Sei sulla pagina 1di 7

i

aredores
territorial
e reconverses

identitrias

Vicente BaPtista

aventura da transfomao radical das reas envolventes urbanos que povoam os pases que se industrializam ao longo do eno incio do sculo XX conduziu os investigadores urbanos, insamericano, a orientar a sua anlise demodo mais sisteas reas envolventes da cidade que definem agora o sentido e lifronteias da Forma Urbana (Ledrut). das reas que antes eram o limiar da vida urbana, endepassagempara o interior da urbe, zonas derecreiopara os cide apoio manuteno alimentar e servial da vida intramulocais uma especificidade no contexto da urbanizao (Gans: na forma e nos modos de vida, suburbanos, e na perdeles tm os citadinos que os olham como lugares pervertidos de um crescimento urbano que vai beneiciar o lucro do sector em relao necessidade de instalao daqueles que chegam nmero "terra pometida". rcsulta ento para os dias de hoie dessa espantosa transformao as nossas cidades e os seus arredores? as cidades de antes deram luga a ciddes sobredimensie marcadas por lgicas de consumo generalizado. pomovem novos tipos de desigualdades, novas formas de PoPulas urbanas com os territrios de que se apropriam, noe subtraindo o papel central dos residentes nas polticas locais. resulta da definio de estrtgias competitivas poiparte dos deci que orientam a sua actuao poltic para uma maior oferta de

cosmopolitas como orma de captar turistas consumidores de cipollttcas de turistificaa-o da cidade e do seu patrimnio ecorrem cidades como cenrios ricos de experincias sociais contrastanreduzir o risco do contacto inseguro entre o turista financidade e os grupos sociais potencialmente constrangedoes. Esta

( lT)^)F

FRRI()R()

clODEsE

ARRX)I'FS

buscadecenrioscosmopolitasquenrlimPliqut.m-inter.cesncgativas de uma viso mixofbia..rr-t". -"itas poliicas urbans' na promoo

"o afastanento' o arrepro perante ca (Bauman,2006 [2005]:40) que estimula i terr.lencialmt'nte t " ;;h..;" i.:;i";

sem fronteiras n int"tptet"ao aa cidade


A no: g:.

os problemas analticos s mudanas morolgicas:

permanentc' segregadorl nroximielatle do Outro c ilimenta a incomodidate irreversrvel' visitantc, a ciclatle 'rprcsenta-st' d ualizada' etr('lugares tiltislririr os rluc nilicdos nara ( consumo urhano c mo ti caso tloq ct'nlros e a vastido excelncia . 1", pr..."ruodns pa. rs usos tursticos por

:::*:

:ile" #iiL;i:J:sl,',,'.u:rril::n:'.::"'":ffA ediicao de


bPond1'^:

i""J.ii.'::ii j i',i:J;J:,;::':il","':'jj i",":


eaa maior acuidade

):::.;;; ;";;;i'

"r".i,r*"'qr.," contibu;n

com

sua dimenso' a sua co a sua cliversid6-

;;;;;; t;";;';s
f"t"

publicos' a tliversidadt'de Nesta viso, muito corrente entre decistlres de tcrritrios que, reprodureaidaJes urbanas amalgamacla enl categorias nis pblia, ajudam a promover formas de segret'r' )t

postais enviados n

pati.l"

*l!i:,9'll::l"l'

".pi^io cxPlcitas ou ' '- mt'nos permite constata .r"a, a observao ca realidade metropolitanapespectiva dc ' tlique na que ests fronteias esto menos claras no terreno
tos discursos Polticos. de continuidade territoria' m primeiro lugar constatamos enmenos

ffim***$**ffi
**"."iaentes,
dos utilizadores

com " fronteiras imPrecisas.

:i;;;". ieinidos historicanente so alvo de reordcnao quc Desde logo a definio do.que hist(ri(-o e do a" r",i,"iiio c.s fora "ocial.e"sa" t"as fsicas das cnvolventes que ficam t"paru ;;.;.;;;i., valori' a de luliares .iri", ".tip"fdos e por isso excludas da conclio local histtirico o rt'de um zar. Assim, o'que chega ao consumidor cultural

fsica t'

premissas tcnico-cultusultdo emPrico duma requalificao, segundo N omeadaek' os refazer' que ede o e manter de t"i. q"" "f1."- " que esttica e fttnccntros histricos so refeitos nutna logic de continuidade penentendimento da cidade que o contemporreo' .i."^ "m ""t.-at (,(l( os utilizadorcs de hoie .^'-'- pard 'E-.."gr.,ao lugar, liclamos com a cliversidade urbanstica' a conrplt'xa repensar a icleia de dade da conigurao fsica t"t'opolitutto que obriga manifesta-se na aco das p(coexistncia urbana. Essa complexidade visvel nas mane'iras p""ilr"" qt" n"uttam e que vivem a experincia mL'tropolitana' (Ledrut, 1986: 14)' inmo " ^' - se oprnprium do espao ome'ge sern dvida como um plano incotlk)r-

O" que certos grupos fazem de "T"1::,1Otttnt " ouotidiana, da aproprraao gindos comerciais' centros da ciadL' dos :r*;., a; "so dos parques da construo e da perpetuao das fronA analrse rua da sios, das esquinas urbana loi"( nois um e\ercicio tundmenta I para interpretar a coexistncia sem fronlerrds' da imagem fluida de cidades abertds' ;;"* *' espaos ;i; so concebidas' as cidades. so pensadas como usufruir' i;;; queiram quea oi embora no igualmente a to.os socialmente valorizados "UotJ".-""a., il l;f"iru .o.'tt"'u entre os lugares que icam dispensados utroq' Dara os circuitos tursticos cosmopolitas e os a clddde a ver I (]sentre e se, nomeudos, estabeece u ma primeir fonteira poJt"i"t .","ii.s da cidade, na informao na internet' no aconselhamento a ciclade que a querem ver bem reputada) e a cidade a evitar.

