Sei sulla pagina 1di 48

Instituto de Educacin media superior del Distrito Federal Sistema del Bachillerato General

Preparatoria Felipe Carrillo Puerto

Por: Santiago P. Cha arr!a Gue ara Mxico D. F. Enero de 2014

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

I%'#)D$CCI*%

E"te texto e" !na "erie de de"arro##o" de# te$ario de# c!r"o de +iloso+!a III %!e "e i$&arte en #a Pre&aratoria 'Fe#i&e Carri##o P!erto( de# )n"tit!to de Ed!caci*n Media S!&erior de# Di"trito Federa#. +!n%!e e"ta dirigido a a#!$no" en &roce"o de ,or$aci*n- no %!iere "er !n texto co$&#aciente. Pre,iere &rovocar- hacer &en"ar crtica$ente. )ntenta a.rir #a di"c!"i*n "o.re e"ta vida / e"ta "ociedad. E"te texto "o"tiene %!e #a ,i#o"o,a / #a tica 0co$o &arte de e##a1 de.e hacer #a crtica a todo #o exi"tente / a# $i"$o tie$&o de,ender "!" va#ore" con ra2one". De e"te $odo- "!" va#ore" 0 #o" de# "er h!$ano / #o" de "! a!tono$a1 &!eden vo#ver"e &ro/ecto" raciona#e" &ara $e3orar e# $!ndo. Se trata entonce" de conectar a #a tica con #a vida de convertir#a en !na crtica de #a $ora# exi"tente / en !na e"&eran2a raciona# hacia e# #ogro de# de.er "er. E" indi"&en"a.#e- &en"ar #a vida- c!e"tionar#a / tra2ar &ro/ecto" raciona#e" &ara $e3orar#a. Si e"te texto #ogra hacer &en"ar / a.rir !na actit!d crtica / a!tocrtica- "i hace re,#exionar "o.re #o" va#ore" / a/!dan a de,ender#o" / en !n dia#ogo to#erante / raciona#- ha.r4 c!$&#ido "! co$etido. En e"te texto no" &ro&one$o" en rigor- re"&onder a !na &#!ra#idad de reto" %!e han "!"citado #a" c!e"tione" centra#e" %!e "e a.ordan a%!- con 4ni$o decidida$ente &o#$ico- co$o &ro&!e"ta" &rovi"iona#e" a $anera de invitaci*n a# dia#ogo- n!nca co$o car4cter de,initivo a con vi"ta a a"entar de !na ve2 &or "ie$&re los prolegmenos a toda tica que pretenda ser cientfica co$o &o"t!#a . E. Moore- &retencio"a$ente en "! o.ra Principia Ethica. Se dice %!e #a tica nor$ativa no e" &o"i.#e o %!e #a $i"i*n de# ,i#*"o,o de #a $ora# "e red!ce a# an4#i"i" de #o" tr$ino" tico"- "in de3ar de$a"iado c#aro 56! co"a e" e"o %!e ##a$a$o" tica7 5C!4#e" "on "!" #$ite" "!" contenido"- "! "entido- "! ,!nci*n / "! vigencia7 En e"te "entido e"ta o.ra &o"ee !n car4cter de a&roxi$aci*n a# $eo##o de #a &ro.#e$4tica conte$&or4nea- "e inicia en e# an4#i"i" de# 4$.ito de #o $ora# / de# e"t!dio de# ho$.re co$o ani$a# &artic!#ar$ente a.ocado a co$&ortar"e $ora#$ente c!ando $eno" en e# "entido de ani$a# de co"t!$.re"- %!e de !n $odo ! otro e#ige de#i.era- acerca de "! cond!cta- #o c!a# ##ega a# &#antea$iento / de ,or$!#aci*n de# vie3o &ro.#e$a de# #i.re ar.itrio o re"&on"a.i#idad $ora#. 8tro e3e de di"c!"i*n en #a tica conte$&or4nea #o con"tit!/e e# hecho de e"ta.#ecer c!4# e" e# "o&orte "i e" %!e #o ha/- de #a ,i#o"o,a $ora#. 9a/ %!e identi,icar c!a# e" e# &!e"to de #a razn en #a tica / "! contra&o"ici*n con e# &a&e# no $eno" re#evante de #a" &a"ione"- e$ocione" de"eo" e intere"e" h!$ano". E# &ro.#e$a de# &!e"to de #a ra2*n "e &#antea con !na c!e"ti*n re,erente a #a ra2*n con $in:"c!#a- &ara hacer n,a"i" en e# car4cter h!$ano de producto "ocia#- c!#t!ra#- nter"!.3etivo de #a raciona#idad- contra #a &reten"i*n raciona#i"ta de con"tit!ir a #a ;a2*n e# tri.!na# de #a" &a"ione" / #o" de"eo" h!$ano". Por e# contrario- #a intenci*n de e"te $an!a# e" a&o"tar &or #a nece"idad de %!e #a ,i#o"o,a de #a $ora# conte$&or4nea recono2ca #a" !nione" in"e&ara.#e ra2*n1&a"i*n co$o $o$ento" di"tinto" a!n%!e contin!o"- no e"cindida" "ino entreconexo"- entre #a" ca&acidade" re,#exiva" de# ho$.re / "! ca&acidad de "entir- &adecer co$&adecer / "entir con otro". <!ego de varia" dcada" en %!e todo &areca e"tar red!cido a #a in"ertada / de"gracia tarea de #a tica crtica $etatica- en #o" :#ti$o" a=o" han renacido e# inter" &ara #a" grande" con"tr!ccione" nor$ativa" &or #a e#a.oraci*n de ,i#o"o,a" $ora#e" con"tr!ctiva". <o" no$.re" ;a>#" ?o2ic@- 9a.er$a" / <i&ove"@i "on ex&onente" de e"te renovado inter" &or e# 'contenido( de #a tica. E"te de"&ertar de #a ,i#o"o,a $ora# ha ido de #a $ano de #a crtica de# :nico gran "i"te$a tico %!e &areca ha.er "o.revivido a #a concentraci*n ana#tica en &ro.#e$a" $etatico". E# relativismo e# utilitarismo. <a conce&ci*n / "entido %!e cada individ!o da "! &ro&ia vida tiene / de.e tener caracter"tica" $!/ &er"ona#e"- &ero no tiene &or %! contra&oner"e a #a o&ini*n / "entido de #a

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

vida h!$ana en genera#. Con,or$e "e han arraigado "enti$iento" de "o#idaridad "ocia#- #o individ!a# no &!ede entender"e ni de"arro##ar"e "in #o co#ectivo- ni #o co#ectivo &!ede de"envo#ver"e "ana$ente "in e# corre"&ondiente reconoci$iento de# &rogre"o de #o co#ectivo

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

)B,E'I-)S DE "P#E%DI.",E DE (" "SIG%"'$#": FI()S)F/" III 0&'IC"1 )B,E'I-) GE%E#"(: E# A#aB e"t!diante $o"trar4 !na actit!d crtica / h!$ani"ta en #o %!e "e re,iere a dar ra2*n acerca de #o" $otivo" / con"ec!encia" de "!" acto"- a" co$o #a di"&o"ici*n &ara a"!$ir #a re"&on"a.i#idad de "!" deci"ione" en !n nive# individ!a# !.icado en e# 4$.ito de "! co$!nidad. )B,E'I-) 2 C Co$&rende #a" di,erencia" %!e ha/ entre tica / $ora# a trav" de# e"t!dio de #o" conce&to" / categora" &ro&io" de #a tica a ,in de %!e &!edan dar c!enta de "!" &ro&io" acto" $ora#e". )B,E'I-) 3 C Conocer4 #o" "i"te$a" nor$ativo"- con #a ,ina#idad de %!e &!eda c!e"tionar"e / eva#!ar "!" &ro&ia" nor$a" con !na actit!d crtica. )B,E'I-) 4 C Co$&render4 #a" nocione" de #i.ertad / re"&on"a.i#idad a trav" de# e"t!dio de# di"c!r"o tico- con e# ,in de %!e 3!2g!e / oriente "! vida cotidiana. )B,E'I-) 5 C ;e,#exionar4 "o.re e# car4cter inter"!.3etivo de# %!ehacer h!$ano a &artir de #a" nocione" de &er"ona / co$!nidad &ara ex&#icitar "!" con"ec!encia" tica". )B,E'I-) 6 C )denti,icar4 #o" va#ore" de# $!ndo conte$&or4neo- $ediante e# e"t!dio de #a" categora" &ro&ia" de #a axio#oga- &ara co$&render &ro.#e$a" $!ndia#e" / naciona#e". C)%'E%ID)S 'E78'IC)S C )ntrod!cci*n genera# a #a Dtica: 56! e" #a tica7 C <a re#aci*n %!e exi"te entre #a $ora# / #a tica: &ro.#e$a" $ora#e" / &ro.#e$a" tico". C 5Dtica- &ara %!7 C Mora# / vida cotidiana. C +xio#oga / "! re#aci*n con #a tica. C Di"tinto" "i"te$a" nor$ativo" A$ora#e"- 3!rdico"- "ocia#e"- &o#tico"- re#igio"o"- etc.B / #a" condicione" hi"t*rico1"ocia#e" %!e #o" deter$inan. C F!nda$ento" axio#*gico" de #o" "i"te$a" nor$ativo". C ?ocione" de #i.ertad / re"&on"a.i#idad. C <a #i.ertad co$o &ro.#e$a ,i#o"*,ico. C <i.ertad / deter$ini"$o. C 9acia !na tica de #a #i.ertad / re"&on"a.i#idad en e# &ro&io contexto "ocio1hi"t*rico. C <a "!.3etividad. C )nter"!.3etividad e i$&ortancia de# reconoci$iento. C +rg!$ento" / 3!icio" $ora#e". C Eo#erancia / etnocentri"$o. C Derecho" h!$ano". C Dignidad h!$ana. C +xio#oga / $!ndo conte$&or4neo. C <a tica / "! re#aci*n con otro" 4$.ito" "ocia#e": $edio a$.iente- &o#tica- re#igi*n- $edio" de co$!nicaci*n- etc. C Pro.#e$a" naciona#e" / $!ndia#e": econ*$ico"- eco#*gico"- "ocia#e"- &o#tico" / c!#t!ra#e".

C#I'E#I)S DE E-"($"CI)%
C ;ea#i2a !n en"a/o e"tr!ct!rado de ac!erdo a !n e"%!e$a de an4#i"i" ,i#o"*,ico C + trav" de# de.ate en e# a!#a- $!e"tra "! ca&acidad &ara ,!nda$entar 3!icio" $ora#e". C Extrae arg!$ento" $ora#e" de diver"o" texto" / #o" ana#i2a. C Ex&one "!" idea" de ,or$a c#ara / "enci##a. C E" ca&a2 de 3erar%!i2ar / ordenar "!" idea" &ara e#a.orar !na arg!$entaci*n. C P!ede conci#iar e# re"&eto a #a dignidad de #a &er"ona con #a crtica de "!" idea". C Pro.#e$ati2a- a &artir de #a noci*n de #i.ertad- #a" ca!"a" / con"ec!encia" de "!" acto". C P#antea a#ternativa" de "o#!ci*n a !n &ro.#e$a &revia$ente identi,icado de "! cotidianidad- a &artir de "! inter&retaci*n de #o" conce&to" de #i.ertad / re"&on"a.i#idad. C F!"ca in,or$aci*n te$4ticaG organi2a- 3erar%!i2a e inter&reta #a in,or$aci*n &ara ,!nda$entar "! conc#!"i*n o &!nto de vi"ta re"&ecto de# te$a tra.a3ado. C ;ea#i2a !n en"a/o e"tr!ct!rado de ac!erdo a !n e"%!e$a de an4#i"i" ,i#o"*,ico

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

OBJETIVO 1 Comprende las diferencias que hay entre tica y moral a travs del estudio de los conceptos y cate or!as propios de la tica a fin de que puedan dar cuenta de sus propios actos morales" Eres importante para ti #or qu es a ti a quien t$ sientes %o eres todo para ti #or qu eres para ti& el universo El universo propio y los otros" 'atlites de tu su()etividad o()etiva" Eres importante para ti #or qu solo t$ te importas" * + si eres as!& Oh mito, -#or qu los otros no han de ser as!. Fernando Pessoa

En #a vida &r4ctica e" donde $eno" e# ho$.re &!ede &er$anecer en !na actit!d de "!.3etivi"$o extre$o %!e re"trin3a #a va#ide2 de# conoci$iento a# $o$ento in$ediata$ente vivido &or e# "!3eto "ing!#ar. H no &odra "er de otro $odo: a# arreg#ar n!e"tra acci*n a #o ex&eri$entado con anterioridad- &or no"otro" $i"$o" o &or otro"- e"ta$o" ad$itiendo #a contin!idad de #a ex&eriencia- "! &er"i"tencia $4" a##4 de #a" contingencia" en %!e "e o.t!vo. C!ando- &or e3e$&#o&!e"to" a e#egir entre !n a#i$ento / !n veneno- !"a$o" e# &ri$ero &ara $atar e# ha$.re / de"echa$o" e# "eg!ndo &or &er3!dicia# a #a "a#!d- #a diver"idad de n!e"tro co$&orta$iento "!&one do" 3!icio" t4cito" acerca de #a" &ro&iedade" intrn"eca" de #a" do" "!."tancia"G e"to e"- e"ta$o" reconociendo i$&#cita$ente #a o.3etividad de# conoci$iento &or enci$a de #a" &artic!#are" condicione" "!.3etiva". <o $i"$o dga"e de c!a#%!ier otra acci*n- co$o #a o.ra ed!cativa- %!e "e "o"tiene en e# "!&!e"to de %!e #o %!e rigi* #a vida de !no" &or e3e$&#o: &adre"- e" todava v4#ido &ara regir #a vida de otro" &or e3e$&#o: hi3o". <a actit!d &r4ctica e" de &or " dog$4tica: no &odra$o" $overno" dentro de# a$.iente %!e no" rodea- a#i$entarno"- a.rigarno"- "ervirno" de cierto" in"tr!$ento" /- "o.re todo entenderno" con n!e"tro" "e$e3ante" en #a" re#acione" "ocia#e" de diver"a ndo#e- "i toda variara Aco$o "o"tenan #o" "o,i"ta"B de &er"ona a &er"ona / de $o$ento a $o$ento. C#aro e"t4 %!e- &ara hacer ,rente a #a" nece"idade" de #a vida %!e "on $:#ti&#e" / heterognea"- e" "!,iciente e# reconoci$iento de nor$a" de va#ide2 #i$itada a o&eracione" e"&ec,ica" /- &or #o $i"$o- entre " di,erente" e inde&endiente". Sin e$.argo- de"de e# $o$ento en %!e e# "ector o&erativo de# ho$.re "e vo#vi* $otivo de in%!iet!d / de re,#exi*n ,i#o"*,ica- "e .!"c* ,i3ar#o en !n "entido :nico- de ac!erdo con !na nece"idad ,!nda$enta#. P!e" .ien- a# "!.ordinar"e #a" vo#icione" &artic!#are" a !na vo#!ntad !niver"a#- #a vida &r4ctica "e convirti* en vida $ora#.

(" FI()S)F/" 9 (" -ID" P#8C'IC"

DEFI%ICI*% DE (" &'IC".


<a &a#a.ra tica &roviene de #a vo2 griega Ethos- %!e "igni,ica co"t!$.re / hace re,erencia a #o" !"o" / co"t!$.re" ha.it!a#$ente ace&tado" / re"&etado" &or !n gr!&o h!$ano. Entendido co$o "a.er cient,ico #a tica e"t!dia #a $ora#idad &o"itiva vigente o en e# acontecer hi"t*rico / en #a vida de #o" &!e.#o". Con"iderada como disciplina +ilos+ica se encarga del an:lisis entorno a la esencia del acto moral; a la li<ertad de la oluntad; a la o<ligatoriedad de las normas morales; = la reali>acin de los alores morales . Para +do#,o S4nche2 I42%!e2 tica 'e" #a teora o ciencia de# co$&orta$iento $ora# de #o" ho$.re"(. 1 <a tica e" en e"te "entido- la ciencia de los actos humanos considerados en su orientacin hacia el +in ?ltimo o tam<i@n la ciencia normati a de la conducta humana a la
1

.S4nche2 I42%!e2- +do#,o. /tica& ri3a#.o 1JJ3- & 22.

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

lu> de la ra>n. + #o #argo de #a hi"toria de #a h!$anidad- #a tica ha "ido con"iderada co$o #a ciencia %!e e"t!dia #o" acto" h!$ano" #o" 4$.ito" / e# car4cter. Por "! &arte Kavier L!.iri o."erva %!e 'e# voca.#o ethos tiene !n "entido in,inita$ente $4" a$&#io %!e e# %!e da$o" ho/ a tica. <o tica co$&rende- ante todo #a" di"&o"icione" de# ho$.re en #a vida- "! car4cter- "!" co"t!$.re" / nat!ra#$ente #a $ora#(. 2

C"#8C'E# FI()S*FIC) DE (" &'IC".


<a tica e" !na ra$a de #a ,i#o"o,a en tanto %!e "a.er crtico / &ro&o"itito "o.re #a $ora# A#o .!eno / #o $a#oB. En e"te "entido #a tica e" #a &arte de #a ,i#o"o,a %!e e"t!dia de ,or$a tota#i2adora- raciona#- o.3etiva / critica #o %!e e" #a $ora#.- !na actit!d tica exige "er &#ena$ente con"ciente de #a $ora# exi"tente- a!to con"ciente de #o" &ro&io" va#ore"- de"arro##ando- !n &en"a$iento e"c#arecedor- crtico / a!tocritico.

E( )B,E') DE (" E'IC" A<o" &ro.#e$a" $ora#e" / &ro.#e$a" tico"B


E# "er h!$ano &or "er ta# inte#igente- con"iente / #i.re- "e ve o.#igado a dirigir "! cond!cta. En e"te "entido- en cada $o$ento &!ede e#egir varia" &o"i.i#idade"- e# &ro.#e$a de %!ehacer en cada "it!aci*n concreta e" !na c!e"ti*n &r4ctica %!e ata=e a #a $ora#. En ca$.io #a c!e"ti*n de %!e e" #o .!eno no e" &ro.#e$a e$inente$ente $ora# %!e co$&ete a !n "o#o ho$.re- "ino !n &ro.#e$a te*rico genera# %!e corre"&onde re"o#ver a# ,i#*"o,o de #a $ora#- e" decir a# tico 3.

DEFI%ICI)% DE (" 7)#"(


(a moral e" e# con3!nto de re&re"entacione" / e"%!e$a"- %!e condicionan / dan "entido a #a cond!cta "ocia# de# ho$.re.

E( C"7P) DE (" &'IC"


<a tica tiene co$o ca$&o de re,#exi*n / e"t!dio e# de #a cond!cta $ora#- #e corre"&onde entender e# a"&ecto te*rico- $ientra" %!e a #a moral #e toca e# a"&ecto &r4ctico- %!e co$&rende tanto a# co$&orta$iento integrado &or acto" concreto" / re#acione" a,ectiva"- co$o e# con3!nto de idea" / de nor$a" %!e orientan / rigen #a cond!cta h!$ana- c!ando e"ta "e $ani,ie"ta en acto" individ!a#e" / vo#!ntario" %!e a,ectan a #o" de$4" integrante" de# gr!&o "ocia#. Eanto en #a" idea" $ora#e" co$o #a" nor$a" / #o" acto" re#ativo" &ara "er correcta / "ati",actoria$ente ana#i2ado"3!2gado" / conocido" de.en "er con"iderado" en ra2*n a #a &oca en %!e "!cede. Mna &reg!nta nada ocio"a e" 5De d*nde a donde a.arca e# 4$.ito de #a $ora#7- co$o contenido ! o.3eto de e"t!dio de #a tica /a "ea nor$ativa o critica. 8 en otra" &a#a.ra" #a &reg!nta i$&ortante e" 56! con"tit!/e #o $ora#7- !na re"&!e"ta a&roxi$ada &oda "er %!e #o $ora# e" todo o $e3or dicho e"t4 en todo a" #o $ora# o #a $ora# no de.en "er tran",erido" a !na "o#a e",era &ec!#iar "e&arada de #a" de$4" e",era" de #a vida de# ho$.re. Si ha/ "ere" h!$ano"- entonce" ha/ $ora#- / todo a."o#!ta$ente- todo #o %!e e"to" "ere" #ogran en re#aci*n con " $i"$o" / con #o" otro" de"de e# $odo de ve"tir"e- ha"ta e# e"tat!"- %!e oc!&an- e# ro# %!e de"e$&e=an- #a &arce#a de &oder %!e o"tentan- #a re#aci*n de a$i"tad o no a$i"tad con "!" vecino"- #a e"ti$a %!e tengan a" $i"$o" o de3en de tener"e- todo e##o entra en e# ca$&o .a"to de #o $ora#.
2 3

C,r. +rang!ren- Na"e <!i". /tica- ;evi"tad e occidente- Madrid 1J6O. C,r. S4nche2 I42%!e2- +do#,o. /tica& ri3a#.o 1JJ3.

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

(" &'IC" 9 S$ #E("CI*% C)% )'#"S CIE%CI"S.


<a tica e" #a di"ci&#ina %!e indaga #a ,ina#idad de #a cond!cta h!$ana en #a" in"tit!cione" "ocia#e"- de #a convivencia en genera#. Se #e &!ede "!&ri$ir de #o" &#ane" de e"t!dio- &ero no "e #e &!ede e#i$inar- ni a nive# acad$ico- ni a nive# cotidiano. Eoda" #a" ciencia" "e "irven de- / "irven a #a tica. <a tica nece"ita "a.er de# ho$.re co$o "er !n nece"idade" ,i#o"*,ica" / &"ico#*gica"- co$o &rod!ctor "ocia#- co$o &ortador de roles co$o detentador de status. Pero #a" ciencia" #a &ro&ia actividad cient,ica e" !na $!e"tra de #a tica- o c!ando $eno" de !n $o$ento de re,#exi*n $ora# &ara &en"ar a cerca de "! "entido "! telos o ,ina#idad. De hecho- #a &ro&ia exi"tencia de #a ciencia re&o"a "o.re !na "erie de va#ore" $ora#e"- &or #o %!e en #a :#ti$a in"tancia #a cienti,icidad "e di"!e#ve en $ora#idad.

"%'ECEDE%'ES AIS'*#IC)S DE (" 7)#"( 0Car4cter hi"t*rico de #a $ora#B


E# ho$.re e" !n "er "ocia# &or de,inici*n- e" decir- no "e &!ede conce.ir a e"te "in #a &artici&aci*n de otro"- "in #a interacci*n en otro". <a $ora#idad co$o ta#- no a&arece a&are3ada a# $o$ento de# "!rgi$iento de# &ro&io ho$.re- "ino %!e a&arece en #a $edida de #a "ati",acci*n de #a" nece"idade" derivada" / de "! interre#aci*n con otro" ho$.re"- e"te hecho &er$ite #a re,#exi*n a #a #!2 de !n criterio derivado de# gr!&o %!e reg!#a toda" "!" re#acione". De"de #a +ntig!a recia / ha"ta #a act!a#idad #a $ora#- adec!ado a #a nat!ra#e2a- a #a" ex&ectativa" / condicione" %!e #e &#ante* e# gr!&o "ocia# en #a c!e"ti*n. E" decir- #a $ora# e" tan diver"a / ha "ido varia.#e- de&endiendo de #a dina$icidad i$&!e"ta &or e# gr!&o h!$ano de re,erencia- / e"to no" !.ica en !na i$&ortante con"ideraci*n. <a e"tr!ct!ra de #a $ora#- "e ha a3!"tado a #a" ex&eriencia" / nece"idade" de# gr!&o "ocia#. +"- en e# &eriodo riego ;o$ano- c!#t!ra" / civi#i2acione" anteriore"- e"to no ,!e #a exce&ci*n. De ta# ,or$a %!e #a e"tr!ct!ra de #a $ora# en e# &eriodo griego / ro$ano- e"t!vo nti$a$ente vinc!#ada con e# c!#tivo de virt!de" ta#e" co$o e# &atrioti"$o- #a o.ediencia a# E"tado- etc. <o" ca$.io" hi"t*rico" "ocia#e"- han ido $odi,icando &a!#atina$ente #o" antecedente" de #a $ora#. De"de &#ano"- en #o" %!e e# individ!o "e encontra.a ,!ndido con e# gr!&o / "! con"ideraci*n &er"ona# &r4ctica$ente- #a $ora#- era inexi"tente Aco$!nidad &ri$itivaB. Pa"ando &or &eriodo" de de"arro##o de #a h!$anidad en #o" %!e #a #i.ertad &erteneca a !no" c!anto"- Aho$.re" #i.re" o e"c#avi"ta"B- / otro" %!e con"tit!an !na c#a"e "o$etida o e"c#avo" %!e &odan "er o.3eto de c!a#%!ier c#a"e de a.!"o"- co$o #a $!ti#aci*n- #a $anera- #o" a2ote" / a!n #a &erdida de vida- "in %!e e##o ,!era #i$itaci*n &ara di"&oner de# e"c#avo- no exi"tiera nor$a 3!rdica $ora#- o re#igio"a %!e "e o&!"ie"e a e"to. <#egando a !na &oca en #a %!e #o" criterio" re#igio"o"- $ora#e"- 3!rdico"- etc.- &or #o" #argo" 1000 a=o"- en #o" c!a#e" no h!.o !na di"tinci*n i$&ortante entre #a nor$a $ora#. Fina#$ente- e" nece"ario con"iderar e# &eriodo en #a vida de #a h!$anidad in$ediata$ente &o"terior a# ante" Acitado de"de e# "ig#o KI))B- e# c!a# e"t!vo caracteri2ado &or !n n,a"i" en e# &a&e# de# ho$.re individ!a#i"ta. E" decir- de"de !na $ora# %!e &er$ita #a $!erte- e# "acri,icio- #a tort!ra de #a" tri.!" "o$etida" en #a eta&a antig!a - ha"ta !na e"tr!ct!ra de #a $ora# %!e 3!"ti,ica.a #a exi"tencia de #o" ho$.re" #i.re" / de #o" e"c#avo" - ava#ando #a tort!ra- e# ca"tigo- e# co$ercio- #a $!ti#aci*n- #a $arca e inc#!"o #a $!erte de #o" e"c#avo". Pa"ando &or otro &eriodo de #a h!$anidad en e# %!e #a

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

$ora# ,!e conveniente$ente !na exten"i*n de #a ,e cri"tiana / en donde e# "ervicio a Dio" era !ti#i2ado co$o $edio &ara e# #ogro de# o.3etivo h!$ano- #a con%!i"ta de# &ara"o- / en #o" %!e #a de"ig!a#dad en #o" ro#e" in,#exi.#e"- ,!eron #a" nor$a" &redo$inante" d!rante $4" de $i# a=o". 9a"ta !na $ora# %!e &reconi2ando #a #i.ertad en toda" "!" $ani,e"tacione"- #a ig!a#dad a toda co"ta- caracteri2an a !n $ovi$iento "!rgido en #o" "ig#o" KI)) / KI)))- %!e :nica$ente "e re$iti* a #a gran &rod!cci*n e interca$.io de &rod!cto"- "ino %!e invadi* e",era" a #a" arte"ciencia" / c!#t!ra en genera#

