UCID

Xisbiga Caddaalada iyo Daryeelka JSL

!

J J

UCID "oli#i$al "la#%or&

Qorshah a Waxqab ad ee X/UCID Ku hagi doono dalka Insha ll UCID UCID !olitical !olitical &lat"or# !lat"or# through through $hich $e $hich $e shall rule So#alilan shall rule S% d nation nation $ith

We Stand For Change and Justice

Dii'#a( Dadka( Dalka( iyo Da'#a)g**d UCID baa * $id a+

,U -iili .*s#a/balkaaga oo 'ag* dooro 0a1/abad( Daa$ad'i&o Iyo S+aree$adda Islaa&ka oo'* -irgali' doo'o2

3U C4D55 XIS6I78 UCID9

6ar'aa&i:ka Siyaasadeed ee Xisbiga UCID( ;<<=>;<?<

,@ors+a+a 0a1/abad ee Xisbiga UCID2 ,UCID "oli#i$al "la#%or&( ;<<=>;<?<2

Midig. Maxamed-Rashid Sh. Xasan-musharaxa m/weyne xigeen, Faysal Cali Warabe-musharaxa madaxweyne iyo Aadam M. Mire Waqa -guddoomiyaha olalaha ee xisbiga !C"#.

ACadaBga Dalkee'* Baa .*s*/&aas*/( Caddaalad darro( @abyaalad( S+a/o laCaa' iyo 8ddeeg b*ls+o laCaa'( si ay'* *ga ba1'o d+ibaa#ooyi'kaas &*Baadi' $odkaaga *g* +iili oo sii Xisbiga UCIDD AE+e e'e&y o% o*r $o*'#ry is $orr*F#io'( i':*s#i$e( $la'is&( *&e&Floy&e'# a'd la$k o% leaders+iFG 8 Ho#e %or UCID &ea's Be $a' s#ar# #a$kli'g #+ese iss*esD
$I %age

A0a1aa'* * #aaga'a+ay Isbeddel #oga' iyo CaddaaladD 'We stand "or Change and Justice(
)UCID *+,+

TUSMO
Qoddobada Barnaamijka I. Arr-aar II. Gogol dhig III. Hordhac IV. Xogaha Barnaamijka lagu salleeyey V. Kaabayaasha Barnaamijka 1. MAAMUL-WA AA!A #$i%ida da&'ad kooban oo (a)o 'e$ #ib-*-$abe)n(a $a)+ada$a ,*k**mada Ab**ri%(a $a)+ado da&'adeed oo .*%*b /)o ,oojin(a k*&ii $ore * jire) Ur*rada b*'%$adda ra)idka a$ 0 on-%(a(e a.(or%1 #ib-*-$abe)n(a i)o d$amme)%(irka 3a&aaniin(a da'ka 4. A#5A6 TA ABA##A /6O AM /!A ". SU!/##A 7A##AALA#A #AL5A Ma,kamado .addaa'ad k* d$i%an Ta)a)n(a 9a:ii%ka 9eer i''aa'i)a$a !**d S*ggida ,*3**3da dadka 0,*3**3*' in%aan1 -. TA6;6 TA 7//#AMA#A #AL5A 7iidanka Qaranka 7iidanka Boo'ii%ka 7iidanka A%'**b(a 7iidanka Sirdoonka i)o So.daa'ka 5. 5OB7/ TA #<AQAALA<A #AL5A 5or * 3aadi%(a &a,-%oo-%aarka aa%aa%iga a$ 0Primar) Prod*.(ion1 idaamin(a i)o ,oojin(a Bangiga d$e,e Aa%aa%ka g*ddida d$a3aa'a$a S$a3o ab**ri% Aa%aa%ka %and**3a %ako Ta)a)n(a $a)+ada %$a3aa'a$a 3aranka
&I %age

Page # 5 7 10 11 11 1" 1" 1112 12 17 18 18 41 41 44 44 4" 4" 4" 445 4= 48 48 "0 "0

La dagaa'anka m*%*3maa%*ga #ib-*-$aba)n(a nidaamka .a%$**ra$a da'ka 2. A##;;!A BULS<A#A <or*marin(a 7aa:imaadka Wa,bara%$adda Si)aa%adda Bi)a$a ee 9i%biga U7/# Si)aa%adda 5oron(ada ee 9i%biga U7/# #ar)ee'ka B*'%$ada 7. S/6AASA#A A>>/MA<A #/BA##A /6O /S5AAS</!A 7AALAM/!A A< =. S/6AASA#A #;;!AA 5A 8. S/6AASA#A SA9AA?A##A 10. 140-5A 7/S<O ;; U <O>;;6A WA5<T/!A 9U5UUMA#A U7/# 11. !U AA A# 07O 7LUS/O 1

"0 "1 "4 "4 "5 "2 "7 "7 -1 -4 --5 -7

'I %age

8JJ)88J
Maadaama wad-(ashigu lagama maarmaan u yahay dhismaha (allo )as(a oo la go*aamiyo, isla mar)aana uu yahay aasaas)a #is(oor)a +aran)a ,S-, Xisbiga Caddaalada iyo #aryeel)a, !C"# waxaa uu )u dhiiri-galinayaa muwaadin)a shara (a leh ee su*aal .ilmiya ama arsamo )a qaba qoraal)an in uu si uran oo saraaxad leh u weydiiyo xisbiga isagoo lasoo xidhiidhaaya xarun(a dhexe ama xa iisyada olalaha xisbiga !C"#.

Adem M. Mire Waqa /uddoomiyaha 0lalaha !C"# M012 3$4$$-''$''56 7mail2 amwaqa 8ho(mail..om, u.idin o8yahoo..om

4I %age

X8@8 D8868C88D8
+oraal)an 9+orshaha Waxqabad ee Xisbiga !C"#: lama dhallan gadiyi )aro, nuxur)a )u ;irana lama )ala dhan(aali )aro< loomana sawiri )aro si o xuquuqda lahaanshaha )a baxsan. +oraal)an suggnaanshihiisa iyo rasmiyeyn(iisaba waxaa is)a leh xarun(a xisbiga iyadoo qaybin(iisa iyo sharax-)a-bixin(iisaba ay hoggaaminyaaan guddida olalaha heer-qaran ee xisbiga !C"#. Sidaas daraadeed .idii )u xad-gudub(a xuquuqda lahaanshaha qoraal)an waxaa lala (iigsan doonaa qawaaniin(a iyo .addaalada dal)a.

= All Righ(s are reser>ed Waxaa la daaba.ay, 0.(, $??6 Xarun(a Xisbiga !C"# /uddida 0lalaha @eer-qaran

AI %age

7474L D-I7
,amhuuriyadda Soomaaliland baaxada dhul)eedu waxa uu dhan yahay B&5,A?? sq )m. #ad)a dal)a Somaliland waxaa lagu qiyaasaa &.4million. Somaliland waxay dha.daa dhul-badheed)a xaga woqooyi dhigaha C degree ilaa BB.&?*#egree, iyo lool)a '$.'4 galbeed)a ilaa lool)a '6aad bariga. Somaliland waxay )u (aalaa gees)a qaarada A ri)a iyadoo xad la wadaag(a dalal)a #;ibou(i, 7(hioDia iyo Somalia iyo dhina.a woqooyi oo /a.an)a Cadmeed ee 1adda Cas )a xigo. Somaliland waxay ahayd maxmiyad "ngiriis mudadii u dhaxaysay BCC' ilaa B6A?)ii, iyadoo madaxbanaani (aam ah heshey $A)ii, ,une, B6A?)ii, )a dib mar)ii ay )u hoos ;ir(ey Maxmiyada "ngiriis muddo 54 sannadood ah. ,amhuuriyadda Somaliland waxay si deg deg ah ula midawdey Somalia oo mar)aas )a hoos baxday gumeysi (alyaani, iyadoo wax shuruud ah aan )u xidhin midawgaas ay galeysey, waxaana waagaas ;irey ra;o dad)a soomaaliyeed ay )a qabeen in la un)o dal ay )u midoobaan shan(a soomaaliyeed oo saddexda )ale yihiin ,abuu(i, Eilal)a 4aad ee soomaalida 7(hioDia iyo gobolada woqooyi ee soomaalida Eenya, sidaas daraadeed u;eedada midawga Somaliland iyo Somalia waxay mar)aas ahayd mid looga gon lahaa in lagu horseedo midaw dhex mara shan(a soomaaliyeed si loo helo ;amhuuriyad Somaliweyn oo ay )u dhan yihiin shan(a soomaaliyeed ee /ees)a A ri)a. Waxaa si deg deg ah u dhi.isawday ra;adii shan(a soomaaliyeed sabab(oo ah waxaa arrin(aas )asoo hor;ees(ey bulshada .aalam)a, siiba dalal)a Eenya iyo 7(hioDia, iyadoo midawgii Somaliland la gashey Somalia noqdey mid aan la mahadin oo lagu hungoobay oo horaan(iiba la dareemey dulmi iyo sinaan la*aan saamaysey dad)ii reer Somaliland. #ad)a reer Somaliland waxay dareen)ooda )u muu;iyeen diidmo ay in(ooda badani )ala hor(ageen a (idii loogu .odaynayay das(uur)ii midawga ee B6AB)ii iyo a gambigii isla sannad)aas dhi.isoobey ee ay hoggaaminayeen qaar )a mid ah saraa)iishii .iidamada iyo aqoonyahanada reer Somaliland. Mar)ii )aligii-(aliye M. S. 1arre xu)un)a )u qabsa(ey a gambi mila(eri ayaa ay ra;adii dad)a reer Somaliland )a qabeen midawgay la galeen Somalia sii yaraa(ey, hal)ii (alis)a Siyaad 1arre dal)a )u samayn lahaa isbaddel )una dhiqi lahaa horumar)ii ay dad)u )a waayeen dawladdii la a gambiyey oo adhiidnimo ragaadisey, ayaa uu )u )a.ay amar-)u-

5I %age

(aagleyn, .ago-;ugleyn iyo .uuryaamin uu )u sameeyey hanaan )as(a oo dadweynuhu .od)ooda iyo dareen)oodaba )u .abiri )araan. Wixii in(aas )a dambeeyey, (alis)u wuxuu bilaabay inuu laayo aqoonyahan)a, .ulimada, odayaasha iyo waxgarad)a umadda, isla mar)aana uu .idhib (irro dhammaan xorriyadaha muwaadiniin(u ay xaqa u lahaayeen, iyadoo .ulays laxaad leh, .abudhin, burburin, .uuryaamin dhaqaale iyo xasuuqba u gays(ey goboladii woqooyi ee dal)a FSomalilandG, (aasina waxay dhalisey in )a.doon sha.bi lagaga horyimaado (alis)ii arxan)a darnaa ee ga.an-)u-dhiiglaha ahaa. #haq-dhaqaaqii Wadaniga ahaa ee SHM waxaa uu )u dhashey dareen)a dad)a oo dal iyo dibadba (axnaa, waxaanu )u barbaarey dulmigii aan xad)a lahayn ee (alis)a iyo gilgilashadii waxgarad)a iyo guud ahaan dadweynaha. SHM waxay gaadhey guul laxaad leh, waxaanay si xoog leh (allada )aga ara-maroo;isey (alis)ii $$-sannadood dal)a dulmiga )u haysa(ey. #al)a Somaliland waxaa uu xorriyadiisii lasoo noqday B66B)ii, bishii May, BC)eedii, wa)h(igaas oo shirweyne ay isugu yimaadeen dhammaan beelaha wada dega gobolada Somaliland magaalada 1ur.o. Waxaana si wada ;ir ah loo go*aansa(ey in laga noqdo midawgii aan loo meel dayin ee sida dha)hsaha ah loola galey Somalia, isla mar)aana dib-loo-dhiso dal)a iyadoo wax )as(a laga soo bilaabay meel aan waxba ;irin oo aanay mar)aas waxba dhisneyn. Somalilandna wa)h(igaa wax (aareego ah .aalam)a )amay helin. Waxaana SHM ay )u dhiira(ey inay xu)un)a ga.an(a dadweynaha )usoo .eliyaan, muddo laba sannadood ah )a dib. Waxaa mar)aas ;ir(ey ra;o wanaagsan oo laga qabay in dal)a laga hirgalin doono hoggaamin iyo maamul wanaagsan, isla mar)aasna deg deg looga midho-dhilin doono ra;adii dadweynaha, balse nasiib darro waxaa la galay qulqula(ooyin siyaasadeed oo )a hor yimid dawladdii SHM hoggaamineysey ee xil)eedu )u ee)aa labada sanno. Waxaana siyaasiyiin(ii mar)aan saaxada ;oog(ey ay )u guul darays(een inay mideeyaan dad)a, isla mar)aana )u dhaqaaqaan siyaasado dal)a dib loogu dhisayo, laguna horumarinayo. Eala qaybsanaan(ii iyo )hilaa )ii siyaasiyiin(u waxa uu )eeney in ay dal)a )a dha.aan dirir iyo .olaado so)eeye sannadihii B66B-B66$, B66'-B66A. Caqabadaas )or )u xusani dad)a reer Somaliland )amay ;oo;in inay )a midho-dhaliyaan himiladoodii ahayd inay dhis(aan qaran lugihiisa is)u (aaga oo (aabo-gal ah, waxaana duruu ahaas barbar so.day dedaaladii lagu ad)eynayey dawladnimada Somaliland, iyadoo B66&)ii shirweynihii 1orama lagu ansixiyey axdi qarameed, laguna door(ey xu)uumad iyo gole baarlamaan oo )u meel gaadh ah, waxaana madaxweyne loo door(ey "llaahay FSWIG ha u naxariis(ee marxuum,
CI %age

Mudane Max*ed X. ". Cigaal iyo Mudane, C/Raxman Aw Cali Faarax oo madaxweyne xigeen loo door(ey. !gu dambeyn(ii shirar)ii 1ur.o, 1erbera, 1orama iyo @argeysa waxay )eeneen maxsuul ah in la un)o qaran hay)al dawladeed oo dhammeys(iran leh, isla mar)aana qaa(a hanaan)a dawladnimo ee .asriga ah iyo nidaam)a siyaasadeed ee axsaab(a badan iyadoo diin(a iyo dhaqan)aba (ix galin(oodii mudnayd la siinayey. Aasaas)a xisbiga Caddaalada iyo #aryeel)a !C"#, wuxu )a yimid i)rada iyo dedaalada ay sameeyeen qaar )a (irsan aqooyahaniin(a Somaliland ee qurbaha )u noolaa iyo in dal)a gudihiisaba )u sugneyd. !;eedada ay )a lahaayeena waxay ahayd in ay )a qayb qaa(aan dhismaha qaranimada iyo hanaan)a dimuqraadiyadeed ee dal)a Somaliland, sameeyaana xisbi siyaasadeed ur uran oo )a (ar;umaya dareen)a dhab(a ah ee dadweynaha, )a arag(i dheer )ana .asrisan hanaan)a ay siyaasiyiin(ii muddada badan )usoo ;irey saaxadu ay isu habeyn ;ireen. 7ng. Faysal Cali Xuseen oo )a mid ahaa aqoonyahaniin(a qurba ;ooga ah ayaa shirweynihii urur)a loogu door(ay guddoomiyaha !rur)a isagoo qayb weyn )asoo qaa(ey aasaas)a xisbiga iyo nabadeyn(ii Somaliland. Xisbiga !C"# waxaa uu ahaa urur)ii ugu horeeyey ee mu.aarad ah ee dal)a laga aasaaso, )una dhiirada (oosin(a iyo dhaliisha wax dhis)a ah FDosi(i>e .ri(iqueG ee xu)uumadii wa)h(igaas. -aga soo bilaabo wa)h(igii la aasaasay xisbiga ee $??Bdii ilaa hadda xisbigu wuxuu gaadhay guulo la (aaban )aro, waxaana guulahaas )a mid ahJ !C"# inay ahayd urur)ii )a badbaadiyey dal)a ,S-, door muhiima oo la (aaban )arana )a qaa(ey sidii looga gudbi lahaa qaabbeeleed)ii looguna gudbi lahaa nidaam)a .asriga ah ee dawladnimada ee )u dhisan axsaab(a badan. "n urur)a !C"# ay u suur(o-gashey in uu heer xisbi oo )a mid ah saddexda xisbi qaran usoo gudbo. "n xisbiga !C"# uu ahaa xisbiga )aliya ee )a )eena na(ii;ooyin mar walba sii )ordhaya doorashooyin)ii )ala dambeeyey ee dal)a )a qabsoomey F/olayaasha #eegaan)a, Madax(ooyada iyo Wa)iiladaG, hal)ii xisbiyada )ale ay helayeen na(ii;ooyin aan )orodh )a muuqan oo hoos u dha.yo lahaa doorashaba doorashaday )a dambeysey. "n xisbiga !C"# mar walba uu yahay )a )aliya ee horseeda xallin(a )hilaa )as(a oo siyaasi ah oo dal)a )u yimaada, isla mar)aana horseed )a noqda )a hormarin(a dan(a guud midda gaar ahaaneed.

