada. -n.-f.-polvo, pulgarada. NAVo.-g.-m. -cualquier barco, buque o nave.

MuNiciPAL.-n.-m. -cabildanconcejal. Munido.- g. - adj.- provisto, revestido. Munificente. - b.- adj. - por
te,

munificentsimo.

Neglije (en). e g loe descuidadamente. NEGRO.-am.-m. -palabra que


. .

OR

203

^NAT

se usa como manifestacin de cario. \ENGL'NO.-a.-adj.-ninuno.

Norte

AMERicAxo.-n.-adj.natural o propio de los

Neo GHANAOi\o.-n.-ad].-de Nueva Granada. Neo YoRKiNO.-n. -adj. de Nueva York.


-

Estados Unidos de Norte Amrica.


Notabilidad.g.
- f.
-

indivi-

Xesgak. n.-v.-hacernes^as.
\EL-RASTENiA.-n.- f. debilidad nerviosa \EiRPATA.-n.-m.-el que se aplica al estudio de las enfermedades nerviosas. Nevazn. - ch f. - nevasca,
.

notable, personaje de espectacion. NouvEALiT.-e. g. - f. - novedad.

duo

Novedades

(tener). -ch. -loe.

nevada. NicARAGENSE.-n. -ad. natural de Nicaraiua. Nidada. -ch.-f.-partede la veta en que el mineral aparece mas en abundancia. Niervos. -a. -m. pL- nervios.
-

-haber indicios de parto. Novillo.- ain. - m. - torito nuevo, sin castrar. NuDO.-n.-m. - punto donde se unen dos o mas cordilleras.

Nudos. -n.
millas.

- m. pl. - trmino de marina, equivalente a

Nuestro Amo.Santsimo.

ch.

loe. -el
e. lat.-

NiEVE.-b.-f.-por hielo,

aqua
rit^or

Numerata
loc.-al

pecunia.-

convertida por del fro, en un


slido
i

el

contado.

cuerpo

cristalino.

Nigua (pegado como).-ch.loc. -firme,

fuertemente

NuNANCO.-ch. -adj. invlido, incompleto; se aplica especialmente a las bestias que tienen ancas
defectuosa.

adherido. NiA.-n.-f.-muchacha. Nio.-ch.-m.-pillete, hombre de mala reputacin. NiQUELAR.-n.- V. -cubrir de nquel un objeto. No LE iiACE.-b. -loe. -nada importa. NoNos ABO. -n. -adj. -de nueve silabas. Normalizar. -n.- v.- colocar alcfo en su verdadero esI,

R
N A. -a m. -adj. -seora.
Nana. -ch.-f. -nodriza, nie_ ra, ama.
NATAS.-am.-f.
pl. -narices.

ato. -am. -adj .-romo, nacho, chato, de nariz corta

tado.
i5

o respingada.

ODI
Nauque
(en

204
de).-

OPO
jadera.

tiempos

Odio. -ch.-m. -molestia, ma- v. -aburrir, cansar. O DIOSO. -ch. -adj. -mol esto. Ofertarse. -ch.-v. r. -ofre-

ch.-loc.-de Maricastaa. eque (tener). -am. -loe. -ser

Odiosear, -ch.

vigoroso, fuerte, con brio


_
i

coraje.

NiAcm.-ch.-m. -sangre cruda, pero caliente, que se ^ sirve con diversos alios. NiGO.-n.-nom. pr.- diminutivo de Antonio, Nicols Nicanor.
i

cerse.

Off

izca. -ch.
^ dacito.

-f.-

partcula, pe-

ang.-m.-en el el hecho de no poderse jugar la pelota, debido a la posicin de los contendores.


siDE.-e.

Football, es

No. -am.-adj. -seor


NoERiA.-n.-f.-chochez. Nublado. -a. -adj. -nublado. Nublar. -a. -V. -nublar.

Ofici ALADA. -b.-f. -oficialidad. Ojotas. -n.-f. pl. -garra suelta de cuero, que se ase-

gura con tientos

a la

NuDO.-a.-m.-nudo.

planta del pi. Ojear. -b.-v. -por aojar, mal

O
OBLON.-n.-m.
planta.
-

de ojos. Ojn. -n. -adj. -bebida espirituosa.

lpulo, una
li-

bolo. -n.-m. -pequea mosna.

adj. - lo que comienza a oler mal. Olgrafo. -n.-m. -documen-

Olisco. -n.

OBSERVACiox.-b.-f. -por objecin, dificultad, rplica.

to escrito de puo y letra del otorgante. Olvidar. -g.-v.- omitir; des-

dear.
per-

Obsesin. -b.-f.-Dorfia,

OLLiTA.-b.-f.-por

el

hoyuelo

secucin, im.portunidad. Obstar. -b.-v. -por optar, escojer.

ctuplo. -n.-m. -ocho veces


la

garganta. OMFAGO.-n.-adj.-el que se alimenta de carne cruda. ONCEs.-b.-f. pl.-por once,


la

de

misma

cantidad.

Ochavo. -a. -adj .-octavo.


OoALiscA.-n.-f. -mujer her-

mosa, en jeneral. Odiar. -ch.-v. -fastidiar, molestar.

refaccin, refrijerio que se toma en la mitad del dia. Onde. -a. -adv. -donde. Opa. -b.-int. -hola! O porto. -n. -adj. -cierta clase de vino.

OVE

205

PAL

)REjAS.-am.-f. pl.-asas.

<jRFEBRE.-n.- m.-el artfice

en orfebrera. ()RFELINATO.-iT.-m.- ipclusa, asilo para os hurfanos. < )RiFiCAR.-n.- V.- calzar, llenar con oro las picaduras de los dientes o muelas.
<jRi\.-b.-m.-por
rsito

moho, pacria

Pacer. -n.-v. -pastorear. PACO.-am.-m.-jendarme. Pacha. -g.-m. -baj, ttulo de honor en Turqua. Pachacho. -ch.-adj.- enano. Pachocha. -ch.-f.-flema, pachorra.

que

se

en

cualquier cosa que empieza a corromperse. ()RTiGAR.-n.-v.- frotar con ortigas, producir escozor.
<

)sTiARADO.

n.

menor

del

m. - grado Sacramento

Pachochiento.- b.- adj.- pachorrudo. Paddock.- e. ang.- m.- patio donde esperan los caballos que van a correr. Padrejn. -am.-m. -clico. Padrn.- ch.- m.- semental,
caballo padre. Fragua. -ch.-f.-potra, quebra-

especie de silln o poltrona. OroMiAS.-am.-f. pl.- maldades, barbaridades, picardas, disparates. Otubre. -a. -m. -Octubre.
f.-

del Orden. Otomana.- n.-

dura. P.vGUACHA.- ch.

-f.-

calabaza

sirve de vasija. Paila. -n.-f.-fondo de cobre laminado para hacer dulce.

que

OuTRANCE
la fuerza.

(aj.- e. g.- loe. -a

<"JvAciON.-n.-f.-triunfo, acla-

macin, ensalzamiento. Ovejero. -n.-m. -perro que


cuida del ganado lanar.
<)vERO.-am.-ad.-se dice del

Pajarear. -n.-v. -oxear, espantar los pjaros de la sementera. Pajarete. -n. -adj. -cierta clase de vino jeneroso. Pjaro. -ch. vul.-m.-pene.
PAi-ABROTADA..-b.-f.-palabrada. Palangana. -ch.-m. -tronera, picotero, charlatn, hablantn, quiquiriqu, de-

animal
i

po,

apedreado, de
oscura.

piel

berrendo, blanca

masiado hablador. PALANGANADA.-ch.-f.- fanfarronada, chaiLitanera. Palanganear.- c'i. - v.-apa-

PAL
rentar saber ignora.
frenos.
lo

20G

PAN

que se

PALANQUERO.-n.-m.- guarda
Palear. -n.-v.-escordar, trabajar con palas. Paleta. -ch.-f.-paleton, parte de la llave en que se forman los dientes guardas de ella. PALETOT.-e. g.-m.- gabn, especie de levita de abrii

PALLAQUERO.-ch.-m.-el que vende minerales recojidos en los desmontes. Pallar. -am.-v. -coplear, improvisar canciones.
PALLASA.-ch.-t.-jergon, funda gruesa, llena de paja o lana que se coloca debajo del colchn. Pampa. -am.-f.-llanura mui estendida, desierta, sin vejetacion; campo abierto, sin estorbos.

go.

Palitroque.- ch.- m.- juego de bolas. Palma. -b.-f.-por la planta


del
pi.

Pmpano. -ch.- m.- pequeo racimo de uvas. Pampero. -am.-m. -huracn, viento de las pampas.
PANA.-ch.-f.-hgado de los animales. Panam A. -n.-m. -negociacin fraudulenta. Pananas .- ch m pl - panarras, pesado, poltrn, inhbil, para saltar o tre.

Palmetear. -b.-v.- pal mear. Palo. -a. -m. -madero. Palo ensebado. - am. - locf.- jente ordinaria; ratero, pillete. Palpitante (cuestin). -b.adj. -actual, del dia, nueva.

cucaa. Palomilla. -ch.-

par.

Pancho. -n.-nom
co.

pr. -nom-

PALQUi.-ch.-m. -arbusto medicinal.

bre familiar de Francis-

Palt. -e. g.-m. -casaca,


vitin.
-

le-

Pandemnium. n.-m
-

Palla.- am. f. - separacin de metales. Pallaco.- ch. - m. - mineral que se recoje en los desmontes. Paleador. -am - m .- copl sta
.

conjunto de cosas en desorden. Panejirizar. - n. V. - encomiar, alabar. PANFLETO.-g.-m.- opsculo, libelo, cuaderno, folleto,
.

librejo.

popular.

Pallaquear. -ch.-v. -recojer minerales en los desmontes.

Pangar. -am.-m. -caballera de pelo dorado. Pangue.- ch. m. - arbusto


-

medicinal.

PAR

207

ta.

PAR

I^ANizo.'Ch.-m. -criadero de

dc ceremonia, de etique-

minerales. PANQUEiiLE.-ch.-adj.- cierta clase pe vino.

Parado en el
rificado.

hilo.

ch.

loe. -acicalado.

Panqueque. -e, ang.-m. -especie de pastel. Panten. -n. -m. -cualquier

PARAFiNA.-n.-f.-petrleo pu-

Pararse. -n.-v.
se,

r.

-levantar-

cementerio. PAOMANO.-b. o. -m. -pao de

mano.
Papa, -am.-f. -patata. Papa. ch.-f. -paparrucha, mentira. Papal. -am. m. -patatal, terreno sembrado de pa-

ponerse en pie. Parco. -b.-m. -por parce, cdula paradispensar castidetenerse,


gos.

Parchar. -ch .-v. -remendar. Parche. -ch.m.- remiendo.


PARDESsus.-e. g.-m. -gabn, sobretodo. Pardo. -am.-m. -se aplica a la jente de color; mulato. t^ARENDERA.-b.-f. por pandera, hembra fecunda. Parola (ser).-ch. - loe. - entrometido, fanfarrn, fa-

pas.

Papaya. -am.-f. -rbol o


ta

fru-

silvestres.

PAPERAs.-ch.-f. pl. - partidas, tumores que se for-

man

debajo del
la

oido

detras de
inferior.

mandbula
.
.

rolero.
-

Papercuasse. e ang m.carrera de caballos que tienen que salvar diver-

Parque. -n.-m.- municiones


de guerra.

Parque. -n.
blico.

m.

jardn

p-

sos obstculos.

PAPZRO.-am.-m. - patatero, el que que vende papas.


pAPiLLOTS.-e. g.-m. pl. -marrones, papeles con que las seoras, se envuelven los cabellos para rizarlos.

Parquet. -e. g.-m. -pavimento de maderas de colores, que forman dibujos


regulares.

Parterre. -e. g.- m. cuadro de jardn.


Partidura.n.
- f. -

patio,

carrera,

pAQiETE.-am.-adj.- acicalado.

Paquete, -e. g.-m. barco que conduce la correspondencia.


-

crencha, raya que divide el cabello al peinarse. PARTiRSE.-b.- V. r. -por par


tir.

Parrandear. -n.-v. -tunar,


jaranear, divertirse.

Parada

(traje de).-ch.-loc.-

PAT
parrado.

f .

208

PAV
-

Parrn. -ch.-m. -parral, emParvada. -ch.