P#)G#ES) 7)#"(
<a "!ce"i*n hi"t*rica de di,erente" $o$ento" / ,or$a" de organi2aci*n "ocia# de"de #a antigPedadha"ta n!e"tro" da"- "e &!ede en$arcar- &ara "! co$&araci*n en !n e"%!e$a en e# %!e e# &rogre"o $ora# tiene !n &a&e# i$&ortante Ha %!e de"de "te- e" &o"i.#e co$&render co$o en #a antigPedad corre"&ondiente a #a co$!nidad &ri$itiva tri.a#- #o" "acri,icio" h!$ano" en honor a #o" dio"e"- e# cani.a#i"$o re"&ecto de #a" tri.!" "o3!2gada"- #a" $!ti#acione"- #a" $arca"- #a tort!ra- #a" vio#acione" / #a $!erte- eran !n a"!nto cotidiano- / #a $ora# exi"tente 3!"ti,ica.a / "e a3!"ta.a a e"to" contexto". En tanto %!e en #a antigPedad e"c#avi"ta- #a $ora# "e a3!"t* a !na n!eva rea#idad- #a c!a# integra.a dentro de "#a &o"i.i#idad de inc#!ir #a" $arca"- #a" tort!ra"- #a $!ti#aci*n e inc#!"o #a $!erte de #o" e"c#avo""in ning:n &ro.#e$a &ara e# hom(re li(re. <a $ora#4- como ciencia +ilos+ica del <ien /- &or tanto- no de lo Bue es- "ino de lo Bue de<e ser- t!vo "!" &ri$era" ,or$!#acione" en #a o.ra ,i#o"*,ica- e"&ecia#$ente- de #o" &itag*rico" / de De$*crito A"ig#o I1I) a.C.B. <o" &itag*rico"- in,#!1do" a toda" #!ce" &or e# or,i"$o / otra" corriente" $"tica" de &rocedencia orienta#- "it!a.an #a ,e#icidad verdadera en !n $!ndo e"&irit!a#tra"cendente de# $!ndo ,"ico- a# %!e con"idera.an co$o #!gar de ex&iaci*n. En contraDe$*crito coherente$ente con e# nat!ra#i"$o de "! doctrina- entendi* #a ,e#icidad co$o "erenidad de# a#$a %!e "e a#can2a con #a $oderaci*n de #o" de"eo" / #a reg!#aci*n de #a vida. Se de#inearon a"- en e# &ri$er &eriodo de ,i#o"o,a griega- #a" do" o&!e"ta" int!icione" de #a vida- #a $"tica / #a nat!ra#i"ta- %!e con"tit!iran en #o "!ce"ivo #a" do" &rinci&a#e" a#ternativa" con vi"ta" a #a "o#!ci*n de# &ro.#e$a $ora#. ?o o."tante- tanto #o" &itag*rico"- %!e .!"ca.an #a #i.eraci*n de# ho$.re &or $edio de cierta" &!ri,icacione"- co$o De$*crito- %!e trata.a de co$&oner #a variedad de #a" $4xi$a" &artic!#are" en !n orden "!&erior- coincidan en %!e- no en #a "ati",acci*n de"en,renada de #a" &a"ione" "en"i.#e" re"ide #a ,e#icidad- "ino en #a "!$i"i*n a #a orientaci*n de #a ra2*n- ,!ente de va#ore" !niver"a#e". De i$&rovi"o- e# "!.3etivi"$o de #o" "o,i"ta" vino a "ac!dir ,!erte$ente e"ta con,ian2a i#i$itada en e# &oder de #a ra2*n: 5"on en rea#idad !niver"a#e" "!" &rinci&io"7 / e# orden $ora# 5e" verdadera$ente in$!ta.#e7 + ,in de contener #o" e,ecto" de e"a crtica di"o#vente- "e erigi* e# e",!er2o extraordinario de S*crate"- en e# c!a# #a ciencia ,i#o"*,ica de #a $ora# tiene "! a!tntico ,!ndador. S*crate" ,!e- en e,ecto- e# &ri$ero en di"c!tir- con rig!ro"o &rocedi$iento $et*dico- en torno a# conce&to 'virt!d(- con"iderada co$o $edio "eg!ro &ara a#can2ar #a ,e#icidad. 5C*$o "e ad%!iere #a virt!d- o "ea- #a ca&acidad &ara hacer e# .ien7 Si$&#e$ente- '"a.iendo #o %!e e" .ien(. P!e"to %!e Aex&#ica S*crate"B e# .ien e" #o %!e $4" conviene a %!ien act:a- / &!e"to %!e cada !no
+ri"t*te#e" introd!3o e# tr$ino 'tico( Ade# griego ethiks de ethos, co"t!$.reQG "!" "ec!ace" deno$inaron '4tica"( At4 ethik) #a" o.ra" de# $ae"tro %!e ver"a.an "o.re c!e"tione" de ndo#e $ora#. Cicer*n trad!3o con &er,ecta e%!iva#encia ethiks con morales Ade mas, oris, co"t!$.reQ. En #a ter$ino#o1 ga ,i#o"*,ica $oderna / conte$&or4nea e$&ero #a" do" voce"- #a griega / #a #atina- no "on "ie$&re coincidente". En 9ege#- &or e3e$&#o- #a '$ora#idad( "e di"ting!e de #a 'eticidad(- &or%!e e" #a vo#!ntad "!.3etiva e individ!a#- en tanto %!e #a eticidad e" #a rea#i2aci*n de# .ien en in"tit!cione" hi"t*rica" Ac!a# e" e# E"tadoB %!e #a garanti2an. Por #o genera#- #o" tratadi"ta" hacen de #a tica !na ciencia %!e tiene &or o.3eto de e"t!dio &reci"a$ente a #a $ora#- o "ea- a #a cond!cta en c!anto e" dirigida / di"ci&#inada &or nor$a".
4

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

de"ea "! &ro&io .ien- nadie e" 'vo#!ntaria$ente( $a#o. E# vicio e" &rod!cto de #a ignorancia. Para hacer a #o" ho$.re" virt!o"o" /- &or con"ig!iente- ,e#ice"- .a"ta con i#!$inar#o" acerca de #o %!e e" .ien. <a virt!d- en "!$a- e" 'ciencia Convencido de %!e #o" ho$.re" "on nece"aria$ente .!eno"- "i e"t4n de.ida$ente enterado" de #o %!e e" .ien- S*crate" conci.i* #a in"tr!cci*n / #a ed!caci*n de "!" "e$e3ante" co$o !na $i"i*n de #a c!a# ha.a "ido encargado &or #o" dio"e"G / a e"te a&o"to#ado con"agr* toda "! vida- "in de3ar"e di"traer ni &or #o" c!idado" ,a$i#iare" ni &or "!" de.ere" de ci!dadano. Pero- 5c!4# e" e"te .ien c!/o conoci$iento hace virt!o"o"7 S*crate" &arece inc#inar"e a identi,icar#o con #a !ti#idad- entendida- a# ig!a# %!e en De$*crito- no co$o &#acer $o$ent4neo %!e "ati",ace e# "entido- "ino co$o #o %!e &ro&orciona a# a#$a !na ,e#icidad d!radera- / %!e "e o.tiene con e# do$inio "o.re " $i"$o &or o.ra de #a ra2*n- con #a &ar"i$onia / #a $oderaci*n. <a teora $ora# "ocr4tica ado#ece de exce"ivo inte#ect!a#i"$o- &!e" &retende red!cir a# entendi$iento toda" #a" ,!ncione" e"&irit!a#e"G en e##a no ha/ ning!na vaga a#!"i*n a# conce&to de #i.ertad- c!/a ace&taci*n &one en entredicho #a &retendida re#aci*n nece"aria entre "a.er / virt!d. De"de e# &!nto de vi"ta e"tricta$ente #*gico- #a ,*r$!#a "ocr4tica '#a virt!d e" ciencia( &re"enta !na coherencia i$&re"ionante: "i #a ra2*n i#!$ina a# ho$.re acerca de# $e3or $odo de orientar "! cond!cta- no "e co$&rende c*$o &!eda ha.er a#g!ien %!e a&arente indi,erencia &or "! &ro&ia "!rte- &or "! ,e#icidad. Sin e$.argo- S*crate" no advirti* %!e- &ara e# e,ecto- "e re%!era !n 'concepto un!voco( de .ien Aconce&to %!e- co$o he$o" vi"to- ni # de,ine con "!,iciente c#aridadB / %!e- ade$4"- todo" '"intieran( dicho .ien co$o e# $a/or de todo" #o" .iene"- a ,in de ver"e i$&e#ido" a "!.ordinar- a "! con"ec!ci*n- c!a#%!ier otra "ati",acci*n. <a ex&eriencia en"e=a %!e no e" "!,iciente conocer e# .ien &ara &racticar#o: !na co"a e" tener #a idea de# .ien / otra e" act!ar con,or$e a e##a. Ca.e &reg!ntar"e: 5%!in e"t4 en condicione" de "entir !n dado .ien co$o e# $a/or de todo" #o" .iene" / de act!ar- con"ig!iente$ente- con,or$e a #7 De"de #!ego- e# ,i#*"o,o %!e #o conci.e- /a %!e "! conce&ci*n re"&onde a !na exigencia te*rica &ro,!nda / "! a&#icaci*n rea,ir$a / conva#ida #a &ro&ia con%!i"ta conce&t!a#. En #a" $i"$a" condicione" "e ha##a %!ien ado&ta dicho conce&to de .ien: &or exigencia te*rica A/- entonce"- e" ta$.in !n ,i#*"o,o- "i .ien no origina#B- &or #a dignidad %!e re&re"enta o &or%!e #e re&orta !na gran !ti#idad &r4ctica o "eg!nda. <o" de$4" &!eden "entir dicho .ien co$o e# $a/or de todo" #o" .iene" "*#o "i coincide oca"iona#$ente( con "! o.3eto de de"eo A&ero- entonce"- /a no &!ede ha.#ar"e de '.ien !niver"a#(v4#ido "ie$&re / &ara todo"B. E"ta co$&ro.aci*n t!vo %!e ind!cir a "!&oner %!e e# ho$.re no "*#o tiene #a ca&acidad de acatar e# $andato de #a ra2*n Ao "ea- de "er $ora#$ente .!enoB- "ino ta$.in #a de "!"traer"e a "! deter$inaci*n Ao "ea- de "er $ora#$ente $a#oBG dicho $4" .reve$ente- e$&e2* a &en"ar"e %!e e# ho$.re tiene &oder de a!todeter$inaci*n. P#at*n A42R134R a.C.B co$&arti* en cierta $edida #a te"i" de# $ae"tro "eg:n #a c!a# hacer e# $a#- &reci"a$ente "eg!ir #a &a"i*n contra e# dicta$en de #a ra2*n- ha de con"iderar"e co$o #a ,or$a $4" grave de ignorancia / o.cecaci*n $enta#- O "in e$.argo- en otro #!gar- e" a,ir$ada #a #i.re iniciativa individ!a# en #a ,or$aci*n de# &ro&io car4cter. 6 +ri"t*te#e" A3S41322 a.C.B ,!e e# &ri$ero en int!ir / en de,inir con c#aridad e# conce&to de #i.ertad. ;econoci* "in a$.age" %!e #a" accione" $a#a" A#a" %!e no o.edecen a &rinci&io" de ra2*nB no "on $eno" 'vo#!ntaria"( %!e #a" .!ena" / %!e- &or #o $i"$o- hacen re"&on"a.#e a %!ien #a c!$&#e. Io#!ntaria e" toda acci*n '%!e !no rea#i2a- entre #a" %!e e"t4n en "! &oder "a.iendo / no ignorando #o %!e hace / a %!in / &or %!G( R 'en e,ecto- /a %!e e# &rinci&io de# $ovi$iento de #o" *rgano" en e"a" accione" re"ide en %!ien act:a Aen e# ho$.reB- e# hacer#a" o e# no hacer#a" "e ha##a a "! ar.itrio(.S Para "er virt!o"o"- no .a"ta- &!e"- e# "a.erG erra.a S*crate" a# identi,icar #a virt!d con #a "a.id!ra- &or%!e no "e trata :nica$ente de# conoci$iento de #o" &rinci&io" $ora#e"P#at*n: Le es, ))). P#at*n: op! cit!, "! R +ri"t*te#e": Etica #icomaquea, /. S- 113Oa
O 6

+ri"t*te#e": op! cit!, )))- 1- ###8a. 36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

"ino ante todo de "! a&#icaci*n- de# do$inio "o.re #a" &a"ione" &or $edio de #a #i.re vo#!ntad. Eoda" #a" virt!de" "e ,!ndan "o.re cierta" di"&o"icione" nat!ra#e"- de &or " in"eg!ra" / o"ci#ante"/ %!e "e v!e#ven &ro&ia$ente virt!de" "*#o c!ando con e# e3ercicio de #a vo#!ntad "e tran",or$an en h4.ito". 'Con"eg!i$o" #a" virt!de" o.rando &ri$ero- co$o en #a" otra" arte"- &or%!e #o %!e no" e" $ene"ter a&render &ara hacer#o- #o a&rende$o" hacindo#o- ta# co$o no" converti$o" en con"tr!ctore" con"tr!/endo o en citari"ta" tocando. +" ta$.in- rea#i2ando acto" 3!"to"- o "a.io" o ,!erte"- no" converti$o" en 3!"to" o "a.io" o ,!erte". . . +de$4"- a ca!"a / a trav" de #o" $i"$o" acto"- cada virt!d nace / &ereceG en e,ecto- de #a $anera co$o "e toca #a ctara "e derivan tanto #o" .!eno" co$o #o" $a#o" citari"ta"... +n4#oga$ente- oc!rre con #a" virt!de". . . En !na &a#a.ra- #o" h4.ito" nacen de accione" con,or$e".( J +hora .ien- 5en %! con"i"te #a virt!d7 '#a virt!d e" !n cierto 3!"to $edio &or%!e tiende a# $edio.(10E" #a ra2*n- en "! a"&ecto &r4ctico- #a %!e g!a a #a vo#!ntad- #a %!e #a "e=a#a #a 3!"ta $edida en #o" de"eo" / en #o" a&etito"- en #a" &a"ione" / en #o" a,ecto"- %!e con"tit!/en #a "en"i.i#idad i$&!#"iva- &ri$er $*vi# de #a acci*n. En e# $edio- #e3o" de #o" exce"o" o&!e"to"- e"t4 #a virt!d: in medio stat virtus! Entre e# exce"ivo te$or- de !n #ado- / #a exce"iva con,ian2a- de# otro- e"t4- &or e3e$&#o- #a ',orta#e2a(G entre #a avaricia / #a &rodiga#idad- #a '#i.era#idad(G entre #a exce"iva a."tinencia / e# exce"ivo a.!"o de #o" &#acere"- #a 'te$&#an2a(. En #a c!$.re de toda" #a" virt!de" "e ha##a #a '3!"ticia(- %!e a toda" #a" contienen en ". <a 3!"ticia%!e e"encia#$ente e" ec!4ni$e di"tri.!ci*n de #a" venta3a" / de #o" &re3!icio"- "e divide en: 'di"tri.!tiva(- c!ando con !na e"&ecie de &ro&orci*n geo$trica da a cada !no #o %!e $erece- / en 'con$!tativa(- c!ando con !na e"&ecie de ig!a#dad arit$tica hace de $anera %!e- en #a" re#acione" rec&roca" entre #o" ho$.re"- "ean vo#!ntaria" o invo#!ntaria"- e# &rovecho / #a &rdida "e ig!a#en. Son- "ta"- #a" virt!de" %!e +ri"t*te#e" deno$ina 'tica"( A&or%!e tienden a ,or$ar .!ena" co"t!$.re"G de ethos, co"t!$.reB- %!e ata=en a #a" &a"ione" / a #a" accione"- en #a %!e "e enc!entran e,ectiva$ente e# exce"o- e# de,ecto / e# $edio. Exi"te e$&ero otro orden de virt!de"##a$ada" 'dianoticas( Ade dianoesis, &en"a$iento- ra2*nB- %!e corre"&onden a #a ra2*n. Parad*3ica$ente- "eg:n +ri"t*te#e"- #a &ro&ia ra2*n- %!e "irve de $ae"tro interior de #a vo#!ntade" "!"ce&ti.#e de error- &or #o c!a# "e i$&one !na ed!caci*n ta$.in &ara e"ta &arte "!&erior de# a#$a. + e"te ,in re"&onden #a ciencia- e# arte- #a ,i#o"o,a- #a c!#t!ra. Son virt!de" dianoticas: #a '&r!dencia(- %!e con"i"te en "a.er di"cernir #o %!e e" .ien / #o %!e e" $a# &ara e# ho$.re- / #a '"a.id!ra(- %!e con"i"te en conocer #a" co"a" $4" digna" de honor. <a o."ervancia de #o" do" *rdene" de virt!de" Atica" / dianonticasB a"eg!ran e# ho$.re #a con"ec!encia de #a %!e +ri"t*te#e" ##a$a ',e#icidad &r4ctica o "eg!nda(- #a c!a#- re%!iriendo 'de $!cha" co"a" / de co"a" tanto $4" n!$ero"a" c!anto $4" i$&ortante" / .e##a" "on #a" accione"(- "e ha##a &or e"o $i"$o condicionada &or #a" circ!n"tancia" exteriore". M4" &er,ecta e"- "in d!da- #a ',e#icidad &!ra o &ri$era(- &ro&ia de# ,i#*"o,o- de# %!e- a!n%!e "ea dentro de #o" #$ite" %!e "! h!$anidad #e &er$ite- vive #a vida de# &en"a$iento e"&ec!#ativo &!ro. '6!ien conte$&#a no nece"ita de co"a" exteriore" &ara "! actividadG ante" .ien- e##a" "on de i$&edi$ento &ara #a e"&ec!#aci*n. <a actividad de# dio" %!e "o.re"a#e &or .eatit!d e" conte$&#ativaG &or con"ig!iente- entre #a" actividade" h!$ana"- #a %!e $4" "e &arece a "ta "er4 #a $4" ca&a2 de hacer ,e#ice".( 11 9e a%! &or %! +ri"t*te#e"- &or enci$a de #a" virt!de" &r4ctica"- co#oca #a 'teora(- actit!d caracter"tica de# ,i#*"o,o- %!e e" &!ra conte$&#aci*n %!e no" e#eva a Dio"- e# c!a#- en "! in$*vi# / eterna .eatit!de" &reci"a$ente Pen"a$iento de# Pen"a$iento- e"to e"- ;a2*n +."o#!ta %!e "e conte$&#a a " $i"$a. E# conce&to ari"tot#ico de #a #i.ertad- co$o ' autocausalidad(- ,!e #!ego de"arro##ado &or #a Patr"tica / #a E"co#4"tica en #a" ,a$o"a" di"c!"ione" en torno a# ##a$ado '#i.re a#.edro(. Fac!#tad de %!erer !na ! otra co"a indi,erente$ente- o ta$.in de %!erer o no %!erer cierta acci*n. Seg:n
+ri"t*te#e": op! cit!, ))- 1- 1103.. +ri"t*te#e": op! cit.- ))- 6- 1106.. 11 +ri"t*te#e": op! cit!, 1- S- 10JJa: K. S- 11RS..
J 10

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

Santo Eo$4"- &or e3e$&#o- e# #i.re a#.edro e" #a ca!"a de "! &ro&io $ovi$iento- &or%!e e# ho$.re- &or e# #i.ro a#.edro- "e deter$ina a " $i"$o a #a acci*n. 12 Por "! &arte- D!n" Scoto "o"tiene %!e '#a #i.ertad de n!e"tra vo#!ntad con"i"te en &oder"e deter$inar a acto" o&!e"to""i$!#t4nea o "!ce"iva$ente(. 13 !i##er$o de 8c@ha$ niega #a &o"i.i#idad de deter$inar"e a# $i"$o tie$&o a acto" o&!e"to"- &ero ad$ite #a a."o#!ta indi,erencia de #a vo#!ntad ante c!a#%!ier $otivaci*n: '<i.ertad e" e# &oder &or e# c!a# &!edo &oner co"a" diver"a" indi,erente / contingente$ente- de "!erte %!e &!edo ca!"ar / no ca!"ar e# $i"$o e,ecto.( 14 Para #o" E"toico"- #a virt!d- $4" %!e !na ad%!i"ici*n h!$ana Ae"to e"- tran"$i"i.#e"ocr4tica$ente- con #a en"e=an2a o a,ian2a.#e- ari"tot#ica$ente- &or $edio de #a ed!caci*nB- e" '!na di"&o"ici*n interna de# a#$a- acorde con"igo $i"$a &ara toda #a vidaG e" !na di"&o"ici*n interna- con"tante / con,or$e- %!e convierte en #oa.#e" a a%!e##o" en #o" %!e "e ha##a(. 1O <a virt!d e"- a #a ve2- e# ,in de# ho$.re. Iivir con,or$e a virt!d e%!iva#e a vivir con,or$e a ra2*nG / /a %!e #a ra2*n h!$ana e" !na ,racci*n de #a ;a2*n Divina o Mniver"a#- vivir con,or$e a ra2*n e%!iva#e a #a &o"tre vivir de ac!erdo con #a con"tit!ci*n !niver"a# de #a" co"a"- con arreg#o a #a ra2*n "!&re$a %!e go.ierna a# $!ndo. En e"ta con,or$idad- e" decir- 'en a."tener"e de todo #o %!e "!e#e vedar #a #e/ co$:n- %!e e" #a recta ra2*n %!e "e extiende &or toda" #a" co"a"- en #a concordancia de# genio de cada !no con #a vo#!ntad de# go.ernador de# !niver"o 2C; re"ide e# "!$o .ienG #a ,e#icidad verdadera- en e,ecto- e" ca#$a / "erenidad de# e"&rit! ' atara0ia( en #a ace&taci*n de# ,ata# acontecer de# $!ndo / en e# do$inio de #a vida &a"iona#. M4" a:n: en #a virt!d- e"to e"- en vivir con,or$e a #a ra2*n- %!e e" e# e#e$ento di"tintivo de #a actividad h!$ana / e# :nico e"ta.#e en n!e"tro &oder- radica #a '#i.ertad(- %!e e" ca&acidad de o.rar a "! $anera ' autopra u!a(- en tanto %!e #a e"c#avit!d e" #a &rivaci*n de ta# ca&acidad.1R Se trata- a toda" #!ce"- de !na noci*n de #i.ertad ari"tocr4tica- &or%!e"in e# conoci$iento de# orden c*"$ico- %!e :nica$ente e# "a.io &o"ee- e# ho$.re co$:n carece de &oder de iniciativa- de a!todeter$inaci*n. Por otra &arte- ca.e &reg!ntar"e "i e# "a.io e" e,ectiva$ente #i.re- "i en verdad o.ra a "! $anera. Podra conte"tar"e a,ir$ativa$ente- "i #a ra2*ncon,or$e a #a c!a# vive- ,!era !n atri.!to- a$n de di"tintivo Acon re#aci*n a #o" ani$a#e"- dotado" tan "*#o de in"tintoB- exc#!"ivo en "! tota#idad de# ho$.re. Pero e" "a.ido %!e- en #a conce&ci*n e"toica- #a ra2*n h!$ana no agota #a raciona#idad: e##a e" "o#a$ente !na ,racci*n de #a ra2*n !niver"a#. E"- &!e"- e# E"&rit! Divino- tra"cendente de #a #i$itada e i$&er,ecta nat!ra#e2a h!$anae# %!e $!eve a #a vo#!ntad de# "a.io. En e"ta" condicione" "era ,acti.#e ha.#ar de #i.ertad "*#o "i e# "a.io &!diera negar a #a ,ata#idad "! a"enta$iento- "i &!diera co$&ortar"e re"&ecto de e##a con #a $i"$a indi,erencia %!e reve#a ante #o" i$&!#"o" de# in"tinto / A"o.re todoB ante #a ,!er2a de #a" &a"ione". En contra- e# "a.io no &!ede hacer $4" %!e con,or$ar"e con e# orden de# $!ndo- %!e ace&tar e# c!r"o ,ata# de #a" co"a" con re"ignaci*n- e inc#!"o con a#egra- &or #a con,ian2a %!e tiene en #a .ondad de# go.ernador de# !niver"o. 'Cond!cid$e- oh Le!"- / t:- 9ado hacia e# #!gar Adice C#eantoG en E"to.eo- F#or.- I)- 1JB %!e $e ha.i" de"tinadoG a" o" "eg!ir "in vaci#aci*nG /a!n%!e no %!i"iera ig!a#$ente o" de.er "eg!ir- convertido en $a#o(. N!"to e" e$&ero "e=a#ar %!e e# Cri"i&o de So#e"- a ,in de $itigar e# acent!ado ,ata#i"$o de #a doctrina e"toica A%!e i$&#ica.a negaci*n de toda re"&on"a.i#idad / #i.ertadB- no" o,rece !n conce&to $4" a$&#io de #i.ertad. 'Co$o %!ien ha dado AdiceB e# i$&!#"o a !n ci#indro #e ha dado #a iniciativa de# $ovi$iento &ero no #a ca&acidad de girar- a"i$i"$o #a re&re"entaci*n i$&ri$e a# o.3eto &ero e# a"enti$iento e"tar4 en n!e"tro &oder /- .ien %!e i$&!#"ado de"de e# exterior- de# $i"$o $odo %!e "e ha dicho de#
12
13

S. Eo$4": $umma %heologiae, %!ae"t#o S3. art. 1. D!n" Scoto: &pus o'oniense, 1- d. 3J. %. O- n. 16 14 8c@ha$: (uodli)eta, 1- %. 16. 1O E"to.eo: Eglogas fsicas, ))- R. 60G Cicer*n %usculanar disputationes, )I1O- 34. 16 Di*gene" <aercio: *idas, I))- SR1SS. 1R Di*gene" <aercio: op! cit.- I))- 121.

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

ci#indro- &or otro #ado "e $over4 &or ,!er2a / nat!ra#e2a &ro&ia.( 1S <a a#egora de Cri"i&o e" ingenio"a- &ero &oco congenia# con !n "i"te$a donde- no "o#a$ente #a" circ!n"tancia" exteriore""ino #o" $i"$o" hecho" de #a conciencia e"t4n e"crito" &or antici&ado- #o c!a# v!e#ve e"tri# c!a#%!ier ,!er2a de# individ!o &or $!dar e# r!$.o de "!" inc#inacione". Sea co$o ,!ere- no de3a de ##a$ar #a atenci*n e# %!e e# &ro.#e$a de #a #i.ertad "e ha/a &#anteado a trav" de !na doctrina %!e &or "! &ro&ia de,inici*n #a exc#!/e. E&ic!ro de Sa$o" A34212R0 a.C.B con"ider* #a virt!d "*#o co$o !n $edio &ara a#can2ar #a ,e#icidad- / no co$o ,in en " $i"$a a #a $anera de #o" e"toico". <a ,e#icidad con"i"te en e# &#acer e"ta.#e- %!e nace de #a ce"aci*n / de #a a!"encia de c!a#%!ier do#or. E"te e"tado de# .iene"tar &er,ecto e" ,4ci# de con"eg!ir- c!ando "e cono2can #o" #$ite" / #a nat!ra#e2a de #o" de"eo" h!$ano". 9a/ %!e di"ting!ir tre" e"&ecie" de de"eo": #o" nat!ra#e" / nece"ario" Ac!a#e" "on e# co$er / e# .e.erBG #o" nat!ra#e" / no nece"ario" Aco$o e# de"eo de a#i$ento" re,inado" / vino" "e#ecto"BG / #o" i$aginario"- o "ea- ni nat!ra#e" ni nece"ario"- ,!ndado" "o.re ,a#"a" o&inione"- %!e co$&#ican #a exi"tencia "in contri.!ir a #a ,e#icidad Aco$o e# de"eo de g#oria- de honore"- etcteraB. E# "a.io &!ede "ati",acer #o" &ri$ero"- &ero de.e #i$itar #o" "eg!ndo" / a."tener"e de #o" tercero". Con re"&ecto a cada de"eo- he$o" de &reg!ntarno" %! e" #o %!e no" "!ceder4 "i "e c!$&#e / %! e" #o %!e no" acontecer4 "i no "e c!$&#e. 'Por e"ta ra2*n- no e#egi$o" c!a#%!ier &#acer "ino %!e de"echa$o" $!cho" &#acere"- c!ando co$o re"!#tado de e##o" "!,ri$o" $a/ore" &e"are" e ig!a#$ente &re,eri$o" $!cho" do#ore" a #o" &#acere"- c!ando- de"&!" de ha.er "o&ortado #arga$ente do#ore"- go2a$o" $a/ore" &#acere". Cada !no de #o" &#acere" &o"ee &or nat!ra#e2a !n .ien &ro&io- &ero no de.e e#egir"e cada !no de e##o"G a"i$i"$o- cada do#or e" !n $a#- &ero no "ie$&re de.e h!ir"e de e##o".(1J S*#o de e"ta $anera- va#orando raciona#$ente #o" &#acere"- #a vida corre &#4cida / tran%!i#a- con !n $4xi$o de &#acer / !n $ni$o de do#or. <a virt!d e&ic:rea e" &reci"a$ente e"to: c4#c!#o de #o" &#acere". Iirt!d "!&re$a e" #a '"a.id!ra(- %!e i$&#ica #a vi"i*n c#ara / &reci"a de #a nat!ra#e2a de #a" co"a" / #a a&reciaci*n exacta de #o" &#acere" / de #o" do#ore"G a e##a #e "ig!en: #a 'te$&#an2a(- %!e "e con,or$a con #o &oco / "!3eta a #o" de"eo" i$aginario"G #a ',orta#e2a(- %!e no no" hace te$er a #a $!erte / no" &er$ite "o&ortar #o" do#ore" inevita.#e"G #a '3!"ticia(- %!e no" &ro&orciona #a "eg!ridad exterior / #a &a2 interior- a# e"tar ,!ndada en e# inter" rec&roco. En e# e&ic!re"$o #a #i.ertad tiene e# $i"$o "igni,icado de a!todeter$inaci*n a."o#!ta %!e en +ri"t*te#e": a!todeter$inaci*n %!e "e identi,ica con e# &oder de de"viaci*n de #o" 4to$o" de "! tra/ectoria. 'Si en #a nat!ra#e2a Adice e# e&ic:reo <!crecio CaroB todo" #o" $ovi$iento" e"t4n "ie$&re encadenado" / de !no nace "ie$&re !n "eg!ndo- "eg:n !n orden rig!ro"oG "i &or "! de"viaci*n #o" e#e$ento" &ri$ero" no &rovocan !n $ovi$iento %!e ro$&a #a" #e/e" de #a ,ata#idad e i$&ida %!e #a" ca!"a" "e "!cedan ha"ta e# in,inito- 5de d*nde #e" &roviene a #o" ani$a#e" e"te &oder #i.re- e"te &oder arrancado a #a ,ata#idad- &or e# c!a# cada !no "e dirige donde #o cond!ce "! &ro&ia vo#!ntad7(20 Con e# &a"o de# tie$&o- !na n!eva ,or$a de organi2aci*n "ocia# "e de"arro##*- "o.re #a .a"e de# anterior / e# c!a# &!do ava#ar &r4ctica" ta#e" co$o #a $arca- e# ca"tigo- #a "!.ordinaci*ne# ava"a##a$iento- #a "ervid!$.re- #a "!&erioridad de !na ca"ta "o.re de otra- e# #ina3e corno c!a#idad de di"tinci*n. <o c!a# ade$4" e"t!vo &er$itido &or !na $ora# %!e ,avoreci* e"te ti&o de &r4ctica". Con e##o- #a tort!ra- #a $arca- etc.- ,rieron ino&erante". +de$4"- con #o anterior &ode$o" hacer #a" "ig!iente" o."ervacione":
Cicer*n: +e foto, 41143. E&ic!ro: E&"to#a de Meneceo- 12J1130. 20 <!crecia Caro: +e rerum natura, ))- 2O2.
1S

1J

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

<a $ora# "e adec!* de !n "i"te$a re"&ecto a otro. Per$itiendo en !n &rinci&io #o" "acri,icio" h!$ano"- e# cani.a#i"$o- etc. Po"terior$ente &ro"cri.indo"e "to" &ero $antenindo"e vigente" #a tort!ra- #a $arca- #a $!ti#aci*n / #a $!erte de #o" "!.ordinado". <#egando a !n "i"te$a %!e i$&eda #a $!erte de# "iervo- #a" $!ti#acione"- etc. Pero %!e ,avoreca e# ca"tigo- #a ,#age#aci*n / #a tort!ra. 9a"ta !n "i"te$a Aca&ita#i"taB en e# %!e #a" di,erencia" de "angre- #ina3e- rango- ca"ta ,#!/eron ino&erante" / "e &reconi2* &or e# contrario #a ig!a#dad- #a #i.ertad- #o" contrato" de #ega#idad- etc. Eodo #o anterior- a nive# de #o" ca$.io"- $odi,icacione" &rod!cto de !na din4$ica "ocia#- &rod!cto de !n ca$.io en #a" e"tr!ct!ra"- "e #e conoce co$o Progre"o Mora#. E# c!a# inc#!/e #a "erie de ada&tacione" %!e en e# terreno de #a" co"t!$.re" / &or tanto de $ora# "e ##evan a ca.o.