6I %age

 "n xisbiga !C"# yahay mid qayb laxaad leh )a qaa(a hawlaha

daryeel)a iyo horumarin(a addeegyada bulshada, isla mar)aasna si gaar ah uga war haya qaybaha bulsho ee ;ili.san. "n xisbiga !C"# noqday mid (aarii)h lama ilaawaan ah )u yeesha arrimaha i.(iraa raadin(a iyo xidhiidh)a dibada Fmid goboleed, qaaradeed iyo .aalamibaG Waxaa xusid mudan (usaale ahaan, A-dii qoddob ee saldhiga u ahaa heshiis)an maan(a (aagan, in xisbiga !C"# uu )a qaa(ey )aalin(a )oowaad. Maan(a xisbiga !C"#, waxa uu u (aagan yahay in uu horseed )a noqdo nabada, .adaaladda, horumar)a iyo i.(ira -raadin(a ,amhuuriyadda Somaliland. 1arnaami;)an uu xisbigu usoo bandhigayo umadda waa mid )a (ar;umaya qoddobadan )or )u xusan isla mar)aana xisbiga !C"# )a dhigaya mid ay u .adahay (alladii iyo qorshihii uu )u ulin lahaa )agana midho-dhalin lahaa.

-4JD-8C
Xisbiga Caddaalada iyo #aryeel)a !C"# waxaa la aasaasey BC(h Augus(, $??B, iyadoo yool)a laga lahaa ahaa in dal)a Somaliland noqdo mid )u guuleys(a geediga uu ugu ;iro horumar)a, .addaalada iyo xasiloonida buuxda. Xisbiga !C"# waxaa uu u (aagan yahay hirgalin(a isbeddel (ogan )aas oo ma;araha iyo hanaan)a siyaasadeed ee ,S- )a dhiga mid )u qo(oma mabaa*diida diin(a "slaam)a, isdheeli(ir F.he.) and balan.eG, xalliibnaan iyo xisaab(an F(ransDaren.y and a..oun(abili(yG iyo wanaa;in(a dan(a guud. @addaba xisbiga !C"# isagoo ogsoon in waxaa ugu muhiimsan ee xisbiyada badan lagu )ala xushaa yihiin barnaami;)a iyo siyaasadaha ay u de;iyaan umadda< ayaa uu hal)an muwaadiniin(a ,S- ee shara (a leh ee sida xor(a ah u .odeeya 4(ii sannaba mar, ugu soo bandhigayaa qorshaha waxqabad iyo ballan-qaad)a xisbiga !C"#. 1arnaami;)an waxqabad waa mid qaabeysan, qorsheysan oo )u sallaysan xoggo iyo daraasado rasmiya iyo sidoo )ale (allada indheergarad)a dal)eena, siiba (aageerayaasha xisbiga !C"#.
B? I % a g e

!;eedada barnaami;)ani waa mid ;aan go*an oo gundhigeedu yahay )a rarida iyo )a sama(o bixin(a dal)an iyo dad)iisa reer Somaliland duruu ahan iyo waayaha qala san ee haa(an yaala iyo xaqii;in(a sidii loo heli lahaa isbeddel horseeda qaran .asriya, .aqiido sareysa leh, isla mar)aana aqoon(u hoggaamiso oo )a )orey qaraabo )iil, musuqmaasuq, ;ahli iyo horuso.od la*aan. !gu dambeyn(ii, +orshahan Waxqabad waa mid .aqli gal ah oo ay u dhan yihiin )aabayaashiisii arsamo F(e.hni.al .omDonen(sG isla mar)aana, )a dib .ilmi iyo gor eyn dheer loo qaabeeyey si hormeysan oo hanaansan. Sidaas daraadeed, !C"# waa xisbi ay u .adahay (alladii iyo qorshihii uu )u hoggaamin lahaa dal)an.

SaxeexKKKKKKKKKKKKKKKKKK SaxeexKKKKKKKKKKKKKKKKKK 7ng. Faisal Ali Warabe Sh. @assan Musharaxa Madaxweyne M/weyne Xigeen Xisbiga !C"#

#r. Moh*ed-Rashid Musharaxa Xisbiga !C"#

X478-8 @4JS-8-8K)08X@868D L87U S8LL55L5L

Xisbiga !C"#, isagoo ogsoon ahmiyada ay leedahay in qorshe )as(aaba )u salleysnaado xoggo, mabaa*dii iyo hawraar Fbasemen( a.(orsG gundhig looga dhigo waxaa laga duulaayo, ayaa uu qorshahan iyo meel-marin(iisaba )u salleeyey qoddoban hoos )u qoran2 B. #iin(a "slaam)a iyo Hidaam)a bulsho ee diin(eenu ;ideysey isla mar)aana ad)eysey in (allo )as(a oo umad "slaam ah lagu salleeyoJ $. #haqan)a, @idaha iyo Milgaha aynu umad ahaan han(ida u leenahay )agana duwanahay quruumaha )ale ee .aalam)a )u uumanJ &. #araasad iyo alanqayn guddo balaadhneyd muddana soo (axneyd oo xisbigu )u sameeyey xaalada dal)a iyo indho-)u-

BB I % a g e

hayn(a dhaw ee xisbiga !C"# )u hayo hadba waayaha dad)a iyo dal)a ,S-J '. Iallooyin)a aqoonyahan)a, .ulimaa*udiin)a, indheer-garad)a, waayo-araga iyo .id )as(a oo horumar)a ,S- ee gudaha iyo dibeda )u sugan ee siyaasadaha iyo alsa ada xisbiga !C"# (aageeraJ 4. #araasadeyn(a iyo )a aa*iideysiga dalal)a horumar)a sameeyey ee geediga )a bilaabey marxaldo )uweena la mid ah, isla mar)aana aynu wax wadaagno.

M8868L88S-8 @4JS-8-8 $o'#rol N eHal*a#io' #ools2

08X@868D

,"la#%or&

1arnaami;)a dhab(a ah ee )u qo(oma xaqiiqadda iyo waayaha hadba ;ira, waa )a leh (abo, hab iyo hanaan qeexan oo lagu xa)ameeyo laguna qiimeeyo hawlaha hirgalineed ee qorsheyaasha barnaami;)aasi wa(o, FCon(rol and 7>alua(ion (oolsG, haddaba xisbiga !C"# waxaa uu de;iyey (allaabooyin dhaqan-gal ah oo uu )u daba-gali doono )una qiimeyn doono midho-dhal)a qorshahiisan waxqabad mar)a uu (allada dal)a qab(o. "yadoo B'oo$a daBladeed ee xisbiga !C"# dhisi doonaa (ahay mid nidaamsan, (ayo leh isla mar)aana )ooban, (aas oo ah mid lala xisaab(ami )aro Fa..oun(ableG ayaa la de;iyey qoddoban hoos )u qoran oo ah (allaabooyin lagu qiimeyn doono guud ahaan (ayada iyo waxqabad)a xu)uumada xisbiga !C"# hoggaaminayoJ B. Iix-galin(a warbixin sannadeed)a guddida )ormeer)a guud FDubli. moni(oring .ommi((ee, Feeg qoddob)a B.&.&G (aasoo xog sannadle ah )asoo saari doon(a (ayada iyo waxqabad)a hay*adaha xu)uumiga ah ee dal)a. $. Iixgalin(a warbixin(a rasmiga ah ee sannad )as(a Xa iis)a @an(idhawr)a +aran)u soo saaro, warbixin(aas oo )oobsan doon(a hanaan)a maamul iyo maaliyadeed ee dhammaan hay*adaha dawliga ah FHa(ional "ns(i(u(ions* inan.ial, oDera(ional and .omDlian.e audi(s reDor(G &. Eormeer)a madaxda xisbiga )u qiimeyneyso hawlaha dawladda, xisbigu wuxuu ballanqaadayaa in uu )ormeer balaadhan isla mar)aana qorsheysan oon lasii shaa.in )u mari doono goobaha da)hli-ururineed, )harash-bxineed, wasaaradaha, xa iisyada gobolada Fgo>ernors* o i.esG, iwm. '. Wixii )asoo baxa #oodaha )u saabsan xaaladaha dhaqandhaqaale iyo hirgalin(a barnaami;)a xu)uumada ee
B

Faah aahin(a noo.a dawladeed ee xisbiga !C"# dhisi doono waxaad )a helaysaa /oddobka ?G?

B$ I % a g e

mudaneyaasha golaha wa)iilada ayaa uu xisbiga !C"# )u (allo iyo go*aan qaadan doonaa.

?G

.88.UL)08K8878

@oggaan)u waa waxyaalaha ugu muhiimsan ee looga baahan yahay Somaliland. Xisbiga !C"# waxaa uu aaminsan yahay in dhibaa(ada ugu weyn ee maan(a Somaliland haysa(aa (ahay hoggaan xumo. #hibaa(adani waa mid soo (axneyd ilaa maalin(ii Somaliland
B& I % a g e

xorriyada qaada(ey, B6A?)ii. !C"# waxay ballanqaadaysaa inay amuur(aas wax )a beddesho. Si loo helo maamul-wanaagna, !C"# waxay la imanaysaa hoggaamin han iyo himilo lehJ hoggaamin )u (amarisa arag(i-dheer, daa.adnimo iyo Alle )a .absi. Xisbiga !C"# waxaa uu hirgalin doonaa maamul-wanaag iyo isxu)un .asriya, dimoqraadiya isla mar)aana )a sallaysan qiyam)eena iyo horumar)a dal)u hiigsanayo, waxaa aannu u aqoonsanaynaa B?-)a sannadood ee soo so.da, $?B?-$?$?, B?sannadood ee horumar)a iyo barwaaqeyn(a ,amhuuriyadda Somaliland.

B.B

D+isida daBlad kooba' oo #ayo le+

Xisbiga !C"# wuxuu ballan-qaadayaa oo )a go*an dhisida dawlad )ooban isla mar)aana (ayo leh. Iirada wasiirada xu)uumada !C"# waxa ay noqon doonaan qiyaas ahaan in(a u dhaxaysa B$ L BC. Wasiirada aannu xil)a u dhiibaynaa waxay isugu ;iri doonaan rag iyo haween. Waxa aannu )u xullan doonaa madaxda dawlada as(aamahan hoos )u qoran2 B. Aqoon sare oo uu qo )u )u hanan )aro xil-gudashadiisa iyo

hanaan)a dawladnimo $. Aqoon diimeed, Alla )a .absi iyo #aa.adnimo. &. Wadaniyad iyo arag(i-umadeed '. Hadii inuu qo )u )a yahay musuqmaasuq, .addaalad daro, qabyaalad iyo )ar(i darro iyo in uuna u hanqal (aagin han(ida umadda. Xu)uumada xisbiga !C"# dhisi doonaa waxay noqoneysaa mid isudheeli (iran oo ursad siinaysa dhammaan qaybaha bulshadu )a )ooban (ahayJ waxa aannu ballan-qaadaynaa in #hallinyarada, @aween)a, 1ulshada la hayb soo.o, Haa ada iyo dhammaan degaamada Somaliland )a )ooban (ahayba saamigooda si siman loo (ixgalin doono. Xu)uumada !C"# waxay noqon doon(aa mid maamul daadegsan leh oo qo )as(aa door)iisii )u haboonaa leeyahay. Xa iis)a Madaxweyne Xigeen)a xu)uumadu wuxuu noqon doonaa mid )aalin iyo door buurran leh, isla mar)aana ay hoos yimaadaan hay*ado badani iyadoo laga aa*iidaysanayo #as(uur)a +aran)a qoddob)a 6Baad, arqadiisa $aad.

B' I % a g e

Si loo helo madax iyo hawl-wadeeno isla ;aan qaadaaya oo aqoon ahaan dhisan, xisbiga !C"# waxaa uu ballan-qaadayaa inuu (ayeyn, daryeel iyo (abobar u geysan doono shaqaalaha dawladda si ay ugu ududaa(o inay gu(aan waa;ibaad)ooda isla mar)aana )a midhodhaliyaan yool)a iyo hawlaha horumarineed ee la hiigsanayo.

B.$ Dib)*)+abey'#a -ayCada+a X*k**&ada

!C"# waxaa )a go*an oo ay ballanqaadeysaa dib-u-habeyn(a, (ayeyn(a, iyo .asriyeyn(a hab-maamul)a iyo addeega hay*adaha xu)uumada sida wasaaradaha iyo hay*adaha qaran)a FMinis(ries and Ha(ional agen.iesG. Si looga midho-dhaliyo arrin(aas, waxa aannu )u dhaqaaqi doonaa dhisida qaab-dhismeed xu)uumiya )aasoo ah mid isgaadhsiisan, waa aqsan qorshaha horumarineed ee !C"# isla mar)aana uu qaadi )aro dhaqaalaha )ooban ee dal)u. B.&

8b**ris#a +ayCado $*s*b iyo 1oo:i'#a k*Bii +ore * :irey

Xisbiga !C"#, isagoo ogsoonJ B. Muhiimada ay hay*adaha qaar)ood u leeyihiin (ayada dawladnimo iyo addeega bulshada, $. Iayo darnaan(a hay*adahaas in(ooda haa(an dhisan haysa(a, &. Maqnaanshaha hay*ado badan oo lama huraan ah iyo '. ,iri(aan)a hay*ado ama guddiyo aan wax dan ahi ugu ;irin umadda, isla mar)aana dul saar )u ah dal)a oo maamul)an haa(an ;ira ee aan habaysneyni sameeyey, ayaa uu xisbiga !C"# go*aansadey in mar)a uu (allada qab(o aasaaso hay*ado .usub isla mar)aana xoo;iyo )uwii hore u ;irey, hay*adaha la sameyn doono iyo )uwa la xoo;in doonaba waxaa )a mid ah2B.&.B 7*ddida C*li&ada ,Isla&i$ Co*'$il2

Waxa aannu sameyn doonaa /uddida Culimada anagoo )a duulayna #is(oor)a +aran)a qoddobadiisa BB4aad ilaa B$Baad, guddidani waxay gudan doon(aa waa;ibaad)a das(uur)u qeexey, isla mar)aana waxay iswaa a;in doon(aa xeerar)a dal)a iyo Sharee.ada "slaam)a.
B.&.$ -ayCadda .arsooyi'ka ,Ka#io'al "or#s 8*#+ori#y2

B4 I % a g e

Waxa aannu sameyn doonaa hay*ad xil)eedu yahay horumarin(a de)edaha dal)a (aas oo waa;ibaad)eeda, yool)eeda iyo hiigsigeedaba si .ad loo qeexi doono. @ay*adani waxay u gun(an doon(aa sidii loo horumarin lahaa dhammaan meelaha dal)u wax-)a-dhoo iyo, waxna )ala soo dego, sida de)adaha iyo madaarada dal)a, iyadoo dhina.a )alena la horumarin doono isgaadhsiin(a .asriga ah si dal)u u noqdo marso muhiima oo gana.si oo 1ariga A ri)a )a dhex muuqa(a F7as( A ri.a Commer.ial /a(ewayG B.&.& 7*ddida Mor&eerka Co&&i##ee2 DaBladda ,"*bli$ .o'i#ori'g

Waxa aannu sameyn doonaa guddi )ormeer F%ubli. Moni(oring Commi((eeG oo madax banaan. /uddidani waxay noqon doonaan xubno bulshada )a (irsan oo )a )ooban aqoonyahaniin xul ah. /uddidu waxay dusha )ala so.on doon(aa (ayada waxqabad iyo )ar(ida wasaaradaha, waxaaney soo saari doon(aa warbixin sannadeed FAnnual ReDor(G )u saabsan shaqada iyo hab-dhaqan)a wasaaradaha, hay*adaha dal)a iyo wasiirada dawlada iyagoo isla mar)aana soo ;eedin doona (allooyin iyo (allaabooyin )u haboon. Waxaana waa;ib )u noqon doon(a xu)uumada !C"# inay )u dhaqan(o (allooyin)a guddida isla mar)aana )a qaado (allaabooyin)a )u haboon madaxda warbixin(u (ilmaan(o wax(ar la*aan(ooda ama .addaalad daradooda. Xil)a guddida oo qeexan waxaa aah aahin doona xeer. B.&.' 7*ddida Co*'$il2 D+a/aala+a @ara'ka ,Ka#io'al 5$o'o&i$

Waxa aannu dhiseynaa /uddi #haqaale oo xul ah isla mar)aana )u qalabeysan aqoon sare oo dhaqaale iyo xoggo rasmiya oo ay )a duulaan. /uddidani waxay qabanayaan hawlo ay )a mid yihiin )uwan hoos )u qorani2 /uddidu waxay eegayaan in dhaqaaleha waddan)u )u so.do is(araa(i;iyadii xisbigu u de;iyey si loo helo )obo. dhaqaale /uddidu waxa uu eegayaa isla mar)aana darsayaa goddaloolooyin)a )u yimaada hay*adaha dhaqaalaha iyo dhibaa(ooyin)a soo waa;aha dhaqaalaha /uddidu waxaa uu )a shaqeynayaa (ayeyn(a hay*adaha dhaqaalaha dal)a, isla mar)aana waxay guddidu hubineysaa in shaqaalaha )u hawlan dhaqaalaha dal)u leeyihiin (abobar)ii iyo )hibradii loo baahnaa.
BA I % a g e

@addaba hawlaha guddida oo aah aahsan waxaa lagu .adayn doonaa xeer lagu li aaqo doono aasaas)a guddidan.
B.&.4 -ayCada

Sirdoo'ka

@ara'ka

,Ka#io'al

I'#ellege'$e

8ge'$y2 @ay*adu waxay )a shaqeyn doon(aa ilaalin(a nabad sugidda qaran)a. Waxa ay )u shaqo yeelan doon(aa )a hor(aga dhibaa(ooyin)a .adawga shisheeye, waxa aanay ururin doon(aa warar)a sir(a ah ee arrimahaas )huseeya, iyadoon arrimaha dal)a gudihiisa wax shaqo ah aan )u lahayn. "yadoo waa;ib)eeda iyo mas*uuliyadaheedana uu qeexi doono xeer. #hina.a )ale waxaa aannu xoo;ineynaa, isla mar)aana dib-u-eegis iyo dib-u-habeyn balaadhan )u sameynaynaa hay*adahan hoos )u qoran2 B. 1angiga #hexe, FCen(ral 1an)ing Sys(emG

$. Xa iisyada @an(i-dhawr)a iyo Xisaabiyaha /uud FAudi(or and A..oun(an( /ens.G &. /uddida Caddaalada +aran)a FHa(ional ,udi.ial CommissionG '. Xa iis)a Xeer-ilaaliyaha /uud ee qaran)a FHa(ional A((orney/eneralG 4. @ay*ada Waddooyin)a ,S- FSomaliland Road Au(hori(yG A. Xa iisyada 1adhasaabada /obolada FRegional Adminis(ra(ionsG 5. @ay*ada Shaqalaha FHa(ional -abor .ommissionG C. Sidoo )ale waxaa dib loo habayn doonaa hay*ada C"#-da iyadoo lagu baddeli doono hay*ad la yidhaahdo $So&alila'd I'Hes#iga#io' 8ge'$y.

