Sei sulla pagina 1di 167

qwertyuopasdfgh|kzxcvbnmqw

ertyuopasdfgh|kzxcvbnmqwert
yuopasdfgh|kzxcvbnmqwertyu
opasdfgh|kzxcvbnmqwertyuopa
sdfgh|kzxcvbnmqwertyuopasdf
gh|kzxcvbnmqwertyuopasdfgh|
kzxcvbnmqwertyuopasdfgh|kz
xcvbnmqwertyuopasdfgh|kzxcv
bnmqwertyuopasdfgh|kzxcvbn
mqwertyuopasdfgh|kzxcvbnmq
wertyuopasdfgh|kzxcvbnmqwer
tyuopasdfgh|kzxcvbnmqwertyu
opasdfgh|kzxcvbnmqwertyuop
asdfgh|kzxcvbnmqwertyuopasd
fgh|kzxcvbnmqwertyuopasdfgh
|kzxcvbnmqwertyuopasdfgh|kz
xcvbnmrtyuopasdfgh|kzxcvbn
mqwertyuopasdfgh|kzxcvbnmq
Eementos de
Derecho
Romano
prvado
Unversdad de Santago de Compostea
2011/2012
|. Dors
Eementos de Derecho Romano prvado
1. Organizacin poltica de Roma; Republica; rganos
constitucionales: populus, magistraturas y Senatus
En e marco de a consttucn potca romana resuta de snguar
nters os conceptos de Potestas y Autoritas.
A partr de a prmera mtad de s.IV a.C. se nstaura en roma a
Repubca, cuya fecha de espendor data de s. III y II a.C.
La consttucn tradcona de a Res publica conssta en un sabo
equbro entre a potestad (con imperium de os magstrados
superores) de as magstraturas y a autoritas de Senado;
fundadas ambas en a maiestas de Popublus.
Aparece muy caramente a dferenca orgnara entre e saber
socamente reconocdo (autoritas) y e poder socamente
reconocdo (potestas). E concepto maiestas no es procedente de
a poca rega, sno que es un concepto caramente repubcano.
La ey decenvra es a prmera fuente de derecho de os
romanos, de ius civile. Este es e derecho propo de os
cudadanos romanos (de os cives) y que consttuyen e populus
romanus.
La undad de puebo romano es ms persona que terrtora, por
o que e cudadano ha de reunr unos requstos (vncuo
persona)
Internamente, e Populus est dvddo en 3 status:
Status libertatis
En roma hay hombres bres y escavos. Estos tmos,
os servi son cosas en propedad sn capacdad |urdca
que se hayan ba|o a propedad de su Dominus. Las
causas de a escavtud son:
- E cautvero de guerra
- A modo de madre escava
- A modo de pena
USC Pgina 2
Eementos de Derecho Romano prvado
Una ey haba dspuesto que cuando una cudadana
conceba de un escavo, su h|o era escavo. La msma ey
dspuso que os h|os varones de cudadano y escava
a|ena, a a cua crea por error bre fueran bres, pero
Vespasano resttuy en este caso a rega de que tambn
estos h|os sera escavos de dueo de a madre.
Una nterpretacn |ursprudenca nsprada en e favor
libretatis consderaba que s a madre haba sdo en un soo
momento bre entre a concepcn y e parto, esto era
sufcente para que e h|o nacera bre.
E dominus puede concedere a bretad por medo de un
acto amado manumissio. Entonces e servi se converte en
breto y ahora en vez de estar sometdo en su dueo como
escavo, a reacn que exste entre eos es de Patrono y
Liberto. Estos bretos consttuan a case soca de os
libretini, en contraposcn a os ingenuus, que eran os
bres de nacmento, y dstnto tambn a os clientes que
vountaramente se subordnaban a os patronos.
La reacn patrono-cente es una reacn en a que
buscan ayudas mutuas. Los centes ayudaban a os
patronos como partdaros potcos entre otros servcos; y
os patronos defendan a sus centes en os petos otros
negocos.
Esta reacn entre patrono-breto consste en un deber
mora de reverenca por parte de os bretos y en certas
expectatvas heredtaras respecto a os que mueren sn
descendenca egtma. Desde e s. II d.C. es frecuente que
se es encomende en cudado de a seputura patrona. Por
su parte, e patrono debe prestar su fides a sus bertos. Es
un deber de proteccn sagrado y su voacn produca a
"venganza dvna" segn XII Tabas.
Status civitatis
Es a stuacn de os bres. Se dstngua entre:
patricios y plebeyos. Los patrcos eran os
descendentes de os padres fundadores de Roma;
mentras que os pebeyos se ncorporaron
posterormente. Pero a que nos nteresa es a sguente
dcson: entre peregrini, cives y latinii.
USC Pgina 3
Eementos de Derecho Romano prvado
Los Cives son os cudadanos romanos que gozan de
todos os derechos cves y potcos (ius sufregii, ius
commercii). Obtenen este ius civile aqueos que
nacen de padres cudadanos, aunque tambn medante
manumsones o accedendo a as magstraturas.
Con a guerra soca se extende a toda a pennsua
tca a cudadana. En e ao 212 d.C., Antonno
Caracaa va a conceder a cudadana a todos os
habtantes de Impero (aunque habr certos nceos
que no a obtendrn).
Los latinii, denomnados as por una denotacn
terrtora hacendo referenca a os habtantes de Laco.
Estos partcpan en mayor o menor grado de derecho.
Posterormente se convertr en e prevo paso para
acceder a a cudadana, por os que de|a atrs su
connotacn terrtora.
Vespasano entre e ao 73-74 conced a atndad a
toda a Pennsua Hspnca.
Los que no son n romanos n atnos son os peregrinii,
extran|eros que tenan reacn con roma, a dferenca
de os barbarii que se haaban fuera de orbis romanus.
Los peregrnos podan adqurr a civitas romana
ndvduamente o en grupo.
Status familiae
Se atende a estructura famar y a poscn de
ndvduo dentro de ea, pues ben eran sui iuris o
aque que no estaba sometdo a a potestad de aguen
y, por tanto, gozaba de capacdad |urdca, por o que es
e Pater Familias (puesto que no est sometdo a nade).
Por ejemplo un nio hurfano es PF
independientemente de su edad, sexo. as
personas estaban sometdas a a potestas de aguen,
por tanto, personas in potestate, eran alieni iuris.
Este vncuo de sometmento puede ser:
- A a potestad de pater sobres os h|os
- A a dominica potesta sobre os escavos
- A a manus (en a que e mardo adquere a
manus medante e matrmono cum manu)
La patra potestad se poda extngur por muerte de
pater o con a emancpacn de h|o por parte de pater,
USC Pgina 4
Eementos de Derecho Romano prvado
que haca que e h|o rompese a reacn con sus
agnados.
Vamos a ver como partcpa e puebo en a repubca como
fuerza potca. Para votar, e Puebo se reuna en comcos. Estos
eran de dstntas cases: de|ando a un ado as antguas curas,
hay
Centuriata era una dvsn por centuras. Es una
dvsn de carcter mtar. Hay 5 cases de centuras
segn a fortuna que se posea. En tota eran 193
centuras.
E voto era por centura, as que ganaban os ms rcos
que tenan ms centuras (98). Las decsones se
adoptaban por mayora absouta.
Su funcn era a de eegr a os magstrados mayores
(cnsu, pretor, y censor)
Curiata es una dvsn de carcter regoso en 10
curas. Es una dvsn ms antgua y tene poca
mportanca en a Repbca.
Tributa es a dvsn de carcter cv, se hace a
dvsn por trbus. Hay 35 trbus (31 rustcas y 4
urbanas)
Rustcas: se agrupan os propetaros de
sueo (ADSIDUL)
Urbana: se agrupan os que no tenen terras
(PROLETARII)
E censor es e que eabora e padrn de cudadanos,
adscrbndoos a una trbu u otra. Por o que tene e
poder de ascender o reba|ar a una cambndoa de
trbu.
Hay ms personas en as trbus urbanas que en as
rustcas.
Cada trbu es una undad de sufrago por os que os
terratenentes quedan favorecdos por esa dstrbucn.
Su funcn es:
- Eegr a os magstrados menores
- Votar propuestas de magstrados (eyes
comcaes). No se pueden modfcar esas
eyes.
USC Pgina 5
Eementos de Derecho Romano prvado
- Provocatio ad populum
La pebe poda reunrse, aparte, en os conca para aprobar
resoucones de su |efe (Trbuno de a Pebe), as cuaes recben
e nombre de concos de a pebe que se egaron a equparar a
os comcos y os pebsctos a as eyes comcaes.
Los comcos votaban para autorzar as eyes de os magstrados
y para a eeccn de estos; en una prmera poca, ncuso
egaron a |uzgar en apeacn de |ucos crmnaes; se votaban o
rechazaban futuras eyes, pero no modfcara, votar propuestas
de magstrados; eegr magstrados menores (edes y cuestores)
Las magstraturas son rganos coegados y temporaes.
olegialidad
Las dstntas magstraturas son ocupados a menos dos
personas, as cuaes tenen dntco poder y msmas
funcones. Pero como mte a ese poder exste a
posbdad de vetar a decsn de collega medante a
intercessio. Esta guadad en poder se denomna par
potestas.
La intercessio se da entre magstrados de msmo rango
o entre magstrados de mayor rango a menor rango.
Todas as magstraturas son coegadas savo a
dctadura; pues hay un soo dctador con poder absouto,
s ben es una magstratura de carcter extraordnaro
para stuacones crtcas o de emergenca.
!emporalidad
Con carcter genera a duracn de as magstraturas es
de un ao. Con esto se trata de evtar a perpetudad de
a magstratura en as msmas manos. Pasado un ao se
ege a otro magstrado.
Sn embargo no todas as magstraturas duran un ao.
As os censores se egen cada 5 aos. E Dctador o
ser durante 6 meses. Se prohbe tambn a
acumuacn de vara magstraturas en una soa
USC Pgina 6
Eementos de Derecho Romano prvado
persona. En un cargo y otro se estabece un perodo de
vacanca de 2 aos para a msma persona.
"ratuidad
E cargo de magstrado no es remunerado han de
aportar su propo patrmono (gratis et amore). Ser
magstrado es un honor y para sero es necesaro hacer
e cursus honorum que es a carrera potca para ocupar
a magstratura. Se va ascendendo de menor a mayor
categora desde quaetor, ed, pretor, cnsu y censor.
Para ser magstrado es necesaro cumpr adems una sere de
requstos:
De edad
Ausenca de ndgenca
Cumpmento de as obgacones mtares y fscaes
Los magstrados son eegdos en as Asambeas Popuares a
excepcn de dctador. E poder de magstrado es persona e
ntransferbe.
E nombramento se hace por e magstrado anteror. Medante a
creatio creaba a os sguentes, y as e puebo poda eegr a os
canddatos de entre a sta que propona e magstrado.
Cuando entra en crss e sstema de concos y comcos, os
magstrados van a ser eegdos por una reducda asambea mxta
de senatores y equtes dstngudos.
Se pueden hacer varas casfcacones de os magstrados:
magstrados mayores y magstrados menores, extraordnaros u
ordnaros. pero nos centraremos en os magistrados con
imperium y magistrados con potestas.
E imperium es a potestad mxma de a Repbca que resde en
os magstrados supremos. Lo ostentan os cnsues y os
pretores. Engoba e mando mtar supremo y a facutad de
convocar a os comcos y a Senado.
USC Pgina 7
Eementos de Derecho Romano prvado
La potestas es a que tenen e resto de os magstrados que no
tenen mperum.
O#S$L%S
Son dos con a mxma potestas: potca y mtar. Cada
cnsu tene poder absouto, no hay reparto de
funcones, o que est materazado en a posbdad de
veto de collega.
Los 2 cnsues dan nombre a ao (cnsues epnmos).
En caso de morr aguno se egen supentes.
La pentud de imperium se manfesta cuando:
E|erce fuera de Roma como genera de
e|rcto.
Cuando entra en roma como triunphator a
causa de una vctora mtar.
Cuando e Senado autorza a os cnsues,
medante un senatus consultum ultimun a
tomar decsones de emergenca para savar
a segurdad de a repubca.
Un cnsu nombra a un dctador por tempo
mtado.
PR%!OR
Es e collega minor de cnsu, por o que cabe a
ntercesso de cnsu a pretor. Nos nteresa porque
poseen a iurisdictio porque tenen a capacdad de
organzar a vda |urdca.
Vamos a dstngur ente e pretor urbano que se
encarga de a controversa entre cives y e pretor
peregrno que se encarga de as controversas entre 2
peregrnos o que a menos uno de eos o sea.
Las funcones de os pretores eran sguentes:
USC Pgina 8
Eementos de Derecho Romano prvado
Se encargan de os tgos
Eaboran e edcto a prncpo de a
magstratura, cuyo contendo es a
programacn de actuacn para ese ao
Intervenr en a fase n ure, que se
desarroa ante , que ser e que conceda
o denegue a accn pues su msn es a de
encauzar e tgo.
&'!(!OR
En e Dictator se manfesta a pentud de mpero, e
poder absouto soo se nombra un dctado con o cua
en esta magstratura no hay coegadad.
Es una magstratura extraordnara, para stuacones de
emergenca. Durante os 6 meses de duracn de esta
magstratura se suspenden todas as dems
magstraturas (supone a suspensn de as bertades
repubcanas)
E dictator es eegdo por e cnsu y normamente
ocupa este cargo un exconsu.
%&'L%S
Tenen funcones de orden pbco como:
Organzacn de espectcuos pbcos
Lmpeza
Poca
Asuntos reatvos a os mercados (dan un
edcto para reguaros)
)$(%S!OR%S
USC Pgina 9
Eementos de Derecho Romano prvado
Son e prmer escan de Cursus onorum. Reazan
cuestones admnstratvas. Son os encargados de as
cuentas pbcas.
%#SOR
Son os magstrados ms mportantes y de mayor honorabdad.
Se nombran cada 5 aos para desempear su cargo durante 18
meses. Hay 2 collegas. Tenen soo potestas, pero por as
funcones que desempean es e que tene mayor poder:
Se encargaban de a eaboracn de censo
de os cudadanos. Tenen e poder de
adscrbr a os cudadanos en as dstntas
trbus
Van a controar a moradad de os
cudadanos medante as notas censoriae
Eaboran a sta de Senadores
Eran os encargados de asgnar parceas de
ager publicus a partcuares quen deban
pagar una renta por estar en ea.
La mportanca de os censores hzo que su nombramento, as
como e de os magstrados con imperium, se hcera en os
comcos centurados y no como os magstrados menores en os
comitia tributa.
Poscn aparte ocupan os trbunos de a pebe, eegdos por os
concos pebeyos. Antguos |efes de a comundad pebeya.
Regosamente dferencada de patrcado se ntegraron en e
cuadro de magstraturas, uego su esenca nvoabdad sagrada
(sacrosanctcas) hzo que posterormente os Prnceps recabaron
para s, sn desempear reamente e cargo, a tribunicia
potestas.
USC Pgina 10
Eementos de Derecho Romano prvado
Dentro de a consttucn de a repubca, a autoritas resde en e
Senado que a pesar de no tener potestad es un rgano de mayor
nfuenca. Integrado por os exmagstrados mayores
ncorporados por a sta de censor. Su nmero fue varando
segn a poca por a lectio senatus. A senado corresponda:
Dreccn de a potca regosa
Las fnanzas pubcas
Contro de as magstraturas
Asgnacn de os promagstrados de os
gobernos provncaes y mandos mtares
Potca mtar
Las decsones de Senado como corresponde a un rgano con
autordad y sn potestad, adoptaban a forma de conse|os a os
magstrados. Las decsones de os conse|os se amaban
senadoconsutos. Aunque a magstratura tena a tma paabra.
Con Augusto, e Senado ver ampadas sus funcones a
suprmrse os comcos, quenes transferrn sus competencas a
Senado.
USC Pgina 11
Eementos de Derecho Romano prvado
*. %l Principado
En e ao 27 a.C. se ega a a ansada paz por causa de tantas
guerras cves. A esta paz recb e nombre de pa! augusta.
Tras derrotar a Marco Antono y Ceopatra en a famosa bataa
de Accto, Octavo entra en Roma como "riunphator con ese
imperum m!imo. A pesar de a nsstenca de abandonar, e
Senado pde que se quede, cosa que har. Adems e Senado e
conceder poderes extraordnaros:
Se e otorga e ugustus a a perpetudad
Potestas tribuna
Se e da un carcter sagrado
(Sacrosancticas)
Todo desembocar en un poder unpersona y autocrtco. La
dea de prncpado estaba en certo modo prefgurada ya en
Ccern; en especa, est ya a a dea de atrbur a autoritas a
Gobernante.
Octavo Augusto se estabecer como e Priceps, o o que es o
msmo, un cudadano mas pero con poderes extraordnaros.
Esta Repbca dsfrazada que presenta e restaurador de a
Repbca e otorgar ms poder a emperador, quen reazar
reformas que harn tambaear a as bases de a Repbca.
Desaparecern asambeas y comcos, por o
que desaparece a representacn de
populus
Traspasar a Senado as competencas de
os comcos (eyes, pebsctos, derecho
prvado.)
A pasar de mantener as magstraturas,
crear nuevos cargos con caracterstcas
USC Pgina 12
Eementos de Derecho Romano prvado
nversas a os magstrados (praefecti). Son
magstrados retrbudos a dferenca de os
de a Repbca. La magstratura que menos
nota a nfuenca de os prefectos es a
pretura quen cumpe su funcn nca. Los
praefecti pueden ser:
o Urbi
o #igilum
o Annonae
A medda que va avanzando e tempo se r manfestando su
carcter ms autortaro y que Adrano o consodar
defntvamente.
E e|rcto y a burocraca se convertrn en factores decsvos
para e goberno mpera. Para esta burocraca tcnca, de corte
heenstco, no servrn os nobes, sno personas ms humdes,
ncuso antguos escavos; Augusto organza con este fn e orden
de a burguesa, que domna a burocraca a partr de Adrano.
Con este emperador tende a generazarse e prncpo de que e
prncpa no est su|eto a as eyes.
La dea de sucesn dnstca, tan contrara a a tradcn romana
de os tmos sgos se nstaura en e Prncpado, aunque ba|o
una frmua de compromso con e senado.
La dnasta afrcana de os severos (Septmo Severo, Antonno
Caracaa, Ae|andro Severo) supone una ruptura con a tradcn
tca y ogrquca.
Caracaa extende en e 212 d.C. a cudadana a todos os
sbdtos de Roma.
En 235 d.C muere Ae|andro Severo y se nstaura durante medo
sgo una Anarqua Tota.
USC Pgina 13
Eementos de Derecho Romano prvado
+. %l &ominado
A partr de 284 d.C goberna Docecano. E Domnado es una
forma de Goberno con as caracterstcas de a monarqua
absouta, pero que prescnde de a nomencatura rega.
E dominus tene todos os poderes en su persona. Se ha roto
totamente con a aparenca repubcana. La reacn de
dominus no es gua que a de Princeps, sno que es una reacn
de sometmento de os sbdtos a Dominus. Manda sobre sus
sbdtos a dferenca de Prnceps que mandaba sobre os
cudadanos en reacn de guadad.
En e Domnado e poder se hace autocrtco y desaparece toda
dea de bertas potca.
Docecano goberna desde 284-305 d.C. con se produce a
reorganzacn de e|rcto para evtar e cauda|e mtar y as
guerras entre os dstntos e|rctos; tambn una reforma de a
Admnstracn, a creacn de una burocraca perfecta en a que
todos estn |erarquzados y subordnados a dominus.
Se produce una n|erenca de Dominus en a vda prvada de sus
sbdtos medante as cargas que se transmten de padres a
h|os, ncuso de profesores por sus herencas; os suedos de os
funconaros y de os profesonaes beraes se reguan medante
un sstema de tasas mnmas.
Sgue exstendo e senado, sn embargo, es ago honorfco o
smbco, ya que est vaco de funcones, egar un momento
en e que a nca fuente, ser o que a emperador e pace. Esto
suceder con Constantno.
USC Pgina 14
Eementos de Derecho Romano prvado
$%o &ue al emperador le place tiene vigor de le'( como se ve,
esto no tene nada que ver con a ey comca.
En e ao 286 d.C. Docecano nombra coAugusto a Maxmano
en occdente, pero orente prma sobre occdente.
Constantno reunfca e mpero y trasada a capta a
Constantnopa con o cua rompe con a tradcn romana. Roma
de|a de ser capta.
Teodoso I estabece a dvsn defntva de mpero de|ando
como cosa propa a sus h|os:
Arcado e cede orente
Honoro e cede occdente
La suerte de cada parte es dstnta porque en occdente
comenzan as nvasones brbaras que egaran a Roma. As,
Aarco saquea Roma en 410, Ata ega en e 452. En e 476,
Odoacro depone a Rmuo Augusto y se produce e fn de
mpero romano de Occdente.
En Orente hay un gran espendor con |ustnano que pretende
recuperar e mpero perddo con su reconstruccn desde tres
perspectvas dferentes:
- Reunfcacn terrtora
- Undad regosa
- Undad |urdca Corpus )uris
USC Pgina 15
Eementos de Derecho Romano prvado
,. -istoria .urdica de Roma
E derecho romano e|empar concde con e auge de podero
romano. E perodo de derecho romano csco puede mtarse
convenconamente entre e 130 a.C y e 230 d.C. Esta es a
poca a a que nuestro estudo debe apcarse prncpamente.
E derecho anteror, e de a poca arcaca, soo nos nteresa en
a medda de su conservacn en a poca csca. E de a poca
post-csca tene nters por cuanto presenta un proceso de
revtazacn de un derecho decadente por obra de a egsacn
mpera crstana y muy especamente por a compacn de
|ustnano: e Corpus )uris.
E derecho csco se dvde, a su vez en:
Primera etapa cl/sica00000.. 1+1 a.. 2
+1 a..
%tapa cl/sica alta0000000. +1 a.. 2
1+1 d.
3ltima etapa cl/sica000000 1+1 d.. 2
*+1 d.
Ser en a prmera etapa csca en a que se consttuyen os
fundamentos y a termnooga de derecho romano csco; es a
gran poca de edcto pretoro y sus grandes |urstas son
consderados por a posterdad como e|empos.
USC Pgina 16
Eementos de Derecho Romano prvado
E derecho post-csco estar marcado por 3 emperadores:
&ioclaciano0000000000 *+1 d.. 2 ++1
d.
onstantino0000000000 ++1 d.. 2
,+1 d.
!eodosio00000000000. ,+1 d.. 2 4+1
d.
Corresponde a poca csca dentro de a hstora consttucona
de Roma, a a crss de a Repbca (prmera etapa) y a
Prncpado (segunda y tercera etapa)
Las fuentes de derecho es de donde emana e derecho, de
donde brota, con una pecuardad, no soo es como se crea,
adems es forma de conocmento.
Ya hemos vsto os conceptos de autoritas y potestas pero ahora
os vamos a tratar en e mbto |urdco.
La potestas sgue resdendo en os magstrados, sn embargo, a
autoritas es asocado a senado. En e mbto |urdco, se e
reconoce esa autordad a a |ursprudenca.
Los |urstas son esas personas partcuares, os cuaes, a
socedad reconoce su autoritas en e derecho que dscerne o
|usto de o n|usto y crea derecho.
Las fuentes pueden ser as que proceden:
de a potestas:
Drectamente
Plebiscitos y leyes comiciales
(propuestas por os magstrados y e
puebo as aprueba o rechaza en os
comcos o en os concos)
%dictos (bando que pubca e
magstrado a nco de su
magstratura)
Indrectamente
Senatusconsultus (requeren de a
ntervencn de magstrado quen
USC Pgina 17
Eementos de Derecho Romano prvado
pone os medos para que se converta
en potestad)
de a autoritas:
|ursprudenca
La fuente de a autoritas es e ius ("o |usto") que es e nombre
tcnco para nombrar a Derecho. Sn embargo, a paabra
dictium es e orgen de a paabra derecho. Dictium sgnfca "o
recto". Es un derecho que no procede de poder, sno de
prestgo de esos partcuares que se consderan autordades.
E derecho de Populus de Roma procede prncpamente de a
autoritas, pero tambn de a potestas. La prmera procede de a
|ursprudenca, y a potestas nfuye en e derecho medante
eyes y edctos (fuentes de potestad drectas) y Senadoconsutos
(fuente de potestad ndrecta).
FUENTES BASADAS EN LA POTESTAD
!a !e"
La le! se apca con carcter partcuar a os pebsctos: con
carcter genera hace referenca a derecho que emana de a
potestad.
La le! es de creacn magstra, es decr, os magstrados (tenen
a potestas) tenen a capacdad de eaborar eyes.
Es una decaracn de potestad que vncua a que a da como a
que a acepta.
Pueden ser:
Leyes pri5adas es aquea que dcta una
persona cuando reaza un negoco prvado y
vncua a que a da y a que acepta.
USC Pgina 18
Eementos de Derecho Romano prvado
*+emplo, un testamento vincula al
testador ' al &ue recibe-
Leyes p6blicas son as que da e
magstrado, quen propone e texto ega
(hace a ratio) y e puebo a acepta en os
concos y comcos (e puebo da su
iussum). E Puebo soo tene capacdad para
rechazar (A.")/U0) o aprobar (U") R01AS)
dcha ey.
E texto se dvde en 3 partes:
o Praescriptio en ea se hacen
constar una sere de datos
(nombre de magstrado que a
do, Asambea que a acept,
nombre de prmer cudadano
que a vot, fecha de a ey)
o #ogatio es e propo
contendo de a ey. Se dvde en
captuos y no en ttuos como e
edcto
o Sanctio a sanctio acaba por
perder su cusua tradcona y
se mta a mponer penas por a
nfraccn de os preceptos
egaes o a nudad de o hecho
en contra de os msmos.
La ey una vez aprobada vncua a todos os cudadanos, no soo
a os presentes, sno tambn a os de futuro. Los peregrn no
quedaban vncuados pues no haban ntervendo en os comcos.
*+emplo, lex oppia prohib2a el lu+o en el atuendo de las
mu+eres, pero no afectaba a las peregrinas-
Las eyes prohbtvas son aqueas que prohben determnados
actos. Hay 3 tpos:
Pro7ibiti5as per8ectas es a que mpde a
exstenca de acto prohbdo. Se produce a nudad ipso
iure. E acto prohbdo se decara nuo y se tene por no
hecho.
*+emplo, %e! Falcidia se proh2be &ue un testador no
de+e 3 de sus bienes a su heres 4heredero5
USC Pgina 19
Eementos de Derecho Romano prvado
Pro7ibiti5as imper8ectas son aqueas que
producen sus efectos ope e!cepcionis. La e!ceptio es e
mtodo de defensa frente a demandante. Ante esa
accn e demandado puede defenderse medante a
e!ceptio. S aguen contravene a prohbcn a ese
acto, es vdo, pero sus efectos se van a parazar
medante una excepcn.
*+emplo, %e! %etoria se prohine &ue alguien preste
dinero a un minor 4menor de 67 a8os5, debido a su
ine!periencia en la vida negocial
Pro7ibiti5as menos 9ue per8ectas son as que
estabecen una sancn a que reaza e acto prohbdo.
Panorama hist9rico de la le!
1. Prmera etapa csca
Hay eyes comcaes y pebsctos. Estos versaban
sobre cuestones potcas y crmna. No se ocupaban
sobre cuestones de derecho prvado, aunque s hay
pebsctos que se ocupan en e derecho csco.
2. Etapa csca ata
Se suprmen os comcos, asambeas y pebsctos.
Las materas que trataban se transferen a Senado
(habr ms matera os Senadoconsutos).
3. Etapa post-csca
Las eyes reaparecen con Constantno, pero ya no es
una ey aprobada por os Comcos, sno que es una
ey mpera (a vountad de emperador hecha ey)
$l $dicto
USC Pgina 20
Eementos de Derecho Romano prvado
La segunda fuente de potestas es e *dictum, tambn amado
%e! Annua. Es un bando que pubca e magstrado con ius
edicendi a comenzar su magstratura en e que recoge e
programa de actuacn durante su mandato (normamente se
repeta e edcto anteror con eves modfcacones). Su contendo
era fuente de derecho prvado.
A ese edcto anua se conoca como *dictum Repetinum.
Las partes de edctos anterores recben e nombre de edictum
tralaticium. Tambn habr un edcto para e pretor peregrno y
tambn otro para e urbano y para e ed, este tmo con regas
referentes a os mercados.
Los magstrados soan ser personas gnorantes en derecho,
entonces pedan conse|o a os |urstas, de modo que a
|ursprudenca e|erce tambn su autordad nformadora de a
vda |urdca a travs de os magstrados con |ursdccn; os
msmos |urstas con su eaboracn de derecho pretoro egan, a
veces, a convertro en derecho cv.
Cuando os |urstas desean ntroducr aguna nnovacn, no
sueen hacero dentro de msmo ius civile, sno que o hacen a
travs de ordenamento pretoro.
Ya desde medados de s.II d.C. con a nueva burocraca, a
dferenca entra derecho pretoro y cv perde nters y se va
formando un ius novum (a pesar de eo agunos resduos
subssten hasta a poca de |ustnano).
E edcto es un bando de pretor. Hay varos tpos.
*dicta repentina en cuaquer momento cuando as
crcunstancas o exgera.
*dictum perpetum pubcado a nco de su
magstratura a modo de programa para su actuacn
durante e ao.
*dictum tralaticium es e edcto de ao anteror que
soa repartrse savo que hubera modfcacn.
E edcto adquere mayor mportanca con a %e! Aebucia
(ntroduce una nueva forma de tgar) y cada vez mayor
mportanca hasta Adrano que |unto a |ursta |uano redacta e
USC Pgina 21
Eementos de Derecho Romano prvado
edcto defntvo (es e edcto perpetuo por exceenca). Este
edcto fue aprobado medante un senadoconsuto.
Con esta codfcacn se convrt en un bro que va como
momento |urdco antguo smar a a tradcn |ursprudenca.
En a poca post-csca se am a esta redaccn $dicto
Perpetuo y srv para a |ursdccn cogntora como un modeo
a que acomodarse (forma edicti).
Panorama hist9rico del *dicto
1. Prmera etapa csca
E edcto es fuente de vda.
2. Etapa csca ata
Con Augusto os magstrados rn perdendo poder y
sern susttudos, savo e pretor. La iurisdictio sgue
sendo una fuente vva de derecho
%e! iudis privatorum
3. Etapa post-csca
Con Adrano, e edcto sufre un cambo radca. E
emperador encargar a |uano a codfcacn de
edcto o f|acn de edcto. En esta codfcacn
reordena, ntroduce nuevas cosas, de esta manera se
estabece un edcto perpetuo y pasar a ser fuente
muerta de derecho, ya que no se promugaran ms.