'

Esta construo a partir do exterior tem um papel fundamental que os modo com se lem as ciddes. vejamos duas dimenses da percepo tronteras rcsidmtes e os utilizadores quotidianos tm dessas
os administrativo mas tambm social so os citadinos' segundo que estabelecem que se incluem, os que se consideam "de dentro" pobgias rnais ou enos imp.essionistas o que pode ser identificado como Sendo"cidade e o oue deve ser considerado arredor. Mais que uma definio tcnica de ate ond se estende o ncleo urbano ou o territrio do municpio' o lrtu a".la" Jt ufao pelo efeito das convenes deindas "."t.uuao em poca determinadl a propsiio doi lugares da malha edificada que po-

no

7.O timite

da cidsde

portugueses quc se parnvel dJreflexo tambm para os contextos urbanos

qti'rat a" co"tistntia


e sc (r(')(

liculari/,m

de relao s'0ciat que.rlrrNeste texto centra-nos-enos nas novas formas o""do'es F-lo-emos tendo am o entendiment., n,l,n ao" tuJn" "-iut ""t'" " identitiias. us mudanas morfolrgicas t'as reconveses

onstoem

'

.r.t a,rt,ri,f".oan

qeh sr classiicados como cidade. A egitimao deste processo fica a cargo 0* i".ais (autodidactas e tinicos encartados), dos decisores locais ""t"aio*r e dos investidores (locdis e globais) que assim partilham uma viso' ain<la que sujeita a alguma 1i5usio, sobre at onde vai a cidade Os marcos

( irr\tL

l-

I FnRlll

',R

lD^l)fsli

^l{Rl:xlts

ist(')ri.os (() crescinento urbano t aqui unli iportncia capital, j qtrt' f,cilitanr pt'lo tipo rlt' t'clifit.rco a <lrrt' t.s Lo .ssoci. c1()s, pclo tip() (e popu,(r\ clut'o lr,rtT itrn c qu(' frcquetij- cssis zon.s a (l istiri() (rtre () que ,in(, (i (.idade e o quo ji n;o t. O t'ft ito essencial clesta cistinro t cojun tt. lr(r te cl,rssificar o qg1. ,r centr,r t' o rlut' t pt.riftr'co, r' nrais a inrla, quem so tts cla cic,rclt' e qrtcur s.o q15

da rrrbc.a cobe as zonas

ul/hirtn.i.o..:'

partir d.r quarl sc reerenciam, sejam elas a zona ccnvt'nid rs. (\ nov\ hairros

pt'riftricos.
Tais dinnricas implicanr otrvi,rnrente descoincidrrcias o civergrrcias na avaliao rlue <)s protatorstas fazt'nr da dt'cisrio ttscnica c poltica, o tlut. contltrz com frequcii i quc st'tlistingam linrites cla ccact', limitt's c1o r rl1t clho, irnitt's tlas frt'gut'sias urbanas, justifica tivos de posir-rt's tomarlas t't1u1. auncrtan o ('naranhado de classiici(-x.s quc so rlsacas conro instnrnrcntos clt'valorizzro tt'rrikrrjal c socia.
2. O o.
3.

As econverses identitrias: os problemas analticos perante a diversidade de experincias metoPolitanas


Neste cenario, as

rcconvcr.tt's ict.ntitrias, tm camPo abeto experimenti-

V";uln".

a uo.,

d,\ c(nLli(ie{ qur' 'ts cn.rntm

marca a vida das ciclades alargadas, daqucAheterogencrladl' tnctrolloltana quem c o plano do horizonte. A cl ivcrsitl atle no se esgtta las cuia extenso so, ia I t;ttr' cl ohscrva, ctlci,tn I os ntis I c in1,ir mort est patente n. d ist

: falr de verd adeiras I ldeias u rbanas (contextos dc sociabilicace densa)


qut
se

'tigica

rt'

entt'ndeporilllrirtrr'rtr',rtL'rrn'rlacidttrlcr,,'tneteparaaesc;rla,rrlut'

pensata a ci(dc pclos scus rt'sicentes e utilizac()res. Sc lon,rnos on consicleraro qut cla prrpria rt'irtvt'ntatla st'guutlo novos traados c('ntriis, t'nto a grance diversicladt dt krrmas vai servindo cl('cr-ivo par. (('rtiicar at onclt'sc potie consircrar_cic;rce t'nt rt'lartt itt)s citios de i.1s, t('rjtorial so( ialnet('crvcis. E assinr que t'm relao;ro ntocltt cotno ctcsccnr as cjclades, nuitos ntilos ;rrecort's (arrabaltlt.s) c1.r citlace centra s,ro hojc parte.ssumicla da cirade na continuirate da qual se estruturan o\'os arrt'ckrres. Tal proct'sso iaz com quc. scja provisciria a condiiro ce arrcror, oc()irendo nes() que umi r('a dis imt'ciart.s rla cidadt'st'ja consirle tara central e podt'nco reas d() interior cla ciclade nanter codiio pt'ritiriea qucr na sua valorizao social, quer na rt'lao funcional coD as rcas obrcs ca cidtrtt. ['or cxemplo, rro caso c1t' Lisboa, a linra clt' clmirrho tle lt'r'ttr Lisboa-( asca is representa () a( ess() aos lugart's r estinaclos aos grLr p, tr r, i't-

