Sei sulla pagina 1di 4

PEDAGOGIA DA AUTONOMIA: saberes necessrios prtica educativa. Paulo reire. Introdu!"o Na introdu!

!"o do livro # reire# esclarece o p$blico alvo %docentes &or'ados ou e' &or'a!"o(# insistindo )ue &or'ar u'%a( aluno%a( * 'uito 'ais )ue treinar e depositar con+eci'entos si'ples'ente e# ainda )ue# para &or'a!"o# necessita'os de *tica e coer,ncia )ue precisa' estar vivas e presentes e' nossa prtica educativa# pois esta &a- parte de nossa responsabilidade co'o a.entes peda./.icos. Ele &ala da esperan!a e do oti'is'o necessrios para 'udan!as e da necessidade de nunca se aco'odar# pois 0so'os seres condicionados# 'as n"o deter'inados0. Paulo reire apresenta tr,s te'as bsicos para construir a Peda.o.ia da Autono'ia# )ue leva &or'a!"o para vida# s"o eles: a( n"o + doc,ncia se' disc,ncia1 b( ensinar n"o * trans&erir con+eci'ento e1 c( ensinar * u'a especi&icidade +u'ana. O te'a central da obra * 2a &or'a!"o docente ao lado da re&le3"o sobre a prtica educativa pro.ressiva e' &avor da autono'ia do ser dos educandos4. 56. N"o + doc,ncia se' disc,ncia7 2dosdic,ncia4 reire aponta )ue e3iste' di&erentes tipos de educadores: cr8ticos# pro.ressistas e conservadores# 'as# apesar destas di&eren!as# todos necessita' de saberes co'uns tais co'o: 9 conse.uir dosar a rela!"o teoria:prtica1 9 criar possibilidades para o%a( aluno%a( produ-ir ou construir con+eci'entos# ao inv*s de si'ples'ente trans&erir os 'es'os1 9 recon+ecer )ue ao ensinar# se est aprendendo1 e n"o desenvolver u' ensino de 0dep/sito bancrio0# onde apenas se in;eta' con+eci'entos %in&or'a!<es( nos alunos= >aber 2despertar no aluno a curiosidade# a busca do con+eci'ento# a necessidade de aprender de &or'a cr8tica4. Destaca a necessidade de u'a re&le3"o cr8tica sobre a prtica educativa# pois se' ela a teoria pode ir virando apenas discurso1 e a prtica# ativis'o e reprodu!"o alienada. ?uando di- )ue n"o + doc,ncia se' disc,ncia# )uer di-er )ue: )ue' ensina @aprende o ensinarA# e )ue' aprende @ensina o aprenderA# sendo este posiciona'ento 'uito i'portante para o autor. Ensinar n"o * trans&erir con+eci'ento# 'as criar as possibilidades para a sua produ!"o ou a sua constru!"o. Desse 'odo# dei3a claro )ue o ensino n"o depende e3clusiva'ente do pro&essor# assi' co'o aprendi-a.e' n"o * al.o apenas de aluno# as duas atividades se e3plica' e se co'ple'enta'1 os participantes s"o su;eitos e n"o ob;etos u' do outro. Aprendendo social'ente + e 'ul+eres descobrira' )ue * poss8vel ensinar Procura ta'b*' 'ostrar )ue a teoria deve ser coerente co' a prtica do pro&essor# )ue passa a ser u' 'odelo e in&luenciador de seus educandos: n"o seria convincente &alar para os alunos )ue o alcoolis'o &a'al sa$de e to'ar bebidas alco/licas# deve7se ter 2raiva4 da bebida# pois a e'o!"o * o )ue 'ove as atitudes dos cidad"os. Brias ve-es# o autor &ala da 2;usta raiva4 )ue te' u' papel alta'ente &or'ador na educa!"o. U'a raiva )ue protesta contra in;usti!as# contra a deslealdade# contra a e3plora!"o e a viol,ncia. Pode'os de&inir