Sei sulla pagina 1di 215

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA

FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS


Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO : A EDUCAO DA CRIANA, A CONSTITUIO DO SUJEITO E O EDUCADOR CDIGO: PDE76 28 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 40 PRTICA: 20 TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : 3 5 AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: 35 OUTRAS: O B J E T I VOS : I Objetivos: Pretende-se que essa disciplina possibilite discutir o professor como um educador, na perspectiva do conhecimento acumulado sobre a investigao do ser humano enquanto ser desejante. Espera-se que os contedos e as discusses de experincias amparadas no conceito de extenso da clnica a partir de S Freud, W. Bion e D. Winnicott possam fundamentar a preparao profissional do professor como ofcio implicado na constituio de sujeitos, o que funda o educador e, em especial, o educador da criana. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): Sigmund Freud a psicossexualidade - educao e amansamento pulsional, Wilfred Bion - conhecimento, e pensamento - frustrao e aprendizagem o ambiente suficientemente bom - o cuidado, o acolhimento - educao como maturidade e sade

Donald W Winnicott

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Sandor Ferenczi - a comunicao extralcida a transmisso do saber a prematurao o progresso traumtico e a cognio/afeto (des) encontros entre a criana e o adulto o professor como educador: funo teraputica do ensino noo de infantil: fantasia e desenvolvimento

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Metodologia de ensino: - aulas expositivas. - discusses orientadas. - superviso de atividades extraclasse: entrevistas, observaes, experincia com o cotidiano escolar de crianas e de professores. Atividade prtica: As aulas terico-prticas consistiro em discusses sobre a experincia dos alunos junto a situaes educacionais nas quais o docente da disciplina focalizar o fazer saber do professor.

B I B L I O GR A F IA B S IC A : Abro, J. F. A histria da Psicanlise de crianas no Brasil. So Paulo: Escuta, 2001. Bacha, M. N. A arte de formar: o feminino, o infantil e o epistemolgico. Petrpolis: vozes, 2002. Barone, L. M. C. De ler o desejo ao desejo de ler: uma leitura do olhar da psicopedagogia. Petrpolis, RJ: Vozes, 1993. Bion, W.R. O aprender com a experincia. Rio de Janeiro: Zahar, 1962. Birman, J. Ensaios de Teoria Psicanaltica. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Ed. 1993. 166p. Birman, J. Mal estar na atualidade: a psicanlise e as novas formas de subjetivao. Rio de Janeiro: Civilizao Brasileira, 1999. Calligaris, C. et alli. Educa-se uma criana? Porto Alegre: Artes e Ofcios, 1994. Chakur, Cilene R. de S. Leite (org). Problemas da Educao sob o olhar da Psicologia. Araraquara: FCL/Laboratrio Editorial/UNESP; So Paulo: Cultura Acadmica Editora, 2001. (Srie Temas em Educao Escolar) Costa, J. F. Freud: ontem, hoje e amanh. In: a tica e o Espelho da Cultura. Rio de Janeiro. Rocco, 1994.
2

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Ferenczi, S. Psicanlise IV. Obras Completas. So Paulo: Martins Fontes, 1992. __________ Psicanlise I. Obras Completas. So Paulo: Martins Fontes, 1991. Freud, S. Obras Completas. Trad. Luiz Lopes Ballesteros y de Torres. Madrid: Nueva Madrid, 1968. Herrmann, F. A psique e o eu. So Paulo: Hepsych, 1999. Kupfer, M. C. Educao para o futuro Psicanlise e Educao. So Paulo: Escuta, 2000. Laplanche, J e Pontalis, J. B. Vocabulrio da Psicanlise. So Paulo: Martins Fontes, 1967. Mezan, R. A vingana da esfinge. So Paulo: Brasiliense, 1988. Oliveira, M. L. (orgs.) Educao e Psicanlise: histria, atualidade e perspectivas. So Paulo: Casa do Psiclogo, 2003. _____________ Des/obede/sers Sobre o sentido da contestao adolescente. Dissertao de Mestrado _ Psicologia Clnica Pontifcia Universidade Catlica de So Paulo, 1984. _____________ Escola no lugar de brincar? In: Humor e Alegria na Educao. Valria Amorin Arantes (org.) So Paulo: Summus, 2006. ____________ Porque a psicanlise na educao: fragmentos. Perfil Revista de Psicologia, Assis, n.9, p. 25-35, 1997. _____________ Rebeldia e Identidade estudo psicanalticos sobre uma contradio aparente .(Tese de Doutorado) .Pontifcia Universidade Catlica de So Paulo, 1992. Pait, H. Anis de prata: alunos e professores na sociedade da comunicao in: Educar em Revista, Curitiba, PR. N. 01, J. 1993. Radino, Glria. Contos de Fadas e Realidade Psquica a importncia da fantasia no desenvolvimento. Casa do Psiclogo, 2003. Vasconcelos, M. G. (org.) Criatividade: psicologia, educao e conhecimento do novo. So Paulo: Moderna, 2001. 128p. Winnicott, D. W. A criana e seu mundo. Rio de Janeiro: Livros tcnicos e cientficos, 1982. _____________ O brincar e a realidade. Rio de Janeiro: Imago, 1975. _____________ Tudo comea em casa. (Traduo Paulo Sandler) 2 ed. So Paulo: Martins Fontes, 1996 (Psicologia e Pedagogia).

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : - elaborao de textos a partir de tema pesquisado, - discusso de experincias de atividade educacional - apresentao oral do tema pesquisado EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): - a investigao do psiquismo e a educao escolarizada e a atualidade dessa aproximao; - vertentes tericas sobre o funcionamento psquico do ser humano e suas relaes como conhecimento para a formao do educador; - a representao de identidade e de realidade; - a extenso da clnica, a educao (escolar) e a constituio do sujeito. - a pedagogia e a aprendizagem infantil: a linguagem da paixo e a tcnica humana

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Curso: Letras Modalidade: Bacharelado/Licenciatura Plena Departamento Responsvel: Lingstica Identificao da Disciplina Cdigo: LNG1041 Nome da disciplina: A ELEGIA LATINA Seqncia aconselhada: ( ) Obrigatria Pr-requisito: LNG3370-Lngua Latina I Crditos: 02 Terica: 30 horas Nmero mximo de alunos por turma: 30 Objetivos Contribuir seja para a formao literria do latinista, seja para a formao humanstica do futuro profissional das Letras, a partir de estudos sobre a literatura latina, tendo por base estudos das caractersticas principais da elegia em Roma, quer como gnero, quer em suas atualizaes nos principais expoentes do acervo da literatura latina. Contedo Programtico O contedo dessa disciplina compreende os seguintes itens: 1 A elegia grega e a latina: confluncias e divergncias; 2 Elegia latina: questes de gnero; 3 A expresso mtrica da elegia: o dstico elegaco; 4 A elegia e o epigrama; 5 Leitura e anlise de poemas selecionados dos trs grandes elegacos latinos: Tibulo, Proprcio e Ovdio. Metodologia de Ensino 1 Aulas expositivas; 2 Seminrios; 3 Leituras programadas; 4 Fichamentos.

(X) Optativa Carga Horria total: 30 horas Prtica:

Bibliografia ACHCAR, F. Lrica e lugar comum: alguns temas de horcio e sua presena em portugus. So Paulo: Edusp, 1994. DEZOTTI, J. D. O epigrama latino e sua expresso verncula. 1990. 195f. Dissertao (Mestrado em Letras Clssicas) Faculdade de Filosofia, Letras e Cincias Humanas, Universidade de So Paulo, So Paulo, 1991.
5

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
GRIMAL, P. O amor em Roma. Traduo de H. F. Feist. So Paulo: Martins Fontes, 1991. HIGHET, G. The classical tradition. Oxford: Clarendon Press, 1951. LIMA, A. D. Cincia e poesia. In: ______. Uma estranha lngua? Questes de linguagem e de mtodo. So Paulo: Edunesp, 1995. p. 33-40. ______. De metrificao e poesia latina. Alfa, So Paulo, v. 47, n. 1, p. 99-109, 2003. MARTIN, R.; GAILLARD, J. Les genres littraires Rome. Paris: Nathan, 1990. NOVAK, M. da G.; NERI, M. L. Poesia lrica latina. So Paulo: Martins Fontes, 1992. OVDIO. Poemas da carne e do exlio. Seleo, traduo, introduo e notas de J. P. Paes. So Paulo: Cia das Letras, 1997. ROCHA PEREIRA, M.H. da. Estudos de histria da cultura clssica: cultura romana. 2.ed. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 1984. v. 2. PRADO, J. B. T. Elegias de Tibulo: introduo, traduo e notas. 1990. 325f. Dissertao (Mestrado em Letras Clssicas) Faculdade de Filosofia, Letras e Cincias Humanas, Universidade de So Paulo, So Paulo, 1991. ______. Canto e encanto, o charme da poesia latina: contribuio para uma potica da expressividade em lngua latina. 1997. 272 f. Tese (Doutorado em Letras Clssicas) Faculdade de Filosofia, Letras e Cincias Humanas, Universidade de So Paulo, So Paulo, 1997. ______. A desumana neutralidade da mtrica. Alfa, So Paulo, v. 47, n. 1, p. 111-118, 2003. RAMOS, P. E. S. Poesia grega e latina. So Paulo: Cultrix, s/d. VON ALBRECHT, M. Historia de la literatura romana: desde Andrnico hasta Boecio. Traduo castellana de D. Estefana e A. Pocia Perez. Barcelona: Herder, 1997. 2 v. VEYNE, P. A elegia ertica romana. Traduo de M. M. do Nascimento e M. G. de Souza Nascimento. So Paulo: Brasiliense, 1985. Obs.: os textos de autores latinos, tomados do acervo da Literatura Latina, sero aqueles estabelecidos nas colees mais prestigiadas, tais como: Les Belles Lettres, Loeb, Teubner, Oxford, B.U.R., etc. Critrios da avaliao de aprendizagem e atividades de recuperao 1 Provas escritas e/ou 2 Trabalhos de aproveitamento e/ou 3 Seminrios de avaliao. Atividade de recuperao: provas escritas e/ou trabalhos de aproveitamento. Ementa Estudo e caracterizao da elegia latina e suas atualizaes particulares nas obras de seus grandes expoentes.

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Curso: Letras Modalidade: Bacharelado/Licenciatura Plena Departamento Responsvel: Lingstica Identificao da Disciplina Cdigo: LNG9784 Nome da disciplina: A INTERPRETAO DOS SONHOS DE ARTEMIDORO DE DALDIS (SC.II D.C.) Seqncia aconselhada: 1 e 2 semestres dos 3 e 4 anos ( ) Obrigatria (X) Optativa Pr-requisito: No h Crditos: 02 Carga Horria total: 30 horas Terica: 30 horas Prtica: Nmero mximo de alunos por Turma: 30 Objetivos Propiciar uma leitura e uma interpretao da obra Oneirokritika, de Artemidoro de Daldis, considerando o sistema onirocrtico do autor, as tradies onirocrticas gregas, os smbolos culturais e a repercusso da obra em estudos literrios, historico-sociais e psicolgicos. Contedo Programtico As tradies onirocrticas. O sonho em Homero e Artemidoro. O sistema onirocrtico de Artemidoro. Uma viso de mundo retratada no sonho e na onirocricia. Metodologia de Ensino Aulas expositivas; leituras; fichamentos e seminrios; leituras e atividades extra-classe; desenvolvimento de um projeto especifico. Bibliografia ARISTOTLE. On sleep and dreams. Texto, traduo, introduo, notas e glossrio de David Gallop. Warminster, UK: Aris & Phillips, 1991. ARTEMIDORI DALDIANI. Onirocriticon. Libri V. Leipzig: Teubner, 1963. Tradues disponveis em espanhol, francs, ingls, e italiano abaixo: ARTEMIDORO. La interpretacin de los sueos. Introduo, traduo e notas de Elisa Ruiz Garcia. Madrid: Gredos, 1989. ARTMIDORE. La clef des songes. Onirocriticon. Traduo e notas de A. J. Festugire. Paris: Vrin, 1975. ARTEMIDORUS. The interpretation of dreams. Traduo e notas de Robert J. White. Torrance, CA: Original Books, 1975. ARTEMIDORO. Il libro dei sogni. Introduo, traduo e notas de Dario del Corno. 1990.
7

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CAILLOIS, R.; VON GRUNEBAUM, G. E. O sonho e as sociedades humanas. Rio de Janeiro: Francisco Alves, 1978. FERREIRA, A. G. DO. A psique e as paixes na Oneirokritika de Artemidoro. 2002. Tese (Doutorado em Letras) Faculdade de Filosofia, Letras e Cincias Humanas, Universidade de So Paulo, 2002. FOUCAULT, M. Sonhar com os prprios prazeres. Em sua Histria da sexualidade. O cuidado de si. Rio de Janeiro: Graal, 1985. v. 3. FREUD, S. La interpretacin de los sueos. In: ______. Obras completas. Madrid: Biblioteca Nueva, 1981. GUIDORIZZI, G. Il Sogno in Grecia. Roma-Bari: Laterza, 1988. LAKOFF, G.; M. JOHNSON. Metforas da vida cotidiana. So Paulo: Mercado de Letras; Campinas: Educ, 2002. LEWIS, N. The interpretation of dreams & portents in antiquity. Wauconda, USA: Bolchazy-Carducci, 1996. LOBO, M. A. V. 1992. La literatura onirocritica griega hasta al siglo II d.C. Estado de la cuestin. Estudios Clasicos, XXXIV, 101: 63-75. MENESES, A. B. O sonho de Penlope. Do poder da palavra. So Paulo: Duas Cidades, 1995. Critrios da avaliao de aprendizagem e atividades de recuperao Seminrios e trabalho escrito. Atividades de recuperao: avaliao escrita e/ou exposio oral. Ementa Descrio geral da obra. Tradio onirocrtica e oniromntica na literatura grega. Definio e classificao dos sonhos. Os diferentes temas. O sistema onirocrtico. O papel da psique e das paixes. As metforas na onirocricia. Os leitores modernos de Artemidoro.

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Curso: Letras Modalidade: Bacharelado/Licenciatura Plena Departamento Responsvel: Letras Modernas Identificao da Disciplina Cdigo: LEM 1056 Nome da disciplina: A NARRATIVA BUZZATIANA Seqncia aconselhada: 3 e 4 ano ( ) Semestral ( ) Anual ( ) Obrigatria ( X ) Optativa Pr-requisito: Lngua Italiana II Crditos: 02 30 Terica: Nmero mximo de alunos por turma:

Carga Horria total: Prtica:

Objetivos Estudar a narrativa do escritor italiano Di no Buzza ti no perodo da dit adura fascista

Contedo Programtico A narrativa da poca das publicaes do romances de Buzzati O romances e os contos A obra prima: Il deserto dei Tartari. Metodologia de Ensino Aulas expositivas

Bibliografia BUZZATI, D. Barnabo delle montagne. Milano-Roma: Trevis-Trecani-Tumminelli,1933. ______________ Il segreto del bosco vecchio. Milano-Roma: Trevis-Trecani-Tumminelli,1935. _______________ Il deserto dei Tartari. 16 ed. Milano: Mondadori, 1999. _______________ Sessanta Racconti. Milano: Mondadori, 1995 _______________ La boutique del mistero. Milano: Mondadori, 1985 _______________ Il Colombre. Milano: Mondadori, 1966 ARSLAN, A. Dino Buzzati tra fantastico e realistico. Modena: Mucchi Editore.1992. __________ Invito alla lettura di Dino Buzzati. Milano: Mursia, 1993. BESIRE, I Le rcit fantastique. Paris: Larousse, 1974. BIONDI, A. Fra Italia magica e surrealismo. In: GIANETTO, N. (org.) - Il pianeta Buzzati. Belluno: Mondadori, 1992, p.15-59.
9

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CARLINO, M. Come leggere Il deserto dei tartari di Dino Buzzati Milano: Mursia 1993. ELIADE, M Aspectos do mito. Trad. de Manuela Torres, Lisboa, Edies 70, 1989. MENDILOW, A A. - O tempo e o romance. Trad. Flvio Wolf. Porto Alegre: Globo, 1972. NUNES, B. - O tempo na narrativa. So Paulo: tica, 1988. RICOEUR, P. - Temps et rcit. Paris: Seuil, 1983. SPLINLER, W. Magic realism: a typology. In: Forum for moderrn language studies. Oxford, 1993, jan 29:1, p.75-81. Critrios de avaliao da aprendizagem e atividades de recuperao Fichamentos Prova escrita do final do semeste Ementa Estudar a narrativa buzza tiana modelo fora dos pa dres da poca

10

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : L e t r a s MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: A P S I C AN L I S E E A P E D A G O G I A: O I NF ANT I L E A E D U C A O D A C R I A N A CDIGO: PDE76 01 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 Quinta-feira -Manh D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : 2 5 AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Problematizar a educao e a pedagogia a partir de diferentes abordagens em Psicanlise. A partir da considerao do inconsciente na constituio do sujeito e de suas relaes, ampliar e ressignificar a identidade profissional do educador. Favorecer o exerccio reflexivo sobre as prticas e concepes educacionais mediante os conhecimentos acumulados pela Psicanlise, focalizando-se o conceito de infantil. O aprofundamento a respeito do carter intersubjetivo do fenmeno educacional ser o orientador das reflexes sobre o exerccio profissional do educador em suas possibilidades e limites. Alm disso, espera-se que possibilite ao educador a descoberta de conexes entre a Psicanlise e a educao que contribuam para a ao educativa promotora do desenvolvimento do educando, da escola enquanto promotora da construo do sujeito. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): - contextualizao da psicanlise no campo da cincia. - Inconsciente na constituio do sujeito. - A restrio da educao formal pedagogia. - Intersubjetividade e o fenmeno educacional: o ensinante e o aprendiz como sujeitos desejantes. - Contribuies de S. Freud, M. Klein, D. Winnicott, W. Bion ao fenmeno educacional e suas matrizes clnicas. - Inconsciente, expresso simblica e escolarizao. - Conhecimento e autoconhecimento na educao: a paixo de formar e o amor ao conhecimento. - A pedagogia sob a vrtice da psicanlise. - Psicopatologia x maturidade e sade.
11

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas; seminrios temticos; leituras e discusso de textos; discusses orientadas. B I B L I O GR A F IA B S IC A : Freud, S. Obras Completas. Trad. Luiz Lopes Ballesteros y de Torres. Madrid: Nueva Madrid, 1968. Birman, J. Mal estar na atualidade: a psicanlise e as novas formas de subjetivao. Rio de Janeiro: Civilizao Brasileira, 1999. Laplanche, J e Pontalis, J. B. Vocabulrio da Psicanlise. So Paulo: Martins Fontes, 1967. Rezende, A. M. O paradoxo da psicanli se: uma cincia ps -paradigmtica. So Paulo: Via lettera, 2000. Oliveira, M. L. Porque a psicanlise na educao: fragmentos. Perfil Revista do Departamento de Psicologia Clnica, Faculdade de Cincias e Letras UNESP- Assis, n.9, p. 25-35, 1997. Oliveira, M. L. (org.) Psicanlise e educao: ontem, hoje e amanh. Araraquara: FCL-UNESP, 2000, p. 25-37 Oliveira, M. L. Rebeldia e Identidade estudo psicanaltico sobre uma contradio aparente .(Tese de Doutorado) .Pontifcia Universidade Catlica de So Paulo, 1992. Oliveira, M. L. Des/obede/sers Sobre o sentido da contestao adolescente. Dissertao de Mestrado _ Psicologia Clnica Pontifcia Universidade Catlica de So Paulo, 1984. Oliveira, M. L. A criana e o adolescente na atualidade e a psicologia da educao. Temas em Educao e Sade. Revista do Centro de Estudos, Assessoria e Orientao Educativa Dante Moreira Leite da FCLUNESP-Araraquara, v. 2, 1999, p. 121-31 Oliveira, M. L. (org.) Educao e psicanlise: histria, atualidade e perspectivas. So Paulo: Casa do Psiclogo, 2003. Rezende, A. M. Bion e o futuro da psicanlise. Campinas, So Paulo: Papirus, 1993 Klein, M.; Herrmann, F.; Lima, A. A. (orgs.) Psicologia. Trad. Leda A. F. Herrmann; Carlos Rugnio M. de Moura; Joo Silvrio Trevisan. So Paulo: tica, 1982. Laplanche, J. Problemtica III: a sublimao. Trad. lvaro Cabral. So Paulo: Martins Fontes, 1989. Kupfer, M. C. Educao teraputica: o que a psicanlise pode pedir educao. Estilos da Clnica. Revista sobre a infncia com problemas. Dossi Psicanaltico e Educao, ano II, n.2, 1997, p. 53-62. Calligaris, C. et alli. Educa-se uma criana? Porto Alegre: Artes e Ofcios, 1994. Machado, A. M; Souza, M. P. (orgs.) Psicologia escolar em busca de novos rumos. So Paulo: Casa do Psiclogo, 1997 (Psicologia e educao). Winnicott, D. W. O brincar e a realidade. Rio de Janeiro: mago, 1975. Kupfer, M. C. Educao para o futuro Psicanlise e Educao. So Paulo: Escuta, 2000. Ferenczi, S. Psicanlise VI a IV. Obras Completas. So Paulo: Martins Fontes, 1991. Herrmann, F. Introduo Teoria dos Campos. So Paulo: Casa do Psiclogo, 2001. Macedo, L; Assis, B. A. (orgs) Psicanlise e Pedagogia. So Paulo: Casa do Psiclogo, 2002.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Produo de textos; trabalhos em grupos; apresentao de trabalhos. Capacidade de anlise; nvel de compreenso e elaborao do contedo; capacidade de transposio da teoria para a prtica, ou seja, desenvolvimento da capacidade de produzir conhecimento; participao nas atividades ao longo do curso.
12

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A pesquisa psicanaltica e a problematizao do conceito de infantil. Dilogo atual entre a Psicanlise e a educao escolarizada. Vertentes tericas sobre o funcionamento do ser humano e suas relaes como conhecimento indispensvel formao do educador. Escolarizao na perspectiva psicanaltica.

13

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Edu ca o

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO : A O P E D AG G I C A I NT E G R AD A I I CDIGO: PDE73 34 SERIAO IDEAL: 2 semestre OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITO S: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 02 TERICA/PRTICA: 02 PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Esta disciplina, ministrada a partir de uma ao terico-prtica, pretende contemplar as vrias competncias ancoradas nos conhecimentos prprios do pedagogo, permitindo ao aluno do Curso de Pedagogia atuar no cotidiano de Escolas de Ensino Fundamental e Mdio da Cidade de Araraquara e Regio a fim de implantar Projeto de Ao Pedaggica Integrada voltado para as especificidades a identificadas.

14

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. Implantao de Projetos de Ao Pedaggica Integrada onde sejam contemplados Programas de aconselhamento e acompanhamento pedaggico para direo, coordenao, professores, funcionrios, alunos e familiares ligados Escola de Ensino Fundamental e Mdio Aes de encaminhamento das questes especficas de alunos a outros profissionais habilitados. 2. Implantao de Programas de Hbitos de Estudo, de Orientao para a Sade mental e fsica, para o Lazer, para o Esporte, para a Cultura, para o Trabalho e para o Direito Cidado. 3. Avaliao dos resultados obtidos, 4. Elaborao de relatrio final sobre a Ao Pedaggica Integrada.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, leituras e debates; dinmicas em grupo; ao torico-prtica desenvolvida junto ao cotidiano escolar.

B I B L I O GR A F IA B S IC A : ALVES, N.; GARCIA, R. L. O fazer e o pensar de Supervisores e Orientadores Educacionais. Ed. Loyola BACHELARD, G. A potica do espao. So Paulo: Martins Fontes, 1989. BETTELHEIM, B. A psicanlise dos contos de fada. Trad. Arlete Caetano. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1978. STEFFLRE, B.; GRANT, W. H. Teorias de aconselhamento. So Paulo: Ed. McGraw-Hill do Brasil, 1976. BUCHBINDER, M. A potica do desmascaramento. So Paulo: gora Ed., 1996. DIAS, V. R. C. S. Psicodrama: teoria e prtica. So Paulo: Ed. gora, 1987. DUBORGEL, B. Imaginaire et pedagogie. 2.ed. Paris: Privat, 1992. DURAND, G. As estruturas antropolgicas do imaginrio. Trad. Hlder Godinho. Lisboa: Presena, 1989. DURAND, Y. Lexploration de limaginaire. Introduction a la modlisation des univers mytiques. Paris: LEspace Bleu, 1988. DUVIGNAUD, J. Projet de Recherche Concernat Limaginaire Social. Trad. Sueli Aparecida Itman Monteiro (fins didticos/FEUSP). Frana: Univ. Franois Rabelais de Tours, s. d. ERNY, P. Etnologia da educao. Trad. Antonio Roberto Blundi. Rio de Janeiro: Zahar, 1982.

15

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
GUIMARES, A. M. (Org.) Na mira da violncia: a escola e seus agentes. Cadernos Cedes (Campinas), v.47, 1999. HILLMAN, J. Entre Vistas: conversas com Laura Pozzo sobre Psicoterapia, Biografia, Amor, Alma, Sonhos, Trabalho, Imaginao e o Estado da Cultura. So Paulo: Summus Editora, 1989. ITMAN MONTEIRO, S. A. Luzes, sombras e crepsculos nas vivncias cotidianas de duas escolas de primeiro grau: sucessos, fracassos, evases, excluses. Tese de Doutorado. So Paulo: USP, Faculdade de Educao, 1996. KAWASHITA, N. A Orientao Educacional e o Currculo. In: NEVES, M. A. N. (Org.) A Orientao Educacional: Permanncia ou Mudana? Ed. Vozes, 1988. LIMA E GOMES, I. R. A escola como espao de prazer. So Paulo: Summus Editora, 2000. MONTLVERNE CHAVES, I.; SILVA, W. C. (Orgs.) Formao de professor: narrando, refletindo, intervindo, Niteroi: Quartet, 1999 QUEIROZ, M. I. P. Relatos orais: do indizvel ao dizvel. In: Von SINSON, O. M. (Org) Experimentos com histrias de vida. So Paulo: Vrtice, 1988. SANTANA, N. A. R. O computador na escola: um olhar sobre o cotidiano Dissertao de Mestrado FEUSP 2001. UNICEF. Famlia Brasileira: a base de tudo. Braslia: Cortez, 1994.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Controle da freqncia e da participao s atividades terico-prticas propostas. Apresentao de Relatrio Final de Atividades. Atividade de recuperao: trabalho individual.

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Execuo de projeto estabelecido a partir de mapeamento e de construo de propostas de ao, previamente elaborados na disciplina Ao Pedaggica Integrada I, concebendo-se o cotidiano da Escola de Ensino Fundamental e Mdio como uma fonte para a compreenso e construo do saber educativo.

16

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Administrao P blica

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: ADMINISTRAO PARTICIPATIVA CDIGO: ADM9019 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( x) E STGIO ( )

PR-REQUISITOS: no h CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 60 PRTICA:

TERICA/PRTICA:

OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS:50 AULAS PRTICAS:

AULAS TERICAS/PRTICAS:

OUTRAS:

O B J E T I VOS : a) Estudar novas formas de participao , co-gesto e autogesto.


17

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
b) Refletir sobre as contribuies do Terceiro Setor para a construo da cidadania.

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1. Estudar os conceitos de hetero-gesto, de participao, co-gesto e auto-gesto: contribuies e limites. 2. Participao e cidadania: conceito de cidadania. 3. Reflexo crtica sobre o conceito de Terceiro Setor: um conceito complexo. 4. A natureza do Terceiro Setor e o desenvolvimento social sustentado. 5. O que so Organizaes no Governamentais: conceito problemtico. 6. O Terceiro Setor e o Estado: substituio ou complementao das polticas estatais.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : 1. Aulas expositivas. 2. Discusso de textos. 3. Discusso da pesquisa de campo.

B I B L I O GR A F IA B S IC A : SILVA, Felipe Luiz Gomes. Reflexes Sobre a Prtica de Ensino-Pesquisa da Disciplina Optativa Administrao Participativa. Primavera, 1999. SILVA, Felipe Luiz Gomes. Reflexes sobre o Terceiro Setor. (Texto Didtico Mimeo. Primavera 2000). GUILHERM, Alain et al. Autogesto: uma mudana radical. Rio de Janeiro: Zahar, 1976 Item 1 CARVALHO, Nanci Valadares. Autogesto: O nascimento das ONGs. S. Paulo Brasiliense, 1995. CSAR, Rubem Fernandes. O Que Terceiro Setor? 3 Setor Desenvolvimento Social Sustentado (org.) Ioschpe, Evelyn, Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1997. GRAJEW, Oded. ONGs, Um Passo Adiante. Folha de So Paulo, 14 de junho de 1988 GRAJEW, Oded. Educao para a cidadania. Folha de So Paulo, 16 de janeiro de 1997b. SOUZA, Herbert. O Poder Transformador da Cultura. Folha de So Paulo, 27 de setembro de 1993. GPHN. Maria da Glria. O novo associativismo e o Terceiro Setor. Revista Servio Social & Sociedade n. 58 Ana XIX, 1998.
18

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
QUADROS, Teresinha. Mudanas na Economia Mundial e Impacto nas ONGs. Bahia: Anlise e Dados, Salvador, SEI, v.7, n.4, p. 17-25 Maro 1998. BOMBAROLO, Felix. Desafios para as Ongs na Amrica Latina na Dcada de 90. RAM 206 v. 40, 1993. BENEVIDES, Maria Victoria de Mesquita. A Cidadania Ativa: Referendo, Plebiscito e Iniciativa Popular. So Paulo: tica, 1991. MONTENEGRO, Thereza. O que ONG. S. Paulo: Brasiliense, 1994. Parte 1 da p. 7 a 23. ANDION, Carolina. Gesto em Organizaes da Economia Solidria: Contornos de uma Problemtica Revista de Administrao Pblica, Rio de Janeiro 32 (1): 7-25, Jan/Fev. 1988. SIGNORI, Hebe C. (org.). Organizaes No Governamentais: Soluo ou Problema? S.Paulo: Estao Liberdade, 1996. Prefcio Item 1 Histria e Gnese da Ongs. KURZ, Robert. Para Alm de Estado e Mercado ltimos Combates Petrpolis: Vozes 1997 e FSP 3/12/1995. BORDIEU, P. Contrafogos, Rio de Janeiro: Zahar, 1998 Item sobre Precarizao. LIMA, Maria Elizabeth Antunes. Programas de Qualidade Total e seus impactos sobre a qualidade de vida no trabalho. RA-S.P., v. 29, n.4, p.64-72 out/dez. 1994.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : 1. Trabalho de Pesquisa de Campo: Valor: 40% da nota 2. Prova conceitual: Valor: 60% da nota global. Recuperao: Ser oferecido regime de recuperao atravs de trabalho ou prova escrita, ao aluno que tiver mdia 4 e 70% de freqncia na disciplina.

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A experincia da administrao participativa em pases industrialmente avanados, a co-gesto alem, o participacionismo na Frana, Sucia e Itlia. A administrao participativa e a experincia brasileira. Participao, regulao de conflitos e estratgia de modernizao administrativa. A questo participativa na Administrao Pblica.

19

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras

MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: Cincias da Educao

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: CDIGO: CED 7244 SERIAO IDEAL: 1 semestre OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: CRDITOS: 4 no h no h semestral CARGA HORRIA: 60 OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( ) AVALIAO EDUCACIONAL

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 4 TERICA/PRTICA PRTICA: OUTRAS:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: 30 AULAS TERICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVO: Identificar, conhecer e discutir princpios e fundamentos de procedimentos avaliativos na educao e na aprendizagem. Identificar as funes da avaliao educacional tanto em nvel do sistema educativo mais amplo quanto ao nvel do micro-sistema que se produz em sala de aula. Reconhecer e analisar os pressupostos toricos e filosficos subjacentes s propostas de avaliao oriundas das diferentes tendncias sob as quais visto o processo ensino-aprendizagem.
20

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Analisar e discutir as propostas de avaliaes apresentadas para os sitemas de ensino no Brasil em seus diferentes nveis e modalidades. Conhecer e interpretar a legislao educacional, no que se refere avaliao, frente realidade da prtica educacional na educao bsica (infantil e fundamental). Reconhecer e analisar os diferentes aspectos do desenvolvimento (na educao infantil) e o desempenho da aprendizagem (no ensino fundamental) do aluno visando a busca de alternativas para a compreenso e superao dos problemas detectados. Identificar elementos, na dimenso tcnica e metodolgica, adequados avaliao que se deseja.

CONTEDO PROGRAMTICO: Avaliao educacional: bases histricas, teoria, concepes e fundamentos. Natureza do processo educacional, discusso e anlise dos pressupostos da prtica escolar. Da poltica educacional sala de aula as possibilidades para uma construo avaliativa? A avaliao do rendimento escolar do aluno na legislao educacional brasileira. A avaliao referenciada na realidade educacional brasileira. Princpios bsicos da estatstica aplicada. Conceitos e fundamentos. Interpretao e anlises de dados e grficos pertinentes s estatsticas educacionais. Tendncia da medida e avaliao do rendimento escolar. A medida em psicologia e na educao: evoluo e desenvolvimento histrico. Os instrumentos de medida e avaliao educacional, do rendimento escolar e da aprendizagem. Avaliao do rendimento escolar enquanto avaliao do produto da escolarizao. As propostas de avaliao de sistemas de ensino no Brasil: SAEB, SARESP, ENC, ENEM e Censo Escolar. A avaliao do aluno (da aprendizagem) nas teorias pedaggicas, psicolgicas e sociolgicas. Problemas de aprendizagem pela tica da avaliao: a evaso e a repetncia. O significado das finalidades e objetivos educacionais na elaborao do(s) instrumento(s) avaliativos. Bases e princpios da avaliao institucional e de programas educacionais. Os instrumentos institucionais de avaliao empregados pelo SAEB, SARESP, ENC, ENEM e Censo Escolar. Poltica educacional e avaliao e diretrizes educacionais

21

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
METODOLOGIA DE ENSINO: Aulas expositivas e dialogadas; leitura e discusso do texto; trabalho individual e em grupo; seminrios; estudos e pesquisas.

BIBLIOGRAFIA DE APOIO: AVALIAO do desenvolvimento do aluno. So Paulo. Secretaria da Educao, 1981. BLOOM, B. S.; HASTING, J. T. e MADAUS, G. F. Manual de avaliao formativa e somativa do rendimento escolar. So Paulo: Pioneira, 1985. GOLBERG, M. e PRADO, C. A prtica da avaliao. So Paulo: Cortez, 1979. GOLBERG, M. A. e PRADO, C. Avaliao de programas educacionais: vicissitudes, contrivrsias, desafios. So Paulo, EPU, 1982. GRONLUND, N. C. A elaborao do teste de aproveitamento escolar. So Paulo, EPU, 1974. GRONLUND, N. E. O sistema de notas de avaliao do Ensino. So Paulo: Pioneira, 1979. LAFOURCADE, P. D. Planejamento e avaliao de ensino. So Paulo: IBRASA, 1980. LOURENO, F. (org.). Teste e medida na educao: uma coletnea. Rio de Janeiro: FGV, 1976. MEDEIROS, E. B. Provas objetivas, discursivas, orais e prticas: tcnica de construo. Rio de Janeiro: FGV, 1983. MELLO, G. N. Educao Escolar: paixo, pensamento e prtica. So Paulo: Cortez, 1986. MIZUKAMI, M. G. N. Ensino: as abordagens do processo. So Paulo: EPU, 1986. NOLL, V. J. Introduo s medidas educacionais. So Paulo: Pioneira, 1965. SCRIVEN, M. e STUFFLEBLEAM, D. Avaliao educacionalII. Petrpolis: Vozes, 1981. STONES, V. J. Avaliao como estrtgia como melhoria do processo educacional: mitos e possibilidades. Rio de Janeiro: ABT, 1980. THORNDIKE, R. L. e HAGEN, E. Teste y tenica de medicion en psicologia y educacion. Mxico: Trilhas, 1970. TURRA, C. M. C. et alli. Planejamento de ensino e avaliao. Porto Alegre: PUC/EMMA, 1975. TYLER, R. Princpios bsicos de currculo e ensino. Porto Alegre:Globo, 1975. VIANNA, H. M. Testes em Educao. So Paulo:Ibrasa, 1973. PERRENOUD, P. Avaliao entre duas lgicas. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1999.
22

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

CRITRIOS DE AVALIAO DE APRENDIZAGEM:

Desempenho em prova escrita, seminrios e/ou micro-aulas; Participao dem trabalhos de grupo, debates e aulas dialogadas; Elaborao, conforme notas estabelecidas, para trabalho escrito indiidual ou em grupo, estudos e pesquisas; No caso de recuperao, o aluno desenvolver um trabalho escrito, baseado na bibliografia do curso com o tema Avaliao Educacional no Brasil.

EMENTA Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino: A(s) medida(s) e avaliao educacional e do rendimento escolar; suas relaes os problemas da educao escolar em geral. As funes da avaliao na educao, na (da) escola em seus diferentes nveis e modalidades. O planejamento, a organizao e a aplicao de instrumentos de medida. Bases estruturais e tcnicas da avaliao da educao bsica no Brasil. Procedimentos de avaliao no (e em) processos. Programas internacionais de orientao e avaliao da educao. Bases para um projeto de avaliao escolar. O papel, as finalidades e os objetivos da educao escolar pela tica da avaliao. As polticas atuais para avaliao nacional e internacional da educao. Noes de avaliao institucional.

23

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: AUT ONOMI A E ID ENT IDADE NA ADO LESC NCIA CDIGO: PDE73 42 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: 1 Semestre/Noturno CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Propiciar aos alunos uma reflexo crtica sobre a adolescncia enquanto processo de reconstruo e de descoberta da identidade, a partir de contribuies das concepes scio-culturais e desenvolvimentistas da Psicanlise em contraposio s abordagens que privilegiam a dinmica relacional e familiar na adolescncia. Facilitar a anlise da adolescncia na atualidade a partir da transposio dos saberes acumulados, inclusive pela literatura, para essas disciplinas. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): O carter psicosocial da adolescncia. A concepo de crise. A aquisio da autonomia na adolescncia. A construo da identidade, a sndrome normal. Processos de Identificao e dificuldades atuais. O processo de luto. Amor e cognio.
24

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Adolescncia, intersubjetividade e a crise de identidade dos pais. Experincia emocional e conhecimento. Auto-estima e intersubjetividade. Cultura e subjetividade na adolescncia

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas; discusses dos textos em grupos; orientao de leitura e das discusses; debates sobre filmes; seminrios sobre pesquisa com adolescentes e leitura de ensaios literrios. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ABERASTURY, A.; KNOBEL, M. (Org.). Adolescncia normal: um enfoque psicanaltico. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1989. BERGSSON, G. O cisne. Rio de Janeiro: Rocco, 2000. DEUTSCH, H. (1967) Problemas psicolgicos da adolescncia: com nfase especial na formao de grupos. Rio de Janeiro: Zahar, 1983. ERIKSON, E. H. Identidade, juventude e crise (1968). Rio de Janeiro: Zahar, 1972. ___________ . Infncia e Sociedade (1950). R. J., Zahar,1976. FERRARI, A. B. Adolescncia: o segundo desafio (consideraes psicanalticas). So Paulo: Casa do Psiclogo, 1996. FRANK, O. H.; PRESSLER, M. (Ed). O dirio de Anne Frank. Rio de Janeiro: Ed. Record, 1999. FREUD, S. (1905) Trs ensaios sobre a teoria da sexualidade. In: ______. Obras completas. Madrid: Nueva Madrid, 1972. KNOBEL, M. A sndrome normal da adolescncia. So Paulo: Artes Mdicas, 1978. LEVISKY, D. L. Reflexes psicanalticas sobre a adolescncia. So Paulo: Casa do Psiclogo, 1998. MORLEY, H. Minha vida de menina. So Paulo: Cia das Letras,1998. OLIVEIRA, M. L. "Des/obede"sers": sobre o sentido da contestao adolescente. Dissertao de Mestrado. PUCSP, 1984. SCHWARZ, R. Duas Meninas. So Paulo: Cia das Letras, 1997. WINNICOTT, D. Privao e delinqncia. So Paulo: Martins Fontes, 1987. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Elaborao de texto sobre o tema; apresentao de trabalho escrito; nvel de elaborao reflexiva sobre o contedo estudado; apresentao de seminrio temtico. Atividade de recuperao: 1) apresentao de um seminrio especfico sobre o assunto no qual o aluno teve um desempenho insuficiente; e 2) prova sobre toda a matria no final do curso. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Produo de saberes sobre a adolescncia. Desejo e conhecimento. Adolescncia, desenvolvimento humano e moralidade. Construo e conceito de autonomia. Adolescncia e escolarizao.

25

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

CURSO: Letras MODALIDADE: Licenciatura Plena/Bacharelado DEPARTAMENTO RESPONSVEL: Didtica

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: AS FBUL AS DE ES OP O NA LI TER ATU RA I NFANTIL CDIGO: DDA903 7 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS:. CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 02 PRTICA: OUTRAS:

TERICA/PRTICA:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 30 (trinta) AULAS TE RICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

26

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
OBJETIVOS: Tem-se como objetivo na disciplina intitulada As fbulas de Esopo na Literatura Infantil apresentar as propriedades que definem o gnero discursivo fbula tal como ele se constituiu na Antigidade Clssica, no sculo VI a.C., para a partir dos fundamentos apresentados identificar e compreender as variaes estruturais e semnticas a que este gnero discursivo esteve sujeito ao longo do tempo. Trata-se particularmente de observar como as fbulas, de Esopo, habitam o imaginrio infantil que acreditamos ter influenciado, sobremaneira, o imaginrio escolar.

