Sei sulla pagina 1di 16

1 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

CAPTULO 05 CIRCUITOS ELTRICOS RESISTORES E COM CAPACITORES


5.1 A lei de Ohm

COM

As fontes de tenso eltrica CC geram campos vetoriais no interior dos condutores metlicos. Como conseqncia, esses eltricos campos vetoriais eltricos exercem foras eltricas sobre as cargas eltricas existentes no interior dos condutores metlicos. As cargas eltricas no interior dos condutores metlicos so os eltrons e os prtons dos tomos que constituem o condutor metlico. Os prtons encontram-se presos no interior do ncleo dos tomos e so pouco afetados na sua dinmica uma vez que a fora nuclear muito forte. O mesmo ocorre com os eltrons das rbitas mais prximas do ncleo dos tomos. A fora de ligao entre o ncleo atmico e esses eltrons muito forte. Entretanto, se o campo for alto o suficiente, os eltrons das rbitas mais distantes vetorial eltrico do ncleo podem ter a sua dinmica alterada. Em casos extremos, esses eltrons podem ser arrancados dos tomos pela fora eltrica tornando-se livres para se deslocar atravs do material. Nesse caso, eles passam a ser eltrons livres de conduo. Quando os tomos de um condutor metlico se ligam para constituir o material um ou dois eltrons das rbitas mais externas dos tomos que constituem o condutor metlico desligam-se dos tomos, tornando-se livres. Os eltrons de conduo so aqueles eltrons que se deslocam livremente atuando sobre eles devido atravs do condutor metlico. A fora eltrica gerado por uma fonte de CC determina as suas ao campo vetorial eltrico dinmicas. So esses os eltrons que se movimentam na direo da fora as cargas eltricas que constituem a corrente eltrica I. eltrica Define-se a corrente eltrica I macroscopicamente como a quantidade de carga eltrica que atravessa a seco reta do condutor metlico no intervalo de tempo :

No sistema de unidade SI, a corrente eltrica medida em ampres:

2 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

A definio microscpica da corrente eltrica relaciona I com o nmero n de eltrons livres de conduo do condutor metlico, a rea A da sua seco reta e a sua velocidade de arraste . A velocidade de arraste gerado pela fonte de proporcional ao mdulo do campo vetorial eltrico tenso eltrica CC: . A grandeza conhecida como mobilidade eletrnica dos eltrons livres de conduo e varia com a pureza do material condutor e com a temperatura T. Quanto maior o valor de maior o mdulo da velocidade alcanada pelos eltrons livres de conduo do condutor metlico. Portanto, pode-se escrever para I a seguinte relao:

A grandeza de

a carga eltrica fundamental do eltron e tem o valor

C. Utilizando a relao . entre a tenso eltrica V e o pode-se escrever para a corrente mdulo do campo vetorial eltrico eltrica I uma expresso que relaciona I e V:

Isolando a tenso eltrica V no lado direito da igualdade da expresso acima se pode obter a lei de Ohm entre tenso eltrica V e a corrente eltrica I: LEI DE OHM: . A grandeza fsica que multiplica a corrente eltrica no lado direito da equao da lei de Ohm a resistncia eltrica R do condutor metlico de seco reta A uniforme:

Mede-se a resistncia eltrica R no sistema SI em ohms: 1 ohm = 1 . Observe que a resistncia eltrica R depende das grandezas geomtricas comprimento L e rea A da seco reta do condutor metlico. A