esta 2;usta raiva4 co'o a)uele descon&orto )ue senti'os 'ediante os )uadros descritos aci'a. 5.5 Ensinar e3i.e ri.orosidade 'et/dica. O educador co'pro'etido co' sua proposta de educa!"o deve a&ir'ar a ri.orosidade do '*todo co' o )ual trabal+a# tendo clare-a e' seus ob;etivos e co' u' discurso )ue n"o pode ser di&erente da prtica. A educa!"o de'ocrtica n"o pode usar o '*todo trans&eridor# n"o pode li'itar o ensino trans&er,ncia de conte$dos veri&icada na de&ini!"o de educa!"o bancria. U'a das principais obri.a!<es * o ensinar a pensar certo o )ue n"o )uer di-er )ue o ensinado vai ser o )ue o pro&essor te' co'o certo# co'o sua verdade# 'as si'# dialo.ar sobre essas poss8veis verdades. Tanto educador )uanto educando deve' ser su;eitos na constru!"o do con+eci'ento. 2?ue' ensina aprende ao ensinar e )ue' aprende ensina ao aprender4. Educador e educando deve' ne.ar a passividade# o 2dep/sito4 de conte$dos e' u' 2recipiente va-io4. Educar * substantiva'ente &or'ar. >/ )ue' pensa certo# 'es'o )ue as ve-es pense errado# * )ue' pode ensinar a pensar certo. U'a das condi!<es para isto * n"o estar'os de'asiados certos de nossas certe-as. 5.C Ensinar e3i.e pes)uisa. De acordo co' Paulo reire# n"o + ensino se' pes)uisa e pes)uisa se' ensino. O pro&essor te' )ue ser pes)uisador. a- parte da nature-a da prtica docente a inda.a!"o# a busca# a pes)uisa. D preciso pes)uisar para se con+ecer o )ue ainda n"o se con+ece e co'unicar ou anunciar novidades. E o dever de respeitar os saberes do educando e os das classes populares. D preciso discutir co' os alunos a realidade concreta a )ue se deva associar a disciplina cu;o conte$do se ensina# a realidade# a viol,ncia# a conviv,ncia das pessoas# i'plica!<es pol8ticas e ideol/.icas. O con+eci'ento da realidade *

'uito i'portante. reire a&ir'a )ue n"o + distFncia entre in.enuidade e criticidade1 ao ser curioso# + cr8tica. N"o +averia criatividade se' a curiosidade )ue nos 'ove e nos p<e paciente'ente i'pacientes diante do 'undo )ue n"o &i-e'os# acrescentando a ele al.o )ue &a-e'os. O pro&essor# assi' co'o o aluno# * 'ovido pela curiosidade. Para o autor# o pensar certo# do ponto de vista do pro&essor# i'plica no respeito ao senso co'u' e3istente no educando# durante o processo de sua necessria supera!"o. O respeito e o est8'ulo capacidade criadora do educando contribuir"o para )ue ele possa sair da consci,ncia in.,nua e passe a ter u'a consci,ncia cr8tica. 5.G Ensinar e3i.e respeito aos saberes dos educandos. D preciso estabelecer u'a inti'idade entre os saberes curriculares &unda'entais aos alunos e a e3peri,ncia social )ue eles t,' co'o indiv8duos. Hespeitar e utili-ar esses saberes. 5.I Ensinar e3i.e criatividade. A curiosidade * inerente ao processo de ensino7aprendi-a.e'. N"o + criatividade se' curiosidade. 