CONTEDO PROGRAMTICO: Compreenso da fbula como prtica discursiva: propriedade da moral da fbula e suas relaes com a situao de enunciao; Personagens da fbula; Mecanismos de construo do humano na narrativa fabular; A relao entre personagens e tipos humanos; Propriedade da narrativa fabular: um texto polissmico; Moral da fbula: lugar de regulao da polissemia do texto narrativo; Mecanismos de construo do humano na moralidade: a construo de tipos; Tipificao na narrativa e na moralidade: a identificao de suas relaes; Estrutura dos textos fabulares; Fbula e provrbios populares; Carter moralizante x moralidade nas fbulas; Tema na/das fbulas; Ideologia das fbulas: um estudo comparativo.

METODOLOGIA DE ENSINO: A metodologia de ensino que ser adotada no estudo das fbulas de Esopo e daquelas que circulam, no campo da Literatura Infantil, com o nome de fbulas de Esopo ou como verses das fbulas des t e autor uma metodolo gia de na tureza comparativa. Por meio dos cont edos pr ogramticos esta bele cidos, compararemos o t exto primeiro e os t extos que circulam em nossa cultura. Examinaremos, em primeiro lugar, as fbulas de Montei ro Lobato. Em seguida, livros didticos e livros paradid ticos, a fim de que possamos identificar o modo de leitura do texto de Esopo, com e sem a me diao da Litera tura Infantil. Como forma de verificar a variao do gnero fbula, foc alizaremos o process o de leitura e de reconhecimento pelos leitores dos proc essos de instanciao de personagem, tempo e espao na fbula. Identificada a variao em tais processos, interessa -nos
27

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
compreender as condies de produo da v ariao no modo de leitura de u m gnero.

BIBLIOGRAFIA BSICA: ARROYO, Leonardo. Literatura infantil brasileira: ensaio de preliminares para a sua histria e suas fontes. So Paulo: Melhoramentos, 1968. 248p. CARVALHO, Brbara Vasconcelos de. A literatura infantil: viso histrica e crtica. 6.ed. So Paulo: Global, 1989. 314p. (Srie Crtica & Teoria Literria). CORDOVANI, Glria Maria. Um fbula de Millr. Leitura, So Paulo, v.17, n.1, p.22-27, 1999. CHAGALL, Marc. Fbulas de La Fontaine. Traduo Mrio Laranjeira. So Paulo: Estao da Liberdade, 2004. 143p. COELHO, Nelly Novaes. Panorama histrico da literatura infantil/juvenil: Das Origens Ilndoeuropias ao Brasil Contemporneo. 4.ed.rev. So Paulo: tica, 1991. COELHO, Nelly Novaes. Dicionrio crtico da literatura infantil e juvenil brasileira. So Paulo: Edusp, 1995. DEZOTTI, Maria Celeste Consolin (Coord.). A tradio da fbula. Araraquara: FCL-Unesp,1991. 71p. (Textos, n.8). DEZOTTI, Maria Celeste Consolin. A fbula espica annima: uma contribuio ao estudo dos atos de fbula. 1988. 225f. Dissertao (Mestrado) Instituto de Letras, Cincias Sociais e Educao, Universidade Estadual Paulista Jlio de Mesquita Filho, Araraquara, 1988. DEZOTTI, Maria Celeste Consolin ; PEREZ, Lcia Helena. Nas pegadas da raposa: a construo da metfora. Em pauta: Revista de Iniciao Cientfica da Universidade Estadual Paulista, So Paulo, n.1, p.167-71, 2000. DEZOTTI, Maria Celeste Consolin (Org.). A tradio da fbula: de Esopo a La Fontaine. Braslia: Editora da Universidade de Braslia; So Paulo: Imprensa Oficial do Estado de So Paulo, 2003. 214p. FBULAS DE ESOPO (TEXTO INTEGRAL). Traduo Pietro Nassetti. So Paulo: Martin Claret, 2006. 207p. FERNANDES, Millr. Fbulas fabulosas. 5.ed. Rio de Janeiro: Nrdica, 1977. FERNANDES, Millr. Novas fbulas fabulosas. 4.ed. Rio de Janeiro: Nrdica, 1985. 111p. FERNANDES, Millr. 100 fbulas fabulosas. Rio de Janeiro: Record, 2003. 226p. GAZOLLA, Rachel. Fbulas nuas e cruas. So Paulo: Parbola Editorial: 2005. 104p. LIMA, Alceu Dias. Prefcio. In: Dezotti, Maria Celeste Consolin. A tradio da fbula. Brasilia: Edunb, 2003. LIMA, Alceu Dias. A forma da fbula: estudo de semntica discursiva. Significao, So Paulo, n.4, p.61-9, 1984.
28

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
LOBATO, Monteiro. Fbulas. 31.ed. Ilustraes de Manoel Victor Filho. So Paulo: Brasiliense, 1982. QUINELATO, Eliane. Investigaes sobre a rivalidade nas fbulas gregas. Araraquara. 2005. 118p. Dissertao (Mestrado) Faculdade de Cincias e Letras, Universidade Estadual Paulista Jlio de Mesquita Filho UNESP, Araraquara, 2005. PACATANTRA: fbulas indianas livro I. Traduo: Maria da Graa Tesheiner; Marianne Erps Fleming; Maria Valria Aderson de Mello Vargas. 2. Humanitas/FFLCH/USP, 2004. 250p. SILVA, Leandra Antoneli da. Fbulas de Lobato: a teoria e a prtica de um gnero. Araraquara. 2003. 119p. Dissertao (Mestrado) Faculdade de Cincias e Letras, Universidade Estadual Paulista Jlio de Mesquita Filho UNESP, Araraquara, 2003. SILVA, Joo Melquades F. da.; BARROS, Leandro Gomes de; ASSAR, Patativa do. Feira de versos: poesia de cordel. So Paulo: tica, 2005. SMOLKA, Neide. Esopo: fbulas completas. So Paulo: Moderna, 1994. 200p. SOSSOLOTE, Cssia Regina Coutinho. A recepo do discurso alegrico da fbula. Araraquara, 2002. 428p. Tese (Doutorado) Faculdade de Cincias e Letras, Universidade Estadual Paulista Jlio de Mesquita Filho UNESP, Araraquara, 2003. SOUSA, Manuel Aveleza de. As fbulas de Esopo: em texto bilnge grego-portugus. Rio de Janeiro: Thex, 1999. 376p. SULEIMAN, Susan. Le rcit exemplaire: parabole, fable, roman thse. Potique, Paris, n. 32, p. 468-89, 1977.

CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Participao do aluno em sala de aula; Leitura e fichamento dos textos crticos apresentados; Anlise comparativa de fbulas de Esopo; daquelas que foram produzidas por Lobato; das que se encontram em livros didticos e em livros paradidticos.

29

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Na disciplina intitulada As fbulas de Esopo na Literatura Infantil, buscar-se- investigar e compreender a histria do gnero fbula. Quer-se verificar o modo de leitura das fbulas espicas, no sculo VI a.C., momento em que elas ganham o estatuto de gnero literrio, e o modo de recepo da fbula em nosso contexto scio-cultural. Quer-se compreender, sobretudo, a influncia da Literatura Infanto-Juvenil nas prticas escolares de leitura das fbulas. Partimos da hiptese de que as representaes construdas sobre este gnero de discurso, que convem revisitar, fazem com elas sejam concebidas como se sempre tivessem sido textos para crianas. Fica descartado, neste sentido, o seu carter filosfico e ideolgico. Enfim, a variao das condies de produo das fbulas ao longo do tempo desconhecida dos professores do Ensino Fundamental e do Ensino Mdio.

30

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: Cincias da Educao

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: CIDADANIA E TICA: DESAFIOS PARA A EDUCAO CDIGO: CED 7260

SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: no h CO-REQUISITOS: no h ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60h/a OPTATIVA (X ) ESTGIO ( )

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 4h/a TERICA/PRTICA PRTICA: OUTRAS:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVOS: Oferecer subsdios para que os alunos possam desenvolver a capacidade para uma anlise mais crtica sobre os valores transmitidos e vivenciados nas escolas. Categorias como cidadania e tica englobam temas de relevncia como violncia, indisciplina, uso de drogas, etc., no interior da unidade escolar. Anlise de textos de diferentes autores que abordam esta temtica no intuito de subsidiar as discusses. Como contraproposta, valores como respeito ao outro, solidariedade e direitos humanos devem ser o pano de fundo das novas categorias a serem analisadas criticamente e introduzidas nas propostas curriculares nacionais.

31

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. Anlise das categorias Cidadania e tica luz da bibliografia pertinente. 2. Aprofundamento e discusso dos motivos da disseminao da violncia nas unidades escolares; 3. Contextualizao e discusso terica sobre a indisciplina no interior da escola; 4. Anlise sobre o crescimento do uso de drogas por parte dos jovens e sua influncia no comportamento dos mesmos; 5. Anlise de novos mecanismos de transformao de valores, tendo como pressuposto a solidariedade, o respeito ao outro; 6. Proposta de preveno sobre o uso e abuso de drogas nas escolas; 7. Discusso sobre os novos mecanismos criados pela sociedade civil no intuito de resgate dos valores como cidadania e tica.

METODOLOGIA DE ENSINO: Anlise de textos, discusses coletivas, aulas expositivas, realizao de seminrios.

BIBLIOGRAFIA BSICA: ADORNO, T.W. Educao e emancipao. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1995. ARENDT, H. Condio Humana. Rio de Janeiro: Forense Universitria, 1987. ARROYO, M. Educao e excluso da cidadania. In: BUFFA, E. Educao e cidadania: quem educa o cidado? So Paulo: Cortez, 1988. BUCHER, R. Drogas e drogadio no Brasil. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1992. CANIVEZ, P. Educar o cidado? Campinas: Papirus, 1991. CADERNOS CEDES n 47. Na mira da violncia. A escola e seus agentes. Campinas, 1988. CADERNOS Juventude, Sade e Desenvolvimento. V1. Braslia, agosto de 1999. FERNANDES, A. V.M. Entre o texto e o contexto. Anlise comparativa das leis de diretrizes e bases da educao do Brasil (1996) e da Espanha (1990). Araraquara: Cultura Acadmica, 2000.
32

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
FERNANDES, A.V.M. Educao e Cidadania em tempos de globalizao. In Revista Cenrios, n 1, Araraquara, SP FERREIRA, N.T. Cidadania. Uma questo para a educao. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1993. FOUCAULT, M. Vigiar e punir. Petrpolis: Vozes, 1977. GUIMARAES, A.M. A dinmica da violncia escolar. Campinas: Autores Associados, 1996. HIRSCHMAN, A. O. de consumidor a cidado. So Paulo: Brasiliense, 1983. KALINA, E. (org.). Drogadio hoje: indivduo, famlia e sociedade. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1999. MAFFESOLI, M. Dinmica da violncia. So Paulo: Vrtice, 1987. VAIDERGORN, J, (org.) O direito a Ter direitos. Campinas: Autores Associados, 2000.

CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Avaliao de textos escritos, seminrios e discusses.

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Cidadania e tica. Violncia em unidades escolares. Disciplina em unidades escolares. Drogas e sua influncia no estudante. Valores para a cidadania. Propostas de preveno sobre o uso de drogas.

33

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Curso: Letras Modalidade: Bacharelado/Licenciatura Departamento Responsvel: Lingstica Identificao da Disciplina Cdigo: LNG 8011 Nome da disciplina: COMDIA ANTIGA Seqncia aconselhada: a partir do 2 ano ( ) Obrigatria Pr-requisito: No h Crditos: 02 Terica: 30 horas Nmero mximo de alunos por Turma: 30

(X) Optativa Carga Horria total: 30 horas Prtica:

Objetivos Promover estudos sobre o gnero cmico na Antigidade. Contedo Programtico 1 A Comdia Grega: Aristfanes, Menandro. 2 A Comdia Latina: Plauto e Terncio. Metodologia Mtodo indutivo-dedutivo. Bibliografia ADRADOS, F. R. Fiesta, comedia y tragedia. Madrid: Alianza Editorial, 1983. ARISTOFANES. Comedias. Traduo de Luis G Fernndez. Madrid: Ed.Gredos, 1995. Tomo I. ARISTOPHANE. Oeuvres compltes. Paris: Les Belles Lettres, 1952. 5 v. BERTHOLD, M. Histria mundial do teatro. Traduo de J. Guinsburg et al. So Paulo: Perspectiva, 2000. BOWIE, A.M. Aristophanes. Myth, Ritual and Comedy. Cambridge: Cambridge University Press, 1993. DOVER, K. J. Aristophanic comedy. Berkeley: The University of California Press, 1984. FERNANDES, M. Aristfanes. Lisstrata. Porto Alegre: L&PM, 2003. KURY, M. da G. Aristfanes*Menandro. A Paz*O Misantropo. Rio de Janeiro: Ediouro. s/d. (Coleo Universidade). ______. Aristfanes. As Vespas, As Aves, As Rs. Rio de Janeiro: Jorge Zahar, 1996. LESKY, A. Histria da literatura grega. Traduo de Manuel Losa. Lisboa: Calouste Gulbenkian, 1995. LOBO VILELA, A. Aristfanes. As Vespas. Lisboa: Editorial Inqurito Limitada, s/d. MENANDRO. Comedias. Traduo de Pedro B. Pea. Madrid: Ed. Gredos, 1986. PAVIS, P. Dicionrio de teatro. Traduo de J. Guinsburg e Maria Lcia Pereira. So Paulo: Perspectiva: 2001.
34

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
PEREIRA, M. H. da R. Estudos de histria da cultura clssica: cultura grega. 5. ed. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 1980. v. 1. RAMALHO, A. C. Aristfanes. Pluto. Braslia: Ed. UnB, 1999. REALE, G. M. S. Aristfanes. As Nuvens. So Paulo: Difuso Europia do Livro, 1967 ROMILLY, J. Fundamentos da literatura grega. Traduo de Mario da Gama Kury. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Ed., 1984. SOUSA E SILVA, M. de F. Aristfanes. A Paz. Coimbra: INIC, 1984. ______. Aristfanes. As Aves. Lisboa: Edies 70, 1989. ______. Aristfanes. As Mulheres no Parlamento. Coimbra: INIC, 1988. ______. Aristfanes. As Mulheres que celebram as Tesmofrias. 2. ed. Coimbra: INIC, 1988. ______. Aristfanes. Os Acarnenses. 2. ed. Coimbra: INIC, 1988. ______. Aristfanes. Os Cavaleiros. Braslia: Ed. UnB; So Paulo: Imprensa Oficial do Estado, 2000. ______. Crtica do Teatro na Comdia Antiga. Coimbra: INIC, 1987. ______. Menandro. O Dscolo. Coimbra: INIC, 1989. SILVA, A. D. Aristfanes. As Aves. So Paulo: Hucitec, 2000. (Ed. Bilnge). ______. O dono da voz a voz do dono: a parbase na comdia de Aristfanes. So Paulo: Humanitas, 2000. TEOFRASTO. Os caracteres. Traduo de Daisi Malhadas e Haiganuch Sarian. So Paulo: EPU, 1978. Critrios da avaliao de aprendizagem e atividades de recuperao 1 Seminrios orais; 2 Provas escritas. Atividades de recuperao: avaliao escrita e/ou exposio oral. Ementa Estudos sobre o gnero cmico antigo: de Aristfanes a Plauto e Terncio.

35

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Curso: Letras Modalidade: Bacharelado/Licenciatura Plena Departamento Responsvel: Letras Modernas Identificao da Disciplina Cdigo: LEM 7617 Nome da disciplina: CONTOS DE FADAS MODERNOS E OUTRAS FORMAS DO MARAVILHOSO Seqncia aconselhada: ( X ) Semestral ( ) Anual ( ) Obrigatria ( X ) Optativa Pr-requisito: no h Crditos: 02 Carga Horria total: 30 Terica: 30 Prtica: Nmero mximo de alunos por turma: Objetivos Sero analisadas diversas formas literrias (contos de fadas artsticos, fantasy, etc.) que se desenvolveram j desde o sc. XVIII tendo como fonte de inspirao o conto maravilhoso popular. Embora o destaque seja dado narrativa curta, a disciplina tambm compreende a discusso de romances, poemas e peas teatrais. Assim, dentre as muitas obras que poderiam ser tratadas, a disciplina abordar uma seleo de textos dentre os seguintes - sc. XVII e XVIII: Mme. D'Aulnoy (LOiseau bleu); Voltaire (Le Taureau blanc); Wolfgang Goethe (Das Mrchen); sculo XIX: Ludwig Tieck (Der Runenberg); Novalis; E. T. A. Hoffmann (Der goldne Topf), Wilhelm Hauff (Zwerg Nase); Gottfried Keller (Spiegel, das Ktzchen); Hugo von Hofmannsthal (Die Frau ohne Schatten); Thophile Gautier (La Morte amoureuse; La Mille et deuxime nuit); George MacDonald (The Light Princess); Charles Dickens (The Magic Fishbone); Charles Kingsley (The Water Babies); Oscar Wilde (The Selfish Giant); John Ruskin (The King of the Golden River); Hans Christian Andersen (A rainha da neve); Nathaniel Hawthorne (Feathertop); sc. XX at nossos dias: Franz Kafka (Die Verwandlung); Robert Musil (Die Amsel); Hermann Hesse (Augustus); Friedrich Drrenmatt (Der Tunnel); Michael Ende (Die unendliche Geschichte); Maurice Maeterlinck (LOiseau bleu); Jean Giraudoux (Ondine); Lord Dunsany (The King of Elfland's Daughter); J. R. R. Tolkien (The Hobbit; Lord of the Rings); C. S. Lewis (The Chronicles of Narnia); Jane Yolen (The River Maid); Stephen King (The Eyes of the Dragon); Neil Gaiman (The Wolves in the Walls). Contedo Programtico Introduo geral: os contos de fadas como gnero literrio e artstico Precursores: Shakespeare, Gianfrancesco Straparola, Jonathan Swift, As mil e uma noites Sob o signo das Luzes: o conto de fadas a servio da ironia e stira Romantismo: do encantamento desorientao Convergncias entre maravilhoso e fantstico Sculo XIX: entre a perspectiva didtica e a crtica social Reviso do gnero: narrativas para adultos ou para crianas?
36

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Sculo XX: o maravilhoso transpassado pelo horror Romance de fantasia e outras formas: o maravilhoso e o mtico Ps-modernidade: elementos histricos, gticos, mgicos na literatura contempornea Magia e esttica

Metodologia de Ensino 1. Aulas expositivas 2. Discusso e anlise de textos 3. Leituras contrastivas Bibliografia BIRRELL, Gordon. The Boundless Present. Space and Time in the Literary Fairy Tales of Novalis and Tieck. Chapel Hill: University of North Carolina, 1979. (University of North Carolina Studies in the Germanic Languages and Literatures, 95). BROOKE-ROSE, Christine A Rhetoric of the Unreal. Studies in Narrative and Structure, Specially of the Fantastic. Cambridge: Cambridge University Press, 1981. GEULEN, Hans Goethes Kunstmrchen 'Der neue Paris' und 'Die neue Melusine'. Ihre poetologischen Imaginationen und Spielformen Deutsche Vierteljahrsschrift fr Literaturwissenschaft und Geistesgeschichte, v. 59, n. 1, p. 79-92, 1985. HILLMANN, Heinz Wunderbares in der Dichtung der Aufklrung. Untersuchungen zum franzsischen und deutschen Feenmrchen Deutsche Vierteljahrsschrift fr Literaturwissenschaft und Geistesgeschichte, v. 43, n. 1, p. 76-113, 1969. KLOTZ, Volker Dahergelaufene und Davongekommene. Ironisierte Abenteuer in Mrchen von Musus, Wieland und Goethe. Euphorion, v. 79, n. 3/4, p. 322-334, 1985. KLOTZ, Volker. Das europische Kunstmrchen. Fnfundzwanzig Kapitel seiner Geschichte von der Renaissance bis zur Moderne. Stuttgart: J. B. Metzler, 1985. LEDERER, Wolfgang. The Kiss of the Snow Queen. Hans Christian Andersen and Man's Redemption by Woman. Berkeley: University of California Press, 1990. LINDEMANN, Klaus (Hrsg.). Wege zum Wunderbaren. Romantische Kunstmrchen und Erzhlungen. Paderborn: Ferdinand Schningh, 1997 LURIE, Alison (Ed.). The Oxford Book of Modern Fairy Tales. Oxford: Oxford University Press, 1993. MHLHER, Robert Leitmotiv und dialektischer Mythos in E. T. A. Hoffmanns Mrchen 'Der goldne Topf'. Mitteilungen der E. T. A. Hoffmann-Gesellschaft. v. 1, n. 2/3, p. 65-96, 1938/40. PETZOLD, Dieter. Das englische Kunstmrchen im neunzehnten Jahrhundert. Tbingen: Max Niemeyer, 1981. RATH, Wolfgang. Ludwig Tieck: das vergessene Genie. Paderborn: Ferdinand Schningh, 1996. SCHIEBELHUTH, Hans. Menschen im Mrchen. In: GEERKEN, Hartmut (Ed.).Die goldene Bombe. Expressionistische Mrchendichtungen und Grotesken. Darmstadt: Agora, 1970. p. 5-31. SRING, Jrgen Die Verwirrung und das Wunderbare in Goethes Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten. Zeitschrift fr deutsche Philologie, v. 100, n. 4, p. 544-559, 1981. STEFFEN, Hans. Mrchendichtung in Aufklrung und Romantik. In: ALEWYN, R. et al. Formkrfte der deutschen Dichtung vom Barock bis zur Gegenwart. Gttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1963. p. 100-123. THALMANN, Marianne. Das Mrchen und die Moderne. 2. Aufl. Stuttgart: W. Kohlhammer, 1966. TISMAR, Jens. Kunstmrchen. Stuttgart: J. B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung, 1977.
37

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
VIETOR, Sophia. Das Wunderbare in den Mrchen von Goethe und Novalis. Geleitwort von HansJoachim Mhl. Halle: Stekovics, 1995. (Texte aus dem Novalis-Schlo, 1). WHRL, Paul-Wolfgang. Das deutsche Kunstmrchen. Geschichte, Botschaft und Erzhlstrukturen. Heidelberg: Quelle & Meyer, 1984. Critrios de avaliao da aprendizagem e atividades de recuperao Para fins de avaliao sero considerados: - participao ao longo do curso (leituras efetuadas, assiduidade) - seminrio - caso haja um nmero reduzido de participantes - trabalho final: discusso de tpicos abordados ao longo do curso e comentrio analtico sobre um ou mais contos de fadas Ementa Estudo dos contos de fadas modernos e outros gneros que se desenvolveram a partir de elementos provenientes do conto popular.

38

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: EDUCAO DO PORTADOR DE DISMOTRIA CEREBRAL ONTOGENTICA: ESTIMULAO E TRATAMENTO. CDIGO : PDE7369 SERIAO IDEAL: Diurno e Noturno 1 Semestre OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Conhecer e compreender a DCO, sua etiologia e sintomas. Conhecer os quadros diagnsticos e seus respectivos prognsticos quanto ao desenvolvimento e aprendizagem. Estudar, e aplicar os diferentes mtodos e instrumentos de interveno educativa. Analisar e julgar as abordagens mais facilitadoras do processo educativo. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): Unidade I Conceito e caracterizao das Encefalopatias Crnicas Infantis No Progressivas e a Distrofia Cerebral Ontogentica. Unidade II Classificao da DCO por comprometimentos (plegias) e funcionalidade (praxias). Tarefas evolutivas da espcie.

39

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Unidade III Mtodos de tratamento e educao: Doman-Delacato, Bobath, Kabat, Peto. Escalas de Desenvolvimento: Portage, Gesell, Washington, Pep-R, Brunet-Lezine. Estimulao essencial. Unidade IV A interdisciplinaridade da interveno educativa. As possibilidades de incluso escolar. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, dialogadas, a partir da leitura dos textos. Abordagem por estudo de casos. Utilizar-seo diapositivos e filmes para complementar as apresentaes e discusses. Poder haver acompanhamento de sujeitos em atendimento. B I B L I O GR A F IA B S IC A : BOBATH, B.; BOBATH, K. Desarrollo motor em distintos tipos de parlisis cerebral. Buenos Aires: Editorial Mdica Panamericana, 1976. BOBATH, K. Base neurofisiolgica para tratamento de uma parlisis cerebral. 2.ed. Buenos Aires: Editorial Mdica Panamericana, 1982. _____. Deficincia motora em pacientes com parlisis cerebral. Trad. Tomas Filadoro. Buenos Aires: Acoervil, 1973. _____. Transtornos cerebromotores en el nio. Buenos Aires: Editorial Mdica Panamericana, 1976. NARDI, J. M. O. Educao condutiva (Mtodo Peto). Temas sobre desenvolvimento, ano I, n.6, maiojun./1992. PFEIFER L. I. Comprometimento motor e aquisio de habilidades cognitivas em crianas portadoras de paralisia cerebral. Temas sobre desenvolvimento, v.6, n.31, mar.-abr./1997. RODRIGUES, L. M.; SCHEWINSKY, S. R.; ALVES, V. L. R. Aspectos psicossociais em crianas portadoras de paralisia cerebral. Temas sobre desenvolvimento, v.8, n.48, jan.-fev./2000. SAMARO BRANDO, J. Preveno e tratamento precoce das deficincias mentais e da paralisia cerebral. In: Sndromes de Paralisis Cerebral. Buenos Aires: Editorial Mdica Panamericana, 1978. _____. Desenvolvimento psicomotor da mo. Rio de Janeiro: Enelivros, 1984. _____. Bases do tratamento por estimulao precoce da paralisia cerebral. So Paulo: Memnon, 1992. SCHWARTZMAN, J. S. Paralisia cerebral. Temas sobre Desenvolvimento, v.3, n.13, jul.-ago./1993. SOUZA, A. M. C.; FERRARETO, I. Paralisia cerebral: aspectos prticos. So Paulo: Memnon, 1998. TORRE, C. A. Integrao dos Mtodos Bobath e Peto para o tratamento educativo em crianas portadoras de paralisia cerebral. Temas sobre desenvolvimento, ano 2, n.8, set.-out./1992. WERNER D. Guia de deficincias e reabilitao simplificada. Braslia: CORDE, 1994. ZERBINATTI, M. Equipamentos alternativos de adaptao para crianas com paralisia cerebral. Temas sobre Desenvolvimento, v.5, n.26, maio-jun./1995. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : A avaliao ser processual ou seja, contnua. A presena indispensvel devido natureza dos contedos. A avaliao formal ser realizada por provas escritas e orais. Os trabalhos de observao e interveno tambm sero avaliados. Atividade de recuperao: prova escrita. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Caracterizao da Distrofia Cerebral Ontogentica enquanto encefalopatia crnica infantil no progressiva. Quadros diagnsticos e prognsticos. Possibilidades Educativas da interveno precoce incluso escolar.
40

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: Didtica

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: EDUCAO E LUTA DE CLAS SES NO BR ASI L CDIGO : DDA 147 8 SERIAO IDEAL: 2 sem. OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: no h CO-REQUISITOS: no h ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 hs

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: TERICA/PRTICA: PRTICA: OUTRAS:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 50 AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

41

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
OBJETIVOS: Anlise da expanso escolar brasileira e s ua relao com os interesses das classes sociais no Brasil. Anlise da expanso escolar brasileira e o desenvolvimento industrial brasileiro. Anlise da expanso escolar brasileira e a s polticas de formao de professores.

CONTEDO PROGRAMTICO (Titulo e discriminao das unidades): Evoluo do Ensino no Brasil at 1930. Educao e desenvolvimento brasileiro nos anos de 1930. As lutas ideolgicas em torno da e duca o: O Manifesto dos Pioneiros da Educao Expanso escolar e conten o da demanda: conflito e interesses das classes sociais no processo histrico. O ensino mdio e o ensino profissionalizante na histria do Brasil. Poltica e ducacional: a ex panso escolar do ensino pblico e do ensino privado. Expanso de va gas, qualida de do ensino e verbas para a educa o escolar. A Constituio de 1946. A Lei de Diretrizes e B ases da Educa o N acional. A Lei n 4024/61. A Lei n 5692/71. A Poltica Educ acional ps -1964. A Nova LDB n 9394/96. A Educao escolar com a L DB n 9 394/9 6.

METODOLOGIA DE ENSINO: Aulas expositivas: debate Seminrios: debate Exposio de f ilmes

BIBLIOGRAFIA BSICA: AZANHA, Jos Mario Pires. Educa o: tem as polmicos. So P aulo: Martins Fontes, 1995. CARNEIRO, Moaci Alves. LDB f cil: leitura crtico com preensiva: artigo a artigo. Rio de Janeiro: Vozes, 1998.
42

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
COUTINHO, Carlos Nelson. Cul tura e sociedade no Brasil: ensaios sobre idias e formas. Belo Horizonte: Oficina de Livros, 1990. COUTINHO, Carlos Nelson. Gramsci. Porto Alegre: L & PM, 1981. CUNHA, Luiz Antonio. Educao e desenvolvimento social no Brasil. Rio de Janeiro: F.Alves,1979. CUNHA, L.A. & GOES,M. de. O golpe na educao. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Ed.,1985. GADOTTI, Moacir. Concepo dialtica da educ ao: um estudo introdutrio. So Paulo: Corte z Autores Associados, 198 3. GHIRALDELLI JUNIOR, Paulo. Histria da Educao. S o Paulo: Corte z, 1990. ______. Pe da gogia e luta de classes no B rasil, 1930 -1937. I bitinga SP : Humanidades, 1991. KULOC, Maisa Gomes Brando. Formao de professores para o prximo milnio: novo locus? So Paulo: Annablume, 20 00. PAIVA, Vanilda P ereira. E duca o popular e educa o de adultos. So Paulo: Loyola, 1973. RIBEIRO, Maria Lusa Santos. Histria da Educao Brasileira: a organizao escolar. So Paulo: Moraes, 1981. ROMANELLI, Otaza de Oliveira. Histria da Educa o no Brasil. Rio de J aneiro, Petrpolis, 197 8.

CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Participao nas aulas e nos debates 2,5 Trabalhos de pesquisa 2,5 Prova escrita 5,0

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A expanso escolar no contexto da industrializao e sua relao com as classes sociais no Brasil. Expanso escolar e conteno da demanda: conflito e interesses das classes sociais no processo histrico. Poltica educacional de formao de professores.

43

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras

MODALIDADE: Bacharelado e Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: SOCIOLOGIA

IDENTIFICAO: DISCIPLINA: ESTUDOS DE GNERO CDIGO: SOC1376 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: SEMESTRAL CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 OPTATIVA ( X ) Introduo Sociologia No h

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 60

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 60

OBJETIVOS: Estudo das Teorias de Gnero nas Cincias Sociais e suas relaes com o Feminismo e com as Teorias Sociolgicas Contemporneas.

CONTEDO PROGRAMTICO: 1. Gnero, poltica e influncias tericas: modernidade ou ps-modernidade 2. Poltica e metodologias: gnero, classe, raa/etnia 3. Dilogos com a psicanlise e as teorias sociais: sujeito, identidade, alteridade 4. Polticas do corpo e da sexualidade
44

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
5. Gnero e transformaes sociais

METODOLOGIA DE ENSINO: Aulas expositivas, discusso dos textos e seminrios

BIBLIOGRAFIA BSICA: BUTLER, J. Fundamentos contingentes: o feminismo e a questo do ps-modernismo. Cadernos Pagu (11), 98: p. 11-42. FLAX, J. Ps-modernismo e as relaes de gnero na teoria feminista. In Ps-modernismo e poltica. BUARQUE DE HOLANDA, H. (org.). Rio de Janeiro: Rocco, 1992, p. 217-250. NICHOLSON, L. Interpretando o gnero. Revista Estudos Feministas. CFH/CCE/UFSC, 2000, 8 (2), p. 9-41. SCAVONE, L. Dar a vida e cuidar da vida. Feminismo e Cincias Sociais. So Paulo: EDUNESP, 2004. STEPAN, N. L. Raa e gnero: o papel da analogia na cincia. In Tendncias e impasses: o feminismo como crtica da cultura. BUARQUE DE HOLANDA, H. (org.). Rio de Janeiro: Rocco, 1994, p. 72-98. BORDO, S. R. O corpo e a reproduo da feminilidade: uma apropriao feminista de Foucault. In: JAGGAR, A. M., BORDO, S. R. Gnero, corpo, conhecimento. Rio de Janeiro: Record/Rosa dos Tempos, 1997, p. 19-41.

CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Prova escrita e trabalho Atividade de Recuperao:

EMENTA: Conhecimento das matrizes tericas do feminismo e dos estudos de gnero (Beauvoir, Fraisse, Delphy, Scott, Rubin, Perrot, Fraser, Butltler, Collin, Saffioti), assim como do dilogo que desenvolveram com a Sociologia e as demais Cincias Humanas.

45

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado e Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA : FACE DISFORME DA MODERNIDADE: O GROTESCO NA LRICA BRASILEIRA DO SCULO XIX CDIGO: LEM 783 4 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: no h CO-REQUISITOS: no h ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30 h

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 30 h PRTICA: --TERICA/PRTICA: --OUTRAS: ---

N ME R O MX I M O D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: sem limite AULAS PRTICAS: --AULAS TERICAS/PRTICAS: --O B J E T I VOS : A disciplina tem como propsito observar as manifestaes do grotesco na lrica dos poetas brasileiros ligados aos postulados estticos do romantismo a fim de evidenciar a ligao entre a categoria esttica do grotesco e os elementos que caracterizam a lrica moderna. conhecida importncia do grotesco na configurao de uma nova poesia no cerne do romntico que deixaria frutos nas estticas posteriores, inclusive nas vanguardas. Por conta disso, poder-se-ia tomar o grotesco como uma categoria que serve ao entendimento de muitas das idiossincrasias da poesia moderna, principalmente no que tange reformulao esttica da lrica tradicional. Ora, a literatura romntica brasileira atesta exemplos de poetas cuja marca de singularidade
46

OUTRAS: ---

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
deixada na tradio esttica nacional deve-se em muito aos elementos grotescos presentes em sua obra. No parece gratuito o fato de que as caractersticas apresentadas por esses poetas podem ser observadas em toda a lrica moderna, anterior ou posterior a eles, o que permite que eles sejam vistos como representantes de uma vertente profcua no fenmeno esttico moderno. Os poetas cujas obras sero consideradas na disciplina so tributrios do romantismo, mesmo que suas obras no estejam inseridas no contexto estrito do romantismo alm dos romnticos, as consideraes a serem feitas incidiro sobre a obra de epgonos do romantismo, simbolistas, e de poetas j s raias de prticas do sculo XX. Como o grotesco possui uma histria que transcende a literatura brasileira e o contexto da literatura e que se confunde com a prpria histria do romantismo, a disciplina buscar traar paralelos entre as obras dos poetas brasileiros e manifestaes do grotesco na literatura de outros pases, particularmente Inglaterra, Frana e Alemanha, cujas manifestaes culturais so determinantes para o engendramento do romantismo, desenvolvimento das estticas de fin-de-sicle e, conseqentemente, maturao do fenmeno grotesco na lrica.

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): - A gnese de motivos grotescos em mitos ctnicos. - Histria esttica do grotesco: das artes plsticas literatura. - Grotesco e romantismo - Grotesco e lrica: Romnticos e estticas de fin-de-sicle. - Motivos grotescos no romantismo. - Esttica romntica e grotesco no Brasil - lvares de Azevedo e Bernardo Guimares: humour e aclimatamento da ironia grotesca. - Tefilo Dias, Fontoura Xavier e Wenceslau de Queirs: a lira anmala no parnaso. - Cruz e Sousa: fin-de-sicle e esttica do bizarro. - Augusto dos Anjos: teratologia e niilismo. - Pedro Kilkerry: grotesco via tortuosa ao novo.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : - Aulas expositivas - Discusso e anlise de textos em sala de aula

B I B L I O GR A F IA B S IC A : ADORNO, T. W. Teoria da esttica. Traduo de Artur Moro. So Paulo: Martins Fontes, 198? ALBERTI, V. O riso e o risvel na histria do pensamento. Rio de Janeiro: Zahar, 1999.
47

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ALVES, C. O Belo e Disforme: lvares de Azevedo e a Ironia Romntica. So Paulo: Edusp/ FAPESP, 1998. BAKHTIN, M. A cultura popular na idade mdia: o contexto de Franois Rabelais. Traduo de Yara Frateschi. Braslia: EDUNB / So Paulo: Hucitec, 1993. BALAKIAN, A. O Simbolismo. Traduo de J.B.A. Caldas. So Paulo: Perspectiva, 1985. BATAILLE, G. La Littrature et le Mal. Paris: Gallimard, 1957. _______. O Erotismo. Traduo de Antonio Carlos Viana. Porto Alegre: L&PM, 1987. BAUDELAIRE, C. Escritos sobre arte. Traduo de Plnio Augusto Coelho. So Paulo: Imaginrio, 1998. BENJAMIN, W. Charles Baudelaire: um lrico no auge do capitalismo. Traduo de Jos Martins Barbosa e Hemerson Alves Baptista. So Paulo: Brasiliense, 1989. BOPP, L. Psichologie des fleurs du Mal. Genve: Libraire Dorz, 1969. BURWICK, F. The Haunted Eye: Perception and Grotesque in English and German Romanticism. Heidelberg: Winter, 1987. CANDIDO, A. A educao pela noite e outros ensaios. So Paulo: tica, 1989. CAROLLO, C. L. Decadentismo e Simbolismo no Brasil: crtica e potica. Braslia: Livros Tcnicos e Cientficos; JNL; MEC, 1980. CASTEX, P. G. Baudelaire critique d'art: tude et album. Paris: Societ d'dition d'enseignement supriur, 197?. DURAND, G. L'imagination symbolique: Presses Universitares de France, 1964. DURIGAN, J. A. Erotismo e literatura. So Paulo: tica, 1985. FERRAN, A. L'esthtique de Baudelaire. Paris: Librairie Nizet, s/d. FERRY, L. Homo Aestheticus: a inveno do gosto na era democrtica. Traduo de Eliana Maria de Melo Sousa. So Paulo: Ensaio, 1994. FOUCAULT, M. As palavras e as coisas: uma arqueologia das cincias humanas. Traduo de Antnio Ramos Rosa. Lisboa: Portuglia. 1966. FRIEDRICH, H. Estrutura da lrica moderna: metade do sculo XIX a meados do sculo XX . Traduo de Marisa M. Curioni (texto) e Dora F. da Silva (poesias). So
48

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Paulo: Duas Cidades, 1978. GIDDENS A. As conseqncias da Modernidade. Traduo de Raul Fiker. So Paulo: Editora UNESP, 1991. GOLDESTEIN, N. Do Penumbrismo ao Modernismo: o primeiro Bandeira e outros poetas significativos.. So Paulo: tica, 1983. GUINSBURG, J. (Org.) O Romantismo. So Paulo: Perspectiva, 1981. HAUSER, A. Histria social da literatura e da arte. Traduo de Walter H. Geenen. So Paulo: Mestre Jou, 1982. Vol 2. HOCKE, G. O Maneirismo: o mundo como labirinto. So Paulo: Perspectiva. EDUSP, 1974. HUGO, V. Do Grotesco e do Sublime. Traduo de Clia Berrentini. So Paulo: Perspectiva, 1988. HUYSMANS, J. K. Rebours. Paris: Gallimard, 1977. KANT, I. Analtica do Belo. Traduo de Rubens Rodrigues Torres Filho. So Paulo, Abril Cultural, 1980. vol 2. KAYSER, W. O Grotesco: configurao na pintura e na literatura. Traduo de J. Guinsburg. So Paulo: Perspectiva, 2003. LAUTRAMONT. Os cantos de Maldoror. Traduo de Claudio Willer. So Paulo: Max Limonad, 1986. LEFEBVRE, H. Introduo Modernidade: preldios. Traduo de Jehovanira Crysstomo de Sousa. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1969. LEMAITRE, H. La poesi depuis Baudelaire. Paris: Librairie Armand Colin, 1965. LIMAT-LETELLIER, N. Le dsir d'emprise dans Rebours de J. K. Huysmans. Paris: Lettres Modernes, 1990. MARTINO, P. Parnase et Symbolisme. Paris: Armand Colin, 1958. MICHAUD, G. Mssage potique du symbolisme. Paris: Nizet, 1966. MORIN, E. O homem e a morte. Traduo de Joo Guerreiro Bofo e Adelino dos Santos Rodrigues. Mem Martins: Europa Amrica, 198? MUECKE, D. C. Ironia e o irnico. Traduo de Geraldo de Souza. So Paulo:
49

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Perspectiva, 1995. (Debates, 250). MURICY, J. C. de A. Panorama do movimento simbolista brasileiro. Rio de Janeiro: Departamento de Imprensa Nacional, 1952. OCTVIO FILHO, R. Simbolismo e Penumbrismo. Rio de Janeiro: So Jos, 1970. PAZ, O. O Arco e a Lira. Traduo de Olga Savary. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1956. _______. A dupla chama. Amor e erotismo. Traduo Waldyr Dupont. So Paulo: Siciliano, 1994. _______. Os filhos do barro: do romantismo vanguarda. Traduo de Olga Savary. Nova Fronteira: Rio de janeiro, 1994. PEYRE, H. A literatura simbolista. Traduo de Maria Helena Nery Garcez e Maria Clara Rezende Teixeira Constantino. So Paulo: Cultrix / EDUSP, 1983. PIRES, A. de. A escola byroniana no Brasil: suas origens, sua evoluo, decadncia e desaparecimento. So Paulo: Conselho Estadual de Cultura, 1962. POE, E. A. A filosofia da composio In:______. Poemas e ensaios. Traduo de Oscar Mendes e Milton Amado. So Paulo: Ed. Globo, 1999. PRAZ, M. A carne, a morte e o diabo na literatura romntica. Traduo de Philadelpho Meneses. Campinas: Editora da Unicamp, 1994. RABELLO, I. D. Absurdas fantasias. Espantosas realidades. In: BOSI, Viviane et al. O poema: leitores e leituras. Cotia: Ateli, 2001. RAYMOND, M. De Baudelaire ao Surrealismo. Traduo de Flvia M. L. Moretto e Guacira Marcondes Machado. So Paulo: EDUSP, 1997. SCHILLER, F. Poesia ingnua e sentimental. Traduo de Roberto Schwarz e Mrcio Suzuki. So Paulo: Iluminuras, 1989. SCHLEGEL, Friedrich. Conversa sobre a poesia e outros fragmentos. Trad., pref. e notas Victor-Pierre Stirnimann. So Paulo: Iluminuras, 1994 (Biblioteca Plen). SODR, M. e PAIVA, R. O imprio do grotesco. Rio de Janeiro: Mauad, 2002. TELES, G. M. Vanguarda europia e modernismo brasileiro: apresentao dos principais poemas, manifestos, prefcios e conferncias vanguardistas, de 1857 a 1972. Petrpolis: Vozes, 1992.