!os Senadoconsultos
Es un conse|o de Senado, a petcn de un magstrado o por
ncatva propa, no eran fuente de nada.
Para convertr a opnn en cumpmento, requeren a potestas
de os magstrados. Los medos que ponan os magstrados eran:
USC Pgina 22
Eementos de Derecho Romano prvado
- La e!ceptio o dcho en un senadoconsuto
produca efectos ope e!epcionis, como en
as eyes mperfectas.
- Accones tes
Panorama hist9rico del Senadoconsulto
1. Prmera etapa csca
Se ocupan de materas de ata potca (tratados,
egados, decaracones de guerra, frmas de paz.),
tambn versaran sobre as fnanzas y os cutos.
2. Etapa csca ata
Desaparecen as eyes comcaes y concos. Las
competencas sern trasadadas a Senado (derecho
potco, derecho crmna.)
3. Etapa post-csca
Desde a poca de Adrano era ya e dscurso de
Emperador (0ratio principis) que soa eer un
representante. E pape de os Senadores se redu|o.
De este modo, a egsacn recay en manos de
emperador.
FUENTES BASADAS EN LA AUTORIDAD
%urisprudencia
Entendendo a le! como una decaracn de potestad que
vncua a que a da y a que a acepta o aceptan, est e ius,
creada por as personas con autoritas en matera |urdca.
E ius es "o |usto", o a|ustado a derecho. E ius es e orden
|udca socamente admtdo por os que saben de o |usto (por
os iuris prudentes).
USC Pgina 23
Eementos de Derecho Romano prvado
Los |ueces son os que dcen e )us Dicere ()UD)C)U:). Es e |uez
e que decara que e comportamento de esa persona es
egtmo. As se manfesta medante, prmeramente, con actos
voentos y uego pasar dcha voenca a un |uco.
Dentro de os actos con voenca hay de 2 tpos:
VINDICATIO es un acto de apoderamento de una res
por parte de otra persona conforme a ius. Una cosa que
dce que es suya. De aqu parte e orgen de os
derechos reaes.
MANUS INIECTO es un acto de apoderamento de una
persona por parte de acreedor que se apropa de
deudor que no paga. Aqu est e orgen de os derechos
personaes que son derechos de obgacones entre
deudor y acreedor.
Dstnto de ius, que hace referenca a mbto |urdco cv, en
encuentra e fas, que hace referenca a mbto regoso y es e
comportamento de una persona conforme a a regn o a a
mora; sgnfca "o no prohbdo". Los contraro de fas es e
nefas y o contraros de ius es iniustum. Todo e ius y e fas eran
formuadas y dctamnar o |usto por os pontfces.
En un prncpo, sobre e ius y e fas conocen os pontfces que
son os encargados de estabecer o determnar o que es ius y
fas. Los pontfces se podan decr que fueron os prmeros
|urstas, aunque no se habar de una |ursprudenca aca hasta
e s. II a.C.
Los prncpos |urdcos por os que se regan os cudadanos eran
de carcter consuetudnaro, costumbres que se transmtan de
generacn en generacn (mores maiorum)
En e s. V a.C. estos mores maiorum van a ser f|ados por escrto
y van a dar ugar a a Ley de as XII Tabas, amadas tambn Ley
Decenvra. Van a tener una codfcacn de preceptos |urdcos y
funeraros.
La Ley Decenvra fue superada por e derecho posteror, pero
nunca fue expresamente derogada. E tradconasmo |urdco de
os romanos prefera superponer o nuevo a os antguos y no
USC Pgina 24
Eementos de Derecho Romano prvado
desautorzar a os antepasados, a quenes se atrbua a
autordad de "fundadores de derecho".
Las basas para e derecho csco aparece en a segunda mtad
de s. II a.C. con os nombres de 3 fundadores:
Mano Mano
Marco |uno Bruto
Pubo Muco Escvoa
1
Este tmo pertenece a una fama que se dstngu por contar
con nsgnes |urstas, entre eos Ounto Muco Escvoa. Este es
a fgura |urdca ms representatva de su generacn; en se
enrquece a tradcn |ursprudenca con e mtodo de a
dactca mportada de Greca y a debemos a prmera
exposcn ordenada de ius civile.
Los |urstas son personas prvadas a as que van os partcuares
para hacer sus consutas y souconar sus probemas |urdcos.
Tambn e |ursta asesoraba a pretor y a |uez para formuar su
sentenca.
E |ursta ser e encargado de nterpretar esos mores maiorum,
preceptos. que medante esta nterpretacn can creando ius
civile. Sus responsa se fundan en crteros ob|etvos, pero estos
no se decaran ordnaramente pues o que vae es a autordad
de quen os profere. La razn de responsum (ratio iuris) se
expca tan soo en prvado, para nstrur a os dscpuos o
dscutr con especastas. Cada responsum srve de procedente
doctrna e|empar (e!emplum) y tene ms o menos nfuenca
segn a autordad persona de autor. La doctrna procede por
va casustca y de progresva extensn anagca; soo
excepconamente gusta formuar prncpos en forma de regas
(reglae) o de hacer defncones. Cuando a "utdad |usta" as o
exge, se resueve en contra de a gca. Por esto puede haber
un derecho especa (ius singulare) contraro a a ratio iuris
generalis.
E ius civile es un derecho en e que e |ursta ntenta dar soucn
a casos de a vda msma.
1
Pertenec a una fama de |urstas. A debemos una exposcn ordenada
de ius civile en una obra con|unta de 18 bros que sera este orden:
- Herenca
- Personas
- Cosas
- Obgacones
USC Pgina 25
Eementos de Derecho Romano prvado
Habr que dferencar entre:
- |ursta se ocupa de a creacn de ius. Da
soucones tcncas a os probemas en su
domco.
- Abogadose ocupa de a prueba ante e
|uez. Intervene en representacn de
demandante o e demandado y su fnadad
es ntentar convencer a |uez de su postura
medante e arte de a oratora.
La Prmera |ursprudenca se encargar de:
Formuacn de trmnos |urdcos
Formuacn de trmnos apcabes a cada concepto
Reazar una ordenacn sstemtca
E ius civile est consttudo por nsttucones que se apcan soo
a os cives, |unto a estas nsttucones, exsten otras que se
apcan a os cives y a os otros puebos de a antgedad. Estas
nsttucones consttuyen e ius gencium.
Los romanos tuveron |usta concenca de a superordad de su
ius civile. Puede decrse que e "derecho cvzado" por
exceenca. Pero en hay nsttucones que se consderan de
vadez genera para todos os puebos reaconados con Roma
porque se fundan ms en a forma, n e prncpo de a eatad a a
paabra (F)D*S) a as nsttucones de ius gentium. Los fsofos
romanos, nfudos por Greca, amaban a ese derecho comn
)US 1*.")U: o .A"URA%*, pero estas nsttucones quebran a
consderar a hombre bre por naturaeza o nacmento, por o
que a escavtud no es ago natura.
LA |URISPRUDENCIA: ETAPA CLASICA ALTA
E apogeo de a |ursprudenca concde con e prmer sgo y
medo de Prncpado, sn embargo, Augusto ntrodu|o en ea
ago que habra de conducra a a runa.
USC Pgina 26
Eementos de Derecho Romano prvado
E equbro, propo de a poca repubcana, entre e
ordenamento |urdco producdo por a autoritas de a
|ursprudenca y e producdo por a potestad de os magstrados
se hace dfc desde que e msmo Princeps absorbe a potestas
dentro de su propa autoritas. Aunque, por agn tempo, pareca
respetada a autoritas de Senado, necesara para aparentar esa
bertad repubcana, a autordad de a |ursprudenca vno a
quedar reservada a msmo Princips. Augusto decd que os
responsa deban ser dados como ava por su propa autordad
(*; AU"0R)"AS PR).C)P)S), de este modo deban de quedar
excudos de esta actvdad aqueos a os que no se es otorgara
e "derecho a dar respuesta" (ius respondendi).
Fue Tbero quen puso en prctca e nuevo rgmen de contro
|ursprudenca y Sabno e prmer |ursta ttuado.
Las consecuencas que trae esto son:
- Se produce una guaacn de responsa de
os |urstas que tenen e ius respondendi, a
dferenca que anterormente que dependa
de a mportanca de |ursta.
- Entorno a a fgura de Princeps, comenza a
surgr una camara que va asesorar a
prncpe y a os cuaes otorgar e ius
respondendi. Esta camara se va a
denomnar Consilium Amichi. Con Adrano,
este consilium pasar a amarse Consilium
Principis.
Dos grandes fguras en esta etapa csca ata:
Labeon de| una obra que hzo poca. Las prncpaes
fueron:
o Comentarios al *dicto del Pretor
o Coeccn de Respuestas
|uano
USC Pgina 27
Eementos de Derecho Romano prvado
A o argo de estos aos va a aparecer as escueas doctrnaes de
|urstas en a que arededor de un |ursta se renen una sere de
personas por afndad y amstad, deooga, tcnca.
Destacamos 2 escueas doctrnaes:
Escuea procueyana
2
Escuea sabnana
3
S se estuda e Dgesto se pueden ver esas dvergencas entre
ambas escueas. Los proculeyanos sueen ser ms orgnaes,
mentras que os sabinianos son mas sstemtcos.
|uano, pertenecente a a escuea Sabnana, ograr una
superacn de ambas escueas. Ana aspectos, opnones y
soucones de ambas escueas. La contraposcn ente as 2
escueas se desvanecen.
Adrano evar a tmas consecuencas o sembrado por
Augusto. Este va a organzar una burocraca perfecta donde
crear a Cancera Impera (Consilium Principis).
Consecuencas:
- E |ursta de|a de ser un partcuar para
convertrse en un funconaro. Tanto en a
Prmera etapa como en a etapa csca es
un partcuar quen emtr su propa
respuesta en esta etapa.
- Como e |ursta es un funconaro, e
partcuar que va hacer una consuta ya no
va a r a domco de |ursta, sno que se
drgr a a seccn correspondente,
adems de hacer su consuta por escrto y
cuya respuesta ser escrta por a parte de
atrs.
Los rescriptum mperaes sern a
contnuacn de os responsa:
o Estos funconaros, a dar su
respuesta no ser frmada en su
propo nombre, sno que ser en
e nombre de Prnceps, por o
2
Nombre que se e da a a escuea de Labeon
3
Fundada por Caso, dscpuo de Sabno
USC Pgina 28
Eementos de Derecho Romano prvado
que a fgura de |ursta quedar
duda.
o E |ursta en a Prmera etapa y
en a etapa csca ata
responda cuestones de
partcuares, sn embargo en
esta tma etapa, a a seccn A
libellis egaran cuestones de
toda ndoe: de carcter prvado,
de cargos, hacenda.
,. La :urisprudencia post;cl/sica
Cuando Docecano estabece a nueva consttucn potca que
amamos Domnado, e mpero se haba sumdo en una
profunda crss; e fn de derecho csco puede f|arse un medo
sgo antes.
Docecano, a pesar de haber ntroducdo una reforma radca en
e Goberno y en a Admnstracn Pbca, sgu egsando en a
antgua forma de os rescrptos.
USC Pgina 29
Eementos de Derecho Romano prvado
Aunque en estos se defende e Derecho romano contra a
presn de os Derechos provncaes, Docecano dsta mucho de
ser un csco.
Constantno evar hasta as tmas consecuencas |urdcas a
revoucn de Docecano. La ey mpera de propo dominus y
sn ser aprobada por nade es a ey, a vountad de emperador
hecha ey
,
E autortarsmo y eevacn de a nueva egsacn mpera har
sensbe su apartamento de a practca y surgr a probemtca
de a costumbre como fuente de derecho, es decr, reaparecer
a costumbre como fuente de derecho.
La costumbre es aquea prctca que por su uso constante se
consoda por convccn popuar y se transmte de generacn a
generacn. Esta emerger ncuso contralegem. Reaparecer en
e s.IV y eo se debe a que a ey mpera est apartada de a
readad prctca (cuando a ey mpera es mposbe de
cumpr).
Por tanto, as fuentes en a poca post-csca son:
<uentes 5i5as <uentes muertas
1. Rescriptos =hasta
&iocleciano>
*. Ley imperial =hasta
Constantino>
+.ostumbre
=Contralegem>
1. !radicin :urisprudencial
=iura>
*. (lguna ley comicial
+. SS..
,. %dicto codi8icado
En a poca post-csca se produce a aparcn de coeccones, no
obras orgnaes, sno recopacones de derecho antguo. Estas
coeccones van a recopar:
1. La tradcn |ursprudenca que ahora se ama iura
2. Rescrptos
3. Mezca de iura, rescrptos y eyes mperaes
Hay 2 coeccones de iura muy mportantes:
Pauli sententiae
4
"%o &ue le place al emperador tiene vigor de le'"
USC Pgina 30
Eementos de Derecho Romano prvado
*pitome Ulpiani
Ambas coeccones tenen varos caracteres.
- Son coeccones de un autor annmo que para dar prestgo a su obra
acuden a os nombres de os grandes |urstas cscos.
- Son coeccones prvadas.
- No tenen carcter ofca.
- Recogen regas |urdcas smpes, sencas y fces de comprender
para os funconaros cuya formacn dfere de a poca csca.
Como coeccones de rescrptos tenemos:
Code! 1regorianus Recoge rescrptos ordenados
cronogcamente desde Adrano hasta Docecano. Son 15
bros.
Code! ermogenianus Recoge e resto de rescrptos.
Caracterstcas:
- Tenen mportanca porque srven de base a |ustnano
- Son coeccones prvadas sn carcter ofca pero a pesar de eo se
apcan (carcter ofcoso).
En cuanto a as coeccones mxtas, normamente, ordenadas por
matea destacan:
Frasgmenta #aticana
:osaicorum et romanorum legum collatio
Consultatio veteris cuiusdan iurisconsulti romani
CARACTERISTICAS DEL DERECHO DE LA EPOCA:
DERECHO VULGAR
USC Pgina 31
Eementos de Derecho Romano prvado
Los rasgos propos de vugarsmo que supone un
empobrecmento de esto tradcona:
a. Afn de resumr obras cscas
b. Smpfcar para me|or comprensn
c. Se van a abandonar os conceptos tcncos de a
|ursprudenca csca, atendendo prncpamente a os
resutados econmcos. Se e da un enfoque econmco
d. Tendenca morazante que no busca a soucn a|ustada a
derecho desde un punto de vsta tcnco, sno mora. Es
una |ustca ma entendda porque se trata de proteger a
ms db.
e. La nautentcdad de as obras trae como consecuenca:
- No se sabe s es de ese autor n squera s
es eso o que d|o ta |ursta.
- Los textos |urdcos se adaptan o actuazan
a derecho vgente medante anotacones a
margen de texto |urdco de que se trate
amadas glosemas. Ms tarde e gosema
se ncorpora a texto, con o cua no
sabemos o que e autor a quen se atrbuye
ta cta d|o exactamente.
- De Voumen se pasa a Code!; es un cambo
de formato que necesta ser copado. Los
amanuenses no saben de derecho, pero s
son profesonaes de a escrtura, o que
provoca:
- Errores de sato de nea
- Incorporacn a texto de
gosemas
- Obras de msmo autor que dcen
cosas dstntas porque una fue
retocada y otra no.
- Las partes ante e |uez ha de probar os
hechos y fundamentamente e derecho. Es
a recitatio legis, que sgnfca que deben
USC Pgina 32
Eementos de Derecho Romano prvado
estar autores y obras donde se recoge e
derecho.
Con todos estos probemas se haca necesaro retrar a autordad
de as obras nautntcas, as Constantno suprm as .otae
Propinae, atrbudas a Upano; pero autorz e Corpus Pauli.
Un sgo despus, e emperador de occdente, Vaentnano III,
con a Ley de itas, mta e nmero de autores que podrn
ser ctados en |uco, reducndoos a 5: PAPINIANO, ULPIANO,
PAULO, MODESTINO y GAYO, estabecendo que en caso de
controversa, a opnn drmente es as de Papnano.
En e ao 438 se promuga e Code! "heodosianus de Teodoso II.
Este modfca a Ley de Ctas en e sentdo de que tambn
podrn ser ctados en |uco aqueos autores a os que estos 5
hubesen nombrado en sus obras. Luego se va a vover
prctcamente a a stuacn anteror.
CODEX THEODOSIANUS
Contene eyes generaes de Constantno y sucesores hasta e
msmo Teodoso II. Estas eyes se van a recogendo por orden
cronolgico.
Est compuesta por 1? libros de os cuaes 4 son de derecho
prvado y e resto son de derecho pbco.
Fue promugado en e ao 438 pero entra en vgor desde e ao
439.
Sgue persgundonos e probema de a nautentcdad de as
obras, porque tambn as eyes mperaes son retocadas y
adaptadas. As es posbe que una ey e atrbuya a un emperador
un contendo que reamente no fue as.
USC Pgina 33
Eementos de Derecho Romano prvado
Este Code! recoge a ey de antes, modfcndoa para agravar e
probema que se trataba de paar con dcha ey. E Code!
"heodosianus fue e tmo cuerpo ega para e mpero entero.
Despus, a hstora de Orente y a de Occdente se separa.
La cada de Occdente se produce en e ao 476, o cua no
sgnfca una ruptura tota con e derecho romano n con a
formas de goberno. Los barbaros se encuentra con una
estructura organzada y a adoptan. Despus de as mgracones
se sgue apcando e derecho romano vugar, como se puede
observar en obras de esta poca escrtas entre fnaes de s.V y
prncpos de s. VI, de entre as cuaes destacamos: e Cdgo de
Eurco, Brevaro de Aarco, Edcto de Teodorco.
En Orente sucede ago muy dstnto, ya que e nve cutura es
muy eevado. En Berto y Constantnopa se estuda e derecho
romano csco pero aterado. Se trata de conservar e iura y as
consttucones mperaes. Este esprtu cascsta fue o que hzo
posbe a obra de |ustnano.
|ustnano fue emperador de Bzanco de s. VI. Ouera restaurar
e antguo Impero Romano, restaurar a undad perdda de
mpero en 3 fuentes:
- Undad terrtora
- Undad regosa
- Undad |urdca.
Guado por e esprtu csco de Berto y Constantnopa, su gran
personadad y habdad por escoger a os encargados, hzo
posbe que se evase a cabo e Corpus )uris, que no soo
contene eyes mperaes, sno tambn ius.
|ustnano encarg su eaboracn a una comsn en a que tuvo
un pape muy mportante Trbonano, que ege e resto de
coaboradores organzando e traba|o de forma rpda. Era muy
cuto y un gran conservador de a tradcn |ursprudenca y as
egsacones apcabes a a readad soca. Tambn fueron muy
mportante Tefo y Doroteo, ambos maestros de derecho.
E Corpus Iurs consta de 3 partes:
- Insttucones
- Dgesto
- Cdgo
USC Pgina 34
Eementos de Derecho Romano prvado
CODEX en e ao 528, |ustnano encarga a una
comsn a recopacn de os rescrptos, eyes
mperaes y consttucones mperaes, con retoques
para adaptaras a a poca, para o cua se srven de
code! gregorianus y de code! hermogenianus, que son
coeccones de os rescrptos. Tambn de code!
theodosianus que contene eyes mperaes.
En e ao 529 se pubca a prmera edcn amada
Code! )ustinianus, que de|a sn vgenca e Code!
"heodosianus.
Despus de esta prmera edcn surgen eyes y
dsposcones que necestan nterpretacn. En e ao
530 y 531 |ustnano promuga eyes y dsposcones en
as que resueve una sere de dudas doctrnaes. Esas
dsposcones se aman &uin&uaginia decisiones.
Entre e 532 y e 533 se pubcan otras eyes. Todas
estas se recogen en una nueva edcn de code! en e
ao 534, que es e Code! Repetitae Praelectionis. Es a
edcn de a facutad. Son 12 bros dvddos en ttuo,
fragmentos y prrafos. Todo fragmento empeza con
una iuriscriptio con e nombre de emperador, e de
destnataro, e texto y a subscriptio, con e ao de
rescrpto o de a ey mpera.
De bro 2 a 8 se estuda e derecho prvado. Su
fnadad es que fuese un bro de apcacn drecta en
os trbunaes.
DIGESTO o PANDECTAS forman a parte ms
mportante de Corpus urs, pues recogen, en 50 bros,
una buena parte de a obras de os |urstas de poca
csca, a modo de antooga por materas, con
ndcacn de autor y bros de procedenca de cada
fragmento.
E traba|o de composcn de Dgesto parece haber sdo
reazado por comsones a as que se encomend a
seeccn de fragmentos de determnados grupos de
bros. Este sstema de traba|o se refe|a en as masas
(edcta, sabnana, papnana) que se pueden dstngur
en a composcn de cada ttuo, segn ntuy Antono
Agustn y desarro cumpdamente Buhme. E traba|o
se hzo con gran rapdez (en menos de 3 aos) y as se
expcan agunas contradccones, repetcones, ncuso
USC Pgina 35
Eementos de Derecho Romano prvado
de msmo texto, y defectos smares.- de os
manuscrtos de Dgesto, e ms mportante, tenendo
tambn como arquetpo, es uno de fnes de s. VI o
prncpos de s. VII conservado en Forenca, por tene
nters a tradcn de otras copas tardas (vugata).
Los |urstas seecconados por os Compadores son de
a segunda y tma etapa csca, por o que conocemos
peor a gran aportacn |ursprudenca de a prmera. La
mportanca de os |urstas no-seecconados se refe|a
en as ctas que de eos hacen os de Dgesto.
INSTIUCIONES constan de 4 bros y se fundan
prncpamente en as de Gayo- con su dvsn de a
matera de derecho cv en personae, res, actiones-,
pues haban de susttura como bro de texto de prmer
curso de a carrera de Derecho; por esto, aunque sgan
e orden de as nsttucones de Gayo, no de|a de
advertrse a ntencn mpera de ntroducr a os
escoares en e nuevo derecho vgente.
NOVELLAE son un tota de 178, cas todas en Grego;
soo unas pocas de estas nuevas eyes tenen nters
para e derecho prvado.
Son todas de |ustnano, menos 4 de |ustno y 3 de
Tbero II. La coeccn ms ampa deb hacerse ba|o
este tmo emperador.
Los 2 domas (e grego y e atn) eran famares en Orente,
pero a muy ba|o nve para entender os textos |urdcos; muchos
trmnos tcncos deban conservarse en atn por carecer de
exacta traduccn grega, a a vez que otros procedentes de
grego tenan un nuevo sgnfcado. E atn hubo de prevaecer
para nterpretar a nueva egsacn grega de Bzanco.
istoria<Derecho procesal
USC Pgina 36
Eementos de Derecho Romano prvado
E derecho procesa es e con|unto de normas encamnadas a
hacer efectvos os derechos sub|etvos. E derecho procesa es
esencamente un derecho de accones, accones drgdas a
resover a controversa entre partcuares medante sentenca de
un |uez. E acto |urdco por exceenca es a Actio. E pretor en su
edcto crea accones y otros derechos sub|etvos.
Lo prmero es a accn y a consecuenca es e derecho
sub|etvo.
E derecho procesa romano va evouconando y cambando, as
en una 1 poca se recurra a a voenca (vis) que ms tarde se
transforma en una lis o tgo.
De a voenca coectva, e grupo soca contra e
comportamento de una persona se pasa a 'udicium Publicum
en e que se van a drmr cuestones crmnaes o potcas que
afectan a a coectvdad en su con|unto. Se nca por un
magstrado. E conocmento de os asuntos o tendr un trbuna
especazado que dctar sentenca. La soucn podr ser de
cuaquer tpo (p.e|. a escavtud).
De a voenca prvada se pasa a 'udicium Privatum (derva de
a venganza prvada de un can famar a otro) que se va a
ocupar de asuntos prvados reatvos a cuestones patrmonaes
entre partcuares. Incados por un partcuar y conocdos
tambn por un partcuar (|uez) que dar sentenca. Ese |uez es
eegdo por as partes. Puede ser:
)ude! unus
Trbuna de recuperadores (3 o 5 |ueces)
5
E magstrado va a ntervenr en a prmera fase de tgo (fase
in iure) para encauzaro. E partcuar se drge a pretor para
pedr a accn y ste a concede o se a denega. S a concede
se remte a |uez prvado que va a dar su )udicatum. Ante e |uez
se reaza a prueba y ste dctar sentenca absoutora o
contradctora (fase apud iudicem).
Los iudicia privata en Roma se ordenan segn 2 grandes
sstemas de organzacn procesa:
1) 0rdo iudicium privatorum: e orden de os |ucos prvados
en os que podemos dstngur 2 procedmentos dferentes:
5
Eegdos por as partes de una sta (album iudicium)
USC Pgina 37
Eementos de Derecho Romano prvado
. E arcaco actio legis o accones de a ey
. Procedmento formuaro o per formulas
Se caracterza por a bpartcn (e procedmento por
formuas) en 2 fases:
)n iure ante e magstrado
Apud iudicem ante e |uez
2) Cognitio e!tra ordinem: fuera de orden est e
procedmento cogntoro en e cua soo acta un
funconaro que se dctar tambn sentenca.
Decmos que e derecho procesa romano es un sstema de
accones que es a actuacn drgda a resover una controversa
medante una decsn defntva fundada en a opnn de un
|uez prvado. La accn est caracterzada por su tpcdad, una
accn para cada caso concreto. E que no tene accn no tene
derecho; a accn consttuye a va para tgar, para ograr e
reconocmento de un derecho sub|etvo.
LEGIS ACTIONIS
La prncpa fuente de nformacn que poseemos son as
Insttucones de Gayo en su comentaro IV referdo a as
accones, sn embargo no est competo ya que hay agunas.
Este procedmento se basaba en actuacones procesaes que se
acomodaban a o prevsto a as eyes y que consstan en gestos
y formas oraes ante e magstrado.
1. Es un procedmento excusvo de os cives
2. Tramtado de forma ora
3. Rgdez y formasmo hasta e punto de perder e tgo
que derva de a unn entre )us y Fas. Es necesaro es
repetr os msmos trmnos prescrtos en a ey.
Gayo dce que estas accones de a ey eran:
USC Pgina 38
Eementos de Derecho Romano prvado
a. &eclarati5a : en eas e |uez a dar a sentenca se
mta a decarar a exstenca o no de derecho
recamado:
Per sacramentum Es a ms antgua.
Tene carcter genera, se acud a ea
cuando no hubese otra accn prevsta;
para casos en que no hay otra va para
recamar. Tene carcter contradctoro,
es decr, as 2 partes afrman o msmo.
La prueba pertenece a ambos. Es un
cruce de apuestas entre demandante y
demandado en a que as partes se
comprometen medante una decaracn
|urada a pagar a Eraro una determnada
cantdad de dnero s no ogran probar e
derecho afrmado. Se sancona a
actuacn procesa temerara. Hay 2
tpos:
o )n rem hacer ver un poder sobre
una cosa o persona sometda a
potestad (vindicare)
o )n personam recamacn de
acreedor contra e deudor. Es una
decaracn forma de demandante
de que e demandado e debe ago
por una causa determnada. S e
demandado o negaba, se haca una
apuesta sacramenta y decda e
|uez.
Per iudicis arbitrive postulationem
Es una accn especa para casos
prevstos en a ey. Segn as XII Tabas
son os sguentes supuestos:
o Srve para recamar deudas
nacdas de una promesa forma
(SPONSIO)
Promesa forma entre 2
personas
USC Pgina 39
Eementos de Derecho Romano prvado
Una pregunta a a otra y esta
responde "prometo"
E promtente queda obgado
Susttuda por a STIPULATIO
Oueda como garanta
persona
o Para dvdr herencas
En vrtud de a %e! %icinia se extende
esta accn para a dvsn de cuaquer
cosa comn. E demandante formuaba
oramente su pretensn ndcando a
causa de a msma. S e demandado no
satsfactoro a demandante, se
nombraba a un |uez. Para vaorar o dvdr
ago se nombraba a un rbtro. No tene
sancn contra a temerdad procesa.
Per condictionem Es un rgmen
procesa ms avanzado y no est prevsta
en as XII Tabas. Fue creada por a %e!
Silia para exgr e pago de una cantdad
de dnero determnada. Es una accn
abstracta (e dmte dce que e ddo e
debe certa pecunia o res pero sn ndcar
a causa de a recamacn. Esta debe
probarse apud iudicem). E dmte pde
drectamente comparecenca a os 30
das para eegr |uez.
La %e! Aebutia susttuye a formua ora
de esta accn por una formua escrta. Es
a CONDICTIO a prmera manfestacn
de procedmento per formulas, que se
extender con a %e! )ulia )udicium
Privatorum.
Tene sancn por temerdad procesa
(sponsio et restipulatio tertiae partis). Son
promesas en as que se comprometen a
pagar, e vencdo a vencedor, en
concepto de pena una 3 parte de vaor
de o recamado
USC Pgina 40
Eementos de Derecho Romano prvado
b. %:ecuti5a: en ea se e|ecuta una sentenca dctada
por un |uez y que no ha sdo cumpda
vountaramente. Se presupone a preexstenca de
|uco decaratvo y sentenca:
Per manus iniectionem Accn
que procede contra un condenado en
un |uco decaratvo que no ha
cumpdo vountaramente a
sentenca. Es una accn e|ecutva. Se
permte a dmte apoderarse de
deudor que no paga en vrtud de a
additio de magstrado. Es una
e|ecucn persona. S en 60 das nade
paga a condena podr e|erctar e ius
vendendi fuera de Roma.
Per pignoris capionem Accn
e|ecutva drgda a apoderarse de os
benes de deudor que no paga.
Consste en e apoderamento por e
acreedor de cosas muebes de
deudor, pronuncando a hacero una
formua soemne. No es una e|ecucn
persona sno patrmona. No es
necesaro acudr ante e magstrado y
no es necesaro a presenca de
adversaro. E pazo de deudor para
pagar era de 1 ao desde a toma de
a prenda. A partr de ao, se
converta en propetaro por
usucapn.
E sstema de a poca arcaca se ve modfcado por:
- %e! Aebucia ntroduce a frmua escrta
USC Pgina 41
Eementos de Derecho Romano prvado
- %e! )ulia )udicium Privatorum generaza e
procedmento formuaro. A partr de ah
todas as recamacones sern escrtas.
PROCEDIMIENTO FORMULARIO
=C9mo se produ+o el paso del procedimiento oral al
procedimiento escrito>
Exsten 2 hptess sobre os precedentes:
La ms extendda es que a %e! Aebucia toma a formua
escrta a mtacn de o que se hacen os procesos con
extran|eros ante e pretor peregrno.