-

Pateador, -n. -adj.

animal

bandada,

coceador. PATERO.-ch.-adj.-adulador.

manada, conjunto
aves, en jeneral.
dizo.

de

PATETE.-b.-nom. pr.-por

el

Demonio, Pateta.
Pattico. -b. -adj. -en el sentido de claro, flagrante,

Parven. -e. g.-m. -advenePasable. -g.-adj.- aceptable, pasadero, regular. Pasablemente. -g. -adv. -mediana, razonablemente. Pasada. -ch.-ad. -se aplica a
la fruta sentida, que empieza a corromperse. Pasar el santo. -ch. -loe. zurrar, dar de golpes.

comprobado.
PATOjEAR.-n.-v. andar con las piernas torcidas. pATRL\.-ch.-m.rse aplica a los animales pertenecien-

tes al

Prisco

arjentino,

cuya marca consiste en

que tienen una oreja cortada. PATRiOTERA.-n.-f.-patriotis-

Pasmo. -am.-m. - cualquiera inflamacin de los tejidos subcutneos. Paso. -am.-m. -vado.

Paso

(al). -b. -loe. -paso a paso, tratndose de caballerias.

moexajeradoo simulado. Patriotero. -n. -adj. -el que aparenta patriotismo. Patrn. -n.-m. -amo, el principal de una casa.
PATU'A.-b.-m.-cal, jerigonza, jerga, monserga. Patuleco. -n. - adj. - patojo,

Pass.-c. ang.-m.-en el Football, es tirar intencionalmente la pelota hacia un

compaero. Passe par TOUT.-e.

de piernas desproporcionadas.
PAVA.-ch.-f.-burla.

g.

loc-

orla. I^ATA (a).-ch.-loc. -descalzo. Pata (hacer la). - ch. - loc-

PAVEAR.-ch.-v.- fisgar, burlarse disimuladamente. Pavero. -ch. -adj. -isgon, el que gusta de hacer burlas.

adular.

Patada. -n.-f.-coz, puntapi. Patadas (a). - ch. - loe. - en abundancia. PATAPLUN.-n. - int. - zas, de
golpe.

Patats. -n.-m. -pataleta. F^ATcnuL.-e. g.-m. -perfume


ordinario.

Pavesa. -ch.-m. -nombre que las solteronas dan a los hombres casados. Pavimentar. -g.-v. -apisonar, hacer el pavimento. Pavimento. -g.-m. - suelo de
las calles.

PEG

209

PEL

Pavo. -ch.-adj. -tonto. Peal. -am.-m. -trabilla, tira que se cruza en las trocas del pantaln para que no

Pegual. -ch.-m. - sobrecincha para sujetar los animales enlazados.


PEGUAL(al).-ch.-loc.-en pretina.

pueda subirse. pKBRK.-ch. -m. - papa molida.

Pegadero. -ch.-m.-burdel. Pecha. -ch.-f. -empuje, atropello.

PEHUExcHE.-ch .-m .-araucano residente cerca de la Cordillera de los Andes. Peinador. -ch.-m. - tocador, mesa con espejo tiles
i

Pechada, -ch.-f.
atropello.

empuje,

- v - empujar, atropellar, topar. Pechoera. -ch.-f. santurroneria. Pechoo, -ch. - adj. - santurrn. Pechuga (tener). -am. - loe.

Pechar, -ch.

para el peinado. Peineta.- n.- f.- batidor, escarpidor, instrumento para desenredar los cabellos.
'

Pelada

(la)

ch.

loe.

la

muerte.

Peladera. -ch.-f.- murmuracin.

desenfado, sangre fria. ^ECHLGON. -a m.- adj. -atrevido, desvergonzado, descarado, impvido.

Pedalear. -n.-v. -la accin de imprimir movimiento a un velocpedo por medio de los pies.

Peladero. -n.-m. -terrezuela, sitio erial, yermo, abandonado, sin vejetacion. Pelado. -n. -adj. -peln, el de poco pelo. Pelador.- rh.- adj.- malsn, el que habla mal de otro. Pelambre. -ch.- m.- murmuracin.

Pedro Jimnez. -n. -adj. -cierde vino jeneroso. l^EDROMON .-ch - m - garrote corto que el pueblo suele usar en las votaciones para asegurar el triunfo. Pega (estar en la). -ch. -locan su punto. PEG.\TivA.-n.-ad.-se dice de
ta clase
.
.

Pelar. -am.-v. -desacreditar,

murmurar.
Pelarse. -n.-v.
pelo.
r. -cortarse el

Peleado
ido.

(estar).- n.-

loe- re-

una enfermedad contajiosa.

Pegotera. - n. - f. -el acto efecto de pegotear.

Pelele. -n. -adj. -pobrete. Pelerina. - g. f.- esclavina, muceta, prenda de abrigo de las seoras. Pelero. -ch.-m. -pieza de la montura, que se coloca a
-

PEN
Pelo.b.-

210

PER

raiz del pelo del animal.

m.- por pendolita


.

PENDANT.-g.-m. -pareja. Pendejo. -n.-m.- bobalicn,


tonto.

del reloj.

Pelona

(la)

am.

loe.

la

Pendientes. -n.-m.
llos,

pl. -zarci-

muerte.
PELUco\.-ch.-adj.-se aplica al partido poltico denominado ahora conservador. PELUciiE.-g.-m. -felpa.

Pella. -am -f.-capa de gordura que cubre la carne de los animales. Pellejeras. -ch. f. pl.- con-

arracadas. Peneca. -ch.-m. -alumno de corta edad. Penique. -n.-m. -moneda inglesa que vale la duodcima parte de un cheln. Penny.-c. ang.-m. -penique. PsNQuiSTO.-ch.-adj.-se aplica a la persona que ha nacido en la provincia de

tratiempos, afanes. Pellejero.- ch.- m. el que, en las carretas, acondiciona lasgavillas detrigo.
-

PELLERINA.-g.-f.-pellica, CSclavina, abrigo fino para

Concepcin. Pensin. -b.-f.-por ansiedad, aprensin. Pensionado.- n. - m.- colejio para internos o pupilos. Pensionarse. -ch.-v. r.- molestarse.

seoras. PELLiNGAjo.-ch.-m.- estropajo, cosa intil o despreciable.

Pelln. -am.-m. -pellejas del cuerpo de los animales que sirven para librar a los jinetes de la dureza de la montura. Penalty KicK.-e. ang.-m.en el Football, es el puntapi

Peonada.- am. - f. - peonaje, conjunto de peones. Pepa.- ch.- f.- pepita, enfermedad de las gallinas.
PEPA.-ch.-f.-cuesco, hueso, simiente de las frutas o

legumbres. Peppermint. - e. ang. bebida espirituosa.

adj.-

Pequen

(ser

como

el).-ch.-

que se concede cuando se ha cometido


juego.

loc. -apocado.

alguna irregularidad en
el

Pequenes. -ch.-m. pl. -empanadas, empaderados.


b.-f.- por percalina, percal de algodn. Prgan. -ch.-m. -moho, orn. Perdulario. -n.- adj.- perdido, pillo, bribn, hombre sin estimacin ni crdito.

Percala.-

Penar. -ch.-v. -se dice de las personas que han fallecido, de las que se cree que aparecen con ruidos o
i

visiones.

PES

211

Pie
Pescocera. -ch.-f.-nudo mui fcil de desatar. Pescuecete (estar de).-ch.loc.-en buena armonia. Pescuezo. - b. - m. - por el cuello del hombre. Pesebre. -b.-m. -por Beln, Nacimiento.
PESEBRERA.-b.-f.-por pesebre, cajn donde se pone la comida de las caballerias.

Perdurar.- a.- v.- subsistir, permanecer, continuar. Perencejo.- n.- m.- mengano, perengano. Perfectamente. - g. - adv. -

Perforador.

completa, enteramente. - ch. vul.-m.pene.

Perforador. -n.-m.- instrumento que sirve para perforar.

pERFMEN.-b.-m.-por perfume, fragancia de las


flores.

Peso. -ch. - m. - moneda de plata de valor de cien


centavos.

PERGTAxo.-b.-m. -estlido, zonzo. IBRICO. -n.-nom. pr. -dimi-

Peste bubnica.

nutivo de Pedro.

Pericote
grande.

am

ratn

- b. - loe. peste levantina. Pesua. -ch.-f.-suciedad que aparece entre los dedos

PERiPiPECiAs.-b.-f. pl.- mudanzas, altos i bajos, va-

de los pies. Petardearse. -ch.-v.


gaarse.

r.

-en-

riedad de sucesos. l^ERjENio.-ch.-m.-monuelo,


juicio. I^ERMiTiRSE.-g.-v. r.-autorizarse, tomarse la libertad, la licencia.

PETiPiEZA.-g.-f.-sainete, pieza, entrems. Petit BLEU.-e. g.-m. -tarjeta postal en cartn de color

mozalbete sin

azul.
pois.-e.

Petit

g.-m. -vicia,

Personali DAD. -n.-f. -celebridad, sujeto de influencia.


I'ebsoneria jurdica. - n. loe. -personalidad, aptitud legal para intervenir en un negocio. I ^ESCADO.-am.-m. -cualquier
pez.

guisantillo, alverjilla.

PETiso.-am.-adj. -enano, pequeo; se aplica especialmente a los caballos chicos de poca alzada. Peumo. -ch.-m. -un rbol. Pialar. -b.-v. -en el sentido de apealar.
i

Pescador. -n.-m. -pescadero, el que vende pescado. PEScocEAR.-n.-v.-asir por


el

Pic Nic. -e ang. campestre.


.

m.

jira

pescuezo.

PicACENA.-ch.-f.- pique, enfado, resentimiento.

Pie
Picada. -ch.
-

212
f .

PIJ

carbunclo,

tumor violento.
Picadillo, -am. - m .-cuajado, guisado de carne picada. Picado. -ch .-adj .-achispado. Picado. -ch.-adj. -resentido. Picaflor. -am. - m. - pjaro

Pichuncha. -ch. vul. - f. - ramera, mujer pblica. Pidulles (estar con). -b.loe. -mostrarse inquieto. Pidulles. -ch.-m.- ascrides

que producen mucho prurito

en

la

terminacin

mosca, colibr, pajarillo diminuto. Picana. -ch.-f.-aijada, aguijada, vara larga con punta de hierro en un estremo. Picanear. -ch. - v. - aguijar,
picar.

del recto. Pi.-n. - m.- ramita de una planta que se introduce en la tierra sirve para
i

obtener otro ejemplar semejante. Pi de la cordillera. -am.loc.-las faldas de los Andes.

Picante.

- ch. - m. - guisado condimentado con aj. PiCARONERO.-ch.-m.-el que vende o hace picarones. Picarones, -ch. - m. pl. -bu-

Piedra de esquina. -b. -loe.


recantn, trascantn. - b loe. pedernal. Piedra de moler. b. locmetate, silleta. Piedra de rayo. - b - locobsidiana. Pieza redonda. - n. - loccuarto de alquiler, sin

Piedra de fuego

uelos. Picazo. -am. -adj. -animal que


la

tiene el cuerpo oscuro i frente pies blancos.


i

Pico. -am.-m. -escoda, instrumento para picar piedras o labrar paredes. Pico.-ch. vul.-m.-pene. Picotn. -n.-m. -picotazo.

patio. Pifia. -ch.-f.-burla. Pifiar. -ch.-v. -burlar.

Picha

(la).-ch. vul.-loc.-el
.

pene.

PiCHiNTUN (un)
poquitito.

ch

loc-

Pichiique.

- adj. -aga- ch rrado, mezquino. Picholear. -ch.-v. -jaranear.


.

Picholeo. -ch.

m. -zambra,
.

PiGucHEN. -ch.-m. -bodegn de mala muerte. PiGUCHEN.-ch. vul. -m. -casa pblica de prostitucin. chicha Pihuelo, -ch.-m mezclada con harina. Pije. -ch.-m. -cursi, persona que presume de Hna i
.

jolgorio, diversin. Pichula (la).-ch vul.-loc.el

elegante. Pijotera.-

n.-f.

cicatera,

pene.

mezquindad.

PIN
fuente,

:13

PIR

Pijotero. -n.-adj. -cica tero.


PiL.\.
-

a. -

f. -

surti-

dor.

PiNTA.-ch.-f." mineral chancado, rico. [Pintiparado. -ch. - adj.- em-

Pilar. - n. - m.- porcin de cerro que se deja para ressostener el cielo


i

paldo de las minas. Pii.ATLNA.-ch.-f.- accin decorosa. PiLATLNA.-n.-f. -chasco,

perejilado, adornado con esmero. Pinto. -a. -adj. -se dice del gallo pintado de blanco

inju-

negro. Pintn. -a. -adj. -se aplica


i

al

fruto

que empieza

ma-

i^arreta, pillada. PiLCiiA.-ch.-f.-jiron de cuero que se deja coligando, como marca, de la garganta de los vacunos, o de la cabeza de los lanares.

durar.