eitas em reas de grandc ccntralidade urbana, visvel enl grandes cidades como Paris (Pinon e Pinon-Charlot, 2001), ou a ret'rir situaites tle nrxi(bairros mo anonimato e clesvinculao ca experincia colectiva de cicace diversidaumi Wacquant; 2006). Encontramos toda periricos e violentos,
de de experincias urbanas que desconcert;nl algunas convicoes que pos-

sam existir acerca de um ntodo t'spt'cfico de

viver a cicadt'por oposit'

um modo ural de viver o campo. A erpcrincia aniltica nostra dt' orma evidente a diversidadc metropolitana en detrimento da uma aparente configurao citad ia que no passa c1e unr lugar-comum que nio prev as d iferenas sociais, ecclnrimicas e culturais. Estc efeito tanto Ocorre e'm granccs cidades como en cicades clt'menor dimcnso ondc a pcrcepo fsica do 1imite ilude, provavelmente mais ainda, d iferenas que so estruturantes no utuo crescimento ou dcsenvolvimento da cidade.

is clominarrtt's nos .rrrt-r1ort's ,-1a cicladt', por oposio zona rlo vat'rlt'
Alcntara, atravs to qualse faz a p,ssagen dentro da cicace para lhc act'' dcr. O ('stigni do clue t ('xt('ior porquc ostranlo, fora d.rs rct.rttc ias conht'ciras, surgc invariavc|r'ntc m,rs pote reportar-st'a situaa)(,s t('rit(ri,ris e socais nuito distitas- Tirbn os crittrios socialnrt.ntt. tt'scnt olviclos pclos citaclinos (os l('gitin,dos tctritorialnrente) para d ('f inir {) ortr() c il classif icao clue ht, corrt'sponclt' vio varanc1o, consoantc sci.m n()vos t'sicltntt's na cidare, habitantcs clr"'bairr{)s pouco rec()r-nt'ntivt'is", crrtttttftrttcs, ou utilizaclorcs rla cirlatlt', empregaros, funcionrios. Nalguns c,t.os, tanrbrm os ce'se'jados turistas so ilvo clt'.rvaliar'rt's dcp('ciativis (u('tl ' vcr ftrnclamt'ntalnent(r con o rgu('nto (('s('r(.n os rt'sponsvt'is Pt'llr att-

"

4 Acidade

das nnLtilirlor1.s. A imagem cla cidadt como plataforma das nrobii dades que percorrem as srrcieda,les contemporneas ajusta se claramentc s percepes quotid ian,ts dos u rb,t n it,s. D('pois Lic u m tcmlo cm q uc , in ve( trgao em Cinci.s Soci.r i: concentrou os esforos de anise das dinmicas

das populaes em fenmenos biclimcnsionais, com ponto cle patida e pon to de chegad a, fosscn s pl.s(u isas sobre migraq'ires iirternas, dentro clo con-

qe trabalho, fosscnr mesno as mifrac-rts intcrnacionais, cis quc as anlises passam a transitar

exto naciona[, fossem nrigraires penduares, entrt' Iugarcs de residncia e

n(to do custo rt'vida na cirltrte'. lnporta c(ntudo s.rlit.ntnr quc tocii csta qucsto. f,cto d('froqu('lltt'
iclt,oogiza;o: rOratlort's t' itrterventot t's d.r ciciaclt', ct)s()a t( () saln n t i1k'ror ou no t'xtt'rior clit ;rr-a assitl clt'finc14, rlt'scrrvolvent P()nt()s dt'!ist'1

par;r unr plano multidimensional. Inerente a esta r.iltma est.;iquez. d.rs mobilicaclt's urbarnas. Migraa)es internacio xars,_nacionas e penulares g.rnhan nova pcrtinncia analtica quanco t'n$uadradaspelarifle\.(entt,rnocosmeiosdecleslocaofsicaindividuarlz-ados e aiessiveis.t traccs dc classe. muito mais amp)as. Hojt', as questoes da mobi lid.de, tal como reerinos 'm ()utra ocasio (Baptisia c Cor.deiro' 2002), nas qua i. se prentr.m as das migrac-res, obrigam a olhar a cirlac.t. pespectiva

()^r)lj

F 1FRT({r(

Eto"*F

^RRFIX)RF-S

de o- tro nodo, reequacionanco o sentido que tem falar d e ;lr;rrr /arics cstrii,r'is c lluluotllts. Assinr, mais que clefini estritanente a d imenso da itglornq,raO ou as localizaes concretas da residci., do tr:rb.rlho ou do lazer, h qtre atender,r que mobilicladc signific.r rnovinrt nto (Dtrpuv, 2000: 7 9). E dcs-

