Sei sulla pagina 1di 30

Asociacin de Qumicos del Principado de Asturias Seccin Tcnica de Enseanza

Colegio Oficial de Qumicos de Asturias y Len

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA Normas IUPAC 2005


7, 13 y 21 de noviembre de 2013 Oviedo

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Las recomendaciones que se recogen en este documento para la enseanza de la nomenclatura y formulacin de los compuestos inorgnicos en los niveles de enseanza no universitaria, son la sntesis de las propuestas realizadas y las opiniones recogidas durante el Taller de Formulacin y Nomenclatura realizado en Oviedo los das 7, 13 y 21 de noviembre en la sede del Colegio Oficial de Qumicos de Asturias y Len y la Asociacin de Qumicos del Principado de Asturias, con la participacin de 98 profesores de Educacin Secundaria y Bachillerato

Coordinador: Rodrguez Blanco, Jos Luis Ponentes: Fernndez Colinas, Jos Manuel Garca Gonzlez, Luis Ignacio

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

2/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

NDICE
A. RESUMEN DE LAS NORMAS DE FORMULACIN Y NOMENCLATURA INORGNICA. IUPAC 2005.... 4 1. INTRODUCCIN .................................................................................................................................. 5 2. OBJETIVOS DE LA NOMENCLATURA QUMICA ............................................................................... 5 3. FRMULAS DE LOS COMPUESTOS ................................................................................................. 5 3.1. Criterios para la escritura de los smbolos: ................................................................................ 5 Electronegatividad.................................................................................................................................................5 Orden alfanumrico. .............................................................................................................................................5 3.2. Tipos de frmulas ....................................................................................................................... 6 Frmula emprica...................................................................................................................................................6 Frmula molecular ................................................................................................................................................6 Frmulas de clases especficas de compuestos. .......................................................................................6 4. MTODOS DE LA NOMENCLATURA INORGNICA.......................................................................... 7 4.1. Nomenclatura de sustitucin ...................................................................................................... 8 Nombres progenitores de los hidruros mononucleares. ...........................................................................8 Hidruros progenitores homopolinucleares (excepto los de boro y carbono). ....................................8 Derivados de hidruros progenitores. ...............................................................................................................8 Cationes derivados de hidruros progenitores por adicin de un hidrn(H+). .....................................9 Aniones derivados de los hidruros progenitores por prdida de uno o ms hidrones....................9 4.2. Nomenclatura de adicin............................................................................................................ 9 Entidades mononucleares. .................................................................................................................................9 cidos inorgnicos y sus derivados. ...............................................................................................................9 Nombres vulgares aceptados y nombres sistemticos (de adicin) de oxocidos y estructuras relacionadas. ..................................................................................................................................10 Nomenclatura de hidrgeno. ...........................................................................................................................12 4.3. Nomenclatura de composicin ................................................................................................. 13 Nombres estequiomtricos de los elementos. ...........................................................................................13 Nombres estequiomtricos de cationes y aniones ...................................................................................14 Nombres estequiomtricos de los compuestos binarios. (AxBy).........................................................15 Nomenclatura de las combinaciones binarias del oxgeno con los halgenos ...............................16 Constituyentes monoatmicos mltiples frente a constituyentes homopoliatmicos. ..................16 Nombres estequiomtricos de sales. ............................................................................................................16 Compuestos de adicin. ....................................................................................................................................17 B. RECOMENDACIONES DIDCTICAS ........................................................................................................ 18 1. INTRODUCCIN.................................................................................................................................... 19 2. RECOMENDACIONES PARA 3 DE ESO ............................................................................................. 20 3. RECOMENDACIONES PARA 4 DE ESO ............................................................................................. 21 4. RECOMENDACIONES PARA BACHILLERATO.................................................................................... 22 NMEROS DE OXIDACIN MS USUALES DE ALGUNOS ELEMENTOS (3 ESO) ............................ 23 NMEROS DE OXIDACIN MS USUALES DE ALGUNOS ELEMENTOS (4 ESO) ............................ 24 NMEROS DE OXIDACIN MS USUALES DE ALGUNOS ELEMENTOS (Bachillerato) ..................... 25 C. RESULTADO DE LA ENCUESTA AL PROFESORADO ............................................................................. 26 D. RECURSOS................................................................................................................................................ 29

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

3/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

A. RESUMEN DE LAS NORMAS DE FORMULACIN Y NOMENCLATURA INORGNICA. IUPAC 2005

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

4/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

1. INTRODUCCIN
La IUPAC es el organismo internacional encargado de elaborar las normas y recomendaciones relativas a la nomenclatura en Qumica. En el caso concreto de la nomenclatura en Qumica Inorgnica, estas recomendaciones estn recogidas en Nomenclatura de Qumica Inorgnica. Recomendaciones IUPAC 2005 (Libro Rojo 2007) El objetivo de este taller es utilizar el Libro Rojo 2005 para establecer las pautas de aplicacin de estas recomendaciones, con las matizaciones oportunas, a lo largo del perodo formativo que comprende la enseanza no universitaria, en concreto en la ESO y el Bachillerato.

2. OBJETIVOS DE LA NOMENCLATURA QUMICA


El fin principal de la nomenclatura qumica es proporcionar una metodologa para asignar nombres y frmulas a las sustancias qumicas, de manera que puedan identificarse sin ambigedad. Aunque no debemos ser muy estrictos en cuanto a exigir un nombre nico para cada sustancia, el nmero de nombres aceptables para cada sustancia debe minimizarse. Un sistema til de nomenclatura debe ser identificable, preciso y general. Por tanto, debe rechazarse el uso de nombres locales y de abreviaturas en el lenguaje cientfico formal.

3. FRMULAS DE LOS COMPUESTOS

3.1. Criterios para la escritura de los smbolos:


Electronegatividad Los smbolos se escriben segn las electronegatividades relativas de los elementos representados, de manera que se coloca en primer lugar el elemento menos electronegativo y a su derecha el resto de elementos en orden creciente de electronegatividad. Por convenio, el elemento menos electronegativo es el ms prximo al final en la tabla I al recorrerla por completo en el sentido que indican las flechas. Tabla I. Secuencia de los elementos qumico segn su electronegatividad (Libro Rojo 2005)

Orden alfanumrico. Smbolos atmicos. Los smbolos de una sola letra anteceden siempre a los de dos letras con la misma letra inicial (B antes que Be) Los smbolos de dos letras se ordenan alfabticamente entre ellos (Ba precede a Be).