Pintor. -n.-adj. -fachendoso, ostentoso, el que hace alarde de cosas que no


posee.

Pin. -ch. - m. -mugre, suciedad del cuerpo humano.

Pilchas. -ch.-f. pl.- prendas de uso personal, en eneral.

Pioc H A. -g.-f. -azadn. Piojero. -b. -m. - por piojera.

Pildora. -ch.-f.-indirecta de
carcter ofensivo. P Li LO. -ch.-m.- zaparrastroso, desaliado, roto. Piln. -ch.-adj. -se aplica al
I

que le falta una oreja. Pii,SENER.-e. jer.-adj. -cierta clase de cerveza.


PiLTRAFAs.-ch.
- f.

Pip (hacer). -ch. -loe. -orinar los nios chicos. Pipilo. -ch.- adj. - aplcase al partido poltico denominado liberal en la actualidad. PiQLE.-n.-m. -labor vertical

pl.

-gan-

gas, ventajas.

Pillan. -ch.-nom.pr. -el Diablo.

o que no escede de 45.", hecha en los cerros para esplorar o esplotar minas.

PiLLAR.-ch.-v. -sorprender. PiLLLLLO.-ch.-m. -pillera.

Piquera. -ch.-f. -vasija de


greda. PiQUiNiNO.-n.-m.-chicuelo. Piramidal. -b. -adj. -por colosal.

P NGANiLLA.-am.-m. -relamiI

do, petimetre, pisaverde,

presumido. Pingo,- am. - m.-rocin, jamelgo, caballo de poca


traza.

Pirca. -am. - f. -cierro de ramas o piedras, sin ar-

PIT

244

PLA
-

Pircar.- am.-v. -cerrar con


pircas.

Pirco. -ch.-m. -guisado -nacional.

Piuco. ch. adj. encojido, hurao. PizcoiRO. -ch.-m.- pimpollo, pequcuelo.


PizpiRiGUA. -ch.-adj. -pizpireta, vivo, alegre. Pizzicato. -e. it.-m.-voz

PiRiHULN.-ch.-m. -especie de sanguijuela.

PiRQiNEAR. ch. V.- trabajar con escasos elemen-

mu-

sical.

tos,

especialmente

las

Placa. -n.-f.-lmina, plancha.

minas. Pirquinero. -ch.-m. -de pocos recursos. Pirrarse. -n.-v. r.- desvivirse, morirse de deseos.
Pisco. -am.-adj. -cierta clase de aguardiente.
PisiTico.-ch.-adj.- remonono. Piso.- ch.- m.- escauelo,

Place. -e. ang.-m.-en


carreras de caballos,

las

denominan

as

los

se tres

primeros animales que han llegado a la meta. Place kick.-c. ang.-m.-en


Football, el puntapi a la pelota cuando est en el suelo i en el centro de la cancha. Placeres. -n.-m. pl. -depsito de sustancias metalel

dado

banquillo para los pies. Pistn. - b.- m. corneta de


-

pistn. PiTABLE.-ch.-adj. -aceptable, usable. Pitada. -a m.-f.-fumada.

feras.

Pitancista. -ch.-adj. -se aplica al que anda en busca

Plancha. -n.-f.-chasco. Planchado (andar).-ch. loe. -estar sin blan9a, no


tener dinero.

de gangas.
Pitanza.- g.-f.- ventaja, ganga-

Planta.- b.-f. -por envs, palma de la mano.


PLANTEACioN.-b.-f.-por plantacin, planteamiento. Platal. -n.-m. -caudal, dinero.

Pitar. -am.-v. -fumar pitillos o cigarros.


FAITEAR. -b.-v. -por pitar,
so-

nar

el pito.
-

Pitilla.

ch.

- f.

pita

hilo

Plataforma.anden.

g.-f.-

tablado,

bramante.
Pitones. -n. -m.
los
pl. -tubos

por

vias

que desaguan las lluque caen en las azo-

PLATE.-e. ang.-f.-carrera de caballos, cuyo premio no se debe a la suscricion

teas.

de los dueos. Platense.-h. -adj. -relativo o

POL
natural Plata.
I^I.ATO

215
Rio
de
la

chinela,
lesco.

POL
personaje
-

del

bur-

ESTENDIDO.-ch.-loC-

Irinchero. PLTORA.-b.-f.- abundancia,

Polinesiano.- n.- adj. natural o relativo de Polinesia.

en jeneral.
PLYADi:.-n.f.-

agrupacin
plu-

dislintruida.

Pluma

(a la). -g. -loe. -a

ma. Plumario. -a. -m.- plumista,


escritor de profesin. PLiMPL'DDiNG.-e. ang. -m.especie de torta. Pluscaf.- e. g.-m.-licorcillo

Poliptala. -n-.-ad] -se dice de la rtor que tiene muchos ptalos. Poi.iTiQUERA.-am.- f. - mana de hablar sobre poltica, u ocuparse de ella. Politiquero.- am. adj. -entrometido; mui aficiona-

do a

la poltica.
-

Polizn.

g.

m.

tontillo,

que

se sirve

despus

del caf.

Poblada. -n.-f.-turba, jen to.


PociLLO.-n.-m. -jicara, escudilla, taza
'

postizo que usan las mujeres en la parte posterior de la cintura.

pequea. 'CHO.-ch.- adj.- aparrado, i^rueso, de poca estatura.


-

Pololear.- ch. - v. -requebrar, andar de moscardn. Polo. -n.-m. -cierto juego de


pelotas, a caballo.

Poder

PoDADRA.-a.-f.-poda. a u.no. ch. loe- levantarle en brazos. CKKR.- e. ang .- m. juego


-

Pololo. -ch.
dor,

m. requebra-

galn.

PoLOLO.-ch.-m. -especie de

ie
.

baraja.
-

moscardn.
PoLONizACioN.-n.-f.- reparti-

MNTS. e. ang. m. en el Football, cada goal que se saque, se cuenta como


in

punto.

cin de un Estado entre dos o mas Naciones. Poltronear.- n.-v. -haraganear,


-

i^oLACA.-ch.-f. -chaqueta. Polica (llamar a la).-ch.loc. -buscar

no

ocuparse
-

en

un jendarme o

jente del orden pblico. Policial.- n.- m.- jendarme, galfarro. i.icROMo.- n.-adj. de valos colores. LiCHiNELA.-b.-m.-por pul-

nada. Polvo. ch. vul. cohabitacin.

m.

coito,

Polvo (tomar
desaparecer.

el).-ch.-loc.-

Polvorero. -n.-m. -polvorista.

Polleras, -n.

f.

pl.

falda.

POR
saya,

216

POT
las

ropa esterior que


las mujeres,
la
i

usan
pies.

que

de capa cetro en funciones de iglesia.

baja de

cintura a los

Porro. -ch.-adj. -flojo.


Portafolio. -e. g.-m. -cartera.

Pollona. -n.-f.-la polla que todava no es gallina, pero que est prxima a poner huevos; tambin se aplica a la mujer mui
joven.

PoRTAPLUMAS.-n.-m. pl. -cabo o mango de pluma, instrumento en que se


coloca la pluma metlica para escribir. Porteo. -ch.-adj. -vecino o natural de \'alparaiso. Porua. -ch.- f. concha de cuerno, que se usa especialmente en el lavado de las arenas aurferas. PosTEMiLLA.-n.-f. - pequea postema que suele salir
-

PoMARD.-e. g.-adj .-cierta clase de vmo tinto.

Pompn, -e. g. - m. que se lleva en


porcin.

adorno

el kepis.

Ponchad A. -a m.-f. -cantidad,


Poncho. -am.-m.-mantacuadrangular de lana tejida, con una abertura en el medio para pasar la
cabeza.

en las encas. PosTERiORi (a).-e. lat.-locde consiguiente.

Ponderadle (no es).-b.-loc.por indecible. Pontificar. -n. v. celebrar de pontifical. Porcin.- b. - f. - por multitud, gran nmero. PoRMENORizAR.-n.-v.- parti-

PosT DATAM.-e.
data,

lat.-loc.-pos-

despus

de

la

fe-

cha.

PosT scRiPTUM.-e.

lat.-loc-

cularizar, detallar.

PoRONGO.-am.-m. -cantari11o o calabaza que se emplea como vasija, con cuello largo boquiangosto. Porqu n.-cIi.- loe- negar alguna cosa sin espresar razn alguna. Porqu s. -ch. -loe. -afirmar algo gratuitamente. Porrero. -ch.-m.- asisten te
i

despues de lo escrito. Postulado. -n.-m.- postulacin, prueba del novicio. PoTO.-ch. vul.-m. -ano; tambin se usa en el sentido de vulva.
PoTOCO.-ch.-ad].- recoqun, hombre pequeo gordo. PoTPOURRi.-e. g.-m. -revoltillo, miscelnea, poliani

tea.

Potreraje. -am.-m. -pasturaje.

PoTRERO.-am.-m. -dehesa,
potril,

porcin de tierra

PRE

217
tro.

PRI

destinada al pastoreo de toda clase de ganado. l\)TRERiLLO.-am.-m. -diminutivo de potrero. Potrillo. en - m vaso grande de cristal. Potrillo. -am. -m. -caballo que tiene menos de un ao. Potro. -am. m. - semental, caballo padre. PoLRBOiRE.-e. g.-m. -propi1

Premier. -e. ang.-n. - jefe, principal, primer minis-

Premunirse. -g.-v.
verse..

r. -preca-

Prendedor. -n.-m. -alfiler de


corbata. PRESCRiPCiON.-g.-f.- precepto.

Presentacin. -n.- f. -pedimento, demanda.


PRESTiDijiTACiON.-n.-f. -es-

na.

camoteo.

PoL'ssE cAF.-e. g.-m.-todo


licor que se sirve del caf.

despus

PRESTIDIJITAR.-n. - V. -CSCamotear. Prestijiar. -a. -V. -acreditar.

Pozo.-b.-m. - en el sentido de charca de agua detenida.


1
^

Prest jioso.- n.-adj. -popular,

querido.

RACTlCABLE.-g. - ad - CSpedito, franco, transitable.


j
.

Practicar. -g.-v. -abrir, realizar,

Presuntivo. -n.-adj. -se aplica al heredero presunto. Presupuestar. -n.-v. -presuponer, formar, hacer un
presupuesto.

hacer.

P receto. -a. -m. -precepto.


pRECEDENTE.-g.-m. -antecedente,
[prisa.

Presupuestvoro. - n.-adj. el que vive de las rentas


fiscales.

Precisado. -n.-adj. -estar de Precisar. -g.-v. -especificar,


individualizar,
algo.

Pretensin.- g.
cin.

- f.

-presun-

esplicar,

Pretendido.
so.

determinar claramente
pRECiSAR.-am.-v. -necesitar.
1

- n. -adj .-supuesto, presunto, preten-

Pretesto
tulo de.

(so).- n.- loe. -a t-

'RECisio\.-n.-f.-prisa, apre-

suramiento. Prdica. -n.-f.-sermon cristiano.

Pretina

(a la). -b.
-

-loe. -en
-

pretina.

Previsivo.
sor.

n.

adj.

previ-

Prefecto. -n.-m. -jefe de la polica de seguridad. pREFECTLRA.-n.-f. -despacho


del prefecto.

Prieta, -ch.

- f. -

morcilla,

morcn. Prima donna.-c.

it.-loc.-pri-

PRO

218

PUH

mera cantatriz de pera. Primar. -n.-v. -sobresalir.

PROSA.-b.-f.-significando prosopopeya.

Primo cartello.-c.

it.-loc-

Prosudo. -b. -adj. -grave, ceremonioso. Prvido. -b. -adj. -por honrado, probo. Provisorio. -g. -adj .-provisional.

de calidad superior. Priori (a).-e. lat. - loe.

por

conjetura. pRivADOR.-n.-adj.-dcese de
la persona que cambia con facilidad de predilec-

ciones.

Probar. -n.-v. -catar. Procurar. -g.-v.- adquirir,


proporcionar. PRODiGALiDAD.-n.-f. -liberalidad.

Proyectar. - n.-v. - producir sombra. Pruebas. -am.-f. pl.-espectculo de volatineros. PucHA-ch.-int. -caramba
caracoles!
I

Proditorio. -a. -adj. -ale voso

Puchito. -am. -adj. -poquito. Puciio.-a.-m.-colilla de cigarro.

con traicin. Produccin - n


.

- f. -

prolon-

Pucho. -am .-m


cio,

de

perd

i-

gacin.

residu(j de alguna

Producido. -n .-m. -producto, rdito.

cosa.

Profilaxia. -b.-f.- por profilaxis, preservacin. Proin divisin .-n -f. - estado de una herencia que no se ha distribuido entre los interesados.
.