50

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
WEISKEL, T. O sublime romntico. Traduo Patrcia Flores da Cunha. Rio de Janeiro: Imago, 1994. WILSON, E. O Castelo de Axel: Estudo sobre a literatura imaginativa de 1870 a 1930. Traduo de Jos Paulo Paes. So Paulo: Cultrix, 1993.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Para fins de avaliao sero considerados: - apresentao de seminrios e/ou entrega de fichamentos; - trabalho final ou prova.

EMENTA: Consideraes sobre as manifestaes da categoria esttica do grotesco na lrica brasileira do sculo XIX e sua relao com o programa esttico da modernidade.

51

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Curso: Letras Modalidade: Bacharelado/Licenciatura Departamento Responsvel: Lingstica Identificao da Disciplina Cdigo: LNG1033 Nome da disciplina: FONTICA DE LABORATRIO Seqncia aconselhada: ( ) Obrigatria (X) Optativa Pr-requisito: Crditos: 02 Carga Horria total: 30 horas Terica: 30 horas Prtica: Nmero mximo de alunos por turma: 30 Objetivos Proporcionar uma complementao formao bsica dos alunos, tendo tambm como objetivo despertar o interesse pelos estudos mais avanados de fontica e de fonologia. Sendo um curso eminentemente prtico e voltado, de modo especial, para dados da Lngua Portuguesa, contribui para melhorar o conhecimento dos alunos a respeito da fala da Lngua Portuguesa. Contedo Programtico 1 As pesquisas instrumentais da fala: 1.1 Histria das pesquisas instrumentais da fala; 1.2 Anlise articulatria vs anlise acstica; 1.3 Programas de anlise acstica: Praat, SFS, etc. 2 Fontica acstica: 2.1 Teoria acstica da fala; 2.2 Anlise acstica de segmentos fonticos; 2.3 Anlise acstica da prosdia da fala. 3 Atividades prticas: 3.1 Exerccios de anlise acstica; 3.2 Tabelas e grficos; 3.3 Apresentao de trabalhos de fontica instrumental. Metodologia de Ensino Os estudos fonticos constituem uma base indispensvel aos estudos lingsticos de qualquer outro nvel. A fontica se serve no s das anlises auditivas mas tambm de anlises obtidas de registros instrumentais. preciso um treinamento especial para se poder comparar dados auditivos com registros instrumentais da fala e vice-versa. Bibliografia ABERCROMBIE, D. Elements of General Phonetics. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1967.
52

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CAGLIARI, L. C. Elementos de fontica do portugus brasileiro. 1981. 185 f. Tese (Livre-Docncia em Fontica e Fonologia) Instituto de Estudos da Linguagem, Universidade Estadual de Campinas, Campinas, 1982. ______. Prosdia: algumas funes dos supra-segmentos. Cadernos de Estudos Lingsticos, Campinas, n. 23, p. 137-151, 1992. CATFORD, J. C. The Articulatory Possibilities of Man. Manual of Phonetics, ed. by Bertil Malmberg. Amsterdam: North-Holland Publishing Co., p. 309-333, 1968. ______. Fundamental Problems in Phonetics. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1977. ______. A practical introduction to phonetics. Oxford: Calendon Press, 1988. IPA. The Principles of the International Phonetic Assocition. London: Secretary to IPA, University College, 1949. FANT, G. Speech Sounds and Features. Cambridge: The MIT Press, 1973. FRY, D. B. The physics of speech. Cambridge: Cambridge University Press, 1979. HALLIDAY, M. A. K. A course in spoken English: intonation. Oxford: Oxford University Press, 1970. LADEFOGED, P. A course in phonetics. New York: Harcourt Brace Jovanovich, Inc., 1975. ______. Three Areas of Experimental Phonetics. London: Oxford University Press, 1967. ______. Preliminaries to Linguistic Phonetics. Chicago: The University of Chicago Press, 1971. LAVER, J. Principles of Phonetics. Cambridge: Cambridge University Press, 1994. LAVER, J.; HARDCASTLE, W. A Handbook of Phonetics. Oxford: Blackwell, 2000. LEHISTE, I. Suprasegmentals. Cambridge: The MIT Press, 1970. LIBERMAN, A. M. et al. Minimal Rules for Synthesizing Speech. Reading in Acoustic Phonetics, ed. by Ilse Lehiste. Cambridge: The MIT Press, p. 333-342, 1967. MASSINI-CAGLIARI, G.; CAGLIARI, L. C. Fontica. In: MUSSALIM, F.; BENTES, A. C. (Org.). Introduo Lingstica: domnios e fronteiras. So Paulo: Editora Cortez, 2001. p. 105-146. PULLUM, G. K.; LADUSAW, W. A. Phonetic Symbol Guide. Chicago: The University of Chicago Press, 1986. Critrios da avaliao de aprendizagem e atividades de recuperao O aproveitamento dos alunos na disciplina ser feito atravs de monografias, relatrios de leitura, trabalho de anlise e de interpretao de dados e freqncia s aulas. Atividades de recuperao: prova escrita. Ementa Introduo fontica acstica. Relao entre fontica acstica, fontica articulatria e fontica auditiva. A categorizao dos sons da fala. Histria da fontica de laboratrio. Prtica de leitura e de interpretao de dados instrumentais: palatogramas e dados acsticos.

53

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Curso: Letras Modalidade: Bacharelado/Licenciatura Plena Departamento Responsvel: Lingstica Identificao da Disciplina Cdigo: LNG9824 Nome da disciplina: FONTICA E FONOLOGIA DE UMA LNGUA INDGENA BRASILEIRA Seqncia aconselhada: ( ) Obrigatria (X) Optativa Pr-requisito: Crditos: 02 Carga Horria total: 30 horas Terica: 30 horas Prtica: Nmero mximo de alunos por turma: 30 Objetivos Ao final da disciplina, o aluno dever: a) ter boas noes de anlise fonolgica que lhe possibilitem entender o sistema fonolgico de uma lngua indgena brasileira e avaliar processos fonolgicos observados em variado corpus. Atravs desse conhecimento, alcanar uma postura de observador de sua prpria lngua nativa, o portugus; b) conhecer e utilizar com certa fluncia o alfabeto fontico internacional (alfabeto do IPA); c) distinguir e utilizar tipos diferentes de transcrio (fontica x fonolgica). Contedo Programtico 1 Noes gerais sobre o aparelho fonador e seu funcionamento. 2 Alfabeto Fontico Internacional: apresentao e uso em transcries. 3 Distino bsica entre Fontica e Fonologia. 4 Anlise fonolgica (fonmica): princpios, procedimentos, alguns processos fonolgicos. 5 Compreenso de transcries fonticas e anlise fonolgica de lngua indgena brasileira. Metodologia de Ensino 1 Aulas expositivas; 2 Pesquisa; 3 Sesses coletivas de transcrio fontica com falante de lngua indgena; 4 Exerccios. Bibliografia CAGLIARI, L. C. Anlise fonolgica: introduo teoria e prtica com especial destaque para o modelo fonmico. Campinas: Edio do Autor (Livraria Pontes), 1997. ______. Elementos de fontica do portugus brasileiro. 1981. 185 f. Tese (Livre-Docncia em Fontica e Fonologia) Instituto de Estudos da Linguagem, Universidade Estadual de Campinas, Campinas, 1982. CALLOU, D.; LEITE, Y. Iniciao fontica e fonologia. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Editor, 1990. FARGETTI, C. M. Estudo fonolgico e morfossinttico da lngua Juruna. 2001. 317f. Tese (Doutorado em Lingstica) Instituto de Estudos da Linguagem, Universidade Estadual de Campinas, Campinas, 2001.
54

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
______. Anlise fonolgica da lngua Juruna. 1992. 124f. Dissertao (Mestrado em Lingstica) Instituto de Estudos da Linguagem, Universidade Estadual de Campinas, Campinas, 1992. SILVA, T. C. Fontica e fonologia do portugus: guia de estudos e guia de exerccios. 4. ed. So Paulo: Contexto, 2001. ______. Exerccios de fontica e fonologia. So Paulo: Contexto, 2003. MUSSALIM, F.; BENTES, A. C.(Orgs.). Introduo lingstica: domnios e fronteiras. So Paulo: Cortez, 2001. 2v. Bibliografia complementar ADALBERT, H. W. Brasil: Amazonas Xingu (pelo) Prncipe Adalberto da Prssia. Belo Horizonte: Ed. Itatiaia, So Paulo: Edusp, 1977. COUDREAU, H. Viagem ao Xingu. Belo Horizonte: Itatiaia, So Paulo: Edusp, 1977. FARGETTI, C. M. Cu e terra: relaes em um mito juruna. Revista Impulso, Piracicaba, v. 17, n.43, p. 107-121, 2006. LADEFOGED, P. A Course in Phonetics. Chicago: University of Chicago Press, 1975. LIMA, T. S. O dois e seu mltiplo: reflexes sobre o perspectivismo em uma cosmologia Tupi. Mana, Rio de Janeiro, v. 2, n.2, p.21-47, 1996. ______. A parte do Cauim etnografia juruna. 1995. 480f. Tese (Doutorado em Antropologia) Museu Nacional, Universidade Federal do Rio de Janeiro, Rio de Janeiro, 1995. MARTINS (FARGETTI), C. Sistemas voclicos em lnguas indgenas brasileiras. In: SEMINRIO DO CELLIP, 2., 1988. Londrina. Anais, Londrina: UEL, 1988. p.219-227. NIMUENDAJU, C. Tribes of the lower and middle Xingu river. Handbook of South American Indians, Washington, v. III, bol. 143, p. 203-343, 1948. ______. Os ndios juruna do Alto Xingu. Ddalo, So Paulo, v. 1, n. 11-12, 1970. PIKE, K. L. Phonemics: a technique for reducing languages to writing. Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1971. (1. ed., 1947). ______. Tone Languages. Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1972. RODRIGUES, A. R. Lnguas brasileiras.Para o conhecimento das lnguas indgenas. So Paulo: Loyola, 1986. VILLAS-BAS, C. e O. Xingu o velho Kia conta a histria de seu povo. Porto Alegre: Kuarup, 1989. Critrios da avaliao de aprendizagem e atividades de recuperao 1 Provas escritas; 2 Exerccios; 3 Relatrios de leituras; 4 Prtica de transcrio fontica. Atividades de recuperao: prova escrita. Ementa Conhecimentos bsicos de Fontica e Fonologia, atravs do estudo de uma lngua indgena brasileira.

55

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO:

FUNDAME NTOS D E EDUC AO FORMA O DE PR OFESS ORE S

MUSIC AL

PAR A

CDIGO: PDE 7 547 SERIAO IDEAL: no h OBRIGATRIA ( ) OPT ATIVA ( x ) PR-REQUISITOS: no h CO-REQUISITOS: no h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 04

ESTGIO ( )

CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA:04 OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: 30 OUTRAS: O B J E T I VOS : A disciplina tem por objetivo fornecer subsdios para o professor analisar e compreender a funo educativa da msica para a aprendizagem e o desenvolvimento de crianas, bem como inici-lo no aprendizado dessa linguagem indo, porm, alm de notaes e teorias musicais, por se constituir em espao destinado a incentivar tambm a sensibilidade esttica, a imaginao, e o potencial criativo dos alunos. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. Sensibilizao Musical 2. Escuta Musical 3. Parmetros do Som 4. Canes, Danas e Brincadeiras 5. Elementos da Msica 6. Perodos Histricos e seus Compositores 7. Instrumentos de Orquestra e da Msica Popular ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : As aulas sero desenvolvidas sob a forma de leitura e estudos dos textos bsicos ; debates e discusses acerca do tema examinado; seminrios; e vivncias das atividades prticas.
56

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
B I B L I O GR A F IA B S IC A : ALFAYA, M. e PAREJO, E. Musicalizar...uma proposta para vivncia dos elementos musicais. Braslia: MusiMed, 1987. BIAGIONI, M. Z. et al. Elementos Bsicos das Estruturas Musicais. 3. ed. So Paulo: Copyright by autores, 2003. CAMPOS, M.C. A educao musical e o novo paradigma. Rio de Janeiro: Enelivros, 2000. ENCICLOPDIA DA MSICA BRASILEIRA: erudita, folclrica e popular. So Paulo: Art Editora, 1977, vols. 1 e 2. GARDNER, H. Mentes que criam. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1996. GONALVES, M.I.D. Msica: a fora virtuosa que falta Educao. In A virtude da fora nas prticas interdisciplinares. FAZENDA, I. C.A. (org.) Campinas: Papirus, 1999. _________, O sentido da msica na Educao: uma investigao interdisciplinar. Tese (Doutorado). PUC. So Paulo, 2003. KOELLREUTTER, H. J. Terminologia de uma nova esttica da msica. Porto Alegre: Movimento, 1990. LACERDA, O. Teoria elementar da msica. 9. ed. So Paulo: Ricordi, 1995. MED, B. Teoria da Msica. 4. ed. Braslia: MusiMed, 1996. MORI, O. L. Educao Musical: uma abordagem interdisciplinar das prticas musicais para compreender a heterogeneidade em sala de aula. Dissertao [mestrado]. Universidade Cidade de So Paulo (UNICID). So Paulo, 2003, 117p. PAREJO, E. Contribuies do desenvolvimento expressivo-musical multimodal para o processo de formao do professor e sua prtica pedaggica. Dissertao (Mestrado). PUC. So Paulo, 2001. PAZ, E.A. Pedagogia musical brasileira no sculo XX. Metodologias e tendncias. Braslia: MusiMed, 2000. SINZIG, Frei P. Dicionrio Musical. 2. ed. Rio de Janeiro: Kosmos Editora, 1976. SNYDERS, G. A escola pode ensinar as alegrias da msica? 3 ed. So Paulo: Cortez, 1997. WECHSLER, S.M. A educao criativa: possibilidade para descobertas. In Temas e Textos em Metodologia do Ensino Superior. CASTANHO, S. e CASTANHO, M.E. (orgs) Campinas: Papirus, 2001. WILLEMS, E. Solfejo curso elementar. So Paulo: Fermata do Brasil, 1979. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Avaliaes especficas utilizando-se, para tanto, provas escritas, seminrios e avaliaes das atividades prticas propostas. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Relaes entre educao musical, pedagogia musical e a escola. Diferentes possibilidades de recursos e procedimentos didticos para o desenvolvimento de sensibilidades estticas e artsticas e da comunicao no-verbal. O sentido histrico de nossa herana cultural.

57

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Licenciatura Plena/Bacharelado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: HISTRIA DA LEITURA, DO LIVRO E DAS BIBLIOTECAS. CDIGO: LEM 775 7 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: no h CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: semestral (Primeiro semestre de 20 06) CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30h

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA E PRTICA: 2h OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA AULAS TERICAS: AUL AS PRTICAS: AULAS TERICAS E PRTICAS: 40 OUTRAS:

O B J E T I VOS : Realizar uma abordagem diacrnica e panormica da leitura, do livro e das bibliotecas; Apresentar uma viso sinttica da metodologia e das possibilidades de pesquisa em histria da leitura; Proporcionar aos alunos um conhecimento bsico a respeito da histria da leitura, do livro e das bibliotecas.

58

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 - A escrita atravs dos tempos; Dos primrdios do livro, no mundo antigo; a Guttenberg; - Condies materiais da leitura na modernidade; As vrias mortes do autor e do leitor; Trajetrias do livro na Europa e nas Amricas; A esttica da recepo e a ressurreio do leitor Por uma histria das bibliotecas; A imprensa, o livro e as bibliotecas no Brasil; Cnone e ndex; - Perspectivas tecnolgicas do livro e da leitura; Uma disciplina multirreferencial e transdisciplinar - Pesquisas em Histria da Leitura.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, discusso coletiva de textos previamente distribudos e atividades de pesquisa extraclasse. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ABREU, Mrcia (org.). Leitura, Histria e Histria da leitura. Campinas; So Paulo: Mercado de L etras/FAPESP/ALB, 2000. BARATIN, Marc; JACOB, Christian. O poder das bibliotec as: a memria dos livros no Ocidente. Tra duo Marcela Mort a ra. Rio de Janeiro: Ed. UFRJ, 2000. BATTLES, Matthew. A conturbada hist ria das bibliotecas. Traduo Joo Ver glio Gallerani Cuter. So Paulo:Planet a do Bra sil, 2003. BELO, Andr. Histria & Livro e Leitura. Belo Horizonte: Autntica, 2002. (Histria & Reflexes) CHARTIER, Roger. A ordem dos livros. Traduo Mary Del Priori. Braslia: Ed. UnB, 1994. DARNTON, Robert. Histria da leitura. In: BURKE, Peter (org.) A escrita da histria. So Paulo: Ed. UNESP, 1992. p.199-236 FEBRE, Lucien; MARTIN, Henry -Jean. O aparecimento do livro. Traduo Flvia M. L.Morett o e Guacira Marcondes Macha do. So Paulo:Ed. UNESP/HUCITEC,1992. GINZBURG, Carlo.O queijo e os vermes: o cotidiano e as idias de um moleiro perseguido pela Inquisio. So P aulo: Co mpanhia das L e tras,1989. HALLEWEL, Lawrence. O livro no Brasil. 2 ed.Traduo A. T. Queiroz. So Paulo: EDUSP,
59

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
2005. ISER, Wolfgang. O ato da leitura: uma teoria do efeito es ttico. Traduo Joha nnes Kretschmer. Vol. 2.So Paulo: Ed. 34, 199 9. JOUVE, Vincen t. A leitura. Traduo Brigit te H ervot. So P aulo: Ed. UNESP, 2 002. LAJOLO, Marisa; ZILBERMAN, Regina. A formao da leitura no Brasil. 3 e d. So P aulo: tica, 199 9.

MANGUEL, Alberto. Uma histria da leitura. Traduo Pedro Maia Soares. So Paulo: Companhia das letras, 1997. MARTINS, Wilson.A palavra escrita: histria do livro, da imprensa e da bibliote ca. 3 ed. So Paulo: tica, 2002. MELLO, Jos Barbo za. Sntese histrica do livro. 2 ed. So Paulo:I BRASA; Braslia: INL, 1979. PROUST, Marcel. Sobre a lei tura. Tradu o Carlos Vogt . 3 ed. Campinas: P ontes, 2 001. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Duas provas bimestrais. Exerccios a serem realizados extra-classe. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): - A escrita atravs dos tempos; - O livro no mundo antigo; - Condies da leitura na modernidade; - Situao do autor e do leitor no tempo e no espao; - A esttica da recepo; - A imprensa e o livro na Europa e nas Amricas; - Histria das bibliotecas; - Cnone e ndex; - Pesquisas em Histria da Leitura.

60

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado e Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Lingstica IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: INTRODUO FILOSOFIA GREGA: DOS PR-SOCRTICOS A PLATO CDIGO: LNG 100 9 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) PR-REQUISITOS: No h. CO-REQUISITOS: No h. ANUAL/SEMESTRAL: Semestral. CRDITOS: 02 DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 02 horas TERICA/PRTICA: NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS:

ESTGIO ( )

CARGA HORRIA: 30 horas

PRTICA: OUTRAS:

AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVOS: O primeiro objetivo deste curso tornar presente nos nossos cursos, voltados para as cincias humanas, as origens do pensamento ocidental, da filosofia em geral, tendo como base a leitura e a discusso dos fragmentos da filosofia pr-socrtica e a apreciao crtica da doxografia existente. Comeando por Tales e concluindo com Plato, espera-se que o aluno possa ter uma base filosfica mais slida para ter maior compreenso dos aspectos abordados nas diversas disciplinas, sem contar com o enriquecimento cultural que o estudo da filosofia traz para qualquer estudante de humanidades. CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades): 1 Origens do pensamento grego: Homero, Hesodo, os poetas lricos. O pensamento mtico e as cosmogonias. 2 Tales de Mileto; Anaximandro; Anaxmenes; Senfanes de Colofo. 3 Pitgoras e sua escola. 4 Herclito de feso. 5 Parmnides; Zeno. 6 Empdocles; Anaxgoras e Demcrito. 7 Plato. METODOLOGIA DE ENSINO: Aulas expositivas e discusso da bibliografia.
61

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
BIBLIOGRAFIA BSICA: BORNHEIM, G. A. Os filsofos pr-socrticos. Trad., introd. e notas. 2.ed. So Paulo: Editora Cultrix, 1972. BURNET, J. O despertar da filosofia grega. Traduo de Mauro Gama. So Paulo: Siciliano, 1994. CONFORD, F. M. Principium Sapientiae. As origens do pensamento grego. 2.ed. Traduo de Maria M. R. dos Santos. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 1981. DETIENNE, M. Os mestres da verdade na Grcia Arcaica. Traduo de Andra Daher. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Ed., 1988. DODDS, E. Os gregos e o irracional. Traduo de Enid A. Dobrnzsky. Campinas: Papirus, 1996. HAVELOCK, E. A. A revoluo da escrita na Grcia e suas conseqncias culturais. Traduo de Ordep Jos Serra. So Paulo: Edunesp; Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1996. ______. Prefcio a Plato. Traduo de Enid Abreu Dobrnzsky. Campinas: Papirus, 1996. HEGEL, G. W. F. Introduo histria da filosofia. Traduo de Euclidy Carneiro da Silva. So Paulo: Hemus, 1983. JAEGER, W. La teologia de los primeros filsofos griegos. Traduo de Jos Gaos. Mxico: Fondo de Cultura Econmica; Madrid: Ediciones F. C. E. Espaa S. A., 1982. KIRK, G. S.; RAVEN, J. E. Os Filsofos Pr-Socrticos. 2.ed. Traduo de Carlos A. L. Fonseca, Beatriz R. Barbosa, Maria A. Pegado. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 1982. LEGRAND, G. Os pr-socrticos. Traduo de Lucy Magalhes. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Editor, 1991. LUCIANO. Dilogo dos Mortos. Traduo e notas de Maria Celeste Consolin Dezotti. So Paulo: Hucitec, 1996. MAGALHES-VILHENA, V. de. O problema de Scrates. O Scrates histrico e o Scrates de Plato. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 1984. MOSS, C. O processo de Scrates. Traduo de Arnaldo Marques. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Editores, 1990. NIETZSCHE, F. A origem da tragdia. 3.ed. Traduo de lvaro Ribeiro. Lisboa: Guimares ed., 1978. OS PR-SOCRTICOS. Fragmentos, doxografia e comentrios. 2.ed. Seleo de textos e superviso do Prof. Jos Cavalcanti de Souza. So Paulo: Abril Cultural, 1978. (Nova Cultural, 1996). PENEDOS, . J. dos. Introduo aos pr-socrticos. Porto: Rs Ed., 1984. REALE, G. Histria da filosofia antiga. Traduo de Marcelo Perine. So Paulo: Loyola, 1993. v.1. STONE, I. F. O julgamento de Scrates. Traduo de Paulo Henriques Britto. So Paulo: Companhia das Letras, 1988. VERNANT, J.-P. Mito e pensamento entre os gregos. Traduo de Haiganhuch Sarian. So Paulo: Edusp/DIFEL, 1973. ______. As origens do pensamento grego. Traduo de sis Lana Borges. So Paulo: DIFEL, 1972. CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Trabalho final escrito abordando um dos aspectos filosficos vistos durante o curso. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A partir da leitura dos fragmentos da filosofia pr-socrtica e da doxografia antiga e moderna, o curso visa a despertar o aluno para as questes da origem da filosofia bem como suas conseqncias no pensamento contemporneo.

62

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : B AC HA R EL A DO / LICENCIATURA PLENA D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA: I NTR ODUO LIT ER AT URA ANGLO-C ANADENSE C OM NFAS E NO TRABALHO DE ALICE MUNRO CDIGO: LEM 998 5 PR-REQUISITO: Conhecimentos bsicos da lngua inglesa SERIAO IDEAL: a partir do 2 ano OPTATIVA (X) ESTGIO ( ) CRDITOS: 02 crdi tos CARGA HORRIA: 30 horas -aula (semestral) D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: 02 horas -aula OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Propiciar aos alunos o estudo da Literatura Anglo-Canadense por meio da discusso de questes ligadas busca da identidade nacional, s mudanas sociais e noo de realismo, presentes nos textos ficcionais canadenses. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): . o contato com o novo continente . a formao da nao . a representao da natureza . a literatura das prairies . a criao literria nos anos 60 e a short story Textos escolhidos: The Charivari e The Fire em Roughing it in the Bush, de Susanna Moodie. Letter IX, em The Backwoods of Canada, de Catharine Parr Traill The Rivers that Mada a Nation, de Hugh MacLennan A Call for Speed, de Frederick Philip Grove The Snob, de Morley Callaghan A Field of Wheat, de Sinclair Ross The Loons, de Margaret Laurence The Yeras in Exile, John Metcalf
63

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Where is the Voice Coming from?, de Rudy Wiebe The Jack Randa Hoitel, Heirs of the Living Body, Carried Away, Lives of Girls and Womene Something Ive Meaning to Tell You, de Alice Munro Betty e True Trash, de Margaret Atwood Sociology, de Katherine Govier Letters of Other Worlds e Billboards, de Michael Ondaatje ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : A u l as e x po si t i v as , a u l as di a l o ga da s , dis cu ss o e m gr u po , s em i n r io s B I B L I O GR A F IA B S IC A : ANDERSON, Linda. (ed) Plotting Change: Contemporary Womens Fiction. London: 1990 ATWOOD, Margaret. Survival. Toronto: Anansi, 1972 BROWN, Russel & BENNET, Donna. An Anthology of Canadian Literature in English. Toronto: Oxford University Press, 1982. FRYE, Northrop. The Bush Garden Essays on the Canadian Imagination. Ontario: Anansi, 1995 HOWELLS, Coral Ann. Alice Munro. Manchester and New York: Manchester Univ.Press, 1998 HUTCHEON, Linda. The Canadian Postmodern A Study of Contemporary English-Canadian Fiction. Toronto: Oxford Univ. Press, 1993. MARTIN. W.R. Alice Munro Paradox and Parallel. Canada: University of Alberta Press, 1987. MCCOMBS, Judith. Critical Essays on Margaret Atwood. New York: G.K. Hall & Company, 1988. MILLER, J. (ed) The Art of Alice Munro: Saying the Unsayable. Waterloo, Ontario: University of Waterloo Press, 1984. MORTON, Desmond. A Short Story of Canada. Toronto: McClelland & Stewart, 2001. MOSS, John. A Readers Guide to the Canadian Novel. Toronto: McClelland and Stewart, 1981. MOSS, John (ed). Future Indicative Literary Theory and Canadian Literature. Ottawa: University of Ottawa, 1986. NEW, W.H. A History of Canadian Literature. London: MACMILLAN, 1991. PALMER, Paulina. Contemporary Womens Fiction: Narrative Practice and Feminist Theory. London: 1989. RAO, Eleonora. Strategies for Identity The Fiction of Margaret Atwood. New York, 1993 RICOU, Laurie. Vertical Man/ Horizontal World: Man and Landscape in Canadian Prairie Fiction. Vancouver, 1993. STRONG-BOAG, Veronica; GLEASON, Mona. Rethinking Canada: The Promise of Womens History. Toronto: Oxford Press,2002 THIEME, John (ed) The Arnold Anthology of Post-Colonial Literatures in English. New York: Arnold, 1996 TOYE, William. The Oxford Companion to Canadian Literature. Toronto: Oxford University Press, 1983. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Notas de zero a dez obtidas a partir da participao em aulas, seminrios, provas escritas ou orais, trabalhos de pesquisa, trabalhos em grupo e participao em atividades extra-classe. EMENTA (Tpicos qu e caracterizam as unidades dos programas de ensino): Introduo Literatura Anglo-Canadense por meio do estudo da narrativa de autores representativos com destaque para o trabalho de Alice Munro.
64

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Lingstica

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: INTRODU O L ITE RATU RA LAT INA: A EP OP I A, O EPIG RAM A E O ROM ANC E EM ROM A CDIGO: LNG 979 6 SERIAO IDEAL: No h OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 2 CARGA HORRIA: 30 horas

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 3 horas TERICA/PRTICA: PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: 20 AULAS PR TICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Contribuir para a formao literria do profissional de ensino da escola mdia, levando-o a reconhecer e avaliar parte significativa da produo literria da Roma republicana e imperial, considerada a por intermdio dos maiores expoentes dos gneros apontados no Contedo Programtico.

65

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. A epopia virgiliana e a poca de Augusto. 2. A epopia lucaniana e a poca de Nero. 3. O romance antigo (o Satyricon e os Metamorphoseon Libri XI). 4. A poesia epigramtica latina.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : A. Atividades em classe: 1 Aulas expositivas; 2 Seminrios; B. Atividades extra-classe: 1 Leituras programadas; 2 Fichamentos.

B I B L I O GR A F IA B S IC A : APULEIO. O asno de ouro. Introduo, traduo e notas de Ruth Guimares. Rio de Janeiro: Tecnoprint, s/d. (Ediouro Universidade de Bolso). CORTE, F. della (Org.). Enciclopedia virgiliana. Roma: Enciclopedia Italiana, 1984-1991. 6v. CURTIUS, R. E. Literatura europia e Idade Mdia latina. Traduo de P. Rnai e T. Cabral. So Paulo: Hucitec, Edusp, 1996. GRIMAL, P. Virglio ou o segundo nascimento de Roma. So Paulo: Martins Fontes, 1992. HIGHET, G. The classical tradition. Oxford: Clarendon Press, 1951. LIMA, A. D. Cincia e poesia. In: Uma estranha lngua? questes de linguagem e de mtodo. So Paulo: Edunesp, 1995. p.33-40. LUCANO, M. A. Farsalia. Introduccion, traduccin e notas de A. H. Redondo. Madrid: Editorial Gredos S. A., 1984. ______. Farsalia. Introduccion, traduccin e notas de Dulce Estefana. Madrid: Akal, 1989. ______. Farsalia. Introduccion, traduccin e notas de S. Mariner. Madrid: Nacional, 1978. MARCIAL. Epigramas. Traduo de C. de S. Pimentel, D. F. Leo et al. Lisboa: Edies 70, 2000. (Clssicos gregos e latinos, 3). MARMORALE, E. V. Histria da literatura latina. Traduo de Joo Bartolomeu Jr. Lisboa: Estdios Cor, 1974. 2 v. PARATORE, E. Histria da literatura latina. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, s/d.

66

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
PETRNIO. Satiricon. Introduo de G. D. Leoni, traduo de Miquel Ruas. Rio de Janeiro: Tecnoprint, s/d. (Ediouro Universidade de Bolso). ______. Satyricon. Traduo e posfcio de Sandra B. Bianchet. Belo Horizonte: Crislida, 2004. VIRGLIO. Gergicas e Eneida. Traduo de Antnio F. de Castilho e Manuel Odorico Mendes. So Paulo: Grfica Ed. Brasileira, 1949. ______. Eneida. Traduo de Carlos A. Nunes. Braslia, So Paulo: Ed. UnB, A Montanha, 1983. VON ALBRECHT, M. Historia de la literatura romana: desde Andrnico hasta Boecio. Traduo castellana de D. Estefana e A. Pocia Perez. Barcelona: Herder, 1997. 2 v.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Provas escritas e/ou trabalhos de aproveitamento. Atividade de Recuperao: prova escrita e/ou trabalho de aproveitamento (toda a matria).

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Estudo dos autores clssicos latinos mais representativos de cada gnero proposto (o pico, o da stira menipia e o epigramtico).

67

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado e Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Lingstica IDENTIFICAO DISCIPLINA OU ESTGIO: INTR ODUO SOCI OL ING STIC A CDIGO: LNG 977 2 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA (X) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 2 CARGA HORRIA: 30 horas DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL TERICA: 2 horas TERICA/PRTICA: NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS:

PRTICA: OUTRAS:

AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVOS: Levar o aluno a: a) refletir sobre as interrelaes existentes entre lngua e sociedade; b) dominar os conceitos bsicos em Sociolingstica; c) despertar para a variao presente na lngua portuguesa. CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades): 1 Conceitos bsicos: 1.1 Lngua & dialeto; 1.2 Norma & registro; 1.3 Plurilingismo; 1.4 Diglossia; 1.5 Lnguas Pidgins e Crioulas. 2 Variao lingstica: 2.1 Variao fontica/fonolgica; 2.2 Variao morfolgica; 2.3 Variao sinttica. METODOLOGIA DE ENSINO: O contedo ser trabalhado por meio de: aulas expositivas; leitura e discusso de textos; seminrios; trabalhos de pesquisa.
68

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
BIBLIOGRAFIA BSICA: FARIA, I. Para mim ou para eu? Para quem? Disponvel em: <http://www.filologia.org.br/viiicnlf/anais/caderno14-15.html>. Acesso em: 29 out. 2005. FONSECA, M. S. V.; NEVES, M. F. (Org.). Sociolingstica. Rio de Janeiro: Edorado Tijuca, 1974. NARO, A. J.; SCHERRE, M. M. P. Garimpando as origens estruturais do Portugus Brasileiro. Congresso Internacional - 500 anos de Lngua Portuguesa. Universidade de vora, Portugal. Mimeografado. (No prelo). MATTOS E SILVA, R. V. (Org.). Para a Histria do Portugus Brasileiro. Tomos I e II. So Paulo: Humanitas/FFLCH/USP, FAPESP, 2001. v. 2, Primeiros Estudos. MONTEIRO, J. L. Para compreender Labov. Petrpolis: Vozes, 2000. PRETI, D. Sociolingstica: os nveis da fala. 8. ed. So Paulo: EDUSP, 1997. TARALLO, F. A pesquisa sociolingstica. So Paulo: tica, 1985. TARALLO, F. (Org.). Fotografias sociolingsticas. Campinas: Pontes, 1989. TARALLO, F.; ALKMIN, T. Falares crioulos: lnguas em contato. So Paulo: tica, 1987. CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: A avaliao ser efetuada por meio de: avaliao escrita; seminrios; participao nas discusses em sala de aula; monografia final. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A disciplina Introduo Sociolingstica visa fornecer ao aluno os conceitos bsicos de Sociolingstica e sua aplicabilidade na anlise de fatos lingsticos, em especial da lngua portuguesa.

69

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: INTRODUO AOS CO NCEI TOS DE T RADUO E SUA INTE RFACE COM A T RADUO AUT OM TICA CDIGO : LEM762 9 SERIAO IDEAL: a partir do 3 ano OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30 OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: 02 horas -aula OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: A ULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: 20 OUTRAS:

O B J E T I VOS : Levar os alunos de graduao a familiarizar-se com os conceitos bsicos da tradutologia, visando reflexo sobre a prtica tradutria de textos em ingls por meio do estudo dos seus fundamentos lingsticos e culturais e do seu desdobramento tecnolgico materializado na traduo automtica. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1. O tradutor, a traduo e o computador: apresentao sumria dos temas que sero discutidos ao longo do curso. 2. A "Torre de Babel": enquadramento histrico, cultural e profissional da traduo e do tradutor. 3. O ato de traduo: discusso do processo tradutrio 4. "Paradigmas" de traduo: discusso de modelos e procedimentos.
70

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
5. A TA (traduo automtica): traado de sua histria e amostra de seus produtos. 6. O planejamento de sistemas de TA: apresentao dos tipos de sistemas, modelagem dos conhecimentos e especificao dos processos. 7. A TA sob anlise: testes exploratrios de sistemas de TA e busca de refinamentos.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Leitura de textos selecionados; Trabalho em grupo; Resoluo de problemas; Pesquisa dirigida; Aulas expositivas e prticas. B I B L I O GR A F IA B S IC A : Fundamentos da traduo ARROJO, R. Oficina de traduo: a teoria na prtica. So Paulo: tica, 1986. _____ Traduo desconstruo e psicanlise. Rio de Janeiro: Imago, 1993. AUBERT, F.H. As (in)fidelidades da traduo: servides e autonomia do tradutor.Campinas: Ed. UNICAMP, 1993. AUBERT, F.H. Desafios da traduo cultural (as aventuras tradutrias do Askeladden). TradTerm, So Paulo, n.2, p.31-44, 1995. BASSNETT, S. Translation Studies. London: Methuem, l980. BERMAN, A. L'preuve de l'tranger. Paris: Galimard, 1989. CAMPOS, G. O que traduo. So Paulo: Brasiliense, 1987. CAMPOS, H. Da traduo como criao e como crtica. In: Metalinguagem & Outras Metas. So Paulo: Perspectiva, 1992. DERRIDA, J. Carta a um amigo japons. In: Ottoni, P. (Org) Traduo a prtica da diferena. Campinas: Editora da UNICAMP, FAPESP, 1998. _____ Torres de Babel. Belo Horizonte: Editora UFMG, 2002. GENTLZER, E. Contemporary translation theories. London: Routledge, 1993. JAKOBSON, R. Aspectos lingsticos da traduo. In: _____ Lingstica e Comunicao. So Paulo: Cultrix, 1977. MILTON, J. O poder da traduo. So Paulo: Ars Potica, 1993 NEWMARK, P. Approaches to translation. Oxford: Pergamon Press,1981. PAES, J.P. Traduo: a ponte necessria. tica: So Paulo, 1990. PAZ, O. Traduccin: literatura y literalidad. Barcelona:Trisquets Editores, 1990. RODRIGUES, C.C.Traduo e Diferena. So Paulo: Editora UNESP, 2000. STEINER, G. After Babel. Oxford: Oxford University Press, 1976 VENUTI, L. (Ed.) Rethinking translation. London/New York: Routledge, 19(?) VINAY, J.P. & DARBELNET, J. Stylistique compare du franais et de l'anglais. Paris: Didier, 1977. ZOHAR, I.E. The position of translated literature within the literary polysystem. In: Holmes, J. S.; Lambert, T. J.; Broeck, R. Van den (Eds.) Literature and translation. Belgium: Acco, 1978. p.117-127. Traduo automtica ALLWOOD, J.; ANDERSSON, L-G; DAHL, . (1977). Logic in linguistics. Cambridge: Cambridge University Press, 1977. APPELT, D.E. Planning English sentences. Cambridge: Cambridge University Press. 1985. ARNOLD, D.; BALKAN, L.; MEIJER, S.; HUMPHREYS, R.L.; SADLER, L. Machine translation: an introductory guide. London: Blackwell, 1994. DIAS-DA-SILVA, B.C. A face tecnolgica dos estudos da linguagem: o processamento automtico das
71

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
lnguas naturais. Araraquara, 272p. Tese (Doutorado em Letras) - Faculdade de Cincias e Letras, Universidade Estadual Paulista. _____ Bridging the gap between linguistic theory and natural language processing. In: Bernard CARON (ed.) 16th International Congress of Linguists. Oxford: Pergamon-Elsevier Science, 1998. 10p. 1 CD. DORR, B.J. Interlingual machine translation: a parameterized approach. IN: F. C.N. Pereira; B.J. Grosz (eds.). Natural Language Processing. Cambridge, MIT/Elsevier: 1995. p.429-92. GAZDAR, G. et al. Natural language processing in prolog. Wokingham: Addison-Wesley Publishing Co.,1989. HUTCHINS, J. Has machine translation improved? some historical comparisons. In: MT Summit IX, New Orleans, USA, 23-27 September 2003. p.181-188 MT ARCHIVE Machine Translation Archive. Disponvel em : http://www.mt-archive.info/ Acesso em: 18 set 2004. NIRENBURG, S. et al. Machine translation: a knowledge-based approach. San Mateo, Morgan Kaufmann Publishers, 1992. PEREIRA, F.C.N.; SHIEBER, S. Prolog and natural language analysis. Chicago: The University of Chicago Press, 1987. SAINT-DIZIER, P.; VIEGAS, E. (1995) Computational lexical semantics. Cambridge: Cambridge University Press, 1995. SAMPSON, G. English for the computer. Oxford: Oxford University Press, 1995. SELLS, P. Lectures on contemporary syntactic theories. Menlo Park. CSLI, 1985. STUBBS, M Words and phrases. Oxford: Blackwell, 2001. WEAVER, W. Translation. In: Locke, W.N.; A. Donald, A.B. (Eds.) Machine translation of languages: fourteen essays. Cambridge, Mass./New York: Technology Press of the Massachusetts Institute of Technology/John Wiley & Sons, Inc., 1955. p.15-23.], 1949. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Participao das atividades propostas, dos seminrios e/ou trabalhos escritos a partir da seleo apresentada de textos tericos ou selecionados pelos alunos; Produo de resenhas crticas de textos tericos; Resoluo de exerccios de anlise de tradues; Elaborao de relatrio final sobre o curso. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): 1. Caracterizao panormica da traduo, do tradutor e da traduo automtica. 2. O tradutor e a traduo atravs dos tempos; A formao e a atuao do especialista em traduo. 3. A fidelidade e o significado no ato tradutrio. 4. Discusso dos modelos e dos procedimentos tcnicos de traduo. 5. O computador, o processamento automtico das lnguas naturais e a TA (traduo automtica). 6. Tipologia dos sistemas de TA; a montagem das bases de conhecimento e a especificao dos processos de TA; 7. Os principais sistemas de TA comercializados; anlise do desempenho qualitativo de um sistema de TA com vistas busca de solues para as deficincias encontradas.

