Sei sulla pagina 1di 13

A PESQUISA E A UNIVERSIDADE

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro*

Resumo O texto que se se ue analisa a quest!o da uni"ersidade e da #esquisa cient$%ica no &rasil' considerando o #roble(a da lobali)a*!o' onde #a$ses de (aior tradi*!o cient$%ica t+( dese(#en,ado u( #a#el ,e e(-nico no cen.rio internacional' inibindo o exerc$cio do saber acad+(ico e da #esquisa e( #a$ses e( desen"ol"i(ento/ O texto #rocura de(onstrar o car.ter colonialista dessa #r.tica' a#resentando exe(#los ,ist0ricos que ilustra( as di%iculdades que o &rasil te( en%rentado no estabeleci(ento de seus centros de excel+ncia do saber/ O #resente estudo #ri"ile ia o #a#el da #esquisa uni"ersit.ria co(o %or(a de #rodu*!o de con,eci(ento necess.rio ao desen"ol"i(ento e' es#ecial(ente' 1 autodeter(ina*!o do #o"o brasileiro/

A #esquisa cient$%ica nu(a uni"ersidade constitui2se nu(a #r.tica %unda(ental' n!o a#enas #elos bene%$cios que era na %or(a*!o acad+(ica do aluno' #osto que l,e a u*a o racioc$nio l0 ico e o es#$rito in"esti ati"o' (as ta(b3( #elo sentido estrat3 ico que dese(#en,a #ara a sociedade' que dela se bene%icia' direta ou indireta(ente' e( sua #er(anente busca das solu*4es #ara os #roble(as que a%eta( a coleti"idade/ Por isso' (ais do que u(a quest!o adstrita a#enas ao (eio acad+(ico e 1s i(#lica*4es #eda 0 icas da$ decorrentes' a #esquisa na uni"ersidade de"e interessar direta(ente 1s autoridades #5blicas' res#ons."eis #ela de%ini*!o de #ol$ticas o"erna(entais "oltadas #ara o desen"ol"i(ento' o be(2estar social e a a%ir(a*!o da cidadania do #o"o brasileiro/ Mas a c,a(ada globalizao' a#resentada co(o u(a nova ordem mundial' #arece su erir a re"is!o dessas #ol$ticas #5blicas' considerando o contexto internacional do(inado #elos #a$ses desen"ol"idos econ-(ica' social e tecnolo ica(ente/ Questiona2se' ent!o' o #a#el co(o ta(b3( a le iti(idade que a #esquisa' es#ecial(ente aquela reali)ada nu(a uni"ersidade de u( #a$s do terceiro (undo' #assar. a dese(#en,ar dentro de u(a na*!o inserida nessa nova ordem mundial/ A quest!o se resu(e ao se uinte #onto6 #or que' a%inal' desen"ol"ere(2se #esquisas' n!o raro bastante onerosas' #ara se #rodu)ire( con,eci(entos 7nas .reas

A pesquisa e a universidade

tecnol0 ica' 8ur$dica' econ-(ica etc/9' que' tal"e)' #ossa( ser reali)adas #or #a$ses co( (aior tradi*!o na .rea cient$%ica: Este texto pretende analisar a importncia da pesquisa cientfica como fator de desenvolvimento e de autodeterminao de um povo, j que ela um instrumento que permite sociedade, atravs dos seus centros de excelncia do saber, de que exemplo maior a universidade, encontrar solu es para os problemas sociais, econ!micos e culturais que afetam o pas" #as p$inas que se se$uem ser abordado como o %rasil tem enfrentado esse problema ao lon$o dos tempos, considerando&se a l'$ica da dominao colonialista, fortemente enrai(ada em sua formao )ist'rica" * presente texto um pequeno contributo para uma reflexo crtica sobre o papel do saber no desenvolvimento )ist'rico do pas, especialmente neste momento em que o povo brasileiro vive uma profunda expectativa de transformao ap's a +ltima eleio" ;ala2se ,o8e de u(a nova ordem mundial' dentro da qual a inser*!o do &rasil necessita ser #er(anente(ente #ensada e discutida/ Quest4es co(o desen"ol"i(ento e #esquisa cient$%ica "olta( ao cen.rio de u(a discuss!o que te( #ontuado a <ist0ria nacional desde o te(#o colonial/ Quando o #a$s co(e*ou a ser coloni)ado' ou se8a' quando o &rasil "eio a ser ob8eto dos interesses de nature)a #ecuni.ria e ideol0 ica dos randes centros euro#eus' que aqui atuara( #or (eio da inter(edia*!o do ca#ital (ercantil lusitano' lo o se de%iniu' no #acto estabelecido entre os setores sociais ,e e(-nicos locais e (etro#olitanos' qual #arte caberia a cada u( na di"is!o do saber e' e( corol.rio' na do trabal,o/ A estrat3 ia de desen"ol"i(ento adotada #ara o &rasil #elo coloni)ador sub(eteu2se de i(ediato aos interesses dos randes centros euro#eus/ ;or(a"a2se' atra"3s da #r.tica colonialista do ,(are clausu(-' u(a #ol$tica que arantiria' atra"3s do #rinc$#io da exclusi"idade co(ercial e do controle do saber' a de#end+ncia do #a$s n!o a#enas ao ca#ital internacional atra"3s das co(#an,ias de co(3rcio (ercantilistas' (as ta(b3( a sub(iss!o de todo u( #o"o a u( siste(a de "alores culturais art$sticos' cient$%icos' reli iosos etc/ O siste(a colonial n!o era' #ortanto' a#enas u(a quest!o co(ercial' (as u( siste(a co(#lexo de %atores econ-(icos e culturais que se enla*a"a( nu(a tra(a ordenada

