TC.

EGE NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS ARKEOLOJ ANABLM DALI

ANADOLUDA NEOLTK DNEMDE TANRI VE TANRIA

YKSEK LSANS TEZ GLNUR SMER

DANIMAN: YRD. DO. DR. ZAFER DERN

ZMR- 2007

-1-

ANADOLUDA NEOLTK DNEMDE TANRI VE TANRIA NDEKLER NSZ GR I. BLM CNSYET KAVRAMI VE TAPINMA 218 1827

II. BLM--ANADOLUDA NEOLTK DNEMDE TANRI VE TANRIA FGRNLER, HEYKELLER VE BETMLEMELER A- FGRNLER 1- ANADOLU BLGES a- atalhyk 1) Kadn Figrinleri 2) Erkek Figrinleri 3) Cinsiyetsiz ve ematik Figrinler 4) nsans Figrinler b- ukurkent Kadn Figrinleri c- Kk Hyk Kadn Figrinleri d- Suberde Kadn Figrinleri 105107 9299 99105 28109 2891 2959 5965 6582 8292

-2-

e- Hatip Hyk Erkek Figrinleri 2- GLLER BLGES a- Haclar Kadn Figrinleri b- Hycek 1) Kadn Figrinleri 2) Cinsiyetsiz Figrinler c- Kuruay Hyk Kadn Figrinleri d- Dden Kadn Figrinleri 3- KUZEY BATI VE ORTA BATI ANADOLU BLGES a- Ilpnar Kadn Figrinleri b- Hoca eme Kadn Figrinleri b- Pendik Kadn Figrinleri d- All Hyk Kadn Figrinleri

107110

110223 110136

136211 137204 204211 211221

221223

223268 223228

228232

232234

234237

-3-

e- Ulucak Hyk 1) Kadn Figrinleri 2) Erkek Figrinleri f- Yeilova Hyk Kadn Figrini g- Ege Gbre Yerleimi 1) Kadn Figrini 2) ematik Figrin 4-DOU VE GNEYDOU ANADOLU BLGES a- Cafer Hyk 1) Kadn Figrinleri 2) Erkek Figrinleri b- ayn Kadn Figrinleri c- Gbeklitepe Erkek Figrini d- Kumar Tepe Erkek Figrini e- Mezra-a Teleilat Erkek Figrinleri f- Nevali ori 1) Erkek/Cinsiyetsiz Figrin 2) Minyatr nsan Balar -4-

237242 238240 241242 242244

244248 245247 247248 248282 248252 249251 251252 252262

262264

264266

266276

276280 276278 278280

g- Gritille 1) Kadn Figrini 2) Cinsiyetsiz Figrin B- HEYKELLER DOU VE GNEYDOU ANADOLU BLGES a- Gbeklitepe 1) Erkek Heykelleri 2) nsan-Hayvan Betimli Heykeller 3) T Biimli Heykel b- Nevali ori 1) nsan-Hayvan Betimli Heykeller 2) nsan Betimli Heykeller 3) T Biimli Heykeller c- Urfa-Genel Erkek Heykeli d- Kilisik 1) Erkek Heykeli 2) T Biimli Heykel C- BETMLEMELER 1- ANADOLU BLGES atalhyk 1) Duvar Resimleri 2) Betimli Levha

280282 281282 282283

283301 283288 283285 285287 287288 288298 288292 292295 295298 298299

299301 299300 300301

301308 301307 307308

-5-

2- DOU VE GNEYDOU ANADOLU BLGES 1- Nevali ori 2- Gbeklitepe 308309 309310

III. BLM- ANADOLUDA NEOLTK DNEMDE TANRI VE TANRIA FGRNLER, KARILATIRMASI A- FGRNLER 1- ANADOLU BLGES 2- GLLER BLGES 3- KUZEYBATI VE ORTA BATI ANADOLU BLGES 4- DOE VE GNEYDOU ANADOLU BLGES B- HEYKELLER DOU VE GNEYDOU ANADOLU BLGES C- BETMLEMELER 1- ANADOLU BLGES Duvar Resimleri 2- DOU VE GNEY DOU ANADOLU BLGES izgi Tasvirler IV. BLM SONU KISALTMALAR VE KAYNAKLAR TABLOLARIN LSTES LEVHALA -6310336 312321 321326 326331 331336 336341 337341 341347 341345 341345 345347 345347 347365 HEYKELLER VE BETMLEMELERNN

NSZ M.. 10. binden 5. bin e kadar, yaklak be bin yl gibi uzun bir sreyi kapsayan ve genel tanmyla Neolitik olarak adlandrlan dnem ierisinde, Anadolu gibi byk bir corafyada yaayan halklarn, siyasi, ekonomik, inansal anlamda ayn kalmalarn beklemek kesinlikle imknszdr. Son dnem almalaryla, deimeye balayan Neolitik teriminin, besin retimi ve yerleik yaam dnda ok farkl unsurlar ierisinde barndran uzun bir dnem olduu anlalmtr. Bu dnem, Anadolunun her yerinde ayn anda yaanmaya balanmad gibi, her blgede farkl zamanlarda, farkl geliim silsilesi sergilemitir. Kukusuz bu deiimin en nemli sebebi ekonomik nedenleridir. Deien besin ekonomisi, insanlarn yaaylarn deitirmi ve bu da, dolayl olarak toplumun tm kademelerine nfus ederek, sosyal, kltrel, siyasi ve inansal anlamda farkllamalarna neden olmutur. Anadoluda Neolitik Dnemde Tanr ve Tanra balkl bu tez, zellikle son yllarda yaplan arkeolojik kazlarda ortaya kan buluntular nda ve eitli bilim insanlarnn yorumlaryla, Neolitik dnem toplumlarnn inan sistemlerine farkl bak alar ortaya koymay amalamaktadr. Yrd. Do. Dr. Zafer Derin danmanlnda yrtlen bu almada her trl yardmna bavurduum, tez almamn balnn seiminden, tezin ekillenip, son halini almasna kadar sren uzun aamada yanmda olan tez danmanm Yar. Do. Dr. Zafer Derine; metnin ekillenmesinde ve tez almasnn ieriinin hazrlanmasnda gsterdii titiz ilgiden dolay sayn hocam Prof. Dr. Altan ilingiroluna; bana zaman ayrarak tezimin ekillenmesinde yardmc olan, deneyimleri ve bilki birikimiyle tez almamn ierisindeki buluntu gruplarna bak am deitiren, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Prehistorya Anabilim Dal Bakan sayn Prof. Dr. Mehmet zdoana; yine bu almann her aamasnda bilgilerini ve kaynaklarn benimle paylaan hocam Yrd. Do. Dr. Haluk Salamtimura; ve son olarak hayatmn her aamasnda maddi-manevi tm desteklerini benden esirgemeyen sevgili anneme ve babama teekkr bir bor bilirim. -7-

GR Anadoluda Neolitik Dnemde Tanr ve Tanra balkl bu tezin amac, son yllarda tartma konusu olan, kadn, erkek heykel ve figrinlerinin, Neolitik Dnem inan sistemi ierisindeki yerini anlamaya ve vurgulamaya almaktr. Her ne kadar tez balmzn ierisinde heykel, figrin, betimleme gibi terimler kullanlmasa da, almamzn ierisinde, Anadoludaki Neolitik merkezlerden ele geen figrin, heykel ve betimlemeler incelenmeye allmtr. Bu inceleme, bir katalog almasndan ok, sz konusu buluntu gruplarnn zelliklerini ve blgelere gre dalmn vermesi asndan nemlidir. Buluntular arasnda tipolojik inceleme yaplmam, yerleim blgeleri ve merkezleri arasndaki benzerlik ve farklar ortaya konmaya allmtr. Konunun anlalmas ve kazlardan ele geen maddi unsurlar, sosyal, ekonomik ve dinsel boyutta yorumlayabilmek adna, Neolitik kavram ile ilgili ksa bir giriin yararl olabilecei kansndaym; Neolitik terimi ortaya atld 1865 ylndan bu yana srekli olarak deimitir. Balangta yalnzca ekonomiden yola karak ortaya atlan bu terim, daha sonra Mezolitik a buluntu topluluklar ile Tun a arasndaki dnem iin kullanlm ve zamanla gelierek yerleik yaam ve yerleik yaamn olmazsa olmas konumundaki besin reticilii ile birlikte dnlmeye balanmtr1. Ne var ki, Neolitik dnem yalnzca arkeologlarn ilgi duyduu bir konu olmaktan karak birok doa bilimcinin de ilgilendii bir kavram olmutur. 1866 ylnda Candollenin, tarmn esasn oluturan tahllarn, Neolitik dnem ile birlikte biyolojik bir deiiklik geirdiini, doada yabanl olarak bulunan baz trlerin, bu dnemde farkl zellikler sergilemeye baladn ileri srmesi, Neolitik terimine yeni kavramlar yklenmesini kanlmaz klm ve terim arkeoloji ile doa bilimleri arasnda birbirinden bamsz bir geliim gstermitir. 1900l yllara gelindiinde ise, aslnda bir corafyac olan Pompellyin ortaya att vaha kuram hem arkeologlarca hem de konuya ilgisi olan dier bilim dallarnn temsilcileri tarafndan byk ilgi ve kabul grmtr. Bu kuramn ortaya atld yllar, C. Darwin ile birlikte dorua ulaan evrim teorisi yani, -insanlarn doal koullar ve iklim gibi nedenlerle deiim gsterdii dncesi- ile birlikte,
1

zdoan 2004, 44.

-8-

dnemin geleneksel dnce yapsna kar gelen bilim insanlar tarafndan heyecanla karlanmtr. Bu kuram gelitirerek daha kapsaml hale getiren ve bunu Neolitik Devrim olarak adlandran G. Childe, yerleik yaamn temellerini ekonomik temellerle birletirerek, bu oluumu Yakn Douya tamtr. G. Childe, ilk kez uygarlk tarihindeki kltr aamalarnn, ekonomik temellere balanabileceini vurgulayarak, Paleolitik ve Mezolitik insan topluluklarnn, Neolitik toplumlara gre doaya ok daha fazla baml yaadklarn, gnlk yaamlarn srdrebilmek ve geimlerini salayabilmek adna, avlanmak, yenebilecek bitkilerin tohum ve meyvelerini toplamak zorunda olduklarn ileri srmtr. Bu durum onlar gebe klm, bir yerde var olan besin kaynaklarn tkettiklerinde, yeni yerlere g etme zorunluluunu ve bylece yalnzca tketici bir besin ekonomisinin oluturduu yaam dzenini binlerce yl koruyarak srdrdklerini savunmutur2. G. Childe, iftilie gei aamasnda insanlarn deien iklim koullarnn ve bu deiimin getirdii zorunlu ekonomilerin etkili olduunu Pompelly gibi ileri srerek, yakn dou corafyasnn doal evre koullar kstl, yar kurak ve kurak blgelerde bulunmasnn olumsuz koullardan kaynaklandn ileri srmtr. Childein bu kuram, uzun sre Neolitik teriminin, insanlarn hafzalarnda Mezolitik ve Paleolitik dnemlerden fakl olarak, yerleik bir kltrn olutuu, fakat yine yaam koullarnn zor olduu, yalnzca varlklarn idame ettirebilmek adna yaam mcadelesi veren topluluklar olarak grlmesini salamtr. Bu tr bir yaklamn uzun sre kabul edilen gr olmasnn doal fakat olumsuz bir sonucu, kazlardan ele geen eserlerin, maddi kalntlar olarak kalmas, bu sreci oluturan nedenlere ve sonulara cevap olarak kullanlmamasdr. Bu durum Yakn Dou ve Anadoludaki kazlarn saysn artmasyla yava yava deimektedir. Her ne kadar komu lkelerle karlatrldnda Anadoludaki kazlar yetersiz kalsa da, kazlan alanlarn artmas ve dier bilim dallaryla yaplan e zamanl almalar, buluntularn analizleri ve birbirleriyle olan balantlar, bu dnemin anlalmasn ve besin reticilii kavramnn geniletilmesini olanakl klmtr. Kukusuz Neolitik dnem, birok nemli gelimenin ok hzl yaand bir dnemdir. Ancak bu aamay yalnzca besin reticilii ve bunun sonucunda elde edilen art rnn

Childe 1998, 40.

-9-

insanlara salad rahatlk gibi basit bir platforma indirgeyerek incelemek yanl ve yetersiz olur. nk aslnda manzara grndnden ok daha kark, ok daha kapsaml ve genitir. Topraa yerleme, mimari, mekn kullanmndaki farklkllar ve teknikler, sosyal yap, sanat ve inan sistemleri ya da dini tutumlar Tm bu olgular birlikte incelendiinde Neolitik dnemin, ya da ilk tarmc ky topluluklarnn yaam biimi ile ilgili olarak ortaya kan gerekler, dnce sistemimizi deitirmeye zorlayacak kadar nemlidir. Artk Neolitik dnemi tanmlarken katmanlar belirli bir dzenden sz etmek mmkndr3. Tamamen teknolojik tanmlamalarla ortaya kan Neolitik kavramnn iinin doldurulmasnda en nemli corafyalardan birisi kukusuz Anadoludur. Yakn bir zamana kadar Anadoluya Gneydou Anadoludan ve Kuzey Levanttan geldii sanlan Neolitik kavramlar ve maddesel rnler, bu blgedeki aratrmalar sonucunda fakl bir tablo ortaya koymu, neolitikleme srecinin yerel olma olasl arlk kazanmtr. Dolaysyla Neolitiin balangc ve geliimini anlamak iin Anadolunun nemi yadsnmaz bir gerek durumuna gelmitir. Anadolu iin neolitikleme sreci sorunludur. Erken Neolitik yerleimlerin kendine yeter modeller zerindeki zellikle Gneydou Anadolu ve Kuzey Suriyeden gelen bulgulara bakldnda rn yetitirme zerindeki bamllk u an ciddi olarak problemlidir4. Avlanma ve toplayclk, Keramiksiz Neolitik dnemi boyunca, yiyecek retmekten daha ok etkili anlamlar iermektedir. En azndan, benzer doal ortamlarda birlikte var olsalar bile, kendine yeter stratejilerin yerleimden yerleime olduka eitlilik gsterdii aktr. Baz yerleimler tarma ok daha bal iken, dierleri hala avclk ve toplayclkla yaamlarn srdrmektedirler. Dnldnde, gnmz koullarnda bile toplumlar arasnda corafi nedenlerden kaynaklanan, ekonomik, kltrel, sosyal alanda da birok fark bulmak mmkndr. Bunu, Neolitik dneme yaydmzda elbette Anadolu gibi byk bir corafyada ekonomik ve sosyal farklkllarla karlamak artc olmamaldr. Anadoluda ve Levantta, Neolitiin
zdoan 2004, 50. Yakn Dou topluluklar arasndaki yerleik avc toplayclarn var oluunu nermek olduka dnlmezdi. Bu dnem tam olarak tanmlanamamasna ramen anlalan toplanmalardan farkl olan baz topluluklarn var olduunu gsterirdi (Bar-Yosef ve Belfer-Cohen 2002). Neolitik ile tarmn kavramnn birlemesi zerine, Nesbitt 2002 ve 2004, 39; Willcox 2004e baklabilir.
4 3

- 10 -

corafi yaylm, R. Braidwoodun nerdii ekilde Natural Habitat Zone un dna tamtr, dalar, lleri, yamalar iine alacak ekilde genilemitir. Uzun yllardr tartma konusu olan, yerlemenin mi yoksa tarmn m ncelikli olduu sorusu artk nemini yitirmitir. Besin reticiliin yerleimlerin n koulu olmad ve hatta besin retimine gemenin Neolitik Dnemin balangc iin nemli bir girdi saylamayaca anlalmtr. Besin retiminin bu gelimenin bir nedeni deil belki bir sonucu ya da son aamas olmas giderek daha iyi anlalan bir konudur. Keramiksiz ya da Keramikli Neolitik dnem olsun genel olarak Neolitik kavramnn deitii ya da bu abann olumaya balad bir dnem ierisindeyiz. Bu dnem iin imdilik sylenebilecek ey tapnak ekonomisi, uzak blgeler aras canl ve karmak bir ticari sistem, etkin bir bilgi ve teknoloji aktarm, uzmanlama gibi terimlerin kullanlmasnn artk kulaa normal geldiidir. Neolitik dnemin genileyen, onu daha iyi anlamamz salayan ve son dnem kazlaryla, dneme ilgi duyan insanlar artan durumunun phesiz ki en nemli ve en arpc noktas inan sistemlerinin daha anlalr olmas, tapnak olarak nitelendirilebilecek yaplarn bulunmas ve imdiye kadar retim toplumlar iin yaktrlan Ana Tanra kavramnn yeni boyutlar kazanmasdr. Neolitik dnem ierisinde dier maddi kalntlar da olduu gibi, figrin ve heykeller hakknda da toplumun inansal gstergeleri olarak pek ok kurgu yaplabilir. Ancak gnmz koullarnn dnlmesiyle yaplacak olan kurgulama ve yorumlarn ne kadar salkl olaca tartabilir bir durumdur. I. Hodder, bu buluntularn eitlilik ve farkllklara duyarl olarak kendi dnyalar ierisinde konumlandrlmalar gerektiini nermitir5. Figrinler ve heykeller genellikle inan sistemlerinin gstergeleri olarak yorumlanmlardr. Figrinler, heykelle karlatrldnda daha kk boyutlu, simgelemi ama heykel gibi tek bana simge haline gelmemi olan insan bedeninin kk elemleridir6. nsan hayvan ve nesne figrinleri, gemi toplumlarn inan sistemlerinin gstergesi olarak; l gmme gelenekleri, sval kafataslar, maskeler, klt

5 6

Hodder 2005, 10. Hodder 2005, 7.

- 11 -

binalar gibi verilerle birlikte, bazen bulunduklar toplumlarn yaadklar dnemlere ve blgelere bal olarak; bazen de nesnel ekilde yorumlanrlar. nsanln en eski inanlar her zaman merak konusu olmutur ve bu meraka ilikin sorularn yantlarna dair kantlar sunmak; bir kltrn maddi verilerinden yola karak manevi ynlerini anlamak olduka zordur. nan, mitoloji, cinsiyet gibi konularla ilgili yaplan tartmalardaki sorun, tanmlamalarn yan sra, bu konulardaki kart fikirlerin ve savlarn nasl gelitirilecei zerinedir. Dier yandan Neolitik dnemde hemen her yerde bulunduunu syleyebileceimiz ritellerle ilgili olarak; Yakndouda birok somut verinin olmas ve pek ok almann yaplmasna karn; dnemin inan sisteminin ne ekilde olduu zerine, herkesin kabul ettii bir alma henz bulunmamaktadr7. arkeolojinin maddi Problem, bu konuya olan ilgi eksikliinden deil; soyut kavramlar yorumlamann glnden verileriyle

kaynaklanmaktadr. Bu konuda almamzda vurgulanabilecek bir baka konu ise din, inan, ritel8 ve klt kavramlar zerine yaplm olan tanmlamalarn ve yorumlarn zerine olabilir. Din, inan, ritel ve klt kavramlarn tanmlamak ve kuramlatrmak, olduka geni, kapsaml ve tartmal bir konudur. Toplumlarn, doastne tapnmas inan kavramndan ayrlmaz olduu ve inancn da topluluu balayan ortak kuvvet olduu dnlrse, bu almann iinde din kavramn, inanla ilgili uygulamalar ve fikirler sistemi olarak almak mmkndr.

Watkins 1997, 267. Konunun bir baka esi de ritller ve ritiel tanm zerinedir. Ritel kelimesi, Latince ritus kknden gelir. rituals ise ritele ait demektir. Ritel genel olarak tapnma ileminin nasl yaplacan gsteren bir rehber gibi alglanabilir. fadenin esas, her zaman ayn ilemin yaplmas ya da tekrarlanmas ve her ayrntnn ayn kalmasna dayanr. Ritller, basit olarak inanla ilgili teknik olgular (1); inanla ilgili olarak benimsenmi alkanlk, kiilerce kutsallatrlm davranlar, biimler, davran biimleri, temalar (2); yazlmam olsa da sosyal ve dini kurallar ve dzeni olan hareketler (3); belirli aralklarla yinelenen, dinsel ya da bysel bir nedene gndermede bulunan ve birlikte gerekletirilen eylemler(4) olarak tanmlanr. Trke karl ayinle ilgili dinsel tren olarak verilmektedir. Riteller temel sosyal deerleri ve davran kurallarn ifade etmekte, topluma dzen ve anlam katmaktadr. Klt uygulamalar toplumun davranlarn, fikirlerini en geni anlamyla toplumun veya toplumdaki zel gruplarn deerlerini kontrol altnda tutar. Ritellerle (lm ve kutsal objeler bahane edilerek, insanlarn cezalandrlacaklar veya onlarn davranlarn kstlayc, korku ve tabular yaratarak) edinilen g, uzun vadede fiziksel bask yoluyla edinilen gten daha etkili grnmektedir. Ritel tanmlar iin Baknz. Robbins 2000, 591614.
8

- 12 -

Din9 insan hayatnda byk bir yer kaplar. Geni anlamyla ele alnacak olursa din hayat felsefesi demektir. Daha dar anlamyla ise, insann gnlk hayattaki davranlarn etkileyen bir faktr olarak dnlebilir. Belirli inanlar ve tutumlar, insann, toplumun dier yeleriyle olan ilikilerini ekillendirir. Unutulmamas gerekir ki, din kadar insan hayatnn hemen her sahasna girmi baka bir sosyolojik olgu yoktur. Din, toplumsal yaamn bir parasdr. Var oluundan bugne kadar toplumlarn ekonomik, dnsel ve sanatsal yaplaryla i ie geliim gstermitir. nsanlk tarihine bakldnda tanrlarn bugn dnld tarzda soyut varlklar olmayp daha somut kuvvetler olarak dnld gzlenmektedir. Yaadklar evre ve hayat koullar gz nnde bulundurulduunda, insanlarn etrafnda olup bitenleri anlama abas, korkular, endieleri ve ihtiyalar onlarn dine ve tanrlara bak asn daha duygusal ve zorunlu hale getirmitir. yle dnecek olursak, gebe toplumlar iin , scakl ve yamuru veren gkyznn gc nemliyken, tarmla uraan topraa bal yerleikler iinse toprak-ana kutsallamtr. Bu balamda; dinlerin temel amac, dnyay aklamak deil, somut yaantlardan esinlenerek dnyaya anlam kazandrmak, insann evreyle ba edebilmesini, kendi var oluunu omuzlayabilmesini, bakalaryla birlikte yaayabilmesini salamaktr. lkel topluluklar incelendiinde, tapnmlarn basitten karmaa doru bir grafik izdii ve davranlarn toplumun ekonomik ve bilin seviyesine uygun ekiller ald grlmektedir. Henz toplayclk ve avclk aamasnda hayvanlar kutsal saylm ve onlara tapnlarak, avlar, trenler ve enliklerle karlanmtr. Bu tr davranlarn amac yaamalarn salayan kaynaa minnetlerini, kranlarn sunmak ile birlikte avn daha verimli olmas ve besinlerin oalmasdr. nsan, doaya sayg duyarak, ona taparak, trenler yaparak ve adaklar adayarak doay denetim altna almaya uram ve doann gazabndan korkarak, kendilerini a brakmasndan ve
Din; bu almada sistemlemi, yapsallam bir kurum deil; inan sistemi, inanlan ey anlamnda kullanlmaktadr. Din; esas olarak zihni aan her yerde hazr ve nazr olan bir eyin varlna inanmaktr. Ya da tasavvur edilemez olan tasavvur etmeye ynelik bir aba, sonsuza doru bir arzu olarak tanmlanmaktadr. Max Mller ise dini, Grnmeyene hasret, kavranamayan nnde hrmet, sonsuzluk nnde ekingenlik, sonsuzu tecrbe ve hissetmek gibi szlerle ifade etmeye almtr. James Frazer tarafndan ise din, doann ve insan yaamnn ileyiini ynetip kontrol ettiine inanlan stn glerin gnlnn alnmas ya da ilgilerinin kazanlmas eklinde tanmlanmtr. Din tanmlar iin Baknz. Spencer 1876, 37; Mller 1878, 23; Sarkolu 2002, 1; Tambiah 2002, 78.
9

- 13 -

ldrmesinden endie duymutur. Bu gvensizlik hissi ve gven istei, onlar doaya taparak onu ycelterek ve bunu tren ve enliklerle somutlatrarak doay dizginleme ve kendilerini gvenceye alma abalarna yneltmitir. Dini olaylar ya da dini balangta, inanlar ve dinsel trenler olarak iki temel kategoriye ayrmak mmkndr. nanlar zihin halleri, dinsel trenler de belirli eylem biimleridir. Ahlak kurallar da eylem biimleri arasnda yer alabilir, bu nedenle inanlar eylem biiminden ayrmak gerekir. Dinsel trenlerin zelliklerini ise inanlar meydana getirmektedir. Dini olan her eyin, ayrt edici zellii olarak kabul edilenlerden biri de, tabiatst dncesidir. Bununla anlama kapasitemizi aan eya dzeni kastedilir; tabiatst gizemin, bilinmezin ya da anlalmaz olann dnyasdr. O zaman din, bilimin ve genel olarak ak dncenin snrlar dnda kalan her ey hakknda bir tr speklasyondan ibaret bir ey demektir. Spencere gre dogmalar bakmndan birbirleriyle taban tabana zt olan dinler, ierdii ve kuatt her eyi ile birlikte dnyann, aklamaya ihtiyac olan bir sr olduu konusunda ksmen anlarlar. Tabiatst dncesi dinler tarihinde ok ge ortaya km olmaldr10. Bu yalnzca ilkel diye isimlendirebileceimiz toplumlar iin deil, ayn zamanda entelektel kltrn belli bir seviyesine ulamam kimseler iinde yabanc bir fikirdir. Tabi ki, insanlar nemsiz nesnelere harikulade stnlkler atfettiklerini,- birbirinden tamamen farkl unsurlardan oluan ve akln anlamas zor olan bir tr her yerde hazr ve nazr olma sfatna sahip olan- kinat, bir takm garip esaslarla doldurduklarn grdmz zaman, bu fikirlerde bir sr havas bulmak bizim iin kolay olacaktr. nsanlarn, modern aklmz iin bu kadar problematik olan fikirleri kabul etmeleri, bize onlarn yerine daha makul olanlarn bulamamalarndan kaynaklanyor gibi grnmektedir11. Ancak gerekte bizi bu kadar artan aklamalar, ilkel insan iin bu dnyadaki en basit eymi gibi grnmektedir. lkel insan, bunlar akln mitsizlik iinde kalarak kabul ettii bir son are olarak deil, fakat etrafnda gzlemledii eyleri tasavvur etmenin ve anlamann en ksa yolu olarak grr. Onun iin, ses ile ya da mimikle cisimlere hkmetmekte, yldzlarn hareketini durdurmak veya hzlandrmakta, yamuru
10 11

Durkheim 2005, 43. Durkheim 2005, 44.

- 14 -

yadrmak ya da durdurmakta garip olan hi bir ey yoktur. Topran ya da kendisini besleyen hayvan trlerinin bereketini garantilemek maksadyla kulland ayinler, onun gznde artk akld bir ey deildir. Ayn maksatla bugnk ziraatlarn teknik usulleri kullanmalarnn bizim gzmzdeki yeri ne ise, ayinlerin ilkel insan gzndeki yeri de o olmaldr12. Tabiatst dncesinin var olmas, onun olumsuzlanmas olan ve hibir ekilde ilkellere has olmayan bir fikrin daha nceden var olduunu gsterir. Belli olgular tabiatst diye isimlendirebilmek iin, bir kimsenin daha nce, tabii eyler diye bir dzenin yani, zorunlu ilikilere uygun ve isel olarak birbirleriyle ilikili kurallar btnnn farknda olmas gerekir. Bu esas prensip bir kez kabul edilmi hale geldiinde, sz konusu yasalardan ayrlanlar, zorunlu olarak tabiatn tesinde ve bylece akln tesinde eyler olarak kabul edilir. Bugn bile birok dinin inanan, tanrsal iradenin bu dnyay yoktan yaratt ya da istedii ekilde baz varlklar baka varlklara dntrebileceine inanmalar gibi, bir yasa koyucunun emrederek, hiten bir kurum yaratabilecei ve bir sosyal sistemi dierine dntrebilecei inancna sahiptir. Yani toplumsal eyler hususunda hala, ilkellerin zihin yapsna sahibiz. Sosyolojik meselelerde, bugn birok insann bu modas gemi dnceyi koruyor olmas, sosyal hayatn onlara, belirsiz ve gizemli grnyor olmasndan kaynaklanmamaktadr. Aksine bu tr aklamalarla kolayca ikna olabilmeleri, tecrbe tarafndan tekrar tekrar yalanlanan bu yanlsamalara balanabilmeleri, sosyal olaylarn bu dnyadaki en ak ey olarak grnmesinin bir sonucudur. Ayrca, insanlar tecrbenin verdii yenilikler ve tesadfen ortaya kan eyleri nasl tanmlarlarsa tanmlasnlar, bu hibir zaman dini karakterize etmek iin kullanlamaz13. Dini dnceler her eyden nce, istisnai ve normal olmayan deil, srekli ve dzenli olarak cereyan eden eyleri ifade etmek ve aklamak iin kullanlr. Genel bir kural olarak tanrlar ise, evrenin normal ak, yldzlarn hareketi, mevsimlerin ritmik dn, sebzelerin her yl bymeleri, trlerin srmesinden daha ok anormal varlklar, gariplikleri aklamak maksadyla kullanlrlar. Bundan dolay, dini beklenilmeyen eyle eitleyen bir dnce, ok yanltr. Dini gleri bu ekilde dnme, ilkellere has
12 13

Durkheim 2005, 44. Durkheim 2005, 47.

- 15 -

bir dnce tarz deildir. lkel insanlar, ilk nce bu gleri, dzensizlii ve kazalar aklamak maksadyla ve ok daha sonra ise tabiattaki deimezleri izah etmek iin kullanmaya balamtr. Ancak insanlarn bunlara neden bu kadar zt fonksiyonlar ykledikleri ak deildir. En basit dinlerden balayarak grld gibi kutsal varlklarn en temel grevi, hayatn normal seyrinin devam etmesini salamak olmutur14. Her eit dini inanta, hi deimeyen zellik, gerek ya da dsel olan eyleri, kutsal ve kutsal olmayan eklinde iki snfa ayrmaktr. Kutsallk yalnzca tanrlara zg bir nitelik deildir. Her eyin kutsal olabilme ihtimali olduu kadar, her toplumun kutsal anlay farkl olabilir. Kutsal eylerin snrlar yoktur ve zamanla ya da toplumdan topluma deiim gsterirler. Durkheim, btn varlklar kutsal, kutsal-d diye ikiye ayrmtr. Tanr ve ona bal olan her ey kutsaldr. Bunun dnda kalanlar ise kutsal deildir. Bu duruma gre dinin temel art, kutsal d olanlarn kutsal olanlara yaklamasn yasak etmektir. Tapnmann i yz ise kutsal olmayan insann kutsal olan tanrya yaklamasdr. Bu sebepten ibadetin yaplabilmesi iin yaratn yaratana yaklamas gerekir; bu ise ibadet edecek kimsenin kiisel duygudan kurtulmas ile mmkndr. nk ibadet eden kimse iten ve dtan temizlenerek kutsallamaldr ki aslnda kutsal olan Tanrya yaklaabilsin15. nsan iten harekete geirerek belli bir ynde davrana sevk eden faktrler vardr. Bunlar ilgi, istek, ihtiya, arzu, dilek, emel, ama, drt, ideal, tutku Gibi kelimelerle ifade edilir. Bunlar bilinli ya da bilin d, fizyolojik, duygusal, zihinsel ve sosyal nitelikli olabilirler. Davranlarmzn temelinde olan btn bu faktrleri ifade etmek iin genel olarak gd kelimesi kullanlmaktadr. Bir ferdin davrann belirleyen dinamik faktrler btnne ise gdlenme denmektedir. Gd, insann canl varln srdrebilmesi, evresiyle uyum salamas, gelimesi ve potansiyellerini aa karmas iin tatmin etmek zorunda olduu ihtiyalar ile yerine getirmeyi bir mecburiyet olarak hissettii isteklerini iermektedir.
14 15

Jevons 1944, 319. Durkheim 2005, 118.

- 16 -

Bir baka deyile, gdler eitli ihtiya ve isteklerden kaynaklanmaktadr ve insan bu isteklerin tatmini ynnde bir hedefe zorlarlar. rnein, bir insan alk duyar ve bunun sonucunda yemek ister; korkar ve snacak emin bir yer arar; yalnzlk hisseder ve arkada arar. iddetli bir ba ars karsnda are veya ila ister. Gda, arkadalar, snacak bir yer Fakat esas itibariyle hedefler gda, arkada ve snacak bir yer deil, bu nesnelerle ilgili faaliyetlerdir. Yaamsal olarak adlandrlabilecek bu ihtiyalarn yannda, insann bir varla ya da daha net ekliyle bir tanr ya inanmasn gdeleyen ey nedir? Bu soruya verilebilecek ilk cevap dini ihtiya ya da inanma ihtiyac olacaktr. nsanln var oluundan bu yana, sistemli veya sistemsiz inanlarn ya da dini davranlarn varl gz nnde bulundurulacak olursa, yaamsal ihtiyalarn yannda bir de dini ihtiyatan sz etmek doru olabilir mi? nsann, gcn aan, kendisini aresizlik ierisinde brakan tehlikelerin ve felaketlerin karsnda doast bir varln yardmna ihtiya duymas ou zaman karlalan bir durumdur. Bylesi durumlarda, ilkel ya da medeni olsun ou insan dualar, adaklar veya herhangi ibadet vastasyla btn skntlarn tanrlara, ruhlara ya da inand her neyse o varla iletir. Burada nemli olan ve insan byle bir davrana iten en nemli faktr kendi bilincinin ve kendi varlnn farknda olmasdr. Bylece kafasnda yaratt doast varln da olabileceine inanmaktadr. Yaplan baz aratrmalar aresizlik tecrbelerinin kendiliinden dini bir davrana sevk etmede nemli rol oynadn gstermektedir. Vergote16 tarafndan dzenlenen bir ankette insanlarn ounun ahlaki ve maddi glkler ierisinde bulunduklar zaman, kendiliklerinden tanr kavramn dndkleri ortaya kmtr. Bir dier aratrma, bu konuda meslek ve sosyo-ekonomik seviyenin nemini iaret etmektedir. Ekonomik seviyesi dk insanlarn ve dnyaya daha kapal kk topluluklarn dine ve tanr inancna daha ok ihtiyalar olduu ve bu kavramlara daha ok nem verdii anlalmtr. Ayrca lmcl hastalarn davranlarnn da aa yukar ayn seviyede olduu anlalmaktadr. Bu konuyla ilgili II. Dnya Sava boyunca yaplan bir aratrmada askerlerin %75i lm tehlikesi karsnda duann ve tanrnn onlara yardm edecei dncesinin kendilerine ok byk yardm olduunu
16

Vergote 1964, 3144.

- 17 -

belirtmilerdir. Tanrya en ok, lmle en fazla kar karya bulunan ve en ok korku duyan kimseler bavurmaktadr. Burada nemli olan ey, bu davranlarn askerlerin eitim seviyesi veya dini inan derecelerinden bamsz olmasdr. lm korkusu insanlarda kendilerinden daha stn ve onlara aciz durumlarnda yardmc olacak bir varln olduunu dndrerek bu dnce sayesinde rahatlamalarn salamtr. Bu ve buna benzer gzlemler, insanda aresizlik ve tanr inanc arasnda bir ban varlnn dnlmesini salamtr. Hayatn maddi artlar, trl felaketler ve ykntlar iinde insanlar, ilahi bir varln umulmadk mdahalesine byk nem vermektedirler. Din duygusunu ve tanr kavramn iten uyandran duygular bu duygulardr. nsanlarn hemen ounda dua ve ibadet yapmak iin en kuvvetli eilim sava, deprem, hastalk, kaza, ktlk gibi byk maddi ykntlar iinde, lmle yz yze bulunduklarnda ve zellikle asl kendi lmleri karsnda kendisini gstermektedir. lm tehlikesi ve daha genel olarak maddi ykntlar ve hastalklar karsndaki aresizlik, kendiliinden dini davrann en gl kaynaklar arasnda yer almaktadr. Din, dierleri yannda, bu tr engellemeler karsnda telafi edici bir rol oynayabilir. nsan kendisini tehdit altnda hissettii zaman, en temel arzusu olan yaama isteinin tatmin edilmesine kadar, onu koruyacak ya da yaad durumu sona erdirecek bir varlktan yardm ister. Malinowski ise, herhangi bir kltr kuram insann organik ihtiyalarndan balamak zorundadr diyerek, Trobriand yerlileri arasnda yapt kapsaml incelemeler ile dini insann biyolojik ihtiyalarna balamaktadr17. Malinowski dini esasen yaamdngs ritellerine, zellikle de lm zerine odaklanan ritlere balamaktadr. Gerektende O, lmn var olusal durumunu dinin douuyla yakndan balantl grmektedir. nsanlarn muhtemelen derinlere yerlemi igdleri nedeniyle lmden byk korku duyduklar kansndadr. Onlar, biti ya da yok olu dncesiyle btnyle yzleemezler. Ve ite burada din psikolojik bir cankurtaran olarak ortaya kar. Cenaze ritellerinin tam anlamyla dinsel bir edim olduunu ne srer; tam burada din bireysel bir krizden, bireyin lmnden kaynaklanr. Dinsel kurumlarn pek

17

Morris 2004, 241.

- 18 -

ouna gre, dinsel esinin hepsi deilse de byk ksm yaamn son krizinden kartlmtr. Bylece ruh dncesi ve lmszle inan, dinin zn biimler ve bunlarn her ikisi de psikolojik bir kkene sahiptir. Din insan lmden ve yok olmaya teslimiyetten kurtarr ve insanlarn igdlerinden kar. lmden sonra manevi sreklilie olan kurtarc inan, bireysel zihinde zaten yer almaktadr; toplum tarafndan yaratlmaz18. Genellikle kendini koruma igds olarak bilinen doutan gelen eilimlerin toplam, bu inancn temelidir. eitli tehdit ve saldrlara maruz kalan insan hayatnn, yaama istei ve bu saldrla kar iinde bulunan stesinden gelme abalarnn dini davrann kaynan oluturduu aka anlalmaktadr. aresizlik durumunda kendiliinden harekete geen korunma drts, insanlarn dine ve benzer dncelere ynelmesine olanak vermitir. Ksaca zetleyecek olursak; Neolitik Dnemde yaasn ya da ada olsun insan, kendisine zarar veren ve onu tehdit eden her varl ezmek istemitir. Fakat ilkel insann korkusu ve acizlii buna engel olmutur. Bu korkunun ona verdii tecrbe sayesinde rendii ey, bu dmanlarla savamann yetersiz ve yararsz bir aba olduudur. nk ilkel insan, neslinin devam iin kendisini yaralayan talara, kulbesini veya yuvasn basan ve alp gtren sellere, tepesine inen yldrmlara kar ok ve mzran tesir etmediini anlamtr. Bu acizlik durumu, onlar bir takm inanlara, ismini henz din olarak koymann ok yanl olaca ve fakat ok sayda bilim adamnn by19 olarak adlandrd, baz inanlarn ortaya kmasn salamtr.

Morris 2004, 240. Psikolojik adan by ve din birbirine ok benzemektedir. nk her ikisinin de farkl tutkular arttran yattrc bir ilevi vardr. Yaamn krizleri karsnda, zellikle lm karsnda insanlar korktuklar ve zntye kapldklar zaman dinsel ritlerin yerine getirilmesinde bir yattrma bulurlar. By de tpk din gibi, zntl ve acl durumlara insann kar koyma eklidir. Demek ki; by ve din birbirlerini psikolojik durumlara indirgeyebiliyorlar. Gerilim, duygusal yoksunluk, heyecanlar, duygular, kompleksler ve her trl d krkl. Bynn yattrc ilevine gelince, bir birey ava gitmek, bala kmak ve topra srmek iin niin byye bavuruyor? nk kendini yoksun durumda buluyor ve eer bir gerilim durumundaysa ayinlerin yaplmas onu rahatlatyor. Marett e gre ilkellerin yaantsnda byy dinden ayrmak imknszdr. O yazlarnda bysel-din terimini kullanmay tercih etmitir. Crawley ise; ilkel insanlarn tm dnsel alkanlklar dinseldi ya da bo inanlara sahipti. Bunun iin byy dinden ayrmann imkn yoktur der. By ve din arasndaki balant iin Baknz EvansPritchard 1998, 3155.
19

18

- 19 -

nsann tm dncelerinin derinliklerinde korku vardr. Bu duygu ksmen gdsel ve az ok da bilin dndan gelmektedir. Sonu olarak tm dinsel davranlar ve kavramlar, az ok sabit psikolojik ve fizyolojik ilevlerden kaynaklanmaktadr. Din, korkunun, kukunun, giriimin, yokluun, bilinsizliin ve ilkel insann deneyim eksikliinin bir rndr. Demek ki din; kendi bana bir ey, toplumsal yaamn bir yn deildir ama yaamn tm blmlerine szan bir eilimdir. Yaamsal gd ve yaam istemi dinsel duyguyla karmaktadr. Yaamn, saln ve gcn verdii her eye din kutsal bir nitelik verir. Dinsel duygunun ne olduu sorusunun cevab, znel olmad ancak kutsalla varan tm duygularn eilim ya da nitelii olduudur Her insan belli bir kltr evresinde yetitiine gre, din, sanat, ekonomi v.s gibi birok unsur insan etkilemektedir. Din sosyal bir olaydr. Toplumsal yaamn kendi doasndan doar ve en basit toplumlarda ekonomi, sanat gibi toplumsal olaylara baldr20. zellikle din, toplumu basit bir bireyler toplamndan baka bir ey yapan bir duygunun yansmasdr. Dayanmay ve duygu salar21. Din ve toplumsal yaplarn biimleri arasnda sk bir balant

bulunmaktadr. Ata kltlerinin sklkla soy yaplaryla ilikili olduuna, kurban ritellerinin ise toplumsal dayanmann bal olduu duygularn yeniden retimine ve glendirilmesine hizmet ettiini iaret etmektedir. Din, atalarn kltyle, klann yallaryla balar: kkeninde retim ilikilerinin ve bu ilikilerin koulland toplumun politik dzeninin bir yansmasdr22. Demek ki din, her zaman toplumun ekonomik yapsnn biim alma yapsdr ve birbirleriyle uyum iindedirler. Din, toplumsal yapnn bir biimidir, toplumsal ilikilerin aynas ya da yansmasdr. Fakat baz toplumlarda din ve toplumsal yap arasnda doudan bir iliki olmakla birlikte, baz toplumlarda bu ilikinin her zaman kolaylkla anlalamayaca kabul edilen bir gerektir23. lkel toplumlar iin, bir btn olarak evren, adna doal yasa deil de daha ok ahlaki ya da ritel yasa dememiz gereken bir ey tarafndan ynetilen ahlaki ve
20 21

Durkheim 2005, 41. Evans-Prittchard 1998, 79. 22 Evans-Pritchard 1998, 91. 23 Morris 2004, 207.

- 20 -

toplumsal bir dzendir. Doal olgular bu toplumsal dzene eklendikleri, onun bir paras olduklar lde ya kendileri olarak ya da onlar temsil eden eyler ve varlklar araclyla bir ritel deerle sarmalanr. Sosyo-kltrel gelimenin en altnda bulunan bu topluluklarn tanrlar lmszdr, her eyi bilir, yararldr, erdemlidir, yrtcdr, her eye gc yeter. Sosyal moral ve duygusal bakmdan insanlarn tm gereksinimlerini karlar. Bireyin ve toplumun varln srdrebilmesi iin, bu ilev temeldir. Kimi toplumlarn bilime, sanata ve felsefeye sahip olmamas ama buna karlk dine sahip olmayan hibir toplumun bulunmamas bizi artmamaldr. Dini duyan, dnen ve arzulayan bireylerdir. nk toplum bu ilevi yerine getirebilecek nitelikte deildir. Bu nedenle din bireysel psikoloji olaydr; znel bir olaydr ve olduu gibi incelenebilir. Bununla birlikte, daha az sosyal ve nesnel bir olayda deildir. Ona bu nesnellii veren nitelik vardr. nce din bir kuaktan dierine aktarlr; eer bir anlamda din bireyselse, bir baka anlamda da bireyin dndadr. nk insann doumundan nce vardr ve lmnden sonra da var olacaktr. Bir dil nasl reniliyorsa, dinde yle renilir. Bunun iin belli bir toplumun iinde domak gerekmektedir. kincisi ise din geneldir. En azndan kapal bir toplum iinde herkes ayn inanc tar ve tapnmay yerine getirir. Bu genel ya da ortaklaa zellik ona bir nesnellik kazandrmaktadr. ncs ise din zorunludur. Olumlu ya da olumsuz cezalar bir yana, dinin genel bir zellik tamas, kapal bir toplumda zorunlu anlamna gelmektedir. nk bask olmasa bile bireyin baka bir seenei yoktur. Ve dili nasl kabul ediyorsa herkesin kabul ettii inanc da kabul etmek zorundadr. Dinsel kavramlar, ortaklaa hareket eden bireysel eilimlerin birleiminin sonucudur ama bir kere var olunca, bunun kendine zg bir yaam olur. Duygular kavramlar ve imgeler bir kere yaratld m, kendi z yasalarna uyarlar24. Dinsel kavramlarn toplumsal dzene ve ekonomik, politik, ahlak gibi toplumsal olgularla ilikili olduu kabul edilebilir, bunlar toplumsal yaamdan kabilir, yle ki toplum olmaynca ne din, ne de kltr olabilirdi. Sonu olarak din, korkunun, kukunun, giriim yokluunun, bilinsizliin ve ilkel insann deneyim eksikliinin bir rndr. Demek ki din, hem psikolojik hem de
24

Evans- Pritchard 1998, 77.

- 21 -

sosyolojik bir olgudur. Yaamn her sahasna yaylmtr ve organik yaamn temel sreleriyle ve iklim koullaryla ilikilidir. Korku ne kadar oksa din de o kadar fazladr. Ve insan iin ne kadar yararlysa, toplumlarn devamll, birliktelii ve gelecei iin o derece yararldr. Anadolunun Neolitik dnem topluluklarnn inan sistemlerini ve tanr, tanra inanlarn, buluntular ve elde olan veriler nda incelenmesini amalayan bu alma drt ana blmden olumaktadr. almamzn birinci blmde, tanra kavramnn anlalmas asndan, tarihsel sre ierisindeki cinsiyet kuramlarnn ksa bir zeti verilmitir. Bu blmde eitli bilim insanlarnn grleriyle birlikte, tanra inancnn ve cinsiyet arkeolojisinin dnemlere ve akmlara gre, buluntulara ne derece yansd ve bu yansmann arkeoloji bilimine olas etkileri ele alnmtr. kinci blmde ise, tez almamnzn nemli bir ksmn oluturan figrinler, heykeller ve betimlemeler, ayr ayr incelenerek, alt balk altnda ele alnmtr. Her alt balk ise, kendi iersinde kltr ve yerleim blgelerine ayrlarak incelenmitir. Bu ayrm, Neolitik dnemde Anadolu platosunu kaplayan tek bir kltrn varlndan sz etmenin mmkn olamayaca ve her blgenin evre kltrlerle benzemesinin yan sra, kendine ait farkl unsurlar barndrmas nedeniyle yaplmtr. Eldeki bilgiler, Konya Karaman Blgesi ile batsnda kalan Gller Blgesinin birbirlerine yakn olmas yan sra, bu iki blge arasnda zellikle sosyal oluum bakmndan nemli farklarn olduunu gstermektedir. Ayrca bu fark Anadolunun dier blgelerinde de gzlenebilmektedir. zellikle Gneydou Anadolu Blgesinin hem buluntular hem de kltr balamnda sergiledii farkllk, almamz ierisinde byle bir ayrma gitmemize neden olmutur. Bu blm, daha ok katalog almas mahiyetindedir. Fakat sz konusu katalog, tipolojik bir almadan farkl olarak, buluntularn zelliklerinin tantlmasn amalamtr. Buluntular incelenirken, 1den balayarak numaralandrlm ve alt blmlerde herhangi bir kesintiye gidilmeden, batan sona kadar devam eden bir numaralandrma sistemi uygulanmtr. Buradaki ama, III. Blmde tekrar deinilecek olan buluntu gruplarna gnderme yaplrken, herhangi bir karklk ve anlalmazl - 22 -

nlemektir. Ayrca yine II. Blmde, ayrlan her kltr blgesinin ierisinde kalan yerleim merkezlerine ksaca deinilmi, her yerleim merkezi buluntularnn tasnifinden nce ksaca tantlmtr. Bu tantm, yerleimleri tm unsurlaryla birlikte ele almaktan te, buluntular doru yorumlayabilmek adna, yerleimlerin tarihlendirilmesi ve genel zelliklerinin belirtmesi amacn tamaktadr. nc blmde, II. Blmde ayr ayr incelenen, figrin, heykel ve betimleme gruplarnn arasndaki benzerlikler ve farklar, yine ayn kltr blgeleri gz nnde bulundurularak incelenmitir. Bu blmde daha ok kltr blgelerinin, dier blgelerle olan benzerlikleri ve farklar, sz konusu buluntu gruplarnn ele getii yerleim merkezlerinde ne amalarla kullanld, tanr ve tanra kavramna ne kadar yakn olduklar incelenmeye allmtr. Drdnc blm oluturan sonu blmnde ise, edinilen btn verilere dayanarak, Tanr ve Tanra kavramnn gelimesini ve blgeler aras farkllamalarn, ekonomik kayglarlarla oluan dini inanlarn deiimini, almamzn tm blmleri gz nnde bulundurularak, genel bir deerlendirme ile vermeye altk. Bu alma sonunda, Anadolunun Neolitik dnem inanlarn gsterdiine inandmz buluntularn, tarih ve blgeler kapsamnda bir arada grlmesini olanakl klan, basit bir tablo (Tablo 11) hazrladk. Ortaya koymaya altmz geici neriler dorultusunda hazrlanan bu alma ve buluntu katalou, elbette ileride yaplan yeni arkeolojik kazlar ve ele geen yeni buluntular erevesinde deiiklie urayacak ve yeni almalar sayesinde, inansal anlamda Neoltik dnem iin sylenebilecek baz boluklar doldurulabilecektir. Biz bu almayla, figrinlerin, heykellerin ve ikonografik betimlerin o gnn ideal dnyasnn anlamn yeniden canlandrmaya altk.