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

5/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Agrupaciones atmicas. Los smbolos de dos letras se ordenan alfabticamente entre ellos (Ba precede a Be). La ordenacin se realiza de forma alfanumrica, segn el orden de los smbolos atmicos y el de sus subndices. Ejemplo: B antes que BH antes que BO antes que B2O3 Ejemplo: Orden de colocacin en la frmula de izquierda a derecha N3 , NH2 , NH3, NO2, NO22, NO3, N2O22, N3, Na, NaCl, NH4Cl (el NH4+ se toma como una entidad individual y por eso va al final de esta lista despus de Na)

3.2. Tipos de frmulas


Frmula emprica El orden de citacin de los smbolos en las frmulas obedece al orden alfabtico de los smbolos atmicos, excepto para los compuestos que contienen carbono, en los que el C e H se citan, respectivamente, el primero y el segundo. Ejemplos: BrClH3N2NaO2Pt C10H10ClFe

Frmula molecular Se aplican criterios de ordenacin segn el tipo de compuesto. Ejemplos: Frmula emprica S S F6S HgCl NO2 HO Frmula molecular S8 Sn SF6 Hg2Cl2 N2O4 HOOH

Frmulas de clases especficas de compuestos. Compuestos binarios. Se aplica el criterio de orden basado en la electronegatividad. Ejemplos: NH3 ; OF2 ; RbBr ; H2S; Hidrxido: IUPAC (HO). Aceptado OH Especies ternarias, cuaternarias, En la frmula, el smbolo del tomo central (o de los tomos centrales) se coloca en primer lugar; le siguen los smbolos o frmulas de los tomos o grupos terminales. El orden de escritura de los tomos centrales se basa en el criterio de electronegatividad. Los tomos o grupos terminales se escriben siguiendo el orden alfabtico del primer smbolo de la frmula del tomo o grupo terminal. Ejemplos: PBrCl2 ; SbCl2F ; ClO4

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

6/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Excepciones Los fragmentos formados por tomos diferentes, que se encuentran en una serie de compuestos, pueden considerarse como una entidad que acta como tomo central. Ejemplos: (PO), se escribe POBr3 y no PBr3O; (UO2); se escribe UO2Cl2 y no UCl2O2 En los derivados de hidruros progenitores no se observa el orden alfabtico de los tomos o grupos terminales ya que los tomos de hidrgeno no sustituidos son los primeros tomos que se colocan en la frmula. Ejemplos: GeH2F2 procede del hidruro progenitor GeH4 ; SiH2BrCl procede del hidruro progenitor SiH4 En los oxocidos inorgnicos existe la ordenacin tradicional en las frmulas de tal manera que se escriben primero los tomos de hidrgeno cidos o reemplazables. Ejemplos: HNO3 ; H2PHO3 ; H2PO4 En los compuestos en cadena que contienen tres o ms elementos diferentes, la secuencia de smbolos atmicos en la frmula molecular debe hacerse en el orden en que estn unidos los tomos en la molcula o in. Ejemplos: NCS SCN no es [C(N)S] ; HOCN cido cinico; HONC cido fulmnico En las frmulas de sales los constituyentes se ordenan de menor a mayor electronegatividad, de izquierda a derecha en la frmula. Se utiliza el orden alfabtico dentro de cada grupo (grupo de iones positivos o constituyentes menos electronegativos que precede al grupo de iones negativos o constituyentes ms electronegativos). Ejemplos: Na[HPHO3] ; NaNH4[HPO4] ; KMgF3NaTl(NO3) ; FeO(OH) ; MgCl(OH) En las frmulas de los compuestos de adicin las frmulas de las entidades o molculas componentes se escriben en orden creciente de su nmero. Ejemplos: Al2O34EtOH ; BF32MeOH Si se encontrasen en igual nmero, se escribirn de acuerdo con el criterio de orden alfabtico. Ejemplo: Al2(SO4)K2SO424H2O En los compuestos de adicin que contienen agua, esta se escribe convencionalmente la ltima. Ejemplos: Na2CO310H2O ; 3CdSO48H2O

4. MTODOS DE LA NOMENCLATURA INORGNICA.


La denominacin sistemtica de una sustancia inorgnica implica la construccin de un nombre a partir de entidades (nombres de los elementos o las races que de ellos derivan o de sus equivalentes en latn) que se manejan segn procedimientos definidos que proporcionan informacin sobre la composicin y/o estructura de la sustancia. Estos procedimientos se conocen como Sistemas de Nomenclatura. En Qumica Inorgnica, los tres sistemas de nomenclatura ms importantes son: Nomenclatura de sustitucin. Nomenclatura de adicin.

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

7/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Nomenclatura de composicin.

4.1. Nomenclatura de sustitucin


En la nomenclatura de sustitucin los nombres se basan en los de los hidruros progenitores en los que se ha realizado la sustitucin de tomos de hidrgeno por grupos sustituyentes. Este sistema de nomenclatura se recomienda solamente para los derivados de los hidruros progenitores cuyos nombres se encuentran en la siguiente tabla y para los derivados de los hidruros polinucleares que contienen solamente estos elementos. Este tipo de nomenclatura supone conocer la estructura de la molcula, por lo que no es recomendable su utilizacin en los cursos de ESO y en primer curso de Bachillerato.

Nombres de los hidruros progenitores mononucleares. Grupo 14 Frmula CH4 SiH4 GeH4 SnH4 PbH4 Nombre Metano Silano Germano Estannano Plumbano Frmula NH3 PH3 AsH3 SbH3 BiH3 Grupo 15 Nombre Azano ; Amoniaco Fosfano* Arsano* Estibano* Bismutano

* No se aceptan los nombres fosfina, arsina y estibina. Grupo 16 Frmula H2O H2S H2Se H2Te Nombre Oxidano ; Agua Sulfano** Selano** Telano** Frmula HF HCl HBr HI Grupo 17 Nombre Fluorano*** Clorano*** Bromano*** Yodano***

** Los hidruros sin sustituir pueden nombrarse de acuerdo con la nomenclatura de composicin: Sulfuro de dihidrgeno. *** Los hidruros sin sustituir pueden nombrarse de acuerdo con la nomenclatura de composicin: Fluoruro de hidrgeno. Hidruros progenitores homopolinucleares (excepto los de boro y carbono). Los nombres se construyen aadiendo el prefijo multiplicador apropiado (di, tri, tetra,...), que corresponde al nmero de tomos de la cadena unidos en serie, delante del nombre del hidruro mononuclear correspondiente, cuya terminacin es ano. HOOH Dioxidano, Perxido de hidrgeno.

H2NNH2 Diazano, Hidrazina. H2PPH2 Difosfano.

Derivados de hidruros progenitores. SiH3OH : silanol; PbEt4 : tetraetilplumbano;

PH2Cl : clorofosfano

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

8/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Cationes derivados de hidruros progenitores por adicin de un hidrn(H+). La adicin formal de un hidrn (H+) a un hidruro progenitor origina un catin cuyo nombre se obtiene aadiendo el sufijo io al nombre del hidruro progenitor, con elisin de la a u o finales. NH4+ Azanio; amonio (no sistemtico aceptado por la IUPAC).

N2H5+ Diazanio o hidrazinio H3O+ Oxidanio; oxonio (no sistemtico aceptado por la IUPAC). NO es hidronio.