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

#or interesses rec$#rocos entre os setores socais do(inantes locais e (etro#olitanos/ O siste(a de ensino durante a %ase colonial re%letiu direta(ente essa realidade/ Durante os s3culos =VI' =VII e #arte do =VIII' a educa*!o no &rasil encontra"a2se #rinci#al(ente nas (!os dos 8esu$tas' que tin,a( o interesse (aior #ela catequese' no cu(#ri(ento dos dita(es contra2 re%or(istas que a I re8a >at0lica' desde o >onc$lio de Trento 7?@A@2?@BC9' ,a"ia estabelecido/ >o( rela*!o ao ensino su#erior' a %or(a*!o de 8o"ens nas %aculdades estran eiras %oi inex#ressi"a/ At3 a data da Inde#end+ncia' o &rasil n!o ,a"ia %or(ado ne( tr+s (il #ro%issionais nos bancos das uni"ersidades euro#3ias' no(eada(ente na de >oi(bra' e( Portu al/ Se( a %or(a*!o de u( cor#o si ni%icati"o de #ro%issionais do n$"el do ensino su#erior e rele ando ao &rasil ati"idades econ-(icas no setor #ri(.rio' o coloni)ador cria"a o (ito da ina#tid!o do brasileiro #ara ati"idades cient$%icas' reali(entando' atra"3s da cultura da de#end+ncia' a l0 ica do siste(a econ-(ico2social "oltado #ara a #rodu*!o de bens #ri(.rios' destinados 1 ex#orta*!o' e or ani)ado a #artir do (odo de #rodu*!o escra"ista/ O exclusi"is(o (ercantilista arri(a"a2se no #rinc$#io da aliena*!o co(o %unda(ento das rela*4es n!o a#enas co(erciais' (as ta(b3( ideol0 icas e culturais6 o (undo' #ara o ol,ar do coloni)ado' subtra$do de qualquer #ossibilidade cr$tica' resu(ia2se ao #r0#rio siste(a de "alores culturais que a (etr0#ole l,e i(#un,a/ A #ol$tica do ,(are clausu(- n!o era a#enas u(a i(#osi*!o de nature)a co(ercial' (as u(a %or(a de "er o (undo atra"3s de um s re%erencial cultural/ O setor econ-(ico e o cultural' este 5lti(o no qual se (ani%esta( as ".rias %or(as de saber' inclusi"e o cient$%ico' %a)e( #arte de u(a (es(a l0 ica ,ist0rica' ali(entando2se reci#roca(ente/ A clausura (ercantilista ti#i%icou as %or(as de rela*!o do #a$s co( u( (undo que 8. #ossu$a' no roteiro das randes na"e a*4es' sua di(ens!o essencial(ente lobali)ante' (as a "is!o do brasileiro sobre aquele (undo globalizado se da"a atra"3s du(a 5nica 0tica6 a do coloni)ador/ Poucos ,istoriadores t+( en%ati)ado que o (ono#0lio econ-(ico durante a c,a(ada %ase colonial %oi ta(b3( re%lexo de u( contexto cultural/

