Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
d,qego 0ptica
t A reflexoda luz, como a que ocorre na sLrpedcie tranqilde um lago, um dos fenmenospticosque apretentamos nestecaptulo.Dis(utimor,inda,os con(eitot fundamentais da ptca ceomtrica e os princpios em que ela se baseia.
El t. Consideraes iniciais
podemserestlrdados Cetos fenmenosuminosos sem que se conheapeviarfentea ntLrreza da luz. Bastdr. pa.dtano.a rodod o d lLl2. a gJ-. p -. p;o' fundmentais e consideraes de Ceometfia. O estudo desses fenmenosconsttua ptica ceomtrca. graflcanente Assim,paa representar a luz en propagao, coro, por exemplo, a emitidpelachanra cle (figura umvela 1), utilizmos a noode raio de luz.
que repreRaios de luz solinhas orientadas camente, s entam gafi , a direo e o sen t ld o de propgao da uzI
poOsfenmenos estudados em ptica Ceomtrica dem serdescitoscom a simples noode raiode luzUm conjuntode raos de luz constitui um eixe de Iuz. Estepode sef convergente,dvergenteou pafaleo (figu ra 2).
Ofeixe de luz que incidena lenteda esquerda p lelo. o fe i x e deluzqudela e m rs e divergente. o feixed luzqueemergedalente direita (onvefgent.
Cap l u r o ro . l N R o D U.op a r .a cr o M iR.a
217 .
que emitema luzque poduzem Oscorpos sochamados coposluminosos. o casodo Sol,das velaacesa, daslmpadas eltricas etc,Seo corporeenva para estrelas, de Lrma o espao a luzqueecebe de outroscorpos, ele chamado corpo iluminado,E o casoda Lua(quereenvia parao espao a luz recebda dsroupas etc. do 5ol),dasparedes, asfontes de luz. Os primeiros Os corpos luminosos e iluminados constituem soditosfontes primriasde luz os outros soditosfontessecundrias de luz. quea sepam No caso de a fontede luzterdmenses desprezveis em confronto com asdistncias puntiforme pontual, denominada fonte ou de outros corpos, ela Emcaso contrrio, ela denominaque seencontra lJmestrela, ddaa grande distncia da fonte extensa. de ns,podeserconsderada tambm seiaumaestrela, considerado porque umafontepontu|. O Sol,embora umafonteextensa, estbemmaisprximo.
; .
< Fontes de luz iluminm o CdstoRedentor, eleito maravilhasdo mundq no moro do Corcovado, (R J). R i odeJanei ro
Conforme a fonte,a luz podeser: . simpes o monocromtica por lmpadas emtida devaporde - de umascof,comoa luzamarela sdio; . composta ou poli(romtica que resulta da superposio de luzes de cores difefentes, comoa luz (banca). solar ncide sobre a vistade um observador, de eladetermina a sensao Quandoumaluz policromtica que nocoincide, umacor resultante em geral, com nnhuma dascores E o caso da componentes. peloSol,pelas luz branca emitida lmpadas incandescentes e outras fontes. A natureza composta da luz pode quando pisma, por branca seevidenciada eaatravessa um das exemplo, e ocoare a separao quea compem. luzes monocromticas Reciprocament, feixes de luZde diversas cores sesuperpem, esLllando 1umfirede delerminada co (vermelha, laranjada, seja o tipodeluzmonocrcmtica amaela, verde, azul, anilouvioleQualquerque ta),sua vlocdade de propagao no vcuo sempre a mesma e aproximadamenie iguala 300.000 km/s. Emum meiomaterial, a velocidade da luzvaria conforme o tipo de luz monocromtica. Seu valor semoe menor ouea velocidade da luzno vcuo,
usada na medio de distncas astronmicas. _ O anoJuz uma unidadede comprimento Ea distncia oue a luz oercorre no vcuoem um ano. Se n d a o v elocidade e f : I a n o= 3 , 1 6 . 1 0 7 da luznov.uov : 3 . 1 0 5 k m/ s s , rc s u lt a : s -v . ^ t 1 ano-luz= 3.10skm/s.3 , 1 6 . 1 0 7 s+ 1 a n o -lu z = 9 , 5 'lo r' ? k m
.8
DAFlsrca O5 FUNDA!No5
@@
," ,i:Jiiij',l;" idearizado porRoener para a determinao daveocidade " 'todo
E
P_208 (UrM( Porque nscoDvenienre orneceras dstncis s estrelas en anosluzem vez ie netrcsl P.209 Qual distDcia ara Terr.expressa em quimetfos..te um astrosituado l5 aD$hz? P2r0 @nicmpsP)osrpK Arethanrmoute sr o seqesrrd. por ex.aterresrres e ter passado o hn de seniana m undanera da esr.ela A1t da coneaode centauro.ra ptaDera dista,1,3 an."i,".". .._."n" Davontde, suponha!ueanvedos extarenesrres tenhavajado cma vetocntaOe aa (l,o.ro"mls). tuz ra dae nav olt ar\.l . o i el a n o :3 .2 . i 0 rs e g u n . l os. R espnda: a) QuaDtos anosredaduradoaviagen.teice vorado sr rcrha? b) Qua disrncia eD nerros do plaeta le.ra?