Otros dcen que o toma de a forma de evar a cabo os
tgos en as provncas:
Generaza as formuas procesaes (modo
norma de tgar)
Aparecen os prmeros casos de cogntoro
Accones de ey para casos puntuaes
(procedmento arcaco)
La %e! Aebucia ntroduce dentro de os )udicia Privata un nuevo
crtero dstnto y as hay 2 tpos de )udicia Privata:
a. 'udicium legitium
(
fundado en e ius
b. 'udicia )uod imperio continentur fundado no en a
ey, sno en e mpero de magstrado.
6
'udicium legitium
1) Se desarroan ante un )ude! Unus
2) Entre cives
3) E |uco ha de ceebrarse en Roma o una ma extramuro
USC Pgina 42
Eementos de Derecho Romano prvado
S faa aguno de estos requstos estaremos ante un |uco
mpera.
Se dferenca en a caducdad (mors litis
?
) en e |uco egtmo
este perodo de tempo se f|a en 18 meses. En un |uco mpera
ser o que reste de magstratura, como mxmo 1 ao. Y
tambn se dstngue a efecto consuntvo de a litis contestatio,
puesto que un |uco egtmo este efecto opera ipso iure y en un
|uco mpera opera ope e!ceptionis.
En todo |uco prvado hay vara fases:
Decaratva se pretende decarar a exstenca o
nexstenca de derecho.
'n iure: ante e magstrado. Para encauzar
e tgo. Concretar a accn adecuada. E
magstrado decde s concede o denega a
accn a dte o a excepcn a ddo.
!itis contestatio: momento centra de
tgo en e que quedan f|adas as
poscones de as partes por escrto en a
formua de a accn. Separa as fases in iure
y apud iudicem. A partr de aqu termna a
ntervencn de magstrado y comenza a
de |uez a que se e entrega a formua por
escrto para que dcte sentenca. La litis
contestatio es e nco de cmputo de
pazo de caducdad.
Apud iudicem: ante e |uez quen a de
comprobar s os hechos aegados son
certos. Termna con sentenca frme.
E|ecutva es eventua, no tene por qu darse sempre.
Presupone a exstenca de sentenca de |uez. Soo se
da esta fase cuando e demandado condenado no
cumpe a sentenca vountaramente y se socta e
cumpmento forzoso de a msma.
PARTES DE LA FORMULA
7
Perodo de tempo de tempo que va desde a litis contestatio hasta a
sentenca
USC Pgina 43
Eementos de Derecho Romano prvado
Toda formua comenza con a nominatio iudicis: en e
encabezamento de a formua ha de r e nombramento de |uez
o trbuna de recuperatores.
Ordinarias: venen mpuestas por a propa naturaeza
de a accn. No aparecen todas sempre soo aparecen
cuando a propa accn o exge:
1. )ntentio
2. Demonstratio
3. Adiudicatio
4. Condemnatio
%@traordinarias: su nsercn en a formua depende
de a vountad de os tgantes:
1. Praescriptio
2. *!ceptio
INTENTIO
1. Es una parte ordnara de a formua en a que como dce
Gayo en su bro IV, e dte expresa su pretensn |urdca,
es decr, e derecho que pretende hacer efectvo medante
e e|ercco de esa accn.
2. Accones:
a. 'ntentio sin intentio as actiones in factum no
tenen ntento porque no se referen a una
pretensn |urdca (mbto de ius) sno que se
referen a hechos no sanconados por e ius civile y
que e pretor consdera que deben ser sanconados.
Consttuyen una categora de accones creadas e!
novo por e pretor a margen de ius civile. En estas
accones, a ntento se susttuye por una NOMINATIO
FACTI (descrpcn de os hechos que deben ser
sanconados). Son sempre accones personaes y son
as ms numerosas dentro de as accones pretoras.
b. !odo intentio son as PRAEIUDICIA. Toda su
frmua es intentio, no hay condemnatio. No son
propamente accones pero se aproxman a eas por
dar ugar a un proceso. Srven para acarar
cuestones ncdentaes panteadas por e magstrado
USC Pgina 44
Eementos de Derecho Romano prvado
(n ure), surgdas en e desarroo de tgo y que es
necesaro resover para contnuar con e peto.
Obgan a suspender momentneamente e proceso
prncpa hasta que se resuevan, se trata de acarar
una stuacn |urdca que puede ser, por e+emplo si
una persona es libre de nacimiento o liberto-
c. on intentiodependendo de cu sea e ob|etvo
recamado por e dte, a intentio puede ser:
- Certa ob|eto determnado (certa res o
pecunia)
- )ncerta ob|etvo ndetermnado (intertum)
USC Pgina 45
Eementos de Derecho Romano prvado
USC Pgina 46
'ntentio erta 'ntentio 'ncerta
1. Se reclama un certum =ob:eto
determinado>
*. Se plantea en +A persona. %s
una 7iptesis a comprobar por
el :uez. Si comprueba la
7iptesis condena, si no la
comprueba absuel5e.
3. %n el %dicto aparece la intentio
de las acciones con los
nombres 8icticios de urio
gedio y *umedio *egidio.
%stos nombres se sustituyen en
la realidad por los del dte y los
del ddo en el caso concreto. La
intentio es una simple 7iptesis
Bsi resulta probado )ue+C =Bsi
paret+C>
4. Siempre 9ue se reclame certa
pecunia o certa res la intentio
ser/ certa. $na cosa
determinada indi5idualizada de
tal 8orma 9ue no pueda
con8undirse con ninguna otra.
%n estas acciones el dte podr/
perder el litigio por pluris
petitio: re =respecto al objeto),
tempore =cuando se reclama
antes del pla,o>, loco =cuando
se reclama en lugar distito al
estipulado> y causa =cuando el
acreedor reclama un certum
)ue pod-a elegir el deudor
dentro de un genero o entre
dos objetos alternativos>
5. %n la intentio de la 8ormula se
distingue entre:
ctio in personam se
reclama siempre contra un
deudor. %l dte acreedor tiene
9ue indicar la relacin 9ue le
une con su deudor. %n la
intentio aparecen ya el
nombre del dte y el ddo.
!ienen todo tipo de intentio:
certa res o pecunia o
intentio incerta.
ctio in remse reclama
como titular de una cosa, el
derec7o 9ue se a8irma tener
sobre la res reclamada se
e@presa en la intentio contra
cual9uier persona 9ue le
1. uando se reclama un
incertum. #o est/ delimitada
la pretensin :urdica
*. #o cabe perdida por pluris
petitio por9ue el ob:eto
reclamado no es determinado
+. Las acciones con intentio
incerta 5an precedidas de
demonstratio con car/cter
necesario. %s una parte
ordinaria de la 8ormula en la
9ue el dte indica la causa por
la 9ue reclama. %l :uez debe
a5eriguar todo lo 9ue el
deudor debe por tal causa.
Son acciones causales
=re8eridas a un )uid)uid>
,. Son siempre personales:
a. A recamar un incertum e dte
tene que expcar a reacn
con su deudor
b. Aparece e nombre de dte y de
ddo
c. Excepcn: .indicatio
incertae partis. Es e nco
caso de accn rea con intentio
incerta. Es una rea para
recamar una cuota
ndetermnada de copropedad.
4. %l grupo m/s importante de
estas acciones son las 9ue se
caracterizan por re8erirse a
una deuda ci5il 8undada en la
buena 8e o actio bonae fidai.
%n los 'udicia /onae Fidei el
tiene mayor libertad o mayor
arbitrio para tomar en
consideracin cuanto pueda
in8luir en la e9uidad de la
relacin para establecer la
condena ya 9ue no est/ atado
a lo 9ue dice el magistrado en
la 8ormula. %n la 6ltima Dpoca
cl/sica son :uicios de buena 8e.
Seg6n "ayo:
a. Accones contratuaes
(compraventa, arrendamento,
mandato, socedad, tutea.)
b. Fduca
c. Dote
d. |ustnano aade comodato,
prenda, accones dvsoras
(communi dividido y familiae
erciscundae)
Eementos de Derecho Romano prvado
Cuando a intentio es certa res o incerta es necesaro reazar a
litis aestimatio (vaoracn pecunara) ya sea por e |uez o por
e dte. E momento a que se atende para hacer a vaoracn es
dstnto segn a accn ante a que nos encontramos.
S a intentio es certa res, a accn suee tener una cl0usula
arbitraria que es un mecansmo que se utza para forzar a ddo
a resttur e ob|eto antes de que recaga sentenca, en cuyo caso
sta sera absoutora.
CLASIFICACIONES DE LAS ACCIONES ATENDIENDO A LA
INTENTIO:
1. Personales Ereales
a. Personaes intentio certa (res, pecunia) o
incerta
b. Reaes intentio incerta en copropedad, certa
res
*. (bstractas E causales
a. Abstractas intentio certa
b. Causaesintentio incerta (+ demonstratio)
+. &e derec7o estricto E de buena 8e
a. De derecho estrcto e |uez est su|eto a a
formua; 'ntentio certa o incerta.
b. De buena fe e |uez tene mayor bertad de
accn; 'ntentio incerta.
4. 'n ius conceptae E in factum conceptae
a. )n ius conceptae sempre tenen intentio.
Pretensn |urdca basada en e )us Civile. Son
accones cves y accones pretoras con fccn o
con transposcn de personas.
b. )n factum conceptae carecen de intentio. A o
que sera a intentio se e ama aqu nominatio
facti. Basada n hechos no sanconados por e ius
civile. No pretensn |urdca sno exposcn de
hechos en a nominatio facti. Son as accones
pretoras in factum. Son sempre personaes.
4. i5iles E pretorias
USC Pgina 47
Eementos de Derecho Romano prvado
a. Cves dervan de as accones de a ey
(excusvas de os cives; se recoge una pretensn
|urdca prevsta en e ius civile)
b. Pretorasdervan de derecho honoraro de
pretor o de ed. Se anuncan en e Edcto (e
pretor crea nuevas accones para extenderas a
supuestos no recogdos en e )us civile; e pretor
modfca accones cves de ta forma que su base
es a accn cv, pero a modfcara es pretora;
tpos: con ficci1n, con transposici1n de
personas, in factum)
(cciones con 8iccin En as que se manda a |uez que d por exstente un hecho
nexstente, o por nexstente uno reamente exstente, a fn de
consegur un resutado |usto, que segn e derecho cv se ve
mpeddo por ago que debe ser sosayado. Las accones
cves, reaes o personaes, que e Pretor extende a nuevos
casos medante una frmua fctca se aman actiones utiles.
La fccn |urdca, propamente dcha, es una operacn |udca
ordenada por e mperatvo de magstrado en agunas formuas
procesaes; e+emplo, para fingir &ue ha transcurrido el pla@o de
la usucapi9n a favor de un comprador de buena fe 4A-
Publiciana5, o &ue un esclavo es libre 4en las A- Ad'ecticias por
deudas de esclavos5-
E pretor acude a este recurso para factar resutados ms
|ustos, pero a |ursprudenca no puede ordenar fccones, pues
carece de )mperium para eo; no son propamente fccones as
equparacones anagcas que en ea se encuentra (con
expresones como perinde ac si y smares). Cuando un
|ursta haba de fictio se refere a frmuas pretoras con
fccn. Sobre a fictio legis Corneliae.
Un tpo especa de accones con fccn es e de os iudicia
recissoria, que da e pretor cuando quere emnar por
consderaros n|ustos, os efectos de una actuacn; para eo
anunca en e Edcto que rescndr totamente e hecho
(actionem in integrum restituam o causua edcta smar) y
uego decde en cada caso medante decreto s procede o no a
rescsn; as consecuencas drectas o ndrectas se hace vaer
por expedentes pretoros. os per|ucos resttudos por estas
restitutiones in integrum son os causados por:
Intmdacn (metus) y engao (dolus)
USC Pgina 48
Eementos de Derecho Romano prvado
Capitis deminutio por abrogacn o manus
Un negoco con un mnor (menos de 25 aos)
Ausenca
Error
Ena|enacn de a cosa tgosa
En otros supuestos en os que e Pretor vea |usto
hacero as
Aparte una accn fctca, a resttucn por entero puede
determnar tambn a concesn de una e!ceptio, que
neutrace a accn producda por e acto rescnddo.
(cciones con
transposicin de
persona
En as que a condemnatio se refere a una persona que
susttuye a a que aparece menconada en a intentio, con o
que se consgue que a condena produzca sus efectos en
persona dstnta de a drectamente afectada por e derecho
aegado en a intentio.
Con a transposcn se acanza e fn de hacer efectva una
forma de representacn. Los casos ms mportantes son os
de rgmen de responsabdad por deudas contradas por os
propos h|os (alieni iuris) o escavos; (accones amadas
adyectcas); y os de a representacn procesa por un
procurator o un cognitor in rem suam.
(cciones in factum Referdas a un hecho (no a un oportere como as formuas n
ius conceptae) medante as cuaes e magstrado sancona
toda conducta que e parezca nconvenente, aunque no est
reprmda por e ius civile.
La accones in factum conceptae se fueron creando para
reprmr dversas modadades de comportamento
nconvenente, generamente dooso, y, en este sentdo, son
dectuaes por su orgen, aunque no sean necesaramente
penaes por su condena- as formuas in factum, a no referrse
a un derecho que pde e dte, no tenen propamente intentio,
sno una ndcacn de hecho (que tampoco es propamente
una demonstratio), de cuya comprobacn depende a
condemnatio, que podra amarse ".ominatio Facti".- Por no
tener intentio, estas accones no son susceptbes de fccn n
de transposcn de personas, excepto as que hacen
ndrectamente referenca a ius.
E Pretor poda mprovsar estas formuas para cada caso
(accones decretaes), pero muchas de eas egaron a fgurar
anuncadas en e Edcto.
USC Pgina 49
Eementos de Derecho Romano prvado
CONDEMNATIO
1. Es una parte ordnara de a formua.
2. Es una orden de magstrado a |uez. Es a parte de a
formua en a que se ordena a |uez que condena o
absueva a ddo. La orden provene de magstrado que es
quen tene a potestad.
3. E |uez condena s comprueba que e derecho pretenddo
por e dte en a intentio o absueve s no o comprueba.
4. Gramatcamente a condemnatio enaza con a intentio (en
medo puede r una de as partes extraordnaras de a
frmua)
5. Hay que dstngur a condemnatio de a propa sentenca
de |uez.
ondemnatio Sentencia
1. Se nserta en a
formua ante e
magstrado (8ase in
iure)
*. Es una orden de
absover o condenar
1. Es a opnn de |uez
2. Pone fn a tgo
3. Es en a 8ase apud
iudicem
4. Puede ser
condenatora o
absoutora
6. En a poca csca a condemnatio es sempre pecunara
con ndependenca de ob|etvo de a recamacn. Es una
cantdad de dnero f|ada por e |uez. Cuando e ob|eto
tgoso consste en otra cosa que no es dnero, se requere
una preva estmacn (litis aestimatio) a cua puede
referrse a os sguentes momentos:
USC Pgina 50
Eementos de Derecho Romano prvado
a) /uanti ea res fuit en as accones
penaes: fuit se refere a momento de
a comsn de deto.
b) /uanti ea res est en as accones
personaes y reaes de dar a propedad
de una cosa determnada: est se refere
a momento de a litis contestatio
c) /uanti ea res erit en as otras accones
de derecho estrcto: erit se refere a
momento de a sentenca.
d) Accones de Buena Fe tantam
pecuniam es a arbtro de |uez, no se
refere a un momento determnado. E
|uez puede tener una cuenta e nters
que e asunto reporta a dte.
As, cuando se recama una certa pecunia, esa msma cantdad
va a aparecer en a intentio y en a condemnatio. Aqu concden,
pero es e unco caso donde concde.
Limitaciones en la condemnatio :
a. TAXATIO es a mtacn tpca que e pretor ntroduce en
a formua ponendo un mte mxmo de vaoracn. E
|uez o de dte no puede sobrepasar de ese mte mxmo.
b. PECULIO es e con|unto de benes que un PF o dominus a
su h|o o escavo para que negocen eos. Se cede a
admnstracn de esos benes puesto que a ttuardad
sgue sendo de PF<Domius. S a persona in potestate
contrae obgacones, e PF<Dominus respondern tota o
parcamente de a deuda contrada por os msmos. En a
actio de peculio e PF<Dominus responder en a medda
de pecuo ceddo a alieni iuris. En a actio in rem verso
a responsabdad queda mtada a enrquecmento
obtendo por e PF<Dominus en e negoco reazado por e
alieni iuris < esclavo.
c. BENEFICIO DE COMPARECENCIA en a condemnatio se
ntroduce a mtacn a a sovenca actua de deudor
USC Pgina 51
Eementos de Derecho Romano prvado
hasta donde acanza su qudez actua y no se e puede
recamar e resto posterormente. Este favorece a
determnados deudores:
a. Ascendentes y patronos
b. E mardo frente a a a2 rei uxoriae (y desde
Antonno Po) frente a otras deudas con su mu|er, a
mu|er (o su padre) que promet consttur una dote
c. e que promet donar
d. e soco omnium bonorum
e. e h|o de fama que no hereda de su padre por as
deudas que contra|o cuando estaba ba|o potestad, y
que e deudor que hzo cessio bonorum.
f. Ouzs tambn os mtares.
Este benefco tena carcter persona: no se extenda a
fadores, sucesores o padres, y no era renuncabe.
b. LUCRO OBTENIDO as accones penaes se caracterzan
porque son ntransmsbes a os herederos. Excepcn: en
ocasones cabe contra os herederos pero soo se puede
recamar por e ucro obtendo por e deto de autor. Esta
es a mtacn que se ntroduce en a condemnatio. S no
hay ucro no pueden responder. Por un ado, as accones
penaes caducan a ao y tenen efecto de litiscrescencia.
Transcurrdo e ao, se podrn pantear pero soo por e
ucro obtendo.
c. LA DEDUCTIO DEL BONORUM EMPTOR en as accones
de bonorum emptor a recamar os crdtos que poda
tener e deudor e|ecutado, a condena se hace con
deductio de os crdtos recprocos. La deductio se
ntroduce en a condemnatio s o exge e ddo, para que e
|uez tenga en cuenta y compense as deudas pendentes
con e demandado. Tambn a condena de a 2 'udicati
puede ser a sado por compensacn.
d. BONORUM ET AEOUORUM en agunas accones
especaes se facuta a |uez para que haga una estmacn
bre (e+emplo, +uicios de AF)
E prncpo genera de que a condemnatio es sempre pecunara
presenta dfcutades porque en determnadas accones de
recamacn de una cosa determnada, a dte e va a nteresar
USC Pgina 52
Eementos de Derecho Romano prvado
mas que e devuevan a cosa que e que e paguen una cantdad
de dnero. Aqu o que nteresa es a resttucn de a cosa en:
1. Accones reaes
2. Actio e! interdicto
3. Accones personaes de resttucn en as que se recama
una res (e+, actio ad e!hibendum, actio redhibitoria, actio
commodati, actio &uod metus causa, actio doli, actio
fabiana)
En estas accones e |uez sobrevaora a cosa ofrecendo a
estmacn (pronuntiatio) a a decaracn |urada de
demandante medante e 'usiurandum in litem e cua
aadr a vaor ob|etvo de a cosa, e vaor afectvo que para
tene a cosa coacconar a demandado a a resttucn (o
exhbcn) de a cosa recamada y por eo a condemnatio de
estas accones se supedtaba, medante una causua arbtrara a
a fata de resttucn segn o dspuesto por e |uez. As:
1. S e demandado resttuye antes de que recaga a
sentenca: a condena ser absoutora.
2. S e demandado no resttuye, paga a condena y
adquere a propedad pretora de a cosa retena por .
Son parte de a formua a casua arbtrara y a condemnatio.
No son parte de a formua sno momentos de tgo:
)usiurandum in litem y a litis aestimatio.
PARTES EXTRAORDINARIAS
Praescriptio
En prncpo cuaquera de os dos, dte (pro actore) o ddo
(pro reo), a poda ntroducr pero qued soo para e
dte, pues a de ddo se converte en e!ceptio.
Se puede aadr a comenzo de a frmua para
savaguardar e nters de dte mtado e ob|eto de
tgo para evtar os per|ucos que habra de tener e
|uco s no se ntrodu|era esa mtacn; para concretar
a recamacn de una accn de derecho estrcto con
USC Pgina 53
Eementos de Derecho Romano prvado
ob|eto ndetermnado o para prevenr a |uez sobre
aguna crcunstanca reevante.
*+emplo, para limitar los efectos consuntivos de la litis
contestatio en las reclamaciones de deudas peri9dicas
para determinar la cantidad anual o mensual &ue
reclama 'a &ue la acci9n s consume ' no podr2a volver
a e+ercitarla, con la praescriptio la acci9n solo se
consume respecto a la anualidad o mensualidad
limitada-
$xceptio
Es una parte extraordnara de a frmua soctada por
e ddo y en a que ste aega un hecho cuya prueba
neutraza a hptess de a intentio presentada y
probada por e dte. Se concede por e pretor. E efecto
ope e!cepcionis es tpco de derecho pretoro. Gracas a
as excepcones e pretor puede superar e ius civile. E
dte tambn puede oponer excepcones: replicatio
(anua a e!ceptio), triplicatio.
La e!ceptio no pretende negar a intentio, soo pretende
contrarrestara, no es que se dga que a postura de dte
no es certa, admte que es certa pero aade un nuevo
dato para anuara.
En a litis contestario deben fgurar todas as
excepcones y repcas porque han de aegarse y
soctarse en a fase n ure. Sn embargo, en as
accones de buena fe caben excepcones apud iudicem.
La e!ceptio, adems de recuro procesa que tene e ddo
para parazar a accn de dte, opera en os sguentes
casos:
1. Pactos nunca generan accn sno que se
hacen efectvos a travs de e!ceptio.
2. Leyes pro7ibiti5as imper8ectas e
negoco es vdo y produce efectos. Con a
e!ceptio se podra de|ar sn efectos. No
nega que e negoco no hubera exstdo
pero se defende aegando a prohbcn de
a ey.
USC Pgina 54
Eementos de Derecho Romano prvado
3. SS tene efcaca a travs de accn con
fccn y excepcones. *+emplo, SSCC
:acedoniano proh2be dar dinero en
prBstamo a un hi+o de familia, si ha'
prBstamo es vlido pero cuando el acreedor
pretenda reclamar, ante su acci9n se
concede al ddo la e!cepci9n para de+ar su
reclamaci9n sin efectos-
4. &olo toda conducta doosa que no tenga
prevsta sancn a favor de que sufr e
dao (e!ceptio doli)
LA IURISDITIO DEL MAGISTRADO
La iurisdictio de Pretor no se mta a dar a frmua con e
nombre de |uez y e panteamento de a accn (actionem dare).
Adems de dare entre en a |ursdccn e dicere y e addicere.
E termno dicere tenen un sentdo ampo que comprende todas
as decaracones que da e magstrado para a buena marcha de
tgo; addicere, en cambo, se dce de aqueos actos que
producen una atrbucn consttutva a favor de as partes
tgantes.
Las decsones de Pretor son ob|eto de decreta, a os que pude
preceder un examen de causa (causae cognitio). Agunas veces
e msmo Pretor decara que so decretar tras haber hecho ta
cogncn (causa cognita).
Stipulationes pretorias
a estpuacn en genera es un acto forma medante e cua e
estpuante pregunta a promtente que a respondere se
converta en deudor en e msmo acto, o que orgna una accn
persona para recamar o estpuado. As, a estpuacn es una
USC Pgina 55
Eementos de Derecho Romano prvado
fuente de obgacn, e modo ms habtua en Roma de hacer
surgr una obgacn.
En su orgen, a SP3*S'3 era esta promesa entre 2 personas
as, sponsor era e acreedor y e promtente era deudor, de a que
surge una accn persona de acreedor contra e deudor. La
Sponsio es susttuda por a ST'P4!T'3, quedando aquea
como forma de garanta persona.
La stipulatio es sempre cv ero amamos estpuacones
pretoras a as que fguran en e Edcto como exgbes por e
pretor. Son promesas que e pretor exge para hacer surgr entre
2 personas una reacn persona de obgacn que posbta e
e|ercco de una accn en e futuro que a fata de promesa no se
pudra e|erctar.
E pretor exge a promesa en prevsn de un comportamento o
acontecmento futuro que no tenen prevsta una accn y as
asegurar una accn futura por un per|uco eventua, en reacn
o no con un |uco actua. Para consegur que se eve a cabo esta
estpuacn, e pretor acude a mecanismos de coacci1n
indirecta, estos mecansmos son dversos dependendo de a
estpuacn de que se trate:
Denegacn de accn o e!ceptio contra
quen se nega a prometer
Amenaza de embargo
Impedr a un ndvduo e|ecutar un
determnado derecho.
lasi8icacin de las estipulaciones pretorias
Las stipulationes pretoriae son muy varadas y a sancn de a
negatva tambn dstnta. Entre as ms frecuentes tenemos:
a. .adimonium promesa que hace e ddo de
comparecenca futura. SANCION: ser a ndefensn
s e ddo no comparece n da a promesa.
b. Cautio iudicati solvi promesa de cumpr a
eventua condena de defenderse debdamente y de
abstenerse de maca. SANCION:
USC Pgina 56
Eementos de Derecho Romano prvado
1. Si promete y no cumple accn
persona dervada de a cautio.
2. Si se niega a prometer se decreta
una missio por ndefensn.
c. Cautio de rato promesa que hace e procurator
(rte) de dte de que su representado aceptar e
resutado de tgo y no vover a recamar.
SANCION:
1. Si promete y no cumple accn
persona dervada de a cautio.
2. Si se niega a prometer a sancn es
a denegatio actionis.
d. Cautio usufructuaria promesa que da que da e
usufructuaro de que va utzar a cosa usufructuada
segn e boni viri arbitratu, es decr,
convenentemente y de que resttur en su
momento. SANCION: no permtr e e|ercco de
usufructo o denegare toda accn y excepcn que
soocte.
e. Cautio rem pupilli salvam forem promesa que
da e tutor de que va a ndemnzar os per|ucos
causados por en e patrmono de pupo.
SANCION: S se nega a prometer e pretor e nega a
tutea.
f. Cautio damni infecti promesa de ndemnzar
cuando a obra que amenaza runa causa daos en e
fundo condate. SANCION:
1. Si promete y no cumple accn
persona dervada de a cautio.
2. Si se niega a prometer se decreta
una missio in possessionem a favor de
propetaro de fundo vecno
Frecuentemente estas estpuacones van garantzadas por
fadores (satisdari), a dferenca de cuando son smpes
repromissiones.
USC Pgina 57
Eementos de Derecho Romano prvado
Hay que dstngur entre negarse a prometer y e ncumpmento
de a promesa porque a accn es dferente. S promete y uego
no cumpe, a estpuacn produce a accn para recamar
porque es fuente de obgacn; s se nega a prometer, e Pretor
medante a coaccn ndrecta procurar que haga a
estpuacn, s se nega se sancona con e medo adecuado para
cada stipulatio.
5issio in possessionem
Es un medo coactvo genera que decreta e Pretor para
preservar certos derechos. Es a autorzacn de un Pretor a una
persona para que ocupe os benes de otra persona.
La mayora de os casos de missio acanzan a todo e patrmono
de una persona (missio in bona), no a benes determnados. E
missus puede entrar en posesn de os benes embargados. Se
e ofrece un nterdcto para entrar en os benes nmuebes
(interdicto )uem fundum) y una accn in factum contra quen
e mpda doosamente tomar posesn de os benes muebes o
contra quen haya de|ado doosamente de poseos (actio ad
e!hibendum).
E embargo puede ser provsona o defntvo. Cuando es
provsona (e ms frecuente) no concede una verdadera
posesn a missus, sno una detentacn, es decr, se concede a
favor de missus a vganca y contro de os benes, no a
propedad.
Cuando es defntvo concede a posesn a missus o cua e da
a posbdad de adqurr a propedad cv s cumpe os pazos
de a usucapn.
Cuando se decreta una missio se pueden persegur dstntas
fnadades:
Fedio coacti5o: para forzar a que reace una
determnada conducta (por e|empo estpuar). En a
cautio damni infecti se coaccona con un embargo
provsona s se nega a dar a cautio, pero s persste en
a negatva, e embargo se converte en defntvo.
Para garantizar la conser5acin del ob:eto
embargado o de todo un patrimonio:
e|empo,
USC Pgina 58
Eementos de Derecho Romano prvado
o a missio ventris nomine para e caso de que
una persona se muera y su heredero es un
concebdo no nacdo (nasciturus) se decreta a
missio a favor de a madre para que se conserve
e patrmono hasta que nazca e heredero.
o A favor de os acreedores de un patrmono en
concurso para poder proceder a a e|ecucn
patrmona.
o A favor de demandante cuando e demandado no
quere defenderse procesamente.
o A favor de a persona a a que no se e da una
cautio exgda por e Pretor.
ar/cter e:ecuti5o: a missio para qudar o
vender todo un patrmono:
o S e demandado no cumpe se embarga y se
procede a a venta en pbca subasta en os
supuestos de ndefensn que eva en agunos
casos a embargo defntvo y a venta posteror,
por e|empo en a negatva a a cautio iudicatum
solvi o negatva a vadimonium.
Con permso de magstrado, e mssus n possesonem puede
percbr os frutos. Por e+emplo, :issio Antoniniana.
'nterdictum
Es una orden decretada por e pretor para mantener a paz y
segurdad en as reacones prvadas, en especa, para hacer
respetar as stuacones de aparenca |urdca, a fn de que as
recamacones contra a msma se hagan procesamente, y no de
propa mano, y no se perturbe a paz pbca.
Se trata de proteger a paz soca que se vera amenazada s as
personas tomasen a |ustca por su mano: s aguen quere
recamar que acuda a procedmento estabecdo medante a
accn correspondente en vez de acudr a a voenca, e
partcuar tene que hacer vaer su pretensn |urdca en un
|uco, es decr, os nterdctos se drgen a que se respeten as
stuacones de hecho.
La orden nterdcta puede consstr en una pro7ibicin, en una
orden de restitucin o de e@7ibicin.
USC Pgina 59
Eementos de Derecho Romano prvado
1. Los prmeros nterdctos eran pro7ibitorios, destnados a
prohbr determnados comportamentos: a orden pretora
es vim fieri veto (prohbdo que se haga voenca)
2. Mas tarde aparecen os restitutorios en cuya frmua
aparece e verbo restituas que sgnfca "volver a la
situaci9n anterior a la perturbaci9n", (no sempre ordena
una devoucn a dte)
3. Aparecen tambn os exhbtoros, a orden de pretor dce
e!hibeas que sgnfca "e!hibici9n de la cosa". No soo se
muestra, sno que despus de a exhbcn debe
procederse a otras vas, por e|empo una accn.