72

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

CURSO: Letras MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: Psicologia da Educao IDENTIFICAO DISCIPLINA OU ESTGIO: LEITURAS EM PEDAGOGIAS INSTITUCIONAL CDIGO: PDE 7571 SERIAO IDEAL: 5, 6, 7 ou 8 sem. OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: no h CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 manh

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: 60 OUTRAS:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: 30 AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS AULAS TERICAS/PRTICAS: 30 OUTRAS: OBJETIVOS: Conhecer conceitos, nomenclaturas e fundamentos da Pedagogia Institucional Refletir e discutir as inter-relaes da Pedagogia Institucional com a Pedagogia Inclusiva. CONTEDO PROGRAMTICO (ttulo e discriminao das unidades): 1) Conceito de pedagogia Institucional 2) Instrumentos : correspondncia escolar, interescolar, peridico,estudos de meio. 3) Organizao: do espao, do tempo, dos subgrupos, o conselho de cooperativa,
73

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
as monografias 4) Aplicaes possveis na educao inclusiva: O GET

METODOLOGIA DE ENSINO Estudo de documentos e sistematizao em documentos escritos. Exerccio de um GET ( Grupo de Educao Teraputico). Aplicao de instrumentos da PI com crianas de idade escolar ( 7-8 anos) BIBLIOGRAFIA BSICA: Baptista, C.R. Mediao pedaggica em perspectiva: fragmentos de um conceito nas abordagens institucional, scio-histrica e sistmica, PPGEDU/UFRS. ( mimeo) Baptista, C.R. Pela Construo de um outro olhar sobre a escolarizao de sujeitos com psicose infantil. PPGEDU/UFRS. ( mimeo) BERGUER, Guy. Pourquoi ltablissement scolaire emerge-t-il aujourdhui? Cahiers pdagogiques, n 292/293, Mars-avril 1991. BOLLEN R.; HOPKINS D. La pratique de lauto analyse de ltablissement scolaire. Paris, conomica , 1988. BROCH, Marc-Henri; CROS Franoise Lyon, Comment faire un projetv dtablissement. Chronique Sociale, 1987, 211 p. BROCH, Marc-Henri; CROS Franoise Lyon, Mthods, techniques, outils pour laborer ds projets dans etablissements d enseijnement. Paris, INRP, 1987, 370 p. CDDP/CRDP. Le projet, mode demploi. Animation et ducation, n 67, octobre 1985, p. 5-33 CDDP/CRDP. Limage de Ltablissement. Administration et ducation, n 3, 1987, p. 9102. FIGARI, G; Ils ont voulu un projet detablissement. Rencontres pdagogiques, n 25, Janvier, 1990, 126p GET/NANTES. La pdagogie institutionnelle em actes. Cahiers Pdagogiques, n. 140. MARQUELEZE, M.J.; M. MENDES VEGUA. Une pratique danalyse d tablissement scolaire. Education permanente, n 96, dcembre 1988, p.227-238. MEIRIEU, Phillippe. Aprender sim, mas como? Porto Alegre: Artes mdicas, 1998. OURY, F.;VASQUEZ, A. Hacia una pedagogia institucional. Madrid: Editorial Popular PEN/IDEN. Document daide la conception du projet d cole. Nmes, C.D.D.P, 1989, PERRENOUD, P. Cycles pdagogiques et projets dcole: facile dire! Cahiers pdagogiques, n.321-322, fvrier-mars 1994. CRITRIOS DE AVALIAO A participao do aluno em todas as atividades e a aplicao prtica dos instrumentos em situao escolar. EMENTA Estudo da possvel articulao entre pedagogia institucional, poltica da incluso e estratgias pedaggicas. Reconhecimento de realidades prprias para adequao de rotinas pedaggicas inclusivas atravs do idearia da pedagogia institucional
74

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: LNGUA FRANCESA BSICA I CDIGO: LEM 765 4 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: nihil CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30h OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA E PRTICA: 2h OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AUL AS PRTICAS: AULAS TERICAS E PRTICAS: 40 OUT RAS:

O B J E T I VOS : Apreender os postulados mnimos da gramtica francesa; Realizar a leitura e compreenso de textos em lngua francesa

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1 - Artigos: definidos, indefinidos, partitivos e contracts 2 - Verbos: avoir e tre, verbos do 1o., 2o. e 3o. grupos nos tempos simples do indicativo e do subjuntivo 3 - Verbos: no condicional e nos tempos compostos 4 - Adjetivos: possessivos, demonstrativos e indefinidos 5 - Pronomes pessoais: sujeito, complementos (tonos e tnicos)
75

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
6 - Pronomes relativos simples 7.- Mtodos e tcnicas da leitura em lngua estrangeira 8.- Do Francs ao Portugus: um itinerrio. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, leitura e traduo de textos B I B L I O GR A F IA B S IC A : Revistas especializadas, revistas e jornais diversos. Bescherelle - La conjugaison pour tous. Paris: Hatier, 1998. Chuilon, C. - Grammaire pratique - Le franais de A Z. Paris: Hatier/Didier, 1986. Grgore, M. et Thivenaz, O. - Grammaire progressive du franais. Paris: Cl International, 1995. Le Nouveau Pe tit Robert 1 Dictionnaire de la Langue Franaise . Paris: Le Robert, 1993., C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Duas provas bimestrais EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Estruturas bsicas do francs. Questes gramaticais. Leitura e interpretao de textos. Estudo de vocabulrio.

76

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado e Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Lingstica I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: L NGU A POR T UGUESA: ES TUDOS GR AM ATICAIS CDIGO : LNG45 04 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA (X ) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 2 CARGA HORRIA: 30 horas D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: TERICA/PRTICA: 2 horas PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS TERICAS/PRT ICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Propiciar aos alunos uma reflexo sobre problemas gramaticais da lngua portuguesa, dentro de um processo comparativo entre a chamada gramtica normativa tradicional e a gramtica funcionalcognitiva. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1 Introduo: 1.1 Modelos de descrio gramatical; 1.2 Nveis de anlise lingstica; 1.3 A gramtica pedaggica. 2 Tpicos de gramtica do portugus: 2.1 Noes de sintaxe da orao simples e da orao complexa; 2.2 Sintaxe, progresso tpica e progresso referencial; 2.3 Estudo da concordncia nominal; 2.4 Estudo da concordncia verbal; 2.5 Substantivos: 2.5.1 Funcionalidade dos substantivos abstratos; 2.5.2 Plural dos substantivos compostos; 2.6 Pronomes: 2.6.1 Emprego dos pronomes relativos; 2.7 Numerais: 2.7.1 Emprego dos classificadores partitivos.
77

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
2.8 Verbos: 2.8.1 Formao dos tempos verbais; 2.8.2 Modos verbais e evidencialidade; 2.8.3 Emprego dos particpios duplos; 2.8.4 Funcionalidade da voz passiva; 2.9 Pontuao: fundamentao sinttica e prosdica do uso da vrgula. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas tericas seguidas de aplicao prtica em textos da mdia escrita e literrios. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ABREU, A. S. Gramtica mnima para o domnio da lngua padro. So Paulo: Ateli, 2003. ABREU, A. S. Iconicidade e descrio gramatical do portugus. Letras, Campinas, v.18, n.1/2, p.7-15, 1999. BECHARA, E. Moderna gramtica portuguesa. Rio de Janeiro: Lucerna, 1999. BORBA, F. da S. Dicionrio de usos do portugus do Brasil. So Paulo: tica, 2002. NEVES, M. H. de M. Gramtica funcional. So Paulo: Martins Fontes, 1997. ______. Gramtica de usos do portugus. So Paulo: EDUNESP, 2000. ______. Guia de Usos do portugus: confrontando regras e usos. So Paulo: EDUNESP, 2003. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Duas provas e um trabalho em grupo. Atividade de Recuperao: prova. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Estudo de tpicos de gramtica do portugus, dentro do paradigma funcionalista-cognitivista, em confronto com a viso tradicional. Descrio do funcionamento morfossinttico de algumas classes de palavra, integrada sintaxe e s situaes de discurso.

78

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado e Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Lingstica I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: LI NG STICA E AQUIS IO D A E SCRIT A CDIGO: LNG 931 0 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 2 CARGA HORRIA: 30 horas D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 2 horas PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Fornecer aos alunos subsdios tericos fundamentais para o entendimento da representao escrita da linguagem, explicitando seus mecanismos e enfatizando a importncia de noes lingsticas para que se possa avaliar tal processo cognitivo. Ao detectar as operaes cognitivo-lingsticas envolvidas na aquisio da lngua escrita pode-se, muitas vezes, chegar a respostas para problemas reais de alfabetizao. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. A representao e os mecanismos representativos da linguagem humana. 2. A lngua como forma simblica (Cassirer). 3. A unidade do pensamento verbal: o significado da palavra (Vygotsky). 4. A inteligncia das situaes e a representao (Wallon). 5. A transformao do esquema sensrio - motor em conceito (Piaget). 6. A noo da dupla articulao da linguagem (Martinet). 7. O valor distintivo dos fonemas. A unio entre o som e o sentido (Jakobson). 8. A arbitrariedade do signo lingstico, a representao do fonema pelo sinal grfico. 9. Perspectiva psicopedaggica de E. Ferreiro. 10. Anlise e interpretao de amostras de textos produzidos por crianas que manifestam dificuldades na aquisio e/ou uso do cdigo lingstico escrito. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO :
79

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Aulas expositivas; leitura de textos para discusso em classe; seminrios. B I B L I O GR A F IA B S IC A : BENVENISTE, E. Semiologia da lngua. In: Problemas de Lingstica Geral II. Campinas: Pontes, 1989. CAGLIARI, L. C. Alfabetizao e lingstica. So Paulo: Scipione, 1992. CASSIRER, E. Ensaio sobre o homem. So Paulo: Martins Fontes, 1994. FERREIRO, E. Os problemas cognitivos envolvidos na construo da representao escrita da linguagem. In: Alfabetizao em processo. So Paulo: Cortez, 1989. ______. A escrita... antes das letras. In: SINCLAIR, H. (Org.). A produo de notaes na criana: linguagem, nmero, ritmos e melodias. So Paulo: Cortez, 1990. ______. A representao da linguagem e o processo de alfabetizao. Cadernos de Pesquisa, So Paulo, n.52, 1985. JELMSLEV, L. Prolegmenos a uma teoria da linguagem. So Paulo: Perspectiva, 1975. JAKOBSON, R. Seis lies sobre o som e o sentido. Lisboa: Moraes, 1977. MARTINET, A. A dupla articulao da linguagem. In: Lingstica sincrnica. Rio de Janeiro: Tempo Brasileiro, 1971. MOUNIN, G. A caracterstica especfica das lnguas naturais humanas. In: Introduo lingstica. Lisboa: Iniciativas Editoriais, 1972. PIAGET, J. A passagem dos esquemas sensrio-motores para os esquemas conceituais. In: A formao do smbolo na criana: imitao, jogo e sonho, imagem e representao. Rio de Janeiro: Zahar, 1976. TOLCHINSKY, L. Aprender sons ou escrever palavras. In: Alm da alfabetizao. Teberosky & Tolchinsky. tica, 1996. VYGOTSKY, L. S. Pensamento e linguagem. So Paulo: Martins Fontes, 1987. WALLON, H. Do acto ao pensamento. Lisboa: Portuglia, s.d. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Seminrios; Trabalho escrito. Atividade de Recuperao: Trabalho escrito. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Com base em conceitos de E. Ferreiro, a respeito do princpio da combinatria, da relao do todo e as partes que o constituem, e de conceitos lingsticos, particularmente a idia de Jakobson sobre o valor distintivo dos fonemas, unidades estritamente funcionais, e a noo de dupla articulao da linguagem de Martinet, o curso analisa as etapas do processo de construo da escrita, com o objetivo de explicitar seus mecanismos subjacentes.

80

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Literatura

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO : LITE RATUR A AFRICANA DE E XPR ESS O PO RTUG UE SA CDIGO : LTE 7 301 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30 OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 30 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : . Levar o aluno de Letras a conhecer, em termos panormicos, as literaturas africanas de expresso portuguesa, e a avaliar esta produo literria a partir de critrios estticos de anlise, sem perder de vista o contexto especfico em que ela se manifesta.

81

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): I. Introduo 1. O contexto histrico, poltico e social das ex-colnias portuguesas na frica.

2. Os conceitos bsicos de formao da cultura africana: indigenismo; negrismo; mulatismo (sempre considerados nas suas formas de expresso portuguesa).
3. O encontro das culturas europia e afro-negra. A cultura popular e a questo do II. A poesia e o conto de Cabo Verde. III. A poesia e o conto de Angola. IV. A poesia e o conto de Moambique. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas; leitura e fichamento de textos terico-crticos; leitura e anlise de textos poticos e narrativos; debates; pesquisa bibliogrfica. bilingismo.

B I B L I O GR A F IA B S IC A : ALBUQUERQUE, Orlando. Crioulismo e mulatismo. Lobito: Capricrnio,1975. FERREIRA, Manuel. Literaturas africanas de expresso portuguesa. So Paulo: tica,1987. FERREIRA, Manuel. No Reino de Caliban: antologia panormica da poesia africana de expresso portuguesa. Lisboa: Seara Nova, 1975. SANTILLI, Maria Aparecida. Africanidade. So Paulo: tica, 1985. SANTILLI, Maria Aparecida. Estrias africanas: histria e antologia. So Paulo: tica, 1985. SARTRE, Jean-Paul. Orfeu Negro. In: ________. Reflexes sobre o racismo. Trad. J. Guinsburg. So Paulo: Difel, 1968. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Participao em todas as atividades propostas em sala de aula. Trabalho monogrfico.

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Exame de um nmero significativo de textos produzidos nas ex-colnias portuguesas em frica neste sculo, ressaltando as relaes entre a criao artstica e o processo histrico de emancipao poltica, de forma a evidenciar o carter especfico e diferenciado dessas literaturas.

82

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: LITERATURA ALEM: SURREALISMO: TEORIA DA VANGUARDA CDIGO: LEM 4843 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 02 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: A ULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OU TRAS:

O B J E T I VOS : Discusso da Teoria da Vanguarda de P eter Brger. A obra, surgida do fracasso dos movimentos estudantis de final dos anos 60 e comeo dos anos 70 na Alemanha, prope uma reflexo sobre um outro suposto fracasso, o dos movimentos histricos de vanguarda. O curso prope avaliar o s passos da construo dessa teoria e suas possibilidades de aplica o, hoje , quan do a prpria obra j se tornou histrica.

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): - a historicizao das c ate gorias est ticas. - a autonomia da ar te. O E st eticismo.
83

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
os movimentos histricos de vanguarda como autocrtica da ar te na socieda de burguesa. a obra de art e de v anguarda. vanguarda e en gajamento

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Leitura de obras tericas, anlise de al gumas das manifestaes das vanguar das histricas e das neo-vanguardas nos anos 60 e discusso de al guns aspect os do p s modernismo. Sero utilizados textos em a lemo e tradues porventura existentes. Uma das ativida des do curso ser o exerc cio de tradu o de text os para uso dos prprios parti cipan tes do curso. B I B L I O GR A F IA B S IC A : Adorno, T.W., Notas de literatura. Rio de Janeiro, Tempo Brasileiro, 1973. Baitello Jr., Norval, Dada Berlin Des/Montagem, So Paulo. PUC, 1982. Diss. Benjamin, W., Obras Escolhidas. Vol. I. So Paulo. Brasiliense, 1985. Bloch, E., Erbschaft diesser Zeit. Frankfurt, Suhrkamp, 1962. Brger, P., SURREALISMUS. Frankfurt. Athneum Verlag, 1971. Brger, P., Teoria da Vanguarda. So Paulo, Brasiliense, no prelo. Brger, P., Theorie der Avantgarde. Frankfurt, Suhrkamp, 1974. Nadeau, M., Histria do Surrealismo. So Paulo, Perspectiva, 1985. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Seminrios feitos pelos alunos, trabalhos de traduo e trabalho final sobre alguns dos temas desenvolvidos durante o curso. Atividades de re cupera o: Provas substit utivas ou Trabalhos EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A aborda gem terica das van guardas liter rias luz da teoria de Pet er Brger.

84

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : LETRAS MO D A L I D A D E : BACHARELADO/LICENCIATURA PL ENA D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : LETRAS MODERNAS I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: LITERATURA COMPARADA EM LNGUA INGLESA: ROMANCE DO SCULO XIX: DICKENS E TWAIN CDIGO: LEM 768 1 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30 OPTATI VA (X) ESTGIO ( )

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: 02 OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: A ULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: 50 OUTRAS:

O B J E T I VOS : Pretende-se que, pela leitura dos textos originais dos romances Great Expectations, de Charles Dickens e The Adventures of Huckleberry Finn, de Mark Twain, alm de textos crticos selecionados, os alunos possam se familiarizar com os recursos tcnicos mais freqentes explorados por ambos os autores, procedendo-se ento a uma anlise comparativa de temas e caracterizao de personagens. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1. Contexto histrico, poltico e social da Era Vitor iana inglesa 2. Charles Dickens: introduo / Great Expec tations : insero na obra dickensiana 3. Estilo, temas e tcnica narrativa em Dickens 4. Caract erizao de personagens e ponto de vista em Great Expec ta tions
85

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
5. Contexto histrico, poltico e social do sculo XIX norte-americano 6. Mark Twain: introduo / Huckle berry Finn : insero na obra do autor 7. Estilo, temas e tcnica narrativa em T wain 8. Caract erizao de personagens e ponto de vista em Huckleberry Finn 9. Dickens e Twain: Realismo, conflun cia e divergncia de t cnica narrativa 10. Dickens e Twain: a personagem infant il 11. P erspectivas da educ ao na poc a dos autores 12. Consideraes sobre influncia e intertextualida de

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas; leitura de trechos dos l ivros apontados B I B L I O GR A F IA B S IC A : CONNOR, S. (Ed.) Charles Dickens. London: Longman, 1996. DICKENS, C. Great Expectations. Ed. Angus Calder. Harmondsworth: Penguin, 1965. QUIRK, T. Coming to Grips with Huckleberry Finn. Essays on a Book, a Boy, and a Man. Columbia: University of Missouri Press, 1993. TWAIN, M. The Adventures of Huckleberry Finn. Ed. Gerald Graff and James Phelan. Boston: Bedford Books, 1995. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Exerccios de verificao de leituras; seminrios; p rovas; tra balho EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A disciplina pretende estudar os pontos de confluncia e de divergncia entre aspectos narrativos dos romances Great Expectations, do escritor ingls Charles Dickens (1812-1870) e The Adventures of Huckleberry Finn, do norte-americano Mark Twain (1835 -1910), especialmente no tocante caracterizao de personagens, aos recursos estilsticos empregados, e s interseces de natureza sociopoltica, educacional e ideolgica que auxiliam a contextualizar as obras na tradio literria e histrica a que pertencem.

86

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: LI TER ATU RA E P INTU RA: UMA I NTR ODUO CDIGO: LEM 983 3 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA (x) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: Teoria da Lit eratura 1 CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30 horas

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 02 PRT ICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICA S: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Desenvolver no aluno a capacidade de reflexo crtica sobre as relaes entre literatura e pintura, a argu mentao terica consistente e a proposio de hipteses a respeito das possibilidade e/ou impossibilidade da comparao entre tex to e image m. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): Unidade 1. O text o e a imagem 1.1. Pressupostos tericos 1.2. Correntes da teoria e crtica literria e da teoria da arte 1.3. Movimentos literrios e pic tricos 1.4. O paradigma compara tivista
87

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Unidade 2. Imagens verbais 1.1. Formas de imagens verbais: me tfora, metonmia, sindoque, referncia, descrio 1.2. Limites da imagem verbal: ekphrasis, espacializao, poesia concretista, hideograma, hieroglifo 1.3. O mundo das imagens: imagens grficas, ticas, perceptivas, mentais e verbais. Unidade 3. Pintura e linguagem 1.1. Retrica e linguagem na pintura: o paradi gma retrico renasc entista, a linguagem natural da pintura no neoclassicismo, a retrica romntica na pintura, impressionismo e dissoluo do referente, os modernismos e a pardia da referncia. 1.2. Formas de repulsa do verbal na pintura: geometrismo, abstracionismo, action painting cubismo, surrealismo. 1.3. Leituras: a t emporalidade da leitura e a sincronicidade da viso, as cat egorias do tempo e do espao e o conhecimento. Unidade 4. A fic o dos limites 1.1. A crtica e a obra de arte: a desejada objetivida de do crtico, o artista e as relaes entre as art es, o modelo t erico e o pragma tismo. 1.2. Limites: os conceitos de cont exto, autoria , moldura, contedo, forma, inteno e essncia. 1.3. "Entre a palavra e a imagem, o t exto e o contexto, a crtica e a art e, a linguagem literria e a metalingua gem crtica e t erica, a inteno e a leitura, o contexto e a descontex tualizao, o centr o e o marginal. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas e discusses abertas so bre os textos de referncia. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ABRAMS, M. H. Doing Things with Texts: Essays in Criticism and Critical Theory Norton, 1991. ARGAN, G. Arte Moderna So Paulo: Companhia das Le tras, 1992 . DERRIDA, J. The Truth in Painting Chica go: The University of Chicago Press, 1987 . FOUCAULT, M. As palavras e as coisas: uma a rqueologia das cincias humanas So Paulo: Martins Fontes, 19 90. GONALVES, A . Laocoon te revisitado So Paulo: E ditora da Universidade de So Paulo, 1994. JOBIM, J. L. Palavras da crtica : tendncias e conceitos no estudo da literatura Rio de Janeiro: Ima go, 1 992. MARQUES, R., BITTENCOURT, G. N. Limiares Crticos: ensaios de literatura comparada Belo Horizont e: Aut ntica, 19 98. MITCHELL, W. T. J. Iconology: Ima ge, Text, Ideology Chicago: The University of Chicago Press, 1986 . PAZ, O . E; Arco y l a Lira Mxico: Fon do de Cultura Econmica, 1986 . PRAZ, M. Literatura e Artes Visuais So Paulo: Cultrix/Editora da Universidade de So
88

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Paulo, 1982. WLFLIN, H. Conceitos fundamentais da histria da arte So Paulo: Martins Fontes, 1996. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Trabalho final sob a orienta o do Professor. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Partindo de anlises de textos literrios de vrias naturezas, gneros, formas, estilos e linguagens, bem como de imagens pictricas de vrios pocas, estilos, formas, escolas, movimentos e concepes, os alunos sero incentivados a buscar relaes entre as duas formas de manifestao artstica em vrios nveis. Elementos da construo pictrica como cor, trao, f orma, luz, tema e figura sero analisados em suas diferentes relaes com elementos da construo literria, seja ela em prosa (ritmo, estrutura, personagens, narrador, temas, figuras, alegoria, simbologia e figuras de retrica) ou po esia (metro, rima, r itmo, configurao espacial, figura s de som e de sentido, elipses e simbologia) para que as compara es t enham vigor analtico e sustentao terica. Para que os alunos consigam desenvolver o senso crtico de aprofundamento analtico e rigor terico, sero tambm examinadas algumas anlises comparativas, de forma a permitir a discusso das vantagens e problemas dos modelos tericos comparativistas.

89

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado e Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Lingstica I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: LI TER ATU RA GREG A: A TR AGD IA GR EG A CDIGO: LNG 744 1 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 2 CARGA HORRIA: 30 horas D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 2 horas TERICA/PRTICA: PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Transmitir noes bsicas sobre as origens do teatro grego, centrando-se no gnero trgico. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. O gnero pico e a lrica. 2. As origens do teatro: a tragdia e a comdia. 3. O teatro grego: o espao fsico e o espetculo. 4. A estrutura do gnero trgico. 5. squilo. A ORESTIA. 6. Sfocles. DIPO REI ANTGONA e/ou FILOCTETES. 7. Eurpedes. MEDIA e/ou HCUBA ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Mtodo indutivo-dedutivo. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ADRADOS, F. R. Fiesta, comdia y tragdia. Madrid: Alianza, 1983. ARISTTELES. A potica. Traduo de Eudoro de Souza. So Paulo: Ars Potica, 1992. BARTHES, R. O teatro grego. In: ______. O bvio e o obtuso: ensaios crticos III. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1990. p.__-___. BORHEIM, G. A. O sentido e a mscara. So Paulo: Perspectiva, 1969.
90

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
FREIRE, A. O teatro grego. Braga: Publicaes da Faculdade de Filosofia, 1985. GAZOLLA, R. Para no ler ingenuamente uma tragdia grega. Rio de Janeiro: Edies Loyola, 2001. GRIMAL, P. Dicionrio da mitologia grega e romana. Traduo de V. Jabouille. Lisboa: Difel, 1993. GRIMAL, P. O teatro antigo. Lisboa: Edies 70, 1978. JAEGER, W. Paidia: a formao do homem grego. So Paulo: Martins Fontes, 1995. KOTHE, F. O heri. 2.ed. So Paulo: tica, 1987. LESKY, A. Histria da literatura grega. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 1995 LESKY, A. O teatro grego. So Paulo: Perspectiva, ano. LESKY, A. Tragdia grega. So Paulo: Perspectiva, 1971. MALHADAS, D. As dionisacas urbanas e as representaes teatrais em Atenas. Ensaios de Literatura e Filologia, Publicaes do Departamento de Letras Clssicas da UFMG, Belo Horizonte, v.4, p.67-80, 1983/4. MALHADAS, D. Tragdia Grega: o mito em cena. Cotia: Ateli Editorial, 2003. PEREIRA, M. H. da Rocha. Estudos de histria da cultura clssica. 5.ed. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 1979. v.1. ROMILLY, J. A tragdia grega. Braslia: UNB, 1998. ROMILLY, J. Fundamentos de literatura grega. Rio de Janeiro: Zahar, 1984. SOARES, A. Gneros literrios. So Paulo: tica, 1989. TAPLIN, O. O fogo grego. Lisboa: Gradiva, 1990. VERNANT, J.-P.; VIDAL-NAQUET, P. Mito e tragdia na Grcia antiga. So Paulo: Perspectiva, 1999. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Seminrios e trabalhos. Atividade de recuperao: prova escrita. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Estudo da tragdia grega.

91

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: LITERATURA ITALIANA: O ANTI-HERI NA NARRATIVA ITALIANA DO SCULO XX CDIGO: LEM 7052 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: 50 AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OU TRAS:

O B J E T I VOS : Dar comunidade acadmica uma idia sobre os personagens dos principais romances e contos do sculo XX. O curso procurar destacar, portanto, os personagens dos principais romances e contos de Pirandello e Svevo que podem ser chamados de anti-heris, no sentido de que eliminaram os ltimos vestgios do personagem romntico.

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1. A crise da sociedade burguesa do sculo XX. 2. O mito do super-homem em D'Annunzio e a exaltao da mquina no Futurismo.
92

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
3. 4. 5. 6. 7. A conscincia da crise: Pirandello e Svevo. Mattia Pascal e a revolta contra as "mscaras". Serafino Gubbio e a alienao pela mquina. Emilio Brentani de Senilittade Zeno Cosini de A Conscincia de Zeno.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas. B I B L I O GR A F IA B S IC A : BARILLI, R. La Linea Svevo-Pirandello. Mursia, 1962. BOSI, A. O ser e o tempo da poesia. So Paulo, Cultrix, 1983 DE CASTRIS, A. L. Storia di Pirandello. Bari, Laterza, 1982. PIRANDELLO, L. O falecido Mattia Pascal. _________ Cadernos de Serafino Gubbio operador. Petrpolis, Vozes, 1990. SALINARI, C. Miti e Concienza del decadentismo italiano, Milano, Fettrinelli, 1984. SVEVO, I. Senilidade. _________ A Conscincia de Zeno. R.J., Nova Fronteira. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Provas escritas Seminrios Atividades de Recuperao: Provas Substitutivas EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Panorama geral da literatura italiana da primeira metade do sculo XX.

93

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: LITERATURA ITALIANA: NICCOL MACHIAVELLI CDIGO: LEM 7044 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: A ULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OU TRAS:

O B J E T I VOS : O conhecimento das obras fundamentais de Machiavelli - O Prncipe - A Mandrgora. O pensamento poltico de Machiavelli atravs da leitura e anlise da pea "La Mandragola" C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1. A Itlia no tempo de Machiavelli (sculo XVI). 2. Machiavelli e o Renascimento. 3. Machiavelli poltico - Il Principe. 4. Os conceitos de virt (virtude) e de fortuna (sorte, destino) em Machiavelli. 5. Machiavelli escritor. La Mandragola 6. Leitura e anlise (temas, motivos, estrutura) da Mandrgora. 7. Concluses.
94

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

M E T O D O LO G IA D E E NS I NO : Leitura, anlise e interpretao dos textos indicados. Seminrios realizado pelos alunos. B I B L I O GR A F IA B S IC A : GRAMSCI, A. "Note sul Machiavelli e sulla politica e sullo stato moderno. Ed. Riuniti, 1971. MACHIAVELLI Il Principe introduzione di Raymond Aron/Nota introdutiva di F. Melotti - note di Ettore Janni Bur Milano, 1985. RICCI, S. Storia della Letteratura Italiana. Ed. Laterza - Roma- Bari, 1980. SQUAROTTI, G.B. (org.) Literatura Italiana - Nova Stella - I.I.C. EDUSP, 1989.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Prova escrita e/ou pesquisa que resultar em seminrios (prova oral). EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Literatura Italiana. O "CINQUECENTO" (sculo XVI).Pensamento Filosfico de Machiavelli

95

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o IDENTIFICAO DISCIPLINA OU ESTGIO: MDI A, CULT URA E EDUCAO CDIGO: PDE 7 563 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: CARGA HORRIA: OPTA TIVA ( X ) ESTGIO ( )

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Provocar a reflexo sobre as vrias relaes entre mdia, cultura e educao. Estimular o pensamento autnomo dos alunos, atravs da discusso de textos tericos e da observao detalhada do mundo social. Estimular a capacidade de expreso escrita e verbal, e tambm a capacidade de dilogo e debate democrtico de idias. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. Desafios das sociedades complexas: a partir de autores clssicos, como Arendt e Simmel, investigao dos desafios de sociedades modernas e do papel do indivduo nelas. 2. Comunicao mediada e espao pblico. Investigao da natureza do espao pblico e dos modos de interao em uma sociedade mediada. 3. Mdia e Educao: para uma cultura democrtica. Investigao do papel do ensino na formao de cidados para o exerccio da democracia em novos espaos mediados.

96

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Discusso de textos tericos, elaborao de trabalho investigativo, exposio de trabalhos em andamento em sala de aula e no ambiente de apoio online ao curso. B I B L I O GR A F IA B S IC A : Hannah Arendt, A condio humana Irving Goffman, A apresentao do eu na vida cotidiana Georg Simmel, Sociologia Josh Meyrowitz, No sense of place John Thompson, A mdia e a modernidade Lucien Febvre, O aparecimento do livro Eugenio Bucci, Brasil em tempo de TV Heloisa Pait, Anis de Prata Georg Landaw, Hipertexto 2 C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Avaliao de participao em sala de aula e trabalho final original. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): O mundo moderno nasce com o surgimento do livro impresso, e as grandes questes modernas a respeito do papel do indivduo na sociedade moderna, entre os quais o direito participao pblica e privacidade, esto ligadas ao texto impresso e, a partir do sculo XX, a novas formas de comunicao, como o rdio, o cinema e a comunicao eletrnica. A educao em expanso ao longo da era moderna s faz sentido com a expanso correspondente da disponibilidade de textos. Mas quais seus desafios hoje? A escola prepara para a vida numa sociedade mediada? Que contribuio a escola pode dar ao enriquecimento do espao comunicativo criado pelos meios de comunicao, novos e tradicionais? Qual o novo papel do professor numa sociedade saturada de informao? Esse curso pretende analisar a relao entre mdia, cultura e educao em seus mltiplos aspectos. O apoio online ao curso ser usado para facilitar o debate intelectual e tambm para ilustrar os desafios ticos de uma sociedade mediada. Espera-se dos alunos leitura, participao em sala de aula e desejo de contribuir com suas vises pessoais para essa intricada questo.

97

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licen ciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: NOES DE P SIQUI AT RIA I NFANTIL CDIGO: PDE74 07 SERIAO IDEAL: Noturno 1 Semestre OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PR TICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Possibilitar que o estudante de pedagogia adquira em sua formao conhecimentos bsicos do campo da psiquiatria que so importantes para sua atuao. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. Aspectos histricos dos cuidados infncia. 2. Introduo psicopatologia infantil. 3. Infncia normal e patolgica. 4. Distrbios neurticos na infncia. 5. Distrbios psiquitricos na infncia. 6. Distrbios neuro-psicolgicos da criana. 7. Diagnstico diferencial da deficincia mental e das psicoses na infncia. 8. Sade mental infantil. 9. A Educao de crianas luz da investigao psicanaltica.
98

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas; seminrios;exibio e debate de filmes;trabalhos em grupo. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ASSUMPO JR., F. B. Psiquiatria da infncia e da adolescncia. So Paulo: Editora Maltese, Livraria e Editora Santos, 1994. AUBIN, H. As psicoses da criana. Rio de Janeiro: Editora Zahar, 1976. DOLTO, F. Psicanlise e pediatria. Rio de Janeiro: Zahar Editores, 1972. GORAYEB, R. Psicopatologia infantil. So Paulo: E. P. U., 1985. GRNSPUN, H. Distrbios neurticos da criana. Rio de Janeiro: Livraria Atheneu, 1987. GRNSPUN, H. Distrbios psiquitricos da criana. Rio de Janeiro: Livraria Atheneu, 1987. KLEIN, M. et alii. A educao de crianas luz da investigao psicanaltica. Rio de Janeiro: Editora Imago, 1973. KRYNSKI, S. e cols. Temas de psiquiatria infantil. Rio de Janeiro: Editora Guanabara Koogan, 1977. MARAL RIBEIRO, P. R. Sade mental no Brasil. So Paulo: Editora Arte & Cincia, 1999. MARAL RIBEIRO, P. R. Sade mental: dimenso histrica e campos de atuao. So Paulo: E. P. U., 1996. MOREIRA, M. S. Esquizofrenia infantil. Rio de Janeiro: EPUME, 1986. WINNICOTT, W. W. A criana e seu mundo. Rio de Janeiro: Editora Zahar, 1985. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Prova escrita; trabalhos em grupo; trabalho escrito individual; participao em aula; freqncia. Atividade de recuperao: trabalho escrito. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Estudo dos distrbios psicolgicos e psiquitricos da infncia e sua relao com o processo ensinoaprendizagem. Pretende-se levar ao aluno do curso de pedagogia os conhecimentos bsicos de psicopatologia infantil que entendemos ser necessrio ao professor, como as neuroses, as epilepsias, as psicoses, a hipercinesia e outras formas de parada ou desvio do desenvolvimento afetivo-emocional, com nfase no cotidiano escolar e no diagnstico diferencial entre a deficincia mental e as psicoses infantis, notadamente o autismo.

99

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Licenciatura Plena/Bacharelado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: O ANTI-HERI NA NARRATIVA ITALIANA DO SCULO XX CDIGO: LEM 7745 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OU TRAS :

O B J E T I VOS : Dar comunidade acadmica uma idia sobre os personagens dos principais romances e contos do sculo XX. O curso procurar destacar, portanto, os personagens dos principais romances e contos de Pirandello e Svevo que podem ser chamados de anti-heris, no sentido de que eliminaram os ltimos vestgios do personagem romntico.

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1. A crise da sociedade burguesa do sculo XX. 2. O mito do super-homem em D'Annunzio e a exaltao da mquina no Futurismo. 3. A conscincia da crise: Pirandello e Svevo. 4. Mattia Pascal e a revolta contra as "mscaras".
100

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
5. Serafino Gubbio e a alienao pela mquina. 6. Emilio Brentani de Senilittade 7. Zeno Cosini de A Conscincia de Zeno.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas. B I B L I O GR A F IA B S IC A : BARILLI, R. La Linea Svevo-Pirandello. Mursia, 1962. BOSI, A. O ser e o tempo da poesia. So Paulo, Cultrix, 1983 DE CASTRIS, A. L. Storia di Pirandello. Bari, Laterza, 1982. PIRANDELLO, L. O falecido Mattia Pascal. _________ Cadernos de Serafino Gubbio operador. Petrpolis, Vozes, 1990. SALINARI, C. Miti e Concienza del decadentismo italiano, Milano, Fettrinelli, 1984. SVEVO, I. Senilidade. _________ A Conscincia de Zeno. R.J., Nova Fronteira. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Provas escritas Seminrios Atividades de Recuperao: Provas Substitutivas EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Panorama geral da literatura italiana da primeira metade do sculo XX.

101

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E :Licenciatura Plena e B acharelado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L :Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA: O BILDU NGS ROM AN FEMI NINO NA L ITE RATU RA I NG LES A CDIGO: LEM 763 0 SERIAO IDEAL: a partir do 3 o ano OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: Lngua Inglesa 1 e 2 CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 2 CARGA HORRIA: 30 horas -aula D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: 02 horas -aula OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: A ULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRT ICAS: 20 OUTRAS:

O B J E T I VOS : A partir da conc eituao do gnero bildun gsroman e, mais especificamente, do bildungsroman feminino, bem como da anlise de sua manifestao em romances de escritoras inglesas dos sculos XIX e XX, levar o aluno a familiarizar -se com esse gnero literrio na forma que tomou na I nglaterra. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): O Bildungsroman O Bildungsrom an Moderno Problematiza es O Bildungsroman Feminino Jane Austen: Emma Charlotte Bronte : Jane Eyre George Eliot: The Mill on the Floss Margare t Dra bble: Jerusalem the Golden ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, discusses elicitadas por aspec tos t e ricos ou liga das s o bras ficcionais, seminrios. As aulas sero dadas em ingls.

102

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
B I B L I O GR A F IA B S IC A : ABEL, Elizabeth; HIRSH, Marianne; LANGLAND E: Fictions of Female Development. Hanover: UP of New
England for Dartmouth Coll., 1983

BUCKLEY, Gerome H. Season of Youth: The Bildungsroman from Dickens to Golding. Cambridge, Harvard University Press, 1974. GILBERT, Sandra M. and GUBAR, Susan. The Madwoman in the Attic: The Woman Writer and the Nineteenth-Century Literary Imagination. New Haven: Yale University Press, 1979. LABOVITZ, Esther K. The Myth of the Heroine: The Female Bildungsroman in the Twentieth Century. New York, Peter Lang, 1987. PRATT, Annis. Archetypal Patterns in Womens Fiction. Bloomington: Indiana UP, 1981. SHOWALTER, Elaine. A Literature of Their Own: British Women Novelists From Bront to Lessing. Princeton: Princeton University Press, 1977. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Provas, seminrios, trabalhos e partici pa o nas discusses (os critrios podem n o acontec er conjuntament e) EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Partindo de definies fundamentais de Bi ldungsroman ( K.Morgentern, W.Dilthey, J . Buckley e F. Jost) que consideram este g nero como a apresenta o de desenvolvimento de uma p ersonagem masculina, levantaremos a quest o da ausncia da prota gonista feminina na tradi o do B ildungsroman. Na seqncia sero considerados alguns trabalhos de crticas feministas (Abel, Prat t e La bovitz) que dedicam -se a estu dar e definir o Bildungsrom an feminino. Na eta pa se guinte sero lidos e analisados os romances menciona dos, de escritoras inglesas, que so considerados exemplos de Bildungsroman femininos e das diversas fases pelas quai s o gnero passou.

103

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Literatura

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO : O CO NT O CO NTEMPO RNE O CDIGO : LTE 7 271 SERIAO IDEAL: 3 e 4 anos. OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA (X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: no h. CO-REQUISITOS: no ha. ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 02 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Apresentar ao aluno contistas expressivos da fico contempornea no Brasil; Analisar con tos selecionados, contempla ndo elementos terico -crticos carac tersticos do gnero e dos autores escolhidos. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): O conto c ontemporneo. O conto re gionalista: Bernardo lis. O conto urbano: Rubem Fonseca, Dal ton Trevisan e Joo Antonio. O conto intimista: Autran Doura do, Ot to L ara Rezen de e Lgia Fagundes Telles. O conto inslito: Clarice Lispec tor e Guimares Rosa.
104

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas. Seminrios. Deba tes. B I B L I O GR A F IA B S IC A : BOSI, A. O conto contem porneo no Brasil. So Paulo: Cultrix, 1995. _______. Histria concisa da litera tura br asileira. So Paulo: Cultrix, 1977. HOHLFELDT, A. Conto brasileiro contemporneo. Porto Ale gre: Merc ado Aberto, 19 81. PICCHIO, L.S. Histria da literatura brasileira. Rio de Janeiro: Nova Aguilar, 1997. COUTINHO, A. (Org.) A literatura no Brasil. Rio de j aneiro: J.Olympio, 1985. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Prova escrita. Seminrios . Trabalho escrito. Atividades de recuperao: estudo orientado. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Estudo de verten tes ex pressivas do conto contemporneo no Brasil, a partir da anlise de textos selecionados.

105

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Administrao P blica

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: O ESTUD O D O DIR EIT O NA ATUAL IDADE: NOE S I NT R ODUTR IAS. CDIGO: ADM 9 388 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATI VA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h. CO-REQUISITOS: No h. ANUAL/SEMESTRAL: 1 semestre de 2008 Ves pertino. CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 40 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: 20

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : ( a t 6 0 ) AULAS TERICAS: 60 AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: O B J E T I VOS : Estudar e analisar a Teoria Geral do Direito, buscando demonstrar a necessidade desta teoria se re-adequar para poder atender as demandas e peculiaridades dos novos direitos, fundamentalmente, os de titularidade difusa, ou seja, titularidade de todos, direitos de massa tpicos de uma sociedade cientfica e tecnolgica altamente complexa em suas relaes. Analisar de forma crtica e interdisciplinar a adequao cientfica das noes tradicionais do Direito;
106

OUTRAS:

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Visualizar e analisar as influncias e implicaes do contexto histrico, poltico, social e econmico sobre o Direito; Refletir o Meio Ambiente como um novo direito, demonstrando que a apropriao irresponsvel dos recursos naturais o fator de sustentao do modo de produo capitalista;

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1. Introduo ao tema; 2. As correntes tradicionais do pensamento jurdico: do direito natural corrente crtica dialtica; 3. A gnese do pensamento positivista, com nfase ao estudo de sua influncia no universo jurdico; 4. A emergncia dos novos direitos e novos sujeitos no cenrio jurdico contemporneo; 5. O Meio Ambiente como um novo direito: 5.1 Aspectos histricos; 5.2 Princpios ambientais; 5.3 Conceitos jurdicos; e 5.4 Instrumentos jurdicos de defesa do Meio Ambiente na esfera cvel. 6. Os Direitos Humanos na perspectiva ambiental; 7. A Teoria da Gerao de Direitos de Norberto Bobbio; 8. Educao Ambiental e Conscientizao tica; 9. A Teoria do Contrato Natural de Michel Serres; 10. Concluses.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Introduo conceitual; Exposio e discusso de temas centrais; Pesquisa de novos textos referentes aos temas propostos; Trabalhos individuais e em grupo dos temas tratados; Exposio e discusso dos resultados dos estudos e das pesquisas. Debates dirigidos.