Para que um observdor velaum obieto, a luzenviada porestedevechegarao olho do obseruador Assrm, podemosconclLlir ^que os metostnsparentes e translcidos purait"a u propagao da luz (figuras3a e 3b), qual seguetrajetiasregulares nos meiostransparentes (visontid dos objetos)e irregLrlares nos translcidos. Os meiosopacosno permitem a propagaod tLrz (igura 3c;. a) c)
Figura 3. Comporr mentoda tuzao incidem um meiotn nspa rente(),a nst(ido(b) e opa(o {<).
CdruLol . NRoou.rn GroMRrca
219 .
Flgura 5. Reexodifusa.
paralelos que se propaga Refrao no meio l incidesobrea da luz: o fixede,raios superfcie Se pssa a se propagarno meio 2. E o que acontece,por exemplo,quando a luz se propagano ar e incide sobrea superfcie livreda gua de uma piscina. A refrao nestecaso regular (igura6a), possibilitando que uma pessoa phcina veja o Sol. Se o rneio 2 for translcido, no fundo da como o vidofosco, os raios perdem paralelismo (figura difusa 6b). reratados o e a refrao a) o)
paralelos que se propaga Absoro da luz: o fexede raios no meo1 incidesobr Se a superfcie noretorna ao meio1 nemsepropaga no meio2, ocorrendo absoro S(figura 7). da luzpe supecie Comoa luz umaformade energia, suaabsoro ocasiona o aquecimento Sde
N refexo regular, na reflexo os feixes difusa e n reffao, refletidos ou refratados apresntam energia quelhes poisumaparte luminosa lnor quea do feixeincidnte deuorigem, da engia sempreabsorvida. Numcoponegro, a absoro da luz total.Numcopocinza-escuro, h elevada taxade pfedomina absoro. Numcorpobranco, a difuso. Numasuperfcie predomina a metlca bem polida, praticamente felexo regular, sendo mnima a difusoe inexistente absoro. Nasupecie deseparo paraincdnca poucooblqua, predomina entredoismeios homogneos* e transparentes, a refrao.
. u20
Os FUNDMENo5 DAFisrca
I tl I
I
-il
o
t
por relexo pelotipo de luzqueelereflete Acorque um corpoapresenta determinda difusamente.fusim,porexemplo, um corpoapsenta-se azul(figura 8a)porque, aoseriluminado pelaluzbranca, pelluz branca reflete difusamente a Luz azule absorve as demais, Um corpoiluminado apresenta-se branco(gura 8b) quandoreflete diusamente as luzes de todasascores. Um corpongro(figura8c) absorve-as totalmente. a) Corpoazul b) Corpobanco c) Corponegro ,
pela luzrefletid poeles. Figur 8,Ascors doscorpos so determinads difusament Nas consideraes anteriores, admitimosos corposcom coes puras, isto , que refletemexclusivatodasou absorvem mente uma dada cor e absovemqualqueroutra ou refetem todas ascomponentes, Na prtica,os corpos efletemporcentagns diferentes d luz solarnelesincidente,sendovistosna cor resultante superposio. dess
3
,- i
O azul do cu l
que As gotasde guaque fofmamas nuv-ns Vmos que existem detem nados corpos apre fefratma uz diusamenle Por sso, e es podem sentam os maisdiversos tmanhos e d undem, servisospor rerao d usa Eventua rlentepode em conjunto, todasas cornponentes da luzsolar que a cor de um co|popor elexo sejad PoT essazo, ocoTer as nuvenssobrancas. ferenleda co por refrao, sto , as componentes Ao contemp vearmos o nascef e o pr-do-sol, por um corpopodemsef refet dasd fusamente mos o cu e o So avrmelhados. sso acontece d ferentesdasrefrtadas d fLrsarnente. porquea llrzverrneha a que rrenos se dlfunde da luzsolL e potantoa que se propag De todasas corescomponents ma s facimenle pe Eno, a vioeta e, en seguida, a azul soas quesoffem tmoslera. ao aravessar umaespessufa perodos m or nesses a, a luz maordifuso ao atravessarena aosfe teese. do que ao meio-d Assm, quando n soar que chega a uz percorre dstncasmenores aos nossos o hosestslrbrada (porexempo,ao meo-dia), soessasas d luz azu e das uzes quQlhe so prxinas, atmosfer que chegam aos que loarndlfund cornponentes ern raaorpropor?o ds nas primerascamadas da nossos ohos. Comoees somenossensveis uz voletae rnas sensivels uzazu, vemoso cuazul.