Son interdictos simples aqueos en que se dstngue
perfectamente a poscn de soctante y destnataro de a
orden nterdcta de pretor. Son interdictos dobles aqueos en
os que ambos son a a vez soctante y destnataro; como s
smutneamente se panteasen 2 nterdctos en sentdo cruzado.
S e destnataro de a orden de pretor no a cumpe surgen os
probemas, pues esa orden por s soa no es sufcente para
obgaro a cumpmento de a msma. S a desobedece, es
necesaro abrr un proceso inderdictal.
S e nterdcto no produce e efecto deseado por e soctante,
este puede proceder con una accn persona n factum (a2 ex
interdicto) contra a otra parte para que e |uez compruebe a
efectva nfraccn de a orden pretora y condene a nfractor en
una cantdad de dnero.
E antguo proceso nterdcta comprende 2 |ucos:
1. De ndemnzacn por ncumpmentos consste en
una accn in factum y arbtrara, es decr, que conduce
a a absoucn de ddo s este acaba por cumpr antes
de que e |uez e condene a pagar a estmacn.
2. Otro de pena por a nfraccn consste en unas
promesas recprocas que se cruzan as 2 partes, de
suerte que e ddo hace una promesa (SP0.S)0) de
pagar una pena s resuta haber nfrngdo a orden
pretora, y e dte otra (R*S")PU%A")0) para e caso
contraro; en a accn por nterdctos dobes, cada parte
es demandada y demandante a a vez y por eso deben
USC Pgina 60
Eementos de Derecho Romano prvado
cruzarse 2 sponsiones y 2 restipulationes. Este
procedmento dobe resutaba, no soo compe|o, sno
tambn gravoso y arresgado, por o que se admt
posterormente un procedmento me|or (per formulam
arbitrariam) en e que se peda e nombramento de un
arbier, que deba condenar a una cantdad de dnero por
a nfraccn y fata de exhbcn o resttucn. En e
procedmento cognitorio, os nterdctos aparecen como
"accones".
Es mportante dstngur "accn" de "nterdcto":
'nterdicto se refere a una stuacn fctca (nos
movemos en e mbto de ordenamento pretoro) y no
ega a fondo de asunto.
(ccin entra en e fondo de asunto, e |uez ha de
comprobar a exstenca o no de un derecho.
Esta dstncn se demta en a etapa csca, en a post-csca
se acaban confundendo. En e procedmento cogntoro, os
nterdctos aparecen como accones.
USC Pgina 61
Eementos de Derecho Romano prvado
FASE IN IURE
Se desarroa ante e magstrado y concuye con a litis
contestatio por a que os tgantes se obgan a prosegur e
proceso ante e |uez nombrado en a 2 fase Apud )udicem que
fnaza con a sentenca. Ambas partes, dte y ddo, deben estar
presentes ante e pretor (deben comparecer ante e magstrado).
Para empezar e tgo se requere a presenca de as 2 partes
tgantes, y s e ddo no comparece, no puede haber accn; pero
e magstrado dspone de certos recursos de coaccn contra e
ddo que no coabora en e |uco. La coaccon para que e ddo
comparezca ante e magstrado, o nombre a un representante, es
ndrecta.
Dado e carcter prvado de proceso cv csco, es e msmo
dte quen debe hacer a ctacn (in ius vocatio) a a otra parte;
pero no es necesaro que acuda a a fuerza, como en e proceso
arcaco, pues soo se puede exgr a ddo ctado una promesa de
comparecenca (vadimonium), o de vover a comparecer n ure,
cuando e asunto o requere; y una vez que ha comparecdo, se
mpone dar una cautio de cumpr a eventua condena,
defenderse debdamente y abstenerse de toda maca (cautio
iudicati solvi). S e ddo se nega a dar e vadimonium de
nueva comparecenca o a cautio, ncurren en indefensio, y e
Pretor decreta e embargo de sus benes. Aunque no se ex|a en
a cautio iudicati solvi, como ocurre correntemente en as
accones personaes en que se defende e msmo deudor, e
USC Pgina 62
Eementos de Derecho Romano prvado
Pretor tambn sancona con a missio in bona a ndefensn
de deudor que no acepta a accn.
Este embargo no sempre tene e msmo acance:
En e caso de que e ddo se esconda para no ser ctado
o, una vez ctado, se negue a comparecer, a missio in
bona conduce normamente a a venta de patrmono,
como s se tratase de e|ecutar una sentenca.
En e caso de ausenca de ddo y fata de quen e
defenda, e embargo tene carcter preventvo.
Cuando se trata de ndefensn ante una accn de
propedad o de usufructo sobre un nmuebe o de
recamar una herenca, e Pretor suee decretar una
missio in possessionem sobre os benes recamados y
da para entrar en posesn de os msmos un nterdcto.
S se trata de una accn rea sobre un nmuebe, a
ndefensn conduce a un decreto de entrega de msmo
a favor de que e dte, pero s a cosa muebe no est
presente para que e dte se a pueda evar, debe ste
e|erctar una a- ad e!hibendum, que, a ser persona,
eva a a missio in bona s no es aceptada por e ddo
que posee a cosa o de| doosamente de poseera.
Cuando e ddo no se presenta porque una 3 persona se o
mpde por a fuerza, e Pretor da contra ea una accn in
fanctum por e vaor de asunto tgoso.
E ddo, cuando se presenta ante e Pretor, conoce ya a accn
por a que se e demanda y os documentos que se van a aducr
contra , pues e dte tene e deber de habere nformado sobre
esto desde e prmer momento, pero, ahora, una vez ante e
magstrado, e dte debe renovar su editio actionis, antes de pedr
a magstrado que e d a accn deseada (postulatio actionis).
E magstrado debe comprobar os presupuestos de admsn de
a accn, empezando por a capacdad procesa de os tgantes
y su propa comparecenca |udca.
Despus de repetr a editio actionis, ya puede soctar a Pretor
a accn, a Postulatio actionis. E pretor antes de decr s
&atio6&enegatio actionis har os presupuestos de admsn
de a accn:
USC Pgina 63
Eementos de Derecho Romano prvado
Capacdad para ntervenr como partes de proceso
tenen as personas ndependentes (sui iuris), ncuso
extran|eros.

Los escavos estn absoutamente excudos.
Los h|os de fama (alieni iuris) pueden actuar en o
reatvo a su pecuo castrense, o con a a- iniuriarum en
ausenca de su pater y a fata de otra persona que os
represente, o en representacn de sus padres u otras
personas; tambn tenen capacdad procesa pasva,
ncuso en |ucos penaes, cuando sus padres no os
defenden, pero a subsguente accn e|ecutva se da
contra e pater con a formua de peculio; a h|a e
fama puede recamar su dote, ncuso con
ndependenca de su padre.
Los ncapaces ba|o tutea deben actuar con a auctoritas
tutoris; os menores de 7 aos y os ocos,
representados por sus guardanes. Y otros casos.
En agunas accones, as partes son demandantes y demandadas
a msmo tempo: as ocurre en os |ucos dvsoros. Asmsmo,
varas personas pueden fgurar a a vez como demandantes o
como demandadas.
E tsconsorco, es decr, a partcpacn de varos demandantes
o demandados undos por una msma causa, se dan con carcter
vountaro, en aqueos casos en que es une una poscn de
cottuares de un derecho; e+emplo, cuando intervienen en un
+uicio tan solo uno de los herederos del vencedor- Con carcter
necesaro aparece en a tma poca csca respecto a os
cotutores o cofadores de un tutor, y respecto a os
copropetaros de un escavo que e|erctan a vindicatio in
servitutem en vrtud de un SSCC que defenda a ndvsbdad
de resutado |udca respecto a a bertad.
Las partes pueden estar personamente presentes n ure, o
comparecer sus representantes. E dte y ddo pueden presentarse
en persona ante e pretor o actuar por medo de un
representante. Exsten 2 tpos de representacn:
- &irecta cuando os efectos dervados de
os actos de representante recaen
USC Pgina 64
Eementos de Derecho Romano prvado
drectamente sobre e representado. Es una
proongacn de representado. Soo se da
en casos en que e representante sea
escavo, alieni iuris o aguen puesto a
frente de un negoco.
- 'ndirecta cuando os efectos recaen en e
representante, asumendo as consecuencas
de proceso. Despus e representante habr
de traspasar estos efectos a su
representado. Es a rega genera en Roma.
La formua procesa contene una
transposcn de personas: en a intentio
aparece e nombre de representado y en a
condemnatio e de representante, que
asume e resutado de a sentenca.
Hay que dstngur 2 tpos:
Cognitor nombrado soemnemente en presenca de
adversaro. La susttucn es pena, es como s fuese e
msmo dte o ddo, eo es debdo a a soemndad.
o ognitor del dte
- Susttucn pena
- La accn se consume defntvamente en a
litis contestatio
- S a sentenca es favorabe a cogntor, a
posbe a. udcat (accn e|ecutva) e
corresponde a dte representado
o ognitor del ddo
- Susttucn pena
- La accn se consume defntvamente en a
litis contestatio
- La posbe a- iudicati se da drectamente
contra e ddo representado, per eso es ste
e que tene que prestar a cautio iudicati
solvi.
USC Pgina 65
Eementos de Derecho Romano prvado
Procurator carece de ta formadad. Puede acudr
en representacn de dte o de ddo sn necesdad de
nombramento. La susttucn no es pena.
o Procurator del dte
- Susttucn no pena
- La accn no se consume en a litis
contestatio, cabe una 2 recamacn contra
e ddo por e representado, para evtar esto,
e procurator debe prestar una cautio en a
que promete que su representado aceptar
e resutado y no vover recamar (cautio de
rato). La cauto de rato no mpde a segunda
recamacn pero s e dte representado
recama, e ddo tendr a accn dervada de
a cautio contra e procurator.
- S a sentenca es favorabe, a actio
iudicatio corresponder a procurator.
o Procurator del ddo
- Susttucn no pena
- La accn se consume en a litis contestatio
- La a- iudicati se dar contra e procurator.
- La cautio iudicatum solvi deber ser
prestada por e procurator.
Exste un tpo especa de representacn amado Procuratio in
rem suam, o norma es que sea como procurator pero tambn
puede ser por cognitor. E representante acta como ta pero es
en verdad parte de tgo; reaza a gestn para s msmo
aunque aparentemente acta por otro, pero e resutado de su
gestn no se traspasa a su representado, sno que se queda en
. La actio iudicati, s hay, ser sempre a favor o en contra de
procurator. Es un mecansmo para evar a cabo a cesn de
crdtos, en a que e cognitor o procurator seran os cesonaros
de a reacn.
Cuando e e ddo presenta en |uco personamente a procurator
(procurator praesentis), e Pretor hace responder de |uco a
ste, aunque sea su representado quen, con permso de
procurator, d a cautio iudicatum solvi, de modo que vene a
garantzar a responsabdad de su procurator, aproxmndose
USC Pgina 66
Eementos de Derecho Romano prvado
ste a un cognitor. S es e dte quen presenta a su procurator,
queda ste berado de dar a cautio de rato, pues medante e
mandante o sus herederos sguen obgados a mantener e
mandato en vrtud de una posbe e!ceptio doli de ddo frente a
a eventua demanda.
Cuando se duda acerca de mandato de procurator de
demandante, e pretor concede a formua con a e!ceptio
procuratiria, de modo que resuta que no exsta mandato e ddo
deba sar absueto.
Cuando acta e representante de un ncapaz como
demandante, a accn se consdera consumda y a accn
e|ecutva se da a representado; sn embargo, soo en a tma
poca csca se e exme de dar a cautio de rato.
S es ncapaz e demandado su representante sufrr a accn
e|ecutva y debe dar por eo a cautio iudicatum solvi, savo s
representa necesaramente a un ncapaz que no puede
defenderse por su defcenca o por haarse ausente, en cuyo
caso a accn e|ecutva proceder contra e ncapaz.
En su causae cognitio, debe e Pretor examnar tambn s a
formua pedda en a postulatio est admtda en e Edcto o es,
en todo caso, admsbe, y s a petcn no es evdentemente
n|usta o mpropa; en su caso puede exgr a modfcacn de a
frmua, por e|empo, medante a ntroduccn de una e!ceptio.
Resuta mpropa a formua cuando no corresponde a a petcn
de dte o a a poscn que se afrma tener e ddo. La donedad
para aparecer en una determnada reacn procesa como dte o
ddo se ama hoy "egtmacn procesa" (actva o pasva).
Agunas accones no requeren una especfca egtmacn actva,
pues pueden ser e|erctadas por cuaquer cudadano (accones
"popuares").
Para cercorarse de a verdadera poscn de ddo, a que e
egtma para sero, puede e dte drgre una preva
"nterrogacn" (interrogatio in iure), por e|empo, a de s es
heredero de Tco y en qu proporcn, o de s tene en su
potestad como pater o dueo a autor de un deto.
Una vez examnados todos estos presupuestos procesaes, e
pretor puede conceder o denegar a accn (datio<denegatio
actionis), exgendo as caucones que sean de caso y e
|uramento de no tgar sn razn (iusiurandum calumniae).
USC Pgina 67
Eementos de Derecho Romano prvado
5odos de interrupci1n del litigio
E Pretor antes de dar a accn, suee nvtar a os tgantes a
egar a una soucn de su controversa sn necesdad de |uco.
Estas posbes soucones son prncpamente 3:
Transactio es un conveno de renunca a a accn a
cambo de entregas efectvas o promesas formaes de
demandabe, o ncuso recprocas.
En e derecho csco, a transaccn no es ms que un
pacto a que se pueden agregar unas estpuacones; en
e derecho post-csco se converte en un contrato
"nnomnado", sanconado por a a- praescriptis verbis, a
a que se e aade a a- e! stipulatu; e nuevo contrato
se aproxma entonces a a donacn a a vez que se
separa de os pacta.
Como prototpo de os pactos a transaccn da ugar a
una e!ceptio que defende a que ba a ser demandado
s e dte que transg pretende e|erctar accn contra
.
Confessio in iure e demandabe se aana ante a
recamacn de "dte". Segn un antguo prncpo e que
confesa su deuda se tene por condenado (confessesius
pro iudicato habetur), y procede entonces a e|ecucn
contra . En as accones reaes, a confesn puede dar
ugar a una atrbucn de derecho (additio) que hace e
magstrado a favor de dte.
La accn confesoria es smar a a a. udcat, pero,
cuando o confesado no es una cantdad de dnero hace
fata un prevo tramte decaratvo para a estmacn de
una condena en dnero; en as accones reaes y de
resttucn de una cosa, por a causua arbtrara de
estas, se mantene en a accn confessoria a facutad
de resttur para evtar respectvamente, a additio o a
condena.
'usiurandum e |uramento decsoro que hacen as
partes tgantes decde e tgo y o nterrumpe
defntvamente. E que |ura o hace sempre a su favor.
Hay 2 tpos de |uramento:
USC Pgina 68
Eementos de Derecho Romano prvado
.uramento 5oluntario : es un |uramento
vountaro de una de as partes, s a otra e
ofrece atenerse a o |urado (iusiurandum
deferre). S e que ha sdo nvtado a |urar en
su propo favor o hace efectvamente (dare
iusiurandum) o a parte que e nvt a
hacero dspensa a hacero a que acept
daro (remittere iusiurandum), a
controversa se consdera resueta:
S o as |urado favorece a ddo,
dspondr de una e!ceptio contra otra
recamacn posbe
S favorece a dte, dspone este de una
accn especa que e facta a
e|ecucn.
Cuando e |uramento se refere a un certam
pecuniam dare oportere, e dte que |ur
dspone de una actio in factum ex
iusiurandum de carcter e|ecutvo; en otro
caso, tene a msma accn que ba a entabar,
pero con una causua por a que se dspensa de
a prueba de hecho |urado (a- utilis). Contra a
e!eptio iusiurandui no se admte a rpca de
ddo.
.uramento necesario : no es por mutuo
acuerdo. E dte s quere acabar con e tgo
por |uramento podr hacero aunque e ddo
no quera. E ddo no se puede oponer y
tendr que aceptar e |uramento. As e ddo
tene 2 posbdades:
|urar que no debe
Devover e |uramento a dte para que
este pueda |urar s e debe.
S se nega a |urar y a devover a
nvtacn, se e tene por indefensus. Soo
es necesaro en os casos que e dte
e|ercta a actio certi en a que se recama
certa pecunia. S e ddo no acepta e
|uramento ncurrr en ndefensn. Las
USC Pgina 69
Eementos de Derecho Romano prvado
consecuencas procesaes son as msmas
que en e |uramento vountaro:
o S favorece a ddo e!ceptio
iusiurandi
o S favorece a dte a- in factum
e! iusiurando
Fnamente debe procederse a nombramento de |uez, que no
es, en a poca csca un funconaro n un magstrado, sno un
partcuar eegdo en prncpo por as partes. Puede ser un jue,
(iude! o arbiter) o tribunal de recuperatores.
Para agunas causa, como son os procesos heredtaros actuaba
e antguo trbuna de os dentunviri, no en peno, sno por
seccones presddas por cuestones especaes, y e
procedmento segua sendo que e de a legis actio sacramento.
Las partes podan ponerse de acuerdo en que fuera |uez una
persona determnada, sempre que tuvera unas condcones
mnmas de capacdad. S no haba acuerdo, deba ser nombrado
|uez uno de a sta ofca de posbes |ueces (album iudicium),
preva recusacn aternatva por parte de dte y de ddo: uno, a
menos, no poda ser recusado, y nunca se acuda a sorteo.
En a poca csca, se compona esta sta de:
Senadores
Personas de rango ecuestre
E pretor confecconaba a sta para e ao de su magstratura.
Adems de a capacdad persona (eran ncapaces os escavos,
as mu|eres, os sordomudos, os ocos, os mpberes y agunas
personas tachadas de pbca ndgndad), se exga para fgurar
a edad mnma de 30 aos, que Augusto reba| a 25 y quzs
Caudo a 24 aos; as como no haarse en e e|ercco de aguna
magstratura.
E trbuna de recuperatores deba nombrarse tambn por
acuerdo de os tgantes, preva recusacn aternatva de os
nombres de album iudicum, hasta de|ar sn recusar 7, entre os
que se sorteaban 3 o 5, segn os casos. Este trbuna deba
actuar en accones determnadas en e Edcto, que presentaban
especa nters pbco, como procesos de bertad,
USC Pgina 70
Eementos de Derecho Romano prvado
recamacones contra abusos de os pubcanos, por detos de
esones o con voenca, y accones pretoras reatvas a a
ctacn procesa, a parte |ucos pbcos de repetundis y por
mutas.
E |uez eegdo por as partes era nombrado por e pretor. E
nombre de |uez o de os recuperatores deban fgurar en cabeza
de a frmua pero se podan aadr estos nombres despus de
haber quedado defntvamente f|ada.
LITIS CONTESTATIO
Sgnfca atestguamento de tgo. Con este acto fnaza a fase
in iure. Consste en a redaccn por escrto de a formua de a
accn en unas tabas que se cerran y se entregan a dte que
uego entregar a |uez en a fase apud iudicem.
Es e momento centra de tgo en e que quedan f|adas
defntvamente as poscones de as partes. Segn e haya
redactado a frmua, as ser e derecho que uego reconozca e
|uez. La litis contestatio produce os sguentes efectos:
Efecto consuntvo: )PS0 )UR* < 0P* *;C*PC)0.)S
USC Pgina 71
Eementos de Derecho Romano prvado
Una vez ceebrada a litis contestario a accn se
consume, es decr, no se puede vover a recamar con
a msma accn por e msmo asunto y respecto a
msmo ddo ("non bis in idem"). Cuaquera que sea e
resutado de tgo, se excuye una uteror
recamacn por o msmo.
Los efectos consuntvos de a litis contestatio pueden
operar: ipso iure u ope excepcionis dependendo
de tpo de |uco y a accn que se entabe.
'pso iure 3pe excepcionis
Tene que darse 3 requstos:
1. Accn persona
2. Accn in ius conceptae
3. |uco egtmo
La accn se agota porque a litis
contestario produce por s msma (pso
ure) un efecto extntvo. Se produce
una #OG('O# #%%S(R'(. Supone
que a una obgacn ya exstente se e
superpone otra obgacn nueva
susttuyndoa. La obgacn prmtva
desaparece, ya no exste, por tanto no
se puede vover a recamar y en su
ugar aparece a nueva obgacn. E
contendo de una nueva obgacn es:
atenerse a la sentencia del jue,, ya
sea absoutora o condenatora.
Soo en este caso novacn necesara y
consumcn pso ure son o msmo. No
cabe de nngn modo una 2
recamacn, s e dte ntenta entabar
a msma accn e pretor se a denega
(denegatio actionis). En caso de que se
e concedese a accn, e ddo sadra
absueto porque a obgacn ya no
exste a producrse a novacn
necesara.
Cuando fae aguno de os requstos
anterores, e efecto consuntvo operar
por medo de una excepcn:
1. Accn rea
2. Accn in factum
3. |uco mpera
Cabe una 2 recamacn de dte pero
sus efectos se parazan con a e!ceptio
que se da a ddo. Esta excepto se ama
"$xceptio rei iudicatae vel in
iudicium deductae"
Es una excepcn dobe que puede
usarse separadamente segn os casos:
$xceptio rei iudicate
excepcn de cosa |uzgada que
e ddo puede oponer cuando ya
hay sentenca de |uez
$xceptio res in iudicium
deductae excepcn de cosa
evada a |uco que a puede
oponer cuando se ha ceebrado
a ts contestato pero hay
sentenca de |uez.
HPor 9uD es ope excepcionis en una
a2 in factumI
Porque esta actio es una creacn de
USC Pgina 72
Eementos de Derecho Romano prvado
pretor, por eo no se puede consumr
de peno derecho porque se basa en e
derecho pretoro.
HPor 9uD es ope excepcionis en un
:uicio imperialI
Porque este |uco est basado en e
mperum de pretor, de magstrado,
por eo tampoco puede operar de peno
derecho sno por derecho pretoro.
HPor 9uD es ope excepcionis en una
accin realI
Porque a propa naturaeza de as
accones reaes genera efectos erga
omnes (se puede recamar como ttuar
contra cuaquera que perturbe e
derecho de dte sobre a cosa)
Otra dferenca entre e efecto ipso iure y
ope e!cepcionis cuando habamos de
accones reaes y personaes es que para
que se produzca a novacn necesara es
precso a exstenca de una obgacn
preva que se da en accones personaes
pero no en as accones reaes.
La praescriptio es una parte extraordnara
de a formua que puede aparecer en a
msma por vountad de dte y evta e
efecto consuntvo de as accones de
recamacones de deudas perdcas.
La litis contestatio converte en transmsn una accn
que era ntransmsbe.
E |uco podr contnuar tanto actva como
pasvamente con herederos (si muere el
dte o el ddo, sus herederos pueden
continuar si ha llegado a la litis
contestatio)
Las accones penaes son pasvamente
transmsbes, savo que a litis contestatio
USC Pgina 73
Eementos de Derecho Romano prvado
se haya ceebrado en vda de que ha
cometdo e deto.
La litis contestatio converte en perpetuas as accones
temporaes.
Las accones penaes in factum son
anuaes, e pazo para e|erctaras caduca
pasado 1 ao desde a e|ecucn de deto,
savo que se haya ceebrado a litis
contestatio, porque sta a converte en
perpetua (aunque no se haya dado
sentenca y se haya acabado e ao)
En a litis contestatio as poscones de as partes
quedan f|adas defntvamente.
No se puede varar a pretensn de dte
n se puede e ddo ntroducr nuevas
excepcones savo en un |uco de BF que
podr oponerse excepcones hasta e
momento de a sentenca. En as accones
de derecho estrcto no caben ms
aegacones despus de ceebrar a litis
constestatio.
E ob|eto recamado, pasada a ts contestato se
converte en res tgosa.
Oue va a quedar afectada por agunas
prohbcones, entre eas, a ms
mportante es que no va a poder ser
ena|enada.

S actan os representantes, estos son os que quedan
drectamente vncuados por a litis contestatio.
La litis contestatio es e dez a quo para e cmputo de pazo de
caducdad:
|uco egtmo 18 meses
|uco mpera mxmo 1 ao
USC Pgina 74
Eementos de Derecho Romano prvado
Cuando muere e |uez o una de as partes o por otro motvo
deben cambarse as personas ntervnentes en a litis
contestatio, hace fata decretar una nueva frmua con un
cambo en os nombres pero no se requere una nueva litis
contestatio.
FASE APUD IUDICEM
Esta fase de tgo se ceebra ante e |uez que es un partcuar
eegdo por as partes y nombrado por e pretor. E |uez debe
estar presente personamente. Tene a obgacn de aceptar esa
funcn porque se consdera un "deber cudadano". S e |uez no
cumpe con su deber de cudadano, e pretor puede sanconaro
con una accn in factum. Cabe que se excuse por motvos
graves (e!cusatio), por e|empo, "a necesdad de ausentarse por
causa pbca o prvada", "excesva edad", "enfermedad."
USC Pgina 75
Eementos de Derecho Romano prvado
Debe actuar conforme a derecho: debe hacer un |uramento de
que actuar conforme a a verdad y a derecho. S descuda su
deber (litem suam facit) se da contra una accn in factum.
Puede ser gnorante en derecho entonces ser asesorado por os
|urstas.
En a fase apud iudicem e |uez debe de estar personamente
presente y escuchar a as 2 partes, no es necesaro que
comparezcan ambas partes (en a fase n ure es obgatoro, sno
ncurre en ndefensn). Cabe e |uco en contumaca, sn
embargo a ausenca de una de as partes es ms venta|osa que
a otra:
S fata e dte e |uez suee absover a ddo
S fata e ddo se e condena en
contumaca
Todas as actuacones en a fase apud iudicem son oraes. Una
vez que e |uez ha edo a formua empezan as actuacones de
os abogados de as partes cuyas ntervencones eran mtadas
en e tempo, determnado por e |uez. Dstncn entre abogado y
|ursta:
Abogado retorca
|ursta sabe de derecho
La msn de abogado es tratar de convencer a |uez de a
poscn de a parte a quen defende.
Despus de a ntervencn de os abogados de cada parte se
procede a a recepcn de pruebas. En a fase probatora e dte
debe probar su intentio o e factum que ha aegado y e ddo debe
probar su e!ceptio s a ha ntroducdo, tambn deben probar as
replicas y triplicationes s as hay. Para a vaoracn de a prueba
por cada parte, e |uez tene 2 prncpos:
- Principio de libre apreciacin de la
prueba a puede vaorar como quera
- Principio dispositi5o ha de atenerse a
as pruebas presentadas por os tgantes,
no puede soctar ms pruebas.
Fedios de prueba:
USC Pgina 76
Eementos de Derecho Romano prvado
Decaracn de as partes
Pueden ser: afrmacones, confesones, |uramentos. que en
nngn caso vncuan a |uez
Decaracones de testgos
Es a prueba preferente y ms mportante en e procedmento
formuaro. No hay mtacn respecto a nmero de testgos que
pueden dar testmono. Los testgos decaran vountaramente
savo que haya sdo amado a decarar por haber ntervendo
como testgos de un acto soemne, en cuyo caso estn obgados
a decarar.
Segn XII Tabas, e testgo que rehsa a decarar en e caso
obgatoro es decarado improbus intestabilis, esto sgnfca que
no podr vover a ser testgo en otros actos n podr convocar a
otros testgos para actos que quera hacer.
E faso testmono fue consderado un crmen gravsmo (en XII
Tabas se mpona a pena de muerte, y, posterormente, a pena
era e exo)
Son ncapaces para ser testgos:
Escavos
Condenados por certos crmenes
Impberes
Lbertos
Patronos
Ascendentes y descendentes de a parte
nteresada
Instrumenta
Es a prueba documenta. En e proceso formuaro tene menos
mportanca que a prueba testfca pero en e cogntoro ser a
rena. Los documentos son:
Testationes eran unas tabas en as que
se recogan as decaracones extra|udcaes
de os testgos que se presentan uego a
|uez
USC Pgina 77
Eementos de Derecho Romano prvado
#ationes mayor mportanca en e
proceso cognitorio. Son os bros de cuentas
de os banqueros. E pretor obga a os
banqueros a presentar as cuentas, con
ndcacn de a fecha a cuaquer cente
que se as pda, sea como adversaro o sea
en un tgo con 3. E cente que perde e
tgo por no dsponer de esa prueba tene
una actio in factum contra e banquero.
*+emplo, el testamento en la Bpoca clsica
era un acto oral pero se pod2a de+ar
constancia del mismo en un documento
escrito a efectos probatorios 4la testatio5-
Aun&ue el acto consuntivo es el acto oral-
De este valor meramente probatorio se pas9
a darle a ese documento un valor
constitutivo, es decir, 'a no es un simple
medio de prueba sino &ue el propio
documento es constitutivo de un acto '
produce efectos por si mismo- Para el
pretor, $si ha' documento, ha'
testamento(, aun&ue no se produ@ca el acto
solemne- Para el ordenamiento pretorio, las
tablillas tienen valor constitutivo-
Aparecen, sn gran dfusn en a poca csca os documentos
regstrados ofcamente (apud acta) y as copas (e!empla) de
os msmos. A partr de Augusto se generaz e regstro de
nacmentos, en e que deba hacerse una decaracn de os
msmos antes de os 30 das despus de parto.
Por utmo exsten unas regas de nterpretacn, a as que acude
e |uez para dspensar a prueba en e caso de que sta sea
mposbe o dfc de probar. Estas regas nterpretatvas son e
precedente de as presuncones egaes de procedmento
cogntoro.
E |uez a dspensar de prueba, presume que ese hecho ha
ocurrdo de una determnada forma. E|empo: muerte smutanea
de padre e h|o (s e h|o es pber, se presume que ha muerto
antes e padre, uego hereda; s e h|o es mpber, se presume
que ha muerto antes que e padre), a egtmdad de os h|os.
USC Pgina 78
Eementos de Derecho Romano prvado
Despus de a fase probatora, e |uez se forma su propa opnn
acerca de a cuestn panteada en a formua que pasmar en
su sentenca.
S%#!%#'( .$&''(L
Es a opnn que debe dar e |uez acerca de a cuestn
panteada en a frmua, despus de hacer recbdo y vaorado
as pruebas en su propa cognitio. Esta opnn de |uez decde e
tgo, da soucn a a controversa (iudicatum). La sentenca no
requere forma determnada.
E |uez tene a obgacn de dar sentenca dentro de unos
pazos, que vendran sendo, segn se trate de un |uco egtmo
(18 meses desde a litis contestatio) o de un |uco mpera (hasta
que termne a magstratura a partr de a litis contestatio;
mxmo 1 ao).