- 23 -

I. CNSYET KAVRAMI VE TAPINMA

Tarih ncesi dneme ait figrinlerin ounun kadn gvdesini ya da kadn temsil ettiine dair yaygn bir inan vardr. Kadn gvdesi ve kadnlarn ayr ayr ele alnmas nadir grlen bir durumdur. Bununla birlikte, gnmzde, cinsel kimliin toplumsal yapsn cinsiyete dayanan, btnleyici roller olarak gsteren ok sayda alma bulunmaktadr. Cinsiyetin toplumsal yaps zerine yaplan aratrmalar zellikle feminist yaklamlarla birlikte ele alnmtr. Anadolu iin evre kltrlerin aksine Neolitik buluntular ve yorumlar hakknda yaplan cinsiyet arkeolojisi daha kstldr ve figrinlerin cinsiyetleri ile ilgili imdiye kadar ok az ey sylenmitir25. Neolitik dnem tanralar olarak adlandrlan figrinlerin tamam aslnda diil deildir26. Eril ve cinsiyetsiz figrinler de bulunmaktadr. Eril figrinler dnda, yine erkekliin temsili olarak saylan, erkeklik organ betimlerinin27 grlmesi Neolitik dneme dayanmaktadr28. Cinsiyet kavramnn bilincinde olduumuz ve Hristiyan tanrsnn erkek olarak temsil edilmesinin giderek daha ok sorguland gnmzde, tarih ncesi bir ana tanra klt olduka taraftar toplamaktadr. zgn insan toplumunun anaerkil olduu ve yakn zamanlarda hkim duruma geen ataerkilliin, daha sonraki bir aamada gelitii kuramlar 19. yzyldan gnmze kadar retilmitir. 19. yzylda Avrupal dnrler, kutsal kitaplarn yorumlarndan ve Aristodan etkilenerek, toplumlarn siyasi geliiminin ataerkil aile yapsyla baladna inanrlard29. 18. yzylda Kuzey Amerikada anaerkil topluluklarn yaadna ilikin somut verilerin elde edildiinin ne srlmesiyle, bu dnem 19. yzyl, diil tanra inancndaki pek ok topluluun varlnn bilindii bir dnem olmutur. 1861 ylnda, svireli antropolog Johann J. Bachofen, kitab Das Mutterreccht 30n ilk cildinde, hem aile hem de toplulukta otoritenin kadnlarn elinde olduunu, anaerkil idarenin baka bir
25 26

Hamilton 2000, 118. zdoan 2001, 313. 27 Bundan sonra almamz ierisinde fallus olarak adlandrlacaktr. 28 Danielou 1995, 112. 29 Rudeback 2000 alntlayan, Hodder 2006, 208. 30 The Mother Right- Analk Hakk

- 24 -

deile kadn egemenli brokrasinin, stn diil yeryz tanrasnn imgesi ile uyutuunu ne srmtr. Bu iddialar, 1859da C. Darwinin On the Origin of Species kitabnda ne srd evrim teorisiyle uyum gstermi; bylece insan evriminin daha erken bir anaerkil dnem yaam olduuna dair yeni bir bak as ortaya kmtr. Bu grler 19. yzyln ikinci yarsndaki ve 20. yzyldaki dnrlerden S. Freudu ve G. Childe, J. Cauvin gibi arkeologlar olduka etkilemitir31. 19. yzyln sonuna doru, Avrupa, Ege ve Yakndoudaki kaz alanlarnda bulunan insan biimli figrinler, duvar resimleri, kabartmalar ya da heykeller, anaerkilliin gstergeleri olarak yorumlanmlardr. ounluu dii olan bu buluntularn betimleri genel olarak plaktr ve/veya cinsellik, dourganlk, analk zerine kurulu dii merkezli inancn belgeleri olarak dnlmlerdir. 20. yzyln ilk yarsnda, Gney Avrupadaki kazlarda pek ok figrin gn na karlmtr. 1950lerin sonunda bu buluntu grubu ile ilgili bir fikir birlii yoktur. Jarmoda kullanmlarndan ok yapm eylemlerinde yatan nermeleriyle; heykelciklerin istekler ve arzular iin yaplan aralar olduklarn ileri sren gr, genel kabul grmez32. 1960l yllara gelindiinde ise Anadolunun atalhyk, Haclar gibi yerlemelerinde yaplan kazlar olduka ilgi eker. Bu yllarda J. Mellaart tarafndan figrinlerle ilgili olarak yorum ortaya konmutur; J. Mellaarta gre; insani ve ematik figrinler tanr ya da tanralardr. iman kadnlarda bereket, boa grntsnde ise bolluk vurgulanmaktadr. Bu yorum genel olarak kabul grmtr. nsans ve hayvan figrinlerini ise ex-voto33 betimlemeler olarak yorumlayan J. Mellaarta gre; insans figrinler belki de koruyucu bir ilev tamakta ve hayvan figrinleri av bysnde kullanlmaktadr34. 1960l yllarn sonlarnda balayan yeni feminizm hareketinin etkisiyle, figrinler ile ilgili deerlendirmelerin ve yorumlarn yeniden gndeme geldii grlmektedir. deolojik olarak feministler, cinsel smrye kar eylemlerde bulunurlarken, figrinlerin arkeolojik yorumlarnda cinsel karakterlere ok daha fazla vurgu yaplmaktadr. Dier grler ise heykelciklerin llere seks kleleri ve cariyeleri olarak sunulduu35, l kocalaryla birlikte gmlmekten kanan
31 32

Hodder 2006, 208. Barrett 1991, 8. 33 Ex-voto; Latince adak anlamna gelmektedir. Tanrlarn bir dilei yerine getirmesi ardndan, bu dilee kar onlara sunulan, yeraltna gmlen hayvan veya eya anlamna gelmektedir. 34 Hamilton 2000, 136. 35 Karageorghis 1981, 50.

- 25 -

eler imaj36, heykelciklerin tarih ncesi pornografisi olarak yaplm olabilecekleri gr37, dourganlk sembol olabilecekleri gibi grler bu vurgulama iin rnek olabilirler. P. Uckonun 1968de yaynlanan tezi, heykelcik almalar zerinde olaslkla en yaygn biimde bahsedilen almadr. Bu alma ayrntl lmler ve analizlerden ok, vurgulad etnografik benzerliklerle dikkat eker. 1970l yllarda ise balatlan feminizm hareketlerine kar grler olumaya balamtr. Arkeologlar, tarih ncesi inanlar hakknda byle kapsaml genellemelerin, diil figrinlerinden daha somut ve farkl eylere dayandrlmas gerektii grn ileri srmlerdir. Kukusuz mezarlara koyulan, tapnak olarak adlandrlabilecek zel yaplardan ele geen figrinler her zaman tanrlar ya da tanralar simgelemiyor olabilmekte, baz durumlarda cinsiyet bile nemsiz saylabilmektedir. 1970li yllara kadar, Villendorf Vens ve bu figrine benzeyen dier kadn heykelciklerine baklarak, Peleolitik an insan betimlerinin olduka baarl yaptlar olduklarna dair genel bir fikir olumutur38. Vens39 olarak adlandrlan bu heykelcikler, ana tanra inancnn toplumlarn retime gemeden ok nceleri balad dncesini dourmutur40. Yaplan bu almalar Neolitik dneme bak asn deitirmitir. Sz edilen yorumlar yine kadn heykelcikleri hakkndadr ve figrinlerin kendi ierisindeki eitlilie bakldnda kadn, konulu heykelciklerin balca temasdr. Vens figrinlerinin okluu ve geni corafyalara yaylm olmas, Avrupada anatomik olarak ilk modern insanlarn inanlarn ve sosyal sistemlerini anlamada nemli birer kanttr. Cinsel blgesini gizlemeyen ve sarkk byk karna sahip bu figrinler steotopik41 teriminin de kullanlmasn salamtr. Steotopik kadnlar tanm daha sonraki deerlendirmelerde de vcut hatlar abartl, iman heykelcikler iin ska kullanlan bir tanm olarak grlr.

Morris 1985, 162. Guthrie 1984, 3573. 38 Hansen 2005, 195. 39 Vensterimi; heykelciklerin tipolojik zelliklerine baklarak, btn iman avclk toplayclk dnemi kadn figrinleri iin kullanlan ortak terim olmutur. Ayrntl bilgi iin Baknz. Hahn 1993, 229. 40 Ayrntl bilgi iin Baknz. Neolithic Figurines-East-West; Byzas 2, (ed. C.Lichter), How Did farming Reach Eurupe? Hansen 2005, 195. 41 Bu terimi ilk kez kullanan kii Piettedir. Ayrntl bilgi iin Baknz. Les Statuettes Feminines Paleolithiques dites Venus Steatopyges, Nimes: Teissier (Luce Paaemard, 1938)
37

36

- 26 -

1970lerde ise Arkeolog M. Gimbutas, The Godsdesses of Old Europe adl kitabyla balayan ve 1999da lmnden sonra yaymlanan The Living Goddessesla biten bir dizi kitapla ana tanraya kar oluan kukucu eilime dorudan doruya kar kmtr. M. Gimbutas, Gneydou Avrupann Neolitik figrinlerini kullanarak tanralara inanan ve anaerkil olan bar ilk retim topluluklarnn bir modelini oluturmutur. Bu sosyal dzen, Ortadoudan Bat Avrupaya kadar uzanmaktadr. Ancak M. Gimbutas, yalnzca figrinleri yorumlamakla snrl kalmam, ana tanra izlerini megalitik sanatn sarmal motiflerinde, Neolitik mezarlarn rahim benzeri karakterlerinde ve byk ritel antlarn dairesel planlarnda aramtr. M. Gimbutasa gre figrinler tanra sembolleridir ve ana tanra inancna sahip toplumlar, M. 4. ve 3. bin ylda Avrasya steplerinden gelen atl insanlarn istilalaryla sava ataerkil topluluklara dnmtr42. Yakn zamanda yaplan aratrmalar ise daha bilimsel ve kesin yarglardan uzak durularak ileri atlan yorumlamalardan ibaret olup daha ok bu buluntu grubunun amaca ynelik incelemesi zerinedir. Neredeyse her dnemde benzer konularla karmza kan betimlemelerde kadnlar, cinsel zellikleri abartlm, kucanda ocuk emzirir biimde, ayakta, oturur, bir bana ya da yannda hayvanlarla gibi eitli durumlarda bulunmu ve tipolojik zelliklerine gre deerlendirilmilerdir. Bulunan figrinlerin byk bir ounluu, oturur durumda, elleri gslerinde, yzleri ise belirsiz ekilde yaplmlardr. Bu buluntular hakknda birok yorum yaplmtr. Kadn figrinlerinin yaygn olmas ya da bunlarn kadn olduuna dair yaygn inan, genellikle biyolojik rolleriyle iliki kurularak, bu nesnelerin anlamlar ve ilevleri konusunda yorumlara yol amtr. Bu tr yorumlar kadn doal dourucular ve doal analar olarak gren batl baktan kaynaklanan bir onay grmtr. Bu bak, zellikle feminist yaklam benimseyen arkeologlarca, kadnn evsel alana kstlanmasnn doal grlmesinin bir paras olarak yorumlanmaktadr43. Oysa Anadoluda atalhykte yaplan son dnem aratrmalar, kadn ve erkek arasnda kesin bir i blm ya da stat ayrmnn olmadn, aksine her iki cinsin de ayn oranda evde yaadn
1930lu yllarda arkeolojik belgelerden karlan bu yorum, her yl dzenlenen konferanslarla gelitirilir. Byk tanralar kavram ayn zamanda Frobe Captany tarafndan simgesellemitir. Hansen 2005, 195. 43 Hamilton 2000, 135.
42

- 27 -

dorulamaktadr44. skeletler zerinde yaplan izotop lmlerinden hareketle, bu insanlarn diyetlerindeki benzerlik, yaam alanlarn paylama ve i gc gibi cinsiyet ayrm varsa bunun gstergesi olabilecek tm veriler, erken dnem topluluklar arasnda belirli bir cinsiyet ve stat farknn olmadn iaret etmektedir45. Tanra yaklamn benimsemi olan baz arkeologlar, tanra inancnn, anaerkil topluluklara benzetilen organize bir inan olduunu ileri srmektedirler. Baz kltrlerde, zellikle de Akdeniz uygarlklarndan byle bir yorumun doru olabilecei tartlr ancak, bu grlerin pek ou diil tanrlarn baskn olduu tarihi olaylara dayandrlmtr46. Bu yaklam benimsemeyen arkeologlar ise, ana tanra grne kar kuramlarn gelimeye balamasna ve tanra kavramnn kesin ve tek ynl bir bak as tad konusunda yeni grler ortaya atlmasna neden olurlar. Figrinlerin dini ierikleri gz ard edilmemekle birlikte, toplumdaki soy gibi baka rolleri oynamak amacyla, yaplm olabilecekleri ileri srlmekte ve kadn ayinlerinde kullanlm olabilecekleri; rnein, yerinden karlabilir balarn47 farkl yalar, duygular, ayinleri ya da benzeri durumlar yanstp yanstmad tartlr48. Ayn gre gre, gruplarda betimlenen byk insan gvdeleri, kimi toplumlara uzun yaam deneyimli yelerin karar verme rolleriyle uyumaktadr. Kadn figrinlerinin hangi amala yaplm olabilecekleri uzun zamandr sregelen bir tartma konusudur. LeRoy Mc. dermott, Paleolitik Dnem kadnn figrinlerinin yaplma amacnn, belki de bu figrinleri yapanlarn kendilerine benzettikleri kk heykelcikler olabileceklerini ileri srer. Mc. Dermott st Paleolitik dneme ait figrinlerin uzantlarn Neolitik dnemde aramaktadr ve figrinlerdeki anatomik karmlarn ve oransal arptmalarn hamile bir bayann kendi vcuduna baktnda nasl grecei gerei ile ilgili olabileceini ileri srmektedir. Heykelcikleri
Kadnlarla erkeklerin benzer yaam biimleri srdrdkleri, benzer beslenme alkanlklar ve benzer biimde gmldklerine iaret eden bulgularn ou, yerlemenin alt ve orta tabakalarndan (Tabaka Ve kadar) gelmektedir. Bu veriler ele getii tarihte st tabakalardaki gmtler henz incelenmeye balanmad iin, varsa kesin cinsiyet ayrm tayan tabakalara ait bulgulara imdilik gelinmemitir. V. Tabakadan sonra, figrinlerde cinsiyet ayrm daha net olarak izlenmekle birlikte bu tabakalarn gmtleri zerinde inceleme yaplmamtr. Bu durum, ilerde bu bilgilerin deiir olabileceini ve bu bilgilerin kesin yarglardan uzak durularak verildiinin altn izmeliyim. Hodder 2006, 214. 45 Hodder 2006, 173. 46 Voight 2000, 261263. 47 Yerinden karlabilir balar iin Baknz. II. Ve III. blmler. 48 Hamilton 2000, 138140.
44

- 28 -

yapanlarn,

kendi

fiziksel

bireylikleri

hakknda

bilgi

oluturmak

amacnda

olabileceklerini dnen Mc. Dermott hamile kadnlarn kendi vcutlarna baktklarnda grdkleri grnty fotoraf gibi figrinlere yansttn ve bu figrinleri yalnzca kadnlarn yaptn savunmaktadr49. Byle dnlecek olursa, heykelcikleri kadnlarn yapt gerei cinsiyeti bir bak as olarak alglanabilir. te yandan bu yorum akllara eer kadnlar kendilerini yapyorlarsa neden salar ve yz hatlar ilenmiyor? sorusunu da getirmektedir. Bulunan figrinlerin iinde bulunduklar topluma nasl uyum salad sorusu hala sorulmaktadr ve heykelciklere ynelik gnmz yaklamlar geni yelpazelidir. Baz bilim insanlarna gre, kadn toplum iinde daha sradan bir statye sahip olabilecei gibi; bu heykelcikler gnmze benzer ekilde seksel amal kullanlan plak kadn imajlar, feti objeleri ya da bysel ierikli objeler olabilirler50. I. Hodder, heykelciklerin eitli ilevleriyle birlikte, ncelikle dileklere ulamada ya da onlarn gereklemesinde ara olarak kullanlabilecekleri grne katlr ve heykelciklerin boyutlarnn kkln yalnzca ksa sreli eylemler iin kullanlarak, daha sonra atlmalarna balamaktadr51. Bu gre gre heykelcikler gnlk yaamn olaan sradanlnn bir parasdr ve p alanlarndan ele gemesinin nedeni de budur. Ayn gre paralel olarak bu heykelciklerin retici doum figrleri olduu ve kullan at modelinin bu dnce iin kaynak oluturduudur. Paleolitik dnemden binlerce yl sonra, Orta Avrupa Neolitik dnemin balad zamanlarda yaplm olan kadn figrinlerinin saysal dalmna ve younluuna baklarak; Paleolitik dnemde Avrupann orta ve kuzey blgeleri buzullarla kapl olmasayd olaslkla tm Avrupada ayn dnemde bu trde kadn figrinlerinin retilmi olabilecei sylenmektedir52. Neolitik dnemle birlikte figrinlerde eitlenme ve blgesel deiiklikler ortaya karak, devam eder. Konulu figrinlerin ortaya kmas gibi; bu figrinler iinde giysili, ematik olanlar, steotopik zellikler, zenli yaplanlar gibi birok snflandrma yapmak mmkndr. Hayvan
Mc Dermott 1996, 227275. Bu konuda daha detayl bilgi iin, Baknz. Bailey 2005, 321331; Hodder 2006, 194; Mc Dermott 1996, 227275; Talalay 1987, 161169; Voigt 2000, 253293. 51 Hodder 2006, 194. 52 Hansen 2005, 195.
50 49

- 29 -

heykelleri ve tanabilir sanat kapsamna alnan dier nesneler, Avrupada belirgin bir ekilde gze arpan Vens figrinleri kadar yaygndr ve Rusya bozkrlarndan gneybat Fransaya ve kuzey spanyaya kadar olan alanda ele gemilerdir. Figrinler ile ilgili yaplan yorumlarda, zellikle de ikin karnl, plak betimli olanlar iin, en yaygn olanlarndan biri; toprak ve kadnn zdeletirilmesidir. Topran bahar ve yaz aylarnda verimliliinin artmas ve sonrasnda k mevsiminde yok olup tekrar canlanmas dngsnn, kadn bedeniyle sembolize edilmesi dnemin yaygn inan sistemi olarak dnlmektedir53. Neolitik dnem figrinlerinin ou diil betimlemeler olarak yorumlanrken, bunlarn yan sra yer alan erkek temal figrinler de eitli bak alaryla deerlendirilirler. rnein, atalhyk yerleiminde grlen boa balarnn diil reme sistemindeki ekle benzer olmas nedeniyle Neolitik dnem topluluklarnn derin bir anatomi bilgisi olduu dnlmektedir54. Oysa elimizde Neolitik dnem insanlarnn l insanlarn vcutlarn incelediine dair hibir kant yoktur. Neolitik dnem figrinleri, ounlukla diil olarak yorumlanmakla birlikte, bu figrinlerin yan sra bir o kadar da eril figrin vardr. Bu figrinlerden bazlar zel cinsiyet zellikleri gstermezler, bazlar da belki de ortak anlam ifade eden blgedeki benzer iaretleri, tasarmlar sunarlar. Son gnlere kadar, Neolitik dnemdeki tanralar hakknda bilgilerimizin pek ou, figrinler, duvar boyamalar ve pimi mleklere baldr. Tanra figrininin cinsiyeti diil olduu iin, her hangi bir cinsiyet gstergesi olmayan figrinler bile ana tanra ya da bereket tanras olarak yorumlanrlar. Aslnda phesiz ki Neolitik dnem arkeolojisinin balang yllarnda yeniden elde edilen eril figrinler de vardr, fakat bunlar grmezlikten gelinir ya da ilahi iftin dier ksm olarak yorumlanrlar55. Yakndou arkeolojisinde diil figrinlerin Khiamian dneminden bu yana ortaya k, Sultanian dnemindeki bitki yetitiriminin balangcyla balant kurulan yaratc dnyann deiimiyle balantl olarak grlmtr56. nsan biimli kilden figrinlerin fonksiyonlar hakkndaki tartmalar, figrinler ritel srelerle ilikilendirilmi ve zellikle diil figrinler genellikle bereket ya da tanra simgeleri olarak yorumlanmlardr. Keramiksiz Neolitik dnemdeki insan
53 54

Aydngn 2005, 16. Gimbutas 1991, 265. 55 zdoan 2001, 314. 56 Cauvin 2000, 105.

- 30 -

figrinlerine bakldnda zellikle kadn figrinlerinin Natufien kltrnde saylarnn artmas ve inansal bir ilginin olduu dncesi, retimle ilgili grlmtr. Ancak pek ok bilim insan bu fikrin deimesi gerektiini savunmaktadr. Figrinlerin hammaddelerine baklarak gerek balam, gerek cinsiyet konularnda ileri srlen kuramlar, elde edilen verilerle birlikte, Anadolunun Neolitik merkezlerinden atalhykn erkek heykelleriyle yeniden yoruma ak duruma gelmitir. 19601965 yllar arasnda yaplan ilk dnem atalhyk kazlarnda gn na karlan erkek heykelciklerinin, Gneydou Anadoluda anak mlek ncesi Neolitik dnemden itibaren grlen Baba Tanr inancnn devamnn gstergesi olup olmad dnlmektedir57. atalhykte az sayda heykelcik erkek olarak yorumlanmtr. Bunlarn kimisi sakalldr ve boa sanlan hayvanlarn zerinde oturmaktadrlar58. Boynuzlarnn ya da ayrt edici baka zelliklerinin olamamas, leopar zerinde alan delikler dnldnde, bu hayvanlarn daha ok koyun olduunu dndrmektedir. Erkek olarak deerlendirilmelerine ise, birka sakall rnek hari, gslerinin olmamas dnda baka bir sav ne srlemez59. Figrinlerle ilgili olarak sorulan sorularn gemii anlama, inan, alg ve anlam olarak eitli yorumlara ak olduu grlmektedir. Figrinler, Neolitik dnemde grlen yeniliklerden biridir ve doudan batya Neolitik dnemin merkezi blgelerinde 7. binyl balarnda yaylmtr. Bu heykelciklerin, Neolitik sosyal yaplarn, zellikle gnmzdeki kadn erkek ilikisi ve inansal kavramlarnn az ya da ok kurgusal grnmnn hakknda belge olduklar konusunda ortak bir fikir birlii hkimdir. Bu figrinlere ilikin yorumlarda gereklerin ve kurgularn ayrt edilmesi nemlidir. J. Cauvin tarznda aratrmaclarn figrinler zerine Neolitik dnemde sembollerin geliimin nemli bir paras olarak grlmesi gibi daha dikkatli iddialar ortaya atlmaldr60. Figrinlerin yaplma amalar, anlamlar ya da onlar yapanlarn dnceleri ve inanlar ile ilgili sorular yantlamak iin ortak nokta bulmak zordur. Konuyla ilgili
57 58

Aydngn 2005, 19. Baknz. II. Blm atalhyk erkek figrinleri. 59 Hamilton 2000, 138. 60 Hansen 2005, 195196.

- 31 -

olarak yaplm almalar ve aklamalar, hem olduka fazla hem de eitlidir. Aklamalara baktmzda; paylalan inan sistemleri, dnya bak as, tarih, deerler; by, din, bilim, birikmi bilgi; doast gler ve varlklar; kaynaklar, izgisel tarih, geliim; otorite, g ya da ideolojinin kadnlar zerine inas, snflama, soy gibi balang noktalar grrz. Tm bunlara dayanarak, yaplan aklamalarda balang noktasnn, genellikle paylalan kavramlarn dncesi olduu sylenebilir. Son dnemde kltrel antropologlar ve arkeologlar, genellemeler yapmaktan kanmaktadrlar. nk bugn yaamakta olan veya yakn gemite yaayan insan gruplarnda kadn ve erkein farkl rolleri benimsemesi bu tr genellemeleri geersiz klmaktadr. Etnografik verilere gre, konuyu basite indirgeyerek ataerkil veya anaerkil toplumlardan bahsetmek yerine, daha karmak bir yapdan sz edilebilir. Figrinlerin klt uygulamalarnn/ritellerin bir paras olarak kullanld eklinde dnecek olursak, bu objeler ritel bilgisi ve kltrn yaylmnda nemli bir rol oynamtr. Figrinlerin ve ritelin varlnn gemite yaam olan insanlarn erken inan sistemleri zerinde yarar salad dnlebilir. Ancak gnmzde de grld gibi bahsedilen ritel eylemlerin tanr ya da tanra kavramna dayanmas gerekmektedir. Ritel uygulamalar pek ok nedenle, bilerek ya da bilmeyerek alkanlkla yaplm olabilecekleri gibi, bu eylemleri gerekletirenlerin inansal geliimlerinin yan sra psikolojik olarak da rahatlamalarn salam olabilirler. Gemite yaplan heykellerin tanr ve/veya tanra, bereket klt gibi kavramlarla ilikilendirilebilmeleri iin arkeolojik verilerde kurumsal bulgulara ulalmas gerekmektedir. Figrinlerin deerlendirilmesinde yerlemeye ait tm buluntular ele alnarak, birlikte dnlmelidir. Gnmze dek inan ve bereketle ilgili yaplan yorumlarn grd ilgiye karn, hibir kuram dierinin nne geememitir. Figrinlerin zerine yaplan aratrmalarda ok ynl bak alarna ihtiya vardr ve ok zml sorularn daha gereki olduu gr giderek daha iyi anlalmaktadr. zetle M. Gimbutas ve dier bilim insanlarnn ngrdkleri ana tanra varsaym, gnmzde genel kabul grmeyen bir yaklamdr. Dier yandan, kadnlarn veya dii tanralarn, gemite ok farkl roller oynam olabilecekleri de dnlmektedir. Sonu olarak, doada her varlnn ikilie dayand ve inan - 32 -

sistemlerinin tek biimli olmad ynndeki dnce arlk kazanmakta ve tarih ncesi toplumlarda manevi hayatn, sosyo-ekonomik sistemle balants vurgulanmaktadr. Bylece, Neolitik dnemin inan sisteminin, basit bir ekilde verimlilik fikrine ve bundan dolay ana tanra kltne dayanmad; sosyal sistemlerde ve geim ekonomisinde yer alan deiikliklerle uyum salayarak, manevi sembolizmin de deitii dnlebilir61. Yukarda sz edilen sosyal kuramlarn, dncelerin ve ileri srlen savlarn, hem yntemsel olarak, hem de arkeolojinin kendi ierisindeki geliimine ynelik olarak olumlu katklarnn yadsnamaz olduunu dnmekle beraber; gemiin incelenmesinde baz ynlerin gzden karlmasna neden olmas ya da inceleme konularnn saptrlmas asndan olumsuz katklar da azmsanmayacak niteliktedir. Kimi zaman erotik denebilecek pozlarda karmza kan, plak kadn figrinlerinin ya da fallus biimde oyulmu birok buluntunun cinsel simgesellii ok aktr. Bunlarn inansal anlamlarndan da kuku duyulmaz, ancak nerede ne derece kutsallk tadklar, nerede tanr ve/veya tanra olarak yorumlandklar ya da Neolitik ve ncesi toplumlarn beyinlerinde ne oranda kutsallatklar hakknda kesin yorumlarda bulunmak imdilik yanl ve imknszdr.

61

zdoan 2001, 313318.

- 33 -

II- ANADOLUDA NEOLTK DNEMDE TANRI VE TANRIA FGRNLER, HEYKELLER VE BETMLEMELER BFGRNLER 1- ANADOLU BLGES e- atalhyk atalhyk, deniz seviyesinden 1000 m yksekte, umra Ovasn sulayan aramba aynn kysna kurulmu, yak62lak 450 x 275 m boyutlarnda byk bir hyktr. atalhyk yerleimi 1960l yllarn banda J. Mellaart tarafndan Konya Ovasnda yaplan yzey aratrmas srasnda bulunmu ve 19611965 yllar arasnda ngiliz Arkeoloji Enstitsnn destei ile yine J. Mellaart tarafndan kazlmtr. 1965 ylndan sonra ara verilen kazlar, 1993 ylndan itibaren I. Hodder bakanlndaki ekipler tarafndan devam etmektedir. Konya Ovasnn bundan 16.000 yl ncesine kadar, bugnk Van Glnden ok daha byk bir gl olmas ve Pleistosende Konya Ovasn kaplayan tuz glnn kurumaya balamasyla lleen bu alan, kuzeyden ve gneyden evrili, kapal ve korunakl bir havza haline gelmitir63. Bylece yerleim iin uygun koullar ve verimli araziler olumaya balamtr ve M.. 8500lerden nce kurak bir iklime sahip olan ve bu nedenle yaamak iin okta tercih edilmeyen bu alan, M.. 8500lerden sonra Neolitik Dneme doru dzelen koullarla her adan yerlemeye uygun hale gelmitir. Dou atalhyk, 510 bin kiilik nfusu ile Anadolunun byk Neolitik merkezlerinden birisidir. J. Mellaart ynetimindeki ilk kazlarda alnan 14C rneklerinin sonularna gre atalhykte X. ve II. yap katlar, M 6.5005.700 arasnda yaklak 800, 900 yllk bir sre devam etmi ve M.. 5.600'lerden sonra yerleme terk edilmitir. 1996 sonras 14C sonular, M 7.150 ve M 6.600 tarihlerini vermitir.
62 63

Tay 2, atalhyk Maddesi Kurtulu 1995, 18

- 34 -

5)

Kadn Figrinleri

NO: 1 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: II. Tabaka CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 20 cm DURUMU: Tanrann ve soldaki leoparn ba onarlmtr. TANIMI: Ana tanra her bir kolu leopar o1an taht ya da benzeri bir yerde oturur durumda gsterilmitir. Figrinin olduka kaln ve pazulu kollar, leoparlarn balar zerine dayanmtr. Leoparlarn kuyruklar ise arkadan dolanarak figrinin omuzlar stnde durmaktadr. Gsler ve karn byk ve sarkk gsterilmi, gbek ukuru byk bir daire eklinde vurgulanmtr. Bacaklar olduka dolgun gsterilirken, diz kapaklar daireler eklinde belirtilmi, ayaklar ise vcuda oranla kk ve ayrntsz ilenmitir. Figrinin iki baca arasndaki yuvarlak nesnenin muhtemelen bir bebee ait olduu ve bu tanrann doum yapyor olduu dnlmektedir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 41, Lev.29

- 35 -

NO: 2 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: II. Tabaka, Kutsal mekn CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9,4 cm Genilik: 6,7 cm DURUMU: Ba ksm onarlmtr. TANIMI: Bacaklarn sola doru kvrarak oturmu durumda ve plak olan figrinin elleri gslerinin zerindedir. Olduka iyi ilenmi bu figrinin salar topuz eklinde gsterilmitir. Bata yz ayrntlar kulaklar ve burun gsterilmi, gzler izgiler ile ifade edilmitir. Geni iri omuzlu, byk gsl, iman ve sarkk karnldr. Gslerinin zerine koyduu ellerinin her parma ayrntl bir ekilde ilenmitir. Vcudun arkasnda kalalar ve bel ayrm gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 38, Lev. 26

- 36 -

NO: 3 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: II. Tabaka CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,6 cm Genilik: 4,7 cm DURUMU: Ba ksm, sol kol ve ayaklar ektiktir. TANIMI: Ksa boylu, dolgun vcutlu, ayakta duran tanra, omuzlarn akta brakan leopar postundan ksa saakl bir kyafet giymitir. Sa kolu kvrlarak gsn zerine yaslanmtr ve kyafetten dolay gsler belirtilmemitir. Beldeki yatay bant, deri giysinin arkada vcudu bele kadar rttn gstermektedir. Vcut hatlar abartl olmayan figrinin kalalar ve bacaklar dolgun gsterilmi fakat ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 39, Lev.28

- 37 -

NO: 4 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: II A Tabaka, l no lu oda CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,3 cm Genilik: 5,7 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Tanra figrini, bada kurmu oturur durumdadr. Kollar ve omuzlar dolgun gsterilirken, eller st bacaklarn zerine dayanm ve parmaklar iyi betimlenmitir. Gsler ve karn byk ve sarkk gsterilmi, gbek ukuru geni fakat s bir ukurlukla belli edilmitir. Bacaklar dolgundur ve yalnzca sa ayak gsterilerek, kk bir knt eklinde belirtilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 42, Lev.31

- 38 -

NO: 5 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: II A Tabaka, l no lu oda CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6,6 cm Genilik: 6,6 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Ana tanra figrini, ayaklarn kvrarak vcudunun altna atm oturur vaziyettedir. Dolgun kollara sahiptir ve sa el sa gsn zerindeyken, sol kol yanda gsterilmi, ayrca el parmaklar zenle ilenmitir. iman olan figrinin gsleri ve karn sarkk gsterilmi, kalalar ve bacaklar da olduka kaln ilenmitir. Yalnzca sa ayann bir ksm grnmekte ve grnen ksm ile ayrntsz ilendii ve vcuda oranla kk olduu dikkat ekmektedir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 43, Lev.33

- 39 -

NO: 7 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: IIA Tabaka, I no lu oda CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,4 cm Genilik: 4 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Tanra, bacaklarn vcudunun altna alm ya da bada kurarak oturur pozisyondadr. Abartl vcut hatlarna sahip olan figrinin kollar kalndr ve elleri st bacaklarnn zerinde durmaktadr. Olduka ypranm olduundan gsler ve karn ksm ok byk grnmese de orijinal haliyle byk, sarkk gs ve karna sahip olduundan phe yoktur. Kala ve bacaklar dolgun gsterilmitir. Ayaklar belli olmamaktadr. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6.binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 43, Lev.32

- 40 -

NO: 8 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: II. Tabaka CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,4 cm Genilik: 5,8 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Bada kurmu oturur pozisyonda olan tanra figrini, byk gsl ve plak tasvir edilmitir. Kollar olduka dolgun olan figrinin, el parmaklar iyi ilenmi ve sa el karn, sol el ise diz kapa zerinde gsterilmitir. Karn ksm byk ve sarkktr ve gbek ukuru belli edilmitir. Kala ve bacaklar dolgundur. Ayaklar kktr ve belli belirsiz gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 42, Lev.30

- 41 -

NO: 9 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: II Tabaka, 1 no lu ev CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 7,2 cm Genilik: 7,1 cm DURUMU: Ba ve vcudun sa ksm eksiktir, piirilmeden dolay grimsi bir renk almtr. TANIMI: Ayaklar vcudun altna kvrarak oturan figrin, olduka iman ve dolgun hatlara sahiptir. Omuzlar ve kollar dolgun ve kalndr. Sol el diz kapann zerinde, krk olan sa el ise muhtemelen gsn zerinde durmaktadr ve elin parmaklar ayr ayr ilenerek ok iyi belirtilmitir. Karn byk ve sarkk gsterilmi, gbek ukuru belli edilmitir. Kalalar ve bacaklar geni ve dolgundur. T ARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 39, Lev.27

- 42 -

NO: 10 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: III A Tabaka CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,6 cm Genilik: 3,2 cm DURUMU: Ba ve ayaklar eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrinin ok iman olmad dikkat ekmektedir. Kollar normale yakn kalnlktadr ve eller karnn zerinde birlemi, parmaklar tek tek gsterilmitir. Karn hafif kabarktr ve gbek ukuru

gsterilmemitir. Kadnlk derin izgilerle, gen eklinde belirtilmitir. Bacaklar bitiiktir fakat derin bir yarkla birbirinden ayrlmtr. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 45, Lev.35

- 43 -

NO: 11 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: III Tabaka, Neolitik Dnem tapnandan CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Kire ta BOYUTLAR: Ykseklik: 6,6 cm Genilik: 6,5 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Bada kurmu vaziyette oturur durumdaki figrinin omuz ksmlar dolgun ve kollar ksadr. Eller ilenmi ve olduka kk olan gslerin altna yerletirilmitir. Ellerde bilek ve parmaklar gsterilmitir. Karn, kalalar ve baldrlar imandr ve ayrmlar derin yarklarla belli edilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 44, Lev.34

- 44 -

NO: 12 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: III Tabaka CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,9 cm Genilik: 3,7 cm DURUMU: Ba ve ayaklarnn bir ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta duran tanra figrini, dolgun omuzlar ve kollara sahiptir. Kollar dirsekten kvrlarak karn zerinde gsterilmitir. Gsler kk ve abartsz ilenirken karn ve kalalar iman gsterilmitir. Bacaklar kalndr ve dizlere kadar bitiik, dizlerden sonra ayr ilenmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 45, Lev.36

- 45 -

NO: 13 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: III A Tabaka CNS: Leoparl Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 7,0 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Tanra figrini iki yannda leopar yavrularyla oturur vaziyettedir. ki leopar arasnda figrinin gbek ukuru grlmektedir. Leoparlarn kuyruklar figrinin omuzlar zerinde gsterilmektedir. Bacaklar olduka kalndr ve n tarafta bir ktle eklinde durmaktadr. Ayaklar kabartl izgilerle bacaklardan ayrlmtr. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Mellaart 2003, 141, Fig.31

- 46 -

NO: 14 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: E.IV 4. CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6,0 cm DURUMU: Ba ksm ve sa kol, omuzdan bilee kadar eksiktir. TANIMI: Tanra figrini bada kurarak oturur pozisyondadr. zerinde leopar postuna benzeyen bir giysi olmasna ramen gsler belli edilmitir. Eller gsn biraz altnda karn zerinde birlemitir. Karn sarkk ve kalalar dolgun gsterilmitir. Bacaklarn oturu pozisyonu derin yarklarla belli edilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Mellaart 2003, 141, Fig.30

- 47 -

NO: 15 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: IV Tabaka, 4 no lu ev CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Alabaster BOYUTLAR: Ykseklik: 12,4 Genilik: 6,9 cm DURUMU: Pimeden dolay zerinde atlaklar bulunmaktadr. TANIMI: Ayakta duran figrin olduka dolgun hatlara sahiptir. Banda bir balk bulunmaktadr ya da salarn topuz eklinde tepeye toplam gibi grnmektedir. Yz ayrntlar kulaklar ve burun belli edilmitir. Kollar dolgundur ve figrin gslerin altnda duran elerliye sanki bir ey tayormu gibi gsterilmitir. Kalalar ve bacaklar iman ve bitiik gsterilirken, bacaklar derin yarklarla birbirinden ayrlmtr. Ayaklar belirtilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 37, Lev.24

- 48 -

NO: 16 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: V-IV tabaka, bina 42 CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Mermer BOYUTLAR: Ykseklik: 7,5 cm Genilik: 4 cm DURUMU: Yzeyi ok fazla anmtr. TANIMI: Ayakta duran figrin ok fazla anmtr. Muhtemelen topuza benzer bir sa stiline sahip olan figrinin yz ayrntlar anmadan dolay belli deildir. Dolgun omuzlara ve kollara sahiptir ve eller gslerini tutar pozisyonda gsterilmitir. Karn ksm byk, sarkktr ve bacaklardan derin izgilerle ayrlmaktadr. Kalalar olduka dolgun ve imandr. Ayaklar ypranmadan dolay eksiktir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 64006300 KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 125, Fig.1

- 49 -

NO: 17 BUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: V Tabaka, Avludan ele gemitir. CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,6 cm Genilik: 4,7 cm DURUMU: Ba, sol kol ve omuz eksiktir. TANIMI: Bada kurarak oturur pozisyondaki figrin olduka iman gsterilmitir. Kollar dolgundur ve eller ayrntl bir ekilde gsterilmi, gslerin altna, sarkk gbein zerine konmutur. Gbek ukuru belli edilmitir. Kalalar ve bacaklar ok dolgun ve genitir. Figrinin duruu nedeniyle yalnzca sol aya grlmektedir. TARHEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 36, Lev.23

- 50 -

NO: 18 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka, 61 no lu kutsal mekn CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,1 cm Genilik: 5,5 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki plak ve olduka abartl vcut hatlarna sahip figrinin, elleri dizlerinin zerinde gsterilmitir. Byk ve sarkk gslerinde meme ular kk ukurlar eklinde belirtilmitir. Karn ksm, bacaklar ve gsleri arasnda belli edilirken, gbek ukuru gsterilmitir. Dolgun bacaklar vcudun n tarafnda birletirilerek ne doru uzatlmtr. Her bir ayak bilei iki paralel derin izgiyle gsterilmi, ayaklar ise kk kt kntlar eklinde ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 24, Lev.28

- 51 -

NO: 19 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka, 61 no lu kutsal mekn CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,2 cm Genilik: 11,5 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir ve sa kol ve omuz restore edilmitir. TANIMI: Oturur vaziyette gsterilen figrin olduka dolgun hatlara sahiptir. Gsler byk ve sarkktr. Eller ucu sivri olarak ilenmi ve parmaklar belirtilmemitir. Sol el sol gsn altnda dayanmtr. Vcudun alt ksm geni ve iman gsterilmi, bacaklar ve ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 23, Lev.7

- 52 -

NO: 20 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI Tabaka, 10 no lu kutsal ev CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimemi kil BOYUTLAR: Ykseklik: 12,6 cm Genilik: 1,4 cm DURUMU: Tama yakndr. TANIMI: Oturur durumdaki figrin olduka ypranm durumdadr. Ba, omuzlarla bitiik gsterilmi, boyun ilenmemitir. Kollar yan taraflarda kk kntlar eklinde gsterilmitir. Gsler belli edilmi, bel olduka ince gsterilmitir. Belden aas dolgundur ancak bacaklar ve ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 28, Lev.13

- 53 -

NO: 21 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI. Tabaka CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Siyah ta BOYUTLARI: Ykseklik: 15,5 cm Genilik:7 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta duran Ana Tanra figrini plak olup eller gsn altnda birlemekledir. Salar ban stnde topuz eklinde toplanmtr. Gzler izgi olarak gsterilmi, kulaklar ve burun ilenmitir. Gs, kala ve bacaklar normal boyutlarda gsterilmi, bacaklar dikey bir yarkla blmlendirilmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6.binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 20, Lev.3

- 54 -

NO: 22 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI. Tabaka, 25 no lu ev CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Mermer BOYUTLAR: Ykseklik: 17,8 cm Genilik: 10,1 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta duran figrinin salar ban stnde topuz eklinde toplanmtr. Yzde gzler izgi eklinde gsterilmi, kulaklar ve burun belirtilmitir. Gsler olduka kktr ve ince kollar gslerin altnda karnn stne dayanmtr. Karn iman deildir ve gbek ukuru gsterilmemitir. Kalalar dolgundur ve bacaklar baldrlarn en stnde "V" eklinde iki derin izgi ile blnerek gsterilmitir. Ayaklar belirtilmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 21, Lev.4

- 55 -

NO: 23 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka, 10 no lu kutsal mekn CNS: Leoparl Figrin MALZEME: Kire ta BOYUTLAR: Ykseklik: 10,6 cm Genilik: 8,8 cm DURUMU: Figrinin gslerinden yukars tahrip olmu ve ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin, leoparn arkasnda ayakta durur pozisyonda ve plak tasvir edilmitir. Sa kol leoparn ba zerine dayanm ve zerinde derin izgilerle ilenmi sra halinde bilezik vardr. Dar bele ve kalaya sahiptir. Stilistik gsterilmi hayvann derisi zerinde beyaz renkli benekler vardr. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6 binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 26, Lev.11

- 56 -

NO: 24 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka 10 no lu kutsal alan CNS: ift Tanra Figrini MALZEME: Mermer BOYUTLAR: Ykseklik: 17 cm Genilik: 9,7 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Oturur vaziyetteki figrin, belden aas ve kollar ortak, belden yukarsnda ise ift bal ve ift gsl olarak gsterilmitir. Her iki bata da gzler ve burun derin izgiler ile tasvir edilmitir. Kollar normal boyutta olup, gslerin altnda gsterilmitir. Gsler, kabartma eklinde kk fakat sarkktr. Figrinin alt ksm blok eklinde olup, iki yatay izgiden oluan daire eklindeki bir bant vcudu sarmaktadr. Bacaklar ve ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 25, Lev.9

- 57 -

NO: 25 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: Gney alandan, yerleimin st tabakalarndaki sprnt alandan ele gemitir. CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,8 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki figrin, olduka kaba hatlara sahiptir. Kollar dolgudur ve dirseklerden kvrlarak bacaklarn stne dayanmtr. Eller belirtilmemitir. Gsler kktr ve kabart eklinde belli edilmi, karn ksm ise abartdan uzak gsterilmi ve gbek ukuru belli edilmemitir. Bacaklar dolgundur ve birbirinden derin bir yarkla ayrlmtr. Srt ksmnda yabanl buday tohumu bulunmaktadr. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell- Nakamura 2006, 117, Fig.1 (n); Hodder 2006, 204, Fig.90

- 58 -

NO: 26 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: 4040 Alan, plk CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 4, 6 cm Genilik: 4,7 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki figrin olduka stilize edilmitir. Kollar ve gs ayrmlar derin bir izgiyle belli edilmitir. Bel oyuntusu gsterilmi ve geni kalalar blok eklinde belirtilmitir. Bacaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 116, Fig.2

- 59 -

NO: 27 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,49 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta duran figrin kaba hatlara sahiptir ve ayrntdan uzaktr. nce uzun boyunla birlikte devam eden bir baa sahiptir. Yzde ayrntlar gsterilmemitir. Kollar dirsekten kvrlarak gsn stnde gsterilmi fakat eller ve gsler belirtilmemitir. Byk iman bir karn, dolgun kalalar vardr ve gbek ukuru belli edilmemitir. Bacaklar ksa, kaln ve birbirinden derin bir yarkla ayrlmaktadr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 117, Fig.2

- 60 -

NO: 28 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 1,8 cm Genilik: 1,5 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki figrinin kollar, yanlara doru alm ve uca doru sivrilen kk kntlar olarak gsterilmitir. Ba ksm eksiktir ve omuzlar arasnda ban girecei bir sokma ba delii bulunmaktadr. Gsler belli edilmemi, karn ise byke ve sarkktr. Bacaklar nce kt kntlar eklinde belirtilmi, ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 126, Fig.3

- 61 -

NO: 29 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: Ana Tanra Figrini Paras MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6,7 cm Genilik: 6,2 cm DURUMU: Belden yukars eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki figrinin korunan ksmndan anlald kadaryla, vcudunun alt blok eklinde biimlendirilmi ve eller dizlerin zerinde gsterilmitir. Bacaklar kaln ve bitiiktir. Bacak ayrmlar, diz ve bilekler derin izgilerle belli edilmitir. Ayaklar kt olarak ekillendirilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 36, Lev.22

- 62 -

NO: 30 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6,5 cm Genilik: 6,8 cm DURUMU: Ba ve n tarafn alt ksm eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki figrin ift tarafldr. Omuzlar arasnda sokma ba iin alm yivli bir delik bulunmaktadr. n taraf, olduka dolgun ve gsleri belli edilmi bir kadna aittir. Boyun etrafnda ve gslerin arasnda ve el bileklerinde ince izgiler halinde krmz boya bulunmaktadr. ok ince kollar ve seilebilen parmaklar, gslerin zerine dayanmtr. Figrinin n kaidesi kayp olmakla birlikte bacak bacak stne atarak oturduu belli olmaktadr. Arka tarafta ise omurgas, leen kemii ve omuzlarnn zerinden dar taan krek kemii ekillendirilmi, belirgin bir iskeleti tasvir etmektedir. Ayaklar korunmutur. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 109, Fig.1

- 63 -

NO: 31 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 1,7 cm Genilik: 1,5 cm DURUMU: Gs ksmndan aas eksiktir. TANIMI: Figrinin ele geen ksm ile duruu belli olmamaktadr. Ayrntlar ile ilenmi bir ba, ince bir boynu vardr. Yzde gzler kk ukurlar ve az derin bir izgiyle belli edilmitir. Burun ve kulaklar ilenmitir. Gsler, byk ve dik olarak gsterilmitir. Srt ksmnda boya izleri bulunmaktadr. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: http://www.catalhoyuk.com

- 64 -

2)

Erkek Figrinleri

NO: 32 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka, Leoparl Kutsal Mekn CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire ta BOYUTLAR: Ykseklik: 5,9 cm Genilik: 6,3 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Kollarn ileri doru uzatm, leoparn ban tutar ekilde gsterilen figrinin bacaklar diz kapandan kvrlmtr. Duruundan dolay bacaklarnda oluan kas grnts, derin bir izgiyle belli edilmitir. Figrinin vcut hatlarndan, gen olduu anlalmaktadr. zerine bindii leoparn benekleri, beyaz boya ile gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 30, Lev.16

- 65 -

NO: 33 BULUNTU YERI: atalhyk YAPI KATI: VI. Tabaka CNS: Erkek Figrini MALZEME: Siyah ta BOYUTLAR: Ykseklik: 10,8 cm Genilik: 8,3 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Stilize bir boa zerine binmi olarak gsterilen figrin, sakall bir erkei temsil etmektedir. Kaln bir boyun ve dar omuzlara sahiptir. Yzde gzler kabartma eklinde gsterilmi, burun ve az izgilerle vurgulanmtr. Eller boann ba zerinde, boay tutar pozisyondadr ve parmaklar belirtilmitir. Figrinin alt ksm blok eklinde yaplm, ne bindii hayvann ne de figrinin bacaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 31, Lev.17

- 66 -

NO: 34 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka, Leoparl kutsal mekn CNS: Erkek Figrini MALZEME: Beyaz renkli ta BOYUTLAR: Ykseklik: 10,5 cm Genilik: 9,2 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Boa zerinde ve elleriyle boay tutar pozisyonda gsterilen sakall bir erkek figrinidir. Kaln bir boynu vardr ve yzde ayrntlar ilenmitir. Gzler, kulaklar ve dudaklar derin izgiyle gsterilmi, burun kabart olarak ifade edilmitir. Figrinin alt ksm blok eklinde gsterilmitir. zerine bindii boann gzleri ilenmi, bacaklar kk, yuvarlak kntlar eklinde gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 32, Lev.18

- 67 -

NO: 35 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka, 10 no lu oda CNS: Erkek Figrini MALZEME: Ta BOYUTLA R: Ykseklik: 8,8 cm Genilik: 4,1 cm. DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta duran erkek figrini, balkl ve pelerinlidir. Kaln boyunla birlikte devam eden bata yz ayrntlar belli belirsiz ilenmitir. Belirgin olmayan gzlerin yan sra burun vurgulanm, dudak derin izgilerle ifade edilmitir. Vcut blok eklindedir. Kollar derin yivlerle blmlendirilmi ve vcudun nnde birlemektedir. Her iki kolun st ksmnda bilezik olabilecek izgiler yer almaktadr. Bacaklar ve ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 34, Lev.20

- 68 -

NO: 36 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI. Tabaka CNS: Erkek Figrini MALZEME: Mermer BOYUTLAR: Ykseklik: 21,8 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Tabure zerine oturan gen erkek figrininin kollar dirsekten kvrlarak, vcudun her iki yannda vcuda bitiik, eller diz kapaklar zerinde gsterilmitir. Ban st ksm keli, kulaklar yanlarda kk kntlar eklinde ilenmitir. Figrinin gzleri izgiler halinde, burnu knt olarak belli belirsiz ifade edilmi, az belirtilmemitir. Gs dz, bacaklar ayr ayr ilenmitir. Ayaklar kaln ve kttr. TARHEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 121, Fig.1

- 69 -

NO: 37 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI. Tabaka CNS: Erkek Figrini MALZEME: Mermer BOYUTLAR: Ykseklik: 12,2 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Oturur durumdaki figrinin, banda leopar derisinden yaplm bir balk vardr ve koluna bilezikler ilenmitir. Boyun ksm kaln ve omuzlar olduka dar gsterilmitir. Yzde ayrntlar vurgulanm, gzler ki derin yivle, kulaklar ve burun kabark tasvir edilmi, az ise nce bir entik ile gsterilmitir. Kollar dirseklerden kvrlm, tek tek parmaklar ilenen elleri, dizlerin zerine dayanmtr. Vcudun alt ksm blok eklinde gsterilmi bacaklar derin bir izgiyle ayrlmtr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 35, Lev.21

- 70 -

3) Cinsiyetsiz ve ematik Figrinler

NO: 38 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka, 10 no lu kutsal mekn CNS: Leoparl Figrin MALZEME: Mavi kire ta BOYUTLAR: Ykseklik: 11,8 cm Genilik: 11 cm DURUMU: Ba ksm ve sol kol eksiktir. TANIMI: Leoparn arkasnda ayakta duran figrin plak olarak tasvir edilmitir ve omuzlarnda leopar derisinden yaplm gen bir al bulunmaktadr. Sa kol leoparn kafasnn zerinde gsterilmitir. Leoparla kolun birletii yerde hem leoparn hem de kolun zerinde delikler bulunmaktadr. Gsler, karn vurgulanmam ancak gbek ukuru bir delikle gsterilmitir. Kala ve baldrlar dolgun deildir. Bacaklar aada yatay bir izgi ile belirtilmitir. Leoparn benekleri beyaz renkli yuvarlaklar halindedir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 27, Lev.12

- 71 -

NO: 39 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VII. Tabaka CNS: Figrin MALZEME: Kalsit DURUMU: Tamdr. TANIMI: Boaya benzer bir hayvan ya da bir iskemlenin zerinde dururken gsterilmitir. Kalalar hafif kabark gsterilirken, gs, karn kollar ilenmemitir. Bacaklar ve ayaklar vurgulanmamtr. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: http://catalhoyuk.com

- 72 -

NO: 40 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,1 cm Genilik: 0,9 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin, bacaklarn ne uzatarak oturur durumdadr. Ba ksm ince ve dz bir ekilde boyunla birlikte ilenmitir. Yz ayrntlar belli edilmemitir. Kollar dirsekten kvrlarak, hafif ikin olan karn zerinde durmaktadr. Eller ilenmemitir. ne doru uzatt bacaklar birbirinden derin bir izgiyle ayrlmtr. Dizler ve ayaklar belli edilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 120, Fig.2

- 73 -

NO: 41 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: 4040 Alan, Bina 42 CNS: Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,8 cm Genilik: 1,4 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta duran figrinin kollar vcudun yanlarnda, vcuda bitiik gsterilmitir. Ba ksm kaln bir boyundan sonra, st ksm yanlardan hafif basktr ve yz ayrntlar belirtilmitir. Gzler hafif ukurluklarla gsterilmi, burun ve kulaklar olduka byk ilenmitir. Gsler kk kabart eklinde vurgulanmtr ve karn ksm byktr. Bacaklar kalndr ve dizden yukars bitiik gsterilmi, derin bir izgiyle ayrlmtr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 124, Fig.3

- 74 -

NO: 41 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: Dou Hy, TP alan, Bina 33 CNS: ematik Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 1,7 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta duran figrin olduka stilize edilmitir. Kollar dirseklerden kvrlarak gs zerinde birlemi, eller ilenmemitir. Ba ksm blok eklinde boyunla birlikte devam etmektedir ve yz ayrntlar belirtilmemitir. Gsler vurgulanmamtr. Bacaklar kaln ve bitiik gsterilmi, derin bir izgiyle ayrlmtr. Bu ayrm yukarda V ve eklinde bir alan oluturmu bu alan da ya kadnlk ya da giysi gibi grnmektedir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Trkcan 2003, 47, Fig.29

- 75 -

NO: 42 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: ematik Figrin MALZEME: Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 9,2 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Olduka ematik olan figrin, ayakta durur pozisyondadr. Boyun ince ve uzun, ba yuvarlak hatlara sahiptir. Yz ayrntlar ilenmi, gzler izgi eklinde, burun hafif kabark gsterilmitir. Kollar vcuda yapk olarak, gslerin zerinde birlemitir ve vcuttan derin izgilerle ayrlmaktadr. Bel oyuntusu gsterilmi ve geni kalalar vurgulanmtr. Vcudun belden aas blok eklinde olup, bacaklar ve ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 123.