107

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
B I B L I O GR A F IA P R E L I MI NA R ( *) : BOBBIO, Norberto. A era dos direitos. Rio de Janeiro: Campus, 1992. __________. O positivismo jurdico: lies de filosofia do direito. So Paulo: cone, 1995. COSTA NETO, Nicolao Dino de Casto e. Proteo jurdica do meio ambiente. Belo Horizonte: Del Rey, 2003. DINIZ, Maria Helena. O estado atual do biodireito. So Paulo: Saraiva, 2002. DRUCKER, Peter F. Administrando em tempos de grandes mudanas. So Paulo: Pioneira, 1996. MACHADO, Paulo Affonso Leme. Direito ambiental brasileiro. 12 ed. rev., atual. e ampl. So Paulo: Malheiros, 2004. TRINDADE, Antonio Augusto Canado. Direitos humanos e meio ambiente: paralelo dos sistemas de proteo internacional. Porto Alegre: Fabris Ed., 1993. Textos avulsos.

(*) A ser complementa da at o incio das aulas

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : A avaliao ser realizada por intermdio de provas, trabalhos, presena, participao em aulas e seminrios.

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Reflexo crtica acerca das correntes tradicionais do pensamento jurdico: do direito natural a corrente crtica dialtica; A gnese do pensamento positivista no mbito da cincia jurdica; A emergncia dos novos direitos e novos sujeitos no cenrio jurdico contemporneo; Direito Ambiental, Direito Humano e Difuso de viver em um Meio Ambiente No-Poludo. A Teoria da Gerao de Direitos de Norberto Bobbio; Educao Ambiental e Conscientizao tica; e a Teoria do Contrato Natural.

108

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras MODALIDADE: Bacharelado e Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: Lingstica IDENTIFICAO DISCIPLINA OU ESTGIO: O ESTUDO E A PESQUISA DE LETRAS CLSSICAS NA ERA DIGITAL: OS RECURSOS DAS NOVAS TECNOLOGIAS DE INFORMAO E COMUNICAO CDIGO: LNG 981 6 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 2 CARGA HORRIA: 30 horas DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL TERICA: TERICA/PRTICA: 2 horas NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA AULAS TERICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: 25

PRTICA: OUTRAS:

AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVOS Explorao e utilizao dos recursos digitais das novas tecnologias e informao e comunicao no estudo das letras clssicas-grego. CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades) O ferramental tecnolgico: programas e Internet. Os servios de informao e de comunicao para Estudos Clssicos. As ferramentas lingsticas na rede. Os programas de edio de servios na rede. Ensinando e aprendendo com os recursos digitais. METODOLOGIA DE ENSINO Aulas expositivas, demonstraes, aulas em laboratrio. Seminrios. BIBLIOGRAFIA BSICA Learn. Alliance for lifelong learning. Greece: General resource, Art and Archaeology, History, Language, Literature, Medicine, Music, Papirology and Epigrapy, Philosophy, Religion and Mythology, Reference. Universidades de Oxford, Stanford e Yale. URL: http://www.alllearn.org/er/tree.jsp?c=35010. Bailly. LAbrg du dictionnare Grec-Franais. Paul Pietquin (Ed.). Tabularium <http://home.tiscali.be/tabularium/bailly/index.html>.
109

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Bayard, Alphabet grec. GrecTel <http://francoib.chez.tiscali.fr/alfagrec/>. Beard, R.; Pyak, P. Your Dictionary.com. <http://yourdictionary.com>. CENTAL (Centre de traitement automatique du langage.)Beta Code to Unicode Converter. Universit Catholique de Louvain.<http://cental.fltr.ucl.ac.be/beta2uni/>. British Museum. Greek and Roman Antiquities. Galleries <http://www.thebritishmuseum.ac.uk/gr/grgall.html>. Classical Greece. The Hellenic Resources-Net Project .1995-2004. <http://www.hri.org/nodes/grclas.html>. Crane, Gregory R. (Ed.) Perseus Digital Library Project: LSJ Dictionnary. Morphological Analysis.. Tufts University. <http://www.perseus.tufts.edu>. Crane, Gregory R. (Ed). Teaching using Perseus. In Perseus Digital Library Project. Tufts University.<http://www.perseus.tufts.edu/Teaching.htm>l. Gabaudan, F. Recursos en Internet. para filologos clsicos e indoeuropestas. Bsqueda bibliogrfica. Dpto. de Filologa Clsica e Indoeuropeo. U. de Salamanca. (U. Salamanca, ES) <http://clasicas.usal.es/biblio.htm>. Garca, Juan Jos Marcos. Alfabetum Unicode. Fuente Unicode (TTF, TrueType font) para idiomas antiguos. <http://guindo.cnice.mecd.es/~jmag0042/alphaspa.html>. Huys, M. Greek Grammar on the web.The electronic Gateway for learning ancient Greek. K.U.Leuven, Department of Classical Studies. http://perswww.kuleuven.ac.be/~u0013314/greekg/advanced.htm. Mastronarde, Donald J.; Berkeley Language Center of the University of California, Berkeley. Ancient Greek Tutorials. 1999-2004 The Regents of the University of California. <http://socrates.berkeley.edu/~ancgreek/ancient_greek_start.html>. Muse du Louvre. Greek, Etruscan and Roman Antiquities, Selected Works; <http://www.louvre.fr/anglais/collec/ager/ager_f.htm>. Callies, V. Mythologie greco-romaine. Mythorama. Mythes et Legendes. 2000-2004 (ingls e francs) <http://www.mythorama.com/caches_txt_fr/cache_index_mythes_fr.html> <http://www.mythorama.com/_mythes/indexus.php>. Negre, Xavier. Lexilogos. Jeux Olympiques. Dictionnaire Grec. <http://www.lexilogos.com/index.htm> e http://www.lexilogos.com/grec_langue_dictionnaires.htm. Palmer, M. Greek Language and Linguistics Gateway. 303 Forbush Mtn. Dr. Chapel Hill, NC 27514 <http://greek-language.com/index.html. Thesaurus Linguage Graecae (TLG). University of California Irvine.<http://www.tlg.uci.edu/>. Wullf, A (org). VISL-Visual Interactive Syntax Learning Institute of Language and Communication (ISK), University of Southern Denmark (SDU) <http://visl.sdu.dk/. CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM Montagem e atualizao de um servio de informao em portugus para ensino e aprendizagem de letras clssicas. Atividades de recuperao: avaliao escrita e/ou exposio oral. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino) Os recursos eletrnicos para Estudos Clssicos. Ferramentas na rede: software e fontes. Servios de informao na Internet. Servios de comunicao na Internet.
110

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Ferramentas lingsticas. Ferramentas de ensino e aprendizagem. Ferramentas de edio.

111

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: O JOGO/BRINQUEDO E O PROCESSO DE ESCOLARIZAO CDIGO: PDE75 55 SERIAO IDEAL: No h OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: S emestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 TERICA/PRTICA: PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : 3 0 a l u n os AULAS TERICAS: 60 AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : 1. Conhecer em diferentes autores as conceituaes sobre o jogo/brinquedo e suas implicaes. 2. Conhecer o status que o jogo ocupou em diferentes momentos da histria. 3. Conhecer o espao do jogo no ambiente escolar, visando entender sua presena e ausncia, bem como o objetivo de seu uso neste ambiente. 4. Refletir sobre as contribuies e os limites do uso do jogo no espao escolar.

112

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): I A conceitua o do jo go/brinquedo em diferentes momentos da histria e por diferentes autores II As conce pes e os usos do jogo em diferentes culturas III O jogo no espao escolar : contribuies e limites ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas Leituras e discusso de textos Dinmicas de grupo Oficina de jogos/brinquedos

B I B L I O GR A F IA : 1. ABERASTURY, Arminda. A criana e seus jogos. Traduo de Marialzira Perestrello. 2.ed. Porto Alegre : Artes Mdicas. 1992. 2. ASSIS, O. Z. M. O jogo simblico na teoria de Jean Piaget. Pro-posies. v.5, n.1 [13]. Maro de 1994. 3. BENJAMIN, W. Reflexes: a criana, o brinquedo, a educao. So Paulo : Summus, 1984. 4. BOMTEMPO, Edda., HUSSEIN, Carmem Lucia., ZANBERLAN, M. A. T. Psicologia do brinquedo. So Paulo. Editora da Universidade de So Paulo : Nova Stella, 1986: 5. BRENELLI, R. P. O jogo como espao para pensar. A construo de noes lgicas e aritmtica. Campinas, SP. Papirus, 1996. 6. BRENELLI, R. P. Jogos de regras em sala de aula : um espao para construo operatria. In Xisto, F.F. (et al). Dificuldade de aprendizagem no contexto psicopedaggico. Petrpolis, RJ : Vozes, 2001. 7. BROUGRE, Gilles. Brinquedo e cultura. reviso tcnica e verso brasileira adptada por Gisele Wajskop. So Paulo : Cortez, 1955. (Coleo Questo da nossa poca; v. 43), 110pp. 8. BRUNELLE, L. & LEIF, J. O jogo pelo jogo. A atividade ldica na educao de crianas e adolescentes. Rio de Janeiro, Zahar, 1978.

113

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
9. CAMARGO, R. L. A interveno pedaggica por meio de jogos e atividades especficas para a construo do raciocnio lgico. Campinas, UNICAMP, Faculdade de Educao, 2002. (Tese de doutorado) 10. CHATEAU, J. O jogo e a criana. Trad. de Guido de Almeida, SP. Ed. Summus. 1987. 11. ELKONIN, D.B. Psicologia do jogo So Paulo : Martins Fontes, 1998.

12. HUIZINGA, J. Homo ludens : o jogo como elemento da cultura. So Paulo : Perspectiva, 1980. 13. KAMII, C. A criana e o nmero: implicaes educacionais da teoria de Piaget para a atuao junto a escolares de 4 a 6 anos. Campinas : Papirus, 1984. 14. KAMII.C. e DECLARK, G. Jogos em grupo na educao infantil: implicaes da teoria de Piaget. So Paulo, Trajetria Cultural, 1990. 15. KISHIMOTO, T .M. O jogo e a educao infantil So Paulo : Pioneira, 1994. 16. KISHIMOTO, T. M. A produo do conhecimento na rea da educao infantil: jogo e representao social da criana. Trabalho apresentado na 16 Reunio Anual da ANPED Caxambu MG. 1993 (a). 17. KISHIMOTO, T. M. Jogos tradicionais infantis. SP. Vozes, 1993 (b). 18. KISHIMOTO, T.M. O jogo e a Educao Infantil. Ed. Pioneira. 1994. 19. KOTHE, S. Pensar divertido. So Paulo, Ed. Pedaggica e Universitria, 1989. 20. LEME ZAIA, L. A Jogos. A construo de estruturas concretas e de noes aritmticas. Coletnea AMAE. Matemtica. Belo Horizonte : Fundao Amae para a Educao e Cultura. Edio Especial, 1996. 21. LEME ZAIA, L. A construo das estruturas operatrias concretas e de noes aritmticas por meio de jogos. Comunicao XII Encontro Nacional de Professores do Proepre. Texto mimiografado. 22. MACEDO, L. de. ; PETTY, A.L.S. ; PASSOS, N.C. Quatro cores, Senha e Domin: oficinas de jogos em uma perspectiva construtivista e psicopedaggica. Casa do Psiclogo. 1997. 23. PIAGET, J. A formao do smbolo na criana, RJ : Zahar, 1975. 24. PRADO, P. D. Brinquedo e Cultura. Rev. Pro-posies. v.7, n, 2(20). Julho de 1996.
114

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
25. ROSAMILHA, N. Psicologia do jogo e aprendizagem infantil, So Paulo : Pioneira, 1979.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : AVALIAO Avaliao escrita Apresentao de trabalhos acadmicos / Atividades em sala

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): As diferentes conceituaes do jogo e do brinquedo. Como o jogo e o brinquedo tem sido vistos durante os diferentes momentos da histria por diferentes autores. O espao do jogo no ambiente escolar : aproximaes, distanciamentos e seu status. O papel do jogo nos processos de desenvolvimento e de aprendizagem.

115

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras MO D A L I D A D E : Licenciatura Plena e Bacha relado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L :Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA: O ROM ANCE G TICO I NGL S CDIGO: LE M 7 678 SERIAO IDEAL: a partir do 3 o ano OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 2 CARGA HORRIA: 30 horas -aula D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: 02 horas -aula OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: A ULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: 20 OUTRAS:

O B J E T I V OS : A partir da conc eituao do t ermo gtico e da localizao do romance gtico na cena inglesa da dca da de 176 0, levar o aluno a familiarizar -se com esse gnero li terrio na forma que to mou nas Ilhas Britnicas, por meio da compreenso da maquinria gtica e do percurso do romance gtico atravs de trs diferente fases. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1.O Romance Gtico: Das margen s da cult ura da Ilustrao Dramatiza o de conflitos e incertezas 2. O Belo e o Sublime: Edmund Burke 3. A Maquinria Gtica 4. O Percurso do Romance G tico: .1765-1790 Fundamentao do gnero: Horace Walpole e Clara Reeve .Dcada de 1790 Aperfeioamento do Gnero Terror: Ann Radcliffe Horror: Mathew Lewis . O Gtico Romntico: Mary G. Shelley; Charles R. Maturin 5. Reverberaes

116

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, discusses elicitadas por aspec tos t ericos ou liga das s obras ficcionais, seminrios. B I B L I O GR A F IA B S IC A : Obras Tericas: BOTTING, Fred, Gothic. London: Routledge, 1996. KELLY, Gary: English Fiction of the Romantic Period. London: Pearson Education, 1989. LOVECRAFT, H. Phillips. O Horror Sobrenatural na Literatura. Rio de Janeiro: Francisco Alves, 1973. MONTEIRO, M. Conceio. Na aurora da Modernidade: A Asceno dos Romances Gtico e Corts na Literatura Inglesa. Rio de Janeiro: Caets, 2004. MIALL, David S. Gothic Fiction. In: WU, Duncan (Ed). A Companion to Romanticism, London: Blackwell, 1999. PRAZ, Mario. A Carne, A Morte e o Diabo na Literatura Romntica. Campinas: Editora da Unicamp, 1996. Obras Ficcionais: LEWIS, Matthew G. The Monk. London: Oxford University Press, 1998. REEVE, Clara. The Old English Baron. Oxford, Oxford University Press, 1977. RADCLIFFE, Ann. The Italian. London; Penguin, 2000. SHELLEY, Mary G. Frankenstein. London: Penguin, 1985. WALPOLE, Horace. O Castelo de Otranto. S. Paulo, Nova Alexandria, 1996. MATURIN, Charles R. Melmoth the Wanderer, Oxford, Oxford University Press, 1989. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Provas, seminrios, trabalhos e partici pa o nas discusses (os critrios podem no ac ontec er conjuntament e) EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Partindo da origens do termo g tico, co m suas mltiplas significaes, localizaremos o apare cimento do romance g t ico na cena inglesa da dca da
117

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
de 1 760, diante de mudanas scio poltic as, internas e ex ternas. No plano esttico, identifica-se, nest e mesmo momento, o incio de uma muta o da sensibilidade em rela o ao ide rio do N eoclassicismo, que j fora anunciada no tra ta do de E dmund Burke Investigaes Filosficas sobre o Conceito de Sublime(1757). Contemplar-se- a maquinria gtica e seguir-se- o percurso do romance gtico atravs de trs diferente fases: 1765 a 1820 Formao; Dcada de 1790 Consolidao e O Gtico Romntico. Sero estudados os seguintes autores: Horace Walpole; Ann Radcliffe, Mathew Gregory Lewis , Mary Shelley e Charles R. Maturin

118

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Antropologia, Poltica e Filosofia I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: POLTICA E CULTURA CDIGO: APF66 92 SERIAO IDEAL: 3 / 4 ano OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: APF2018-Histria do P e nsamento Poltico CO-REQUISITOS: No H ANUAL/SEMESTRAL: 1 semestre: Noturno / 2 semestre: Vespertino CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Propiciar ao aluno uma viso perspectivada das principais correntes do pensamento e vertentes da literatura que vieram compor a "inteligncia brasileira", do Romantismo, passando pelo Realismo e pelo perodo da Ilustrao Brasileira, at chegar ao Modernismo e s Tendncias Contemporneas. Processo em que vo se compor e se articular, de modo complexo, intelectuais, poltica e cultura, no intento de "comandar", pelo alto, as transformaes sociais do Brasil no sentido da modernizao/ocidentalizao.

119

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. Cultura e Civilizao: 1.1. universalismo e localismo; 1.2. cultura e identidade nacional. 2. O processo formativo da cultura brasileira: 2.1. a gerao romntica; 2.2. a gerao de setenta do sculo 19; 2.3. a gerao dos anos 20 e a Semana da Arte Moderna. 3. O nacionalismo e o nacional-popular na cultura brasileira: 3.1. o pensamento autoritrio dos anos 30; 3.2. o Iseb; 3.3. os CPCs. 4. O Estado-nao face ao multiculturalismo: 4.1. modernidade e ps-modernidade; 4.2. saberes globais e saberes locais; 4.3. a Interpretao das culturas na contemporaneidade. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, aulas dialogadas, seminrios e trabalhos em pequenos e grandes grupos. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ADORNO, Th. Cultura e Civilizao. In: Temas bsicos de Sociologia. So Paulo: Cultrix/Edusp, 1974. ANDRADE, M. de. Poemas completos. v.1 e 2. So Paulo/Belo Horizonte: Martins Fontes/Itatiaia, 1980. ARANTES, P. E. Sentimento da dialtica. So Paulo/Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1992. BARBORSA, J. A. Linguagem da crtica e crtica da linguagem. Tese de Doutorado, USP, So Paulo, 1970. BASTOS, T. de A. O positivismo e a realidade brasileira. Belo Horizonte: Edies RBEP, 1965. BOSI, A. Dialtica da colonizao. So Paulo: Cia das Letras, 1992. COSTA, J. C. O positivismo na Repblica. So Paulo: Ed. Nacional, 1956. CUNHA, E. da. Os sertes. So Paulo: Cultrix, 1973. (1.ed. de 1902). D'INCAO, M. A., SCARABTOLO, E. F. Dentro do texto, dentro da vida. Ensaios sobre Antonio Cndido. So Paulo: Instituto Moreira Salles/Cia das Letras, 1992. DEBRUN, M. A identidade nacional brasileira. Estudos Avanados, 4-8, jan./abr. 1990. ELIAS, N. O processo civilizador. v. I e II, Rio de Janeiro: Jorge Zahar Ed., 1990 e 1993. GRAMSCI, A. Os intelectuais e a organizao da cultura. Rio de Janeiro: Civilizao Brasileira, 1978. HARDMAN, F. F. Trem fantasma. A modernidade na selva. So Paulo: Cia das Letras, 1991. HERF, J. O modernismo reacionrio. So Paulo: Ed. Ensaio, 1993. HUNT, L. A nova histria cultural. So Paulo: Martins Fontes, 1992. IANNI, O. A idia de Brasil Moderno. So Paulo: Brasiliense, 1992. MACHADO DE ASSIS, J. M. Obras completas. Rio de Janeiro/So Paulo/Porto Alegre: W. M. Jackson Inc. Editores, 1955. MELLO E SOUZA, A. C. de. O mtodo crtico de Slvio Romero. So Paulo: Edusp, 1988. ________. Formao da literatura brasileira. Belo Horizonte/So Paulo: Livraria Martins/Editora Itatiaia, 1981. MOTA, C. G. Cultura brasileira ou cultura republicana? Estudos Avanados, 4-8, jan./abr. 1990. NOGUEIRA, M. A. As desventuras do Liberalismo. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1984. OLIVEIRA VIANNA. O occaso do Imperio. 2.ed. So Paulo: Melhoramentos, 1933.
120

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ORTIZ, R. Cultura brasileira e identidade nacional. So Paulo: Brasiliense, 1985. ROSA, J. G. Primeiras estrias. Rio de Janeiro: Jos Olympio, 1977. ROUANET, S. P. Mal-estar na Modernidade. So Paulo: Cia das Letras, 1993. SAHLINS, M. Ilhas da Histria. Rio de Janeiro: Zahar, 1990. SCHWARCZ, L. M. O espetculo das raas. So Paulo: Cia das Letras, 1993. SCHWARZ, R. Que horas so? Ensaios. So Paulo: Cia das Letras, 1989. ________. Ao vencedor as batatas. So Paulo: Duas Cidades, 1992. ________. Um mestre na periferia do capitalismo/Machado de Assis. So Paulo: Duas Cidades, 1991. SEVCENKO, N. Orfeu esttico na metrpole de So Paulo. So Paulo: Cia das Letras, 1992. VENTURA, R. Estilo tropical. So Paulo: Cia das Letras, 1991. WHITE, H. Meta-histria. So Paulo: Edusp, 1992. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : A avaliao ser contnua e concretizada atravs do resumo e fichamento de textos bsicos, e de provas escritas no decorrer dos semestres. Estar, tambm, sendo levado em considerao o envolvimento e a participao do aluno nos trabalhos de grupos e nas aulas. Atividade de Recuperao: Trabalho individual a partir de um tema elaborado previamente pelo docente responsvel pela disciplina. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Estudo e reflexo sobre a produo cultural na sociedade contempornea e a sua interrelao com a esfera da poltica.

121

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Licenciatura Plena/Bacharelado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: PR TIC A D E T RADUO EM LNGUA FR ANCES A CDIGO: LEM 104 4 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA (X) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: Lngua francesa II CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: semestral (diurno) CRDITOS: 02 CARGA H ORRIA: 30 horas

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: A ULAS PRTICAS: AULAS TER ICAS/PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Dar aos alunos de lngua francesa subsdios para traduzir diversos tipos de t extos para o portugus, respeitan do suas par ticularidades. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): IUm pouco de teoria da traduo para c hegar -se prtic a. Este t pico ser ministrado em 4 semanas (8 aulas), e abordar algumas correntes da teoria tradutria. IITraduo de tex tos tcnicos e suas particularidades. Este t pico t er a durao de 2 semanas (4 aulas), e s e centrar na traduo de tex tos tericos os mais diversos (reas de geologia, medi cina e manuais, por ex emplo). IIITraduo de textos literrios. Este tpic o ser ministrado em 6 semanas (12 aulas) e constar de leitura e traduo de tex tos literrios de v rios gneros e poc as. Sero analisadas tradues j existentes e novas tradues propostas pelos alunos.
122

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
IVTraduo de poesia. Este tpico ser ministrado em 2 semanas (4 aulas) e abordar diferentes tradu es de um mesmo poema, e na seqncia, novas tradues propostas pelos alunos. Avaliao. Os alunos devero fazer uma traduo comen tada de um tex to e levantar problemas encontrados e solue s propostas.

V-

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas tericas e prticas. Leitura e traduo dos textos propostos, levant ament o de problemas encontra dos durante a tradu o e solues propostas. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ARROJO, R. Oficina de traduo. A t eo ria na prtica. So Paulo, tica, 1992 (Col. Princpios). AUBERT, F. H. As (In)fidelidades da tra duo Servides e autonomia do tradutor. Campinas, Editora da UNICAMP, 199 4. BARBOSA, H. G. Procedimentos tcnicos da tra duo. Uma nova pro posta. Campi nas, Pontes, 19 90. CAMPOS, G. Como fazer traduo. So Pa ulo, Vozes/Ibase, 19 86. .O que tra duo. So P aulo, Ed. Brasiliense, 1987. COULTHARD, m. ET AL. Traduo: teoria e pr tica. Florianpolis, Ed. da UFSC, 199 1. LARANJEIRA, M. Po tica da tra duo. So Paulo, EDUS P/FAPESP, 199 3. MAILLOT, J. A traduo cientfica e tcnica. Trad. de Paulo Rnai. So Paulo, Mc -GrawHill, 1975. PAES, J. P.Tradu o. A pont e nec essria. Aspectos e problemas da art e de tra duzir. So Paulo, tica/Secre taria de Est ado da Cultura, 1990.

PAZ, O. Traduccin: literatura y literalidad. Barcelona, Tusquets Editor, 1971.


RNAI, P. Escola de tradutores. Rio de Janeiro, Nova Fronteira/Pr Memria/ INL, 1987. -. A traduo vivida. Rio de Janeiro, Nova Fronteira,1981. THEODOR, E. Traduo ofcio e arte. So Paulo, Cultrix, 1986.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Sero utilizados um ou m ais dos se guinte s critrios: Seminrios, trabalhos escritos, exerccios semanais e prova final. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Estudo de textos t ericos sobre traduo . Estudo de diferentes tipos de tex tos e suas possibilidades de tra duo. A prtic a da t raduo.

123

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

CURSO: Letras MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: Didtica

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU

ESTGIO:

PRTICAS DISCURSIV AS, ABORDAGE NS T ER ICAS

PR TIC AS

S OCIAI S :

CDIGO: DDA 9 010 SERIAO IDEAL: 2 semestre OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( ) a disciplina Estrutura e

PR-REQUISITOS: estar cursando ou ter cursado Funcionamento do Ensino Fundamental e Mdio. CO-REQUISITOS: no h ANUAL/SEMESTRAL: semestr al CRDITOS: 02

CARGA HORRIA: 30

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 02 PRTICA: OUTRAS:

TERICA/PRTICA:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 30 (trinta) AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVOS: Analisar as prticas discursivas luz do referencial terico que vem sendo desenvolvido a partir dos fundamentos propostos por Michel Pcheux.
124

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Analisar as prticas discursivas, prticas sociais luz do referencial terico elaborado por Pierre Bourdieu e colaboradores. Compreender e identificar os alcances e os limites das teorias elaboradas por Michel Pcheux e por Pierre Bourdieu. CONTEDO PROGRAMTICO 1. Constituio do sujeito e do sentido na linguagem; 2. Constituio do sujeito-leitor; 3. Leitura: prtica discursiva; 4. Polissemia e parfrase na constituio do sujeito-leitor. 5. Paradigma da reproduo; 6. As noes de capital cultural; capital lingstico, habitus e estratgia; 7. A relao com o saber: maneiras e estilo de classe; 8. As contradies entre a cultura popular e o universo escolar: a violncia simblica. METODOLOGIA DE ENSINO: Aula expositiva; Pesquisas e seminrios; Provas individuais. BIBLIOGRAFIA BSICA: BENVENISTE, . Problemas de lingstica geral I. Traduo Maria da Glria Novak e Maria Luiza Neri. 2. ed. Campinas: Pontes, 1988. 387p. BENVENISTE, . Problemas de lingstica geral II. Traduo Eduardo Guimares et al. Campinas: Pontes, 1989. 294p. BOURDIEU, P. A economia das trocas lingsticas. So Paulo: EDUSP, 1976. BOURDIEU, P. A economia das trocas simblicas. So Paulo: Perspectiva, 1974. BOURDIEU, P. A escola conservadora: as desigualdades frente escola e cultura. Traduo Aparecida Joly Gouveia. Educao em Revista, Belo Horizonte, n. 10, p.3-15, dez. 1989. BOURDIEU, P. (Coord.). A misria do mundo. Traduo Mateus S. Soares de Azevedo et al. Rio de Janeiro: Vozes, 1997. BOURDIEU, P. Avenir de classe et causalit du probable. Sociologie, Paris, v.15, n. 1, p.3-42, jan./ mar. 1974. Revue Franaise de

BOURDIEU, P. Coisas ditas. Traduo Cssia R. da Silveira e Denise Moreno Pegorim. So Paulo: Brasiliense, 1990.
125

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
BOURDIEU, P. Contrafogos: tticas para enfrentar a invaso neoliberal. Traduo Lucy Guimares. Rio de Janeiro: Zahar, 1998. BOURDIEU, P. O poder simblico. Traduo Fernando Tomaz. Lisboa: Difel, 1989. BOURDIEU, P.; CHAMBOREDON, J.C.; PASSERON, J.C. A profisso de socilogo: preliminares epistemolgicas. Trad. Guilherme Joo de Freitas Teixeira. Petrpolis: Vozes, 1999. BOURDIEU, P.; PASSERON, J.C. A reproduo: elementos para uma teoria do sistema de ensino. Traduo Reynaldo Bairo. Rio de Janeiro: Ed. Francisco Alves, 1975. BOURDIEU, P.; PASSERON, J.C. Les hritiers, les tudiants et la culture. Paris: Minuit, 1964. BOURDIEU, P. Sobre a telev iso . Traduo Maria Lucia Machado . Rio de Janeiro: Jorge Zahar, 1997 . BRANDO, H. H. N. Introduo Anlise do Discurso. Campinas: Editora da UNICAMP, 1994. 96p. CANDO, L.B. Estratgias familiares na produo social de uma qualificao poltica. Educao e Sociedade, Campinas, n. 39, p.221-245, ago. 1991. DEMO, P. A Sociologia crtica e a educao: contribuio das cincias sociais para a educao. Em Aberto, Braslia, v.9, n. 46, p.13 -31, abr/jun. 1990. ENGUITA, M.F. Reproduo, contradio, estrutura social e atividade humana na educao. Teoria e Educao, Porto Alegre, n. 1, p.108-133, 1990. GADET, F.; HAK, T. (Orgs.). Por uma anlise automtica do discurso: uma introduo obra de Michel Pcheux. Traduo: Bethnia S. Mariani. Campinas: Editora da UNICAMP, 1990. 319p. GORDON, L. P.W.. Educao, produo cultural e reproduo social. Teoria e Educao, Porto Alegre, n. 1, p.134-146,1990. JAKOBSON, R. Lingstica e comunicao. So Paulo: Cultrix, 1969. 162p. HARKER, R. K. Reproduo, habitus e educao. Teoria e Educao, Porto Alegre, n. 1, p.7992,1990. ISAMBERT-JAMATI, V. Para onde vai a sociologia da educao na Frana? Revista Brasileira de
126

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Estudos Pedaggicos, Braslia, v. 67, n. 157, p.538-551, set/dez. 1986. LDKE, M. Entrevista com Pierre Bourdieu. Teoria e Educao, Porto Alegre, n. 3, p.3-8, 1991. MAINGUENEAU, D. Initiation aux mthodes de lanalyse du discours. Paris: Hachette, 1976. 192p. MAINGUENEAU, D. Genses du discours. Bruxelles: Pierre Mardaga, 1984. 209p. MAINGUENEAU, D. Novas Tendncias em Anlise do Discurso. Traduo Freda Indursky. Campinas: Pontes; UNICAMP, 1989. 198p. MAINGUENEAU, D. Le contexte de loeuvre litterrie: nonciation, crivain, socit. Paris: Dunod, 1993. 1988, MALDIDIER, Denise. Linquitude du dis cours. Paris: Cendres, 1990. 334p. MARTINS, C.B. A pluralidade dos mundos e das condutas sociais: a contribuio de Bourdieu para a sociologia da educao. Em Aberto, Braslia, v.9, n. 46, p.59 -72, abr./jun. 1990. MUZZETI, L.R. A pluralidade das trajetrias escolares e das estratgias culturais de universitrios das camadas populares. Araraquara: Faculdade de Cincia e Letras-Unesp, 2001. Mimeografado. MUZZETI, L.R. Trajetrias escolares de professoras primrias formadas em So Carlos nos anos 40. 1992. 75f. Dissertao (Mestrado em Educao) - Universidade Federal de So Carlos, So Carlos. 1992. MUZZETI, L.R. Trajetria social, dote escolar e mercado matrimonial: um estudo de normalistas formadas em So Carlos nos anos 40. 1997. 174f. Tese (Doutorado em Educao) - Universidade Federal de So Carlos, So Carlos. 1997. MUZZETI, L.R. Consenso ou conflito: contribuies das teorias sociolgicas de mile Durkheim e de Pierre Bourdieu. Boletim do Departamento de Didtica, Araraquara, v. 16, n. 15, 1999. NEVES, Maria Helena de Moura. A vertente grega da gramtica tradicional. So Paulo: Hucitec; Braslia: Editora da Universidade de Braslia, 1987. NOGUEIRA, M.A. A sociologia da educao do final dos anos 60 incio dos anos 70: o nascimento do paradigma da reproduo. Em Aberto, Braslia, v.9, n. 46, p.49-58,abr./jun. 1990. NOGUEIRA, M.A. Trajetrias escolares, estratgias culturais e classes sociais: notas em vista da construo do objeto de pesquisa. Teoria e Educao, Porto Alegre, n.
127

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
3, p.89-112, 1991. NOGUEIRA, M.A.; ROMANELLI, G.; ZAGO, N. (Orgs.). Famlia e escola: trajetrias de escolarizao em camadas mdias e populares. Rio de Janeiro: Vozes, 2000. ONOFRE, Marlia Blundi. A indeterminao da linguagem: inconscincia e manipulao. 1994. 173p. Dissertao (Mestrado em Lingstica e Lngua Portuguesa) Faculdade de Cincias e Letras, Universidade Estadual Paulista Jlio de Mesquita Filho, Araraquara, 1994. ORLANDI, E. P. A linguagem e seu funcionamento: as formas do discurso. 2. ed. revista e aumentada. Campinas: Pontes, 1987. 276p. ORLANDI, E. P. Discurso e Leitura. So Paulo: Cortez; Campinas: Editora da Universidade Estadual de Campinas: 1988. 118p. ORLANDI, E. P. (Org.) Sujeito e texto. So Paulo: EDUC, 1988. ORLANDI, E. P. (Org.). Gestos de Leitura: da histria no discurso. Campinas: Editora da UNICAMP, 1994. 277p. ORLANDI, E. P. Anlise de discurso: princpios e procedimentos. Campinas: Pontes, 2000. 100p. PCHEUX, M. Analyse automatique du discours. Paris: Dunod, 1969. p.1-38. PCHEUX, M.; FUCHS, C. Mises au point et perspectives propos de lanalyse automatique du discours. Langages, Paris, n. 37, p. 7-22, 1975. PCHEUX, M. Semntica e discurso: uma crtica afirmao do bvio. Traduo Eni Pulcinelli Orlandi et al. Campinas: Editora da UNICAMP, 1988. 317p. PCHEUX, M. O discurso: estrutura ou acontecimento. Traduo Eni Pulcinelli Orlandi. Campinas: Pontes, 1990. 68p. PORTES, E. A. Trajetrias escolares: os caminhos da ampliao dos horizontes. IN: Reunio Anual da Associao Nacional de Ps-Graduao e Pesquisa em Educao, 16 , 1993, Caxambu. Anais... 1993 . SAUSSURE, F. de. Curso de Lingstica Geral. Traduao Cheline, Paes e Blikstein. 9.ed. So Paulo: Cultrix, 1974. 179p. SILVA, T.T. A Sociologia da educao entre o funcionalismo e o ps-modernismo: os temas e os problemas de uma tradio. Em Aberto, Braslia, v.9., n. 46, p.3 -12,
128

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
abr./jun. 1990. SOSSOLOTE, Cssia Regina Coutinho. O discurso de vulgarizao da lingstica no aparelho escolar. Araraquara: FCL/Laboratrio Editorial/UNESP; So Paulo: Cultura Acadmica Editora, 2000. 146p. SOSSOLOTE, Cssia Regina Coutinho. A recepo do discurso alegrico da f bula. 2002. 4 28 f. Tese (Doutora do em Lingstica e Lngua Portu guesa) F aculdade de Cincias e Letras, Universidade Esta dual P aulista UNESP, Araraquara, 200 3. 2 v. WILLIS, P. Produo cultural diferente de reproduo cultural diferente de reproduo social diferente de reproduo. Traduo Tomaz Tadeu da Silva. Educao e Realidade, Porto Alegre, v. 11, n. 2, p.3-18, jul./dez. 1986.

CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Paricipao nas atividades propostas; Provas escritas; Trabalhos escritos, orais; Verficao de leituras programadas. Recuperao : no ser oferecida.

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Introduo aos estudos de Michel Pcheux e de Pierre Bourdieu, visando a compreenso e a anlise dos processos envolvidos nas prticas discursivas envolvendo o ato de leitura.

129

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatu ra Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: PR OG RAM AS INFOR MAT IZADOS P AR A AQUIS IO D A LEITU RA E E SCRIT A CDIGO: PDE75 92 SERIAO IDEAL: segundo em diante OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: inexistente CO-REQUISITOS: no h ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 4 CARGA HORRIA: 60 horas D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 4 PRTICA: ____ TERICA/PRTICA: ____ OUTRAS: ____ N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : 5 0 AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: ____ AULAS TERICAS/PRTICAS: ____ OUTRAS: ____ O B J E T I VOS : Identificar relaes presentes no processo de aquisio da leitura e da escrita e adequar programas de computador para ensinar crianas com histria de fracasso escolar.

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): Subprodutos do erro nos desempenhos di scriminativos; Discriminao condicional; Escolha de acordo com o modelo; Formao de clas ses estmulos equivalentes

130

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas Estudo de arti gos de pesquisa Execuo de um programa informatizado para ensinar a escrita e a leitura.

B I B L I O GR A F IA B S IC A : De Rose, j.C., Souza, D.G., Rossito, A.L., e de Rose, T.M.S. Aquisio de leitura aps histria de fracasso escolar: equivalncia de estmulos e generalizao. Psicologia: teoria e pesquisa, 1989, V.5, n.3, pp. 325-346, . Medeiros, j.G. e Teixeira, S.A. Ensino de leitura e escrita atravs do pareamento com o modelo e seus efeitos sobre medidas de inteligncia. Estudos de Psicologia, 2000, 5(1). 181-214. MESTRE SOFTWARE V 1. Sidman, M. & Tailby, W. Conditional discrimination vs. matching to sample: an expansion of the paradigm. Journal of the experimental analysis of Behavior, 1982, 37, 5-22. Stoddard, L.T., de Rose, J.C. & MclIvane, S.J. Observaes curiosas acerca do desempenho deficiente aps a ocorrncia de erros. Psicologia, 1986, 12(1), 1-18,.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Prova escrita T r a ba l h o pr ti c o e n si n o de l e i tu r a e e s c r i t a pa r a c r i an a s c o m h is t ri a de f r a c a ss o e s c o l ar .

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): O Papel do erro na aprendizagem de discriminaes condicionais; Leitura e escrita como desempenhos discriminados; programao da aprendizagem da leitura e da escrita; leitura generalizada com compreenso.

131

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: PSIC ANLI SE , EDUC AO E P EDAG OGI A CDIGO: PDE74 31 SERIAO IDEAL: 1 semestre Diurno OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 TERICA/PRTICA: PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Problematizar a educao e a pedagogia a partir de diferentes abordagens em Psicanlise. Pretende-se a partir da considerao do inconsciente na constituio do sujeito e de suas relaes, ampliar e ressignificar a identidade profissional do educadorEspera-se favorecer o exerccio reflexivo sobre as prticas e concepes educacionais mediante os conhecimentos acumulados pela Psicanlise. O aprofundamento a respeito do carter intersubjetivo do fenmeno educacional ser orientador das reflexes sobre o exerccio profissional do educador em suas possibilidades e limites. Alm disso, espera132

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
se que possibilite ao educador a descoberta de conexes entre a Psicanlise e a educao que contribuam para a ao educativa promotora do desenvolvimento do educando.

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): Contextualizao da psicanlise no campo da cincia. O inconsciente na constituio do sujeito. A restrio da educao formal pedagogia. Intersubjetividade e fenmeno educacional: o ensinante e o aprendiz como sujeitos desejantes. Contribuies de S. Freud, M.Klein, D. Winnicott, W.Bion ao fenmeno educacional e suas matrizes clnicas. Inconsciente e expresso simblica e escolarizao. Conhecimento e autoconhecimento na educao: a paixo de formar e amor ao conhecimento. Problematizao da pedagogia sob a vrtice da psicanlise. Psicopatologia X maturidade e sade.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas; seminrios temticos; leituras e discusso de textos; discusses orientadas.