Ururada -ulshada .a/idka ah 01on2state actors3

Xisbiga !C"# waxa uu muhiimad siinayaa door)a ururada aan dawliga ahayn FHon-s(a(e a.(orsG )u leeyihiin dib u dhis)a waddan)a dhina. walba, dhaqaalaha, xuquuqul insaan)a, .ilmi baadhis(a, )ob.in(a aqoon(a iyo xoo;in(a door)a haween)a iyo dhallinyarada. Xisbiga !C"# waxa uu u ar)aa ururada bulshada rayid)a ah mid )a mid ah (iirar)a dawladnimo ee dal)u )u dhisan yahay. Sidaas daraadeed, Xisbiga !C"# waxa uu (ixgalin mudan siin doonaa

@ay*ada dambibaadhis(a qaran)a oo aah aahsan )a a)hri /oddobka OG?G? ee )u saabsan (ayayn(a xa iis)a xeer-ilaaliyaha qaran)a iyo ilaalin(a madaxbanaanidiisa.

B5 I % a g e

xoo;in(a iyo (aageerada ururadaasi yimaadaan.

iyo qorshayaasha ay la

B.' Dib)*)+abey'#a @aBaa'ii'#a Dalka

Xisbiga !C"# isagoo ogsoon muhiimada ay leedahay iswaa a;in(a, )aabida iyo (ayeyn(a xeerar)a dal)u, ayaa uu ballan-qaadayaa inuu )u dhaqaaqo sidii loo (ayeyn lahaa, dibna loogu habayn lahaa xeerar)a #as(uur)a ,S- )a ar.ama. Waxaa aannu sidoo )ale )u dhaqaaqi doonaa sidii loo de;in lahaa xeer)a maamul)a iyo maareyn(a wasaaradaha )aas oo qeexaya shaqada iyo waa;ibaad)a dhammaan madaxda iyo hawl-wadeenada wasaaradaha, si loo helo xisaab(an, maamul-daadegsan iyo (ayo FA..oun(abili(y, #e.en(raliMa(ion and +uali(yG. Sidaas daraadeed, waxaa .addaan doon(a door)a iyo shaqada hay*ad )as(a iyo sidoo )ale xidhiidh)a )a dhexeeya hay*adaha xu)uumada. #hina.a )ale, xeerar)a dal)u waxay noqon doonaan )uwo aan is)a hor imanayn, la ;aanqaadaaya xaaladaha dhab(a ah ee ;ira isla mar)aana waa aqsan #as(uur)a +aran)a F.onsis(en( wi(h (he Ha(ional Cons(i(u(ionG. #ib-u-nidaamin(a xeerar)u waxay )eeni doon(aa in mas*uul )as(a la qeexo waa;ibaad)iisa iyo awoodihiisa (aas oo muwaadiniin(a awood u siinaysa inay )ula xisaab(amaan mas*uuliyiin(a dawladda sida ay ugu addeegeen. #ib-u-habeyn(a, Wax-)a-beddel)a iyo Eaabis(a xeerar)a waxaa )a shaqeyn doona, isla mar)aana haggi doona xarun qawaaniin oo la samayn doono, F7eg qoddob)a 'aad2 Suggida Caddaalada #al)aG.

BC I % a g e

$.

8DM5LKE8 K868DD8 IL4 8.KI78

Xisbiga !C"# waxaa uu aaminsan yahay in Habada iyo Amnigu yihiin saldhiga horumar)a, ;iri(aan)a qaranimada ;amhuuriyadda Somaliland iyo nolosha muwaadiniin(a dal)a, sidaas daraadeed, xisbiga !C"# waxaa )a go*an oo uu ballanqaadayaa ad)eyn(a nabadgelyada iyo amniga si looga midho-dhaliyo yool)a qaran ee aynu hiigsanayno isla mar)aana Somaliland u noqo(o dal xasilloonida, dawladnimada iyo horuso.od)a lagu ma;eer(o. !C"# waxaa uu )u xaqii;in doonaa barnaami;)iisa nabadgelyada iyo amniga qaran)a (allaabooyin)an soo so.da2

Sugida nabada iyo amniga gudaha iyo di aa.a iyo sugida xuduudaha, sida dhul)a, bada iyo .ir)a. Ea hor(agida wixii )hilaa aad iyo qulqula(ooyin )eeni )ara Xa)amayn(a hub)a udud iyo diiwaan-gelin(iisa Iayeyn(a iyo )or-u-qaadis(a aqoon(a, qalab)a iyo wa.yiga hay*adaha amniga )u shaqada leh,

Sidoo )ale, waxa aannu u aragnaa ma.naha nabadda mid )a baxsan xaalada dagaal iyo dirir la*aan(a balse )a dhumu. weyn in(aas, sidaas
B6 I % a g e

daraadeed, xisbiga !C"# waxaa uu )a shaqeyn doonaa sidii uu u ad)eyn lahaa )aabayaasha nabad-gelyada iyo aminga saldhiga u ah, ee ay )a mid )a yihiin sugidda .addaalada, )ob.in(a dhaqaalaha qaran)a iyo da)hliga dadweynaha, la dagaalan)a saboolnimada, musuqmaasuqa iyo wax-is-daba marin(a maamul, eexda/qaraabo )iil)a iyo )or u qaadis(a aqoon(a iyo wa.yiga dadweynaha, waxa )ale oo aannu samaynaynaa barnaami; qeexan oo )u wa;ahan ilaalin(a nabadgelyada qaran)a iyo amniga muwaadiniin(a iyadoo laga hor(agi doono wax )as(a oo dhibaa(o )u ah nolosha, xorriyada iyo xuquuqda muwaadiniin(a.

&.

SU77ID8 C8DD88L8D8 D8LM8

Waxaan la isla diidaneyn, inay maan(a .addaalada Somaliland, ee ay ga.maha )u hayaan max)amaduhu, ay dhu(iyeyso oo ay leedahay god-daloolooyin badan oo sha.bigu ay )u dhiban yihiin. Xisbiga !C"# waxaa uu )u samayn doonaa max)amadaha iyo hay*adaha )ale ee .addaalada isbeddel dul iyo hoos ah F undemen(al .hangeG. Xisbiga !C"# waxa uu ballanqaadayaa in uu dib-u-habeyn, )aabis iyo wax-)a-beddel )u sameeyo qaanuun)a .addaaladeed ee dal)a, si meesha looga saaro shar.iyada gaboobey een wa)h(igan shaqeyn )areyn lagana dhaxley nidaam)ii dulmiga )u dhisnaa ee Siyad 1arre, sida xeer)a .iqaab(a F%enal CodeG, iyo si loo soo saaro shar.iyo la ;aanqaadi )ara isbeddel)a dal)a, Sharee.ada "slaam)a iyo horumar)a la hiigsanaayo. Xisbiga !C"# waxaa uu gabi ahaanba meesha )a saarayaa Wasaarada Caddaalada ee haa(an is)eed u (aagan, (aas oo uu )a dhigi doono waax F#eDar(men( o ,us(i.eG hoos (imaada Wasaarada diin(a, sidaas

$? I % a g e

daraadeed waxa aannu abbuureynaa wasaarad Wasaarada #iin(a, Awqaa (a iyo Cadaaladda.

la

yidhaahdo

Xisbia !C"# waxaa sidoo )ale )a go*an oo uu )u dhaqaaqi doonaa sidii loo )ala saari lahaa Max)adama Sare iyo Mida #as(uuriga ah FSeDara(ion o SuDreme and Cons(i(u(ional .our(sG, si (aasi u suur(ogashana, waxaa si waa aqsan #as(uur)a +aran)a, la samayn doonaa /uddi 5-xubnood )a )ooban oo max)amada #as(uuriga ah maamula iyo /uddi )ale oo 5-xubnood )a )ooban oo Max)amada Sare maamula, iyadoo guddi )as(aa yeelan doon(o qaab-dhismeed)eeda, hawlaheedana si weyn loo qeexi doono, labada guddiba waxaa guddoomin doona /uddoomiyaha Waaxda /arsoor)a Somaliland Fguddoomiyaha max)amada sare iyo (a dis(ooriga ah oo ah hal qo ayaa ah guddoomiyaha waaxda garsoor)aG Waxa )ale oo la .urin doonaa xeer)ii asiraada das(uur)a, si looga ursado murano das(uuriya oo soo noq noqda, )u (umasho shar.i oo (imaada iyo is aham daro siyaasadeed oo (imaada.

&.B .a1ka&ado Caddaalad M* D+isa'

Sida maga.iisa )a muuqa(a, xisbiga !C"# waxaa uu ballanqaadayaa inuu .addaalad loo siman yahay oo )u sallaysan Sharee.ada "slaam)a isla mar)aana waa aqsan das(uur)a dal)a waddan)a )a hirgalin doono. Xisbiga !C"# waxa uu ballanqadayaa in uu wadan)a )a hirgeliyo .adaalad loo siman yahay sida maga.iisa )a muuqa(a lana hirgeliyo qodobada .adaaladda ee dus(uur)a )u .ad iyo xeerar)a waddan)a. Waxaanu dib u eegi doonaa maamul)a max)amadaha dul ilaa hoos si loo xaqii;iyo .adaalad (aam ah muwaadin )as(aana u helo xaquuqdiisa. Xisbiga !C"# waxaa )a go*an in uu maamul)a max)amadahu noqdo mid madaxbanaan, isla mar)aana si madaxbanaan si madaxbanaan loogu as(eeyo nidaam miisaaniyadeed gaar ah waaxda garsoor)a dal)a F(he ;udi.iary organ o (he s(a(eG. #hina.a )ale, waxa aannu )a shaqeyneynaa sidii hoggaan)a garsoor)a dal)u u gudan lahaa waa;ibaad)iisa, )ormeer iyo qiimeyn buuxdana ugu samayn lahaa hawl-wadeenada .addaalada dal)a si loo helo dala.siin(ii, erigii iyo hoos-u-dhigidii hawl-wadeenada garsoor)a FaDDraisal, dis.harge and demo(ionG (aas oo dhiiri-galineysa shaqo-wanaaga iyo (ayada addeega waaxda garsoor)a. Waxa aannu dib-u-eegeynaa qaab-dhismeed)a guddida .addaalada, iyadoo meesha laga saari doono wax saameyn ah oo ay ulin(u )u yeela(o guddidaas, (usaale ahaan, waxaa la baabi*in doonaa xubinimada guddoomiyaha hay*ada shaqaaleha iyo madaxda wasaarada .addaalada ee guddidaasJ iyadoo agaasimaha guud ee Wasaarada #iin(a, Caddaalada iyo Awqaa (u oo )aliya uu xubin
$B I % a g e

guddidaas )a noqon doono, isla mar)aasna aanu )a qaban )arayn xil xubinimo dhaa san. Waxa aannu )or u qaadi doonaa (ayada garsooreyaasha iyo looyarada max)amadaha, iyadoo waa;ib laga dhigi doono in garsoore )as(aa noqdo mid aqoon sare u leh sharee.ada "slaam)a, qaanuun)a iyo dhaqan)a dad)a ,S-, isla mar)aana yahay qo si dhammeys(iran uga soo baxay ;aama.ad. Waxa aannu sidoo )ale si weyn oo deg-deg ah u (abobari doonaa shaqaalaha haa(an )a hawl-gala waaxda .addaalada een aqoon(a lahayn, balse )a nadii ah eex iyo wax-is-daba marin, sidoo )ale, waxa aannu waa;ib )a dhigaynaa in dhammaan )al)aaliyeyaasha max)amaduhu yeeshaan aqoon diineed iyo mid qaanuun oo u suur(o-galisa inay )u si oobaan addeegeyaal iimaan leh isla mar)aana (ayo waxqabad iyo .addaalad leh. Iallaabadaas )or )u xusani waxay meesha )a saari doon(aa aqoon la*aan(a haa(an )a ;ir(a max)amadaha dal)a, iyaddoo (usaale ahaan, maan(a ay 66-garsoore )a hawl-galaan max)amadaha waddan)a, ayaa ay B&-)aliyaa(i )a leeyihiin aqoon qaanuun, hal)a CA-)a )ale yihiin dad aan aqoon diineed iyo mid shar.i (oona oo ay wax )u )ala saaraan aan lahayn. Waxa aannu dib-u-eegis iyo daraasad balaadhan lagu samayn doonaa (ayada iyo (irada max)amadaha dal)a, iyadoo la samayn doono max)amad u gaar ah da.wadaha madaniga ah F.i>ilG iyo max)amad u gooni ah da.wadaha dambiyada F.riminalG, si loo suggo xaqa muwaadin)a iyo .iqaab(a ;abin(a shar.i ama xad-gudub)a )u wa;ahan labadaba. Sidoo )ale, waxaa aannu samayn doonaa max)amada maareysa da.wadaha )u saabsan arrimaha maamul)a Fadminis(ra(i>e .our(G ee ay dawladdu dhina.a )a (ahay. Si loo suggo wa.yiga dadweynaha ee )u wa;ahan xuquuqda ay leeyhiin iyo waa;ibaad)a qaran ee saran, isla mar)aana loogu ududeeyo helida addeegyada .addaaladeed ee ay u baahan yihiin, waxaa la aasaasi doonaa xarun shaqadeedu (ahay wa.yigalin(a shar.iga iyo xidhiidhin(a dadweynaha iyo hay*adaha .addaalada. Xarun(ani waxay gudan doon(aa mas*uuliyado ay )a mid yihiin2 Wa.yi-galin(a iyo shuruu. aa in(a, Xallin(a dhibaa(ooyin)a idaariga ah ee dad)u (irsanayaan Iallo-bixin(a shar.iyada u baahan wax-)a-baddel)a Waxa aannu xarun(an )a shaqaaleysiin doonaa dad aqoon sare iyo hawl-)arnimo leh. Xarun(ani waxay )a shaqeyn doon(aa sidoo )ale, dib-u-habeyn(a xeerar)a dal)a-(aas oo uu rabo xisbiga !C"# in lagu suur(o-galiyo qawaaniin waa aqsan das(uur)a, la ;aan-qaadaya horumar)a dal)u hiigsano, isla mar)aana is-waa aqsan oon is)a hor imanayn.
$$ I % a g e

&.B.B Eayey'#a Xa%iiska Xeer)Ilaaliya+a 7**d

Waxa aannu (ayeyn xoog leh )u samayn doonaa xa iis)a xeer-ilaalin(a guud ee qaran)a, iyadoo aannu .urin doono Siyaasad iyo @anaan .ad FDoli.y and Dro.eduresG oo xeer-ilaalin(u ay )ula shaqeyso waaxaha dawladda ee .addaalada iyo ulin(a F,udi.iary and 7xe.u(i>e organsG, iyo sidoo )ale door)a iyo wada-shaqeyn(a uu xa iis)ani la leeyahay waaxaha nabadgalyada FDoli.e and in>es(iga(ion deDar(men(sG. Si (aasi u suur(o-gasho waxaa sidoo )ale aannu .urinaynaa Siyaasad qaran oo baadhi(aan FHa(ional "n>es(iga(ion Doli.yG, (aas oo lagu aasaasi doono hay*ad baadhi(aan oo la yidhaahdo, hay*ada baadhi(aan)a qaran)a FHa(ional "n>es(iga(ion Agen.yG (aas oo si (oos ah u hoos iman doon(a xeer-ilaaliyaha guud ee qaran)a, hay*adani waxay noqon doon(aa mid beddesha hay*ada C"#-da la yidhaahdo ee haa(an hawl-gasha, waxaanay noqoneysaa hay*ada ugu sareysa ee baadhis(a dembiyada dal)a gudihiisa )a dha.a, iyadoo si madaxbanaan hawlaheeda u gudan doon(a, .idna aanay awoodi doonin inay ;oo;iso baadhi(aan ay bilawday. Si nabadgelyada gudaha loo xoo;iyo, loogana hor(ago alal )as(a oo dhibaa(eynaya nabadgelyada na aha iyo han(ida muwaadiniin(a, loona qab(o isla mar)aana loo hor)eeno .addaalada dambiileyaasha sida ugu dha)hsaha badan, waxaa )ormeer iyo qiimeyn ;oog(o ah lagu samayn doonaa addeega, (ayada iyo .addaalada qaybaha dambi-baadhis(a iyo ilaalin(a nabadgelyada.