3 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

dependncia linear com o comprimento L e inversamente proporcional rea A da seco reta. O termo dentro do parntesis a resistividade eltrica do condutor metlico. Ao contrrio da resistncia eltrica R que depende de grandezas geomtricas, a resistividade eltrica depende apenas das grandezas caractersticas n, o nmero de eltrons livres de conduo do condutor metlico, da carga eltrica fundamental e da mobilidade eletrnica dos eltrons livres de conduo do condutor metlico: RESISTIVIDADE ELTRICA: As unidades da resistividade eltrica no sistema SI so dadas em ohms.m: 1 .m. A Densidade de Corrente Eltrica Quando a rea A da seco reta do condutor metlico grande, torna-se importante para algumas situaes saber como a corrente eltrica I est distribuda na rea A da seco reta do condutor metlico. Em aplicaes com fontes de tenso eltrica CA (corrente alternada), os efeitos de induo magntica geram uma distribuio de corrente eltrica I sobre a rea A que altamente no uniforme. Nessas situaes, a corrente eltrica I se distribui principalmente na poro de rea da seco reta prxima da superfcie do condutor metlico. Para o condutor metlico ligado a uma fonte de tenso CC, o fenmeno de induo eletromagntica no ocorre e a corrente eltrica I se distribui uniformemente sobre a rea A da seco reta. Define-se nesse caso a densidade de corrente eltrica J como a razo entre a corrente eltrica I que circula no condutor metlico e a rea A da seo reta, ou seja, a densidade de corrente eltrica J dada por: As unidades da densidade de corrente eltrica J no sistema de medidas SI ampres/metro quadrado: 1 A/m.

4 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

5.2 Circuitos eltricos com resistores


5.2.1 Circuito Srie com Resistores Os resistores so dispositivos eltricos de dois terminais para os quais a relao entre a tenso eltrica V entre os seus terminais e a corrente eltrica I que neles circula linear e dada pela lei de Ohm:

Pode-se utilizar a equao acima para calcular a corrente eltrica I que circula atravs do resistor se forem conhecidos os valores de e :

Os resistores comerciais so identificados pelo valor nominal de sua resistncia R que fornecido pelo fabricante, pela tolerncia (erro) do valor nominal de R e por sua potncia eltrica P. Os resistores comerciais tm resistncias eltricas R de valores 10, 12, 15, 18, 22, 27, 33, 39, 47, 56, 68, 82 . Resistncias maiores so encontradas multiplicando-se esses valores por , , etc. As tolerncias podem ser de 1%, 2%, 3%, 4%, 5% e 10%. A potncia eltrica P dos resistores fornece a energia eltrica/tempo (J/s) mxima que pode ser dissipada por efeito Joule e os seus valores podem variar de , , ; , etc. A converso de energia eltrica em trmica (efeito Joule) ocorre como consequncia dos processos de choques dos eltrons de conduo que constituem a corrente eltrica com as ondas da rede cristalina. Essa converso de energia est presente na maioria dos dispositivos nos quais circula uma corrente eltrica I. Ou seja, um processo microscpico que no pode ser evitado e no se deve imaginar que os resistores na maioria dos circuitos eltricos e eletrnicos tm como funo gerar calor. Esse pode ser o caso com os elementos resistivos de aquecimento de chuveiros, fornos eltricos, etc. Entretanto, os resistores eltricos desempenham as mais variadas funes em circuitos eltricos e eletrnicos. A funo bsica desses dispositivos limitar o valor da corrente eltrica I em algum ramo do circuito eltrico, conforme calculado pela lei de Ohm. Outro exemplo de aplicao ocorre em circuitos RC onde o valor de R define a constante de tempo de carga e descarga do circuito. Os resistores podem ainda definir o ganho de tenso de circuito transistorizado simples. A potncia eltrica P de qualquer dispositivo est relacionada com a sua tenso eltrica V de operao e com a corrente eltrica I que circula no dispositivo. Pode-se obter a equao que relaciona P, V e I lembrando que a tenso eltrica V definida como a variao da energia potencial eltrica de uma carga que flui atravs dos terminais:

5 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

O lado esquerdo dessa equao a variao da energia potencial eltrica da carga no intervalo de tempo , ou seja, a potncia eltrica P. A carga que flui nos terminais do dispositivo no intervalo de tempo a corrente eltrica I. Portanto, pode-se escrever para a potncia eltrica: POTNCIA ELTRICA: Quando uma fonte de tenso eltrica CC de valor ligada a vrios resistores, a lei de Ohm que relaciona a tenso eltrica aplicada ao circuito eltrico de vrios resistores e a corrente eltrica total I no pode ser utilizada. A lei de Ohm se aplica para um nico resistor. Entretanto, utilizando-se a lei de conservao da energia eltrica e a lei de conservao da carga eltrica pode-se obter para o circuito eltrico uma equao idntica lei de Ohm para um nico resistor. A lei de conservao da energia estabelece que o ganho de energia potencial eltrica da carga numa fonte de tenso eltrica se iguala s perdas por efeito Joule da carga nos vrios resistores. Para os resistores ligados em srie da Fig. 1, a carga no altera o seu valor ao circular atravs dos resistores. Qualquer variao em que no for devido a fugas (caminhos eltricos alternativos) ou a processos como a captura de eltrons por tomos do material contraria a lei de conservao da carga eltrica. Essa lei de conservao estabelece que a carga eltrica no pode ser criada nem destruda. Assim, a corrente eltrica I a mesma para todos os resistores em um circuito com resistores em srie. Como consequncia disso, a lei de conservao da energia para um circuito srie com 3 resistores dada por:

6 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

Figura 1 A fonte de tenso eltrica de valor ligada ao circuito eltrico com trs resistores em srie. No circuito srie circula a corrente eltrica I atravs dos resistores.

Eliminando I nos dois lados da expresso anterior conclui-se que a tenso eltrica da fonte de CC iguala-se soma das tenses eltricas dos resistores: REGRA DAS MALHAS DE KIRCCHOFF : A equao acima conhecida na teoria dos circuitos por regra de Kircchoff das malhas. A lei de Ohm vlida para cada um dos resistores. Ento, a regra das malhas de Kircchoff por ser reescrita para obter a lei de Ohm modificada:

Finalmente, a lei de Ohm modificada escrita de forma compacta chamando de resistncia equivalente soma das resistncias eltricas dos resistores:

CIRCUITO SRIE: 5.2.2 Circuito Paralelo com Resistores Quando dois ou mais resistores so ligados mesma fonte de tenso eltrica CC, todos eles podem ser ligados em srie, ou todos eles podem ser ligados em paralelo ou ainda pode-se ligar ramos em srie com outros em paralelo. Os circuitos eltricos mistos possuem ramos com ligaes de resistores em srie e em paralelo. Se trs resistores forem ligados em paralelo a uma fonte de tenso eltrica CC de valor , pode-se obter para o circuito de resistores em paralelo a lei de Ohm modificada semelhante quela que vlida para o circuito srie. Veja na Fig. 2 essa situao fsica. Neste caso, o procedimento utiliza apenas a lei de conservao da carga eltrica e a lei de Ohm, vlida para cada um dos resistores.

7 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

Figura 2 Circuito eltrico com trs resistores em paralelo. A tenso eltrica aplicada a cada um deles tem o valor . As correntes eltricas que circulam nos resistores tem valores diferentes se os valores das resistncias eltricas so diferentes. De acordo com a lei de conservao da carga eltrica, no tempo a carga . que entra em um n (ponto de bifurcao da corrente eltrica I) deve ser igual soma das cargas eltricas que saem do n para os outros ramos do circuito. Se trs resistores esto ligados a um n, ento a soma das cargas eltricas que fluem do n para os resistores deve ser igual a : . . . A eliminao de na expresso acima fornece a lei de conservao da carga eltrica em funo da corrente eltrica I que entra em um n e das correntes eltricas , e que saem do n. A equao resultante conhecida como regra de Kircchoff dos ns: REGRA DE KIRCCHOFF DOS NS: A substituio das correntes eltricas , e que circulam nos resistores , e por sua definio de acordo com a lei de Ohm leva a lei de Ohm modificada para o circuito em paralelo: I