Aniones derivados de los hidruros progenitores por prdida de uno o ms hidrones. Se nombran aadiendo el sufijo uro diuro al nombre del progenitor, elidiendo la o o la vocal terminal solamente cuando esta va delante de uro. NH2 Azanuro o amida NH2 Azanodiuro o imida SH Sulfanuro

4.2. Nomenclatura de adicin


La utilizacin de este tipo de nomenclatura supone conocer la estructura de la molcula y, por consiguiente, se desaconseja su utilizacin en los estudios no universitarios. Opcionalmente se puede abordar la formulacin de cidos inorgnicos de uso comn mediante este sistema de nomenclatura, como ejemplos ilustrativos de la sistemtica a seguir, en el segundo curso de Bachillerato. Los nombres de adicin se construyen colocando los nombres de los tomos o grupos terminales (ligandos) como prefijos del nombre del tomo central.

Entidades mononucleares. Los nombres de las especies que poseen un nico tomo central se forman citando los prefijos pertinentes para los tomos o grupos terminales en orden alfabtico, delante del nombre del tomo central. Cuando hay varios tomos o grupos terminales, se agrupan mediante prefijos multiplicadores (di, tri, tetra) en el caso de sustituyentes sencillos, o bis, tris, tetraquis para sustituyentes ms complejos. Los prefijos multiplicadores no forman parte del tomo o grupo terminal y, por tanto, no afectan al orden alfabtico. Ejemplos: Si(OH)4 tetrahidroxidosilicio; [PF6] hexafluorofosfato(1)

cidos inorgnicos y sus derivados. El objetivo de este apartado es, por un lado, mostrar el protocolo a seguir para asignar un nombre sistemtico a las sustancias denominadas habitualmente cidos y, por otro lado, proporcionar una lista de los nombres de cidos que an estn aceptados debido a su uso habitual. Para la nomenclatura de los cidos inorgnicos en los niveles no universitarios, se recomienda la utilizacin de la nomenclatura derivada de la utilizacin de los sufijos oso para la valencia baja e ico para la valencia alta. Si hay ms de dos valencias, se aaden hipo....oso para la ms baja y per...ico para la ms alta. ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS 9/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

En la estructura de los oxocidos inorgnicos aparecen, en general, ligandos xido (O), hidrxido (OH) e hidrgeno (H). De acuerdo con la nomenclatura de adicin (nombre sistemtico) el primer paso consiste en escribir la frmula estructural entre corchetes, con el tomo central en primer lugar y a continuacin los ligandos en orden alfabtico: en primer lugar H, luego O y OH con sus correspondientes proporciones estequiomtricas como subndices. El nombre de adicin se construye colocando los nombres de los ligandos, por orden alfabtico, como prefijos del nombre del tomo central. Ejemplos: [SO2(OH)2] : dihidroxidodioxidoazufre (sin tildes en los prefijos), [PO(OH)3] : trihidroxidooxidofsforo. Este sistema de nomenclatura es especialmente til en el caso de los cidos fosforoso y fosfnico, ambos con una frmula emprica H3PO3. Las estructuras de los dos compuestos son: cido fosforoso cido fosfnico

O P P OH OH OH OH H
Frmula sistemtica (adicin) [P(OH)3] : Tres hidrgenos cidos Nombre sistemtico Trihidroxidofsforo Frmula sistemtica (adicin) [PHO(OH)2] : Dos hidrgenos cidos Nombre sistemtico Dihidroxidohidrurooxidofsforo

OH

Nombres vulgares aceptados y nombres sistemticos (de adicin) de oxocidos y estructuras relacionadas. GRUPO 13 Frmula H3BO3 = [B(OH)3] H2BO3= [BO(OH)2] HBO32 = [BO2(OH)]2 [BO3]3 Nombre sistemtico de adicin Trihidroxidoboro Dihidroxidooxidoborato(1) Hidroxidodioxidoborato(2) Trioxidoborato(3) Nombre comn aceptado cido brico Dihidrgenoborato Hidrgenoborato Borato

GRUPO 14 Frmula H2CO3 = [CO(OH)2] HCO3 = [CO2(OH)] [CO3]2 Nombre sistemtico de adicin Dihidroxidooxidocarbono Hidroxidodioxidocarbonato(1) Trioxidocarbonato(2) Nombre comn aceptado cido carbnico Hidrgenocarbonato Carbonato

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

10/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

GRUPO 15 Frmula HNO3 = [NO2(OH)] [NO3] HNO2 = [NO(OH)] [NO2] H3PO4 = [PO(OH)3] H2PO4 = [PO2(OH)2] HPO42 = [PO3(OH)] 2 PO43 H2PHO3 = [PHO(OH)2] [PHO2(OH)] [PHO3]2 H3PO3 = [P(OH)3] H2PO3 = [PO(OH)2] HPO32 = [PO2(OH)]2 [PO3]3 H2PHO2 = [PH(OH)2] HPH2O2 = [PH2O(OH)] Nombre sistemtico de adicin Hidroxidodioxidonitrgeno Trioxidonitrato(1) Hidroxidooxidonitrgeno Dioxidonitrato(1) Trihidroxidooxidofsforo Dihidroxidodioxidofosfato(1) Hidroxidotrioxidofosfato(2) Tetraoxidofosfato(3) Dihidroxidohidrurooxidofsforo Hidroxidohidrurodioxidofosfato(1) Hidrurotrioxidofosfato(2) Trihidroxidofsforo Dihidroxidooxidofosfato(1) Hidroxidodioxidofosfato(2) Trioxidofosfato(3) Dihidroxidohidrurofsforo Hidroxidodihidrurooxidofsforo Nombre comn aceptado cido ntrico Nitrato cido nitroso Nitrito cido fosfrico Dihidrgenofosfato Hidrgenofosfato Fosfato cido fosfnico Hidrgenofosfonato Fosfonato cido fosforoso Dihidrgenofosfito Hidrgenofosfito Fosfito cido fosfonoso cido fosfnico

GRUPO 16 Frmula H2SO4 = [SO2(OH)2] HSO4 = [SO3(OH)] [SO4]2 HSHO3 = [SHO2(OH)] H2SO3 = [SO(OH)2] HSO3 = [SO2(OH)] [SO3]2 HSHO2 = [SHO(OH)] Nombre sistemtico de adicin Dihidroxidodioxidoazufre Hidroxidotrioxidosulfato(1) Tetraoxidosulfato(2) Hidroxidohidrurodioxidoazufre Dihidroxidooxidoazufre Hidroxidodioxidosulfato(1) Trioxidosulfato(2) Hidroxidohidrurooxidoazufre Nombre comn aceptado cido sulfrico Hidrgenosulfato Sulfato cido sulfnico cido sulfuroso Hidrgenosulfito Sulfito cido sulfnico

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

11/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

GRUPO 17 Frmula HClO4 = [ClO3(OH)] [ClO4] HClO3 = [ClO2(OH)] [ClO3] HClO2 = [ClO(OH)] [ClO2] HClO = [Cl(OH)] [ClO] Nombre sistemtico de adicin Hidroxidotrioxidocloro Tetraoxidoclorato(1) Hidroxidodioxidocloro Trioxidoclorato(1) Hidroxidooxidocloro Dioxidoclorato(1) Hidroxidocloro Clorurooxigenato(1) Para el bromo y el yodo, las frmulas son similares. Nombre comn aceptado cido perclrico Perclorato cido clrico Clorato cido cloroso Clorito cido hipocloroso Hipoclorito