criao de equiPas de investiSao que avanaram de r)a se caminhou Para a

sc porto de vista, aquilo a quc podcmos chamar mobilid.rde local,

cirr

Jean I'icrrt' Orfcuil cnt('ndc c(mo "coprecrdcndo o conjunto das cesl11;t-rcs cujas origt'ns e destinos csto a menos ct'80 quicinrctros tlo donticliq', (2(10(l: 53) estrutura se st'gunclo a lgica clo cada vez nrais l(llc c cid( \'('7 n.s ripido. Assil, est. possibilidadc r1t'dcslocao miis sistcrntica c ,is auttinoma obriga a pesar a escala local terco presente que a pr(rpria iceia re vida local t hoje fortemcnte afcctida pcla capicidad(' dr: nrobilidacle nrris i1tt'nsa das populaes. E se benr que as tesigua ldades sociais se refor,rm rtrrnl contexto de nlobilidaclc urbana e netropolitana ("o sriculo XXI seri o s(culo tas metrcipoes", Bassand, 1997: XIII), tambtinr a discusso act'rca da gt'sto cla conrplexiclacle netropolitana (lassand, 1997 213 221; tsaptista, I)ujadas, 2000: 293-308) avanou assim como a tcntativa dc da rcspostas tt rrclo c'rr vis ta a equicade entre ciclados e a sustentabilicacle u rbana sei, r() ci i\cu rs( r,. 1,
nas prticas polticas t tt<cnicas (Ashct 1995;Nevcs, I996; Ft,rloira, Indovina, 1999; Guerra.2000; Cabra,2002). No caso portugus, potemos dizer qut'o pas ('('m particular a.r('a netropolit.na re l-isboa foram tocaclos nos anos nais reccntes por uma "mobilitlade ce crt'scimt'nto" (Lcdrut, 1968: t0) quc transfornou pofundanente a morfologia do pas e mais airrcla os stios da
'

como refeima articulada na busca dos sentidos da convivncia, tomando prorimidades residenciais e vivnciais A ttulo de t'xemplo, i "iu "..ut os cstudos qtte se det'nvolvcran em Paris de Michelle Guilkrn, f080, i-^. "16s d" nuO der e lsabelle TaboaLld-l conctli, c('nl raulus n'r cr'pt'rinc ia -e.onique .."iesia'e".iat e c(-prcscncil pcrmitem compreencler o tipo ce dinimicas n- prtces\o dc instaao, as redcs sociais que cnl seu torno -u, populr0". e r's contljtos de vrio tco que se estruturam em relao aos Je "atu"t"a"a residm' a due i

A redefinio do espao da cidade observvel pela forma como as podee se ce oulaes que dele fazcnl uso o reivindicam, delc sc apropriam ou substipode rcsultar apt'nas ca sara cle outos, de uns chegada A laoossam. que pernlite dinmicas como aquelas que dc rcsidentes, o geraes de ruio imprrsiires er' como n,s p'(le resultar de classificam Xr'rtriic,o, alguns que podem conduzr ao conflito dc intt' territorial, reordenanento de temas rsses em relao ao lugar em causa, como bem ilustra Alain Tarrius conl tr caso de Belsunce, em Marselha, ou at do confito entre "estilos de sociabilidade",2 que faz com que aqut'les que esto cm processo de mobiliclade stria ascendente procurem a distncia fsic que objectiva a cistncia social que se petende adquirir, aspecto j cletectado em algumas invt stigaes de rt'ferncia (Willmott e Young, em Bethnal Green, 1958; Chamboredon e [.en]aire,
1970;

'

'

Chamboredon, 1985).

envovente isboeta, levando a novas fornras de cot'risli'ncia ente popul,cs cm rcnovada instalao e nrobilicladt'.

Continuidade territorial urbano

coexistncia de populaes em contexto

Entre as ironteiras socialnett('pernanentes c un e(ificaco continuo rr. r'tttexto ubano pemite rcpensar as iclcntididcs contclnporne.s. A invr.stig.o t'xt'nrplar cle Chamboreron e I..t'naire ( 1970), sillrificativaente in titu' ada lrrrrriniirlrrrlc csiracal c d sLncia srx-lrzl, lanorr a qucsto di cocxistci, f si(a ce p()pulaa)es que se encontrar (rm pecrlrsos rcsidenciais clistinkrs t' mesnro conflituais. Esta idcia, prolongamt'nto clas rclt.xc'rcs acerca da he ttrogencidacle ca popuao urbana, ct'ntral para compreenderrros a civt'rsidadc das popu laes dos con tcxt()s u rbanos c rnctropolitanos c a t a rclal iva instablidadc ta ctxdiio social cos ugares, alvo ct'rt'configurao fisica e id(ntitria.

Mas ser que em contextos apaentemente anmicos e em que as relaes sociais parecem cada vez mcnos scdiadas nas relaes de vizinhana, em que os sentimentos dc comunidacle parecem afcctados pclas prticas individualistas, h ainda espao para a vida local, para as identidades territoriais pensadas na microescaa? Existe efectivamentc um discurso dominantc quc az pensar que no, que as dinmicas de transformao que fazem ce ns seres mveis erradicaram essa espcie de a/casnn identitrio nas sociedades mais desenvolvidas. E se um facto que formas identitrias mais complexas, assentes em identificaes desenvolvidas graas comunicao no presencial, esto mis e mais presen tes nas nossas relaes quotidianas, outo facto que a apropriao do territno,por $upos que dele fazem o seu espao ce reerncia, em reao ao qual oetinem a sua perten. social e simblica, no pcrclcu vigor. As reclam.rrles

C-rltt,.n.Miclrlr','Qu.rrtirr\phri('rhnicues:u(,rnndeclivrsitri",/ls/)k,sI'tSl)iiilfs,
45,1q8427-41.1cRuLltt.r.VIn,rrquc,"TroissituatirnsLlo.ohnbtatonpr{thniqur Patis", Espd..\.f sr).ir;liis,45, l9l4:,1-59;T,brda-l.('onotti,lsab('llr,"Tt';itoinlis,tiorr't struturctioncommunitirr:lcssitiqucsdnnsrl'o.arr(rndiss('ncntdelris",ts/,/r(r's