5.J Ensinar e3i.e est*tica e *tica. >e# se respeita a nature-a do ser +u'ano# o ensino dos conte$dos n"o pode dar7se al+eio &or'a!"o 'oral do educando. Educar * &or'ar. 5.K Ensinar e3i.e a corporei&ica!"o das palavras pelo e3e'plo. A prtica educativa e' si deve ser u' teste'un+o ri.oroso de dec,ncia e de pure-a# ; )ue nela + u'a caracter8stica &unda'ental'ente +u'ana: o carter &or'ador. Para isso# o pro&essor deve se utili-ar# co'o di- reire# da corporei&ica!"o das palavras# co'o e3e'plo# e ainda destaca a i'portFncia de propiciar condi!<es aos educandos# e' suas rela!<es uns co' os outros ou co' o pro&essor# de treinar a e3peri,ncia de ser u'a pessoa social# )ue pensa# se co'unica# te' son+os# )ue te' raiva e )ue a'a. Isto despe o educador e per'ite )ue se ro'pa a neutralidade do 'es'o. Lo' esta postura o autor )uer di-er )ue a educa!"o * u'a &or'a de interven!"o no 'undo# )ue n"o * neutra# ne' indi&erente. Bc sabe co' )ue' est &alandoM 5.N Ensinar e3i.e risco# aceita!"o do novo e re;ei!"o a )ual)uer &or'a de discri'ina!"o. Pensar certo * &a-er certo# * ter se.uran!a na ar.u'enta!"o * saber discordar do seu oponente se' ser contra ele ou ela# se' )ual)uer tipo de discri'ina!"o. Ao educador# cabe desa&iar o educando e produ-ir sua co'preens"o do )ue sendo co'unicado. 5.O Ensinar e3i.e re&le3"o cr8tica sobre a prtica. A prtica docente cr8tica envolve o 'ovi'ento dinF'ico e dial*tico entre o &a-er e o pensar sobre o &a-er. O 2pensar certo4 te' )ue ser produ-ido pelo pr/prio aprendi- e' co'un+"o co' o pro&essor &or'ador. Na &or'a!"o per'anente dos pro&essores# o 'o'ento &unda'ental * o da re&le3"o cr8tica sobre a prtica %pr3is(. D pensando critica'ente a prtica de +o;e ou de onte' )ue se pode 'el+orar a pr/3i'a prtica. Na prtica de n"o &u'ar# opto# decido1 nesta prtica assu'o risco e a8 se concreti-a 'aterial'ente= 5.P Ensinar e3i.e o recon+eci'ento e a assun!"o da identidade cultural. Ao nos assu'ir'os n"o esta'os e3cluindo os outros# si.ni&ica assu'ir7se co'o ser +ist/rico e social# pensante# trans&or'ador e criador. A )uest"o da identidade cultura * &unda'ental na prtica educativa e te' a ver direta'ente co' assu'ir7nos en)uanto su;eitos. A constru!"o de u' saber ;unto ao educando depende da i'portFncia )ue o educador d a parte social# co'unidade )ual ele trabal+a para conse.uir apro3i'ar os conte3tos a realidade vivida# co'pondo assi' u' dialo.o aberto co' o aluno. Dado o e3posto# reire si'pli&ica: 2n"o + doc,ncia se' disc,ncia4. ir al*' dele. Esta * a di&eren!a entre o ser condicionado e o ser deter'inado C 7 Ensinar n"o * trans&erir con+eci'entos. Ensinar n"o * trans&erir con+eci'entos# 'as criar as possibilidades para a sua pr/pria produ!"o ou a sua constru!"o. C.5 Ensinar e3i.e consci,ncia do inacaba'ento. Onde + vida# + inacaba'ento. Mas s/ entre +o'ens e 'ul+eres o inacaba'ento se tornou consciente. A Eist/ria de )ual &a-e'os parte * u' te'po de possibilidades# n"o de deter'inis'o. C.C Ensinar e3i.e o recon+eci'ento de ser condicionado. >o'os seres condicionados# 'as conscientes do inacaba'ento# e# por isso# sabe'os )ue pode'os Dito e' poucas palavras por reire: 2o )ue est condicionado# 'as n"o deter'inado4. Nossa presen!a no 'undo n"o * a de )ue' nele se adapta 'as a de )ue' nele