- 76 -

N0: 43 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka, 10 no lu mekn CNS: Figrin MALZEME: Su mermeri DURUMU: Belden aas eksiktir. TANIMI: Figrinin gs ksmndan aasnn eksik olmas nedeniyle, duruu belli olmamaktadr. Figrin, lk bakta erkei andrmasna ramen gslerinin iyi ilenii ve zariflii ile kadn olabileceini de dndrmektedir. Boyun ok ksa gsterilmi, ene ksm ne doru uzun ilenmitir. Yzde ayrntlar ilenmemitir. Kollar olduka kaln ve pazuludur. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Mellaart, 2003, 143, Fig.15

- 77 -

NO: 44 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: ematik nsan Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrin olduka ypranmtr. Kollar iki yanda kt kntlar eklinde gsterilmitir. Vcut blok eklinde ve ayrntdan uzaktr. Bacaklar ve ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 122, Fig.2

- 78 -

NO: 45 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: ematik nsan Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,6 cm Genilik: 2,1 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki ematize figrin, kalnca bir boyunla devam eden baa sahiptir. Yzde ayrntlar belli edilmi, gzler yuvarlak daireler eklinde, burun kabart olarak gsterilmitir. Kulaklar ve az belirtilmemitir. Kollar yanlarda gen eklinde kntlar olarak gsterilmitir. Bel oyuntusu belli edilmi, vcudun belden aas blok eklinde, ayrntsz ilenmitir. Bacaklar ve ayaklar belirtilmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 124, Fig.2

- 79 -

NO: 46 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI. Tabaka Leoparl Mekn CNS: Stilize nsan Figrini BOYUTLAR: Ykseklik: 7,3 cm Genilik: 5,6 cm TANIMI: Ar derecede stilize edilmi figrnn ba, boynundan derin bir izgiyle ayrlmtr. Gzler ve burun hafif kabart olarak gsterilmitir. Kollar karn zerinde izgiyle vurgulanmtr. Vcut yuvarlak ve blok eklindedir. Bacaklar ve ayaklar belli edilmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 22, Lev.5

- 80 -

NO: 47 BULUNTU YER: atalhyk: YAPI KATI: VI. Tabaka CNS: Stilize nsan Figrini MAZLEME: Pimemi kil BOYUTLAR: Ykseklik: 6,6 cm Genilik: 6,5 cm DURUMU: Belden yukars eksiktir. TANIMI: Bej renkli kilden yaplm olan figrinin belden yukars eksiktir. Kalalar olduka dolgun gsterilmitir. Vcut blok eklinde olup, bacaklar ve ayaklar ilenmemitir TARHLEME: Neolitik Dnem 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 22, Lev.6

- 81 -

NO: 48 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI B Tabaka, Kutsal mekn CNS: Stilize nsan Figrini MALZEME: Alabaster BOYUTLAR: Ykseklik: 5,5 cm Genilik: 3 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrin, olduka kkbaldr. Boyun, oyularak inceltilmi, zellikle belli edilmitir. Yzde gzler izgi eklinde, burun kabart olarak ve olduka byk, dudaklar derin bir izgiyle belirtilmitir. Vcut blok eklinde ilenmitir. Kollar ve gslerin aras dikey yarklarla belirtilmi, vcudun orta blm, iki yatay izgi ile baldrlar ve gslerden ayrlmtr. Bacaklar ayr ayr iki dikey yiv ile gsterilmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 26, Lev.10

- 82 -

NO: 49 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka CNS: Stilize nsan Figrini MALZEME: Beyaz Mermer BOYUTLAR: Ykseklik: 5,1 cm Genilik: 2,2 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Oturur pozisyonda tasvir edilen figrin, kk ekilsiz bir baa sahiptir ve olduka stilize edilmitir. Kollar, vcudun n tarafnda, gslerin zerinde vcuda bitiik kabartlar eklinde gsterilmi, eller ilenmemitir. Vcut blok eklindedir. Bacak ksmlar, belli belirsiz kabartlarla belli edilmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 28, Lev.14

- 83 -

NO: 50 BULUNIU YER: atalhyk YAPI KATI: VI. Tabaka CNS: Stilize Fallik Figrin MALZEME: Kire ta BOYUTLAR: Ykseklik: 8 cm Genilik: 3,5 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta duran figrin, konik bir vcuda sahiptir. Boyun ksm oyularak inceltilmi, vcut, ba ve gvde ksmndan olumak zere iki para haline getirilerek, figrine fallik bir grnt verilmitir. Yzde ayrntlar gsterilmi, gzler ve dudak derin izgilerle belirtilmi, burun kabark olarak gsterilmitir. Kollar, kalalar ve bacaklar derin izgiler ile belirtilmitir. TARHLEME: Neolitik dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 29, Lev.15

- 84 -

NO: 51 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka CNS: Stilize nsan Figrini MALZEME: Kire ta BOYUTLAR: Ykseklik: 19,6 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta duran figrinin yalnzca st ksm insan ba eklinde oyulmutur. Boyunla birlikte devam eden silindirik bir ba bulunmaktadr. Yzde burun, ince uzun bir kabart, gzlerse kk delikler eklinde belirtilmitir. Vcudun alt ksm ilenmemi, doal ta grnm korunmutur. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Mellaart 2003, 144, Fig.16

- 85 -

NO: 52 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: Stilize nsan Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,6 cm Genilik: 1,8 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin olduka stilize edilmitir. Ba ksm, boyunla birlikte gsterilmi ve uca doru sivrilerek devam ederek, ucu yuvarlatlmtr. Kollar yanlarda kk kntlar olarak gsterilmitir. Ayrntdan uzaktr ne gsler, ne de gbek ilenmemitir. Bel oyuntusu yoktur. Blok eklinde devam eden vcudun alt ksmnda bacaklar ve ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 126, Fig.1

- 86 -

NO: 53 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,21 cm Genilik: 2,9 cm DURUMU: Vcut ksm ele gememitir. TANIMI: Olduka iyi ilenmi figrin banda salar, izgiler eklide gsterimi, kulaklar ilenmitir. Gzler ve az izgilerle belirtilmi, ene ksm belli edilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 116, Fig.1

- 87 -

4) nsans (Humanoid) Figrinler

NO: 54 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: nsans Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 1,9 cm Genilik: 1,5 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Oturur durumdaki figrin, uzun bir gvde ve boyunla birlikte devam eden, hafife kalnlatrlm batan olumaktadr. Yzde ayrntlar ilenmemi, yalnzca burun ksm hafife kabart olarak gsterilmitir. Kollar, gsler ve karn belirtilmemitir. Bacaklar vcudun n ksmnda kk kntlar olarak gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 118, Fig.1

- 88 -

NO: 55 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: nsans Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,85 cm Genilik: 1,45 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Oturur durumdaki figrin, uzun bir boyun ve gvdeden olumaktadr. Boyun ksm oyularak belli edilmi, ba ve gvdenin ayrlmas salanmtr. Yzde ayrntlar ilenmi, kulaklar ve burun kabart eklinde, gzler kk ukurlar olarak gsterilmitir. Kollar, gsler ve karn belirtilmemitir. Bacaklar vcudun n ksmnda, ileri doru uzatlm konik kntlar eklinde gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 118, Fig.2

- 89 -

NO: 56 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: nsans Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,9 cm Genilik: 2,1 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Oturur durumdaki figrin, hafife ne doru eilmi vaziyettedir. Ba ksm ok ilenmemi, stte yuvarlak bir hatla belli edilmitir. Yzde ayrntlar ilenmemi, yalnzca burun ksm hafife kabart olarak gsterilmitir. Kollar, gsler ve karn belli edilmemitir. Bacaklar, vcudun n ksmnda kk kntlar olarak gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 118, Fig.3

- 90 -

NO: 57 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: nsans Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin oturur durumdadr. Uzun bir boyun ve vcuttan olumaktadr. Olduka stilize edilmi bata yz ayrntlar ilenmemi, yalnzca burun ksm oldua belirgin gsterilmitir. Kollar, gsler ve karn belli edilmemi, bacaklar, vcudun n ksmnda, tek para halinde gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 118, Fig.4

- 91 -

NO: 58 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: nsans Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,5 cm Genilik: 2 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Oturur durumdaki figrin, vcuduyla bitiik bir baa sahiptir. Yzde ayrntlar ilenmemi, vcutta kollar, gsler ve karn belirtilmemitir. Bacaklar vcudun n ksmnda, ileri doru uzatlm konik kntlar eklinde gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 119, Fig.1

- 92 -

NO: 59 BULUNTU YER: atalhyk CNS: nsans Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 1,9 cm Genilik: 1,4 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Oturur durumdaki figrin, ne doru hafif eimlidir. Ba ksm belli belirsizdir. Yzde ayrntlar ilenmemi, yz ksm byke bir buruna benzer ekilde ne doru ekilmitir. Vcutta kollar, gsler ve karn belirtilmemitir. Bacaklar vcudun n ksmnda, ileri doru uzatlm kntlar eklinde gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 119, Fig.

- 93 -

NO: 60 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: nsans Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,9 cm Genilik: 1,5 cm DURUMU: Sa bacan ucu eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki figrin, uzun bir boyun ve vcuttan olumaktadr. Ba ksm belli belirsizdir. Yzde ayrntlar ilenmemitir. Vcutta kollar, gsler ve karn belirtilmemitir. Bacaklar vcudun n ksmnda, ileri doru uzatlm kntlar eklinde gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 119, Fig.3

- 94 -

NO: 61 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: nsans Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 1,7 cm Genilik: 1 cm DURUMU: Sa bacan ucu eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki figrin, uzun bir vcuttan olumaktadr. Boyun ksm hafife inceltilerek belli edilmitir. Yzde ayrntlar gsterilmemitir. Vcutta kollar, gsler ve karn belirtilmemitir. Bacaklar vcudun n ksmnda, ileri doru uzatlm kntlar eklinde gsterilmitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 119, Fig.4

- 95 -

NO: 62 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: nsans Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 1,7 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Olduka kk olan figrin, oturur durumdadr. Boyun ksm hafife inceltilerek belli edilmitir. Yzde ayrntlar gsterilmi, gzler ve az kk deliklerle ifade edilmitir. Kollar, vcuda bitiik olarak, eller yanaklarn zerinde gsterilmitir. Gsler ve karn belirtilmemitir. Bel oyuntusu belli edilmi fakat vcudun alt ksm blok eklinde ilenmitir. Bacaklar belirtilmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: http://www.catalhoyuk.com

- 96 -

NO: 63 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: CNS: nsans Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,9 cm Genilik: 1,5 cm DURUMU: Sa bacan ucu eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki figrin, uzun bir boyun ve vcuttan olumaktadr. Ba ksm boyundan sonra hafife kalnlatrlarak belli edilmitir. Yzde ayrntlar ilenmemitir. Vcutta kollar, gsler ve karn belirtilmemitir. Vcudun belden aas, yere doru almaktadr ve alt ksm dzdr. Bacaklar ilenmemitir. TARHLEME: Neolitik Dnem M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Meskell-Nakamura 2006, 122, Fig.3

- 97 -

f- ukurkent ukurkent, Konya il merkezinin batsnda, Beyehir lesinin yaklak 30 km kuzeybatsnda yer almaktadr. 1910 ylnda H. Ormerod tarafndan bulunmu ve J. Mellaart yerleim etrafnda yzey aratrmas yapmtr64. Yerleim yerinin yzeyinde birok figrin parasnn ele gemesi ve srlm tarlalardan ele geen figrinler, bu yerleimin Neolitik dneme tarihlenen, nemli bir yer olduunu dndrmektedir. Buluntular tarihleme asndan eitli bilim adamlar tarafndan farkl yorumlanmtr. J. Mellaart, yontma ta endstrisinin zelliklerine bakarak, buluntular, ukurkent buluntu topluluu olarak isimlendirmekte ve bu topluluu, Haclar IX-VI tabakalar ile ada Ge Neolitik dnem olarak tarihlendirmektedir. I. A. Todd ise, atalhyk tabakalanmasndaki 3. ve 4. evrelerin ukurkentle ada olduunu ileri srmektedir.

64

Tay 2, ukurkent Maddesi

- 98 -

NO: 64 BULUNTU YER: ukurkent YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,7 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Olduka iman olan figrin bada kurmu vaziyette oturmaktadr. Boyun ksmnn oturmas iin omuzlar arasnda yuvarlak bir boluk braklmtr. Ellerinden biri bacann, dieri ise gsnn zerinde durmaktadr. Gsler dolgun ve sarkk, karn ise normal boyutlarda gsterilmitir. Gbek ukuru belirtilmemitir. ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Bilgi 1980, 2, Lev.1/1 Bacak ayrmlar keskin izgilerle belli edilmi, ayaklar

- 99 -

NO: 65 BULUNTU YER: ukurkent CNS: Kadn figrini MALZEME: Kire ta BOYUTLAR: Ykseklik: 1,6 cm DURUMU: Ba ksm ve ayaklar eksiktir. TANIMI: Kadn figrini, ayaklarn ne uzatm olarak oturur durumdadr. Dolgun kollar, vcudun yanlarnda dirsekten hafif kvrlarak dizlerin zerinde birlemitir. Gsler, byk ve sarkk gsterilmitir. Kalalar olduka genitir, gbek ksm ise kollarn altnda gsterilmitir. Bacaklar n tarafta birletirilmi ve birbirinden keskin bir yarkla ayrlmtr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Bilgi 1980, 2; Lev.1/2

- 100 -

NO: 66 BULUNTU YER: ukurkent CNS: Kadn Figrini MALZEME: Yeil ta BOYUTLAR: Uzunluk: 4,4 cm DURUMU: Figrinin vcudunun st ksm eksiktir. TANIMI: Belden yukars eksik olan kadn figrin, yatar pozisyonda gsterilmitir. Kalalar olduka dolgun ve yuvarlak hatlara sahiptir. Bacaklar birbirine bitiik fakat keskin bir izgiyle belli edilmitir. Figrinin ayaklar belirtilmi, ular kt olarak kabaca ilenmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Bilgi 1980, 2, Lev.1/3

- 101 -

NO: 67 BULUNTU YER: ukurkent CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: DURUMU: Tamdr. TANIMI: Oturur pozisyondaki figrin, olduka dolgun hatlara sahiptir. Yar stilize edilerek ilenen figrinin yz ayrntlar belli edilmi, gzleri ve az izgi eklinde gsterilmitir. Kollar vcuda bitiik, kabart eklinde ilenmi ve eller karnn zerine dayanmtr. Gsler belli edilmemi, kala ksm ise ok dolgun gsterilmitir. Vcudun alt ksm blok eklindedir, bacaklar ve ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, ukurkent Maddesi, Lev.7

- 102 -

NO: 68 BULUNTU YER: ukurkent CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrin, olduka dolgun hatlara sahiptir. Kollar, vcudun yan taraflarnda dirseklerden hafif kvrlarak gslerin altna dayanm, eller ilenmemitir. Karn olduka byk ve sarkk gsterilmi, gbek ukuru belli edilmemitir. Kalalar geni ve yuvarlak hatlara sahiptir. Bacaklar birbirine bitiik ve kalndr, ancak bacak ayrmlar keskin bir izgiyle belirtilmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: http://www.perso.orange.fr

- 103 -

NO: 69 BULUNTU YER: ukurkent CNS: Kadn Figrini MALZEME: Yeil Ta BOYUTLAR: DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin, ayakta durur pozisyondadr. nce bir boyuna ve yuvarlak hatl bir baa sahiptir. Yzde, ayrntlar gsterilmi, gzler ve az derin izgilerle, burun, kabart olarak gsterilmitir. Kollar, vcuda bitiik ilenmi, derin izgilerle belli edilerek, gslerin altnda birletirilmitir. Eller, ilenmemitir. Bel oyuntusu vurgalanan figrinin, karn ksm normal boyutlardadr ve gbek ukuru belirtilmemi, buna karlk, kalalar olduka geni ilenmi ve kadnlk, gen eklinde vurgulanmtr. Bacaklar birbirinden derin izgilerle, ayaklar ise, bileklerden derin yarklarla ayrlarak belli edilmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: http://perso.orange.fr

- 104 -

c- Kk Hyk Kk Hyk, Nidenin Bor lesine bal, Baheli Beldesi yaknlarnda, il merkezine yaklak 17 km uzaklkta yer alan, 80 m apnda ve 18 m yksekliinde, Erken Kalkolitik ve Ge Neolitik tabakalar veren bir yerleimdir. Kk Hyk, Kk Pnar adyla 196466 yllan arasnda I. A. Toddun yzey aratrmalar srasnda kefedilmitir. Ankara niversitesi tarafndan yrtlen kaz almalar, 1981den itibaren U. Silistreli bakanlnda srdrlm ve 1995te A. ztan ve S. zkan ynetiminde yeniden balatlmtr. Kk Hyk, yerlemesinde anak mlek karlatrmalar sonucunda 4 tabaka saptanmtr. Buna gre; I - II Tabaka: Erken Kalkolitik Dnem. III Tabaka: Ge Neolitik dnemin son evresi. IV-V. tabakalara sondaj almalar sonucu ulalmtr65. Kk Hykn atalhyk, Can Hasan ve Haclarla paralellikler gsterdii, Buna gre; Kk Hyk kltrnn III. yap katnn atalhyk Neolitik kltrnn ge evresi ile I. ve II. yap katlarnn ise, atalhyk Bat, Can Hasan (2B) ve Haclar Erken Kalkolitik evreleriyle birlikte ele alnabilecei nerilmektedir

65

Tay 2, Kk Hyk Maddesi

- 105 -

NO: 70 BULUNTU YER: Kk Hyk YAPI KATI: II. Tabaka CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 11,7 cm Genilik: 6 cm DURUMU: Figrinin kollar, omzuna yakn ksmndan, ayaklar ise dizlerinin stnden eksiktir. TANIMI: Ayakta durur vaziyette ilenen figrinin banda klah eklinde balk bulunmaktadr. Yz hatlar belirtilmemitir. Kollarnn duru eklinden iki yana ak olduklar anlalmaktadr. Gsler ve karn vurgulanmamtr. Krmz a boyal, perdahl figrinin, bel ve kala ksmn saran, beyaz renkli ve kabartma olarak yaplm, olduka kaln bir kuak bulunmaktadr. Kuan altndan kp aa sarkan yine beyaz boyal bant da n tarafn rtmektedir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Silistreli 1989, 467498, Lev.1 / 12 - 106 -

NO: 71 BULUNTU YER: Kk Hyk YAPI KATI: II. Tabaka CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,9 cm Genilik: 3 cm DURUMU: Heykelciin ba, sa eli, sa omzunun ve gsnn yars eksiktir. TANIMI: Dizlerini bkm durumdaki heykelcik, ayaklarn sa tarafta altna alarak oturur pozisyondadr. Korunmu olan sol kolu iman ve pazuludur ve eliyle gsn tutmaktadr. Hafif ikin olan karnda gbek ukuru belli edilmitir. Kala ve kask izgileri derin hatlarla belirtilmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Silistreli 1989, 498-499, Lev.II / 3-4

- 107 -

NO: 72 BULUNTU YER: Kk Hyk YAPI KATI: III. Tabaka, taban alt mezarndan CNS: Ana Tanra Heykelcii MALZEME: Al ta BOYUTLAR: Ykseklik: 14 cm DURUMU: Heykelciin sa kolu omuz ksmndan eksiktir. TANIMI: Sa ayan altna alm, sol baca dizinden yukar dor kvrlarak oturan figrin, plak gsterilmitir ve olduka dolgun hatlara sahiptir. Salar arkadan ne doru apraz olarak taranm, tepede topuz eklinde toplanmtr. Yzde ayrntlar ilenmi, geni bir aln ve kabartma eklindeki kalar, aplike edilmi, ekik, byk badem gzler vurgulanmtr. Kollar kalndr ve elleriyle gslerini tutmaktadr. Bel ince, kalalar iri ve takndr. Karn bacaktan ayran kazk izgisi, derin bir izgiyle vurgulanmtr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem, 6. bin yln ikinci yars KAYNAK: Silistreli 1989, 499, Lev.III

- 108 -

NO: 73 BULUNTU YER: Kk Hyk YAPI KATI: III. Tabaka CNS: Kadn heykelcii MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,5 cm Genilik: 1,4 cm DURUMU: Heykelciin gslerinden itibaren st taraf eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyettedir. Kollar olduka ince gsterilmitir ve elleri gslerinin hemen altnda birlemitir. Ellerinin parmaklar tek tek gsterilmi, fakat gsler vurgulanmamtr. Figrinin zerinde gbek hizasnda balayan, beyaz boyal, ayaklarn da kapatacak ekilde aa doru inen bir giysi bulunmaktadr. Bu giysi, arkada belini saran, ortas uzantl bir kuaa dnmekte ve koyu krmz boyal, perdahl kalalar ile bacaklarn akta brakmaktadr. Ayaklar ilenememitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Silistreli 1989, 500, Lev.IV

- 109 -

NO: 74 BULUNTU YER: Kk Hyk YAPI KATI: II. Tabaka CNS: Kadn heykelcii MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 7 cm Genilik: 3,6 cm DURUMU: Bacaklar baldrdan itibaren noksandr. TANIMI: Oturur durumdaki kadn heykelciinin elleri nde gs hizasnda, fakat gse dayanmadan kavumutur. Banda arkaya eimli silindirik bir balk bulunmaktadr. Yz ayrntlar olduka iyi ilenmi olan figrinin, kalar kabartmalar halinde ve kavisli, gzleri badem eklinde ve iri gsterilmitir. Burun ksa ve dzgndr. Kollar iri pazulu ama incedir. Bel ince, karn sarkk, kask izgisiyse derin izgilerle vurgulanmtr. Kalalar ve baldrlar iman gsterilmitir. TARHLEME: M.. 6. binin ikinci yars KAYNAK: Uzunolu 2004, 60, Lev.A 60

- 110 -

d- Suberde / Grklktepe Konya il merkezinin gneybatsnda Seydiehir lesinin 11 km gneydousunda, Sula Gl'nn kuzey bat kysnda 700 x 70 m geniliinde, gl yzeyinden 30 m ykseklikte ince uzun kalker bir ykseltinin zerinde yer alan hyk, 3,5 4 m kalnlnda kltr toprana sahiptir. 1963 ylnda R. Solecki tarafndan, Colombia niversitesi'nin Beyehir Sula Glleri Yzey Aratrmas nda tespit edilmi, 196465 yllan inde de J. Bordaz bakanlnda kazlmtr. J. Bordaz bakanlnda yaplan kazda, yerleimde tabaka tespit edilmitir. Buna gre; I. Tabaka: (Yzey tabakas) Osmanl, Bizans, Roma, Helenistik, Frig Dnemi ve Tun a tabakalar, II. Tabaka: st Prehistorik Tabaka. III. Tabaka: Alt Prehistorik Tabaka. IV. Tabaka: Ana kaya / Steril toprak66.

66

Tay 2, Suberde/Grklktepe Maddesi

- 111 -

NO: 75 BULUNTU YER: Suberde/ Grllk Tepe YAPI KATI: II. Tabaka CNS: Kadn figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 8 cm DURUMU: Figrinin ba ve alt ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta duran figrin olduka ypranmtr. Omuzlar arasnda sokma ba iin alan delik bulunmaktadr. Gsler byk ve dik olarak vurgulanmtr. n tarafta belden aas eksik olan figrinin, arka tarafnda kyafet olabilecei dnlen, birbirini kesen izgiler bulunmaktadr. TARHLEME: Neolitik Dnem KAYNAK: Bordaz 1968, 51, Fig.24

- 112 -

e- Hatip Hyk Konya il merkezinin gneybatsnda, Hatip ilesinin yaknnda yer alan bir hyktr. Hykte tatan yaplm erkek figrinleri bulunmutur. slup asndan atalhyk VI dan bilinen figrinlere benzemektedir. Bu deerlendirme sonucunda Hatip Hykn Erken Neolitik dneme tarihlendii dnlmektedir67.

67

Tay 2, Hatip Hyk Maddesi

- 113 -

Erkek Figrinleri

NO: 76 BULUNTU YER: Hatip Hyk YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Yeil ta BOYUTLAR: Ykseklik: 4,4 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Dizlerini yukarya doru kvrarak oturmu olan figrinin kollar bacaklarnn yan tarafnda, vcuda bitiik olarak gsterimi, elleri ise, parmakl olarak tasvir edilmitir. nce bir boyun ve keli bir baa sahip olan figrinin yz ayrntlar kabaca ilenmitir. Gzler ve az izgi eklinde gsterilmi, kulaklar belirtilmiti. enenin olduka iri olarak gsterilmesi sakal olarak yorumlanmaktadr. Bacaklar bitiiktir ve birbirinden derin bir yarkla ayrlmtr. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem KAYNAK: Bilgi 1980, 2, Lev.II / 4

- 114 -

NO: 77 BULUNTU YER: Hatip Hyk CNS: Erkek Figrini MALZEME: Yeil ta BOYUTLAR: Ykseklik: 4,5 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin ok uzun bir boyundan ve batan olumaktadr Ban zerinde grlen konik biimli kabartma, bere tr apkay temsil etmektedir. Yzde ayrntlar gsterilmi, gzler ve az izgi eklinde, burun kabart olarak vurgulanmtr. enenin kntl olmas sakall olduuna iaret etmektedir. Boyun ksm inceltilerek fallik bir grnm verilmitir. Bacaklar ilenmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem KAYNAK: Bilgi 1980, 2, Lev.II / 5

- 115 -

2- GLLER BLGES a- Haclar Haclar, Burdurun 26.5 km kadar gneybatsnda, Haclar Kynn 1,5 km batsnda yer alan, 135 m apnda ve 5 m yksekliinde bir yerleimdir. 19571960 yllar arasnda Ankara, ngiliz Arkeoloji Enstits tarafndan J. Mellaart bakanlnda kazlmtr68. Ana toprak zerine oturan ve Haclarn ilk yerlemesini oluturan Keramiksiz Neolitik yerleme, yedi (VII) yap katyla temsil edilir69. Ge Neolitik dnem tabakalar ise M.. 58005600 yllarna tarihlenmektedir. J. Mellaart dneminde yaplan kazlarda, steril topran zerindeki bu yaplarda hi anak mlek ele geirilmemitir. Bu nedenle, bu tabakann Keramiksiz Neolitik dneme ait olduu dnlmtr ve bu dneme A-keramik Haclar kltr ad verilmitir. Oysa 1985 1986 yllarnda ayn alanda R. Duru tarafndan yaplan kazlarda, renkli oda tabanlar zerinde birok anak mlek parasnn ele gemesi, nceleri Keramiksiz Neolitik Dneme tarihlenen bu tabakalarn daha sonraki Erken Neolitik dneme ait olduu anlalmtr70. Haclarda srt srta bir blok halinde ina edilmi evlerin yannda, tapnak denilebilecek zel bir yap bulunmamtr. Hykte 3 ana kltr dnemi saptanmtr. I - V tabakalar: Erken Kalkolitik VI IX tabakalar: Ge NeolitikVI. Tabaka yakl. G.. 7550 M.. 66006440 IX. Tabaka yakl. G.. 7770 M.. 64006340 olarak tarihlenmektedir71. En eski kltr dnemi ise ana toprak zerinde yer alan ve J. Mellaart tarafndan Neolitik dnemin keramiksiz evresine tarihlenen tabakalardr72.

68 69

Belli 2001, 1011. Tay 2, Haclar Maddesi. 70 Sevin 2003, 67. 71 Duru-Umurtak 2005, 144. 72 Tay 2, Haclar Maddesi.

- 116 -

Kadn Figrinleri

NO: 78 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 24 cm Genilik: 10,5 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta duran figrin, olduka dolgun hatlara sahiptir. nce bir boyun ve yuvarlak hatl ba bulanan figrinin yznde ayrntlar ilenmitir. Gzler badem eklinde izgilerle belirtilmi, burun kabart eklinde yaplmtr. Kollar vcuda bitiik olarak vcudun iki yannda, eller kalalarn zerinde gsterilmitir. Gsler hafif kabark, karn ikindir ve gbek ukuru vurgulanmtr. Bacaklar diz ksmna kadar bitiiktir fakat derin bir yarkla ayrlmtr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 46, Lev.37

- 117 -

NO: 79 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 10,2 cm Genilik: 5,6 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrin plak gsterilmitir. Kk bir ba ve ince bir boyuna sahiptir. Salar tepede topuz eklinde toplanmtr. Yzde ayrntlar ilenmi, gzler badem eklinde ve kulaklar kk kabarklklar olarak vurgulanmtr. Olduka dolgun olan kollar, dirsekten kvrlarak gsn zerine dayanm, eller ise ilenmemitir. Gbek sarkk, kalalar dolgun ve kaln gsterilmitir. Bacaklar diz ksmna kadar bitiiktir ve derin bir yarkla ayrlmtr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6. binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 46, Lev.38

- 118 -

NO: 80 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 11,7 cm Genilik: 4,7 cm DURUMU: Kollar ve ayaklar eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrin restore edilmitir. Yzde ayrntlar gsterilmi, gzler badem eklinde izgilerle ifade edilmitir. Kollar eksiktir fakat sol kolun korunan ksm, gsnn altna dayanmtr. Gbek hafif kabark ve sarkktr ve gbek ukuru belli edilmitir. Figrinin belinde kalalarn evreleyen bir giysi bulunmaktadr. Kalalar olduka geni olan figrinin bacaklar dize kadar bitiiktir ve derin bir yarkla ayrlmtr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6. binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 48, Lev.39

- 119 -

NO: 81 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 8,9 cm Genilik: 4,8 cm DURUMU: Ba ksm ve kollar eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrin, plak gsterilmitir. Gsler, korunan ksmndan anlald kadaryla, normal boyutlardadr. Karn ksm olduka byk ve sarkktr ve derin yatay bir izgi ile gbek ukuru vurgulanmtr. Geni kalalara sahip olan figrinin bacaklar dize kadar bitiiktir ve birbirinden derin bir yarkla ayrlmtr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6. binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 46, Lev.40

- 120 -

NO: 82 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 10,3 cm Genilik: 4,7 cm DURUMU: Ba ksm ve kollar eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrin, plak gsterilmitir. Gsler, olduka byk ve sarkktr. Karn ksm abartl boyutlarda ve olduka sarkktr. Geni kalalara sahip olan figrinin bacaklar dize kadar bitiiktir ve birbirinden derin bir yarkla ayrlmtr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.bin KAYNAK: Kulaolu 1992, 49, Lev.41

- 121 -

NO: 83 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka,Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6,2 cm Genilik: 4 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur pozisyondadr. Kollar ya da gsleri? konik kntlar eklinde iki yana almtr. Bel oyuntusu belirtilmi, karn olduka byk ve sarkk gsterilmitir. Gbek ukuru kk bir delikle belirtilmitir. Kalar dolgundur ve figrinin zerinde kalalar kapatan gen bir kyafet vardr. Bacaklar kalndr ve dizlere kadar bitiik gsterilmi, dizlerden sonra ayrlmtr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 50, Lev.42

- 122 -

NO: 84 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka,Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9,2 cm Genilik: 6,1 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrin, sol kolunun altnda uzun kuyruklu bir hayvan tutunmaktadr. Kollar dirseklerden kvrlarak, eller gslerin altna yerletirilmitir. Gsler belirgindir fakat byk deildir. Byk ve sarkk gbeinde gbek ukuru vurgulanmtr. Belden itibaren kalalar saran bir kyafet vardr. Bacaklar dize kadar bitiik gsterilmi ve keskin bir izgiyle birbirinden ayrlmtr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6. binin ortalar KAYNAK: Mellaart 1970, 182, Fig.195

- 123 -

NO: 85 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9 cm DURUMU: Ba ksm ve sol kolu eksiktir. TANIMI: Ayakta duran figrinin kollar dirsekten kvrlarak sarkk gslerinin zerinde gsterilmitir. Byk ve sarkk karn ve gbek ukuru vurgulanmtr. Bacaklarn st ksm birleiktir ve dizlerden sonra aa doru almaktadr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 51, Lev.45

- 124 -

NO: 86 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9 cm DURUMU: Ba ksm, sol kolu ve sa gsnn u ksm eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur pozisyondadr. Dolgun kollar dirsekten kvrlarak gslerin zerinde gsterilmitir. Gsler olduka byktr ve yanlara doru ak olarak gsterilmitir. Karn olduka byk ve sarkktr ve gbek ukuru kk bir delikle belirtilmitir. Bacaklar kalndr ve dizlere kadar bitiik gsterilmi, dizlerden sonra ayrlmtr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 51, Lev.45

- 125 -

NO: 87 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q4 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9,1 cm Genilik: 4,5 cm DURUMU: Vcudunun st ksm ve ayaklar eksiktir. TANIMI: Ayakta duran figrinin elleri gslerini tutmaktadr. Figrin ince belli, iman karnl ve olduka geni kalaldr. Karn blgesinin sarkkl derin bir izgiyle vurgulanmtr. Bacaklar n ksmda dize kadar birlemitir ve bacaklarn n ksmnda kafes motifleriyle bezenmi bir kyafet ya da nlk benzeri bir giysi tasvir edilmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6. bin KAYNAK: Kulaolu 1992, 52, Lev.46

- 126 -

NO: 88 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q4 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6,5 cm Genilik: 3,8 cm DURUMU: Ba ksm ve sa bacan bir ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrinin boynunda ban yerletirilmesi iin hazrlanm bir delik bulunmaktadr. Kollar dirsekten kvrlarak gslerin zerinde gsterilmi, eller ve gsler ilenmemitir. Karn ksm bask gsterilmitir ve gbek ukuru vurgulanmtr. Bel, olduka ince ve kalalar dolgun gsterilmitir. Bacaklar bitiiktir ve birbirinden derin yarklarla ayrlmaktadr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6. binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 52, Lev.47

- 127 -

NO: 89 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 11,6 cm Genilik: 7,5 cm DURUMU: Bacaklarnn bir ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrinin, elleri gslerini tutmaktadr. nce bir boyun ve yuvarlak hatl bir baa sahiptir. Salar tepede topuz eklinde toplanm ve derin izgilerle gsterilmitir Yzde ayrntlar belirtilmi, gzler badem eklinde izgilerle ifade edilerek, d kenarlar beyaz renkle doldurularak vurgulanmtr. Karn olduka byk ve sarkk gsterilmi, gbek ukuru belli edilmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 53, Lev.48

- 128 -

NO: 90 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, P.1 Evi CNS: ematize Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,2 cm Genilik: 3,9 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta duran figrinin kollar yanlara doru alm ve kt olarak gsterilmitir. Gbek kollarn hemen altndan darya kk biimde belli edilmitir. Figrinin hatlar olduka kabadr ve ematize edilmitir. Bacaklar kaln ve dz ilenmitir. Ayaklar belli edilmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 54, Lev.49

- 129 -

NO: 91 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q4 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,3 cm Genilik: 5 cm DURUMU: Gs ksmndan aas eksiktir. TANIMI: Kollar dirsekten kvrlarak gslerinin altnda birleen figrinin vcudunun n ve arkas siyah renkte kare motifleriyle bezelidir. nce bir boyuna ve iyi ilenmi bir baa sahip olan figrin, ban evreleyen bir balk giymi ve salar vcudun arka tarafnda tek tek rg eklinde gsterilmitir. Yzde ayrntlar ilenmi, byk iri badem gzler izgi ile burun ve kulaklar ise kabark olarak vurgulanmtr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 54, Lev.50

- 130 -

NO: 92 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimemi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 12,6 cm Genilik: 6 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin, kucanda yavru bir leopar tutuyor ve leopar eklinde yaplm bir iskemlede oturuyor pozisyondadr. Olduka dolgun hatlara sahip olan figrinin ve zerine oturduu leoparn yz ayrntlar belli edilmi, izgi ile tasvir edilen badem eklindeki iri gzleri ve kabart eklinde gsterilmi burunlar vurgulanmtr. Figrinin kollar kalndr ve kucandaki leopar yavrusunu iki eliyle kavrar durumda gsterilmitir. Karn ve kalalar iman olarak vurgulanm ve gbek ukuru belirtilmitir. Kucandaki yavru leopar ise uzun kuyrukludur ve n penelerini figrinin boynuna atm ve figrine bir ocuk gibi sarlm pozisyondadr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M. 6. binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 55, Lev.51

- 131 -

NO: 93 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q 5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 8,3 cm Genilik: 7 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Olduka dolgun hatlara sahip olan figrin, bacaklarn kvrarak vcudunun altna alm ve kucanda bir ocuk tar pozisyonda gsterilmitir. nce bir boynu ve uzunca bir yz olan figrinin yz ayrntlar belli edilmi, gzler iri badem eklinde, burun kk gsterilmi, kulaklar tasvir edilmitir. Geni omuzlar ve kaln kollar bulunan figrinin sol kolu gs zerinde, sa kolu ocuu tutar vaziyette, ocuun sa kolu ise figrinin boynuna sarlm pozisyondadr. Olduka iman ve sarkk gsterilen karnda gbek ukuru belli edilmi, kalalar, baldrlar ve bacaklar da ok iman gsterilmitir. Ayaklar ilenmemi, kk kntlar olarak belli edilmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 56, Lev.52

- 132 -

NO: 94 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q 5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimemi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9,2 cm Genilik: 6,8 cm DURUMU: Sa kol ve bacaklarn bir ksm eksiktir. TANIMI: Figrin oturuyor pozisyondadr. Olduka dolgun hatlara sahip olan figrinin yz ayrntlar belli edilmi, izgi ile tasvir edilen badem eklindeki iri gzleri ve kk kntlar eklinde gsterilen kulaklar vurgulanmtr. Figrinin kaln ve pazulu kollar gslerinin zerinde birlemektedir. iman ve sarkk karnda gbek ukuru belirtilmemi, kalalar ve baldrlar olduka dolgun gsterilmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M. 6. binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 57, Lev.53

- 133 -

NO: 95 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q 5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimemi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9,2 cm Genilik: 7,7 cm DURUMU: Sa kol gsten itibaren ve bacaklarn bir ksm eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki figrin, kaln ve pazulu kollarn dirsekten kvrarak gsleri tutuyor vaziyette gsterilmitir. Uzun, ince bir boyun ve yze sahip olan figrinin, olduka iyi ilenmi bir burnu ve badem eklinde gsterilmi gzleri bulunmaktadr. Figrinin iman karn, bacaklarnn stne kadar sarkm ve gbek ukuru vurgulanmtr. Kalalar ve baldrlar dolgun gsterilmitir. TARHLEME: Ge Neolitik dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 58, Lev.54

- 134 -

NO: 96 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimemi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9 cm Genilik: 6,7 cm DURUMU: Gslerinden yukar ksm ve sol kol eksiktir TANIMI: Olduka dolgun hatlara sahip olan figrin, bacaklarn sa tarafa kvrarak vcudunun altna alm pozisyonda gsterilmitir. Kollar dirsekten kvrlarak, gslerini tutar vaziyettedir. Karn hafif kabarktr ve gbek ukuru vurgulanmtr. Kalalar, baldrlar ve bacaklar ok iman gsterilmitir. Ayaklar ilenmi, ucu sivri kk kntlar olarak belli edilmitir TARHLEME: M. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 58, Lev.55

- 135 -

NO: 97 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q3 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,3 cm Genilik: 2,5 cm DURUMU: Ba ksm ve vcudun sol st blm eksiktir. TANIMI: Figrin, bacaklarn sa tarafa kvrarak vcudunun altna alm vaziyette gsterilmitir. Sa kol dirsekten kvrlarak, gsnn zerine dayanmtr. Gsler ve karn normal boyutta ilenmi ve gbek ukuru belirtilmemitir. Kalalar ve baldrlar olduka iman ve dolgun ilenmitir. Ayaklar kk sivri kntlar olarak gsterilmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 59, Lev.56

- 136 -

NO: 98 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3 cm DURUMU: Gvdenin belden yukar kesimi ve bacaklarnn alt ksm eksiktir. TANIMI: Dolgun hatlara sahip olan figrin, bacaklarn sa tarafa kvrarak vcudunun altna alm pozisyonda gsterilmitir. Olduka iman gsterilen ve bacaklara doru sarkk olarak ilenen karnda gbek ukuru vurgulanmtr. Bacaklarn kvrmlar derin yarklarla ifade edilmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 59, Lev.57

- 137 -

NO: 99 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 11,4 cm Genilik 5,3 cm DURUMU: Sol kol ve sa ayak eksiktir. TANIMI: Sol yana uzanm olarak gsterilen figrin, olduka dolgun hatlara sahiptir. Yzde, gzler badem eklinde izgilerle belli edilmi, kulaklar belirtilmitir. Salar derin izgilerle gsterilmi ve arkada topuz olarak toplanmtr. Kaln ve pazulu kollar dirsekten kvrlarak gsleri tutar pozisyondadr ve eller ilenmitir. Gsler byk ve sarkktr. Yatar pozisyonun bir sonucu olarak, karn sol tarafa doru sarkk gsterilmi ve gbek ukuru vurgulanmtr. Kalalar ve baldrlar olduka imandr, ayaklar belirtilmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 60, Lev.58

- 138 -

NO: 100 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka Q5 Evi CNS: Kucaklam Tanr ve Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 11,7 cm DURUMU: Erkein vcudunun belden yukars ve kadnn her iki kolu eksiktir. TANIMI: Bir erkek ve kadnn birbirlerine sarlm pozisyonda gsterildii figrinler bel ksmndan birbirine bitiik durumdadr. Kadn, kk bir buruna ve badem eklinde gzlere sahiptir. Gsleri belirtilmemitir fakat kala ve baldr ksmlar olduka dolgun gsterilmitir. Kadna sahip durumdaki erkek ise kadna gre olduka zayftr ve kadnn kala ksmn eliyle tutar pozisyondadr. Ellerinin parmaklar tek tek belli edilmitir. Her ikisinin de ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6. binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 60, Lev.59

- 139 -

NO: 101 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q5 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Uzunluk: 7,6 cm Genilik: 6,2 cm DURUMU: Sa kol ve gs ular eksiktir. TANIMI: plak tasvir edilen figrin yz st yatar pozisyonda, dizlerini bkerek bacaklarn altna alm, ba yukarya doru kalkk, ileri doru bakyor gibi gsterilmitir. Yzde ayrntlar ilenmitir, gzler badem eklinde izgilerle belirtilmi, kulaklar vurgulanmtr. Elleriyle gslerini tutan figrinin, dolgun bacaklar ile baldrlar kaln bir yarkla birbirinden ayrlmaktadr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6. binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 61, Lev.60

- 140 -

NO: 102 BULUNTU YER: Haclar YAPI KATI: VI. Tabaka, Q4 Evi CNS: Ana Tanra Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 11,7 cm Genilik: 7,9 cm DURUMU: Ba ve gvdenin alt ksm eksiktir. TANIMI: Figrin, eller gslerinin altnda, sol yana yatm durumda gsterilmitir. Karn, byk ve sarkktr, gbek ukuru vurgulanmtr. Kalalar oluka geni ve dolgundur. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem M.. 6.binin ortalar KAYNAK: Kulaolu 1992, 61, Lev.61

- 141 -

b- Hycek Burdur ili, Bucak lesinin batsnda, Burdur- Antalya karayolu zerinde yola yaklak 100 m uzaklktadr. Hycek, yaklak 12 m apnda, kk ve alak bir hyktr. Hyk, stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Eski Dnem Tarihi Anabilim Dal yelerinden M. zsait bakanlndaki Pisidya Blgesi yzey aratrmalar srasnda ziyaret edilerek, yzey aratrmas yaplmtr. 198992 y1lar arasnda ise R. Duru bakanlnda, stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Protohistorya ve nasya Arkeolojisi Anabilim Dalnca kazlmtr. Hycek yerleiminin, mimarisi bulunamayan ve M.. 6900-6700lerde balad anlalan en erken tabakalarnn zerindeki iki yap kat srasnda, yerleme yerinin bir kyden ok kutsal bir ziyaret yeri grnmn tad belirlenmitir. zellikle orta yap katnda bulunan iki odal tapnak olduka salam durumda ele gemitir73. Hycekin en ge evresi ( I.Tabaka ), Kutsal Alanlar Dnemi olarak Adlandrlan Ge Neolitik Dnem yerlemesine aittir. ki evreli Erken Neolitik'in (II Tabaka ) yeni evresi - Tapnak Dnemi, eski evresi Erken Yerlemeler Dnemidir. Kutsal Alanlar ile Tapnak Dnemi arasnda tm kltrel elerde izlenen farkllklar, arada olas bir boluun olduunu gstermektedir. Buna gre; Kark Birikim (KB)- EK ve Ge Dnem yakl. M.. 5600 --------------------------------Ara---------------------- M.. 5700 Kutsal Alanlar Dnemi (KAD)- GN yakl. M.. 5900 --------------------------------Ara----------------yakl. M.. 6000 Tapnak Dnemi (TD)- EN yakl. M.. 6500 --------------------------------Ara----------------yakl. M.. 6500 Erken Yerlemeler Dnemi (EYD)- EN yakl. M.. 7000 ------------------------------Ana Toprak--------------------- eklinde tabakalanmaktadr74.