Esta linha de anise acerca da coexistrrcia c1t'populr(-)es tcn particular relevo no plano das clistinres tnicas c cultunris: rccorclcmos a sui longr.rssinra tradio rlrs EUA, rrntie Ht'rbcrt Cans foi um dos pionciros, e foi gnnhanco adeptos na Europa nrerl ida quc i questio foi ton]ardo inrp()rtrcid

. '

sorrlis. 45. le84: r)1 7e. E\prt'ss, dt\t!,,1\ rl,r Firnir(r dn Costa, "Estilos dc s(( iabiliclac("', Cor fl,r oerro, 8,fti\r.r.C,.\r,. I tr,.\rd; . Ittt,t,.,t,,lI' t2t t2a ^rh,io
e

12

(.tDArf:s

lx ^RRl

li\

lcionalistas. regionilistas, concelhiis e lociis no cleixanr rle alinrorf,rr t'fcrvt'scncias identitri.s e o it('rior dis r('tr(ipolcs (.st rr.che:rco dt',1sos ce rt.vt'lao dc iclt'nticladt'. No sti as vclhas idt'ntid,rdes tt bairro n1 desapartcem e st'rt'configuranr,t rs vezt's com acrtscimo clt'rin,rrlj.nto, como ltrgares antes irricentificvt'is do p()to de vista ct'uma mcnti-rria t t un patrinnio signific;rtivo em('rgem na afirmao clc unra iclt'ntidart. nesno que ipa rentenetc supcrfiaia I (conro t o caso clos l-rrt'c icarlos rlut. c itlatics t'vilas vio g;rnhanrlo, como forma prrblicitri.r tt airln;rrt'm a srr.r rlift're'na, atravtis tla coloca;o <e plat as c1t sinalizaq'o roclovitirias t nr torlo 9 tipo 11t tstraclas revt'lando a cspecif icat,tte gastronntica, paisagsticd ot rlonrrnrerrta dcsst' lugar).'
Nunr nrunclo nta
is

2 investigao urbana
Dg

Diversidade de formas de identificao teritoial: pistas para

a deixar algumas pistas cc' refexo acerca dcstas questes, salieta_ linhas de prcocupio, que ajucant a repensar a'c-ontinrritlacjc quatro mos tt,r itoria em contexto de' ntetropolizao::

nodo

6)

aberto r't'ccpo
a tt<

11a

cias ce vrio tipo que vo persistintlo t'

novidace, h, contud o, r('sista.lganhanro r incns(lcs i pcn\.\ r'r\

rlt',r'ttlit,remr('la.rr'.r qrrctit'rtr,rng|ir . qrrr.rr.i0s|ri,rrrrr'x('cl,\'r.i\rrl


dt.ntidaclcs tt,rtito^s d t' estabt'lt'cinr t,l kr riais apart'ct nr nruitas vezcs associiclas a essas clinnricas c1<. uma ortlem furrclada na trar iiro dos lugart's. Ta is prtrcssos ct' tt'or clortrinintencntc ('ndocntico lo cstio obrigatoriarn(.rt('vinculados.r Irtr to;o ct'valores conservadort's- Unta clas rlintinicas rra is curiosas d a cla inve no cle icltntidades e c()ntcxtos aprentsncntc infccunclos com() srt trs su brbios urbanizacos, ou cm vias cle o st'r, clas grancles citlarlcs orr as krcalirl.t ct's que rcganham ct'ntralidadc nunr tepo en qut a facilcade das dt'slrrc,r (les cofigura rrn.t redefiniio co que ccntral t' rean ia ,u to,estinas loc, is i n t('r io r n (' te sccundarizacas. Estas identidadt's rcssurgc ta mbnr conro rt'str ltado tlc un coflit( Lle visc-res qut: t'nvolvt'as populaires rcsidt'ntes- n,r circunsttincia de unra nrobilicade nruito mais intensa, r.r cluc viver num local ceixa ct'st'r prcorrclo inaltcrvcl ca vica pcssoal e famili,rr, qu(r (contrilos un re.gnrl.mento dc posia)es quc cfectiva a cl ivisio etre a(rlclcs que rtetd('nl n su(t r(';ro conr o ocal de instal,rtio con-o ul factor rt.lt r';rnte na sua airnt,r.rir pessoal ('os que pensam o lugar ce rt'sidncia dt'unta forna nais instnlrn(.rta, como nrot da de troci run mcrc.d() inrobiliro."

pulacionalrelatacomoacontplericl.rtletantefrrrpoiz.rioacctaobair_

em lugares cla ciclacle errvolviclos no turbilho das transfornraocs nrt,_ topolitnas coto sc pote lt,r c, pa pt, ,-l c, local, sujeito as trnsforn.ax.s envolventese k)naco pela d in. nr ica glob.rl qut, taz dcssc lugtr r um ocal mais glrrcrrl? Micht, Bassancl ton. (.()m( retcri,n. i.r unt bairro cla cicJarlt, de Genebra, "quartier dt s Crottt s ", e . p.rtir da su.r t specificitlaclt
po_

k'rpo rterior

pres(a desse ()utro no

quotidiao.