En los niveles no universitarios se recomienda no utilizar las reglas tradicionales de orto y meta para los cidos ms y menos hidratados (ms grupos OH), respectivamente, por el carcter ambiguo y conflictivo de esta regla. Nomenclatura de hidrgeno. Esta nomenclatura se desarrolla para nombrar sustancias que no tienen caractersticas cidas, aunque se pudieran derivar de un hipottico cido. La palabra hidrogeno est unida al resto del nombre. Se tiene que especificar el nmero de hidrgenos por medio de un prefijo multiplicativo. La parte aninica debe colocarse entre signos de inclusin. Debe especificarse la carga neta de la estructura que se va a nombrar. Ejemplos Frmula HMnO4 MnO4 H2MnO4 HMnO4 MnO42 H2Cr2O7 Cr2O72 H2CrO4 HCrO4 CrO42 Nomenclatura de hidrgeno Hidrogeno(tetraoxidomanganato) Tetraoxidomanganato(1) Dihidrogeno(tetraoxidomanganato) Hidrogeno(tetraoxidomanganato)(1) Tetraoxidomanganato(2) Dihidrogeno(heptaoxidodicromato) Heptaoxidodicromato(2) Dihidrogeno(tetraoxidocromato) Hidrogeno(tetraoxidocromato)(1) Tetraoxidocromato(2) Cromato Dicromato Manganato Permanganato Nombre aceptado

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

12/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Las sales tienen una frmula general: [catin]x[anin]y, se nombran citando primero el anin y luego el catin: numeral(nombre del anin) de numeral(nombre del catin) Ejemplo: (NH4)2(HPO4) : hidrogenofosfato de diamonio; hidroxidotrioxidofosfato(2) de amonio

4.3. Nomenclatura de composicin


En la nomenclatura de composicin la construccin de un nombre est basada nicamente en la composicin de las sustancias o especies que se van a nombrar. Se trata de un nombre estequiomtrico que solamente refleja las proporciones de los constituyentes en la frmula emprica o en la frmula molecular. Este sistema de nomenclatura es el que debe prevalecer en los estudios no universitarios, al menos en el nivel de la ESO y con aportaciones de los otros dos sistemas en el nivel de Bachillerato. Las proporciones de los elementos constituyentes en los nombres estequiomtricos se unen a ellos sin espacios ni guiones. Estas proporciones pueden indicarse de tres maneras: i) mediante prefijos multiplicadores; ii) nmeros de oxidacin, y iii) nmeros de carga.

Prefijos multiplicadores. 1 3 5 (mono) (tri) (tris) (penta) (pentakis) 2 4 6 (di); (bis) para nombres compuestos (tetra) (tetrakis) (hexa) (hexakis), etc.

Las vocales finales de los prefijos numricos no deben elidirse, con excepcin de monxido Ejemplo: Ca(HCO3)2 Nmero de oxidacin. Se indica con un nmero romano encerrado entre parntesis que sigue inmediatamente al nombre del elemento al que se refiere, modificado si fuese necesario. El nmero de oxidacin puede ser positivo, negativo o cero (0). El signo positivo no se usa nunca. Los nmeros de oxidacin fraccionarios no se usan en nomenclatura. Ejemplos: FeSO4 : sulfato de hierro(II) ; Fe2(SO4)3 : sulfato de hierro(III) Fe3O4 : xido de hierro(II) y dihierro(III) Nmero de carga. El nmero de carga es un nmero cuya magnitud representa la carga inica. Se escribe entre parntesis inmediatamente despus del nombre de un in y sin espacio entre ellos. La carga se escribe con nmeros arbigos seguidos de su signo. Ejemplos: Na+ : sodio(1+); Cu+ : cobre(1+) : bis(hidrogenocarbonato) de calcio.

Nombres estequiomtricos de los elementos. El nombre del elemento se forma aadiendo el prefijo multiplicador pertinente al nombre del elemento.

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

13/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

S8 : octaazufre O2 : dioxgeno (oxgeno)

N2 : dinitrgeno O3: trioxgeno (ozono)

N: mononitrgeno H2: dihidrgeno

Nombres estequiomtricos de cationes y aniones Cationes monoatmicos. Se indica el nombre del elemento seguido del nmero de carga entre parntesis y sin separacin alguna Na+ : sodio(1+) Cu2+ : cobre(2+) Cr3+ : cromo(3+) I+ :yodo(1+) Cu+ : cobre(1+) H+ : hidrgeno(1+), hidrn

Cationes homopoliatmicos. Se indica el nmero de tomos presentes y la carga como se cit anteriormente. No se recomienda el uso de los nmeros de oxidacin al nombrar iones homopoliatmicos para evitar ambigedades. O2+ : dioxgeno(1+) Hg22+ : dimercurio(I). Recomendado dimercurio(2+) O22: dixido(I). Recomendado dixido(2) Cationes heteropoliatmicos. Se nombran generalmente mediante nomenclatura de sustitucin. NH4+ : Azanio, amonio (no sistemtico aceptado por la IUPAC). H3O+ : Oxidanio. oxonio (no sistemtico aceptado por la IUPAC). (NO es hidronio). PH4+ : Fosfanio.

Aniones. La carga de un anin se indica en el nombre usando el nmero de carga, o utilizando el nmero de oxidacin del tomo central, o tomos centrales. Las terminaciones de los nombres de los aniones son: uro para las especies monoatmicas, homopoliatmicas o heteropoliatmicas cuyo nombre procede de un hidruro progenitor . Cl: cloruro(1) o cloruro PH2: fosfanuro S22: disulfuro(2) PH2: fosfanodiuro

ato para especies heteropoliatmicas nombradas por adicin. (Ver tabla de oxocidos y estructuras relacionadas). ClO4 : tetraoxidoclorato(1) o perclorato. ito se acepta todava pero no deriva de la nomenclatura sistemtica actual. NO2: dioxidonitrato(1) o nitrito.