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

A nova ordem mundial dos dias atuais D a c,a(ada lobali)a*!o D' #ortanto' n!o 3 u(a ex#eri+ncia recente' co(o ta(b3( n!o 3 recente o -nus que as sociedades ,e e(-nicas internacionais costu(a( le ar 1s sociedades e( desen"ol"i(ento' condenando2as a ati"idades subalternas na di"is!o internacional do trabal,o/ Ta(b3( n!o 3 no"o o #rocesso ideol0 ico #ro%unda(ente e%iciente' que a#resenta' co(o uni"ersal' o siste(a de "alores culturais de u(a sociedade #re#onderante e interessada e( (anter' 1 sua so(bra econ-(ica' a tutela cient$%ico2 cultural de outras sociedades' a exe(#lo do que se "+ nas esta*4es de r.dio e TV de ,o8e/ E necess.rio se ol,ar o (undo se( xeno%obia' (as co( inde#end+ncia e liberdade cr$tica/ E a$ o #a#el do saber' dentro dessa con8untura internacional' 3 estrat3 ico/ O con,eci(ento 3 (at3ria2#ri(a da cr$tica e' #ortanto' da trans%or(a*!o e do desen"ol"i(ento consciente da sociedade/ Dessa %or(a' a #ala"ra ,desen"ol"er- adquire u(a es#eci%icidade si(b0lica %orte(ente enrai)ada na ex#eri+ncia ,ist0rica de #a$ses co(o o &rasil6 ,desen"ol"er- 3' #or assi( di)er' libertar-se de um envolvimento' sentido eti(ol0 ico que encontra #aralelo no in l+s to develop e no %ranc+s dveloper ,desen"elo#ar-' literal(ente/ Desen"ol"er' assi(' seria a ru#tura daquilo que en"ol"e' que constrin e' que i(#ede a (ani%esta*!o li"re das "erdadeiras tend+ncias e #otencialidades de u( #o"o/ Mas a id3ia de desen"ol"i(ento ne( se(#re 3 "ista co(o u( ato libertador' de exerc$cio da autono(ia cr$tica' de "alori)a*!o do ,o(e(/ Por conta de u(a tradi*!o #ol$tica #autada nos interesses das classes do(inantes e dissociada dos anseios e necessidades do #o"o brasileiro' a id3ia de desen"ol"i(ento te( re%letido as #ol$ticas #5blicas "oltadas #ara a l0 ica da acu(ula*!o/ Esse #onto de "ista encontra res#aldo no %ato de ser o #a$s a nona econo(ia do (undo' se uindo2se o crit3rio do Produto Interno &ruto 7PI&9' (as o FGo #a$s #elos crit3rios do ID< 7Hndice de Desen"ol"i(ento <u(ano9' %ator calculado a #artir de

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

indicadores de renda' de escolaridade' de ex#ectati"a de "ida' al3( de outros $ndices sociais/? Ao lon o de sua ,ist0ria' o &rasil enriqueceu2se' (as 1 custa de u( desen"ol"i(ento bastante ,etero +neo/ Desen"ol"i(ento de"e ser "isto n!o co(o u( #rocesso de nature)a econ-(ica' #autado na l0 ica da acu(ula*!o de bens e de "alores (ateriais' (as co(o ato de a%ir(a*!o de u( #o"o' conse uido a #artir da #rodu*!o do con,eci(ento e do acesso ao saber' de %or(a #er(anente e de(ocrati)ada' co( o ob8eti"o de se discutire( os #roble(as do #a$s e de se encontrare( solu*4es' #ara as de(andas ad"indas do es%or*o coleti"o de e(anci#a*!o social e de constru*!o da cidadania/ Desen"ol"er 3' #ortanto' %ator de liberta*!o de u( #o"o e n!o de era*!o de desi ualdades/ Para isso' o #a#el do con,eci(ento cient$%ico te( u( sentido todo es#ecial/ Desde a 3#oca e( que as rela*4es colonialistas de Portu al co( o &rasil exauria(2se ao ter(o do s3culo =VIII e in$cio da cent5ria se uinte' o #roble(a do con,eci(ento era colocado co(o o %iel da balan*a desse quadro de rela*4es internacionais' (arcado #ela do(ina*!o colonial/ O Estado (on.rquico #ortu u+s "in,a2se trans%or(ando' sob a lu) e in%luxo direto do #ensa(ento ilu(inista' sendo seus re%lexos e"identes' inicial(ente' co( a (oderni)a*!o do a#arel,o de Estado (on.rquico #ortu u+s/ U( re%lexo dessa (oderni)a*!o 3 a re%or(a da Uni"ersidade de >oi(bra 7?FFI9' e( cu8a reitoria ,a"ia sido #osto' e( ?FFJ' #elo Marqu+s de Po(bal' o brasileiro ;rancisco de Ke(os de ;aria Pereira >outin,o 7?FC@2?LII9' que con%ere' ao ensino daquela uni"ersidade' in%lu+ncia do #ensa(ento ilu(inista' ro(#endo co( u(a tradi*!o de culto a u(a erudi*!o li"resca dos cMnones 8esu$ticosI/
.