(" E'IC" 7)DE#%" 9 C)%'E7P)#"%E"


+tiende a #a" condicione" act!a#e" de# &en"ar- creer / cond!cir"e %!e e"t4n vigente" en e"te "i"te$a "ocia# / en tr$ino" genera#e"- e"t4 caracteri2ado &or !n "entido de avance- de inc#!"i*n a $4" / $4" &er"ona" en #a .:"%!eda de# .iene"tar- #a dignidad / #a 3!"ticia <a noci*n de virt!d co$o c4#c!#o de #o" &#acere" ,!e reto$ada &or e# !ti#itari"$o ing#". En e# !ti#itari"$o revive- en e,ecto- e# &rinci&io e&ic:reo de %!e e# $*vi# de #a acci*n e" e# de"eo- e# a&etito "en"i.#eG de %!e #a vida #e e" dada a# ho$.re &ara %!e "e &ro&orcione en e"te $!ndo e# $a/or .iene"tar &o"i.#e. <a di,erencia de# no$.re A!ti#itari"$o en #!gar de hedoni"$oB no de.e&or tanto- traer en enga=o- co$o "i tratara de do" corriente" de di"tinta in"&iraci*n: #a &a#a.ra 'hedoni"$o(- con #a c!a# "!e#e "er deno$inado e# e&ic!re"$o- re,#e3a e# ,in de #a acci*n A1hedon(- &#acerBG en tanto %!e e# tr$ino ' utilitarismo( de"igna $4" .ien e# in"tr!$ento A 1$til!"arB- e# $edio- nece"ario a #a acci*n &ara a#can2ar a%!e# ,in. Codi,icador de# !ti#itari"$o ,!e ,erem= Bentham 02D5EF2E431; %!ien invent* !na e"&ecie de ta.#a" %!e de.a "ervir &ara e# c4#c!#o de# inter"- o "ea- &ara deter$inar entre do" accione" c!4# &ro&orciona"e #a $a/or "!$a de &#acere" / #a $enor cantidad de do#ore". En #nea genera#- !n &#acer e" &re,eri.#e a otro "i re:ne en $a/or grado #a" "ig!iente" caracter"tica": #a 'inten"idad(- #a 'd!raci*n(- #a 'certe2a(- #a '&roxi$idad(- #a '&!re2a( Aexenci*n de con"ec!encia" do#oro"a"B- #a ',ec!ndidad( A#a ca&acidad de &rod!cir n!evo" &#acere"B / #a 'exten"i*n( A#a ca&acidad de &ro&agar"e a otro" individ!o"B. <a e$.riag!e2- &or e3e$&#o- e" !n acto &or evitar- &or%!e- hecho e# .a#ance de #o" &#acere" / de #o" do#ore"- "to" &reva#ecen "o.re #o" &ri$ero": e# &#acer %!e de &or " &rod!ce e"- de"de #!egointen"o- cierto / &r*xi$o- &ero en contra- d!ra $!/ &oco- no engendra n!evo" &#acere"- ca!"a grave" da=o" ,"ico" / $ora#e" / no e" exten"ivo a otro" individ!o". E# vicio e" "ie$&re !n error de c4#c!#o: %!ien hace .ien #a" c!enta" de "! &ro&io inter" "e convencer4 de %!e #e conviene "er virt!o"o. H- "i a#g!ien o."ervara %!e en #a vida ordinaria- c!ando no" re"o#ve$o" a act!ar- no e"ta$o" en condicione" de e,ect!ar c4#c!#o" tan #argo" / co$&#icado"- Bentham re"&ondera %!e n!e"tra &rontit!d en #a" de#i.eracione" e" "i$i#ar a #a de# .!en ca#c!#ador %!e dice #!ego e# re"!#tado de !na o&eraci*n arit$tica gracia" a #a co"t!$.re %!e tiene de hacer c!enta". E# car4cter de #a exten"i*n de# &#acer- %!e Bentham introd!ce en #a ta.#a de# c4#c!#o de #o" &#acere"tiende a &!ri,icar #a $ora# !ti#itaria de# ego"$o / a con,erir#e !n va#or "ocia#. De a%!- "! i$&erativo $ora#: '8.ra de $anera %!e t! cond!cta contri.!/a a #a $a/or ,e#icidad &o"i.#e de $a/or n:$ero &o"i.#e de individ!o".(21 E" innega.#e %!e- de"de e"te &!nto de vi"ta- #a tica !ti#itari"ta re&re"enta !n nota.#e &rogre"o re"&ecto de #a tica e&ic:rea- e"encia#$ente individ!a#i"ta. 'Iive ai"#ada$ente( era e# #e$a de E&ic!roG #o c!a# &!ede inter&retar"e co$o !na exhortaci*n a# "a.io a no a,#igir"e &or #o" &ro.#e$a" a3eno" en &er3!icio de "! aporia / de "!
21

N. Fentha$G +eontologa, K.

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

atara0ia. En Baruch Spino>a 02C43F2CDD1 "ig!e vigente e# conce&to de #i.ertad co$o a!toca!"a#idadG &ero A/ a%! radica #a novedadB re,erida no a# ho$.re "ino a #a S!"tancia Mniver"a#- no a #a &arte "ino a# todo. 'Se dice %!e e" #i.re a%!e##a co"a %!e exi"te &or #a "o#a nece"idad de "! nat!ra#e2a / e" deter$inada a o.rar &or " "o#aG e" nece"aria- o $4" .ien ,or2o"aa%!e##a co"a %!e e" deter$inada &or otra a exi"tir / a &rod!cir a#g:n e,ecto en !na condici*n cierta / deter$inada.(22 C#aro e"t4 %!e- en e"te "entido- "*#o Dio" e" #i.re- &or%!e ':nica$ente E# o.ra &or #a" #e/e" de "! nat!ra#e2a / "in "!,rir coacci*n a#g!na(- 23 a# &a"o %!e e# ho$.re- a# ig!a# %!e toda" #a" co"a"- e" deter$inado 'no &or "! vo#!ntad o &or "! g!"to "ino &or #a nat!ra#e2a a."o#!ta de Dio"- e" decir- &or "! &otencia in,inita(. 24Por con"ig!iente- e# ho$.re e" #i.re "*#o "i- $ediante e# conoci$iento int!itivo- %!e e" conoci$iento de #a" co"a" su)specie aeternitatis, "iente #a eternidad de "! "er en Dio". 2O Con e##o e# ho$.re a#can2a #a .eatit!d- %!e 'no e" e# &re$io de #a virt!d "ino #a virt!d $i"$a- &!e" e"a "ati",acci*n no "e o.tiene &or #a red!cci*n de #o" a&etito" "en"!a#e"- "ino %!e- &or e# contrario- e##a e" #a %!e hace &o"i.#e #a red!cci*n de #o" a&etito" "en"!a#e"(.26 George Aegel 02DDGF2E421 ree#a.ora / a$&#i,ica #a nocion de #a #i.ertad "&ino2ianade,inindo#a co$o '&oder de #a nece"idad / #i.ertad rea#(. '<a $4" a#ta inde&endencia de# ho$.re con"i"te en reconocer"e co$o deter$inado &or #a )dea a."o#!ta- conciencia / re#aci*n %!e S&ino2a ##a$a amor intellectualis Dei'2R 'De ning!na idea "e "a.e tan !niver"a#$ente %!e e" indeter$inada- &o#i"entida / ca&a2- / &or tanto rea#$ente "!3eta a #o" $a/ore" e%!voco"- co$o #a idea de #a #i.ertadG / ning!na corre en .oca de todo e# $!ndo con tan e"ca"a conciencia de " $i"$a. Co$o e# e"&rit! #i.re e" e# e"&rit! rea#- #o" errore" "o.re # tienen con"ec!encia" &r4ctica"- tanto $4" $on"tr!o"a"- c!anto %!e- c!ando #o" individ!o" / #o" &!e.#o" han acogido !na ve2 en "! $ente e# conce&to a."tracto de #a #i.ertad- e"tante &or "- ning!na otra co"a tiene !na ,!er2a tan indo$a.#e- &reci"a$ente &or%!e #a #i.ertad e" #a e"encia &ro&ia de# e"&rit! / "! rea#idad $i"$a. Parte" entera" de# $!ndo- T,rica / 8riente- n!nca t!vieron e"ta idea- ni #a tienen a:nG #o" griego" / #o" ro$ano"- P#at*n / +ri"t*te#e"- ni "i%!iera #o" e"toico" #a t!vieron... E"ta idea ##eg* a# $!ndo &or o.ra de# cri"tiani"$o- &or e# c!a# e# individ!o- co$o ta#- tiene va#or in,inito /"iendo "! o.3eto / ,in e# a$or de Dio"- e"t4 de"tinado a tener re#aci*n a."o#!ta con Dio" co$o e"&rit! / hacer %!e e"te e"&rit! $ore en #- e"to e"- e# ho$.re e"t4 de"tinado a #a "!$a #i.ertad( 2S. <a #i.ertad rea# o concreta e"- &!e"- $!/ otra co"a %!e e# #i.re a#.edro- "eg:n e# c!a# e# ho$.re tiene e# &oder de "!."traer1"e a c!a#%!ier ti&o de deter$ini"$o /- &or tanto- de in,ringir inc#!"o e# orden !niver"a# con"tit!idoG &or e# contrario- e##a "e identi,ica con #a nece"idad $i"$a %!e go.ierna a# $!ndo. E"te "entido &ec!#iar de #a #i.ertad ex&#ica &or %!- "eg:n 9ege#- #a ,or$a de go.ierno a&ro&iada a# e"tadio en %!e todo" "on #i.re" e" #a $onar%!a / no- co$o co$:n$ente "!e#e "!&oner"e- #a de$ocracia. De"de #!ego- en !na ,i#o"o,a co$o #a hege#iana- c!/a te"i" ,!nda$enta# e" #a di"o#!ci*n de #o ,inito en #o in,inito- donde #o %!e e" rea# en #a" co"a" &arti1 c!#are" e" "! &artici&aci*n en #a rea#idad co$o !n todo- $eno" %!e en otra" ca.e e# conce&to de #i.ertad co$o ar.itrioG #a $i"$a vo#!ntad !niver"a#- en #a c!a# %!edan "!&erada" #a" vo#!ntade" individ!a#e"- no e" $4" %!e ex&re"i*n de !na #i.ertad a."tracta- re#ativa- &or%!e re&re"enta tan "*#o !n $o$ento de# &roce"o dia#ctico- #a ' eticidad(- ##a$ado a re"o#ver"e en #a )dea a."o#!taG de "ta- &!e"- nada $4" de "ta- de.era decir"e- a# ig!a# %!e de #a S!."tancia de S&ino2a- %!e e" '#i.re( en #a a$&#it!d / &er,ecci*n de# "igni,icado de #a &a#a.ra.
22 23

F. S&ino2a: Etica, 1- de,. I)). F. S&ino2a: op! cit!, 1- &ro&. KI)). 24 F. S&ino2a: op! cit!, a&ndice. 2O F. S&ino2a: op! cit!, /- &ro&. KK)K 26 F. S&ino2a: op! cit!, I. &ro&. K<)). 2R . 9ege#: Enciclopedia, &4rra,o 1OS- 2!"at2. 2S . 9ege#: op! cit!, &4rra,o 4S2.

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

For$a#$ente en e# "i"te$a ca&ita#i"ta- #a "ervid!$.re- #a rea#e2a- #o" #ina3e"- etc.- %!edan "!&erado" / ca/endo en e# de"!"o- "iendo re$&#a2ado" &or #a &reconi2aci*n de #a #i.ertad- #a ig!a#dad en "! $4xi$a ex&re"i*n. En Edad Moderna- &or o.ra de E$$an!e# Uant- ha encontrado ,ort!na !na n!eva de,inici*n de #a #i.ertad- entendida co$o 'a!tono$a de #a &er"ona#idad(. <a in,#!encia de #a ra2*n /a no e" "entida- a #a &ar %!e #a de #o" "entido"- co$o exterior o extra=a a #a vo#!ntad- "ino co$o 'e"encia#( a #a vo#!ntad $i"$a. E# ho$.re- %!e co$o "er "en"i.#e "a.e %!e e"t4 "o$etido a #a #e/ de #a ca"!a#idad 'heteronom!a(- co$o "er raciona# "a.e %!e &ertenece a# $!ndo inte#igi.#e- %!e e" '#i.re( de #a" #e/e" %!e &re"iden e# $!ndo ,eno$nico- %!e e" dotado de a."o#!ta 'a!tono$a(: e" vo#!ntad %!e reconoce co$o "! e"encia de ,ac!#tad de &oner"e "!" &ro&ia" #e/e"G vo#!ntad $ora# &or tanto- %!e en #a '$ora#idad(- a "a.er- en adec!ar"e a #a exigencia de #a !niver"a#idad de #a ra2*n- "e "iente verdadera$ente #i.re. E# &rinci&io $ora#- en c!anto ex&re"i*n de !na exigencia incondiciona# / !niver"a#- no "e=a#a- &!e"- e# con"eg!i$iento de !n o.3eto c!a#%!iera- "ino %!e re1 &re"enta !na actit!d con"tante- !na ,or$a- inde&endiente de #a &artic!#aridad de# contenido %!e va#ga !niver"a#$ente &ara todo" #o" "ere" raciona#e". +hora .ien- en #a inde&endencia de #a" ca!"a" exteriore" deter$inante"- e"t4 #a #i.ertad en "entido negativoG /- en #a ca&acidad de e"ta.#ecer #a" #e/e" !niver"a#e" e in$!ta.#e" de n!e"tra" accione"- e"t4 #a #i.ertad en "entido &o"itivo.2J Sin e$.argo- de.ido a #a d:&#ice nat!ra#e2a de# ho$.re A"en"i.#e e inte#igi.#eB- #o c!a# i$&#ica #a ,a#ta de !n ac!erdo nece"ario entre vo#!ntad / ra2*n- #a $ora#idad / #a #i.ertad en $o$ento a#g!no "e ha##an tota#$ente rea#i2ada" en #. 'Si /o Adice UantB ,!era :nica$ente $ie$.ro de# $!ndo inte#igi.#e- todo" $i" acto" e"taran &#ena$ente con,or$e" con e# &rinci&io de #a a!tono$a de# &!ro %!ererG "i- en ca$.io- ,!era :nica$ente !na &arte de# $!ndo "en"i.#e- $i" acto" e"taran entera$ente "o$etido" a #a #e/ nat!ra# de #o" de"eo" / de #a" inc#inacione" / &or tanto "e $ani,e"taran con,or$e con #a heterono$a de #a nat!ra#e2a. Pero- /a %!e e# $!ndo inte#igi.#e contiene en " e# ,!nda$ento de# $!ndo "en"i.#e / &or tanto de "!" #e/e"- /o- co$o inte#igencia- / a #a ve2 co$o !n "er %!e &ertenece a# $!ndo "en"i.#e- de.o reconocer$e "o$etido a #a #e/ de# &ri$ero- o "ea- a #a ra2*n- de $anera %!e #a" #e/e" de# $!ndo inte#igi.#e va#gan co$o i$&erativo" / #a" accione"- con,or$e" a e"te &rinci&io- co$o de.ere".( 30 En otro" tr$ino"- en !na vo#!ntad co$o #a divina do$inada integra#$ente &or #a ra2*n- e# &rinci&io o.3etivo e" e# $*vi# $i"$o "!.3etivoG &ero en !na vo#!ntad co$o #a h!$ana- %!e e"t4 "o$etida a #a" condicione" e$&rica" de #a exi"tencia- / &or tanto a #a" &a"ione"- e# &rinci&io de #a ra2*n e" "entido en antte"i" con #o" de$4" $otivo" / no &!ede rea#i2ar"e de otro $odo %!e i$&onindo"e con e# car4cter de con"tre=i$iento- co$o i$&erativo. 9e a%! &or %! #a virt!d en Uant e" e",!er2o- e" intenci*n $ora# en #!cha- #o c!a# no tendra "entido "i e# ho$.re ,!era acce"i.#e a #a &er,ecci*n. 31 Pero- "i #a ra2*n h!$ana no agota #a raciona#idad- "i no &ode$o" de"conocer n!e"tra condici*n in,erior de criat!ra" con re"&ecto a Dio"- %!e e" ra2*n a."o#!ta- re"!#ta di,ci# "eg!ir "o"teniendo #a a!tono$a de #a vo#!ntad- e" decir- "! deter$inaci*n &or !na #e/ !niver"a# %!e "e &one a " $i"$aG en rigor"e trata de !na #e/ nat!ra# de #o" i$&!#"o". E# %!e e# ho$.re &artici&e de #o" do" $!ndo"- e# "en"i.#e / e# inte#igi.#e- #o convierte en ca$&o de antte"i" / de #!cha"- c!/o" orgene" e$&ero "e enc!entran ,!era de #. + #a" c#ara"- en "te co$o en otro" #!gare"- #a tica @antiana- a!n dentro de "! contra"te con #a griega A%!e e" tica de #a ,e#icidad / no de# de.erB- re&rod!ce e,ecto" A/ acierto"B t&ica$ente e"toico". ?o no" &arece exacto di"ting!ir- co$o hace Uant- !na '#i.ertad negativa( / !na '#i.ertad &o"itiva(. En n!e"tro "entir- #a" do" #i.ertade" coinciden: en tanto e# ho$.re "e #i.ra de #a in,#!encia "en"i.#e en c!anto "e &#iega a #a exigencia de #a !niver"a#idad de #a ra2*nG e"to e"- "in e# &revio "o$eti$iento a# &oder raciona#- e# ho$.re no con"ig!e inde&endi2ar"e de #a nat!ra#e2a. Para e# e,ecto- e# ho$.re de.e e,ect!ar !na #i.re e#ecci*n: de.e decir '"( a #a inte#igi.i#idad. De
E. Uant: ,undacin de la metafsica de las costum)res, )))- 1. E.Uant:op"cit.-)))-3 . 31 E. Uant- Critica de la ra23n pr4ctica- ) #i.ro )- C4&. 3.
2J

30

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

e"to "e "ig!e %!e- en #a ra2 $i"$a de #a notaci*n @antiana de #i.ertad co$o 'a!tono$a de #a vo#!ntad( A"i ca.e ha.#ar de a!tono$aB- "e anida #a noci*n de #i.ertad co$o '#i.re a#.edro '. Ea$.in e# 'e"toici"$o(- e# 'e"&ino2i"$o( / e# 'hege#iani"$o( de,inen #a #i.ertad co$o 'a!tono$a de #a &er"ona(G &ero a## no ha/ #!gar a d!da"- no &!ede entrever"e e# '#i.re a#.edro(: e# '"er $ora#( A%!e e%!iva#e a '"er #i.re(- /a %!e %!ien vive $ora#$ente tiene en " $i"$o e# &rinci&io de act!arB e"- a #a" c#ara"- e# &rod!cto de #a 'nece"idad(. +&arte de %!e e# e"toici"$o e" !na doctrina a toda" #!ce" ,ata#i"ta- e inde&endiente$ente de# intento de Cri"i&o &or "a#var e# #i.re a#.edro- e# "a.io e"t*ico Aco$o "e recordar4B o.edece- inc#!"o con a#egra- a #a #e/ %!e go.ierna a# $!ndo- no "*#o &or%!e #a '"iente( co$o a#go nti$o a# e"&rit!- "ino &or%!e '"a.e( %!e no &!ede hacer de otro $odo Aen e"te acata$iento rig!ro"o de# dictado de #a ra2*n &!ede ver"e !na ,or$a de 'inte#ect!a#i"$o tico(G en corre"&ondencia- "!c!$.ir a #a" &a"ione" e" &oco $eno" %!e !n 'error #*gico(- &!e" .a"ta con corregir e# 3!icio en e# %!e "e ,!nda &ara %!e !na &a"i*n %!ede ani%!i#adaB. En e# e"&ino2i"$o / en e# hege#ian"$o- doctrina" %!e "e caracteri2an &or "! coherencia #*gica- en tanto e" ,acti.#e ha.#ar de #i.ertad de #a &arte en c!anto "e incor&ora a# todoG ade$4"- e"ta integraci*n no e" 'vo#!ntaria(- "ino %!e e" deter$inada &or e# ' amor intelectualis dei(- en e# &ri$er ca"o- / &or e# 'de"arro##o dia#ctico(- en e# "eg!ndo. )nc#!"o e# 'exi"tencia#i"$o( conci.e #a #i.ertad co$o '#i.ertad nece"aria(. <a di,erencia e"t4 en %!e- en e# exi"tencia#i"$o- #a &arte no tiene %!e de3ar"e a."or.er &or e# todo &ara "er #i.re: e# exi"tente e" de &or " #i.re- &or c!anto "e da "! e"encia- "e de,ine a " $i"$o /- co$o ta#- &!ede con"iderar"e '&rinci&io(. Seg:n #a conce&ci*n de# exi"tencia#i"$o- e# ho$.re e" #i.re- &or c!anto "e hace a " $i"$o- &or c!anto e#ige "! "er. E# ho$.re no tiene "! vida hecha- "ino %!e tiene %!e hacr"e#a &or #i.re e#ecci*n. 'E# Da"ein Ae# exi"tenteB- dice Martin 9eidegger A1SSJ11JR6B en El ser el %iempo, e" !n exi"tente c!/o "er e"t4 "ie$&re &!e"to en 3!egoG e" ,!nda$enta#$ente &oder1"erG e" "ie$&re $4" de #o %!e e" / "! "er1$4" de&ende de #- /a %!e &o"ee #a #i.ertad de "!&erar"eG e"ta #i.ertad nece"aria no e"- &!e"- !na &ro&iedad de Da"ein- "ino e# "er $i"$o de "! exi"tencia(- e" decir- !n ingrediente con"tit!tivo e"encia# de# ente h!$ano. Fien $irada- e"ta #i.ertad nece"aria "igni,ica %!e e# ho$.re- ante #a" a#ternativa" %!e "e #e o,recen- no &!ede a"!$ir !na actit!d de indeci"i*n a."o#!ta- "ino %!e ha de to$ar &artido- $ediante !n acto de #i.re e#ecci*n- en &ro de !na de e##a"c!a#%!iera %!e "ea- dado %!e- &ara exi"tir- #e e" &reci"o- "in ce"ar- e#egir #o %!e %!iere "er- o&tar &or a%!e# ti&o de exi"tente %!e %!iere devenir. <a te"i" de #a &rioridad de #a exi"tencia Ae# hecho de "erB con re"&ecto a #a e"encia A#o %!e "e e"B- i$&#cita en toda ,i#o"o,a exi"tencia#i"ta co$o ,!nda$ento de #a ine#!di.#e #i.ertad de deci"i*n- e" a,ir$ada ex&#cita$ente &or Nean Pa!# Sartre A1J0 O11JS0B. 'En tr$ino" ,i#o"*,ico" AdiceB- todo o.3eto &o"ee !na e"encia- e"to e"- !n con3!nto de &ro&iedade"- / !na exi"tencia- o "ea- cierta &re"encia e,ectiva en e# $!ndo. M!cha" &er"ona" creen %!e #a e"encia ##ega &ri$ero / #a exi"tencia de"&!"G creen &or e3e$&#o- %!e #o" g!i"ante" "e redondean con,or$e a #a idea de g!i"ante" / %!e #o" &e&ini##o" "on &e&ini##o" &or%!e &artici&an en #a e"encia de &e&ini##o". E"ta idea tiene "! origen en e# &en"a$iento re#igio"oG en #o" hecho"- a%!e# %!e %!iere #evantar !na ca"a e" &reci"o %!e "e&a exacta$ente %! c#a"e de o.3eto va a crearG a%!#a e"encia &recede a #a exi"tencia- / &ara todo" a%!e##o" %!e creen %!e Dio" ha creado a #o" ho$.re"- e" nat!ra# %!e e# creador #o ha/a hecho re,irindo"e a #a idea %!e tena de e##o". )nc#!"o $!cho" %!e no tienen ,e han con"ervado e"ta o&ini*n tradiciona# de %!e e# o.3eto no ha exi"tido 3a$4" "ino en con,or$idad con "! e"encia / todo e# "ig#o KI))) cre/* %!e exi"ta !na e"encia co$:n a todo" #o" ho$.re" %!e deno$in* Vnat!ra#e2a h!$anaW. E# exi"tencia#i"$o "o"tiene- &or e# contrario- %!e en e# ho$.re- "*#o en e# ho$.re- #a exi"tencia &recede a #a e"encia. E"to "igni,ica"enci##a$ente- %!e e# ho$.re V&ri$ero e"W / #!ego Ve" e"to o #o otroW.( 32 Eodo" #o" de$4" "ere" "on &rede"tinado"G e" decir- ante" de "!rgir- de &a"ar a #a exi"tencia- contienen en " #a e"encia- #o %!e va a "er. E# ho$.re "e hace- e#ige "! e"encia- &or%!e e" carencia- &or%!e no tiene !na e"encia
N.P. Sa"tre. 5proposito del e0istencialismo: puesta a punto- artic!#o en #a ;evi"ta action de# 2R de dicie$.re de 1J44.
32

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

de,inida a #a c!a# e"t vinc!#ado: "i #a" e"encia" &recedieran a #a exi"tencia- e# ho$.re e"tara condenado a rea#i2ar#a"- no "era #i.re de e#egir"e. <i.ertad / carencia "on !na $i"$a / "o#a co"a: "i a# ho$.re "e #o conci.e ##eno Ade e"encia"B- "era a."!rdo .!"car #!ego en # 'vaco"( Aen %!e &oder co#ocar deci"ione" / acto" #i.re"B. E# ho$.re no &!ede "er- !na" vece"- #i.re /- otra"e"c#avoG e" en cada in"tante #i.re- &or%!e en cada in"tante deviene- tra"ciende #o %!e e" -e') &ara e"ta.#ecer1"e -sistere) a# nive# de #o %!e ante" no era $4" %!e &o"i.#e. Para exi"tir- entonce"- no .a"ta con ha.er"e e#egido inicia#$ente- o en cierto $o$ento- diga$o": vo#!&t!o"o- / &er$anecer a## ,i3o. <a exi"tencia e" "!&eraci*n con"tante de #a" o&cione" anteriore": en ta# virt!d- e# %!e "e e"ta.i#i2a en !na ,or$a de vida aca.a &or "er deter$inado &or e##a /- &or #o $i"$o- de3a de "er #i.re. <a #i.ertad exi"tencia#i"ta e" incondicionada A/- &or tanto- e" #i.ertadB co$o #i.ertad de e#egiro "ea- co$o a"!nci*n de !na &o"i.i#idad deter$inada- a &re,erencia de otra"- "in %!e $edie ca!"a o $otivo a#g!no Araciona#idad- ,ata#idad- in"tinto- nat!ra#e2a- conveniencia- etcteraBG en e"te "entido- e##a no "e di"ting!e $!cho de# #i.re a#.edro A&oder de %!erer !na ! otra co"a indi,erente$ente: %!i"e e"to- &ero &!de %!erer ig!a#$ente #o otroB. En ca$.io- en #a ace&ci*n $4" gen!ina$ente exi"tencia#i"ta de 'no #i.ertad de no e#egir(- e"to e"- entendida co$o i$&o"i.i#idad de e"%!ivar #a e#ecci*n A/o &!edo e#egir e"to o a%!e##o- &ero no &!edo &re"cindir de e#egirB- e" condicionada A/- &or con"ig!iente- no e" #i.ertad- c!ando $eno" en e# "entido tradiciona# / !"!a# de #a &a#a.raBG / e" condicionada &reci"a$ente &or #a nece"idad o carencia- %!e caracteri2a a# "er de# ho$.re. Decir- con Sartre- %!e e# ho$.re "e ha##a en #a ine#!di.#e nece"idad de hacer"e ha"ta en e# $4" &e%!e=o deta##e &or%!e en " e" carencia- ,a#to de "erG decir- $4" e"c!eta$ente- %!e e# ho$.re e" #i.re &or%!e e" carencia- e%!iva#e a decir %!e "ta e" #a condici*n &ara %!e #a #i.ertad "e $ani,ie"te. So#a$ente to$ando en c!enta %!e e"ta condici*n e" interna a# exi"tente- e# c!a# tiene de e"te $odo en " $i"$o e# $otivo deter$inante de "!" deci"ione" / de "!" acto"- co.ra cierto "entido #a noci*n exi"tencia#i"ta de '#i.ertad nece"aria(. )nc#!"o co$o '#i.ertad de e#egir(- e" decir- co$o e#ecci*n grat!ita &or entre diver"a" &o"i.i#idade" exi"tencia#e" A"ie$&re #i$itada" en n:$eroG #o c!a# /a re&re"enta- de &or "- !na re"tricci*nB- #a #i.ertad exi"tencia#i"ta- a# ex&#icar"e&!ede ha##ar en #a ,act!a#idad Aen #o" dato" de hecho: #o %!e "o$o" / #a" circ!n"tancia" exteriore"B !n o."t4c!#o- / no "ie$&re !n in"tr!$ento- &ara #a e3ec!ci*n de "!" &ro/ecto". 9a/ ex&onente" de# exi"tencia#i"$o %!e ##egan a ha.#ar de !na i$&o"i.i#idad radica# de #a exi"tencia- a "a.er- de #a i$&o"i.i#idad- de &arte de# Da"ein- de tra"cender #a "it!aci*n ,act!a# en #a %!e "e enc!entra. E# ,i#*"o,o dan" S6ren Uier@egaard A1S131OOB- &or e3e$&#o- a!n ,!ndando #a exi"tencia en #a categora de #o &o"i.#e- in"i"te en #a i$&o"i.i#idad de# ho$.re &or rea#i2ar "!" &ro/ecto" exi"tencia#i"ta". <a exi"tencia AdiceB e" !na re#aci*n de# ho$.re con e# $!ndo- con"igo $i"$o / con Dio": en e# &ri$er ca"o- e" e##a 'ang!"tia(- &or%!e e# ho$.re advierte e# car4cter a2aro"o de "!" deci"ione" Atoda &o"i.i#idad ,avora.#e &!ede %!edar ani%!i#ada &or e# n:$ero in,inito de #a" &o"i.i#idade" de",avora.#e"B- &or enci$a de c!a#%!ier c4#c!#o o &revi"i*nG en e# "eg!ndo- e" 'de"e"&eraci*n(- .ien &or%!e e# ho$.re &a"a de !na &o"i.i#idad a otra "in detener"e- .ien &or%!e agota "!" #i$itada" &o"i.i#idade" / e# ,!t!ro "e #e cierraG en e# tercer ca"o- e" '&a rado3a( o 'a."!rdidad(- &or%!e Dio"- a# %!e "e conci.e co$o o$ni&otente- / &or tanto co$o antdoto "eg!ro contra #a de"e"&eraci*n / #a ang!"tia- e"t4 $4" a##4 de toda h!$ana co$&ren"i*n. +n4#ogo e" e# &!nto de vi"ta de Martin 9eidegger: a# tra"cender hacia e# $!ndo- &ara hacer de # e# ca$&o de "!" &ro/ecto"- e# ho$.re e" a."or.ido &or e# &ro&io $!ndo / "!,re "!" i$&o"icione"G de e"ta $anera#a #i.ertad %!e e"t4 en #a ra2 de "! tra"cendencia- "e di#!/e. ?o o."tante- 9eidegger cree "a#var #a #i.ertad- identi,ic4ndo#a &arad*3ica$ente con #a &ro&ia i$&o"i.i#idad exi"tencia#: e# %!e e# ho$.re no &!eda '&ro1/ectar"e( "in 'de1/ectar"e( Ae" decir- "in caer a# nive# de #a" co"a" de# $!ndoG &or #o c!a# "! &ro/ectar e" !n &ro/ectar n!#o- %!e #o re$ite a #a "it!aci*n en donde &ri$itiva$ente "e encontra.aB no #e i$&ide 'exi"tir co$o e"ta i$&o"i.i#idad(- o "ea- no #e i$&ide e#egir / ace&tar #a ,ata# nece"idad de #a "it!aci*n &artic!#ar en #a c!a# ha "ido echado. E"ta conce&ci*n- %!e re&rod!ce otro arti,icio"o intento &or red!cir #a nece"idad de "! o&!e"to1contradictorio A#a #i.ertadB- / %!e