Pudding.- e. ang.-m.- especie de torta. Puebla. -ch.-f.-casa y huerta del inquilino.

Puebla. -ch. -adj. -color caf


claro.

Promesa. -am.-f.-voto hecho a un Santo de dar limosnas, de ejecutar algn acto que imponga humildad, o de usar trajes de
colores determinados. Pronunciado - b - a d - sobresaliente, abultado.
.

PuELCHE.-ch. -adj. -araucano del oriente de la Cordillera de los Andes. Puelche. -ch.-m.- viento de la Cordillera hacia la Costa.

Puerta de golpe. -ch.- loe.


cancilla, verja

j .

para cerrar

que sirve huertos o


til lo,

Propio

(a lo). -ch. -loe. -igual

cosa, otro tanto.

planteles. PuF.-e. ang.-m.- ton


faldellin para

Proporcin. -b.-f.- por


lidad, o

faciel

ahuecar

la

tambin en

sentido de dimensin.

ropa. F^uH.-ch.-int.-vava!

PUR

219

QUI
zas, interjecciones.

PLLGHEN.-ch.-m. -ceniza fina que se forma en las brazas, al estinguirse el


fuego.

Puteadas. -n.-f. pl. -linde-

Putear. -n.-v.-injuriar, en
jeneral.

Pulguiento. -b. -adj .-por puli^oso, que tiene muchas pulidas.

Pu LSEAR.- n

tantear el cosa.

som pezar, peso de una


V
.

Q
QuAi.-e. g.-m. -dique, malecn. QuELTEiiuE.-ch.-m.-frailecico, avefra

Pulla. -b.-f.-por pa, punta.

PuMA.-am.-m.-leon americano, fiera daina para el ufanado menor. i'uNA.-am.-f.-al tura alti,

QuEMADOR.-n.-m.-tubillode metal por donde sale el gas del alumbrado.

planicie, sierra; enferme-

Quemazn. -n.-f.- realizacin


violenta de mercaderas.

dad que se contrae en sitios mui elevados. PiNCH.-e. ang. - m .-en el


Football,es pegarle a la pelota, pero sin tomarla. Punta. -am.-f.- partida, cantidad, grupo de cosas o arria de ganados. Punta de (a). - ch - loe. -a
.

Quemazones. -am.-f. pl. -vetarrones negros que aparecen en las minas, jeneralmente de perxido de manganeso.

Queque. -e.-ang.

fuerza de. Punta (estar de).-ch.-loc.hallarse prevenido contra


]

- m.- bollo, pasta, torta. Qi'ERELLA.-g.-f. -contienda, disputa.

QuERENDON.-n. -adj. -cari oso, afectuoso, aficionado

alguna persona. L NTADA.-b.-f. - por punzada, agujetas.

l*UNTEROs.-b.-m. pl. -manecillas, saetas del reloj. PuNz.-am. -adj. -encendido, rojo, color mui encarnado.
1

persona determinada. QuiGiio.-n.-nom. pr.- diminutivo familiar de Quitea cierta


rio.

Quichua. -n. -adj. -por quichua. Quiln. -b.-m. -por crin.

^Quio.-am.-m. -manantial, fuente natural de agua.


secto.
|6

QuiLOMBo.-am.-m.-casa de
tolerancia.

PuuGA.-b.-f.-por pulga, in-

Quiltro. -ch.-m. -gozne, perro pequeo.

QUI
dicinal.

220

hoja.

RAL

QuiLLAi.-ch.-m. -rbol me-

Quita. -ch.-f.- pipa, utensilio para fumar tabaco en Quite. -am.-m. -regate, movimiento lijero para esquivar el cuerpo. Quiteo. -n.-adj. -natural o perteneciente a Quito.

QuiMBA.-am.-f.-mo vi miento
donairo-so.

QuiNGHA.-am.-f. -cerca,

ta-

bique, citara, vallado de

ramazn, pared formada de palos de barro; no slo es peruanismo. Quincha (una de pata en).i

Quorum. -e.

lat.-m. -nmero

ch. -loe. -jarana, diversin bulliciosa.


- am. - v. - hacer quinchas. Quinto. -ch.-m. -moneda de valor de cinco centavos. QuiAR.-am.-v.- punzar un trompo con el hierro o pa de otro; chocar, resbalando, una cosa con

indispensable de asistentes para poder celebrar una reunin.

Quinchar.

Rabn.- ch.-

adj.

-desnudo,

sin calzones.

otra.

Rabona.- am.- f.- camarada, mujer que acompaa a


los soldados.

Quinazo. - a m. - m.- accin efecto de quinar. Quio. -am.-m. -acto de quii

Racionable.-

a.- adj.- racional, razonable.

nar.

Quipos. -am.-m. pl. -ramales de cuerdas con nudos, en los cualesllevan sus cuentas los indios aborijenes.

Radiar. -g.-v.- borrar un nombre de alguna nmina.

Quirquincho. -am. -m.- armadillo.

Quirquincho (estar como). am. -loe. -encontrarse hecho una furia.


Quisco. -ch.-m. -una planta. Quiscudo. -ch.-adj. -se aplica al que es de cabellos gruesos tiesos. Quisquillar. -n.-v. -padecer
i

Radical. -ch.- m.- partidario de las ideas liberales mas avanzadas. RAG.-e. g.- m.- guisado de carnero. Rajadura.- b.-f.- hendidura. Rajar. -b.-v. -por desacreditar, hablar mal de alguien; reprobar en las pruebas de suficiencia, literarias o cientficas. Rali. -ch.-m. -lebrillo o vasija

cojijo.

de palo.

RAS
Rallo.b. o.-

22i

REA

m.- por rayo,

^ego

elctrico.

Ramada. -a. -f.-enramada. RA.MAL.-n.- m.- lnea frrea via que se separa de principal. IvAMAzoN.-n.-f.-ramaje. l\AMONKAR.-ch.-v. -buscar su

R.\sPA.-am.-f.-zurrapelo, reprimenda, represin spera, regao. Raspar, - b.- v. - por rapar, cortar el pelo.

Raspear.- am.nir.

v.
f.-

reconve-

Rasqueta.-

n.-

almohaza,

alimento

el

ganado vacu-

no. RAMONiiO.-ch.- m.- alimento

rascador, rascadera, instrumento para rascar la

caspa

el

polvo

a las ca-

de arbustos tiernos, mui apetecido por el ganado vacuno. Uancagino. - ch. - adj. - se aplica a la persona que ha nacido en la ciudad de Rancagua o en la provincia de O'Higgins. Ranchero.- n. m.- ranche,

balleras.

Rasquetear.- n.-v.- limpiar las caballeras, almohazarlas.

Rastaqucere. - e. g.-m - fachendoso. Rastrojo.- ch.-m.- rastrojera, tierra que queda con los residuos de la semen.

ra.

tera.
a.-

Uancuo.-

m.- habitacin rstica, choza pajiza, aun en despoblado. IvANGO -g.-m. -jerarqua, categora, clase. I^ANGOso.-ch.-adj.-jenero.so,

Rata. -ch.-m. -ladrn vulgar. Ratox. -ch.-m. -rata. Raudal.- am.- m.- corriente impetuosa de los ros. RAviOLi.-e. it.- m. -guisado
italiano.

opulento. R.\piDA. -ch.


ros.

Razn (perder
- f.-

la).-g.-loc.-

corriente impetuosa de los


recial,

perder el tino. Reabrir. -n.-v. -abrir de nuevo.

Raptar. -n.-v. -robar, llevarse una mujer con miras


deshonestas. Rasca. -am .-t. -borrachera. Rascado.- am.- adj.- beodo,
ebrio. l^ASCAR.-am.-v. -rasguear en la guitarra. [garse. Rascarse. -am.-v. r.-embria-

Reaccionar.

n.- v.- variar,

modificar. Realengo. -ch.-m. -bien que no tiene ningn gravam^en. Reales. -ch.- m. pl.- cortas cantidades de dinero. Reanudar. - n.- v.- volver a

anudar.

REC

222
el

REG
la

Reaparecer. -n.-v. -a parecer


de nuevo. Reasumir. -b.-v. -en el sentido de resumir, recopilar, hacer el resumen. Rebenque. - am. - m - cual.

propsito de revocaro enmendarla.

Recurso. -n.-m. -manera hbil de proceder. Rechinarse.- am.-v. r. -requemarse la manteca en que se frie algo. Redingot.-c. g.-m. -redingote, capote con mangas de poco vuelo. Redoma. -ch.-f.-pecera, vasija destinada esclusivamente a conservar vivos

quier ltigo.

Rebosadero. -n .-m .- depsito natural de metales que

corren en diversas

di-

versas direcciones. Rebozo. -n.-m. -chai, manto de seora.

Recado. -am.-m. -con junto de piezas que componen la silla de montar. Recaudo. -ch.-m .-recado, legumbres surtidas. Recebir. -a. -V. -recibir. Recepcin. -g.-f.-acoj ida, recibimiento.

los peces.

Redomn. -am.-m. -potro no


doQiado.

REDOWA.-e. g.-f.-una danza


antigua.

Reembarcar. -n.-v. -volver


embarcar. Refaccin .-n
reparacin,
.

-f .

refeccin,

Recin. -b.-adv. -por apenas, recientemente, usado antes de inflecciones verbales.

compostura

RECLAMO.-g.-m.-aviso encomistico. RECLAVAR.-n.-v.- afirmar algo con mas clavos de los que ya tenia. Recojido.- ch.-m. -repulgo,
dobladillo.

de edificios. Refaccionar. -n. -V. -restaurar, componer. Referee. -e. ang.-m.-en el Football, es la persona

que

vijila

la

correccin

del juego.

Refiln
sada.

(de). -n. -loe. -de pa-

Refranero. -n .-m.- colec-

Recolectar
dar.

n
.

v
v.

recau-

cin de refranes. REGALiA.-ch.-f - manguito


.

Recomenzar. -n

comen-

zar de nuevo.

o tela, que usan las seoras para abrigar-

de

piel

Reconsiderar. -n.-v. -repensar,

refleccionar; volver una autoridad, a cono-

cer una resolucin, con

se las manos. Regata. -n.-f.-re gateo, accin erecto de regatear. Regln. -b.-m. -en el sentido
i

REM

223 -^
Remezn.
rra.

REP

de rengln, serie de letras o palabras en lnea


recta.

- n. - m. - sacudimiento, remocin de tie-

REC.ODt.\R.-ch.-v. -regatear,

escatimar. REGODEARSE.-ch.-v.r.- mostrarse delicado.

l^EGODEON.-ch .-adj .-regaln, difcil de contentar. Regresarse.. -b.-v. r.- volver de un lugar a otro.
REiNSTAi.AR.-n.-v.- volver a
instalar.

Remit DO. -n.-m.- comunicado, articulo de diario, de inters particular o privado. Remojo. -am. -m. -estrena, propina, ddiva que se entrega en demostracin de contento.

Remoledor. -ch.
nero.

adj. -jara-

REiCHTAG.-e. jer. -m. greso, Cmara.

Con-

Remoler. -ch.-v. -jaranear,


parrandear.

Rejera. -b.-f.-por reguera, boya, ancla o cadena para tijar la posicin de un buque. REjiON.-b.-f.- por lejion,
multitud.

Remolienda.- ch.

f. - tracajarana, diversin bulliciosa.


-

mundana,

Remontoir.-c. de resorte.

g.

-m.

reloj

Rendez

voz.-e. g.-m.-cita,
pr.

ReJ IONES OFICI ALES. -g. -loe. oficinas de gobierno. Relacin A RSE.-n.-v.r. -tener
i

reunin.

REN.-g.-nom.
tido

-Renato.
el

Rengln. -b.-m. -en

sen-

adquirir relaciones so-

ciales. RELEjiR.-a.-v.-reelejir. Reliquia .-ch.-f.-ex -voto, ofrendas que se dedican por los fieles en seal de

de raya, linea del papel para escribir. RENGUEAR^-n.-v.- renquear. Renunciar. -ch.-v. -amollar, no jugar una carta superior,

tenindola.
V.-

reconocimiento. Re.madlro. -n. -adj .- sentido, pasado, se aplica al fruto que empieza a corromperse.

Reparar.- b.rar,

por depa-

presentar, poner de-

lante.

Repelente. -ch. -adj.


impertinente.

- antiptico, cargante, rispido,

RE.MARCADLE.-g. -adj. -sobresaliente, notable, conspicuo, eminente, visible.

REPiQUETEs.-b.-m.
jeos, trinos.

pl.

-gor-

Rem ATE. -am.-m. -al moneda,


entaen pblica subasta.

Repletar. mar.

b.