&.$ Suggida X*/**/da Dadka ,X*/**/*l I'saa'2

Xisbiga !C"# waxaa )a go*an oo uu ballanqadayaa ilaalin(a xuuqda iyo xorriyada muwaadiniin(a ,amhuuriyada Somaliland, iyada oo uu si dhab ah u hirgalin doono dhammaan qoddobada das(uuriga ah ee damaanad qaaday xuquuqda iyo xorriyada FRigh(s and FreedomG. Waxa aannu )u dhaqaaqeynaa dhismaha qaab-maamul iyo hoggaan qaran oo u (aagan di aa.a, ilaalin(a iyo ix(iraam)a xuquuqda iyo xorriyada ay damaanad qaadeen #iin(eena "slaam)a iyo #as(uur)eenu. Arrin(aas waxa aannu )u suur(o-galineynaa iyadoo qiimeyn ;oog(o ah lagu sameeyo hay*adaha dawladda iyo xarumaha xabsiyada iyadoo sidoo )ale aanu wada-shaqeyn dhaw la yeelan doono dhammaan hay*adaha madaxa banaan ee )u hawlan xuquuqda iinsaan)a. Xisbiga !C"# waxaa uu dib-u-eegayaa )omishan)a xuquuqul insaan)a hadda ;ira iyo xeer)ii lagu aasaasayba.

$& I % a g e

'.

E8L5LKE8 CIID8.8D8 D8LM8

Xisbiga !C"# waxaa uu u (aagan yahay dhisida .iidamo .uddoon oo leh waxyaabihii looga baahnaa, sidaas daraadeed waxa aannu .iidamada dal)a )u xoo;in doonaa aqoon ay u yeeshaan diin(a "slaam)a, wadaniyada, asluub(a xil-gudasho iyo xir ado )ala duwan oo ay )aga qayb qaa(aan horumarin(a qaran)a ,S-. Waxa aanu )u dhaqaaqi doonaa sidii ay .iidamadu u wada yeelan lahaayeen as(aamo aqooneed, asluubeed, wadiniyeed iyo hawl-)arnimo. Iaas oo )eeni doon(a in .iidamada dal)u noqdaan qaar u (aagan ad)eyn(a midnimada dal)a iyo dad)a, di aa.a diin(a iyo ilaalin(a )araamada muwaadiniin(a, xoriya(ul qawl)a iyo )a ogaanshaha wixii )araamada dal)a hoos u dhigaya.

'.B Ciida'ka @ara'ka

Waxaanu mudnaan(a siinaynaa sidii dal)u uu u yeelan lahaa Ciidan qaran oo (ayo leh .asrina ah FModern na(ional or.esG, lehna (ababar)ii loo baahnaa, oo )u qalabaysan hub)a .asriga ah iyo aqoon mila(ari, isla mar)aana gudan )ara waa;ibaad)iisa di aa.. Waxa uu xisbiga !C"# balanqaadayaa inuu dhammeys(iro sameyn(a qaybaha .iidan ee qaran yeelan )aro, sida .iidan)ii di aa.a .ir)a, .iidan)a .ir)a, .iidan)a badda, .iidan)a di aa.a xeebaha iyo qaybaha )ale ee .iidan yeelan )aro. Ciidan)a qaran)a ee xisbiga !C"# dhismihiisa samaynayaa waxaa saldhig u ahaanaya (abobaro dhammeys(iran, qalabayn .asri ah iyo (ayo uu )u gudan )aro waa;ibaad)a uu u xilsaaran yahay .iidan qaran. Waxa aannu balan qaadaynaa inaannu dara;adii .iidamada soo .elino, si loo helo )ala dambayn(ii, ;aran-;aradii iyo haybadii .iidamadu lahaayeen. Waxaannu sidoo )ale balanqaadaynaa in aanu )ordhino mushahar)a iyo inay helaan daryeel)ii .iidan u baahnaa. Xisbiga !C"# waxaa uu (ayaynayaa dugsiyada (ababar)a ee hadda ;ira, isagoo abbuurayana )ulliyado .iidan oo hor leh, isla mar)aana u diri doonaa (abobar dibadeed saraa)iisha, layli saraa)iisha iyo saraa)iil xigeenada.

'.$ Ciida'ka 6ooliiska

&

Waxa xusid mudan in xisbiga !C"# de;iyey siyaasad dhammeys(iran isla mar)aana aah aahsan oo )u aadan (ayeyn(a .iidamada dal)a, balse waxaa dhu)umen(igan lagu qoran in )ooban oo siyaasadaas )a mid ah, sababo la xidhiidha ilaalin(a sir(a qaran ee dal)a Somaliland, maadaama arrimaha .iidamadu xasaasi yihiin.

$' I % a g e

Si loo suggo nabadgelyada dad)a reer Soomaliland, si qo )as(aaba na (iisa iyo maal)iisuba u nabadgalo, waxaa xisbigu (ayaynayaa hawlaha .iidan)a booliis)a iyaddoo (ababar sare iyo aqoon la siinaayo, xisbiga !C"# waxaa uu )u qalabayn doonaa .iidan)a booliis)a isgaadhsiin iyo qalab .asri ah oo u ududeeya hawlihiisa. Waxaa la .asriyeyn doonaa dugsiyada (ababar)a bilays)a ee hadda ;ira, waxaana la dhisi doona dugsiyo sare iyo )ulliyado u gaar ah hawlaha booliis)a. Waxaa uu xisbiga !C"# dhammeys(iri doonaa dhismaha qaybaha )a dhiman .iidan)a booliis)a, (aas oo wax weyn )a gaysan )ar(a suggida amniga dadweynaha iyo nabadgelyadda mari(aan)a waddooyin)a. Xisbiga !C"# waxa uu abuuri doonaa adeegyo lagu daryeelaayo .iidan)a booliis)a sida daryeel .aa imaad iyo mushaharooyin wanaagsan oo uu )ala siman yahay .iidamada )ale. Xisbiga !C"# waxaa uu doonayaa in boolis)a waddan)u noqdo mid saaxiib la ah dadweynaha. Xisbiga !C"# waxaa uu (ayaynayaa dugsiyada (ababar)a bilays)a ee hadda ;ira, isagoo abbuurayana )ulliyado bilays, isla mar)aana u diri doonaa (abobar dibadeed saraa)iisha, layli saraa)iisha iyo saraa)iil xigeenada.

'.&

Ciida'ka 8sl**b#a

Ciidan)a asluub(u isagoo )ala mid ah .iidamada )ale dhina.yada dhismaha, (ayeyn(a iyo )or-u-qaadis(a daryeel)oodaba, xisbiga !C"# wuxuu qadarinayaa hawlaha u gaar)a ah .iidan)a asluub(a sida in .iidan)a asluub(u noqdo mid aqoon u leh xuquuqda aasaasiga ah ee maxaabiis(a siiyana ix(iraam)a iyo daryeel)a ay mudan yihiinJ sidaas daraadeed xisbiga !C"# wuxuu de;in doonaa nidaam maxaabiis(a (ababar iyo dhaqan-.elin buuxda lagu siiyo si ay bulshada iyagoo a)hlaaq iyo dhaqan-wanaag leh dib ula ;aan-qaadaan. Xisbiga !C"# waxaa uu (ayaynayaa dugsiyada (ababar)a .iidamada asluub(a ee hadda ;ira, isla mar)aana u diri doonaa (abobar dibadeed saraa)iisha, layli saraa)iisha iyo saraa)iil xigeenada.

'.' Ciida'ka Sirdoo'ka iyo So$daalka

#hina.a )ale, xisbigu waxa uu (ababar iyo (ayayn )u )abi doonaa laan(a so.daal)a iyo .iidamada sirdoon)a si ay u gu(aan waa;ibaad)ooda qaran oo aanay )u si oobin .iidan lagu .abudhinaayo xoriyadaha aasaasiga ah ee sha.ab)a, isla mar)aana )u qalabaysnaan doona agab .asri ah oo ay )u dammaanad qaadi )araan amniga dal)a
$4 I % a g e

iyo )a hor(agga dhibaa(ooyin)a ;amhuurriyada Somaliland.

.adawga

gudaha

iyo

dibedda

Xisbigu waxaa uu abuuri doonaa hay*adda sirdoon)a qaran)a oo la yidhaahdo 'Ka#io'al I'#ellege'$e 8ge'$y( hay*adaas oo u xilsaarnaan doon(a ilaalin(a nabadgelyada qaran)a iyo )a hor(aga wixii dhibaa(o ah ee dibada )aga imanaya.

4.

M46CIKE8 D-8@88L8-8 D8LM8

#haqaaluhu wuxuu la dhabar u yahay nolosha iyo ;iri(aan)a umad )as(a. #haqaaluhu waa qadiyad hor leh oo )a mid ah waa;ibaadyada maamulada xil)as)a ahi )ob.in(iisa iyo ilaalin(iisaba is)a xilsaaraan. Xisbiga !C"# waxaa uu rumeysan yahay in aaney ;irin hirgalin lagu sameeyey qorshaha iyo siyaasada dhaqaale ee dal)a, waxaa )ale oo xaqiiq ah in da)hliga dawladda iyo han(ida umaddu guud ahaan, ay in(a badan aro dhexdood )a baxaan, isla mar)aana ay saameeyeen musuqmaasuq iyo lunsi badheedh ahi. Sida #as(uur)a +aran)a qoddobkiisa ,,aad dhigayo, xisbiga !C"# waxaa uu hirgalin doonaa dhaqaale )u sallaysan suuqa xor(a ah, isagoo isla mar)aasna aan u ogolaaneyn in dhaqaalaha dal)u noqdo hanaan)a aro-)a-qaad)a ah ama noqdo mid xa)amaysan FmonoDolyG, sidaas daraadeed, waxa aannu )u dadaaleynaa in dhaqaalaha dal)u noqdo mid is)u dha an Xisbiga !C"# waxaa uu si .ilmiyeysan u maaraynayaa dhaqaalaha waddan)a isagoo )aashanaya .ilmi-baadhisyo )u qo(oma xaqiiqooyin)a ;ira. Xisbiga !C"# waxaa uu sidoo )ale dhisayaa )aabayaasha dhaqaalaha saldhiga u ah Fe.onomi. in ras(ru.(ureG sida waddooyin)a, de)edaha, madaarada, birii;yada iyo isgaadhsiin(a .asriga ah ee ududeyneysa dhaq-dhaqaaqa dhaqaale. !C"# waxaa )a go*an in (ayeyn balaadhan lagu sameeyo xarumaha dhaqaalaha dal)a ee hadda ;ira, laguna )aabo )uwo .usub oo hor leh F/o>ernmen( Finan.ial "ns(i(u(ionsG Iallaabooyin)a )ale ee xisbiga !C"# )a qaadi doono arrimaha dhaqaalaha waxaa )a mid ahJ #e;in(a siyaasad dhammeys(iran iyo qorshe sax ah oo dhaqaaleJ qorshaha dhaqaale ee qaran Fna(ional e.onomi. Dlanning and Doli.yG ee xisbiga !C"# ,S- u hayaa waa mid hiigsigiisa iyo u;eedooyin)iisu ay yihiin sidan2

'

@ay*adani waxa ay yeelan doon(aa waa;ibaad iyo shaqooyin qeexan oo lagu sheegi doono xeer lagu li aaqayo warqadda aasaas)eeda, )a eeg aah aahin(eeda /oddobka ?GPGQ ee qorshahan waxqabad.

$A I % a g e

"yadoo laga aa*iideysanaayo bog.ada "llaahay FSWIG )a abbuuray dal)a Somaliland, ayaa xisbiga !C"# hiigsanayaa sidii Somaliland u noqon lahayd is)u-xidh)a qaaradaha 7eshiya, A ri)a, Nurub iyo woqooyiga Maray)an iyo in Somaliland xaqii;iso inay noqo(o quwada dhaqaalaha bariga A ri)a F7.onomi. Dower house o 7as( A ri.aG, "n la )ordhiyo da)hliga dadweynaha FDer .aDi(a in.omeG "n ilaayo xad la yareeyo lalana dagaalamo shaqo la*aan(a iyo )a aa*iideysi la*aan(a awooda umadda FunemDloymen( and idlenessG "n la xasiliyo qiimaha nolosha FDri.e le>el s(abiliMa(ion. "n ilaayo xad la yareeyo lalana dagaalamo aqriga iyo sinaan la*aan(a da)hli Fredu.(ion o Do>er(y and in.ome inequali(iesG, iyo in la hiigsado in muwaadiniin(a laga daboolo ugu yaraan &-baahiyood ee aasaasiga ah sida -oyga, -unguriga iyo -uga. "n la helo dhaqaale aan lug )aliya )u (aagneyn ee is)u ilan (iirar xoogan oo )ala gadisana )u qo(oma Fdi>ersi ied and sel -relian( e.onomyG.

!;eedooyin)aas waxaa muhiimada loo )ala siin doonaa siday u )ala lama-huraansan yihiin. Xisbiga !C"# waxa uu )u dhaqaaqi doonaa nidaamin(a gana.siga dal)a iyada oo loo mari doono de;in(a iyo dhaqangalin(a qawaaniin saamaxaya gana.si xor ah oo nidaamsan isla mar)aana badhi (aageeraya qorshaha dhaqaale ee dal)a. Iaas oo sidoo )ale )eenaysa ilaalin(a danaha gana.sa(ada iyo bulshada FMer.han(s and .onsumersG. 4.B Mor)*)/aadis#a Ba1)soo)saarka aasaasiga a+ ,"ri&ary

Frod*$#io'2
Xisbiga !C"# waxaa uu si weyn u ballanqaadayaa in uu de;in doono qorshe )or loogu qaadayo wax-soo-saar)a aasaasiga ah ee dal)a, sida Ealluun)a, Milixda, Ma.danaha iyo )heyraad)a dhul)a )u duugan, 1eeraha iyo Xoolaha, iyadoo suur(o-galin(a arrin(aasna loo marayo raadin(a maal-gashi gudeed Flo.al in>es(men(G iyo maalgashi dibadeed F oriegn in>es(men(G iyo raadin(a suuqyo hor leh oo si ;oog(o ah loogu iib-geeyo wax-soo-saar)aas. Xisbiga !C"# waxaa uu gana.sa(ada dal)a si xoogan ugu dhiiri-galin doonaa inay u midoobaan maal-gashiga dhab(a ah ee dal)ooda iyo inay )u ooganaadaan wax-dhoo in(a hal)ii ay wax soo de;in(a )u

$5 I % a g e

ooganaan lahaayeen, si bulshadani u noqo(o bulsho in(a badan wax dhoo isa, wax-soo-saar)eedana iibgeysa FexDor(-orien(ed so.ie(yG. 4.B.B Mall**'ka( M+eyraadka 6adda iyo 6eriga Waxa aannu, dib-u-dhis )u samaynaynaa de)edaha dal)a isla mar)aana horumarin )u samaynaynaa xeebaha si loo helo waxsoo-saar )alluun oo hor leh iyo wax-dhoo in balaadhan, de)edaha aannu wax )a qaban doono waxaa )a mid ahJ -awyo-.ado, Sayla., -ughaya, 1uluxaar, 1erbera, Ceel-deraad, , Earin, Conqor, Shal.aw, Xiis, Maydh, Xarshaw, Waqadariya, -aasqorey iyo CeelaayoJ xisbigu waxaa uu maal-galin u raadinayaa )una sameynayaa de)edaha dal)a, iyadoo de)eda 1erbera laga dhigo doono mid ay aa*iideys(aan wadamada 1ariga A ri)a ee aan badda lahayn, iyadoo is)aashi arrimahaas lagala samayn doono dalal)a 7eshiya oo aqoon dheer u leh is(i.maal)a de)edaha. Waxaa la .asriyeyn doonaa magaalooyin)a xeeb(a (iiyoo loo samayn doono waddooyin wanaagsan iyo isgaadhsiin .asri ah, sidoo )alena loo samayn doonaa )oron(o )u ilanJ waxaa .ashuur(a laga dhaa i doonaa qaboo;iyeyaasha lagu is(i.maalomagaalooyin)a xeeb(a iyo (alaa;adahaba. Waxa )ale oo la )ha ii in doonaa .ashuur(a shaqaalaha iyo du)aamada )a uran magaalooyin)a xeeb(a ah. Xisbiga !C"# waxaa uu dhiirigalin doonaa .unis(a iyo dhoo in(a )alluun)a iyo (aageerada )alluumeysa(ada. Waxa aannu (ayayn )u samayn doonaa .iidamada ilaalada xeebaha iyadoo lala )aashan doono bulshada .aalam)a, si loo ilaaliyo )heyraad)a badda, iyadoo daraasad lagu samayn doono )heyraad)a badda SomalilandJ waxaa la dhiiri-galin doonaa dhoo in(a dhammaan )heyraad)a aan laga aa*iideysan ee dal)ani leeyahay, (aas oo lagu xaqii;inayo in isha ugu muhiimsan ee dhaqaalaha dal)u noqo(o wax-soo-saar)a xeebaha iyo )heyraad)a badda. Xisbiga !C"# waxaa uu )u dadaali doonaa sidii loola soo bixi lahaa ama looga aa*iideysan lahaa isla mar)aana loo dhoo in lahaa )heyraad)a beriga, sida 1eenyada, Falleen)a, Shidaal)a, iwm. Waxaa la dhiiri-galin doonaa dhoo in(a dhammaan )heyraad)a aan laga aa*iideysan ee dal)ani leeyahay. 4.B.$ 6iya+a iyo .a$da'a+a Dalka