8 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

CIRCUITO PARALELO:

5.3 Capacitores
Os capacitores so constitudos de dois eletrodos metlicos com as geometrias apresentadas na Fig. 3. Os eletrodos metlicos so separados por um material isolante (dieltrico). O conjunto encapsulado de forma a proteger os eletrodos e o dieltrico. As capacitncias dos capacitores comerciais tm valores de 1 F, 1,1 F, 1,2 F, 1,3 F, 1,5 F, 1,6 F, 1,8 F, 2 F, 2,2 F, 2,4 F, 2,7 F, 3 F, 3,3 F, 3,6 F, 3,9 F, 4,3 F, 4,7 F, 5,1 F, 5,6 F, 6,2 F, 6,8 F, 7,5 F, 8,2 F e 9,1 F. Capacitncias menores do que 1 F so encontradas multiplicando os valores acima por (milifarad), (microfarad), (nanofarad) e (picofarad). Os capacitores eletrolticos so dispositivos que apresentam capacitncias na faixa de milifarad e microfarad e so usados em circuitos ligados a uma tenso eltrica CC. Esses dispositivos possuem polaridade fixa, ou seja, um dos seus terminais deve ser ligado sempre ao terminal positivo de uma pilha. Os capacitores de polister, disco cermico, plate, Schico e tntalo possuem capacitncias na faixa de nanofarad e picofarad. O carregamento eltrico com a carga a aplicao bsica de um capacitor quando ligado a uma fonte de tenso eltrica CC. Entretanto, quando ligado a uma fonte de tenso eltrica CA ele no armazena carga. Outras propriedades do capacitor so exploradas em teoria dos circuitos. Nos circuitos eltricos de CA o capacitor pode ser representado por uma reatncia capacitiva de valor . Utilizando essa propriedade do capacitor juntamente com as propriedades da reatncia dos indutores, podem-se construir os circuitos de filtros eltricos que so fundamentais nos circuitos sintonizadores de comunicao. A correo do fator de potncia na distribuio e no consumo de energia eltrica outro exemplo de aplicao da impedncia (jXc, onde j2 = -1) do capacitor. Para gerar as tenses eltricas de CA com freqncias que podem alcanar at valores de 1 Ghz a partir de tenses eltricas de CC so utilizados capacitores e indutores. Em circuitos digitais de memrias RAM, o bit (tenso eltrica de CC) representando os nveis lgicos 0 e 1 armazenado em capacitores. Ou seja, as vrias propriedades dos capacitores permitem que sejam

9 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

utilizados nas mais variadas aplicaes na Fsica, na Engenharia Eltrica e na Engenharia Eletrnica. A energia potencial eltrica U armazenada no capacitor obtida por integrao do incremento de energia quando uma carga transferida pela pilha:

A Eq. (2.2) pode ser reescrita para a energia potencial eltrica em funo da carga do capacitor:

ficar

5.4 Circuitos Eltricos com Capacitores


A equao bsica que relaciona a tenso eltrica V nos terminais do capacitor com a carga eltrica Q do carregamento eltrico das placas dada por:

Utilizando essa equao para cada um dos capacitores de um circuito eltrico capacitivo conjuntamente com a regra de kircchoff das malhas e a lei de conservao da carga eltrica pode-se deduzir uma equao semelhante para o circuito eltrico capacitivo. Suponha um circuito eltrico capacitivo com trs capacitores de capacitncias C1, C2 e C3 ligados em srie a uma fonte de tenso eltrica de valor . Veja esse circuito eltrico na Fig. 3.

10 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

Figura 3 Circuito eltrico em srie com trs capacitores. A carga eltrica em cada um dos capacitores tem o valor Q.