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

14/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Nombres de aniones segn el sistema estequiomtrico y su nombre no sistemtico aceptado por la IUPAC Anin O2 O2 O22 O3 C22 N3 Nombre estequiomtrico xido(2) Dixido(1) Dixido(2) Trixido(1) Dicarburo(2) Trinitruro(1) Nombre alternativo aceptado por la IUPAC xido(2) Superxido Perxido Oznido Acetiluro Azida

Nombres estequiomtricos de los compuestos binarios. (AxBy) El nombre se construye: numeral(nombre de B)uro de numeral(nombre de A) Frmula NaCl N2O4 NH4Cl AlCl BiCl3 K2O KO2 MnO MnO2 SiO2 TiO Ca(OH)2 Co(OH)3 Nombre(s) Cloruro de sodio (no sdico) Tetraxido de dinitrgeno Cloruro de amonio (no amnico) Monocloruro de aluminio Tricloruro de bismuto Cloruro de bismuto(III) xido de dipotasio Dixido(1) de potasio Superxido de potasio Monxido de manganeso xido de manganeso(II) Dixido de manganeso xido de manganeso(IV) Dixido de silicio Monxido de Titanio xido de titanio(II) Hidrxido de calcio Trihidrxido de cobalto Hidrxido de cobalto(3+) Hidrxido de cobalto(III) Dihidrxido de dimercurio Dihidrxido de (dimercurio) Hidrxido de dimercurio(2+) Dicarburo(2) de calcio Acetiluro de calcio Difosfuro de tricalcio Fosfuro de calcio Bromuro de fosfanio Frmula Al2O3 NO2 Fe(HS)2 AlCl3 BaO2 K2O2 KO3 Mn2O3 Mn2O7 UO2 NaOH Cd(OH)2 Fe(OH)2 Nombre(s) Trixido de dialuminio xido de aluminio Dixido de nitrgeno Bis[hidrogeno(sulfuro)] de hierro Sulfanuro de hierro(II) Tricloruro de aluminio Dixido(2) de bario Perxido de bario Dixido(2) de dipotasio Perxido de potasio trixido(1) de potasio Oznido de potasio Trixido de dimanganeso xido de manganeso(III) Heptaxido de dimanganeso xido de manganeso(VII) Dixido de uranio Hidrxido de sodio Hidrxido de cadmio Dihidrxido de hierro Hidrxido de hierro(2+) Hidrxido de hierro(II) Dihidrxido de mercurio Hidrxido de mercurio(II) Trinitruro(1) de sodio Azida de sodio Fosfanodiuro de calcio [hidrogeno(fosfuro)] de calcio

Hg2(OH)2 CaC2 Ca3P2 (PH4)Br

Hg(OH)2 NaN3 Ca(PH)

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

15/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Nomenclatura de las combinaciones binarias del oxgeno con los halgenos De acuerdo con la nueva secuencia de elementos propuesta por la IUPAC, el oxgeno es menos electronegativo que los halgenos, por lo que las combinaciones binarias de estos elementos deben considerarse como halogenuros de oxgeno. Recomendamos que las combinaciones binarias del oxgeno con los halgenos sigan siendo consideradas como xidos desde el punto de vista de la nomenclatura. Este tipo de nomenclatura es la que se utiliza en la actualidad.

IUPAC OCl2 O2Cl Dicloruro de oxgeno Cloruro de dioxgeno

Nombre habitual Cl2O ClO2 xido de dicloro Dixido de cloro

Constituyentes monoatmicos mltiples frente a constituyentes homopoliatmicos. Debe tenerse cuidado con algunas frmulas que pueden dar lugar a errores notable. As, la frmula TlI3 puede representar dos compuestos diferentes: 1. TlI3 : tris(yoduro) de talio; yoduro de talio(III); yoduro de talio(3+). En este caso, los tres nombres hacen referencia a la existencia del in yoduro, (I) y el catin es el talio(3+) 2. Tl(I3) triyoduro(1) de talio; triyoduro de talio(I); triyoduro de talio(1+). En este caso el ion presente es el triyoduro(1) (I3) y el catin es el talio(1+) Otros ejemplos: Na2S3 Fe2S3 HgCl2 trisulfuro de disodio; trisulfuro(2) de sodio. (Anin poliatmico) tris(sulfuro) de dihierro; sulfuro de hierro(III). (Anin monoatmico) dicloruro de mercurio; cloruro de mercurio(II); cloruro de mercurio(2+). dicloruro de (dimercurio); cloruro de

Hg2Cl2 dicloruro de dimercurio; dimercurio(2+).

Nombres estequiomtricos de sales. Las sales tienen de frmula general [catin]x[anin]y . Los nombres de los aniones derivan de los cidos correspondientes haciendo la transformacin de las terminaciones oso e ico de los cidos por ito y ato en los aniones. Los cationes se nombran de acuerdo con las normas dadas anteriormente. Frmula Na2HPO4 Ca(HPO3) Ca(H2PO2)2 BaCO3 Na2[PO3(OH)] Ca(PHO3) Ca(PH2O2)2 Nombre(s) Hidrogenofosfato de sodio Hidroxidotrioxidofosfato(2) de sodio Fosfonato de calcio Hidrurotrioxidofosfato(2) de calcio Fosfinato de calcio Dihidrurodioxidofosfato(1) de calcio Carbonato de bario Trioxidocarbonato de bario

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

16/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Frmula NaClO4 Ca(NO3)2 Co(NO3)3 Fe(NO2)2 Fe(HSO3)2 NH4H2PO4 Mg(HCO3)2 Na2Cr2O7 Na2CrO4 KMnO4 K2MnO4 Cu(ClO3)2 CuBrO2 Fe[SO2(OH)]2 NH4[PO2(OH)2] Mg[CO2(OH)]2 Perclorato de sodio

Nombre(s)

Tetraoxidoclorato de sodio Nitrato de calcio Bis(trioxidonitrato) de calcio Nitrato de cobalto(III) Tris(trioxidonitrato) de cobalto Nitrito de hierro(II) Bis(dioxidonitrato) de hierro Hidrogenosulfito de hierro(II) Bis(hidroxidodioxidosulfato) de hierro Dihidrogenofosfato de amonio Dihidroxidodioxidofosfato de amonio Hidrogenocarbonato de magnesio Bis(hidrogenocarbonato) de magnesio Bis(hidroxidodioxidocarbonato) de magnesio Dicromato de sodio Cromato de sodio Permanganato de potasio Manganato de potasio Clorato de cobre(II) Bis(trioxidoclorato) de cobre Bromito de cobre(I) Dioxidobromato de cobre

Compuestos de adicin. Los nombres de cada uno de los componentes individuales de un compuesto de adicin se construyen mediante el sistema de nomenclatura apropiado: composicin, sustitucin o adicin. El nombre completo del compuesto se forma conectando los nombres de los componentes con guiones extralargos. Las proporciones de los componentes se indican despus del nombre por medio de un descriptor estequiomtrico que est formado por nmeros arbigos separados por una barra o barras. Este descriptor, que se coloca entre parntesis, est separado del nombre del compuesto por un espacio. El orden de los nombres de los componentes individuales es, primero, segn el nmero creciente de los componentes y, segundo, el alfabtico. Como nica excepcin, el nombre del componente agua se cita el ltimo. Frmula BF32H2O CaCl28NH3 8Kr46H2O 2Na2CO33H2O2 Na2SO410H2O Co2O3nH2O Nombre(s) Trifluoruro de boroagua (1/2) Cloruro de calcioamonaco (1/8) Kriptnagua (8/46) Carbonato de sodioperxido de hidrgeno (2/3) Sulfato de sodioagua (1/10) Sulfato de sodio decahidratado xido de cobalto(III)agua (1/n)