&AKOUSSIER' Marco Andr3 7Ed/9/ Almanaque Brasil 2000/2001/ Rio de Naneiro6 Terceiro Mil+nio' IJJJ' ,Dados Estat$sticos-' #/ ICF/ ,O ensino que at3 ent!o %ora ins#irado #elo es#$rito que ,a"ia diri ido o (o"i(ento dos descobri(entos (ar$ti(os' continuando a tradi*!o cient$%ica que l,e i(#ri(ira o in%ante Do( <enrique' tornar2se2ia' de#ois que os 8esu$tas se a#oderara( dele' u( Oensino se( base natural e nacionalP 7Q9 A cultura %ilos0%ica #ortu uesa ador(eceria no co(ent.rio teol0 ico- 7Q9 A in%lu+ncia 8esu$tica %ec,ara Portu al 1 reno"a*!o cient$%ica que se #rocessara na Renascen*a e #ara a qual ele colaborara co( o (a n$%ico (o"i(ento dos descobri(entos (ar$ti(os/- >OSTA' >ru)/ Con ribui!"o # $is %ria das &d'ias no Brasil' Rio de

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

A re%or(a da Uni"ersidade de >oi(bra no s3culo =VIII teria assi(' co( o ali8a(ento das certe)as reli iosas e o estabeleci(ento da (atri) questionadora da ci+ncia' u( sentido de restaura*!o de u( #ensa(ento que ,a"ia (arcado o ol,ar racionalista e (es(o cient$%ico da cultura #ortu uesa 1 3#oca das randes na"e a*4es/ O desen"ol"i(ento do estudo siste(.tico 3' naqueles anos do s3culo =VIII' incenti"ado #elo #oder (on.rquico #ortu u+s' que descobre' e( sua rica col-nia a(ericana' u( quin,!o at3 ent!o ne li enciado6 n!o era( s0 os recursos naturais da col-nia que #oderia( bene%iciar a econo(ia #ortu uesa' (as ta(b3( D e es#ecial(ente D o estudo e a in"esti a*!o de nature)a cient$%ica que na col-nia "in,a dando (ostras de inci#iente "italidade/ N!o %oi a#enas na .rea liter.ria e art$stica que o brasileiro asso(brou os coloni)adores #ortu ueses' atra"3s do trabal,o de escritores co(o >l.udio Manuel da >osta' To(.s Ant-nio Ron)a a' &as$lio da Ra(a' de (5sicos co(o o Padre Nos3 Maur$cio e de artistas co(o Ant-nio ;rancisco Kisboa 7o Alei8adin,o9' Mestre Valenti( da ;onseca e Sil"a e Manuel da >osta Ata$de/ <a"ia ta(b3( os no(es que se destaca"a( na .rea cient$%ica e cultural' co(o os i(#ortantes botMnicos Nos3 Mariano Veloso e Alexandre Rodri ues ;erreira' o (ineralo ista' qu$(ico e %il0so%o Nos3 &oni%.cio de Andrada e Sil"a' o (3dico e autor de textos cient$%icos ;rancisco de Melo ;ranco' o econo(ista Nos3 da Sil"a Kisboa' de%ensor das id3ias #ro ressistas da 3#oca das Ku)es/ Esses e outros %ora( coo#tados #elo a#arel,o de Estado (on.rquico #ortu u+s/ A "inda da >orte #ortu uesa #ara o &rasil inicia u( (o(ento ,ist0rico i(#ortante #ara a co(#reens!o do #a#el da uni"ersidade e da #esquisa no #rocesso de %or(a*!o do #o"o brasileiro/ A #ri(eira "e) que se co ita na cria*!o de u(a uni"ersidade no &rasil ocorre nu( #er$odo e( que o #oder (on.rquico #ortu u+s co(e*a a re"elar no"os #lanos #ara o &rasil/ A cria*!o de or anis(os #5blicos' de escolas de En en,aria' de Medicina' de Direito' de Artes e de O%$cios n!o decorria de u( es#$rito bene"olente do (onarca a radecido #ela acol,ida que recebera do #o"o brasileiro' ao e"adir2se de Kisboa e( ?LJF' to(ada #elas %or*as do
Naneiro' >i"ili)a*!o &rasileira' ?GBF' #. / II2ICS Ver ta(b3( &RARA' Te0%ilo/ $is %ria da )niversidade de Coimbra' Kisboa' Acade(ia Real de >i+ncias' ?LGI' "ol/ I' #. / AL@ e se /