B I B L I O GR A F IA B S IC A : FREUD, S. Obras completas. Madrid: Nueva Madrid, 1968. BIRMANN, J. Mal estar na atualidade: a psicanlise e as novas formas de subjetivao. Rio de Janeiro: Civilizao Brasileira, 1999. LAPLANCHE, J. P.; PONTALIS, J. B. Vocabulrio de psicanlise. 6.ed. Trad. Pedro Tamen. So Paulo: Martins Fontes, 1967. REZENDE, A. M. O paradoxo da psicanlise: uma cincia ps-paradigmtica. So Paulo: Via lettera, 2000. OLIVEIRA, M. L. Por qu a psicanlise na educao? Revista do Departamento de Psicologia Clnica 'Perfil'. Faculdade de Cincias e Letras-UNESP-Assis., n.9, 1996. OLIVEIRA, M. L. (Org.) Psicanlise e educao: ontem, hoje e amanh. Araraquara: FCL-Unesp, 2000. p.25-37.
133

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
OLIVEIRA, M. L. Rebeldia e identidade: estudo psicanaltico sobre uma contradio aparente. Tese de Doutorado. Pontifcia Universidade Catlica de So Paulo, So Paulo, 1992. OLIVEIRA, M. L. "Des/obede/sers": sobre o sentido da contestao adolescente. Dissertao de Mestrado, Pontifcia Universidade Catlica de So Paulo, So Paulo, 1984. OLIVEIRA, M. L. A criana e o adolescente na atualidade e a psicologia da educao. Temas em Educao e Sade. Revista do Centro de Estudos, Assessoria e Orientao Educativa "Dante Moreira Leite" da FCL-UNESP-Araraquara, v.2, 1999, p.121-31. REZENDE, A. M. Bion e o futuro da psicanlise. Campinas, So Paulo: Papirus, 1993. KLEIN, M.; HERRMANN, F. A.; LIMA, A. A. (Orgs.) Psicologia. Trad. Leda A. F. Herrmann; Carlos Rugnio M. de Moura; Joo Silvrio Trevisan. So Paulo: tica, 1982. LAPLANCHE, J. Problemtica III: a sublimao. Trad. lvaro Cabral. So Paulo: Martins Fontes, 1989. KUPFER, M. C. Educao teraputica: o que a psicanlise pode pedir educao. Estilos da Clnica. Revista sobre a infncia com problemas. Dossi Psicanaltico e Educao, ano II, n.2, 1997, p.53-62. CALLIGARIS, CONTARDO; et al. Educa-se uma criana? Porto Alegre: Artes e Ofcios, 1994. MACHADO, A. M.; SOUZA, M. P. (Orgs.) Psicologia escolar: em busca de novos rumos. So Paulo: Casa do Psiclogo, 1997 (Psicologia e educao). WINNICOTT, D. W. O brincar e a realidade. Rio de Janeiro: mago, 1975. KUPFER, M. C. M. Educao para o futuro: psicanlise e educao. So Paulo: Escuta, 2000.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Produo de textos; trabalhos em grupos; apresentao de trabalhos. Capacidade de anlise; nvel de compreenso e elaborao do contedo; capacidade de transposio da teoria para a prtica, ou seja, desenvolvimento da capacidade de produzir conhecimento; participao nas atividades ao longo do curso. Atividade de recuperao: prova escrita e/ou entrevista e/ou trabalho escrito.

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Pesquisa Psicanaltica como crtica da e para a educao. Dilogo atual entre a Psicanlise e a educao escolarizada. Vertentes tericas sobre o funcionamento do ser humano e suas relaes como conhecimento indispensvel formao do educador. Escolarizao na perspectiva psicanaltica.
134

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Licenciatura Plena/Bacharelado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: RE PRE SENTAES LIT ER RI AS E PICT RIC AS D A NATUREZ A NA FR AN A D O S CULO XIX. CDIGO: LEM 782 6 OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: nihil ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30h OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: TERICA E PRTICA: PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS TERICAS E PRTICAS: O B J E T I VOS : Refletir sobre a representao nas artes em geral e na literatura e na pintura, em particular; Trabalhar as relaes existentes entre Pintura e Literatura; Apresentar um panorama da natureza vista no tempo, no espao e no mundo das idias; Verificar como a Natureza foi representada nos vrios gneros literrios e na pintura durante o sculo XIX francs. AUL AS PRTICAS: OUTRAS:

135

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 01 02 03 04.05 06 07 09 10 A representao artstica e literria, de Aristteles ao Romantismo. Os tempos atuais e a crise da representao. O trajeto da palavra natureza. Religio e Natureza. O envolvimento racional e interesseiro do homem com a natureza. A paisagem, o campo e a cidade. Os jardins ou a natureza domesticada. A Natureza na Pintura e na Literatura Natureza, Pintura e Literatura na Frana do sculo XIX.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : - Aulas expositivas, - Apresentao e debates de documentos udio-visuais e miditicos; - Discusses, tendo por base t extos previamente selecionados e distribudos. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ABREU, Luis Machado de. Esttica e ecologia no Portugal finessecular a proposta de Jaime Magalhes Lima. In: Diacrtica. Aveiro: Ed. Universidade de Aveiro, n 6, 1991, p. 177-185. ALBERTI, Leon Battista. Da pintura. 2. ed. Traduo Antnio da Silveira Mendona. Campinas: Ed. UNICAMP, 1992. (Repertrios) ARISTTELES. Potica, Organon, Poltica, Constituio de Atenas. Traduo Baby Abro et al. So Paulo: Nova Cultural, 1999. BARBOSA, Sidney. A representao da Natureza no romance francs do sculo XIX. Tese em crtica e histria do romance (Livre-docncia). Araraquara: Faculdade de Cincias e Letras da UNESP, 2005. ______________.Paulo e Virgnia de Bernardin de Saint-Pierre e o surgimento do romance burgus na Europa. In: BORGES FILHO, Ozris; GAETA, Maria Ap. J. Veiga (Org.). Lngua, Literatura e Ensino. Franca: Grfica Ribeiro Preto, 2004a, p. 9-33. ______________. Gregrio de Matos e Boileau: dois poetas seiscentistas contra a cidade. In: BARBOSA, Sidney (Org.). Tempo, espao e utopia nas cidades. Araraquara: Cultura Acadmica, 2004b. (Estudos Literrios) p. 149-179. BERQUE, Augustin. Les raisons du paysage: de la Chine antique aux environnements de synthse. Paris: Hazan, 1995. CABANNE, Pierre. Les peintres de plein air: du romantisme limprssionisme. Paris: LAmateur, 1998. CABRAL, Ingrid. Introduo. In: THOREAU, Henry D. Walden ou A vida nos bosques. 6. ed. Traduo Astrid Cabral. So Paulo: Aquariana, 2001.
136

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CANDIDO, Antonio. Entre campo e cidade. In.___. Tese e anttese. So Paulo: Nacional, 1964. p. 29-56. COUPRIE, Alain. La nature: Rousseau et les romantiques. Paris: Hatier, 1985. (Profil Littrature, 94) COVIZZI, Lenira Marques. O inslito em Guimares Rosa e Borges: crise da mimese/mimese da crise. So Paulo: tica, 1978. (Ensaios; 49) CURTIUS, Ernest Robert. Literatura Europia e Idade Mdia Latina. Traduo Teodoro Cabral e Paulo Rnai. So Paulo: Hucitec/EDUSP, 1996. (Linguagem e cultura, 21). DIDEROT, Denis. Da interpretao da natureza e outros escritos. Traduo Magnlia Costa Santos. So Paulo: Iluminuras, 1989. (Biblioteca Plen) GLAUDES, Pierre. (sous la direction de) La reprsentation dans la littrature et les arts: anthologie. Toulouse: Presses Universitaires du Mirail, 1999. (Thories de la littrature) HUISMAN, Bruno; RIBES, Franois. Les philosophes et la Nature. Paris: Bordas, 1990. KI-ZERBO, Joseph. Compagnons du soleil: anthologie de grands textes de lhumanit sur les rapports entre lhomme et la nature. Paris: ditions La Dcouverte/UNESCO, 1992. MORETTO, Fulvia. Lide de nature dans les temps modernes et dans le Romantisme. Araraquara: FCL/UNESP, 1980. MOSSER, Monique; TEYSSOT, Georges. Histoire des jardins: de la Renaissance nos jours. Paris: Flamarion, 2002. PREVIDE, Mauri Cruz. Entre ruas e veredas: o espao e os caminhos da cidade e do campo em Les misrables de Victor Hugo. (2005) Dissertao (Mestrado em Estudos Literrios) Faculdade de Cincias e Letras, UNESP, Araraquara, 2005. RIBON, Michel. A arte e a natureza. Traduo Tnia Pellegrini. Campinas: Papirus, 1991. (Filosofar no presente) SCHAMA, Simon. Paisagem e memria. Traduo Hildegard Feist. SoPaulo: Companhia das Letras, 1996. SERRES, Michel, O contrato natural. Traduo Beatriz Sidoux. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1991. (Nova Fronteira Verde) THOMAS, Keith. O homem e o mundo natural: mudanas de atitude em relao s plantas e aos animais (1500-1800). Traduo Joo Roberto Martins Filho. So Paulo: Companhia das Letras, 2001. TRINGALE, Dante. Mito e ecologia em Horcio. Itinerrios, Araraquara, UNESP, n. 2, 1991. p. 154.

137

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
WILLIAMS, Raymond. O campo e a cidade na histria e na literatura. Traduo Paulo Henrique Brito. So Paulo: Companhia das Letras, 2000. ZOLA, mile. Aux Champs: la banlieue, le bois, la rivire. La Rochelle: Rumeur des Ages, 1994. (Passage Parole)

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Prova e apresentao de monografia. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): - Abordagem diacrnica da representao artstica em geral e da pictrica e literria, em particular; - Relaes entre Pintura e Literatura; - A natureza vista no tempo, no espao e no mundo das idias; - A representao da Natureza na Pintura e na Literatura da Frana no sculo XIX. -

138

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras

MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: SOCIOLOGIA

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: CDIGO: SOC6033 SOCIOLOGIA DA COMUNICAO

SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: CRDITOS: 04 No h No h 2 semestre - Diurno CARGA HORRIA: 60 OPTATIVA (X ) ESTGIO ( )

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 60 TERICA/PRTICA PRTICA: OUTRAS:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 50 AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVOS: Oferecer um slido conhecimento sobre o fenmeno da comunicao a) identificando alguns dos enfoques diferenciados em seu tratamento na literatura especializada; b) enfatizando-a como mediao presente nas situaes de interao social; c) dando ateno especial ao simblico enquanto elemento de seu contedo; d) trazendo como objeto imediato de anlise as imagens miditicas.

139

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades): 1 Comunicao. Significados e aproximaes tericas. 2 Aspectos da comunicao. A transmisso cultural. As formas simblicas, os cdigos, as mensagens; 3 A cultura; 4 - A ideologia, o imaginrio social; 5- Massa, elite, classe, o espao pblico; 6 Violncia e comunicao. 7 O espao miditico.

METODOLOGIA DE ENSINO: O curso articular aulas expositivas com discusses em torno de material de programas e propaganda televisiva.

BIBLIOGRAFIA BSICA: Adorno, T., Horkheimer, M. A dialtica do esclarecimento. Rio de Janeiro, Jorge Zahar Editor, 1994. Mac Luhan, M., Os meios de comunicao como extenso do homem. So Paulo, Cultrix, 1971. Thompson, J.B. Ideologia e Cultura Moderna. Teoria Social Crtica na era dos meios de comunicao de massa. Petrpolis, Vozes, 1998.

CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: A avaliao se dividir em dois momentos. Uma prova escrita e um trabalho de concluso de curso. Atividade de Recuperao: prova substitutiva

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Cdigo, mensagem e comunicao. Massa, pblico e elite. Ideologia industrial cultural, cultura e controle social. Sociedade de massas e classes sociais.

140

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras

MODALIDADE: Bacharelado e Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: SOCIOLOGIA

IDENTIFICAO: DISCIPLINA: CDIGO: SOC1333 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: SEMESTRAL CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 No h No h OPTATIVA ( X ) SOCIOLOGIA DA VIOLNCIA

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 60

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 60

OBJETIVOS: Oferecer aos alunos 1) um quadro do debate em torno do tema da violncia; 2) especificar esse quadro no contexto sociolgico; 3) definir os elementos indispensveis para uma compreenso da situao de violncia enquanto relao social; 4) avanar em profundidade na investigao do universo conceitual da situao de violncia.

CONTEDO PROGRAMTICO: 1- os vetores disciplinares da discusso em torno da violncia 2- a bibliografia sociolgica sobre o tema 3- uma definio da situao de violncia como relao social
141

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
4- os elementos imprescindveis para uma compreenso da situao de violncia

METODOLOGIA DE ENSINO: Aulas expositivas: material udio visual, leituras e debates de textos.

BIBLIOGRAFIA BSICA: BERGER, P. & LUCKMANN, T. A construo social da realidade. 4 ed. Petrpolis: Vozes, 1978. CASTORIADIS, C. A instituio imaginria da sociedade. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1982. COSTA, J. F. Por que a violncia? Por que a paz? In COSTA, J. F. Violncia e Psicanlise. Rio de Janeiro: Graal, 1986. DURKHEIM, E. Prface au Suicide (1897). In DURKHEIM, Textes, V I, lements dune thorie sociale. Paris: PUF, 1975. FERNANDES, F. & LUFT, C. P. & GUIMARES, F. M. Dicionrio Brasileiro Globo. So Paulo: Globo, 1995. HORNEY, K. The neurotic personality of our time. Londres: Routledge & Kigan Paul, 1957. GRANDE ENCICLOPDIA LAROUSSE CULTURAL. So Paulo: Nova Cultural, 1998. MICHAUD, Y. A violncia. So Paulo: tica, 1989. SANTOS FILHO, J. dos R. A geografia da violncia e algumas presenas em conflitos pela posse da terra. Reforma agrria. Campinas, v. 14, jan./fev., 1984, p. 3-35. SANTOS FILHO, J. dos R. A violncia nada infantil nos programas destinados s crianas. Revista Uniara. Araraquara, n. 9, 2001, p. 87-100. SANTOS FILHO, J. dos R. Notas sobre a socializao e a formao do homo violentus. Apresentado originalmente no 1 Simpsio Internacional do Adolescente Adolescncia hoje: desafio, prticas e polticas, no dia 4/5/2005, na Mesa Livre Experincias em situaes de violncia e projetos de vida, na Faculdade de Educao da USP. Este texto, apesar de toda elaborao posterior, tem como inspirao inicial a primeira aula dada pelo autor durante o curso Compreendendo Situaes de Violncia Sexual. Um estudo multidimensional sobre crianas e adolescentes. Livear/Cedro, Araraquara, 19/10/2002. Agradecimento especial ao colega do Departamento de Lingstica, Joo Batista Toledo Prado pelas lies em torno do vocbulo latino a ser usado aqui.

142

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Resumos e fichamentos de textos. Prova parcial e trabalho final Atividade de Recuperao: Prova sntese

EMENTA: A situao de violncia como um conceito descritivo caracterizador de relaes sociais. A ao violncia como agir segundo matrizes cognitivas interiorizadas no processo de socializao.

143

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras

MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: SOCIOLOGIA

IDENTIFICAO: DISCIPLINA: CDIGO: SOC1384 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: SEMESTRAL CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 No h No h OPTATIVA ( X ) SOCIOLOGIA HISTRICA

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 60

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 60

OBJETIVOS: Fornecer um panorama das anlises e explicaes da sociologia e/ou Cincias Sociais do processo de transformaes scio-histricas do mundo moderno e contemporneo.

CONTEDO PROGRAMTICO: 1- Criao da Modernidade e o processo de transformaes dele advindas; 2- Organizao dos Estados-nacionais, constituio das classes e camadas sociais, criao da sociedade civil, instaurao dos direitos de cidadania e surgimento da democracia; 3- Transio para o capitalismo, criao dos mercados internos, desenvolvimento das foras produtivas e acumulao de capital, relaes capitalistas de produo;
144

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
4- O processo das revolues burguesas e suas especificidades nacionais.

METODOLOGIA DE ENSINO:

BIBLIOGRAFIA BSICA: ARENDT, H. Da revoluo. So Paulo: tica, 1988. BENDIX, R. Construo nacional e cidadania. So Paulo: Edusp, 1996. BRAUDEL, F. A dinmica do capitalismo. Rio de Janeiro: Rocco, 1987. DOBB, M. Evoluo do capitalismo. 9 ed., Rio de Janeiro: Zahar, 1983. EISENSTADT, S. N. Revoluo e a transformao das sociedades. Rio de Janeiro: Zahar, 1979. GRAMSCI, A. O Risorgimento notas sobre a histria da Itlia. Rio de Janeiro: Civilizao Brasileira, 2002 (Cartas do Crcere, vol. 5). HOBSBAWN, E. Ecos da Marselhesa. So Paulo: Cia das Letras, 1996. MARX, K. & ENGELS, F. Manifesto do Partido Comunista. So Paulo: Grijalbo, 1977. MARX, K. A burguesia e a contra-revoluo. So Paulo: Ensaio, 1987. MOORE, B. Origens sociais da ditadura e da democracia. Lisboa: Martins Fontes, 1975. POLANYI, K. A grande transformao. Rio de Janeiro: Campus, 1980. SKOCPOL, T. Estados e revolues sociais. Lisboa: Presena, 1985. SKOCPOL, T. A imaginao histrica da sociologia. Estudos de Sociologia, Araraquara: Laboratrio Editorial, ano 9, n. 16, 1 semestre de 2004, p. 7-35. SOBOUL, A. A revoluo francesa. 3 ed., So Paulo: Difel, 1979. TILLY, O. C. Coero, capital e estados europeus. So Paulo: Edusp, 1996. WALLERSTEIN, I. O capitalismo histrico. So Paulo: Brasiliense, 1985. WEBER, M. A tica protestante e o esprito do capitalismo. 11 ed., So Paulo: Pioneira, 1996.

145

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM:

Atividade de Recuperao:

EMENTA: Analisar o processo de transformaes desencadeadas pela modernidade, envolvendo o desenvolvimento do capitalismo, as revolues burguesas, a criao dos Estados Nacionais, o surgimento de novas classes e camadas sociais, o surgimento da sociedade civil, a instaurao da cidadania e da democracia.

146

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras

MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: SOCIOLOGIA

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: SOCIOLODIA DO CONHECIMENTO CDIGO: SOC6416

SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: CRDITOS: 04 No h No h Semestral CARGA HORRIA: 60 OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 60 TERICA/PRTICA NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 50 AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS: PRTICA: OUTRAS:

OBJETIVOS: Oferecer uma slida discusso sobre o estatuto terico do fenmeno da violncia a) identificando alguns dos enfoques diferenciados em seu tratamento na literatura especializada; b) enfatizando-a como mediao presente nas situaes de interao social; c) dando ateno especial sua dimenso simblica; d) trazendo como objeto imediato de anlise as imagens miditicas.

CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades): 1 aula: Apresentao do curso e introduo ao tema 2 aula: Leituras no quadro da Filosofia 3 aula: Leituras no quadro da Politicologia 4 aula: Leituras no quadro da Antropologia
147

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
5 aula: Leituras no quadro da Psicanlise 6 aula: Uma abordagem sociolgica 7 aula: O smbolo, as formas simblicas 8 aula: As imagens 9 aula: A linguagem 10 aula: A violncia simblica 11 aula: A violncia simblica e a televiso 12 aula: A violncia simblica e a televiso II 13 aula: A violncia simblica e a televiso III 14 aula: A violncia simblica e o imaginrio social 15 aula: A violncia simblica e o imaginrio social II A questo do curso: O ponto de partida do curso so duas presenas empiricamente inevitveis: a violncia e a mdia televisiva. Sua preocupao inicial o enfrentamento terico das formas como a primeira veiculada pela segunda. Sua ateno prioritria remete s maneiras como a linguagem das imagens se insinua na experincia mediada. Seu eixo de investigao remete pergunta sobre as condies de ancoramento da violncia simblica no imaginrio social. Justificativa: No novo o reconhecimento do fato de vivermos num mundo em que a circulao generalizada de formas simblicas desempenha um papel fundamental e sempre crescente (Thompson, 1995). Tampouco nova a afirmao que estabelece a utilizao de formas simblicas na (re) produo de relaes de poder. No caminho aberto por esses dois pressupostos, faz-se necessrio estudar a violncia simblica enquanto imposio de significaes. Significaes aparentemente legtimas que dissimulando as relaes de fora que esto na base de sua fora, acrescenta sua prpria fora, isto , propriamente simblica, a essas relaes de fora (Bourdieu, 1982). um campo de estudos e investigao que, assumindo os contedos da programao televisiva como objeto particular de trabalho, busca estabelecer os laos de solidariedade eventualmente existentes entre a violncia simblica e o imaginrio social.

METODOLOGIA DE ENSINO: 1- aulas expositivas; 2- discusso de leituras e fichamentos; 3- discusso de peas de propaganda e\ou trechos de programas de TV; 4- atendimentos personalizados.

BIBLIOGRAFIA BSICA: Alm das leituras reivindicadas para cada uma das aulas, trs livros so considerados de estudo obrigatrio: MICHAUD, Yves. A violncia. So Paulo, tica, 1989. THOMPSON, John B. Studies in the Theory of Ideology. Cambridge, Polity Press, 1984. THOMPSON, John B. Ideologia e Cultura Moderna. Petrpolis, Vozes, 2 ed., 1998.
148

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Avaliao individual baseada na 1- freqncia e participao; 2- entrega de fichamentos e qualidade das leituras realizadas; 3- a qualidade do trabalho final. Atividade de Recuperao: prova substitutiva EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Violncia. Imaginrio Social. Televiso.

149

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Licenciatura Plena/Bacharelado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: TECNOL OGI AS DA LI NGU AG EM HUM ANA CDIGO: LEM 103 2 SERIAO IDEAL: no h OBRIGATRIA ( ) OPTATI VA (X) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: TERICA/PRTICA: 02 PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: A ULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: O UTRAS:

O B J E T I VOS : - Introduzir a pesquisa em processamento automtico das lnguas naturais no universo de estudos dos alunos de Letras. - Apresentar realizaes e potencialidades do campo de pesquisa interdisciplinar no mbito do ensinoaprendizagem de lnguas estrangeiras, da traduo automtica, da gerao automtica de textos escritos, da simulao e teste de modelos lingsticos. - Motivar o aluno para a realizao de pesquisas no campo. - Desenvolver a capacidade de mapeamento e resoluo de problemas lingsticos e de traduo.

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1. O universo do computador e o processamento automtico da linguagem natural
150

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
1.1 O computador 1.1.1 O hardware. 1.1.2 software. 1.2 A lingstica computacional 1.2.1 O processamento automtico da linguagem humana 1.2.2 Modelos lingusticos-computacionais 2. Princpios para a elaborao de modelos deprocessamento automtico da linguagem natural 2.1 Mapeamento de problemas 2.1.1 O processamento sinttico 2.1.2 A interpretao semntica 2.1.3 A representao do contexto e do conhecimento de mundo 2.2 Busca de solues 2.2.1 Modelos lingsticos 2.2.2 Modelos computacionais e linguagens de programao 3. Aplicaes 3.1 Interfaces em linguagem natural e simulao e teste de modelos lingsticos 3.2 Lxicos e Thesaurus informatizados 3.3 Material informatizado para ensino-aprendizado de lnguas 3.4 Traduo automtica ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : - Pr-leitura de textos selecionados - Trabalho em grupo - Resoluo de problemas - Pesquisa dirigida - Aulas expositivas e prticas B I B L I O GR A F IA : ALLEN, J. (1988) Natural language understanding. Menlo Park, Benjamin/Cummings Publishing Co. APPELT, D.E. (1985). Planning English sentences. Cambridge, Cambridge University Press. DIAS-DA-SILVA, B.C. (1996) A face tecnolgica dos estudos da linguagem: o processamento automtico das lnguas naturais. Araraquara, 272p. Tese (Doutorado em Letras) - Faculdade de Cincias e Letras, Universidade Estadual Paulista. _______ (1996) Uma Anlise Lingstico-computacional do Objeto Nulo do Portugus do Brasil. In: Encontro para o Processamento Computacional de Portugus Escrito e Falado, 2, e Simpsio Brasileiro de Inteligncia Artificial, 13, 1996, Curitiba. Anais, Curitiba: EPCPEF-SBIA, 1996, p41-9. GAZDAR, G. et al. (1989) Natural language processing in prolog. Wokingham, Addison-Wesley Publishing Co. GRISHMAN, R. (1986). Computational linguistics: an introduction. Cambridge, Cambridge University Press. KAPLAN, R.M. (1989). The Formal Architecture of Lexical-Functional Grammar. IN: C.-R. HUANG & K.-J. CHEN (eds.). Proceedings of ROCLING II. Taipei, Republic of China, pp. 1-18. McKEOWN, K.R. (1985). Text generation. Cambridge, Cambridge University Press. NIRENBURG, S. et al. (1992) Machine translation: a knowledge-based approach. San Mateo, Morgan Kaufmann Publishers.
151

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
PEREIRA, F.C.N. & SHIEBER, S. (1987). Prolog and natural language analysis. Chicago, The University of Chicago Press. SELLS, P. (1985) Lectures on contemporary syntactic theories. Menlo Park. CSLI. SHAPIRO, S. , ed., (1990) Encyclopedia of artificial intelligence. New York, Wiley. WESCOAT, M.T. & ZAENEN, A. (s/d). Lexical Functional Grammar. ms., 45 p.. WINSTON, P.H. & HORN, B.K.P. (1989) Lisp. Reading, Addison-Wesley Publishing Co.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : - Elaborao de Relatrios - Seminrios - Pequeno projeto exploratrio a ser desenvolvido ao longo do curso EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): O processamento (automtico) das lnguas naturais (PLN) um campo de pesquisa interdisciplinar relativamente recente. Somando o conhecimento produzido e acumulado no mbito de disciplinas como a lingstica (frasal e textual), a cincia da computao e a psicologia cognitiva, o pesquisador do PLN concentra seus esforos na montagem de modelos computacionais que procuram emular tanto a competncia como a performance lingsticas humanas. Nesta disciplina, (i) apresentamos uma introduo ao universo da inteligncia artificial, ponto de partida das investigaes do PLN; (ii) percorremos alguns caminhos traados por esses pesquisadores e, a partir deles, (iii) sugerimos investigaes exploratrias para que o aluno vivencie a dinmica da pesquisa no campo. No se pressupe conhecimentos de programao de computadores.

152

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: TE ORI AS DO DESENV OLV IME NTO EM OCIO NAL CDIGO: PDE 7 482 SERIAO IDEAL: 5 o semestre OBRIGATRIA ( ) OPT ATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: 1 semestre - Diurno CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : O objetivo geral da disciplina o estudo de teorias do desenvolvimento emocional da criana, a partir das contribuies da psicanlise e da psicologia analtica. Espera-se que ao final do curso, o aluno esteja em condies de: Identificar as contribuies da psicanlise e da psicologia analtica para a compreenso do desenvolvimento emocional da criana; Familiarizar-se com a terminologia e conceitos fundamentais do autor(es) estudado(s); Compreender o pensamento clnico e sua articulao com a construo das teorias do desenvolvimento emocional; Reconhecer e observar os processos inconscientes e sua participao na formao da personalidade.

153

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. Psicanlise: 1.1. Sigmund Freud; 1.2. Melanie Klein; 1.3. Franoise Dolto; 1.4. Donald W. Winnicott; 1.5. Ren A. Spitz; 1.6. Wilfred R. Bion. 2. Psicologia Analtica: 2.1. Carl G. Jung; 2.2. Erich Neumann; 2.3. Michel Fordham. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas. Leitura e interpretao de textos indicados na bibliografia bsica. A disciplina ser oferecida na forma de tpicos sendo, a cada vez, um autor abordado. B I B L I O GR A F IA B S IC A : Bibliografia obrigatria: ASSIS, M. B. A. Conhecimento, afeto e pensamento. Projeto de ateno ao desenvolvimento do educador. Araraquara, CEAO/UNESP, 2002. Digitado. BION, W. R. Aprendendo com a experincia. Rio de Janeiro: Imago, 1962. ______. Elementos em psicanlise. Rio de Janeiro: Imago, 1963. ______. Estudos psicanalticos revisados. Rio de Janeiro: Imago, 1967. ______. Ateno e interpretao. Rio de Janeiro: Imago, 1970. DOLTO, F. Psicanlise e pediatria. Rio de Janeiro: Zahar, 1972. ______. As etapas decisivas da infncia. So Paulo: Martins Fontes, 1980. FORDHAM, M. A criana como indivduo. So Paulo: Cultrix, 1980. FREUD, S. Obras completas. Madrid: Biblioteca Nueva, 1981. JUNG, C. G. Obras completas. Petrpolis: Vozes, 1980. KLEIN, M. et al. A educao de crianas luz da investigao psicanaltica. Rio de Janeiro: Imago, 1973. KLEIN, M. Narrativa da anlise de uma criana. Rio de Janeiro: Imago, 1976. ______. Amor, culpa e reparao e outros trabalhos. Rio de Janeiro: Imago, 1980. ______. Inveja e gratido e outros trabalhos. Rio de Janeiro: Imago, 1980. NEUMANN, E. A criana: estrutura e dinmica da personalidade em desenvolvimento desde o incio de sua formao. So Paulo: Cultrix, 1991. OLIVEIRA, M. L. A psicologia da educao. Temas em Educao e Sade, Araraquara, v.2, p.115-131, 1999. SPITZ, R. A. O primeiro ano de vida. So Paulo: Martins Fontes, 1965. WINNICOTT, D. W. Consultas teraputicas em psiquiatria infantil. Rio de Janeiro: Imago, 1984. ______. Da pediatria psicanlise. Rio de Janeiro: Imago, 2000. ______. O ambiente e os processos de maturao: estudos sobre a teoria do desenvolvimento emocional. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1988.

154

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Bibliografia complementar: DOLTO, F. O caso Dominique. Rio de Janeiro: Zahar, 1982. FREUD, A. O tratamento psicanaltico das crianas. Rio de Janeiro: Imago, 1971. BOWLBY, J. Formao e rompimento dos laos afetivos. So Paulo: Martins Fontes, 1984. PONTALIS, J.-B.; LAPLANCHE, J. Vocabulrio da psicanlise. So Paulo: Martins Fontes, 1991. SAMUELS, A. Jung e os ps-junguianos. Rio de Janeiro: Imago, 1989. SEGAL, H. Introduo obra de Melanie Klein. Rio de Janeiro: Imago, 1975. SOIFER, R. Psiquiatria infantil operativa. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1984. WALLBRIDGE, D.; MADELEINE, D. Limite e espao: uma introduo obra de D. W. Winnicott. Rio de Janeiro: Imago, 1981. WALLON, H. As origens do carter da criana. So Paulo: Difel. WINNICOTT, D. W. The piggle: relato do tratamento psicanaltico de uma menina. Rio de Janeiro: Imago, 1987. ZIMERMAN, D. E. Fundamentos psicanalticos. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1995. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Durante o curso o aluno dever redigir e apresentar uma monografia, segundo tema de seu interesse, a respeito da obra do autor estudado. Atividade de recuperao: reviso da monografia. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Disciplina oferecida na forma de tpicos de estudo sobre as teorias do desenvolvimento emocional da criana, conforme as contribuies da psicanlise e suas derivaes. Enfoque no pensamento clnico como instrumento para compreenso da formao da personalidade e da construo de teorias sobre o desenvolvimento emocional.

155

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Psicologia da Educa o I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: TE ORI AS PED AG GICAS CDIGO: PDE74 66 SERIAO IDEAL: 4 semestre OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : 5 0 AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Pretende-se que os alunos sejam capazes de analisarem as principais teorias pedaggicas que tm influenciado a formao de educadores, o pensamento educacional e as polticas educacionais. Pretende-se tambm que os alunos desenvolvam a capacidade de anlise comparar as diversas teorias pedaggicas, analis-las criticamente e compreender as aproximaes, as diferenas e as divergncias que possam existir entre elas. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): Primeira Unidade: A Pedagogia Tradicional: As relaes entre educao escolar e sociedade; As relaes entre contedo e forma, meios e fins, professor e aluno; O conhecimento: seu papel na formao do ser humano e sua transmisso pela escola. Segunda Unidade: A Pedagogia Escolanovista: A crtica pedagogia tradicional; A democracia liberal e a educao democrtica; As relaes entre contedo e forma, meios e fins, professor e aluno; O lema aprender a aprender como sntese da Pedagogia Escolanovista.
156

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Terceira Unidade: A Pedagogia Tecnicista: A concepo tecnocrtica de sociedade, o fetiche da tecnologia e a Pedagogia Tecnicista; Eficincia e competncia como princpios bsicos da Pedagogia Tecnicista; As relaes entre contedo e forma, meios e fins, professor e aluno. Quarta Unidade: A Pedagogia Histrico-Crtica: A Pedagogia Histrico-Crtica enquanto uma Pedagogia Marxista; A crtica ao capitalismo e a questo da educao escolar; Relaes entre contedo e forma, meios e fins, professor e aluno; A questo do conhecimento e a formao do indivduo; A crtica s pedagogias limitadas aos horizontes da sociedade capitalista. Quinta Unidade: O Construtivismo: O Construtivismo e suas relaes com a Pedagogia Escolanovista; Relaes entre o Construtivismo e as concepes de mundo hegemnicas no capitalismo contemporneo; O modelo epistemolgico construtivista e suas implicaes pedaggicas; Relaes entre contedo e forma, meios e fins, professor e aluno.. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : O princpio metodolgico central ser o de que os procedimentos e as tcnicas a serem adotados (aulas expositivas, debates sobre material previamente estudado etc.) de acordo com as condies objetivas e subjetivas existentes, devero se constituir em instrumental metodolgico de transmisso do contedo determinado no programa de ensino. B I B L I O GR A F IA B S IC A : Bibliografia Obrigatria: BECKER, F. O que Construtivismo? In: ALVES, M. L. et al. (Orgs.) Construtivismo em revista. 2.ed. So Paulo: FDE, 1994, p.87-93. (Srie Idas, 20). BLOCH, M. A. Filosofia da educao nova. So Paulo: Companhia Editora Nacional, 1951. COLL, C. S. Aprendizagem escolar e construo do conhecimento. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1994. COLL, C.; PALACIOS, J.; MARCHESI, A. Um Marco de Referncia Psicolgico para a Educao Escolar: a Concepo Construtivista da Aprendizagem e do Ensino. In: COLL, C.; PALACIOS, J.; MARCHESI, A. (Orgs.) Desenvolvimento Psicolgico e Educao, volume 2: Psicologia da Educao. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1996, p.389-406. COUSINET, R. A educao nova. So Paulo: Companhia Editora Nacional, 1959. DELVAL, J. Crescer e pensar: a construo do conhecimento na escola. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1998a. _____. Teses sobre o Construtivismo. In: RODRIGO & ARNAY (Orgs.) Conhecimento cotidiano, escolar e cientfico: representao e mudana. So Paulo: tica, 1998b, p.15-35. DUARTE, N. Concepes afirmativas e negativas sobre o ato de ensinar. In: DUARTE, N. (Org.) O professor e o ensino: novos olhares. Campinas: CEDES, 1998, p.85-106. (Cadernos CEDES, 44). _____. A anatomia do homem a chave da anatomia do macaco: a dialtica em Vigotski e em Marx e a questo do saber objetivo na educao escolar. Revista Educao e Sociedade (Campinas), jul.2000, v.21, n.71. _____. (Org.) Sobre o Construtivismo: contribuies a uma anlise crtica. Campinas: Autores Associados, 2000.
157

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
FOSNOT, C. T. (Org.) Construtivismo: teoria, perspectivas e prticas pedaggicas. Porto Alegre: Artes Mdicas, 1998. PIAGET, J. Psicologia e pedagogia. Rio de Janeiro: Forense, 1970. _____. Para onde vai a educao? 8.ed. Rio de Janeiro: Jos Olympio, 1984. _____. Sobre a pedagogia (textos inditos). So Paulo: Casa do Psiclogo, 1998. SAVIANI, D. Escola e democracia. 21.ed. So Paulo: Cortez & Autores Associados, 1989. _____. Educao e questes da atualidade. So Paulo: Livros do Tatu & Cortez, 1991. _____. Pedagogia histrico-crtica: primeiras aproximaes. 6.ed. Campinas: Autores Associados, 1997b. SNYDERS, G. Pedagogia progressista. Coimbra: Livraria Almedina, 1974. SUCHODOLSKI, B Teoria marxista da educao. Lisboa: Editorial Estampa, 1976 _____. A pedagogia e as grandes correntes filosficas. 3.ed. Lisboa: Livros Horizonte, 1984. Bibliografia Complementar: DUARTE, N. A individualidade para-si (contribuio a uma teoria histrico-social da formao do indivduo). Campinas: Autores Associados, 1993. _____. Vigotski e o aprender a aprender: crtica s apropriaes neoliberais e ps-modernas da teoria vigotskiana. 2.ed. Campinas: Autores Associados, 2001. _____. Educao escolar, teoria do cotidiano e a Escola de Vigotski. 3.ed. Campinas: Autores Associados, 2001. SAVIANI, D. Educao: do senso comum conscincia filosfica. 8.ed. So Paulo: Cortez & Autores Associados, 1987. _____. Filosofia da Educao: crise da modernidade e o futuro da filosofia da prxis. In: FREITAS, M. C. A Reinveno do Futuro: trabalho, educao, poltica na globalizao do capitalismo. So Paulo: Cortez & UNIFRAN, 1996, p.167-85. _____. A Nova Lei da Educao: trajetria, limites e perspectivas. Campinas, So Paulo: Autores Associados, 1997a. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : O critrio principal para avaliao da aprendizagem ser de que o aluno dever apropriar-se do contedo ensinado num nvel adequado, sendo tal nvel estabelecido pelo docente levando-se em considerao as condies objetivas e subjetivas presentes no trabalho realizado em sala de aula. Os instrumentos para realizao dessa avaliao devero ser adotados tambm de acordo com essas condies, podendo variar desde a realizao de prova escrita at a realizao de tarefas e trabalhos extra classe. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A Pedagogia Tradicional. A Pedagogia da Escola Nova. A Pedagogia Tecnicista. A Pedagogia HistricoCrtica. O Construtivismo. Estudo de como so concebidas, nessas teorias pedaggicas, as principais questes relativas ao trabalho educativo.

158

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: Antropologia, Poltica e Filosofia IDENTIFICAO DISCIPLINA OU ESTGIO: T PICOS DE E PISTEM OL OGI A: EPIS TEM OLO GI A D AS CINCI AS H UMANAS CDIGO: APF 931 4 SERIAO IDEAL: 4/5 ano OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: APF6013 Filosofia II / APF 992 6 Introdu o Filosofia CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60H/a

OBJETIVOS Explorando a constituio de teorias fundamentais das Cincias Humanas, levar os alunos reflexo crtica sobre alguns problemas clssicos e contemporneos do tema do curso. CONTEDO PROGRAMTICO 1. Hegel e a dialtica. 2. O destino da dialtica: 1840-1923. 3. A dialtica e o marxismo ocidental. 4. Os crticos da dialtica; os pressupostos tericos das crticas. METODOLODIA DE ENSINO Aulas expositivas e debates sobre textos de bibliografia bsica Atividade de recuperao: trabalho indivual. BIBLIOGRAFIA ABBAGNANO, N. Quatro conceitos de Dialtica. In: ABBAGNANO et allii. A Revoluo da Dialtica. Barcelona: Martins Roca, 1971. BREHIER, E. Histria da Filosofia (cap. Sobre Hegel). So Paulo: Mestre Jou, 1975. INWOOD, M. Dicionrio Hegel, traduo lvaro Cabral. Rio de Janeiro: Jorge Zahar. RAMBALDI, Eurico. Dialtica. Enciclopdia Einaudi, vol. 10. Lisboa: Imprensa Nacional Casa da Moeda, 1988, p. 84-142. RORTY, R. A Filosofia e o espelho da natureza. Rio de Janeiro: Relume Dumar, 1995
159

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CRITRIOS DA AVALIAO DE APRENDIZAGEM E ATIVIDADES DE RECUPERAO Provas escritas e trabalhos; Atividade de Prtica como Componente Curricular EMENTA Filosofia e Cincia, Cincia e Epistemologia. A Epistemologia das Cincias Fsicas e Naturais e a Epistemologia das Cincias Humanas. Correntes do Pensamento Epistemolgico.

160

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Licenciatura Plena/Bacharelado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: T PICOS DE FILOS OFIA DA L ITE RATUR A: O CNO NE, A CRTICA E O NDEX L ITE RRI OS CDIGO: LEM 7 769 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: Nihil CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: SEMESTRAL CRDITOS: 02 CARGA HORRIA:3 0 h OPTATIVA (X) ESTG IO ( )

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: A ULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Propor uma reflexo sobre o cnone literrio e suas fragilidades tericas, apresent ar um panorama da c rtica literria no tempo e no espao, destac ando a contribuio francesa e promover um deba te crtico acerca de problemas e equvocos apresentados pela tra di o critica, com a demonstrao pr tica destes nas prprias teo rias ou na aplicao em textos literrios, escolhidos, cannicos ou no. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): Primeira aula: Apresentao do curso, da bibliografia, do funcionamento das aulas e distribuio do
161

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
material. Aspectos do cnone literrio. Panorama histrico da crtica. A crtica da crtica.