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

Aconcreta$enteB "e=a#a a# ho$.re A$4" .ien co$o i$&erativo tico %!e co$o ex&re"i*n de #i.ertadB "er ,ie# a " $i"$o /a %!e #a exi"tencia a!tntica e" re"ignada rati ,icaci*n de "! &ro&ia "!erte- evoca e# amor fati de ?iet2"che- %!e con"i"te &reci"a$ente en !n acto de vo#!ntad %!e tran"$!ta #a nece"idad ,ata# en #i.re / a$oro"a a"!nci*n de e##a. C#aro e"t4 %!e e" i$&ro&io ha.#ar de e#ecci*n- "i "*#o "e c!enta con !na o&ci*n- a #a c!a# no "e tiene ni "i%!iera e# &oder de ren!nciar- &or%!e #a #i.ertad exi"tencia#i"ta- reitera$o"- en "! de,inici*n tota#- e" #i.ertad de e#egir&ero no e" #i.ertad de no e#egirG !na #i.ertad- &!e"- co$o #a %!e 9eidegger &retende &re"ervar- e" tan "*#o de no$.re: exa$inada a ,ondo- e##a re"!#ta "er $era / cr!da nece"idad. <a #i.re ace&taci*n de "! &ro&ia "it!aci*n- c!a# "o#!ci*n a# &ro.#e$a de #a #i.ertad- e" #a conc#!"i*n a #a %!e ##ega ta$.in Uar# Na"&er" Anacido en 1SS3B: de.er "!&re$o de# exi"tente e" #a ,ide#idad a " $i"$o- #a ,ide#idad a #a tarea de rea#i2ar #a" &o"i.i#idade" con"tit!tiva" de "! &ro&io =o "*#o diciendo a" A&ero- 5e" "te !n acto #i.re o- $e3or- co$o deca$o" arri.a- e# acata$iento de !n i$&erativo tico- %!e de#i$ita conveniente$ente e# contenido de #a vida a!tntica &or &re,erir- /a %!e con"tit!/e !n va#or $4" a#to- a #a vida .ana#7B- o "ea- identi,icando $i /o con e# #!gar de #a rea#idad en donde $e enc!entro- tengo $i exi"tencia. En contra de e"ta te"i" de #a i$&o"i.i#idad de #o &o"i.#e- %!e aca.a &or reenviar a# ho$.re a #a "it!aci*n en #a c!a# ha "ido echado- e"t4 #a &o"ici*n de# exi"tencia#i"$o cri"tiano %!e en#a2a #a" &o"i.i#idade" exi"tencia#e" con !n va#or a."o#!to %!e garanti2ara "! rea#i2aci*n in,a#i.#eG a.rie# Marce# Anacido en 1SSJB- &or e3e$&#oreconoce n!e"tra &artici&aci*n en e# Ser de# Mniver"o: a.andon4ndono" a e"te Ser- c!/a &re"encia adverti$o" $i"terio"a$ente en n!e"tro "er ,inito- exi"ti$o"- /a %!e exi"tir e" "!&erar"e- acercar"e cada ve2 $4" a# Divino Mode#o. E"ta corriente de# exi"tencia#i"$o- %!e tiene car4cter / ,ina#idad re#igio"o"- contri.!/e &oco- con "! ,!nda$ento tra"cendente- a !na "o#!ci*n raciona# de# &ro.#e$a de #a &o"i.i#idad o i$&o"i.i#idad de# 6asein &or rea#i2ar "!" &ro/ecto" exi"tencia#e"G &or otra &arte- #a idea de va#or a."o#!to- a!n c!ando "ea ca&tada &or i$&!#"o" vita#e" A,eB / no &or conoci$iento inte#ect!a#- a# con"tit!ir"e en criterio de #a e#ecci*n- inva#ida a #a #i.ertad. )ntere"a ahora conocer e# &!nto de vi"ta de Sartre a# re"&ecto. Sartre ha.#a de !n '&ro/ecto ,!nda$enta#( o 'e#ecci*n originara(- en %!e e"t4n co$&rendida" toda" #a" e#eccione" &artic!#are". Ha %!e #a conciencia e" carencia- ,a#ta de "er- e"- a# &ro&io tie$&o- 'de"eo de "er(- / &reci"a$ente de"eo de# '"er1en1"( Ao "ea- de# "er o.3etivo- en "! tota#idad / &#enit!dB. Dicha "nte"i" entre #a conciencia / #a o.3etividad Ao e$&#eando #o" tr$ino" "artreano"- entre e# '&ara "( / 'en en1"(B e" #o %!e "e &!ede <#a$ar Dio"G de a%! "e "ig!e %!e e# &ro/ecto ,!nda$enta# de #a rea#idad h!$ana con"i"te en %!e 'e# ho$.re e" e# "er %!e de"ea "er Dio"(. E# ho$.re e"- "in e$.argo- !n Dio" ,r!"trado&or%!e no di"&one de !na &otencia in,inita- co$o #a divina- &ara rea#i2ar "! a$.ici*n. <a conciencia- "eg:n Sartre- a#can2a a# "er "*#o co$o +enmenos del ser- no co$o serFenFs!- %!e #e &er$anece inacce"i.#e / extra=oG con otra" &a#a.ra"- #a conciencia a&rehende a# "er a trav" de "! no7ser- %!e ro$&e #a &#enit!d de# "er / #o convierte en !na $!#ti&#icidad de ,en*$eno". E# ,in :#ti$o A"er Dio"B "e reve#a- a"- !na &ro/ecci*n "!.3etiva- !na &a"i*n in:ti#- !n idea#- %!e de hecho "e de"integra en $i# direccione". E# ho$.re- en e,ecto- a!n ante #a i$&o"i.i#idad de a#can2ar e# "er1en1"- no &!ede e#egir "! de"tino de "er #i.re- de e#egir"e "in treg!a- de ##enar #o" vaco" de "! exi"tencia- de dar"e !n contenido c!a#%!iera- &ara hacer"e a#g!ien Ahroe o de#inc!ente- &oco i$&ortaB a &artir de a%!e# nadie %!e e". E"ta$o" en cada in"tante en #a nece"idad de $odi,icar n!e"tro &ro/ecto inicia#- de re,or$ar n!e"tra e#ecci*n act!a#- de vo#verno" otro" de #o %!e "o$o"en renovado" e",!er2o" &ara con%!i"tar a%!e##a &#enit!d de "er %!e no" e" negada / a #a c!a# Ano o."tanteB tende$o" ince"ante$ente. H- co$o no ha/ nor$a" %!e g!en a #a" e#eccione" &artic!#are" en #a" %!e "e deter$ina e# &ro/ecto ,!nda$enta# A no tenemos; ni detr:s ni delante de nosotros; en el dominio luminoso de los alores; Husti+icaciones o eIcusasJ somos solos; sin eIcusasB- ta$&oco ha/ ,actore" extra=o" %!e i$&idan "! rea#i2aci*n: #a o.3etividad con #a c!a# #a conciencia "e re#aciona no e" /a e# ' serFenFs!(- "in "igni,icado- $!do / o&aco- "ino #a "erie de a&ariencia" %!e #o $ani,ie"tan- e" decir- !n $!ndo %!e "!rge a #a exi"tencia &or o.ra n!e"tra /- &or

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

tanto- !n $!ndo de co"a" !ti#i2a.#e" "eg:n #o" ,ine" %!e cada !no "e &ro&one. 33 De #a noci*n exi"tencia#i"ta de #a #i.ertad he$o" hecho "o.re todo !na crtica negativaG en &artic!#ar $odo- he$o" &!e"to de re#ieve %!e #a tan cacareada #i.ertad nece"aria Aa&arte de encerrar !na nti$a e incan"a.#e contradicci*n de "!" e#e$ento" ' de+inientes(B- .ien $irada- no e" #i.ertad- en "entido a."o#!to- &or%!e e"t4 condicionada &or #a carencia. +%! &odra$o" a=adir %!e ni "i%!iera e" #cito ha.#ar de carencia Ac!ando $eno" en tr$ino" tan a."o#!to" co$o #o hace SartreB- "i "e tiene &re"ente %!e #a exi"tencia ' est: constituida por posi<ilidades( / %!e "o.re e"ta" &o"i.i#idade" "e ,!nda todo &ro/ectar o tra"cender A'Ser /o Xdice 9eidegger en El ser / el tiempo Xe" to$ar &artido en &ro / en contra de cierta" &o"i.i#idade" %!e V$e "on &ro&ia"W 'B. N!"to e" e$&ero rea#2ar e# $rito de# exi"tencia#i"$o en ha.er divi"ado en #a ,act!a#idad !n ,actor i$&ediente- / no "ie$&re coad/!vante- de #a rea#i2aci*n de #a" &o"i.i#idade" exi"tencia#e". +nterior$ente- a# de,inir #a #i.ertad- "e ha.a in"i"tido "o.re #a a!to1ca!"a#idad de #a vo#!ntad- %!e "e deter$ina a " $i"$a a #a acci*n- "in &reoc!&ar"e en de$a"a &or averig!ar #a" condicio ne" A"!.3etiva" / o.3etiva"B de "! rea#i2aci*n. ?ota.#e" exce&cione" "on #a" 4tica" ari"tot#ica / @antiana. Seg:n +ri"t*te#e" Ava"e nota n:$. SB- #a ,e#icidad &r4ctica- %!e "e a#can2a $ediante #a acci*n- e" in,erior a #a ,e#icidad &ri$era- &ro&ia de# ,i#*"o,o- &reci"a$ente &or e"to: en tanto %!e e# &en"a$iento- teniendo "! &rinci&io / ,in en " $i"$o- no nece"ita de $edio" &ara "ati",acer a# ho$.re- #a acci*n- &or e# contrario- tran"&ortando a# ho$.re a# "eno de #a" co"a" contingente"- re 1 %!erir4- &ara "! de"envo#vi$iento / rea#i2aci*n- de .iene" exteriore"- %!e no "ie$&re e"t4n a# a#cance de no"otro". Por "! &arte- Uant &o"t!#* en La crtica del .uicio, !n ,ina#i"$o en #a nat!ra#e2a- a ,in de hacer &o"i.#e #a vida $ora#: dado %!e #a #e/ exige "er rea#i2ada en e# $!ndo "en"i.#e- #a nat!ra#e2a de.e "er &en"ada de $anera %!e "! orden de nece"idad conc!erde con #a &o"i.i#idad de #a rea#i2aci*n en e##a de ,ine" "eg:n e# orden de #a #i.ertad. De"de #!ego- "i exi"tir "igni,ica '"er o e"tar en e# $!ndo(- e" ine#!di.#e &ara e# ,i#*"o,o exi" tencia#i"ta &reg!ntar"e "i- / de %! $anera- / ha"ta %! grado- #a" co"a" de# $!ndo "on !ti#i2a.#e" con vi"ta" a #o" ,ine" %!e e#egi$o" #i.re$ente. <o" o.3eto" dice 9eidegger- en tanto "on :ti#e"- en c!anto tienen a#g!na re#aci*n con n!e"tro" &#ane"G "in e$.argo- /a %!e todo &ro/ectar Aco$o "e ha vi"toB "e re"!e#ve a #a &o"tre en !n &ro/ectar n!#o A#o c!a# va#e ig!a#$ente &ara #o" &ro/ecto" #ogrado" / #o" no #ogrado"- &!e" en todo ca"o e# ho$.re e" reenviado a #a "it!aci*n ,act!a# en %!e &ri$itiva$ente "e encontra.aB- e"te $!ndo de co"a" :ti#e" aca.a &or convertir"e en !n $!ndo de co"a" "!&er,#!a"- "i no &ro&ia$ente in:ti#e"- con re,erencia a #a exi"tencia a!tntica- %!e e" rati,icaci*n de "! &ro&ia "!erte- ace&taci*n de ,ata# nece"idad &or #a c!a# !no "e ha##a echado en !na "it!aci*n deter$inada. +"i$i"$o- he$o" vi"to %!e Sartre- a# red!cir a%!e# dato .r!to- %!e e" e# '"er1en1"i- a "!" a&aricione" a #a concienciae"to e"- a !n $!ndo %!e "*#o exi"te &or no"otro" / &ara no"otro"- hace de #a" co"a" in"tr!$ento" de rea#i2aci*n de #a" &o"i.i#idade" exi"tencia#e". Sea co$o ,!ere #o i$&ortante e" %!e #o" ex&onente" de# exi"tencia#i"$o reconocen %!e e# ho$.re- en "! act!ar- no &!ede e#!dir #o" dato" de hecho"- en #o" %!e advierte in"tr!$ento" ! o."t4c!#o" &ara #a e3ec!ci*n de "!" &ro/ecto". Pero 5tiene- en verdad- e# ho$.re &oder de a!todeter$inaci*n7 Dicho $4" a$&#ia$ente- 5&!ede e# ho$.re "!."traer"e- &or "! &ro&ia / exc#!"iva ,!er2a- a ,actore" %!e act:an "o.re #- &or #o c!a# toda deci"i*n %!e to$e o acto %!e c!$&#a ha de con"iderar"e co$o !n n!evo co$ien2o7 <a &reg!nta co.ra $a/or inter" "i dicho" ,actore" "on &re"entado" co$o &rinci&io" de a#cance !niver"a# &or%!e- entonce"- e# ho$.re tendra e# &oder de erg!ir"e contra #a tota#idad A"ea $ateria# o e"&irit!a#B de #a %!e e" &arte- e"to e"- "e con"tit!ira i$&#cita$en te en !n n!evo &rinci&io- en contra&o"ici*n de# &rinci&io reconocido co$o !niver"a#$ente v4#ido. ;e"!#ta di,ci# tener &or coherente !na doctrina %!e atri.!/a a# ho$.re e# &oder de a#terar e# orden !niver"a# con"tit!idoen e# c!a# # $i"$o e"t4 co$&rendido: 5c*$o ex&#icar !n hecho contingente A#a deci"i*n / e# acto
En #a ex&o"ici*n de #a conce&ci*n de #i.ertad &ara Sa"tre- no" he$o" atenido a #o tratado en "!" o.ra" de contenido c#ara$ente ,i#o"*,ico- E# "er / #a nada 1JSRG a &ro&*"ito de exi"tencia#i"$oG 1J44 / e# exi"tencia#i"$o e" !n h!$ani"$o 1JR6.
33

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

#i.reB dentro de !na tota#idad nece"aria7 +certa.an- &!e"- en #o %!e ata=e a #a coherencia- S&ino2a / 9ege# con atri.!ir #a #i.ertad no a #a &arte "ino a# todo- no a# ho$.re "ino a #a "!."tancia / a# e"&rit! a."o#!to- /a %!e #a &arte 3a$4" &!ede "er #i.re- a $eno" %!e "e "e&are de# todo / "e en,rente- &ara #!ego negar#o. E# reconoci$iento de #a contingencia &r!e.a #a in"!,iciencia de# &rinci&io- %!e "e da co$o !niver"a#$ente v4#ido- &ara ex&#icar hecho" &artic!#are" Aen n!e"tro ca"o- #a" vo#icione" / #o" acto" h!$ano"B- c!/a 3!"ti,icaci*n- de no %!err"e#o" conce.ir co$o #i.re"- ha de .!"car"e en otro #!gar- a "a.er- en otra ca!"a. <o %!e "e %!iere decir e" %!e #a contradicci*n- !na ve2 %!e "e $ani,ie"te- de.e a,rontar"e va#iente$ente- a!n a co"ta" de a.andonar e# "i"te$a- %!e ha"ta ahora no" &areca con,ia.#e- / no ha de ho$.re en a!todeter$inar"e en !n "entido o en otro- a "a.er- e" # en hacer- con "! #i.re e#ecci*n- %!e !n ,actor &reva#e2ca "o.re #o" re"tante". En rigor- "i !n ,actor #ogra &reva#ecer- "e de.e a "! $a/or e,iciencia- con3!gada con #a $a/or di"&o"ici*n nat!ra# de# "!3eto a reci.ir "! e,ecto. H #o" ,actore" %!e co$&iten &ara in,#!ir de !na $anera deter$inante en e# ho$.re no "on &ro&ia$ente &ro/ecto" de acci*n A"to" intervienen en !na "eg!ndo $o$ento con e# car4cter de ,ine" "!gerido" &or !na nor$aB- "ino hecho" antecedente"- interiore" o exteriore"- %!e &rod!cen a#teracione" en #a con"tit!ci*n de# "!3eto- o "ea- nece"idade"- $4" o $eno" ,!erte"- "eg:n #a" &artic!#are" condicione" de "te. E" #a nece"idad '$4" "entida(- entre !n n:$ero de nece"idade" coexi"tente"#a %!e &rovoca #a &ri$era reacci*n de &arte de# "!3etoG "in e$.argo- e##a $i"$a &!ede ceder ante otra nece"idad ,!t!ra- c!/a a&arici*n "e &rev / c!/a &re"encia "e antici&a con #a i$aginaci*n. E"ta nece"idad ,!t!ra- &revi"ta co$o $4" ,!erte- re"!#tara de# &roce"o de "ati",acci*n de #a nece"idad &re"ente Aa"- &or e3e$&#o- !no "e a."tiene de ro.ar !n a#i$ento- con e# c!a# "ati",ara "! nece"idad de ha$.re- &reviendo #a nece"idad $a/or %!e #e ca!"ara #a a&#icaci*n de #a "anci*n #ega# corre"&ondienteB. + vece"- ren!nciar a #a "ati",acci*n de !na nece"idad act!a# con"tit!/e !n $edio &ara "ati",acer otra nece"idad coexi"tente $4" inten"a A!n hi3o- &or e3e$&#o- ren!ncia a# g!"to de ,!$ar &ara no en,adar a# &adre- c!/a .enevo#encia #e e" :ti# con vi"ta" a "ati",acer otra nece"idad Xcoexi"tenteX $4" a&re$ianteB. De"de #!ego- a ,in de &oder &rever #a $ani,e"taci*n de nece"idade" ,!t!ra" $4" ,!erte"- ha/ %!e &artir de !na nece"idad &re"ente- #a $4" inten"a entre otra" coexi"tente"G ade$4"- Vde "ta ha/ %!e con"iderar #a &o"i.i#idad de rea#i2aci*n. E"ta nece"idad1.a"e- en "! ,or$a $4" "i$&#e- &rovoca !na reacci*n ciegaG &ero- " va aco$&a=ada de !na nor$a- da #!gar a !na reacci*n i#!$inada- %!e $!eve a #a vo#!ntad en !n "entido de,inido. racia" a e"ta #!2- e# "!3eto no "*#o "a.e con %! $edio" ha de contar &ara "ati",acer "! nece"idad"ino ta$.in e"t4 en &o"ici*n de &rever #a" con"ec!encia" de "! acci*n Ae" decir- "i "e &rod!cen nece"idade" $4" inten"a" o intervienen ,actore" negativo" %!e de !na $anera ! otra i$&idan o inva#iden #a "ati",acci*n de ta# nece"idadB. +$&#iando #o anterior- &ara %!e !na nece"idad "e i$&onga a otra" / "e "ati",aga- e" &reci"o %!e: no ha/a nece"idade" coexi"tente" $4" inten"a" d!rante e# &roce"o de "ati",acci*n- &or o.ra de# &ro&io &roce"o o &or ca!"a" exteriore"G no "e &rod!2can !na ve2 "ati",echa #a nece"idad .4"ica- &or o.ra de #a &ro&ia "ati",acci*n o &or ca!"a" exteriore"- nece"idade" $4" inten"a"G no intervengan ,actore" contrario"- a #o #argo de# &roce"o de "ati",acci*n- &or o.ra de# &ro&io &roce"o o &or ca!"a" exteriore"- %!e re$!evan A"ati",acindo#a antici&ada$enteB #a nece"idad o e#i$inen #a" condicione" o conca!"a" re%!erida" &ara "! "ati",acci*n o ne!tra#icen e# e,ecto de"eado A#a "ati",acci*nBG no intervengan ,actore" contrario"!na ve2 "ati",echa #a nece"idad .4"ica- &or o.ra de #a &ro&ia "ati",acci*n o &or ca!"a" exteriore"%!e de3en "in e,ecto "! re"!#tado Ao "ea- hagan %!e "e re&rod!2ca #a nece"idad inicia#B 6!i24 "ea #a$enta.#e- %!e #!ego de ha.er di"ertado tan #arga / a$&#ia$ente en torno a# &ro.#e$a de #a #i.ertad- "e aca.e &or negar#a en ara" de# $4" rig!ro"o deter$ini"$o. Sin e$.argo- cree$o" hone"ta$ente %!e "*#o !n an4#i"i" "!&er,icia# de !na c!e"ti*n tan co$&#e3a / "*#o #a ino."ervancia de #a coherencia #*gica &!eden ,avorecer !na "o#!ci*n di"tinta. Pe"e a toda n!e"tra .!ena vo#!ntad- no aca.a$o" de entender c*$o e# ho$.re- en c!anto e" #i.re- "ea ca!"a de "!" &ro&io" acto"- "i dicho" acto" re$iten a &o"i.i#idade" /a dada"- o "ea- a hecho" antecedente"G e##o e%!iva#e a decir %!e e# ho$.re- dotado de &odere" ta!$at:rgico"- e" ca&a2 de de"arraigar #o" hecho" de#

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

contexto en %!e "e dan / de "!."tit!ir"e a "!" ca!"a" nat!ra#e". S .e# ho$.re t!viera en verdad #a ,ac!#tad de iniciar #a "erie de "!" &ro&io" e,ecto"- "to" de.eran "er hecho" de# todo n!evo"- "in re#aci*n a#g!na de ca!"a#idad- / ni "i%!iera de "e$e3an2a- con hecho" antecedente". H a!n conviniendo en %!e e# ho$.re e" e,ectiva$ente #i.re- en #a ace&ci*n de #a &a#a.ra %!e he$o" criticado- #a "!/a "era de c!a#%!ier $odo !na #i.ertad $!/ &recaria- en ra2*n de "! e"trecha de&endencia de #a rea#idad circ!ndante- %!e #e &ro&orciona #o" contenido" de e#ecci*n / #o" $edio" de acci*n- / %!e a $en!do "e /erg!e en o."t4c!#o &ara "! rea#i2aci*n. ?o" %!eda- co$o &!nto ,ina#- ,i3ar n!e"tra &o"ici*n re"&ecto de# conce&to de virt!d. P!e"to %!e e# ho$.re e" teatro de #!cha" entre nece"idade" diver"a"- c!/a a#terna &re&onderancia &rod!ce con"ec!ente$ente actit!de" $:#ti&#e" / ca$.iante"- re"!#ta di,ci# ha.#ar de virt!d- co$o di"&o"ici*n con"tante con,or$e a !na exigencia :nica e in$!ta.#e. Con otra" &a#a.ra"- a# negar Aco$o he$o" hecho no"otro"B va#ide2 !niver"a# a #o" &rinci&io" $ora#e" A#o c!a# %!eda &ro.ado &or "! ine,icacia en a#g!no" ca"o" &artic!#are"G &or otra &arte- rec!rde"e %!e #a introd!cci*n de #a noci*n de #a #i.ertad o.edeci* &reci"a$ente a# &ro&*"ito de ex&#icar #a contingencia dentro de !n "!&!e"to orden !niver"a# / nece"arioB-/a &ierde va#or di"c!tir en torno a #a virt!d- #a c!a#- co$o 9ege# nota.a- e" !na ca&acidad !ni,or$e / contn!ante en e# do$inio $ora#. 34 ?o o."tanteteniendo en c!enta %!e en #a vida de cada !no- e inc#!"o de gr!&o" de individ!o"- ha/ nece"idade" re#ativa$ente do$inante"- e" ,acti.#e ha.#ar- "i no &ro&ia$ente de virt!de"- de actit!de" re#ativa$ente con"tante". Dicha" actit!de" no "on h4.ito"- o "ea- di"&o"icione" ad%!irida" &or #a" re&eticione" de acto" de #a $i"$a e"&ecie A+ri"t*te#e"B- no "on e# &rod!cto de# c4#c!#o !ti#itario Ae&ic:reo" / !ti#itari"ta" ing#e"e"B o de# e",!er2o "o.re #a" &a"ione" in,eriore" A;o!""ea! / UantB. + #o $4"- &!ede ace&tar"e %!e "on di"&o"icione" interna" de# a#$a Aco$o "o"tenan #o" e"toico"Bcon #a condici*n de %!e "ean con"iderada" con"ec!encia" de nece"idade" re#ativa$ente $4" ,!erte" / de #a" nor$a" de acci*n corre"&ondiente"- / no di"&o"icione" con,or$e" a #o" dictado" de #a ra2*n. <a ra2*n- "in d!da- i#!$ina- en"e=a c*$o "ati",acer !na nece"idad .4"ica- &ero- &or " $i"$a- no $otivaG "*#o en Uant #a ra2*n- &or "! car4cter ,or$a#- "e reve#a- no co$o ,!ente de &rece&to"- "ino co$o &rinci&io deter$inante- en c!anto exigencia de #o !niver"a#. <a di"&o"ici*n re#ativa$ente con"tante a act!ar de cierta $anera re"&onde- &!e"- a !na nece"idad ,!nda$enta# / d!ra ha"ta %!e "ta %!ede "ati",echa Aa!n%!e "ea &arcia#$ente- &ero en $edida "!,iciente &ara no "er /a #a $4" ,!erteBG de"de #!ego no "e exc#!/e #a &o"i.i#idad de %!e #a nece"idad .4"ica- !na ve2 "ati",echa- "e re&rod!2ca- / con e##a #a actit!d de o.rar con,or$e$ente. Por #o anterior- re"!#ta e"tri# toda #a.or dirigida a orientar- de"de a,!era- $ediante #a in"tr!cci*n / #a ed!caci*n- a #a vo#!ntad hacia #a con"ec!ci*n de "! o.3etivo- &re"cindiendo de# $*vi# interiorG "i "e &retende c!#tivar / ,orta#ecer !na di"&o"ici*n- ha/ %!e e"ti$!#ar- en"anch4ndo#a / ahond4ndo#a- #a nece"idad de #a c!a# de&ende. Pin"e"e en #a exigencia de# "a.er- de &or " inagota.#e &or%!e inagota.#e e" #o conoci.#e / &or%!e #a" &ro&ia" con%!i"ta" cogno"citiva" ,rag$entaria" "on "!"ce&ti.#e" de $odi,icacione" Yc!4nta" vece" tene$o" %!e vo#ver atr4" en e# ca$inoZ: 5no re&re"enta e##a !na de #a" exigencia" $4" digna" de "er e"ti$!#ada" con vi"ta a con"tit!ir"e en exigencia" ,!nda$enta#e" / a deter$inar ,or$a" de vida7

34

. 9ege#. Fi#o"o,a de# derecho- &4rra,o 1O0.