Cap i r u L o l o '
l N n o o u o n n Gr o M c
z 2 l.
O melhorde clvin
BillWatterson
,!-||--
E
t
-{ LOres prrmarras. secundanaS e complemenlares
Trsfelxesde luz nascoresvermeLho, verdee azu,de mesrna intensidade, iluminam um antepa-
-Orun"offil "tar"onarrt
= bran*(D rrasenra + verde
ciano+ verrneho = bn* (, As duasluzesco oridasque produzem a (]z quando Danca, superpostas, so denomnds cores complementaresPorexempo, maeo e azu, assiTn comoc anoe vermeho, tmbn magenta e verdesocorescompementafes
. vede+az u:""*, No que d z respeito luz,as coresvefrnelho, verde e azu so chamadas cores primrias,e as cotes amareo, magenlae ciano,coes secundnas. Cadcor secundra, superposta cor p mria quenoentr nacomposio desta cosecunda, tem cororesultado o bnco.Assin:
Trsfeixsd luz- um vermelho, um azule ^ ouo verd- soemitidospor umafont de luz, utilizndo{e filtrosconven ientes. Ocorm assuperyosie5; vmelho + zul= magenta; azul + verde= ci o; velmlho + azul+ verde = bran<o.
. ztz
05 FUNDAMENo5 DAF ca
vernell,estum indivduode viso :ii6il tlu- ."cinto a p.o"u de luz extema,ilumi'ado por um Ionie luminos um brnco sendo e oub. zul (sobluz soat Os discos normal.Sobreumamesestodois discosde PPe, pel lnte luz Em que cores. indicLuo ilminados de ve.elh igumente dimenso e esto tm a mesm observar os discos? o disco as luzesde todils a cores Ao set iluminadopo l' vrmelha, O .liscobranco reete dilusamente se vetmho pottanto, e, ap.senta efletediusament ele O discoazul rcfleedilusmente a luz u ul e absorveas demais Logo,ao ser iluminadoPrluz vernreha,
dlrsorv F apresld-q. nPS
pelalz sol&?Seessecorpoestivernunt cor zulao ser ilumindo .o.p. .pco tem,pr exemplo, iiiii.i p.. q"" '_ "*iluoinado somente por ns? que apencia serobservdo .m vermelha, luz monocrcmtica ambiente Pr verde o a se aPresenla vennelho, branca, o crpo se apreseDia ,4,a, C L\postos 1oz tHi cr*toe- t.e" coo osveresl -.pos qurto iluminatmos com luzvermelh' escuro eos levarms a um Seos eo C Drnco. o circlo e a faixacentralde oa bandeirabrsileira o osanso, o rctngulo, :ir;:r tm q,,e ".."" "pfesenrariam por "" luz verdenonocomtic? iluminada
l! sombr(5)de um corpo(c)
)tt por umafonte (R sobrum antepao()eviden(iaquea lz se propagm lnharet.
somluzd t denominada umarea duas reas distintas: notam-se t quenorecebe No antepao 5 projetada geomtica a sombra ente pela fonte. A semelhana proietada, ilumnada um ea bra e , luz. propagao da prncpio da retilnea que o sugerem um dosfatos e o corpoCconstitui
regio luzde F Essa 9) tambmnorecebe entreCe .(igura compreendida A regio do ambiente sombra. denomnada
cprrul10 . oPr.a cEoMR. lNrRoouo
2zt.
; i;
quandoa luzdoSolpenea A propgo retilnea d luz fcilmente obsevvel ente asrvorerde umaflorst ou en asbrtu rsdo tetode umaigreja. Naotodadireit, Baslica de So Pedro, noVaticano. (figLrra Considere agoraLrrra fonte de luz extens,48 l0). Os raiosde luz pfovenientes da fonte e que tangencarn o corpoopacoC determinam, no espao m de C, duasregies: sombra,que no recebe luz da fonte,e penumbra/que fecebe luz apenas de alguns pontosda fonte ?48. O ponto P da pelotfechoD da fonte. figurapertence penumbra, estando iluminado apenas
Figua 10. Quand o fonte exten s(AB), de6nen se a s om br , qune o cebe l u z ,ea p e n u mb , parcialmente iluminda.