Segunda aula: Textos para discusso:O arco e a lira de Octavio Paz, e Estrutura da linguagem potica de Jean Cohen. Texto literrio: Terceira aula: Texto terico: Livro X da Repblica de Plato. Texto literrio: Excertos da Ilada de Homero. Quarta aula: Texto terico: Apresentao da Potica de Aristteles (com acrscimos da Arte potica de Horcio e Do sublime). Texto literrio: Inferno, de Strindberg Quinta aula: Texto terico: As leis da Arte Potica de Boileau Texto literrio: Trechos de Gaspard de la nuit de Aloysius Bertrand Sexta aula: Texto terico:. Plen de Novalis. Texto literrio: Fedra de Jean Racine. Stima aula: . Texto terico: A potica de Dostoiviski de Mikhail Bakhtin. Texto literrio: captulos finais de Crime e castigo e Irmos Karamazov de F. Dostoivisk Oitava aula: . Texto terico: A obra de arte na era de sua reprodutibilidade tcnica de Walter Benjamin. Texto literrio: Letras de canes de vrios autores populares. Nona aula: . Texto terico: O grau zero da escritura de Roland Barthes Texto literrio: O iluminado de Stephen King

Dcima aula: . Texto terico: Altas literaturas de Leyla Perrone-Moiss Texto literrio: O alquimista de Paulo Coelho Dcima primeira aula: . Texto terico: Margens da filosofia de Jacques Derrida
162

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Texto literrio: O cdigo Da Vinci de Dan Brown Dcima segunda aula: . Texto terico: A angstia da influncia de Harold Bloom. Texto literrio: Harry Potter e a pedra filosofal de J. K. K. Rowling. Dcima terceira aula: . Texto terico: A narrativa trivial de Flvio Kothe. Texto literrio: O co dos Baskervilles de Arthur Conan Doyle Dcima quarta aula: Palestra de convidados e debates Dcima quinta aula: Avaliao final e entrega de trabalhos.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : A disciplina consistir de aulas expositivas, seguidas de discusses de textos previamente indicados e preparados pelos alunos. Trata-se, na sua maior parte, de excertos selecionados das obras tericas e de trechos literrios igualmente escolhidos, segundo a sua serventia aos objetivos da disciplina, tendo por base os textos de apoio especficos referentes a ca da encon tro previsto. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ARISTTELES, HORCIO, LONGINO. A potica clssica. Traduo Jaime Bruna. So Paulo: Cultrix, 1997. BAKHTINE, Mikahil. La potique de Dostoivski. Paris: Seuil, 1970. BENJAMIN, Walter. Obras escolhidas. Magia e tcnica, arte e poltica. Traduo Srgio Paulo Rouanet. So Paulo: Brasiliense, 1994. BLOOM, H. A angstia da influncia. Traduo Arthur Nestrovski. Rio de Janeiro: Imago, 1991. BOILEAU, Nicolas. Lart potique. In: ___. Oeuvres compltes. Paris: Gallimard, 1966. COHEN, Jean. Estrutura da linguagem potica. Traduo lvaro Lorencini e Anne Arnichaud. So Paulo: Cultrix, 1974. DERRIDA, Jacques. Margens da filosofia. Traduo Joaquim Torres Costa e Antnio M. Magalhes. Campinas: Papirus, 1991.
163

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
KOTHE, Flvio. A narrativa trivial. Braslia: Ed.UnB, 1994. NOVALIS Plen. Traduo Rubens Rodrigues Torres Filho. So Paulo: Iluminuras, 1988. (Biblioteca Plen) PAZ, Octavio. O arco e a lira. Traduo Olga Savary. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1982. PLATO. A repblica. Traduo Enrico Corvisieri. So Paulo: Nova Cultural, 1999. (Os pensadores)

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Monografia ou prova escrita, por opo individual dos alunos. Haver tambm avaliaes parciais ou cobrana de exerccios feitos em casa, com menos pontuao do que as modalidades de avaliao acima propostas. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A disciplina prope-se, alm de trabalhar com a noo de cnone, a estabelecer um dilogo com algumas perspectivas crticas e tericas da literatura servindo-se de uma abordagem diacrnica (com destaque, contudo, para o sculo XX) para proporcionar um panorama amplo e esclarecedor dos vrios movimentos e escolas crticas, sobretudo os de origem francesa. A proposta buscar tambm demonstrar os limites destes discursos crticos, desnudando seu pontos falhos, suas mistificaes e dogmas que, no obstante, passaram para a historiografia crtica da literatura como exemplos de cientificidade e de iseno analtica. Para tanto, a disciplina assumir uma dupla articulao que se refletir nas aulas a serem dadas: em um primeiro momento, discutir-se- uma determinada perspectiva crtica da literatura e; no momento seguinte, analisar-se-, com ela, uma obra literria cannica ou consagrada pelo mercado (best-sellers) capaz de se opor fortemente a tais perspectivas de anlise. No final do curso, o aluno ter tido no somente a oportunidade de conhecer distintas abordagens crticas, como ter experimentado o exerccio crtico da crtica .

164

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Letras Modernas

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: T PICOS DE FILOS OFIA DA L ITE RATUR A. O DIABO NA LITERATURA: ESPECULAES SOBRE A REPRESENTAO DO MAL NAS ESCRITURAS SAGRADA E PROFANA. CDIGO: LEM 764 2 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: Nihil CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: SEMESTRAL CRDITOS:02 CARGA HORRIA: 30 h OPTATIVA (X) ESTGIO ( )

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: PRTICA: TERICA/PRTICA: 02 h OUTR AS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: A ULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS:50 OUTRAS:

O B J E T I VOS : Promover um de ba te crtico a cerca das representa es do Dia bo na Liter atura C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1 encontro: Apresentao do curso; comentrio sobre a bibliografia; fixao dos mtodos e prazos de avaliao ; entrega de material. 2 encontro:
165

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Obras: Gnesis e Livro de J Texto de apoio: RUSSELL, J. As personificaes hebraicas do mal. In:___. O Diabo. As percepes do Mal da antiguidade ao cristianismo primitivo. 3 encontro: Obra: squilo, Prometeu acorrentado Texto de apoio: WILSON, E. Karl Marx: Prometeu e Lcifer. In:___. Rumo estao Finlndia. 4 encontro: Obra: Dante Alighieri, Divina comdia [trs cantos] Texto de apoio: CURTIUS, E. R. Dante. In:___.Literatura europia e Idade Mdia latina. 5 encontro: Obra: William Shakespeare, Macbeth Texto de apoio: MUCHEMBLED, R. Literatura satnica e cultura trgica. In: ___. Uma histria do diabo: Sculos XII-XX. 6 encontro: Obra: John Milton, Paraso perdido [primeiro canto] Texto de apoio: BLOOM, H. O Satans de Milton e Shakespeare. In: ___. O cnone ocidental. 7 encontro: Obra: Jacques Cazotte, O diabo apaixonado Texto de apoio: MILNER, M. Du Diable boiteux au Diable amoureux. In: ___. Le diable dans la littrature franaise. De Cazotte Baudelaire (1772-1861). 8 encontro: Obra: Wolfgang Goethe, Fausto [cinco cenas] Texto de apoio: MASON, J. O dr. Fausto e seu pacto com o demnio: O Fausto histrico, o Fausto lendrio e o Fausto literrio. 9 encontro: Obra: William Blake, O casamento do Cu e do Inferno Texto de apoio: BATAILLE, G. William Blake. In:___. A literatura e o mal. 10 encontro: Obra: lvares de Azevedo, Macrio Texto de apoio: CANDIDO, A. A educao pela noite. In: ___. A educao pela noite e outros ensaios. 11 encontro: Obra: Charles Baudelaire, As flores do mal [trs poemas] Texto de apoio: PRAZ, M. As metamorfoses de Satans. In: ___. A carne, a morte e o diabo na literatura romntica. 12 encontro: Obra: Henrik Ibsen, Quando despertamos dentre os mortos
166

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Texto de apoio: PAGELS, E. O inimigo ntimo: endemoninhando os hereges. In: ___. As origens de Satans. Um estudo sobre o poder que as foras irracionais exercem na sociedade moderna. 13 encontro: Obra: Thomas Mann, Doutor Fausto Texto de apoio: ROSENFELD, A. Um esteta implacvel. In: ___. Thomas Mann. 14 encontro: Obra: Guimares Rosa, Grande serto: veredas Texto de apoio: SCHWARZ, R. Doutor Faustus e Grande serto. In:___. A sereia e o desconfiado. 15 encontro: Obra: Apocalipse Texto de apoio: BAUDRILLARD, J. A transparncia do mal: Ensaio sobre os fenmenos extremos.

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Leitura dos textos literrios e subseqentes aulas expositivas e discusses, base os textos de a poio espe cficos referentes a cada encon tro previsto. B I B L I O GR A F IA B S IC A : Alm dos textos literrios acima citados, a bibliografia bsica terica e crtica a seguinte: BATAILLE, G. A literatura e o mal. Porto Alegre: L&PM, 1989.

tendo por

BAUDRILLARD, J. A transparncia do mal: Ensaio sobre os fenmenos extremos. Traduo Estela dos Santos Abreu. Campinas: Papirus, 1990. BLOOM, H. O cnone ocidental. Os livros e a escola do tempo. Traduo Marcos Santarrita. Rio de Janeiro: Objetiva, 1995. CANDIDO, A. A educao pela noite e outros ensaios. So Paulo: tica, 2003. CURTIUS, E. R. Literatura europia e Idade Mdia latina. Traduo Teodoro Cabral com a colaborao de Paulo Rnai. Rio de Janeiro: Instituto Nacional do Livro, 1957. MASON, J. O dr. Fausto e seu pacto com o demnio: O Fausto histrico, o Fausto lendrio e o Fausto literrio. Rio de Janeiro: Objetiva, 1989. MILNER, M. Le diable dans la littrature franaise. De Cazotte Baudelaire (1772-1861). Paris: Jos Corti, 1965. (2 v.) MUCHEMBLED, R. Uma histria do diabo: Sculos XII-XX. Traduo Maria Helena Khner. Rio de Janeiro: Bom Texto, 2001.
167

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
PAGELS, E. As origens de Satans. Um estudo sobre o poder que as foras irracionais exercem na sociedade moderna. Traduo Ruy Jungmann. Rio de Janeiro: Ediouro, 1996. PRAZ, M. A carne, a morte e o diabo na literatura romntica. Traduo Philadelpho Menezes. Campinas: EDUNICAMP, 1996. (Repertrios). ROSENFELD, A. Thomas Mann. So Paulo: Perspectiva/EDUSP; Campinas: EDICAMP, 1994 (Debates, 259). RUSSELL, J. O Diabo. As percepes do Mal da antiguidade ao cristianismo primitivo. Traduo Waltensir Dutra. Rio de Janeiro: Campus, 1991. (Somma) SCHWARZ, R. A sereia e o desconfiado. Ensaios crticos. Rio de Janeiro: Civilizao Brasileira, 1965. WILSON, E. Rumo estao Finlndia. Escritores e atores da Histria. Traduo Paulo Henriques Britto. So Paulo: Companhia das Letras, 1986.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Monografia a ser entre gue no fim do semestre . EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A disciplina prope-se a promover um debate reflexivo acerca de algumas facetas da figura diablica e do mal na Histria da Literatura. Tomando por base a figura do Diabo no pensamento judaico-cristo (fundamentada, sobretudo, na Bblia), percorrer-se- um trajeto diacrnico at o sculo XX, colocandose em destaque obras ou trechos de autores representativos que exerceram um papel importante na constituio e evoluo da figura diablica no mbito literrio.

168

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Antropo logia, Poltica e Filosofia I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: TPICOS D E HIS TR IA D A FI LOS OFIA: F ILO S OFIA CONTEM PO RNEA G ILL ES DEL EUZE CDIGO: APF1 151 SERIAO IDEAL: 3/4 ano OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: APF920 9-Filosofia CO-REQUISITO S: No h ANUAL/SEMESTRAL: 2 semestre: No turno CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 h/a

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 h/a PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: 50 AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Proporcionar aos alunos o estudo e o co nhecimento dos tex tos clssicos da Filosofia Moderna que constituem instncia de pr eparao e de recorrncia para as Cincias Humanas. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. Filosofia e dilogos 2. O cont emporneo e o virtual 3. Imagem e Pensamento

169

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, provas, interpreta o e discusso de tex tos.

B I B L I O GR A F IA B S IC A : ALLIEZ, E. (Org.). et allii. Gilles Deleuze: uma vida filosfica. Coord. da traduo Ana Lcia Oliveira. So Paulo: Editora 34, 200 0. DELEUZE, G. O que Filosofia? Trad. B ento Pra do Jr.; Alberto Alonso Munhoz. So Paulo: Editora 34, 1993 . DELEUZE, G. Conversaes. Trad. Pe ter P l Pelbar t. So Paulo: E ditora 34, 2 000. DELEUZE, G. O atual e o virtual. In: ------. Filosofia Virtual. Trad. Helosa B. S. Rocha. So Paulo: E ditora 3 4, 1 996 (Coleo Tra ns). DELEUZE, G. Crtica e Clnica. Trad. P eter Pl Pelbar t. So Paulo: E ditora 34, 1 997. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Presena nas aulas, trabalhos escritos, pr ovas e participa o em discusso de t exto s. Atividade de recupera o: Trabalho individual. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Histria da Filosofia: Origens da Filosofia. O Pensamento Grego. O Pensamento Medieval. Humanismo e Renascimento. O Iluminismo. Principais Tendncias do sculo XIX. Filosofia Contempornea. Filosofia e Cincia.

170

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Antropo logia, Poltica e Filosofia I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: TPICOS DE HISTRIA DA FILOSOFIA: FILOSOFIA CONTEMPORNEA MICHEL FOUCAULT CDIGO: APF1 178 SERIAO IDEAL: 4/5 ano OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: APF601 3-Filosofia III CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: 2 semestre: No turno CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 h/a

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 h/a PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: 50 AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Proporcionar aos alunos o estudo e o co nhecimento dos tex tos clssicos da Filosofia Contempornea que constituem instnci a de pre para o e de recorrncia par a as Cincias Humanas. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. Itinerrios discursivos 2. Saber e Po der: arqu eologia da obra 3. Filosofia, Histria e Litera tura

171

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, provas, interpreta o e discusso de tex tos. B I B L I O GR A F IA B S IC A : DELEUZE, G. Michel Fouc ault III. In: Conversaes, traduo pet er Pl Pelbart. S o Paulo: Editora 34, 2000 , p.105-47. FOUCAULT, M. As palavras e as coisas: uma arqueologia das cincias humanas. Traduo Salma Tannus Muchail. So Paulo: Martins Fontes, 19 99. FOUCAULT, M. A ordem do discurso. Traduo Laura Fraga de Almeida Sampaio. 9.ed. So Paulo, Edies Loyola, 2003. RONANET, S. P. e t allii. O homem e o discurso: a arqueolo gia de Michel Foucault. Rio de Janeiro: Tempo Brasileiro, 1971 (Communicao 3). C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Presena nas aulas, trabalhos escritos, pr ovas e p articipa o em discusso de t exto s. Atividade de recupera o: Trabalho individual. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Histria da Filosofia: Origens da Filosofia. O Pensamento Grego. O Pensamento Medieval. Humanismo e R enascimento. O Iluminismo. Principais Tendncias do sculo XIX. Filosofia Contempornea. Filosofia e Cincia.

172

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Antropo logia, Poltica e Filosofia I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: TPICOS DE HIST RIA D A FILOS OFI A: PAR ADIG MAS DAS CI NCI AS SOCI AIS CDIGO: APF 621 8 SERIAO IDEAL: 3/4 ano OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: APF920 9-Filosofia CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMES TRAL: 1 semestre: No turno CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 h/a

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 h/a PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: 50 AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Procurar, atravs do exame de conceitos e articulaes na Histria da Filosofia e das Cincias, localizar o esta tuto epistemolgi co das Cincias Humanas. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e dis criminao das unidades): - Origem e o pensamento c onceitual os pr-socrticos - Scrates, Pla to e Aristteles - F. Bacon e o Renascimento - P. Desc artes e o Barroco - Locke, Hume e o Empirismo - Kant e os limites do conhecimento

173

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, seminrios e discusses sobre textos dos autores estudados. B I B L I O GR A F IA B S IC A : Os pr-socrticos Coleo P ensadores. Plato Coleo P ensadores. Aristteles Coleo Pensadores. Descartes Coleo Pensadores. Bacon Coleo Pensadores. Kant Coleo Pensadores. Seminrio da Fundao Gulbenkian P ara Abrir as Cincias Sociais. Histria da Filosofia. Z. Brehier, F. Chat elt e N. Abagnano.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Atravs de relatrios de discusso, prova s escritas, trabalh o escrito e seminrios. Atividade de recupera o: Trabalho e ava liao oral.

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Origens da Filosofia. O Pensamento Grego. O Pensamento Medieval. Humanismo e Renascimento. O Iluminismo. Principais tendncias do sc. XIX. Filosofia Contempornea. Filosofia e Cincia.

174

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Antropologia, Poltica e Filosofia I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: TPICOS DE HISTR IA DA FI LOS OFIA: TE ND NCIAS DA FI LOS OFIA CO NTEMP OR NEA CDIGO: APF1 194 SERIAO IDEAL: 4/5 ano OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: APF602 1-Filosofia III CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: 1 semestre: notu rno / 2 semestre: vespertino CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 h/a

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 04 h/a PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: 50 AULAS PR TICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Proporcionar aos alunos o estudo e o co nhecimento dos tex tos clssicos da Filosofia Contempornea que constituem instnci a de pre para o e de recorrncia par a as Cincias Humanas. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1. Civilizao e Barbrie 2. Cincia e Cultura 3. Leituras da Civilizao Moderna: raz o e crise ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, provas, interpreta o e discusso de tex tos.

175

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
B I B L I O GR A F IA B S IC A : FREUD, S. Mal-est ar da civilizao. Rio de Janeiro: Ima go, 1997. GUSDORF, G. A agonia de nossa civilizao , traduo de Homero Silveira. So Paulo: Convvio, 1978. NOVAES, Adauto et allii. Civilizao e barbrie. So Paulo: Companhia das Le tras, 2004. Ronanet. S. P. Mal-est ar na modernidade. So P aulo: Companhia das Letras, 1993. ROUSSEAU, J-J. Discurso sobre as Cincias e as Artes . Tra duo Lourdes S. Mach ado, Introduo e Not as Paul Asbouse -Bastide e Lourival G. Machado. So Paulo: Abril Cultural, 1973 (Coleo Os Pensadores, v ol. XXIV). SCHILLER, F. A educao est tica do ho mem numa srie de cartas . Traduo Roberto Schwarz e Mario Suzuki. So Paulo: Iluminuras, 2002.

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Presena nas aulas, trabalhos escritos, pr ovas e participa o em discusso de t exto s. Atividade de recupera o: Trabalho individual. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Formas de Cultura e formas de vida social. Cultura e formas simblicas. Cdigo e mensagem na dinmica da vida cultural. Funo da arte, da filosofia e da cincia na cultura.

176

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado e Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Lingstica I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO:

TPICO S DE L NGU A P OR TUGUES A: I NTR ODUO FONT ICA E FONOL OGI A

CDIGO: LNG 930 9 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 2

ESTGIO ( )

CARGA HORRIA: 30 horas

D I S T R I B U I O DA C AR GA H O R R I A SE MA N AL : TERICA: 2 horas PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS: N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Estudar a organizao do sistema de sons da Lngua Portuguesa, do ponto de vista da sua produo, da articulao dos segmentos e do seu aproveitamento lingstico. Analisar o sistema fonolgico do Portugus, a partir do modelo estruturalista de Pike (Fonmica) e do estruturalismo europeu (Troubetzkoy, Martinet). Discutir algumas questes fundamentais da Fonologia do portugus, como estruturao silbica e acentuao, por exemplo, dentro das propostas da abordagem estruturalista de Mattoso Cmara. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Ttulo e discriminao das unidades): 1 Noes bsicas de Fontica Articulatria: 1.1 Mecanismos de produo de fala; 1.2 Classificao das consoantes; 1.3 Classificao das vogais; 1.4 Elementos supra-segmentais: acento, ritmo, entoao, tessitura. 2 Fonmica: a Fonologia dentro dos moldes estruturalistas: 2.1 Noes bsicas: fonema, contexto, par mnimo, par anlogo, alofonia, variao, neutralizao, arquifonema; 2.2 Processos Fonolgicos. 3 Fonologia: discusso de questes fundamentais da Fonologia do Portugus. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO :
177

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Aulas expositivas, debates, recursos audiovisuais, leitura e discusso de textos da bibliografia bsica, exerccios de transcrio fontica, exerccios de anlise fonmica. B I B L I O GR A F IA B S IC A : CAGLIARI, L. C. Elementos de fontica do portugus brasileiro. 1981. 185f. Tese (Livre-Docncia em Fontica e Fonologia) Instituto de Estudos da Linguagem, UNICAMP, Campinas, 1982. ______. Anlise fonolgica: introduo teoria e prtica com especial destaque para o modelo fonmico. Campinas: Mercado de Letras, 2002. ______. Fonologia do portugus: anlise pela geometria de traos. Campinas: Edio do autor, 1997. CALLOU, D.; LEITE, Y. Iniciao fontica e fonologia. 4.ed. Rio de Janeiro: Jorge Zahar, 1995. CMARA JR., J. M. Estrutura da lngua portuguesa. 15.ed. Petrpolis: Vozes, 1985. DELGADO MARTINS, M. R. Ouvir falar: introduo fontica do portugus. Lisboa: Editorial Caminho, 1988. MARTINET, A. Elementos de lingstica geral. 4.ed. Lisboa: S da Costa, 1972. ______. A lingstica sincrnica. Rio de Janeiro: Tempo Brasileiro, 1971. MASSINI-CAGLIARI, G. Acento e ritmo. So Paulo: Contexto, 1992. ______. Do potico ao lingstico no ritmo dos trovadores: trs momentos da histria do acento. Araraquara: Laboratrio Editorial/FCL/UNESP; So Paulo: Cultura Acadmica, 1999. MASSINI-CAGLIARI, G.; CAGLIARI, L. C. Fontica. In: MUSSALIM, F.; BENTES, A. C. (Org.). Introduo lingstica. So Paulo: Cortez, 2001. v.1, p.105-146. MATEUS, M. H. M. et al. Fontica, fonologia e morfologia do portugus. Lisboa: Universidade Aberta, 1990. PIKE, K. Phonemics: a technique for reducing languages to writing. 12th edition. Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1971. SILVA, T. Fontica e fonologia do portugus. So Paulo: Contexto, 1999. TROUBETZKOY, N. S. Principes de Phonologie. Paris: dition Klincsiek, 1970. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Trabalhos, seminrios, exerccios de transcrio fontica e anlise fonolgica, provas. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Estudo dos princpios bsicos da Fontica Articulatria e da Fonologia do Portugus, privilegiando o modelo fonmico de Pike e o estruturalismo europeu. Discusso de questes fundamentais da Fonologia da Lngua Portuguesa.

178

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Licenciatura Plena/Bacharelado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Literatura I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: T PICOS DE L ITER ATU RA BRAS IL EIR A: A OB RA DE M ACHADO DE AS SIS CDIGO: LTE 9 99 0 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA (X) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: no h. CO-REQUISITOS: no ha. ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 02 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : 5 0 AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Apresentar criticamente aos alunos o texto de Machado de Assis C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1- Machado de Assis crtico literrio 2- Machado de Assis cultor das formas literrias do drama, da poesia, do conto, do romance e da crnica 3- A condio humana no texto de Machado de Assis 4- As obras primas de Machado de Assis e a fico moderna

179

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas B I B L I O GR A F IA B S IC A : ANDRADE, Mrio. Machado de Assis. In: ___. Aspec tos da literatu ra brasileira. So Paulo: Editora Martins, 1972. p.89 -9 5 BOSI, Alfredo. Histria concisa da literatura brasileira. So Paulo: Editora Cultrix, 1972. CANDIDO, Antonio. Esquema de Machado de Assis. In: ___. Vrios escritos. So Paulo: Editora Duas Cida des, 1 970. p.13-3 2 COSTA LIMA, Luiz. Sob a face de um bruxo. In: ___. Dispersa demanda. Rio de Janeiro: Livraria Francisco Alves Editora, 1981. p.57 -11 8 GUIMARES, Hlio de Seixas. O romance machadiano e o pblico da litera tura no sculo 19. So Paulo: Nankin Editora/Edu sp, 2004. PEREIRA, Lcia-Miguel. Histria da literatura brasileira. Prosa de fico de 1870 a 1920. Rio de Janeiro: Edi tora Jos Olympio, 1973. C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Prova escrita EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidade s dos programas de ensino): Refletir com os alunos a dimenso do escritor Machado de Assis nos cenrios nacional e internacional

180

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Licenciatura Plena/Bacharelado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Literatura I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: TPICOS D E LIT ERATUR A P ORTU GUES A: ASP ECTOS DO T EAT RO MOD ERNO CDIGO: LTE 9757 SERIAO IDEAL: 5, 4, 3 e 2 anos OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: Literatura Portuguesa I CO-REQUISITOS: no h. ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA:30

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 02 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: 40 AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Orientar a leitura crtica de peas de teatro, levando o aluno a identificar aspectos do drama moderno em textos produzidos entre 1890 e 1957. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1. Eugnio de Castro: Belkiss: rainha de Sab, dAxum e do Hymiar (1894); Antnio Patrcio: O fim (1909); Fernando Pessoa: O marinheiro (1913). LEITURA COMPLEMENTAR: A intrusa (1890), de Maurice Maeterlinck.
181

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
TEXTOS DE APOIO: ver Bibliografia: BARATA; BORIE; CRUZ; PICCHIO; PIMENTEL; REBELLO; ROCHA; VIOSO. 2. Raul Brando: O gebo e a sombra (1923); O doido e a morte (1923); O rei imaginrio (1923); Eu sou um homem de bem (1927); Branquinho da Fonseca: A posio de guerra (1928); Os dois (1929); Rs (1939); Jos Rgio: Jacob e o Anjo (1937); Mrio ou Eu prprio o Outro (1957). TEXTOS DE APOIO: ver Bibliografia: BORIE; FREUD; REBELLO; PICCHIO. 3. Almada-Negreiros: Deseja-se mulher (1928); O pblico em cena (1931); Antnio Patrcio: D. Joo e a mscara (1924). LEITURA COMPLEMENTAR: Seis personagens procura de um autor (1921), de Luigi Pirandello. TEXTOS DE APOIO: ver Bibliografia: Cruz; Rebello; Simes. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas que estimulem a anlise e a interpretao dos textos da dramaturgia portuguesa considerados no seu contexto histrico/social e esttico/cultural. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ALMADA-NEGREIROS, Jos Sobral de. Obras completas: teatro. Lisboa: Imprensa Nacional Casa da Moeda, 1993. v. 7. (Biblioteca de Autores Portugueses). BARATA, Jos Oliveira. Histria do teatro portugus. Lisboa: Universidade Aberta, 1991. 417p. BORIE, Monique, ROUGEMONT, Martine de, SCHERER, Jacques. Esttica teatral: textos de Plato a Brecht. Trad. de Helena Barbas. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 1996. 501p. Traduo de: Esthtique thtrale. BRANDO, Raul. Teatro. Lisboa: Editorial Comunicao, 1986. 193p. (Obras Completas de Raul Brando). BRANQUINHO DA FONSECA, Antnio Jos. Teatro. Lisboa: Portuglia, s. d. 173p. (Obras de Branquinho da Fonseca). CASTRO, Eugnio de. Belkiss: rainha de Sab, dAxum e do Hymiar. Poema dramtico em prosa. 2 ed. Coimbra: F. Frana Amado Editor, 1909. 189p. CRUZ, Duarte Ivo. Introduo histria do teatro portugus. Lisboa: Guimares Editores, 1983. 231p. ______. Repertrio bsico de peas de teatro. Lisboa: Secretaria de Estado da Cultura, 1986. 247p. ______. O simbolismo no teatro portugus (1890-1990). Lisboa: Instituto de Cultura e Lngua Portuguesa, 1991. 214p. (Biblioteca Breve, 124). FREUD, Sigmund. O mal estar na civilizao. In: ___. Edio standard brasileira das obras psicolgicas completas. Trad. do alemo e do ingls sob a direo geral de Jayme Salomo. Rio de Janeiro: Imago, 1996. v.21, p. 73-148. MAETERLINCK, Maurice. A intrusa. Trad. de Guilhermino Csar. Porto Alegre: Centro de Arte Dramtica da Faculdade de Filosofia da Universidade Federal do Rio Grande do Sul, 1967. 56p. PATRCIO, Antnio. O fim; Pedro o cru. Lisboa: Assrio & Alvim, 1990. p. 9-48. (Obras de Antnio Patrcio). ______. D. Joo e a mscara: uma fbula trgica. Lisboa: Livraria Sam Carlos, 1972. (Obras Completas de Antnio Patrcio, 2). PESSOA, Fernando. O marinheiro. In: ___. Poemas escolhidos. Seleo e apresentao de Jorge Fazenda Loureno. Lisboa: Ulisseia, 1985. p. 147-65. (Biblioteca Ulisseia de Autores Portugueses). PICCHIO, Luciana Stegagno. Histria do teatro portugus. Trad. de Manuel de Lucena. Lisboa:
182

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Portuglia, 1969. Traduo de: Storia del teatro portoghese. PIMENTEL, Fernando Jorge Vieira. Tendncias da literatura dramtica nos finais do sculo XIX: D. Joo da Cmara, um caso exemplar. Ponta Delgada: Universidade dos Aores, 1981. 219p. PIRANDELLO, Luigi. Seis personagens procura de um autor. In : ___. Teatro I. Trad. de Brutos D. G. Pedreira. Rio de Janeiro: Civilizao Brasileira, 1972. p. 1-118. (Teatro Hoje, 22). Traduo de : Sei personaggi in cerca dautore. REBELLO, Luiz Francisco. 100 anos de teatro portugus (1880-1980). Porto: Braslia Editora, 1984. 307p. ______. Fragmentos de uma dramaturgia. Lisboa: Imprensa Nacional Casa da Moeda, 1994. 277p. (Temas Portugueses). RGIO, Jos. Jacob e o anjo: mistrio em trs actos, um prlogo e um eplogo. 3 ed. Lisboa: Portuglia, 1964. 189p. (Obras Completas de Jos Rgio). ______. Trs peas em um acto. 2 ed. Lisboa: Portuglia, 1969. 157p. (Obras Completas de Jos Rgio). ROCHA, Clara. Mscaras de Narciso: estudos sobre a literatura autobiogrfica em Portugal. Coimbra: Almedina, 1992. 278p. SIMES, Joo Gaspar. Crtica VI: o teatro contemporneo (1942-1982). Lisboa: Imprensa Nacional Casa da Moeda, 1985. v. 6, 413p. (Temas Portugueses). VIOSO, Vtor. A mscara e o sonho: vozes, imagens e smbolos na fico de Raul Brando. Lisboa: Cosmos, 1999. 413p. (Cosmos Literatura, 42). C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : 1. Avaliao escrita; 2. Participao em seminrios temticos; 3. Participao nas aulas. Atividades de recuperao: estudo orientado. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): 1. Tendncias do teatro no final do sculo XIX: o drama simbolista e a ruptura com o modelo realista/naturalista; 2. O estilhaar da identidade e o culto do fragmento: o duplo no teatro; 3. Outras manifestaes do duplo.

183

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: Lingstica IDENTIFICAO:

DISCIPLINA OU ESTGIO: TPICOS DE PESQUISA ACADMICA: REDAO ACADMICA EM ANLISE DE DISCURSO


CDIGO: LNG9802 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA (X ) ESTGIO ( ) PR-REQUISITOS: LNG3001-Lngua Portuguesa I CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 2 CARGA HORRIA: 30 horas DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: TERICA/PRTICA: 2 horas NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: 20 OBJETIVOS:

PRTICA: OUTRAS:

AULAS PRTICAS: OUTRAS:

Introduzir o aluno na prtica da pesquisa na rea do discurso, levando compreenso dos objetivos da rea, da metodologia, do seu interesse scio-cultural e histrico. Visando prtica de pesquisa, propor uma reflexo sobre pesquisas j realizadas e a formulao de um projeto de pesquisa na rea.
CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades): 1 Noes bsicas da pesquisa sobre o discurso: 1.1 Fundamentao terica; 1.2 Metodologia; 1.3 Objetivos; 1.4 Justificativa. 2 Anlise de pesquisas da rea: 2.1 Hipteses e objetivos; 2.2 Resultados obtidos. 3 O projeto de pesquisa. 4 Pesquisa e ensino.

184

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
METODOLOGIA DE ENSINO: Aulas expositivas; exerccios de aplicao; leituras, fichamentos e seminrios; trabalhos extra-classe. BIBLIOGRAFIA BSICA: AMORIM, M. O pesquisador e seu outro: Bakhtin nas cincias humanas. So Paulo: Musa, 2001. BORGES NETO, J. O pluralismo terico na lingstica. XXV Estudos Lingsticos. (Gel Grupo de Estudos Lingsticos de Estado de So Paulo). UNITAU. Taubat, SP, 1997. p. 4-17. ASSOCIAO BRASILEIRA DE NORMAS TCNICAS. Rio de Janeiro. Referncias bibliogrficas. NBR 6023/2002. Rio de Janeiro, ago. 2002. BRANDO, H. H. N. Introduo anlise do discurso. Campinas: UNICAMP, 1993. CAMACHO, R. G. Algumas reflexes sobre as tendncias atuais da lingstica. Confluncia, Assis. FARACO, C. A.; NEGRI, L. O falante: que bicho esse, afinal? Revista Letras, Curitiba, v. 49. FIORIN, J. L. Lingstica: perspectivas e aplicaes. XXIII Estudos Lingsticos. (Gel Grupo de Estudos Lingsticos de Estado de So Paulo). So Paulo, 1994. p. 18-25. MARCHEZAN, R. C. Emoo a toda prova: um caso de publicidade e teatro. Revista da ANPOLL, n. 12, p. 217-235, jan./jun. 2002. ______. Discurso, produo, recepo. Estudos Lingsticos. (GEL Grupo de Estudos Lingsticos do Estado de So Paulo). So Paulo, 2001, p.30. MARCHUSCHI, L. A. Gneros textuais e funcionalidade. In: ONSIO, . P. et al. Gneros textuais & ensino. Rio de Janeiro: Lucerna, 2002. MUSSALIM, F.; BENTES, A. C. Introduo lingstica: fundamentos epistemolgicos. So Paulo: Cortez, 2004. SEVERINO, A. J. Metodologia do trabalho cientfico. 22. ed. revista de acordo com a ABNT e ampliada. So Paulo: Cortez, 2002. CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Provas bimestrais e semestrais; fichamentos e seminrios; trabalhos extra-classe. Atividades de recuperao: 1 Prova escrita e/ou oral; 2 Trabalhos individuais ou em grupo. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino):

Noes bsicas da prtica da pesquisa na rea do discurso. Estudo de pesquisas da rea do discurso. Prtica na formulao de um projeto de pesquisa.

185

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras

MO D A L I D A D E : Licenciatura Plena/Bacharelado D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Literatura I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: T PICOS DE T EOR IA LI TER R IA: FICO E HI ST R IA CDIGO: LTE 77 24 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30 OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 30 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Apresentar as principais propostas terico -metodolgic as que fundamentam o estudo das relaes entre Fico e Histri a. Analisar narrativas representativas dos sculos XIX e XX, em Portugal e no Brasil, especialmente, sob a perspec tiva das relaes entre Fico e Histria. Ampliar o conhecimento da literatura e da crtica literria entre os graduandos. C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades): 1. Introduo ao estudo das rela es entre literatura e histria. 2. Narrativa, histria e so cieda de. 3. Histrico das relaes entre literatura e histria. 4. A teoria do romance histrico de G.Lukc s.
186

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
5. As tcnicas de au tentificao do discurso (ficcional). 6. A metafico historiogrfica: Anlise de t extos brasileiros e portu gueses. ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas; leitura e fichamento de textos terico-crticos; leitura e anlise de textos poticos e narrativos; debates; pesquisa bibliogrfica. B I B L I O GR A F IA B S IC A : ARISTTELES. Arte Retrica e Arte Potica. Rio de Janeiro: Ediouro, /s.d./ AUERBACH, Erich. Mimesis. A representao da realidade na literatura ocidental. So Paulo: Pespectiva, 1998. BAKHTIN, Mikhail. Epos e o Romance. In: Questes de literatura e de esttica (A teoria do romance) So Paulo: Edunesp Hucitec, 1998. BARTHES, Roland. O discurso da histria. In: ____. O Rumor da Lngua. So Paulo: Brasiliense, 1988, p. 145-147. BENJAMIN, Walter. Sobre o conceito de Histria. In: BARRENTO, Joo (org.) Histria literria problemas e perspectivas. 2.ed. Lisboa: Apaginastantas, 1986. p.38-40. BOCHAT, M. Ceclia et al. (org.) Romance histrico: recorrncias e transformaes. Belo Horizonte: FALE/UFMG, 2000. CANDIDO, Antonio. Literatura e sociedade. 7a. ed. So Paulo. Companhia Editora Nacional, 1985. COMPAGNON, Antoine. O mundo. In: ___________. O demnio da teoria. Literatura e senso comum. Belo Horizonte: Ed. UFMG, 2001. COSTA LIMA, Luiz. Mmesis: desafio ao pensamento. Rio de Janeiro: Civilizao Brasileira, 2000. FREITAS, Maria Teresa de. Romance e Histria. Uniletras, Ponta Grossa, n.11: 109-118, dez. 1989. FREITAS, Maria Teresa de. Literatura e Histria. O romance revolucionrio de Andr Malraux. So Paulo: Atual, 1986. HEGEL. Esttica. VII. Lisboa: Guimares, 1964. HUTCHEON, Linda. Potica do Ps-Modernismo. Histria, Teoria, Fico. Rio de Janeiro: Imago, 1991. ___________. Uma teoria da pardia. Lisboa: Ed. 70, 1985. ___________. Teoria e poltica da ironia. Belo Horizonte: Ed. da UFMG, 2000. JENNY, Laurent et al. Intertextualidades. Trad. Clara Crabb Rocha. Coimbra: Almedina, 1979 (Potique 27) LUKCS, Georges. Le Roman Historique. Paris: Payot, 1965. MENARD, Jacques. Luckcs et la thorie du roman historique. La nouvelle revue franaise, Paris, n. 236 p. 229-38, out. 1972. NIETSZCHE, Friedrich. Da utilidade e desvantagem da Histria para a vida. Verdade e mentira no sentido extramoral. In: _______. Obras completas. 2. ed. So Paulo: Abril Cultural, 1978. (Col. Os Pensadores) NUNES, Benedito. Narrativa histrica e narrativa ficcional. In: RIEDEL, Dirce Crtes. Narrativa, Fico & Histria. Rio de Janeiro: Imago, 1988, p. 9-35. PAZ, Octavio. Poesia e Histria. In: O arco e a lira. 2a.ed.Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1982 PLATO. A Repblica. 4a. ed. Lisboa: Fundao Calouste Gulbenkian, 1983. (Livro X) RICOUER, Paul. Tempo e Narrativa. Trad. Constana Marcondes Cesar. Campinas: Papirus, 1994. SANTILLI, Maria Aparecida. A obra literria como representao. In: _____. Arte e Representao da Realidade no Romance Portugus Contemporneo. So Paulo: Quron, 1979, p. 27-52. WHITE, Hayden. Meta-histria: a imaginao histrica do sculo XIX. Trad. de Jos Laurnio de Melo.
187

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
So Paulo, Edusp, 1992 C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Participao em todas as atividades propostas em sala de aula. Prova. EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Narrativa, histria e socieda de. Relaes entre fico e histria: abordagem terico metodolgica. O romance histrico. A me t afico historiogr fica.

188

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Literatu ra I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: TPICOS DE TEORIA LITERRIA: POESIA NOS SCULOS XIX E XX CDIGO: LTE 92 77 SERIAO IDEAL: 4 ano OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: No h CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: semestral CRDITOS: 02 CARGA HORRIA: 30

OBJETIVOS: Estudar os vrios aspectos do poema em prosa: histria, teoria, crtica e anlise-interpretao; Refletir sobre a importncia do poema em prosa na configurao da lrica moderna; Refletir sobre a penetrao do poema em prosa nas vrias literaturas ocidentais, desde o Romantismo; Propiciar ao aluno, alm de instrumental de anlise, subsdios crtico-tericos para a compreenso da lrica moderna, sob o prisma contraditrio do poema em prosa e de outras formas literrias hbridas (narrativa potica). CONTEDO PROGRAMTICO: 1. Poesia e prosa. Prosa potica. Poema em prosa. Narrativa potica; 2. Poesia lrica. Gneros literrios; 3. Modernidade: Romantismo, Simbolismo, Modernismo, Contemporaneidade; 4. O poema em prosa e suas razes francesas; 5. O poema em prosa no Brasil; 6. O poema em prosa em outras literaturas; 7. Relaes do poema em prosa com formas narrativas breves como o conto e a crnica.