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

)B,E'I-) 3: Conocer: los sistemas normati os; con la +inalidad de Bue pueda cuestionarse = e aluar sus propias normas con una actitud cr!tica.

<+S ;E<+C)8?ES E?E;E <+ EE)C+ H <+ M8;+<


Ean $encionada" / a# $i"$o tie$&o tan con,!ndida". <a re#aci*n o.3etiva entre a$.a" e" #a "ig!iente: <a $ora# no tiene e# car4cter de ciencia- e" c*digo ex&#cito de nor$a" $ora#e". <a tica- en ca$.io- "i e" !na ciencia- e" &re"cri&tiva- nor$ativa e inc#!/e dentro de " a #a $ora#- co$o o.3eto de e"t!dio. <a $ora# e" $4" antig!a %!e entendido" en #a cond!cta de# ho$.re. <a tica tiene entonce" co$o o.3eto de e"t!dio a #a $ora#. Entre #a tica / #a $ora# exi"te de a#g:n $odo- !na di,erencia en e# reng#*n de #o &r4ctico/a %!e #a tica e" $4" a $!/ tcnico / #a $ora# / $4" e"&ec,ica$ente #a $ora#idad- e" cotidiano".

M8;+< H M8;+<)D+D

E$inente$ente &r4ctica re#ativa a a"!nto" de a&#icaci*n de #a $ora#- #a $ora#idad e" #a a&#icaci*n &r4ctica de #a $ora#- e" #a &!e"ta en &r4ctica de #o" c*digo" nor$ativo" en !na "ociedad. Entonce" #a" re#acione" entre e"ta" do" in"tancia"- e" $!/ &r*xi$a / "! :nica "e&araci*n "e &re"enta en e# terreno de #o ,4ctico- de# $!ndo rea#- donde #a Mora#idad e" !n ca"o e$&rica.

C+;+CEE; ?8;MTE)I8 DE <+ M8;+<)D+D

E"ta $ora#idad $!/ cercana a #a cotidianidad i$&#ica de ig!a# $odo !n con3!nto de nor$a" &ro&!e"ta" &ara ve#ar #a cond!cta de# ho$.re en "ociedad. <a c!a# va a tener !na connotaci*n reg!#atoria a# "i"te$a de #a cond!cta de# ho$.re- &ero con !na &ro/ecci*n "ocia# #a c!a# #e da ,or$a.

<+ M8;+< H 8E;+S F8;M+S DE C8?DMCE+ 9MM+?+


<a $ora# en " $i"$a- revi"te !n &artic!#ar / &ro&io &!nto de inter" en tanto %!e con"tit!/e #a $d!#a de e"t!dio de #a tica- e" decir- #a $ora# &or " $i"$a "inteti2a e# ,oco de an4#i"i" de# e"t!dio de# Ethos. <a $ora# e" e# con3!nto de &atrone" de &en"a$iento- de re&re"entacione"- de "i$.o#i"$o"%!e van a caracteri2ar !n co$&orta$iento- "!3eto a !na va#oraci*n Aa&ro.aci*n o recha2oB &or &arte de !n gr!&o h!$ano- / e# c!a# &o"ee en " $i"$o !na "igni,icaci*n "ocia# APara e# "!3eto %!e ##eva a ca.o !na cond!cta- co$o &ara %!ien ca#i,ican- cata#ogan- a&r!e.an o de"a&r!e.an dicho co$&orta$ientoB. <a nat!ra#e2a de #a $ora#- en tanto %!e e" re,erida a !n con3!nto de re&re"entacione" / "i$.o#i"$o" "ocia#e"- no e" ,i3a ni ta$&oco ina#tera.#e- e" decir- "ta e" din4$ica / ca$.iante- a# tie$&o %!e "e identi,ica en #o re#ativo a #a $ora# con !na ideo#oga. H /a %!e #a $ora# e" !na ideo#oga- "ta en " $i"$a no e" !na ciencia. <a" re#acione" entre #a $ora# / #a tica "on &!e" c#ara" / %!edar4n co$o "ig!e: <a tica e" !na ciencia %!e e"t!dia #a $ora#- #a tica "e intere"a &or e# an4#i"i" de# ,en*$eno %!e i$&#ica #a $ora# / da en :#ti$a in"tancia e# $arco de an4#i"i" &ara ta# e,ecto. ;e"&ecto de #a di"tinci*n entre $ora# / $ora#idad- e" nece"ario ac#arar %!e #a "eg!nda con,or$a !n conce&to orientado &or de,inici*n a #o e$&rico- a #o cotidiano- a #a vida rea#. <o %!e &!ede a no"otro" darno" #a idea de %!e entre #a $ora# / #a $ora#idad &!ede &e"ar !na di,erencia "o#o en #a" $edida" de "! a&roxi$aci*n a hecho" cotidiano" / &or tanto rea#e". <a $ora# en "! gne"i" "ocia#- en "! "i$.o#i"$o co#ectivo- ad%!iere "entido en e# ho$.re

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

co$:n / corriente- &ero e"to e" vivido co$o !na exigencia &er"ona# %!e e# individ!o e"ti$a co$o nece"aria e i$&erio"a de c!$&#ir- e" decir- #a $ora# "e concreti2a $ediante !na exigencia de c!$&#i$iento %!e invo#!cra ade$4" !na exigencia nor$ativa &ara e# "!3eto. E" decir- #a $ora# "e $ateria#i2a / co.ra "entido- en #a $edida en %!e e# "!3eto e"ti$a co$o o.#igatoria o no #a rea#i2aci*n de ta# o c!a# acto- e# c!a# e"tar4 "!3eto a !na va#oraci*n &o"itiva o negativa de# gr!&o a# c!a# &ertene2ca e# individ!o. Ea# e" #a nat!ra#e2a de #a $ora# %!e en $!cha" oca"ione" "e #e identi,ica con #a re#igi*nde3ando de #ado o no d4ndo"e c!enta %!e "i .ien coinciden con e# car4cter interno de #a nor$a $ora# / re#igio"a- "e di,erencian en e# $*vi# coactivo de !no / otro. Ha %!e &or !n #ado- en e# ca"o de #a nor$a $ora#- e# "!3eto har4 o no a#go en ,!nci*n de !n convenci$iento &er"ona#- individ!a# / en #a nor$a re#igio"a- "i e# "!3eto hace a#go o de3a de hacer "er4 $era$ente &or e# $iedo- #a a&rehen"i*n- e# te$or a "er ca"tigado &or !na divinidad- #a c!a# #o i$&ide a e3ec!tar o no !n acto. E" decir- #a nor$a $ora# e"t4 deter$inada en "! c!$&#i$iento :nica$ente &or e# "!3eto- / #a nor$a re#igio"a "o#o en #o concerniente a #a creencia en !n dio" %!e ca#i,ica / ca"tiga e# &en"a$iento / e# acto. +cerca de #a vinc!#aci*n entre #a $ora# / #a &o#tica "e han generado do" grande" &o"t!ra"!na e" e# deno$inado ;ea#i"$o Po#tico %!e con"i"te en #a e#i$inaci*n ar.itraria de toda &artici&aci*n de# 3!icio $ora# en torno a deci"ione" &o#tica" Arecordando con re"&ecto a "ta :#ti$a- %!e "! ca$&o de acci*n e"t4 re,erido a grande" n:c#eo" h!$ano" / %!e invo#!cra ade$4"#a &er$anente to$a de deci"ione" con #a &otencia# a,ectaci*n de "to"B. Por #o dicho- e# rea#i"$o &o#tico "e&ara #o" evento" inherente" / derivado" de #a &o#tica de c!a#%!ier va#oraci*n $ora#. Po"i.i#itando con e##o- #a co$i"i*n de c!a#%!ier c#a"e de atro&e##o" / atrocidade" en no$.re de !na "erie de deter$inacione" tota#$ente a3ena" / "in inc!$.encia con #a e",era $ora# A#o re#ativo a #o acontecido en #a Seg!nda !erra M!ndia# con e# e"tado ?a2i- e" !n c#aro e3e$&#oB. Por #o %!e a# Mora#i"$o +."tracto inc!$.e- "te "e re,iere a !n a"&ecto o&!e"to /a %!e &#antea #a &o"i.i#idad de %!e a cada &a"o / en c!a#%!ier $o$ento- #a cen"!ra de #a va#oraci*n $ora# e"te detr4" de #a" deci"ione" &o#tica"- #o c!a# de ##evar"e a e,ecto devendra en #a ca"i tota# inacci*n- /a %!e a cada &a"o- cada &en"a$iento- deci"i*n e"t4 "o$etida a dicha "!erte de va#oraci*n. En conc#!"i*n- ni !na ni otra &o"t!ra &!eden entender"e co$o adec!ada"- / e" $ene"ter co$&render %!e "i .ien #a $ora# / #a &o#tica &!eden re#acionar"e- no &or e##o #a re"!#tante de e"to "er4 !n e,ecto de "!.ordinaci*n de c!a#%!iera de #a" &arte".

7)#"( 9 DE#ECA)

En #o concerniente a #a $ora# / a# derecho- &ode$o" a,ir$ar %!e #a nat!ra#e2a de "!" nor$a" e" di"tinta- /a %!e $ientra" e# derecho e"t4 integrado &or !n "i"te$a nor$ativo caracteri2ado &or "er externo a# "!3eto- &otencia#$ente coercitivo "i- e"t e" ren!ente a "! o.ediencia- %!e "e con"tit!/e en !na o.#igaci*n %!e #e viene de ,!era[ / %!e "e re$ite a #o" acto" exteriore" %!e e$ite e# "!3eto- / %!e "e trad!ce en derecho" / o.#igacione" de "te <a con,or$aci*n de #a nor$a $ora# e" di"tinta /a %!e de&ende de# "!3eto en "- "! c!$&#i$iento o no "e=a#a &re,erente$ente o.#igacione"- %!e e# "!3eto de.e c!$&#ir- no &roveniente" de !n &oder externo. ?o o."tante #a evidente di"tinci*n c!a#itativa entre !na / otra nor$a dentro de# e"&rit! de #a" #e/e" / en $ateria doctrinaria / %!i24 ta$.in &o"itiva "!./ace !n quantum moral a toda con"tr!cci*n 3!rdica. <a" nor$a" tica" "e convierten en 3!rdica" c!ando ad%!ieren re#evancia e"&ecia# &ara #a convivencia / e# gr!&o "ocia# con"idera %!e de.en "er o.#igatoria". <a $ora# tiende a #ograr #a &er,ecci*n de# ho$.re / de# derecho de #a convivencia. E#

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

derecho hace .i#atera#e" / coerci.#e" a%!e##a" nor$a" $ora#e" %!e tienen &artic!#ar i$&ortancia &ara regir #a convivencia h!$ana. +" oc!rre con e# 'no $atar4"- no h!rtar4"- no #evantar4" ,a#"o te"ti$onio- ni $entir4"[. Eiende e# derecho ,!nda$enta#$ente- a convertir en i$&erativa"- a%!e##a" reg#a" %!e cond!2can a !na convivencia 3!"ta / a"eg!ren e# .ien de #a co#ectividad. +# derecho #e intere"a &artic!#ar$ente #a cond!cta externa de #o" ho$.re". + #a $ora# #e intere"a #a rectit!d de #a intenci*n / #a .ondad de #o" &ro&*"ito". + #a $ora# #e intere"a ,!nda$enta#$ente !na di"&o"ici*n de# 4ni$o- !na actit!d interior a rea#i2ar / a#can2ar e# .ien. Por e"o- #a nor$a 3!rdica e" coerci.#e e i$&one i$&erativa$ente "! c!$&#i$iento / #a nor$a $ora# recha2a toda ,or$a de i$&o"ici*n ,or2o"a. 6!i24" !n e3e$&#o i#!"tre #a di,erencia entre $ora# / derecho. Si !na &er"ona re&arte dinero entre #o" &o.re" de "! co$!nidad- o.via$ente no e"t4 vio#ando ning!na reg#a 3!rdica&ero- de"de e# &!nto de vi"ta $ora#- "i e"to "e hace con e# &ro&*"ito de a/!dar a e"a" &er"ona" nece"itada" con e"&rit! de caridad- ind!da.#e$ente e# acto $ora# e" va#io"o. Si en ca$.io "e hace con e# &ro&*"ito de congraciar"e #a "i$&ata de e"a" &er"ona" &ara %!e voten &or # &ara e#egir#o di&!tado o &re"idente $!nici&a#- e# acto "era $ora#$ente condena.#e.

7)#"( 9 '#"') S)CI"(

+%! #a variante viene dada ,!nda$enta#$ente en #o interior o exterior %!e &!ede con"tit!ir"e dicha nor$a- /a %!e #a de trato "ocia# va orientada hacia #a reg!#aci*n de #o" acto" externo" de# ho$.re. En tanto %!e #a nor$a $ora# &!ede e"tar vinc!#ada con #a cond!cta externa de# individ!o&ero "! nat!ra#e2a e" e$inente$ente interna.

-"()#ES P"#" (" -ID" A9acia !na .!ena vida.B KLu@ son los -aloresM
<o" -alores- co$o di"c!ti$o" anterior$ente- no vienen ni de Dio" ni de #a ?at!ra#e2a- &ero ta$&oco "e derivan de #o" intere"e" ni de #a" nece"idade". Mientra" #o" Ia#ore" "on !niver"a#e"#o" intere"e" "ie$&re "on &artic!#are": de&enden de #o" o.3etivo" de# "er &artic!#ar a$&#iado a "!" integracione" "ocia#e" Agr!&o- c#a"e o naci*nB contra&!e"to" a #o" o.3etivo" de otra" integracione" "ocia#e"- e"to e": #o" intere"e" i$&#ican diver"idad / contra&o"ici*nG c!ando "e ha.#a de \inter" co#ectivo] "*#o "e genera#i2a !n inter" %!e e" &artic!#ar &!e" "ie$&re de&ende de #o" o.3etivo" de !n gr!&oG en e"e "entido- e# inter" e" !na categora de "ociedade" dividida" en c#a"e" "ocia#e". <o" Ia#ore"- en ca$.io- a&!ntan a #o genrico- a #o !niver"a#- a!n%!e e"o no "igni,ica %!e #o" intere"e" de c#a"e" ^ideo#oga"B no in,#!/an en #o" Ia#ore". Por otro #ado- #o" Ia#ore" no "e derivan de #a" nece"idade" &or%!e tanto #o" &ri$ero" co$o #a" "eg!nda" "on creacione" h!$ana" in"tit!ida" a #o #argo de #a hi"toria. <a nece"idad e" !na exigencia interna- !n an"ia de a#goG &ero e"e a#go "ie$&re e" heterogneo" A&!ede "er nece"idad de !n o.3eto- de !na actividad- de !na re#aci*n- etc.B. <a" re#acione" entre #a" nece"idade" / #o" "ati",actore" "on rec&roca": #a" nece"idade" crean #o" o.3eto"- #o" ti&o" de actividad- #a" re#acione" %!e "irven a "! "ati",acci*n- /- &or "! &arte- #o" o.3eto"- #o" ti&o" de actividad / #a" re#acione" \engendran] nece"idade" A4SBG #a &rod!cci*n "ocia# / e# de"arro##o de #a vida "ocia# generan !na diver"idad de nece"idade" / de "ati",actore"- / e"a" nece"idade" "e di"tri.!an en &oca" antig!a" de ac!erdo a #a divi"i*n "ocia# de# tra.a3o / a #a" c#a"e" "ocia#e" A&or e3e$&#o- !n "iervo- &or #a $ediaci*n de "! co$!nidad- tena nece"idade" de

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

"iervo &ero no de terratenienteB. Por cierto- co$o e# ca&ita#i"$o di"!e#ve #o" #a2o" co$!nitario" %!e $edia.an #a" nece"idade"- "ta" "e v!e#ven co$!ne" &ara toda" #a" c#a"e" "ocia#e"- con #a di,erencia %!e !na" &!eden "ati",acer#a" / otra" no. +" co$o #a &rod!cci*n "ocia# / e# de"envo#vi$iento "ocia# generan nece"idade"- de# $i"$o $odo crean #o" Ia#ore". <o" Ia#ore" "on creacione" h!$ana"G &rovienen- en con"ec!encia- de #a vo#!ntad: de# %!erer #i.re / creador. Si reconoce$o" a# "er h!$ano co$o !n "er activo %!e %!iere / de"ea- entonce" #o entende$o" co$o !n "er #i.re- %!e "e &ro/ecta en #o" &o"i.#e" %!e e#ige- &re,iere o %!iere. En e"a acci*n a!todeter$inada / con"ciente %!e %!iere / &re,iere- %!e no "ea indi,erente / %!e &!eda 3!"ti,icar"e raciona#$ente- in"tit!/e #o" Ia#ore". E# Ia#or e"- &or con"ig!iente- !n $odo de &re,erencia con"ciente Ade %!erer o recha2arB dentro de #a "oca#idad: exi"te Ia#or- &or e3e$&#o- c!ando "e &re,iere cierto g!i3arro &ara hacer !na &!nta de ,#echa A^#a o."idiana e" :ti#]B o c!ando "e &re,ieren #a" re#acione" "ex!a#e" extra,a$i#iare" A^e# ince"to e" $a#o]B. Sin e$.argo- no todo &re,erir hace exi"tir a #o" Ia#ore" /a %!e ha/ &re,erencia" indi,erente" a# Ia#or Ano axio#*gica"B. S a#g!ien dice %!e \#a" e"&inaca" "on $a#a"] no crea !n va#or- / no "*#o &or%!e ex&re"a !n g!"to &rivado "ino &or%!e "! 3!icio no &retende genera#i2ar"e ni reg!#ar #a" accione" "ocia#e". En con"ec!encia- #o" Ia#ore" exi"ten c!ando .!"can reg!#ar "ocia#$ente / "!&erar #a &artic!#aridad. Co$o #o dice +gne" 9e##er- ^#a &re,erencia "e &!ede con"iderar axio#*gica c!ando re"&eta #a" do" re"triccione" "ig!iente": 6!e #a &re,erencia e"t reg!#ada "ocia#$ente Ao.3etivada en co"t!$.re" o en nor$a"B- o "ea- %!e #a &re,erencia individ!a# ex&re"e !na actit!d re"&ecto de e"a" co"t!$.re" / nor$a"- inc#!ido" #o" ca"o" de r!&t!ra- a.o#ici*n- "!&eraci*n$odi,icaci*nG 6!e contenga e# $o$ento de genera#i2aci*n "!&eradora1a.o#idora de #a &artic!#aridad Ao %!e tienda a #B.] A4JB

"C'I-ID"D:
1Se=a#a 6 e3e$&#o" de va#ore" / de g!"to" &rivado" en #o" %!e "e &re,iere / recha2a a#go: -"()# 1.1 2.1 3.1 4.1 O.1 6.1 G$S') 1.1 2.1 3.1 4.1 O.1 6.1

K-"()#ES )B,E'I-)S ) S$B,E'l-)SM


Son Ia#ore" #a" &re,erencia" con"ciente" / "ocia#e"- con &reten"i*n reg!#adora / genrica%!e re%!ieren tanto a# "!3eto %!e va#ora co$o a# o.3eto %!e e" va#orado. Seg:n e# "!.3etivi"$o axio#*gico #a" co"a" no "on va#io"a" en "- #o "on &or nece"idade"- de"eo" o intere"e" "!.3etivo"G e"ta teora e" correcta a# a,ir$ar %!e no ha/ o.3eto" va#io"o" en " $i"$o"- a# $argen de# "!3eto&ero re"!#ta errada a# de"cartar #a" &ro&iedade" nat!ra#e" de# o.3eto / a# con"iderar a #a

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

"!.3etividad co$o a#go &rivado / exc#!"iva$ente individ!a# c!ando e" "ocia# e hi"t*rica. E# o.3etivi"$o axio#*gico- &or #o contrario- con"idera %!e ha/ o.3eto" va#io"o" en " $i"$o"- %!e #o" Ia#ore" exi"ten en !n reino inde&endiente de #o" .iene" / de# ho$.re- co$o 8.3etivacione" )dea#e" eterna" / a."o#!ta"G "in e$.argo- "i#o" Ia#ore" "e con"ideran idea#e" entonce" no e"t4n "e&arado" de# ho$.re &!e" #o idea# e" creado &or #. Eanto e# "!.3etivi"$o co$o e# o.3etivi"$o axio#*gico "on !ni#atera#e" / critica.#e": \<o" va#ore" 1ac#ara S4nche2 I42%!e21 exi"ten &ara !n "!3eto- entendiendo "te no en !n "entido &!ra$ente individ!a#- "ino co$o "er "ocia#G exigena"i$i"$o- !n "!"trato $ateria#- "en"i.#e- "e&arado de# c!a# carece de "entido] AO0B. E# ho$.re crea #o" Ia#ore" / #o" .iene" %!e #o" encarnan: #a" co"a" ad%!ieren Ia#or c!ando "e re#acionan con e# ho$.re. <a o.3etividad de #o" Ia#ore" no e" ni $era$ente nat!ra# ni )dea#- e" !na o.3etividad "ocia#: h!$ana e hi"t*rico1"ocia#. <o" Ia#ore"- entonce"- no exi"ten &or " $i"$o" &!e" de&enden de a#go o.3etivo a #o %!e "e atri.!/en. <a" co"a"- "ere" nat!ra#e"- o.3eto" de conoci$ientoaccione"Q &roce"o" o in"tit!cione" "ocia#e" encarnan Ia#ore"- o &!eden "er va#orado" "i "on e#egida" o &re,erida" con"ciente$ente- / "i "e &retende !na genera#i2aci*n o reg!#aci*n "ocia#. <a" rea#idade" o.3etiva" en #a" %!e "e a&o/an #o" Ia#ore" "e #e" ##a$a ^.iene"]. <o" Ia#ore"- co$o dice Frondi2i- "on e# re"!#tado de !na ten"i*n entre #a "!.3etividad / #a o.3etividad- &or #o %!e o,recen !na cara "!.3etiva / otra o.3etiva. 1Co"a"1 c!chara 1 1Ser nat!ra#1 &erro 1 18.3eto de conoci$iento1 <e/ de Fo/#e 1 1+ccione"1 a/!dar a# &r*3i$o 1 ME)< F8?)E8 IE;D+DE;+ FME?8- etc.

<o" va#ore" o categora" axio#*gica" con "! o.3etividad "ocia# e"t4n integrado" en #o" "i"te$a" de# #eng!a3e- de #o" !"o" / de #a" co"t!$.re" %!e todo" a&rende$o" &ara "ocia#i2a$o" / ,!ncionar en #a "ociedad. En #a ,a$i#ia e"t4n cri"ta#i2ado" cierto" va#ore" / ro#e" "ocia#e"- co$o en #a e"c!e#a- #o" $edio" de co$!nicaci*n de $a"a"- etc. De hecho- &en"a$o"- act!a$o" e inc#!"o "enti$o" a &artir de #a" orientacione" va#orativa" o categora" de orientaci*n axio#*gica o.3etivada" "ocia#$ente. <a" categora" de orientaci*n axio#*gica o Ia#ore" orientan n!e"tra" &re,erencia" a# exhortarno" ha2 el (ien& (usca la verdad& crea la (elle2a - c!e"tionarno" A5e"t4 .ien #o %!e hace$o"- e" verdad- e" .e##o7 / g!ia$o" en #a vida &or "! ,!nci*n orientadora e"t4n a&areada. Pode$o" di"ting!ir tre" &#ano" de e"ta" categora" de orientaci*n axio#*gica AO1B: 2N C"'EG)#I"S P#I7"#I"S: 8rientan en toda" #a" e",era" "ocia#e" / "on a&#ica.#e" a #o" otro" no". B$E%) O 7"() <o agrada.#e A:ti#- &#acentero- etc.B e" F!eno- &ero no todo #o F!eno e" agrada.#e A:ti#&#acentero...B. 3N C"'EG)#I"S SEC$%D"#I"S: 8rientan en cierto" ca$&o":

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D "CCI)%ESF C)%)CI7IE%')F G)CE ES'E'IC)F #E(IGI)S)F #E"(I."CI)% DE FI%F G)CEF BIE% O 7"(

Por: Santiago P. Chavara !evara En el campo moral En la ciencia En el arte En la religin En el tra<aHo En la ida

-E#D"D O F"(SED"D BE(() O FE) S"G#"D) O P#)F"%) EPI')1 O F#"C"S) "G#"D"B(E O DES"G#"D"B(E

3( C"'EG)#I"S 'E#CI"#I"S: Su<ordinadas a las secundarias SEC$%D"#I"S: EE;C)+;)+S:

BIE% _ M+< MESM;+ _ +M8; _ DESMESM;+ 8D)8

FE<)C<)B+<B _ )?FE<)C)D+D P<+CE; _ D)SP<+CE; ME)< _ )?ME)< <o" contenido" de e"ta" categora" ca$.ian hi"t*rica$ente e inc#!"o individ!a#$ente: &ara #o" cri"tiano" #o agrada.#e era #a &a2 de# a#$a A#a .eatit!dB- &ara #o" $!"!#$ane" e# &#acer "en"i.#eetc. Para e# ,i#*"o,o S&ino2a \:ti#] e" !n "er h!$ano honrado $ientra" %!e &ara #o" ca&ita#i"ta" #o \:ti#] e" #o %!e #e" &ro&orciona .ene,icio" econ*$ico" &rivado". Si a#g!no de e"to" &are" do$ina en toda #a exi"tencia &!eden ##egar a de,inir#a &or co$&#etoG &or e3e$&#o- "i do$ina en #a vida e# &ar correcto_ incorrecto #a exi"tencia &!ede vo#ver"e con,or$i"ta- "i &redo$ina e# &ar .e##o_,eo !n e"tetici"$o indi,erente a #o $ora# &!ede dar ,or$a a #a exi"tencia- etc.