73 74

Tay 2, Hycek Maddesi Duru-Umurtak 2005, 145.

- 142 -

1) Kadn Figrinleri

NO: 103 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, I. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9 cm Genilik: 6,6 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin, arkalksz iskemle/ tabure zerinde oturur pozisyondadr. Ba ksm uzun silindirik sopa biimindedir. Yz ayrntlar belirtilmemi, burun kabark bir knt olarak vurgulanmtr. Kollar dirsekten kvrlarak, ellerini gslerinin altnda birletirmitir. Figrini zerinde ssl bir giysi olduu dnlen, soluk beyaz renkte boya ile yaplm bezemeler bulunmaktadr. Ayaklar ilenmemi, ucu sivliltilmi kk kntlar olarak gsterilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.111.1; 154.1; 158. 1

- 143 -

NO: 104 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, I. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,7 cm Genilik: 4,6 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir TANIMI: Figrinin, ksa ayakl, arkalksz bir iskemle/tabure zerinde oturur pozisyondadr. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kk kntlar eklinde gsterilmitir. Figrinin gsleri belli edilmemi ancak, gs ve srt ksm noktalarla bezenmitir. Olaslkla bir giysiyi ifade eden bu noktalarn belirli bir dzene gre yaplm olduu aktr, ancak; anlamlar konusunda bir bilgi yoktur. Gbek ukuru vurgulanm, karn hafif kabark gsterilmitir. Kadnlk n tarafta byk bir genle belirtilmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.111.2; 158. 2

- 144 -

NO: 105 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka I. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,5 cm Genilik: 3 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin arkalksz sandalye zerinde oturmu, sol kol dirsekten kvrlarak yukar kaldrlm pozisyondadr. Sa kol vcudun yan tarafnda kt bir knt olarak belirtilmitir. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Gste ve srt blgesinde anlam belirsiz noktalar mevcuttur. Gbek ukuru ve gen eklindeki kadnlk belli edilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.159. 1

- 145 -

NO: 106 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, I. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2, 2 cm Genilik: 3 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin, bada kurmu vaziyette oturur durumdadr. Ban olmas gereken yerde omuzlarn arasnda yuvarlak bir delik yer almaktadr bu da ayr bir sokma ban olduuna iaret etmektedir. Sol kol gs zerinde, sa kol yan tarafta gsterilmitir. Gbek ukuru ve gen eklindeki kadnlk belli edilmitir. Vcudun n ksmnda ve srt ksmnda ok sayda nokta vardr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.111. 4; 159. 2

- 146 -

NO: 107 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,4 cm Genilik: 3,7 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Basite biimlendirilen figrin, bada kurmu pozisyonda oturmaktadr. Omuzlar arasnda sokma ban girdii delik bulunmaktadr. Kollar belirtilerek, gs zerinde birletirilmitir. Eller gsterilmi, gbek ukuru ve gen eklindeki kadnlk vurgulanmtr. Kalalar arkaya doru olduka genitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.112. 1; 159. 3

- 147 -

NO: 108 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5 cm Genilik: 5, 2 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Arkalksz iskemle zerine oturan figrin, kollar kt kntlar eklinde vcudun yan tarafna am vaziyette gsterilmitir. Ban olmas gereken yerde yuvarlak bir delik yer alr. Bu delie kukusuz uzun sopa biiminde baka maddeden yaplan ba sokulmaktadr. Gsler kk kntlar eklinde gsterilmi ve kadnlk belli edilmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.112. 2; 159. 4

- 148 -

NO: 109 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,5 cm Genilik: 5,4 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin, basite biimlendirilmitir ve bada kurarark oturur vaziyette gsterilmitir. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar, yanlarda kt kntlar eklinde, gsler, hafif kabarklklarla belli edilmitir. Gsn st ksmnda anlam belirsiz birbirini kesen eik izgiler bulunmaktadr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.112. 3; 159. 5

- 149 -

NO: 110 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,3 cm Genilik: 4,8 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin, basite biimlendirilmi ve ileri derecede stilize edilmitir. Bada kurmu vaziyette oturmaktadr ve kollar yanlarda kt kntlar olarak gsterilmitir. Sokma ban girecei delik, figrini boydan boya gemektedir. Kadnlk genle belirtilmitir. Ayaklar, kk kntlarla belli edilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.113. 1; 160. 1

- 150 -

NO: 111 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,6 cm Genilik: 2 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: uval Vcutlu idol, basite biimlendirilmitir. Kollar yan taraflarda kk kntlar olarak gsterilmitir. Omuzlar arasndaki silindir eklindeki sokma ba kemikten yaplmtr TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.113. 2; 160. 2

- 151 -

NO: 112 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,7 cm Genilik: 3 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur ve fazla ayrntya yer verilmeden, basite biimlendirilmitir. Kollar yan taraflarda kt kntla eklinde ilenmitir. Gs ksmnda gelii gzel izgiler bulunmaktadr. Kala ksm arka tarafta olduka dolgun gsterilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.113. 3; 160. 3

- 152 -

NO: 113 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2 cm Genilik: 2,5 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yan taraflarda kntlar eklinde ilenmitir. Fazla ayrntya yer verilmeden, basite biimlendirilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.113. 4; 160. 4

- 153 -

NO: 114 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,5 cm Genilik: 3,2 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur ve ayrntsz ilenmitir. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kk kntlar eklinde belirtilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.113. 5

- 154 -

NO: 115 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4 cm Genilik: 4,6 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik, gs zerinde gelii gzel izgiler bulunmaktadr. Kollar yan taraflarda kk ve sivri kntlar eklinde belirtilmitir. gen eklindeki kadnlk ve gbek delii vurgulanm, kalalar arka tarafta dolgun gsterilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.114. 1; 160. 6

- 155 -

NO: 116 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,5 cm Genilik: 3,4 cm DURUMU: Ba ve omuz ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yan taraflarda kk kntlar eklinde belirtilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.114. 2

- 156 -

NO: 117 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,2 cm Genilik: 4,6 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar belirtilmitir. Ayrnt ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.114. 3

- 157 -

NO: 118 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3 cm Genilik: 3,7 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar, yanlarda kk kntlar olarak gsterilmitir. Ayrnt ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.115. 1

- 158 -

NO: 119 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,1 cm Genilik: 3 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yan tarafta kk kntlar olarak gsterilmi, kadnlk bir genle belirtilmitir. Bacak ayrm kk bir izgi ile ifade edilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.115. 2

- 159 -

NO: 120 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,9 cm Genilik: 3,1 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: uval vcutlu olan idoln omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar, yanlarda kk kntlar olarak ilenmi, kadnlk bir genle belirtilmitir. Bacaklar kk bir izgi ile birbirinden ayrlmtr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.115. 3

- 160 -

NO: 121 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,8 cm Genilik: 4,1 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kk sivri kntlar eklinde gsterilmitir. Gbek ukuru, kk nokta eklindeki bir delikle vurgulanmtr. Kadnlk izgi ile gen eklinde gsterilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.115. 4; 160. 5

- 161 -

NO: 122 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,9 cm Genilik: 4,9 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: uval vcutlu olan idoln omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kntlar eklinde belirtilmitir. Gbek ukuru ve gen eklindeki kadnlk vurgulanmtr. Kalalar arka tarafta olduka dolgun olarak gsterilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.116. 1; 160. 7

- 162 -

NO: 123 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,4 cm Genilik: 5,5 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur ve omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Ayrntlar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.116. 2

- 163 -

NO: 124 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,7 cm Genilik: 4,8 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: uval vcutlu olan idoln omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Ayrntlar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.116. 3; 161. 1

- 164 -

NO: 125 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,8 cm Genilik: 6,8 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kk kntlar eklinde ilenmitir. Ayrntlar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.161. 2

- 165 -

NO: 126 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9,8 cm Genilik: 3 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Bada kurmu ekilde oturan figrinin kollar gs zerinde birlemektedir ve eller ilenmemitir. Ba ksm uzundur ve tepeye doru sivrilmektedir. Yzde badem eklinde gzler ve burun belirtilmitir. Karn ksm hafife kabarktr ve kadnlk vurgulanmtr. Kalalar genitir. Bacak ve karn geileri derin izgilerle belli edilmitir. Ayaklar ilenmemitir fakat ayaklarn olmas gereken yerde, muhtemelen domakta olan bebei temsil eden bir kabart yer almaktadr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.118. 1; 162. 1

- 166 -

NO: 127 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,5 cm Genilik: 3,6 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Oturur vaziyettedir figrinin kollar gs zerinde birlemektedir. Eller ilenmemitir. Gs, karn ve bacaklar normale yakn betimlenmitir. Gbek ukuru ve kadnlk belirtilmitir. Bacaklar, kk kntlar eklinde zensiz ilenmitir. Ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.118. 2; 155. 2

- 167 -

NO: 128 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,3 cm DURUMU: Belden st ksm eksiktir. TANIMI: Oturur vaziyettedir. Figrin bir iskemleye? oturuyor ya da bir dayanak yardmyla ayakta duruyor gibi grnmektedir. Kalalar normal betimlenmitir. Kadnlk ve bacaklar izgilerle belli edilmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.118. 4

- 168 -

NO: 129 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,3 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Olduka basit olarak ekillendrilmi idoln omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kk kntlar eklinde ilenmitir. Kk kntlar eklinde bacaklar gsterilmitir. Ayrntlar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.119. 1; 163. 1

- 169 -

NO: 130 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,3 cm Genilik: 3,1 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur ve omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.119. 3; 163. 2 Kollar yanlarda kntlar eklinde belirtilmitir. Ayrntlar

- 170 -

NO: 131 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,6 cm Genilik: 4,6 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kntlar eklinde belirtilmitir. Kadnlk izgi ile gen eklinde vurgulanmtr. doln zerinde anlamsz, gelii gzel izgiler bulunmaktadr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.119. 4; 163. 3

- 171 -

NO: 132 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,7 cm Genilik: 5,8 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur ve omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kt kntlarla vurgulanmtr. Gbek delii gsterilmitir. Kadnlk gen eklinde izgiyle vurgulanmtr. Kalalar abartl ekilde arkaya doru ekilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.119. 5; 163. 4

- 172 -

NO: 133 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,3 cm Genilik: 4,2 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: uval vcutlu olan idoln omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kt kntlarla vurgulanmtr. Kadnlk gen eklinde izgiyle belirtilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.163. 5

- 173 -

NO: 134 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,3 cm Genilik: 5,5 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kt kntlarla vurgulanmtr. Basit ilenmi, ayrntlara yer verilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.120. 1

- 174 -

NO: 135 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,9 cm Genilik: 5,5 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kt kntlarla vurgulanmtr. Kadnlk gen eklinde izgiyle belirtilmitir. Basit ilenmi, ayrntlara yer verilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.120. 2; 163. 6

- 175 -

NO: 136 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5 cm Genilik: 7,1 cm DURUMU: n tarafnda krk bulunmaktadr. TANIMI: dol, uval vcutlu ve sokma baldr. Ba silindir eklinde bir kemikten olumaktadr. Kemiin bir yznde kk bir delik bulunmaktadr. Kollar yanlara doru alm ve koniktir. Basit ilenmi, ayrntlara yer verilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.121.1; Umurtak 2002, 107.

- 176 -

NO: 137 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6 cm Genilik: 9 cm DURUMU: Gslerin st ksmnda boyuna doru krk bulunmaktadr. TANIMI: Sokma bal ve uval vcutlu idoln ba, ii dolu kemikten yaplmtr. Kemiin bir yznde kk bir delik bulunmaktadr. Kollar yanlara doru alm ve konik kntlar eklinde gsterilmitir. Basit ilenmi, ayrntlara yer verilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.121. 2; 155. 3

- 177 -

NO: 138 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,4 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin gvdesi belden aa yan dnm arln sola vererek oturur vaziyettedir. Bacaklar dizden kvrlarak yan tarafta toplanmtr. Ba eksik olan figrinin srtna doru bir sa rgs uzanmaktadr. Kollar n tarafta gs zerinde birlemitir. Ellerinin zerindeki krktan bir nesne tayor olabilecei dnlmektedir. Karn sarkk gsterilmi ve gbek ukuru belirtilmitir. Kalalar ve bacaklar olduka dolgundur. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev. 122. 1; 165. 1

- 178 -

NO: 139 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9,810 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Oturur pozisyondaki figrin, gs zerinde, figrine srt dnk olan bir ocuk tamaktadr. ocuk kollarn yukar kaldrarak, kadna tutunmu durumdadr. Kadnn gvdesi belden balayarak geriye dnm, bacaklar dizden krlarak g bir pozisyon almtr. Kalalar ve baldrlar olduka dolgundur. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.122. 2; 155. 4; 165. 2

- 179 -

NO: 140 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9,2 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki sokma bal figrin, bir tabure ya da iskemle zerinde gsterilmitir. Omuzlar geni ve dirsekten kvrlarak gslerini tutar pozisyondaki kollar, olduka dolgun ve pazuludur. Gsler abartszdr. Karn kabarktr ve gbek ukuru gsterilmitir. Bacaklar dizden kvrlarak ileriye doru uzatlmtr. Ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.166. 1

- 180 -

NO: 141 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,4 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Sokma bal figrin, bir tabure ya da iskemleye oturur vaziyettedir. Gsler abartszdr. Karn kabarktr ve gbek ukuru gsterilmitir. Bacaklar dizden kvrlarak ileriye doru uzatlmtr. Ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.123. 2; 156. 2

- 181 -

NO: 142 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,3 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin plaktr ve bada kurmu vaziyette oturmaktadr. Kollar gs zerinde birlemitir. Eller ilenmemitir. Gsleri abartdan uzaktr. Gbek ukuru gsterilmitir. Kalalar ve baldrlar dolgundur. Ayaklar kt ve zensiz ilenmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.167. 1

- 182 -

NO: 143 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,3 cm DURUMU: Ba ksm ve sa kol eksiktir. TANIMI: Figrin, plaktr ve bada kurmu vaziyette oturmaktadr. Kollar gs zerinde birlemitir. Eller ilenmemitir. Gsleri ve gbek ukuru vurgulanmtr. Kalalar dolgundur. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.123. 5

- 183 -

NO: 144 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,5 cm Genilik: 2,5 cm DURUMU: Belden yukars ve arkasnn bir ksm eksiktir. TANIMI: Figrin, plaktr ve bada kurmu vaziyette oturmaktadr. Gbek ukuru belli edilmitir. Karn hafif kabarktr. Ayaklar ilenmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.124. 1

- 184 -

NO: 145 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,5 cm Kalnlk: 3,5 cm DURUMU: Belden yukars eksiktir. TANIMI: Alt ksm uval vcutlu idole benzeyen figrinin? ba geme delii ksmen korunmu durumdadr. Gbek ukuru belli edilmitir. Kalalar arkaya doru abartl ilenmitir. Bacaklar ve ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.124. 2

- 185 -

NO: 146 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,9 cm Genilik: 4,5 cm DURUMU: Belden aas eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur pozisyondadr. Ban zerinde kk bir topuz vardr. Omuzlar olduka genitir. Kollar yanlardan aaya doru uzanm ve vcuda bitiiktir. Yz ayrntlar belli edilmi, gzler iri badem eklinde gsterilmi, kulaklar ve burun ilenmitir. Gbei ikindir ve gbek ukuru belli edilmitir. Bel ksmnda bir kuak sarldr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.124. 3; 167. 2

- 186 -

NO: 147 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,5 cm Genilik: 3 cm DURUMU: Sol bacan dizinden aas, sa bacan tamamna yakn eksiktir. TANIMI: Ayakta duran figrin, kollar dirsekten kvrlarak, elleri gslerin zerinde gsterilmitir. Ba uzundur ve yukarya doru hafife sivrilmektedir. Yzde gzler alt alta birbirine paralel ksa iki izgi ile ve burun kabart eklinde vurgulanmtr. Karn hafife kabark ve kalalar genitir. Karn, kala, kask ve bacaklar derin izgilerle belli edilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.124. 4; 156. 3

- 187 -

NO: 148 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,1 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir TANIMI: Salarnn snr bir yivle belirtilmitir. Yzde gzler iri badem eklinde vurgulanmtr. Burnu kktr. ene ksm belirtilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.124. 5

- 188 -

NO: 149 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,9 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir TANIMI: Salarnn snr bir yivle belirtilmitir. Gzleri, enesi ve burnu vurgulanmtr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.124. 6

- 189 -

NO: 150 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir TANIMI: Salarnn snr bir yivle belirtilmitir. Gzleri, enesi ve burnu vurgulanmtr. Gzler badem eklinde ve iridir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.124. 7

- 190 -

NO: 151 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 3. Kutsal Alan CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir TANIMI: zeri dz ve kare eklindeki ba, ok kaba ekillendirilmitir. Gzleri ve burnu izgi eklinde belli edilmitir. Az ilenmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.124. 8

- 191 -

NO: 152 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan-Kark CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 7,6 cm Genilik: 7,6 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin plak olarak gsterilmi ve bacaklarn sola doru uzatm, vcudunun altna alarak oturur vaziyettedir. Kollar, dirsekten kvrlarak, hafif kabark olan gsler zerinde birlemitir. Eller ilenmemitir. Karn kabarktr ve gbek ukuru gsterilmitir. Kalalar ve baldrlar dolgundur. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.156. 1

- 192 -

NO: 153 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan-Kark CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Bacaklarn ne doru uzatm oturur vaziyetteki figrin, plak gsterilmitir. Omuzlar arasnda sokmaba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar iki yanda kntlar halinde gsterilmitir. Gsleri belli belirsizdir. Karn ikindir ve gbek ukuru vurgulanmtr. Kalalar ve baldrlar dolgundur. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.125. 2; 168. 2

- 193 -

NO: 154 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan-Kark CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6,2 cm Genilik: 6,2 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin plaktr ve oturur vaziyette gsterilmitir. Ban iki yannda belki salar snrlayan izgiler vardr. Gzler ve burun belli edilmitir. Kollar iki yanda kntlar eklinde gsterilmitir. Gsleri ufak fakat belirgindir. Karn ikindir ve gbek ukuru vurgulanmtr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.126. 1; 156. 4

- 194 -

NO: 155 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,2 cm Genilik: 22,5 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin oluturulmu delik bulunmaktadr. Kollar ve ayaklar ufak ve kt kntlar eklinde gsterilmitir. Basit ilenmi, ayrntlara yer verilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.126. 2; 169. 2

- 195 -

NO: 156 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,4 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin oluturulmu delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kt kntlar eklinde gsterilmitir. Basit ilenmi, ayrntlara yer verilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.126. 3; 169. 3

- 196 -

NO: 157 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6,2 cm Genilik: 6,9 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, uval vcutludur. Omuzlar arasnda sokma ba iin oluturulmu delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kt kntlarla gsterilmitir. Basit ilenmi, ayrntlara yer verilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.126. 4

- 197 -

NO: 158 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,6 cm Genilik: 2,9-4,9 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta dururu pozisyondaki idoln konik biimindeki kollar yan tarafa doru ak vaziyette gsterilmitir. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Gsler gsterilmemitir. Gbek ve kalalar vurgulanmtr. Bacaklar da kollar gibi konik biimde ilenmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.127. 1; 156. 5

- 198 -

NO: 159 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,3 cm Genilik: 5,6 cm DURUMU: Vcudun alt ksm eksiktir. TANIMI: nce uzun boyunla birlikte devam eden bir baa sahiptir. Yzde ayrntlar ilenmemi, sadece burun gsterilmitir. Kollar iki yanda konik kntlar eklinde gsterilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.127. 2

- 199 -

NO: 160 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,6 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: dol, ift ayakl bir iskemleye oturuyor gibi grnmektedir. Omuzlarn arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar ve bacaklar konik kntlar eklinde gsterilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.127. 3

- 200 -

NO: 161 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,9 cm DURUMU: Ba ksm ve omuz ksm eksiktir. TANIMI: Kalalar abartl ekilde vurgulanmtr. ok kaba ilenmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.127. 4

- 201 -

NO: 162 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: Kadn Figrini Paras/ dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 11,2 cm Genilik: 5,7 cm DURUMU: Belden yukars eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki figrin/idol, sokma baldr ve sokma ba delii idoln derinlerine kadar devam etmektedir. Kadnlk gen bir alanla gsterilmitir. Kala ve gbek ksmlar zayf gsterilmitir. Bacaklar birbirine bitiiktir. Bacaklarn n ksmnda kk basklarla oluturulmu birok entik bulunmaktadr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.128. 1; 170. 1

- 202 -

NO: 163 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: Kadn Figrini Paras MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 8 cm DURUMU: Yalnzca orta ksm bulunmaktadr. TANIMI: Devety renklidir. Karn blgesinden dizlerine kadar olan ksm korunmu durumdadr. Figrin ayakta durmaktadr ve plaktr. Kask, kala ayrmlar izgilerle belli edilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.128. 2

- 203 -

NO: 164 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir TANIMI: Bata badem eklindeki gzler ve ene vurgulanmtr. Burun krk durumdadr. Ban zerinde, iki yandan kan kabartma bantlar, apraz biimde boyuna ulamaktadr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.129.1

- 204 -

NO: 165 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,2 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir. TANIMI: Bata gzler ters gen eklinde vurgulanmtr. Sa ortadan ayrlm, yzn iki yannda zik zak yapan izgilerle belirtilmitir. Ban arkasnda bir topuz yer almaktadr. Boyun ok uzundur. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev. 129. 2; 170. 2

- 205 -

NO: 166 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir TANIMI: Bata tm ayrntlar vurgulanmtr. Gzler olduka iri ve badem eklinde kalar ise izgi eklinde ilenmitir. Burun, kulaklar ve ene belirtilmitir. Ban zerinde ufak bir topuz grlmektedir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.129. 3; 170. 3

- 206 -

NO: 167 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir. TANIMI: Bata tm ayrntlar vurgulanmtr. Gzler badem eklindedir, burun ve ene vurgulanmtr. Ban zerinde salar topuz halinde toplanmtr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.129. 4

- 207 -

NO: 168 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,5 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir. TANIMI: Bata badem eklindeki gzler ve burun vurgulanmtr. Burun olduka uzun gsterilmitir ve ku gagasn andrmaktadr. Boyun ok uzundur. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.170. 4

- 208 -

NO: 169 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir TANIMI: Devety renklidir. Bata gzler ve burun vurgulanmtr. Gzler doallktan uzak ve ok iridir. Salar, alnda hafif bir izgi eklinde arkaya doru zik zak olarak gemektedir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.170. 5

- 209 -

2) Cinsiyetsiz Figrinler

NO: 170 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,6 cm Genilik: 2,2 cm DURUMU: Ba ksm ve sa omuz eksiktir. TANIMI: Ayakta duran idoln omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kk kntlar eklinde ilenmitir. Cinsiyet belli edilmemitir. ki para halinde bulunmaktadr. Bacaklar olduka kalndr ve birbirinden derin bir yarkla ayrlmtr. Ayaklar kk kntlar eklinde gsterilmitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.117. 3; 161. 3

- 210 -

NO: 171 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,6 cm Genilik: 4 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta duran idoln omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Kollar yanlarda kk kntlar eklinde ilenmitir. Cinsiyet belli edilmemitir. Yass vcutludur. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.117. 4; 161. 4

- 211 -

NO: 172 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,9 cm Genilik: 1,6 cm DURUMU: Ba ve vcudun sa yars eksiktir. TANIMI: dol ayakta durur pozisyondadr. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Yass vcutludur ve cinsiyeti belli edilmemitir. Karn ksm hafife kabartlmtr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.117. 5; 161. 5

- 212 -

NO: 173 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,3 cm Genilik: 1,9 cm DURUMU: Ba ve sol bacak eksiktir. TANIMI: dol ayakta durur pozisyondadr. Omuzlar arasnda sokma ba iin hazrlanm delik bulunmaktadr. Yass vcutludur ve cinsiyeti belli edilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.117. 6; 161. 6

- 213 -

NO: 174 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: I. Tabaka, 1. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3 cm Genilik: 2,5 cm DURUMU: Ba eksiktir, bir omzu? krktr. TANIMI: Alt taraf uval vcutlu idollere benzeyen, fakat ayakta durur pozisyonda ekillendirilen idoln, sol tarafnda omuz ya da kol uzantsna benzeyen bir knt bulunmaktadr. Karn hafif kabark gsterilmitir. Cinsiyeti belli edilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.117. 7; 161. 7

- 214 -

NO: 175 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: 2. Kutsal Alan CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 7,7 cm Genilik: 6,2 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Ba gvdeye organik olarak baldr. Kollar ksa ve kntldr. Gs nnde, birbirini apraz kesen izgiler bulunmaktadr. Vcut dikdrtgen ve yassdr. Basit ilenmi, ayrntlara yer verilmemitir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.120. 3; 164. 1

- 215 -

NO: 176 BULUNTU YER: Hycek YAPI KATI: Kutsal Alan- Kark CNS: dol MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 7,8 cm Geniilik: 4,8 cm DURUMU: Vcudun alt ksm eksiktir. TANIMI: Ayakta durur pozisyondaki idoln ba dorudan omuzla birlemektedir. Yz ayrntlar ilenmitir. Gzler izgi ile gsterilmi burun ise kabart eklinde vurgulanmtr. Boyunda birbirini V eklinde kesen izgiler kolyeyi andrmaktadr. Kollar kt kntlar halindedir. Yass olan gvde zerinde herhangi bir cinsiyet belirtisi bulunmamaktadr. Alt ksmnda drtgen eklinde kadnlk? olarak yorumlanan, fakat daha ok etei andran kazma bir alan bulunmaktadr. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru-Umurtak 2005, Lev.169. 4

- 216 -

c- Kuruay Burdur linde batya Yeilova ve Tefenni ynne giden karayolunun hemen yaknndaki Kuruay Kynn 1,5 km kadar gneybatsnda yer alr. Hyk, 90x 60 m boyutlarnda, yaklak 8 m yksekliindedir. lk aratrma, 1964 ylnda Haclar kaz ekibinden J. Birminghamn yzey toplamasdr. Daha sonra Burdur Mzesi ve 197274 ve 75 yllarnda ise stanbul niversitesi, ilk dnem Tarihinden M. zsait blgedeki aratrmalar srasnda Kuruay ziyaret ederek, malzeme toplamas yapmtr. 197888 yllan arasnda ise R. Duru bakanlnda stanbul niversitesi, Protohistorya ve nasya Arkeolojisi Anabilim Dal tarafndan kazlmtr. Kuruay hyk, Neolitik, Kalkolitik dnem ve Tun alarna ait 13 yap kat iermektedir75. Buna gre; 1. Yap Kat - Erken Tun a II 2. Yap Kat - Erken Tun a II-I 3. 3A; 46, 6A Yap Kat - Ge Kalkolitik 710 Yap Kat - Erken Kalkolitik 11. Yap Kat - Ge Neolitik G.. 7045, M.. yakl. 6010, 5800 l2.Yap Kat - Erken Neolitik G.. 7140, M.. yakl. 6160, 6050 13. Yap Kat Erken Neolitik G.. 7310, M.. yakl. 6380, 6230 Ana Toprak olarak tabakalanmaktadr76.

75 76

Tay 2, Kuruay Maddesi Duru-Umurtak 2005, 145.

- 217 -

Kadn Figrinleri

NO: 177 BULUNTU YER: Kuruay YAPI KATI: 11. Tabaka CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik: DURUMU: Figrinin ba, bacaklarnn bir ksm ve sa kol omuzdan eksiktir. TANIMI: Ayakta duran figrinin kollar kalalarnn yannda, vcuduna bitiik halde durmaktadr. Figrinin gsleri sarkk, kalalar geni, bel kaln ve baldrlar iridir. Karn ikindir ve gbek ukuru gsterilmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru 1994, 185, Lev.1

- 218 -

NO: 178 BULUNTU YER: Kuruay YAPI KATI: 11. Tabaka CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik:DURUMU: Figrinin ba ve sa baca eksiktir. TANIMI: Ayakta dururu pozisyondaki figrin plaktr. Omuzlar ve st kol olduka kaln ilenmitir. Kollar gslerinin stnde durmaktadr. Gsler sarkk

gsterilmitir. Karn ksm abartsz olmakla birlikte kalalar genitir. Kask ve kala ayrm derin izgilerle belli edilmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru 1994, 185, Lev.2

- 219 -

NO: 179 BULUNTU YER: Kuruay YAPI KATI: 11. Tabaka CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik: DURUMU: Belden yukars ve bacaklarnn bir ksm eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyettedir. Dier kadn figrinlerine bakldnda kala ksm hi abartl deildir. Bacaklar bitiiktir ve derin izgiyle ayrlmtr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, Kuruay Maddesi

- 220 -

NO: 180 BULUNTU YER: Kuruay YAPI KATI: 11. Tabaka CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Figrinin belden yukars ve ayaklar eksiktir. TANIMI: Ayakta duran figrinin kollar kalalarnn zerinde iki yanda durmaktadr. Ellerin zerinde parmaklar belirtilmitir. Kala ksmlar ve baldrlar abartl deildir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, Kuruay Maddesi

- 221 -

NO: 181 BULUNTU YER: Kuruay YAPI KATI: 11. Tabaka CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Figrinin sa omzu ve gvdesinin bir ksm ele gemitir. TANIMI: Figrinin omuzlar geni, kollarnn st ksm ok gl yaplmtr. Vcuda oranla gsler kktr. Bel oyuntusu belli olmaktadr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, Kuruay Maddesi

- 222 -

NO: 182 BULUNTU YER: Kuruay YAPI KATI: 11. Tabaka CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Figrinin sa baca dnda tamam eksiktir. TANIMI: Ayakta duran figrinin dier figrinlere oranla kala ksm ve baldrlar daha genitir. Ayaklar kk ve kit ilenmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, Kuruay Maddesi

- 223 -

NO: 183 BULUNTU YER: Kuruay YAPI KATI: 11. Tabaka CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Figrinin yalnzca omuz ksmlar ve boynu bulunmaktadr. TANIMI: Figrinin ok byk bir ksm eksiktir. Buluntunun ensesinden aa doru sarkan uzun sa rgs ana tanra figrini olduunu gstermektedir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, Kuruay Maddesi

- 224 -

NO: 184 BULUNTU YER: Kuruay YAPI KATI: 11. Tabaka CNS: Bacak Paralar MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 11,2 cm DURUMU: Belden yukars eksiktir. TANIMI: Bacak paralar zerinde boya izleri vardr. Figrinlerin giysili olarak tasvir edildii dnlmektedir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru 1994, 186, Lev.45

- 225 -

NO: 185 BULUNTU YER: Kuruay YAPI KATI: 11. Tabaka CNS: Ayak Paralar MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Yalnzca ayaklar bulunmutur. TANIMI: Ayaklar zenle ilenmitir. Ayak, altparmakl olarak gsterilmitir ve parmaklar zellikle belli edilmitir. Bilek ayan byklne oranla olduka kalndr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Duru 1994, 186, Lev.6

- 226 -

d- Dden Dden yerleimi, Burdur il merkezinin gneybatsnda, Yeilova lesinin kuzeydousunda, Dden Mevkiinde yer almaktadr. Hyk, hemen hemen ova seviyesindedir ve zerinde tarm yapld bildirilmektedir. M. zsait tarafndan bulunan ve isimlendirilen hyn boyutlar bildirilmemitir77. Ddende, Ge Neolitik-Erken Kalkolitik dnem dnda, Haclar Kalkolitik a mallarndan da anak mlek paralar bulunmutur. Yerleimde, Haclar VI. tabakas anak mlekleri ve dier buluntularnn benzerleri vardr. Gller Blgesinin, youn avc ve toplayc gruplarn ilk retime geileri iin ok elverili artlar tad sanlmaktadr. Bu adan yrede yalnz Erken Neolitik dnem deil Keramiksiz Neolitik a bulgular da olmas gerekmektedir. Dden Hykn Erken Neolitik dnem buluntularnn benzerleri ncirdere, Hycek, Karamusa, Keili (Helvacky), Seydiler, lyas, Karaaliler ve rtkankaya'da grlmtr78.

77 78

Tay 2, Dden Maddesi Tay 2, Dden Maddesi

- 227 -

NO: 186 BULUNTU YER: Dden YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 8,5 cm DURUMU: Alt ksm eksiktir. TANIMI: Figrinin belden aa ksmnn gnmze kadar korunamamasndan dolay duru pozisyonu belli olmamaktadr. Kaln bir boynu ve yuvarlak bir ba olan figrinin yznde gzler, iri badem eklinde gsterilmi ve burun vurgulanmtr. Salar ise arka tarafta, ense ksmnda rgl olarak toplanm olarak belli edilmitir. Eller gslerin zerindedir ve parmaklar ilenmitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem KAYNAK: zsait 1986, Lev. I.1

- 228 -

3- KUZEYBATI VE ORTA BATI ANADOLU BLGES a- Ilpnar Ilpnar, Bursa il merkezinin kuzeydousunda, Orhangazi lesinin 1,52 km gneyinde yer almaktadr. Yerleim alannn geniliinin yaklak 2,5 hektar, apnn 250 m, yksekliinin bat kesiminde 3 m, dou kesiminde ise 10 m olduu bildirilmektedir. Ilpnar yerleimi, lk defa 1948 ylnda . Kkten ve 1960 ylnda J. Mellaart tarafndan aratrlm ve 1987 ile 1995 yllar arasnda, stanbul Hollanda Tarih ve Arkeoloji Enstits adna J. Roodenberg ynetiminde kazlmtr. Ilpnarda 10 tabaka tespit edilmitir. X. tabaka: Haclar ile Fikirtepe kltrnn olduu Son Neolitik Dnem tabakasdr. M 6. bin yln sonuna tarihlenmektedir79.

79

Tay 2, Ilpnar Maddesi

- 229 -

Kadn Figrinleri

NO: 187 BULUNTU YER: Ilpnar YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik: DURUMU: Figrinin ba, kollar ve bacaklarnn bir ksm eksiktir. TANIMI: Figrinin bacaklar eksik olmasna ramen ayakta durduu anlalmaktadr. Kollar yanlarda muhtemelen ne doru kvrm yapmaktadr. Gsler belli edilmemitir. Bel oyuntusu belli edilmitir. Kalalar ve baldrlar genitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Roodenberg 1999, 162, Fig. 1

- 230 -

NO: 188 BULUNTU YER: Ilpnar YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Geniilik: DURUMU: Figrinin ba ve sa baca eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyette ilenmitir. Omuzlar dardr ve her iki kol yanlarda kk ve konik kntlar eklinde gsterilmitir. Gsler ve gbek hi ilenmitir. Uzun ince bir beli vardr ve belden sonra kalalar geni bir ekilde balamaktadr. Kala, baldrlar dolgundur ve arkaya doru kk gsterilmitir. Daha ok Tun Dnem figrinlerinin vcut yaplarn anmsatmaktadr. Bacaklar bitiik ilenmitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Roodenberg 1999, 162, Fig. 2

- 231 -

NO: 189 BULUNTU YER: Ilpnar YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik: DURUMU: Figrinin belden yukars eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyette ilenmitir. Bacaklar bitiiktir ve ortadan bir izgiyle ayrlmaktadr. Zayf hatlara sahiptir ancak kala ksm byke ilenmitir ve arkaya doru kntldr. Ayaklar zensiz ve kttr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Roodenberg 1999, 162, Fig. 4

- 232 -

NO: 190 BULUNTU YER: Ilpnar YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik: DURUMU: Figrinin belden yukars ve sol bacann bir ksm eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyette ilenmitir. Bacaklar bitiiktir ve ortadan bir izgiyle ayrlmaktadr. Dier Ilpnar figrinlerinde de olduu gibi, zayf hatlara sahiptir ancak popo ksm byke ilenmitir. Figrinin tamam baklava motifine benzer bezemelerle ilenmitir. Bu motifler giyilen bir elbiseyi temsil ediyor olabilir. Ayaklar kt ilenmitir ve parmaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Roodenberg 1999, 162, Fig. 3

- 233 -

b- Hoca eme Hoca eme yerleimi, Edirne il merkezinin gney-gneybatsnda, Enez ile merkezinin 4 km gneydousunda yer almaktadr. Yaklak 300 m uzunluunda doal bir kayalk olan srtn zerinde, buluntu dalmna gre 80 x 70 m boyutlarnda kk bir yerleme yeridir. Buraya gelen gerlerin bu kayal yurt yeri olarak tercih etmelerindeki en nemli nedenin, kayaln hemen altndaki debisi kuvvetli tatl su kayna olduu dnlmektedir. lk defa 1984 ylnda Enez kaz ekibinden S. Baaran tarafndan tespit edilen hykte bilimsel kaz, 1990 ylnda balam ve drt yl srmtr. Bu kaz Enez kazlarnn bir paras olarak M. zdoann bilimsel bakanlnda gerekletirilmitir. Boyutlarna gre olduka geni bir alanda yaplan kazlar sonucunda Trakyann imdilik en eski yerleim yeri olduu anlalan hykte, yzeyden ana kayaya kadar 7 tabaka tespit edilmi, bu tabakalar anak mlek zelliklerine ve 14C tarihlerine gre 4 evrede toplanmtr80. Buna gre; 1. tabaka 2. tabaka 3. tabaka 4. tabaka 5. tabaka 6. tabaka 7. tabaka 1. evre 2. evre 2. evre 2. evre 3. evre 3. evre 4. evre

Bunlardan 4. Tabaka 14C sonularna gre M.. 6500e tarihlenmektedir.

80

Tay 2, Hoca eme Maddesi

- 234 -

Kadn Figrinleri

NO: 191 BULUNTU YER: Hoca eme YAPI KATI: CNS: Stilize Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik: DURUMU: Figrinin alt ksm eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyette ilenmitir. Ar derecede stilize edilmitir. Ba ksm yoktur. Yanlarda kollara benzeyen ve her iki tarafa ak pozisyonda kt kntlar bulunmaktadr. Daha ok bir baln kuyruunu andran grnts vardr. zerinde ne olduu anlalmayan entikler bulunmaktadr. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: zdoan, 1999, 186, Fig.26a

- 235 -

NO: 192 BULUNTU YER: Hoca eme YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik: DURUMU: Figrinin belden yukars eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyette ilenmitir. Gbek blgesinin koruna gelen ksmndan anlald kadaryla figrin byk karnl deildir. Belden alt ksm boru eklinde ayaklara kadar ayn kalnlkla devam etmektedir. Kalalar abartl deildir ve bacaklar bitiik gsterilmitir. nden bakldnda sanki bir kyafet giymi grnmndedir. Fakat arkadan plak olarak ilenmitir. n ksmdan yer alan izgiler belki de figrinin kask, bacak ve kadnlk organlarnn ayrm olabilir. Ya da yalnzca n tarafnda giysi ile resmedilmi olabilir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: zdoan 1999, 186, Fig.26g - 236 -

NO: 193 BULUNTU YER: Hoca eme YAPI KATI: CNS: Bada kurmu Kadn Figrini Bacaklar? MALZEME: Ta BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik: DURUMU: Figrinin yalnzca bacaklar ele gemitir. TANIMI: Figrin bada kurmu ekilde oturmaktadr. Sa bacak vcudun n tarafnda, sol bacak ise vcudun altnda ilenmitir. Figrinin koruna gelen ksmn anlald zere ayrntlara yer verilmemitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: zdoan 1999, 186, Fig.26d

- 237 -

c- Pendik Pendik hy stanbul il snrlar iinde, Pendikin yaklak 1,5 km dousundadr. Marmara denizinin kysnda, anak mlek buluntularnn dalm younluuna baklarak hyk yaklak 170 x 280 m boyutlarnda ve Oval biimli ve ok yayvan bir grnme sahiptir81. Yerleme yerinin en azndan kuzeydou kesiminde bir hendek ile evrili olduu SSK Hastanesinin yapm srasnda alan inaat ukurlarnn kesitinde gzlenebilmitir. Gnmzde SSK hastanesinin tamamen altnda kalm durumdadr. Hykte 1961 ylnda . A. Kansu bakanlnda yaplan sondaj niteliindeki almada, hyn tabakalanmasnn yaplmasn salamtr. 1981 ylnda bir yap kooperatifinin ait temel ukurlarn, hyn kuzeybat eteinde kalmas nedeniyle, ukurlarnn evresinde stanbul Arkeoloji Mzeleri ve stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Prehistorya Anabilim Dal retim elamanlar tarafndan bir kurtarma kazs yaplmtr. 1981 ve 1992 kaz dnemlerinde ortaya kan tabakalanmalar, iki kaz yerinin birletirilememesi yznden tek bir stratigrafik dzen iinde belirginlememitir. Her iki kazda da, iinde arkeolojik buluntu vermeyen, sarms krmz renkli ok killi, sert ana topraa inilmitir. 1981 yl kazsnda en altta Son Neolitik Dnem bulgular veren, en ok 6 evreli tabaka tespit edilmitir82. 1- En stte Klasik ve Bizans Dnemi anak mlekleri ile kark 20 cm kalnlnda yzey tabakas, 2- Onun altnda 6080 cm kalnlnda Bizans Dnemi tabakas, 3- En altta ise Son Neolitik Dnem bulgular veren, en ok 6 evreli tabaka tespit edilmitir. 1992 yl kazsnda: En stte, yzeyde Klasik Dnem; altta olaslkla iddetli erozyon sonucu ortadan kalkm ve ancak birka kalnt ve mezarla belgelenen st tabaka; onun altnda tek kltr tabakas iinde 3 veya 6 yap evreli bir tabakalanmann var olduu anlalmtr. Alttaki tabakalar Son Neolitik-lk Kalkolitik dneme tarihlenmektedir.
81 82

Tay 2, Pendik Maddesi zdoan 2000, 42

- 238 -

Kadn Figrini

NO: 194 BULUNTU YER: Pendik YAPI KATI: CNS: Ayakta Duran Kadn Figrnini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik: DURUMU: Ba ve kollarn bir ksm eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur pozisyondadr

Krk durumda olmasna ramen

kollarn iki yanda durduu anlalmaktadr. Gsler kabart eklinde gsterilmitir ve ok byk deildir. Bel kalndr. Kalalar genitir. Figrinin kalalarnn zerindeki zik zak motiflerinden, kyafetli olduu anlalmaktadr. Bacaklar ksa ve kttr. Ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: zdoan 1999, 187, Fig.27a-b - 239 -

d- All Hyk

Uak il merkezinin dousunda, Banaz ilesi yaknnda yer alan All Hykten ele geen biri ba, dieri gvde iki heykelciin, Son Neolitik Dnem, zellikle Haclar VI heykelcikleriyle benzerlik gsterdii bildirilmektedir83.

83

Tay 2, All Hyk Maddesi

- 240 -

NO: 195 BULUNTU YER: All Hyk YAPI KATI: CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Gvde ksm eksiktir TANIMI: Gzler iri badem eklindedir. Az ve burun gsterilmemitir. Boyun uzun ve incedir. TARHLEME: Kutsal Alanlar Dnemi, Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, All Hyk Maddesi

- 241 -

NO: 196 BULUNTU YER: All Hyk YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Belden yukars ve bacaklar eksik durumdadr. TANIMI: ok az ksm ele gemitir. Kalalar dolgun ve iman gsterilmitir. Haclar VI figrinlerine benzemektedir. TARHLEME: Ge Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, All Hyk Maddesi

- 242 -

e- Ulucak Hyk Hyk, zmir il merkezinin ve Bornova lesi'nin dousunda, Kemalpaa'nn 7 km bat-kuzeybatsnda, Bornova-Turgutlu-Ankara karayolunun 15. kmsinde, karayolunun 150 m kuzeyinde bulunmaktadr. Hyn hemen gney yannda Socotap Ttn Fabrikas yer almaktadr. Ovada yer alan hyk, 5 m yksekliinde, 90 m apnda, yuvarlak biimli, yayvan bir tepedir. Yerleim alannn daha byk olduu tahmin edilmektedir. Tepenin gney ve dou kesimi, kye giden yol ve sanayi kurulularnn evre dzenlemeleri yznden ksmen tahrip olmutur. Hyk kuzeye doru alalmaktadr. Kemalpaa Ovas, evredeki yksek dalardan gelen akarsularn tad alvyonlarla dolarak, hyn evresinde verimli alanlar olumutur. Bu ova, Bornova ky ovasndan Bel kahve eii ile ayrlmaktadr. Hyk, 1960 ylnda D.H. French tarafndan tespit edilmi, 1994 ylnda ise zmir Arkeoloji Mzesi'nin ynetiminde, Prof. Dr. A. ilingirolunun akanlnda, Ege niversitesi Protohistorya ve n Asya Arkeolojisi Anabilim Dalnca kazlmaya balamtr84. Hykteki tabakalanma; I. Ge Roma-Erken Bizans: a, b, c II. lk Tun a (II): a, b 1/2 III. Ge Kalkolitik (I) IV. Ge Neolitik: a, b 1/2, c, d, e, f, g85.

84 85

Tay 2, Ulucak Hyk Maddesi ilingirou-Derin-Abay-Salamtimur-Kayan 2004, 38.

- 243 -

1) Kadn Figrinleri

NO: 197 BULUNTU YER: Ulucak Hyk YAPI KATI: IVb2 kat, N13d, 13 No.lu Mekn CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 11,9 cm Genilik: 4,9 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyette gsterilmitir. Salar topuz ekilnde tepesinde toplanmtr. Yz ayrntlar ilenmitir. Gzler izgi eklinde, burun ise kabart olarak vurgulanmtr. Boynunda krmz, kzl kahve boya izleri vardr. Gsler ok yukarda ve kk gsterilmitir. Kollar gslerin altndadr. Eller vurgulanmtr ancak 3 parmakl ve ayrntszdr. Karn byk deildir ve gbek ukuru gsterilmitir. Kalalar ve baldrlar genitir. zerinde kyafet bulunmaktadr. Ayaklar kk gsterilmitir. TARHLEME: M. 6. bin KAYNAK: ilingirolu-Derin-Talalan 2002, 249, Fig.10; Ulucak Hyk Kaz Arivi - 244 -

NO: 198 BULUNTU YER: Ulucak Hyk YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 6,2 cm Genilik: 3,0 cm

DURUMU: Kollar, ba ve sa baca eksiktir. TANIMI: Figrin nden bakldnda ayakta, yandan bakldnda ise sanki bir yere oturuyor izlenimi vermektedir ve plaktr. Gsler figrine oranla kk vurgulanmtr. Gslerin alt ksmnda V biimli bir kazma bulunmaktadr. Gbek byk deildir. Gbek ukuru gsterilmitir. Kalalar ve baldrlar genitir. Ayaklar vurgulanmamtr. TARHLEME: M. 6. bin KAYNAK: Derin- Abay- zkan 2001, 349, Fig.1516.

- 245 -

NO: 199 BULUNTU YER: Ulucak Hyk YAPI KATI: N 12b CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,7 cm DURUMU: Belden yukars eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyette gsterilmitir. Gbek hafif kabarktr ve gbek ukuru gsterilmitir. Bel ince, kalalar ve baldrlar genitir. zerinde kyafet bulunmaktadr. Bacaklar belli bir yere kadar bitiik gsterilmi ayaklara doru ayrlmtr. Ayaklar vurgulanmamtr. TARHLEME: M. 6. bin KAYNAK: Derin- Abay- zkan 2001, 349, Fig.1516. Genilik: 1,4 cm

- 246 -

2) Erkek Figrini

NO: 200 BULUNTU YER: Ulucak Hyk YAPI KATI: IVb2 kat, N13d, 12 No.lu Mekn CNS: Erkek Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 9,3 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyette gsterilmitir. Banda kafasn saran bir balk bulunmaktadr. Bu baln altndan, nde iki arkada tane olmak zere saa benzeyen ya da baln bir uzants olan, toplam be tane para sarkmaktadr. Figrinin yz ayrntlar ilenmemitir. Ancak byke bir burnu bulunmaktadr. Eller gslerin zerinde gsterilmitir. Gvde ksm uzundur. Figrinin banda olduu gibi belini de arkadan ne doru saran bir kuak bulunmaktadr. Erkeklik zellikle vurgulanmtr. Ayaklar kk gsterilmitir. TARHLEME: M. 6. bin KAYNAK: ilingirolu-Derin- Talalan 2002, 249, Fig.10; Ulucak Hyk Kaz Arivi - 247 Genilik: 3,0 cm

f- Yeilova Hyk Yeilova Hy; zmir ili Bornova ilesi snrlar iinde, Karacaolan Mahallesinde Manda aynn gneyinde yer almaktadr. Hyk kuzey-gney dorultusunda yaklak 200300 m.lik bir alana yaylmaktadr. 2005 ylnda balayan almalar sonucunda, Yeilova Hyndeki yerleimin 3 kltr katndan olutuu anlalmtr. Buna gre katlar, yzeyden balayarak; I. Kat Ge Roma-Erken Bizans Dnemi II. Kat Kalkolitik Dnem III. Kat Neolitik Dnem eklinde sralanmaktadr. 3 m. ykseklii ile hyn en uzun sreli ve en kaln kltr kat olan Neolitik Dnem, 8 yap tabakasna sahiptir86.

86

Derin 2006, 40.

- 248 -

NO: 201 BULUNTU YER: Yeilova Hyk YAPI KATI: Tabaka III2 CNS: dol MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 1,8 cm Genilik: 1,5 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: dol, uval vcutludur. Ba ksm yoktur ve omuzlarnn arasnda ba iin hazrlanm delik de bulunmamaktadr. Kollar, yanlarda uca doru sivrilen, kk kntlar olarak gsterilmitir. Ayrnt ilenmemitir. TARHLEME: M. 6. bin KAYNAK: Yeilova Hyk Kaz Arivi

- 249 -

g- Ege Gbre Yerleimi Ege Gbre Neolitik Yerleimi, Aliaa Kendirci Mevkii Ege Gbre Fabrikasnn iinde bulunmaktadr. Kazlar 2004 ylndan beri zmir Mzesi ile Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm retim yesi, Yrd. Do.Dr. Haluk Salamtemir tarafndan yrtlmektedir. 34 metre alvyonal dolgunun altnda ortaya kartlan Ege Gbre Yerleim yeri Bat Anadoludaki birok neolitik yerleimin alvyonal dolgunun altnda olabileceini gstermitir. Ege Gbre yerleiminin yuvarlak planl yap gelenei ve dier buluntulara gre Bat Anadolu ky neolitii ierisinde deerlendirilmesi gerekmektedir. mpresso anak mlek geleneinin varl da bu gr destkemektedir. Yerleim zellikle ayn blgedeki Ulucak IV ile V arasndaki gei evresi ile ada olmasna ramen, ta temelli yuvarlak planl bir yapya sahiptir ve Edirne, Hoca eme yerleiminin IV. ve III. Tabakalarndan bilinen yuvarlak planl ahap yaplarla benzerlik gsterir87. Eldeki sonulara gre yaklak 350 yl kadar yerleilmi olan bu alanda, mimari evrelerin st ste gelmemesi, yerleim yerinin artan nfus karsnda yatay olarak genilediini gstermitir88. Yerleim alanndan alnan 5 adet 14C sonucuna gre Ege Gbre yerleimi, yaklak M.. 62305880 tarihleri arasna tarihlenmektedir.