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

17/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

B. RECOMENDACIONES DIDCTICAS

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

18/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Es necesario un mtodo constante de denominacin que ayude a la inteligencia y alivie la memoria. Guyton de Morveau

1. INTRODUCCIN
Con estas recomendaciones se pretende: Adoptar criterios lgicos (que ayuden a la inteligencia), adaptados a la edad de nuestros alumnos y a sus capacidades. Considerar la nomenclatura y formulacin como un sistema que sirva para entendernos (aliviando la memoria) a la hora de utilizar compuestos qumicos. Recomendar una programacin espiral, de forma que en cada nivel se vayan introduciendo, de forma gradual, la nomenclatura y formulacin de compuestos ms complejos. Tratar de conciliar la nueva nomenclatura con la que realmente se usa, evitando la introduccin de novedades de dudosa permanencia. No usar nomenclatura errnea. Las recomendaciones se formulan en tres niveles distintos: 1. Lo que (como mnimo) ha de hacerse. Se indica lo que se considera deberan saber nuestros alumnos/as para cada uno de los niveles de enseanza (3 ESO, 4 ESO y Bachillerato) 2. Lo que (como ampliacin) puede hacerse. Se incluyen los conocimientos que podramos considerar como ampliacin para cada nivel. Qu se d, depender del planteamiento didctico del profesor/a, del nivel del grupo y de las necesidades planteadas. 3. Lo que se desaconseja hacer. Se detalla lo que no est aconsejado hacer, bien porque ese tipo de nomenclatura est considerada incorrecta en la actualidad, o porque se estima que pedaggicamente no es recomendable. Por esta razn no se aconseja mezclar la nomenclatura de composicin (sistemtica o estequiomtrica) con la que utiliza el nmero de oxidacin del elemento entre parntesis en los niveles de la ESO [p.e xido de hierro(III)], ya que la determinacin del nmero de oxidacin de un elemento en un compuesto es una dificultad aadida. Es ms recomendable que se afiance la nomenclatura de composicin. De forma resumida se recomienda: 1. Adoptar la nomenclatura de composicin (sistemtica o estequiomtrica) para las combinaciones binarias e hidrxidos. 2. Renunciar a la opcin de nombrar los compuestos binarios poniendo el nmero de oxidacin entre parntesis, al menos en los cursos de 3 y 4 de la ESO. Este tipo de nomenclatura puede introducirse en los cursos de bachillerato. 3. Recurrir a la nomenclatura tradicional para nombrar oxocidos y oxosales (cido sulfrico, carbonato de sodio... etc), admitida por la IUPAC, ya que el uso de la nomenclatura de adicin requiere unos conocimientos estructurales que nuestros alumnos no poseen. 4. Adoptar los nombres de fosfano, arsano y estibano. 5. El dilema planteado con los xidos de los halgenos (halogenuros de oxgeno?) se resuelve no poniendo ejemplos de estos compuestos. Las combinaciones del oxgeno con los halgenos permanecern en un limbo indefinido para no vulnerar la norma ni introducir una nomenclatura difcilmente asimilable. 6. Reservar para el Bachillerato la nomenclatura y formulacin de perxidos, oxocidos del P, y B y la nomenclatura y formulacin de sales cidas y sales hidratadas.

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

19/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

2. RECOMENDACIONES PARA 3 DE ESO

1
Lo que (como mnimo) ha de hacerse Ejemplos CO Fe2O3 Na2O CoH3 MgH2 HCl PCl3 SF6 AgBr PbS Monxido de carbono Trixido de dihierro Monxido de disodio Tihidruro de cobalto Dihidruro de magnesio Monocloruro de hidrgeno Tricloruro de fsforo Hexafluoruro de azufre Monobromuro de plata Monosulfuro de plomo

Nombrar y formular compuestos binarios e hidrxidos utilizando exclusivamente la nomenclatura de composicin (sistemtica o estequiomtrica). Usando nicamente este sistema de nomenclatura se puede prescindir de la utilizacin de tablas de nmeros de oxidacin.

Las combinaciones binarias del hidrgeno con los elementos carbonoideos y nitrogenoideos no se nombran como hidruros. Todos ellos tienen nombres especiales no sistemticos: CH 4 : Metano SiH4 : Silano NH3 : Amoniaco PH3 : Fosfano AsH3 : Arsano
(1) (2) (1) (2) (3)

SbH3 : Estibano

No est permitido fosfina No est permitido arsina (3) No est permitido estibina

2
Lo que (como ampliacin) puede hacerse Nombrar compuestos binarios sin prefijos numerales en el caso de los elementos con un nico estado de oxidacin, dado que en estos casos no existe ambigedad. Para formular estos compuestos los alumnos debern conocer, al menos, los nmeros de oxidacin de los metales con estado de oxidacin fijo (Li, Na, K, Ag, Mg, Ca, Zn y Al) Considerar los nombres de cido fluorhdrico, clorhdrico, bromhdrico y yodhdrico para las disoluciones de los halogenuros de hidrgeno en agua. Introducir, exclusivamente, tres oxocidos: HNO3 : cido ntrico H2SO4 : cido sulfrico H2CO3 : cido carbnico Introducir las oxosales correspondientes utilizando solo metales con nmero de oxidacin fijo.

Ejemplos K2O Al2O3 CaO HF HCl NaNO3 K2SO4 CaCO3 xido de potasio xido de aluminio xido de calcio cido fluorhdrico cido clorhdrico Nitrato de sodio Sulfato de potasio Carbonato de calcio

3
Lo que se desaconseja hacer

Nombrar los xidos de elementos no metlicos como anhdridos y utilizar la nomenclatura tradicional (terminacin oso e ico) en compuestos binarios e hidrxidos. Nombrar compuestos binarios con el nmero de oxidacin entre parntesis [xido de hierro(III)]. Utilizar la nomenclatura sistemtica para oxocidos (tetraoxosulfato(VI) de hidrgeno) y oxosales (trioxonitrato(V) de potasio)

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

20/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

3. RECOMENDACIONES PARA 4 DE ESO

1
Lo que (como mnimo) ha de hacerse Combinaciones binarias, dem 3 ESO. Nombrar compuestos binarios sin prefijos numerales en el caso de los elementos con un nico estado de oxidacin, dado que en estos casos no existe ambigedad. Para formular estos compuestos los alumnos debern conocer, al menos, los nmeros de oxidacin de los metales con estado de oxidacin fijo (Li, Na, K, Ag, Mg, Ca, Zn y Al) Considerar los nombres de cido fluorhdrico, clorhdrico, bromhdrico y yodhdrico para las disoluciones de los halogenuros de hidrgeno en agua. Conocer los tres oxocidos: HNO3 : cido ntrico H2SO4 : cido sulfrico H2CO3 : cido carbnico Introducir las oxosales correspondientes utilizando solo metales con nmero de oxidacin fijo. Conocer la nomenclatura de aniones y cationes monoatmicos.