189

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
METODOLOGIA DE ENSINO: Aulas expositivas; Debates a partir de textos crtico-tericos; Anlise e interpretao de poemas em prosa e narrativas breves; Uso de multimeios; Seminrios; Trabalhos escritos. CRITRIOS DE AVALIAO: 1. Seminrio em grupo 10 pontos; 2. At o dia 03/07/07 Entrega de trabalho escrito, elaborado a partir do seminrio apresentado em sala, e levando em considerao os aspectos tericos e analticos do curso 10 pontos. O total perfaz 20 (vinte) pontos; a nota final ser obtida por mdia aritmtica simples: se o aluno conseguiu 18,25 pontos, divide-se esse total por 2: o resultado, 9,12, ser sua nota final. O aluno ser reprovado por faltas, ainda que tenha obtido a mdia exigida pela UNESP. Programa: 06/03/07 Apresentao do curso / Anlise de poemas 13/03/07 Textos: Charles Baudelaire, Fernando Pessoa e Bernardo Soares 20/03/07 Texto: Poesia e prosa literria (Salvatore DOnofrio) / Anlise de poemas 27/03/07 Textos: Poesia e magia: a nova teia do poema em prosa e Pela volpia do vago: algumas reflexes sobre o poema em prosa no Brasil (Antnio Donizeti Pires) 03/04/07 Texto: Repercusses do poema em prosa nas literaturas brasileira e hispano-americana (Antnio Donizeti Pires) / Anlise de poemas 10/04/07 Texto: O concerto dissonante da modernidade lrica: narrativa potica e poema em prosa (Antnio Donizeti Pires) / Anlise de poemas 17/04/07 Anlise de poemas / Textos de apoio: O poema em prosa (Massaud Moiss), O poema em prosa e A prosa potica (Yves Stalloni) 24/04/07 Anlise de poemas 08/05/07 Anlise de poemas 15/05/07 Poema em prosa (Frana) 22/05/07 Narrativa potica (Frana) 29/05/07 Apresentao crtica de gua viva, de Clarice Lispector 05/06/07 Apresentao crtica de Tu no te moves de ti, de Hilda Hilst 12/06/07 Seminrios 19/06/07 Seminrios 26/06/07 Seminrios 03/07/07 Seminrios / Entrega do trabalho final escrito / Consideraes finais / Encerramento Autores e obras: Gaspard de la nuit Aloysius Bertrand O spleen de Paris (Pequenos poemas em prosa) Charles Baudelaire Iluminaes / Uma estadia no inferno Arthur Rimbaud Canes sem metro Raul Pompia Missal / Evocaes Cruz e Sousa Poliedro Murilo Mendes Porta giratria Mario Quintana Encontros necessrios Marcello Rollemberg Memrias inventadas: a infncia Manoel de Barros O roubo do silncio Marcos Siscar Galxias Haroldo de Campos gua viva Clarice Lispector Tu no te moves de ti Hilda Hilst
190

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
BIBLIOGRAFIA BSICA: ALEXANDER, R., VINZ, M.; TRUESDALE, C. W. (Eds.). The party train: a collection of north American prose poetry. Minneapolis: New Rivers Press, 1996. BERNARD, S. Le pome en prose de Baudelaire jusqu nos jours. Paris: Nizet, 1959. BRANDO, R. de O. A tradio sempre nova. So Paulo: tica, 1976 (Ensaios, 22). BRAYNER, S. A esttica do poema em prosa. In:______. Labirinto do espao romanesco: tradio e renovao da literatura brasileira: 1880 1920. Rio de Janeiro/Braslia: Civilizao Brasileira/INL-MEC, 1979. p. 230 239. CHAPELAN, M. (Introduction, choix et notes). Anthologie du pome en prose. Paris: Ren Julliard, 1946. DONOFRIO, S. Teoria do texto. 2. ed. So Paulo: tica, 2004 (2 volumes). DAZ-PLAJA, G. (Estudio crtico y antologa). El poema en prosa en Espaa. Barcelona: Editorial Gustavo Gili, 1956. ECO, U. O signo da poesia e o signo da prosa. In:______. Sobre os espelhos. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1989. p. 232 249. FERNNDEZ, J. (Estudio crtico y antologa). El poema en prosa en Hispanoamrica: del modernismo a la vanguardia. Madrid: Hiprion, 1994. Forma breve: o poema em prosa, Aveiro, n. 2, fevereiro de 2005. FREEDMAN, R. The lyrical novel. Princeton: University Press, 1971. FRIEBERT, S.; YOUNG, D. Models of the universe: an anthology of the prose poem. Oberlin: Oberlin College Press, 1995. FRIEDRICH, H. Estrutura da lrica moderna. So Paulo: Duas Cidades, 1978. HELGUERA, L. I. (Estudio preliminar, seleccin y notas). Antologa del poema en prosa en Mxico. Mxico: Fondo de Cultura Econmica, 1993. HOUGH, G., et al. A potica lrica do modernismo. In: BRADBURY, M., & McFARLANE, J. (Orgs.). Modernismo: guia geral. So Paulo: Companhia das Letras, 1989. p. 253 320. Inimigo rumor, So Paulo/Lisboa, n. 14, 1 semestre de 2003. JAKOBSON, R. Notas marginais sobre a prosa do poeta Pasternak. In:______. Potica em ao. So Paulo: Perspectiva/EDUSP, 1990 (Estudos, 92). p. 41 55. JOHNSON, B. Algumas consequncias da diferena anatmica dos textos. Para uma teoria do poema em prosa. O discurso da poesia. Coimbra: Almedina, 1982 (Potique, 28). p. 111 133. JOHNSON, P. (Ed.). The best of the prose poem: an international journal. New York/Providence: White Pine Press/Providence College Press, 2000. MACHADO, G. M. Tempo e espao na narrativa potica. Itinerrios, Araraquara, n. 12, p. 271 277, 1998.

191

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
MILLIET, S. O poema em prosa. In:______. Trs conferncias. Rio de Janeiro: MEC (Servio de Documentao), 1955 (Os Cadernos de Cultura, 78). MOISS, M. A criao literria: prosa II. 16 ed., revista e atualizada. So Paulo: Cultrix, 1998. MURPHY, M. S. A tradition of subversion: the prose poem in English from Wilde to Ashbery. Massachusetts: Massachusetts Press, 1992. PESSOA, F. Sobre a poesia. In:______. Pginas de esttica e de teoria e crtica literrias. Lisboa: tica, 1966. p. 65 81. PIRES, A. D. Pela volpia do vago: algumas reflexes sobre o poema em prosa no Brasil. Temporis(Ao), Gois, v. 1, n. 4, p. 155 180, jan./dez. 2000. ______. Pela volpia do Vago: O Simbolismo. O poema em prosa nas literaturas portuguesa e brasileira. 2002. 455 f. (2 v.) Tese (Doutorado) Faculdade de Cincias e Letras, UNESP, Araraquara. ______. Repercusses do poema em prosa nas literaturas brasileira e hispano-americana. gua viva, Braslia, n. 2, p. 19 29, janeiro/junho de 2003. ______. Poesia e magia: a nova teia do poema em prosa. Revista Letra, Rio de Janeiro, a. VI, v. 2, p. 37 54, ago/dez 2005. ______. O concerto dissonante da modernidade lrica: narrativa potica e poema em prosa. Itinerrios, Araraquara, n. 24, p. 35 70, 2006. PLACER, X. O poema em prosa: conceituao e antologia. Introduo de Afrnio Coutinho. Rio de Janeiro: Ediouro, 1968. RODRIGUES, A. V. O poema em prosa na literatura portuguesa. Colquio Letras, Lisboa, n. 56, p. 23 34, julho de 1980. ROLLEMBERG, M. Onde est a poesia em prosa no Brasil?. Revista USP, So Paulo, n. 36, p. 178 181, dezembro/fevereiro 1997/1998. SANDRAS, M. Lire le pome en prose. Paris: Dunod, 1995. SPINA, S. Introduo potica clssica. So Paulo: Martins Fontes, 1995. STALLONI, Y. Os gneros literrios. Traduo e notas Flvia Nascimento. Rio de Janeiro: Difel, 2001. TADI, J.-Y. Le rcit potique. Paris: PUF, 1978. TODOROV, T. A poesia sem o verso. As Iluminaes. In:______. Os gneros do discurso. Traduo Elisa Angotti Kossovitch. So Paulo: Martins Fontes, 1980. p. 111 125; p. 199 215. VICENTE, A. L. A narrativa no poema em prosa. Itinerrios, Araraquara, n. 12, p. 125 131, 1998.

EMENTA: Poesia lrica. Poema em prosa. Modernidade. Contemporaneidade. Autores e obras significativos.

192

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plena D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Antropo logia, Poltica e Filosofia I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU

ESTGIO :

TPICOS

ESPECI AIS

DE

EPIS TEMO LO GI A:

MODER NIDAD E E SU AS AMBI GUIDAD E S CDIGO: APF11 86 SERIAO IDEAL: 3/4 ano OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: 2 ano CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: 2 semestre diurn o CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 4 h/a PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: 50 AULAS PRTICAS: AULAS TERICA S/PRTICAS: OUTRAS: O B J E T I VOS : Proporcionar aos alunos o estudo e o co nhecimento dos tex tos clssicos da Filosofia Moderna que constituem instncia de reflexo e de prepara o para as Cincias Humanas.

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discrimi nao das unidades): 1. A questo da Modernidade. 2. Origens da idia de modernidade. 3. Modernidade e as figuras da Razo.

193

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, provas, interpreta o e discusso de tex tos.

B I B L I O GR A F IA B S IC A : ARENDT, H. A tradio e a poca Moderna. In: Entre o Passado e o Futuro. Trad. Mauro W. Barbosa de Almeida. So Paulo: Perspectiva, 1972, p. 43-63. (Coleo Debates, n 64). LEFEBVRE, H. Dcimo-Primeiro Preldio: o que a Modernidade. In: Introduo Modernidade Preldios. Trad. Jehovanira Chrysstomo de Souza. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1969, p. 197-275. (Srie Rumos da Cultura Moderna, v. 24).

C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Presena nas aulas, trabalhos escritos, pr ovas e participa o em discusso de t exto s. Atividade de recupera o: tra balho individual.

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Filosofia e Cincias. A Epistemologia das Cincias Humanas. Correntes do Pensamento Epistemolgico.

194

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

CURSO: Letras MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: Antropologia, Poltica e Filosofia IDENTIFICAO DISCIPLINA OU ESTGIO: T PICOS ES P ECIAIS DE E PIST EMO LOG IA: FIL OS OFIA DA CI NCIA CDIGO: APF 981 0 SERIAO IDEAL: 3/4 ano OBRIGATRIA ( ) O PTATIVA ( X ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: APF6013 Filosofia II / APF 992 6 Introdu o Filosofia CO-REQUISITOS: No h ANUAL/SEMESTRAL: Semestral CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60H/a

OBJETIVOS Proporci onar aos alunos o estudo e o conhecimento dos textos clssicos da Filosofia Moderna que constituem instncia de refl exo e de pre para o para as Cincias Humanas CONTEDO PROGRAMTICO 4. Modelos de investigao cientfica. 5. A figura do Observador. 6. O racional e a objetividade das cincias na contemporaneidade. 4. As formulaes crticas: cincia e tecnologia.

METODOLODIA DE ENSINO Aulas expositivas, provas, interpreta o e discusso de tex tos.

BIBLIOGRAFIA CHALMERS, A. A fabricao da cincia. Traduo Beatriz Sidon. So Paulo: Unesp, 1994. HELLMAN, H. Grandes debates da cincia dez das maiores contendas de todos os tempos. Traduo Jos Oscar de Almeida Marques. So Paulo: Unesp, 1999. GRANGER, G.-G. A cincia e as cincias. Traduo Roberto Leal Ferreira. So Paulo: Unesp, 1994. GRANGER, G.-G. O irracional. Traduo lvaro Lorencini. So Paulo: Unesp, 2002
195

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

CRITRIOS DA AVALIAO DE APRENDIZAGEM E ATIVIDADES DE RECUPERAO Presena nas aulas, trabalhos escritos, pr ovas e participa o em discusso de t exto s. Atividade de recupera o: tra balho individual EMENTA Filosofia e Cincias. A Epistemologia das Cincias Humanas. Correntes do Pensamento Epistemolgico.

196

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

CURSO:

Letras

MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: SOCIOLOGIA

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: CDIGO: SOC7706 TPICOS ESPECIAIS EM ESTRUTURA SOCIAL: SOCIOLOGIA DA SOCIEDADE BRASILEIRA

SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: No h No h 1 semestre N 2 semestre - N CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60 OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 60 TERICA/PRTICA PRTICA: OUTRAS:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 50 AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVOS: Fornecer um panorama da realidade histrico-social do Brasil contemporneo.

197

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades): I. Sociologia e histria II. Capitalismo e escravido III. Raas e classes sociais IV. Revoluo burguesa V. Estado e sociedade VI. Cidadania e histria VII. Capitalismo, agricultura e relaes sociais VIII. Industrializao e desenvolvimento capitalista IX. Imperialismo e dependncia X. Relaes e conflitos de trabalho XI. Poltica e revoluo XII. Cultura e ideologia XIII. Movimentos scio-polticos

METODOLOGIA DE ENSINO: Aulas expositivas.

BIBLIOGRAFIA BSICA: BONFIM, Manoel. O Brasil Nao. 2 ed., Rio de Janeiro, Topbooks, 1996. CANO, Wilson. Desequilbrios regionais e concentrao industrial no Brasil. So Paulo, Global, 1985. CANO, Wilson. Razes da concentrao industrial em So Paulo. So Paulo, Difel, 1977. CARDOSO, Fernando Henrique. Empresrio industrial e desenvolvimento econmico no Brasil. 2 ed., So Paulo, Difel, 1972. CARDOSO, Fernando Henrique. Mudanas sociais na Amrica Latina. So Paulo, Difel, 1969. CARONE, Edgard. A Repblica Liberal (1945-1964) I e II. So Paulo, Difel, 1985. CARONE, Edgard. A Repblica Nova (1930-1937). So Paulo, Difel, 1974. CARONE, Edgard. A Repblica Velha - I. So Paulo, Difel, 1972. CARONE, Edgard. O Estado Novo (1937-1945). So Paulo, Difel, 1976. CARVALHO, Jos Murilo de. Desenvolvimiento de la ciudadania en Brasil. Mxico, Fondo de Cultura Econmica, 1995. COSTA, Emlia Viotti da. Da Monarquia Repblica. So Paulo, Grijalbo, 1977. COSTA, Joo Cruz. Pequena histria da Repblica. 3 ed., Rio de Janeiro, Civilizao Brasileira, 1974. COUTINHO, Carlos Nelson. Cultura e sociedade no Brasil. Belo Horizonte, Oficina de Livros, 1990. DEL ROIO, Marcos. A classe operria na revoluo burguesa. Belo Horizonte, Oficina de Livros, 1990. DINIZ, Eli. Empresrio, Estado e Capitalismo: 1930-45. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1978. DRAIBE, Sonia. Rumos e metamorfoses. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1985. FAORO, Raimundo. Os donos do poder. 2 ed., So Paulo, Globo/EDUSP, 1975. FAUSTO, Bris (org.). Histria geral da civilizao brasileira. So Paulo, Difel, 1975/84, tomo III, vols. 8 a 11. FERNANDES, Florestan. A revoluo burguesa no Brasil. 2 ed., Rio de Janeiro, Zahar, 1976.
198

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
FREIRE, Gilberto. Casa-grande e senzala. 7 ed., Rio de Janeiro, Jos Olympio, 1952. FURTADO, Celso (org.). Brasil: tempos modernos. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1977. FURTADO, Celso. Formao econmica do Brasil. 12 ed., So Paulo, Nacional, 1974. GNACCARINI, Jos Czar. Latifndio e proletariado. So Paulo, Polis. 1980. GOMES, Angela de Castro. Burguesia e trabalho. Rio de Janeiro, Campus, 1979. GORENDER, Jacob. O escravismo colonial. So Paulo, tica, 1978. GRAHAM, Richard. Clientelismo e poltica no Brasil do sculo XIX. Rio de Janeiro, UERJ, 1997. HOLANDA, Srgio Buarque de. Razes do Brasil. 12 ed., Rio de Janeiro, Jos Olympio, 1978. IANNI, Octvio. Estado e planejamento econmico no Brasil (1930-1970). 3 ed., Rio de Janeiro, Civilizao Brasileira, 1976. IANNI, Octvio. O ciclo da revoluo burguesa no Brasil. 2 ed., Petrpolis, Vozes, 1985. IGLSIAS, Francisco. Trajetria poltica do Brasil (1500-1964). So Paulo, Cia das Letras, 1993. LEAL, Victor Nunes. Coronelismo, enxada e voto. 2 ed., So Paulo, Anfa-Omega, 1975. MARTINS, Jos de Souza. O cativeiro da Terra. So Paulo, Cincias Humanas, 1979. MARTINS, Jos de Souza. Os camponeses e a poltica no Brasil. Petrpolis, Vozes, 1981. MELLO, Joo Manuel Cardoso de. O capitalismo tardio. So Paulo, Brasiliense, 1982. MERCADANTE, Paulo. A conscincia conservadora no Brasil. 2 ed., Rio de Janeiro, Civilizao Brasileira, 1972. MOTA, Carlos Guilherme. Ideologia da cultura brasileira (1933-74). So Paulo, tica, 1977. NOVAIS, Fernando. Portugal e Brasil na crise do antigo sistema colonial (1777-1808). 4 ed., So Paulo, Hucitex, 1979. OLIVEIRA, Francisco de. A economia brasileira: crtica razo dualista. Selees CEBRAP, n. 1, So Paulo, Brasiliense, 1975. OLIVEIRA, Francisco de. A economia da dependncia imperfeita. Rio de Janeiro, Graal, 1977. PRADO JR., Caio. A Revoluo Brasileira. 5 ed., So Paulo, Brasiliense, 1977. PRADO JR., Caio. Evoluo poltica do Brasil. 8 ed., So Paulo, Brasiliense, 1972. PRADO JR., Caio. Histria econmica do Brasil. 15 ed., So Paulo, Brasiliense, 1972. RODRIGUES, Jos Honrio. Conciliao e reforma no Brasil. 2 ed., Rio de Janeiro, Nova Fronteira, 1982. SANTOS, Wanderley Guilherme dos. Ordem burguesa e liberalismo poltico. So Paulo, Duas Cidades, 1978. SCHWARTZMAN, Simon. Bases do autoritarismo brasileiro. 3 ed., Rio de Janeiro, Campus, 1988. SCHWARZ, Roberto. Ao vencedor as batatas. So Paulo, Duas Cidades, 1977. SEGATTO, Jos Antonio. Reforma e revoluo. Rio de Janeiro, Civilizao Brasileira, 1995. SILVA, Srgio. Expanso cafeeira e origens da indstria no Brasil. So Paulo, Alfa-Omega, 1976. SKIDMORE, Thomas. Brasil: de Getlio Castello (1930-1964). 4 ed., Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1975. SOARES, Glucio Ary Dillou. Sociedade e poltica no Brasil. So Paulo, Difel, 1973. SODR, Nlson Werneck. Capitalismo e revoluo burguesa no Brasil. Belo Horizonte, Oficina de Livros, 1990. SODR, Nlson Werneck. Formao histrica do Brasil. 8 ed., So Paulo, Brasiliense, 1972. SUZIGAN, Wilson. Indstria brasileira. So Paulo, Brasiliense, 1986. TAVARES, Maria da Conceio. Acumulao de capital e indstria no Brasil. So Paulo, Unicamp, 1985. VELHO, Otvio Guilherme. Capitalismo autoritrio e campesinato. So Paulo, Difel, 1976. VIANNA, Luiz Werneck. A revoluo passiva. Rio de Janeiro, Renan, 1997. VIANNA, Luiz Werneck. Liberalismo e sindicato no Brasil. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1976.
199

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
VIANNA, Oliveira. Instituies polticas brasileiras. 2 ed., Rio de Janeiro, Jos Olympio, 1955, 2 vols. WEFFORT, Francisco. O populismo na poltica brasileira. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1978.

CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Provas e trabalhos. Atividade de Recuperao: trabalho escrito.

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino):

Estrutura e dinmica da sociedade brasileira contempornea: interpretaes clssicas do Brasil; sujeitos da ao scio-poltica (sociedade civil e Estado); organizao social da cultura; a questo da transformao social.

200

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
C U R SO : Letras MO D A L I D A D E : Bacharelado/Licenciatura Plen a D E P A R TA ME N TO RE S P ON S VE L : Administrao P blica

I D E N T I F I CA O : DISCIPLINA OU ESTGIO: TPICOS ESPECIAIS EM FINANAS PBLICAS: CONTROLE SOCIAL DO GASTO PBLICO CDIGO: ADM 1123 SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

PR-REQUISITOS: no h. CO-REQUISITOS: no h. ANUAL/SEMESTRAL: 2 semestre - Diurno CRDITOS: 04 CARGA HORRIA: 60

D I S T R I B U I O DA C AR GA H OR R I A SE MA N AL : TERICA: 60 PRTICA: TERICA/PRTICA: OUTRAS:

N ME R O MX I MO D E A L UN OS P O R T UR MA : AULAS TERICAS: 50 AULAS PRTICAS: AULAS TERICAS/PRTICAS: OUTRAS:

O B J E T I VOS : Aprofundar o conhecimento sobre os mecanismos e instrumentos de controle da despesa pblica consagrados pela democracia representativa e discutir as propostas recentes de novas formas e canais de participao da sociedade nos processos decisrios oramentrios e de polticas pblicas.

C O NT E D O P RO GRA M T I CO (Titulo e discriminao das unidades):


201

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
1. Objetivos e mecanismos de controle social da despesa pblica 2. Requisitos para o controle social da despesa pblica 3. Controle social da despesa pblica no Brasil 3.1. Antes da Constituio de 1988 3.2. A partir da Constituio de 1988 3.3. Perspectivas

ME T O D O LO G IA D E E NS I NO : Aulas expositivas, seguidas de debate, pressupondo a leitura prvia e seminrios sobre os principais temas abordados; seminrios sobre temas selecionados em decorrncia dos debates ao longo das aulas.

B I B L I O GR A F IA B S IC A : COSTA, Alan Gonzaga da. Siafi e as finanas governamentais: uma abordagem holstica. In: Secretaria Tesouro Nacional, Finanas Pblicas Monografias III Prmio Tesouro Nacional, 1999, p. 573-614.

MAWAD, Ana Paula de Barros. Sistema de informao e cidadania: um desafio na gesto de recursos. In: Secretaria Tesouro Nacional, Finanas Pblicas Monografias VI Prmio Tesouro Nacional, 2002, p. 511-549. NUNES, Selene Peres Peres Nunes e NUNES, Ricardo da Costa. Instituies oramentrias: uma agenda para reformas aps a Lei de Responsabilidade Fiscal. In: Secretaria Tesouro Nacional, Finanas Pblicas Monografias V Prmio Tesouro Nacional, 2001, p. 637710.

PIRES, Valdemir. Controle social da despesa pblica: quadro atual e perspectives no Brasil. Piracicaba: mimeo, 2005. PIRES, Valdemir. Oramento participativo: o que , para que serve, como se faz. Baureri: Ed. Manole, 2001. SERRA, Jos. Oramento no Brasil. 2a. ed. So Paulo: Ed. Atual, 1994. Observaes:

202

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
1. A disciplina pressupes o conhecimento da bibliografia indicada nas disciplinas Finanas Pblicas e Administrao Financeira e Oramentria Pblica. 2. A esta bibliografia ser acrescida a indicada para cada um dos seminrios. 3. Ao longo da disciplina sero indicados portais e stios da internet para consulta e levantamento de textos e dados.
C R I T R IO S D E A VA L IA O DA A P R EN D I ZA G E M : Seminrio - 50% Prova escrita - 50% Recuperao: Ser oferecida atividade de recuperao atravs de prova escrita.

E ME N T A : (T pi c o s qu e c a r a c t e r i zam a s un i da de s do s pr o gr a m as de e n s in o ) : Controle da des pesa p blica: conc eito, mecanismos e instrumentos. Controle d a despesa pblica no Brasil: qua dro atual e perspec tivas.

203

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras

MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: SOCIOLOGIA

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: TPICOS ESPECIAIS EM SOCIOLOGIA DAS DIFERENAS SOCIAIS: SEGURANA URBANA E DEMOCRACIA CDIGO: SOC7277

SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: CRDITOS: 04 No h No h 2 semestre - Diurno CARGA HORRIA: 60 OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 60 TERICA/PRTICA PRTICA: OUTRAS:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 50 AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVOS: Estudo das novas teorias e temticas de proteo da cidadania atravs de identificao de grupos de risco e de prticas alternativas geradoras da segurana dos cidados.

204

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO

CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades): I Ideologia da Segurana Pblica 1.1. O carter doutrinrio da segurana pblica e o Direito Penal brasileiros 1.2. O conceito de Segurana Pblica e o Plano Nacional de Segurana Pblica do Governo Federal 1.3. Maioridade penal e menoridade 1.4. Infncia e Juventude como categorias jurdicas

II Teorias da Segurana Pblica 2.1. As teses do Frum Europeu de Segurana Urbana 2.2. As teses do Frum Latinoamericano de Segurana Urbana e Democracia 2.3. A tese do Direito Penal mnimo e a disputa pela hegemonia nas prticas de segurana urbana.

III Experincias de Segurana Urbana na Amrica Latina 3.1. A busca de polticas de Segurana Urbana para as mulheres no Mxico 3.2. As polticas de trnsito e a segurana urbana na cidade de Bogot, na Colmbia 3.3. A projeo de uma cidade segura: Valparaso, no Chile 3.4. A experincia de desenvolvimento da Segurana Urbana na cidade de Rosrio, na Argentina 3.5. A formao das representaes populares para uma poltica de segurana urbana e a disputa pela hegemonia na cidade de Buenos Aires 3.6. A Segurana Urbana, os direitos dos jovens e o mapa de riscos da cidade de Ribeiro Preto, Estado de So Paulo 3.7. A experincia da produo do mapa de delitos na cidade de Marlia, Estado de So Paulo: o projeto GUTO.

METODOLOGIA DE ENSINO: Aulas tericas, seminrios expositivos e elaborao de caderno de campo em bairros perifricos na cidade de Araraquara.

205

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
BIBLIOGRAFIA BSICA: ALTER. Revista Internacional de Teoria, Filosofia y Sociologia del Derecho. Ano I, n. 0. Mxico, Nueva poca, 2001. CACCIA-BAVA JNIOR, A. Solidariedade, sociabilidade e tica poltica: temas clssicos ou contemporneos? In:D'Incao, M. A. (org) Sociabilidade: espao e sociedade. So Paulo, Grupo Editores, 1999, p.277-301. CANCLINI, N. G. Culturas populares en el capitalismo. Mxico, Grijalbo, 2002. CARDENAS, R. et alli Avances y Perspectivas de la Participacin Poltica de las Mujeres. In: CARTA DE RELACIN: revista trimestral de la Fundacin por la Socialdemocracia de las Amricas, A. C., ano II, nmero 5, octubre-diciembre, 2001. DURSTON, Limitantes de ciudadana entre la juventud latinoamericana. Revista Iberoamericana de Juventud N1, Madrid, 1996; editada por la Organizacin Iberoamericana de Juventud. Disponvel em www.cinterfor.org.uy CHILLAN REYES, Y La Ley de la Juventud en Colombia. (Madrid), no.4, en. 1998. p.100-108. En: Revista beroamericana de Juventud

PROCPIO, A. O Brasil no mundo das drogas, 2a edio. Rio de Janeiro, Vozes, 1999. SANTOS, B. S. (Org) Democratizar a democracia: os caminhos da democracia participativa. Rio de Janeiro, Civilizao Brasileira, 2002. SOARES, L. E. Meu casaco de general: quinhentos dias no front da segurana pblica do Rio de Janeiro. So Paulo, Cia das Letras, 2002. SOARES, L. E. Meu casaco de general: quinhentos dias no front da segurana pblica do Rio de Janeiro. So Paulo, Cia das Letras, 2000. ZAPATERO, J. L. R. et alli Una Poltica al Servicio de Cambio. In: CARTA DE RELACIN: revista trimestral de la Fundacin por la Socialdemocracia de las Amricas, A. C., ano II, nmero 6, enero/marzo 2002.

Documentos bsicos de leitura: CACCIA-BAVA JNIOR, A. Os jovens, os direitos sociais e a segurana urbana na cidade de Ribeiro Preto. Projeto de Pesquisa, FCL/UNESP, Cmpus de Araraquara, 2002. Construir equidad desde la infancia y la adolescencia en Iberoamrica. CEPAL, UNICEF, SECIB .En colaboracin con: FNUAP, OIT, OPS/OMS, PNUD, UNESCO IICA, OEA, OEI, OIJ. JUVENTUD Y MINORIDAD1 Centro Interamericano de Investigacin y Documentacin sobre Formacin Profesional (Cinterfor/OIT) webmaster@cinterfor.org.uy Manifesto das Cidades: Segurana e Democracia, 2000.. Disponvel em www.urbansecurity.org Manifesto de Npoles, 2000. Disponvel em www.urbansecurity.org

206

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
Normas de Juventud propiamente dichas Dictadas en especial desde 1983 y que toman a la Juventud como un todo, como un concepto con identidad propia. V.g.: arts. en Constituciones Provinciales (Crdoba: art. 26, de la juventud)

CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Seminrios, relatrios de pesquisa de campo, prova. Atividade de Recuperao: prova oral

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): A doutrina de Segurana Pblica no Brasil, a crise do monoplio estatal do exerccio da violncia, a estruturao da segurana armada privada, a segurana urbana como base de uma nova hegemonia, a participao popular/comunitria na definio de segurana urbana.

207

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras

MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: SOCIOLOGIA

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: CDIGO: SOC6556 TPICOS ESPECIAIS EM SOCIOLOGIA DAS INSTITUIES: SINDICALISMO

SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: CRDITOS: 04 No h No h 1 semestre - Diurno CARGA HORRIA: 60 OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 60 TERICA/PRTICA PRTICA: OUTRAS:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 50 AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVOS: Fornecer instrumentos para estudo do processo de trabalho nas sociedades contemporneas, tanto na dimenso dos espaos fabris e naquela perspectiva das instituies sociais de representao sindical, quanto no que refere-se a construo de "identidades sociais".

208

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades): I. Apresentao II. Sindicato, representao e modernidade "conscincia operria": modernizao, vanguardas da classe operria e sindicato III. Movimento sindical: cidadania, representao e tendncias recentes IV. Processo de trabalho, gesto e prticas sindicais

METODOLOGIA DE ENSINO: O curso desenvolve-se atravs de aulas expositivas, discusso em classe de textos selecionados e realizao de seminrios. Alm dos textos j assinalados nesse programa, outros sero indicados durante as aulas.

BIBLIOGRAFIA BSICA: ALMEIDA, M.H.T. "Difcil caminho: sindicatos e poltica na construo da democracia". Apud F.W. REIS e O'DONNELL A democracia no Brasil: dilemas e perspectivas. So Paulo, Vrtice, 1988. ANTUNES, R. A rebeldia do trabalho (o confronto operrio no ABC paulista: as greves de 1978/1986); So Paulo, Ensaio/EDUNICAMP, 1988. ARENDT, H. A condio humana. Rio de Janeiro, Forense Uni., 1983. BARRINGTON MOORE, J. Injustia: as bases sociais da obedincia e da revolta. Rio de Janeiro, Brasiliense, 1987.

209

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
BOITO, J. A. (org.). O sindicato nos anos 80. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1991. BRAVERMAN, H. Trabalho e capital monopolista. Rio de Janeiro, Zahar, 1977. BURAWOY, M. "As transformaes dos regimes fabris no capitalismo avanado". In: Revista Brasileira de Cincias Sociais, n 13, ano 5, ANPOCS, 1990. CASTRO, N.A. e GUIMARES, A.S.A. "Alm de Braverman, depois de Burawoy: vertentes analticas do processo de trabalho". In: Revista Brasileira de Cincias Sociais, n 17, ano 6, out. 1991. CASTRO, N.A. e GUIMARES, A.S.A. "Trabalho, sindicalismo e reconverso industrial no Brasil nos anos 90", Lua Nova, CEDEC, So Paulo, n. 22. CARVALHO, R. Tecnologia e trabalho industrial. Porto Alegre, LPM, 1987. CARVALHO, R. "O Fordismo no Brasil". Novos Estudos CEBRAP, n. 27, julho 1990. CARVALHO, R. "Projeto de primeiro mundo, conhecimento e trabalho de terceiro". In: 16 Reunio Anual da ANPOCS, 1992. FAUSTO, B. Estado, trabalhadores e burguesia (1920-1945), Novos Estudos CEBRAP, n. 20. HOBSBAWN, E. Mundos do trabalho. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1987. GUIMARES, A.S.A."Sonhos mortos, novos sonhos (fordismo, recesso e tecnologia no Brasil". In: Espao e Debate, ano XI, n. 32, 1991. HASENBALG, C. Discrio e desigualdades raciais no Brasil. Rio de Janeiro, Graal, 1979. HASENBALG, C. "O negro na indstria: proletarizao tardia e desigual". In: Cincias Sociais Hoje, Rio de Janeiro, ANPOCS, 1992. LEBORGNE, D. e LEITE, Marcia P. A vicncia operria da automao micro eletrnica, mimeo, Doutorado em Cincias Sociais, FFLCH, USP, So Paulo, 1990.LIPIETZ, A. "Ideas falsas y abiertas sobre el posfordismo". Revista Trabajo, n 8, 1992. MARONI, A. A estratgia da recusa (anlise das greves de maio de 1978). So Paulo, Brasiliense, 1982. OFFE, C. "Trabalho: a categoria chave da Sociologia?" Revista Brasileira de Cincias Sociais, n. 10, v. 4, julho 1989. OFFE, C. Problemas estruturais do estado capitalista. Rio de Janeiro, Tempo Brasileiro, 1991. OLIVEIRA, F. "O surgimento do anti-valor". In: Novos Estudos CEBRAP, n. 22, out. 1988. PAOLI, M.C. e SADER, E. "Sobre classes populares no pensamento sociolgico". In: CARDOSO, R. (org.) A aventura antropolgica. So Paulo, Brasiliense, 1986. PAOLI, M.C. e SADER, E. Pensando a classe operria: os trabalhadores no imaginrio acadmico. Revista Brasileira de Histria, n. 6, 1984. PAOLI, M.C. "Trabalhadores e cidadania. Experincia do mundo pblico na histria do Brasil moderno", Estudos Avanados, vol. 7, n. 7, So Paulo, 1989. RODRIGUES, L. Conflito industrial e sindicalismo no Brasil. So Paulo, DIFEL, 1966. RODRIGUES, L. CUT: os militantes e a ideologia. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1990. SOUZA-LOBO, E. A classe operria tem dois sexos. So Paulo, Brasil, 1991. THOMPSON, E.P. A formao da classe operria inglesa. 3 vols. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1987. THOMPSON, E.P. Tradiccin, revuelta y consciencia de clase. Barcelona, Edi Critica, 1979. TOURAINE, Alain. Crtica da modernidade. Rio de Janeiro, Vozes, 1994. VIANNA, L.J.W. "Atualizando uma bibliografia: novo sindicalismo, cidadania e fbria". Rio de Janeiro, BIB, n. 17, 1984. WEFFORT, F.C. "Participao e conflito industrial em Contagem e Osasco". Cadernos CEBRAP, n., 5, 1972.

210

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: A avaliao constar de: 1. dois trabalhos escritos, a serem entregues ao final de cada unidade; 2. apresentao de seminrios individuais, e 3. apresentao de relatrios individuais. Atividade de Recuperao: prova oral

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Esse curso trata da instituio do sindicato e do mundo do trabalho. Parte-se de uma viso perspectiva dos estudos do processo de trabalho capitalista e da indicao de seus principais re-enfoques, para, ento, situar-se a questo da organizao sindical. Incorpora-se, tambm, a dimenso do mercado, indicando-se algumas operaes das desigualdades/identidades na construo de identidades sociais.

211

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CURSO: Letras

MODALIDADE: Bacharelado/Licenciatura Plena DEPARTAMENTO RESPONSVEL: SOCIOLOGIA

IDENTIFICAO: DISCIPLINA OU ESTGIO: TPICOS ESPECIAIS EM SOCIOLOGIA POLTICA: BRASIL REPBLICA CDIGO: SOC6599

SERIAO IDEAL: OBRIGATRIA ( ) PR-REQUISITOS: CO-REQUISITOS: ANUAL/SEMESTRAL: CRDITOS: 04 No h No h 1 semestre - Diurno CARGA HORRIA: 60 OPTATIVA ( x ) ESTGIO ( )

DISTRIBUIO DA CARGA HORRIA SEMANAL: TERICA: 60 TERICA/PRTICA PRTICA: OUTRAS:

NMERO MXIMO DE ALUNOS POR TURMA: AULAS TERICAS: 50 AULAS TERICAS/PRTICAS: AULAS PRTICAS: OUTRAS:

OBJETIVOS: O objetivo desta disciplina o estudo das relaes de poder, especialmente da tradio autoritria de dominao, da constituio do moderno Estado brasileiro e da formao dos partidos polticos, possibilitando ao aluno uma reflexo crtica sobre as mudanas ocorridas nas bases de sustentao do poder.

212

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CONTEDO PROGRAMTICO (Ttulo e discriminao das unidades): I. A Primeira Repblica a) os governos militares b) os governos civis II. A Revoluo de 1930 a) as bases sociais da revoluo III. O governo Vargas a) o governo provisrio e o Estado de compromisso b) o Estado Novo, o projeto econmico IV. De Dutra e Juscelino Kubitschek a) a redemocratizao e os partidos polticos b) o nacionalismo como centro de polarizao ideolgica V. De Jnio Quadros a Joo Goulart a) a renncia de presidente e o acirramento dos conflitos VI. O Golpe de 1964 a) anlise da crise estrutural e institucional

METODOLOGIA DE ENSINO: Aulas expositivas, seminrios e projees de vdeos.

BIBLIOGRAFIA BSICA: ALMINO, Joo. Os Democratas Autoritrios - Liberdades individuais, de associao poltica e sindical na Constituinte de 1946. So Paulo: Brasiliense, 1980. BASTOS, lide Rugai e MORAES, Joo Quartim (orgs.). O Pensamento de Oliveira Vianna. Campinas: Editora da UNICAMP, 1993. BENEVIDES, Maria Victoria de Mesquita. O Governo Kubitschek, Desenvolvimento Econmico e Estabilidade Poltica, 1956-1961. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1979. BENEVIDES, Maria Victoria de Mesquisa. O Governo Jnio Quadros. So Paulo: Brasiliense, 1982. CARDOSO, Fernando Henrique. "Dos Governos Militares a Prudente - Campos Sales". In: Histria Geral da Civilizao Brasileira (Tomo III) O Brasil Republicado - Estrutura de Poder e Economia (1889-1930). So Paulo, Difel, 1975. CARDOSO, Fernando Henrique. O Modelo Poltico Brasileiro e outros ensaios. So Paulo, Difel, 1979. CARONE, Edgar. O Estado Novo (l937-1945). Rio de Janeiro, Ed. Bertrand-Brasil, 1988.
213

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
CORBISIER, Roland. Fomao e Problema de Cultura Brasileira. Textos Brasileiros de Filosofia. Rio de Janeiro, Instituto Superior de Estudos Brasileiros, MEC, 1960. COSTA, Emlia Viotti da. Da Monarquia Repblica, momentos decisivos. So Paulo, Brasiliense, 1985. DRAIBE, Snia. Rumos e Metamorfoses: um estudo sobre a constituio do Estado e as alternativas da industrializao no Brasil, 1930-1960. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1985. DREIFUSS, Ren Armand. 1964: A conquita do Estado, ao poltica, poder e golpe de classe. Rio de Janeiro, Petrpolis, 1981. FAUSTO, Boris. A revoluo de 1930 - historiografia e histria. So Paulo, Brasiliense, 1981. FAUSTO, Boris. Histria do Brasil. So Paulo, Edusp/FDE, 1994. FLEISCHER, David V. (org.). Os partidos polticos no Brasil. Braslia, Ed. Universidade de Braslia, 1981. FUNDAO Cinemateca Brasileira. Cine Jornal Brasileiro, Departamento de Imprensa e Propaganda 1938-1946. So Paulo, Fundao Cinemateca Brasileira/Imprensa Oficial do Estado, 1982. GARCIA, Nelson Jahr. Estado novo: Ideologia e Propaganda Poltica. A Legitimao do Estado Autoritrio perante as classes subalternas. So Paulo, Edies Loyola, 1982. HILTON, Stanley F. O Brasil e as grandes potncias. Rio de Janeiro, Civilizao Brasileira, 1977. IANNI, Octvio. Estado e Planejamento Econmico no Brasil (1930-1970). Rio de Janeiro, Civilizao Brasileira, 1979. LAFER, Celso. O planejamento no Brasil: observaes sobre o Plano de Metas (l956-1965). bn. In: LAFER, Betty Mindlin (org.). Planejamento no Brasil. So Paulo, Perspectiva, 1975. LAMOUNIER, Bolivar. Formao de um pensamento poltico autoritrio na Primeira Repblica. Uma interpretao. Histria Geral da Civilizao Brasileira. O Brasil Republicano. So Paulo/Rio de Janeiro, Difel, 1977, tomo III, vol. 2. MARTINS, Luciano. A Gnese de uma Intelligentsia, os intelectuais e a poltica no Brasil - 1920 a 1940. Revista Brasileira de Cincias Sociais. So Paulo, n. 4, vol. 2, jun. 1987. MOTA, Carlos Guilherme. Ideologia da Cultura Brasileira (1933-1974). 3 ed., So Paulo, tica, 1985. OLIVEIRA, Lcia Lippi et alli. Estado Novo - Ideologia e Poder. Rio de Janeiro, Zahar, 1982. ROIO, Marcos Del. A classe operria na Revoluo Burguesa. A poltica de alianas do PCB: 1928-1935. Belo Horizonte, Oficina de Livros, 1990. SCHWARTZMAN, Simon (org.). Estado Novo, um auto-retrato. Braslia, CPDOC/FGV, Ed. UnB, 1983. SCHWARTZMAN, Simon et alli. Tempos de Capanema. Rio de Janeiro, Paz e Terra, So Paulo, EDUSP, 1984. SEGATTO, Jos Antonio. Breve Histria do PCB. So Paulo, Cincias Humanas, 1981. SKIDMORE, Thomas. Brasil: de Getlio a Castelo (1930-1964). Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1982. SODR, Nelson Werneck. Histria do ISEB. In: Temas de Cincias Humanas, n. 1 e 2, 1977. SOLA, Lourdes. O Golpe de 37 e o Estado Novo. In: MOTA, Carlos Guilherme (org.). Brasil em Perspectiva. So Paulo, Difel, 1984. SOUZA, Maria do Carmo C. Campello de. Estado e Partidos Polticos no Brasil (1930-1964). So Paulo, Alfa-Omega, 1976. TAVARES, Assis. "Causas da Derrocada de 1/04/64". Rio de Janeiro, Revista Civilizao Brasileira, n. 8, julho de 1966.

214

UNESP UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA


FACULDADE DE CINCIAS E LETRAS
Campus de Araraquara

PROGRAMA DE ENSINO
TOLEDO, Caio Navarro de. ISEB: Fbrica de Ideologias. So Paulo, tica, 1978. VIANNA, Luiz Werneck. Liberalismo e Sindicalismo no Brasil. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1978. VIANNA, Luiz Weneck. O papel do moderno na poltica brasileira. Presena, Revista de Poltica e Cultura. So Paulo, Caets, n. 5, jan. 1985. VIANNA, Oliveira. Instituies Polticas Brasileiras. Belo Horizonte, So Paulo, Rio de Janeiro, Ed. Itatiaia, Ed. da USP e EDUFF, 1987, vol. II. VINHAS, Moiss. O partido, a luta por um partido de massas (1922-1974). So Paulo, Hucitec, 1982. WEFFORT, Francisco. O populismo na poltica brasileira. Rio de Janeiro, Paz e Terra, 1980. CRITRIOS DE AVALIAO DA APRENDIZAGEM: Prova escrita, trabalho individual sobre os vdeos apresentados, participao nas aulas e seminrios. Atividade de Recuperao: trabalho

EMENTA (Tpicos que caracterizam as unidades dos programas de ensino): Como interpretar o advento da Repblica. O significado da Revoluo de 30, a configurao do novo Estado e sua apropriao autoritria do que era efetivamente novo na sociedade civil. A democratizao do ps-guerra e os partidos polticos. Nacionalismo e desenvolvimentismo. O acirramento dos conflitos e a deflagrao do golpe.

215

Potrebbero piacerti anche