- v. -

por col-

RES

224
m.
vido.

REV

REPORTEAR.-n.-v. -reunir noticias para darlas al pblico.

RESPLANDECENciA.-a.-f.- resplandor.

Respondn. -ch. -adj. -atre-

Reprter. -e. ang.

co-

rresponsal, cronista, noticiero de un peridico. Repostero. -b.-m.- por despensilla, repostera.

RESTAR.-g.-v. permanecer. Restaurant.-c. g.-m.-caf.


-

REPRODUGTORES.-n.-m. pl.en las carreras de caballos, se llaman as solamente los potros las
i

hostera. (el).-g.-m.-lo dems. Restos. -b.-m. pl.- despojos

Resto

mortales.

Restregn. -n.-m.- por


tregn.

es-

yeguas.

Resumir. -b.
-

Repuntar. -ch.-v.

remane-

cer, aparecer inopinadamente.

REQL'isiciox.-a.-

f.

-requeri.

-v. - por reasumir, volver a asumir. RESURjiR.-a. - V. - resucitar, volver a la vida. RETAjADO.-am. -adj. -caballo

miento.

Reseguro

.-

n.

seguro

afianzado porotro seguro. Resentirse. -g. - v. r. - malquistarse, espernTien tar consecuencias.


REs.-am.-f.-se
aplica sola-

en cuyo aparato jenital se ha practicado una incisin que le impide su funcionamiento natural. Retardatario. -b. -adj. -estacionario, retrgrado.

mente

al
-

ganado vacuno.

Retobar. -n.-v. -forrar un objeto especialmente con


cuero.

Resolana.

ch. - f. - solana, resistero, resol, calor prola

Retobo. -n.-m. -accin de


tobar.

re-

ducido por

reverbera-

cin del sol.

Retor
respirar,

Resollar. -ch.-v.
absolver

-a. -m. -rector. RETRETA.-n.-f.- serenata de

el aire.

RES0RTE.-g.-m. -cargo, incumbencia. Respetable. - b - adj - por


. .

banda militar. Retrogarga (de), -n. -loe. -se aplica al arma de fuego
que
lata.

se carga por la cu-

considerable.

Respetoso.- b. - adj. -en sentido de respetable.


.

el

Retumbido. -b.-m. -retumbo. Revancha.- g.- f. - desquite,


despique.

Resplnc.os.-cH .-m pl .- frunces, falda

que queda

le-

Revelar. -g.-v.- manifestar,


dar a conocer.

vantada.

RIN

225

RO.

Reventn. -ch.-m. -veta metlica que sale a la superficie.

Ringlete. -b.- adj.- andorrero, amigo de callejear,


rehilete."

IvvERiE.-e. g.ilusin.

f.-

ensueo,
(a).-b.-

IvEVlENTA
loc.

CINCHAS

-rompiendo cinchas. Revoir (au>.-e. g. -loe. -hasta luego.

Revolti JO. -b.-m. -revoltillo, cosas sin orden.

Revoltura. -a. -f.-mezcla. Revolucionar. -n.-v. -alborotar,

RiNGLETEAR.-b.-v.-por Callejear, vagar, cazcalear. RioPLATENSE.- n.-adj.- natural o concerniente al Rio de la Plata. [nudo. Ripio. -am.-m. -cascajo meRiTO.-ch.-v. -mantn; jergas que se usan en el apero, abajo o en medio de las
carolas.

sublevar.

RivERDERC

(a).-e. it.-loc-

Revolutis. -b.-m. -por revoltillo, confusin, enredo.

hasta luego. Robalo. -n.-m. -por

rbalo.

Revuelo, -am. m. golpe que, en las pelea's de gallos, se dan mutuamente,


-

las aves sin pico.

asegurar

el

Robarse. -b.-v. r. -robar. RocAMBOR.- n. - m.- tresillo, juego de baraja. RocAMBOREAR.- n. - V.- jugar
tresillo.

REVECiA.-b.-f.-por
ejercicio
real.

de

la

realdad, potestad

REYEDAD.-b -f.-en el sentido de realeza, soberana


real. iUiiN.-e. jer.-adj. -cierta cla-

RociLLO.- am.- adj.- caballera de color negro entremezclado con blanco. RocKiNG cnAiR.-e. ang.-m.silla de resortes, para mecerse. RoDAjAS.-ch.-f. pl. -rayos de espuelas. Rodear. -a. -V. -juntar el ganado en un punto deter-

se de vino blanco. RiBERANO.-n.-adj. -ribereo. Ricura.- n. - f.- cualidad de


rico,

en

la

acepcin de

sabroso, agradable, gustoso.

Rifle. -n.-m. -fusil moderno. RiGHT (all). - e. ang. - locperfectamente.

minado. Rodela. -b.-f.-rosca, rodete. Rodeo. -a. -m. -acto de juntar encerrar el ganado, especialmente el vacuno
i

el lanar.

Rinconera. -n.-f.- mnsula que se fija en los ngulos de las salas.

Rol.

- g.- m.- papel, figura, parte que representa un

actor.

HUG

226
el

SAL
que

Rolar. -g.-v.-ftgurar. Romance. -g.-m-relacion de


lances finjidos, pero interesantes, en jeneral.

Romancear.
tear,

ch.- v.- galan-

enamorar. RoMPEOLEAs. - n. - m.- cualquier obstculo artificial, contra el cual se estrellan

se emplean las los pies. Rulengo. -ch - adj - raqutico, desmedrado. Rulo. -ch. - m. - secano, tierra de labor que no tiene riego.

manos

con violencia las olas. Ronca. -ch. - f.- reprensin, reprimenda. Roncear, -ch. - v. - mover acompasadamente una cosa de un lado a otro. Ropn. - n. - m. - vestido de amazona. RoQUEFORT.-e. g.-adj. -cierta clase de queso. RosTBEEF.-e. ang. - m. -rosbif, asado de vaca.

RuMA.-ch. - f. rimero, conjunto de cosas puestas unas sobre otras; se dice especialmente del metal
-

- caminar con rumbo fijo. Rup -e. ang. -m. -rupia, moneda inglesa. RuRR. -a.- m.- arrullo con que se hace dormir a los rorros, o sea nios pe-

amontonado. Rumbear.- n. - v.

queitos.

Roto. -ch.-m. -pobre, plebeyo, jente del pueblo; designacin que ya no es ofensiva, por el hbito que hai de oira siempre en Chile. Rubro.- b. - m. -por titulo, epgrafe. RucA.-ch.-f.-choza de araucanos.

Sbanas. -n.-f.-llanuras, sabanas. Sableador. -n. -adj. - petardista.

Rucio. -ch .-adj .-por blondo,


rubio.

Sablear. -n. - v. - petardear, dar petardos. Sacarse (el sombrero). -b.V. r.-por quitrselo.

Rudo. -ch. -adj. -complicado,


difcil.

RuEDECiLLA.-ch.-f;-jirndula, rueda llena de cohetes.

resto de alcrdito. Salero. -b.-m. -por salinero,

Saldo.- n.

m.

guna medida o
el

que vende

sal.

Rugby football.
m.- juego de

e.

ang.

SALiTRERA.-am.-f. -salitral. Salitrero. -am. -adj. -sal troi

pelota, en

so,

lo

que tiene

salitre.

SAN
antisptico.

227

SEL

SALOL.-n.-m.- medicamento

SANTiAGL'iNo.-ch.- adj.- saHtiagues; se aplica a la


la

Saln. -g.-m.-esposicion de cuadros de pintura. Salsero. -b.-m. -por salinero, el que vende sal. Saludes. - a. f. pl.- memo-

persona que ha nacido en provincia de Santiago.


el).-ch.-loc.-

Santo (pasar

zurrar, golpear.

Santos tapados

(andar

rias.

Salvaguarda.- a.guardia.

f. -

salva-

SALviLi.A.-b.-f.- taller, convoi.

SAMPiLEREOSTACiON.-e. ang.
-f.-suerte

peligrosa de

volatineros, que se ejecuta en dos trapecios. S ANCO. -ch.-m. -lodo. Sanco. -am.-m. -guisado hecho de harina de maiz, espesada sin otro condi-

con).-ch.- loe- engaifas. Sapo (ser como).-ch.-loc.gordo de poca estatura. Satn.- e. g. -m.-raso, tela lustrosa de seda. S.vuco.-n.-m. -saco. SAUTERNE.-e. g. -adj. - cierta clase de vino blanco. Savoir PAIRE. -e. g. -loe. -habilidad, destreza.
i

mento. Sancocho. -a. -m. -vianda no


bien cocida sin sazonar. SANDWiCH.-e. ang.-m. -mantecada, companaje, empaderado.
i

ScHiLLiNG.-e. ang.-m.- moneda inglesa equivalente a doce peniques. ScHOCKiNG.-e. ang. -adj. -horrible, chocante. Secador.- ch.-m.- tumbilla, enjugador, aparato de varillas para secar calentar la ropa.
i

SANGRADERA.-b.-f.-enel sentido de sangradura, parte interior del brazo opuesta al codo.


SANGRA.-n.-f.-hipocras, bebida hecha con vino, azcar, canela, naranja agua.
i

Secretearse. -n.-v.
tear.

r.

-secre-

Sedicente.- b.- adj. - seudo, pretendido, supuesto.

Seguido

(de). -b. -loe. -sin in-

SaNS CEREMONIE.-e. g.-loCcon entera confianza, sin


ceremonia. Sanscrto.- n.- ad .- snscrito.

terrupcin, de seguida. Seguramente.- b. - adv.- taivez, acaso, quizas, proba-

blemente.
SEiDE.-e. g.-m. -servidor abyecto. Seleccionar. -n.-v.- preferir

Sans

F.\(;:oNs.-e. g. -loe. -fran-

una o mas cosas entre


varias.

camente, con llaneza.

SEP
loc. -gobierno

228

SIN
Sepultar. -n.-v.- introducir,
meter. Seroterapia.- n.- f.- mtodo curativo por medio del suero de la sangre. Serum. -e. ang.-m. -suero, la parte mas acuosa de la sangre, o de la leche.

SELFGOVERNEMENT.-e. aOg.propio del pueblo, por el pueblo. SELTz.-e. ang.-adj. -agua gaseosa que contiene mucho cido carbnico. Sembro. -b.-m.- sembrado. Semej ABLE. -a. -adj. -semejante.

Serr. -e. g.-f.-invernadero.


-

Semejante.
Sendos.

b. -adj.
.-'

por

igual, idntico. - b. - adj por grandes, fuertes, pesados, repetidos.

Serruchar. -n.-v. -accin de cortar con serrucho. Sesgo. -n.-m. -rumbo, camino, senda que uno se propone seguir en lo que
.

Seno. -n.-m. -cada una de las mamas de la mujer. Sensacin (producir). - g.loc.-dar golpe, causar novedad, admiracin. Sensible.- g.-adj.- compasivo.

intenta o procura. Sesionar. -n.-v. -celebrar sesiones.

Sesudo. -b. -adj. -por testarudo. Significancia.- a.-f. significacin. Silenciar.- n.-v.- omitir, ca-

Sensiblera. -b.- adj.- sensibilidad ridicula.

llar.

Sentazn, -ch. - f. - hundimiento de un mineral. Sentido.- g. - m.- direccin,


aspecto. SENTiR.-g.-v.- conocer, notar,

Silueta. -g.-f.-retrato de perfil.

echar de ver.

SEA.-b.-f.-por seal, parte de precio que se anticipa

en cualquier convenio como garanta de cumplimiento. Seora. - g.- f. - esposa, parienta, costilla, jtima.

locSilla (de mano). ch litera, silla de la reina, asiento que forman dos personas, uniendo sus cuatro manos. Sindicato. -n.-m. -reunin de personas para realizar una empresa o ejecutar algn trabajo considera.

ble.

mujer

le-

Sinembargo. -b.o.-conj.sin embargo, con todo.


Siniestro. -b.-m. -accidente,
fracaso, contratiempo, frnjente.

Sepulcro. -ch.-m.- sagrario


destinado a preservar hostia en jueves santo.
la

SIX
^iNiSTR.\ME\TK.-a.-ad V

229

SOC

..-si-

niestramente.
SlNVHRGENCERi.X.-b.-f.-deSfachatez. ^iNVERGENz.\.-b.-ad .-por

Skating RiN'K.-e. ang.-iocsalon de patinar. SxoB.-e. ang.-m.- asombro


sistemtico que se aparenta por todo aquello

desvergonzado,
I

el

que

que no se comprende.
SoAR. -g.-f. -sarao,
reunin. Sobado. -am. -adj.
terrible.
-

carece de dignidad. ^ NVERGENZLR.\.-b.-f.- descoco, cinismo, desfachatez.

tertulia,

grande,

veta de metal en mina. Sircar. -am.-v. -dejar la veta de metal limpia de broza, para despus voltearla con facilidad provecho. SiRE.-e. g.-m. -tratamiento de Majestad. SiROP.-e. g.-m. -jarabe. SisTE.MAR.-g.-v.- sistemati-iRCA.-am.-f.-vena,
i

SoBADOR.-ch.-m.-deb, ins-

trumento para adobar


pieles.