$C I % a g e

Xisbiga !C"# waxaa )a go*an sidii magaalooyin)a waaweyn iyo )uwa yar yarba loo gaadhsiin lahaa biyo nadii ah, si loo yareeyo .udurada shuban)a iyo dhimashada .aruur(a reer Somaliland. Xisbiga !C"# waxaa uu aaminsan yahay in biyaha dalal)a gees)a A ri)a, sannadadii u dambeeyey ay hoos u dha.ayeen, isla mar)aana ay lama huraan (ahay in dal)a Somaliland yeesho qorshe ;aan go*an oo biyaha dhul )u ;ira lagula soo baxayo, )uwa roob)a )a yimaadana loo )aydin lahaa si looga badbaado abbaaro iyo in nolosha muwaadiniin(u )ha(ar gasho, Feeg siyaasada biyaha ee xisbiga !C"#G. #hina.a )ale, xisbiga !C"# waxaa uu )u dhaqaaqi doonaa sidii waddan)ani maal-galin ugu raadin lahaa isla mar)aana loo soo saari lahaa ma.danaha )ala gadisan ee dhul)a )u ;ira. Waxa aannu daraasad )u samayn doonaa ma.danaha )ala duwan ee dhul)eena )u ;ira, sidoo )alena waxa aannu raadin doonaa suuqyo loo iibgeeyo oo hor leh iyo maalgashi lagula soo baxo )heyraad)aas. !C"# waxaa )a go*an in )heyraad)a dal)u guud ahaan iyo gaar ahaan ma.danahu maamul)oodu noqdo mid .addaalad )u dhisan isla mar)aana dad)a iyo dal)aba wax loogu qab(o laguna horumariyo noloshooda iyo dhismaha dal)a. 4.B.& Xoola+a iyo 6eera+a Maadaama uu dhaqaaluhu )u adhiyey muddo badan xoolaha nool, dad)eenuna u badan yahay reer guuraa, waxa aannu si weyn ugu hawl gali doonaa )ob.in(a, daryeel)a iyo dhaqaaleyn(a xoolaha iyo reer guuraaga, si looga hor(ago in dad)a xoolo dhaqa(ada iyo )alluumeysa(ada ahi )usoo qulqulaan magaalooyin)a waaweyn. Xisbigu !C"# waxaa uu qaadayaa siyaasad wax-)u-ool ah oo lagu raadinayo suuqyo hor leh oo loo diro xoolaheena, isla mar)aana lagu xoo;inayo suuqyadii hore u ;irey ee Carab(a, sidoo )ale waxaa uu )u dedaalayaa sidii loo .asriyeyn lahaa habab)ii hore ee xoolaha loo dhaqan ;irey, loo raa.i ;irey loona dhoo in ;ireyJ waxaa si (ar(iib ah loo yareyn doonaa xoolihii noolaa ee la dhoo in ;irey, iyadoo lagu baddelayo dhoo in(a hilib)a, hargaha, saamaha, la aha iyo .aanaha xoolaheena. Waxaa la sugi doonaa addeeg hu an oo lagu qaabilo xool dhaqa(ada iyo beeralayda. #hina.a )alena waxaa )or loo qaadayaa nadaa ada iyo .aa imaad)a goobaha xoolaha lagu dhaqo iyo )uwa )alluun)a lagu )aydiyo.

$6 I % a g e

Waxa aannu samayn doonaa )ulliyado aan )u )oobnayn hal gobol ee gobolada xooluhu )u badan yihiin )u yaala. Waxaa la dhiirigalinayaa barashada dhaqniin)a iyo da)h(arada xoolaha. Xisbiga !C"# waxaa uu samaynayaa meel lagu baadho /eela iyo sidii loo horumarin lahaa .uni(aan)a hilib)a geela ee dad)a adduun)aJ waxa aannu qaadi doonaa olole xoog leh oo lagu suuq geeyo hilib)a geella iyadoo bulshada .aalam)a laga raaridayo man a.a iyo .aa imaad)a )u ;ira .uni(aan)a hilib)a geella iyo .abi(aan)a .aanihiisa. Xisbiga waxaa )a go*an in uu de;iyo siyaasad lagu soo .elinayo dhul daaqsimeed)ii xoolaheena, isagoo dib u beeri doona noo.yadii daaqsin)ii na aqada lahaa ee haa(an sii dabar go*aya iyadoo isla mar)aana dib qorsheyn lagu samayn doono dibna loo soo .elin doono seera daaqsimeedyadii guud ee dad)a )a dhexeeyey, lana baabi*in doono seerayaasha dad)u sida shar.i darrada ah u oo(een. Xisbigu waxaa uu hiigsanayaa sidii dhaqashada xooluhu u noqon lahayd waxyaalaha ugu aa*iidada iyo shara (a badan isla mar)aana looga gudbi lahaa arag(ida ah in badawnimada iyo dhaqashada xooluhu xidhiidh )a dhexeeyo. Waxaanu abbuuri doonaa bangiga xoolo dhaqa(ada, beeralayda iyo )alluumeysa(ada horumariya Fde>eloDmen( and mi.ro.redi( ban)G Eaas oo amaahin doona la.ag reer guraaga xoolo dhaqa(ada ah, )alluumeysa(ada iyo beeralayda. #ayn(u wax dulsaar ah ma yeelanayso, laa)iin waxa lagu xidhi doonaa shuruudo gaar ah. Sidoo )ale, bangigani waxaa uu raadin doonaa suuqyo dibadeed iyo maalgashi hor leh oo lagu sameeyo dhina.yada )or )u xusan, isagoo la garab (aagnaan doona (aageero arsamo, maaliyadeed iyo dhiiri-galineedba. Xisbiga !C"# waxa uu de;iyay qorshe )u aadan wax soo saar)a beeraha oo mar)a hore )u adhida .ilmi baadhis xaqiiqo ah iyo (allooyin)a )hubarada .uluum(a beeraha oo la soo ururiyay, sidaas daradeed, Xisbiga !C"# waxa )a go*an in uu si wayn )or ugu qaado wax soo saar)a beeraha isaga oo dhiiri galinaya maalgashiga beeraha isla mar)aana qaadi doona olole lagu dhiirigalinayo muwaadiniin(a in ay dhul)ooda wax )ala soo baxaan. @awlgal)aas waxa loo bixin doonaa 0lolihii Cagaarnaa F/reen Re>olu(ionG. Si )or loogu qaado wax soo saar)a beeraha, waxa uu Xisbiga !C"# dib u soo noolaynayaa mashaarii.dii ay )a mid)a ahaayeen
&? I % a g e

Wa;aale, Xaaxi, 1eer, iyo qaar )ale oo .usubna waa la abuuri doonaa. Xisbiga !C"# waxaa uu samaynayaa Eayd qaran oo lagu ururiyo midhaha ama siidh)a dalaga beeraha laguna daryeelayo .aa imaad)ooda, Fseeds ban)G, si loo soo .eliyo dhammaan dalagii asal)a ahaa ee dal)a )a bixi ;irey, loona )ob.iyo wax-soosaar)a man a.a leh ee dhina.a beeraha. 4.B.' -or*&ari'#a Xeeba+a Waxa aannu, dib-u-dhis )u samaynaynaa de)edaha yar yar ee dal)a iyo xeebaha si loo helo wax-soo-saar )alluun oo hor leh iyo wax-dhoo in balaadhan, de)edaha yar yar ee aannu wax )a qaban doono waxaa )a mid ahJ -awyo-.ado, Sayla., -ughaya, 1uluxaar, 1erbera, Ceel-deraad, 0nqor, Earin, Shal.aw, Xiis, Maydh, Xarshaw, Waqadariya, -aasqorey iyo CeelaayoJ xisbigu waxaa uu maal-galin u raadinayaa )una sameynayaa de)edaha dal)a, iyadoo de)eda 1erbera laga dhigo doono da)ad .asriya oo la (ar(an(a de)adaha mandaqada, laguna )ordhin doono goobo gana.si oo xor ah F ree (rade MonesG is la mar)aana ay aa*iideys(aan wadamada 1ariga A ri)a ee aan badda lahayn, una noqo(o iridii laga galayey wadamada A ri)a. 4.$ Kidaa&i'#a iyo 1oo:i'#a 6a'giga D+e1e 1angiga dhexe waa la -dhabar(a dhaqaalaha dal)a, waxaanu mas*uul )a yahay hagida iyo habayn(a shuruu.da bangiyada. Waxa )ale oo uu mas*uul )a yahay daaba.aada la.ag(a qaran)a, )aydin(a iyo maamulida la.agaha adag. Waxaa uu sidoo )ale xa)ameeyaa si.ir-barar)a iyo qiimo-dha.a la.ag(a waddan)a. Sidoo )ale bangiga dhexe waxaa uu addeege iyo nidaamiye u yahay bangiyada horumarin(a iyo )uwa gana.si ee gaar)a loo leeyahayba FDri>a(e .ommer.ial and de>eloDmen( ban)sG, waxaana uu bangiga dhexe maareeyaa xidhiidh)a bangiyada .aalamiga ah lala leeyahay. @addaba maadaama muhiimada in(aas le*eg iyo door)a weyn ee )or )u xusan uu leeyahay bangiga dhexe )aas oo uu das(uur)a Somaliland qoddobkiisa 13aad xusay, waxa aannu dib-uhabeyneynaa oo (ayeyneynaynaa 1angiga dhexe ee haa(an ;ira, iyadoo shaqooyin)ii iyo door)ii dhaqaale ee bangi dhexe oo qaran lahaa la siin doono, sidoo )ale waxaa la dhiiri-galin doonaa sidii bangiyo gana.si oo gaar loo leeyahay loo samayn lahaa si bangiga dhexe u .iyaari )aro door)iisii.
&B I % a g e

Xisbiga !C"# waxaa uu samayn doonaa sidoo )ale bangigo horumarineed oo u igman xoo;in(a dhaqaalaha dal)a.
4

4.&

8asaaska 7*ddida D+a/aala+a @ara'ka /uddidani waa mid (allo aqooneysan iyo )ormeer la garab ;oogi doon(a dhaqdhaqaaqa dhaqaalaha dal)a, iyadoo daraasadeyn doon(a heerar)a dhaqaale ee la ilayo in la wa;aho, aah aahin(a guddidani waxaa lagu qeexey /oddobka ?GPGO ee qorshahan waxqabad.

4.'

S+a/o 8b**ris Waxaa lagu qiyaasaa in shaqo la*aan(a sha.biga haysa(aa gaadhayso 6?O (aasina waxay saamayn weyn oo (aban )u leedahay horumar)a guud ee waddan)a oo dhan.

Waxa aannu hiigsanaynaa oo naga go*an in aannu ugu yaraan B4O bulshada )u dhaqan gobolada shaqo gelinno Fshaqo u abuurnoG. Sidoo )ale waxa aannu (abobar shaqo siinaynaa ugu yaraan &?O dad)a shaqayn )araJ Waxa aannu la imanaynaa qorshihii )a dhabeyn lahaa yool)aas, annagoo dhiiri-galin doona maal-gashida wax-soo-saar)a dabii.iga ah iyo warshadaha Feeg )orJ wax-soo-saar)aG, waxa aannu sidoo )ale gana.sa(ada )u dhiiri-galinaynaa sidii loo )i.in lahaa warshadihii hore u ;irey, sida Warshadii Sibidh)a, (ii Ealluun)a, @argaha iyo Saamaha iyo abbuuri(aan)a )uwo .usub oo hor leh. Sidoo )ale, waxa aannu samayn doonaa goobo gana.si oo xor ah F ree (rade MonesG iyadoo .ashuur(ana si .aqli gal ah looga dhimmi doono goobahaas, si (aasi u suur(o-gashona waxaa la (ayeynayaa maamulada de)edaha iyo madaarada. #hina.a )ale, mashaarii.da dib-u-dhis)a iyo horumarin(a ah ee xu)uumadu wadaa waxay shaqaaleysiin doonaan shaqaale (iro badan, iyadoo dhammaan hawl-wadeenada mashaarii.daasi noqon doonaan muwaadiniin mar)a laga reebo sha)hsiyaad )ooban oo a;aanib ah oo laga yaabo in looga baahdo aqoon arsamo ama xir adeed. 4.4 8asaaska Sa'd**/ Sako ,So&alila'd Raka# S*'d 5s#ablis+&e'#2
4

Sida 1angiga @orumarin(a Xoola dhaqa(ada, Ealluumaysa(ada iyo 1eeralayda )aasoo )u dhaqaaqi doona sidii bulshada )u hawlan saddexdaas wax-soo-saar ee aasaasiga ahi u horumari lahayd aqoon ahaan, arsamo ahaan iyo maaliyad ahaanba isla mar)aana u heli lahaayeen suuqyo ay wax-soo-saar)ooda u iibgeeyaan.

&$ I % a g e

Sida #iin(a "slaam)u ina arayso, isla mar)aana ay (i;aabiyeen )una guuleys(een dalal badan iyo dawlado soo marey (aarii)hda "slaam)a, waxa Pa)adu ay wax weyn )a (ari )ar(aa daryeel)a dad)a baahan iyo la dagaalan)a aqriga. Aasaas)a iyo @ab-sami u maamul)a sanduuq Pa)o waxaa lagu xaqii;in )araa )ob.in(a nolosha dad)a baahan iyo yareyn xoog leh oo lagu sameeyo aqriga baahsan ee sida weyn bulshada Somaliland maan(a ugu habsadey, sidaas daraadeed, waxaa aannu samayn doonaa sanduuq Pa)o oo madaxbanaan isla mar)aana ay maamulaan guddi xul ah oo )a )ooban .ulimada diin(a "slaam)a, aqoonyahaniin, (u;aar iyo dhallinyaro, )uwaas oo dhammaan qaybaha bulshada me(elaya. Xisbiga !C"# waxaa uu aaminsan yahay in haddii si wax(ar leh loo abaabulo loona maareeyo sanduuqaas Pa)o Foo )aliyaG uu aqrigu si weyn hoos ugu dha.ayo muddo B?-sannadood gudaheeda, isla mar)aana daryeel)a bulshada dhaqaalahoodu lii(aa uu )or u )i.i doonoJ iyadoo laga aa*iideysanayo diin(eena xaqa ah ee waa;ibisey Sa)ada iyo aqoon(a .ulimadeena diin(a ayaa xisbigu )u dhaqaaqi doonaa sidii sanduuqaas sa)o u noqon lahaa mid (aabo gal ah oo awood u leh inuu )aallin mug leh )a qaa(o yareyn(a saboolnimada iyo horumarin(a dhaqaale ee Somaliland. 4.A Eayey'#a -ayCada S+a/aala+a @ara'ka Waxaa aannu dib-u-habayn iyo (ayeyn laxaad leh )u samayn doonaa @ay*ada Shaqaalaha +aran)a iyadoo la siin doono door)eeda muga leh ee das(uur)a Somaliland xusayJ hay*adani waxay noqon doon(aa mid )u oogan (ayeyn(a shaqaalaha dawladdaJ hadii ay (ahay (abobar)ooda, dara;o siin(ooda, daryeel)ooda iyo dhiiri-galin(oodaba. #hina.a )ale waxa aannu sameynaynaa hay*ad madax-banaan oo u dooda xuquuqda shaqaalaha. @ay*adani waxay noqoneysaa hay*ad guud oo )a shaqeysa danaha shaqaalaha sida mushahar)a, asaxyada, dala.aada, (abobarada, hawl-gab)a shaqaalaha dal)aJ @ay*adan waxaa lagu maga.aabi doonaa Eomishan)a Shaqaalaha #al)a FHa(ional -abour CommissionG Waxa aannu dhina.a )ale, samaynaynaa )ayd)a xogaha xir adaha shaqaalaha Fs)ills ban)G, hal)aas oo lagu diiwaan-gelin doono mas)axda (oolmoon iyo aqoon(a dadweynaha, iyadoo (aas lagaga maarmi doono in )hibrad dibadeed la raadiyo iyadoo mid (aas la mid ahi dal)a )u sugan (ahay ama ay )u ;ir(o muwaadiniin(a aqoon(a leh ee reer Somaliland.