b)

ro concrcto;s em lugares que fazem parte do crcuito metroporitno mas cm c.ndio subalterni, ganham evidnc. tornas itlentilarias qu(, procuran per,r n tc rr gh rh,r I in\.s(,r. en rel,r,.o a., e;r,, m,,rr,,p,,_
c.esignao identicacle suburh;rna. O caso dos sloios, recupt,r.teos enr,.l.ria .,.._cnt., p"ln" uer"aOes ao" concellros linttrofes cle Lishr,.r r u rt,s, .itrhrr.lutl,,,
r

i.t-tl"l.'l-, trtano pr\ ino, e qut ,..1o scntido

t'

rn.,, t"_ b.ir Maf.o evoluiu de unt.r irjcntirl.rr-j.'n.gotivn pn.n uma identicade positiv. e c(no sr. f irma um tcrrittirio tl rina cutura antes dcsva lorizad os,',
e Sintra), iustra como so
pr rr t inmicas recent('s :T]:". ua nos ctreu ifectatlor it( r\ u rh,n s, ( omr r \r, ( rmhin,
(

poclcrn as poput"0,," qu" sa,,.i.:f,oii;tn, .r"" ,.0_ ill:: lllll ",:."ro ui(es iocars delds fdzr.r usr) estrnhgico na futura corrcio clt

de urbanizaio ou de enrran i(1,,tli(l,trl,. ,, nr,,rr r,,ri.r, p,r.,


sscs luga_

* Ol" r.( c(rseguen nrpe a sua marc;r? corn bast, ncstas l,:l^?:- qi: A^!lnio Tcirtira Fernarrclts aborcla o ctrso clo concelho :::.,:*" dc IOuca, a 1 quii(rmetr()s porto,
do
rrras cujo contexto particular de

res, agora includos nunr

circuito mttropolit,ro

(. aci(,,.r1.,

tnl" r.,g..gu

6
,l:::.l,ur,l
(as.

t,.u ,1,,,(t,

( )s

()t.ivois hbnlhos dc

F-ir-nin() dn C ost<

( or( n

Llo r{)

Alm.. d( rnort.il(r
((no I /llr i ,i,1,,
,

rr(

^nknio o (io (r.n id i\ ( ()r(lrir( n( r.n (ln i.. trnnsp(j,'t( rn li!

,r

1r,l_

'cili \ "',r,.'''r.t,,k\k'\rnk\pubri.dosnnr(,\,istnAch,s((,rnRo(h(,.h(,r,rs.i(..( "'.'l:Jt,t'n ,rh( t,,nr,'nrrr,, n ,,,,,,\r,, rl, rn,.r..r,l, Lt,r,,r\., \,,t,,.,, . ];,;;:, ,'i.:i,:: que\t,rc\ dd\ 'rd,, qr,i\ *itr,hrr(b L,L ,

s(.,\ urtinx)s ivr(rs, r.r\ sr,,/.i,//.s socrrr.s r/r,/.r,rr.r,rr,. t,ris, St.

il i

(:(r nr)s.{, dcssn sistn.in i' ron()vn() d;rs idrntd,lrs (r.n\ Mrit,s rists n( ('..r cls d in;n i..\.rtrrr,s c tuisti.\ ss(x a(1.\ n rst.s hrn.s rlt rr-

tji\\.()n{)sl(Jrnrridnsnolivlo(lo(nl)sF()rt(n.,/,1,!rilrr,r,r/,,..riln)..1'r,nr\,,.r//
r|l,ilr, ()oirs, ('lt., lq9q

8
,

d. rd,,,rti.,

(t.,

hnt,,.,,,,,,,,.,,,.,:'."t]''"'^Li.r,ii'trrqr,'-'irlLl,rr'*t'.,J.,,,t.,,',t.,,n,.,t,,
Ut,rn

i'-'"",'.'''r..;,,1:.'li:;',:l:'lli'lli,l;lll,,"' {}iurm,\.rql'i ni.tr,.a(,.

"'"'"h"r"","'r --\ 'r"

il,.,p,'.'il't,:ti;::,;;l"'i:l;l:"i,j,ill.,.ll;l;,

(ptinropork)dopntid.pros.lrq1glnis(tost,rs,(nln(li('cs((,rrilr<1.\,(',rll
,rirr,/, !, ()r.iis.

Ah()d.gcqurF(nnnd(rluisM..hrl()n,Nd..(1'r..,(l(Jrnrisn()rrl\o",,f,'hr,,,',',"

(ln.

2l)02)

"i;;;'.',;::l';i,i:lll,1:il'il;l'lli;l'*'/rli/r;ss('r ;il,;1llli;,;;,:::l';l;"'u1,,.'k'\hrpub,i.c,{,sobottuo(o..r(.rr*(,rio. (x a 7' )rs Pttbica.o (r(J ()bsrr\,,t.) r, dds A( rivi(dcs ( ,,,,,,",.. . ,, ;"i.i*"ii,1ado '

rr"s' In,s'n'' r'russ'L'sporvt(\hniql os( t

',. ,,'r,,,

ctD^DFS

f
^lRl-

lx F\

()

insero regional p(rcce r('unir as crncies para que um processo d(' ica .en(ili; r.st('ja facilihrdo (2(D2: 63);r" t'm cicact's ce nrenor d ime tso. redtr zidas pertt'na a rrma conr rtrrit,1tlc urbana rclativan(tc iutnoni na cdc urbani nicional e rt gi, rrr,rl, dada a tracicional tiiicrrldart'das ccslocar-rcs t'a intt'rdcpcnclrrci.t rr,l,tivan(le ao unco envolvente ;louco abt'rto s nru can,\ s()a i i\ (o

cil rt.procluto

e I +'nraire, Madr'aint'( tq7{)), "l'r()ximitr! spatiale et dis ahanboed(n, Je.n-('latrclt I iale. t's so( r.nd. r'n\emb('s et leur potlplement", Rat,r/r, Ii-d,rdisa dr S{) tance xl 3-j3 ciokgie'vd

quc inttnsiiica os setin(.ntos dos citacinos tle pt'rtt'na citadt,), com() se epresentam os scus habitank's, quc imag('rs procluzcm dt si s
rr'rs

outros?