Sobar. -ch.-v. -aventajar en

una lucha. Soberado. -a. -m. -sobrado,


zaquizam, desvn, cuarto pequeo poco limpio. Sobre. -n. - m. - cubierta de carta, en jeneral. Sobrecincha. -am. - f.-pieza del recado de montar con que se aseguran el
i

zar. ^iTi AL. -b.-m. -colgadura, tapiz,

antepuerta.

-iTu ACIN .-g.-f. -disposicin, estado, circunstanciasen que se encuentra una cosa. Sitico. -ch.-adj.-jente cursi,

cojinillo el sobrepuesto. Sobrecostilla. - am - loccarne de vacuno que est entre las costillas el matambre. Sobrepasar. -b.-v. - por soi
.

que presume de

fina

brepujar, esceder.

sin serlo.

Sobrepuesto. -am.-m. -pieza

iUTiQUERA.-ch .-f. -accin propia de sitico,


^ix

YARDS

1.

NEs. -e.ang.-

recado de montar que v sobre el cojinillo. Sobreseguro. -b. o.-adv.del


sin riego, sobre seguro. SoBREESCiTAR.-n.-v. -producir un aumento de esci-

loc.-en el Football, son los semicrculos de seis yardas que se trazan en


a cancha, tomando como centros los postes del

tacion.

Socavn. -am.-m. -galera o


frontn subterrneo, que,

iroal.

SOR

230

STU

del interior, sale a la superficie de las minas. Sociedad (ser de).-ch.-loc.-

tener educacin. Soda. -n.-adj. -agua mineral


efervescente. Soga (no dar).-ch - loe. -ser estricto, no disimular. tertulia, SoiRE. -e. g. - f reunin, sarao. Solar .-am .-m .-terreno erial
. .

Soroche. -am.-m. -puna, dolencia, enfermedad propia de la Cordillera de los Andes, por la rarificacion del aire.

Sotacura. -n.-m. -coadjutor, eclesistico que ayuda al cura en el servicio de una


parroquia.
SpEECii.-e. ang. - m. - alocusion, arenga, discurso de

para edificar.
SoLERA.-ch.-f.- piedra firme con que se pulverizan minerales en los molinos.

corta estension. SpLEEN.-e. ang. -m. -hipocondra,

melancola, mal

humor.
Sport. - e. ang. - m. - pasatiempo, diversin en jeneral.

Solucionar. -n.-v. -resol ver, dar solucin. Sombra. -am.-f.-falsilla, hoja de papel con lneas
equidistantes.

Sportman. -e. ang. - m. - aficionado alas diversiones


hijinicas.

Sombrero DE PELO.-am.loc. -chistera,

de copaalta.
(a la).-ch.-

Sprit.

- e.

g.

m.

injenio,

Songa songa

loc. -disimuladamente. SoNSERA.-ch .-f.-boberia, ne-

cedad. Sopaipilla. -ch.-f. -sopaipa. Sopear. - ch. - v. - por ensopar,

agudeza. SQUARE.-e. ang.-f.-plazuela. Stater.-c. ang.-m.- el juez que d la seal de partida en las carreras de
caballos.

sopetear, mojar
-

el

Steamer.-c. ang.- m.

todo

pan en el caldo. Soplarse. ch.- v.r. -saltear;


sorprender.

buque

a vapor.

Soplarse. -ch. vul.-v. r. -tener ayuntamiento carnal con una mujer. Soplillo. -ch.-m. -harina de trigo que se ha tostado antes de madurar. Sorocharse. -am. -v./.]- ru^

STOK.-e. ang. -m. -sobrante; existencia. STOP.-e. ang.-int.-bastantel


alto! top!

STRAPONTiN.-e.
gotera.

jer.

-m.- bi-

Struggle por
loc.-la

I,...

..

borizarse.

LiFE.-e. ang.lucha por la vida. Stud BOOK.-e. ang. - m. - en las carreras de caballos,

suc
es

231
inferior,
cia.

SUS
poco valer
o individuo de e importan-

el rejistro de los reproductores que se lleva en el Club Hpico.

SuAR.-g.-f.-tertulia. Suave. -b.-adj. -se aplica al licor flojo, que carece de vigor. r^uBDi ACN AR.-n.-v. -conferir

Suche. -ch. vul.-m. -rufin.

SuD AMERiCAXo.-n.-adj.- natural de Sud. Amrica. S UFR MIENTO. -g.-m.- pade-

cimiento, dolor,

pena,
irri-

subdiaconado, o desempear las funciones de tal Orden. SuBERCASEAUx. - ch -ad. cierta clase de vino tinto. Si'BFiADOR. - n, - m. - el que afianza subsidiariamente alguna obligacin. SuB^x^DiNADO.-n. -adj. -deel
.

tormento.

Sulfurado. -b.-adj. -por


tado.

pendiente. SuBSECRETARio.-n.-m. -vice"^

secretario. iBSi DI AR.-n.-v. -proporcio-

Sumariar, -n.- v. -procesar sumariamente. SuMERC. - b o. cont. su merced. Sunco. -ch. -adj. -manco. Suncho. -ch .-m. -cincho, precinta, fleje, crculo con que se aprietan las duelas de los toneles. Supeditar. -b. v. por dar,
.

nar subsidios. r-MBsuELO.-n.-m. -entre suelo, stano, subterrneo. Subvencionar. -n.- v. - subvenir, estipendiar, dar una subvencin. ^LCiDio. - n - m - cuidado acompaado de inquie. .

suministrar.

Superitar. -b.-v.- por supeditar, superar, dominar. Spito. -a.- adj. - lelo, turulato.

tud.
- adj. - por circunstanciado, detallado, individuado. S L'CiCHO. -a m.-m. -chiribitil, covacha, tabuco, tugurio, zaquizam, habitacin estrecha, escondrijo, rin-

LCiNTO. -b.

Suplementero.- ch. - m. -nio vendedor ambulante de diarios o peridicos. Surco. -ch.-m. -caballn, espacios elevados de tierra para sembrar hortalizas.
SuRMONTADO.-g.-adj .- sobrepuesto. Susceptibilidad. -g.-f.- suspicacia, continjencia, su-

ma

delicadeza,

facilidad
.

cn.

SCHE.-ch.-m. -subalterno, empleado de categora

para padecer cojijo. Susceptible. -g. -aaj -cojijoso, rigoso, pelilloso, su-

TAB

232

TAI

picaz, delicado, sentido. SuscRiciox.-n.-f. - la suma

con que los dueos de caballos contribuyen a formar el premio de una


carrera.

cuadro pintado de negropara escribir en l. Tablero. -ch.-m. -el que lleva la cuenta de las tablas, en los establecimien tos de aserrar madera.
Tablillas.
-

Suspensores. -ch.-m.
rantes,
tiras
el

pl. -ti-

ch.

- f.

pl. -atra-

que sirven
de los

para

suspender

vesaos medianeros de la plataforma de las carretas.

hombros

pantaln,

suspensorios. SwEPSTAKES.-e. ang. - f.-carrera de caballos, cuyo premio consiste en la s'uma total suscrita por los dueos de los animales que corren. SwiN GUAROS. -e. ang.-f.-en elFootball,se denominan as las canilleras o guarda piernas.

Tabuco. -ch .-m.

chiribitil,

rincn. TACNEo.-ch.-adj.-se aplica a la persona que ha nacido en la provincia de

Tacna. Tagkle. -e. ang. -m. -en

el

Football, es colocarse frente a un jugador que corre con la pelota, para que la pierda. Taco. -b.-m. -por el tacn de los zapatos, parte en que

descansa el taln. Taco. -ch.-m. -estorbo.

Tacto

Tabaquera

petaca

caja o bolsa para guardar cigarros o tabaco. Tabla de rezo. -b. -loe. -aalejo, epacta, burrillo, ca-

social. -g, - loe. -tino, cortesana. TACHO.-am.-m. -caldera, porrn, botijo, vasija pe-

quea de cobre o

latn,
el). -

lendario para eclesisticos.

para cualquier uso. Tacho (estar fundido


ch. -loe. -ser regaln,

mi-

Tablas.- a m.-f. pl.-en las peleas de gallos se dice


as

mado.
TAciio(pasar las penas del)ch.
-

cuando ambos,

al

loe.

sufrir

padeci-

tiempo, mueren, huyen o clavan el pico,. TABLEAU.-e. g.-m. -cuadro. Tablero. -n.-m. -encerado,

mismo

mientos intensos. Tachuela. -ch. - m. - chiquitn.

TAiMADO.-ch.-adj.

cazurro,

TAM
hozco.
pertinaz.

233

TAR

hareno, porfiado,
[rrarse.

Taimarse. - ch. - v. r. - amoTAjADA.-ch.-f.-pualada. Tajamar.- ch.- m.- malecn,

murallon para la defensa de las aguas. Take THE MAN.-e. ang.-locen el Football, es ayudar a un jugador de su propio bando, a sujetar a un contrario que pretenda
patear la pelota. TALABARTERA.-am.-f.-taller de toda clase de arreos

Tambo. -am.-m. -mesn, parador, venta; no solo es peruanismo. Tambora. -n.- f.- tambor pequeo. Tamborear. -ch.-v. -taer. TAN.-b.- adv.- en lugar de
tanto, antes de los verbos ser estar. Tndem. -e. g.-m.- velocpedo de dos asientos. Tango. -am.-m. -baile de ni

fima clase.

Tantear, -ch.-v.
cosa.

calcular

aproximadamente una
Tanteo (al). -ch. -loe. -al examen en globo.
Tapa.
-

de caballeras, de montar dems ensede tiro, res pertenecientes a los


i
i

ojo,
fras-

jinetes.

b.

f.

tapn de
.

Talaje. -c h. -m.

pasturaje, lugar destinado a pasturar los ganados.


-

cos, botellas o vasijas.

Tapabarros. -ch .- m pl. aparato que sirve en los


carruajes para preservar
del lodo.

T ALM a. -ch.-f.-

esclavina que

usan

las seoras.

'Talquina (jugar la). - ch. loe. -engaar, traicionar.


'TALQUiNO.-ch.-adj.-se aplica

TAPADERA.-ch.-m.- encubridor.

Tapar. -ch.

persona que ha nacido en la provincia de


a la

- V. - llenar con pasta, platina u oro, las cavidacles producidas por

Talca. TALVEZ.-b. o.-adv.-tal vez. Talweg.- e. jer.- m.- hilero, seal central de la direccin de los mares, rios o ventisqueros. Talle.- n.- m.- almilla interior sin manga, que usan las mujeres. Tamao.- ch.- adj.- mui, su-

caries, en los dientes o muelas. Tapar un examen. -ch. -loe. aprobar, en sus pruebas,
el

al

alumno que no

sabe.

TAPL\LEs.-b.-m. pl. - tapias. TAPizADOR.-b.-m. - tapicero.

mamente grande.

Taquear. -b.-v. -taconear, pisar con fuerza. Tarapaqueo. - ch. - adj. -se aplica a la persona que

TEJ

234

TEN

ha nacido en la provincia de Tarapac. Tarasca. -a.m.-f.-bocaza, boca grande. Tarja. -ch.-f.-tarjeta, pedazo de cartulina con el nombre de alguna per-

TEjER.-am.-v. -intrigar. TELEMPLSTiCA.-b.-f. -esparadrapo, emplstrica. Telefonear. -n.-v. -espedir

una comunicacin por


telfono.

Telenque. -ch

.-

adj
-

enclen-

sona.

que, enfermizo..

Tarjar. -b.-v. -en el sentido de dividir una cosa; tajar, trazar una raya sobre

Tembladera. -b.

f. -

treme-

dal, tembladal, tembladero,, paraje cenagoso

una o varias palabras


escritas.

TARLATAx\.-n.-m. mui na.

muselina

Tartufo. -g.-adj. -hipcrita. Tarro de uxTO.-ch. vul.loc. -chistera,

que semeja una pradera. Tembleque. -am. -adj. - trmulo, tembln, tembloroso, que tiembla. Temperado. -a. -adj. -moderado, ni
fj-io

ni caliente.

sombrero

Temperancia (sociedad
-n. -loe. -asociacin

de),

de copa alta. Tascador. -ch.-m. -agramador, aparato destinado a separar la agramiza del

en que los afiliados se abstienen de consumir licores espirituosos.