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

-"()#ES 7)#"(ES.
<o" -alores 7orales re,ieren ti&o" de reacci*n: "on !na re"&!e"ta axio#*gica Ava#orandoB#i.re / con"ciente- concreta e hi"t*rica- a deter$inada" accione" o &rod!cto" h!$ano" "igni,icativo"- di"ting!iendo #o F!eno / #o Ma#o- a&ro.ando o recha2ando. <a va#oraci*n $ora# con"i"te en e# acto de atri.!ir Ia#ore" a acto" o &rod!cto" h!$ano" "igni,icativo" a"!$ido" #i.re / con"ciente$ente: 1+/!dar a !n a$igo 1 1Co&iar en e# exa$en 1 1<a" .o$.a" at*$ica" X 1<a vac!na contra #a vir!e#a 1 e" .!eno e" $a#o "on $a#a" e" .!ena

<o" Ia#ore" $ora#e" &!eden "er i$&erativo" A\ha2 e# .ien]- \" va#iente]- etc.B o .ien o&tativo" A.a#egrar"e &or e# .ien]- \"er heroico]BG &!eden "er o.3etivacione" "ocia#e" genera#i2ada": Ia#ore" P!ro"- "i "ie$&re / &or " "on axio#*gico" A+$or- Patria- +$i"tad...B. <a" Iirt!de" "on e3e$&#o" de Ia#ore" Mora#e": o.3etivacione" idea#e" %!e %!ieren o &re,ieren e# Fien. Por e3e$&#o: S decente- " genero"o- " $e"!rado- etc. Eoda virt!d "e re,iere a va#ore" de #a &er"ona#idad: h4.ito" .!eno" e#egido" a!t*no$a$ente e incor&orado" a# de"arro##o / enri%!eci$iento de n!e"tra "!"tancia &er"ona#. Fernando Savater di#!cida de #a "ig!iente $anera e# "entido de #a" virt!de": \Iirt!d &roviene eti$o#*gica$ente de vir- ,!er2a- arro3o viri# 0...1. E# virt!o"o e" e# tri!n,ador- e# $4" e,ica2. C#aro %!e no toda ,or$a de tri!n,ar va#e- ni ta$&oco todo #o %!e #a o&ini*n $ec4nica con"idera victoria / e,icacia #o e" rea#$ente. En &ri$er tr$ino- &ara "a.er en %! con"i"te e# tri!n,o ha/ %!e di"cernir .ien #o %!e !no "e &ro&one- o "ea: #o %!e !no rea#$ente %!iere. 0...1 En "eg!ndo #!gar- #a victoria ha de o.tener"e &or $edio" co$&ati.#e" con #o %!e !no e": no e" verdadero tri!n,o a%!e# con"eg!ido $erced a #o %!e no" de"$iente. 0..1 <a virt!d e" #a $anera de vencer co$&ati.#e con$igo $i"$o- #a acci*n $4" e,ica2 / 3!nta$ente #a %!e $e3or re"&onde a #o %!e /o intrn"eca$ente %!iero / "o/.] AO2B +!n%!e #a" virt!de" varan / "on hi"t*rico1"ocia#e"- a#g!na" "on !niver"a#e": 1<a $4" .4"ica e" #a vo#!ntad de va#or- de e#egir / hacer exi"tir a #o" va#ore" / a #a $ora#G 18tra" virt!de" !niver"a#e" re,ieren #a e#evaci*n de #a &artic!#aridad a #o" va#ore" de# gnero h!$ano Aconciencia- #i.ertad- "ocia#idad- &raxi"B: aB #a" virt!de" %!e reg!#an #a" $otivacione" ego"ta": ,ir$e2a- tenacidad- a!todo$inio... .B #a" %!e cana#i2an intere"e" &artic!#are" &ara e# .ien co$:n: genero"idad- a!to"acri,icio"o#idaridad... cB #a" %!e &er$iten %!e !na &er"ona "ea !n .ien &ara otro: a$or- a$i"tad- "inceridad,ide#idad- "i$&ata... ?o o."tante- #a" virt!de"- #a rea#i2aci*n &er"ona# de #o" va#ore"- "on individ!a#e" e nti$a"de&enden de #a tota#idad $ora# %!e de,ine #a exi"tencia &er"ona#- de $odo %!e no ha/ do" ,or$a" ig!a#e" de "er tenace"- genero"o"- "incero"- etc. Savater con"idera 1en "! Invitaci3n a la tica %!e #a" virt!de" .4"ica" Acon"iderando #a rea#i2aci*n &er"ona# de e##a"B "on e# va#or o cora3e 1%!e re"i"te- decide- hace ,rente1co$&#e$entada con #a genero"idad 1%!e a/!da- co$&rende o

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

co$&adece1G e"ta" virt!de" .4"ica" "e re#acionan con co$&#e3o" de virt!de": e# va#or con #a dignidad- #a a!todeter$inaci*n / #o 3!"toG #a genero"idad con #a h!$anidad- #a ace&taci*n de #a carna#idad / de #a" #i$itacione" de #a vida- de# c!er&o / de #o" a,ecto". E"to" co$&#e3o" de virt!de" "e ,!nden en #a "o#idaridad &ara ir $4" a##4 de #a exi"tencia individ!a#. Ca.e "e=a#ar %!e #o" Ia#ore" $ora#e" no "*#o "on &rinci&io" ad$itido" raciona#$ente- "on ta$.in "enti$iento". Co$o Yo" Ia#ore" "e interiori2an en n!e"tro "er- no "*#o no" &ro&orcionan !na conciencia $ora# "ino ta$.in !n "enti$iento tico de #a vida]. De"de #o" Ia#ore" &en"a$o" Are,#exiona$o" / en3!icia$o"B / "enti$o" Areacciona$o" a,ectiva$enteB. <a interiori2aci*n de Ia#ore" co$o conciencia $ora# / "enti$iento tico no" de,ine- e" decir: no" da identidad e individ!a#idad Acar4cter $ora#B- no" &ro&orciona e%!i#i.rio / no" g!a en n!e"tra exi"tencia. +# rea#i2ar acto" o con"ideracione" $ora#e" !ti#i2a$o" tanto #a ca.e2a A#a conciencia $ora#B co$o e# cora2*n Ae# "enti$iento ticoB- co$o &arte" in"e&ara.#e" de# "er h!$ano. Por e"o- #a acci*n $ora# a!tntica / a!t*no$a e" con"ciente / ra2ona- &ero ta$.in "iente / "e a&a"iona: reconoce raciona#$ente !n Ia#or / reacciona a,ectiva$ente &or #. Para "er ca.a#$ente $ora#e" no .a"ta&or e3e$&#o- re"&etar con"ciente$ente #a N!"ticia- e" &reci"o a&a"ionar"e &or e##a. <o" Ia#ore"- en con"ec!encia- no "on "*#o "enti$iento" o ac!erdo" raciona#e"- "ino %!e "on interiori2ado" &or !na ra2*n a&a"ionada o !na conciencia %!e "iente: &or !n individ!o %!e ra2ona / "e a&a"iona &or #o" Ia#ore" %!e hi2o "!/o". E" &or e"o %!e a,ir$a E"&eran2a !i"4n: ^?egar #a coo&eraci*n / vinc!#aci*n e"trecha entre ra2*n / &a"i*n en tica e" "i$&#e$ente a$&!tar a# "er h!$ano- red!cir#o / $er$ado. Proc#a$ar e# contin!o ra2*n1 &a"i*n en tica- &or e# contrario- e"- a $i $odo de ver- #a :nica ,or$a inte#igente / e,ica2 de de,ender#a dignidad de toda #a &er"ona h!$ana A#a &er"ona h!$ana en "! integridad &"%!ica1"o$4ticaB / de toda &er"ona h!$ana Ae# con3!nto !niver"a# de todo" #o" "ere" h!$ano"B.Q AO3B Savater ha "e=a#ado co$o &rinci&a# o.#igaci*n $ora# en "! /tica para 5madorB e# ?8 SE; )MFDC)<ES- e" decir: e# no co3ear de# 4ni$o / nece"itar .a"t*n &ara ca$inar Ade ah viene #a eti$o#oga de #a &a#a.raB- e# no "er indi,erente"- ti.io" o heter*no$o" AO4B. <a $ora# re%!iereentonce"- 4ni$o 1%!erer / "entir1 / conciencia- &a"i*n / ra2*n: e#egir re,#exiva$ente / con #a ,!er2a de !n "enti$iento. Para de3ar de "er ^i$.ci#e"] en #a ^.!ena vida] "e nece"ita #a conciencia $ora# / e# "enti$iento tico. ?!e"tra "ociedad 1co$o #o indica$o" anterior$ente1 "e rige &or #a raciona#idad in"tr!$enta#e"o e": 1+ct:a "in c!e"tionar"e "o.re Ia#ore" Ano i$&orta e# &ara %!- ni #a" con"ec!encia"ta$&oco "e a"!$en re"&on"a.i#idade"BG 1E#ige $edio" &ara a#can2ar "! ,in &r4cticoG 1S! criterio e" #a rea#i2aci*n de# ,in- e# xito. <o" re"!#tado" de e"te ti&o de raciona#idad in"tr!$enta# en #a "ociedad $oderna han "ido den!nciado" de"de hace tie$&o: <a raciona#idad in"tr!$enta# ha &retendido do$inar a #a nat!ra#e2a "in i$&ortar #a de"tr!cci*n de #a $i"$a AecocidioB- / "*#o ha .!"cado incre$entar #a" ganancia" &rivada" "in i$&ortar #a" con"ec!encia" "ocia#e" Ade"ig!a#dade" / ex&#otaci*n- $i"eria $ateria# / e"&irit!a#B- etc. Exi"te- no o."tante- #a &o"i.i#idad de otra raciona#idad %!e introd!ce #o"

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D Ia#ore" en #a acci*n: #a raciona#idad axio#*gica: 1+ct:a en re#aci*n a Ia#ore"G 1Con"idera #a re"&on"a.i#idad a# e#egir e# Ia#orG 1S! criterio e" e# a&ego a# Ia#or.

Por: Santiago P. Chavara !evara

<a raciona#idad axio#*gica "e c!e"tiona- &or tanto- "o.re #o" Ia#ore" %!e no" &!eden g!iar"o.re #o" Ia#ore"1 !a- e" decir- #o" idea#e" de Ia#or con rango $4xi$o %!e &er$iten e"ta.#ecer !na 3erar%!a de Ia#ore" A"!.ordin4ndo#o" de $anera coherenteB. E# Ia#or1 !a !niver"a# / carente de todo inter" &artic!#ar creado en e"ta &oca- e" #a 9!$anidad. Exi"ten a"i$i"$o otro" Ia#ore"1 !a" co$o #a #i.ertad- #a )g!a#dad- #a Per"ona#idad de"arro##ada- #a Fe#icidad- #a Iida 9!$ana. E"to" Ia#ore"1 !a &!eden conectar"e con otro" Ia#ore" "in contradicci*n ni exc#!"i*ncon"tit!/endo #o %!e &ode$o" ##a$ar #o" Ia#ore" Ierdadero". Por e3e$&#o: Ia#or1 !a: <i.ertad Ia#ore" Ierdadero" conectado": Co$!nidad- )g!a#dad- Per"ona#idad. De"de !n &!nto de vi"ta ,i#o"*,ico- &artiendo de #a de"cri&ci*n de #a" "ociedade" .a"ada" en re#acione" de "!.ordinaci*n Aex&#otaci*n- do$inio &o#tico de gr!&o &artic!#ar- "exi"$oena3enaci*n- etc.B co$o de "! crtica / de #a a#ternativa !t*&ica- e" &o"i.#e &#antear co$o nece"idade" radica#e" / Ia#ore"1 !a &ara e# $!ndo act!a# e"ta Mto&a ,i#o"*,ica- a.ierta a #a di"c!"i*n raciona# e ig!a#itaria AOOB: <a Aumanidad !nitaria 1tra"cendiendo individ!o" ego"ta"- ra2a"- c#a"e"- gr!&o"- nacione". <a ;i%!e2a h!$ana entendida co$o de"&#ieg!e $!#ti#atera# de #a" ,!er2a" e"encia#e" de #a e"&ecie h!$ana: de #a conciencia Aco$o Ciencia- Fi#o"o,a / +rteB- de #a &raxi" creativa- de #a #i.ertad- de #a "ocia#idad. E" va#or- entonce"- todo #o %!e contri.!/e a# enri%!eci$iento h!$ano / a #a a&ro&iaci*n individ!a# de #o" $4" a#to" #ogro" de# "er h!$ano. <a Per"ona#idad h!$ana de"arro##ada- #a a!to&er,ecci*n / de"&#ieg!e de #a conciencia- #a &raxi" o creatividad- #a #i.ertad / #a "ocia#idad. +gne" 9e##er #o &#antea de# "ig!iente $odo: \E# de"&#ieg!e de toda" #a" ,ac!#tade" $ateria#e"- &"%!ica" / e"&irit!a#e" de# ho$.re "igni,ica: e# de"arro##o de #a ,ac!#tad / #a nece"idad de actividadG e# de"&#ieg!e de #a ,ac!#tad / #a nece"idad de "enti$iento" / goce"G e# de"&#ieg!e de #a ,ac!#tad / #a nece"idad de# g!"toG e# de"&#ieg!e de #a ,ac!#tad / #a nece"idad de tener !na actit!d te*ricaG e# de"arro##o de #a ,ac!#tad / #a nece"idad de #a co$!nicaci*n h!$ana- etc. +de$4" &re"!&one$o" ta$.in #a ar$ona entre toda" e"ta" ,ac!#tade" / nece"idade"] AO6B. <a <i.ertad entendida co$o a!tono$a individ!a# / "ocia#: co$o de"arro##o de #a conciencia / #a a!toconciencia- co$o &ro/ecto exi"tencia# a"!$iendo "!" re"&on"a.i#idade". Pero #a #i.ertad &ro&ia "!&one #a #i.ertad de #o" otro" 1#a )g!a#dad1/ #a &artici&aci*n de todo" en #a" deci"ione" de #a co#ectividad 1#a De$ocracia radica#i2ada 1 e" decir !na Co$!nidad ig!a#itaria / de$ocr4tica. Eo$ar a #o" "ere" h!$ano" co$o ,ine" / no co$o $edio"- ter$inando con #a ex&#otaci*n- #a" re#acione" de "!.ordinaci*n- #a" g!erra"- ha$.re" / $i"eria". Pero no nada $4": ta$.in

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

reconocer a #o" otro"- a #o" %!e e"t4n directa$ente re#acionado" con no"otro"- a #o" %!e %!ere$o"$4" a##4 de# de.er- co$o va#ore". \?o %!ere$o" !na $ora# 1dice +gne" 9e##er1 %!e con"i"ta :nica$ente en !n "i"te$a de derecho" / o.#igacione". ?o %!ere$o" e"ta.#ecer co$o idea# !na $ora# %!e exc#!/a o de"c!ide todo" #o" va#ore" $ora#e" $4" a##4 de# de.er. ?o %!ere$o" e"ta.#ecer co$o idea# !na $ora# %!e &a"e &or a#to #o" va#ore" de #a" re#acione" h!$ana" directa": #a a$i"tad- #a .ondad- e# a$or / #a caridad- #a "i$&ata- e# agradeci$iento / #a genero"idad. ?o %!ere$o" e"ta.#ecer en ca#idad de idea# !na $ora# en #a c!a# no "e tenga en c!enta %!e e# otro- #a &er"ona- #a nece"idad de# otro e" &ara $i !n va#or incondiciona# ,!era de toda d!da.Q AORB

"C'I-ID"DES
1E"ta.#ece t! 3erar%!a de Ia#ore" $ora#e" / de Iirt!de"

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

)B,E'I-) 4: E# A#aB e"t!diante co$&render4 #a" nocione" de li<ertad = responsa<ilidad a trav" de# e"t!dio de# di"c!r"o tico- con e# ,in de %!e 3!2g!e / oriente "! vida cotidiana. <a $a/ora de &er"ona" viven co$o e"c#avo"` E"c#avo" de "! tra.a3o- e"c#avo" de #a &o.re2a- e"c#avo" de "!" e$ocione"- e"c#avo" de #a "ociedad- e"c#avo" de &aradig$a"e"c#avo" de te$ore" / creencia"- e"c#avo" de h4.ito"- e"c#avo" de #o" de$4"- etc. <o c!rio"o- e" %!e e"ta" &er"ona" a&arentar vivir .ien- a&arentar "er ,e#ice" / e"tar de $aravi##a- a&arentar "er rico" / tener ca#idad de vida. C#aro- toda !na ,anta"a %!e #o" con"!e#a en $edio de "! con,or$i"$o. +#g!no" &or e3e$&#o creen %!e no "e &!ede "er #i.re- %!e #a" #e/e" no" rigen- %!e #a $ora# e" n!e"tra #der / %!e toda" e"ta" "on co"a" %!e "i$&#e$ente nadie &!ede ca$.iar. +h /o #e" digo- 'H e" %!e- 56! e" #o %!e %!iere"7- 5Matar7( Por%!e "i "!" de"eo" "on de .iene"tar / &o"itivo"- entonce" 56! de $a#o &!eden tener ante c!a#%!ier go.ierno o #e/ nat!ra#7 E" decir- e"t4 .ien %!e ha/ #e/e" %!e "i$&#e$ente no" c!.rir4n en todo $o$ento` Con e"tar en !n &a"- /a e"ta$o" .a3o #a" #e/e" g!.erna$enta#e" de e"e &a"- con e"tar en e"te $!ndo /a c!$&#i$o" a #e/e" co$o #a gravedad. Pero- 56! #e/ te e"t4 i$&idiendo "er ,e#i27- 56! #e/ te e"t4 deteniendo de vivir #a vida %!e %!iere" vivir7` Pin"a#o .ien- 5?o "er4 $4" .ien %!e ere" t: $i"$o t! #i$itaci*n7 Ho creo %!e ". <a #i.ertad e" vivir de #a $anera %!e "o=a$o"- e" #a &o"i.i#idad de c!$&#ir n!e"tro" de"eo" "ie$&re- &or%!e :nica$ente en n!e"tra" $ano" e"t4 hacer#o. +hora- a#go %!e " e"t4 c#aro- e" %!e #a #i.ertad viene con !n #$ite: <o" derecho" de #a" de$4" &er"ona". <i.ertad no e" "i$&#e$ente hacer #o %!e %!era$o"` E" re"&eto- conciencia / re"&on"a.i#idad de %!e otro" e"t4n a n!e"tro a#rededor / de.e$o" hacer#e" e# .ien a# $i"$o tie$&o %!e c!$&#i$o" n!e"tro" "!e=o". E: %!e ere" !na &er"ona intere"ada en e# De"arro##o Per"ona# / %!e te enc!entra" en e"te $o$ento en e"te .#og- "eg!ra$ente tiene" "!e=o" / $eta" grandio"a"- &or e3e$&#o ##egar #e3o"- "er grande- "er ,e#i2- "er $i##onario- tener ca#idad de vida- a/!dar a# $!ndo- etc` <a &reg!nta entonce" e"- 5En %! te a,ectara e# tener %!e re"&etar a otro" &ara c!$&#ir todo e"to7 YE? ?+D+Z Por e# contrario- har4" e# .ien / #a vida te &agar4 con .ien A<e/ de atracci*nB. <a #i.ertad te #i.era de #a" re"&on"a.i#idade" %!e otro" %!ieren &oner "o.re ti- / hace %!e t: de.a" "er re"&on"a.#e de t!" &ro&io" acto". ?o vivir4" &ara a#g!ien $4" %!e &ara ti. +&render a "er #i.re- a "o#tar #a" cadena" %!e te atan a !na vida de "o$eti$iento ,rente a co"a" %!e no te hacen ,e#i2` M4" .ien- " di"ci&#inado / re"&on"a.#e con #a vida %!e anhe#a"- rndete c!enta" a ti $i"$o de #o %!e hici"te / #o %!e no- di",r!ta cada "eg!ndo co$o %!iera" di",r!tar#o / "onre &or%!e t: tiene" e# contro#. H ,ina#$ente- t! #i.ertad no e" re"&on"a.i#idad de nadie` De nadie $4" %!e t:

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

)B,E'I-) 5: ;e,#exionar4 "o.re e# car4cter inter"!.3etivo de# %!ehacer h!$ano a &artir de #a" nocione" de &er"ona / co$!nidad &ara ex&#icitar "!" con"ec!encia" tica". C!ando a#!di$o" a# re#ativi"$o de #a" nor$a"- no" he$o" re,erido a# hecho de %!e $anteniendo #a o.3etividad de #a" $i"$a"- "ta" &!eden "er di"tinta" en #a" diver"a" co#ectividade" o co$!nidade" exi"tente". "#G$7E%'"CI*% 7)#"( Ha he$o" vi"to c*$o nece"aria$ente n!e"tra" &a!ta" de cond!cta / n!e"tro" 3!icio" $ora#e" tienen %!e "er ace&tado"G co$o exi"te de"ac!erdo en torno a e"ta" c!e"tione"G c*$o ha/ &er"ona" %!e de,ienden reg#a" / nor$a" di"tinta" a #a" $a"- a #a" n!e"tra". E" #*gico %!e #o" 3!icio" $ora#e" / #a" nor$a" &ro&ia" "ean de ,endida" / 3!"ti,icada". <#a$are$o" "#G$7E%'"CI)% 7)#"( - a# &roce"o $ediante a# c!a# intenta$o" de$o"trar %!e !na" reg#a" "on "ati",actoria".!ena"- adec!ada" o conveniente" / %!e otra" no #o "on. ?or$a#$ente "o#e$o" arg!$entar- 3!"ti,icar n!e"tro co$&orta$iento +nte no"otro" $i"$o" / ante #o" de$4". E"to a.re !na n!eva &er"&ectiva. En #a $ente de todo" e"tar4 .ien c#aro %!e e" $4" ,4ci# 3!"ti,icar n!e"tro co$&orta$iento ante $ %!e ante #o" otro". Por !na ra2*n $!/ "enci##a: #o" otro" &!eden contradecir$e- encontrar ,a#"a $i arg!$entaci*n- o,recer$e otra" a#ternativa". ?o"otro"- "in e$.argo- en $!cha" oca"ione" encontra$o" ra2one" %!e 3!"ti,i%!en n!e"tro" acto" / no no" &reoc!&a$o" de ana#i2ar#a" / re.atir#a". )nc#!"o- a vece"- no" con,or$a$o" con e# 'hice #o %!e tena %!e hacer( o con # '#o h!.iera hecho de n!evo(- tran%!i#i2ando en e"e $o$ento n!e"tra conciencia / cre/ndono" #o" "ere" $4" hone"to" de# $!ndo. <a arg!$entaci*n $ora#: !na vie3a c!e"ti*n. 9acia e# ". I a. C.- "!rgieron en recia !no" &en"adore"- ,i#*"o,o"- ##a$ado" "o,i"ta" . +de$4" de "er #o" ,!ndadore" de# re#ativi"$o Mora#- ,!eron a!tntico" $ae"tro" de oratoria- ret*rica / #*gica. F!eron a!tntico" $ae"tro" den e# arte de ha.#ar- &er"!adir / arg!$entar. E# re#ativi"$o de #o" "o,i"ta" &!ede red!cir"e a #a" "ig!iente" con"ideracione": a ?o ha/ !n criterio de #o .!eno en c!anto ta#. ?o ha/ !n criterio de #o 3!"to en c!anto ta#. a Entonce"- 5c*$o / &or %! deci$o" de e"o" acto" %!e "on .!eno" o $a#o"7: Por%!e no" han convencido de %!e "on virt!o"o"- conveniente"- adec!ado"- o de %!e no #o "on. a 5C*$o "e no" convence o convence$o" a #o" de$4"7: Mediante !na .!ena arg!$entaci*n. a 5C*$o "a.e$o" %!e !na arg!$entaci*n e" .!ena7: C!ando tiene xito- e"to e"- c!ando a trav" de #a &er"!a"i*n- #ogra$o" e# convenci$iento de #o" de$4". +rg!$entar convencido / arg!$entar &ara convencer. E# &ro.#e$a tico de #a arg!$entaci*n $ora# re"ide- &rinci&a#$ente- en #o" ;a2ona$iento" %!e rea#ice$o". Exi"ten vario" ti&o" de ra2ona$iento" %!e re"&onden a "! ve2- a actit!de" di"tinta". aB ;a2ona$iento 'ante" de act!ar( A'ra2one" &revia"(B. +ctit!d %!e anteceden a e"to"

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

ra2ona$iento": F "ctitud anal!tica = cr!tica : con"i"te en &en"ar #o %!e de.o hacer en e"e $o$ento. Ca#i.rando ta$.in e# a#cance de $i" acto". Con"iderando "!" Con"ec!encia" .+tendiendo a #a "it!aci*n en #a %!e $e enc!entro / a #a" circ!n"tancia" %!e $erodean. Mna ve2 encontrada" e"ta" ra2one" &revia" act!are$o" de !na $anera deter$inada o de"i"tire$o" de hacer#o. F"ctitud irre+leIi a : e" ,rec!ente %!e- en $!cha" oca"ione"- decida$o" &ri$ero %! e" #o %!e va$o" a hacer/ #!ego .!"ca$o" !na" ra2one" %!e 3!"ti,i%!en n!e"tro co$&orta$iento. .B ;a2ona$iento de"&!" de act!ar . +rg!$enta$o" n!e"tra cond!cta nor$a#$ente con do" ,ina#idade": 1Para convencer$e de %!e #o %!e he hecho e" #o %!e de.a. 1Para convencer a #o" de$4" de %!e $i co$&orta$iento ha "ido correcto. E" ,rec!ente e# a!toenga=o- #a a!to 3!"ti,icaci*n- #a &er"!a"i*n / #a ha.i#idad arg!$entativa c!/a ,ina#idad e" convencerno" a no"otro" $i"$o" / a #o" de$4" de %!e n!e"tro co$&orta$iento ,!e adec!ado. E# rie"go de toda arg!$entaci*n Eoda arg!$entaci*n $ora# e" arrie"gada . Ha he$o" dicho %!e #o" 3!icio" $ora#e" / #a arg!$entaci*n $ora# no "on 3!icio" / ra2ona$iento" Cient,ico"- %!e "on 3!icio" / ra2ona$iento" %!e de&enden de n!e"tro "entido $ora# / no de #e/e" de #a #*gica / de #a ex&eriencia. Por todo e##o no de.e$o" e"&erar #a certe2a de# c4#c!#o $ate$4tico ni #a con,ian2a %!e #a ex&eriencia- #a o."ervaci*n / #a co$&ro.aci*n &o"terior A'+ &o"teriori(B no" o,recen #a" ciencia" de #a nat!ra#e2a. Eodo arg!$ento $ora# e"- a ,in de c!enta"- !n ra2ona$iento "!.3etivo- %!e &!ede "er co$&artido &or $!cho"- &ero no nece"aria$ente. De ah %!e ante !n arg!$ento $ora#- &ode$o" ha.#ar de conoci$iento / de ace&taci*n- &ero n!nca de &r!e.a / de$o"traci*n. Por e"o deci$o" %!e #a arg!$entaci*n $ora# e" arrie"gada- &or%!e "on n!e"tra" ra2one" #a" %!e de,ienden !n co$&orta$iento concreto o #a" %!e #o de"e"ti$an. ?ece"idad de toda arg!$entaci*n Contin!a$ente e"ta$o" re%!iriendo %!e "e no" den ;a2one" "o.re #a" *rdene" %!e reci.i$o" o #a" &a!ta" de cond!cta %!e "e no" invita a "eg!ir. Ea# exigencia "e de.e a# a,4n de entender a%!e##o con #o %!e no e"ta$o" de ac!erdo. H a" co$o exigi$o" arg!$ento" a #o" de$4"- e" #*gico %!e #o" de$4" no" #o exi3an a no"otro". Mn co$&orta$iento re"&on"a.#e no "e agota en e# acto- "ino en #o" arg!$ento" %!e no" han ##evado a act!ar de e"e $odo. Mna co"a e" %!e no" #o &idan o no/ otra e" %!e e"te$o" "ie$&re di"&!e"to" a o,recer#o". Pode$o" ha.#ar- &or #o tanto- de #a tri&#e nece"idad de #a arg!$entaci*n $ora#: bPor !n #ado- nece"ita$o" %!e #o" otro" no arg!$enten "! co$&orta$iento- .ien &or%!e no #o entende$o"- .ien &or%!e no #o co$&arti$o"- .ien &or%!e &!ede re"!#tarno" d!do"oG en c!a#%!ier ca"o- #a nece"idad de# arg!$ento .!"ca- en :#ti$a in"tancia- #a co$&ren"i*n de #o" de$4". bDe# $i"$o $odo- e# arg!$ento de n!e"tro" acto"- ante #o" %!e $e #o exi3an- e"t4 ig!a#$ente 3!"ti,icado. E" #a de$o"traci*n de %!e $i" acto" han tenido %!e &rod!cir"e a" / no de otra $anera.

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

bPara e##o e" nece"ario %!e "in a!toenga=o- arg!$ente$o" ante no"otro"$i"$o" a%!e##a" ra2one" %!e no" ##evan a !n co$&orta$iento concreto.En c!a#%!ier ca"o- ca.e #a &o"i.i#idad de a,ian2ar n!e"tro" criterio" de cond!cta ode de"e"ti$ar#o"- / "i ta#e" arg!$ento" "on e#a.orado" con actit!d crtica- e#e",!er2o ha.r4 va#ido #a &ena- "ea c!a# ,!ere e# re"!#tado.