87 88

Salamtimur 2006, 185. Salamtimur 2006, 185.

- 250 -

NO: 202 BULUNTU YER: Ege Gbre Yerleimi YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Sol bacan bir ksm ve sa bacak eksiktir. TANIMI: Figrin, ayaklarn ne doru uzatarak oturur pozisyonda gsterilmitir. Ba zerinde muhtemelen sa ya da benzeri bir maddenin aplike edilmesi iin on adet delik almtr. Yzde ayrntlar belli edilmi, gzler derin ukurlar eklinde gsterilmitir. Kollar, vcudun her iki yannda alm, sivri kntlar olarak belirtilmitir. Eller ilenmemitir. Gsler belirtilmemi, karn hafif kabart eklinde belli edilmitir. Figrinin alt ksmnda, byk ihtimalle sopa ya da benzeri bir eye tuturulmak iin alm delik bulunmaktadr. TARHLEME: M. 6. bin KAYNAK: Ege Gbre Yerleimi Kaz Arivi

- 251 -

NO: 203 BULUNTU YER: Ege Gbre Yerleimi YAPI KATI: CNS: Figrin Ba MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,3 cm Genilik: 2,3 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir. TANIMI: Sa ksm, alnda ve akaklarda zik zak izgilerle belli edilmitir. Yzde az ve burun gsterilmemitir. Gzler iri badem eklindedir. TARHLEME: M. 6. bin KAYNAK: Ege Gbre Yerleimi Kaz Arivi

- 252 -

NO: 204 BULUNTU YER: Ege Gbre Yerleimi YAPI KATI: CNS: ematik Figrin MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: Genilik: DURUMU: Tamdr TANIMI: Olduka stilize edilmi olan figrinin ba ksm gen eklinde, tepeye doru sivri olarak gsterilmitir. Yzde ayrntlar belirtilmemitir. Vcut ksm uval vcutlu idollere benzemektedir. Ayrntsz ilenmitir. TARHLEME: M. 6. bin KAYNAK: Ege Gbre Yerleimi Kaz Arivi

- 253 -

4. DOU VE GNEYDOU ANADOLU BLGES a- Cafer Hyk Cafer Hyk, dou Toroslarn eteklerinde, Frat nehrinin sa yakasnda deniz seviyesinden 750 m. ykseklikte kurulmu bir Keramiksiz Neolitik dnem yerlemesidir. Yaklak olarak 150 x 28 boyutlarnda dou-bat ynnde uzanan yayvan bir hyktr. Karakaya Baraj Gl altnda kalacak yerlemeleri tespit ve kurtarma amacyla M. zdoan bakanlnda gerekletirilen yzey aratrmas srasnda bulunmutur. 197986 yllar arasnda ise, Fransz Ulusal Bilimsel Aratrma Merkezi (CNRS) adna, J. Cauvin ynetiminde kazlmtr. Cafer Hykn ekonomisi tarma ve hayvancla dayanmaktadr. Neolitik dnem yerlemesinde ele geen bitki kalntlar arasnda tahllardan Emmer ve Einkorn budaylar, en alt tabakadan itibaren kltre alnmtr, ancak yabani olarak da mevcuttur. Mercimek ve bezelye, yabani ve kltre alnm olarak ele gemitir. Dier buluntular arasnda avdar ilgintir; arpa st evreye doru kltre alnmaya balamtr. Yeni evrelere doru yabani bitkilerin sayca artmas, faunayla karlatrldnda, aratrmaclara, topluluun beslenme stratejisinde belli bir deiiklik olabileceini dndrmtr. Yerleimin stratigrafisi 6 m. kalnlk oluturan 13 yaam tabakasndan olumaktadr. Yerleim sreklilik gstermesine karn mimari zellikler ve buluntu evrimi asndan 3 evreye ayrlmaktadr. lk Evre, I-IV. tabakalar; Orta Evre, V-VIII. tabakalar; Eski Evre, IX-XIII. tabakalar eklindedir. Doudaki amann sonularna gre tabakalanma, stten balayarak, lerinde yalnzca V. tabaka Va ve Vb olarak ikiye ayrlmaktadr. Bat amasndaki tabakalarn dou amasnn en stteki tabakalar ile (IIV, Yeni Evre) ada olduu saptanmtr. Kesin olmamakla birlikte, bu evre gnmzden 8500 yl ncesine tarihlendirilmektedir89.

89

Cauvin-Cauvin -Aurenche- Balkan-Atl 1999, 88.

- 254 -

1) Kadn Figrinleri

NO: 205 BULUNTU YER: Cafer Hyk YAPI KATI: VI b CNS: Oturan Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,2 cm Genilik: 1,4 cm DURUMU: Sol bacann bir ksm eksiktir. TANIMI: Figrin oturur vaziyette gsterilmitir. Ba ksm sivri ve kk olarak ilenmitir. Yz ayrntlar ilenmemitir. Kollar yanlarda kntlar eklinde gsterilmitir. ri damla eklindeki gslerinden birisi dmtr. Kalalar genie, bacaklar birbirine bitiik olarak gsterilmitir ve derin bir yarkla birbirinden ayrlmaktadr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem, yakl. M.. 7000 KAYNAK: Uzunolu 2004, 45. Lev. A19; Cauvin- Aurenche- Atl 1999, 75, Fig.26

- 255 -

NO: 206 BULUNTU YER: Cafer Hyk YAPI KATI: VI b CNS: Oturan Kadn Figrnini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,4 cm Geniilik: 1,3 cm DURUMU: Sa bacann bir ksm eksiktir. TANIMI: Figrin oturur vaziyette ve iki bklm ne doru eilmi vaziyette gsterilmitir. Figrinin ba sivridir ve yz ayrntlar ilenmemitir. Sa kol, sakatmasna vcudun ierisine doru kvrlmtr. Gsler ilenmemitir. Gbek byk deildir. Bacaklar bitiik ekilde ne doru uzatlmtr ve her iki baca derin bir yark ayrmaktadr. Ayaklar vurgulanmamtr. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem, yakl. M.. 7000 KAYNAK: Cauvin- Aurenche- Atl 1999, 75, Fig.27

- 256 -

2) Erkek Figrini

NO: 207 BULUNTU YER: Cafer Hyk YAPI KATI: VI b CNS: Erkek Figrnini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 4,8 cm Genilik: 1,4 cm DURUMU: Sa bacann bir ksm eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durur vaziyette gsterilmitir. Ba sivri biimde ayrntsz ilenmitir ve gzleri ya da yzn dier ayrntlar belli edilmemitir. Kollar belli belirsiz, yanlarda kntlar eklinde gsterilmitir. Erkeklik organ zellikle belli edilmitir. Ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem, yakl. M.. 7000 KAYNAK: Cafer Hyk Kaz Arivi

- 257 -

b- ayn ayn yerleimi, Diyarbakrn Ergani ilesinin 7 km. gneybatsnda Diclenin kollarndan Boazay kysnda yer almaktadr. Doal bir tepenin zerindeki hyk 4,5 m. yksekliinde olup 30.000 m2lik bir alan kaplar. lk kez 1963'te balayan kaz almalarn, stanbul niversitesinden Halet ambel ve Chicago niversitesinden Robert Braidwood birlikte yrtmlerdir. Kazlar; 1985ten beri de Mehmet zdoan bakanlnda yrtlmektedir90. ayn yerleim merkezi, Anadoluda bugne dein bilinen en eski yerleik ky dzenine ilikin bulgularn saptand ve ilk retimcilie gei evresine ait oluumlarn bir geliim silsilesi halinde izlenebildii ilk buluntu yeridir. ayn yerleimi, gnmzden 10.000 ile 5000 yl ncesi arasnda kalan yaklak 5000 yllk dnemi, Neolitik an tm geliim srecini kesintisiz olarak veren, Erihadan sonra Yakndouda en uzun tabakalanmaya sahip olan yerleim yeridir91. Yerleim silsilesi u ekilde geliim gstermitir. Ana toprak Evre I, ayn Esas evresi/ Keramiksiz Neolitik a Yuvarlak planl ukur yaplar evresi (PPNA), Izgara planl yaplar evresi (PPNA/B), Kanall yaplar evresi (PPNB), Ta demeli yaplar evresi (PPNB), Hcre planl yaplar evresi (PPNB), Gei evresi (PPNC), Geni odal yaplar evresi (PPNC), Evre II, Keramikli Neolitik, Kalkolitik a, lk Tun a I.Evre III, lk Tun a II-III, M 2. bin Demir a ve Ortaa eklindedir92. Keramiksiz Neolitik dnem boyunca aynnde konut mimarisi, yuvarlak planl basit kulbelerden, ta temelli-kerpi duvarl kompleks yaplara kadar srekli bir gelime gstermektedir 93. Ancak aynnde karlalan ve dier yerleim yerlerinde grlmeyen zellik, her bir tabakada yalnzca tek bir tip ev bulunmas, bir sonraki tabaka baladnda tm yaplarn ortadan kalkarak yerlerine yenilerinin yaplmasdr. Bu nedenle ayn Keramiksiz Neolitik dneme ait her evre, belirli ev tipiyle anlmaktadr. anak mlek ncesine ait 6 evre ve bunlarn tarihlemesi aadaki ekildedir.
90 91

Tay 2, ayn Maddesi. zdoan-zdoan-Yosef-Zeist 1994, 104. 92 Tay 2, ayn Maddesi. 93 zdoan-zdoan-Yosef-Zeist 1994, 106.

- 258 -

Kadn Figrinleri

NO: 208 BULUNTU YER: ayn YAPI KATI: CNS: Oturan Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,2 cm DURUMU: Kollar ve akyalar eksiktir. TANIMI: Figrinin ba yoktur. Oturur vaziyettedir. Stilize edilmitir. Kalalar hafif geni, gbek byk ve sarkktr. Gsler gsterilmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem KAYNAK: zdoan 1999, 35, Fig. 74.

- 259 -

NO: 209 BULUNTU YER: ayn YAPI KATI: Geni Odal Yaplar Evresi- D0 Yaps CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,9 cm Genilik: 2,3 cm DURUMU: Bacak ksm yaptrlmtr. TANIMI: Oturur durumdaki figrinin ba kk bir sivrilik olarak gsterilmitir. Kollar yanlarda kt olarak ilenmi ve iki yana alm durumdadr. Gbek hafif bir kabarklkla, gbek ukuru derin bir ukurla gsterilmitir. Bacaklar tek para halinde ne doru kt olarak uzanmtr. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem, Yakl. M.. 7000 KAYNAK: Uzunolu 2004, 41. Lev. A9 - 260 -

NO: 210 BULUNTU YER: ayn YAPI KATI: Geni Odal Yaplar Evresi- Avludan CNS: Oturan Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3 cm Genilik: 3 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Oturur durumdaki figrinin ba gen olarak gsterilmitir. Kollar, gbek ukuru ve gsler ilenmemitir. Kalalar dolgundur. Bacaklar iki yanda ak vaziyette sivri kntlar olarak gsterilmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem, Yakl. M.. 7000 KAYNAK: Uzunolu 2004, 41. Lev. A8

- 261 -

NO: 211 BULUNTU YER: ayn YAPI KATI: CNS: Oturan Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 3,7 cm Genilik: 2,3 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Oturur durumdaki figrinin ba kopuktur. Kollar boyun ksmnn hemen altnda iki yana doru geni kntlar halinde gsterilmitir. Kol hizasndan bacaklara kadar olan blmde karn ksm iyice ikin olarak biimlendirilmi ve gbek ukuru gsterilmitir. Bacaklar n tarafta ve ktle halinde ilenmitir. TARHLEME: Keramikli Neolitik Dnem KAYNAK: Uzunolu 2004, 43. Lev. A11

- 262 -

NO: 212 BULUNTU YER: ayn YAPI KATI: CNS: Oturan Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Ba ve sa bacan bir ksm eksiktir. TANIMI: Figrinin ba yoktur. Stilize edilmitir. Kalalar genitir. Gbek ve gsler gsterilmemitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, ayn Maddesi, Lev.2

- 263 -

NO: 213 BULUNTU YER: ayn YAPI KATI: CNS: Oturan Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Ba ksm ve kollar eksiktir. TANIMI: Figrinin ba yoktur. Oturur vaziyette gsterilmitir. Gbek ve gsler sanki birletirilerek ok byk gsterilmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, ayn Maddesi, Lev.3

- 264 -

NO: 214 BULUNTU YER: ayn YAPI KATI: CNS: Oturan Kadn Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 2,6 cm Genilik: 1,7 cm DURUMU: Tama yakndr. TANIMI: Figrin oturur durumdadr ve ba ksm arkaya doru hafife ykselerek kt biimde gsterilmitir. Kollar iki yana alm ve gen kntlar eklinde gsterilmitir. Gsler ve karn belli edilmemitir. Bacaklar ne doru uzatlmtr ve tek ktle biiminde ilenmitir. TARHLEME: Keramikli Neolitik Dnem KAYNAK: Uzunolu 2004, 43. Lev. A12

- 265 -

NO: 215 BULUNTU YER: ayn YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 3 cm Genilik: 2 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin stilize edilmitir. melmi ya da oturur durumda olmas muhtemeldir. Ba vcuda oranla kktr ve omuzlara bitiik gsterilmitir. Kollar yanlarda knt eklinde, vcuda bitiik durumdadr. Gsler hafif kabart eklinde gsterilmitir. Bel girintisinin altnda kalalar genitir. Bacaklarn birbirinden ayrm ortada bir girinti ile belli edilmitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem, Yakl. M.. 7000 KAYNAK: zdoan 1999, 35, Fig.73 - 266 -

NO: 216 BULUNTU YER: ayn YAPI KATI: CNS: Oturan Kadn/ Erkek ? Figrini MALZEME: Pimi Toprak BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Yalnzca gvde ele gemitir. TANIMI: Figrin oturur durumdadr. Kollar, gsler v.b hi bir ayrnt

gsterilmemitir. Oturur pozisyonunu salayan ne doru ilenmi uzant ya ar stilize edilmi bacaklar ya da vurgulanmaya allan erkekliktir. TARHLEME: KAYNAK: Tay 2, ayn Maddesi, Lev.4

- 267 -

c- Gbekli Tepe Gbekli Tepe, anlurfa il merkezinin 15 km kuzeydousunda, Karaharabe (rencik) Kynn 2.5 km kuzeydousunda yer almakta ve Harran Ovasn kuzeyden snrlayan 200300 m. kadar ykseklikteki kireta kayalnda bulunan hyk dizelerinden olumaktadr. Gbeklitepe, Keramiksiz Neolitik bir yerleim olarak 1963 ylnda stanbul ve Chicago niversiteleri Gneydou Anadolu Tarihncesi Aratrmalar Karma Projesi erevesinde gerekletirilen yzey aratrmasnda bulunmutur. Yontma ta endstrisinin rnekleri daha ok srtn zerinden ve srtn otluk olan bat yamacndan toplanmtr. 1995 ylnda ise anlurfa Mzesi Mdr A. Msr ile stanbul Alman Arkeoloji Enstits'nden H. Hauptmann bakanlnda, Almanya Heidelberg niversitesi Tarihncesi Enstits'nn ortak projesi olarak kaz almalarna balanmtr. Bugne kadar Gbeklitepenin tm buluntu sahas dikkate alndnda tarmsal adan Neolitik hayatn yaandna dair bir belirtiye neredeyse hi rastlanmamtr. Buna karlk zengin eitlilik gsteren yaban fauna ise yerleimcilerin avclk ynlerini kesin bir ekilde vurgulamaktadr. Fakat Gbeklitepe yabani tahllarn yaylm sahasnn merkezinde bulunduundan, bunu daha ok avclar asndan dan inansal boyutu ve ritel bir ilev oluturmas sonuncunda, antsal yaplarn klt ilevi dorultusunda geliim gstermesi eklinde aklamak mmkndr94. Mimari kalntlarn tarihlendirilmesi, ncelikle Nevali oriyle yakn kltrel balar ile mmkn olabilmektedir. Nevali oriden bilinen biblos tipi bir ok ok ularyla, akmakta endstrisi, yerleimin erken ve orta Akeramik Neolitik B ile balantsn onaylamaktadr. Bununla birlikte Nermik ve Helwan ok ularnn varl buradaki yerleimin Akeramik Neolitik B dneminden daha eski bir srete baladn gstermektedir. Aslan Stunlu Yapdan daha nceki bir dneme tarihlenen Ylan stunlu Yapdan alnan iki radyokarbon numunesi M.. 10 bin ile 9. bin yln bana, yani Kuzey Suriye Akeramik Neolitik tarihlemesini veren Mreybet periyoduna tarihlenmektedir95. Erkek Figrini
94 95

Schmidt 1999, 6. Schmidt 1999, 6.

- 268 -

NO: 217 BULUNTU YER: Gbekli Tepe YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Ba ve omuzlar eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durmaktadr. Kollar ilenmitir. Ancak figrinin zerinde uzun bir elbise ya da ceket bulunmaktadr ve figrin elleriyle bu giysiyi havaya kaldrr pozisyonda ilenmitir. Ayaklar ilenmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem KAYNAK: Schmidt 1999, 11, Fig.3

- 269 -

d- Kumar Tepe Kumar Tepe, anlurfa il merkezinin 1,5 km kuzeybatsnda bulunmaktadr. Gnmzde Atatrk Baraj Gl'nn sular altnda kalmtr. 1982 ylnda Kurban Hyk kazlar srasnda, yakn evrede planlanan arkeolojik ve jeomorfolojik yzey aratrmalar erevesinde T. J. Wilkinson tarafndan tespit edilmitir ve bu aratrmada ile Neolitik dneme tarihlenebilecek anak mlek paralar bulunmutur. Kaz, 1983 ylnda Hollanda Tarih ve Arkeoloji Enstits, Chicago Dou Bilimleri Enstits ve anlurfa Mzesi'nin ortak projesi ile Hayaz Hyk kazs ekibi tarafndan J. Roodenberg ynetiminde, S. Bedri-Baykann katlmyla yaplmtr. Kazda, yerleme yerinin eitli yerlerinde, Frat Nehri kysndaki kesit/yama amas da dhil olmak zere, yedi adet sondaj niteliini gemeyen kk ama almtr. Bu kesitte kltr dolgusunun kalnlnn yaklak 2,5 3 m olduu saptanmtr. Bu dolguda kabaca iki evrenin olduu sylenmektedir96. stteki evre: Tm amalarda stteki 11,5 m kalnlndaki dolgu topranda az sayda akmakta bulgular ile kark, gene az sayda anak mlek parasnn dank bir ekilde bulunduu grlmtr. Bulgular karktr. Alttaki evre: Altta yer alan ve yzeyden 1,5 m derinde balayan kumlu toprakl tabaka (?) ise yerleme kalntlar vermitir. eitli amalarda ana topraa kadar inilerek yerleme dolgusunun tm alanda fazla kaln olmad saptanabilmitir

96

Tay 2, Kumar Tepe Maddesi

- 270 -

Erkek / nsan Figrini

NO: 218 BULUNTU YER: Kumar Tepe YAPI KATI: ayta Deme CNS: Erkek/ nsan? Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 5,5 cm DURUMU: Bacak ksmlar eksiktir. TANIMI: Figrin ayakta durmaktadr. Cinsiyeti belli deildir. Gzleri kua benzer biimde kafann ok yanndadr ve burun abartldr. Kafasna ve yzne bakldnda erkei andran figrinin gsleri belli edilmitir. Kollar gbekte birlemitir. Dirsekler belli edilmi ancak eller gsterilmemitir. Figrinin srtnda bir tane boylamasna, be tane enlemesine olmak zere, alt derin yark bulunmaktadr. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem KAYNAK: Tay 2, Kumartepe Maddesi, Lev.1

- 271 -

e- Mezra-a Teleilat Mezra-a Teleilat yerleimi, anlurfa ili Birecik ilesinin 5 km gneyinde yer almaktadr. Yerleme, 1989 ylnda G. Algaze bakanlnda, Frat Nehri zerinde Kargam Baraj gl sular altnda kalacak olan arkeolojik yerlerin saptanmasna ynelik yzey aratrmas srasnda tespit edilmitir97. Mezra-a Teleilat yerleiminin en uzun kullanld dnem, Neolitik dnem dolgularyla tannmaktadr. Burada yaklak M.. 7 bin yllarnda balayan yerleim, kesintisiz olarak, M.. 5 bin yllarna kadar devam etmitir. Mezra-a Teleilat, Yakndouda Keramiksiz Neolitik dnemden, Keramikli Neolitik dneme geii ve bu yeni kltrel oluumun gelimesini, Yakndouda en iyi yanstan yerlemelerden birisidir. Erkek Figrinleri

Mezra-a Teleilatn Kiretandan Heykelcikleri, zdoan, 2003, 519.

97

Tay 2, Mezra-a Teleilat Maddesi

- 272 -

NO: 219 BULUNTU YER: Mezra Teleilat YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin, tahtnda ya da arkalkl bir iskemlede arkaya doru gerilerek oturmaktadr. Omuzlar dar, ba ksm byktr. Kulaklar dhil olmak zere yzn tm ayrntlar gsterilmitir. Gzler ukur eklindedir, burnu ise abartl biimde uzundur. Az gsterilmemitir. Vcut ayrntlar ilenmemitir. Gs ksmnda kol ya da gs olabilecek kabartlar bulunmaktadr. Hatlar arasnda geitler neredeyse yok gibidir. Erkeklik zellikle belli edilmitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem- Yaklak M. 8.Bin KAYNAK: zdoan 2003, 519, Fig.13 - 273 -

NO: 220 BULUNTU YER: Mezra Teleilat YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin, ayakta durur pozisyondadr. Omuzlar dar, ba ksm byktr. Yz ayrntlar gsterilmitir. Gzler ukur yuvarlaklar eklindedir, burnu uzundur. Az gsterilmemitir. Vcut ayrntlar ilenmemitir. Kollar gs hizasnda ama ne doru uzatlmtr, ksadr ve n tarafta birlemitir. Vcut hatlar belli edilmemitir. n tarafnda ya karn ya da erkeklik belli edilmitir. Bacaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem-Yaklak M. 8.Bin KAYNAK: zdoan 2003, 519, Fig.13

- 274 -

NO: 221 BULUNTU YER: Mezra Teleilat YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin, tahtnda ya da arkalkl bir iskemlede arkaya doru gerilerek oturmaktadr. Vcut ayrntlar ilenmemitir. Kollar n tarafta birlemitir. Hatlar arasnda geitler belli edilmemitir. Erkeklik zellikle belli edilmitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem-Yaklak M. 8.Bin KAYNAK: zdoan 2003, 519, Fig.13

- 275 -

NO: 222 BULUNTU YER: Mezra Teleilat YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin, oturur vaziyette gsterilmitir. Kollar n tarafta birlemitir. Yz ayrntlar belli edilmitir. Gzler ukur eklinde yuvarlak, burun uzun ve dzdr. Kulaklar gsterilmitir. Hatlar arasnda geiler belli edilmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem-Yaklak M. 8.Bin KAYNAK: zdoan 2003, 519, Fig.13

- 276 -

NO: 223 BULUNTU YER: Mezra Teleilat YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin sandalye ya da bir tahta oturur vaziyette gsterilmitir. Omuzlar dar, ba ksm byktr. Kulaklar dhil olmak zere yzn tm ayrntlar gsterilmitir. Gzler ukur eklindedir, burun uzundur. Az gsterilmemitir. Kollar n tarafta birlemitir. Vcut ayrntlar gsterilmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem-Yaklak M. 8.Bin KAYNAK: zdoan 2003, 519, Fig.13

- 277 -

NO: 224 BULUNTU YER: Mezra Teleilat YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin, tahtnda ya da bir dzlemin zerinde sanki dizlerini kendine doru ekmi pozisyonda oturmaktadr. Kollar vcudun iki yanndan dizlerin zerinde birlemitir. Bacaklar ve ayaklar belli edilmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem-Yaklak M. 8.Bin KAYNAK: zdoan 2003, 519, Fig.13

- 278 -

NO: 225 BULUNTU YER: Mezra Teleilat YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin, ayakta durur vaziyettedir. Kollar n tarafta birlemitir. zerinde bir giyisi bulunmaktadr. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem-Yaklak M. 8.Bin KAYNAK: zdoan 2003, 519, Fig.13

- 279 -

NO: 226 BULUNTU YER: Mezra Teleilat YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin, tahtnda ya da arkalkl bir iskemlede arkaya doru gerilerek oturmaktadr. Kollar n tarafta birlemitir. Hatlar arasnda geitler belli edilmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem-Yaklak M. 8.Bin KAYNAK: zdoan 2003, 519, Fig.13

- 280 -

NO: 227 BULUNTU YER: Mezra Teleilat YAPI KATI: CNS: Erkek Figrini MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin, tahtnda ya da arkalkl bir iskemlede arkaya doru gerilerek oturmaktadr. Vcut ayrntlar ilenmemitir. Kollar n tarafta birlemitir. Hatlar arasnda geitler belli edilmemitir. TARHLEME: Erken Neolitik Dnem-Yaklak M. 8.Bin KAYNAK: zdoan 2003, 519, Fig.13

- 281 -

f- Nevali ori Gney Toroslarn n blgesinde bulunan Nevali ori, anlurfa ilini sulayan Orta Fratn bir yan kolu olan Kantara Deresi vadisinin olduu kesimde yer almaktadr. Sarp meyilli kireta kitlesinin kntsnda bulunan yerleim platosu, sadece 90 m. uzunluk ve 40 m. genilie sahiptir. Kantara deresi boyunda, iki kurumu dere yatayla snrlanm ve Frat vadisi ile yksek konumlu teraslar arasnda korunakl bir mevkide konumlanmtr. Asl yerleim taraf korunakl alanda bulunurken, ayn dneme ait bir yap da vadinin bat kesiminde yer almtr. Tamam be tabakadan olumaktadr. 1980 ylnda, H. G. Gebel ynetimindeki yzey aratrmalar srasnda bulunmu; 19831991 ylar arasnda H. Hauptmann bakanlnda, Heidelberg niversitesi ile Urfa Mzesi tarafndan ortaklaa kazlmtr. Nevali oride, toplam 7 kaz sezonu allm ve 1992den sonra, Atatrk Barajnn arkasndaki gln sular altnda kalmtr98. Nevali ori yerleiminde, stten balayarak Roma, lk Tun a I, Kalkolitik Dnem ve Keramiksiz Neolitik dneme ait yerleme izleri bulunmutur. Bunlardan Keramiksiz Neolitik dneme ait Nevali ori I de 5 Nevali ori II de 2 yap kat tespit edilmitir. Nevali oride yaplan kazlar sonucunda, burasnn ayn ile mimari geliimine bakldnda, Nevali ori seviye Iin balangcn, ayn Alt-aama 2ye yani Izgara Planl yaplar evresine tarihlemek mmkndr99. En erken seviye I/II iin M. 8400 ve 8100 veren 14C rnei, aynne ynelik erken tarihlerle dzenli bir paralellik gstermektedir; yani Nevali orideki yerleim, PPNA dhilinde balam olabilir100.

98 99

Hauptman 1999a, 70. Hauptmann 1999a, 75. 100 Hauptmann 1999a, 78.

- 282 -

1) Erkek / Cinsiyetsiz Figrin

NO: 228 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: Klt Yaps II CNS: Erkek? Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,8 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Figrin, ayakta durur pozisyondadr. Yz ayrntlar gsterilmemitir. Kollar kendini kucaklarmasna nde apraz oluturacak ekilde arkaya doru dolanmtr ve kollarn zerinde delikler vardr. Bacaklar keskin bir ayrkla ayrlmtr. Ayaklar kt olarak gsterilmitir. Parmaklar gsterilmemitir. KAYNAK: Hauptman 1999b, 50, Fig.21

- 283 -

2) Minyatr nsan Balar

NO: 229 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: Klt Yaps II CNS: Minyatr Ba MALZEME: Kireta BOYUTLAR: Ykseklik: 5,9 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Minyatr ban salar dnda tm ayrntlar ilenmitir. Byk ihtimalle erkek olduu dnlen ban gzleri ukurluklarla belli edilmitir. Kulaklar yanlarda doal bir grnme sahiptir. Dudaklar ve burun birleik gsterilmitir. KAYNAK: Hauptman 1999b, 49, Fig.18

- 284 -

NO: 230 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: CNS: Minyatr Ba MALZEME: Kireta BOYUTLAR: Ykseklik: 4,4 cm DURUMU: Tamdr. TANIMI: Minyatr ba insan ya da bir hayvana ait olabilir ancak kaz envanterine insan betimi olarak gemitir. Kulaklarnn ilenmemi olmas herhangi bir hayvan betimi olabileceini dndrmektedir. Gzler iri iki ukur olarak gsterilmitir. Burun bir kabart eklindedir fakat olaslkla ypranmadan dolay grntsn kaybetmitir. Az da tpk gzler gibi derin bir ukurla gsterilmitir. KAYNAK: Hauptman 1999b, 49, Fig.19

- 285 -

g- Gritille Adyaman/Samsat yaknlarnda ve Frat'n bat kysnda yer alan byk bir hyktr. Bugn Atatrk baraj glnn sular altnda kalmtr. 13 m. kalnlnda kltr dolgusuna sahip, Frat nehri tarafndan tahrip olmakla birlikte, tamam 150 x 100 m boyutlarnda oval grnml bir hyktr. Hyn yerleme yeri olarak seilmesinin nedeni Frat nehrinin kysnda yer almas ve batsndaki verimli dz arazilerin var olmas ile aklanabilmektedir. Hyk, evresel zellikleri bakmndan her dnem ilgi ekecek dzeydedir. Hyk, 1975 ylnda . Serdarolu bakanlndaki ekip tarafndan tespit edilmitir. 1977 ylnda Atatrk ve Karababa Barajlar gl sular altnda kalacak olan kltr varlklarnn saptanmas amacyla balatlan Aa Frat Projesi erevesinde, M. zdoan bakanlnda stanbul niversitesi, Prehistorya Anabilim Dal retim ye ve yardmclarndan oluan bir ekip tarafndan tekrar aratrlmtr. Ayn proje dhilinde 1981 ile 1984 yllar arasnda, ABD Kuzey Carolina niversitesi adna R.S. Ellis ynetiminde kazlmtr. lk kaz almalar genelde tabakalanmann tespitine ynelik olmutur. Kazda daha ok Neolitik dneme ait tabakalar aratrldndan, bu aa ait buluntular vermesinden dolay hyn dou-gneydou yamac kaz alan olarak tespit edilmitir. Neolitik a tabakalar, lk Tun a'nn bitiminden ana topraa kadar 5 tabaka olarak saptanmtr. Tepenin en stnden 9 m derinde balayan En az 4 m kalnlnda olan bu tabakalardan stteki drd A, B, C, D olarak isimlendirilmi, ana topran zerinde en altta yer alan 5. tabakaya ise dipteki tabaka ad verilmitir101. Gritille yerleiminin Neolitik dnem tabakalarnn kazs, hyn biimsel zelliinden ve mimari kalntlarnn durumundan dolay ancak olduka dik bir alanda gerekletirilmitir. Kaznn 14C analizleri sonucunda, B tabakas iin dzeltilmemi olarak: M.. 61006200, C tabakas iin dzeltilmemi olarak, M.. 65006900, Dipteki evre iin dzeltilmemi olarak, M.. 7000 tarihleri alnmtr.

101

Tay 2, Giritille Maddesi.

- 286 -

1) Kadn Figrini

NO: 231 BULUNTU YER: Gritille YAPI KATI: CNS: Kadn Figrini MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5 cm Genilik: 2,8 cm DURUMU: Ba ksm eksiktir. TANIMI: Figrin, ayakta durur pozisyondadr. Ba ksm eksiktir. Kollar yanlarda knt eklinde ilenmi, dirsekten krlarak arkada birleir pozizyonda gsterilmitir. Gbek olaslkla hamile grnts verimliye allarak, ayr bir kil ktlesinin vcuda yaptrlmasyla olumutur. Gbek ukuru derin ve byk olarak ilenmitir. Bacaklar ve ayaklar gsterilmemitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem, Yakl. M.. 7000 KAYNAK: Uzunolu 2004, 44. Lev. A15

- 287 -

2) Cinsiyetsiz Figrin

NO: 232 BULUNTU YER: Gritille YAPI KATI: CNS: Cinsiyetsiz Figrin MALZEME: Pimi toprak BOYUTLAR: Ykseklik: 5,3 cm Genilik: 2,8 cm DURUMU: Alt ksm eksiktir. TANIMI: Figrin olaslkla bada kurmu pozisyonda oturmaktadr. Ba ksm boru eklinde uzunca bir boyunun zerinde kk bir yuvarlak olarak gsterilmitir. Gzler ukur eklinde belli edilmitir. Kollar belirtilmemitir. Vcut kalalara doru genilemektedir ve figrinin kucanda olaslkla bir bebek ya da baka bir nesne tad, karn blgesindeki kopma izleri ve pime rengi farkndan anlalmaktadr. Bacaklar ilenmemitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem, Yakl. M.. 7000 KAYNAK: Uzunolu 2004, 45. Lev. A16 - 288 -

C-

HEYKELLER DOU VE GNEYDOU ANADOLU BLGES a- Gbeklitepe

1) Erkek Heykeli

NO: 233 BULUNTU YER: Gbeklitepe YAPI KATI: CNS: Erkek Heykeli MALZEME: Ta BOYUTLAR: Korunan Ykseklik: 40,5 cm DURUMU: Alt ksm ve kollar eksiktir. TANIMI: Arka ksmndan belirgin olduu zere yuvarlatlm bir forma sahiptir. Ba ksm byk ve yuvarlak gsterilmitir. Heykelin yz ayrntlar zenle ilenmitir ve byk bir buruna sahiptir. Ban arkasnda ylana benzer tasvirler bulunmaktadr. Youn anmadan dolay heykellerin yan ksmlar neredeyse tamamen anmtr. Blok halindeki gvde muhtemelen ayak ksmna kadar uzanmaktadr. Erkeklik zellikle belli edilmitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 9.000 KAYNAK: Beile-Bohn-Gerber-Morsh-Schmidt 1998, 72, Fig.34

- 289 -

NO: 234 BULUNTU YER: Gbeklitepe YAPI KATI: CNS: Heykel Ba MALZEME: Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 23 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir. TANIMI: Olaslkla bir heykele ait olan ban yz ayrntlr ilenmitir. lk bakta bir erkek olduu anlalan heykel bann, gzleri izgi eklindeki ukurlar olarak gsterilmitir. Burun olduka byk ve ktleseldir. Az ksm muhtemelen anmadan dolay belli olmamaktadr. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M..9.000 KAYNAK: Hauptman 1999b, 53, Fig.28

- 290 -

2) nsan-Hayvan Betimli Heykeller

NO: 235 BULUNTU YER: Gbeklitepe YAPI KATI: CNS: nsan-Hayvan Betimli Heykel MALZEME: Ta BOYUTLAR: Korunan Ykseklik: 35 cm DURUMU: Byk bir ksm eksiktir. TANIMI: Byk ta bloun n ksmnda insana ait bir ba kabartmas grlmektedir. Yz ayrntlar belli olan bu insann, yrtc bir kuun ayaklar arasnda olmas muhtemeldir. Heykelin dier ksmlar krk olduundan ok fazla ayrnt belli olmamaktadr. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 9.000 KAYNAK: Beile-Bohn-Gerber-Morsh-Schmidt 1998, 68, Fig.31

- 291 -

NO: 236 BULUNTU YER: Gbeklitepe YAPI KATI: CNS: nsan-Hayvan Betimli Heykel MALZEME: Ta BOYUTLAR: Korunan Ykseklik: 40,9 cm DURUMU: Byk bir ksm eksiktir. TANIMI: Byk ta bloun n ksmnda insana ait bir ba kabartmas ve zerinde muhtemelen bir ku bulunmaktadr. Yzde gzler ve burun korunmutur. Kuun ise kanatlar izgilerle belli edilmitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M..9.000 KAYNAK: Schmidt 1998, 160, Fig.9

- 292 -

3) T Biimli Heykel

NO: 237 BULUNTU YER: Gbeklitepe YAPI KATI: CNS: T Biimli Heykel MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Korunan Ykseklik: 1 m DURUMU: T ba eksik durumdadr. TANIMI: st ksmn T formu eksik olan heykelin stilize edilmi elleri n tarafta gsterilmitir. Resimde gsterilmeyen geni yzde ise kollar tasvir edilmitir. bu heykellerin stilize insan betimleri olduu dnlmektedir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1993, 96, Fig. 27

- 293 -

b- Nevali ori 1) nsan-Hayvan Betimli Heykeller

NO: 238 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: Ev 3 CNS: nsan-Hayvan Betimli Heykel MALZEME: Ta BOYUTLAR: Ba Ykseklik: 29 cm Ku Figr ile Birlikte Ykseklik: 37 cm DURUMU: Byk bir ksm eksiktir. TANIMI: Bir heykele ait bu ba, drt adet ayr parann birletirilmesiyle, stun oluturabilecek durumdaki paralarn anlaml olarak koruna gelen tek ksmdr. Bir kuun gvde ve bacaklar nnde gsterilen ban, yz ayrntlar olduka iyi ilenmitir. Salar n tarafta kahkl oluturacak ekilde ve izgi izgi gsterilmitir. Gzler doala yakn biimde ukur olarak gsterilmi ve ifade ok iyi verilmitir. Heykel ba byk olaslkla bir kadna aittir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1999b, 46, Fig.13

- 294 -

NO: 239 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: Ev 3 CNS: nsan-Hayvan Betimli Heykel MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 23 cm DURUMU: Belden aas eksiktir. TANIMI: Gl stil zellikleri tayan bu heykel, nden bakldnda bir insan, yandan bakldnda ise bir ku grnmndedir. Ba ksm hafif yukarya kalkktr ve yz ayrntlar ilenmitir. n ksm krk olduundan ayrntlar belli olmamaktadr. Bu heykel de dierleri gibi muhtemelen bir stun zerinde durmaktadr. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1999b, 4, Fig.12A-B

- 295 -

NO: 240 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: Ev 13 C- dou duvar CNS: Heykel Ba MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 37 cm DURUMU: Gvde ksm eksiktir. TANIMI: Doal boyutlarn zerinde olan heykelin ba keldir ve ban arka tarafnda ense ksmndan tepeye kadar, ylan eklinde bir kabartma motif bulunmaktadr. Ylan kvrmlar yaparak ban tepesine kadar uzanmaktadr. Heykelin kulaklar gsterilmitir ve doala yakn ilenmitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1999b, 44, Fig.10

- 296 -

NO: 241 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: CNS: nsan-Hayvan Betimli Heykel MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 1 m DURUMU: Gvde ksm korunmutur. TANIMI: Heykel drt krk paradan olumaktadr. Srt srta melen iki simetrik insan kafas ve zerlerinde bir ku betimlenmitir. Yzde ayrntla ilenmitir. Salar a eklinde, birbirini kesen izgilerden meydana gelmekte ve en altta ilenen kadn bann omuzlarna dmektedir. Resimde belli olmasa da burada ilenen kadn tasvirlerinin kadnlk organlar belli edilmitir ve bu temann muhtemelen bir doum tasviri olduu ileri srlmektedir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1999b, 47, Fig.14A-B - 297 -

2) nsan Betimli Heykeller

NO: 242 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: CNS: Heykel Paras MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 37 cm DURUMU: Gvde ksm korunmutur. TANIMI: Belden aas, kollar ve ba krk olan heykel parasnn olaslkla doal boyutlardaki bir insana ait olabilecei dnlmektedir. Para ok ypranm olduundan ayrntlar belli olmamaktadr. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1999b, 45, Fig.11 A-B

- 298 -

NO: 243 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: Klt Yaps II CNS: Heykel MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 60 cm DURUMU: Belden aas ve kollar eksiktir. TANIMI: Gl stil zellikleri tayan bu heykelin alt ksm eksiktir. st ksm hocker eklinde bir insani yarat temsil ediyor olup, kollarn ne uzatarak, bacaklarnn arasna almtr. Ba ksm ksa bir boyunla gvdeden ayrlmakta ve bata insani ayrntlar gsterilmektedir. Gzlerin ukur olmas, olaslkla gzlerde baka bir maddenin kullanldn dndrmektedir. Arkasnda uzun dkml salar aprazlama oyuk izgilerle gsterilmitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1993, 64, Fig.25

- 299 -

NO: 244 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: CNS: Heykel / nsan Betimi MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 45 cm DURUMU: ok az ksm koruna gelmitir. TANIMI: 45 cm yksekliindeki bir kire ta blouna yksek kabartma olarak ilenmi bu kurbaa biimli insan tasviri, kollarn iki yana aarak vcudunu ne atar pozisyonda gsterilmitir. Yz ksm krktr ve ayrntlar belli olmamaktadr. Dier figrlerde grlen iilik kalitesine ulamamtr. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1993, 65, Fig.26

- 300 -

3) T Biimli Heykeller

NO: 245 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: CNS: T Biimli Heykel MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 2, 35 m DURUMU: Tama yakndr. TANIMI: Geometrik evresiyle alandrlm kollar ve simetrik olarak kar karya duran elleriyle antromorfik bir tasvirdir. Arka tarafnda eller zerinde M ekilli izgilerle balantl kravata benzer bantlar grlmektedir. Bu bantlar, kesin olmamakla birlikte bir kyafet paras olarak dnlmektedir. T ekilli ban n taraf, arka tarafndan uzun tutulmu, bylece profilden bir insan kafas gibi alglanmas salanmtr. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1993, 144, Res.13

- 301 -

NO: 246 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: Nevali ori Klt Yaps III CNS: T Biimli Heykel MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Korunan Ykseklik: 3 m DURUMU: T ba eksik durumdadr. TANIMI: Alak kabartmayla yaplm kollar yine yan taraflarda dirseklarden kvrlarak gsterilmi ve n tarafta ellerle birlemitir. n tarafta eller, be parma da gsterilerek zenli bir ekilde ilenmitir. st ksmn T formu eksik olmasna ramen, eksik blmde baarl bir insan yznn de olmas muhtemeldir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1993, 144, Res.14

- 302 -

NO: 247 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: CNS: T Biimli Heykel MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 3 m DURUMU: T ba eksik durumdadr. TANIMI: Alak kabartmayla yaplm kollar yine yan taraflarda dirseklerden kvrlarak gsterilmi ve n tarafta ellerle birlemitir. n tarafta eller, be parma da gsterilerek zenli bir ekilde ilenmitir. st ksmn T formu eksik olmasna ramen, eksik blmde baarl bir insan yznn de olmas muhtemeldir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: Hauptman 1993, 144, Res.15

- 303 -

c- Urfa Genel Erkek Heykeli

NO: 248 BULUNTU YER: Urfa- naat Alan YAPI KATI: CNS: Erkek Heykeli MALZEME: Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 1,93 m DURUMU: Tamdr. TANIMI: Birebir insan boyutlarnda olan heykel ayakta durmaktadr ve yandan bakldnda yalnzca ince bir plaka grnmndedir. Bacaklarnn ve ayaklarnn belli edilmemi olmas, bu boyuttaki bir heykel iin bir yerde dikili olarak durduunu dndrmektedir. Drt para halinde ele gemitir ve ilk krk paras olan ba ksm zerinde tm ayrntlar zenle gsterilmitir. Salar ilenmeyen heykelin, gzleri ukurdur ve bu ukurluklara obsidyen dilgi paralar yerletirilmitir. Kulaklar ve burun gsterilmitir. Boynun alt ksmnda bir kolyeyi andran iki erit halinde V ekilli bant bulunmaktadr. Kollar yanlarda hafif alarak vcudun iki yanna dayanmtr. Erkeklik zellikle belli edilmitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem yakl. M.. 10.000 KAYNAK: zdoan 2003, 38.