.

cnamo agramado.
Tastabillar.
-

Templado. -ch. -adj -enamotartatrastaita,

ch.-v.

rado.

lear, tropezar, dar pies.

Templarse. morarse.

ch.

v. r.-

ena-

Tata. -am.-m. -padre, pap.

TATiTA.-am.-int. -padre mi! TAZA.-n.-f.-cubilete o vaso

con asa. Taza -ri.-f.-palangana para


lavarse.

Te Deum.-c.
deum.

lat.

loe.

Te-

TEAM.-e. ang.-m.-en los de desafios de Football, es el bando que consta de once jugadores. [te. Tejedor. -am.-adj. -i ntrigan-

TEMucANO.-ch.-adj.-se aplica a la persona que ha nacido en la ciudad de Temuco o en la provincia de Cautn. Ten yards, ciRCLE.-e. ang.loc.-en el Football, es el crculo de diez yardas de radio que se traza al rededor del centro de la dentro del cual cancha, se d el puntapi de pari
,

tida.

Tendal. -ch.-m. -tendalera.

THA

235

TIN

Tendalada.- ch .- f. - tendalera, conjunto de cosas que estn en desorden por el suelo. Tenida. -g.- f.- reunin, sesin.

TiCERAS.-a.-f. pl. -tijeras. Tiemple. -ch.-m. -persona a la cual se tiene aficin o

Teniente cura. - n. loe. coadjutor, eclesistico que ayuda al rector de una parroquia. Teo. ch adj - color caf
.

inclinacin amorosa. Tienda. -ch. f.-casa donde se venden jneros por menor, o mercaderas
-

surtidas.

claro.

Tiento. -ch.-m. -tira fina de cuero sin curtir. TijERAL - ch. m. diagonal de madera.
-

TERMiNisTA.-a.-adj.-purista,
cultiparlista.

TiLBURi.-n.-m.-tilburi. Tiln (estar en un). -b. -loe.

TERNEKAjE.-am.-m. -reunin de terneros. Ternillas. -am.-f. pl. -costillas

-encontrarse en un tris. Tilo. -ch. - m.- tila, pcima

falsas

del

ganado
la

confeccionada con tilo. Timbirimba. -ch.- f.-casa de


juego. Timbirimba. -ch. vul. m.- se
-

vacuno. Terso. -b. -adj. -en cin de tenso.


lio,

acep-

aplica

las

personas

Tertu LIANTE. -b.- adj. -tertutertuliano.

concupiscentes.
TiME.-e. ang. -m. -en el Foottiempo que ball, es el dura cada partida, ordi-

Tertu LiAR.-b.-v. -charlar. Terr AL. - ch. -m.- viento de


laCordillera hacia
ta.

la

Cos-

TESA.-ch.-int.-se usa para hacer retroceder a los bueyes.

nariamente, cuarenta cinco minutos. Tinterillo. -n. - m. - legulei

yo,

rbula,

picapleitos,

tipejo, golilla,

plumario,

Testarada. -b.- f. cabezada.


-

Tetele.meme.- ch.- adj. -tonto, bobalicn. Tete A tte.-c. g. -loe. -conferencia a solas.

lei, de de secano, de chicha nabo, de guardilla; ajitador o defensor de pleitos, que ca-

abogado de mala
tres
al

cuarto,
i

Tetera. -n.-f.- caldereta, vasija para calentar el agua con asa, tapa pico. TnANK vou. e. ang. locgracias, agradecimiento.
i

rece del titulo profesional

de abogado. Tinto. -n. -adj. -se aplica vino de color oscuro casi negro.

al
i

17

TOC
dicula.

236
ri-

TOP

Tipejo. -ch.-m. -persona


Tipo.-ch.-m. persona nal, estravagante.
-

burda de algodn. ToD AVA. -a. -adv. -siempre.


Toilette.- e. g.-f.- compostura, tocado, peinado de la cabeza. Toldera.- am - f - campa. .

oriji-

Tirada. -ch.-f.-distancia que ha de caminarse de una


sola vez.

mento
neral,

de- indios,

en

je-

Tirantear. -ch.-v. -tirar del hilo con que se encumbran las cometas o volantines.

no solamente de Buenos Aires, donde ya no hay indios. Toldo. - am.- m. - choza de


indios. ToMA.-b.-f.-caz, cauce, bra-

Tirar. -ch. vul.-v. -yacer con mujer.

Tirar

(al). -ch. -loe. -sin dis-

tincin.
TiRiGiA.-a.-f.-ictericia.

TiRiLLEXTO.-ch.-adj. -andrajoso.

acequia, sangra que de una corriente de agua, para el regado. Tomador. -ch.-adj -bebedor.
zal,

se saca

ToMADR A. -ch.-f.- borrache-

ra. Tiro (al).-am.-loc.-al mo-' ment, en l acto. Tomate. -b.-m.- por tomatera, una planta. Tiros. -ch.-m. pl. -tirantes, correas asidas a los caba- Tmbola. -e. it.-f.-feria. Tongo.- b.- m.- por hongo^ llos cocheros. Tiseras. -a. -f. pl. -tijeras. sombrero de fieltro o de pao suelto. Titilacin.- b.- f.- escintilacion, movimiento de las Tonto, -ch.-m. - pelota de

estrellas.

Titilacin. -ch.-f.-lijero temblor acompaado de de-^


le i te.

metal o piedra envuelta en cuero adherida a una correa, q ue se usa como arma ofensiva en el campo.
i

Tizne.

b.
e.

m.

por tiznn,

mancha de humo.
Toast.ang.- m.- brindis
corto. Tocar. -n.-v. -hacer alguna seal para llamar la aten-

TdxNT0N.-ch.- adj.'- se aplica al que es algo bobalicn. Topar. -ch.-v. -echar a pelear
los gallos.

cin de alguien. Tocino. -am.-m. -lardo, gordura de chancho. Tocuyo.- ch.- m. lona, tela
-

Topeada. -ch.-f.-topetada. Topear. -ch.-v. -topar, topetar, empujar. TopiJ. -ch.-m. -alfiler grande de plata, que usan los araucanos.

TOU

237

TRA

'roRDii.LO.-am.-adj.-se aplica a la caballeria de color necrro entremezclado de

blanco.

de las lneas laterales de la cancha. Toucii jLJDGE.-e. ang. -m. -en el Football, es el juez de

Tordo.
no.

ch.

m.

estorni-

ToucH

Torito. -ch.-m. -bastidor de lona que usan los mineros para resguardarse del
sol, toldo.

lmites. LINES. -e. ang. -f. -en el Football, se denominan as las lneas latera-

les de la cancha. Trabajoso. -ch .-adj .-descon-

Tornamesa.- ch.- f.- aparato que sirve, en las vas frreas, para cambiar en sentido opuesto la direccin de los vagones o locomotoras. Toronja. -am.-m. -rbol parecido al naranjo. 'Torozn. -b.-m. -en el sentido de tarazn, pedazo de carne, pan etc. Torpear.- ch.-v.- obrar sin destreza. ToR PEDER A. n.-f.-buque torpedo. Tortilla.- am.-f.- pan amasado cocido al rescoldo. ToRTiLLERO. -am.-m. -el que
i

fiado, exijente.

Trabarse. -ch.-v. r. -tartamudear, hablar con pronunciacin vacilante.

Tracalada. -a. -f. -matracalada, balumba, cfila, salta, conjunto, multitud. TRAjLNARSE.xh.-v. r.- bene-

ficiar,

estafar a alguien.
-

Tramitar, -n.
te.

v.

instruir,

sustanciar un

espedien-

TRANWAY.-e. ang. -m. -tranva, carrito urbano. Tranca. -n.-f.-embriaguez. Trancazo. -ch.-m. - influenza, grippe.

Tranco
tado.

hace o vende tortillas. Torturar. -n.- v.- atormentar.

(al). -am. -loe. -a paso castellano, largo seni

Tranqueras.

am

pl
.

'Torreja. -a. -f.-torri ja, rebanada, luquete. 'I'oTA (a).- ch. - loe. -a cuestas.

puertas de campo.
j

i'oTORA.-am.-f.-enea.

espadaa. Tocn. -e. ang. -m. -en el Football, es el espacio de terreno que queda fuera

Transar. -b.-v. -trans ir. Trapalonear.- b. - v. -trapalear, usar de embustes Trapiche.- am. - m. -molino
destinado a pulverizar minerales. Trapo (lengua de).-b.-loc.de estropajo.

TRI
a.

238

TRO

TRARO.-ch.-m.-ave de rapi-

Trasandino. -n.-adj .-del otro lado de los Andes. Trasantenoche. - n. - adv. ante antenoche. Trasbocar. -b. - v. - revesar,
vomitar, provocar.

Trasbucar. -b.-v. - trasegar.


Trasquila. -ch.-f.-trasq uiladura, esquileo, accin de cortar el velln al ganado.

Trimensual. -n.-adj. -lo que dura tres meses. Trinca (a la). -ch. -loe. -pobremente. Trinche. -b.-m.- trinchante, trinchero, mueble de comedor. Trini. -n.-nom. pr. -diminutivo familiar de Trinidad. Trinqui.-c. ang. -m. -trago de cualquier licor.

Trastabillar. -a. - v. -tartalear, tambalear, trastrabarse, titubear, vacilar, tropezar.

TRiNTRE.-ch .-adj .-crespo. Tripa gorda. - ch. - loe. -intestino recto. TRippiNG.-e. ang.-m.-en el Football, es el intento de poner zancadillas al cont.ario.

Trastabilln. -a.- m - trompicn, traspis, trope.

zn.

Travesa. -ch.-f. -viento de la Costa hacia la Cordillera.

TRiPULiNA.-ch. - f. - tremolina, bulla, confusin, revoltijo.

Traza. -g.

- f.

huella, seal,

vestijio, rastro.

TRiQuiTRACA.-b.-f.-ruido de golpes repetidos, triquitraque.

Trebentina. -a. -f.- trementina.

Trmolo. -e. it.-m. -vibracin mui rpida producida en los instrumentos de cuerda. Trenzarse. -ch.-v. r. -luchar a puadas, tomarse cuerpo a cuerpo. Trepidar. -b.-v. -dudar, titubear. Ti^iciCLETA.-n.-f.- velocpedo de tres ruedas. Trilla. -ch.-f.-tunda, zurrapelo.

Trisemanal. -n.-adj. -lo que dura tres semanas. Tristura. -a. -f.-tristeza. TrOxMpada. - n. - f. - puada, trompis, no slo es andalucismo.

Trompear. -n.-v. -dar de puetazos.

Trompeta. -ch.-m. -alborotador, calavera.

Trompezar. -a. -v. - tropezar. Trompezon. - a. - m - trope.

zn.

Trompn. -n. -m.

- trompis, puetazo, bofetada.

TUS
TRONCiiA.-ch. dazo.
-

239
f. -

llo

ULP
que cuelga
(hasta
la).

trozo, pe-

Tusa
ch.- loc,

del cogote. ch. - loe. -

Troncha
raja.

(sacar).

obtener ventaja
-

sacar

completamente. Tusar. -a. -V. -atusar, cortar


la

crin del caballo.

Tropa. -am. - f. recua, conjunto de animales.


TROUssEAu.-e. jL^.-m. -piezas de vestir destinadas jeneralmente a las novias.
I'rljk.- a.
je,
-

inf. ver. -por tra-

de traer. Trumao. -ch.-m. -tierra del-

Ttano. -a. -m. -tutano. TuTA (no haber).- n. - locno haber recurso o remedio para alguna cosa. Tuto. -ch.-m. -VOZ con que se invita a dormir a los nios sirve tambin pai

ra

designar su sueo.

gada

arenisca.
-

Trunco. -a. -adj. -truncado.


I'rutro.

TuTTi.-e. it. -adj. -todos. TUTTI QUANTI.-e. t.-l0C.-t0-

muslo de TucQUERE.

- m. ave nocturna. TuLA.-n.-nom. pr. diminutivo familiar de Jertru-

ch. -m. ave. - ch.

cuadril,

do

el

mundo.

dis.

Tullido. -n.- adj.- perltico,

TuTu.MA.-am.-f.-postema. Tuturuto. -ch.-m.- alcahuete; persona que se presta para encubrir lo que se quiere ocultar. TwELVE YARDs'LiNE.-e. ang. -loe. -en el Football, es
la

Tuntn

paralitico. (alj.-ch.-loc.-con el tino perdido, a tontas i a locas. Tupido. -ch. -adj. -en abun-

lnea
a

que queda paradoce


yardas de

lela,

distancia del goal.

dancia.