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

<ECEM;+S:
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccc

2.F E$GE%ESI"
Por: "dela Cortina46 <a tica de #a" .iotecno#oga" e"t4 de act!a#idad. En n!e"tro &a" #o" $edio" de co$!nicaci*n "irven de &#ata,or$a &er$anente a #o" de.ate" "o.re #a inve"tigaci*n con e$.rione"- "o.rante" de #a" tcnica" de re&rod!cci*n h!$ana a"i"tida o creado" ex&re"a$ente- / "o.re #a inve"tigaci*n con c#!#a" tronca#e"G $en!dean #o" congre"o" "o.re e# geno$a h!$ano- #o" enc!entro" "o.re c#onaci*n- / e# eco#ogi"$o $i#itante "e ce.a en a"!nto" co$o e# de #o" a#i$ento" tran"gnico". Sin e$.argo- ha/ !n te$a %!e &a"a en exce"o inadvertido- a!n%!e "ea /a !na rea#idad- / e" e# de #a e!gene"ia- #a &o"i.i#idad de crear [!n $!ndo ,e#i2[- ta# co$o &revino +#do!" 9!x#e/. En e,ecto- co$o rec!erda F!@!/a$a- #a generaci*n nacida a $ediado" de# &a"ado "ig#o #e/* en do" !to&a" negativa" #a &o"i.i#idad de %!e e# ,!t!ro ,!era terri.#e: en E# $!ndo ,e#i2- de 9!x#e/ A1J31B- / en 1JS4- de eorge 8r>e## A1J4JB. En #a o.ra de 9!x#e/ "e $o"tra.a c*$o e# de"arro##o .iotecno#*gico &oda cond!cir a !n $!ndo "in enve3eci$iento- "in $!erte- "in do#or- !n $!ndo de individ!o" "ati",echo" con e# #!gar %!e oc!&an en "! "ociedad- a3eno" a #a idea de c!#&a o de ca"tigo. Mn $!ndo- en "!$a- ,e#i2&ero "in #i.ertadG !n $!ndo %!e &odra con"iderar"e [&o"h!$ano[- teniendo en c!enta %!e #a #i.ertad e" &ara 8ccidente !n ra"go deci"ivo de #a h!$anidad. Por "! &arte- 1JS4 &revena ,rente a# rie"go de tota#itari"$o %!e &odan &ro&iciar #a" tecno#oga" de #a co$!nicaci*n: e# ran 9er$ano &odra contro#ar e# con3!nto de #a" vida" de"de !na gigante"ca &anta##a. En a$.a" di"to&a" e# incre$ento 1%!e no &rogre"o1 de #a" tecno#oga" &odra cond!cir a !n &e""i$!$- / no a !n o&ti$!$. +ndando e# tie$&o- &!ede decir"e %!e #a revo#!ci*n de #a co$!nicaci*n / #a in,or$aci*n "e ha &rod!cido- ha"ta e# &!nto de %!e n!e"tra &oca &!ede rot!#ar"e co$o [Era de #a )n,or$aci*n[- &ero "!" re"!#tado" "on a$.ig!o". Por !na &arte- e"ta" tecno#oga" "e han &!e"to a# "ervicio de #a de"centra#i2aci*n de #a in,or$aci*n / #a" co$!nicacione"- de $odo %!e #o" ci!dadano" "e conectan entre " con $a/or ,aci#idad %!e anta=o. Pero- &or otra &arte- e# contro# %!e &!eden ##egar a e3ercer / e3ercen "ervicio" &o#icia#e" / agencia" "ecreta" co$o ,!e #a U F o e" #a C)+ &re"enta !n #ado tota#itarioindi"c!ti.#e$ente aterrador. Sin e$.argo- e# a!g!rio de 9!x#e/ &arece c!$&#ir"e. <a" .iotecno#oga" &arecen e"tar "entando #a" .a"e" de !n $!ndo &#acentero en e# %!e "er4 &o"i.#e evitar !n gran n:$ero de en,er$edade"- &ro#ongar #a edad- re,or2ar #o" caractere" hereditario" %!e &!eden cond!cir a generacione" $4" inte#igente" / .e##a"- inc#!"o ta# ve2 evitar #a $!erte. <a" grande" &reg!nta"- entre otra"- "on entonce": 5&!eden con"iderar"e todava [h!$ano"[ !no" "ere" %!e- co$o #o" +#,a- Feta- De#ta- a$$a / D&"i#on de 9!x#e/- carecen de #o" ra"go" %!e hi"t*rica$ente he$o" con"iderado co$o &ro&io" de #o" "ere" h!$ano"7 5E" tica$ente de"ea.#e #a e!gene"ia7 +!n%!e #a &ri$era c!e"ti*n re"!#ta a&a"ionante / a e##a
Catedr4tica de Dtica / Fi#o"o,a Po#tica de #a Mniver"idad de Ia#encia. E# artc!#o ,!e &!.#icado en E< P+dS e 8&ini*n e# 2S10112003
3O

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

he dedicado a#g:n tra.a3o- %!i"iera a.ordar ho/ e# a"!nto de #a e!gene"ia. <a &erce&ci*n de #a e!gene"ia e" $!/ di,erente en e# $!ndo ang#o"a3*n- a!n con exce&cione"- / en e# continente e!ro&eo. En E!ro&a #a ex&eriencia de# na2i"$o de3* !na h!e##a &ro,!nda- #a convicci*n de %!e n!nca de.era re&etir"e a#go "e$e3ante. En e# $!ndo ang#o"a3*n- "in e$.argo- #a" co"a" "e ven con $a/or o&ti$i"$o- de"de e# $o$ento en %!e &arece &o"i.#e di"ting!ir entre e!gene"ia a!toritaria / e!gene"ia #i.era#. <a e!gene"ia &racticada en #a +#e$ania hit#eriana era coercitiva / e"ta.a a!"&iciada &or e# E"tado- era- &or tanto- a!toritaria- $ientra" %!e- en e# ca"o de !na e!gene"ia #i.era#- e# E"tado "e $antendra ne!tra# / "eran #o" &adre" #o" %!e &ro$overan !na" intervencione" ! otra"- en !n ti&o de e!gene"ia re,erida a# &er,ecciona$iento de !n individ!o concreto. 5?o "e tratara- en de,initiva- co$o $antienen a#g!no" a!tore"- de a=adir a# derecho de #o" &adre" a #a ed!caci*n de "!" hi3o" e# derecho a &ro&orcionar#e" #a $e3or herencia gentica a "! a#cance econ*$ico7 5?o &!ede decir"e entonce" %!e entre e!gene"ia / ed!caci*n a&ena" exi"te di,erencia7 En e# de.ate han entrado- co$o e" #*gico- gran cantidad de a!tore"- / entre e##o" 9a.er$a"- e# c!a# entiende %!e entre e!gene"ia / ed!caci*n exi"te !na gran di,erencia. En e# ca"o de #a ed!caci*n- #a &er"ona &!ede a#2ar"e crtica$ente ante %!ien decidi* !na ed!caci*n ! otra- e" decir- #a acci*n e" rever"i.#e- $ientra" %!e #a acci*n e!gen"ica e" irrever"i.#e- / #a &er"ona c!/a herencia "e $ani&!#a no ha "ido tratada co$o !n &otencia# inter#oc!tor. Sin e$.argo- de a%! no "e "ig!e e# recha2o de c!a#%!ier ,or$a de e!gene"ia"ino "*#o de #a &o"itiva- de #a e!gene"ia &er,eccionadora. Por%!e #a gran &reg!nta de #a $ani&!#aci*n gentica h!$ana no e" "i e" &o"i.#e tica$ente intervenir- "ino "i e" &o"i.#e en #a" intervencione" gentica" ir $4" a##4 de #a e!gene"ia negativa- e" decir- $4" a##4 de #a e!gene"ia tera&!tica- / entrar en e# terreno de #a e!gene"ia &o"itiva- de #a e!gene"ia de &er,ecciona$iento. Pode$o" antici&ar %!e !n ,!t!ro inter#oc!tor e"tar4 de ac!erdo con %!e "e #e ahorren en,er$edade" grave"- &or e"o exi"ten $eno" di"cre&ancia" "o.re #a e!gene"ia negativaG &ero #a e!gene"ia de &er,ecciona$iento a.re !n con3!nto de &o"i.i#idade" %!e !rge con"iderar ante" de %!e c!a#%!ier "ecta rae#iana- o "i$&#e$ente e# $ercado- no" ##eve a ca##e3one" de di,ci# "a#ida. 8.via$ente- c!a#%!ier eva#!aci*n tica de !na n!eva tecno#oga de.e- en &ri$er #!gar- &reg!ntar"e de ,or$a re"&on"a.#e &or #a" con"ec!encia" de #a" intervencione". En e# ca"o de #a" gentica" &oco "e "a.e- / e##o acon"e3a &reca!ci*n- entender %!e "on ra2ona.#e" "i "e &retende con e##a" evitar en,er$edade" grave" / "o$eter #a" re"tante" a $oratoria". En "eg!ndo #!gar- ca.e &reg!ntar "i #a e!gene"ia &o"itiva a.re !n $!ndo [&o"h!$ano[- !n $!ndo de "ere" ,e#ice" &ero no #i.re"- co$o a&!nta.a e# #i.ro de 9!x#e/. Pero no creo %!e "e "ea e# rie"go- "ino %!e- contin!ando con 9!x#e/- #a #i.ertad no "e &ierde tanto &or e# condiciona$iento gentico co$o &or otro" do" ,actore" %!e ,!ncionan de !na ,or$a ca"i in,a#i.#e: #o %!e 9!x#e/ ##a$a e# ["o$a[- %!e no e" "ino !na "!"tancia %!e &er$ite a #o" &o.#adore" de# $!ndo ,e#i2 a#ienar"e c!ando ##egan e# do#or o #a e$oci*n exce"iva / "!$ergir"e en !n i$aginario .iene"tar- / #a hi&no&edia- #a $enta#i2aci*n %!e "!,ren #o" n!evo" "ere" de"de e# $o$ento de #a ,ec!ndaci*n- #a" &a#a.ra" re&etida" ha"ta #a "aciedad "in ra2ona$iento. <a hi&no&edia- a,ir$a.a 9!x#e/con"tit!/e [#a $a/or ,!er2a "ocia#i2adora / $ora#i2adora de todo" #o" tie$&o"[.Mn tercer 4$.ito de c!e"tione" "e a.re de"de #a idea de# [ni=o a #a carta[- de# ni=o di"e=ado &or #o"

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

&adre" "eg:n "!" &re,erencia" &er"ona#e"- "eg:n #a" $oda" de !na deter$inada &oca. Si /a #a e#ecci*n ed!cativa tiene a#go de di"e=o- %! decir de !na intervenci*n gentica- en %!e no ha/ &or &arte de# ni=o ning!na &o"i.i#idad de dar "! con"enti$iento. Sin e$.argo- ta# ve2 #a c!e"ti*n $4" e"&ino"a con"i"ta en %!e !na e!gene"ia #i.era# de3a a# 3!ego de# $ercado #a &o"i.i#idad de $e3orar #a herencia gentica de #o" individ!o"- &o"i.i#idad %!e a,ecta a #a entra=a de #a 3!"ticia "ocia#. En #a" tradicione" #i.era#e" / "ocia#i"ta" "e ha.#a de %!e #o" "ere" h!$ano" nacen "o$etido" a !na do.#e [#otera[- #a nat!ra# / #a "ocia#- / e# $4" e#e$enta# &rinci&io de ig!a#dad de o&ort!nidade" ha exigido corregir #a" de"ig!a#dade" generada" &or e"e ti&o de #otera. <a $ani&!#aci*n gentica &er$itira ahora e#!dir #a #otera nat!ra# / &oner en $ano" de #a #i.re e#ecci*n de #o" &adre" e# ,o$ento de caracter"tica" de"eada" &ara #o" hi3o"- "ie$&re %!e t!vieran #a ca&acidad ad%!i"itiva nece"aria &ara e##o. Se a$&#iaran entonce" #a" de"ig!a#dade" nat!ra#e" / "ocia#e"- %!e /a "on enor$e"- con #a" de"ig!a#dade" nat!ra#e" gentica$ente $ani&!#ada". E# $!ndo de 3erar%!a" en e# %!e en rea#idad /a vivi$o" no hara "ino re,or2ar"e con n!eva" #ite" / c#a"e" gentica$ente &otenciada". Mn E"tado "ocia# %!e interviniera &ara a/!dar !niver"a#$ente con !na tecno#oga .arata / acce"i.#e a todo" "era !na exigencia de 3!"ticia. Pero no "*#o e"o- "ino ta$.in !na Sociedad #o.a# 3!"ta %!e de"de in"tit!cione" internaciona#e" &!"iera e"a" tecno#oga" a# a#cance de todo" #o" "ere" h!$ano"- "i e" %!e rea#$ente "on de"ea.#e". E# de.ate no ha hecho "ino e$&e2ar- / #a incertid!$.re i$&regna e# ,!t!ro. Sin e$.argo- e" !rgente %!e no "*#o ex&erto"- &o#tico" / e$&re"ario" a.orden e"ta" c!e"tione"- "ino $!/ e"&ecia#$ente #o" ci!dadano". Mna h!$anidad reactiva re,#exiona a toro &a"adoG !na h!$anidad &roactiva- &or e# contrario- "e re"i"te a# ,!nda$enta#i"$o de #o" hecho" con"!$ado"- antici&a e# ,!t!ro / #o crea a #a $edida de #a dignidad h!$ana. ccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc ccccccc

3. Bio@tica; racionalidad = principio de realidad

Por: Sil ia (. BrussinoQ4C E# de"arro##o %!e ha co.rado #a Fiotica en e# $!ndo entero de"de %!e Potter !ti#i2ara e# neo#ogi"$o hace veinticinco a=o"- ha "ido rea#$ente extraordinario. Sin e$.argo- #a a$&#it!d %!e entra=a e# tr$ino- #o dota de i$&reci"ione" / a$.ig!edade" %!e "e &onen de re#ieve en #a variad"i$a ga$a de te$a" %!e a.arca / en #a diver"idad de en,o%!e"- en $!cho" ca"o" inco$&ati.#e". <a &ro,!"i*n .i.#iogr4,ica / #a creciente ,rec!encia de #a" re!nione" acad$ica" "o.re te$a" .iotico"- 3!nto a# ingre"o de #o" $i"$o" en e# de.ate &:.#ico conte$&or4neo a trav" de #o" $edio" de co$!nicaci*n- "!gieren c!ando $eno" %!e ca"i c!a#%!ier te$a di"c!ti.#e &!ede "er convertido ho/ en !n &ro.#e$a .io1tico. H e" %!e re"!#ta di,ci# ,i3ar #o" #$ite" de !na re,#exi*n %!e- "!rgida de #a inter&e#aci*n de #a &r4ctica $dica a #a teora tica- "e ha extendido a# 4$.ito tota# de #a c!#t!ra conte$&or4neareve#ando e# entra$ado &ro,!ndo de diver"a" in"tancia" %!e no &!eden co$&render"e ai"#ada$ente. Eanto &or "!" contenido"- co$o &or "! $etodo#oga- #a c!e"ti*n .iotica &er$anece a.ierta. [E# a#cance / a$&#it!d de #a te$4tica &#anteada en e# terreno .iotico o.#iga a ren!nciar a #o %!e a#g!ien con ,ort!na ha ##a$ado $ora# de cercana". <o" #$ite" "e extienden a# !niver"o entero / a #a" ,!t!ra" generacione".[ ?o "on &oco" #o" a!tore" %!e ven en #a con3!nci*n de .io" 1con "! &ri$aria re,erencia a# $!ndo nat!ra#1 / etho" 1&or e# #ado de #a" accione" con,ig!radora" de# $!ndo hi"t*rico1"ocia#1 #a n!eva
36

F!ente: htt&:__a#ca2a.a.!nex.e"_f$garcia_doctrina2.ht$

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

,or$a %!e ado&ta #a re,#exi*n tica de ,in de "ig#o. Era" e# reordena$iento &o#tico1econ*$ico $!ndia# de #o" :#ti$o" a=o"- e# &roc#a$ado agota$iento de #a" ideo#oga" / #a &rdida de inocencia de #o" cient,ico"- e# inter" &r4ctico &arece ha.er"e de"&#a2ado hacia #a re"&on"a.i#idad / co$&etencia $ora# de# ho$.re en "! n!eva a#ian2a con #a nat!ra#e2a 1/a no contra e##a- co$o en"e=ara #a )#!"traci*n1 a.riendo &a"o a" a !na "!erte de tica eco#*gica- ci$entada en #a &reoc!&aci*n antro&o#ogi"ta &or #a "!&ervivencia h!$ana. <a &arad*3ica ex&eriencia de horror / ,a"cinaci*n ante e# do$inio tecnocient,ico 1c!a"i a."o#!to1 de #o" nive#e" $4" &ro,!ndo" de [#o h!$ano[- tanto en e# orden .io#*gico 1a trav" de #a $ani&!#aci*n gentica1 co$o en e# &"%!ico 1a trav" de# contro# de #a &er"ona#idad1- e"t4 en e# centro de !n gran n:$ero de de.ate" %!e "e ##a$an- no "in ra2*n- .iotico". E# deno$inador co$:n de e"to" de.ate" e" e# intento &or [de#i$itar[ e# ti&o de intervencione" %!e &!eden ad$itir"e "in de"di.!3ar #o" &er,i#e" de #o h!$ano. E# &ro.#e$a e" %!e &ara e##o hace ,a#ta a#go a" co$o !na nat!ra#e2a o e"encia h!$ana de"de #a c!a# "ea &o"i.#e #a de#i$itaci*n. Di,ci# &ro.#e$a &ara e# &en"a$iento act!a#- dec#arada$ente &o"t1$eta,"ico. <a teora ,i#o"*,ica "e ve e$&#a2ada a" &or #a" !rgencia" de !na &raxi" cient,ica %!e- en &rinci&io- no reconoce #$ite". <o e".o2ado ha"ta a%!i e" !na &ri$era a&roxi$aci*n 1%!e &odra$o" ##a$ar &eri,rica1 a #a .iotica- co$o con3!nto de te$a" atrave"ado &or e# c!e"tiona$iento a #a idea de# avance tecnocient,ico co$o &rogre"o #inea# de #a h!$anidad. E"ta ,or$a de hacer .iotica e" $4" .ien te*rica / "e in"cri.e en #a vi"i*n crtica de #a ciencia / #a tcnica. Se trata de e%!i#i.rar #a .a#an2a entre &o"icione" extre$a" 1o&ti$i"ta" o a&oca#&tica"1 re"&ecto de# de"arro##o cient,ico1tcnico. Ex&one a "! ve2- e# i$&ortante de"a,o &#anteado a #a i$aginaci*n ,i#o"*,ica conte$&or4nea- %!e co$&ro$ete no "*#o !na tica %!e &!eda dar c!enta" nor$ativa$ente de #a de#i$itaci*n Aentre #o %!e [&!ede[ hacer"e / #o %!e no- a!n%!e "e c!ente con #a ca&acidad tcnica &ara e##oB- "ino ta$.in !na antro&o#oga / !na" ,i#o"o,a" de #a nat!ra#e2a / de #a hi"toria %!e #e "irvan de "!"tento. Mn #ogro indi"c!tido de# de"arro##o .iotico- e" e# ingre"o de# .io" a# 4$.ito de #a" ciencia" "ocia#e"- con #o %!e ha de3ado de "er &atri$onio exc#!"ivo de #a .io#oga. E# conce&to de [ca#idad de vida[ e" !n .!en ex&onente de e"te de"&#a2a$iento de# [.io"[ de"de e# $ode#o ex&#icativo ,i"ica#i"ta hacia !na vi"i*n ex&#icativo1co$&ren"iva- %!e invo#!cra tanto #o" a"&ecto" .io#*gico" co$o #o" a"&ecto" &"ico#*gico"- "ocio1c!#t!ra#e"- 3!rdico"- econ*$ico" / &o#tico". <a" di$en"ione" .io#*gica / "i$.*#ica de #a vida h!$ana "e entre#a2an inc#!/endo toda" "!" $ediacione"- #o %!e hace de #a interdi"ci&#inariedad !na condici*n e"encia# a# contenido de #a .iotica. Sin e$.argo- "i #a &#!ra#idad de &er"&ectiva" inte#ect!a#e" contri.!/e a e"c#arecer #o" &ro.#e$a" de# [.io"[- no &rod!ce e# $i"$o re"!#tado en #o concerniente a# [etho"[. Sera &edir de$a"iado a #a $etodo#oga interdi"ci&#inaria &retender %!e e# "*#o enc!entro de #a" ciencia" &rod!2ca &or " ac!erdo" $ora#e" v4#ido". <a &a!ta co$:n %!e ha de "eg!ir #a di"c!"i*n de todo &ro.#e$a .iotico- no &!ede "er "ino !na &a!ta tica- / $4" exacta$ente- !na &a!ta raciona#. E"to "e=a#a !na a&roxi$aci*n $4" &reci"a a #a .iotica- /a co$o di"ci&#ina- #o %!e entra=a "! de&endencia ,or$a# de #a ,i#o"o,a. En e"ta &er"&ectiva- en #a %!e "e !.ica $i re,#exi*n- #a .iotica e" !na [tica raciona#[. Pro&ongo entender &rovi"iona#$ente e# tr$ino [tica raciona#[ en e# "entido de !na tica "ec!#ari2ada- "!"tentada en #a conciencia $ora# a!t*no$a- &or #o %!e #a" va#oracione" $ora#e" / #a" conviccione" &er"ona#e" no &!eden "er i$&!e"ta" &or #a ,!er2a a #o" de$4". Se ha "e=a#ado con ,rec!encia 1/ no "ie$&re "in &re3!icio"1 %!e #a .iotica e" !n [&rod!cto t&ica$ente nortea$ericano[. <o c!a# e" cierto en gran $edida. Pero no e" $eno" cierto %!e en todo e# $!ndo occidenta#- "ec!#ari2ado / &#!ra#- exi"te #a &reoc!&aci*n &or !n gran n:$ero de c!e"tione" i$&ortante" 1%!e ho/ "e ##a$an .iotica"- "eg:n vi$o" $4" arri.a1 "o.re #a" c!a#e" #a" &er"ona" no &!eden entender"e &or%!e no tienen #a $i"$a conce&ci*n de# $!ndo / de #a vida / &or tanto- #a $i"$a 3erar%!a de va#ore". E# de.ate .iotico "o.re e# a.orto- #a re&rod!cci*n

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

a"i"tida- e# e"tat!" de# e$.ri*n h!$ano- e# derecho a &rocrear- e# derecho a di"&oner de# &ro&io c!er&o- #a e!tana"ia / otro" tanto" te$a"- ex&one con e"&ecia# ag!de2a #a inexi"tencia de !n ,!nda$ento co$:n / con e##o- de !na :nica #nea de arg!$entaci*n ca&a2 de hacer co$&artir 1"in $i"ti,icaci*n ni vio#encia1 #a" $i"$a" conviccione" a todo" #o" $ie$.ro" de !na "ociedad. [<a .iotica $ani,ie"ta #a $!#ti&#icidad irred!cti.#e de n!e"tra" "ociedade" /- a contrario- e# car4cter dog$4tico- tota#itario / &or tanto- into#era.#e de toda vo#!ntad no &ac,ica de dar a #a .iotica re"&!e"ta" con &reten"i*n !niver"a#- anc#ada" en &rinci&io" / ,!nda$ento" a."o#!to" %!e "e i$&ongan &or "er #a" :nica" verdade".[ <a ace&taci*n de# ,act!$ de# &#!ra#i"$o $ora# e"t4 a" en #a .a"e de #a con"tit!ci*n di"ci&#inaria de #a .iotica /- co$o ex&one E. Enge#hardt Nr.- no "e trata de %!e [#a diver"idad "ea !n .ien en " $i"$a[ ni ta$&oco de [ce#e.rar e# cao"[ de !n $!ndo de"centrado en e# %!e $!cha" de #a" o,erta" de ,e#icidad no" &arecen ,ranca$ente $a#a" o &erver"a". De #o %!e "e trata e" de .!"car #o" $edio" o ca$ino" %!e hagan &o"i.#e #a convivencia de tan diver"o" &ro/ecto" de vida o rea#i2aci*n &er"ona#- a #a ve2 %!e 3!"ti,i%!en raciona#$ente Aen e# "entido ex&#icitadoB #a coacci*n en vi"ta" a !n .ien co$:n. E" #o %!e "e conoce en e# terreno de #a tica ,i#o"*,ica act!a# con e# no$.re de [$ni$o" $ora#e"[- %!e ,i3an e# nive# de #o o.#igatorioo.3etiva$ente exigi.#e- &ara todo" #o" $ie$.ro" de !na "ociedad. So/ conciente de #a" o.3ecione" %!e &!eden &re"entar"e a e"te &#anteo- "o.re todo re"&ecto de #a in"!,iciencia de e"a raciona#idad &ara dar c!enta" de !n [.ien co$:n[. En e,ecto- en !n $!ndo co$o e# %!e he$o" e".o2ado- donde e# Centro "e ha ec#i&"ado / donde- "i a:n gravita- no e" en e# 4$.ito de #a vida &:.#ica- no e" tarea ,4ci# encontrar e# &!nto de entrecr!2a$iento de #o co$:n / #o &artic!#ar %!e re"&onda a #o o.3etiva$ente 3!"to. Pero de e##o no "e "ig!e "in $4" %!ede"a&arecido e# Centro- todo va#e. En rigor- ca.e decir %!e a."o#!ti"$o / re#ativi"$o cond!cen inevita.#e$ente a #a $i"$a con"ec!encia: #a de"tr!cci*n de #a vida $ora#. Co$o viene "!cediendo de"de "ie$&re- en e# terreno &r4ctico- #a #*gica .inaria no ,!nciona- ade$4" de "igni,icar !na a&!e"ta de$a"iado d.i# &or #a" &o"i.i#idade" de de"arro##o $ora# de #a" &er"ona". <a" di"c!"ione" %!e "o.re e"te te$a "e de"atan en e# "eno de #a tica conte$&or4nea- dan c!enta a #a ve2 de #a di,ic!#tad / de #a i$&ortancia %!e revi"te encontrar re"&!e"ta" adec!ada". E# e"tado act!a# de# de.ate entre co$!nitari"ta"- de in"&iraci*n ari"tot#ica en "! a,ir$aci*n de !na idea "!"tantiva de .ien co$o o.3etivo de #a vida tica- / #i.era#e"- %!e "!"cri.en e# &ro/ecto tico1&o#tico de #a $odernidad- &arece "!gerir %!e #a va de #a radica#i2aci*n de #o" antagoni"$o" cond!ce a !n &!nto $!erto- de e"tanca$iento / de ,a#"a" o&cione": o e# individ!a#i"$o ,or$a#i"ta de #o" &#anteo" #i.era#e" de #a $odernidad- o e# idea# 1&re$oderno1 de !na co$!nidad ho$ognea- "in #!gar &ara #a" di,erencia". Cree$o" %!e #a va de# acerca$iento crtico e" #a $4" &ro$etedora. [En e"a con,#!encia- en #a %!e "e "o$eten a crtica #a va#ide2 / #a ca&acidad he!r"tica de nocione" c#ave" de# &en"a$iento raciona#i"ta / #i.era# en tica 1co$o #a" de !niver"a#i"$o o ,or$a#idad1 "e da ta$.in e# intento de de,inir e# car4cter nor$ativo de !na idea de .ien %!e- a!n%!e diver"i,icada / &#!ra#- &!eda "er tica$ente "!"ce&ti.#e de# reconoci$iento &or a%!e##o" %!e no #a co$&arten / &!eda ex&#icar $e3or e# ,!nciona$iento de hecho de #o" co$&orta$iento" $ora#e".[ <o %!e he$o" "!gerido ha"ta a%! con e# no$.re de [tica raciona#[ no e"- de"de #!ego- #a "o#!ci*n de# &ro.#e$a- "ino #a actit!d .4"ica- e"tricta$ente dia#*gica- #a :nica &o"i.#e 1ha.iendo de"cartado #a vio#encia de #a i$&o"ici*n / e# a."!rdo de #a tota# re#ativi2aci*n1 / &or e##o $i"$o exigi.#e- con #a %!e &ode$o" entrar en e# de.ate .iotico. E" #a $i"$a actit!d %!e "e re%!iere &ara #a con"tr!cci*n de !na tica civi# conte$&or4nea. [De ac!erdo con #a "it!aci*n "ec!#ar / &#!ra#i"ta de #a "ociedad de$ocr4tica- #a .iotica ha de "er &#anteada dentro de !na raciona#idad tica de$arcada &or #o" &ar4$etro" de #a de$ocrati2aci*n- de# di4#ogo &#!ra#i"ta / de #a convergencia integradora.[ <a ex&eriencia ac!$!#ada en e# tra.a3o de Co$i"ione" / Co$it" de Fiotica- en "! .reve &ero ,ec!nda hi"toria Ainc#!"ive en n!e"tro &a"B- $!e"tra %!e- en #a" arena" concreta" de #a

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

rea#idad- #o" ac!erdo" #egti$o" "on di,ci#e"- &ero no i$&o"i.#e"- #o %!e &er$ite ver en a#g!no" &rocedi$iento" .iotico" .ien ,!ndado"- !na e"&ecie de e3e$&#o &rivi#egiado de tica civi#- #a %!e $e3or "e corre"&onde con #a conciencia a!t*no$a de #a" &er"ona" / e# "igni,icado $ora# de #a de$ocracia. Prod!cto en gran $edida de e"ta conciencia- ha "ido #a tran",or$aci*n de #a $edicina iniciada !na" do" dcada" atr4". En e,ecto- #o" con,#icto" tico" de !na &r4ctica &ro,e"iona# cada ve2 $4" e$&#a2ada &or e# i$&erativo tecno#*gico- / #a creciente conciencia de #o" derecho" h!$ano" ##evado" a# ca$&o de #a "a#!d .a3o #a ,or$a 3!rdica de derecho" de #o" en,er$o"&!"ieron en cri"i" #o" ci$iento" in"tit!ciona#e" de #a &ro,e"i*n $dica .a"ada ha"ta entonce" en #a &ote"tad de# $dico "o.re e# en,er$o. E" #o %!e "e conoce co$o [&aterna#i"$o $dico[- "eg:n e# c!a# era "! &rerrogativa decidir &or e# &aciente /- de con"iderar#o nece"ario en contra de #a vo#!ntad de# $i"$o. 9o/ "a.e$o" %!e e"to re"!#ta tica$ente inad$i"i.#e. <a [revo#!ci*n .iotica[ de #a $edicina- ha tran",or$ado a# en,er$o en "!3eto $ora#$ente co$&etente- ca&a2- en &rinci&io- de to$ar deci"ione" "o.re "! &ro&ia vida /- .a3o cierta" circ!n"tancia"- "o.re "! &ro&ia $!erte. ?o &arece exagerado ver en e"ta tran",or$aci*n e# &aradig$a de #o" ca$.io" o&erado" en e# terreno &r4ctico de #o" :#ti$o" a=o"- #o %!e &re"enta a #a .iotica "o.re&a"ando #o" #$ite" de !na "i$&#e tica &ro,e"iona# re,or$ada. E"- "in #!gar a d!da- #a n!eva ,or$a de #a tica $dica- &ero e" ta$.in e# &rogra$a $4" de"arro##ado &or #a teora tica act!a# en orden a &ro&orcionar criterio" &ara #a to$a de deci"ione" raciona#$ente ,!ndada" en "it!acione" a#ta$ente con,#ictiva". Drane e"cri.i* hace !no" a=o" %!e [#a tica $dica ha "a#vado a #a tica en #o" E"tado" Mnido"[ "e=a#ando e# a#e3a$iento de #a tica ,i#o"*,ica 1vinc!#ada [cada ve2 $4" a #a #*gica / a# an4#i"i" #ing!"tico de# di"c!r"o $ora#[1 de #o" &ro.#e$a" / [deta##e" concreto" de #a rea#idad[. [<a tica $dica "a#v* a #a tica- en c!anto %!e re,#exion* "eria$ente "o.re #o #cito / #o i#cito en nti$o contacto con #o" &ro.#e$a" rea#e" / a trav" de #a &rod!cci*n de !na #iterat!ra %!e c!a#%!ier &er"ona $ediana$ente c!#ta &oda co$&render. P!"o a #a tica de n!evo en contacto con #a vida / con #a gente %!e nece"ita.a a/!da &ara en,rentar"e con a%!##a A...B Dado %!e #o" ca"o" $dico" a,ecta.an a ho$.re" rea#e" "it!ado" ante di#e$a" ta$.in rea#e" / %!e #o" deta##e" &artic!#are" de cada ca"o !rgan !na re,#exi*n tica "o.re #o &er$itido / #o no1&er$itido- #a tica- a trav" de #a $edicina- vo#vi* "o.re "!" &a"o" / entr* n!eva$ente en contacto con e# $!ndo rea#.[ Si he$o" tran"cri&to e"te #argo &4rra,o de Drane e" &or%!e e3e$&#i,ica con exactit!d n!e"tra &er"&ectiva- %!e a&!e"ta a #a inter"ecci*n de #a" ciencia" .io$dica" / h!$ana" en #a rec!&eraci*n de !n &rinci&io de rea#idad- de# %!e #a" teora" tica" &arecen a vece" tan a#e3ada". E# [vo#ver "o.re "!" &a"o"[ de #a tica ,i#o"*,ica "igni,ica dotar#a de# "entido nor$ativo- orientador de #a vida h!$ana- %!e #a ,i#o"o,a c#4"ica #e atri.!/* de"de "!" orgene". E# ,or$a#i"$o idea#i"ta de #a $odernidad [de"&eg*[ #a re,#exi*n tica de #a vida cotidiana- / tra" "! #argo i$&erio- contin!ado en n!e"tro "ig#o &or #a" tica" neo@antiana" 1cognitiva"1 "e i$&one e# [giro rea#i"ta[: "in ren!nciar a #a" &reten"ione" de ,!nda$entaci*n &#anteada" &or Uant- !rge rec!&erar #o %!e- "iendo &re1 raciona#- "e o,rece co$o dato rea# e incontroverti.#e en #a" ex&eriencia" tica" $4" originaria"- &or e3e$&#o- #a &re"encia de va#ore" o&erativo" en #o" "!3eto"- con anterioridad a todo e3ercicio de #a ra2*n. Eodo e##o no tiene !n $ero va#or re"id!a# 1%!e ha/a %!e e#i$inar co$o &re1$ora#1G todo #o contrario- e" e# co$ien2o $i"$o de #a $ora#idad- de $odo %!e "i "e de"conoce o "e de"e"ti$a co$o &!nto de &artida- ,raca"an #o" &rocedi$iento" raciona#e". Por tanto- "i .ien e# en,o%!e de #a .iotica %!e vengo "!giriendo concede !n #!gar i$&ortante 1en #o %!e tiene de i$&re"cindi.#e1 a #a raciona#idad- e# $i"$o no "e in"cri.e en #a #nea de #a" tica" raciona#i"ta". Entiendo &or ta#e"- a%!e##a" &ara #a" c!a#e" #a tica co$ien2a en #a ra2*n- &or #o c!a# todo #o %!e no cae .a3o "! do$inio e" dec#arado irraciona# A&re1$ora#B / %!eda ,!era de con"ideraci*n &ara !na tica ,i#o"*,ica. Con"idero %!e e"te a.!"o de #o" raciona#i"$o"- a ,!er2a de en,ati2ar #o" [de.e"[ &rocedi$enta#e"- ha &erdido de vi"ta #o" [%!iere"[ en #o" %!e "e enc!entra !n rico re&ertorio de c!e"tione" $ora#e".