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

eneral bona#artista Andoc,e Nunot/ A cria*!o dessas escolas e ainda de or anis(os %inanceiros' co(o o &anco do &rasil' e de outros centros de excel+ncia do saber' co(o a Real &iblioteca P5blica' ,o8e &iblioteca NacionalC' e do Real <orto &otMnico' atual Nardi( &otMnico' criado co(o centro de #esquisa o 8ardi( n!o era aberto ao #5blico ' decorreu de u(a necessidade i(#eriosa de se dotar o a#arel,o de Estado co( condi*4es concretas de o"ernabilidade de todo o reino #ortu u+s/ Desde a ad(inistra*!o #o(balina que o Estado n!o se resu(ia (ais 1 %i ura do rei/ O absolutis(o ilustrado' #er$odo que se con"encionou c,a(ar de ,des#otis(o esclarecido-' era a ,eran*a do que %icaria consi nado #ela ,ist0ria co(o Pol$tica Ilustrada' ad"inda da 3#oca do Marqu+s de Po(bal' o Ministro todo2#oderoso de Do( Nos3/A Para (anter o %unciona(ento das institui*4es #5blicas te(#o a%ora' seria necess.rio %or(are(2se quadros de n$"el su#erior que #udesse( coad8u"ar na ad(inistra*!o do a(#lo i(#3rio #ortu u+s' a ora co( sede no Rio de Naneiro e co( #ers#ecti"a #ro(issora de n!o re ressar (ais a Portu al@/ O ensino su#erior' #otenciali)ado #elos cursos dis#ersos #elas ca#itanias' co(e*aria a ser "isto co(o #e*a i(#ortante da estrat3 ia da ad(inistra*!o #5blica luso2brasileira a curto e (3dio #ra)os/ >o itou2se' assi(' na cria*!o de u(a uni"ersidade/ Mas a rea*!o daqueles que dese8a"a( (anter o &rasil sub(etido ao do($nio lisboeta %oi i(ediata(ente contr.ria/ A(br0sio Reis' di#lo(ata not."el da #ol$tica externa #ortu uesa e intelectual lusitano que "in,a de%endendo' co( ardor' o re resso da ;a($lia Real #ara Portu al' endere*ou carta a Ant-nio de Ara58o de A)e"edoB' (inistro de Do( No!o VI e %uturo >onde da &arca' ex#ressando seu te(or #ela cria*!o de u(a uni"ersidade no &rasil/
0

A &iblioteca Real' que ,a"ia ardido co( o terre(oto de Kisboa 7?F@@9' %oi sendo reconstitu$da ao lon o da se unda (etade do s3culo =VIII e desse acer"o se ori inou o n5cleo #ri(a) de nossa &iblioteca Nacional' co(#rada #elos brasileiros de Portu al quando da assinatura do tratado de recon,eci(ento da Inde#end+ncia do &rasil/ >%/ <ERTEN<O;;' Paulo/ Biblio eca +acional/ Rio de Naneiro6 Sala(andra' ?GGB' IBC #/ Ker a res#eito o trabal,o de UEKKINR' Arno/ $is %ria Adminis ra iva do Brasil D ad(inistra*!o #ortu uesa no &rasil de Po(bal a Do( No!o 7?FFF2?LJL9/ &ras$lia6 ;UN>EP' ?GLBS ;AK>ON' ;rancisco N/ >/ A ,poca -ombalina/ SP6 Vtica ' ?GLI 3f" KWRA' Maria de Kourdes Viana/ A u opia do poderoso imp'rio/ Portu al e &rasil6 &astidores da Pol$tica 7?FGL2?LII9/ Rio de Naneiro6 Sette Ketras' ?GG@/

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

Espero finalmente escreve ele , que no lembre a ningum envolver em tais estabelecimentos7 uma idia infeliz que tenho ouvido repetir a alguns de cabeas ocas e alucinadas que confundem sempre o presente com o futuro, e o estado atual do Brasil com o seu estado possvel e ainda indefinidamente remoto, e vem a ser o estabelecimento de uma universidade naquele pas !"brica de bacharis e de letrados, E# mo $ nr, basta por ora uma na %onarquia no estado em que ela se acha, e certamente seria esta a f"brica mais perniciosa que se poderia estabelecer no Brasil, no s& porque aumentaria e#traordinariamente a turba misrrima dos bacharis e promotores de processos roubando ao mesmo tempo tantos braos ' lavoura e 's artes8, mas tambm porque produziria um grande n(mero de semi)doutos ociosos e faladores, de poetas de "gua doce, de propagadores de idias liberais e dos direitos do homem* g+nero de indivduos que sendo nocivos em todo pas o so infinitamente mais em um no qual a maior parte da povoao composta de escravos e gente de cor 9

curioso da

co(o

(issi"ista de se

de(onstra i(#edir a

clara(ente cria*!o de

ter u(a

con,eci(ento

i(#ortMncia

uni"ersidade no &rasil #ara n!o co(#ro(eter o #ro8eto de subordina*!o' n!o a#enas da col-nia a(ericana' (as de todo o Reino lusitano e( rela*!o a Portu al' local e( que ele de%endia concentrar2se o centro de excel+ncia do saber e' #ortanto' de decis4es #ol$ticas/ Suas obser"a*4es n!o deixa( d5"idas quanto aos la*os de sub(iss!o que ele #retendia (anter o &rasil e( rela*!o 1 (etr0#ole euro#3ia/
,m tal estabelecimento - continua ele - alm de dever ser fatal ao mesmo Brasil, o seria ainda a toda a %onarquia, pois cortaria quase o (nico fio de depend+ncia em que o nosso .eino ainda se acha da %etr&pole, e aumentaria nesta o grande descontentamento que infelizmente ouo ali vai grassando por irem /" tardando 'quele povo leal e brioso as s"bias provid+ncias que $ %a/ a certamente medita p0r