.224
Os FuN o E N s D Fi .a
ir IA/'NHA! IT ,u
tE
t-
1"
,\ ll@E{
'82
o
r
quecomprovam retlnea o prncpio da propagao da luzsoa ocorrncia deeclpses, Outrosatos escuras de orifcio e o conceito de ngulo vhual. a ormao de imagns em cmaras
5.1.Eclipses
pelaluz do Sol,interceptam e a penumbra da Lua, determinadas a superfce da Quando sombra parciais (figura que podem ou Terra, ocorrm os eclpses solars, 5ertoah 1l ), na regio por.4 na Situado de sombra assnalada O eclipse solartotal ocorreparaum obsevador elenorecebe luz do Sol,masenxerga um haloorundo da atmosera figura11. stando nssa regio, extena desse asto(coroa solar). por I parcia{ paraum observador situado na regio o eclipse solar ocorre de penumbra, assinalada plaLua. a outrpate encoberta nafigufa11,o qualrecebe luz de umapate do Sol,ficando
su 3 . ,,
Figura ll. Os(lipses solres (total em B )ocorem e prci al em qunooasomD tae penumora aTera. da Lua(a)inteceptam O eclipse unrocore qundo Luapenetan giod sombra da Tera (pamo obseruadorem C).
quandoa Luapenetra na egiode sombra pelaluz do 5ol ao o eclipse lunaocorre determinda por C nafigura11 (noitenaTera), nopodefia tangenciar assinalada um observador a err.Na regio noef{etiria Entretanto, ver a Luano cu,pois,estando na somba, o satlite a luzdo 5ol paraa Terra. pode tom vermelhado. porqLre total, lua ser vista com um Esse fenmeno ocore durante o eclipse pelaatmosfefa terrestre frao d luzsolar desviada e incide na Lua. fu cores azul,nile umapequena violeta do que a luzvmelha e asqrelhesoprximas. Porisso, soestas ltms somaisdifundidas que serefletm a tonalidade observada. na Lua, determinando
< Fotomontagm com est9ios do divesos eclipseluntotl visto m Bsii, sobeo Congsso Na(ional,em 3/3/2007. A5imagens foram.aptads cada tr5hora5, a partir do
C D r u L o r o.
l N n o D U .o p n .a CEo M Er Rca
225.
LJm tipodeeclipse parcial do 5ol, denomnado anular, ocorre quando o prolongamento do cone de (gura sombra da Luaintercepta que prsenciam a superce terrestre 12).Os habitantes da Terra esse eclipse observam um anelsolar ao redoda Lua,isto, a Luaencobre a partecentra do Sol.
Flgur | 2. O eclipse anu lar do Solocor q uando o polonqamento doconde sombmd Luinterceptasuperfcie terestre eo obseruador seen(ont nssa rcgio.
r
H
l
fililj
Eclips totaI do Sol.A Luaen<obre ^ o discosoar, deixa ndo visvel aPens <orcasorai
de 1994,o perodo da manh,roi obsefrdo, numa iain ao sul do Brsit,o uimo ry..""p) r. : a" eclipsesolrtoia'ovembr do nilnn,. retilnea Supondo atrajetriada luz,um eclipsepodeser explicdo pelpartici paodetrs corposainhados:um ntp),ualont e uft obstculo, a) Quajsso os trs corposdo sistem solarenv1vids nesseeclirse? b) Desses trs corpos,quaIu o papeide ntepdo?DeIont?De obstculo?
(PUC-SP) Leia o texto seguinte e respondas questes propostas. ha rem ltlmo eclipse do sculo "s 22h21de hoje comeao ltimo eclipse ttl d Lu do sclo. Ee se. visvel detodo o Brsil. [...]Os eclipses totis daLaocrfem a cada 18anos, mas s so !isivers de DroximdamenteI aasuoerticre reresre. 3 Assim, para um mesmo ponto d Terra, eclipses totais contecem a cda 54 anos.,
(Folhade S.Paula,16 ago.1989) ) Expque comoo eclipsetota dLacntece, esqematizando situao, b) Quepropriedade da uz pssibilitqeessetipo de lenIneno oco(a?
.226
Os FUNDMENo5 DFs.
A relaoentre m (alturado objeto), l? (altua da "imgem"), o (distnciado objeto cmara)e b (comprmentoda cmara) obtida pelasemelhana entreos tfingulosOABe OA'B'. .'
IT
Sea parede por umafolhade papelvegetal, oposta ao orcio for substituda posi um observador cionado parede poder atrs dessa ver "imagen' projetadas sobre o papel(f9ua14a). Aumentando se o dimetro do orifcio, aospontos do objeto (/, I etc.)correspondem manchas (.4', !uminosas 8'etc.), comoesquematizado nafigura 14b.lsso fzcomquediminua nitidez d "maoem",emboa aumnte sualuminosidade,
a)
o
t
Figu 14. (a)A "imgem"obtidapor meiode umama es<uEde orifcio invtida.Almdisso, o ldodireitod"inagm" cospondo lado squerdo do objeto evi<e-versa. (b)Aumentndo'se q ue chega folha d papelaumenta, o dimetrodo orifcio, a luminosidde ms a nitidzda "imagem"diminui.