Sn embargo se puede pedr un apazamento (diffisio) s ve que
e es mposbe faar dentro de os pazos. S pasa e pazo para
dar sentenca desde a litis contestatio, e |uez ncurre en
responsabdad: se dce que hace suyo e tgo. S esto sucede
se da contra una actio in factum y e |uez puede ser
condenado. La accn es pena, sn embargo, Gayo y |ustnano a
consderan cuas-dectua.
E dte puede recamar contra e |uez con a actio in factum
porque a consumrse a accn en a litis contestatio, e dte no
tene una 2 recamacn ya que e ddo tene para parazare a
e!ceptio in iudicium deductae.
E |uez puede hacer un |uramento de que no ve e asunto caro:
entonces de|a su funcn y se e|e a otro |uez.
La sentenca tambn es ora en as accones de derecho estrcto
e |uez est atado a a redaccn de a frmua mentras que as
accones de BF acta con mayor bertas. Exsten 2 tpos de
sentenca:
Decaratva su contendo podr ser:
USC Pgina 79
Eementos de Derecho Romano prvado
Absoutoro (a intentio no ha sdo
probada)
o a prueba de dte queda
neutrazada con a aportada por
e ddo en apoyo de su e!ceptio.
o e dte ncurre en pluris petitio
o cuando a accn tene causua
arbtrara y e ddo resttuye
antes de que recaga sentenca.
Condenatoro (a intentio es probada).
Se condena a pago de una cantdad
de dnero (sentenca pecunara)
Consttutva en as accones dvsoras, que evan
adiudicatio: ad|udcacn de nuevos derechos.
- Accones personaes con certa pecuna se
condena a esa certa pecuna
- En e resto de supuestos (certa res/
ncertum) se requere que e |uez reace a
ts aestmato atendendo a os dstntos
momentos segn a accn que se haya
panteado:
Fuit
*st
*rit
Accones de BF
- En as accones con causua arbtrara e ddo
puede acogerse a ea antes de que e |uez
dcte sentenca. E |uez ofrece a dte a
vaoracn de a res y medante a
pronuntiatio, e |uez antcpa su decsn
para que e ddo e|a entre resttur o
recamado o ser condenado a a cantdad
|urada por e dte.
Cuando e ddo e|e a causua
arbtrara o que se pensa es que
desconoce a sobrevaoracn porque
s o sabe prefere pagar que resttur.
USC Pgina 80
Eementos de Derecho Romano prvado
S e ddo no se acoge a a causua
arbtrara y paga a condena, se
converte en poseedor cv de a cosa
recamada con posbdad de
adquscn de a propedad medante
usucapn.
Mentras no adquere a usucapn es un
propetaro pretoro, es poseedor cv y
puede adqurr a propedad porque ha
pagado. Como poseedor puede defender a
posesn de ob|eto que retene con os
nterdctos posesoros. Pero s perde a
posesn necesta una accn de a que
carece hasta que |uano extende a su
favor a posesn cv a ttuo pro emptore,
de modo que dsponga provsonamente
de a 2 Publiciana y pueda acanzar a
propedad cv por medo de a usucapn.
- En as accones de BF tambn es posbe
que resttuya antes de a sentenca,
entonces ser absueto.
E |uez y e dte a reazar a estmacn de vaor de a cosa
venen mtados por una ta!atio.
Exsten una sere de supuestos en os que a condena se agrava,
son os supuestos de litiscrescencia en os que os adems de a
condena, e tgante temeraro va a pagar una pena aadda por
eo, se haba de poena temer litigantium; e que ha tgado
sn razn puede sufrr por eo una condena, sancn pecunara.
Casos de litiscrescencia:
1. ontra el infitians ddo que se ha resstdo
hasta e fna sn razn a a recamacn de dte
que uego resuta vencedor. CONDENA: dobe de a
pena.
2. En as accones penaes CONDENA: crece a un
mtpo de a condena
3. En as accones credtcas: e dte y ddo se crzan
promesas de pagar. CONDENA: e que resute
vencdo pagar o prometdo.
USC Pgina 81
Eementos de Derecho Romano prvado
a. En e mutuo as partes se cruzan unas
promesas de pagar a 3 parte de a
cantdad recamada (sponsio et
restipulatio tertiae partis)
b. En os prestamos pretoros as partes se
cruzan unas promesas de pagar a mtad de
a cantdad recamada (sponsio et
retipulatio dinidiae partis)
2. Cuando se comprueba que e dte ha recamado
para ve|ar a a otra parte (calumniae gratia). E
ddo puede exgr a dte 1/10 parte de o recamdo.
Requstos:
Absoucn de ddo
Ddo no pd e
iusiurandum calumniae a
dte.
3. En agunas accones se da contra e dte vencdo
un iudicium contrarium por una decma parte o
por a qunta parte de o que e dte e recama.
E iudicatum de |uez produce efecto de cosa |uzgada y excuye
toda revsn pues debe mantenerse o ya |uzgado. E iudicatum
vae como e!empla |udca para casos futuros aunque no
consttuya propamente una fuente de ius. La sentenca es
mpugnabe por agn defecto que vce e |uco entero o a
sentenca de un partcuar. E ddo vencdo puede mpugnar a
sentenca por su contradccn a vencedor en a actio iudicati o
a petcn de una restitutio in integrum.
La sentenca vueve a producr un efecto consuntvo smar a a
litis contestatio, una nueva novacn necesara, por cuanto, a
obgacn de atenerse a a sentenca se nova en a obgacn de
cumpr e fao.
Tambn hay que dstngur entre consumcn ipso iure y ope
e!ceptionis:
USC Pgina 82
Eementos de Derecho Romano prvado
En as accones reaes y en as accones con demosntratio, a
consumcn soo se produce con e fao |udca favorabe a dte,
pues una sentenca absoutora de|a aberta a posbdad de
vover a tgar.
En prncpo a cosa |uzgada no afecta a as personas que no han
ntervendo en e proceso, pero agunos |ucos pueden, de hecho,
pre|uzgar otros conexos, aunque a |ursprudenca no estabece
regas f|as sobre esta pre|udcadad y prevaece a
consderacn casustca.
Sendo os |ueces personas prvadas sn reacn |errquca entre
s, no se podr permtr que uno de eos pudera revsar a
sentenca de otro. Sn embargo, cuando aparece a nueva fgura
de prnceps, surge a prctca de trasadar a su |uco agunas
causas panteadas entre |ueces ordnaros, y se ntroduce as en
e procedmento cv un tpo de apeacn smar a que exsta
en as causas crmnaes. Pero e procedmento por e que se
transmten as causas entre Emperador no es e ordnaro, sno e
cognitorio.
%.%$'O# &% L( S%#!%#'(
Cuando a sentenca es condenatora su vaor normamente es
decaratvo de un derecho, por tanto a smpe sentenca no es
sufcente para reforzar a ddo condenado a que a cumpa.
S a cumpe vountaramente ya no es necesaro
e|ecutara
S e ddo condenado no cumpe a sentenca porque no
quere o porque no puede cumpra es necesaro abrr
un nuevo procedmento para forzaro a cumpra es a
fase ejecutiva.
Las XII Tabas daba un pazo de 30 das para cumpr
vountaramente e )udicatum que se conservara este pazo en a
prctca pretora de a poca csca. En e procedmento
formuaro a forma de e|ecucn tpca es a patrmona y no a
persona.
USC Pgina 83
Eementos de Derecho Romano prvado
Con e ob|eto de que e ddo cumpa a sentenca que no ha
cumpdo vountaramente, e dte puede e|ecutar una accn
e|ecutva amada: actio iudicati:
1. Se puede compensar
2. Su frmua es desconocda. Tenemos pocos datos
sobre ea.
3. Es un nuevo proceso. E|ercco de una nueva
accn contra e que no cumpe.
4. Es una accn persona (e ddo es deudor)
5. Busca forzar e cumpmento de a sentenca
condenatora.
6. Su condena crece a dobe contra e que se resste
sn motvo aguno. S e ddo perde, ser
condenado a dobe.
7. Funcones: a prncpa es e cumpmento de a
sentenca condenatora, tambn a revsn de a
sentenca. En e procedmento formuaro no
exste a posbdad de apeacn porque e |uez es
un partcuar, no un funconaro y no exste una
|erarqua para revsar a sentenca (a sentenca
tene fuerza de cosa |uzgada) una vez dctada se
produce otra novacn necesara que consste en
a obgacn de cumpra (obgacn que
susttuye a a de atenerse a a sentenca).
La actio iudicati supe de aguna forma a mposbdad de
apeacn porque srve para revsara. S e dte obtene sentenca
favorabe en a fase e|ecutva se vueve a condenar a ddo (quen
tene que pagar e dobe de a condena). S este se nega a
cumpr dcha sentenca, e dte socta una missio in bona de os
benes de deudor.
Aunque a obgacn de condenado recae sobre su persona
fsca, a e|ecucn de a poca csca es ordnaramente
USC Pgina 84
Eementos de Derecho Romano prvado
patrmona y no persona. Esta forma de e|ecucn patrmona es
pretora, pero deb de aparecer ya en a poca arcaca y
generazarse a prncpos de a poca csca.
En a legis actionis, a e|ecucn de os deudores era medante a
manus iniecto que en tmo termno conduca a a addictio de a
persona de deudor a favor de vencedor. Esta forma se poda dar
a causa de:
C- )udicatum
2. Una confessio in iure por deuda pecunara
3. Una damnatio con efecto e|ecutvo drecto ya sea por
testamento, ya sea por una ey pubca que mpusera
ta damnatio drectamente.
Hay que tener en cuenta as sguentes consderacones:
Los deudores nsoventes no quedan generamente
expuestos a sus acreedores prmaros, sno a sus
fadores (patronos o amgos). No es muy norma que se
egue a a missio in bona. S hay fadores, e acreedor se
drge a fador para cobrar a deuda cuando e deudor
nca es nsovente.
La e|ecucn se da contra e que no tene dnero
nmedatamente dsponbe, o cua no quere decr que
no tenga benes; no tene qudez sufcente para pagar
as deudas pecunaras, entonces, e embargo se da
contra su patrmono.
La e|ecucn patrmona es concursa: se suman todos
os acreedores de deudor.
Se dferenca entre insol5ente ordinario y e que
oculta dolosamente su insol5encia, cuyo rgmen de
e|ecucn sern dferente.
La missio in bona supone e embargo defntvo de todo
e patrmono de deudor, todos os acreedores de
msmo se suman a acreedor que a ha soctado y una
vez venddo e patrmono van cobrando sus crdtos.
USC Pgina 85
Eementos de Derecho Romano prvado
Una vez que e pretor ha decretado a missio in bona exste un
pazo de 30 das s e deudor vve o 15 das s e deudor est
muerto, durante e cua pueden pasar 3 cosas:
1. E deudor est a tempo todava de cumpr sus
obgacones: s o hace se evanta e embargo.
2. Los acreedores entran en a posesn de os benes, para
cuya admsn pueden pedr a pretor e nombramento
de un curator bonorum, que se encargar de e|erctar
as posbes accones que hay en e patrmono.
3. Para proceder a a venditio bonorum, os acreedores
nombran a un magster bonorum que va a reazar a
proscriptio bonorum. S hay fadores, e acreedor se
drge a fador para cobrar a deuda cuando e deudor
nca es nsovente. La proscriptio bonorum es e
anunco pbco de que esos benes va a ser venddos en
boque en pbca subasta. Esta proscriptio bonorum
tene carcter nfame para e deudor.
Hay que reazar a le! venditionis que es e nventaro
de patrmono de deudor que ha sdo embargado.
Se procede a a venta de dcho patrmono. E patrmono
se ad|udcar a me|or postor en a subasta, e
comprador se ama bonorum emptor. Una vez venddo
e patrmono se produce e reparto de o obtendo entre
todos os acreedores de deudor, tenendo en cuenta e
prncpo de proporconadad. Lo obtendo se reparte de
forma proporcona a os crdtos de cada acreedor, os
acreedores va a recbr un tratamento gua (par
conditio creditorum5 s ben no exsten crdtos
prvegados que van a ser cobrados con preferenca
(e+emplo, los titulares de prendas e hipotecas e!clu'en
de la venta de ob+etos de su garant2a para satisfacer
con ellos sus propios crBditos- %a garant2a puede
e!tenderse a veces a todo el patrimonio del deudor).
Acreedores prvegados pueden ser:
- Fsco
- Cudades
- Gasto de enterro
- Resttucn de a dote
- E ncapaz contra e tutor
USC Pgina 86
Eementos de Derecho Romano prvado
A ser una e|ecucn forzosa porque se presupone e
dato de que esa persona no ha cumpdo a sentenca n
tampoco ha cumpdo con sus acreedores, s quedan
crdtos resduaes e que o tenga puede vover a
e|ecutar a su deudor hasta que se pague e crdto, a
e|ecucn forzosa ser repetbe tantas veces como sea
necesaro para egar a satsfacer e 100% de os
crdtos.
E bonorum emptor es a persona que adquere e
patrmono en boque porque es e que ha ofrecdo a
mayor cantdad en a subasta pbca, es e comprador
de patrmono de deudor e|ecutado y aunque o
adquere no obtene sn ms a propedad cv sno que
adquere a propedad pretora y dspone de un
nterdcto para recamar a posesn de os msmos
(posesn cv).
Respecto a os crdtos que pueda tener e deudor
concursado respecto a sus deudores, e bonorum
emptor tene a posbdad de recamaros. Para eo
ntervene e pretor con dos accones mprescndbes
para que e bonorum emptor pueda cobrar os crdtos
que se e deban a deudor concursado:
(ccin rutiliana
Es una accn pretora con transposcn de
personas para os casos en e que e deudor
concursado est vvo. E bonorum emptor
acta en cadad de representante procesa
in rem suam de deudor concursado
respecto a sus acreedores.
(ccin sabiniana
Es una accn pretora con fccn en os
casos en os que e deudor concursado est
muerto. Se ordena a |uez que tenga a
bonorum emptor como s fuese heredero de
ttuar de a reacn |urdca. A recamar os
crdtos que podra tener e deudor, e
bonorum emptor debe ntroducr a
condemnatio de a formua una deductio: s
o exge e ddo para que e |uez tenga en
cuanta y compense as deudas que e
bonorum emptor tenga pendente con e
ddo.
USC Pgina 87
Eementos de Derecho Romano prvado
Con e dnero que e bonorum emptor
pagaba, se haca por e magister bonorum e
reparto proporcona entre os acreedores.
Exsten 2 formas de e|ecucn:
Cessio bonorum es un sstema de
e|ecucn basado en a %e! )ulia de
bonis cedendis. E deudor que ega a
encontrarse en una stuacn de
nsovenca ofrece a sus acreedores
os benes que e quedan para que os
acreedores os vendan y cobren sus
crdtos con e preco. No se trata de
una e|ecucn forzosa sno que e
msmo deudor conscente de su
nsovenca ofrece a sus acreedores
os benes que e quedan. Los
acreedores deben aceptar esta
soucn cuando e deudor a socta
de magstrado y se excuye as toda
posbdad de e|ecucn persona. E
que hace a cessio queda defenddo
por e benefco de competenca, es
decr, responde en a medda de su
sovenca actua, sus benes futuros no
quedan afectados. Los crdtos
resduaes no se podrn recamar ms
adeante.
Cuando e deudor ocuta su
nsovenca y no se adeanta a hacer a
cessio bonorum su stuacn queda
agravada por doo. En este cas, e
decreto de a missio n bona se pubca
de forma nfamante (proscriptio) y se
procede a a venditio bonorum. En
este caso, e deudor no queda
defenddo por e benefco de
comparecenca.
USC Pgina 88
Eementos de Derecho Romano prvado
&istratio bonorum es una forma
de e|ecucn pecuar que consste en
a venta asada de os ob|etos de
patrmono de deudor, os benes se
van a vender por separado uno a uno,
no hay venta en boque sno
ndvduamente conforme vaya sendo
necesara a satsfaccn de os
crdtos.
Es a e|ecucn ms venta|osa de todas pues
vendendo os benes uno a uno se saca ms
dnero que hacndoo en boque. La venta
de os dstntos ob|etos a reaza un curator
bonorum nombrado por e Pretor. Esta forma
de e|ecucn est reservada para
determnados deudores como:
- Incapaces sn tutor o curator que
hereden de deudor concursado.
- Personas de fama senatora.
- Ouzs tambn por acuerdo de
os acreedores.
Re5ocacin de actos 8raudulentos =interdicto fraudatorio>
Cuando a venditio bonorum ha de|ado sn satsfacer parte de os
crdtos os acreedores pueden proceder a a revocacn de os
actos reazados por e deudor antes de a missio in bona que
han empobrecdo e patrmono de deudor. Es deshacer os
efectos de acto |urdcos, vovendo a a stuacn en que estaban
antes de a reazacn de acto de dsposcn frauduentos.
(ctos 8raudulentos: os que supongan una dsmnucn
de patrmono de deudor que provoca per|uco a os
ntereses de os acreedores. Son actos anterores a a
missio in bona, ya que una vez embargados, e deudor ya
no puede admnstrar n gestonar su patrmono.
Para revocar dchos actos, os acreedores a travs de un curator
pueden e|erctar e nterdcto resttutoro amado interdictum
fraudatorium que es e|erctado por e curator que representa a
USC Pgina 89
Eementos de Derecho Romano prvado
os acreedores. Este interdico se drge contra os 3s que
admteron os benes de patrmono de deudor concursado.
Requstos para e e|ercco de este interdicto (s fata aguno, e
nterdcto no es efcaz):
$ventus damni resutado daoso
Consilium fraudis prevsn de fraude por deudor
Scientia fraudis conocmento de fraude por os
terceros.
Antes de anazar estos eementos daremos una defncn de
fraudis creditorum: fraude a os acreedores que consste en
un empobrecmento de patrmono de deudor producdo antes
de embargo. Los acreedores s no es sufcente o obtendo en a
venta para cubrr sus crdtos puede hacer 2 cosas:
1. Esperar a que e deudor vaya rehacendo su patrmono e r
e|ecutndoo.
2. Entabar e nterdcto para revocar os actos frauduentos
de deudor.
i2 $ventos damni
Resutado daoso. Es e eemento ob|etvo.
Tene que producrse un dao rea ob|etvo
para os acreedores y es necesaro adems que
hayan quedado crdtos sn cobrar. E fraude
no exste s non a venta se cubren os crdtos
aunque e deudor se haya empobrecdo, no
depende de a ntencn de deudor, sno que
depende de resutado de a venta, as es
fundamenta para que exsta fraude e que no
se cobre todo. S despus de a venta se cobra
todo ya no es fraude.
ii2 Consilium fraudis
Prevsn de fraude de deudor. Es un eemento
sub|etvo. Es a prevsn por parte de deudor
concursado de fraude. Prevsn de per|uco
ocasonando a os acreedores, de as
consecuencas de acto que va a reazar. Es de
dfc prueba con o cua se deduce que exste
cuando se da e eventus damni. Para
presumro es necesaro poner un mte
retroactvo: este mte vene dado por a fecha
USC Pgina 90
Eementos de Derecho Romano prvado
de crdto ms antguo de os acreedores que
han acuddo a concurso. Hay que averguar
cu es e crdto ms antguo y desde ese
momento todos os actos de deudor se
suponen reazados con a prevsn de fraude y
podrn ser revocados.
iii2 Scientia fraudis
Es e conocmento de fraude por parte de os
terceros adqurentes. Los destnataros de os
actos de dsposcn conocen a nsovenca de
deudor y saben que puede causar un dao a
os acreedores. E curator e|ercta e nterdcto
contra os terceros adqurentes con scientia
fraudis porque es absurdo drgrse a deudor
porque ya no tene nada.
No es necesara a scientia fraudis en aqueos casos de
adquscn a ttuo ucratvo. Estos actos son aqueos a travs de
os cuaes e adqurente obtene un ucro con a adquscn e
prototpo de eos es a donacn. E acto a ttuo ucratvo supone
un empobrecmento patrmona en e que transmte con e
correatvo enrquecmento patrmona en e que recbe. En caso
de a donacn e donataro se ucra porque recbe sn
contraprestacn. Este es un eemento sub|etvo que ha de ser
probado. Respecto a os adqurentes sn scientia fraudis se puede
pantear e nterdcto como t cuando e magstrado o
consdere |usto.
Los mtes de a revocacn son:
:issio in bona antes de ea
Prmera deuda contrada hasta ea. En este perodo
comprenddo entre a 1 deuda contrada y hasta a
missio in bona pueden ser revocadas todos os actos de
dsposcn frauduenta cuando se den 3 requstos.
Contra as accones de crdtos contrados por e fraudator podr
oponerse una e!ceptio.
|ustnano sn emnar totamente e nterdcto cre una accn
revocatora nca, anua, revocatora a favor de cuaquer
acreedor nteresado amada acci1n pauliana contra e
USC Pgina 91
Eementos de Derecho Romano prvado
adqurente de BF a ttuo ucratvo se da en a medda de
enrquecmento actua. E deudor no puede aegar su propo
fraude.
La !ex $lia Sencia de|aba sn efecto as manumsones
testamentaras hechas por e que de|aba una herenca
nsovente.
PROCEDIMIENTO ARBITRAL
Este procedmento coexste con e procedmento formuaro. Es
un proceso fundado excusvamente en e acuerdo de as partes
sobre a base de un compromissum y de un receptum arbitrarii
por parte de rbtro que eos e|an para que drma su
controversa, en |ustca y sn atenerse a as formas de |uco
ordnaro. Es una manera de resover un tgo sn que ntervenga
e magstrado:
1. Ante un arbter (3 mparca)
2. Mutuo acuerdo entre as partes
3. No ntervene e magstrado, no hay accn
4. Laudo arbtra: sentenca de arbter
5. Obgacn de dar sentenca
E receptum arbitrarii sgnfca a asuncn de responsabdad
de ese rbtro de dar su opnn para souconar e confcto. As
e arbiter queda obgado a dar a soucn, s no o hace se e
puede recamar con una actio in factum. Accn que serba para
r contra e rbtro que, habendo aceptado e encargo, se negaba
a dar sentenca.
E compromissum sgnfca que ambas partes reazan este
compromso de someterse a veredcto de arbiter, de que van a
aceptar a sentenca napeabe de arbiter. E compromso consta
de 2 partes:
Pacto de renuncia a la accin
8ormularia por 5a ordinaria e dte
renuncaba a pedr aa pretor a accn y en
caso de que e dte socte dcha accn, e
USC Pgina 92
Eementos de Derecho Romano prvado
pretor va a conceder a ddo una excepcn
que derva de pacto (exceptio veluti
pacti) que sgnfca a consumcn ope
e!ccepcionis de a accn de dte (eo
sucede despus de evar e confcto a
arbiter)
Estpuacones penaes son promesas
recprocas de pagar como pena una
cantdad pecunara en caso de no acatar e
audo arbtra. La obgacn prometda es
acatar e audo s se ncumpe se paga a
pena estpuada. S acatan a sentenca ya
no entra en |uego a estpuacn pena:
a. La estpuacn se superpone a
otra obgacn.
b. Genera una obgacn
condcona supedtada a un
hecho futuro e ncerto.
La sentenca dada por un rbtro no puede dar ugar a una actio
iudicati, sno soo a a accn nacda de a estpuacn pena (a-
e! stipulatu) por a que e ddo promet pagar una cantdad s no
cumpa a sentenca.
|ustnano confgura e documento de arbtra|e, aunque no vaya
acompaado de estpuacn como un contrato vncuante (pacto
egtmo) y da fuerza de sentenca a audo arbtra
correspondente. Tambn cuando e compromissum se refuerza
con |uramento o e audo no ha sdo mpugnado en 10 das.
En a poca tarda, e prestgo mora de os obspos hzo que
muchas controversas de|aran de evarse ante os trbunaes
ofcaes para someteras a arbtra|e de os obspos, s se fue
desarroando a episcopalis audientia, cuyas sentencas eran
e|ecutadas ante os trbunaes ofcaes.
Constantno permt que os tgantes que haban ya ncado un
proceso ante trbunaes ofcaes o evaran a obspo e ncuso
con a soo vountad de un tgante (unatera). Desde e s. IV,
esta |ursdccn se mta a causas sometdas a ta arbtra|e por
vountad de ambas partes, as referentes a asuntos regosos y
aqueas en que ntervenan crgos.
USC Pgina 93
Eementos de Derecho Romano prvado
PROCEDIMIENTO COGNITORIO
Los |ucos prvados en Roma se organzan segn dos grandes
sstemas de organzacn de potestad:
1. 0rdo iudiciorum privatorum
6- Cognitio e!tra ordinem
Fuera de ordo, en este procedmento (Cognitio e!tra ordinem)
soo actua un funconaro que asume en una soa persona a
bpartcn de formuaro.
La cognitio se ntroduce en poca de Augusto a travs de a !ex
'ulia 'udiciorum privatorum que generaza e procedmento
formuaro e ntroduce e cognitorio, en esta poca se dan pus os
prmeros casos tramtados por e procedmento cognitorio.
Este procedmento se generaza en e ao 130 d.C. con Adrano
(en reacn con os rescrptos) y a partr de Docacano es e
nco procedmento.
Un campo mportante para e procedmento cognitorio son as
provncas, donde parece no haberse usado nunca e
procedmento formuaro, a menos e ordnaro en Roma. Dentro
de a msma Itaa e procedmento cognitorio se vena apcando
desde Augusto, a determnadas causa que no tenan acogda en
a |ursdccn de pretor:
USC Pgina 94
Eementos de Derecho Romano prvado
1. Reclamaciones de 8ideicomisos
2. /ona caduca (herencas no adqurdas por
incapacitas y herencas vacantes por quedar s
heredero)
3. Reclamacin de 7onorarios de pro8esiones
liberales
4. &eudas de alimentos entre parientes
5. Promesas 7ec7as a los municipios
6. (suntos relati5os a la tutela
7. Procesos sobre estado de las personas
8. 7uerella inofficiosi testamenti y, 9uiz/s, la
hereditatis petitio.
Augusto crea nuevas magstraturas, nuevos funconaros que
actan como |ueces con una |ursdccn que deega en eos e
prncpe, y que eos pueden deegar en |ueces pedneos a os
que encomendan a funcn de recbr pruebas y dar sentenca,
smar a os |ueces de procedmento ordnaro.
Entre estos nuevos funconaros con |ursdccn extraordnara
os ms mportantes son:
Praefectus praetorio susttuye a Prncpe en as
apeacones de todo e Impero.
Praefectus urbi |ursdccn reaconadas con su
poder de poca pero se extende progresvamente a
otras causas que corresponde a pretor y aparece como
|uez de apeacones en Roma.
.icarius in urbe acta en 1 nstanca en ugar de
emperador.
Praefectus annonnae asuntos cves o crmnaes
reatvos a orden de a cudad.
Praefectus vigilum ncendos y dsturbos en Roma.
Controversa sobre vvendas.
Sobre todos estos funconaros con |ursdccn extraordnara
est e Prncpe cuya actvdad |udca se apcaba en prmera
nstanca pero con e tempo, sobre todo, en apeacn.
Una seccn de a Cancera atende a as supplicationes de os
dtes y odas as partes, e Prncpe consuta a su consilium y faa
con un decreto, otras veces, e Prncpe se mta a dar un
USC Pgina 95
Eementos de Derecho Romano prvado
rescrpto a travs de a Chancilleria a %ibellis, para que uego un
perfecto deegado se encargue de comprobar os hechos y d
sentenca segn e crtero |urdco de Prncpe.
aractersticas generales del procedimiento cognitorio:
1. Desaparece a bpartcn, por eo est fuera de ordo.
Antes magstrado-|uez y ahora es e funconaro quen
conoce e asunto y dcta sentenca.
2. Condena en costas para e que perde. Ltgar es mas
costoso.
3. Se perde a tpcdad de a accn porque no hay
formua. No hay accn para cada supuesto, sno que es
un modo genrco de pedr |ustca.
4. La litis contestatio ya no tene sentdo porque no hay
bpartcn n frmua.
5. Tramtacn de todo e procedmento por escrto.
6. La Admnstracn de |ustca se converte en una
parcea de a Admnstracn potca con una |erarqua
|udca en cuya cabeza est e Emperador (efecto de a
burocratzacn).
7. Aparecen funconaros |udcaes nuevos.
USC Pgina 96
Eementos de Derecho Romano prvado
%a propiedad ' otros
derechos reales
1. Casfcacn de as cosas
Primera clasificaci1n
Res in commercium cosas susceptbes de propedad
prvada de esta en un patrmono, de trafco |urdco.
Res e!tra commercium cosas no susceptbes de
formar parte de un patrmono de una persona, no
susceptbes de trfco |urdco.
o Res divini
a. Res sacrae consagradas a doses
ceestaes (tempos)
b. Res religiosae encomendadas a os
doses de utratumba (tumbas)
c. Res sactae |ustnano dce que son
cosas destnadas a aguna dvndad.
Las aproxma a as sacrae.
o Res humani iuris
USC Pgina 97
Eementos de Derecho Romano prvado
a. Cosas pubcas e propetaro es e
Populus Romanus como persona
|urdca. E ager vectales, son parceas
de puebo que se conceden a
partcuares pero nunca va a ser
propetaros.
b. Cosas que son de todos son cosas
comunes de todos os cudadanos (are,
mar.). No tenen propetaro. Aunque
se hae en una fnca prvada, no es
ob|eto de propedad. Su consumo es
comn, sn per|uco de ius prohibendi
de propetaro de fundo para mpedr a
entrada en ea sn propetaro.
Segunda clasificaci1n
Res nullius cosas que no tenen dueo. Se pueden
adqurr por ocupacn
Res sine domino cosas transtoramente sn
propetaro. No se pueden adqurr por ocupacn,
aunque s por usucapn, como por e|empo una
herenca yacente, e escavo manumtdo soo por e
nudo propetaro, e statuliber, as mercancas echadas
a mar.
Res derelictae cosas abandonadas.
Tercera clasificaci1n (es una casfcacn de Gayo)
Corporaes as cosas que son tangbes.
Incorporaes as ntangbes, nmateraes, que no
pueden ser tocadas. Son os derechos.
Cuarta clasificaci1n
Fungbes as cosas que se caracterzan no por su
ndvduadad, sno por su gnero y medda. Son as
USC Pgina 98
Eementos de Derecho Romano prvado
cosas que se pesan o cuentan o mden. No tenen
caracterstcas pecuares que permtan dstnguras
unas de otras. La cosa fungbe por exceenca es e
dnero de curso ega, en cambo as monedas antguas o
as |oyas no son cosas fungbes.
Sobre as cosas fungbes no hay verdadera propedad,
ya que toda recamacn de cantdad se presenta como
accn persona.
No fungbes as cosas que nteresan por sus
cuadades, cosas que por sus rasgos ndvduaes se
pueden dentfcar. Interesan por su especfcacn y no
se pueden susttur en un negoco |urdco. E|empo: una
obra de arte, |oyas.