E o caso da cicace

da Covih trataco por Domingos V,rz ra

Cor<leiro, nn Born dn l'itn, l-isbo;r, l'ublicacs l). Qrrirote. ( Costa, Ankinio F-irmino da 1999), -Sot ir'rlndc dt, Ildrro Dinin.ds Socas

Caude (1915), "1uurr.11"r fornrcs d'oppositon vlle-r'anrpagChamboredon, Jean la Frottct' Llrhant:, v<t1.5. LI ne" , Hstoirt (1gg7r, LIttt l.u3dr ttn CLlatlt,. Quolrlntt, M iri0 ( R.lfl:s.iit1\' ndii\s Graa da |LlottnlnrlL,

'

qrral a idt'ntidade local ou a iclt'ntidadc regional construdi er ton() (c trnr,r reclt'ce cicaces mrias, cscili portugucsi, L.stinuli t viviiica umtr idt.ntidadt'11t'quc cuidanr os poct'res iocais, as irstituies do patrjr(inio, as personagens locais (2004: 47-7f).rl

Crltrral, ()eiras, Ct't.l

(2(X)3), "llstilrs ct'Sociabilicate", (rrciciro, laptista, Costa, Ankinio Firmino cla (org.) -rrlqrafins Llrltnnns,l2l 129 Costa De Rudder, Vroniclue (198,f), "Tr()js sitrrations tle cohabitatj(n pluri ethniquo ra ris", Es/?..s rf So.iiltts, 15, 44-59. Dupuy, Gabriel (20(0), "M()bilihs ct mULtions de la ville", M. B(nnet e I). I)esjcux (orgs.) I-es 7i',','ih)ir's la Mohili(,I'aris, I'Ul, 7 9. Fenandes, nt(inio Teixeira (2{)02), Mtntirin t klcnlidnfu cnr Conunidnfu Atfrr\uca.
Arouca na encrrrzilltoLln drr pnssnrrr I do l1tll!ro, Cmar Municipal tle rotrca,
lt9-191.

Assinr vistas as continuicades terrjtoriais, os arrt'tlott s figura ('stitic, da rt lao com a cidatlc prt<-urbana ganham significaco iatico ercu,to envovcte mais ou r(os extensa, mais ()u menos dinnrica, mais ou rnenos longnqua dc cicadt's clas prprias metamorfost adas pcos efeit()s da rnetropolizaio.

Reerncias bibliogrf icas


sht'r, ljranois ( 1995), Malllt isotl'At,Ltird,.s Vil/r's, I'aris, ()tli1e Jacob. t.ptsta, l.uis (1999), "Terrtririo e ( ultrrra Saloia: , construir() dc (um.) idr.nti(ln(lr local?, ()l'l-S, ()bservatririo das Activid.des C-ultrrrnis, n.'r 6, l0-16. t.Ptista, l.us{'()rd('ito,Graa(20{)2), "l'rt'st'ntes e l)t'sconhccicos", Srrcir/rlqrir /rt hl.nns L' I)tt.is, ('l ES-l('STE, n." 4(1, 23 .13. lSaptista,l-rrst'I'ujads,l()an (2(X{)), "( onfont(}r'Etreposi():osef('it()sd.rr't11r p()liz,;r() a vida das cidndes", irlrr Sr)r'r(t(tqir'r), IFll)S-U N I-, 2. ' stlre, n.' f/
2e3 301r. lass.tnd, Michcl 0997), Mllnvolisat;o rl Ittldllls k'chniques et universitaires r(nades.
Srrt
1,

Ferreira, Vito M. Ind(vina, Francesco, k)rgs.) (1999), A Cidnrfu tln ll1;'98, Lisb()a, Bizncio. Calos Fortuna (19991, Ienttlartts, /)t'rciirsos, lrism,r,rrs Crrlfrrrnis, ()eir;rs, Ctta. Gans, Herbert (l962), "Urhanism and Suburbanism as ways of lifeta rcavaluati()n ()f deinitions", Arnold M. lose (ed.) Ilunatt F,that,ior nntl sot.ial l)rrrr-r,ss Goman, Erving ( 1971), Rdnf os itt r l;/ic, Nt,w york, I la rp(,r & tow
Guerra, Isabef (2(X)0) , untltrnt\1to. t l)to.t,ssos ri, rrnll Srrr.irrlrrq ie dL, At(o: o llrlttL\turrto

Guikm, Michelle (l9t4), "Quartierspltrriethncitres:unegran(jpdiv(,rsit(i,,,tsl,/..s. Socits, 4F.27-43 Ledrul, Raymond (t..,.x). S,,, ry',,i( rl,nirr,., t,aris, t,L t.
Ledrut,Rayml,ncl rl{rxt,).,1,c\l-l\pa.es(,tlesS(x.itsdnsemondcacttrel,,,/,n
ore de lrtspact hunnin.'lransftrrnnitrls g/olrolr,s
/.1r.