se insere. D a posi!"o de )ue' luta para n"o ser apenas ob;eto# 'as su;eito ta'b*' da Eist/ria. Assi' co'o as barreiras s"o di&8ceis para o cu'pri'ento de nossa tare&a +ist/rica de 'udar o 'undo# sabe'os ta'b*' )ue os obstculos n"o s"o eternos. Assi'# +o'ens e 'ul+eres se torna' educveis na 'edida e' )ue se recon+ecera' inacabados. N"o &oi a educa!"o )ue &e- 'ul+eres e +o'ens educveis# 'as a consci,ncia de sua inconclus"o. Passa'os assi'# a ser su;eitos e n"o apenas ob;eto da nossa +ist/ria# pois n"o deve'os ver situa!<es co'o &atalidades e si' est8'ulo para 'ud7las. C.G Ensinar e3i.e respeito autono'ia do ser do educando. O respeito autono'ia e di.nidade de cada u'# * u' i'perativo *tico e n"o u' &avor )ue pode'os ou n"o conceder uns aos outros. >aber )ue devo respeito a autono'ia e a

identidade do educando# e3i.e de 'i' u'a prtica )ue se;a e' tudo coerente co' este saber. C.I Ensinar e3i.e bo' senso. ?uanto 'ais pratica'os de &or'a 'et/dica a nossa capacidade de inda.ar# duvidar# de a&erir# tanto 'ais e&ica-'ente curiosos pode'os nos tornar e co' isso o nosso bo' senso pode ir se tornando 'ais cr8tico. O e3erc8cio do bo' senso vai superando o )ue + nele de instintivo por 'eio da avalia!"o )ue &a-e'os dos &atos e dos aconteci'entos e' )ue nos envolve'os. O educador precisa do bo' senso e' seu trabal+o. C.J Ensinar e3i.e +u'ildade# tolerFncia e luta e' de&esa dos direitos dos educadores. A luta dos pro&essores e' de&esa de seus direitos e de sua di.nidade deve ser entendida co'o u' 'o'ento i'portante de sua prtica docente# en)uanto prtica *tica. N"o * al.o )ue ve' de &ora da atividade docente# 'as al.o )ue &a- parte dela. U'a das &or'as de luta contra o desrespeito dos poderes p$blicos pela educa!"o# de u' lado# * a nossa recusa e' trans&or'ar nossa atividade docente e' puro bico# e de outro# a nossa re;ei!"o a entend,7la e a e3erc,7la co'o prtica a&etiva de 2tias e de tios4. C.K Ensinar e3i.e apreens"o da realidade. A capacidade de aprender# n"o apenas para nos adaptar# 'as sobretudo para trans&or'ar a realidade para nela intervir# recriando7a# &ala de nossa educabilidade a u' n8vel distinto do n8vel do adestra'ento dos outros ani'ais ou do cultivo das plantas. Aprender# para n/s# * u'a aventura criadora# al.o# por isso 'es'o# 'uito 'ais rico do )ue 'era'ente repetir a li!"o dada. Aprender para n/s * construir# reconstruir# constatar para 'udar# o )ue n"o se &a- se' abertura ao risco e aventura do esp8rito. Portanto * i'portante )ue a realidade se;a se'pre u' dado presente no processo ensino7aprendi-a.e'. C.N Ensinar e3i.e ale.ria e esperan!a. E u'a estreita rela!"o entre a ale.ria necessria atividade educativa e a esperan!a. A esperan!a &a- parte da nature-a +u'ana. A esperan!a de )ue %;untos( pro&essor e alunos pode' aprender# ensinar# produ-ir# e# ;untos i.ual'ente resistir aos obstculos * a nossa ale.ria. O ensinar busca a conscienti-a!"o das pessoas# pois o ser +u'ano )ue ten+a esperan!a * capa- de 'udar realidades. A desesperan!a * a ne.a!"o da esperan!a. A