5,3,ngulo visul
Umapessoa observa um objeto/48. Detodosos aos de luzque pnemde 8e chegam aosseus olhos, vamos consider apenas os raios de luzque partem dosextremos,4 e I (fgura 15). Esses rios definem um ngulos, atrvs do qualo obseNador v o objeto,48. Esse ngulo B Figua r 5. Angulo visual(o) o ngulo denominado ngulo visual. v o objeto. O ngulo visual depende da extenso do objeto sgundo o qual o obsrudor e de suaposio em relao ao observador. Quanto rnaiof a distncia do objetoao olho do observador, menofo visual(figura parece ngulo 16)e menor ser o olrjeto8. O meno visualsob ngulo o qualo observador v ospontos e 8, separadamente, limite chama-se sse de acuidade visual. Para o oll.ohumano ngulo da ordem de um minutoUn observador na Tera v o 5ol e a Luasob Figur.16. Quantomaiora distn(iado grau. obsruador o objeto,menoro nqulo virual. ngulo visual d ordem de meio
Capiu!10 . lNRoDUo pca GroMRr
227 .
t
.\ \.|
c)
{-.- i
dos rai osde l uz: E s s es f at os s u g e re m o p ri n c p i od a e v e rsbi l i dade
.."r'
a
----._
Figura 17. A trajetriada luz no dependedo sentidode suapropagao.
.228
D F.a Os FUNDMENo!
em qe Um observador notaque un edificioprojetano solo n sombfade 30m de cprimentono 'nstante aaltura umahsre verticalde 50c de alta projetano $olumsombrade coprimento0,80m. Determine
\
Soluo:
50
0,80
Respost: l= 18,75 m de 40 cm. De umrvorc de luta 5 m obtevese,no comPrimento ILg: llm cmaraescrade onir, apresenta distancia d rvoreat a cmara. dteparo fosco,uma iigem de 25cm de atura,Determine Souo: temos: AOe.4'B'O, D semelban e.e os tringuos
i I
[,,, , g
I I I'
L"'",*
s
25
40
. = 11=l[J
de riiriiii Um muro de 2 m de alturaproduzumasombra iiF-Jrij instte, um ptdioproduz ut 60cm.Nomesmo sombrade15m. Detemine a atufado prdio.
do prdi o da escl aer de cerca de 22,1m. As nedids por ele obtidas para as $obrs fornl, = 10,4n e d : 0,8m. Qua a tuado
(PUCSP)A um aluno loi dd a tarefade medi a ltur do prdio da escolque ireqentava, O aluno,ento,pensouem utilizar seusconhee m e d i u ,em c im ent osd e p ti c aG e o m h i c a b . d m n l ,o c o mp i e nto det er m ina d das s om br a sd o p r d i o e a d e e p r p fi o projetadas na cld (1.e a, respectivaftente). racilmete chegou conclusode que a ltur
lNRoouo pr. cEoMRc
Capiuroio .
229.
il$#*i
Umaootepuntilomeiluminum discometico de .aio l0 cm. A lnte e o centro do disco per aum dteparo. tencema umreta perpendiculr que a distcia da lonte ao disco Sabendo-se de 20 cn e do discoao anteparo de 50 cm, de trmineo ri d sombrado dscoprojetada no
O motoristade um ca.ro olhapeloespelho retrc visor internoev o passageiro do bancotr6eiro. Seo pasageoohpromesno espehove o motorst. Qualp ncpioda pticaCeontic podemosutilizr para explicar esseIato?Fa umafigr{plicativa. if,iitil um raio ae ru, at.avessaum boco de vidro, ifte so no ar,conlomemostraaflgura. Seum raio de luz, propgndo-se no ar, ncidisseno bloco de vidro segundo It, .o seria tfjet.i dsse io? Fano cdernoua figuraeapllctiv. B
ifiiiii$jj (ceret-cE) uma pessoa se encontr a 10 metros projetacla de u cmeaescr. Saimagem. na peede posterior da cmara,tem compdmento de 20 cm. Se pessoa se aproximar2 metrcsda qualsera variao percentualno cmara, tamDhoda sua magem?
ri 1r I ,. ,,1:'',;',lrl,
riii
E
//
Um rio de luz enitido pela ionte /.1iunino ponto do anteparo(figuraa). Desigando-se ionte F, e igando-se f,, o raio de luz emitido ilu(figrab). m'n opontoA do mesmoanteparo Ligando-se F1e 4 sinultaneamente, os pontos e B serluindos?E que pr'ncipio da piica Ceomtricavc se bseouprsua concluso?
#, ii u..