- 304 -

d- Kilisik Erkek Heykeli

NO: 249 BULUNTU YER: Kilisik YAPI KATI: CNS: Heykel MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Ykseklik: 59 cm Genilik: 16 cm DURUMU: Gvde ve ba ksm korunmutur. TANIMI: Birebir insan boyutlarnda olan bu heykelin dikkati eken zellii, bann hem arka hem de n ksmna da yz ilenmi olmasdr. Yzlerden her ikisinde de ayrntlar ilenmitir, n tarafta olan ve dierinden daha nce yapld dnlen yzn gzleri ukur, kulaklar ise belirgindir. Arka taraftaki yze gre daha ypranm olan n yz, daha przsz ve perdahldr. kinci yz heykelle ok orantl deildir nk heykelin kollar ve duruu n taraftaki yze gre ayarlanmtr. Heykelin n yznde erkeklik organnn belirgin olduu ve bunun ikinci yzn yapm srasnda bilerek krld dnlmektedir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem KAYNAK: elik 2005, 29, Fig.1.2.3

- 305 -

NO: 250 BULUNTU YER: Kilisik YAPI KATI: CNS: Heykel MALZEME: Kire Ta BOYUTLAR: Korunan Ykseklik: 80 cm DURUMU: Tama yakndr. TANIMI: Olduka iyi bir iilik gsteren bu heykel, T biimli antromorfik heykellerin daha az stilize edilmi halidir. Heykel i ie gemi 2 insandan meydana gelmitir. Byk olan heykel belki bir erkeklik organ betimidir ve yandan bakldnda kollar, elleri ok iyi ilenmitir. Bu heykele nden bakldnda ise elleri arasnda kendi gbei ya da erkeklik organ olan, fakat ikinci bir figrnse ban oluturan bir knt gz arpmaktadr. ie gemi bu iki insan betiminin her ikisin de nnde kadnlk gstergesi olabileceini dndren byk bir delik bulunmaktadr. Bu delik ve ikinci figrn ba unlar dndrmektedir; bu heykel bi-seksel olabilir ya da iki cinsiyetin bir arada betimlendii bir heykel olabilir. Ancak byle bir durumda erkein konum ve ekil bakmndan kadna gre daha n planda betimlendii sylenebilir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem KAYNAK: elik 2005, 9, Fig.9

- 306 -

C-

BETMLEMELER 1- ANADOLU BLGES atalhyk

1) Duvar Resimleri

NO: 251 Tabaka Ve ait tapnakta, n oday getikten sonra sol tarafta bulunan duvar resminde, bir erkek geyik ve onu evreleyen on yedi erkek figr grlmektedir. Geyiin d hatlar turuncu boya ile izilmitir. lk yapldnda bann kabartma olarak biimlendirildii ve byk olaslkla gerek geyik boynuzlarna sahip olduu anlalmaktadr. Yap terk edilip ii doldurulduktan sonra, ba ve boynuzlar kaldrlmtr. Resimde bir grup erkek, geyii kapana kstrrken betimlenmitir. nsanlarn bir ksm geyiin dilini, kuyruunu, boynuzunu ya da burnunu ekitirir durumda gsterilmitir. Figrlerin silah tamyor olmas, bu sahnenin av ile ilikili olmasndan ok bir ritelin paras olabilecei grn desteklemektedir. Tm figrler siyah sal ve sakal olarak gsterilmi, ayrca ten renkleri pembemsi krmz olarak boyanmtr ve benekli leopar postu giymitir. Panonun sa tarafnda ise tanra olmas muhtemel olan byk, krmz ve plak bir kadn yaplmtr. Kadnn kollar yanlarda beline dayanm ve uzaktan olanlar seyrediyor gibi resmedilmitir. Steatopik zellikli ve sivri gsl olan bu kadnn hemen altnda kpek olabilecek bir hayvan resmedilmitir. KAYNAK: Mellaart 1993, 72, Res.58, 59

- 307 -

NO: 252 Tabaka V deki bir binaya ait bu duvar resminde ana panoda byk bir boa resmedilmitir. Byk boynuzlar, pskll bir kuyruu ve toynaklar olan boann nnde alt figrden oluan son derece canl bir grup vardr. Bu figrler ok gereki ve hareketli resmedilmitir ve bir figr boann dilini tutmaya alrken, dierleri boaya a atar ekilde betimlenmitir. Bu betimlemede dierlerinden farkl renklerde yaplm olan figrler ilgintir. Bu renkte yaplm olan figrler genellikle boann nndedirler. lk figrn yars krmz, yars soluk pembedir ve kuyruklu bir post giyer. Tm olarak bulunan, yars siyah yars krmz olan dier bir figr ise siyah bir kuak ve yan tarafndan backlym gibi grnen farkl bir giysi giymektedir. Bu daha byk ve farkl yaplm figrlerin neden byle resmedildikleri bilinmemektedir. Ancak byk ihtimalle avn liderleri, rahipler veya toplumun ileri gelenleridir. Resmin en altnda, yani duvar dibindeki frizde ise yedi tane yabani eek ve en sada bir kpek grlmektedir. Sa taraftaki eek ile kpek arasndaki yedi figrn elinde yay ve sepet gibi eyalar vardr ve hemen hemen hepsi farkl hareketler yapmaktadrlar. Her eein banda ayakta duran en az bir erkek figr bulunur. Soldan ikinci eein yukarsnda dier figrlerden farkl olarak yaplm iki insan figr vardr. J. Mellaarta gre bu figrlerden birisi kadndr ve erkek olan figr, kadna abartl el kol hareketleri ile kur yaparken resmedilmitir. Boann hemen altnda; sarkk gsl, steatopik ve olaslkla hamile bir kadn betimlenmitir. Kadnn koltuk altlar ve ayaklarnn alt ksm siyah yaplmtr. KAYNAK: Mellaart 1993, 197, Res.16

- 308 -

NO: 253 atalhykteki en kk tapnak olan VI.A.66da bulunan bu panoda ilk bakta dikkat ekenler; ift baltay andran bir nesne ile her kolunun ucunda kntlar olan, ayrca ortasnda bir ember bulunan leylak rengi ve turuncu bir art eklidir. Sadaki iek ile art motiflerinin arasna kk tanra ve bu figrlerin zerine iki insan figr; bir erkek oku ile steatopik bir kadn izilmitir. Tanra, atalhykte ou zaman boyal ya da boyasz kabartmalarla betimlenmi olmasna ramen bu tapnak duvarnda yukar kalkm kol ve bacaklar ile ayr tanra resmi yaplmtr. Bu figrler, duvar kabartmalarndan da bilinen ve daha sonra ayn ekilde gsterilmi, olaslkla bir ay olabilecei dnlen mhre benzemektedirler. Resimlerin st ste boyand anlalmakla beraber, aralarnda beyaz bir sva katmannn bulunmad da gzlenmitir. Yani, yeni figrler ve eklemeler birok ilkel duvar resminde ve st Paleolitikte olduu gibi dorudan var olan figrn zerine yaplmamtr. Bu resim atalhykte bu uygulamann tek rneidir. J. Mellaart bu resme ynelik birtakm nerilerde bulunmutur. Bu nerilere gre, resmin zerinde ift balta olabilecei varsaylan nesne bir tr bcekte olabilir. KAYNAK: Mellaart 1993, 64, Res.44

- 309 -

NO: 254 Tabaka Ve ait duvar panosunun devam olan ve ana panonun sol duvarnda yer alan bu resimde, geyikten boaya kadar uzanan alanda, alt ksmdakiler dnda yirmi alt tane figr betimlenmitir. Bunlarn arasndaki sivri gsl iman kadnn ana tanra betimi olduu dnlmektedir. Kadnn sol eli belinde resmedilirken, s elinde bir ey tad dikkat ekmektedir. Kadn erkek figrlere gre olduka kilolu ve ksa boylu gsterilmitir. Dier iman kadn figrlerinde olduu gibi yine olaylar seyreder gibi grnmektedir. Burada insanlarn ou yay, sopa veya balta kuanmtr. Figrlerin ou plaktr, bazlarysa daha farkl tipte postl giymilerdir. KAYNAK: Mellaart 1993, 195, Res.13

- 310 -

NO: 255 Av sahnesi ile ilgili olmayan; fakat atalhykteki dier resim gruplarndan ok farkl olan bir sahne de A.IV.1 nolu alandan gelmitir. Bu resim atalhykte mzisyenlerin resmedildii tek betimlemedir. Resmin merkezinde dans eden ve hareketlerinden dolay salar uuan tane kadn vardr. Bu kadnlardan ikisi hemen hemen ayn pozisyonda; elleri yukarda alklar durumda ve koar vaziyette yaplmtr. Altta olan bu kadn ve onun arkasndaki daha kk yaplm ikinci kadn sivri gsl betimlenmilerdir. Bu kadnlarn etrafnda; yedi tanesi sol tarafta, alt tanesi sa tarafta yaplm olan on kii vardr. Bu figrlerden sol tarafta olanlarn alt tanesi oturur biimde ve vurmal alglar alarken yaplmtr. Sa tarafta olan figrlerin ise hepsi ayakta ve flemeli alglar alarken resmedilmitir. Resmin her iki alt kesindeki insanlarn en arkasnda koar gibi yaplm daha kk figrler vardr. Bu figrlerin ocuk olabilecei dnlmektedir. KAYNAK: Mellaart 1993, 170, Res.23

- 311 -

NO: 256 En ok tahrip olmu tapnaklar arasnda saylan tabaka IVe ait bir yap olan E.IV.1de gm ritelleriyle ilgili bir sahneyle karlalmtr. E.IV.1in dou duvarnn gney panosunda yer alan bu resimde; beyaz bir kua olan krmz boyal bir erkek gvdesinin altnda, sakall bir erkek ba bulunur. Siyah sal, bykl ve gzleri kapal olan bu insan bann l bir adama ait olduu ok aktr. nk az ve aln kan bulamasna krmzya boyanm ve gzleri kapal resmedilmitir. Yanaklarnda da krmz lekeler vardr. Bu ban solunda, biraz daha yukarda dier bir figre ait olabilecek olan kalntlar vardr. Eer bu bir ba rnei ise byk ihtimal bir kadna ait olmaldr. nk kalntlardan anlald kadaryla yuvarlak disklerden oluan bir alnlk takm gibidir. st ksmdaki gvde, iki veya daha fazla insan ba tayor gibi grnmektedir. Sahnenin geri kalan ksmnda yorumlanmas ok g olan ksa bacakl, tombul gvdeli ve kollarn kaldrm olan kk beyaz bir figr resmedilmitir. Bu figr olaslkla bir tanradr (ayrnt). Gney duvardaki resimlerden yalnzca krmz boyal baz figrlerin bacaklar gnmze ulamtr. Bu kalntlardan figrlerin en az 18 cm. yksekliinde olduu anlalr. Dou duvarn ana panolarndaki figrler ok kt durumdadr. Birok beyaz nesne ve insan betiminin arasndan yalnzca kk bir erkek figrnn st ksm belirgindir. KAYNAK: Mellaart 1993, 70, Res.55

- 312 -

2) Betimli Levha NO: 257 BULUNTU YER: atalhyk YAPI KATI: VI A Tabaka, 30 no lu kutsal mekn CNS: Kutsal Evlenme Konulu Kabartma Levha MALZEME: Kalker BOYUTLAR: Ykseklik: 11,6 cm Genilik: 11,8 cm DURUMU: Tama yakndr. TANIMI: Figrler, yeilimsi gri kalker levha zerine yksek kabartma olarak ilenmitir. Kabartmann solunda birbirine sarlm bir kadn ve bir erkek, sanda kucanda ocuk tutan bir kadnn grld sahne yer almaktadr. Yzler cepheden, vcutlar profilden gsterilmitir. Solda uzanm olan erkek, kadna oranla daha alak kabartma olarak ilenmi, erkein sol gz, sol yana, sa kula ve enesinin bir ksm belirtilmitir. Her ikisi de plak olan figrlerden erkek, sa eliyle karnndaki kadnn beline, kadn ise sol eliyle erkein omzuna sarlmtr. Kadn erkee gre daha yuvarlak hatlara sahiptir ve kalalar kabartmann en yksek ksmn oluturmaktadr. Sadaki sahnede ise yzler krk olduundan ayrntlar belli olmamaktadr. Vcutlar orantldr ve kadn yine yuvarlak hatlaryla gsterilmitir. Kadn-erkek cinsel ilikisi ve bunun sonucu olarak kadnn ocuk sahibi olmas olay, hikyeci bir slupla ilenmitir. Bu kabartma uygarlk tarihinin ilk kutsal evlenme sahnesidir. TARHLEME: Neolitik Dnem. M.. 6. binin ilk yars KAYNAK: Kulaolu 1992, 19, Lev.2

- 313 -

2- DOU VE GNEYDOU ANADOLU BLGES a- Nevali ori

NO: 258 BULUNTU YER: Nevali ori YAPI KATI: Konut 3, Taban Alt CNS: Betimli Levha MALZEME: Kire ta BOYUTLAR: Ykseklik: 13,5 cm DURUMU: Yalnzca bir ksm ele gemitir. TANIMI: Muhtemelen krlm bir kire ta kabn yeniden kazanmyla elde edilmi bu para zerinde, bir erkek ve dieri hamile olmas muhtemel bir kadn ve bu iki figrn arasnda kurbaaya benzeyen bir hayvan bulunmaktadr. Her figrn de kollar yukarya kaldrm ve yzleri nden resmedilmitir. Yz ayrntlar izgilerle gsterilmitir. Bu sahne muhtemelen bir rirelin seremonisini sergilemektedir. Levhann krk blmnden anlald kadaryla sahnede farkl figrler de bulunmaktadr. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem KAYNAK: Hauptman, 1999b, 48, Fig.16 - 314 -

b- Gbeklitepe

NO: 259 BULUNTU YER: Gbeklitepe YAPI KATI: Aslan Direi Yaps, Yer Levhas zeri CNS: Betimli Levha MALZEME: Kireta BOYUTLAR: Ykseklik: 28,2 cm DURUMU: Yalnzca bir ksm ele gemitir. TANIMI: Bu yer levhas zerinde, melmi plak bir kadn bulunmaktadr. Kadnn alm bacaklar ve ok byk resmedilmi V eklindeki kadnlk organ dikkat ekmektedir. Kadn ok zayftr ve hibir steotopik zellik tamaz. Ba ksm ters kalp eklindedir. Bu, ya iki taraftan kabark bir sa modelini ya da bir hayvan temsil ediyor olabilir. Gsler yanlarda kk ve sarkk resmedilmitir. Eller ve ayaklar iyi bir ekilde, ayrntl olarak ilenmitir. TARHLEME: Keramiksiz Neolitik Dnem KAYNAK: Schmidt 1998, 167, Fig.16 - 315 -

III- ANADOLUDA NEOLTK DNEMDE TANRI VE TANRIA FGRNLER, HEYKELLER VE BETMLEMELERNN DEERLENDRLMES AFGRNLER Figrin, szlk anlam olarak genellikle canl varlklar betimleyen, kolay tanabilir nitelikte olan, boyutlu kk sanat rnleri olarak tanmlanmaktadr. Figrinler, ta, ahap, pimi toprak, maden gibi her trl malzemeden yaplabilirler. doller ise, tanr grnts veya resmi, tanrlara adak olarak sunulan ta veya eitli hammaddelerden yaplm, stilize, tanr ve tanra heykelcikleri, tapnma aleti ya da nesnesi olarak kullanlm eserler eklinde tanmlanmaktadr. nsan betimlemesinin bilinli olarak abartlmas, ematize edilmesi veya ksaltlmas idollerin figrinlere gre farkl tanmlanmasn salamaktadr102. Anadolu arkeolojisinde gelien bir terim olarak ele alrsak; genellikle yksek plastik biimli, doal zellikler gsteren rnekler iin figrin, ya da heykelcik yass veya silindirik tarzda, ayrntdan arnm, ok daha soyut olanlar iin de yaygn olarak idol terimi kullanlmaktadr103. nsan, hayvan ve nesne figrinleri, gemi toplumlarn inan sistemlerinin gstergesi olarak; l gmme gelenekleri, sval kafataslar, maskeler, klt binalar gibi verilerle birlikte, bazen bulunduklar toplumlarn yaadklar dnemlere ve blgelere bal olarak; bazen de nesnel ekilde yorumlanabilirler. Figrinler, ok eitli ekillerde deerlendirilebilirler. Ancak, ister tipolojik, ister anlamsal farkllklar asndan ele alnm olsunlar, son derece eitlilik gsteren, kapsaml nesnelerdir ve yorumlanmalar da en azndan bu nesnelerin kendileri kadar geni bir kategori oluturur. Figrinler, insan kltrnn doada var olmayan bir nesnesinin yaplmas anlamnda ilk ve gerek retimlerden birisidir. Bu nesneler, kltrn nemli bir esi olarak deerlendirilmektedir ve kltrn ynleriyle sistemli bir iliki iindedir. Figrinler onlar yapan insanlarn kltrlerini bize aktarrlar. Figrinlerin toplumsal kltr iindeki anlamlar ve yerleri dnldnde; bu objelerin ilevsel, toplumsal, teknolojik, inansal gibi ok eitli anlamlar yklendii grlmektedir.
102 103

Gndoan 1994, 3. Aydngn 2003, 3.

- 316 -

Yaplan deerlendirmelerde, figrinler eitli zellikleri gz nnde bulundurularak konu, ekil, tr gibi eitli kategorilere ayrlrlar. Ancak hibir kategoriye girmeyen figrinlerin; eitlilie, ince ayrmlara, farklla ve yapmlarndaki ustala gre kendi balarna ele alnarak deerlendirilmeleri gerektii dnlmektedir. Arkeolojide youn olarak kullanlan bu deerlendirme, nesnel bak eklinde yorumlanabilir104. Bu buluntu trnn, yapldklar ve kullanldklar dnemlerde nasl bir amaca hizmet ettikleri uzun sre dnlen ve tartlan konulardan birisi olmutur. Ancak figrinlerin ortaya klar, birbirlerinden farkllamalar, birbirlerini etkilemeleri, yaylmlar, ortadan kalklar trl etkenlere bal olarak geliim gstermektedir ve bu nedenle deerlendirilmeleri iin figrinlere ok ynl bak alar ile yaklamak gerekir. Bir kltrn anlalabilmesi, tannabilmesi iin o kltr meydana getiren insanlarn, o gnk doal evrelerinin, iinde yaadklar biyolojik ortam oluturan hayvan ve bitki topluluklarnn, insan, hayvan ve bitki ilikilerinin, ellerindeki kaynaklardan yararlanma biim ve derecelerine bal olarak ekonomilerinin, teknolojilerinin, sosyal, politik, sanatsal dzeylerinin anlalmas gerekmektedir. Ayn balamda, o kltrleri oluturan insan kaynaklarnn iinde, figrinler ou zaman teknolojik ve tipolojik bir snflama yaplarak incelenirler. Yapsal zellikleri, biimleri, miktarlar, yapm ve kullanm amalar, deiimleri, yaylmlar gibi almalar figrinlerin doru bir ekilde kavranmas ve anlalmas asndan olduka nemlidir. almamzn II. Blmnde, figrinlerin ele getii merkezleri, yerleim blgelerine gre ayrlarak, bu merkezlerden ele geen figrinlerin, temel biim ve gvdelerinin tanmlanmasnn yan sra, durularna, ba ve boyun tiplerine, kol biimlerine gre, tek tek tanmlanmas yaplmtr. Aratrmamzn bu blmnde ise, II. Blmde incelenen figrinlerin deerlendirilmesi sonucunda, ortaya kan, ortak ya da farkl ynler belirlenerek, gerek kendi durumlar, gerekse dier yerleimlerle karlatrmalar ile eitli bak alar gelitirmeye allmtr.
104

Hodder, kendi dnyamzda eyalar nesnelletirmemiz, onlara hareketsiz ve cansz eyler muamelesi yapmamzdan sz eder. Hoddern dncesine gre; gemiteki figrinlerden etkilenmemizin bir nedeni de, bunlarn eyalarn kendilerine ait zel anlamlar ve glerinin olduu bir dnyay hatrlatmalardr. Ayrntl bilgi iin Baknz. Hodder 2005,10.

- 317 -

1- ANADOLU BLGES Figrinlerin Neolitik dnemde Anadoluda daha ok Konya Ovasndaki yerleim merkezlerinde younlat anlalmaktadr. Bu blgede ele geen figrinler, gerek fizyolojik ileni, gerekse slup asndan benzer zellikler gstermenin yan sra, eitli farkllklar da ortaya koymaktadr. almamzn bu ksmnda, Konya Ovasnda yer alan figrinlerin birbirleriyle olan benzerliklerini ve farkllklarn ortaya koyabilmek adna, sz konusu buluntu grubunun younluu asndan, dier merkezlere gre daha fazla bavuracamz atalhyk yerleimi incelenecek ve yer yer dier Konya Ovas yerleimleriyle karlatrma yaplacaktr. Konya ovasnda atalhyk, ukurkent, Kk Hyk, Suberde ve Hatip Hyk olmak zere toplam be merkezden figrin ele gemektedir. Bu merkezlerden en erkene tarihlenen yerleim, almamz ierisine ematik bir kadn figrini ile incelediimiz Suberde yerleimidir. En gee tarihlenen yerleim merkezi ise, birok steotopik kadn figrinin ele getii Kk Hyktr.

HATP HYK SUBERDE KK HYK UKURKENT ATALHYK 0 10 20 UKURKENT 0 0 0 6 Erkek Figrinleri 30 40 50 SUBERDE 0 0 0 1 60 70

ATALHYK nsans Figrinler ematik Figrinler Erkek Figrinleri Kadn Figrinleri 10 17 6 30

KK HYK 0 0 0 5

HATP HYK 0 0 2 0

Kadn Figrinleri

ematik Figrinler

nsans Figrinler

Tablo 1. Konya Ovas yerleimleri ve Ele Geen Figrinlerin Yerleimlere Gre ematik Dalm

Anadoludaki yerleimlerden ele geen figrinler, saysal younluklarna gre incelendiinde, atalhyk yerleiminin dier merkezlere oranla daha fazla buluntu - 318 -

ierdii gzlenmektedir. Tablo 1 incelendiinde ise, atalhykten ele geen figrinlerin hem yapsal olarak hem de eitlilik olarak daha farkl zellikler sergiledii dikkat ekmektedir. rnein, atalhykte grlen erkek figrinleri bu blgede, Hatip Hyk dndaki hibir merkezden ele gememektedir. Bu balamda, Hatip Hyk yerleiminin tarihlemesi yaplrken de, atalhykteki erkek figrin envanteri gz nnde bulundurulmu ve atalhyk VI. Tabakasyla Hatip Hyk ada saylmtr105. atalhykte ele geen figrinlerin, duvar resimleri ve kabartmalar kadar sembolik bir deer tad anlalmaktadr. Byk kalal ve gsl kadn figrinleri genel olarak Ana Tanra olarak yorumlanm ve hem atalhykn hem de dier Neolitik dnem yerleimlerinin en bilinen imgeleri olarak gnmze kadar gelmitir. atalhykte tip antromorfik figrin bulunmaktadr. Bunlar; insan figrinleri ad altnda tek bir gurup olarak ele alnan kadn ve erkek figrinleri, ematik figrinler ve insans figrinlerdir.

PiM TOPRAK

22

10

TA 0

8 TA 0 9 6 8

10

PiMTOPRAK 10 8 0 22 Erkek figrinleri ematik figrinler nsans Figrinler

9 20

0 30 40 50

nsans Figrinler ematik figrinler Erkek figrinleri Kadn Figrnleri

Kadn Figrnleri

Tablo 2. atalhyk Yerleiminde Bulunan Figrinlerin Hammaddelerine Gre Dalm (imdiye Kadar Yaynlanan Figrinler Temel Alnarak Oluturulmutur.)

105

Tay 2, Hatip Hyk Maddesi

- 319 -

Buna karlk dier Konya Ovas yerleimlerinde bu kadar ok figrin eitlilii bulunmamaktadr. Bu durumun sebebi, merkezlerin kullanm grd zaman dilimleriyle ve byklkleriyle yakndan alakal olmaldr. atalhyk yerleiminde figrinler arlkl olarak pimi toprak kullanlarak yaplmtr. Bunda kilin hammadde olarak kolay bulunur ve ucuz olmas etkili olmu olabilir. Ancak tablo 2da da grld zere ele geen erkek figrinlerinin tamamnn yapmnda kullanlan hammaddenin ta olmas, beraberinde de birok soruyu da getirmektedir. Ayn balamda figrinlerin hammaddelerinin tabakalara gre dalmlar incelendiinde VI. Tabakann hem figrin saysndaki fazlalk, hem de tan kullanmnn younluu asndan farkl bir yaps olduu dikkati ekmektedir. Tablo 3 incelendiinde, VI. Tabakada toplam 32 figrin ele getii ve bu figrinlerden 24 tanesinin yapld maddenin ta olduu gzlenmektedir. Figrinlerin dier tabakalara gre dalmlarna bakldna ise, pimi toprak kullanmnn younluu dikkat ekmektedir. Ve XII. Tabaka dnda tm tabakalarda kadn figrini ele gemitir.

Tabakasz XII 0 0 1

X VIII VII VI V IV III II

0 3 23 9 2 3 11 4

3 0 1 0 1 2 2

10

15

20

25

30

35

II
Ta 4

III
3

IV
2

V
0

VI
23

VII
3

VIII
0

X
0

XII
0

Tabakasz
4

Pimi Toprak

11

Pimi Toprak Ta

Tablo 3. atalhyk Yerleimi, Hammadde ve Tabakalara Gre ematik Figrinler ve nsan Figrinleri

- 320 -

atalhyk yerleiminin hammadde ve tabakalarna gre dalm emas incelendiinde (Tablo 3) VI. tabakada yaanan gzle grlr deiim, olaslkla bu dnemin ekonomik ya da sosyal bir takm farkllklarn yaanmaya balad dnem olmasndan kaynaklanmaktadr. nk byk gsl figrinler bu tabakada balarlar ve daha sonraki tabakalar belirlerler. Malzeme, slup ve tipler bu tabakayla birlikte deiim gstermektedir. VI. Tabakadan sonra erkek olarak yorumlanabilecek figrinler ve cinsiyetsiz figrinler ortadan kalkmakta ve hayvanlara binen insan figrinlerine artk rastlanmamaktadr. Daha sonraki tabakalarda gssz figrinler grlse de, baskn form kadndr (Tablo 4). Bu aamadan sonra, erkek olduu kantlanan figrinlerle kyaslandnda, kadn figrinlerinin okluu, nceki tabakalarda daha az rastlanan kadn figr zerinde artk daha youn bir odaklanma olduunu dndrmektedir. VI. Tabakadan sonraki figrinlerde kadnln nem kazanmas, dourganlktan ok diiliin vurguland byk gsl kadnlar betimleyen figrinlerin varl, bunun yannda erkek figrinlerin az grlmesi kadnn oynad rollere kar gittike artan bir ilgiyi dndrmektedir.
Tabakas z X VIII VII VI V IV III II 0 5 10 15 20 25 30 35

ematik

nsans

nsan

Belirsiz

II
Belirsiz 2

III
0

IV
0

V
0

VI
1

VII
1

VIII
0

X
0

Tabakas z
0

nsan

13

22

nsans

ematik

Tablo 4. atalhyk J. Mellart Dnemi Kazlar, Tabakalara Gre Figrin Saylar

- 321 -

atalhykte ele geen figrinlerin ou yaplardan ele gemektedir. Tablo 5ten de incelenebilecei zere, J. Mellaart dneminde kazlan 200 yapnn yalnzca nde youn olarak figrinle karlalmtr. Bunlar; AII:1, EVI:10, EVI:44 olarak adlandrlan yaplardr. Ele geen figrinlerden ise sadece 21 tanesi insan figrini olmakla beraber, 14 yapda ise yalnzca birer figrin ele gemitir. Kontekstle ilgili olarak, elde bulunan snrl veriden aka grld gibi, figrinlerin says yaplar ile ak alanlar arasnda olduka deimektedir. Ayrca kazlan bir dizi ak alan ve avlunun bir blmnde, insans figrinler de ele gemitir

Tablo 5. atalhykte Yaplara Gre Figrin Says

Anadolu Blgesi Neolitik dnem merkezlerinde grlen figrinlerde en byk gurubu doal slupla ilenmi insan figrinleri oluturmaktadr. Bu grubunun tm Anadolu iin en belirgin ve genel zellii, kadnn imanln n plana karan, dolgun grnml diil figrinlerin younluudur. Az da olsa doumla ilgili grntlerle de karlalmaktadr. Ancak genel tema, yeni doum yapm veya hamile, iman sarkk karnl ve byk gsl kadnlardr. Bu tip figrinler, daha ncede bahsettiimiz zere atalhyk VI. Tabakasndan sonra ve Hatip hyk dndaki, tm

- 322 -

Konya Ovas merkezlerinde ska karlalan, bereket ve dourganlk temasn dndren figrinlerdir. Bu temay dorulayacak figrinler, atalhykten ambar olarak nitelenebilmek yerden kan leoparl tanra (No: 1) ile srtnda yabanl buday tohumu olan figrindir (No: 25). Burada figrinin doum ve lm dngsn, baharda yeniden balayan hayatn, kadnn dourganlyla zdeletirilmesi rtyor gibi grnmektedir. Doal olarak ilenmi figrinler, Konya Ovasnda Suberde dnda ele alnan btn merkezlerde grlmektedir. Bu merkezlerden atalhyk (No: 3237) ve Hatip Hykte (No: 76, 77) dierlerinden farkl olarak erkek figrinleri ele gemi olup, bu figrinler sakall olmalar dnda herhangi bir erkeklik belirtisi gstermemekle birlikte fallik vurgulama da iermemektedir. nsan figrinlerinde iki ana motif vardr; birincisi bacaklar apraz bir ekilde vcudun altna alarak ya da bada kurmu vaziyette oturan ve elleri gslerinin zerinde betimlenen iman kadn figrdr. Bu duru neredeyse tm Anadolu iin ortaktr. Genel izlenim, sz konusu bu slubun atalhykn VI. Tabakasnda gelitiini ve bu aamada yksek kaliteli ta figrin ilemeciliinin en st noktasna ulalddr. Bu slup, II. Tabaka srasnda standartlam, bunun yan sra baka formlarda olumutur. kinci ana tip ise, bacaklarn ayrarak ayakta duran ve kollar ya gs zerinde ya da vcudun yannda duran kadn figrleridir. Bu slup, daha ok IV. Tabakadan sonra grlmektedir. Oturur pozisyondaki figrinler genelde gevek grnm sergilerler ve rahattrlar, ayakta gsterilen figrinler ise daha gl hatta hkmedici bir tarzda grnmektedirler. nsan figrinleri duru pozisyonlarna gre birok benzerlik gstermektedir. Konya Ovasnda ayakta duran figrinlere sk rastlanmakla birlikte, bu figrinlerin kollarnn duruu tm merkezlerde farkllklar gstermektedir; rnein ellerini beline dayam ayakta duran figrin yalnzca atalhykte bir rnekte grlmekte ve Anadoluda baka herhangi bir Neolitik merkezde bu figrinin benzerine rastlanmamaktadr (No: 12). Kollar, genellikle, gs zerinde, gslerin altnda ve gsleri tutar pozisyonda olmak zere ayr ekilde gsterilmitir. Kollar gslerin altnda birleen figrinler ise sadece ukurkent (No: 69) ve atalhykte (No: 21, 22) grlmtr. - 323 -

Oturur pozisyondaki figrinlerin birok farkl tipini grmek olasdr. Bunlar arasnda, iskemle veya taht zerine oturanlar, bada kurmu pozisyondaki figrinler, bacaklarn yana doru uzatarak ya da vcudunun altna kvrm olarak betimlenen figrinler, en youn karlalan pozisyon tipidir. Bada kurmu pozisyondaki figrinlere atalhyk (No: 4, 7, 8, 11), ukurkent (No: 64) ve Kk Hykte rastlanmaktadr (No: 71, 82). Bacaklar yan tarafta vcudun altna alarak oturma ekli ise Anadolu iin ok yaygn bir pozisyon deildir. Bu tip oturu, atalhykte sadece figrinde karmza kmaktadr (No: 2, 5, 9). Hayvan zerinde veya iskemleye oturur vaziyette betimlenen figrinler ise bu blgede yalnzca atalhykte karmza kmaktadr (No: 1, 23, 32, 33, 34, 36, 38, 39). Bu figrinler, cinsiyet, malzeme ve duru bakmndan farklklar gsteren figrinlerdir. Sarlm ve yatar pozisyondaki figrinlerle de Konya Ovasnda ok karlalmamaktadr. Sarlm pozisyonda bilinen tek figrin atalhykten gelmektedir (No: 24). Bu da ikiz tanralar olarak adlandrlan ve vcutlar ortak, belden yukar ksm ayr olan ift tanralardr. Yatar pozisyondaki tek figrin ise, yalnzca ukurkent yerleiminden ele gemitir (No: 66). Konya Ovasnda ele geen figrinler genel olarak, ksa boyunlu ve yuvarlak baldr. Bu figrinlerin bazlarnda gz ve burun gibi organlar belirginken, bazlarnda ise bu organlar yalnzca oluklarla ve izgilerle belirtilmitir. Kadn figrinlerinde salar genelde belli edilmi, erkekler ise balkl ve sakall olarak gsterilmitir. atalhyk figrinleri Anadolunun genel zelliklerini yanstmaktadr. Balar yuvarlak olarak biimlendirilmi, yzde burun ve kulak ileniine ayrca zen gsterilmitir. Sokma bal figrinler ise, Anadolu iin sk rastlanlmayan bir durum olmakla birlikte bu tip figrinler, yalnzca atalhyk (No: 30) ve ukurkent (No: 64) yerleimlerinde birer rnekle temsil edilmektedir. Balk giymi kadn figrinlerine genelde Kk Hykte rastlanmaktadr (No: 72, 74). Bunlar iri badem ekilli gzlere sahiptir ve dier Anadolu figrinlerinden tipik olarak farkllk gsterirler. Anadoludaki figrinlerin gvde biimleri genelde yuvarlaktr. atalhykte ele geen figrinlerde farkl tipte vcutlara rastlanmaktadr. Genel olarak karlalan vcut tipi, sarkk karnl, sarkk gsl ve dolgun kalal kadn figrinleridir. Ancak Konya Ovasndaki hemen hemen her yerleimde vcut - 324 -

detaylarnn nemsenmedii, kabaca ilenmi figrinle karlalmaktadr. atalhyk ve Kk Hykte ele geen figrinler genelde tm zellikleri tar niteliktedir. Bu blgeden ele geen figrinlerin bacak ilenilerine bakldna, olduka eitli tiplerle karlamak mmkndr. Hem oturur hem de ayakta durur vaziyette gsterilen figrinlerde, bacak ayrmlarnn, sadece tek bir derin yivle belli edilmi olduu gibi, derin bir olukla da belirginletirildii figrinler de bulunmaktadr. Ayakta duran figrinlerde bacaklar birbirine bitiik ya da dizden sonra ayrlm olarak ilenmitir. Btn bu bacak ilenilerinde bacaklar vcuda oransal olarak kaln ve abartl gsterilmitir. Bacaklarn kyafet altnda olup gsterilmedii tek yerleim Kk Hyktr (No: 73). Konya Ovas yerlemeleri arasnda, vcut ksm sopa gibi ya da fallik grnt ieren iki rnek bulunmaktadr. Bu figrinler, atalhyk (No: 50) ve Hatip Hykte (No: 77) karmza kmaktadr. lenileri bakmndan olduka ayrntsz olan bu figrinlerin boyun ksmlar belli edilerek, vcudun ba ve gvde olmak zere iki para halinde grlmesi salanm, bylece de fallik bir grnt olumutur. Anadoluda ele geen ematik figrinler ise genelde ekilsiz bir baa sahiptir. Gzler ve burun hafif kabart eklinde gsterilmitir. Bunlardan en belirgin olanlar atalhykten ele gemitir (No: 46, 47, 49). Ayn zamanda yar ematik olarak adlandrlabilecek figrinler de bulunmakla birlikte, bu figrinler, genelde blok eklindeki gvde ile izgilerle belli edilmi vcut uzuvlarndan meydana gelmektedir. Bu tip figrinlere rnek olarak atalhyk (No: 41, 42, 48, 50) ve Kk Hyk (No: 70) gsterilebilir. nsans figrinler, Anadolu Blgesinde sadece atalhyk yerleiminde karmza kmaktadr (No: 5460). Bu figrin grubu, genel olarak hayvan figrinleriyle kartrlmakta ya da bu iki grubun birbirleri arasndaki ayrmn yaplmasnda glk ekilmektedir. nsans figrinler, boyutsal olarak, dier figrinlere oranla ok daha kktr ve genelde evlerin plk alanlarndan ele gemektedirler. ok az ya da ksmen frnlanan ve bulunduklar alanlarda heykelcik yapmnda kullanlan kil topaklaryla birlikte ele geen bu figrinlerin, gnlk ilerin bir paras olarak, ok hzl bir ekilde imal edildikleri dndrmektedir. Sz konusu buluntu grubunun plk - 325 -

dnda, frn duvarlarnda, evlerin duvarlarnda, zemin altlarnn dzenlenmesinde ya da terk edilmi binalardan ele gemesi, bu heykelciklerin eitli ilevleriyle birlikte, insanlar ve eyalar korumaya yaradklar da dnlebilir. Dier balamda, ncelikle dileklerin gereklemesindeki ilevleri iin, yalnzca ksa sreli olarak kullanm grdkleri ve bu kullanmdan sonra atlm olabilecekleri veya ocuklara oyuncak olarak verilmi olabilecekleri dnlebilir. Bu figrinler, zensiz ve yalnzca insani bir takm zellikler gzetilmeden yaplmalar nedeni ile oyuncak snfna sokulabilirler, ancak ok kk olmalar bu dncenin geerliliini zorlatrmaktadr106. Yaplarn arasnda ele geen insans figrinlerle ilgili olarak, J. Mellaartn adak koruma yorumu genel olarak en doru sav olarak dikkat ekmektedir. Boyutlardaki ve konumlardaki farkllklarda ayrca bununla ilgili olabilir. atalhykte ele geen btn ematik figrinler (No: 3853) tamdr, fakat insan ve insans figrinler bir ekilde hasar grmtr. nsan figrinleri gz nnde bulundurulduunda, bunlarn krlsa bile kullanlabilir olduklar anlalr bir durumdur. AII:1, EVIA:10 ve EVI:44 yaplarndan ele geen byk figrin grubunun tabandaki konumlar, muhtemelen yaanlan alan ierisinde kalmakta ve bu evler tm yl kullanlyorsa, orada yaayan insanlara gei engeli oluturmaktayd. Bu da J. Mellaartn, bu yaplarn tapnak ya da zel binalar olduklarn ve baz dnemler dnda kullanlmadklar tezini dorular niteliktedir. Fakat yanm btn tapnaklarda figrin ele gememesi, bulunanlarn ise buluntu yerlerinin platformlar, duvar aralar, zemin zeri gibi farkl alanlardan olumas, yorumlanmalarn gletirmektedir.

106

Hodder 2006, 191.

- 326 -

2- GLLER BLGES Gller Blgesinde Neolitik dnemde, figrinlerin younlukla ele getii, en nemli drt merkez, Haclar, Hycek, Kuruay Hyk ve Ddendir. Bu drt yerleim ierisinde Tablo 6dan de izlenilebilecei zere, figrinlerin saysal bazda youn olarak ele getii iki yerleim yeri Hycek ve Haclardr. almamzn bu blmnde Haclar ve Hycek yerleimleri temel alnarak, dier Gller Blgesi yerleim merkezleriyle karlatrma yaplacaktr.

Dden

0 1 7 0 0 25 40 0 1 26 1 0 10 Hac lar 20 30 Hycek 1 40 0 25 Erkek Figrinleri 40 Kuruay 0 0 0 7 dol 50 60 Dden 0 0 0 1 ematik Figrinler 70 1 0 0 26 Kadn Figrinleri

Kuruay

Hycek

Haclar

ematik Figrinler dol Erkek Figrinleri Kadn Figrinleri

Tablo 6. Gller Blgesinden Ele Geen Figrinlerin Yerleimlere Gre ematik Dalm

Haclar figrinleri doal ilenileri ve sanatsal baarlaryla dikkat ekmektedir. Bu figrinler youn olarak Haclarn Ge Neolitik dnemin IX ve VI. Tabakalarndan gelmektedir. IX. Tabakadaki plk alanndan ele geen iki rnek dnda, tm figrinler binalardan, Q3, Q4 ve Q5 evlerinin tabanlarndan ele gemitir (Tablo 7). Bu figrinlerden bazlarnn henz piirilmemi olmas onlarn muhtemelen bu binalarn ierisinde retildiini dndrmekte ve bu da bu binalarn tapnak olma olasln arttrmaktadr107.

107

Mellaart 1970, 167.

- 327 -

Ayakta Duran Kadn Figrini Uzanm Kadn Figrini Oturan Kadn Figrini

2 4 8 0 1 2 Oturan Kadn Figrini 4 Uzanm Kadn Figrini 4 0 0 6 8 0 1

Q5. Evi Q4. Evi Q3. Evi

Tablo 7. Haclar Yerleimi Binalara Gre Figrinlerin Dalmlar

yi piirilmi krmz astarl iki rnek dnda, yangn ve tahribat nedeniyle nerdeyse tm figrinler kahve ve ak gri renklidir. Boyal figrin ok olmamakla birlikte, Q4 evinden yalnzca iki adet ele gemitir (No: 87, 91). Fakat burada dikkat edilmesi gereken nokta udur ki; bulunan iki boyal figrinin de, Q4 evinden gelmesi ve bu figrinlerin piirilmelerinin olduka iyi olmasdr. Bu da gstermektedir ki, Q3 ve Q5 evinden ele geen figrinler henz oluumlarn tamamlamadan yangn grmler ve yapmlar yarm kalmtr108. VI. Tabakada balayan boyal figrin gelenei V-I. Tabakalardaki figrinleri belirlemitir. Bulunan figrinlerden ou, ev ierisinde yaplan dier kemik alet ve ta aletlerle ayr olarak ele gemitir. Hibir figrin kesinlikle dier aletlerle birlikte pe atlmam ve yap ilerinde birlikte braklmamtr. Q5 evinden ele geen bir grup figrin, tpk atalhyk leoparl tanrasnn da (No: 1) olduu gibi tahl taneciklerinin arasnda bulunmutur. VI. tabakadaki birka rnek dnda Haclardan ele geen tm figrinler allm steotopik kadn figrinleridir ve olduka doal ilenileri, sanatsal baarlaryla
108

0 0 0

Q3. Evi Q4. Evi Q5. Evi

8 Ayakta Duran Kadn Figrini 9 2 0

10

12

Mellaart 1970, 168.

- 328 -

dikkat ekmektedirler. ou plak ya da ok az kyafetle gsterilmitir. Genelde ayakta, uzanm ve bir ocuk ya da hayvan tarken gsterilen figrinler, ileni ve yapm teknii asndan, ortak birok zellik gstermektedirler. Figrinlerin boylar genel olarak, 724 cm arasnda deimektedir. Yapm teknii olarak, kollar, bacaklar ve ba ayr ayr oluturulduktan sonra yaptrlm ve piirilmitir. Hycek yerleiminde ise ele geen tm figrin ve idoller Kutsal Alanlar Dneminden gelmektedir. Bu figrinler, tam tanm ile kutsal alanlara konulmu eserler ya da o zamanlar Hycekte var olduu dnlen, tanr ve/veya tanralara sunulmu eserlerdir109. Hycek yerleiminden ele geen figrin ve idollerin ok eitli olmas ve buluntu dalm asndan farkl yaplarda farkl saylarda ele gemesi, Kutsal Alanlar Dneminde Hycek yerleiminin daha ok evre merkezlerdeki insanlarn ziyaretine sahne olan bir kutsal olduunu dndrmektedir110. Bu figrinler tr asndan birbirine uymasna karn, yapm ve tasvir asndan birbirinden ok farkldr. Ayakta durma, iskemlede oturma, bada kurma ve yere uzanma gibi pozisyonlarda her kutsal alan birbirinden farkldr. Ayrca, baz ayrntlar, rnein vcudun boyanmas ya da noktalarla doldurulmas, gslerin belirtilmesi de farkl ekillerde gsterilmitir. Bir figrinde ocuk dourma annn tasvir edilmesi (No: 126), birinde kadnn uzanp yatmas (No: 138) ve bir bakasnda iri vcutlu bir kadnn bir ocukla birlikte gsterilmesi (No: 139) de bu dnemin kendi ierisindeki farkllklarnn sergilenmesi asndan nemlidir111. Gller Blgesinde doal slupla ilenmi figrinlerle hemen hemen her yerleimde karlalmaktadr. Yar ematik ve ematik figrinler ise, Konya Ovasnda ok sk karlalan bir figrin eidi deildir. Blgede bu tip figrinlerle en ok Hycekte karlalrken, Haclardan yalnzca bir figrin bilinmektedir (No: 90). Gller Blgesindeki figrinler oval bal olmakla birlikte, bu figrinlerin yz hatlar genellikle oyularak belli edilmitir. Gzler badem eklinde gsterilmi ve ince uzun burunlar ounlukla vurgulanmtr. Bu blgedeki figrinlerin salar genelde topuz ekline gsterilmekte, bazen de izgilerle belli edilmektedir (No: 94, 99). Haclar yerleiminden ele geen, yzst yatar pozisyondaki (No: 101) ve Ddende ele
109 110

Duru- Umurtak 2005, 13. Duru- Umurtak 2005, 22. 111 Duru- Umurtak 2005, 22.

- 329 -

geen tek figrinde (No: 186) salar arkada rg olarak gsterilmitir. Hycek yerleiminde ele geen figrinlerde ise, Gller Blgesinden daha farkl olarak balar gen eklinde veya ince uzun konik ekillidir (No: 126, 147, 154, 159). Gller Blgesinde neredeyse standart olan ve dier blgelerde rneklerine ok nadir rastlanan ve sokma ba olarak adlandrlan idol tipi ise, ok youn olarak Hycek yerleiminden ele gemektedir. Bu idol tipinde ba, vcuttan bamsz olarak, genelde kemik ve baka maddelerden yaplmaktadr ve gvdeye alan dikey bir delik iine oturtularak, zerlerinde izi eklinde gzler belli edilmektedir. Bu blgede ele geen figrinler, genelde geni omuzlu ve sarkk karnl gsterilmekle birlikte, bu sarkkln en ok vurguland ve abartl bir ekilde sunulduu merkez, Haclar yerleimidir (No: 82). Tm yerleim merkezlerinde, kollarn st ksmlar, alt ksmlarna gre daha dolgun gsterilmitir. Eller genelde gsterilmezken, kollarn duru pozisyonlar ok eitlidir. Genel grnt, doal, iman kadn grnts olmakla beraber, Hykcek yerleiminde bulunan figrinlerin ou uval vcutlu idollerden olumaktadr. Fakat figrinler arasnda vcuda doal olarak bir boyunla yapk olanlar da dikkat ekmektedir. Bunlar daha ok, doal olarak ilenen, steotopik grnml figrinlerin oluturduu gruptur. Gller Blgesindeki figrinler, Konya Ovasnda olduu gibi, dolgun kala ve kaln bacaklara sahiptir. Bacak ekilleri ve bacaklarn ileni tarz, Konya Ovasndaki figrinlerden ok farkl deildir. Ayakta duran figrinlerin genelinde bacaklarn st ksm bitiik, alt ksm ayrk gsterilmitir (No: 78, 86). Oturan ve yatan figrinlerde ise bacaklar derin yarklarla belli edilmi, (No: 93, 99) diz kapaklar ya da ayaklar ayrntl olarak ilenmemitir. Hycek yerleiminde tek bir rnekle temsil edilen, yatar pozisyondaki figrinin ise, Haclardaki figrinlerden farkl bir ileni tarz gze arpmamaktadr ve bacak ayrmlar derin yivlerle belli edilmitir (No: 138). Ayn ekilde Kuruaydan ele geen, ayakta duran figrin de Haclardaki sluba ok benzemektedir (No: 178). Ayakta duran figrinlerde kollar genelde gslerin altnda gsleri kaldrr pozisyonda (No: 79) ya da vcudun yannda vcuda bitiik olarak gsterilmitir (No: 78, 177, 180). Gslerin zerinde duran ellere ise hemen hemen her yerleimde rastlanlmaktadr (No: 85, 86, 88, 103, 126, 178). - 330 -

Gller Blgesinde bulunan, oturur pozisyondaki figrinler, yere oturanlar, iskemle zerine oturanlar ve leopar zerine oturanlar olmak zere, ekilde gruplandrlabilir. Yere oturan figrinler ise, eitlilikleri asndan, kendi ilerinde bada kurmu, bacaklarn yana uzatm ve bacaklarn altna alarak oturmu olarak gruplanabilirler. Bacaklarna yana kvrarak oturan figrinler, Haclarda sk karlalan bir figrin eididir (No: 93, 96, 97, 98). Kuruayda oturur pozisyonda figrin bulunmamaktadr. Ayaklarn altna alarak oturan (No: 152) ve bada kurmu pozisyondaki (No: 142, 143, 154) figrin grubu ise sadece Hycek yerleiminden bilinmektedir. Gller Blgesindeki yerleimler arasnda, iskemleye oturur pozisyonda gsterilen figrinlere sk rastlanlmaz. Bu grubun nadir rnekleri ise Hycek yerleiminin I. Tabakasndan, Kutsal Alanlar Dneminden gelmektedir (No: 103, 104, 105, 108). Hayvan zerine oturur pozisyonda gsterilen tek figrin ise Haclar yerleiminden ele gemitir (No: 92). Gller Blgesinde karlalan yatar pozisyondaki figrinler ise Haclar (No: 99, 100, 101, 102) ve Hycekte (No: 138) karmza kmaktadr. Haclarda yzst yatar pozisyondaki figrin, Neolitik dnemde Anadoluda karlalan tek ve benzersiz rnektir (No: 101). Ayn ekilde Anadolu iin tek ve benzersiz olan bir dier figrin ise, bir erkek ve bir kadnn sarlm pozisyonda, yatarken gsterildii ve Haclar yerleiminden ele geen figrindir (No: 99). Gller Blgesi yerleimleri arasnda ele geen figrinlerden hi birinde eril figrinin olmamas blgeyi Anadolunun dier Neolitik dnem merkezlerinden farkl klmaktadr. nk bu blge dnda Anadolunun tm blgelerinde tek bir rnek bile olsa, eril figrinler ele gemektedir. Bu durum, belki yerleimlerin tarihleriyle ya da yaanan corafyayla ilikilendirilebilir. Gller blgesinde erkene tarihlenen hibir Neolitik merkez olmamas bu sonucu douran en nemli faktr gibi grnmektedir. Hycek yerleiminden ele geen idollerin bazlar herhangi bir cinsiyet ibaresi gstermezler (No: 170, 171, 172). Bu figrinlerin gslerinin ilenmemi olmas, dar kalalar, zayf grnleriyle belki de erkek figrinleri temsil ettii dnlebilir. Ancak, hem figrinlerin ayrntsz ilenileri hem de, idol eklinde yaplmalar, eril olma olaslklarn olduka drmektedir.

- 331 -

3- KUZEYBATI VE ORTA BATI ANADOLU BLGES Kuzeybat ve Orta Bat Anadolu blgeleri, kendi ierisinde tamamen fakllklar gsteren birok yerleimden olumaktadr. Kuzeybat Anadolu Blgesi, Ilpnar, Hoca eme, Pendik yerleimleriyle, Orta Bat Anadolu Blgesi ise All Hyk, Ulucak Hyk, Ege Gbre yerleimi ve Yeilova Hyk gibi merkezlerle temsil edilmektedir (Tablo 8). Bu yerleimlerde, Anadolu ve Gller Blgesinde olduu kadar ok figrin olmamakla birlikte, bu buluntu grubunun ierisinde bir ayrm ya da benzerlie gitmek olduka zordur. Kuzeybat Anadolu Blgesi Anadolunun dier yerleim merkezlerinden daha farkl zellikler sergilerken, Orta Bat Anadolu Blgesindeki figrinler ise genel olarak Anadolu ve Gller Blgesi zellii gstermektedir.
Pendik Hoca e m e Ilpnar All Hyk Ye ilova Hyk Ege Gbre Ulucak Hyk 0 Ulucak Hyk ematik Figrinler dol Erkek Figrinleri Kadn Figrinleri 0 0 1 3 1 Ege Gbre 1 0 0 3 Kadn Figrinleri 2 Ye ilova Hyk 0 1 0 0 All Hyk 0 0 0 2 Erkek Figrinleri dol 3 Ilpnar 0 0 0 4 4 Hoca e me 2 0 0 1 ematik Figrinler Pendik 0 0 0 1 5

Tablo 8. Kuzeybat ve Orta Bat Anadolu Neolitik Dnem Merkezleri ve Figrinlerin Yerleimlere Gre ematik Dalmlar

Her iki blgede ele geen figrinler, hammadde olarak incelendiinde, hem Kuzeybat Anadolu Blgesi, hem de Orta Bat Anadolu Blgesindeki tm figrinlerin pimi topraktan yaplm olduu dikkat ekmektedir. Kuzeybat ve Orta Bat Anadolu Blgesinde ele geen az saydaki figrine ramen, figrinler arasndaki eitlilik dikkat ekicidir. Her iki blgede de, hem doal ve hem de ematik slupla ilenen figrin - 332 -

bulunmaktadr. Doal slupla ilenmi olan figrinler, Kuzeybat Anadoluda Ilpnar ve Pendikte grlrken, Orta Bat Anadoluda, Ulucak Hykten ele gemitir. Bu figrinler, genel grnleriyle, vcut uzuvlarnn ayrntl bir ekilde ilendii, durular ve ilenileri bakmndan doal grnl figrinlerdir. Kuzeybat Anadoluda yer alan merkezlerden hi birinde figrinlerin ba ksmlar korunamamtr. Orta Bat Anadoluda ise Ulucak Hyk ve Ege Gbre gibi yerleimlerden ele geen figrinlerin ba ksmlar arasnda genel bir benzerlik bulunmamaktadr. Ulucak yerleiminde bulunan bir kadn figrininde, salar ban zerinde topuz eklinde toplanmtr. Yz ayrntlar olduka iyi ilenmi olan bu figrinin, gzleri izgilerle belli edilmitir (No: 197). Yine ayn yerleimden ele geen bir erkek figrini de balk ya da benzer bir giysi giymektedir (No: 200). Bu iki figrin Kuzeybat ve Orta Bat Anadolu Blgesi iin tek rnektir. Ege Gbre yerleimi ve All Hykte ele geen figrin balarnda ise gzler, Gller Blgesinde olduu gibi iri badem eklinde oyularak ilenmitir (No: 195, 203). Bu iki figrinin benzerine Orta Bat ve Kuzeybat Anadoluda baka merkezde rastlanmaz. Yine Ege Gbre yerleiminde ele geen bir figrin, tm Anadolu Neolitik dnem yerleimleri iin tek rnektir. Figrinin bann zerinde olduka derin olarak yaplan ve muhtemelen sa benzeri bir eyin baa aplike edilmesi iin alm on bir adet delik bulunmaktadr (No: 202). Kuzeybat Anadoluda ele geen figrinlerin gvdeleri, genel olarak Anadolu dnda Trakya ve Yunanistan zellii gstermektedir. Ilpnarda bulunan kadn figrini de ince uzun gvdelidir ve kalalar arkaya doru kntl gsterilmitir (No: 188, 189, 190). Bu figrinler, kadn olmalarna ramen steotopik zellikler sergilemezler. Ayn ekilde Hoca emede de belden aas ele geen bir figrin de, Ilpnardaki figrinler kadar zayf olmasa da, dz hatlara sahiptir ve arkaya doru kk kalaldr (No: 192). Pendikte ele geen tek figrin ise Anadoluda olduu gibi dolgun ve yuvarlak hatl fakat doal grnmden uzaktr (No: 194). Orta Bat Anadoluda ele geen figrinlerin gvde ilenileri ise olduka eitlilik gstermektedir. Ulucak Hykten ele geen figrinlerin gvdeleri yuvarlaktr ve bu figrinler, genel olarak steotopik kadn zellikleri gstermektedirler (No: 197, 198, 199). Doal ilenileri dikkat eken bu figrinler, Anadoludaki figrinlere - 333 -

benzemektedir. Ayn ekilde All Hykte ele geen bir figrin paras da dolgun kalalaryla genel kadn figrinlerine rnek tekil etmektedir (No: 196). Dier yandan Ege Gbre yerleiminde, Orta Bat Anadolu iin tamamen farkl bir gvde tipi olan, Anadoluda atalhyk ya da Hycek gibi merkezlerde benzerlerine rastlanan, hafif dolgun hatl fakat herhangi bir seks ibaresi bulunmayan bir figrin bulunmaktadr (No: 202). Yeilova Hykte de Orta Bat Anadolu iin farkl olan ve bu blgedeki Ulucak Hyk IV. kattan bir rnekle temsil edilen bir idol (No: 201), Orta Bat Anadolunun dier yerleimlerinden gstermektedir112. Kuzeybat Anadoluda ele geen figrinlerin kollar genelde yanlarda ak, kk kntlar eklinde gsterilmitir ( No: 188). Orta Bat Anadoluda ise kol tipleri ok eitlidir. Ulucak Hykte, genel olarak tm Neolitik merkezlerde rastlanan, kollarn gs zerinde birletii figrinler dikkat ekerken (No: 197, 198, 200), Ege Gbre yerleiminde ve Yeilova Hykteki figrinlerde, kollar yanlarda kt kntlar olarak gsterilmitir (No: 201, 202). Ellerin ilendii ve parmaklarn gsterildii tek yerleim yeri ise Ulucak Hyktr (No: 197). Pendik yerleimi dnda, Kuzeybat Anadoluda ele geen figrinlerin tamamnn bacaklar birbirine bitiik olarak gsterilmitir. Tm figrinler, ince uzun bacakldr ve bacak ayrmlar yalnzca bir izgiyle belli edilmitir (No: 188, 189, 190). Ayaklar genelde ilenmemektedir, ilendii durumlarda ise kk kntlar olarak belli edilmektedir. Pendik yerleiminde ele geen tek figrinde ise bacaklar birbirinden ayr ilenmi ve olduka kaln, boru eklinde gsterilmitir (No: 194). Orta Bat Anadolu blgesinden ele geen figrinler de ise bacak ilenileri asndan fakllklar gze arpmaktadr. Ulucak Hykte iki tip bacak ilenii dikkat eker. Birincisi benzerlerini hem atalhyk, hem de Haclar da grdmz, bacaklarn st ksmnn bitiik olduu ve alt ksmnn dizden ayrld bacak tipidir (No: 198, 199). Dieri ise, bacaklarn birbirinden ayr ve ak olarak gsterildii bacak tipidir (No: 197, 200). Ege Gbre yerleiminde de oturur pozisyondaki figrinin baca, nde kntlar eklinde gsterilmi ve genel olarak ayaklar ilenmemitir. Yalnzca Ulucak

Ulucak Hyk IV. katndan ele geen sz konusu idol, almamzdaki katalog ierisinde yer almamaktadr. Ancak zmir Fuar Mzesinde sergilenmektedir.