esperan!a * u' condi'ento indispensvel e3peri,ncia +ist/rica# se' ela n"o +averia Eist/ria# 'as puro deter'inis'o. C.O Ensinar e3i.e a convic!"o de )ue a 'udan!a * poss8vel. A)ui# reire# &ala da necessidade de n"o aceitar o deter'inis'o co'o u' 'odo de e3plica!"o das desi.ualdades no 'undo# 'as co'o su;eitos interventores. N"o visa a adapta!"o e si' a interven!"o %'udan!a( na realidade. Lo'o educadores deve'os con+ecer nossos alunos# n"o pode'os desconsiderar os saberes dos .rupos populares e a realidade +ist/rico7pol8tico7 social vivida por eles# pois todos est"o inseridos nu' ciclo de aprendi-a.e'. A essa atitude# corresponde a e3puls"o do opressor de dentro do opri'ido. Mudar * di&8cil 'as * poss8vel# e a partir disto va'os pro.ra'ar nossa a!"o pol8tico7peda./.ica. EQ: o )ue nos tra- o con+eci'ento sobre a realidade dos terre'otos. C.P Ensinar e3i.e curiosidade. O e3erc8cio da curiosidade convoca a i'a.ina!"o# a intui!"o# as e'o!<es# a capacidade de con;eturar# de co'parar. O &unda'ental * )ue pro&essores e alunos saiba' )ue a postura deles %pro&essor e alunos(# * dial/.ica# ou se;a# aberta# curiosa# inda.adora e n"o apassivada# en)uanto &ala ou en)uanto ouve. O )ue i'porta * )ue pro&essor e alunos se assu'a' episte'olo.ica'ente5 curiosos. Mas# n"o pode'os es)uecer# )ue a curiosidade# assi' co'o a liberdade deve estar su;eita a li'ites etica'ente assu'idos por todos. Min+a curiosidade n"o te' o direito de invadir a privacidade do outro e e3pR7la aos de'ais. G. Ensinar * u'a especi&icidade +u'ana Neste cap8tulo# reire 'ostra a necessidade de se.uran!a# do con+eci'ento e da .enerosidade do educador para )ue ten+a autoridade# co'pet,ncia e liberdade na condu!"o de suas aulas. Eo'ens e 'ul+eres s"o seres pro.ra'ados# 'as# pro.ra'ados para aprender. G.5 Ensinar e3i.e se.uran!a# co'pet,ncia pro&issional e .enerosidade. A se.uran!a da autoridade docente i'plica nu'a outra# a )ue se &unda na sua co'pet,ncia pro&issional. Nen+u'a autoridade docente se e3erce ausente desta co'pet,ncia. O pro&essor )ue n"o leve a s*rio sua &or'a!"o# )ue n"o estude# )ue n"o se es&orce para estar a altura de sua tare&a n"o te' &or!a 'oral para coordenar as atividades de sua classe1 a inco'pet,ncia pro&issional des)uali&ica a autoridade do pro&essor. Episte'olo.ia:con;unto de con+eci'entos )ue t,' por ob;eto o con+eci'ento cient8&ico# visando a e3plicar os seus condiciona'entos %se;a' eles t*cnicos# +ist/ricos# ou sociais# se;a' l/.icos# 'ate'ticos# ou lin.S8sticos(# siste'ati-ar as suas rela!<es# esclarecer os seus v8nculos# e avaliar os seus resultados e aplica!<es. Dic. Aur*lio. O carter &or'ador do espa!o peda./.ico * autenticado pelo cli'a de respeito e3istente. Este cli'a nasce de rela!<es s*rias# +u'ildes# .enerosas# e' )ue a autoridade docente e as liberdades dos alunos se assu'e' etica'ente. O ensino dos conte$dos i'plica o teste'un+o *tico do pro&essor. D i'poss8vel separar o ensino dos conte$dos da &or'a!"o *tica dos educandos# a teoria da prtica# a autoridade da liberdade# a i.norFncia do saber# o respeito ao pro&essor do respeito aos alunos# o ensinar do aprender. Lo'o pro&essor# n"o 'e * poss8vel a;udar o educando a superar sua i.norFncia se n"o supero per'anente'ente a 'in+a. De&ende a necessidade de se e3ercer a autoridade co' a se.uran!a &undada na co'pet,ncia pro&issional# ;unto .enerosidade. G.C Ensinar e3i.e co'pro'eti'ento reire ressalta a)ui a i'portFncia de apro3i'ar o discurso