.
-

Tupido. -ch. -adj. -cerrado de


mollera, estpido. ch. - f. -vino con harina. TuRF.-e, ang.-m. - hipdromo, campo en que corren

TupiRCA.

Ubicar. -b.-v. -situar. UiTLANDERs. e. m. pl.- estranjeros radicados en el Transvaal. kase. - b. - m. ukse, de-

caballos.

Turista.
dante,

e. g.

m.

el

que

- vianviaja por

creto del Zar. Ulero. -ch.-m. -rodillo para

estender
pasteles.

la

masa de
m.
-

los

placer. TusA.-ch.-f.-crin

del caba-

Ulpo.

am

harinado,

VAC
.

240
tos-

VAU
.

mazamorra de harina
tada,
i

mezclada con azcar desleda en agua. LTER.-e. ang.-m. -sobretodo suelto. Ultimacin. -n. f. ultimtum, conclusin, ltimas medidas para terminar
-

Vademec um .- b o .- m mcum.

vade

Vagamundo.- a. - adj.- vagabundo. Vaguear. -b.-v. -por vahear,


echar vaho.

un negocio.
Ultimar.
-

ch.

v.

matcir a

Vaho. -b.-m. -por vado, paraje por donde se puede atravesar un rio. Valdepeas. -n.- adj. -cierta
clase de vino. VALDiviANO.-ch.-adj.-se aplica a la persona que ha

una persona. Ultratumba. ^e. g.-f.-la vida futura, lo que est mas
all del sepulcro.

Umbral. -b.-m.. en el sentido de dintel,' parte superior de las puertas o ven-

tanas. Uis'ETADA.-n.-f.-uada.

Urinario. -n.-m. - meadero, lugar destinado para orinar.

nacido en la provincia de Valdivia Valdiviano.- ch.-m.- vianda nacional, compuesta de charqui o cecina, cebolla, zumo de limn etc. VALORizAR.-b.- V.- por valorar, avaluar, tasar.

URMENETA.-ch.-adj.- sc aplica a una clase particular

de vino. Urque.- ch. -m. -papa rugosa, vieja de mala calidad. UsuFRUTO.-a. m. usufruci

to.

tiles. -b.-m. pl.-por utensilios, instrumentos, herramientas. UzEAR.-ch.-v.- golpear con


las

Valse. -n.-m. -vals, wals. Vanidoso.- n.- adj. - copetudo, el que hace gala de las cualidades que lo distinguen. Vao. -a. - m. - vado lugar, apropiado para atravesar un no. Vaquilla. - am. -f. - ternera de ao medio a dos
i

aos.

Vaquillona.
nueva, aos.

am.

- f

manos.

menor de

vaca tres

Vararse. -b.-v. r. -varar. Varejn.- b. - m.- vardasca,


VACAjE.-n.-m. -vacada, conjunto de vacas.
varilla de rbol. \'audeville.- e. g.- m.
-

zar-

zuela, jcara.

VER
\'EGA.-am.-f.-tierra en jeneral.

241

mui bien.

YIN
-

hmeda

Very well.

e.

ang.

loe. -

\'EiNTE.-ch.-m. -moneda de plata de valor de veinte centavos.


\'eji-:cito.
-

\'ESPACiANA.-n.-f.-

meadero,

lugar que, en los sitios pblicos, se destina para


orinar.

a.

ad.
-

vieje

cito.

Vetear. -n.-v. -pintar vetas.


-

N'elador.- n. noche.

m.

mesa de

VA.-a.-inf. ver. -vea. Viable. -g. -adj.- transitable.

\'ELAi.-n.-cont -vedlo ah. \'ELEi.-ch.-conj.-por ejemplo.

ViCEPRROco.-n.- m.
jutor,

coad-

eclesistico que
al cura en el serde una parroquia. o. -adv. -vice-

ayuda
vicio

\'ELORio.-am.- m.- velacin de un difunto, de cuerpo presente, especialmente nios menores de siete aos. ^'E^TA (a). -g. -loe. -de, o en
venta.
\'e.\taja. - n. utilidad.
- f. -

Vici VERSA. -b.


versa.

CTIM A. -b.-f. -doliente, pa-

ciente.

ViCTiMAR.-b.-v. -matar.
\'jcTORiA. - e. g. - f. - coche abierto, de cuatro ruedas.

beneficio,

\'entaj ERO. -ch.-m. -strapa, hombre ladino, astuto.


\'ENTA\iM,AS.-b.-f. pl.-en el sentido de ventana, abertura del can de la nariz, para la respiracin. \'extolina.- ch.- f.- ventolera,

Viciio~n.-nom.

pr. -diminui

tivo familiar de Vctor

de Vicente.
ViDE.-a.-inf. ver. -vi. ViDRO. -a. -m. -vidrio.

Vieja. -ch.

viento recio.
a. - adj.
-

- f buscapies, cohete sin varilla que, encendido, corre por la


.

\'erdescuro.dusco.
ra,

ver-

tierra.

\'EREDA.-ch.-f.-acera, hace-

senda,

orilla

de las

VijENCiA.-n. - f. - propiedad de estar vijente. VijiLANTE.-ch. -m. -jendar-

vas de comunicacin, o de las calles, especial-

me.
Vilote. -ch. -adj. -cobarde. ViNAGRER.-am.-f. -aceda, acidez, indisposicin del

mente.
\'ERMOUTu.-e.jer. -adj. -cierta clase de vino. \'ERTiE\TE.-n.-f.-manantial, fuente.

estmago.
Vincha.- ch. vul.- f.-apretador, cintillo.

VOL

242

WIN

Vinera. -ch.-f-vinatera, taberna, lugar donde sq

espende el vino. Virgo. -n.-m. -el primer nmero que se apunta en la lotera, en una misma
corrida.

dado por volatineros. Volido. -b. - m. - por vuelo,, accin de volar. Volverse haches cues.i

n.

loe.

volverse
-

sal
-

agua. VoLLEY.-e. ang.

m.

en

el

Virgo. -ch.-m.-s^ dice dla mujer doncella.


ViRGELA.-a.-f.-vihuela.
Vis-A-vis.-e. g. -loe. -frente a frente. Vis-A-vis.- e. g.- m. -berlina

Football, es pegar con el pie a la pelota, antes que

con

dos

asientos,

uno

enfrente del otro. Vitrina. -n.-f.- armario con


vidrios.

d bote. Voraz. -b. -adj. -difamador. Vuelta de carnero. - n. loe. -accin de voltear el cuerpo, poniendo la cabeza en tierra, i, rodando por la espalda, volver a
la

posicin natural.

Vi uDEDAD.-b.-f.- viudez. Viva. -n.-m. -vtor, esclamacion de aplauso.


VivACE.-e.
it.

-adv.-vivo,

li-

jero, alegre, sical.

trmino mu-

Vuelto. -n. -m. - vuelta, demasa que se debe devolver, cuando se paga un precio concertado con moneda que le supera en
valor.

Vi vAR.-n.-v.- victorear. Vividor. -n.-adj. -la persona amoldable a todo.


Vivo. -n.-adj. -travieso,
intelijente, ladino.
listo,

Vulto. -a. -m. -cara, rostro.

W
Wagn. -e.
do.

Vocero. -n.
gritera.

m.

vocera,
-

ang. -m. -vagn.


tibal-

WALDo.-n.-nom. pr.pas.

VoL-Au-vENT.-e. g.-m.
telillo relleno.

Wals.-c.
-

jer.-vals.

Volado

(balcn). voladizo.

b.

adj

Watter
en
el

closset. -e. ang-.

loe. -letrina.
-

Volantn. -n. - m. cometa, birlocha, pandorga, pjara.

Wing FORWARD.-e- ang.-m.Football, se denoas los jugadores de vanguardia que estn a los lados del forward

minan

Volarse. -ch.-v. r.- encolerizarse repentinamente. Volatn. -n.-m. -espectculo

del centro.

YUS
espirituosa,

243

ZAR
Z.

Whisky. -e. ang.-m. -bebida


WmsT.-e. ang.
ja.
-

m.

cierta

clase de juegos de bara-

Zafacoca. -am.-f.-d sputa,


i

escarapela, pelotera, cha-

musquina,

ria,

penden-

cia, alboroto.

Y
Yac M ENTO.-n.-m.- criadero de sustancias minerales. Vacht.-c. ang.-m. -yate, embarcacin de recreo. VANKEE.-e.ang.- adj. -natural de los Estados Unidos de Norte Amrica. VAPA.-am.-f.-alboroque, aumento, adehala, aadido, monis, lo que se d de gracia sobre un precio concertado. Yarav. -am.- m.- cantar indio, triste sentimental. Yeguarizo. -a. - m. -yegeriI

ZAFADO.-ch.-adj .-atrevido,
libre, sin

juicio.

Zagual. -ch.-m. -atarjea, alcantarilla, sumidero para


recojer las aguas.

Zamacueca, -ch.-f. -baile


nacional de Chile.

Zamacuequero.

ch.

adj

persona diestra en el baile de la zamacueca. Zamarro. -ch.-m. -astuto, picaro, bribn.

Zambardo. -ch.-m.

torpeza,

averia. ZANDUx\GA.-n.-f. -bureo, zambra, gracia, fiesta, regocijo.

zo.

YELO.-b.

o. -m. -hielo.

Zangorriar. -b. - V. - zangarrear, rasguear sin arte la


guitarra.

Yerna. -b.-f.-por nuera. Yerto. -b.-adj .-fri. YuGuiLLO.-ch. - m. -cabezal de las carretas en que se acarrea madera, que v sobre el eje forma la
i

Zanguango. -ch .-m .-bausn, zamacuco, hombre corpulento.

Zapallo. -am.-m. -calabaza


comestible.

base del tringulo. Ylstalineal.- n. - adj. traduccin puesta en columna simtrica al lado
-

Zapalln. -ch.
fln.

adj.

gordi-

Zapatero (quedar
loc.
-

de).-ch.llevar capote en alpl. -chan-

del original.

gn juego.
Zapatones. -ch.-m.
clos.

Zarco. -am. -adj. -se aplica

al

ZUM

244

ZUZ
sapacible que produce el aire que se introduce en
los oidos,
i

animal que tiene un ojo


blanco. ZoNA.-n. -i". - porcin de terreno sometida a cierta
jurisdiccin. ZoRZAL.-ch.-adj. -bobo, bendito, de pocos alcances. ZoRZALEAR,-ch. - V. - enflautar,

que

se perci-

be en stos por hebre, anemia u otra afeccin


orgnica.

Zumeles. -ch.-m. pl. -botas, que se fabrican de una sola pieza,

engaar.
-

estrayendo

el

harina de trigo tostado, con miel o arrope. ZuELA.-b.-f.-por azuela, herramienta de carpintera. ZMBA.-ch.-f.-tanda, zurra,
-

Zorro, -ch.

m.

cuero de la pierna del animal antes de enfriarse.

azotaina.

Zurcido. -ch.-adj. -se aplica a un traje que tiene algn remiendo. Zuzar. -a. -V. -por azuzar.

ZuMBiDO.-n.-m.- sonido de-

ndice
Informe
Prlogo.
.
.

vii

xi n
i

Bibliografa

Observaciones Jenerales

23

Captulo

l Cambios

I.

fonticos

27
27
27

"Alteraciones jenerales

aj

Consonantes

bj Vocales
2." Cambios fonticos particulares

38
41

3- Cambios ortogrficos

55 58

4. Mettesis 5." Acentuacin

60
65

Captulo il Morfolojia

I/ Plural

65

2.*

Jnero

66
68

3.' Pronombres 4.' Conjugacin

10

a)
b)
c)

Cambios fonticos en slabas acentuadas Cambios fonticos en slabas inacentuadas.... Segunda persona del singular i plural

70
73
77

d) Primera persona del plural


e) Pretrito

80
81

fj Futuro g) Imperativo
h)
i)

83

84
85

Jerundio
Participio

85

j)

Apndice 5,' Formacin de palabras

86
87

246
a)

NDICE
Palabras compuestas por simples
Derivaciones
i

viceversa.

890
90
95
97
117

b) Terminaciones
cj

Captulo iii. Sintaxis Captulo iv. Lexicolojia

VOCES
Abreviaturas

118

A
B C

119
i3i

i38

CH D
E
F

154
161

168

176

G H
I

180 184
187

189 190
191

K
L LL

194
195

M
N

202
2o3

204
205

219

R
S

220
226
.,

232

U V

239 240
242
,

W
Y
Z

243 243

FIN

,r?<*^''

Acm UbraryCard
11

Pocket

UnderPat."Ref.IndFU='

MadebyUBRARYBUREAU

Potrebbero piacerti anche