&& I % a g e

La dagaala'ka .*s*/&aas*/a ,Tero)#olera'$e a'#i $orr*F#io' Foli$y2

4.5

Musuqmaasuqu waa .adawga Baad ee horumarin(a dhaqaalaha bulshada iyo guud ahaan horu-so.od)a dal)a. Sidaas daraadeed, xisbiga !C"# waxaa )a go*an hirgalin(a siyaasad aan u dulqaadaneyn musuqmaasuq heer )as(a oo uu (aagan yahay. Waxa aannu abbuuraynaa hay*ad la dagaalan(a musuqmaasuqa, si ay arrimahaasi u ududaadaana waxaa xoo;in ballaadhan lagu sameyn doonaa Xisaabiyaha guud iyo @an(idhawr)a qaran)a. Xisbiga !C"# waxaa uu ballanqaadayaa in hay*adaha dawliga ahi noqdaan qaar )a nadii ah musuqmaasuq, wax-is-daba marin iyo xa(ooyo han(i qaran si dawladda Somaliland u noqo(o mid sum.ad leh oo xushmeyn iyo qadarin )u dhex leh bulshadda .aalam)a, laguna soo dhiirado in lala ma.aamilo, la (aageero isla mar)aana dal)eeda la maal-gashado. 4.C Dib)*)+abey'#a Kidaa&ka Cas+**ra+a dalka Xisbiga !C"# waxaa uu aaminsan yahay in hanaan)a haa(an .ashuuraha dawladda loo qaadaa uu yahay mid aan .addaalad )u dhisneyn, )una sallaysneyn siyaasad is)u xidhan oo .ashuur bixiyeyaasha lagu wada gaadho, isla mar)aana qasnada dawladda lagu soo wada gaadhsiiyo dhammaan la.ag(ii .ashuuraha laga helay dhina.a )alena sidii la rabay aanay ugu noqon muwaadiniin(a waxna loogu wada qaban balse in badani )u lun(o xa(ooyo iyo wax-is-daba marin laxaad leh oo da)hliga .ashuuraha lagula )a.o laga soo bilaabo mar)a .ashuur-bixiyeha laga qaado ilaa in(a ay gaadheyso )eyd)a ugu dambeeya iyadoo aan lahayn nidaam xisaabeed lagu )alsoonaan )aro. Sidaas daraadeed, waxa aannu samaynaynaa nidaam .asriya oo .ashuuraha waddan)a lagu maamulo, si da)hliga dal)u u )ob.o, isla mar)aana aan loo lunsan loona heli )aro nidaam .usub oo .ashuureed )aas oo la ;aanqaadi )ara )ob.in(a da)hliga dawladda iyo horumar)a gana.siga madaxa banaan. Waxa aannu soo .elin doonaa )alsoonidii dadweynuhu )u qabay dawladda iyo addeegyada lagu maalgaliyo .ashuur(ooda, sidoo )ale, waxa aannu .urinaynaa barnaami;yo xoog leh oo dadweynaha lagu barayo wadaniyada, waa;ibaad)a saran muwaadiniin(a iyo sida ay lama huraan)a u (ahay in ay bixiyaan .ashuur(a si qaran)oodu u (aabo galo isuna bixiyo.

&' I % a g e

8DD5578 6ULS-8D8 ,So$ial SerHi$e2

A.B. -or*&ari'#a Caa%i&aadka 7**d Xisbiga !C"# waxaa uu Caa imaad)a u ar)aa baahiyaha madhaa aan)a ah ee dawladdu u igman (ahayJ Xisbiga !C"# waxaa himiladiisu (ahay in qo )as(a oo reer Somaliland ahi helo addeeg .aa imaad oo (ayo leh, iyada oo yool)a xisbigu yahay in la helo .aa imaad qiimihiisu ;aban yahay. Waxa aannu )u hamiyeynaa in aannu daboolno baahida .aa imaad ee haa(an ;ir(a. Xisbiga !C"# waxaa )a go*an suggida iyo (ayeyn(a addeega .aa imaad ee dal)a. "yadoo xisbiga !C"# uu isbeddel dul iyo hoos ah )u samayn doono .aa imaad)a Somaliland F.hanging .on(ex( o Somaliland heal(hG, si (aas loo helona waxa xu)uumada !C"# galin doon(aa miisaaniyada qaran)a $?O .aa imaad)a dal)a, waxaaney hirgalin doon(aa sidoo )ale qoddobka 17aad ee das(uur)a dal)a oo waa;ibanaya ilaalin(a iyo )ob.in(a .aa imaad)a qaran)a. Waxa aannu )u dhaqaaqi doonaa in dib-u-eegis iyo )aabid lagu sameeyo xeerar)a .aa imaad ee waddan)a )a ;ira iyadoo )uwo .usubna la .urin doono, sidoo )alena dib-u-qaabeyn iyo (ayeyn xoog leh lagu samayn doono Wasaarada Caa imaad)a isla mar)aana dad aqoon sare iyo hawl-)arnimo leh loo dhiibi doono hoggaamin(eeda. Si loo sugo .aa imaad)a guud ee muwaadiniin(a, waxaa la raa.i doonaa a ar s(ra(i;iyadood oo qeexan isla mar)aana is)u xidhan ayna lama huraan (ahay in la wada qaa(o sida hoos )u qoran2
BG Ea hor (aga .udurada )eena dhimashada xad dhaa )a ah,

bu)aan)a iyo naa awga, guud ahaan muwaadiniin(a, gaar ahaana dan yar(a iyo in(a aan addeega .aa imaad gaadhin FRedu.ing (he diseases (ha( .ause ex.ess mor(ali(y, morbidi(y and disabili(y esDe.ially in Door, rural and marginaliMed DoDula(ion G

&4 I % a g e

$G Eor-u-qaadida hab-nololeed)a .aa imaad)u )u ;iro iyo hoosu-dhigida arrimaha )ha(ar galin )ara .aa imaad)a )uwaas oo )a iman )ara dhina.a deegaan)aJ dhaqaalaha iyo habdhaqan)a bulsheed F%romo(ing heal(hy li es(yles and Redu.ing ris) a.(ors (o human heal(h (ha( arise rom en>ironmen(al, e.onomi., so.ial and beha>ioural .ausesG &G Samayn(a hab .aa imaad )u dhisan sinaan, )ana ;awaaba baahida .aa imaad ee ay dadweynuhu xaqa u leeyihiin in loo qab(o isla mar)aana la ;aanqaadaya hayn(a bulshada oo )u sallaysan qiimo-la.ageed suur(o-gal ah F#e>eloDing heal(h sys(ems (ha( equi(ably imDro>e heal(h ou(.omes, resDond (o DeoDle*s legi(ima(e demands, and are inan.ially airG 'G #e;in(a iyo hirgalin(a siyaasad iyo ;awi .aa imaad oo la ;aan qaadi )ara nolosha dhaqan-dhaqaale iyo deegaan ee bulshadda reer Somaliland FFraming an enabling Doli.y and Crea(ing an ins(i(u(ional en>ironmen( or (he heal(h se.(or (ha( is e e.(i>ely .omDa(ible wi(h (he so.ial, e.onomi., en>ironmen(al and de>eloDmen( Doli.iesG @addaba iyadoo laga duulayo is(iraa(i;iyadaha )or )u xusan ayaa xisbiga !C"# )u dhaqaaqi doonaa (allaabooyin)an soo so.da2 -or*&ari'#a iyo #ayey'#a +aBl)Badee'ada $aa%i&aadkaU Xisbiga !C"# waxaa uu (ayeyn doonaa isla mar)aana .asriyeyn doonaa xarumaha barashada .aa imaad)a ee haa(an ;ira, waxa aannu maal-galineynaa )ulliyadaha .aa imaad)a ee ;aama.adaha iyadoo aannu )a dhigi doono xarumo ardaydu u hoydaan Fboarding medi.al uni>ersi(y s.hoolsG, (allaabadan waxa aannu )u xaqii;in doonaa soo saaris(a dha)haa(iir (iro ahaan iyo (ayo ahaanba sareeya oo la ;aanqaadi )ara qorshaha .aa imaad ee dal)a. Sidoo )ale, waxa aannu (abobar iyo (ayeyn aqooneed )u sameyn doonaa hawl-wadeenada .aa imaad ee imi)a )a hawl-gala dal)a, iyadoo aannu gobol )as(a )a aasaasi doono d*gsi (abobar(a )al)aaliyeyaasha .aa imaad)a Fnursing s.hoolG, waxa )ale oo aannu gobol )as(a )a dhisi doonaa g*ddi .aa imaad oo xul ah )ana )ala so.da bulshada qaybaheeda )ala gadisan Fregional heal(h boardsG, guddiyadaas oo si (oos ah ula shaqeyn doona Wasaarada Caa imaad)a. Waxa aannu sameyn doonaa guddi dha)haa(iir iyo )al)aaliyeyaal .aa imaad oo degaamada dal)a oo dhan )u wareega F&obile +eal#+ *'i#G, )uwaas oo isugu ;ira dha)haa(iir aqoon )ala duwan leh sida dha)haa(iir(a dad)a, xoolaha iyo deegaan)a. 8asaaska 7*ddida M+*barada "ro%essio'als Co&&issio'2U Caa%i&aadka ,-eal#+

&A I % a g e

Waxa aannu aasaasaynaa /uddi heer qaran ah oo xir adleyaasha .aa imaad)a mideeya, guddidani waxay )a shaqeyn doon(aa (ayeyn(a .aa imaad)a dal)a iyo ilaalin(a waxqabad)a .aa imaad ee dal)a Fheal(h ser>i.eG, shaqooyin)a guddidan waxaa )a mid noqon doona diiwaan-galin(a xir adleyaasha .aa imaad, )ormeer)a .aa imaad)a dal)a, bixin(a liisanada dha)haa(iir(a, )al)aaliyeyaasha iyo xarumaha .aa imaad)a, iyo sidoo )ale ilaalin(a anshaxa .aa imaad ee loo baahan yahay. 8asaaska Xar*' Caa%i&aad oo gobol kas#a laga +irgaliyo iyo Eayey'#a k*Bii +oreU Waxa aannu gobol )as(a )a aasaaseynaa 1ar*' $aa%i&aad oo .asriya una dhan yihiin agab)ii, addeeggii iyo daawooyin)ii dabooli lahaa baahida .aa imaad ee gobol )as(aJ .isbi(aal )as(a oo haa(an ;irana waxaa lagu samaynayaa (ayeyn xoog leh. Waxa aannu gobolada dal)a )a dhiseynaa .usbi(aalo guud una dhan yihiin agab)ii, dawadii, dha)haa(iir(ii iyo na aqadii loo baahnaa, .usbi(aaladani waxay yeelan doonaan qaybo lagu daryeelo dad)a mas)axda wax )a qaba. Sidoo )ale, waxa aannu (uullo )as(a iyo degmo )as(aba )a aasaasaynaa 1ar*' 1a'aa'o FMC@G iyada oo aannu )uwii hore u ;ireyna dib-u-dhis, qalabayn iyo (ayaynba )u samayn doono. Xarun )as(a oo .aa imaad waxaanu u dhammeys(iri doonaa dhammaan agab)ii, dawadii, hawl-wadeenadii iyo dha)haa(iir(ii looga baahnaa. Sida ay qireen Wasiirada Caa imaad)a ee #unnidu mar ay shir )u yeesheen magaalada Addis Abbab dhammaad)ii bisha 0.(ober, $??6, waxaa dalal)a A ri)a oo Somalilandna )u ;ir(o u dhin(a ool-raa. iyo xanuuno haleela dumar)a mar)a ay uur)a leeyihiin )umanaan hooyooyin ah, iyaddoo qaramada midoobeyna (abaru.dey la.ag (irro badan oo arrimahaas wax lagaga qabanayo, ayaa xisbiga !C"# ay )a go*an (ahay in uu yareeyo .udurada aa a F.oomuni.able diseasesG isla mar)aana wax )a qab(o hooyooyin)a umul-raa.a iyadoo laga aa*iideysanayo isla mar)aana si wanaagsan loo maareynayo la.agaha (irada badan ee .aa imaad)a ay )u bixiyaan dalal)a dunnidu. 8asaaska -ayCada ka +or#aga $*d*rada %aa%aU Waxa aanu qaabeyn doonaa hay*ad la yidhaahdo @ay*adda )a hor(aga .udurada aa a FSomaliland Ha(ional Agen.y agains( Con(agious #iseasesG, hay*adan waxay )a shaqeyn doon(aa )a hor(aga .udurada aa a, sida @"Q/A"#S, I1, @eDa(isis, ,ab(ida iyo Xabada, iwm. Xisbiga !C"# waxaa uu aad uga warwarsan yahay sida ba*an ee .uduradan )or )u xusani u aa ayaan, sidaas daraadeed, waxaa naga go*an sidii aanu olole .aa imaad oo hor

&5 I % a g e

leh ugala hor(agi lahayn .uduradaas iyo sidoo )ale sidii loo daraaseyn lahaa xanuunada u badan ee bulshada waayahan dambe asiiba iyo waxyaabaha xal wax(ar leh u noqon )ara. A.B.$

Caa%i&aadka Xoola+a

Maadaama xooluhu ay yihiin la dhabar)a dhaqaalaha waddan)a, waxa aannu xoo;inaynaa daryeel)a iyo xannaanayn(a xoolaha nool iyada oo aannu xoogga saarayno hubin(a .aa imaad)ooda F.er(i i.a(ionG, (ayayn(a xoolaha iyo horumarin(a na aqadooda. Xisbiga !C"# waxaa uu xoo;inayaa max;arada haa(an ;ira isagoo samayn doona mar;aro hor leh iyo hoy dhexe oo lagu baadho nolosha iyo .aa imaad)a xoolaha isla mar)aana lagu darso sidii xoolaheena loo horumarin lahaa. Sidoo )ale, wuxuu xisbigu samayn doonaa Aba'gi * gaar a+ +or*&ari'#a 1oola+a iyo k+eyraadka baddaG A.B.& Ilaali'#a Eayada 6addee$ada+a Waxaanu samaynayaa hay*ad hubisa (ayada badee.daha dal)a soo gelaya iyo )uwa dal)a lagu sameeyaba sida .un(ada, dawooyin)a dad)a, xoolaha iyo dhir(a F+uali(y Con(rol CommissionG, xisbiga !C"# waxaa uu aaminsan yahay in .aa imaad)a dad)a, xoolaha iyo deegaan)a Somaliland )ha(ar )u ;iro haa(an maadaama aanay ;irin .id hubisa waxyaalaha la .uno ama la is(i.maalo ee dal)eena soo gala. Sidaas daraadeed, si loo ilaaliyo ayoobida dad)a, xoolaha, dhir(a iyo deegaan)a dal)a waxaa si nidaamsan loo baadhi doonaa (ayada dhammaan waxyaalaha lasoo de;iyo iyo )uwa lagu arsameeyo dal)a gudihiisa.