do dese'pen+o# o discurso te/rico prtica pois a&inal o pro&essor * o e3e'plo para os alunos. O docente pode descon+ecer al.u'as coisas 'as te' )ue saber 'uito sobre seu trabal+o# deve estar se'pre preparado. Ensinar e3i.e co'pro'eti'ento# sendo necessrio )ue se apro3i'e cada ve- 'ais os discursos das a!<es. >endo pro&essor# * necessrio con+ecer o )ue ocorre no espa!o escolar e estar ciente de )ue a sua presen!a nesse espa!o n"o passa desapercebida pelos alunos. G.G Ensinar e3i.e co'preender )ue a educa!"o * u'a &or'a de interven!"o no Mundo. A educa!"o ;a'ais * neutra# ela pode i'plicar tanto o es&or!o da reprodu!"o da ideolo.ia do'inante )uanto o seu des'ascara'ento. Para reire# a Peda.o.ia da Autono'ia deve estar centrada e' e3peri,ncias esti'uladoras da decis"o# da responsabilidade# ou se;a# e' e3peri,ncia respeitosas da liberdade. Para isso# ao ensinar# o pro&essor deve ter liberdade e autoridade# e' )ue a liberdade deve ser vivida e' coer,ncia co' a autoridade. O pro&essor co'o ser pol8tico# e'otivo# pensante n"o pode ser i'parcial e' suas atitudes# deve se'pre 'ostrar o )ue pensa# apontando di&erentes ca'in+os# evitando conclus<es# para )ue o aluno procure a )ual acredita# co' suas e3plica!<es# se responsabili-ando pelas conse)S,ncias e construindo assi' sua autono'ia. Para )ue isso ocorra deve +aver u' balan!o entre autoridade e liberdade. Deste 'odo# destaca7se )ue so'ente )ue' sabe escutar * )ue aprende a &alar co' os alunos. inali-a di-endo )ue a atividade docente * u'a atividade ale.re por nature-a# 'as co' u'a &or'a!"o cient8&ica s*ria e co' a clare-a pol8tica dos educadores. oi so'ente a percep!"o de )ue +o'ens e 'ul+eres s"o seres 2pro.ra'ados# 'as para aprender4 e conse)Sente'ente para ensinar# con+ecer e intervir# )ue &a- o autor entender a prtica educativa co'o u' e3erc8cio constante e' &avor da produ!"o e do desenvolvi'ento da autono'ia de educadores e educandos# n"o so'ente trans'itindo conte$dos# 'as redescobrindo# construindo e ressi.ni&icando# ou se;a# dando u' novo si.ni&icado a estes con+eci'entos# al*' de transcendere' e participare' de suas realidades +ist/ricas# pessoais# sociais e e3istenciais. Mes'o co' todas as di&iculdades para se educar# isto *# condi!<es de trabal+o#salrios bai3os# descasos# &or'as de avalia!"o# ainda + 'uitos pro&essores e3ercendo sua &un!"o de 'aneira e&ica-. Lo' certe-a# isso se deve ao )ue o autor c+a'a de voca!"o# )ue si.ni&ica ter a&etividade# .ostar do )ue &a-# ter co'pet,ncia para u'a deter'inada &un!"o# co' isso 'uita coisa pode ser 'udada atrav*s da prtica educativa.

Potrebbero piacerti anche