"a.-" gen de um prd'o,que se apresenta com altura de 5,0 cm. Aumentandcse100m a distnciado prdio cmra, a imagem se reduzpara4,0cm de altur.Determine a dstncia do prdio cmaraem sua primeiraposio.
consiituido por uma c orilicio em uma facee um anteparo de vidro osco na aceoposia.Um objetoluminoso em forma del encontraie a 2 m do oriicio e sua imagem no anteparo 5 vezesmenor que seu tamanho
3
!
a) Esboce iagen vista peo obsevado. a-) indicdon 6gur. b) Determine a argura d da cmara.
"li,
mntdintedslhosuma imiiifi Umobservdor
ec1 milimetrd umd'stnci de60cm.O n gulo vba. rrv d ql o observdorbrmge oito andar$ d m edilicio, dlmitama 1dso de 10cm na rgua.Sabendce que cadaandartem uma lturade 3 m, determne que distncia se encontrao observdor do edicio.
Figub
DAFisrca Os FUNDMENoS
.230 I I I
O inteva o de tempo em que a uz povenente de o (no exaoinstantedo nic o do ec pse)at nge a poisa uz deve percorrer Tea naof quando a ea e Jpiteestoern oposo, urnadistncla rnaor extarnente o d metroda rbitteese. A d feren enreos dois ntevaos de ternpo,mediposterioTnente, da por Roemer, ol de 22 rnlnutos. N,4ed dsmas precisas, rea zadas ev dencaraTr uma d ferena de 1.000 s ll6,667rninutos) Sendo de 300000.000 km o d meto da rbit teTTestTe, Tesu ta:
j
krn 300.000.000
1.000 s
v = 300000km/s
E
T:20. (Enen-MEC) SEUOLTIAR (ciJrr ci, 1934) Naetemidade Eu quiserater Tantosanosuz osseprccisd Qantos Pra cruzaro tnel Do empo do seu ohar Giberto Gil usa na tra da sica a plav. compostaanos-1uz. O sentidoprtico,e geral, no obrigatoriamente o mesmoque n cincia. Na fsica,um anoluz uma medidaque reacon a velocidade da luz e o tempo de m ano e que, portanto,se reerea: b) celr.. O velcidde. e) uminosidde.
CapuLo1o . lNroDUcoOpncCEMarR.a
T:20? (Fuvest-SP)Uma estrela emite radiao que perco.a distnciade I bilho de anos'luzat chegar Tea e ser captadapor um teescpio, Issoqer dize que: a) a Gtrela esta I bihode quimetros da Tena b) daqui I bilhode anos,a radiao daestrel no se.maisobservada na Terra. c) a rdiaorecebida hoje na Terrafoi emitida pelaestrclahl bilhode anos. d) hoje,a estrclest I bilho de ns-lz d e) quandoa rdia loi enitida pelestrela, ela tinba idde de I bilhode nos. , *ldd: GuvestSP)Recentemente ii nunci.la a desco be.ta de um sistemplnetrio,semelhante ao nosso, em torno da estrela vega,qe6tsiiuada que cefcade 26dros luz daTera.Isso significa a distncia de Vega at a Terra,em metrcs, da a) 10 b) 103 c) ior d) 105 e) 10f
23r.
ifdI{i
Guvest-sP) Admita que o sor subltamente "mot resse',ou seja,su lz deissse de ser emitida. 24 b, um eventual sobrevente, ohanPssads veda: do parao cu semnuvens, a) aLae strels. b) sonente Lstr16. c) somente d) umconpeta escutido. dsistemasolar e) someleos pnets
d) sendo a supeicie no'polida, no hver feixe reletido. e) se supeicie tivef grade pode. .elletor, osraios lminosos letidos seo prlelos
r;2 , ( F Lr 5r r A r u zs o ' a rs c p ro n a g a e \e s i um segir meio transcido. Qualdas lterniivs represent dos o qea.niececom a prcpgao
b)
de Fsic)Durantea aurao $iiiiiil (orimpiadaPurisra prolessoriecia consideraes sobrea reexo, a absoro, a reemisso e a transmisso da lz qu in.id issenun superi.i,Palr:c queuJ atentamente pergun dpleo,Iez seguinte lr du folessor: O quo, orrid s o hnmFnu cle rcIlexo deixassede existir? O polessr, pra aproveitando ensej, estendeu prgunt cl6se e as resposts ioram notdsalousa: I. Os espelhos no maisluncionriam. II. No poderamosver mis as lores nem a vegetao, IU, A La nuncamispoderiser visia. M os corpG lumnosospoderim s vistos. podemos Comfelaos respostas, d'zerque: ) apenslco.rct. b) toda so crrets. c) tods so in.orretas. IIe III so corets. O apenas e) penasIv errada.