Sobre a "ida desse (inistro de estado #ortu u+s' "er a obra de &ARREIROS' >el/ Nos3 &atista/ /nsaio de bio0ra1ia do Conde da Barca' 7,Edi*!o da Dele a*!o &racarense da Sociedade <ist0rica da Inde#end+ncia de Portu al-9 &ra a6 >ru)' sXd/ Ver ta(b3( RI&EIRO' Marcus Tadeu Daniel/ As ra23es da ar e4 pol5 ica ilus rada e neoclassicismo no Brasil/ Tese de doutora(ento/ Pro ra(a de P0s2 Rradua*!o e( <ist0ria Social do Instituto de ;iloso%ia e >i+ncias Sociais da Uni"ersidade ;ederal do Rio de Naneiro/ Rio de Naneiro6 Ytexto #olico#iadoZ' ?GGL Re%eria2se A(br0sio Reis 1 #ro#osta de cria*!o de cursos re ulares de (ineralo ia no &rasil/ >%/ REIS' A(br0sio Noaqui( dos/ Y>arta a Ant-nio de Ara58o de A)e"edoZ Kondres' Y(anuscritoZ' IA de a osto de ?L?B' Arqui"o Distrital de &ra a' ;undo &arcaXOli"eira' >x/ IL' doc/ sXn[' F #. / Aut0 ra%o' assinado/ A #ala"ra ,arte- #ossu$a' aqui' o sentido de indstria ou de ofcio mecnico/ REIS' A(br0sio Noaqui( dos/ ,Y>arta a Ant-nio de Ara58o de A)e"edo-Z Kondres' Y(anuscritoZ' IA de a osto de ?L?B' Arqui"o Distrital de &ra a' ;undo &arcaXOli"eira' >x/ IL' doc/ sXn[' F #. / Aut0 ra%o' assinado 7 ri%os no ori inal9/

6 7

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

em pr"tica para acrescentar a recproca depend+ncia e perptua unio dos dois principais membros da %onarquia !

,Rec$#roca de#end+ncia e #er#3tua uni!o-6 eis a$ que o di#lo(ata #ortu u+s dese8a"a #ara o &rasil e( rela*!o a Portu al/ Durante o s3culo =I= a a*!o do ensino su#erior %icaria adstrita ao %unciona(ento de %aculdades isoladas' instaladas e( Olinda' Sal"ador' Rio de Naneiro e S!o Paulo/ A#esar do es#$rito de (ecenas de Do( Pedro II' (onarca erudito e sincera(ente e(#en,ado na %or(a*!o cultural e cient$%ica do &rasil' inexistia( condi*4es ,ist0ricas #ara o #ro resso cient$%ico do #a$s' ainda #reso ao (odo de #rodu*!o escra"ista' ao #oder econ-(ico ditado #elos donos dos lati%5ndios' be( assi( a acordos internacionais que constrin ia( o desen"ol"i(ento (aterial e ,u(ano' reiterando a %alsa "oca*!o do #a$s na .rea a r$cola/ \s elites s0cio2 econ-(icas interessa"a a "is!o de u( &rasil rural' assentado sob u(a tradi*!o #roduti"a que #ouco di%eria daqueles te(#os dos idos coloniais' onde o (ono#0lio co(ercial era re%lexo da i(#osi*!o de todo u( (odelo cultural de%endido #elo ele(ento coloni)ador/ Essa tradi*!o que se enrai)ou na cultura brasileira e que #ouco a corrente %ilos0%ica do #ositi"is(o conse uiria (udar' trans%or(ou2se nu(a ,eran*a que o raiar do s3culo == encontraria #ouco di%erente do que ,a"ia sido nos te(#os re(otos do in$cio da %or(a*!o colonial brasileira/ No s3culo ==' a#0s a Re"olu*!o de ?GCJ' ,a"eria ainda tentati"as de #a$ses do(inantes no cen.rio internacional' #ara que o &rasil #rocurasse concentrar sua ati"idade no setor econ-(ico #ri(.rio e deixasse de lado a id3ia de cresci(ento cient$%ico2tecnol0 ico' ob8eti"ando o estabeleci(ento da ind5stria nacional/ O caso da Miss!o Abinc]' %or(ada #or u( con8unto de cientistas a(ericanos e cu8o relat0rio %inal reco(endou que o #a$s' #rodi ali)ado de terras %3rteis e de rique)as naturais' concentrasse sua econo(ia no setor #ri(.rio' ilustra o receio de
.8