PmCii,t(in- S,rp,. ( d\(.r\. I'rin(inn.

iolt's, l,atrsanne, I'rt'sscs Polr'-

FNSIS- UNI]S(-o Machado, Fernand(, I l { {2t)2}. ar,rrl//r-/,\,.( {,,r1l,/r/rdn.J,\. ( )r,ir,\, ( i.ll.r.

t, slru.luns lt)./l/r,s, (.1.(AAl.

llnumn

('abral, loro(2{X2),"1'ararrrnapoticadccidaclt's:osmpcritiv()s,s11(\..sP(lticas urbanas,

r'Mtt 'un(dnJt, Irshri, l<rl',Hr(rd Atu. lJ,,Lrrfrerr, I'ir-"r'r2ltl)), l,\.\r,r,.rrl,,.<,',tr t'l ll, 'l,,rrrrr', l'.ri.,Slrril
(20()6) 12005l. Crrrrlrrzrn

lreves,Ankini(,()fiveirnria\(lrrq6),

s qucsk('s (lticas",

Srrc( rJnrr'

Itrrlririo, fr.rntan',enk,, Jl'

tX t.,lrl/t,\,,. IrL/),?,. l,rr.,t{,,rr, (,ir.r\, ( .1t,. 'Jeuil, Jean-l'ierrt'2 t)r, -1., nr,hilit locale k)utu()rs pls loin et plus vitr,,,, M.

r.-.

C-idades:

l'lafi t,to sIr(rltl,ico eCclrt dt Vdo


'ti,tritr.s it

dasCrandL,s

24 36.

" 'rnon,.Michel e lnr,n (-harh,t, Moniqtre (2(X)),


Taboada_

p,^^^

Bn: nnt

Dt,rjr.u r ( r,rg< ) Lt

ttlt:ilhidrnoNs5rl|t,t()fllrlr),(innN{uni.it)nl(1.^r(r(i.2(02: llt9 lrrl). t,nin,los Vnz, (-,!nri,\ M,;iirr r'I),srr,.r/r'tr.,rn) (),r1,,/,7,r/nir',//(itrlrt.Llnivr'sirlirl{ dn B{ i. Inkrio. arx ih.2{()J

"'*'dnlus,Alain(lul{.1),'Marscilleetsesmigrants.S(x.iabitsrrseax,,,,4alrrlsalR.
cherches So.i ?s, t ,
59 -71).

Lvv l-et,netti. l..rhellc ( lqB4), , Tr.rrit()ialjsiti()n et struturcti()n ()mnunitaire: les asitiques cldns r. le drr nclr\sement de )aris,,, L,sltact,s tt Soattltis,45,61 79.

li Motl;u, l,a ris, I,Li F-, 53_67. lnrs Mosnr1uL,,l,a ris, Clmann_

( ll)^lrFt lFRI'T{it(

W.qrant, .oic (2t)06), LL,s l)nrits Llrhatts, l'aris, ,4 I)ecouv('rt('. Wif ()tt, 'ter c Y()ung, Michael (19a7\, lnuiliv an Kittshiy in F,asl /-ottdrr,, loutk'rl1'., ant Kt'gan I'aul I'1./ I nstitut(' of Conmtnity Stud ies, l,()ncon.
Vaz, l)rrnringos (2(XI4), Cilndt:s Mt;dias L'f).s.r7r)/r'ik',r) () tnso
Lln citlnLft

CaPftlo

Que margens tem o urbano?


Caraal hcro 1os Rcardo

Modos de olhar e de interagir entre

cidade e as serras

da Ott'lhtt.

Uni!t'rsidace cla B('ir. lteri(r, (vlh.

O facto de a urbanidace se fazer mais atavs de processos mbivalentes do que em fronteiras nr tidas e acilmt'nle iden tificveis no eleira de pr sr rciolgia o desafio de tentar perceb-los e situlos. A escaa da pequena cidade, marcante na sociedade portuguesa, um dos contextos que mais requer um esforo de leitura subtil que procure interpretar o que nelas existe de pocesso

urbanizador, de marcas urbanas ruralmente apropriadas, de sincretismos cidade-campo ou de meras ruralidades travestidas. A partir do caso da Covilh, este texto procura interrogar os sinais e as margens do urbano, sobretudo no domnio das interaces quotidianas, mas sern deixar de articullas com oc movimentos histricos e as dinmicas de ecomposio social que vm ahavessando a cidade.

A cidade como palco de interaces

mtre os vrios eixos possveis de uma distino sociolgica entre o urbancr rural, Pretendo abordar neste texto quilo que tem a ver com as interacoes quotidiands no espao pbco. Este nir el conceptual e aquee que, mais que nas implicaes estru turais de cariz poltico, econmico ou cultural, se -qo detm na 'coponente especificamente inier-relacional" que existc nas relafts sociais, ou seia, no domrnio das sociabiliclacles (Costa;2003: 122). Desde asanlises de Georg Simme sobre a metrpole ocidental no dealbar do sculo.XX, passando pa Escola de Chicago e pelo interaccionismo simblico, este foi um filo qire h muito se abriu pra a iociologia e a antropologia urbahs, tornando-se campo priviegiado clas abordagens qualitativas sobrt a ciu "u .i.to"".ala da v ida quotidiana" (Cordeiro, 203: 16). Neste percurl^u1u o-das cincias sociais, em que o urbano tendeu a ser identificado com o meqopolitano, sobressaem duas caractersticas definidoras do modo cc'vitla ciadtro, no plano das situ.!oes inter.rc! ion.is.
De
e_o

Potrebbero piacerti anche