e)
,t'{a{.lrliui*u o lema 0RDEM E PRocREsso ".n,.u, " ' abrdsi i r .l e umd bdndei s de raios i$Slfl grra nsl s" '. feixeconsitido
luminosospralelosentre si incide sobre uma superlicie opac e no polida, como mostra a gur,podemos frrmd que: " prsnrri ar. respecovamenena cores: I. brance vede,se bndeirlosse iluind com luz solr II. marela e negE, se a bandeira osseiluminada com lz nocrmtica nrela. III. totalmenteverde,se a bandeirajosseilufrind.m luz moncromtica verde. podemos Comrelao s afrrmaes, dizerque: b) apenas I e IIso corret6. c) pens Ie III so corretas. d)
a) se asupeicie ior metica,o eixerefletido ser constituido de rios luminososparaeb) sendoa superfcie no-poida, os raiosefletidos no seroparaeos entresi, c ) s endo a s u p e rc i e o p a c a , n o o c o r.e
.232
I Os fe'xesde luz podemapresentar GRUPO se em raios pa.alelos,convergentes ou diveryentes. GRUPO II Os fenmenosde reflexo,rerao e abso.oocorrem isoadamente e nncsimultanernente. GRUPO III Enquantonm corpopintdode p.eto Iosco predomin bsoro, em o corpo pntadode bfdco Predomin GRUPO V Os .ios luinosos se p.opagan em inh ret nos meios homogneos e rnspeenes. Socoftetas concluses dos grupos: a) I e III,apens. c) I, III e M apend-
r$el q U mal onrl umi no! p' orra l uzsob a! pdrdFs de umasala;mpil intercepta partedessa uz. A penumbraque se observa devidal a) o fato de no ser pontula lonte uninosa. b) o lato de no se propgr a luz igorosamente en linha ret. c) os enmenos de interlenci daluz depois detangencir os bordosdo pir de dllao. O os lenmns e) iocapacidade do glbo ocula. de concorrer paumadlercnc'o nciente dalinhadisia entreluz e penumbr. 4d @nen-MEc)A sombrade uma pessoaqetem 1,80m de atura mede 60 cm. No mesno omenro, a seu lado, a sombr projeradade Lo poste nede 2,00m- S e,mi s tarde, sombr do poste diminiu 50 cm, a somb da pesso passo merr: ) 30 cn b) 4s cm c) 50 cm d) 80 cm e) 90 cn lruc ucl rnt.e u-a onre pontatde luz e um nteparo, coloc-se umaplcaquadrada de lado l0 cm,paralela ao ntepeo.Aonte e o centro1a placaestonm nesma rcta perpendicuar o nteparo, conforme ilu$badonafigur seguir.
.-
IT
tE$:i fu.i.i-p
t1"..
i'}i' f igs l
9 &
Flgurll
A plca est a 1,0 m da ionte e 2,0 m do n teparo. A rea d sombra projetda sobre o antepro de: a) 100cm' b) 200 cm'1 Com esseexperimento,o proi6sor preiend' deftonsba una aplicao da(o): b) lenmeno da difrao. c) principio da reflexo. dJ prncipioda reversibilidade da uz. e) pincpio da independDcia dos raios lumiO 900cm'
'fffir
c p u t o r o
l N F o o ua o a n Kcr o M Efl.a
zr3'
iiil
(cesgrmron rl o esquemabaixo representaun objeto sitdon hente a uma cmaraescura com orilicio.No esquema, o alturado objeto, pdisinciadobjetoo oriicioda cfrarae p' distnciadrillcio iftagemou o comprimento dd ai xd. tsqe drsposi\u l ..usl ra.omo I In.i ona umamquinalotognc, onde a luz atravessa o dialrgma e tingeo frme, sensibilizddo{. Cha' mddo altur daimagemJormadade i, o grfico cre ' reprpsn,a enrre / p : a ra\o
11
' Fu- l r -----l
b)
t
o
1'\
.'.\
\
e)
+,
c)
FI ',
,/
t\
t,
$plo
As Iotospoderiam cofresponder, respectivamen ) III,V e II b) II,III e V c) II,IV e III d) I,ll e ll e) I , ll e V
".rri"i. "." Doiteesrelada. paredepos paro cu,numa ta ao o.ilicio feitade papelv,egetal trdslcido, Um observdor que esi atrs da cmar,se parao cu,verio Cruzeifo olhasse diretamente do Sulconorme o esqueinal. Olhando imagen no papevegetal, por tra da cmra, o observador v o Cruzeo conlormeo esquem:
a"
a)l
b) rr
c) xl
OIV e)v
.zA
Os FUNDAMTNo5 DAF r.