Ide(' ibide(

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

10

#a$ses (ais desen"ol"idos e( rela*!o ao #otencial cient$%ico e ,u(ano do #o"o brasileiro/ <o8e' a id3ia de desen"ol"i(ento n!o se restrin e (ais a#enas ao as#ecto (aterial do ter(o/ Mes(o entre os econo(istas' ,. consenso de que o desen"ol"i(ento n!o se redu) a#enas a conquistas de nature)a (aterial/ Para No,n Uillia(son' ,o desen"ol"i(ento econ-(ico de#ende da acu(ula*!o de ca#ital no sentido a(#lo da ex#ress!o' en lobando o ca#ital intan $"el sob a %or(a de con,eci(ento t3cnico e o ca#ital ,u(ano re#resentado #ela (!o2de2obra quali%icada' be( co(o o ca#ital %$sico-" (ais Uillia(son alerta #ara a necessidade de o Estado #ro(o"er a a(#lo do ter(o' #ois que se as #ol$ticas #5blicas %ore( concatena*!o dos %atores que #ro#icie( o desen"ol"i(ento no sentido ,su%iciente(ente desorientadas-, esse cresci(ento que a sociedade #erse ue #oder. ser u( ,cresci(ento e(#obrecedor-/?? Desta %or(a' a quali%ica*!o #ro%issional 3 %ator %unda(ental #ara a #ro(o*!o do desen"ol"i(ento socioecon-(ico de u( #a$s' sendo o #a#el da #esquisa tecnol0 ica' bio(3dica e na .rea de ,u(anas i ual(ente essencial #ara o #ro resso (aterial e ,u(ano da sociedade/

V.rios autores que escre"e( sobre o #roble(a da uni"ersidade e da ci+ncia no &rasil t+( #rocurado assinalar o #a#el que 1 uni"ersidade cabe e( seu #ro8eto de %or(ar n!o a#enas o #ro%issional #ara o (ercado de trabal,o' (as ta(b3( o cidad!o' e( toda sua di(ens!o social/ N!o se trata a#enas de u(a quest!o de conscienti)a*!o #ol$tica do estudante' (as de alertar o aluno #ara a necessidade de se atribuir u( si ni%icado cr$tico 1s coisas que ele a#rende na uni"ersidade' o que l,e #er(itir.
..

UIKKIAMSON' No,n/ /conomia aber a e a economia mundial6 u( texto de econo(ia internacional/ L^ ed/ Tradu*!o de Nos3 Ricardo &rand!o A)e"edo/ Rio de Naneiro6 >a(#us' ?GLL' #/ IFI

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

11

inter%erir' n!o a#enas no contexto #ol$tico' (as no #ro8eto coleti"o de ci"ili)a*!o do #a$s' co(o obser"ou Ant-nio Noaqui( Se"erino/
%as h" ainda uma questo mais profunda, embora de mais difcil apreenso, a se colocar com refer+ncia ' educao universit"ria brasileira* diz respeito ao pr&prio significado desta educao no 1mbito do pro/eto e#istencial que se deve dar ' comunidade brasileira, na busca de seu destino e de sua civilizao 2 3 4 desafio mais radical que se imp5e ' educao brasileira o questionamento do pr&prio significado do pro/eto civilizat&rio do Brasil "

A essa classe de #essoas #ri"ile iadas que t+( acesso ao saber uni"ersit.rio' que #er%a) (enos do que u( #or cento da #o#ula*!o do #a$s' a uni"ersidade de"e o%erecer condi*4es #ara u(a re%lex!o cr$tica sobre os #roble(as #rinci#ais "i"idos #ela sociedade brasileira/ A #rodu*!o cient$%ica do con,eci(ento se(#re este"e inti(a(ente associada a u( #ro8eto coleti"o de re%lex!o cr$tica sobre as de(andas sociais/ E a ati"idade de #esquisa que #er(ite a co(unidade cient$%ica 7da qual o aluno uni"ersit.rio 3 #arte inte rante9 encontrar res#ostas #ara as quest4es que interessa( a sociedade brasileira co(o u( todo/ A necessidade da #esquisa' co(o %or(a de #rodu*!o de con,eci(ento co(#at$"el 1s solu*4es #ara seus #roble(as' ainda 3' #ortanto' t!o necess.ria quanto atual/ \ uni"ersidade' e( sua incu(b+ncia de %or(ar o indi"$duo #ara o trabal,o e a "ida' de a#er%ei*o.2lo atra"3s dos cursos de extens!o e' sobretudo' de #re#ar.2lo na .rea da #esquisa cient$%ica' cabe u( #a#el %unda(ental na constru*!o de u(a sociedade (ais ,u(ana e (ais soberana neste (undo lobali)ado/

./

9E:E;<#*, =nt!nio >oaquim" Metodologia do Trabalho Cientfico" 9o ?aulo@ 3orte(, /888, p" .5