Ejemplos CO2 Co2O3 Na2O Al2O3 MgH2 HCl NaNO3 K2SO4 Cl


2+

Dixido de carbono Trixido de dicobalto xido de sodio xido de aluminio Dihidruro de magnesio Cloruro de hidrgeno Acido clorhdrico Nitrato de sodio Sulfato de potasio Cloruro Cobre(2+)

Cu

2
Lo que (como ampliacin) puede hacerse Introducir la nomenclatura de los cidos de los halgenos (hipo...oso, oso, ico, per... ico) Introducir las oxosales utilizando metales con nmero de oxidacin variable. Debern conocer una tabla de estados de oxidacin ms usuales. Introducir la nomenclatura de aniones poliatmicos.

Ejemplos HClO HClO2 HClO3 HClO4 CuSO4 Co(NO3)2 Fe2(CO3)3 SO4


2

cido hipocloroso cido cloroso cido clrico cido perclrico Sulfato de cobre(II) Nitrato de nquel(II) Carbonato de hierro(III) Anin sulfato

3
Lo que se desaconseja hacer

Nombrar los xidos elementos no metlicos como anhdridos y utilizar la nomenclatura tradicional (terminacin oso e ico) en compuestos binarios e hidrxidos. Nombrar compuestos binarios con el nmero de oxidacin entre parntesis [xido de hierro(III)]. Utilizar la nomenclatura sistemtica para oxocidos (tetraoxosulfato(VI) de hidrgeno) y oxosales (trioxonitrato(V) de potasio)

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

21/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

4. RECOMENDACIONES PARA BACHILLERATO

1
Lo que (como mnimo) ha de hacerse

Combinaciones binarias, nomenclatura de composicin (sistemtica). Incluir los perxidos de los metales alcalinos y alcalino-trreos. Introducir la nomenclatura de compuestos binarios con el nmero de oxidacin entre parntesis [xido de hierro(III)]. Debern conocer una tabla de estados de oxidacin ms usuales. Nombrar compuestos binarios sin prefijos numerales en el caso de los elementos con un nico estado de oxidacin, dado que en estos casos no existe ambigedad. Considerar los nombres de cido fluorhdrico, clorhdrico, bromhdrico y yodhdrico para las disoluciones de los halogenuros de hidrgeno en agua. Nomenclatura de los oxocidos, incluyendo los de los halgenos (hipo...oso, oso, ico, per... ico) y los del P (cido fosfrico: H3PO4) y B (cido brico: . H3BO3) Nomenclatura de las oxosales incluyendo manganatos, permanganatos, cromatos y dicromatos. Nomenclatura de las oxosales cidas e hidratadas. Conocer la nomenclatura de aniones y cationes monoatmicos y poliatmicos.

Co2O3 CaO2 Al2O3 HCl H3PO4 NaMnO4 K2Cr2O7 NaHCO3


+ NH4

Ejemplos Trixido de dicobalto xido de cobalto(III) Perxido de calcio xido de aluminio Cloruro de hidrgeno Acido clorhdrico. cido fosfrico Permanganato de sodio Dicromato de potasio Hidrgenocarbonato de sodio Amonio Nitrito

NO2

2
Lo que (como ampliacin) puede hacerse Introducir la nomenclatura de adicin para los oxocidos, oxosales e iones poliatmicos.

HNO3 HClO2 H2SO4 Na2CO3 KH2PO4 NO3

Ejemplos Hidroxidodioxidonitrogeno Hidrogeno(trioxidonitrato) Hidroxidooxidocloro Hidrogeno(dioxidoclorato) Dihidroxidodioxidoazufre / Dihidrogeno(tetraxidosulfato) Trioxidocarbonato de disodio Dihidroxidodioxidofosfato de potasio Trioxidonitrato(1)

3
Lo que se desaconseja hacer

Nombrar los xidos de elementos no metlicos como anhdridos y utilizar la nomenclatura tradicional (terminacin oso e ico) en compuestos binarios e hidrxidos.. Utilizar la nomenclatura sistemtica para oxocidos (tetraoxosulfato(VI) de hidrgeno) y oxosales (trioxonitrato(V) de potasio)

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

22/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

3 ESO
NMEROS DE OXIDACIN MS USUALES DE ALGUNOS ELEMENTOS (3 ESO)

METALES Nmero de oxidacin +1 +2 +3 Li, Na, K y Ag Mg, Ca y Zn Al NO METALES +1 1 2 H H (hidruros), F, Cl, Br, I (fluoruros, cloruros, bromuros y yoduros) O (xidos) S (sulfuros) Elementos

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

23/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

4 ESO

NMEROS DE OXIDACIN MS USUALES DE ALGUNOS ELEMENTOS (4 ESO) En negrita figuran los elementos cuyos estados de oxidacin es necesario conocer

METALES Nmero de oxidacin +1 +2 +3 +1, +2 +1, +3 +2, +3 +2, +4 Elementos Li, Na, K, Ag, Rb y Cs Be, Mg, Ca, Zn, Sr, Ba ; y Cd Al Cu y Hg Au Fe, Co, Ni, Cr Pt, Pb, Sn NO METALES Nmero de oxidacin 1 1, +1 2 2, +4, +6 3, +3, +5, +4 1, +1, +3, +5, +7 F H O S, Se, Te N, P, As, Sb C, Si Cl, Br, I Elementos

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

24/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Bachillerato
NMEROS DE OXIDACIN MS USUALES DE ALGUNOS ELEMENTOS (Bachillerato)

METALES Nmero de oxidacin +1 +2 +3 +1, +2 +1, +3 +2, +3 +2, +3, +6 (cromatos y dicromatos) +2, +4, +6 (manganatos), +7 (permanganatos) +2, +4 NO METALES Nmero de oxidacin 1 1, +1 2 2 , +4, +6 3, +3, +5, 4, +4 1, +1, +3, +5, +7 F H O S, Se, Te N, P, As, Sb C, Si Cl, Br, I GRUPOS POLIATMICOS +1 1 NH4+ in (catin) amonio CN in (anin) cianuro Elementos Elementos Li, Na, K, Rb, Cs y Ag Be, Mg, Ca, Sr, Ba ; Zn y Cd Al Cu y Hg Au Fe, Co, Ni Cr Mn Pt, Pb, Sn

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

25/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

C. RESULTADO DE LA ENCUESTA AL PROFESORADO

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

26/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

La encuesta pasada a los 98 profesores participantes en la Jornada de Formulacin y Nomenclatura, arroj los resultados que se citan y comentan a continuacin. El nmero de respuestas por nivel se recoge en la tabla 1 y los resultados se desglosan en los contenidos que se imparten en cada curso (tabla 2 y grfica A) y el tipo de nomenclatura usado (tabla 3 y grfica B). Tabla 1. Profesores que han respondido la encuesta 3 ESO 80 4 ESO 79 1 BCH 72 2 BCH 64