Utilizando a regra de Kircchoff das malhas pode-se escrever para o circuito srie a seguinte expresso:

Suponha dois capacitores de capacitncias C1 e C2 ligados em srie a uma fonte de tenso eltrica de valor , conforme mostrado na Fig. 4. A fonte de tenso eltrica transfere eltrons da placa superior de C1 para a placa inferior de C2. Assim, a placa superior de C1 adquire carregamento eltrico de valor + Q e a placa inferior de C2 adquire carregamento eltrico de valor Q. Por induo eltrica, eltrons so transferidos da placa superior de C2 para a placa inferior de C1. Em consequncia, a placa inferior de C1 adquire carregamento eltrico de valor Q e a placa superior de C2 adquire carregamento eltrico de valor + Q. Observe esse processo fsico na Fig. 4.

11 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

Figura 4 A fonte de tenso eltrica de valor transfere eltrons da placa superior do capacitor C1 para a placa inferior do capacitor C2. Por induo eltrica, eltrons so transferidos da placa superior de C2 para a placa inferior de C1.

Utilizando o resultado acima, a carga eltrica dos capacitores da Fig. 3 tem o valor Q e a regra de Kircchoff das malhas pode ser reescrita como:

1 1 1

Definindo a soma dos inversos das capacitncias como o inverso da capacitncia equivalente CEQ do circuito srie, pode-se obter a equao do circuito srie com capacitores:

CIRCUITO SRIE:

12 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

A Fig. 5 mostra trs capacitores ligados em paralelo a uma fonte de tenso eltrica de valor . De acordo com a lei de Kircchoff dos ns pode-se escrever para a corrente eltrica de carregamento a seguinte igualdade:

. . . Eliminando o termo que aparece nos dois lados da equao acima e utilizando a equao bsica do capacitor pode-se escrever para o circuito paralelo com capacitores mostrado na Fig. 5 a seguinte igualdade: CIRCUITO PARALELO:

Figura 5 Circuito paralelo com capacitores.

13 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

5 Lista de Exerccios

1 Observe o circuito resistivo da Fig. 6. Utilizando as definies de resistncia equivalente para resistores em srie e paralelo, encontre: (a) A resistncia eltrica equivalente REQ do circuito eltrico mostrado na figura. (b) A potncia eltrica P fornecida pela fonte quando o circuito eltrico for ligado pelos terminais a e b na fonte de tenso eltrica de 6 V. (c) A potncia eltrica PR dissipada no resistor de 12 . Formulrio:

; ;

Respostas: (a) ; (b) ; (c)

Figura 6

2 Encontre os valores das correntes eltricas I e I3 mostradas no circuito eltrico resistivo da Fig. 7 abaixo.

14 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

Figura 7

Formulrio:

; ;

3 O circuito eltrico resistivo da Fig. 8 esta ligado a uma fonte de tenso eltrica de valor 6 V. Calcule: (a) A corrente eltrica I. (b) A potncia eltrica dissipada nos resistor de 220 . (c) A tenso eltrica V no resistor de 15 . Formulrio:

; ;

Respostas: (a) ; (b) ; (c)

15 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

Figura 8

4 O circuito capacitivo da Fig. 9 apresenta um capacitor em srie com o ramo de dois capacitores em paralelo. Todos os capacitores esto inicialmente descarregados. Para esse circuito, calcule: (a) A capacitncia equivalente CEQ. (b) A carga eltrica no capacitor de 47 F. (c) A energia eltrica armazenada no circuito capacitivo. Formulrio:

; ;

16 PONTIFCIA UNIVERSIDADE CATLICA DE MINAS GERAIS DEPARTAMENTO DE FSICA E QUMICA

Figura 9

5 No circuito capacitivo da Fig. 10 abaixo os capacitores esto inicialmente descarregados. Sabendo que C1 = C2 = 4F, C3 = 10 F e C4 = 20 F, calcule: (a) A capacitncia equivalente CEQ do circuito capacitivo. (b) A tenso eltrica V sobre o capacitor C1. (c) A energia eltrica armazenada no capacitor C3. Formulrio:

; ;

Figura 10

Potrebbero piacerti anche