112

- 334 -

Hykteki iki rnekte, ayaklar gsterilmesine karn vcuda oranla olduka kk ilenmitir (No: 197, 200). Duru pozisyonlar gz nnde bulundurulduunda ise hem Kuzeybat hem de Orta Bat Anadoluda ayakta duran figrinlere rastlanmaktadr. Kuzeybat Anadoluda Hoca emede bada kurmu oturur pozisyondaki bir rnek dnda (No: 193), tm figrinler ayakta gsterilmitir (No: 187, 188, 189, 190, 192). Orta Bat Anadoluda ise Ege Gbre yerleimindeki oturur pozisyonda gsterilen bir figrin dnda, tm figrinler ayakta durur vaziyettedir (No: 197, 198, 199, 200). Hem Kuzeybat hem de Orta Bat Anadolu Blgesinde ortak bir zellik olarak, iskemle veya hayvan zerine oturur pozisyonda, hayvanlarla birlikte gsterilen, sarlm veya uzanm pozisyondaki figrinlere rastlanmaz. Kuzeybat Anadoludaki figrinler, ilenileri asndan yerel zellikler gsterirken, durular bakmndan Orta Bat Anadoludaki ve Anadoludaki dier Neolitik merkezlerle benzerlikler gsterirler. Kuzeybat Anadoluda hi erkek figrinine rastlanmazken, Orta Bat Anadoluda yalnzca Ulucak Hykte erkek figrini grlmektedir. Orta Bat Anadoludaki figrinler ise hem, Anadolu hem de Gller Blgesi zellikleri gstermektedir. Ulucak Hykte daha ok Anadolu etkileri gsterirken, Ege Gbre yerleiminde bulunan, figrinin badem eklindeki gzleri (No: 203) Gller Blgesi zellii gstermektedir. Ayn ekilde Yeilova Hyk ve Ulucak yerleiminden ele geen idollerde, Orta Bat ve Kuzeybat Anadolu iin tek rnek olup, bu tip figrinlerin grld tek yerleim olan Hycekle113 benzerlikler gstermektedir. ematik figrinler ise, Kuzeybat Anadoluda Hoca eme yerleiminden iki figrinle temsil edilmektedir. Bu figrinlerden birincisi, olduka ematize edilerek gsterilen bir kadn figrinidir. Bu figrinin benzeriyle Anadoluda baka bir merkezde karlalmamaktadr (No: 191). Dieri ise belden aas bulunan ve bada kurmu bir kadn andran yar ematik insan figrinidir (No: 193).

Ayn tip idoller Bademaac Hyktede ele gemitir. Ancak buluntu gruplarnn kontekstleri tam olarak belli olmad iin, almamz ierisinde yer almamaktadr.

113

- 335 -

Orta Bat Anadoluda ise Ege Gbre yerleiminde olduka ematize edilmi bir figrin (No: 204), dier Bat Anadolu Neolitik yerleimlerinden tamamen farkl zellikler sergilemekte ve bu figrinin benzerlerine atalhyk gibi Anadolu yerleimlerinde rastlanmaktadr.

- 336 -

4- DOU VE GNEYDOU ANADOLU BLGES Neolitik dnemde Dou ve Gneydou Anadolu Blgesinde ele geen figrinler daha ok Urfa evresinde younlamakta ve bulunan bu figrinler, Cafer Hyk, ayn, Gbeklitepe, Kumar Tepe, Mezra-a Teleilat, Nevali ori ve Gritille olmak zere yedi adet Neolitik dnem merkezinden ele gemektedir (Tablo 9). Bu merkezlerde bulunan figrinler, gerek fizyolojik ileni, gerekse slup asndan benzerlikler gsterdii gibi, birok farkllk da ortaya koymaktadr.

Gritille Nevali ori Mezra-a Teleilat Kum artepe Gbeklitepe ayn Cafer hyk 0 Cafer hyk ematik Figrinler Erkek Figrinleri Kadn Figrinleri 0 1 2 2 ayn 1 0 7 4 6 8 10 Gritille 1 0 1 12

Mezra-a Gbeklitep Nevali ori Kumartepe Teleilat e 0 1 0 0 1 0 Erkek Figrinleri 0 11 0 0 3 0

Kadn Figrinleri

ematik Figrinler

Tablo 9. Dou ve Gneydou Anadolu Neolitik Dnem Merkezleri ve Figrinlerin Yerleimlere Gre ematik Dalmlar

Dou ve Gneydou Anadoluda bulunan figrinler, slup olarak benzerlikler gsterir. Bu blgede ele geen figrinler, Anadolunun dier Neolitik dnem merkezilerinden tamamen farkllk gstermektedir. Bu blgede, doal slupla ilenen figrinler yok denecek kadar azdr. Figrinlerin ou ematize edilmi, vcut uzuvlar zensiz, ayrntdan uzak olarak gsterilmitir. Kollar ve bacaklar ayrntl bir ekilde ilenmezken, dolgun kalal kadn figrinlerine bu blgede hi rastlanmaz.

- 337 -

Cinsiyet ayrmlarna gre deerlendirildiinde ise, bu blgede, dier Anadolu Neolitik dnem merkezlerine oranla olduka youn bir eril figrin envanteri dikkat ekmektedir. Erkek figrinlerin erkeklik organlar zellikle vurguland iin, bu figrinlerin tereddtsz olarak erkek olduklarn sylemek kolaydr. Ancak bu kolaylk, kadn figrinlerine gelindiinde deimektedir. nk hamile olarak gsterilen kadn figrinlerinde bile, figrinlerin ikin karnlarndan baka, kadn olduklar savn ne srmemizi salayacak bir kant bulunmamaktadr. Birka rnek dnda, kadn figrinlerinin ounda, gsler belli edilmemitir. Gslerin belli edildii tek yerleim yeri ise Cafer Hyktr (No: 205). Hammadde olarak bakldna (Tablo 10), kil kadar tan da sk kullanld dikkat elmektedir. Dier dikkat ekici nokta ise, erkek ve kadn figrinleri arasndaki saysal farktr. Bu blgede, en az kadn figrini kadar erkek figrini de bulunmaktadr. Erkek figrinlerinin yapld hammadde ise, Nevali ori ve Cafer Hykteki birka rnek dnda tatr.
Gritille Nevali ori Mezra-a Teleilat Kum artepe Gbeklitepe ayn Cafer Hyk 0 Cafer Hyk Ta Pi mi toprak 0 3 2 ayn 1 8 4 6 8 Mezra-a Teleilat 11 0 Ta 10 Nevali ori 2 1 Gritille 0 2 12

Gbeklitep Kumartepe e 1 0 1 0 Pi mi toprak

Tablo 10. Dou ve Gneydou Anadolu Neolitik Dnem Merkezleri ve Figrinlerin Yapld Hammaddelerin Yerleimlere Gre ematik Dalm

- 338 -

Bu blgede ele geen figrinlerin ba ksmlar dikkate alndnda, ayrntsz ve doallktan uzak oluklar, ayn zamanda yz ayrntlarnn ilenmedii dikkat ekmektedir. Ba ksmnn vurguland Cafer Hykte ele geen figrinin de yznde organlar belli edilmemi ve tamamen ayrntndan uzak ilenmitir (No: 205, 206, 207). Blgenin dier bir Neolitik merkez olan aynnde ise, figrinlerin ba ksmlar kk sivri kntlar olarak vurgulanmtr (No: 208, 209, 210). Bu yerleimde, ban doal olarak gsterildii tek figrinde ise, yz ayrntlarna yer verilmemitir (No: 214). Kumartepeden ele geen tek figrinin ba yuvarlak ve doala yakndr. Fakat bu figrinin de gzleri ban yan taraflarnda ukur eklinde gsterilmi, uzun kavisli ve gagay andran burnuyla, figrinin yz insandan ok bir kua benzetilmitir. Mezra-a Teleilattan ele geen tm figrinler slup ve ileni asndan birbirlerine ok benzemektedir. Figrinlerin tm yuvarlak bal olmakla beraber, yzde kk gzler ve burun vurgulanmtr ( No: 219, 220, 222, 223, 224). Yuvarlak balara bir rnek de Gritille yerleiminden gelmektedir. Ancak sz konusu figrin olduka ematize edilerek ilenmi ve yzde yalnzca ukur eklindeki gzler belli edilmitir (No: 232). Dou ve Gneydou Anadolu Blgesinde bulunan kadn figrinleri, steotopik zellikler sergilemez. Cafer Hykte ele geen iki figrin, bu blge iin dolgun kalal kadn figrinlerine rnek olabilecek zelliktedir (No: 205, 206). Gritille ve ayn yerleimlerinde, hamile olmas muhtemel drt kadn figrini ele gemitir. Fakat bu figrinler, ikin karnlarnn belirginlii dnda olduka zayf ve ayrntsz ilenmileridir (No: 208, 211, 213, 231). aynnden ele geen dier figrinler ise olduka ematize edilerek yaplmlardr. Cafer hykte ve Kumartepede birer rnekle temsil edilen erkek figrinleri ise doala yakn ilenileriyle dikkat ekmektedir. Mezraa Teleilatta bulunan erkek figrinlerinin ise vcutlar blok eklinde ilenmi ve ayrntdan uzaktr. Dou ve Gneydou Anadoluda ele geen figrinlerin kollar ilenii bakmndan eittir; bunlardan ilki ellerin gslerin altnda birletii figrinlerdir, Bu figrin rnekleri, Gbeklitepeden ele geen ve elleriyle sanki kyafetini kaldryormuasna gsterilen erkek figrinidir (No: 217). Dier figrin ise, Kumartepeden ele geen yine bir erkek figrindir. Ayakta duran figrinin kollar, - 339 -

gslerinin altnda birlemi ve eller belli edilmemitir (No: 218). nc ve sonuncusu, tm Anadolu Neolitik merkezleri iinde baka bir rneine rastlanlmayan, kollarn apraz bir ekilde vcudun nnde gsterildii, Nevali orideki figrindir (No: 228). kinci kol tipi ise, kollarn yanlarda kk kntlar eklinde gsterildii figrinlerdir. Bu tip figrinler, Cafer Hyk, ayn, Gritille yerleimlerinden ele gemitir (No: 205, 207, 209, 211, 214, 215, 231). nc ve son kol tipi de kollarn yalnzca kk bir kabart eklinde, belli belirsiz ilendii kol tipidir. Mezra-a Teleilatta bulunan figrinlerde bu tipernek tekil etmektedir. Kadn figrinleri dikkate alndnda, bu blgedeki yerleimlerde ellerin gslerin zerinde olduu pozisyondaki kadn figrinlerine neredeyse hi rastlanmaz. Dou ve Gneydou Anadoluda ele geen figrinlerin bacak ilenileri, merkezlere gre eitlilik gstermektedir. Bu blge iin, be tip snflama yaplabilir. Birincisi, bacaklarn blok eklinde gsterildii ya da hi vurgulanmad figrinlerdir. Mezra-a Teleilattan ele geen figrinler, bu tip figrinlere rnek olarak gsterilebilir. Bu figrinler genel olarak, taht ya da benzeri bir nesne zerine oturur vaziyettedir ve bacaklar belli edilmemitir (No: 219227). kinci tip ise, bacaklarn nde knt eklinde, birbirine bitiik gsterildii figrinlerdir. Bu gruba rnek tekil eden figrinler ayn yerleiminden gelmektedir (No: 209, 211, 213, 214, 216), bu figrinler oturur vaziyette, bacaklarn ne doru uzatm pozisyondadr. nc bacak tipi, bacaklarn birbirinden ayr, nde kntlar eklinde gsterildii figrinlerdir. Bu gruba giren figrinler, ayn ve Cafer Hykten gelmektedir. Bu figrinler de oturur pozisyondadr ve ayaklar ne doru uzanmtr. Bu grubun ikinci gruptan tek fark, ayaklarnn ayr iki knt eklinde belli edilmi olmasdr (No: 205, 206, 208, 210). Drdncs, bacaklarn birbirinden ayr, ak vaziyette, doala yakn bir ilenile sergilendii figrinlerdir. Drdnc gruba giren tek rnek ise yine Cafer Hykte karmza kan, ayakta duran erkek figrinidir (No: 207). Beinci ve son grup ise, bacaklarn birbirine bitiik gsterildii ve bacak ayrmlarnn ortadan geen bir yarkla belli edildii figrinlerdir. Gbeklitepe ve Nevali oride bulunan iki erkek figrini de bu gruba rnek tekil etmektedir (No: 217228).

- 340 -

Duru pozisyonlarna gre deerlendirildiinde ise, oturur pozisyondaki figrinler ounluktadr. Blgede taht zerinde oturan figrinler yalnzca Mezra-a Teleilat yerleiminden ele gemektedir. Hayvanlarla birlikte gsterilen figrinlerle ise bu blgede karlalmamaktadr. Bu durum, blgenin heykel envanteri gz nne alndnda olduka dndrcdr. nk Nevali ori ve Gbeklitepeden ele geen insan-hayvan karm heykeller, figrin gruplarndan tamamen farkl zellikler sergilemektedir. Belki de sz konusu iki grup, blge sakinleri iin farkl amalara hizmet etmektedir. Ayakta durur vaziyetteki figrinler ise, Cafer Hyk (No: 207), Gbeklitepe (No: 217), Nevali ori (No: 228) ve Kumartepede (No: 218) birer rnekle temsil edilmektedir.

- 341 -

B- HEYKELLER Madde olarak heykeller, ta, cam, toprak, tun, bronz fildii gibi ok eitli malzemeden yaplabilirler. Maden hari, sert olan maddeler oyularak, tra edilerek, yumuak maddeler, ekillendirilerek, maden heykellerse kalba dklerek meydana getirilirler. Heykel, eitli ekillerde tanmlanabilir, hacim sanat, estetik yaant oluturulmas amalanan boyutlu nesne ya da yapt bu tanmlar arasndadr114. Heykel, eitli maddelerin yontularak ya da kalba alma teknii ile ekillendirilmesi sonucu ortaya kan, canllar yanstan ya da soyut biimde oluan sanat eseri; Gzel sanatlar bnyesinde, plastik sanatlar alt bnyesinde incelenebilen; rnein, tatan yontularak, kilin birbirine eklenmesi ile ylarak yapcsnn amacna uygun olarak setii malzemelerin, u ya da bu ekilde yan yana, st ste gelmesi ile ina edilen, boyutlu, dokunulabilen cisim115; ta, maden, aa, kil, al gibi malzeme kullanlarak yaplan, canllar yanstan ya da soyut ifadelerle biimlenen, boyutlu yapt116 olarak tanmlanmaktadr. Yukarda farkl uzmanlk alanlarndan aktarlan heykel tanmlamalar, heykelin hammaddeye ya da yapm tekniine bal bir kavram olmadn gstermektedir. Aratrmamz ilgilendiren ynn ele alacak olursak; heykelin, mimariye bal bir kavram olup olmadn tartmakszn, boyutlar asndan nemini vurgulamak gerekir. Ayrca, kiinin kendine gre bir heykel tanm olabilir. Bu, onun yaklamnn bir sonucudur. Heykel ve Heykelcik kavramlarn tanmlarken, bu iki kavram arasndaki snrn, kltre, blgeye ve aratrmacya gre deitii grlmektedir. Heykelciklerin byk boyutlu olanlarn heykelden ayrmak zordur. Aratrmamzda heykel, kendi yaklammzn bir sonucu olarak, byk boyutlu, sanat kaygs ar basan ve tek bana bir simge olmasndan sz edebileceimiz biim olarak ele alnmaktadr.

114 115

Szen-Tanyeli 2003, 104. Tucker 1977, 12. 116 Saltuk 1997, 76.

- 342 -

DOU VE GNEYDOU ANADOLU BLGES Gney Toroslarn n blgesinde olan Nevali ori ve Gbeklitepe, Erken Neolitik dnemde Anadolunun dier merkezlerinden farkl bir grnle karmza kmaktadr. Her iki yerleim yerinde de tabana dikilmi halde bulunan T biimli heykeller ve benzerleri daha nce Anadolunun hibir yerinde karmza kmayan Paleolitik117 maara sanat ardl yontular, Anadoluda Neolitik dneme bak asn deitirmitir. Antsal heykeller klt yaplarnn karakteristiklerindendir. Gbeklitepe buluntularnn arasnda kire tandan byk plastik yontular younlamakta olup, Nevali ori rneklerine sadece yapsal deil, ayn zamanda zerinde tadklar ikonografiler asndan da ok yakn bir benzerlik gstermektedirler. Bu iki yerleimde neredeyse ayn grnen ve antromorfik bir yapya sahip olan, boylar 2 myi geen T biimli heykeller, geni yznde kollar ve dar yzeyde el kabartmalaryla, her iki yerleim iin de ortaktr (No: 237, 245, 246, 247). Bu heykellere ok benzeyen ve daha az stilize edilmi bir baka heykel de AdyamanKilisikten ele gemitir (No:250). Bu heykel yine T formunda olup, insani zellikleri Gbeklitepe ve Nevali orideki benzerlerine gre daha ayrntl olarak ilenmitir. Gbeklitepede ele geen etobur hayvan betimli 1,40 cm yksekliindeki dikit, etoburun peneleri arasndaki insan yzyle dikkat ekmektedir. Bu tasvir, byk bir kuun insan kafasyla birlikte temsil edildii Nevali orideki rnee ok benzemektedir (No: 238). Burada insan kafas temsili olarak verilirken, asl nemli olan yrtc olmas muhtemel kuun gvdesinin n planda verilmesidir. Bu temann dier bir yansmas da, her ne kadar tamam korunamam olsa bile yine Gbeklitepeden ele gemitir. Bu para da yma duvar 2 arasnda bulunmutur ve muhtemelen duvar
Kltrel anlamda Paleolitik olarak tanmlanan dnem, jeolojk olarak Drdnc jeolojik Zamann ilk evresi olan pleistosenle balar ve yaklak on bin yl nce balayan Holosen dnemi ile sona erer. Buzul ann sona ermesinin ardndan, dnyadaki tm canllarda olduu gibi insanda da byk bir deime ve gelime olmaya balamtr. nsan dier canllardan farkl olmak zere akln kullanma yoluyla evresine uyum salama abas ierisine girmitir. Bu an kendine zg nitelii avclk-toplayclkla yiyecek aramaktr. Paleolitik dnem teknolojisinin temeli, bir yiyecek toplayc ekonominin hizmetinde gelitii, gnmz bilimsel aratrmalaryla anlalmtr. Ate bu dnemde bulunmu ve i yenemeyen besinleri piirme, snma, yrtc hayvanlardan korunma amacyla kullanlmtr. Maara ve kaya snaklarna izilen resimler yine bu dnemin belirgin zelliklerindendir. Kadnlk simgelerinin ilk betimlerinin grld dnemin Aurgnacian kltr evresinde, maara sanatnn teknolojik gelimesiyle paralel olarak ilerlemesinin, olaslkla Asya kltrlerinin deimesi ve gelimesiyle olduu dnlmektedir. Daha detayl bilgi iin. Baknz. Clark 1953, 343383.
117

- 343 -

zerinde dikili durmaktadr. Olduka anm olmasna karn, yz belirgin bir ekilde seilebilen bu heykel, Nevali ori benzerinde olduu gibi yrtc bir hayvann ayaklar arasnda olmaldr (No: 235). Gerek llerden byk olarak ilenen ve geni kulaklar olan bir ba ise Nevali oride bulunmutur. Klt Binas II de bulunmu olan ve bir klt heykeline ait olabilecek bu ba, zmparalanm kafasnn arkasndaki yksek kabartma ylan motifiyle dikkat ekmektedir (No: 240). Ylan motifinin ilk rnekleri erken maara sanatnda ortaya kmakta ve bu motif, tm dnemlerde varln srdrmektedir. Ylan, yeralt tanrlarnn sahip olduklar gce sahip bir hayvan olup, bereketin, gcn ve penisin sembol ve felaketleri uzaklatran bir sihir arac olarak karmza kmaktadr. Bu olaanst byklkteki insan kafas modelinde de ban arkasndaki ylan, daha ok bu bak asn gzler nne sermekte ve doland insanla bir btn oluturmaktadr118. Nevali oride bir heykel ba istisna olmak zere (No: 238) tm heykeller Klt Binas II ve III te dzgn bir ekilde gmlm olarak bulunmutur. Bu yontulardan bir tanesi de ba, kollar ve alt ksm krlm olarak bulunan, zerinde insannkinden ziyade bir kuun kafasyla tamamlanabilecek burun benzeri bir knt bulunan ve vcudu insana ait olabilecek, ku-insan karm melez bir yaratk tasviridir (No: 242). Gl stilistik zellikler gsteren heykellerden birisi de insan ba tayan ku eklindedir. Belirgin bir stil gsteren kafa ksmyla, kanatl ve dirsekli bir ku biimli gvde zerine oturtulmu ve yz de hafife yukarya kaldrlmtr (No: 239). Ayn ekilde kularla birlikte gsterilen ve srt srta melen iki figrn ilendii 1 m yksekliindeki stun, drt para halinde bulunmutur. Bir a olarak toplanm salar, omuzlarna dmektedir. Yuvarlatlm gbekleri ve vurgulanan cinsel organlar, bu figrlerin kadn olduklarn gstermektedir. Tema muhtemelen bir doum temasdr ve stun muhtemelen kadnlardan birisinin bana tnemi olduu tahmin edilen bir ku ekliyle sslenmitir. Bir insan bana konmu olan ku, bir insann ruhunu veya bu dnyayla dier dnya arasndaki balantsn temsil ediyor olabilir119. Bu heykelin bir
118 119

Schmidt 1998, 161. Hauptman 1999a, 77.

- 344 -

benzeri de yine Gbeklitepeden ele gemitir (No: 236). 40, 9 cm boyutunda olan ve ayaklarnn arasnda bir insann kafasn tarken tasvir edilen bu yontu Erken Neolitik sanat iin nerdeyse standartlam bir ikonografidir. Nevali orideki klt uygulamalarnda kular ile gizemlerin zel bi anlam ifade ettiini pek ok betim rnei ortaya koymutur. Kular ve insanlarn betimlendii heykellerin yan sra, temas tamamen insan olan fakat yine bu dnemin anlalmazlar arasnda yer alan insan yontular da, hem Nevali ori hem de Gbeklitepe iin nemlidir. Bu heykellerde en dikkat ekenlerden birisi, st ksm hocker biimli bir insani yarat temsil ediyor olup, kollarn ne uzatarak ap arasna almtr. Kafas olduka modelize edilen bu heykelin, gz yuvalarnn belirgin ukurluu burada baka bir materyalden ssleme tam olabileceini dndrmektedir. Arkasnda uzun dkml salarnn aprazlama oyuk izgilerle verilmi olmas, kularn kanat ilemelerinde de dikkat ekmektedir. Dier bir insan yontusu da zgn simas ve sa ekliyle bir kadn temsil ederken, plastik kompozisyonu ve canl mizac asndan bu heykelin tm dier heykellerle birlikte Erken Neolitik dnem sanatn emsalsiz klmaktadr. n tarafnda kafann ne uzatld sz konusu bu figr, bir stel ya da dikmenin st ksmnda yer almaktadr. III. Tabakadaki Ev 3n podyumu altna bulunmu olsa da, muhtemelen en erken klt yapsna ait olmaldr (No: 238). Zira bu tabakada, bereket timsali ya da ana tanrayla temsil edilebilecek hibir figrinin olmamas, belki de bunlarn oturan Vens figrinlerinin profan yansmas olabileceini dndrmektedir120. Kuvvetli stilin tekrar verildii bereket timsali bir dier yansma kendini, kollarn aarak gvdesini ne atm bir kurbaa biimli adam eklinde gstermitir. Yz krktr ve 45 cm lik bir kireta blouna yksek kabartma olarak ilenmitir (No: 244). Sz konusu bu heykeli, bir ta levhann d yzeyinde yer alan kompozisyonla ilikilendirebiliriz (No: 258). Bu para Ev 3n taban altnda bulunmutur. Friz zerinde bir erkek ve dieri hamile olmas muhtemel bir kadn canlandran, frontal duran, kollarn yukarya kaldrm iki insan betimi grlmektedir. Bereketin sembol olmas gereken bir kaplumbaay aralarna alan bu iki insan, dans ediyor gibi

120

Hauptman 1993, 67.

- 345 -

grnmektedirler. Parann koruna gelen ksmndan bir yargya varlamasa da, bu insanlarn bilmeimiz bir ritelin seremonisini canlandrdklar dnlebilir. Gbeklitepede ele geen, erkee ait bir figr ise, yine Anadolu Neolitii iin benzerine rastlanmayan bir buluntudur. Bu heykelin korunan ykseklii 40,5 cm olup abartl bir ekilde ilenmi erkeklik organyla dikkat ekmektedir. Yuvarlatlm bir forma sahip olan heykelin, sadece ba ve kalkk penisi gnmze kadar koruna gelmitir. Kel olarak gsterilen ve kafasnn arkasnda, Nevali oride de benzerine rastlanan ylan motifi ilenmitir (No: 233). Olduka az rnekle rastlanlan bu tarz objelerin, cinsellii yanstt kadar lmle de ilikisi sorgulanmakta ve ereksiyon halinin lm sonras dirilie iaret ettii nerilmektedir121. Erken Neolitik toplumlarn inanlarn yanstan en nemli buluntu ise 1993 ylnda Urfa ehri il snrlar ierisinde bir bina yapm srasnda bulunan 1, 93 cm uzunluunda birebir bir erkek motifidir (No: 248). Bu heykelin Nevali ori ve Gbeklitepeden bulanan byk heykellerle karlatrlmas sonucunda, Erken Neolitik dneme tarihlendii dnlmektedir. Ayn ekilde yine Adyaman-Kilisikte bulunan ve bire bir insan boyutlarndaki dier bir erkek heykelinin de bu dneme tarihlendirilmesiyle, dnemin dikkati eken buluntular arasnda bir eril figr daha yerini almtr (No: 249). Yontunun en dikkat eken zellii, bann hem arka hem de n ksmna da yz ilenmi olmasdr. Fakat daha nce hibir Neolitik merkezde benzeriyle karlalmayan bu heykelin, yaplan incelemeler sonucunda her iki yznn de farkl zamanlarda yaplm olabilecei dnlmektedir.

121

Beile-Bohn-Gerber-Morsh-Schmidt 1998, 73.

- 346 -

C- BETMLEMELER 1- ANADOLU BLGES Duvar Resimleri Anadoluda Neolitik dnemde ev ya da tapnak duvarlarnn zerine eitli tasvirlerin yaplmas, yalnzca atalhyk yerleiminden bilinmektedir. Duvar boyalarnn kullanld birok Neolitik yerleim vardr. Ancak atalhyk zel klan, bu resimlerin yllar boyunca kullanlmas ve ilenen temalarn bir baka benzeri ile Anadoludaki hibir Neolitik merkezde karlalmamasdr. atalhyk yerleiminde hemen hemen evlerin tmnde, burada yaayan insanlarn bysel dnyasn sergileyen bir duvar resmi bulunmaktadr. Bu evler, planlar ve i blmlenmeleri bakmndan dier evlerden farl deildirler122. J. Mellaart, atalhyk yerleiminde iinde duvar resimleri, kabartmalar, boynuzlu hayvan balar, boynuzlu sekiler ve boynuzlu dikmeler bulunan yaplarn gnlk yaam iin elverili olmadna dayanarak bu yaplar tapnak olarak adlandrmtr123. atalhyk tapnaklar; duvar resimleri, sva kabartmalar veya her ikisiyle birlikte sslenmitir. Tabaka Xdaki bir evin altndaki dolguda bulunan bir kap geidine ait boyal paradan anlald kadaryla duvarlarn boyanmas Tabaka Xdan da eskiye giden bir uygulamadr. Haclarn keramiksiz Neolitik dnem yerleiminde de M.. 7000 yllarnda tabanlar ve duvarlarn boyand bilinmektedir. atalhykte bu M.. 5700de son bulan II. Tabakaya kadar srmtr124. Duvarlardaki figrler, ana hatlar izilmeksizin, dorudan boyanarak oluturulmutur. Birok desenin tekrar tekrar ortaya kmas ve geyik av gibi karmak sahnelerin yeni batan drt kez boyanm olmas, byk olaslkla kuma veya kee zerine izilmi desen ve sahnelerden oluan bir kitap bulunduunu dndrmektedir125.

122 123

Roaf 1996, 43; Naumann 1991, 495. Mellaart 1989, 35. 124 Mellaart 2003, 75. 125 Mellaart 2003, 101.

- 347 -

Tapnaklarda ve evlerde, duvar resimlerinin dinsel ayinlerle ilikili bir yn bulunmaktadr. Bir resim belki bir yl, belki bir kutlama sonunda kullanmlarn tamamlayarak, zerinin beyaz sva ile kapatlmasyla ilevini yitirmektedir. Bylece, ayn alan daha sonra tekrar boyanabilmekte ve ayn duvarda bir dzineden fazla sayda duvar resmi grlebilmektedir. Ancak bu durum pek yaygn deildir ve genellikle tek bir duvar resmi zerinde yz kadar beyaz sva katmanna rastlanmaktadr. Bu da, tapnak ya da evlerin duvarlarnn uzun yllar boyunca beyaz sval olarak kullanldn gstermektedir126. Kullanlan renkler krmz ve kahverenginin tm tonlar, devety, sar, pembe, turuncu, leylak, gri, siyah ve mavidir. Tm bu renkler duvar resimlerinde kullanlmtr; ancak mavi ve yeil Tabaka VII, VI B ve VI Ada iskeletlerin baz ksmlarn boyamakta kullanlm olmasna ramen, mavi yalnzca bir duvar resminde kullanlmtr. ok renkli resimler, tek renkliler kadar yaygndr ve herhangi bir evreyle snrl deildirler. atalhyk yerleiminde tanrann veya steotopik grnml kadnlarn ilendii tm duvar resimlerinde, dier figrler hareketli ve canl resmedilirken, kadn betimleri eli belinde, hareketsiz durur vaziyette resmedilmileridir (No: 251, 252, 254). Genelde av ya da bir av ritelini sergilerken gsterilen tm erkekler kyafetli ve sakall resmedilmitir. Buna karlk tanrann zerinde herhangi bir ayrt edici kyafet bulunmamaktadr ya da plak olarak gsterilmitir (No: 251). Genelde kalabalk figrlerin arasnda resmedilen tanra figrleri bir istisna olarak, en kk tapnak olan VI. A.66da bulunan geometrik desenli panoda, tek bana resmedilmitir. Burada tanraya bir oku, okunu atar vaziyetteki pozisyonuyla elik etmektedir (No: 253). Tanra, atalhykte ou zaman boyal ya da boyasz kabartmalarla betimlenmi olmasna ramen bu tapnak duvarnda yukar kalkm kol ve bacaklar ile farkl betimi ile karmza kmaktadr. atalhykte resmedilen tm hayvanlar erkektir ve falluslar dik olarak betimlenmitir (No: 251). Bu betimler cinsellikle iliki kurulduunun gstergeleri olarak ele alnacak olursa; atalhyk resimlerinin gen erkekler veya kadnlarn

126

Mellaart 2003, 102.

- 348 -

stnlklerini sergiledikleri topluma kabul edilme trenleriyle ilikili olduu dnlebilir127. Dou bat geleneklerinde, cinsel organ sadece reme organ deildir. lahi zevkin hatta kurtuluun kayna olan byk mutluluk organ olarak grlmektedir. te yandan cinsel organ, kt gz, tehlike ve talihsizlie kar korunmaya yardmc olmaktadr. Bugne dein, Akdeniz lkelerindeki insanlar hala kt gze gelmekten saknmak iin cinsel organlarna dokunmaktadrlar ve cinsel organn sembolik sunumlar her alana yerlemitir. Etnografik verilere gre falluslarn bu ynde yorumlanmas da mmkndr128. Bir dier dikkat eken duvar resmi A.IV.1 nolu alandan gelmitir (No: 255). Bu resim atalhykte mzisyenlerin resmedildii tek betimlemedir. Resmin merkezinde dans eden ve hareketlerinden dolay salar uuan tane kadn bulunmaktadr. Bu kadnlardan ikisi hemen hemen ayn pozisyonda; elleri yukarda alklar durumda ve koar vaziyette yaplmtr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta udur ki; bu kadnlarn diil cinsiyetleri, uuan uzun salarna ramen hibir steotopik grnm sergilememekte, hatta dier erkek figrler gibi olduka zayf grnmekte olduklardr. atalhyk yerleiminde yaplan kazlarda ele geen kadn figrinlerinin hi birinin zayf grnml olmamas, buna karlk zayf olarak tabir edilebilecek kadnlarn yerleimdeki varlnn bu resimle ispatlanmas, ana tanra olarak yorumlanan kadn figrinleri ya da betimlerinin I. Hoddern da ileri srd gibi, yal, deneyimli, bilge kiiler ve belki de toplumun ileri gelen, sz dinlenen kadnlar olduklardr. atalhyk yerleiminde tanra olarak yorumlanabilecek son duvar resmi ise, en ok tahrip olmu tapnaklar arasnda saylan tabaka IVe ait bir yap olan E.IV.1den gelmektedir (No: 256). Gm ritelleriyle ilgili bir sahnenin betimlendii bu duvar resmi olduka tahrip olmutur. Kollarn yukar kaldrm pozisyonda resmedilen tanra, imdiye kadar atalhyk yerleiminde bulunan en byk boyutlu kadn betimidir.

127 128

Hodder 2006, 200. Paine 2004, 78.

- 349 -

Maara duvarlarna resmedilen insan betimleri st Paleolitik dnem boyunca grlmektedir. Ancak insanlarn hareket halinde, koarken, avlanrken ve hayvanlarla ilgilenirken tasvir edilmeleri, Erken Holosen an sembolizmine daha yatkndr. Tarih ncesi insannn izgiyle anlatt dnceleri, ada dnceyle yorumlamak olduka zor bir itir. Fakat dikkat edilmesi gereken nokta, tarihncesi resimlerin bugnk anlamda, yalnz kendi resimsel gereklerini anlatan resimler olmadklardr. Bu resimler duvarlar sslemekten ok daha farkl anlamlar iermektedirler. Hayatn doaya ve doadaki yaratklara kar etin bir sava anlamn tad alarda bu resimler o savan bir paras ve insana olaanst bysel g saladna inanlan birer aratrlar. Bunlar; doaya, hayvanlara egemen olmann birer sembol, avn ansl gemesini salayan birer tlsm olarak dnlebilirler129.

129

Tansu 1992, 20.

- 350 -

2- DOU VE GNEY DOU ANADOLU BLGES izgi Tasvirler Dou ve Gneydou Anadolu Blgesinde Nevali ori ve Gbeklitepe yerleiminden antsal boyuttaki heykellerin yan sra az sayda izgi tasvir de ele gemitir. Bu tasvirler, genelde belli bir yere bal olan heykel ya da kaya bloklar deil, daha ok duvar ta hatta banket levhalar olarak kullanlan kire levhalar zerinde bulunmaktadr. Nevali oriden ele geen ok sayda izgisel resim ieren levhann kayna hakknda ya da resmin devam hakknda hibir bilgi yoktur. Yalnzca 2nolu yapdan kan byk bir levhann zerindeki betim korunabilmitir. Byk ihtimalle daha nce bir T stun ba olarak kullanlan bu kireta levhann zerinde yksek kabartma olarak ilenmi drt figr dikkat ekmektedir (No: 258). Levhann yanlarnn dzeltilmi olmas, muhtemelen ikinci kullanm olduunu ve bu yapdan daha erken bir tarihte yapldn dndrmektedir130. Bir erkek ve dieri hamile olmas muhtemel bir kadn ve bu iki figrn arasnda kaplumbaaya benzeyen bir hayvan bulunmaktadr. Her figrn de kollar yukarya kaldrm ve yzleri nden resmedilmitir. Bereketin sembol olduu dnlen kaplumbaa, kadn ve erkek figrn arasnda, onlarla birlikte dans eder vaziyette resmedilmitir. Bu sahneye sa tarafta, gvde paras grlebilen ancak kafas olmayan bir figr daha elik etmektedir. Koruna gelen bu sahneden belirgin bir yargya varlamasa da, bu insanlarn bilmediimiz bir ritelin seremonisini canlandrd kesindir131. Kular ve dans eden kafasz gvdelere sahip zgn unsurlar, daha ge tarihe tarihlenen atalhyk duvar resimlerinden bilmemize karn burada canlandrlmakta olan seremoni, Anadoluda Neolitik dnem iin tek rnektir. Gbeklitepeden ele geen izgi tasvir ise, ada saylabilecek Nevali ori yerleimindeki rnekten olduka farkldr. Tamamen izgisel olarak tasvir edilen, Aslan Direi Yaps, yer levhas zerine resmedilen, plak bir kadn betimi, bulunduu levhann zerine olduka derin bir ekilde kaznmtr (No: 259). Alm bacaklar ve

130 131

Schmidt 1998, 167. Hauptmann 1993, 68.

- 351 -

olaanst byklkte verilmi V eklindeki aa doru sarkan kadnlk, daha ok doum sahnesini dndrmektedir132. Ters bir kalp eklinde verilmi kafa tasviri ya iki taraftan kabark bir sa ya da bir ylan kafas olarak yorumlanmaktadr. Burada ilenen kadnn kafas, Nevali oride ki levhada ilenen kaplumbaann kafasn andrmaktadr. Bu iki betim arasnda bir iliki ya da benzerlik bulunmas muhtemeldir. Burada ilenen tema ve ileyi tarz Kuzey Afrikann ta resim sanatnn Djenoun olarak isimlendirilen figrleri iin de geerlidir133. Buradaki kaplumbaa figrnn benzerlerine, Tepe Giyanda Kalkolitik dnem mhrlerinde rastlanmaktadr134. Sz konusu yerleimde ilenen temalar genelde mitolojik av sahneleridir. Bylece Nevali oride karlalan sahnenin tasviri kesinlikle bu tema alanna girmektedir135. Nevali ori ve Gbeklitepe yerleimlerinden ele geen snrl saydaki betimden yaplan yorumlar speklatif gibi grnse de, bu iki yerleimin Neolitik dnem mitolojisi iin merkezi bir motifi olduu ve Kalkolitik dneme kadar varln srdren, Anadolunun dier blgelerinden farkl bir takm ikonografik zellikler bnyesinde barndrddr.

132 133

Schmidt 1998, 168. Hauptman 1993, 70. 134 Schmidt 1998, 168. 135 Schmidt 1998, 169.

- 352 -

SONU Marx; nsann elini kullanarak gerekli aletleri retmesini, doaya kar koyma olana veren g olarak niteler. Figrinler, heykeller ve duvar resimleri insanlarn yaptklar ilk sanat eserleridir ve yapm amalar inansal olsun ya da olmasn insanlk tarihinin en karmak bilinmezleri arasnda yerlerini korumaktadrlar. Anadoluda Neolitik dnemde, Tanr ve Tanra olarak isimlendirdiimiz almamzda, Tanr veya Tanra ile ilikilendirilebilecek, buluntu gruplarndan en ok dikkat eken, insan figrinleri, heykelleri ve betimlemeleri, bulunduklar merkezlerle birlikte, corafi blgelere ayrlarak incelenmitir. Bu aratrma sonucunda, olduka farkl ekillerde karmza kan sz konusu buluntu gruplarn gnmz bilgi erevesinde ve sahip olduumuz bak asyla anlamaya alp yorumlamak olduka zor bir itir. Ancak elimizde bulunan mevcut verilerle ve eitli nerilerle baz sonulara ulalmaya allmtr. Prehistorik toplumlar iin bir ana tanra ya da tanr kimliinin saptanmas veya bu gn dnld tarzda bir tanrsall aramak tek ynl bak alarn da beraberinde getirmektedir. lk rneklerine Paleolitik dnemde rastladmz ancak Anadoluda Neolitik dnem balarnda grlmeye balanan ve bu dnemin ortalarna doru yaygnlaan kadn figrinleri, o toplumlarn inan faaliyetlerinin en nemli gstergeleri olarak yorumlanmaktadrlar. Ancak figrinlerin ortaya kmasndan ok nceleri Anadoluda bir takm inansal faaliyetler ve riteller toplumlar etkilemeye balamtr. Anadolu gibi byk bir corafya iin Neolitik olarak adlandrlan dnem yaklak be bin yl gibi uzun bir sreyi kapsamaktadr. Bu dnem ierisinde, byle geni bir corafyada yaayan halklarn, siyasi, ekonomik, inansal anlamda ayn kalmalarn beklemek kesinlikle imknszdr. nk deien besin ekonomisi insanlarn yaaylarn deitirmi ve bu da, dolayl olarak toplumun tm kademelerine nfus ederek deimesini salamtr. Epipaleolitikten beri nasyada devam eden avctoplayc aamann, yerleik ve besin retimi aamasna gemeye balamasnda - 353 -

ekonomik hayatn deimesi, bu srete toplum ile politikann geliimine de kkl etkiler yapmtr. Bitkisel retim ve hayvanlarn evcilletirilmesi gibi insanlarn gnlk hayatlarndaki deiimlerin, sosyal alanda da fakllk yaratmas kanlmazdr. Anadoluda Paleolitik dnemin devam niteliinde olan Erken Neolitik dnem toplumlarnn, Nevali ori, ayn, Gbeklitepe gibi yerleim merkezlerindeki byk, kompleks yaplarndan, Keramikli Neolitik dnemde gnlk faaliyetlerindeki kk yava deiikliklerin etkisiyle ambarlarla gmtlerin, evin odak noktasna tand, kk basit yaplara dnmesinin gemie ynelik deimi ilikilerin nasl gelitiini ve zaman, mekn, kii ve kimlik konusunda nasl deiiklie uradn grmekteyiz. Topra ilemeye, obanla ve yerleik yaama da yansyan bu gei, atalhyk, Haclar gibi Neolitik merkezlerden binlerce yl nce balam ve sre devam etmitir. Yerleik ky yaantsnn bymesini gsteren tablo, eskisinden ok farkldr. lkel avc-toplayc toplumlarn korunduklar allklardan, barnaklara, oradan evlere, giderek ilk tarmc kylerinin daha yerleik dikdrtgen mimarilerine ve daha sonra byk saraylarn olduu kentlere dnt, evrimsel ardklk varsaym artk geerliliini korumamaktadr. Burada altn izmemiz gereken nokta, ayinlerin, kamusal trenlerin yerleik yaamdan daha nce balad ve Neolitik dnem ilerledike giderek sklatdr136. Neolitik dnemin Paleolitik dnemden en nemli fark avc-toplayc kltrn kalkarak yerine retici toplumun olumaya balamasdr. Ancak bu geliim eski grn aksine ok net bir biimde olmamtr. Anadolunun birok yerinde Neolitik dnem yaayan kltrlerin tarma gemeden fakat yerleik olarak yaadklar gereiyle karlalmtr. Bu yerlerin banda Gbeklitepe gelmektedir. Anadolu platosunda Neolitik Dnem olarak adlandrlabilecek, ama avc- toplayc kltrn devam ettii birok yerleim yeri de sz konusudur. Neolitik Dnem kavramnn anlalmazln ise, buradaki toplumlarn yaadklar corafyann, zengin flora ve faunasyla aklamak mmkndr. Av hayvanlarnn ve toplanabilecek rnlerin yeter derecede olduu bu yerlerde retime geilmemesi doal karlanmaldr.

136

Hodder 2006, 236.

- 354 -

Neolitik Dnemde de Paleolitik Dnemde olduu gibi bir takm klt faaliyetleri devam etmitir. Anadolunun tm Neolitik yerlemelerinde az ya da ok klt objeleri, tapnak denilebilecek zel binalar bulmak mmkndr. Bu objeler ya da mimari geler, insanlarn hem sosyal adan gelimiliini, hem de ortak amalar adna bir arada hareket ettiklerini gsteren nemli bir unsurdur. Gbeklitepe, ayn, Nevali ori, gibi Erken Neolitik dnem merkezlerinde, kutsal blgelerin hem mimari olarak, hem de bulunduu yer asndan insanlarn yaam alanlarndan uzak blgelerde konumlandklar grlmtr. Bu yalnzca iblm bakmndan deil, ayn zamanda sosyal bir hiyerarik sistemin balangcn gstermesi asndan da nemlidir. Dini ve dini olmayan mimari arasndaki ayrm; dini inanlarn ikonografi ve heykeller yoluyla ifade edilmesi ve heykellerin yapmnda oluan i blm, tamamen toplumun birlikte hareket etmesiyle salanabilir bir durumdur. Demek ki ilk yerleik toplamalarn oluturulmasnn temelinde kamusal ayinler, lenler ve byle kamu trenlerinin olanak salad toplumsal ve ekonomik ilikilerin denetimi yatmaktadr. Gbeklitepe ve Nevali ori gibi yerleim yerlerinde bulunan heykeller toplumun tapnmlarn gsteren nemli bulgulardr. Nevali orideki T biimli stunlarn mimari boyutu ar basmaktadr. Fakat her ne kadar mimari ama iin kullanlsalar da, bu stunlarn yalnzca zel yaplarn iinde olmas, onlarn din ile mimariyi birletiren unsurlar olarak dnlmesi gerektiini ortaya koymutur. Gbeklitepede tespit edilen T biimli stunlarn birbirinden deiik ykseklikler gstermesi ve birbirine ayr konumlar, bunlarn bir at tayc ilevine sahip olamayacan dndrmektedir137. Belki ilk zamanlarda at taycs olarak kullanlan sz konusu T biimli stunlar, zamanla ilevselliini yitirmi ama dini kimliini kaybetmeden kullanlmaya devam etmitir. Ayn T biimli stunlarn Adyamandaki antromorfik benzerleri ise, Gbeklitepe ve Nevali oridekilerin inansal boyutunu pekitirmesi asndan nemlidir.

137

Schmidt 2000, 18.