Tabla 2. Contenidos trabajados en diferentes cursos (%) CONTENIDOS 3 ESO 4 ESO 1 BCH 2 BCH Elementos 100 99 100 100 Nmeros de oxidacin 58 80 89 100 Iones monoatmicos 60 85 96 98 Iones poliatmicos 23 70 93 98 xidos 84 99 100 100 Perxidos 21 67 97 97 Combinaciones de H (1) 81 99 100 100 Combinaciones de H (1+) 76 99 100 100 Metal No metal (Sales binarias) 81 97 100 100 No metal No metal 59 85 93 95 Hidrxidos 66 97 100 100 Oxocidos 34 91 100 100 Oxosales neutras 24 84 99 98 Sales cidas 1 27 90 95 xidos dobles, sales hidratadas, etc.) 1 6 33 55 Grfica A. Contenidos trabajados en diferentes cursos (%)
0% Elementos Nmeros de oxidacin Iones monoatmicos Iones poliatmicos xidos Perxidos Combinaciones de H (1) Combinaciones de H (1+) Metal No metal (Sales binarias) No metal No metal Hidrxidos Oxocidos Oxosales neutras Sales cidas xidos dobles, sales hidratadas, etc.) 3 ESO 4 ESO 1 BCH 2 BCH 20% 40% 60% 80% 100%

La diferencia ms grande entre los distintos cursos la marca 3 de ESO en el que se puede observar que: Ms del 80 %: trabajan elementos, xidos, combinaciones del hidrgeno y sales binarias. ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS 27/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

Entre el 50 y 80 %: trabajan iones monoatmicos, combinaciones no metal no metal e hidrxidos Por debajo del 30 %: Trabajan perxidos, iones poliatmicos, oxocidos. oxosales, etc. Aunque se matiza en muchas ocasiones: slo algunos cidos; algunas sales de uso en el laboratorio

Sin embargo, apenas hay diferencias entre 4 de ESO y el Bachillerato (salvo sales cidas y compuestos de adicin en que en 4 de ESO apenas se dan), incluso un 70% de los encuestados trabajan iones poliatmicos en 4 de ESO. Por supuesto, no hay diferencias entre los dos cursos de bachillerato pudiendo, por tanto, deducir que en el 2 de bachillerato se trabaja como un repaso de lo trabajado en el primer curso. Tabla 3. Tipo de nomenclatura trabajada en diferentes cursos (%) NOMENCLATURA 3 ESO 4 ESO 1 BCH 2 BCH Sustitucin 15 15 14 16 Adicin 3 6 7 5 De hidrgeno 8 13 13 9 Composicin 64 76 69 67 Tradicional 36 42 42 52 Sistemtica 26 29 28 25 Stock 29 30 31 36 Otras (citar) 8 10 8 11 Grfica B. Tipo de nomenclatura trabajada en diferentes cursos (%)
0% 20% 40% 60% 80% 100%

Sustitucin

Adicin

De hidrgeno 3 ESO 4 ESO 1 BCH 2 BCH

Composicin

Sistemtica

Stock

Tradicional

Otras (citar)

Respecto al tipo de nomenclatura usada, mayoritariamente se usa la de composicin. Aunque no se preguntaba directamente en la encuesta, de los comentarios escritos y de las matizaciones en otras, se han incluido tres ms que aparecan con frecuencia: sistemtica, Stock y tradicional. No sabemos hasta que punto se identifica sistemtica con la de composicin. Adems debe tenerse en cuenta que, en muchas ocasiones, se solapan en el mismo curso diferentes nomenclaturas (en funcin del tipo de sustancias a nombrar)

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

28/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

D. RECURSOS

ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS

29/30

NOMENCLATURA Y FORMULACIN INORGNICA

RECURSOS
Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005 Editado por: N.G. Connelly, T. Damhus, R.M. Hartshorn and A.T. Hutton The Royal Society of Chemistry, 2005 [ISBN 0 85404 438 8] http://bit.ly/1jIDItu (4,13 Mb) se puede descargar gratuitamente de modo legal. Correcciones: http://bit.ly/1cNstgQ y http://bit.ly/IgtWTV Nomenclatura de Qumica Inorgnica. Recomendaciones IUPAC 2005 . Versin espaola de Miguel A. Ciriano y Pascual Romn Polo. Prensas Universitarias de Zaragoza, junio 2007. http://puz.unizar.es Recursos en la red 1. FISQUIWEB (Luis Ignacio Garca Gonzlez- IES La Magdalena, Avils). http://bit.ly/z39G8 Web de uno de los autores de este trabajo, es una de las mejores webs de Fsica y Qumica de Espaa, usada como referencia por otras webs de la materia. La formulacin est adaptada a las normas vigentes y tiene, adems de consideraciones didcticas, un tutorial sobre formulacin en flash, test en Excel y apuntes sobre formulacin en Word y PDF. http://bit.ly/1b2SD0J 2. Salvador Olivares Campillo (IES Floridablanca, Murcia). http://bit.ly/17TsdNY Trabajo que presenta en un pdf las recomendaciones IUPAC. Aunque est dirigido a Bachillerato, no es demasiado difcil adaptarlo a la ESO 3. Diego Lozano Calero (IES Jacaranda, Churriana). http://bit.ly/Zv3s2g Web dedicada a las normas 2005, contiene varios pdfs que van desde conceptos generales hasta ejercicios resueltos 4. Proyecto Ulloa (Recursos en Qumica). http://bit.ly/fv8TaO Proyecto del Ministerio de Educacin que ha generado recursos en Qumica. Tiene ejercicios interactivos o para hacer con lpiz y papel. Se puede descargar un disco ISO para trabajar sin conexin 5. Proyecto Newton (MEC). http://bit.ly/1iRCnTM Planteado como un juego educativo, desarrolla la formulacin de modo interactivo (apuntes en pdf) 6. Carlos Alonso (Vigo). http://bit.ly/RuX3Em Tiene mltiples recursos no slo de formulacin inorgnica, sino que abarcan a toda la qumica. Tiene una introduccin histrica a la nomenclatura y formulacin con resea de textos desde Guyton de Morveau y Lavoisier hasta la actualidad, pudiendo leer esos textos clsicos. 7. Jos Antonio Navarro Domnguez (IES Al ndalus, Sevilla). http://bit.ly/Is06vm Tiene aplicaciones en flash para todos los cursos 8. Rincn didctico de Fsica y Qumica (Consejera de Educ., Extremadura) http://bit.ly/17WQrsE Redirecciona a webs que tratan de formulacin (algunas de las citadas aqu). Buena para ahorrarse buscar recursos. 9. Test y juegos para http://bit.ly/1jIEAhN aprender formulacin (Consejera de Educacin, Extremadura)

10. Formulacin Inorgnica (Departamento de Fsica y Qumica, IES Sierra de San Qulez Binefar) http://bit.ly/18GcoKY Web que abarca toda la formulacin inorgnica de modo bastante interactivo. 11. Salvador Lpez Castejn (IES Carrs, Elche). http://bit.ly/1jJntfZ Blog que contiene no slo ejercicios de formulacin inorgnica sino muchos otros temas de Qumica. ASOCIACIN DE QUMICOS DEL PRINCIPADO DE ASTURIAS 30/30

Potrebbero piacerti anche