Esta casfcacn se dentfca con a que dstngue entre
cosas genrcas (fungbes) y especfcas (no fungbes)
sn embargo, una moneda que no sea de curso ega
nteresa por unas caracterstcas concretas y sera una
cosa especfca.
La vountad de as partes en un negoco |urdco puede
aterar esta casfcacn, ya que puede consderar una
cosa tpcamente fungbe o genrca como especfca
(e|empo: un cordero marcado dentro de un rebao).
Tambn pueden tener como genrca o fungbe una
cosa tpcamente especfca o no fungbe (e|empo un
cuadro por sus meddas, sn nteresare a obra en s
msma, sno su cantdad).
7uinta clasificaci1n
Consumbesas que desaparecen con e prmer uso.
Son susceptbes de un nco uso.
a. Fscamente: amentos
b. |urdcamente: dnero
No consumbes as cosas susceptbes de un uso
reterado.
Esta casfcacn a camba |ustnano, porque ste
equpara a os consumbes as cosas que se desgastan
con e uso reterado (e|empo: a ropa).
USC Pgina 99
Eementos de Derecho Romano prvado
Esta casfcacn concde prctcamente con a anteror.
As:
- Dnero
Fungbe: nteresa a cantdad
Consumbe: desaparece con e 1er
uso
- Dnero
No fungbe: cuando nteresa por su
especadad
No consumbe: se hace un uso
dferente a habtua (coeccn de
monedas)
Sexta casfcacn
Res mancipi son os benes que tenen una
permanenca o estabdad dentro de patrmono
famar y para su transmsn requeren actos soemnes
porque no estn destnados a cambo: se transmten de
una mancipatio o una in iure cessio . Son res mancipi os
fundos tcos con servdumbres rustcas, escavos,
ganado mayor.
Res nec mancipi son os benes de menor vaor. Estn
destnados a cambar de mano con certa perodcdad.
Para su transmsn no es necesaro un acto forma y
soemne, sno que se transmte por a smpe entrega o
traditio. Son res nec mancipi: e ganado menor (pecus),
e dnero.
Sptma casfcacn
Muebes cosas que se pueden despazar.
Semovente: dentro de os muebes, son os
que se mueven por s msmo como os
anmaes o escavos. En os muebes que un
coono ntroduce en una fnca dstngumos
os ata (semovente) de os nyecta (aperos
de abranza y agu|ar domestco).
USC Pgina 100
Eementos de Derecho Romano prvado
Inmuebes son os benes races. Los que no se pueden
despazar. Los nmuebes segn e ugar en donde estn
stuados, son:
Itcos o provncaes
Urbanos o rstcos
Octava casfcacn
Dvsbes susceptbes de ser dvddos en partes,
sempre que a dvsn no afecte sustancamente a a
naturaeza de a cosa n a sus cuadades esencaes.

Indvsbes son as cosas que, de ser dvddas:
desaparecern, perdern sus cuadades esencaes o
dsmnuya su vaor consderabemente cuando a suma
de as partes es nferor a todo.
Hay que dstngur a dvsn matera de a dvsn
|urdca. La dvsn |urdca se hace medante cuotas
deaes.
Novena casfcacn
Cosas smpes as que se componen de una undad
(anma, escavo.)
Cosas compuestas varas cosas undas entre s, en as
que cabe reponeras sus partes (sa: respado, patas.)
o Universitas rerum: con|unto de cosas dstntas
entre s, pero que ntervenen en un negoco como
una undad. Puede ser:
Homogneo rebao
Heterogneo una herenca
o Prncpaes y accesoras: as cosas muebes
pueden ser parte de otra con as que forman un
todo.
o Pertenencas: cosas muebes o con|unto de
muebes destnados a servr a otra, generamente
USC Pgina 101
Eementos de Derecho Romano prvado
nmuebe. Se consderan separabes de a cosa
prncpa (casa cn su mobaro).
PROPIEDAD
La propedad es a ms mportante de os derechos reaes y
sgnfca a ms pena pertenenca persona de as cosas. Exsten
otros derechos reaes, como e usufructo o a servdumbre. La
propedad est muy unda y es nseparabe a a cosa ob|eto de
este derecho, depende de a res, de su naturaeza, se dentfca
con as cosas msmas y se presenta como dversas segn sea a
cuadad |urdca de as cosas sobre as que recae. La propedad
no es un ius in iure, sno a msma res; no se vndca a
propedad, sno a res (rei vindicatio).
A fna de a repubca a aparece e trmno Dominum
("seoro"). E dominus se comporta como dueo respecto a as
cosas que e pertenecen.
Propietas no es e nombre tcnco, sno que, orgnamente,
sgnfca a pertenenca mtada de una cosa, en especa a de
nudo propetaro. Propedad que ha quedado vaca de contendo
a constturse e usufructo. Es de orgen vugar, no aparece en e
Edcto y a |ursprudenca so a usa para nudo propetaro. E
mancipium es e acto y a a vez e poder se adquere con ese
acto sobre as cosas (res mancipi) y personas que ntegran a
casa (domus). La recamacn se hace por vindicatio. Sobre as
res nec mancipi, en un prncpo, so exsta un poder de hecho,
protegdo por e magstrado, pero sn efecto cv. Antes de a
poca csca, a rei vindicatio se ha extenddo a toda case de
cosas patrmonaes.
ontenido de la propiedad:
USC Pgina 102
Eementos de Derecho Romano prvado
4ti es aprovecharse de a utdad de a cosa sn
aterar su ntegrdad n a de os productos de a cosa
(salva rerum sustantia). Soo es posbe e uso sobre
cosas no consumbes.
NATURALEZA |URIDICA de os actos de uso:
1. Sodaros : varas personas pueden reazar un acto
de uso sobre a msma cosa sn necesdad de
dvdra.
2. Indvsbes : no cabe apcar a dea de cuota, no
cabe a reazacn pro parte.
Frui derecho a consumr os frutos que una cosa
produce sn aterar a cosa msma que os produce
(salva rerum sustantia). Los frutos son os rendmentos
a cuya produccn perodca est prncpamente
destnada a cosa que os produce. La cosa no se agota
a producros. No son frutos os que se obtenen a
destrur a cosa porque a cosa ha de permanecer
nvarabe. Dstngumos:
o Frutos naturaes: producdos por un producto
natura con o sn ntervencn humana.
o Frutos cves: son as rentas pecunaras que
produce a cesn de aprovechamento de una
cosa.
NATURALEZA |URIDICA de os actos de dsfrute:
1. Insodaros: os actos de dsfrute no se pueden
smutanear o repetr por varos su|etos porque s
uno adquere os frutos agota su utdad
econmca y excuyen a concurrenca de otro acto
smar.
2. Dvsbes: a nsodardad mpone a dea de
reparto, es decr, de dvsbdad. Cabe a dea de
cuota.
8abere es a capacdad de dsposcn de a cosa. Por
esta capacdad es por a que se muestra ms
evdentemente que una persona es propetara de una
cosa. Un propetaro puede ceder e uso, dsfrute y
USC Pgina 103
Eementos de Derecho Romano prvado
posesn (no a cv) de a cosa, pero no a dsposcn
de ea, porque s o hace de|a de ser propetaro. Esta
capacdad consste en a ateracn de una ntegrdad de
a cosa. La ateracn puede ser fsca o |urdca, segn
se atere a cosa msma o su pertenenca |urdca.
Hay cuatro cases de actos de dsposcn:
- De consumcn fscase destruye a cosa.
(e+emplo, comer un alimento)
- De ateracn fsca se camba de funcn.
(e+emplo, construir en un solar)
- De consumcn |urdca se dspone de a
pertenenca |urdca sn que sufra a cosa
msma. (e+emplo, ena+enar una cosa)
- De ateracn |urdca se conserva a
propedad pero se grava a cosa con un
msmo derecho a favor de otra persona.
(e+emplo, usufructo)
Los actos de dsposcn |urdca pueden supedtarse a a
muerte de dsponente o de otra persona (mortis
causa) y cuando os efectos no se supedtan a a muerte
seran actos inter vivos.
NATURALEZA |URIDICA de os actos de dsposcn: os
actos de habere que ncuyen consumcn tenen e
msmo rgmen que os de dsfrute, y os que mpcan
ateracn parca sguen e rgmen de os actos de uso.
La propedad unateramente consderada se consdera
un derecho nsodaro y dvsbe. Por eo, admte a
copropedad.
Repaso:
4ti Frui 8abere
Solidario
'ndi5isible
Insodaro
Dvsbe
Insodaro
dvsbe
Uso, dsfrute y dsposcn son stuacones |urdcas, son as 2
modadades de aprovechamento, son derechos dstntos de a
possessio que es una stuacn fctca o tenenca materas de
una res. No se dentfca con a propedad porque esta es un
derecho y a posesn una stuacn de hecho.
USC Pgina 104
Eementos de Derecho Romano prvado
|ustnano entende que a posesn es una aparenca de
ttuardad, no soo de derecho de propedad, sno tambn de
cuaquer derecho. Y admte que a posesn es un derecho (ius
possessionis).
Propedad y posesn pueden concdr en a msma persona, pero
no sempre es as, n o es necesaramente, ya que puede ser
poseedor porque tene a res materamente pero no ser
propetaro, o a revs.
Sempre que aguen recama a propedad sgnfca que tene
derechos sobre a res que est en manos de otra persona.
LA POSESION
Posesin pretoria: es a prmera que surge
hstrcamente. Es a tenenca matera con aparenca
|urdca que defende e Pretor con nterdctos. La
defensa nterdcta es o que determna a stuacn de
poseedor de una persona, s no se tene esa defensa
nterdcta, no se tene a posesn. As ser poseedor e
que vence en e nterdcto.
Possessio sgnfca "asentamento", y, en un prncpo,
se refera a asentamento de un partcuar en una
parcea de ager publicus que era ad|udcada por e
censor a os vectgastas. No cabe a propedad prvada
de ager publicus porque son res pubcar que pertenece
a Populus romanus.
Los vectgastas tenan a posesn de ager y eran
deenddos por e Pretor en su asentamento medante
un nterdcto prohbtoro que serva para retener a
posesn amado uti possidetis. Este es e prmer
nterdcto posesoro y es e nco en cuya frmua se
haba de possidere (poseer).
En un momento posteror, e concepto de posesn se
ampa y se extende a cuaquer stuacn de hecho de
tenenca matera de una cosa. Aparece e nterdcto
utrubi para a posesn de os benes muebes. Ambos
nterdctos protegen stuacones de hecho.
USC Pgina 105
Eementos de Derecho Romano prvado
4ti possidetis 4trubi
Prohbtoro Prohbtoro
Dobe: ambos son soctantes y
destnataros
Dobe
De retener a posesn De retener a posesn
Prmer nterdcto para proteger a
vectgasta
Protege os benes muebes
Oueda para os benes nmuebes
Prevaece en a posesn e que
est asentado en e nmuebe en
e momento en que se pantea e
nterdcto. Admte que
prevaezca, aunque, a haya
obtendo vcosamente (e|:
voenca)
Prevaece e que haya posedo a
cosa durante ms tempo en os
tmos 12 meses: no quere decr
que actuamente a tenga. A tempo
que haba posedo se e poda sumar
e tempo que posey a persona de
quen se adqur a posesn.
Son poseedores pretoros y tene defensa nterdcta:
Gectigalistas
Concesonaros de ager
publicus a cambo de pago
de un canon.
Propietario
Aunque se demuestre
uego que no o es
Precarista
Es e benefcaro por un
precaro que es a cesn
posesora y gratuta que e
propetaro hace a favor de
un partcuar y que es
revocabe. Este su|eto
tene nterdctos frente a
cuaquer persona menos
contra e precario dans.
(creedor
pignoraticio
Es e que ha recbdo ago
en prenda como garanta
de cumpmento de una
obgacn. Retene a
prenda como poseedor
hasta que se cumpa a
obgacn garantzada. E
acreedor es poseedor
pretoro con defensa
nterdcta pero e
propetaro conserva a
posesn cv.
USC Pgina 106
Eementos de Derecho Romano prvado
Secuestrario
Es e depostaro que ha de
resttur a cosa no a quen
se a entreg sno a una
persona que vendr
determnada por un evento
posteror (e+emplo, el
vencedor en un +uicio, en
una apuesta)
5issus in
possessionem
E que ha recbdo de un
embargo defntvo de
benes a|enos
9Por )u se protege a stos mediante interdictos:
Porque tenen a cosa con ndependenca de quen es
ced a posesn, savo en e caso de precarsta que
tene a defensa frente a 3s, no frente a Dans.
Frente a os poseedores pretoros, exsten otras
personas a as que e pretor nega a proteccn
nterdcta. Por eo, no son poseedores pretoros, porque
su retencn de a res depende de quen a recberon;
gozan de a tenenca matera pero no estn defenddos
por nterdctos debdo a a dependenca. Son smpes
detentadores. Es e caso de:
(rrendatario
Es e que recbe e uso y
dsfrute de una cosa a|ena
a cambo de una renta. E
arrendador conserva e
habere y e possidere, as
como a defensa
nterdcta.
$su8ructuario
Tene e uti y e frui, pero
e habere y e possidere o
conserva e nudo
propetaro.
&epositario
E depostaro ha de
guardar a cosa y
resttura a depostante
cuando proceda.
omodatario
E comodato es un
prstamo de uso en e que
e comodataro recbe una
cosa para usara durante
un tempo y despus
resttura.
%l 9ue ad9uiere los
bienes embargados
USC Pgina 107
Eementos de Derecho Romano prvado
a ttulo pro5isional.
La defensa de a posesn pretora a travs de os
nterdctos uti possidetis y utrubi se va perfecconando y
evouconando.
En uti possidetis prevaece sempre e que est
asentado en e nmuebe en e momento de pantearse
e nterdcto, con ndependenca de os medos que haya
utzado que haya utzado para asentarse. Eo porque
es un nterdcto de retener a posesn. Ms tarde se
ntroduce a L($S$L( &% POS%S'O# G''OS(, por a
cua prevaece e que est asentado en e nmuebe,
savo que en su posesn concurra aguno de os
sguentes vcos (nec vi, nec clam, nec precario).
Son casos de vcos ob|etvos en a posesn. Por tanto,
se retra a proteccn nterdcta a que o ha causado
(e que se ha asentado en a posesn con vco).
lter ab altero ("uno del otro") es e efecto reatvo, es
decr, a posesn ncamente es vcosa frente a que ha
sufrdo e vco, no frente a terceras personas. Estas
cusuas soo opera cuando e nterdcto se pantea
entre e que ha sufrdo e vco y e que o ha causado.
De esta cusua surgen nuevos nterdctos que sern
smpes resttutoros y de recuperar. Son os sguentes:
- 'nterdicto unde 5i srve para recuperar
a posesn de un fundo cuando a persona
asentada en ha sdo expusada
voentamente. Este nterdcto tena un pazo
de 1 ao. Pasado e ao, se susttua por
accones in factum de resttucn de o
obtendo. Tene causua de posesn vcosa
que supone que prevaece en e fundo e que
ha sufrdo a expusn voenta, savo que
haya e|erctado posterormente contra e
que o expusa ahora. Protega a prmero
que haba sufrdo a expusn de fundo;
cuando ha voencas sucesvas protege a
tmo nvasor frente a quen e haba
expusado antes. Para poder evtar e uti
possidetis y poder acudr a unde vi, aunque
no hubese habdo expusn voenta, se
convena una expusn smbca. As, s a
orden nterdcta era desobedecda, a accn
USC Pgina 108
Eementos de Derecho Romano prvado
nterdcta posteror es ms senca en os
nterdctos smpes que en os nterdctos
dobes. Esto expca que se busque a
susttucn de prohbtoro por uno
susttutoro fngendo a expusn voenta.
En e nterdcto uti possidetis, como es un
nterdcto posesoro de retener, se entende
que e vencedor nunca ha perddo a
posesn, uego no se nterrumpen os pazos
para usucapr. En e unde vi, que es de
resttur a posesn, se supone que se ha
perddo a posesn y por eo se nterrumpe
e pazo de usucapn.
- 'nterdicto unde 5i armata con hombres
armados. Es una vertente agravada de
nterdcto unde vi, pero a dferenca de ste,
e armata no es anua y carece de cusua
de posesn vcosa, o cua quere decr que
queda sempre vencdo e utmo nvasor.
|ustnano une os 2 en uno soo, un
nterdcto de carcter anua y sn cusua de
posesn vcosa.
- 'nterdicto de posesin clandestina
sobre a apcacn y exstenca de este
nterdcto se ha dscutdo mucho y resuta
dudosa. |ustnano no o recoge en e edcto.
Se dara para e caso de nvasn en
ausenca y sn conocmento de dueo. La
|ursprudenca nterpreta que cuando un
fundo es nvaddo de forma candestna no
se prva a que estaba asentado en , sno
que cuando ste se entera e dce que se
vaya: s e nvasor se resste, se entende
que esta resstenca es voenta, entonces se
usar e unde vi.
- 'nterdicto 9uod precario nterdcto que
se usa por a persona que ha ceddo una res
en precaro para exgr a precarsta que se
a resttuya. E precaro dans acude a pretor
para que e defenda contra e precaro
accipiens que no quere devovere a res. Es
USC Pgina 109
Eementos de Derecho Romano prvado
para recuperar a posesn. No necesta
cusua de posesn vcosa porque so a
puede soctar e precaro dans contra e
precarsta, y e precaro es un vco ob|etvo
que se da so contra esa persona, es decr,
e destnataro de nterdcto so puede ser
e accipiens que est poseyendo en precaro.
E precarsta so es poseedor pretoro
respecto de terceros, pero no frente a
precaro dans, frente a cua no queda
protegdo.
Los nterdctos se utzan como trmte prevo a a accn
revndcatora, es a accn de a que dspone e propetaro que
ha perddo a posesn de a res que dce que es suya contra
cuaquera que e perturbe a posesn, contra e poseedor que
no es propetaro. A utzar e nterdcto se nverte os papees
procesaes (dte y ddo y se atera a carga de a prueba).
E peor pape en un tgo es e de dte, porque ste tene que
probar un derecho de propedad y este es a veces compcado
(probato daboca) savo que se haya usucapdo. Sempre que
un propetaro pueda acudr prevamente a os nterdctos o har,
savo que haya adqurdo de forma orgnara.
Posesin ci5il porque es a posesn que se
requere para usucapr. Es a posesn que se tene en
concepto de dueo: a de que se presenta como
propetaro porque o es o porque cree sero (o ser
cuando pasen os pazos de a usucapn: 1 ao benes
muebes, 2 aos benes nmuebes). La posesn cv es
una creacn de a |ursprudenca. La tma
|ursprudenca csca, en concreto Pauo, dce que para
ser poseedor cv se requeren 2 eementos: corpus y
animus.
o Corpus: es e eemento fsco u ob|eto. Es a
tenenca efectva de a cosa. La adquscn de
corpus puede hacerse personamente por e
poseedor a travs de personas subordnadas
(sometdas a ese poseedor: escavo, alieni iuris.).
La retencn de puede evar a cabo por e propo
poseedor o a travs de personas subordnadas o
USC Pgina 110
Eementos de Derecho Romano prvado
de un 3 con e que no hay reacn de
subordnacn (e|empo: depostaro,
usufructuaro, acreedor pgnoratco.)
Estas personas que materamente tenen a res,
en readad no tenen e corpus, pues ste o
retene e que ced a cosa. Los post-cscos
admten que a prdda de corpus no mpde en
agunos casos a retencn por a ntencn de
segur sendo propetaro. A dferenca de
depostaro, arrendataro. que son meros
detentadores, e acreedor pgnoratco es
poseedor nterdcta. S perde a posesn, e
propetaro perder e corpus y con su posesn
cv.
o nimus: es e eemento ntencona o sub|etvo.
Es a vountad de comportarse como propetaro.
Se requere vountad y no puede tenera una
persona dormda o oca, pero no requere
capacdad negoca, pues a toma de posesn no
es un negoco, sno un acto matera. Respecto de
pupo mayor (7-14 aos) hubo dscusn, pero se
eg a admtr que poda tomar posesn sn
auctoritas de su tutor.
Hay que tener en cuenta a BUENA FE o MALA FE y
|USTA CAUSA o IN|USTA CAUSA.
- Poseedor de Buena fe e que no tene
conocmento de esonar e derecho de otro
a retener a posesn como propetaro.
Lo desconoce o gnora, pues cree que es
suyo o que posee.
- Poseedor de maa fe e que sabe que a
cosa que posee como propetaro pertenece
a otro, aunque pueda aegar un modo cto
que |ustfque aparentemente su posesn.
Son eementos sub|etvos y su prueba es muy
dfc porque son ntencones. Por eo sempre se
presume que s hay |usta causa hay buena fe, y
s hay n|usta causa hay maa fe. Es una
presuncn iuris tamtum (admte prueba en
contra).
USC Pgina 111
Eementos de Derecho Romano prvado
Tambn cuando ese poseedor puede aegar una
|usta causa, pero sta soo o es en aparenca ya
que vene vcada por una n|usta causa anteror
que es nherente a a res y se transmte con ea.
La buena fe o a maa fe s vara, porque es
sub|etvo. E eemento ob|etvo se transmte. Se
dce por eo que nade puede cambar a causa
de su posesn. Es decr, una n|usta causa nca
converte en n|ustas todas as dems causas
posterores que dependen de ea y vca todas
as transmsones posterores.
Posesin naturalse puede entender en 2
sentdos:
- (mplio se contrapone a a posesn cv:
"es poseedor cv aque que no es poseedor
cv"
- %stricto se contrapone a as posesones
cv y pretora. Se dentfca con a
detentacn, es decr, os que tenen a res
pero no a defensa nterdcta. Son:
depostaro, arrendataro, usufructuaro. es
decr, tenen e corpus, pero carecen de
animus y de defensa nterdcta.
La rega genera es que quen es poseedor
cv tambn es poseedor pretoro porque
os poseedores cves tambn tenen
nterdctos. Excepcn: en e pignus en este
caso, poseedor cv y poseedor pretoro son
personas dstntas.
1. Pgnorante es poseedor cv. E
pgnorante entrega una prenda
como garanta de cumpmento
de una obgacn contrada con
e acreedor pgnoratco. Tene a
propedad y a posesn cv.
2. Acreedor pgnoratco es
poseedor pretoro. E acreedor
pgnoratco recbe esa prenda
como garanta de un crdto. E
USC Pgina 112
Eementos de Derecho Romano prvado
acreedor pgnoratco tene e
corpus y a defensa nterdcta.
LA PROPIEDAD. ACCION REIVINDICATORIA
Los |urstas no defnen a propedad, no dan un concepto de ea
sno que a expcan por su contendo. Podemos defnr a
propedad desde e punto de vsta procesa, ya que e derecho
romano es un derecho de accones tpcas. As, para recamar a
propedad, se dspone de a accin rei5indicatoria.
(ccin rei5indicatoria accn rea que tene quen afrma ser
propetaro (que o ser cuando venza en a rei vindicatio) para
recamar a res frente a poseedor no propetaro. Propetaro ser
e que prevaece a recamar a cosa |udcamente como suya de
otra persona que a retene.
USC Pgina 113
Eementos de Derecho Romano prvado
<ormula:
)ntentio certa res porque es una accn rea referbe a
una cosa dentfcabe. Ouedan excudas as cosas
fungbes. Soo aparecen en a intentio e ob|eto y e dte.
Se pde a condena de ddo s se demuestra que e dte
es e propetaro por derecho cv de a cosa en tgo.
Causua arbtrara por o que se permte a ddo, a
travs de a pronuntiatio de |uez, resttur conforme a
arbtro de |uez y evtar a condena pecunara, a cua
se f|ar por e dte, en su caso a travs de iusiurandum
in litem. Cuando e vencdo tene una |usta causa de
poseer, a estmacn se hace iusto pretio (sn
iusiurandum in litem).
E dte acudr a a accn revndcatora necesaramente
cuando ha perddo a posesn y no goza de defensa
nterdcta. No necesta a revndcatora cuando e
propetaro tenga a posesn de a res, porque tene os
nterdctos de retener. S perde a posesn, tambn os
nterdctos de recobrar por voenca, precaro o
candestndad.
Legitimacin acti5a puede ser dte: e propetaro cv, e que
dce que es propetaro cv. Para eo es necesaro que haya
perddo a posesn de a res. Tene que probar su derecho ante
e |uez. La prueba es muy dfc generamente. Ser fc s ha
ogrado usucapra: modo de adquscn por posesn de a res
durante un pazo de tempo (1 ao muebe; 2 aos nmuebes).
E probema de a prueba aparece cuando no ha ogrado
competar os pazos de usucapn porque e que se presenta
como propetaro ha de probar que a persona de quen ha
adqurdo era a su vez propetaro, y as sucesvamente en todas
as trasmsones anterores hasta egar a un transmtente que
haya adqurdo de forma orgnara (probatio diabolica). Ya que es
muy dfc, se prefere acudr a a defensa nterdcta que e da a
posesn como trmte prevo y aterar a carga de a prueba y
os papees procesaes.
USC Pgina 114
Eementos de Derecho Romano prvado
Legitimacin pasi5a puede ser ddo a persona que est
poseyendo a cosa sn ser propetaro. Ha de poseer a cosa en e
momento de a litis contestatio. As a accn revndcatora es a
de propetaro no poseedor contra e poseedor propetaro. Los
procueyanos entendan que bastaba para poder condenare con
que e ddo poseyera a cosa en e momento de a sentenca
|udca.
En derecho csco no cabe revndcatora contra os *icti
possessores porque estos no tenen a posesn de a cosa en e
momento centra de tgo y eo mpde a reacn por
revndcatora. Estos son:
- 7ui dolo desiit possidere e que de|o
doosamente de poseer. En prevsn de que
va a ser recamado con revndcatora, e
poseedor se deshace doosamente de a res
que se e va a recamar. Contra este no cabe
revndcatora porque no es poseedor en e
momento de a litis contestatio.
- 7ui dolo se optulit e que se ofrece a
tgo como poseedor sn sero, para que
mentras tanto e verdadero poseedor
compete os pazos de a usucapn. Ha
prestado ante e pretor a cautio iudicatum
solvi con sus 3 promesas:
1. Abstenerse de doo (ha
fatado a esta porque ha
actuado con maca; por
eo se e puede recamar
con a accn persona que
surge de a cauitio)
2. Defenderse
correctamente.
3. Cumpr a condena
Con |ustnano, en poca post-csca, se
extende a egtmacn pasva de a
reivindicatio a os ficti possessores.
Ob:eto =/uB cosas se pueden reclamar>,
USC Pgina 115
Eementos de Derecho Romano prvado
- osas espec8icas : cosa dentfcabe e
ndvduazabes. Excuya a a recamacn
de cosas fungbes y genrcas (e|empo:
dnero)
- osas compuestas : se recama como nca
res. Soo es posbe recamar pro parte s
esta es perfectamente separabe o sn que
se dsmnuya e vaor. Entonces ha y que
acudr a a accn exhbtora para ver s es
posbe exhbr a parte separada. S es
posbe, cabe reivindicatio por esa parte.
- $ni5ersitas rerum : con|unto de cosas.
Homogneo: rebao. Se revndca
como undad
Heterogneo: patrmono.
Reivindicatio cumuatva. Se acumuan
as dstntas cosas de as que se
compone.
ondena por rega genera a condena es pecunara. Pagar
una cantdad de dnero. Lo que se recama es una certa res. As,
a condemnatio es incerta y e |uez en a fase apud iudicem, ha
de proceder a a estmacn de vaor de a cosa recamada. La
referenca tempora para a litis aestimatio es erit (en e
momento de a sentenca).
La condena es pecunara, pero en a formua de a revndcatora
se ncuye una causua arbtrara (posbdad que tene e ddo de
resttur a cosa segn e arbtro de |uez y sar absueto). E dte
cuando recama a cosa tene ms nters en a resttucn de a
msma que en recbr una cantdad de dnero.
La litis aestiamtio a hace e dte en e iusiurandum in litem
ncorporando a vaor rea e vaor afectvo. Cuando e ddo
vencdo tene una |usta causa de poseer, a estmacn se hace
|usto preco, sn iusiurandum in litem.
USC Pgina 116
Eementos de Derecho Romano prvado
Pronuntiatio cuando e ddo va a ser condenado, e |uez,
medate a pronuntiatio, adverte a ddo de que va a ser
condenado para que este pueda eegr entre:
- Pagar la pena pecuniaria : s e ddo no
resttuye y paga a dte retene a posesn
de a res, es propetaro pretoro con a
posbdad de usucapr para ser propetaro
cv.
- Si se acoge a la clausula arbitraria : a
sentenca es absoutora. La resttucn de
|uco pretoro debe hacerse segn e arbtro
de |uez, que es quen determna o que hay
que resttur y cuando es sufcente a
resttucn. La resttucn debe de se cum
sua causa (no soo se ha de resttur a cosa
msma, sno todos sus accesoros y
productos). E dte debe ndemnzar as
mpensas, que son os gastos o me|oras
reazadas en a cosa.
La accn revndcatora soo se puede e|erctar contra e que es
poseedor en e momento de a litis contestatio. E probema est
en a perdda de a cosa despus de ceebrar a litis contestatio,
en cuyo caso no se puede resttur. La perdda puede producrse
por 3 causas:
- #is maior (fuerza mayor). Supone que a
cauda de a perdda de a res es un hecho
ante e cua no puede hacer nada porque no
depende de (ncendo, naufrago.)
- Dolo. La mposbdad de resttucn se debe
a un acto propo, vountaro y macoso de
ddo.
- Por culpa. La mposbdad de resttur a res
se debe a un acto propo pero no macoso,
sno por a neggenca de ddo.
E ddo de buena fe responde por doo, cupa y no por vis maior.
E ddo de maa fe responde por doo, cupa y vis maior.
USC Pgina 117
Eementos de Derecho Romano prvado
Restitucin de los 8rutos dentro de os frutos naturaes
(ntervenga o no a mano de hombre para aceeraros o
retrasaros) se hacen dferentes casfcacones:
- Pendentes: aqueos que aun no se han
separado de a cosa productora. No tenen a
consderacn de frutos porque forman parte
de a res.
- Separados: despo|ados de a cosa
productora. Son consderados
ndependentes de a cosa.
- Percepti: no soo estn separados de a cosa,
sno que adems aguen os ha cogdo, es
decr, estn en e patrmono de aguen:
Consumpti: ya han sdo consumdos,
no se pueden resttur, es necesara
una ndemnzacn.
*!stantes: todava no han sdo
consumdos y por tanto se pueden
resttur.
- Percipiendi: son os que un buen
admnstrador debera haber obtendo.
Deben ser ndemnzados. Es una creacn de
|ustnano.