- 355 -

Gbeklitepede grlen antsal dikili talar, insan betimlerinin yansmasdr. Bu talarn zerleri byk hayvanlarn ve falluslarn ayrntlaryla ilenmi sembolleriyle kapldr. Her ne kadar hayvanlarla birlikte gsterilseler de, byle byk hayvan betimlerinin atalar simgeliyor olabilecei dnlmekte ve bunlarn her durumda insan simgeledii vurgulanmaktadr138. Burada belirleyici olan, insan benzeri betimlemelerin hayvan ruhlaryla, belki de sosyal varlklarla ve teki dnyalarla ilikili olarak gsterilmesidir. Bu dnemde yerleim yerlerindeki ortak bezemeler de kurumsallam ya da tek elden ynetilen dini seremonilerin varln dndrmektedir. Tm merkezlerde grlen ku ya da ylan bezemesi bu benzerliin rneidir. Dnlebilir ki, ylan ya da ku bu toplumlar iin ayn amaca hizmet etmi, belki de ayn anlam tamtr. Yerleimlerin ounda grlen ylan motiflerinin birbirlerine ok benzemesi onlarn ayn anlama geldiini dndrmektedir. Baz bilim insanlarna gre ylan, yeralt tanrlarnn sahip olduu glere sahip bir hayvandr. Bereketin, gcn ve penisin semboldr. Ama en nemli ikonografik zellii, felaketleri uzaklatran bir sihir arac olarak karmza kmasdr. Gbekli Tepede grlen tm hayvanlar erkektir, imdiye kadar hibir dii sembolne rastlanmamtr. Byk lekteki heykellerdeki motiflerle, hem daha nce hem de sonraki tabakalara ait kabartmalarn karlatrlmas son derece ilgin sonular vermektedir. Erken tabakalarda pek ok hayvan motifi gzlenirken, insan motiflerine ok nadir rastlanlmaktadr. Daha ge tabakalarda ise, insan motiflerinde gzle grlr bir ekilde art dikkati ekmektedir. Aktr ki, motiflerde kkl bir deiim sz konusudur139. Ayrca yine ayn yerleim yerinde tm tabakalar boyunca yalnzca bir kadn betimi grlmektedir140. Bu deiim avc-toplayc toplumdan, besin reten topluma geite, sosyal olaylarn ya da yaam tarznn deimesinin, sanat ve dini ne ekilde etkilediini gsteren kkl bir deiimdir.
Hodder 2006, 178. Schmidt 1999, 14. 140 Tm insan betimli heykeller Lwenpfeilergebaude Aslan Stunlu yapdan gelmektedir. Bu yapdan daha nceye tarihlenen, Schlangenpfeilergebaude Ylan Stunlu yapda ise yalnzca hayvan motifleriyle karlalmaktadr. Baknz. Hauptmann 1999a, 80, Schmidt 2000, 7.
139 138

- 356 -

Anadolu iin, bu durama cevap olarak verilebilecek en gzel rnek Gbeklitepede bulunan ve 40,5 cm. yksekliinde olan ve iri fallusuyla dikkat eken bir erkek heykelidir. Bu heykel, ana tanra inancndan nce baba tanr inancnn varlnn sorgulanmasna neden olmaktadr. Bununla birlikte yine Mezra-a Teleilat yerleiminden bu yorumu destekleyebilecek ok nemli bir grup eril figrin ele gemitir. Taht olarak yorumlanabilecek, arkalksz iskemle benzeri bir nesneye oturur durumda olarak gsterilen bu figrinlerin de erkelik organ zellikle belirtilmitir. Sz konusu eril figrinlerin, sert yz ifadeleri ve dik durular ile bir erkek tanrnn varln ya da toplumda mevki sahibi olan birisini temsil ettiini dndrebilir141. Yine ayn dnem ierisinde tarihlenebilecek ve anlurfa il merkezine bulunan ancak kaz buluntusu olarak ele gemeyen ve H. Hauptmann tarafndan bir klt merkezine ait olabilecei ileri srlen, 1.93 cm. uzunluundaki erkek heykeli de, erkek egemen kltrn ilgin bir yansmas olarak dnlebilir. Bu heykel ve heykelcikler baba tanr inancn destekleyen objeler olarak karmza kmaktadr. Bu yerleimlerdeki heykelleri ta yatandan karp yapmak ve tm klt binalarnn inas, burada yaayan halklarn, dini yetkilerini kullanan gl kiiler tarafndan, zorlu abalara tevik edilerek, organize edilmi olmalar gerektiini dndrmektedir. Bu gr takip edildiinde, Gbeklitepenin besin retimi ile tamamen terk edilmesi durumu, toplumun, kurulu snflara kar bir savunma tepkisi olarak aklanabilir. Bu devrim, G. Childenin bahsettii anlamda bir devrim olmasa da, insanlarn yaam artlarn dorudan etkilemitir. Burada yaayan halk, yeni gelien tarm aletleriyle birlikte, artk avclk andaki amanlarn emirlerini dinlemek zorunda kalmam ve tamamen yeni bir yaam tarzn benimsemitir. Besin retimindeki kkl deiim, deien toplum yaps, Neolitik dnemin ortalarna doru saylar olduka artan insan biimli figrinlerle kendisini gstermektedir. Bu figrinler, zellikle, ikin karnl plak betimlemeleri olanlar bereket ve verimlilikle ilgili anaerkil bir yapya geiin gstergesi olarak kabul edilmitir. Topran bahar ve yaz aylarnda verimliliinin artmas ve sonrasnda kn

141

Baknz. zdoan 2003, 515517.

- 357 -

yok olup tekrar canlanmas dngsnn, kadn bedeniyle sembolize edilmesi, dnemin yaygn inan sistemi olarak karmza kar142. Neolitik dnemde figrinlerin saysndaki art ve sz konusu objelere inansal bir ilgilinin olabilecei dncesi, bu figrinlere bak asn tek ynl klm, bulunan her figrin bereket ve verimlilikle balantl deerlendirilmitir. Kukusuz, bu buluntu grubu Neolitik dnem insan iin inansal bir anlam ifade etmekte ve topran, dier anlamda retimin verimlilii iin byk nem tamaktadr. Ancak figrinlerin tmn ayn snfta incelemenin ve deerlendirmelerini tek ynl bak asyla yapmann, bu dnemin inansal faaliyetlerini anlamamz yolunda bizi yanl boyutlara tayabileceinin de altn izmek gerekir. Anadoluda ele geen Neolitik dnem figrinleri, ounlukla diil olarak tanmlanmakla birlikte, bu figrinlerin yan sra bir o kadar hayvan figrini ve eril figrin bulunmaktadr. Bu figrinlerden bazlar zel cinsiyet zellii gstermezken, bazlar da belki ortak anlam ifade eden blgedeki benzer iaretleri, tasarmlar sunarlar. Fakat tanra figrinlerinin cinsiyeti diil olduu iin, herhangi bir cinsiyet tanm iermeyen figrinler bile Ana Tanra ya da Bereket Tanras olarak yorumlanmaktadr. Figrinlerin yapm ve kullanm amalarnn dnlmesi ve bu buluntu grubunu yorumlamann evre, hammadde, boyut, kullanm analizi, buluntu yeri gibi pek ok farkn gz nnde bulundurularak yeniden incelenmesi gerekmektedir. Neolitik dnemde retilen inansal ve/veya sanatsal bu eserlerle ilikili olarak pek ok yaklam, yntem, yorum ve kuram retilmektedir. Figrinlerin, oyun nesneleri, cinsel obje, maket, temsil, yanlsama olmalarndan; klt nesneleri ya da sembolik nesneler olmalarna dek, birok ilevinin olabileceinden bahsedilmitir. Bu objeler, pek ok farkl yntemle grnecek ekilde retilmi olabilirler. Bazen estetik holuk, bazen ilevsel adan yorumlanan figrinlerin, yapm ve kullanm amalarnn kesin olarak belirlenip belirlenemeyecei imdilik olduka zor grnmektedir. Figrinler hakknda

142

Aydngn 2005, 16.

- 358 -

hala en geerli gr, inanla ilgili faaliyetlerde kullanlan kltrel bir nesne olduklardr. Figrinlerin hammaddelerine baklarak gerek balam, gerek cinsiyet konularnda da eitli fikirler ileri srlebilir. rnein, figrinlerin yapld hammaddelerden biri olan kilin plastik zellii, kolay, ucuz ve abuk retilir oluu, toplumlarn inansal kltrlerinde yer alan, tapnma, ayin, sunma ve cenaze trenleri gibi ritel etkinlerdeki Dier ihtiyalarna yandan, geni lde karlk verebileceini gre dndrmektedir. figrinlerin yapldklar hammaddeye

deerlendirilmeleri de eitli yorumlar beraberinde getirmektedir. rnein Ulucak Hyk ve Nevali ori yerleimlerinden ele geen birer pimi toprak erken figrini dnda, tm erkek figrinlerinin mermer ve tatan yaplm olmas, onlarn tanrsall ile ilikilendirilmi, pimi topraktan yaplm kadn figrinlerinin ise toprak ve bereket ilikisi sembol olduu ne srlmtr. Konya Ovasnn Neolitik merkezlerinden atalhykn eril figrinleri burada nem kazanmakta ve yerleimin yalnzca VI. Tabakasndan ele geen sz konusu figrinlerin, Gneydou Anadoluda Keramiksiz Neolitik dnemde grlen baba tanr inancnn devam niteliinde olup olmad dnlmektedir143. Kilin ucuz ve kolay bulunur bir malzeme oluu, kil yerine ulalmas ve ilenmesi zor, sert, kalc, dayankl ve effaf bir malzeme olan mermerin, sanki baka bir dnyadanm gibi sonsuzluk ve lmszlk hissi verebilmesinin daha tanrsal olarak yorumlanmas bir anlamda doru olarak dnlebilir. Ancak by figrinlerinin kilden yaplmasnn, evlerde gerekletirilen ve sk sk tekrarlanan ritel bir etkinlie cevap verebilecek nitelikte olmasna ve her durumda inansal faaliyetler iin kullanlm olabileceine dikkat ekmek gerekmektedir. Kilden yaplan ve ucuz olan bu materyal, bu figrinlerin pek ounun uzun sreli amalar iin tasarlanmad fikrini de destekler niteliktedir. Kilden ok, dier malzemelerle yaplan figrinler ise olaslkla, bu materyallerin elde edilmesi ve ekillendirilmesinin zor olduu gereine dayanarak daha uzun vadeli amalar iin tasarlanmtr.

143

Hamilton 2000, 137.

- 359 -

Boyutlar gz nnde bulundurulduunda ise, figrinlerin boyutlar 05 cm arasnda deien kk apl olanlarnn by arac olarak kullanld, daha byk boyutlu olanlarn ise farkl tapnmlar ve inansal faaliyetlere cevap verdii dnlmektedir. Kilden kk nesneleri zel ekillere sokmak iin hemen kalba dkmek ve piirmek daha kolaydr. nk piirme esnasnda ekillerini korumak iin ok daha fazla scaklk gerektirmezler. Bu, mantksal olarak ritel nesnelerinin adak ya da klt figrinlerinden ok daha yaygn olmas fikrine dayanmaktadr. Bu fikir, ritelin tekrarlanan bir etkinlik olduu tanm gz nnde bulundurularak ne srlebilir. Figrinlerin yapm kalitesi ve zenli ilenileri de bize onlarn sembolik anlamlarn dndrmektedir. Figrinlerin balam dier buluntular ile birlikte deerlendirildiinde anlam kazanmaktadr. rnein by amal yaplm olduu dnlen figrinlerin ounun dier figrinlerle birlikte p alanlarnda bulunmas, bu figrinlerin, grupa olmasndan ok, tek bana atlm olmasn daha muhtemel klmaktadr. Ayn yerde birlikte olan nesnelerin benzer ekilde kullanldktan sonra, farkl zamanlarda elden karld dnlebilir. Figrinlerin, ayrca, toplumdaki soy gibi baka rolleri oynamak amacyla, kadn ayinlerinde kullanlm olabilecekleri ve ileri srlmektedir. Birok kaz merkezlerinde karmza kan, yerinden karlabilir balarn bu amaca hizmetle farkl yalar, duygular, yanstmak amacyla yaplp yaplmadklar tartlmaktadr144. Ayn gre gre, gruplarda betimlenen byk insan gvdeleri, kimi toplumlarda uzun yaam deneyimli yelerin oynad karar verme rolyle uyumaktadr. Bu figrinlerin ounda sergilenen rahat, kendine gvenen hatta hkmedici pozlar, gen kadnlarn gei ayinlerinden ok, orta yal ya da yal kadnlar akla getirmektedir145. Bu balamda, figrinlerin boyutlar ve kolayca tanabilir olmalar ritel amal kullanldklarn da dndrebilir. Etnografik almalardan elde edilen verilere gre, figrinlerin bu zellikleri, riteller iin neredeyse standart boyuta ulaacak kadar

144 145

Hodder 2006, 202. Hamilton 2000, 138140.

- 360 -

ortaktr. Etnografik belgeler de, dier veriler gibi kadn figrinlerinin pek ok farkl anlama ve ileve sahip olabileceini ortaya koymaktadr. Figrinler, hzlca hemen ekil verilerek kullanlan ve daha sonra elden karlan, by figrinleri, evi korumas ve av duas iin ritellerde kullanlan imitasyon figrinler, ocuklarn elenmesi iin oyuncaklar, kilden retici maketler gibi eitli snfa sokulabilmektedir. Baz figrinlerin by arac olarak retilmi olabilecei ve pe atlmadan nce ocuklar iin oyuncak olarak tekrar kullanld dnlmektedir146. Figrinlerin balarnn krk olarak ele gemesi, lmle ilgili bir bynn riteli gibi grnrken, bu buluntu grubunun ev ve avlulardan ele gemesi veya kk krklar halinde, dier figrn paralaryla birlikte bulunmas, daha ok gnlk yaam srasnda nazarlk gibi ska kullanlm olmalarna balanmaktadr. Ayrca, yntem olarak, figrinlerin nce kilden silindirsel bir ekirdek halinde ilendii, organlarnn daha sonra bu ekirdee eklenip, ayrntlarnn belirtildii, ban tmyle ayr yaplp, sonradan vcuda eklendii de saptanmtr. Tipolojik zelliklerine baklarak, figrin eitlilii ierisinde blnebilir olarak tanmlanan bu figrinler iin, bulunduklar ortam, buluntu yerleri gibi veriler deerlendirilerek eitli yorumlarda bulunulabilir. rnein, atk alanlarda, ba kopuk ekilde bulunan figrinlerin lleri temsil ettiini ve ata kltyle ilikili olabilecei yorumu, onlarn mezarlarda bulunmas gerektiini dndrmektedir. te yandan pek ok yerleim yerinde yaplan kazlarda heykelcik balarnn yerinden karlabilir oluu, bu figrinlerin balarnn bilerek krlmasyla balantl olabileceini dndrmektedir147. Ayrca, balarn ayrlmasnn ritel uygulamalarla, figrinlerin elden ele dolam olduu ve atalarla balant kurma giriimi olarak yorumlanr. Boa balar, kabartmalar gibi dier buluntulara bakarak, bu balarn terk edilen evlerde de ele gemesi, atalhyk dikkate alnrsa, bu buluntularn, Keramiksiz Neolitik dnemde grlen kafatas kltne benzer ekilde zel bir yere

146 147

Voigt 2000, 261263 Kuijt 2006, 149.

- 361 -

konulduklar dnlebilir148. Bunun yannda blgeye igal amal gelmi d gler tarafndan tahrip edilmi olma olasl da dikkate alnmaldr. Figrinler, pek ok ileve sahip olabilir. Ancak, ele geen her figrinin de bir ilev ya da anlam tamas zorunluluu yoktur. Bu nesneler, grdn yapm bir insann retimi bile olabilirler. Bir figrin gmlm bir yapda, sembolik olarak yorumlanabilecek dier buluntular arasnda ele gemie, inanla ilgili bir ba olup olmad sorgulanabilir. Ancak, baka figrin paralaryla beraber, p alanlarna atlmsa ya da ak alanlarda ve anm olarak bulunmusa, dier yorumlarn yan sra, kutsalln yitirdii ya da hibir kutsal anlam iermedii de dnlebilir. Bu da bize baz durumlarda, figrinlerin yapm, kullanm ve atma srelerinin, bulunduklar ortamlarn, kendilerinden daha ok anlam yklenmi olmasn ve figrinlere bak asnn yapld madde ve yapm zelliklerinden ok, evresel balamda incelemeyle daha doru sonular alnabileceini dndrmektedir. Figrinlerin yaplar ierisindeki yaygn dalm, evlerin iinde genel kullanmlara cevap verdiklerini akla getirmektedir. Ev ilerinden gelen figrinler, ev halknn kendi iinde yapt baz trenlere balanabilir. Fakat bu nesnelerin kullanmlarnn cinsiyetle ya da lm srasndaki yala ilintili olup olmadklar bilinmemektedir. Figrinlerin bazlar kadnlarn cinsellikleri, ekonomik ya da sosyal rollerine odaklanabilir; nk doum ve yenilenme kadar lm ve iddetle ilgili de kadn figrini bulunmaktadr149. Bunun yannda figrinler ayn zamanda kutsal olmayan ortamlarda da ele gemektedir. Bu balamda figrinlerin, gnmzdeki biblolar gibi basit dekorasyon objeleri olduu da dnlebilir. atalhyk yerleiminde grlen boa balarnn da kadnn dourganl ve reme sistemiyle ilikilendirilmesi nedeniyle Neolitik dnem topluluklarnn derin bir anatomi bilgisi olduunu akla getirmektedir. Elimizde Neolitik dnem insanlarnn l kadnlarn vcutlarn incelediine dair hibir kant yoktur. Ancak 2005 ylnda, atalhykte bulunan ve yaam-lm dngs olarak yorumlanan pimi toprak kadn figrininin arka tarafndaki iskelet betimi olduka ilgintir (No 30). Bu figrinde
Kk Hyk ve atalhykte bulunan al sval kafataslar iin Baknz. Silistreli 1990, Bonogofsky 2005. ayn iin Baknz. zdoan-zdoan 1998. 149 Hodder 2005, 8.
148

- 362 -

omurga leen kemii, krek kemii kaburgalar olduka belirgin ekilde betimlenmitir. Genelde, atasna dnen kadn, lmle ilikili kadn, lmle yaam birletiren kadn eklinde yorumlanan bu heykelcik, Anadolunun Neolitik dnem insanlarnn doum ve lm arasndaki ilikiyi sorgulayarak, kadn bedeninde bunlar temsil ettiinin gstergesi olarak dnlmektedir150. Buna benzer bir dnce, ayn Neolitik merkezde 2002 ylnda bulunmu olan ba kopmu bir kadn figrini iin de ne srlmtr. Figrinde karn blgesinin arkasnda bir oyuk grnmektedir (No: 25). Oyuun iinde yabani bir tahl trne ait tohum tanesi dikkat ekmektedir. J. Mellaartn bulduu leoparl kadn figrinin de tahl ambarnn yannda olmas, bu tohum taneciinin figrinin srtna bilinli konulduunu dndrmektedir. Benzer figrinler iin yaplan deerlendirmeler Haclar iin de sylenebilir. J. Mellaartn bulduu figrinde olduu gibi, sunaklar ve tahtlar zerinde oturan kadn figrinleri, hayvanlar ve hayvanlarn balarn tutar ekilde betimlenmilerdir. Bu figrinler, tipolojik zelliklerinin deerlendirmesiyle, kadnlarn inanta hayvanlarn verimliliinin zerinde egemen olduklarnn gstergesi olarak yorumlanabilirler. atalhykn Ana Tanra olarak yorumlanan figrinlerinde, pek ok blgede bulunan dier tanra figrinlerinde olduu gibi belli bir zamana ya da corafyaya aitmiesine tek bana deil, kkeni insanln ilk dnemlerine kadar uzanan ve alar boyunca ekil ve isim deitirerek bir kuaktan bir kuaa devredilen, bir kltrden dierine geen tanralar silsilesi iinde deerlendirilmesi gerekmektedir151. Bu dnceye gre, ancak byle yapld takdirde, benzer temalarn nasl farkl zaman ve corafyalarda tekrarlanarak karmza kmakta olduu grlebilir. Anadolunun Neolitik dnem yerleim merkezlerinden ve bu merkezlerin farkl evrelerinden saysz insan figrini ve ematik figrin ele gemitir. Duvar resimleri ve kabartmalar da insanlarn betimlendii saysz sahnelerle doludur. Bunlarn hepsi tapnak olarak nitelendirilebilecek zel binalardan ele gemitir. Duvarlarda bulunan betimlerin ounda dolayl ya da dolaysz olarak av konusuna deinilmi ve erkekler yabani hayvanlar avlarken gsterilmitir. Baz sahneler av betiminden ok bir

150 151

Meskell-Nakamura 2006, 109. Aydngn 2005, 18.

- 363 -

ritelin gstergesi olabilir. nk sz konusu betimlerde insanlar ellerinde herhangi bir av aletiyle gsterilmemekte, daha ok hayvanlarn diline kuyruuna dokunarak onlar kzdryor gibi grnmektedirler. Belki de bu hayvanlar yaamyor ve insanlar onlara dokunarak l ruhlaryla iletiim kuruyor bile olabilirler. Sz konusu sahnelerde olaylar uzaktan seyreden steotopik grnml kadnlarn ise toplumun ileri gelenleri, ritellerin yneticileri olduklar ileri srlebilir. Belki de bu sahneler genlerin yetikinlik aamasna getiklerinde yrtlen bir takm seremonilerin betimleridir. Baz sahnelerde leopar ya da geyik postu giymi olarak dans veya benzeri bir ritel gerekletiren erkek betimleri bulunmaktadr. Bunlarn orada tanrsal bir varlktan te, yerleimin sakinleri olduu dnlrse, yine ayn ekilde leopar postu giymi kadn heykelciklerine de atfedilen tanrsallk yorumu yanl olabilir. Dier bir yandan insan ve hayvan betimlerinin i ie olduu rnekler, topluluun iindeki sosyal yaplamay gsteriyor olabilir. eitli hayvan postlar giyen insan resimleri, belki de o hayvanlar totem olarak kullanan grup ya da klanlar temsil etmektedir152. Tm Anadolu iin figrinlerin yaylmlar gz nnde bulundurulduunda, hemen her yerde karmza kan dolgun grnml, plak betimlenen ve byk gsleriyle n plana kan kadn betimleri dikkat ekmektedir. Erken Neolitik dnemde grlmeye balayan figrin gruplar genelde, zensiz, ayrntsz yaplmlardr. lk rnekleri daha ok Gneydou Anadoluda grlen figrinlerde belirgin formun iman kadn olduunu sylemek olduka zordur. Ayrca kadn olarak nitelendirilebilecek birok figrinin yannda, cinsiyeti erkek olan figrinler de younluktadr. Bu durum Keramikli Neolitik dneme gelindiinde ayn blgede ve merkez Anadoluda yava yava deimeye balamtr. Gneydou Anadolu iin cinsiyetinin kadn olduu belli olan ve muhtemelen hamile olarak gsterilen kadn figrinlerinin younluklar, Anadolunun ilerine doru gidildike ve zamanla belirgin bir ekilde artmaktadr. Sz konusu deiimi, tabaklanmas ve stratigrafisi iyi olan merkezlerde grmek mmkndr. rnein atalhyk yerleiminde, VI. Tabakaya kadar grlen ematik figrinler, erkek figrinleri ve zayf kadnlar, VI. Tabakan sonra yerlerini olduka iman, vcut ayrntlaryla ilenmi kadn figrinlerine brakmaktadr.
152

Roller 2004, 51.

- 364 -

Yerleimin erken katlarndan, ge katlarna kadar bu deiimi izlemek olduka kolaydr. Nitekim en ge tabaka olan II. Tabakann figrinlerine bakldnda, genel olarak Tanra olarak nitelendirilen, 1015 cm boylarnda deien, steotopik kadn figrinleri olarak karmza kmaktadr. atalhyk ile ada birok yerleim yerinde yaplan tarihlemeler ve eletirmeler sonucunda benzer bir manzara sz konusudur. Daha ge dneme tarihlenen Haclar yerleiminde ise yalnzca VI. Tabakadan gelen yaklak krk be kadn figrini bulunmaktadr. Bu figrinler, genlikten yalla bir kadnn hayatnn tm evrelerini, ocuk dourma, cinsel iliki gibi konularn da ilendii sahnelerden kesitler sunmakta ve olduka zenli yaplmalaryla dikkat ekmektedirler. Sz konusu figrinlerin VI. Tabakayla snrl olmas normal grnmemekle birlikte, bu evrenin bir yangnla son bulmas sonucu korunduklar dnlmektedir. Bu da, figrinlerin zel amalar iin ayrlm olduklarn ve ilevlerini yerine getirdikten sonra da kastl olarak yok edildiklerini dndrmektedir153. Bu figrinlerin ou evlerin zeminlerinde, ocaklarn yannda kmelemi ekilde ve tahl ynlarnn iinde ele gemileridir. Hi biri kastl olarak krlm ya da zarar verilmi deildir. Bu da yerlemeyi sona erdiren yangn sayesinde figrinleri o anki kullanmlarn anlamak asndan olduka nemlidir. Byle dnldnde, tanra inancnn bir paras olmasndan phe duyulmayan bu figrinler, genel grnmleri itibariyle normal etkinlikler ierisindeki normal kadnlar simgeliyor gibi grnmektedir. Yine burada tek erkek figrinin ele gememesi ve figrinlerin kadn vcudunu, kadnn cinselliini ne karyor olmas, sz konusu buluntu grubunun bir tanray temsil edip etmediini dndrmektedir. atalhyk ve Haclar yerleimlerini benzer klan, her iki yerleim iin de yrtc hayvanlar ve kadnlar ileyen ortak temalarn sz konusu olduu figrinlerin varldr. Leoparl tahtta oturan kadn figrini her iki yerlemede grnmekle birlikte, leopar yavrusunu barna basan Haclar figrini kadnlarn remesiyle yrtc hayvanlarn ilikisini gstermesi asndan nemlidir.

153

Roller 2004, 54.

- 365 -

Figrinler, heykeller ve duvar resimleri Neolitik dnem Anadolu toplumlarnn inan sistemlerini en iyi yanstan buluntu gruplardr. nan, toplumun gereksinmelerinden kaynakland gibi, toplumlarn ekonomik seviyelerdeki deiim de insanlarn inanlarnda kkl deiiklikler yapabilir. rnein atalhyk yerleiminde VI. Tabakadan sonra erkek figrinlerinin ortadan kalkmas ve daha sonraki tabakalarda kadn figrinlerinin standartlamas besin reticilii ve azalan avlanma ile aklanabilir. nan kavram, insanlarn ihtiyalarndan ya da korkularndan oluan bir olgudur. Bunun en gzel rnei Anadolunun tarma geen Neolitik toplumlarnn tapnmlarnda oluan gzle grlr farktr. Merkezi Anadolu ya da Gneydou Anadolu olsun tm retim toplumlarnda ska karlalan klt objeleri, tamamen topran bereketini arttrmaya ynelik dourganln simgesi olan Ana tanra benzeri objelerdir. Oysa tarma gemeyen ya da hala avc-toplayc yn ar basan toplumlarda Gbeklitepe rneinde olduu gibi, avclkla ilgili tapnmlar sz konusudur. Haclar, atalhyk gibi yerleimlerde dourgan tanr simgesini Gbeklitepede totem direkleri ya da heykeller almtr. Tm tapnmlarda, toplumun gerek dnyada olmasn istedii deiiklikleri simgeleyen hareketlerle davranmas, rnein, avclk iin av hayvanlarnn oalmasn salayan ya da yle olacan dnd riteller gerekletirmesi, tarmc toplumlarda ise topra dllemek ve verimi arttrmak iin eitli trenler dzenlemesini amalayan nedenler bulunmaktadr. Gbeklitepenin stunlar ve heykelleri, olaslkla Paleolitik dnem sonu maara sanatnda ortaya kan gelenekleri gsteren, avc-toplayc toplumlarn yarat dnyasnn nesnelletirilmesini ve inanlarn temsil etmektedir154. Blgeye yerleenler, kolay ilenen bir ta olan, kiretan heykel yapmak iin kullanmlardr. Sz konusu avc-toplayc toplumlar ruhsal dnyann hayvan kavramn yanstyor grnmektedir. Keramiksiz Neolitik dnemde semboller daha ok hayvanlarla ilikilidir. Tm veriler ele alndnda, ge dnem avc-toplayc toplumlarnn sembolik dnyalarnn nesneletirilmesiyle ilgili olarak, Yakndou iin zihinsel ve inansal bir devamlln varlndan sz edilebilir. Gneydou Anadolu ve Kuzey Levanttan geldii dnlen
154

Schimdt 1998, 160.

- 366 -

Neolitik kavramlar ve maddesel rnler, bu blgedeki aratrmalar sonucunda farkl bir tablo ortaya koymutur. Neolitik dneme gei, avc-toplayc topluluklardan oluan karma iftilie ya da tarmsal ekonomik temele bal gelien yerleik toplumlara gei dnemini kapsar. Yakndouda bu dnem iki bin yldan fazla srm ve insanlarn yerleik yaam kolaylatran ideal evre koullaryla karlamas sonucunda yerleik yaama gei aamas balamtr. Bu yerleim yerlerinde gl yneticiler tarafndan ynetilen tapnaklarn, snfl bir toplumun varln kantlamas, dzenli olarak yrtlen seremonilerin gl bir aman ya da rahip tarafndan stlenilmesi, yaplan devasa boyuttaki heykellerin ta yatandan karlp, ilenerek tapnaklarda kullanlmas, tamamen sosyal yaplamann ve i blmnn birer rndr. te Neolitik Devrim kavram kendini tarmdan syrp bu noktada tam olarak bir devrim anlam stlenmektedir. Yani insan atalarnn aksine artk, daha retken ve yalnzca fiziksel kayglardan ok maneviyata da nem veren bir kimlik stlenmitir. Gneydou Anadoluda ge avc-toplayc toplumlarn sahip olduu kompleks sosyal yapnn, tarmn gelimesinin nemli gstergelerinden bir olduu, ayn ekilde o toplumun knn, hayvanlarn evcilletirilmesiyle balantl olduu dnlmektedir. Yani aslnda insanlarn nce bir araya gelerek eitli sosyal snflar oluturduklar, byk ve kompleks yaplar yaparak tapndklar ve nfuslarnn artmasyla tarma ihtiya duyduklar dnlebilir; ksacas tarm insanln gelimesini salayan bir neden deil, aksine gelimiliin ve artan nfusun ihtiyac olarak ortaya kmtr. Bu sav olanakl klan en iyi rnekse, insanlarn tarma getikten ve hayvan evcilletirmeye baladktan sonra teknolojilerinde ve mimari unsurlarnda dikkati eken gzle grlr farktr. Keramiksiz Neolitik dnemin yaand yerleimlerin, anak mlein kullanlmaya balamasyla tamamen ortadan kalkmas, dev heykellerin, stunlarn, gsterili binalarn ve dinsel trenlerin yapld tapnaklarn gsteriinin kaybolmas, her eyin sradanlamas, belki bu dnceye bir kanttr. Merkezi Orta Anadoludaki atalhyk, Haclar, Hycek gibi Neolitik dnemin inan sistemlerinde nemli roller stlenebilecek yerleim yerlerinin tapnak ve ev kullanmlarndaki benzerlik ya da evlerini tapnak olarak kullanmlar, bu dnemde - 367 -

artk toplumda egemen bir snfn ya da kiilerin olmadn, baz dnemler dnda her ailenin kendi tapnmlarn ev ilerinde sergilediinin bir gstergesidir. Hycek yerleiminde Tapnaklar Dneminde, tapnak olarak adlandrlabilecek yaplarn hi birinde figrin ele gememesi, buna karlk bu dnemde yerleimde yaanan byk geliim, besin retimiyle aklanmaktadr. Fakat bu yaplarn ierisinden kan mermer kaplarn ve eitli klt eyalarnn ritel ilevi olabileceinin stnde durulmaktadr. Kutsal Alanlar Dneminde ise gzle grlebilir youn dini faaliyetler gze arpmaktadr. Tapnak Dnemindeki yaplardan daha fakl olarak bu dnemde bir ak alan tapnm sz konusudur. Yani Tapnak Dneminden gelen kutsallk yerini korumu fakat tapnmn ekli deimitir. Bu saptama doru ise burada Kutsal Alanlar Dnemi boyunca kutsanan varlk Ana Tanra olabilir155. yle sylenebilir ki Erken Yerlemeler Dneminden sonra gelien Hycek yerleimi, Tapnaklar Dneminde eskiden kalma farkl bir dini yap ierisindeydi. Bu yap belki hala erkek egemen kltn etkilerini tamaktayd. Kutsal Alanlar Dnemine gelindiinde ise blge kutsalln korudu fakat ritel ilevi tayan eyalar ve tapnm nesneleri deiti. Tm , Orta Bat ve Kuzeybat Anadolu buluntular ve tapnak olabilecek yaplar ele alndnda, yine de yerleimlerden daha farkl, daha kompleks yaplarn bulunmad bir gerektir. Bu durum kendisini her yerleimde, ocak yanlarnda, yap ilerinde karlalan klt objeleriyle gstermektedir. Dier balamda, sz konusu blgeler iin, klt yaplar ve klt uygulamasnn yerlemenin belirli bir kesiminde yaayan zel bir sosyal snfla ilikili olmadn, bunlarn gnlk yaam ile beraber dnlmesinin daha doru olduunu gstermitir. Arkeolojide cinsiyet rolleri, siyasi organizasyon, sosyal yaplar ve inansal tutumu anlamak iin yeni yaklamlar gelitirilmeye devam edilmektedir. Bu geliimde, dnemin dnce sistemini belirleyen politik ve felsefi akmlar her zaman birinci derecede etkili olmutur. Sosyal bilimleri etkisi altnda brakan akmlar deitike, bu yorumlar ilerde farkllk gsterecektir.

155

Duru-Umurtak 2005, 147.

- 368 -

yle zetleyecek olursak; gnmz dnce yapsyla gemi toplumlarn inan sistemlerini anlamaya almak, onlarn tanr ve tanralarn, dnemlerle snrlamak olduka zordur. Yaplan tm kazlarda eril-diil ayrmnn aranmas, bugn sahip olduumuz erkek-kadn snflamasnn ya da beynimizdeki kodlamalarn verdii bir sonutur. Oysa Neolitik dnemde dnld tarzda bir cinsiyet ayrm henz hibir yerleim yerinde kantlanabilmi deildir. Kald ki diil-eril farknn ispat da, elimize aldmz her cinsiyeti belli figrin ya da heykelin tanr veya tanra olmasn gerektirmemektedir. Tm Anadolu iin ele geen tm figrin ve heykellerin inansal boyutlar gz ard edilmemekle birlikte, tanr veya tanra olduklarn ileri srebileceimiz kantlar yeterli deildir. Bu nedenle, tm bu buluntu grubunu yle yorumlamak doru olacaktr. Anadoluda Neolitik dnemde grlen figrinler, heykeller ve duvar resimleri bir ana tanra ya da tanr tapnmndan ok, dourganln denetlenmesi ya da hayvan totemlerinin insanlara bolluk getirecei kavram erevesindeki inansal faaliyetlerin yansmasdr. Tanrsal saygnlk ve g kavramlar, kendisini leopar, yrtc kular ve eitli havyalar ile gstermi, bu kavramlarn grubun refahn salad ya da baz yelerinin saygnln arttrd dnlmtr. Burada grdmz ey evrensel bir dini inan deil, daha ok kurulu aamasndaki bir inan sistemi gibi grnmektedir. Ksacas Anadolu Platosu iin, be bin yl kadar sren Neolitik dnem ierisinde deien flora ve fauna besin ekonomisini etkilemi, bu etki, insanlarn sosyal, siyasi, kltrel anlamda deimesine neden olmutur. Deien teknoloji ve sosyal sistemin gzle grlr yansmalarndan birisi de inan sistemlerinde gereklemitir. Anadolunun Erken Neolitik dnem inanlarnn gstergesi olan ve ou eril heykeller daha sonra Smerlilerin kltrlerinde grlebilecek bir eylerin n hazrln oluturmu olabilir. atalhyk ve Haclarn Ana Tanralar ise deierek, Kybele, Aphrodith ve Meryem Anaya kadar varln srdrmtr. Aslanda ve yrtc kularda bulunan avclk ve g imgelerinin, ana tanrann Frigyadaki kltrnn anahtar simgelerinden birisi olmas tanrann Yunan ve Roma kltrlerinde de devam ettiinin en nemli gstergelerinden biridir.

- 369 -

yleyse yle sylenilebilir ki Tanrlar ve Tanralar tmyle yeryznden silinmezler, yalnzca, toplumlarn ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasi yaplanmalarna gre bakalam geirirler.

- 370 -

KISALTMALAR VE KAYNAKLAR

Aydngn, .G., 2005

Yerleik Hayat ncesi Yaratan Beden: Pre Setetlment the Creative Body, Tun an Gizemli Kadnlar, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, s. 1226.

Bailey, D. W., 2005

Reading Prehisttoric Figurines as ndividulas World Archeology 25(3): 321-331.

Bar-yosef, O-Belfer-Cohen, A., 2002 evresel Krizlerle Yzlemek. Dou Akdenizde Gen Draystan Holosen aa geite toplumsal ve kltrel deiiklikler. Cappers, R. T. J- Botema (haz) The Drawn of farming in the Near East in: Yakndouda lk retim, Geim ve evre 6: 55 66, Oriente, Berlin.

Bachofen, J., 1997

Sylence, Din ve Anaerkil, stanbul.

Barrett, J., 1991

Towords an Archeology of Ritual, in: Garwood, P., Jennings, D., Skeates, R. And Thoms, J., (eds), Sacred Oxford, ann 1989, Profane: Oxford: Proceedings Oxford of a Conference on Archeology, Ritual and Religion. niversity Committe for Arceology Monographs, 32: 19.

- 371 -

Belli, O., 2001

Anadolu Tanralar, stanbul.

Beile-Bohn, M- Gerber, C- Morris, D., 1985 The Art of the Ancient Cyprus, Oxford Universty Press. Bilgi, ., 1980 Yeni Bulunmu Eserlein I Altnda Anadolu Bronz a ncesi nsan Figrinleri Hakknda Yeni Gzlemler Belleten XLIV, 173: 1-10.

Bonogofsky, M., 2005

A Bioarchaeological Study of Plastered Skulls from Anatolia: New Discoveries Journal and of nterpretations, International

Osteoarchaeology, 15: 124-135.

Bordaz, J. 1968

The suberde Excavation South Western Turkey: An Interim Report Trk Arkeoloji Dergisi: 17/2; 4371

Cauvin , J., 2000

The Bird of the God and Beginnings of Agriculture. Cambridge Universty Pres, Cambridge. (ev.) Trevor Watkins, Cambridge University Press.

- 372 -

Cauvin, J-Aurenche, OCauvin, M. C- Balkan-Atl, N., 1999 The Pre-Pottery Site of Cafer Hyk in: M. zdoan (ed.) Neolithic n Turkey: The Cradle of Civilization, New Discoveries, stanbul, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, s. 225236. Childe, V, G., 1978 Kendini Yaratan nsan (ev.) F. Karabey Ofluolu, stanbul, Varlk Yaynlar.

elik, B., 2005

A New statue of the Early Pre-Pottey Neolithic Period from Gaziantep, Southeastern Turkey Neo-Lithics 1/05: 28-31.

ilingirolu, A- Derin, ZAbay, E-Salamtimur, H- Kayan., 2004 Ulucak Hyk-Excavations Conducted Between 19952002, Louvian, Peeters.

Clark, J. G. D., 1953

Archaeological Theories and nterpretation: Old World, in A. L. Kroeber (ed.) Anthropology Today. University of Chicago Press, Chicago, s. 343383.

Danielou, A, 1995

The Pallus: Sacred Sacred Symbol of Male Creative Company. Power, ner Traditions Bear and

- 373 -

Derin,Z- Abay,E- zkan, T., 2002 23. Kaz sonular Toplants 1. Cilt, KemalpaaUlucak Hyk Kazlar, 19992000, Ankara.

Derin, Z-ilingirolu ATalalan, M., 2003 25. Kaz sonular Toplants 1. Cilt Ulucak Hyk Kazs, 2002 Ankara. Durkheim, E., 1912 Dini Hayatn lkel Biimleri, (ev.) F. Aydn, stanbul.

Duru, R., 1994

Kuruay Hy I 1978-1988: Kaz Sonular ve Neolitik Kalkolitik a Yerlemeleri Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara.

Duru, R., Umurtak, G., 2005

HYCEK 1989- 1992 Yllar Arasnda Yaplan Kazlarn Sonular, Results Of The Excavations 1989-1992, V. Dizi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara.

Eliade, M., 2003

Dinsel nanlar ve Dnceler Tarihi, (ev.) Ali Berktay, Kabalc Yaynevi, stanbul.

Evans-Pritchard., 1999

lkellerde Din, Ankara.

- 374 -

Gimbutas, M., 1991

The Language of The Goddess, New york: Harper Collins Publishers.

Guthrie, R. D., 1984

Ethological Observations from Palaeolithic Art n La Contribution dela Zoologie et delethologie al interpretation de lart des peuples chasseurs prehistongues (3e Colloque d la Societe Suisse des Sciences Humanies). (ed.) H-G. Bandi, W. Hubber, M-R. Sauter, B. Sitter,s. 35-73. Fribourg: Editions niversitaires.

Gndoan, ., 1994

M.. 3. binde Anadoluda Mermer doller, Hacettepe niveristesi, Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara.

Hahn, J., 1993

Aurignaciant Art in Central Europe in Kenhcht, Before Lascaux: The Complex Record of the Early Upper Paleolithic. Boca Raton. CRC pres, nc.

Hamilton, N., 2000

atalhyk Figrinleri (ev.) Ali Ova, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, Sanat Dnyamz 80: 135140.

Hansen, J., 2005

Neolithic Figrines-East-West: Byzas 2, (ed.) How Did Farming Reach Europe? AnatolianEuropen relations from the second half of the 7th through the first half of the 6th millenium cal

- 375 -

BC, Procedding of the nternational Wokhshop, stanbul, 2022 Mays, s. 195212.

Hauptman, H., 1993

Ein Kultgebaude in Nevali ori in: Frangipane, M- Hauptman, H- Liverani, M- Matheiae, PMellink, M (eds.), Between The Rivers Over The Montains. Archeaeologia Anatolica et Mesopotamica. Alba Palmieri Deticata, s. 3369.

1999a

The Urfa region in: M. zdoan (ed.) Neolithic n Turkey: The Cradle of Civilization, New Discoveries, Yaynlar. stanbul, Arkeoloji ve Sanat

1999b

Yukar Mezopotamyada Erken Neolitik Dnem, 1998 Yl Anadolu Medeniyetleri Mzesi Konferanslar, Ankara, s. 117154.

Hodder, I., 2004

Woman and Man at American, Jonuary, 76-81.

atalhyk Scientific

2005

Figrinler Hakknda Dnmek / Thinking About Figrines Tun an Gizemli Kadnlar, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, s. 711.

- 376 -

2006

atalhyk Leoparn yks, (ev.) Dilek endil, Yap Kredi Yaynlar, stanbul.

Hume, D., 2005

Din stne, (ev.) Mete Tunay, stanbul, 1988

Hkelekli, H., 1993

Din Psikolojisi, Ankara.

Jevons, E., 1944

The Psychology of religion, n: Psychoanalysis Todey, (der.) S. Lonard, nternational Universities Press, New York. s. 315325.

Karageorgis, V., 1981

Ancient Cyprus: 7.000 Years of Art and Archeology, Louisiana State Universty Press.

Kulaolu, B., 1992

Tanrlar

ve

Tanralar,

Kltr

Bakanl

Yaynlar, stanbul.

Kuijt, I., 2000

Life in Neolithic Farming Communities, Social Organization, Identy and Differentiation, Kluwer Academic/Plenum Publishers, NY.

Kurtulu, ., 1995

atalhyk, Bilim ve Teknik Dergisi stanbul, s. 1620. - 377 -

Mc Dermott, L. R., 1996

Self Representation in Upper Paleolithic Female Figurines Current Anthropology, 37: 227-275.

Mellaart, J., 1970

Ekcavations at Haclar, Edinburgh, Edinburgh University Press.

1993

atalhyk / Anadoluda Bir Neolitik Kent, Yap Kredi yaynlar stanbul.

1989

Dnya Tarihncesinin Ei Olmayan Eserleri atalhykn Kazlmayan Katlarnda Duruyor, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, stanbul, 1421.

Meskell, L., Nakamura, C 2004 Figurines and Clay Objects, atalhyk Archive Report.

2006

atalhyk

Figrinleri-atalhyk

Figuines

Topraktan Sonsuzlua atalhyk- From Earth to Eternty, Yap Kredi Yaynlar, stanbul.

- 378 -

Morsh,M- Schmidt, K 1998.,

Frhneolithischen Mesopotamien,

Forschungen und

in

Ober

Gbeklitepe

Grctepe,

stanbuler Mitteileungen, 48: s. 3-11.

Morris, B., 1987

Din zerine Antropolojik incelemeler, Cambridge University, (ev.) Tayfun Atay, Ankara.

Mler, F. M., 1978

ntroduction to the Science of Religion, Arno Press, New York.

Naumann, R., 1991

Eski Anadolu Mimarl, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara.

zbaydar, B., 1970

Din Ve Tanr inancnn Gelimesi zerine bir Aratrma, stanbul.

zdoan, M.zdoan, A. 1998 Buildings of Cult and the Cult of Buildings, G Arsebuk, M, Mellink, W, Schirmer (eds.), Light on Top of the Black Hill, Studies Presented to Halet ambel; Karatepedeki Ik, Halet ambele .stanbul. Sunulan Yazlar, Ege Yaynlar,

- 379 -

zdoan, M., 1999

Northwestern Turkey: Neolithic Cultures in Between the Balkans and Anatolia In: M, zdoan (ed.) Neolithic in Turkey: The Cradle of Civilization, New Discoveries, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar. s. 203224, stanbul.

1999

ayn In: M, zdoan (ed.) Neolithic in Turkey: stanbul. The Cradle Arkeoloji of ve Civilization, Sanat New Discoveries, Yaynlar,

2000

Pendik Kazs, Trkiye Arkeolojisi ve stanbul niversitesi (19321999), (ed.) Belli, O, stanbul, s. 4244.

2001

The Neolithic Deit. Male or Female R. M. Boehmer ve J. Maran (yay), Lux Orientis, Festschrift fr Harald Hauptmann, Verlag Marie Leidorf, Rahden. s. 313319.

2003

A Group of Neolithic Stone Figrines from Mezra-a Teleilat, M. zdoan, H. Hauptman, N. Bagelen, (yay), Kyden kente Yakndouda ilk Yerleimler II, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul. s. 511524.

- 380 -

2003

Dnyann en eski heykeli-alurfa Atlas Dergisi, say:137, s. 3640.

2004

Neolitik a- Neolitik Devrim- ilk retim topluluklar Kavramnn Deiimi ve Braidwoodlar, TBA AR 7, s. 4351.

zdoan, M-zdoan, AD. Bar-Yosef-Zeist, V., 1994 ayn Kazs ve Gneydou Anadolu Karma Projesi 30 yllk Genel Bir Derlendirme XV. Kaz Sonular Toplants, Ankara.

zsait, M., 1986

Psidia Blgesinde Yeni prehistorik skan Yerleri Anadolu Aratrmalar, 10: 7387.

Paine, S., 2004

Amulets: A Word of Secret Powers, Charms and Magic, London: Thames & Hudson.

Pazarl, O., 1968

Din Psikolojisi, stanbul.

Roaf, M., 1996

Mezopotamya ve Eski Yakndou, (ev.) Zlal Kl, letiim Yaynlar, stanbul.

- 381 -

Robins, J., 2000

Rituel Communication and Linguistik deology: A Reading and Partial of Reformulation Ritual of Rappaports Theory Current

Anthropology 42: 591-614.

Roodenberg, J., 1999

Ilpnar, An Early Farming Village in znik Lake Basin In: M, zdoan (ed.) Neolithic in Turkey: The Cradle of Civilization, New Discoveries, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul.

Roller, L., 2004

Ana

Tanrann

zinde-Anadoluda

Kybele

Klt, (ev.) stanbul.

Betl Avun, Homer Kitabevi,

Salamtimur, H., 2006

Egenin lk itileri Arkeo-Atlas, say: 5 s. 185

Saltuk, S., 1997 Sarkolu, E., 2002

Arkeoloji Szl, nklap Kitabevi, stanbul. Din Fenomenolojisi, Sleyman Demirel

niversitesi Yaynlar, Isparta.

Schmidth, K., 1998

Beyond Daily Bread: Evidence of Early Neolithic Rituel from Gbeklitepe Neo-Lithics 2/98: 1-5

1999

Boars Ducks and Foxes- The Urfa Project NeoLithics 2/99: 1216.

- 382 -

Sevin, V., 2003

Eski Anadolu ve Trakya, letiim Yaynlar, stanbul.

2003 Silistreli, U., 1989

Anadolu Arkeolojisi, Der Yaynlar, stanbul. Kk Hyk Figrin ve Heykelcii Belleten: LIII: 497-504, Ankara.

1991

1989 Kk Hyk Kazs, Kaz Sonular Toplants, 12: 95104, Ankara.

Szen, M- Tanyeli, U., 2003 Sanat Kavram ve Terimler Szl, Remzi Kitabevi, Ankara.

Spencer, H., 1876

The Prenciples of Sciology, Williams&Norgate, Londra.

Talalay, L. E., 1987

Rethinking the function of clay figurines lefg from Neolithic Greece. An argumant by analogy. AJA 91: 161169.

- 383 -

Tansu, S., 1992

Resim

Sanatnn

Tarihi,

Remzi

Kitabevi

Yaynlar, stanbul.

Tanyol, T., 2000

Maara

Resimlerini

Okumak,

Sanat

Dnyamz, Arkeoloji: Dipten Gelen Sanat, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, s. 129-134.

Tambiah, S, J., 2002

By, Bilim, Din ve Aklcln Kapsam, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara.

Taplamacolu, M., 1963

Din Sosyolojisi, Ankara, 1963

TAY 2

Trkiye Arkeolojik Yerlemeleri, stanbul.

Klasr 2,

Tucker, W., 1977

The Language of Sculpture, London: Thames and Hudson.

Trkcan, A. U., 2003

Stamps, Seals and Clay Figures, atalhyk Excavation Reports s. 98-104.

- 384 -

Uzunolu, E., 2005

Woman in Anatolia: 9000 Years Of The Anatolin Woman, stanbul.

Verhoeven, M., 2001

Person or Penis? nterpretin a New PPNB Antrhoroporphic Statuefrom the Taurus Foothills Neo-Lithics 1/01: 811.

Voight, M., 1991

The Goddess from Anatolia: an Archeological Perspective, Oriental Rug Revieve, 11/2 s. 32-39.

2000

atalhyk in Context, Rituel at Early Neolithic sites in Central and Eastern Turkey Life is Neolithic Farmin Communities: Social Organization, denty and Differentation, ed. Ian Kuijt, New York Plenum, s. 253293.

- 385 -

TABLOLARIN LSTES Tablo 1: Konya Ovas yerleimleri ve Ele Geen Figrinlerin Yerleimlere Gre ematik Dalm Tablo 2: atalhyk Yerleiminde Bulunan Figrinlerin Hammaddelerine Gre Dalm Tablo 3: atalhyk Yerleimi, Hammadde ve Tabakalara Gre ematik Figrinler ve nsan Figrinleri Tablo 4: atalhyk J. Mellart Dnemi Kazlar, Tabakalara Gre Figrin Saylar Tablo 5: atalhykte Yaplara Gre Figrin Says Tablo 6: Gller Blgesinden Ele Geen Figrinlerin Yerleimlere Gre ematik Dalm Tablo 7: Haclar Yerleimi Binalara Gre Figrinlerin Dalmlar Tablo 8: Kuzeybat ve Orta Bat Anadolu Neolitik Dnem Merkezleri ve Figrinlerin Yerleimlere Gre ematik Dalmlar Tablo 9: Dou ve Gneydou Anadolu Neolitik Dnem Merkezleri ve Figrinlerin Yerleimlere Gre ematik Dalmlar Tablo 10: Dou ve Gneydou Anadolu Neolitik Dnem Merkezleri ve Figrinlerin Yapld Hammaddelerin Yerleimlere Gre ematik Dalm Tablo 11: Anadolu Neolitik Dnem Figrin ve Heykellerinin Genel Dalm Tablosu HARTALAR Harita: Anadolu Neolitik Dnem Yerleimleri

- 386 -