As asesda Lua
E a e visaporquefe A Lua urnafonte de uz secLrndia. te a uz quefecebe do So. Luavoadpaa Te no necessaramente O hmisfrioda peo So. Po ssoexstemas diversas que um nado o mesmo ern Llrn fasespr nc pas que se a ernarn fasesd Lua. Hquatro sete d as ineva o de ernpode aproximadarnente Lu ca com setrhenisrio Na poso 1 de suarbla, de lu essaase chamada nado vo tadopara a Terra; no Lum da LLra do hemsero i um ndo nova J na poso2, metade i Tea, e vemosa Luacornorlm sernd sco, c vo tdopra 3, e o a LLra a cna poslo Ouando o quartocrescente.
,r . ooq o o c do D a o r
/r
,#
@ rua prester ." to,n", nouu. " @ rua<rescente. O Lu.hei. @ rua minguante.
4, novfiente a fase da lua cheia Na posico caracterzando cso da Lua, masnesse do hern sfrlolLrninado vernos meade a ase o quartomingunte. :
&
consecutivas O nterva o de ternpoene d!s uasnovas que de 29 d as, 12 horas e prodo nado de lunao, denon 44 m nu10s. ocoem nafasede uachelae os ecl pses Os ecpsesda LLr esss ocorfnc asnoso Entfetanlo do So, nfsede luanova. poisas fbiasd Luem tofno da Tea e da Tea ern mensals, pano.Nasepocas no mesrno tornodo So noestocontdas que os ec ipses ocorrel os tfs astrosse allnharn em qLre
Na endeeo eetrricohttp:// b.geocities.con/saadefi si.a3l oratoio/aseslua/f asesu.htn (acsso en 18/6/2007), vocpode visualiz as fasesda Lla de un rtado http:// No endereo eenco www.cosrobrain.com.r/rs/ (acesso en f asesdrua.htnl voclode consuttar 18/6/2007), que nosta o caendrioluna mensaL, quaftaaodo discoLuna estar iuninada cadadia do ns corerte.
caprllo10
235.
1,33 (FvesfSP) Un j.,ver, enrunrapraiado Nor d-r \p: . I i ! l -s -. prrrmo ro m 1 L.p observque a Lua aprcsena sua metadesu perior iluinada,enquano a metade inferior
tsin ,cs' r I o(u.\rn 'd .1o",p.,, .r ir ,l- n so rl- dr I frd 'r prol,n dnerr' i 'I T - a . \ u ': - - r , 1 , r l ,l,,pxoqr' p6s p|,^r,,,1.,1 sli -n rpmni / d d e J r 'i | '- r r h S 'r ' u r F J ; d , , , sio do jov. P.le-se (onchrif que, nesse moDenioj dirco dos aios solares que se djrigem p. 'fer. nehor representada )a b)B c)c d)D e)E
(tjnip SP)No esquena da ngurarepresenta os o Sol, lerra e aL. Parun orserva dornsupe.ficied fer.votdpr Lu
a) noite. Iase de h'a nova e ocorre eclpse b) d ia, as ede ua( heiae. c or r e e( lips e d o .) do t e, las ede lu. hei e Lu es t v i s i d) da, Iase de ,a nova e ocorre eclipse da e) nojte, lase de ua cheia e ocorre eclipse
j
L.32
(EnCDMEC) No Brsil, vericase que a Lu, quando est n ase chcia, nascc por vlta ds l8 bors e se pe por vot ds 6 hora$. N se rov, ocorre . iivefsor a Lua nasce s ljhors e se pe s llJ hosj aproxinadamente. Nas Iases cfescente e minguante, ea nsce e se Pe eni h.ffbs nermedjjos. Sendo ssnn. L! n fse ilusbda n figu.a abailo poder ser observad .o ponto ais alto de suatrajetriano cu porlojtde: b) tras hors da mdrgda. c) nove horas d m.h. e) seis hors d trde.
ill"
.236
Os FuNDAMrNros oa F6 ca
/-
Nr l rberta d! dr! pcndr um pedro dc tapcl lcseLrl u de seda.No .nro d. fr.e opostai. !n pcqueno
orostt l,Dr se a i.gem nvcida Coloque lma vch !cc\ {irnre da icc que posui o furo. No P.lPel{a lLLcc r imiec n r omamd. vcla. O Lxdho da imigcnr auena.dninuiou rio se alcra?Obrne Lambn ^p,oxime que se lmx qurndo a cma colocida nd ll cntc de un lnprdd incrndcscctccujo rulhode vi.o transp.rcnlc Em \eguid.. fa. tuspcquenosturos nln pcdaod plpelao:un cnrulrr, outo ctdngulare o Ler.eiro.neuld, como ndi.rdo na leura ablixo. lluriDc o rclitgu{ Po. s. posicione{ fr licntc dr cman A inge lnvcid ou di, eiLr:)Hti lrocc da csqued lh dini! c vice-!ea:r Expliq'rc desenhlfdo rrios dc uz
Cap L o 10'
2a7.