En a etapa csca, e poseedor de buena fe responde por os
frutos producdos despus de a litis contestatio, no por os
anterores, y e poseedor de maa fe no adquere nngn fruto.
Responde por todos os frutos anterores y posterores a a litis
contestatio.
Con |ustnano, e poseedor de buena fe debe resttur os frutos
posterores a a litis contestatio y os anterores no consumdos.
E poseedor de maa fe responde por os frutos percbdos y por o
que pudera percbr s actuara ben (Percipiendi).
USC Pgina 118
Eementos de Derecho Romano prvado
'ndemnizacin por impensas as mpensas son os posbes
gastos que e ddo ha hecho en a cosa recamada. Pueden ser de
3 tpos:
- Necesaras: gastos mprescndbes para que
a res no perezca, os necesaros para su
conservacn.
- tes: suponen una nversn rentabe
hecha en a res porque e ob|eto ncrementa
de vaor en a msma proporcn que e
desemboso reazado.
- De u|o: e gasto reazado no es proporcona
a ncremento de vaor de a cosa. E gasto
es superor a ncremento de vaor de a
cosa.
En a etapa csca, e poseedor de buena fe tene derecho a as
mpensas necesaras y tes anterores a a litis contestatio con
posbdad de retener a cosa hasta que se e abonen (e!ceptio
doli). Puede separar as de u|o que o sea sn detrmento de a
cosa, as no separabes no se recuperan. Las causadas por a
produccn de os frutos durante e tgo se descuentan de vaor
de os frutos. E poseedor de maa fe no puede pedr nada por as
mpensas reazadas.
Con |ustnano, e poseedor de maa fe puede pedr e reemboso
de as mpensas tes y necesaras y goza de ius tollendi para
separar os accesoros agregados que sean separabes.
Responsabilidad por los daJos causados en la cosa e
poseedor de buena fe responde por os daos producdos en a
cosa despus de a litis contestatio y e poseedor de maa fe
responde de todos os daos causados en a cosa.
Otros recursos del propietario ci5il distintos a la
reinvidicatio.
Interdctos pretoros (de retener y resttutoros)
USC Pgina 119
Eementos de Derecho Romano prvado
Accones penaes, que s son puras pueden concurrr con a
reivindicatio. Accone penaes por os detos que afectan a
ob|eto de su propedad:
o Actio furti
o Actio legis a&uiliae
o Actio de pastu pecoris
o Otras accones pretoras (actio
servi corrupti, actio de arboribus
succissis)
Accn negatora, para negar que otra persona tenga un
derecho rea mtatvo de a propedad (e|. usufructo) sobre
esa cosa que es suya. Serva para que e |uez decarara a
cosa bre de cargas y se repusera a stuacn anteror a a
perturbacn con a prestacn de una cautio (cautio de
non amplios turbando).
Cautio damni infecti: Es una estpuacn pretora
extraprocesa para prevenrse de dao causado por una
obra o por un derrumbamento en una fnca vecna. S e
su|eto se nega a dar a cautio se otorga una missio in
possessionem (embargo provsona), s contnua sn querer
dar a cautio se decreta un embargo defntvo (mso ex
secundo decreto) que puede conducr a que e benefcaro
por e embargo se haga propetaro a travs de a
usucapn.
)nterdicto &uod vi aut clam, es para consegur, a petcn
de propetaro, e terreno, a democn de una obra de un
no propetaro en una propedad a|ena vandose de a
voenca o candestndad. La novi operis nuntiatio
(denunca de obra nueva) es para as obras reazadas en
fundo propo que per|udcan un derecho a|eno (e|. Una
servdumbre) y srve para reazar a obra y, en su caso,
proceder con e nterdcto demotoro
)nterdicto &uem fundum (nmuebes) y actio ad
e!hibendum (muebes): contra e poseedor que no quere
aceptar e tgo pretoro o ante e poseedor que no puede
aceptaro porque de| doosamente de poseer (&ui dolo
desiit possidere). Por ambos recursos obtene una condena
estmada por iusiurandum in litem o, en caso de
ndefensn, a missio in bona.
USC Pgina 120
Eementos de Derecho Romano prvado
Recursos de os propetaros de nmuebes para ordenar
sus reacones de vecndad:
- ctio finitum regundorum para e
desnde de fncas. Su formua contene una
adiudicatio que autorza a rbtro a reazar
una nea dvsora entre as fncas medante
atrbucn de partes a uno y otro propetaro.
- 'nterdicto de glande legenda para que
e vecno no mpda para en das aternos a
propetaro de rbo cuya fruta cae en
terreno de aque vecno, debendo e vecno
que pasa a recoger a fruta prestar una
cautio damni infecti por os posbes daos
que ocasone.
- &os interdictos prohibitorios de
arboribus caedendis para poder cortar,
o ben, e rbo de vecno que se ncna
sobre una fnca edfcada, o ben, as ramas
que se proyectan sobre una fnca rustca por
deba|o de os 15 pes.
- ctio a)uae pluviae arcendae para
consegur de vecno e restabecmento de
curso norma de as aguas de a uva. Se
nterpone contra e propetaro de fundo, no
contra e que personamente caus a
perturbacn.
Los propetaros ttuares de servdumbre pueden e|erctar
a vindicatio servitutis, a novi operis nuntiatio y os
nterdctos compementaros de as msmas.
Limitaciones al derec7o de propiedad:
La propedad tene carcter absouto: en prncpo puede hacer o
que quera con e ob|eto en propedad. En Roma, no se conoce a
USC Pgina 121
Eementos de Derecho Romano prvado
propedad horzonta, s se es propetaro de un ben nmuebe se
es propetaro absouto (desde os nfernos hasta e ceo)
La propedad es a pertenenca pena y absouta de una cosa,
pero puede tener mtacones de carcter vountaro
(consttudas por un acto de propetaro que crea una
concurrenca de derechos) o mpuestas por e ordenamento
|urdco en atencn a razones de nters pbco:
En derecho romano no hay una teora de a expropacn
forzosa, pero exsten actos smares en a prctca:
o Como actos de imperium os magstrados con
autorzacn de senado podan dsponer de os
benes prvados, como por e|empo a causa de favor
libertatis.
o En vrtud de prncpo de que os fundos provncaes
pertenecen a emperador (o a Eraro)
o Como sancn de agunas normas econmcas
o Por favorecer a os que haan tesoros o se dsponen
a expotar mnas
o Por exgencas moraes como modo de reprmr e
abuso de derecho (e|empo: en benefco de escavos
matratados)
Tambn exsten prohbcones egaes que mtan e
derecho de a propedad como a prohbcn de ena|enar
cosas tgosas, fundos dotaes o nmuebes de mpberes;
derrbar edfcos, egsacn contra e u|o, contra e
exceso en as donacones (%e! Cintia), nhumar o ncnerar
dentro de a cudad.
E derecho Romano no conoce servdumbres egaes. Las
servdumbres son sempre vountaras.
USC Pgina 122
Eementos de Derecho Romano prvado
ADOUISICION DE LA PROPIEDAD MODOS DE ADOUIRIR LA
PROPIEDAD
La propedad cv en Roma se adquere:
De propo derecho: a consecuenca de a subrogacn
unversa de ttuar de un patrmono en a ttuardad de
otra (coocarse en a msma poscn que ese su|eto). Son
casos de subrogacn en os sguentes casos:
o En a sucesn a causa de muerte
(e heredero se subroga en a
poscn de causante)
o En a conventio in manum de una
mu|er su urs (e mardo adquere
e patrmono de arrogado)
La propedad pretora se adquere de forma unversa (no
hay subrogacn pero se adquere todo e patrmono de
su|eto) en e caso de bonorum emptor.
En vrtud de actos especaes de adquscn que amamos
modos de adqurr a propedad:
&el ius civile (soo os cives, por e|empo,
usucapn, mancipatio, in iure cessio.) y del
ius gentium (por e|empo por ocupacn,
accesn, especfcacn y traditio)
Fodos originarios (e derecho de propedad
adqurdo no depende de derecho de
propetaro anteror que o perde, es decr, son
aqueos modos de adqurr que dependen de
presupuestos de ctud que no conssten en un
determnado acto correspondente de
ena|enante. Por e|empo: ocupacn) y modos
deri5ati5os (a propedad de una persona
adquere tene dependenca drecta de un acto
USC Pgina 123
Eementos de Derecho Romano prvado
de propetaro anteror que a perde. As, e
accipiens soo ser propetaro s e dans o era)
(ctos de atribucin 8ormal (o que para a
adquscn de a propedad requeren e
cumpmento de determnadas formas como a
mancipatio, a additio y e egado vndcatoro).
(ctos de apropiacin posesoria (aqueos
en os que no es necesaro cumpr nngn
requsto de forma para a adquscn, pues es
sufcente con a apropacn posesora. Son a
ocupacn, a usucapn y a traditio)
E acto de adquscn puede ser prvado o pbco, pero no se da,
en prncpo, una adquscn en vrtud de a ey.
E verbo habere srve para desgnar a poscn como propetaro
y e verbo capere srve para desgnar e acto por e que ta poder
de dsposcn se adquere reamente (por e|empo: manus
capere de a mancipatio).
Actos formaes de atrbucn de a propedad:
;2 ddictio
Es un modo de adqurr a propedad que es a forma
antgua de decsn consttutva de magstrado. Aunque en
derecho csco a sentenca de |uez es decaratva y no
consttutva de derechos, a addictio de magstrado
subsste en agunas manfestacones concretas:
o En a in iure cessio: que se usa como modo de
adqurr a propedad y tambn para extngur o
consttur estos derechos reaes dstntos a a
propedad. Para poder adqurr a propedad medante
a in iure cessio, e propetaro y e que pretende
adqurr a propedad fngen un proceso que
prevamente han convendo, acuden a pretor para
ncar dcho proceso, en e cua como dte acta e
adqurente y e ddo e transmtente que se aana
ante a pretensn de dte (confessio in iure). E
pretor a travs de a addictio converte en propetaro
a dte.
USC Pgina 124
Eementos de Derecho Romano prvado
o En as pbcas subastas: cuando e magstrado
atrbuye a propedad a que pu| ms ato.
o En as asgnacones de terras pbcas a propetaros
prvados (ager publicus a vectigalistas)
o En a dstrbucn de botn de guerra.
o En a adiudicatio |udca autorzada por e magstrado
en a frmua de as accones dvsoras.
<2 5ancipatio
Se trata de un acto soemne (forma), prvado (no
ntervene e magstrado), de adquscn de a propedad
cv de una res mancipi.
Consste en a decaracn de adqurente (mancipio
accipiens) que se apodera formamente de a cosa en
presenca de propetaro de a msma (mancipio dans) en
e acto de pesar un meta en una baanza de patos. Se
reaza en presenca de cnco testgos y de libripens
(portador de a baanza y encargado de pesar e meta).
Tene que estar presente a res mancipi o ago que a
represente.
Por a mancipio pueden adqurr a propedad os cives, os
atnos y os peregrnos con ius commercium, os h|os y
escavos pueden ntervenr como adqurentes en
representacn de sus padres y dueos (no como
ena|enantes).
Es un acto egtmo, no admte que sus efectos dependan
de una condcn o de un trmno.
Es un negoco causa cuya causa es a compra. E accipiens
su|eta a res mancipi materamente (a cosa msma o e
smboo que a representa s es nmuebe). Con a cosa en
a mano afrma ante e dans, e libripens y os 2 testgos
que adquere a res mancipi por compra. Es decr, se afrma
a causa de a adquscn.
E libripens pesa en a baanza os ngotes de bronce como
preco que e accipiens paga a dans en meta.
USC Pgina 125
Eementos de Derecho Romano prvado
E mancipio dans no tene por qu decr nada. Su soa
presenca basta para que sempre que sea propetaro y en
a medda que o sea adquera e accipiens a propedad
cv de a res mancipi. Aunque puede estabecer sobre a
res mancipi causuas de reserva de derechos (e|empo:
vende a res pero se reserva e derecho de servdumbre, o
e uti o e frui.) estas eyes prvadas fguran en o que se
ama nuncupatio decaracn soemne en a que
estabece dchas causuas o condcones de a venta.
Es un acto que tene carcter dervatvo, por eo, e
derecho de propedad de accipiens depende drectamente
de derecho de propedad que tena e dans. S e dans no
era propetaro, e accipiens tampoco o ser porque nade
da o que no tene.
97u sucede cuando el mancipio dans no era
propietario " el mancipio accipiens se ve reclamado
por la reivindicatio del )ue afirma ser propietario:
Surge a responsabilidad por auctoritas. Los pazos de
duracn de dcha responsabdad son breves: 1 ao para
benes muebes y 2 aos para benes nmuebes (concde
con os pazos de a usucapn). Durante dchos pazos, e
mancipio dans debe asstr a accipiens s ste se ve
recamado por un 3 dstnto de dans con una
revndcatora en a que afrma ser e propetaro de a res.
E dans debe asstre en e |uco pretoro negando as
pruebas que e dte presenta.
- S e 3 no ogra vencer no sucede nada.
- S vence e 3, e dans debe responder
porque ha transmtdo una res son ser su
propetaro. E accipiens dspone de a actio
auctoritatis, accn contra e dans para
exgre e dobe de meta que ha
ntervendo como preco en a mancipio.
Pasados os pazos de a responsabdad por auctoritas, e
dans ya no va a responder, pues e accipiens ndependza
su derecho de propedad de que pudera tener e dans,
ahora tene un derecho de propedad orgnaro respecto de
a cosa. Pasados dchos pazos, s un 3 entaba una
USC Pgina 126
Eementos de Derecho Romano prvado
reivindicatio contra e accipiens, puede defender msmo
su derecho porque ha usucapdo.
En agunos casos a responsabdad es eterna (auctoritas
eterna). Nunca cesa, aunque hayan transcurrdo os pazos,
sno que perdura en e tempo: como por e|empo, a res
furtivae (as cosas hurtadas no pueden ser usucapdas
porque tenen n|usta causa. En estos casos, a
responsabdad de auctor es mtada, o cua sgnfca que
e accipiens nunca va a ndependzar su derecho de
propedad, nunca va a poder usucapr)
*uncupatio nummo uno a mancipatio orgnara va a
sufrr cambos con a aparcn de a moneda (s.III a.C.). Ya
se sabe o que vae cada moneda y e dnero va a susttur
a meta. E meta se pesa y e dnero se cuenta.
La fgura de libripens pesa a que ya no es necesaro pesar
e meta en a baanza, sgue exstendo. Su funcn es a de
portar a baanza en a que se cooca una soa moneda,
como preco smbco, y por eo se va a amar mancipatio
nummo uno (nca moneda). En caso de que ntervenga un
preco es necesaro acordaro fuera de acto de a
mancipatio, a margen de acto, pues e preco no
ntervene en e acto.
La mancipatio orgnara era un acto casua, pues soo se
poda transmtr por compra. La mancipatio nummo uno es
un acto abstracto pues ahora se puede transmtr a travs
de a mancipatio por cuaquer causa y no soo por compra
(donacn, egado.).
Otra de as consecuencas de a aparcn de dnero es a
prdda de sentdo de a responsabdad por auctoritas
pues ahora ya no tene razn de ser porque e dobe de
preco que haba ntervendo en e acto no vae porque
ahora soo ntervene una moneda como preco smbco
(no rea). Se susttuye por una estpuacn de garanta
(satisdactio secundum mancipium) acordada a margen de
acto: e dans promete a accipiens una cantdad de dnero
(e dobe de preco) para e caso de que e accipiens sea
vencdo sea vencdo en una reivindicatio por e verdadero
propetaro de a cosa mancpada. La responsabdad ya no
derva de acto de a mancipatio, sno de as promesas.
USC Pgina 127
Eementos de Derecho Romano prvado
E orgen de a responsabdad por evccn est en a
estpuacn de garanta a margen de acto, fuera de
negoco. Cuando e vendedor no es propetaro de o que se
vende y e comprador es vencdo en a reivindicatio por e
verdadero propetaro.
Actos de apropacn posesora:
;2 3cupatio
Es un acto de apropacn que no tene carcter forma. E
prototpo de os actos de apropacn posesora es una
ocupacn. Una persona se apodera de una cosa que no
tene propetaro (res nullius).
Es un modo de adquscn orgnaro. Se consdera de ius
gentium, pero que produce a propedad cv. Son res
nullius (por tanto ocupabes):
- Anmaes sava|es que se adqueren por caza
o pesca. S recuperan su bertad vueven a
ser nullius.
- Los anmaes domstcos no son res nullius,
savo que perdan e animus revertendi
(nmo de vover).
- La sa que nace en e mar.
- Los cauces fuvaes abandonados
defntvamente por e agua, cuyas fncas
rvereas sean agri limitati.
- Las cosas capturadas a enemgo.
- La res nec mancipi abandonadas por sus
propetaros (res dereclitae) segn os
sabnanos (para os procueyanos era
necesaro a usucapn).
La dea de ocupacn est en a base de otros tpos de
adquscn de una cosa, como en.
a. Adquscn de frutos por separacn, perceptio,
consumcn
b. Especfcacn
c. Accesn
Adquscn de os frutos os frutos se pueden adqurr:
USC Pgina 128
Eementos de Derecho Romano prvado
Por separacn: cuando e fruto se separa de a cosa
productora es un caso especa de a extensn de a cosa
prncpa a sus productos. Tenen derecho a esta
adquscn por separacn, en derecho csco:
E propetaro cv de a cosa productora
E vectgasta
E poseedor de buena fe
Perceptio: no basta soo con a separacn, sno que es
necesaro recogeros. La percepcn de os frutos por quen
no tene derecho a percbros equvae a una separacn
natura (a cosecha hurtada a usufructuaro se hace de
propetaro). Puede consttur un deto de hurto, ncuso
cuando e que percbe es e propetaro en per|uco de un
3 que tene derecho a os frutos). La percepcn puede
ser:
Persona
Por medo de personas dependentes (h|os,
escavos.)
Tenen derecho a a adquscn de os frutos por
percepcn:
Usufructuaro
Arrendataro y precarsta (con permso de
propetaro cv)
Acreedor pgnoratco (s o ha pactado con
pignorante): pacto de antcress.
:issus in possessionem (con permso de
magstrado): e|empo missio antoniniana.
Consumcn: no basta con separar y recoger os frutos,
sno que para a adquscn es necesaro habero
consumdo, o cua es mportante a efectos de resttucn.
*. %speci8icacin
Modo de adqurr a propedad que derva de a ocupacn.
Modo de adquscn de una cosa nueva. Se da cuando se
crea una nova specie con matera prma a|ena (uvas-vno).
E probema en estos casos es saber a qun pertenece a
nova specie y aqu hay dscusn entre sabnanos y
procueyanos:
USC Pgina 129
Eementos de Derecho Romano prvado
Sabnanos e propetaro de a nova species
es e dueo de a matera prma. Dan
preferenca a a matera.
Procueyanos e propetaro de a nova
species es e que a ha creado (especfcador)
sempre que sea reversbe. S es reversbe,
ser de dueo de a matera.
+. (ccesin
Es un modo de adquscn de a propedad cv por a
unn nseparabe de una cosa accesora a otra prncpa
con prdda de a ndvduadad de a prmera.
E prncpo genera es que e propetaro de a cosa
prncpa se converte en propetaro de a cosa accesora.
Adquere o que se une a ea. Por tanto se converte en
propetaro de todo. La ncorporacn de una cosa a otra
cosa puede ser de dstntos tpos:
o (ccesin de cosa mueble a inmueble: es a ms
tpca. Es a construccn en fundo propo con
matera a|eno o a sembra/pantacn en fundo
propo con sema a|ena. En estos casos, rge a rega
de superficie solo cedit (e propetaro de sueo se
converte en propetaro de o que est en su
terreno). Este prncpo mpde que e derecho
romano admta a propedad por psos que conoca ya
e derecho heenstco.
o (ccesin de cosa inmueble a inmueble : se
produce en os casos de accesn fuva a favor de
os propetaros de agri arcifinii rbereos, cuando
queda defntvamente abandonado e cauce de un
ro aparece en una sa; en os casos de alluvio
(fundo nferor a que as aguas van adhrendo
partcuas de terra que van perdendo otros fundos
superores).
o (ccesin de cosa mueble a mueble : por e|empo,
ho en un te|do, partes metcas sodadas sn
separacn, tntes en una tea. en todos estos casos
USC Pgina 130
Eementos de Derecho Romano prvado
e propetaro prncpa es tambn propetaro de o
accesoro.
En todos estos casos en que aguen perde una propedad por
especfcacn o accesn, se pantea e probema de a
ndemnzacn de expropado. En readad o que ste perde no
es o msmo que o que gana e otro y por eso se excuye:
La condictio : accn que presupone poder resttur o
retendo sn causa antes de caer en mora. Aqu no se
puede resttur, pues ha desaparecdo a cosa msma.
La revindicatio : porque es nseparabe y a desaparecer a
cosa msma, tampoco es dentfcabe
Pueden darse os sguentes casos:
Cuando a unn es por error de propetaro da
a cosa accesora:
S conserva a posesn de a cosa
prncpa tene a e!ceptio doli contra e
revndcante para que e abone e
ncremento de vaor por causado en a
prncpa.
S no tene a posesn no puede
recamar nada
Cuando a unn a hace e propetaro de a
cosa prncpa con un 3 con doo:
S se ha sustrado e matera o a cosa
accesora actio furti y a condictio
furtiva.
S no hay hurto por fatar sustraccon
actio ad e!hibendum, pues e propetaro
de a prncpa o e especfcador de|aron
doosamente de poseer a cosa accesora
o e matera.
S no hurt n tampoco hubo prdda
doosa de a posesn puede haber una
accn cognitoria por e nters de
expropado.
USC Pgina 131
Eementos de Derecho Romano prvado
Cuando a cosa es separabe o a especfcacn
es reversbe:
Actio ad e!hibendum
Actio reivindicatoria una vez perdda a
separacn.
En e caso de edfcacn:
Actio de tigno inucto a dobe contra e
que hurt materaes a|enos.
Actio ad e!hibendum por haber de|ado
de poseer doosamente como taes
materaes
Revndcatora de os materaes cuando
se produzca a separacn por fuerza
mayor o cta democn, sn atencn a
evento de a usucapn de edfco.
Unn defntva pero casua o a hzo de buena
fe e adqurente o un 3: no hay ndemnzacn.
Caso de que perd a taba utzada por un
pntor: a que perd a propedad se e da una
revndcatora utilis para consegur a
ndemnzacn de vaor de o perddo o una
e!ceptio doli cuando poseyendo , e
propetaro e demandara con a revndcatora.
=2 Traditio
Es un modo de adquscn de ius gentium que srve para
adqurr a propedad cv de as res nec mancipi y a
propedad pretora de as res mancipi sempre en a medda
en que e tradens sea propetaro, pues es un modo de
efecto dervatvo.
La entrega de tradens consste en de|ar que e accipiens
tome posesn de a cosa.
Las modadades para consegur ese resutado posesoro
son:
Si se trata de bienes muebles no sempre
es necesaro tomar a cosa con as manos. Se
USC Pgina 132
Eementos de Derecho Romano prvado
puede hacer a entrega por sempre conveno,
marcando as seaes: coocar a cosa en e
ugar determnado por e accipiens o acance
de su mrada (traditio longa manu). Se
puede entregar a ave de amacen deonde se
guarda a mercanca (traditio simbolica) o
acordar que se quede con a cosa como
propetaro quen a tena como no propetaro
(traditio brevi manu)
Si se trata de bienes inmuebles basta
con de|aro bre para que e accipiens o
encuentre desocupado o seaaro desde e
fundo vecno.
Si se entrega una res mancipi por
traditio e accipiens obtendr a propedad
pretora que se convertr en propedad cv
cuando compete os pazos de a usucapn.
La traditio por s msma no produce a adquscn de a
propedad (datio), sno que ha de r precedda de una |usta
causa. La smpe entrega sn |usta causa es soamente un
traspaso posesoro. La traditio es un acto causa. Por tanto:
.$S!( ($S( K !R(&'!'OL
&(!'O
La traditio sin causa
M
pr@ima:
posesin
Casfcacn de os actos atendendo a a causa:
o (ctos primarios aqueos actos que carecen de
causa |urdca. E|empo: ocupacn o aceptacn de
una herenca. Su efcenca puede depender de otros
presupuestos (que sea res nullius)
8
ausa: hecho, antecedente que determna a efcenca o nefcenca de un
acto |urdco subsguente.
USC Pgina 133
Eementos de Derecho Romano prvado
o (ctos casuales aqueos actos que necestan
causa para ser efcaces y que adems dcha causa
debe ser probada para producr certos efectos.
E|empo: mancipatio orgnara, traditio y usucapn.
o (ctos abstractos aqueos actos formaes cuya
causa se presume sea con presuncn iuris tantum o
presuncn iuris et de iure.
Dentro de a traditio se dstnguen 2 tpos de causa:
Causa ad)uirendi causa prxma o de
adqurr, es a causa de un acto que determna
a adquscn de a propedad (datio): es e
hecho antecedente que hace posbe a datio.
S no hay causa prxma, no ser propetaro
sno soo poseedor y e tradens conserva a
revndcatora.
Son |ustas causa de datio os sguentes
convenos:
Credere (prstamo): supone que e
que recbe os benes prestados se
converte en propetaro, pero con a
obgacn de resttur o prestado.
Solvere (pago): como cumpmento
de una obgacn de dar. E deudor
entrega a acreedor en ben en pago
(solutio) de una obgacn exstente.
E acreedor se converte en propetaro
de o que recbe como pago.
$mere (compra): acuerdo entre un
comprador y un vendedor por e cua
e vendedor e entrega a comprador a
pacfca posesn de a res comprada.
&onare (donacn): acuerdo entre
donante y donataro de que e donante
da a donataro unos benes con nmo
de beradad.
&atio darem (dote): acuerdo de
entregar a futuro mardo un ben en
USC Pgina 134
Eementos de Derecho Romano prvado
concepto de dote. E novo adquere a
propedad. E matrmono prevsto es
a causa de conveno de a dote.
Cuando a entrega va precedda de una de
estas causas se produce a datio se adquere a
propedad cv y e accipiens tendr a
reivindicatio. S no va precedda a entrega de
aguna de estas causas, no habr datio, sno
traspaso posesoro y a reivindicatio pertenece
a tradens porque ha habdo transmsn de a
propedad.
Causa retinendi es a causa de a causa
ad&uirendi. Es a causa remota de a traditio
que permte a accipiens retener o recbdo en
propedad. S faa a causa retinendi, e
accipiens es propetaro, porque hubo traditio,
pero no puede retener a cosa, debe resttur.
La resttucn se socta con a condictio (es
una accn persona en a que e tradens
recama como acreedor frente a accipiens que
es su deudor), ya que a reivindicatio no cabe
pues a propedad ha sdo cedda con a causa
prxma. *+emplo, convenio de dotem D
traditioE datioF la causa retenendi es el
matrimonio- Si luego no se casan, falta esta
causa remota, entonces no se puede retener lo
recibido en dote ' ha de ser restituido-
USC Pgina 135
Condictio #eivindicatio
Accn persona Accn rea como ttuar
E|erctada por e de| de ser
propetaro contra e propetaro
actua que carece de causa para
retener.
E|erctada por e propetaro no
poseedor (e que afrma ser
propetaro) contra e poseedor
no propetaro.
Supone que hubo una dato
respecto a demandado (ceson
de a propedad). E dte pretende
que e vueva a hacer
propetaro.
Afrma que e dte es e
propetaro de a cosa recamada.
Trata de recuperar a propedad,
ya que e deudor no puede
retener.
Trata de recuperar a posesn,
porque ya es propetaro.
Eementos de Derecho Romano prvado
USUCAPION
Es un modo de adqurr a propedad cv por medo de a
posesn contnuada de una cosa a|ena cumpendo una sere de
requstos. Es una forma de apropacn posesora y es un modo
de adquscn de a propedad propo de ius civile, por tanto,
est excuda para os extran|eros y respecto de os fundos no
tcos.
La usucapn nace gada a a mancipatio. Surge como un
compe|o de a msma. Debe asstr e mancipio dans en |uco a
mancipio accipiens frente a un 3. S e 3 es vencedor, e dans
debe responder ante e accipiens; transcurrdo e ao (ben
muebe) o 2 aos (ben nmuebe), e mancipio dans ya no era
responsabe respecto a accipiens s e haba venddo una cosa
que no era suya porque e accipiens ndependzaba su derecho
de de dans y su adquscn se converta en orgnara. En
agunos casos, a responsabdad es eterna, nunca cesa, aunque
hayan transcurrdo os pazos, sno que perdura en e tempo,
como por e|empo: res furtivae
G
. En estos casos, a
responsabdad de autor es mtada, o cua sgnfca que e
accipiens nunca va a ndependzar su derecho de propedad.
No se pueden usucapr:
- Las cosas que pertenecen a un extran|ero
- Cosas hurtadas
- Inmuebes posedos o nvaddos con
voenca
- Cosas ena|enadas por una mu|er sn
auctoritas de su tutor.
- E ugar de ncneracn.
A nacer a usucapn como compemento de a mancipatio en su
orgen soo se podan usucapr res mancipi. Posterormente, a
usucapn se desga de a mancipatio y una nterpretacn
|ursprudenca a extende a a adquscn de res nec mancipi. La
9
Las cosas hurtadas no pueden ser usucapdas porque tenen n|usta causa
USC Pgina 136
Eementos de Derecho Romano prvado
usucapn es ahora un modo ndependente de adqurr y srve
para consodar adquscones a non domino.
Re9uisitos para la ad9uisicin de la propiedad ci5il por
usucapin:
#es habilis cosa susceptbes de ser usucapda. En
prncpo cuaquer cosa, pero hay excepcones. No se
pueden usucapr as cosas respecto de as que hay
responsabdad por auctoritas, as cosas hurtadas.
Posesi1n soo a posesn cv permte usucapr:
posesn en concepto de dueo, con corpus y animus.
Debe ser una posesn no nterrumpda.
Tempus es necesaro poseer e corpus de forma
contnuada, sn nterrupcn durante os pazos: 1 ao
cosas muebes; 2 aos cosas nmuebes. S se perde a
posesn se nterrumpen os pzos y para usucapr es
necesaro vover a contar os pazos desde e nco. Se
ama usurpatio a acto de recuperar a posesn e
propetaro para nterrumpr a usucapio. La litis contestatio
no nterrumpr a usucapn:
S e dte era propetaro todava en e momento
de a litis contestatio, e |uez se pronuncar
contra e ddo, aunque haya competado
despus de a litis contestatio e pazo, porque
refere su sentenca a momento de a litis
contestatio.