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

12

&iblio ra%ia

%=A*B99<E;, Carco =ndr DEd"E" Almanaque Brasil 2000/2001" ;io de >aneiro@ Ferceiro Cilnio, /888" %=;;E<;*9, 3el" >os %atista" Ensaio de biografia do Conde da Barca, D,Edio da Gele$ao %racarense da 9ociedade Hist'rica da <ndependncia de ?ortu$al-E %ra$a@ 3ru(, sId" %*9<, =lfredo" A dialtica da coloni a!"o" 9o ?aulo" 3ompan)ia das Aetras" .77/" %;=J=, Fe'filo" #ist$ria da %ni&ersidade de Coimbra' Aisboa@ =cademia ;eal de 3incias, .67/, vol" <" 3*9F=, 3ru(" Contribui!"o ( #ist$ria das )dias no Brasil' ;io de >aneiro@ 3ivili(ao %rasileira, .745 GEA=##*<, Jil" ,Aa nation entre la socit et le rve-" <n" Communications * +lements ,our une thorie de la nation" ?aris@ 9euil, .765 GB%K, Jeor$es" ,Hist'ria social e ideolo$ias das sociedades-, in AE J*LL, >acques et #*;=, ?ierre" #ist$ria- no&os ,roblemas" ;io de >aneiro, Lrancisco =lves, .757" L=A3*#, Lrancisco >" 3" A +,oca .ombalina" 9o ?aulo@ Mtica, .76/ HE;NE#H*LL, ?aulo" Biblioteca /acional" ;io de >aneiro@ 9alamandra, .774" H*%9%=O#, EricP" ,= ideolo$ia secular-, in A era das re&olu!0es- Euro,a1 1234*1353" ;io de >aneiro, ?a( e Ferra, .76." H*A=#G=, 9r$io %uarque de" ,= )erana colonial & sua desa$ra$ao-" in H*A=#G=, 9r$io %uarque de" Dor$E" #ist$ria 6eral da Ci&ili a!"o Brasileira" DFomo << & * %rasil Conrquico, :ol" . & * processo de emancipaoE" >*%<C, Aeopoldo" )deologia e colonialismo" ;io de >aneiro@ Lorense, .762" AK;=, Caria de Aourdes :iana" A uto,ia do ,oderoso im,rio' .ortugal e Brasilbastidores da ,oltica 71243*13228" ;io de >aneiro@ 9ette Aetras, .772" C*;=<9, ;ubens %orba de" Bibliografia Brasileira do .erodo Colonial" 9o ?aulo@ <nstituto de Estudos %rasileirosIB9?, .747

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

A pesquisa e a universidade

13

?=9=, <vo" Dor$"E Enciclo,dia Educar- hist$ria da educa!"o do ,o&o brasileiro" Erec)im@ Educar, sId" ;E<9, =mbr'sio >oaquim dos" Q3arta a =nt!nio de =ra+jo de =(evedoR Aondres, QmanuscritoR, /1 de a$osto de .6.4, =rquivo Gistrital de %ra$a, Lundo %arcaI*liveira, 3x" /6, doc" sInS, 5 p$" =ut'$rafo, assinado" ;<%E<;*, Carcus Fadeu Ganiel" As ra 0es da arte- ,oltica ilustrada e neoclassicismo no Brasil" Fese de doutoramento" ?ro$rama de ?'s&Jraduao em Hist'ria 9ocial do <nstituto de Lilosofia e 3incias 9ociais da Bniversidade Lederal do ;io de >aneiro" ;io de >aneiro@ Qtexto policopiadoR, .776 ;B<T, >oo Mlvaro" Metodologia cientfica@ $uia para eficincia nos estudos" 9o ?aulo@ =tlas, /88. 9=#F*9, OanderleU Juil)erme dos" ,= praxis liberal no %rasil@ proposta para reflexo e pesquisa-" in 9rdem Burquesa e liberalismo ,oltico" 9o ?aulo@ Guas 3idades, .756" 9E:E;<#*, =nt!nio >oaquim" Metodologia do Trabalho Cientfico" 9o ?aulo@ 3orte(, /888 OEAA<#J, =rno" #ist$ria Administrati&a do Brasil : administra!"o ,ortuguesa no Brasil de .ombal a ;om <o"o 71222*13038" %raslia@ LB#3E?, .764 O<AA<=C9*#, >o)n" Economia aberta e a economia mundial- um te=to de economia internacional" 6V ed" Fraduo de >os ;icardo %rando =(evedo" ;io de >aneiro@ 3ampus, .766"

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro 3 ,istoriador da arte' (estre e doutor e( <ist0ria Social #elo Instituto de ;iloso%ia e >i+ncias Sociais da U;RN e #ro%essor de Metodolo ia de Pesquisa e( Direito e de Metodolo ia de Estudos Uni"ersit.rios da Uni"ersidade Est.cio de S./ Trabal,a ta(b3( co(o #esquisador do #atri(-nio cultural brasileiro no IP<AN 7Instituto do Patri(-nio e <ist0rico Nacional9/

Marcus Tadeu Daniel Ribeiro

Potrebbero piacerti anche