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

Mi idea e" %!e #a tica no co$ien2a en #a ra2*n- "ino en !na di$en"i*n &revia a e##a / condici*n de "! e3ercicio. E" #a i$&#antaci*n de #o" "ere" h!$ano" en #a rea#idad co$o &er"ona"e" decir- teniendo %!e hacer"e inexora.#e$ente a " $i"$o"- "in "a.er [a ciencia cierta[ c!4# e" e# tra2ado %!e cond!ce a #a &#enit!d o &er,ecci*n A,e#icidadB &er"ona#: encontrar e"o" ca$ino" e" #a tarea $4" h!$ana 1&or in"o"#a/a.#e1 %!e 3!"ti,ica #a $archa de #a ra2*n en .!"ca de contenido" ca&ace" de ir rea#i2ando- hi"t*rica / #*gica$ente- e"a &#enit!d- / "!"ce&ti.#e" de "er &#a"$ado"- a "! ve2- co$o nor$a" / de.ere". E# &rocedi$enta#i"$o e" !na caracter"tica co$:n a todo" #o" de"arro##o" de #a .iotica co$o di"ci&#ina / &ro&orciona !na .!ena .a"e de a&rendi2a3e a %!iene" de.en decidir con ,rec!encia en "it!acione" di#e$4tica". Mn &rocedi$iento e" !n $todo o ca$ino &ara ##egar- en e"te ca"o- a #a deci"i*n correcta o $4" ace&ta.#e tica$ente- "o.re todo "i recorda$o" %!e #a" deci"ione" rea#e" no "on "i$&#e" a#ternativa" entre #o .!eno / #o $a#o- o #o correcto / #o incorrecto: #o" con,#icto" tico" "!e#en dar"e en "it!acione" $!/ co$&#e3a" en #a" %!e !na [.!ena deci"i*n[ e%!iva#e a e#egir e# $a# $enor. <a &onderaci*n de todo" #o" co$&onente" "it!aciona#e" / de #a" con"ec!encia" derivada" de cada c!r"o de acci*n- "on e#e$ento" %!e no &!eden e"tar a!"ente" en !n $todo de to$a de deci"ione". Ponderar- "o&e"ar o eva#!ar "it!acione" re%!iere- "in e$.argo- !n criterio- %!e no e" "ino !n &atr*n de $edida %!e &er$ita e3ec!tar e"a" accione". E"o" criterio" "on #o" &rinci&io" tico". Co$o e" "a.ido- toda #a con"tr!cci*n "i"te$4tica de #a .iotica en e"to" a=o"- "e ha ,or3ado a &artir de #o" /a c#4"ico" c!atro &rinci&io" ,or$!#ado" &or Fea!cha$& / Chi#dre"": .ene,icencia- no $a#e,icencia- a!tono$a / 3!"ticia. ?o corre"&onde tratar a%! #a" crtica" 1a#g!na" $!/ 3!"ti,icada"1 a e"te en,o%!e [&rinci&ia#i"ta[G no" #i$itare$o" a decir %!e #o" &rinci&io" &ro&orcionan !n .!en "!"tento a todo &rocedi$iento de to$a de deci"ione" &or c!anto e##o" dan c!enta de #a tota#idad de re#acione" %!e con,#!/en en #a c#nica. Sin e$.argo- no re"!e#ven de "!/o #a con,#ictividad de #a" "it!acione" en %!e "e de.e decidir &or !no de e##o" en detri$ento de# otro. Co$o "e "a.e- no todo" #o" &rocedi$iento" exhi.en e# $i"$o rango de $ora#idad. Fien &!ede %!e e# ac!erdo o #a negociaci*n entre #a" &arte" en con,#icto- no con##eve !na deci"i*n tica$ente correcta / "ea $4" e# re"!#tado de e"trategia" raciona#e" %!e de !n &roce"o a!tntica$ente dia#*gico- en e# %!e "e ha/a re"&etado #a [reg#a de oro[ de #a dignidad &er"ona#. De ah %!e !na i$&ortante c!e"ti*n en .iotica #a con"tit!/en #o" &ro.#e$a" de ,!nda$entaci*n- en #o" %!e "e 3!ega no "*#o e# ti&o de raciona#idad %!e "!./ace a #o" &rocedi$iento" de deci"i*n "ino ta$.in #a &o"i.i#idad de #egiti$aci*n nor$ativa de #a tica. <a i$&#antaci*n de# ho$.re en #a rea#idad- de #a $anera arri.a indicada- ,!nda !na [co$!nidad onto#*gica[ de #a c!a# #a tica reci.e "! &ri$er &rinci&io- &ri$ero &or c!anto e" e# :nico &rinci&io a."o#!to- %!e co$o ta#- no ad$ite exce&cione"- &ero de"&rovi"to de contenido &re"cri&tivo deter$inado. E"te &rinci&io e" e# de [re"&eto e ig!a# trato / con"ideraci*n &or todo" #o" "ere" h!$ano" en virt!d de "! dignidad &er"ona# Aa!to&o"e"i*n / a!torea#i2aci*nB[. E"te &rinci&io no e$ana de #a ra2*n- e" $4" .ien e# [dato[ A&re1raciona#B %!e todo &rocedi$iento raciona# ha de re"&etar can*nica$ente- e" decir- con e# c!a# han de [$edir"e[ #o" de$4" &rinci&io" Av.gr. .ene,icencia- no $a#e,icencia- a!tono$a / 3!"ticiaB co$o ta$.in #o" &rocedi$iento" de to$a de deci"ione". En e"te "entido- e# &rinci&io- a!n%!e ,or$a#- e" a&o/o / exigencia &ara #a ra2*n tica- / &or e##o o.#iga- / de $odo a."o#!to. Por "i re"!#ta &oco co$o &rinci&io $ora# !niver"a#- ca.e &reg!ntar"e "i rea#$ente di"&one$o" de a#go $4" %!e &!eda "!"tentar"e con &reten"ione" de !niver"a#idad- "in recaer en #a crtica 1,!ndada1 a #a &re"!nta o.3etividad de contenido" %!e- ,or3ado" hi"t*rica$ente- "e hagan va#er co$o verdade" !niver"a#e". De #o anterior "e de"&rende e# #$ite de toda ,!nda$entaci*n- %!e no e" "ino e# #$ite de #a raciona#idad h!$ana. +dentrar"e en #a" teora" tica" &!ede re"!#tar dece&cionante &ara %!ien e"&era encontrar en e##a" &a!ta" a."o#!ta" e incontroverti.#e" de act!aci*n. E# coe,iciente de &rovi"iona#idad %!e a,ecta a toda teora cient,ica- co$o con"tr!cci*n raciona#- a,ecta ta$.in a toda teora tica- a!n%!e e"t dotada de #a $4xi$a coherencia #*gica. E"ta &rovi"iona#idad de #a

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

ra2*n- no no" exi$e de .!"car / dar ra2one"- co$o ta$&oco an!#a %!e ha/a ra2one" $e3ore" %!e otra" &ara 3!"ti,icar !na deci"i*n. <o :nico %!e %!iero "igni,icar- en &o" de #a rec!&eraci*n de# &rinci&io de rea#idad- e" e# car4cter a&roxi$ativo de #a ra2*n h!$ana- &or e# c!a# "e &!ede a&render a to$ar deci"ione" .ien ,!ndada" "o&e"ando ra2one"G ta# e" e# va#or- co$o he$o" vi"tode #o" $todo" en tica. Pero no &!ede e"&erar"e de #a teora tica !na re"o#!ci*n de,initiva de #o" di#e$a" / con,#icto". <o rea# excede "ie$&re #o" #$ite" de #a ra2*n: #o contrario e" $ora#i"$o e"tri#. En .iotica a.!ndan #o" e3e$&#o" en #o" %!e- &or re"&eto a."o#!to a #o" &rinci&io" A&rod!cto" "ie$&re de #a ra2*nB "e ##ega a re"!#tado" &arad*3ico"- c!ando no &erver"o". Por otra &arte- todo &rocedi$iento contiene a#go de exterioridad re&etitiva %!e &!ede convertir"e en $ero $ecani"$o "i no "e integra con otra" &er"&ectiva" $ora#e" $4" cercana" a #a ed!caci*n en cierta" virt!de" de #a vida cotidiana- %!e ex&re"an !n n:c#eo ,!nda$enta# en #a rec!&eraci*n de# &rinci&io de rea#idad en .iotica: #a &reoc!&aci*n &or #o" de$4". En e,ecto- e# exce"ivo centra$iento en #a a!tono$a individ!a# &arece dar &or "entada #a de"a&arici*n de #o %!e con"tit!/e !n &i#ar e#e$enta# &ara #a tica: #a conciencia de a#teridad. [?ing!na c#a"e de vida h!$ana A...B re"!#ta &o"i.#e "in !n $!ndo %!e directa o indirecta$ente te"ti,ica #a &re"encia de otro" "ere" h!$ano"[. Si "e .orra e"ta con"ideraci*n originaria- &ierde "entido todo intento &or con"tr!r !na tica &#!ra#i"ta / "ec!#ari2ada. <a .iotica nortea$ericana e"t4 re,#exionando "eria$ente "o.re #a &ree$inencia de #a a!tono$a. Si .ien entre no"otro"- #a vigencia "ocia# de #a a!tono$a e" $4" !n idea# a a#can2ar %!e !n #ogro de,initivo- e# &rinci&io de rea#idad ta$.in indica %!e "! &onderaci*n de.e "er integrada en !na &er"&ectiva antro&o#*gica %!e conte$&#e e"ta re,erencia a [#o" otro"[ co$o con"tit!/ente de #a "!.3etividad individ!a#.

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc ccccc 4D

4. Ecolog!a

El alor Bue encuentra en la proteccin del medio am<iente una +orma de ser ir a los dem:s. E" e# va#or %!e no" hace con"iderar / act!ar en ,avor de #a &rotecci*n de# $edio a$.iente#o" rec!r"o" nat!ra#e" / toda ,or$a de vida- inc#!/endo #a &ro&ia. Pen"ar en #a nat!ra#e2a / #a c!#t!ra eco#*gica tan de $oda en e"to" tie$&o"- no" !.ica en !na "it!aci*n !n tanto incierta. Por !na &arte- vienen a n!e"tra $ente #o" gr!&o" 'verde"( con iniciativa" de todo ti&o: #a &rotecci*n de #a" e"&ecie"- e# $edio a$.iente / #o" rec!r"o" nat!ra#e"- donde "on $!cho" #o" %!e &artici&an / "e co$&ro$eten- &ero ad%!ieren !n $ati2 de exageraci*n a #o" o3o" de #o" de$4": &ara #a in$en"a $a/ora de #a" &er"ona"- #!char &or #a &rotecci*n de #a" .a##ena" tiene &oco "entido- "o.re todo "i en e# #!gar donde vive "e enc!entra a#e3ado de# $ar. +# $i"$o tie$&o "!rge #a &reg!nta: 56! tengo %!e ver /o con #a eco#oga7 Pe"e a #a" ca$&a=a" / #a a.!ndancia de carte#e"- e"e "entido de #a di"tancia / no &ertenencia a !n $edio a$.iente deter$inado- no" hace "eg!ir in$er"o" en n!e"tra" oc!&acione"- "in darno" e# tie$&o nece"ario &ara &en"ar "eria$ente en #a i$&ortancia de vivir e"te va#or tan nece"ario en n!e"tro" da". Para de"&ertar en no"otro" !na conciencia eco#*gica- hace ,a#ta re,#exionar &ro,!nda$ente "o.re e# "entido %!e tiene toda ,or$a de vida &ara no"otro"- / en &ri$er
3R

F!ente: htt&:__enc!entra.co$_va#ore"cex&#icado"_eco#ogiacc141JS_

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

in"tancia- #a n!e"tra. <o" c!idado" %!e re%!iere n!e"tra &er"ona "on .a"tante conocido": adec!ada a#i$entaci*n- e# de.ido de"can"o- hacer !n &oco de e3ercicio- &revenir #a" en,er$edade" / tratar#a" o&ort!na$ente- tra"nochar #o $eno" &o"i.#e- a#e3ar"e de #o" vicio"- tra.a3ar con orden- etc.- "in e$.argo- e# de"c!ido vo#!ntario de e"to" / otro" a"&ecto" ig!a#$ente i$&ortante"- nece"aria$ente a,ecta n!e"tra "a#!d- &or e"o- e" i$&o"i.#e &en"ar en &reoc!&ar"e de #o %!e oc!rre en e# exterior- c!ando "o$o" inca&ace" de c!idarno" a no"otro" $i"$o". Si ade$4" de# de"c!ido &er"ona#- agrega$o" !na ,a#ta de vo#!ntad &ara rea#i2ar accione" concreta"- &ode$o" ,or$arno" !na idea $4" c#ara de n!e"tra cond!cta. Por e3e$&#o- no e" raro %!e e# 'c#a"i,icar #a .a"!ra( no" &rovo%!e cierta &ere2a- "o.re todo "i /a exi"te %!ien #o haga. ;ecoger envo#t!ra"- &a&e#e" / re"id!o" de co$ida &ara de&o"itar#o" en "! #!gar o #i$&iar #%!ido" derra$ado"- de.eran "er actit!de" %!e re,#e3en n!e"tro" h4.ito" / co"t!$.re". +hora &ode$o" darno" c!enta- %!e e# c!idado de n!e"tra &er"ona / $e3orar c!a#itativa$ente n!e"tro" h4.ito"- no" ##evar4 a con"ervar n!e"tro entorno in$ediato en *&ti$a" condicione"- / de e"ta $anera- co$&render en toda "! exten"i*n #a" grande" / &e%!e=a" iniciativa" eco#*gica". Para $!cho"- e" inex&#ica.#e #a &reoc!&aci*n de a#g!na" &er"ona" &or "! $edio geogr4,ico- ca#i,icando de exagerado e# re&orte de# noticiero "o.re #a gravedad de !n incendio- !n derra$e de &etr*#eo en e# $ar o #a conta$inaci*n de !n ro- &ero e" di,ci# 3!2gar / co$&render e"ta "it!aci*n "i vivi$o" en otro e"&acio. Para %!iene" "! vida "e de"arro##a / de&ende de# $ar- e# .o"%!e- e# ro o e# ca$&o- con"tit!/e !n centro vita# &ara "! exi"tencia- &or e"o #o con"idera co$o &ro&io / &arte de "! re"&on"a.i#idad. Ea# ve2 e"a e" #a c#ave / ,!nda$ento de e"te va#or: con"iderar co$o &ro&io todo #o %!e no" rodea. +" co$o tene$o" e"&ecia# c!idado &or con"ervar n!e"tro hogar #i$&io- de ig!a# $anera de.era$o" hacer#o en #a ca##e- #a o,icina- #o" #!gare" de e"&arci$iento... to$ando #a" &reca!cione" / $edida" nece"aria" &ara cada ca"o- en ve2 de %!e3arno" de# de,iciente "ervicio &:.#ico de #i$&ie2a o #a ,a#ta de conciencia de #o" conci!dadano". Mna ve2 $4"- n!e"tro e3e$&#o con"tit!/e e# &!nto ,!nda$enta# &ara #a tran"$i"i*n de #o" va#ore". 5C!4# e" e# re"!#tado de #a conciencia de e"te va#or7 Pri$era$ente #a "o#idaridad %!e de.e$o" a n!e"tro" "e$e3ante"- ta# ve2 no e"t4 en n!e"tra" &o"i.i#idad ac!dir a# "itio de !na cat4"tro,e- &ero "i &ode$o" contri.!ir en #a &rotecci*n de n!e"tra co$!nidadG &ara#e#a$ente "!rge e# re"&eto &or #a" &er"ona" / #a nat!ra#e2a- %!e "on in"e&ara.#e" / de&endiente" entre ". Dicho de otra ,or$a- re&re"enta e# co$&ro$i"o &er"ona# &or "ervir a #o" de$4"- &roc!rando e"&acio" #i$&io" %!e ,aci#iten !n $odo de vida digno &ara todo". Para vivir e"te va#or de"de t! "it!aci*n &er"ona# / de ac!erdo a t!" &o"i.i#idade"- &!ede" co$en2ar &or: 1 C!ida t! "a#!d &r!dente$ente / "in caer en exageracione". Ean de#icada e" !na dieta rig!ro"a- co$o e# exce"o en #a co$ida- &or e3e$&#o. 1 ;e,!er2a t!" h4.ito" &er"ona#e" de orden / #i$&ie2a- en t! hogar- o,icina- #!gare" %!e ,rec!enta" / ha"ta en #a" ca##e". ?o e" #o $i"$o arro3ar !n &a&e# / %!e caiga a !n #ado de# ce"to- %!e de&o"itar#o dentro. 1 ;e"&eta #a" nor$a" de c!idado a$.ienta# de todo #!gar A4rea de ,!$adore"- de&o"itar .a"!ra- no dar a#i$ento a #o" ani$a#e" de# 2oo#*gico- no encender ,!ego- etc.B.

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

1 +co"t:$.rate a re&ortar #a" de,iciencia" de# "ervicio &:.#ico de #i$&ie2a / #a" ano$a#a" %!e "!rgen &or #a ,a#ta de conciencia de &er"ona"- e$&re"a" o in"tit!cione". 1 )n,*r$ate "o.re #o" a"&ecto" ,!nda$enta#e" de #a c!#t!ra eco#*gica- a&#icando #o %!e haga ,a#ta en t! hogar / co$!nidad. Seg!ra$ente encontrar4" a otra" &er"ona" %!e a&o/en t!" iniciativa". 1 Pro$!eve a#g!na ca$&a=a eco#*gica "enci##a en #a e"c!e#a de t!" hi3o". Si ere" e"t!diante- con $a/or ra2*n. 1 ;e,#exiona en e"ta idea: Mi entorno va $4" a##4 de #a" &arede" de $i ca"a- #a e"c!e#a / #a o,icina. 6!ien vive e"te va#or en #a $edida de "!" &o"i.i#idade" / con accione" concreta"de$!e"tra !n "erio co$&ro$i"o &or e# .iene"tar de "!" "e$e3ante"- con %!iene" "e "o#idari2a &ara rea#i2ar !na #a.or $4" e,ectiva- &!e" "! actit!d no de&ende de #a $oda o e# ,anati"$o- "ino &or #a ,ir$e deter$inaci*n de $e3orar e# $!ndo en e# %!e vivi$o".

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

BIB(I)G#"F/" GE%E#"(
". Para el 7aestro: +.+.I.I. Di#e$a" $ora#e" en #a "ociedad conte$&or4nea- to$o 1- Editoria# Eorre"Mxico- 1JJO. +;E?DE- 9. <a condici*n h!$ana- Paid*"- Farce#ona- 1JJ3. +;E?DE- 9. 8rgene" de# Eota#itari"$o- +#ian2a- Madrid. +; M<<8<- ;. E. Era". E# can"ancio de 8ccidente- Edicione" De"tino1E"&a"a1Ca#&eMxico- 1JJ3. +;)SEgEE<ES. Dtica a ?ic*$aco- M?+M- Mxico- 1JJS. FE;<d?- ). C!atro en"a/o" "o.re #a #i.ertad- +#ian2a- Madrid- 1JSS. FE;E;+?D- ;!""e##. <a con%!i"ta de #a ,e#icidad- Edit. Par4.o#a- Madrid 1JSR. F8?SE<<8- +n"e#$o P. <a e"c!e#a / #o" va#ore"- Edit. CCS- E"&a=a 1JJ3 F;+?DE- ;. Eeora tica- +#ian2a- Madrid- 1JS2. C+MPS- Iictoria. 9i"toria de #a tica- to$o )):- Crtica- Farce#ona- 1JSJ. C+MPS- Iictoria. <a i$aginaci*n tica- +rie#- Farce#ona- 1JJ1. C+MPS- Iictoria. <o" va#ore" de #a ed!caci*n- +na/a- Madrid- 1JJ4. C+SE8;)+D)S- Corne#i!". <a in"tit!ci*n i$aginaria de #a "ociedad )- Edit. E!"%!et"Madrid 1JSJ C+SE8;)+D)S- Corne#i!". E# $!ndo ,rag$entado- Edit. +#ta$ira- Madrid 1JJ2. C+SE8;)+D)S- Corne#i!". <o" do$inio" de# ho$.re- edit. edi"a- Madrid 1JJ3 C8;E)?+- +de#a. Dtica $ni$a- Edit. Eecno"- Madrid- 1JJ2. C8;E)?+- +de#a. Dtica "in $ora#- Eecno"- Madrid- 1JJO. D8MD?EC9- +ntoni. De #a tica a #a &o#tica- Edit. Critica- Farce#ona 1JSS. FE;;+EE; M8;+- N. Diccionario de ,i#o"o,a- S!da$ericana- F!eno" +ire"- 1J6J. FEEC9E;- ). <a to#erancia- edi"a- Farce#ona- 1JJO. F;0?D)L)- ;. 56! "on #o" va#ore"7- PCE- Mxico- 1JOS. F;8MM- E. E# $iedo a #a #i.ertad- P#aneta +go"tini- Farce#ona- 1JJ3. F;8MM- E. E# cora2*n de# ho$.re- Edit. FCE- Mxico 2002 F;8MM- E. 5Eener o "er7- Edit. FCE. Mxico 2003 )<<) +?- C. <a $ora# / #a teora. P"ico#oga de# de"arro##o ,e$enino- FCE- Mxico1JSO. 8M+- E- 'Sche#er / #a tica de #o" va#ore"(- en 9i"toria de #a tica- Crtica- Farce#ona1JSJ. 8?L+<EL- N!#iana. E# &oder de Ero"G ,!nda$ento" de tica / .iotica- Edit. Paido"1 M?+M. Mxico 2000 M)S+?- E"&eran2a. Dtica "in re#igi*n. Edit. M)S+?- E"&eran2a. )ntrod!cci*n a #a tica- C4tedra- Madrid- 1JJO. M)S+?- E"&eran2a. Mani,ie"to 9edoni"ta- Edit. +nthro&o"- E"&a=a 1JJ2. M)S+?- E"&eran2a. ;a2*n / &a"i*n en tica- Edit. +nthro&o"- E"&a=a 1JJ0. 9+FE;M+S- N. Conciencia $ora# / acci*n co$!nicativa- Edit. Ea!r!"- E"&a=a 1JJ4 9+;EM+?- i#.ert. <a nat!ra#e2a de #a $ora#idad- Edit.))F de #a M?+M 9E<<E;- T. 9i&*te"i" &ara !na teora $arxi"ta de #o" va#ore"- edit. ri3a#.o- Mxico 1JSJ. 9E<<E;- +. <a revo#!ci*n de #a vida cotidiana- edit. Penn"!#a- Farce#ona 1JJR. 9E<<E;- +. Para ca$.iar #a vida- edit. ri3a#.o- Mxico 1JSJ. 36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

9E<<E;- +gne". Socio#oga de #a vida cotidiana- Edit. Penn"!#a- Farce#ona 2002 9E<E;- Mario. Dtica / ciencia: #a re"&on"a.i#idad de# $arti##o- Fi.#o"- F!eno" +ire"1JJ6. 9)E;;8- . '<o" derecho" h!$ano" de #a" $!3ere"(- en ;evi"ta M?+M- Mxico. 98FFE- 8. AeditorB- Diccionario de tica- Crtica- Farce#ona- 1JJ4. 98SPE;S- N. <a cond!cta h!$ana- Eecno"- Madrid- 1JRJ. 9MDS8?- h- D. <a ,i#o"o,a $ora# conte$&or4nea- +#ian2a- Madrid- 1JR0. U+?E- ). F!nda$entaci*n de #a $eta,"ica de #a" co"t!$.re"- E"&a"a1Ca#&e- Madrid1J46. Uh)+EU8hSU+- E. / N. #""a. Aco$&i#".B- <o" ca$ino" de #a 4tica a$.ienta#- P#a2a / Ia#d"- Mxico- 1JJS. <+FE;- C. <a recon"tr!cci*n de #o" derecho" h!$ano"- PCE- Mxico- 1JJ4. M+C )?EH;E- +. Era" #a virt!d- Farce#ona- Crtica- 1JSR. M+C )?EH;E- +. 9i"toria de #a tica- Paid*"- F!eno" +ire"- 1JR0. M+<)+?D)- ;. Dtica: conce&to" / &ro.#e$a"- Fi.#o"- F!eno" +ire"- 1JJ1. M)<<- N. St!art. E# !ti#itari"$o- +$rica #ee- F!eno" +ire"- 1J4O. MM ME;L+- N. <a ra2*n "in e"&eran2a- Ea!r!"- Madrid- 1JS6. 8<)ID- <. Aco$&i#.B. Dtica / diver"idad c!#t!ra#- M?+M1FCE- Mxico- 1JJ3. P#+ EE- N. E# criterio $ora# en e# ni=o- Martne2 ;oca- Farce#ona- 1JS4. P<+ES- M. Aco$&i#.B- <a tica a trav" de "! hi"toria- M?+M- Mxico- 1JSS. ;MF)8 Carracedo- N. E# ho$.re / #a Dtica- +nthro&o"- Farce#ona- 1JSR. ST?C9EL I42%!e2- +. Dtica- ri3a#.o- Mxico- 1J6J. S+;E;E -N. P. 'E# exi"tencia#i"$o e" !n h!$ani"$o(- en So.re e# h!$ani"$o- S!rF!eno" +ire"- 1J60. S+I+EE;- F. Dtica &ara +$ador- +rie#- Farce#ona- 2000. SC9E<E;- M. Dtica. E# ,or$a#i"$o en #a tica- ;evi"ta de 8ccidente +rgentina- F!eno" +ire"- 1J4S. SC9ME<UES- Si#via. <a e"c!e#a / #a ,or$aci*n Ia#ora# a!t*no$a- Ca"te##ano" Editore"Mxico 1JJR. EM E?D9+E- E. <eccione" de tica- edi"a- Farce#ona- 1JJR. EM E?D9+E- E. Pro.#e$a" de tica- Edit. Critica- Farce#ona 1JSS. I)<<8;8- <.- E# &oder de# va#or- FCE- Mxico- 1JJR. I8<+DE;+S- C!c!re#a- M.- Fiotica- Snte"i"- Madrid- 1JJS. HEM;FE- C.- 'So.re #o" derecho" ,!nda$enta#e"(- en ;a.otni@o,- Ie#a"co e Ht!r.eAco$&i#".B- <a tenacidad de #a &o#tica- M?+M- Mxico- 1JJO. DMSSE<- Enri%!e. Dtica de #a #i.ertad en #a edad de #a g#o.a#i2aci*n / #a exc#!"i*n- Edit. Erota B. P"#" E( "($7%): +.+.I.I. Di#e$a" $ora#e" en #a "ociedad conte$&or4nea- to$o 1- Editoria# Eorre"Mxico- 1JJO. C+SE8;)+D)S- Corne#i!". E# ta&arra.o" de #a tica- en revi"ta I!e#ta ?o. 202 C8MEE S&onvi##e- +ndr. )nvitaci*n a #a ,i#o"o,a- Edit. Paido"- F!eno" +ire" 2003 C9TIEL Ca#der*n- Pedro. Dtica- edit. P!.#icacione" c!#t!ra#- Mxico 2002

36

P"#" $%" &'IC" DE (" (IBE#'"D

Por: Santiago P. Chavara !evara

E?DE- Michae#. Mo$o- +#,ag!ara- E"&a=a 2003. ESC8F+; Ia#en2!e#a- !"tavo. Dtica- Mc ra> 9i##- Mxico 2001 +;Lg? Fate"- M.- <a tica- C8?+CM<E+- Mxico- 1JJR. 9)E;;8- racie#a- Dtica de #a #i.ertad- Edit. Eorre" +"ociado". )F+;;+ Farr*n- Car#o". E#e$ento" ,!nda$enta#e" de Dtica- Edit. +#i"o"n he"#e/ <ong$an- Mxico 1JJS. S+I+EE;- Fernando. Dtica &ara a$ador- Edit. +rie#- E"&a=a 1JJR E8<+ de 9a.ich- Fernando. Dtica &ara Fichorro- edit. Factoria edicione"- Mxico 1JJ3 L+ +< +rreg!n- 9ctor. Dtica &ara +do#e"cente" &o"$oderno"- Edit. Cr!2 8 S.+.Mxico 2001

36

Potrebbero piacerti anche