A.B.' Xoo:i'#a Eayada 0aa1da Sayo)D+aBrka Iyo Kadaa%ada

Waaxdani waxa ay )a shaqanaysaa nadaa ada guud iyo ayodhawr)a dal)a. Waxa ay xa)amayn doon(aa wixii wax yeelo u gaysanaaya bay*ada guud Fqashin)a, bulaa.adaha iwmG Maadaama nolosha iyo .aa imaad)uba )u xidhan yihiin nadaa ada iyo ayo-dhawr)a, xisbiga !C"# waxaa uu de;in doonaa siyaasad wax )u ool ah oo waaxdan lagu (ayeynayo, isla mar)aana dib loo soo nooleynayo hawlihii waaxdani qaran)a u hayn ;ir(ey, waxaana
A

Waxa la abuuri doonaa 1angiga @orumarin(a Xoolaha, 1eeraha iyo Eheyraad)a 1adda, )aas oo )a shaqeyn doona )ob.in(a wax-soo-saar)a xoolaha, beeraha iyo )heyraad)a badda )u ;ira, aah aahin(a bangigan waxay )u qeexan (ahay /oddobka OG?GP ee Eob.in(a #haqaalaha

&C I % a g e

waaxdani la wada shaqeyn doon(aa wasaarada .aa imaad)a, dawladaha hoose, ururada bulshada iyo guddiyada dadweynaha. A.$

08X68J8S-8D8

Sida )u .ad maba*diida Xisbiga !C"# iyo das(uur)a qaran)a qoddobkiisa 15 aad, farqadaha 1, 2 iyo, 3, waxaa naga go*an horumarin(a iyo xoo;in(a waxbarashada dal)a SomalilandJ waxa aannu galinaynaa miisaaniyada dal)a $?O )a mid ah addeegyada waxbarasho ee waddan)a, annagoo waxbarashada dal)a muddo )ooban gudaheed )u samaynayna )or-u-qaadis iyo horumarin laxaad leh isla mar)aana gaadhsiineyna heerar)a ay ;oog(o waxbarashada dalal)a horumar)a sameeyey. Xisbigu wuxuu dhaqaaqi doonaa in loo helo waxbarasho ilmo )as(a oo reer Somaliland ah, isla mar)aana qasab laga dhigo waxbarashada ilaa heer)a hoose/dhexe ee asal)a sideedaadJ xisbigu wuxuu u (aagan yahay sidii loo hirgalin lahaa waxbarasho )aMoo ;eeda dhaqan)a diin(a "slaam)a (aas oo qo )a )a dhisaysa dhina.a islaam ahaan, qo ahaaneedba isla mar)aana qo )a )a dhigaysa mid horumarsan, aqoon u leh nolosha ii.an iyo hab)a ii.an lagula noolaado mu;(ama.a xaqoodana lagu ilaaliyo laguna gu(o waa;ib)a qo )as(a saaran. Waxa aannu hirgalineynaa waxbarasho )u sallaysan wax-soo-saar)a iyo (i)noola;iyada .usub. Waxa la )ala saari doonaa dugsiyada wiilasha iyo gabdhaha, waxaanna si siman wax loo bari doonaa wiilasha iyo gabdhaha. Si loo helo waxbarasho (ayo leh oo dal)oo dhan wada gaadha, isla mar)aana soo saar(a ;iil .aqiido "slaamiya leh, aqoon iyo xir ad sareysana )u dheehan (ahay, isla mar)aana garaad ahaan iyo ruux ahaanba dhisan FsDiri(ually and in(elle.(ually .ons(ru.(i>eG, waxa aannu qaadi doonaa (allaabooyin)an soo so.da2 0a1)ka)beddelka iyo kaabida 'idaa&ka Ba1baras+o ee dalkaU Waxa aannu wax-)a-beddel balaadhan )u samayn doonaa manha;)a waxbarasho ee dal)a )aas oo lagu sallayn doono diin(a, dhaqan)a iyo himilada horumarineed ee dal)a ;amhuuriyada Somaliland. Sidoo )ale, waxa aanu dib-u-habeyn arsamo )u samaynaynaa qaab-dhismeed)a iyo mas*uuliyadaha xa iis)a manaahii;(a iyo imm(ixaanaad)a qaran)a FSomaliland Ha(ional Curri.ulum, 7xamina(ion and Cer(i i.a(ion 1oardG, waxa aannu sidoo )ale dib-u-habeyn weyn )u samaynaynaa guud ahaan nidaam)a waxbarasho ee dal)a si loo helo waxbarasho iyo (arbiyeyn is)u xidhan, (ayo leh isla mar)aana dhiiri-galineysa

&6 I % a g e

horu-so.od laxaad leh oo qaran. Sidoo )ale, waxa aannu xooga saareynaa aqoon(a A -soomaaliga iyo suuggaan(a (aas oo lagu xoo;in doono dhammaan ardeyda dal)a wax )u bara(a heer )as(a oo ay yihiin, si dhaqan)ooda iyo hidahoogaba aqoon ugu yeeshaan. Kidaa&i'#a -ayCada+a Ba1baras+o ee dalkaU Waxa aannu )a dhigaynaa is)uulada dawladda la.ag la*aan ilaa heer dugsi dhexe/sare, iyada oo aannu ballanqaadayno in gobol )as(aa helo waxbarasho )a wanaagsan (an haa(an ;ir(a. Xisbiga !C"# waxaa uu xoo;inayaa (abobar)a ma.alimiin(a heer )as(a oo ay yihiin. Xisbiga !C"# waxaa uu wasaarada waxbarashada ee haa(an ;ir(a u baddalayaa Wasaarada Waxbarashada, 1arbaarin(a, Ia.liin(a sare iyo Cilmibaadhis(a (aas oo haggi doon(a siyaasada waxbarashada ee dal)a. Xisbiga !C"# waxa uu ;aama.adaha iyo (a.liin(a sare ee waddan)a )a ;ira u idinayaa (aageero dhaqaale oo ay )u sameeyaan .ilmi-baadhisyoJ waxa aannu dhiri-galineynaa ;aama.ado iyo xarumo .ilmibaadhiseed oo hor leh, sidoo )ale waxaa uu xisbiga !C"# si weyn xooga u saarayaa samayn(a )uliyaddo iyo ma.hadyo arsamo iyo mihnadeed oo heer sare ah )uwaas oo waxbara (irada ugu badan ardeyda dugsiyada sare )a baxda. Xisbiga !C"# waxaa uu qorsheynayaa (irada iyo (ayada xir ada iyo aqoon(a dal)u u baahan yahay iyadoo la dhiiri-galin doono soo saaris(a aqoonyahaniin muwaadiniin ah oo )u )ala (a)hasusey .aa imaad)a, dhaqaalaha iyo gana.siga, aqoon(a "Iga ee .asriga ah, .uluum(a )heyraad)a iyo beeraha, .uluum(a sharee.ada iyo (aarii)hda "slaam)a, iwm. A.&

SIL88S8D8 6IL8-8 55 XIS6I78 UCID

Somaliland dad aad u (iro yar ayaa .aba biyo nadii ah isla mar)aana si (oos ah u hela, xisbigu waxuu dibu-habayn )u samaynayaa maamul)a iyo maarayn(a xarumaha biyaha, waxaanu )a dhigayaa hay*ad ay wada maalgashadaan dawlada iyo dadwaynahu F"""G. Waxa aannu dib u eegis buuxda )u samanaynaa xogaha dhab(a ah ee )u wa;ahan biyaha dal)a, si loo xoo;iyo adeegyada biyaha ee hadda ;ira, loona sahamiyo hab-biyood balaadhan oo gaadha miyo iyo magaaloba.

'? I % a g e

Si (aasi u suur(o gasho waxa aannu dhisi doonaa @ay*ada @orumarin(a 1iyaha Somaliland, (aas oo )a shaqeysa samayn(a biyo-qaba(imo, .eel-biyoodyo dhaadheer iyo )uwo gaagaaban. Fwa(er sour.esG. Sidoo )ale waxaanay daya.-(ir ;oog(a ah iyo ballaadhin )u samaynaysaa .eelasha biyaha ee hadda ;ira. A.'

SIL88S8D8 M4J4KE8D8 55 XIS6I78 UCID

Waxaanu balan qaadaynaa in aannu xoo;ino (amar(a )oran(ada si miyi iyo magaaloba loo helo )oron(o )u ilan. Iaas oo muhiim u ah horumarin(a dhaqaale iyo wershedayn(a dal)a. Xisbugu waxa uu abbuuri doonaa ilo .usub oo laga sameeyo (amar(a )oran(ada, sida dabaysha, .ad.eeda iwm. Waxa aannu midayn doonaa siyaasada maamul)a )oron(ada dal)a si dal)oo dhan loo gaadhsiiyo )oron(o, (aas oo dawlada iyo dadweynuhuba is)a )aashan doonaan, waxaana ay arrin(aasi wax weyn )a (ari doon(aa warshadeyn(a waddan)a.

A.4

D8JL55LM8 6ULS-8D8
Sida )a muuqa(a maga.a xisbiga !C"#, waxa aannu ballan qaadaynaa sidii qaran)a ,S- u noqon lahaa qaran daryeela dad)iisa ;ili.san, waxa aannu )u dhaqaaqaynaa siyaasadii suur(o-galin lahayd in .addaalada, addeegyada bulshada iyo daryeel)a la gaadhsiiyo muwaadiniin(a.

A.4.B Daryeelka Kaa%ada( 8goo&a+a iyo dadka daCda

a+
Waxa aannu balanqaadaynaa in aannu daryeelno naa ada, agoomaha iyo dad)a da*da ah ee reer Somaliland wixii awoodu saamaxdo siiba naa adii iyo agoomihii halgamayaashii SHM. Si (aasi u suur(o gashana waxaa aannu xoo;in iyo (aageero xoog leh oo maaliyadeed iyo arsamaba u idineynaa ;im.iyada mu;aahidiin(a SHM ee S00NAA-. Waxa )ale oo aannu )u dhaqaaqeynaa sidii (arii)hdii halgamayaashii reer Somaliland oo dhan loo suggi lahaa looguna dari lahaa manha;)a waxbarasho ee dal)a isla mar)aana goobo xasuuseed loogu sameyn lahaa. #hina.a )ale, masuuliyadaha xu)uumada !C"# waxa )a mid noqon doona daryeel)a dad)eeda gaar ahaan )uwa baahiyaha )haas)a ah leh sida dad)a da*da ah ee aan .id daryeesha lahayn iyo naa ada.
'B I % a g e

Xisbiga !C"# waxa uu waxqabad (oos ah u idinayaa dad)a naa ada ah noo. )as(a oo ay yihiin isaga oo )a .aawinaya dhina.yada waxbarashada, .aa imaad)a iyo shaqaalayn(a. Waxa )ale oo uu xisbigu naa adda siin doonaa )aallin .uddoon oo maamul isaga oo wax-)a-beddel )u samaynaya dhammaan 5 xeerar)a iyo shuruu.da .aqabadaha )u ah horumar)a iyo dhiirigelin(a naa ada. Xisbiga !C"# sidoo )ale, waxa uu si gaar ah u dhaqaalayn doonaa dad)a (amar(a gabay ama da*da ah.
A.4.$

-or*&ari'#a D+alli'yarada ,7abd+o Iyo 0iilal2

Waxaanu aaminsanahay in dhallinyaradu (ahay mus(aqbal)a iyo la dhabar(a ;iri(aan)a iyo horumar)a Somaliland iyaga oo ah quwadda ugu weyn ee samayn )ar(a isbeddel wax )u ool ah. Waxa aannu ballan-qaadaynaa in ay helaan barnaami;yo horumarineed oo u diyaar-garaynaya hoggaan)a siyaasadda ee dal)a, si ay (aasi ugu waxaa uu xisbiga !C"# )a (aa)uleyn doonaa arsamada iyo inay aqoon sare helaan. dhalinyaradu inay han(aan suur(o-gasho dhaqaalaha,

Xisbiga !C"# waxa )a go*an oo uu ballanqaadayaa in dhallinyarada dal)a laga qayb-galiyo hanaan)a siyaasada iyo golayaasha go*aan-qaadashada dal)a, iyadoo .aqliga iyo .ududa dihin ee da*yar(a lagu xoo;in doono hay*adaha xu)uumada. Waxa sidoo )ale dhallinyarada laga qayb galin doonaa golaha wasiirada xu)uumada !C"#. Waxa aannu sidaas daraadeed )u dedaalaynaa sidii dhallinyaradu u noqon lahayd quwada lagu dhaqaa;iyo horumar)a iyo (aabo-gelin(a qaran)a ,amhuuriyada Somaliland. Wuxuu xisbigu horumarin )u samayn doonaa .iyaaraha dal)a, iyaddoo la .urin doono siyaasad ballaadhan oo .iyaaraha )ala duwan ee dhallinyaradda lagu ad)eynaayo, waxaana la )aashan doonaa )hubaro muwaadiniin ah oo arrin(aas wax )a yaqaana. Xisbigu wuxuu daya.-(irri doonaa garoomadda .iyaaraha ee haa(an ;ira iyaddoo qaar .usubna la dhisi doonoJ muddada shan(a sanno ah waxaa gobol )as(a laga dhisi doonaa garoono waaweyn isuguna ;ira noo.yada )ala gadisan iyo sidoo )ale )uwo yar yar.

Waxa aannu meesha )a saari doonaa qoddob)a odhanaya in qo )u si uu u shaqo gali )aro ;idh ahaan dhammeys(irnaado.

'$ I % a g e

!C"# waxa uu xir ado u abuurayaa dhallinyarada is)uullada dibedda )a ;oog(a waxaana loo samaynayaa xir ado ay )u shaqays(aan. Xisbigu waxa uu mudnaan(a siin doonaa ursadaha shaqo dhallinyarada waddan)a. Xisbigu waxa uu dhallinyarada u samaynayaa xarumo .ilmi iyo bulsho F.ommuni(y .en(resG )uwaas oo ay )aga maarmaan balwadaha wuxuuna si gaar ah u ga.an qaban doonaa ururrada dhallinyarada. Waxa aannu ballan qaadaynaa in aannu dhiiri gelino guur)a dhalliyarada anagoo )a saa.idi doona dhina.yada dhaqaalaha, arsamada iyo abaabul)a isla mar)aana sannad )as(a gobol )as(a )a agaasimi doona aroos wadareedyo waa aqsan diin(eena iyo dhaqan)eenaba. Xisbiga !C"# waxaa uu dib-u-nidaamin iyo siyaasad shaqo u sameyn doonaa ururada dhallinyarada, si uu wax(ar)oodu u sugmo isla mar)aana ay qayb uga noqdaan dedaal)a horumarineed ee qaran)an. Waxaa !C"# )a go*an inay uliso qoddobada das(uuriga ah ee damaanad qaadaya daryeel)a dhallinyarada, isla mar)aana )a shaqeyso sidii loo urdaamin lahaa .aqabadaha shar.i ee hor (aagan sida qoddob)a sheegaya &4-;ir)a. Sida xisbiga !C"# haa(an ugu (amariyo awooda dhallinyarada ayaa dawlada !C"#na )u (amarin doon(aa .udduda iyo .aqliga dhallinyarada dal)eena.
A.4.&

Mob$i'#a Iyo Daryeelka -aBee'ka Jsl

Waa xaqiiqo lama-dhaa aan ah in haween)u yahay asaas)a bulsho )as(a. Sidaa dar(eed xisbiga !C"# waxa uu garawsan yahay oo aaminsan yahay in haween)a Somaliland yihiin halbawlaha nolosha iyo nabadda Somaliland )a ;ir(a horena qayb(a ugu weyn uga soo qaa(een nabadayn(a iyo horumarin(a dal)a. Sidaa dar(eed, xisbigu waxa uu ahmiyad u qalan(a siin doonaa ururrada haween)a ee heer walba si loo sii )ordhiyo waxqabad)a ay u hayaan dal)a. Waxa )ale oo xisbigu xoogga saarayaa xir adaha shaqo iyo baaya.-mush(ar ee haween)a u gaar)a ah. Xisbigu wuxuu haween)a u samaynayaa xarumo iyo naadiyo .ilmi iyo bulsho u gaar ah oo ay hawlahooda )u qabsadaan. Xisbiga !C"# waxaa uu warbaahin(a qaran)a uga aa*iideysan doonaa sidii loo wa.yi-galin lahaa, ;iheyn lahaa isla mar)aana wax loo bari lahaa haween)a iyo .aruur(a guryaha )u suggan.

'& I % a g e

Xisbigu waxa uu si gaar ah u )orinayaa )aalin(a haween)u )aga ;iraan siyaasadda shaqadda, maamul)a iyo waxbarashaddaJ si (aas loo helona waxa aannu haween)a )aalin mug leh )a siin doonaa maamul)a dal)a, sida goleyaasha xu)uumada, deegaan)a, gobolada iyo guddiyada dal)a. Waxa aannu aaminsanahay in haddii garaad)a, aqoon(a iyo i)ir)a haween)a la )ob.iyo, la heli )aro bulsho (oosan oo )asoo ;eeda qoysas wanaagsan una dhisan ruux ahaan iyo aqoon ahaanba FsDri(ual and in(elle.(ualG, sidaas daraadeed xisbiga !C"# waxaa uu ballanqaadayaa in uu siyaasad dhammeys(iran oo daryeel)a iyo horumarin(a haween)a ,S- lagu suur(o-galiyo. Xisbiga !C"# waxaa uu ballanqaadayaa inuu la yimaado qorshe shan sannadood gudahood )aalmo dhaqaale oo wax(ar leh loogu idinaayo haween)a waddooyin)a adhiya ee iibiya qaad)a, shaaha iyo )uwa sida .aanaha la wareega oo iyaga la darsi doono hab )a .asriyeysan, )ana udud )an ay haa(an .aanaha )u iibiyaan, haween)aasi guud ahaan waxay biiliyaan .aruur(a ay dhaleen oo agoon ah amaba aabahood gabay )aalin(iisii. +orshahani waxaa uu xaqii;in doonaa muddo shan sanno ah gudahood in la waayo gabadh reer Somaliland ah oo uiyadoo u xoogsanaysa .aruur(eeda, qaad waddada )u iibinaysa. Waxaa isla mar)aas suur(o-gali doon(a in haween)aasi ay )a gana.sadaan waxyaalo )ale si ay uga helaan noloshooda Fsmall s.ale businesses/in>es(men(sG
A.4.'

Daryeelka Iyo -or*&ari'#a Dadka La -aybsoo$o

1ulshada Somaliland waxa heeryo .ulus )u ah hab-dhaqan)a lagula )a.o dadyawga la hayb-soo.o. Waxaanu aaminsanahay in loo baahan yahay isbeddel i)riya oo xiddidada loogu siibayo aa adan bashariga ah ee lagula dhaqmayo dad inaga mid ah. Sidaa dar(eed, Xisbiga !C"# waxa uu samaynayaa xeerar wax lagaga qabanayo noo. )as(a oo hayb-soo.a. Waxa xisbigu xoogga saarayaa sidii )or loogu qaadi lahaa (aageerada dhina.yada waxbarashadda, shaqaalayn(a iyo )a-qaybgalin(a (allada waddan)a. Xisbiga !C"# waxaa uu bulshada la haybsoo.o )a qayb-galin doonaa golaha xu)uumada, ilaa heer wasiir, dhina.a )ale waxa aannu saami )a siinaynaa dhammaan guddiyada dal)a, sida xa iisyada maamul)a gobolada iyo hay*adaha )ale ee dawladda. Waxa aannu )u dhaqaaqeynaa sidii bulshadan looga qayb-galin lahaa dhammaan dhina.yada (allada dal)aJ hay*ad )as(a oo xu)uumadeed waxaannu )a siin doonaa saami iyagoo qayb(ooda )u yeelan doona shaqaalaha dawladda. #hina.a )ale, waxa

'' I % a g e

aannu maal-galin iyo dhiiri-galin weynba la garab is(aagi doonaa is)aasha(ooyin iyo shir)ado arsamo oo loo sameeyo bulshadan, )una soo saaraan xir adooda iyo wax-soo-saar)ooda ay aqoon(a u leeyihiin. Si looga maarmo alaab(a dibada laga soo waarido. Xisbiga !C"# waxa uu ballanqaadayaa inuu deeq waxbarasho oo gaar ah siiyo bulshadan (aas oo (axan heer-dugsiyo hoose ilaa heerar ;aama.adeed iyo (a)hasusyo sare. Waxa aannu sidoo )ale, dib-u-dhis iyo addeeg bulsho oo weyn )u samayn doonaa dhammaan deegaamaday degaan bulshadani, anagoo siin doona waxbarasho iyo wa.yi-galin dheeriya (aas oo lagaga raaridayo xuquuqdooda buuxda iyo siday horumar weyn u hiigsan lahaayeen.

5.

SIL88S8D8 8JJI.8-8 DI68D8 IL4 ISM88S-I78 C88L8.I78 8Xisbiga !C"# waxaa )a go*an oo uu ballanqaadayaa in uu dal)a )u hago siyaasad arrimo dibadeed oo ur uran isla mar)aana la ;aanqaadi )ar(a qiyam)a ummada, horumarin(a dal)a iyo xidhiidh)a bulshada .aalam)a sidoo )alena waa aqsan das(uur)a qaran)a qoddobkiisa 10aad. Siyaasada #ibeda ee xisbiga !C"# waxay )u sallaysan (ahay wax wada qabsi, sinaan iyo is ara-galin la*aan. Xisbiga !C"# waxa uu hirgalin doonaa siyaasad dibadeed oo qeexan )haas ahaan siyaasad i.(iraa -raadineed, FRoad-maDG oo ;eexi doon(a ;id)ii looga midho-dhalin lahaa aqoonsi buuxa oo dal)ani gaadhoJ Xu)uumada xisbiga !C"# waxay xoo;in doon(aa xidhiidh)a iyo is)aashiga dawladaha gees)a, bariga a ri)a iyo guud ahaan qaarada A ri)a. Xu)uumada xisbiga !C"# waxay bilaabi doon(aa siyaasad .usub oo ay )ula dhaqan(o dunnida .arab(a iyo waddamada "slaam)a ah. Waxaa hubaal ah in aan si dhab ah looga hawl galin abaabul)a qurba;ooga SomlilandJ xisbiga !C"# waxaa uu xoo;in doonaa )aalin(aasi.

'4 I % a g e

Xisbiga !C"# waxaa uu xooga saari doonaa waddamo gaar ah, oo aannu aaminsanahay inay si weyn u rumeysan yihiin in Somaliland la i.(iraa o. Xu)uumada xisbiga !C"# waxa uu dib-u-soo .elin doonaa xidhiidho hore waddan)ani u lahaa oo lumay, ad)ayn(oodana aan laga hawl galin. Xu)uumada xisbiga !C"# waxaa uu si )haas ah uga ololeyn doonaa waddanada 1arwaaqo Sooran)a FCommon Weal(h Coun(riesG, oo horeba xisbigu xidhiidho xoogan ula lahaa. Xu)uumada xisbiga !C"# waxa ay )a daba (agi doon(aa warbixin(ii urur)a A ri)a FA!G )a qoreen dal)eena Somaliland sannad)ii $??4-(ii, warbixin(aasoo )a marag )a.day in Somaliland ay xaq u leedahay in aqoonsi buuxa la siiyo. Xu)uumada xisbiga !C"# waxa ay hawlgalinaysaa diblumaasiyiin iyo hogaamiyeyaal .aalamiya oo u hawl gali doona sidii waddan)ani u heli lahaa xaqa uu u leeyahay in uu )amid noqdo bulshada .aalam)a oo helo aqoon buuxa.

C.

SIL88S8DD8 D55788KM8 55 XIS6I78 UCID

!C"# waxa )a go*an ilaalin(a iyo daryeel)a deegaan)a waxaana uu nidaamin doonaa dhul-daaqsimeed)a waddan)a iyada oo la de;inayo barnaami;yo deegaan)a lagu dhawro oo )u dhisan arag(i iyo qorshe bulshadu ay )a middeysan (ahay. Somaliland waa dal )a )ooban buuro, bad, oogo iyo dhul hawd ah oo daaqsimeed, hase ahaa(ee dad)u wali way )a qa(an yihiin nim.ooyin)a dhul)ooda iyo baddooda )u duuggan iyo )a aa*iideysiga deegaan)a "llaahay FSWIG )u manays(ey. @addaba deegaan waxaa uu xisbigu )u ma.neynayaa waxa uu dad)u )u nool yahay sida biyaha, dhul)a dushiisa waxa yaala F lora and aunaG, hawada, buuraha iyo wada-;ir)a ama is)u (iirsanaan(a noolaha iyo ma nooleyaasha Fe.osys(emG Xisbiga !C"# waxa uu si dhammays(iran u ;oo;in doonaa ;aris(a dhir(a iyo ;oo;in(a waxyaalaha deegaan)a nabaad-guuriya. Iaa bedel)eeda waxa uu xisbigu abuurayaa aqoon-xir adeed lagu

'A I % a g e

bedelo xaabada iyo dhuxusha sida dhuxul-dhagaxda, iwm. "n(a laga helayo hanaan lagu baddelo xaabada iyo dhuxusha waxa uu xisbigu samayn doonaa dhir-beeris iyo )ayd loo is(i.maalo dheri)arin(a. Waxaa )ale, oo uu xisbigu dhiiri-galin doonaa dhir-beeris wadareedJ sannad )as(a hay*adaha arrimaha deegaan)a )huseeya ee xu)uumada !C"# waxay beereyaan ilaa B4??? oo geed oo laga )ala beerayo gobolada dal)a oo dhan, iyadoo la soo .elin doono dhammaan dhir(ii qaaliga ahayd ee waddan)a )a bixi ;ir(ey balse haa(an sii dabar go*aysa, dhir-beeris(an waxaa lagu (ar(ansiin doonaa gobolada, degmooyin)a, magaalooyin)a iyo (uullooyin)a dal)a. Waxa aannu ballanqaadaynaa in aannu la iman doono siyaasadii iyo qorshihii lagu soo .elin lahaa baad)ii, doogii iyo )aymihii dal)u lahaa si looga hor(ago xaalu )a iyo nabaad-guur)a, waxaana laga shaqayn doonaa sidii roob)a iyo biyahan dal)a, lagana hor-;oogsan lahaa in biyahaasi )u qulqulaan badda )uwaas oo )eena .arro-guur, biyo la*aan iyo abbaaro soo noqnoqda. Waxa )ale oo aannu )u dadaalaynaa dib-u-soo .elin(a ugaadha iyo duur;oog(a (aasoo la samayn doono seero lagu ilaaliyo ugaadha iyo )aymo u gaar ah F.onser>a(ionG Xisbiga !C"# waxaa uu )a qaybqaadan doonaa barnaami;yada ilaalin(a deegaan)a ee .aalamiga ah, isagoo (aageerana u raadin doona mashaarii.da ilaalin(a deegaan)a dal)eena. Waxa )aloo uu xisbigu hirgelinayaa barnaami;yo lagu ;oo;inayo qulqul)a .iidda iyo biyaha. Waxa aannu sidoo )ale wax )a qaban doonaa ;eexyada iyo boholaha si looga hor(ago nabaad-guur)a deegaan)a. Xisbigu waxa uu dib u eegayaa qaab-dhismeed)a magaalooyin)a si loo helo magaalooyin dhawra nidaam)a iyo siyaasadda u de;isan dhawri(aan)a deegaan)a. Somaliland wali lama ;aan-goyn dhul)a daaqsin)a ah iyo )a beeraha ah lamana maareyn dhul)a ma.dan(u )u ;ir(o ee laga soo saari doono iyo dhul)a dalxiis)a ahba, iyadoon la samayn wax (aswiir ah ama ;aan-goyn ah oo lagu sameeyey (uullooyin)a ama in(a magaalooyin)u )u ee)aanayaan sannad)a $?4?-)a, sidaas daraadeed, waxa aannu samayn doonaa qorsheyn iyo ;aan goyn dhammays(iran oo lagu sameeyo oogada dhul)a Somaliland FSomaliland land sur a.eG

'5 I % a g e

6.

SIL88S8D8 8JJI.8-8 S8X88S8D8

Saxaa adda noo.yadeeda )ala duwani waxay nuxur u yihiin nolosha dawladnimoJ Xorriyadda saxaa addu waxa ay )a mid (ahay xorriyaad)a asaasiga ah ee dus(uur)a Somaliland dammaanad-qaaday. "yadoo la (ixraa.ayo qawaaniin(a )u saabsan warbaahin(a ee) u xusan dis(oor)a iyo xeerar)a saxaa ada, ayaa aannu samaynaynaa gole saxaa adeed agaasima isla mar)aana horumariya saxaa adda waddan)a si loo (ayeeyoJ golahani waxaa uu u (aagnaan doonaa arrimahan hoos )u qoran2 "n warbaahin(a waddan)u noqo(o mid )u so.o(a dis(oor)a iyo xeerar)a saxaa ada

'C I % a g e

 "n ayna marnaba imanin .abudhin )u (imaada saxa iyiin(a, si looga hor-is(aago waxyaabaha ay xaqa u leeyihiin ee shar.iyada dal)u damaanad-qaaday "n la helo saxa iyiin (abobar sare leh oo )a (irsan dhina.a warbaahin(a dawladdu maamusho iyo (an gaar)a loo leeyahayba FDubli. and Dri>a(e mediaG #hina.a )ale, waxa aannu si xisaab(an leh u ogolaanayaa idaa.ado madax-bannaan sida FMyo, isla mar)aana waxa aannu ballanqaadaynaa in aannu ballaadhino oo aannu (ayeyno "daa.adda iyo IQ qaran)a si ay waddan)a oo dhan ay u wadda gaadhaan. Warbaahin(a dawladdu FRadio, IQ and HewsDaDersG waxay guud ahaanba noqon doon(aa mid meel )aliya laga hago, siyaasad .ad oo wadaniyana )u shaqeysa. Warbaahin(a dawladda !C"# waxay noqon doon(aa mid umadda u (abisa warar deg deg ah oo suggan, barnaami;yo )u qo(oma .ilmi, wa.yigalin iyo ;ihayn umadeed iyo madadaalo habboon wax(arna leh. Xisbiga !C"# waxa )a go*aan ah in saxaa adda qaran)u u sinnaa(o muwaadiniin(a iyo xisbiyada qaran)abaJ sidaas daraadeed, waxaa aannu soo a ;ari doonaa warbaahin(ii dawladda ee )u sallaysneyd rabi(aan)a iyo hirgalin(a danaha gaar)a ah ee sha)hsiyaad xu)uumada )a (irsan.

?;<)ka CIS-4 55 U -4J55L8 08M-EI78

XUMUU.8D8 UCID ,SIJSE ?;<)D8LS 4S UCID 74V5JK.5KE E5J.2
Codeeye, waxaad la so.o(aa in nidaam)a siyaasadeed ee dal)eenu )u sallaysan yahay axsaab(a badan isla mar)aana yahay ;amhuuriyad madaxweynuhu awooda badan leeyahay FDresiden(ial reDubli.G, waxaana nidaam)a sidan ah, laga
'6 I % a g e

qiimeeyaa wax(ar)a xisbiga (allada )u guuleys(a sida uu u dhaqmo bilaha hore ee ay xu)uumada uu xisbigaasi soo dhisey xil)a hayso. @addaba, Xisbiga !C"# waxaa )a go*an in haddii uu (allada dal)a )u guuleys(o uu )u dhaqaaqo hawl iyo isu-diyaarin(a )a midhodhalin(a barnaami;)iisa siyaasadeed iyo qorshihiisa waxqabad, si uu uga dhabeeyo ballanqaad)iisii, una gudo abaal)ii umadda reer Somaliland u gashey ee ay )usoo xula(ey. B$?-)a .isho ee u horeeya, dawladda xisbiga !C"# hoggaaminayaa waxay )u dhaqaaqi doon(aa (allaabooyin)an soo so.da2B. -a

$.

&. '. 4.

A.

wareegis(a xil)a madax(ooyo Fisla mar)aabana xu)uumadii oo dhisani ay xil)ii la wareeg(oG, iyo dib-ua)hrin(a ballanqaadyada qorshahan, si umadda loogu .adeeyo in aaney ballanqaadyada xisbiga !C"# ahayn dhalan(eed iyo arrin looga gon lahaa in )ursiga umadda lagu han(iyo balse xisbiga !C"# uu yahay mid u (aagan )a dhabayn(a horumar)ii uu umadda ugu baaqayey. Soo dhisida xu)uumad )ooban oo (ayo sareysa leh, isla mar)aana waa aqsan qoddob)a Baad ee qorshahan waxqabad ee xisbiga !C"#. #ib-u-eegis(a iyo Sameyn(a Miisaaniyaddii xu)uumadu )u hawl-gali lahayd sannad)a Baad. "yo sameyn(a guddi arsamo oo )a shaqeysa isu-duba rid)a iyo hirgalin(a hawlaha la ulinayo B$?-.isho ee u horeeya muddada xil)a. Soo saaris(a wareeg(ooyin lagu baabi*inaayo guddida nabad-galyada, isla mar)aana ooda lagaga qaadayo dhammaan maxaabiis(a )u xidhan shar.i darrada een dambi lagu hayn, sida )uwa u xidh-xidhan arrimaha siyaasadeed iyo dib-u-eegis(a maxaabiis(a )u xu)uman dil)a iyo ulin(ooda. +aban-qaabada iyo hirgalin(a Shirweynaha Aqoonyahaniin(a Somaliland, )aas oo la isugu )eeni doono aqoonyahaniin(a iyo waxgarad)a dal)a ee gudo iyo dibadba ;ooga, )uwaas oo de;in doona qorshaha hawleed F(e.hni.al and oDera(ional Dlan and Doli.iesG ee xu)uumadu )u hawlgali lahayd 4-sanno ee ay xil)a hayso, iyadoo dib loo eegayo wixii qorshe ah ee haa(an ;ira. Iallo-)a-bixin(a maga.aabis(a guddiyada dhaqaalaha, )ormeer)a, iwm. Shir)ani waxaa uu dib-u-eegayaa qorshahan waxqabad ee xibsiga !C"# iyagoo samaynaya hanaan)ii lagu hirgalin lahaa.

4? I % a g e

5. Maga.aabis(a guddiyada, FCoun.ils, Commissions, Commi((ees and Agen.iesG sida Culimada, #haqaalaha, Eormeer)a-guud, #e)edaha iyo madaarada, iwm. "yo #ibu-nidaamin(a dhammaan hay*adaha xu)uumiga ah. C. +aban-qaabada iyo hirgalin(a Shirweynaha /ana.sa(ada Soomaaliyeed, iyo maal-gashedeyaasha a;anabiga ah F oriegn in>es(orsG )aas oo lagu soo ;iidan doono maalgashiga gana.sa(ada iyo maal-qabeenada. 6. "n xu)uumada ay horgayso barnaami;)eeda waxqabad oo aah aahsan, miisaaniyada qaran, iyo maxsuul)a labada shir ee )or )u xusan golaha wa)iiladda ,S-, si ay waa;ibaad)ooda das(uuriga ah uga gu(aan.

4B I % a g e

7UK88K8D ,Co'$l*sio'2
!gu dambeyn, qorshahan waxqabad ee xisbiga Caddaalada iyo #aryeel)a, !C"# uu hal)an )usoo bandhigay waa mid suur(o-gal ah oo la ;aanqadaya waayaha dhaqaan-dhaqaale iyo duruu aha nololeed ee bulshada iyo dal)u haa(an )u sugan yihiin. !;eedada qorshahani waa mid durugsan oon )u dabraneyn )u gaadhida )ursiga madaxweynimo ee dal)a balse waxay (ahay badbaadin(a, )ob.in(a iyo horumarin(a umaddan ,S- ee aan helin hoggaan ii.an (an iyo B6A?)ii, maan(ana u baahan hoggaan )ar(i leh iyo isbeddel (ogan oo )a (ar;umi )ara himilada umadda. Xisbiga !C"# iyo Musharixiin(iisu waxay si weyn oo dhab ah u ballanqaadayaan ulin(a qorshahan waxqabad ee hal)an )u xusan Waxaana aannu diyaar u nahay in uu ballanqaad)ani noqdo mid sidiisa u qabsooma.

4$ I % a g e

Xisbiga Caddaalada iyo Daryeelka JSL

!

UCID

UCID "oli#i$al "la#%or&

We Stand For Change and Justice

Murashixiin(a Xisbiga Caddaadda iyo #aryeel)a F!C"#G 7ng. Faysal Cali Waraabe iyo #r. Maxamed-Rashiid Shee)h Xassan
4& I % a g e

! .odee "sbaddel iyo Caddaalad ! .odee Xisbiga !C"#