S no prevaece e dte, a usucapn consumada
despus de a litis contestatio resuta efcaz
Cuando e ddo es vencdo pero retene a cosa
a cambo de a litis contestatio, se converte en
propetaro pretoro y cuando compete os
pazos de a usucapn se convertr en
propetaro cv. S quere resttur debe hacer
una mancipatio porque ya es propetaro cv.
No se admte accesio possessionis (no es posbe que un
poseedor sume os pazos de anterores poseedores cuando
ha adqurdo por un acto nter vvos), sn embargo, s se
admte a seccessio possessionis, s e poseedor muere,
USC Pgina 137
Eementos de Derecho Romano prvado
su heredero contnua a posesn de su causante, e
heredero puede competar os pazos de dfunto.
Fides es necesaro que a posesn sea de buena fe, es
decr, que e poseedor desconozca que con su posesn
est esonando e derecho de otro. La exgenca de buena
fe nca en e momento de toma de posesn. La maa fe
sobrevenda no per|udca, es decr, no mpde a usucapn.
Como a buena fe es un eemento sub|etvo no es
necesaro, sno que se presume urs tantum porque se
deduce de a |usta causa.
Hay supuestos en os que se prescnde de este requsto de
buena fe: usucapn de una herenca yacente hasta
Adrano (usucapio pro herede), cuando e fducante
recupera a posesn durante un ao de a cosa entregada
en fduca, a usurceptio servitutis.
T-tulo es a |usta causa necesara para usucapr. E ttuo
en a usucapn |uega e msmo pape que a causa en a
tradto. La usucapn es un acto causa. Los ttuos o |ustas
causas en a usucapn son:
*mere
Solvere
Dotem dare
donare
Como a usucapn es soo para os cives y para os fundos
tcos aparece a longi temporis praescriptis para os
extran|eros y fundos no tcos. No es propamente una
nsttucn de derecho romano csco, pues aparece en as
provncas, sobre todo en as orentaes, para supr a usucapn,
ya que sta no era posbe en as provncas, pues os fundos
provncaes no eran ob|eto de usucapn, soo podan ser
usucapdos os fundos tcos.
Medante a longi temporis praescriptis se trataba de
proteger a personas que ya haban posedo de forma pacfca un
ob|eto durante:
10 aos, s e propetaro vva en a msma cudad (entre
presentes)
20 aos, s e propetaro vva en cudad dstnta (entre
ausentes)
USC Pgina 138
Eementos de Derecho Romano prvado
No produce un efecto postvo como a usucapn (adquscn de
a propedad), sno un efecto negatvo que otorga a posbdad a
poseedor de defenderse contra a posbe recamacn de
propetaro, es decr, e propetaro perde su propedad sobre a
cosa, pero e poseedor no a adquere drectamente.
Lo ms nteresa de esta fgura son as dferencas que presenta
con a usucapn, que en prncpo son caras por que se van
perdendo en dstntos momentos con e paso de tempo por
razones dstntas egando fnamente a unfcarse os regmenes
de ambas.
4sucapi1n !ongi temporis praescriptis
Pazos:
1 ao benes muebes
2 aos benes nmuebes
Pazos:
10 aos s e propetaro vva
en a msma cudad
20 s e propetaro vva en
cudad dstnta
Transcurrdos os pazos se
adquere a propedad cv, por
eo se tene a reivindicatio. Se
puede dsponer de una accn
para proteger su derecho.
Efecto postvo
No supone a adquscn de a
propedad, se e protega
medante una e!ceptio para
parazar a posbe accn de
verdadero propetaro (no se
derva nnguna accn), una
defensa:
Efecto negatvo
No se admte a accesio
possessionis, pero s a
successio possessionis.
Se admte a accessio
possessionis de os anterores
poseedores.
Buena fe/|usta causa )ustum initium possessionis
%5olucin:
La prmera aproxmacn entre usucapn y longi temporis
praescriptis es a Consttuto Antonnana (Caracaa 212
d.C) que concede a cudadana a todos os habtantes
bres de Impero Romano.
USC Pgina 139
Eementos de Derecho Romano prvado
Con Docacano y su reforma terrtora; a dferenca entre
fundos tcos y provncaes perde e sentdo.
En e derecho vugar se consdera a longi temporis
praescriptis como un tpo de usucapn, ncuso con e
msmo efecto postvo de a usucapn.
Constantno permte que se prescnda de iniustim initium
possessionis, s se ha posedo e nmuebe durante 40 aos.
Teodoso II reba|a e tempo de posesn a 30 aos.
|ustnano:
o 4sucapio benes muebes 3 aos
o !ongi temporis praescriptis benes nmuebes:
10 o 20 aos (entre presentes o ausentes)
La longi temporis praescriptis para supuestos de posesn sn
|usta causa (aunque s buena fe): 30 aos. Sern 40 aos cuando
se trate de benes de Eraro o de a Igesa.
USC Pgina 140
Eementos de Derecho Romano prvado
PROPIEDAD PRETORIA
Son supuestos de adquscn a non domno (transmsn por
quen no es dueo, por tanto e adqurente tampoco o ser. Soo
es poseedor cv y puede convertrse en propetaro cv a travs
de a usucapn) o de adquscn formamente defectuosa
(transmsn de una res mancipi por traditio). E que recbe es
poseedor cv y propetaro pretoro.
En ambos casos, a no adqurr a propedad cv tampoco tenen
a reivindicatio, pues sta ser para e verdadero propetaro, en
e caso de a adquscn a non domno, y para e tradens, en e
caso de a adquscn formamente defectuosa.
E rgmen de a stuacn |urdca de uno y de otro son dstntos:
o Adquscn a non domno su defensa es dferente
segn tenga o no a posesn de a cosa antes de
usucapra.
Tenga o no a posesn, puede pantear, s
proceden, os nterdctos de retener o de
recuperar.
Con posesn cuando e verdadero
propetaro de a res e recame con a
reivindicatio, e poseedor no tene
nada que hacer porque recb de un
no propetaro, por eo, s resuta
vencdo, tendr que pagar (a litis
aestimatio hecha por e dte) o resstr
(cusua arbtrara). Surge a
USC Pgina 141
Eementos de Derecho Romano prvado
responsabdad por auctoritas
respecto e su|eto que e transmt no
sendo propetaro. E vencdo por e
verdadero propetaro podr pantear
a actio auctoritas contra e tradens
por e dobe de preco.
Sn posesn s perde a posesn de
a cosa por causa dstnta a as que
dan ugar a a defensa nterdcta, a no
ser propetaro cv, no tene a
revndcatora, as que no tene medo
|urdco de defensa. En e ao 67 a.C.,
Ounto Pubco crea una accn, a
cci1n Publiciana para que estos
propetaros puedan defenderse. Es
una accn con fccn basada en a
reivindicatio, por o tanto es una
accn cv modfcada por e pretor.
En ea, e pretor ordena a |uez que
fn|a que ha transcurrdo os pazos de
a usucapn para que pueda recamar
como propetaro cv. Sn embargo,
esta accn en estos casos tene un
efecto reatvo, no sempre es efcaz:
a Accn Pubcana a puede e|erctar
con xto contra todos os poseedores
actuaes de a cosa, menos contra e
verdadero propetaro cv de a res,
apuesto que a va a parazar con a
exceptio iusti dominii. Ante esta
excepcn, e dte carece de rpca,
porque e ddo es e verdadero
propetaro. E adqurente a non
domino sadr vencedor contra todos
os poseedores, menos contra e
verdadero propetaro.
Por tanto s perde a posesn y a
prdda favorece a un 3 dstnto de
verdadero propetaro o favorece a
tradens (e que transmt sn su
propedad), e adqurente a non
USC Pgina 142
Eementos de Derecho Romano prvado
domino va a resutar vencedor en a
Accn Pubcana. S a perdda
favorece a verdadero propetaro cv
de a res, e adqurente a non domino
no puede hacer nada, porque e
propetaro cv se a paraza con una
e!ceptio. Cuando competa os pazos
de a usucapn y es propetaro cv
ya tene msmo a Accn
Revndcatora.
o Adquscn formamente defectuosa os medos de
defensa que tene e adqurente antes de usucapr
son dstntos segn tenga o no a posesn. Cuando
haya usucapdo, ya es propetaro cv y ya tene a
accn revndcatora. Tenga o no a posesn, puede
pantear, s proceden, os nterdctos de retener o de
recuperar.
Con posesn s tene a posesn y e
tradens a recama con a reivindicatio
(porque e tradens a conserva) e
poseedor o adqurente defectuoso puede
parazara con a exceptio rei venditae
et traditae (s adqur por compra. Es
una excepcn que se puede oponer
contra e que entreg, sus sucesores y
os que adqureron de a propedad
cv) o a e!ceptio doli (cuando adqur
por causa dstnta a a compra).
Sn posesn (hubo despo|o) s perde a
posesn no tene a reivindicatio por no
ser propetaro cv, pero tendr a accn
pubcana, que en este caso tene efecto
o carcter absouto, ya que:
o S a prdda ha favorecdo a un 3
dstnto a tradens, e adqurente
defectuoso vence en a pubcana.
o S a perdda favorece a tradens
(que es quen tene ahora a
posesn), cuando e adqurente
USC Pgina 143
Eementos de Derecho Romano prvado
defectuoso e pantee a accn
pubcana, ste podr parazara
con a e!ceptio iusti dominii, pero
ante esta excepcn e adqurente
tene una replicatio rei venditae
et traditae o replicatio doli (es
verdad que eres propetaro cv,
pero eo es porque me has
transmtdo sn segur a forma
adecuada), entonces vence e
adqurente defectuoso.
Dobe venta cuando dos personas han compartdo
separadamente de msmo propetaro, prevaece e que
haya recbdo por traditio. S e vendedor, despus de
entregar a un comprador, recupera a posesn de a cosa y
a entrega a otro, prevaece e de a traditio anteror que
hubera pagado (aunque a 1 traditio se hubera hecho por
e vendedor no propetaro). S se ha comprado a cosa a 2
vendedores dstntos, prevaece e poseedor actua.
USC Pgina 144
Eementos de Derecho Romano prvado
COPROPIEDAD
La copropedad se produce por a concurrenca de varos
propetaros sobre una msma cosa. No consttuye copropedad a
concurrenca de domini cv con a propedad bonitoria.
La copropedad puede surgr de varos modos:
Por un acto vountaro de varos socos que ponen sus
benes en comn, transfrndose recprocamente partes
proporconaes de su propedad.
Por a adquscn con|unta de una msma cosa, que puede
ser nter vvos o morts causa (herenca).
Por concurrencas a|enas a a vountad de as personas
(comundad ncdenta): conmi!tio o confusio, mezca de
sdos o qudos (cosas fungbes) que sea rreversbe.
En e derec7o arcaico, ya se conoca e prmer supuesto de
copropedad que era e amado Consortium ercto no cito
(socedad sn dvdr en que se haaban os heredes sui a morr
e PF) que se rega por e prncpo de sodardad entre socos de
modo que cada soco poda dsponer por s msmo; e nco mte
sera e ius prohibendi o veto de os dems copropetaros
cuando e acto per|udque os ntereses de os comuneros. Este
rgmen es muy partcuar, pues todos os comuneros o eran de
forma tota y absouta; cada uno de eos actuaba como s fuera
e nco propetaro de a cosa comn. Exste un soo derecho de
USC Pgina 145
Eementos de Derecho Romano prvado
propedad ostentado por varas personas. La razn de que uno
so pueda reazar actos de dsposcn como s fuera e nco
propetaro se basa en a confanza recproca entre hermanos,
porque no cabe pensar que un hermano abuse de derecho de os
otros, ya que os ntereses son comunes de todos.
En a Dpoca cl/sica, camba e rgmen |urdco: e prncpo
de que no puede darse a propedad por entero en casa uno de
os copropetaros (aparece en un texto de Upano). Se rompe e
prncpo de contnudad sodara y aparece a dea de cuota o
parte dea de a cosa entera (dvsbdad |urdca). Cada
copropetaro o es de una pars (en e sentdo de cuota dea de
derecho) no de un todo; es un porcenta|e dea. La parte acuota
que tenga cada uno puede ser gua o dstnta, pero sea cua sea
a parte dea que cada uno tene, esta se extende a a totadad
de a res, por o que o que tene cada uno es un porcenta|e, no
hay nnguna porcn de a res sobre a que no haya cuota dea.
E derecho de propedad de cada propetaro se mta a acance
de su cuota, es decr, cada condmno puede bremente de su
propa cuota y partcpa en as venta|as y cargas en proporcn a
su cuota (propiedad pro indiviso).
Cuando a dsposcn consste en a consttucn de un derecho
ndvsbe que no puede admtrse pro parte (e|empo:
servdumbre) se requere para a vadez de acto dspostvo a
actuacn con|unta de todos os ttuares.
Respecto a os actos de uso de a cosa comn (y os de
admnstracn) no se tendrn en cuenta a dea de cuota puesto
que casa condmno puede reazaros por s msmo mentras
otra no se o mpda con su veto (ius prohibendi). Estos actos son:
- Solidarios (que uno use no mpde otro
uso)
- 'ndi5isible (no admten a dea de cuota
porque no se pueden usar pro parte. No
cabe un uso parca. En e uso se apca a
cottuardad sodara)
La cuota se refe|a en os actos de dsposcn (habere); cada
propetaro puede dsponer bremente de cada cuota, pero eso
no afecta a derecho de os dems, pues os actos de dsposcn
son:
USC Pgina 146
Eementos de Derecho Romano prvado
- 'nsolidarios (no puede repetr e acto de
dsposcn de a cuota, s a vende o a dona
se queda sn ea)
- &i5isibles (cada uno con su parte acuota
puede hacer o que quera sn que eo afecte
a derecho de os dems)
La rega genera es que os actos de dsposcn (y de os de fru)
son dvsbes e nsodaros, sn embargo hay excepcones a esta
rega, pues hay actos de dsposcn que no admten a
dvsbdad, pues abarcan a cosa entera, por e|empo, a
manumsn de un escavo. E escavo no va a ser bre, segur
sendo escavo, porque no puede hacero pro parte. E
copropetaro que ha manumtdo perde su cuota que acrece a
os dems comuneros. Con |ustnano, cuando un soo
copropetaro manumte a un escavo, ste ser bre (trata de
favorecer a bertad; favor libertatis), e que o ha manumtdo
debe ndemnzar a os dems copropetaro en proporcn a su
cuota. Otro acto de dsposcn que no admte a dea de cuota es
a consttucn y extncn de una servdumbre: es un derecho
de uso (ndvsbe y sodaro), no cabe pro parte, no cabe
consttucn parca, por eo, un soo copropetaro no puede
consttur o extngur una servdumbre sobre a cosa comn. Es
necesaro que o hagan todos y adems de forma smutnea.
La cuota tambn se refe|a en as recamacones procesaes de o
contra os copropetaros: os copropetaros recaman o son
recamados con a vindicatio pro parte, en a medda de su
cuota:
.indicatio certae partis : cuando se sabe a cuota que se
recama.
.indicatio incertae partis : cuando no se sabe a cuota
que se recama, para evtar a pluris petitio causa y, con
eo, a prdda de tgo.
<ormas de poner 8in a la situacin de copropiedad:
Medante un pacto entre copropetaro de dar por
termnada a copropedad: a dvden eos msmos
medante un pacto. E probema es que de pacto soo se
derva una e!ceptio pacti ante una posbe recamacn. E
efecto ser ope e!cepcionis (no pso ure) y para e ius
USC Pgina 147
Eementos de Derecho Romano prvado
civile este pacto no tene efectos porque para segur
sendo copropedades.
Reazar una sere de actos |urdcos para poner fn a a
stuacn de copropedad, por e|empo con a in iure cessio,
uno de os copropetaros e recama a otro a cuota y ste
se aana y as sucesvamente; evdentemente a cambo de
otro. Son transmsones efectvas de as cuotas entre os
socos de forma que uno egar a ser propetaro excusvo
de a cosa entera. Es muy compe|o.
Debdo a a compe|dad de anteror, aparecen as accones
dvsoras, creadas para dvdr materamente a cosa
comn en proporcn a a cuota.
Actio familiae erciscundae copropedad
causada por sucesn heredtara.
Actio communi dividendo poner fn a
cuaquere stuacn de copropedad.
Actio finitum regundorum no es propamente
una accn dvsora, sno de desnde.
Son accones especaes porque:
1. Son dobes: no hay dte y ddo con papees
demtados. Se da contra todos y afecta a todos.
2. La sentenca consttutva de derechos
3. Son accones en as que ordnaramente no hay
condena pecunara. La condena se va a mtar a
dvdr a cosa comn. La condena pecunara es
compementara, por e|empo, cuando se condena
a os copropetaros a reazarse pagos recprocos
entre s para sadar as deudas pendentes
surgdas de a copropedad.
4. Estas accones, en derecho csco soo se pueden
usar para poner fn a a stuacn de copropedad y
en casos anterores pueden haber condena, pero
no se pueden usar soo para sadar deudas
pecunaras sn que eos eve apare|ado e fn de
a copropedad.
5. E e|ercco de a actio familiae erciscundae soo es
posbe una vez: s os cohederos a e|erctan para
USC Pgina 148
Eementos de Derecho Romano prvado
dvdr unos benes quedando otros sn dvdr no
podrn usara otra vez para e resto sno que
tendrn que usar a actio communi dividendo.
|ustnano va a permtr e e|ercco de as accones dvsoras no
para dvdr precsamente, sno que permte que se usen para
sadar as deudas recprocas entre copropetaros sn poner fn a
a stuacn de copropedad. As, a accn tene naturaeza mxta
(rea y persona) y funcn dobe:
- Acabar con a propedad
- Sadar deudas pecunaras recprocas
Hay que dstngur entre a dvsn o ndvsn matera o |urdca.
La copropedad es dvsbe |urdcamente porque admte a dea
de cuota. E derecho puede ser ob|eto de dvsbdad medante
a cuota dea, de modo que e derecho se puede adqurr,
extngur y recamar pro parte. E derecho de servdumbre no
admte a dea de cuota, es un uso y adems de carcter
sodaro y es ndvsbe.
La dvsbdad matera afecta a a cosa msma que es ob|eto de
copropedad. Puede suceder que ese ob|eto sobre e que recae e
derecho de copropedad sea ndvsbe porque a dvdrse
desaparecera o perdera su vaor sustancamente (e|empo: un
anma que se muere s se parte). Cuando esto sucede e rbtro
no puede traducr a cuota dea en una parte matera de ob|eto
porque es ndvsbe materamente, entonces para poner fn a a
stuacn de copropedad es necesaro buscar otras aternatvas
(derecho dvsbe: cuota dea; y ob|eto: nvvbe).
(lternati5as: uno de os copropetaros se queda con a
res e ndemnza a resto en proporcn a a cuota de cada
uno o se vende a cosa en pbca subasta y se dstrbuye
e preco que han obtendo por ea en proporcn a a cuota
de cada uno.
La confussio (mezca de qudos) y a conmixtio (mezca de
sdos) son mezcas que han de ser rreversbes para que exsta
copropedad porque s o fueran ya tendra cada uno a
reivindicatio para recamar por su parte. S a mezca es
rreversbe, procede a a actio communi dividundo para fnazar
con a stuacn de copropedad y se asgnara a cada uno a parte
de a mezca que corresponda proporconamente a su cuota.
USC Pgina 149
Eementos de Derecho Romano prvado
En casos especaes se puede proceder con otras accones para
poner fn a a copropedad surgda de esta mezca:
o Conmixtio nummorum mezca de monedas
a|enas con propas. E que retene as monedas
mezcadas se converte en propetaro de as a|enas,
pero es deudor de vaor de as msmas, vaor que se
e puede recamar con a condictio.
o Tambn se apca a condictio a caso de que a masa
de gneros confunddos haya desaparecdo por acto
de uno de sus propetaros.
o Contra e que produ|o doosamente a confusn, se
puede dar, s hubo contrectatio, a actio furti, pero en
todo caso, a actio e!hibendum.
o Cuando os gneros confunddos no son de gua
cadad, e propetaro de genero de ms vaor puede
proceder con una revndcatora por su parte (pro
parte), pues esto e permte tasaro ms ato (a
travs de iusiurandum in litem) e vaor de a
cantdad perdda por confusn.
Hay casos en os que a copropedad se consdera ndvsbe por
a naturaeza sodara de ob|eto sobre a que versa, por e|empo
una pared medanera y e vestbuo que no puede ser ob|eto de
dvsn en caso de que uno de os copropetaros se oponga.
USC Pgina 150
Eementos de Derecho Romano prvado
SERVIDUMBRES
Se aman servdumbres certos derechos reaes que os
propetaros de os benes nmuebes vecnos pueden consttur
de forma vountara. Supone que uno de esos nmuebes e
concede a otro a venta|a drecta de un uso mtado pero
permanente.
Fundo domnante e que obtene a venta|a de uso
(benefcaro)
Fundo srvente e que debe toerar dcho uso (gravado
con ese d rea)
Las servdumbres afectan de forma drecta a os fundos, aunque
os consttuyan os propetaros de os msmos, es un derecho
nherente a fundo, e ttuar de derecho rea es e propo fundo,
no su propetaro. As e grabado con ese derecho rea es e fundo
srvente y e benefcaro es e fundo domnante. Es o que se
ama in7erencia predial o que sgnfca que aunque cambe e
propetaro a servdumbre sgue exstendo en e fundo. E
propetaro de fundo domnante no puede aprovechar a
servdumbre para un uso dstnto de uso para que haya sdo
consttuda.
Se aman "preda" porque se estabecen para favorecer y gravar
os msmos fundos y afectan ndrectamente a os propetaros.
USC Pgina 151
Eementos de Derecho Romano prvado
aractersticas:
1. Vountara no exsten en Roma as servdumbres egaes
2. Entre fundos vecnos es necesaro que os fundos sean
vecnos, no hace fata que sean contguos, basta que exsta
una proxmdad que haga posbe este uso.
3. Inmuebes soo caben consttur una servdumbre sobre
benes nmuebes
4. Como uso mtado y permanente, as servdumbres son
derechos sodaros e ndvsbes un uso permanente y
perpetuo compatbe con que su e|ercco sea dscontnuo o
ntermtente. La venta|a de un uso tempora no puede ser
ob|eto de una servdumbre, sno de una obgacn de
permtr por parte de un propetaro de otro. Como
consecuenca de su carcter ndvsbe, a servdumbre
subsste ntegra aunque se dvdan os predos domnantes
o srvente y no se puede adqurr o extngur parcamente.
No se puede dar una confusn parca.
5. Inherenca preda a servdumbre afecta a nmuebe a
quen afecta e gravamen. E propetaro no queda
personamente obgado, por eso a servdumbre no puede
consstr en un hacer, sno en un padecer una mtacn.
En derecho csco, a servdumbre es un derecho rea (sobre a
res msma). No exsten servdumbres personaes. |ustnano
admte as reaes y personaes.
lases de ser5idumbres:
Servdumbres postvas/ servdumbres negatvas.
Para entender a servdumbre como mtacn de
derecho de propedad se atende a carcter absouto
de a propedad que se mta con un derecho rea.
As, a servdumbre acaba ndependzndose y se
converte en un ius in re aliena: derecho de uso de un
fundo a|eno que es propedad de otra persona. En
vrtud de carcter absouto de a propedad puede
reazar en su fundo as actvdades que quera, es
cta cuaquer actvdad que reace en su propo
USC Pgina 152
Eementos de Derecho Romano prvado
fundo sempre que no produzca una inmissio
(nvasn) en e muebe vecno. Es cto tambn
mpedr que cuaquer persona se entrometa en su
propedad, puede mpedro e|erctanto e ius
prohibendi.
En caso de nmsones ctas en un fundo, e
propetaro per|udcado posee os nterdctos uti
possidetis y &uod vi aut clam y a accn negatora.
As, son ctas as ntromsones que un no
propetaro e|ercte en un fundo a|eno porque e
verdadero propetaro puede mpedras. Por tanto, y
debdo a carcter absouto de a propedad, e
propetaro puede reazar ctamente as actvdades
que quera en su fundo.
La |ursprudenca determna casustcamente os
mtes de a ctud: e|empo debe ser toerado e
humo de una chmenea de una cocna, pero no e de
una fabrca. S se produce humos por maestar a
vecno o se echan basuras o aguas sobre otra casa es
posbe a actio iniuriarum.
Por parte de predo srvente, a servdumbre
consste en una toeranca y desde e punto de vsta
de predo domnante puede consstr en una
ntromsn cta sobre e fundo srvente
(ser5idumbre positi5a) o un derecho de mpedr
(ius prohibendi) certos actos en e fundo srvente
(ser5idumbres negati5as).
Medante a consttucn de una servdumbre se
puede convertr en cta una ntromsn a|ena o en
cta certas actvdades en su fundo.
Servdumbre aparente/ Servdumbre no aparente
Una servdumbre aparente es cuando hay una sea
externa que de|a cara a exstenca de a
servdumbre (e|empo: un camno) y una servdumbre
no aparente cuando no hay sgno externo por e que
pueda reconocerse a exstenca de una servdumbre
USC Pgina 153
Eementos de Derecho Romano prvado
pero eo no quere decr que no exsta dcha
servdumbre.
Servdumbre contnua/ Servdumbre dscontnua
Una servdumbre contnua no requere actos
reterados de uso y en una servdumbre dscontnua
su uso es por tempos aternos (e|empo: servdumbre
de paso). Esta no es una dstncn romana.
Servdumbre rustca/ Servdumbre urbana
Son as ms antguas. Son res mancipi y son aqueas
cuyo fn econmco es e agraro (e|empo: a
servdumbre de paso de carro o ganado, a
servdumbre de extraccn de agua o a servdumbre
de poder echar agua a fundo vecno.). Son
servdumbres urbanas aqueas cuyo fn econmco
es e de edfcacn (por e|empo: a servdumbre de
uces, a de desage, a de apoyo de bga.)
Fodos de constitucin de la ser5idumbre:
La servdumbre tene carcter vountaro ya que en Roma no se
conocen as servdumbres egaes.
1. Las antguas servdumbres de paso y conduccn de agua,
tratndose de fundos tcos, pueden adqurrse por
mancipatio, pues fueron consderadas res mancipi.
2. Pueden constturse tambn por reserva de as msma en
un acto de ena|enacn de a propedad, en un acto nter
vvos (donacn o venta) o morts causa. As se consttuyen
por deductio servitutis.
3. Pueden constturse por egado vndcatoro
4. Por ad|udcacn |udca
USC Pgina 154
Eementos de Derecho Romano prvado
5. En una in iure cessio en una vindicatio servitutis ncada
por e propetaro de predo que se hace domnante contra
e de predo que se hace srvente (que se aana y
reconoce a pretensn de dte a travs de a confessio in
iure). E Pretor concede a dte a servdumbre en vrtud de
a addictio.
En un prncpo, as servdumbres puderon usucaprse medante
una inmissio de forma contnuada durante 2 aos sn que nade
mpda. Pero en e s. I a.C. a !ex Scribinia excuye as
servdumbres de a usucapn para evtar que se consttuyera
fcmente gravmenes a consecuenca de descudo o ausenca
de os propetaro. Esta %e! Scribonia prohbe a usucapn
excepto en e caso de a usureceptio servitutis que es un tpo
especa de usucapn que no requere buena fe nca. Para os
casos en os que ha exstdo servdumbre pero se ha extngudo
por desuso (durante 2 aos no se usa, se extngue). S se
recupera e uso, se podr consttur por usucapn. En a poca
post- csca se extender a a adquscn de servdumbres a
longi temporis praescriptio.
|ustnano eg a admtr as servdumbres por una presuncn de
a vountad tacta de testador de convertr en servdumbres os
servcos exstentes entre sus propos predos, antes de a
dstrbucn testamentara de os msmos (destnacn de padre
de fama).
En os fundos provncaes as servdumbres soan constturse
por convenos escrtos (pactiones et stipulationes) entre os
propetaros de os dstntos fundos. E pacto poda tener un
efecto rea, pero negatvo (medante una excepcn contra a
accn negatva) y a stipulatio por su parte, un efecto postvo,
pero obgacona (actio e! stipulatu) aunque transmtre.
&e8ensa procesal de las ser5idumbres:
E propetaro de fundo srvente dspone de una accn
negatora en a que dce que no exste dcha servdumbre.
E propetaro de fundo domnante dspone de os sguentes
medos procesaes para defender su derecho rea de
servdumbre.
USC Pgina 155
Eementos de Derecho Romano prvado
1. .indicatio servitutis es una accn rea para afrmar a
exstenca de derecho de servdumbre sobre e fundo
srvente. Es una accn de carcter absouto con efcaca
erga omnes: se da contra todo poseedor que perturbe o
mpda e e|ercco de a servdumbre, recbe e nombre de
acci1n confesoria en e derecho post-csco. Tene una
causua arbtrara en a absoucn de ddo a cambo de
una cautio de non amplius turbando, que consste en una
promesa por parte de ddo de que nover a mpedr e
e|ercco de derecho de servdumbre. S e ddo presta a
cautio es absueto aunque s despus no a cumpe, e dte
tene contra a accn persona dervada de a promesa
para exgr una ndemnzacn. S no se acoge a a cusua
arbtrara y no presta a cautio segur e tgo y e |uez
resover. Esa msma caucon a exge e pretor a que no
se defende frente a a vindicatio servitutis para que no se
mpda e e|ercco de a servdumbre mentras no se
e|ercta a accn negatora que decarar nexstente a
servdumbre.
2. 'nterdictos especiales se concede segn e tpo e
servdumbre, unos son para defender e uso de a
servdumbre, otros para factar a entrada en e predo
srvente con e fn de poder hacer as reparacones
necesara por e camno, acueducto. tene a cusua de
posesn vcosa. No se apcan os nterdctos posesoros
(uti possidetis) porque a servdumbre consste en un uso, y
no es una posesn.
3. *ovi operis nuntiatio denunca de obra nueva. E
propetaro de fundo domnante acude a Pretor para
denuncar una obra empezada en e fundo vecno y atenta
a a ntegrdad de un derecho de servdumbre. Este recurso
soo se da cuando a obra no est termnada. E pretor,
ante a denunca, hace una cogncn de a causa sobre e
terreno, comprobar s a nueva obra mpde o no e
e|ercco de a servdumbre. S o mpde a denunca est
|ustfcada y a aceptar, de o contraro no a aceptar. S
e pretor acepta a denunca exgr a propetaro de fundo
srvente que preste una caucn de que ndemnzar a
propetaro de fundo domnante en caso de que resute
vencdo en a vindicatio servitutis que entabe. S se da a
caucn, e magstrado dspensa de a denunca y se espera
a resutado de a accn rea. La actio e! stipulatu que
USC Pgina 156
Eementos de Derecho Romano prvado
nace de a cautio se supedta a xto de a accn rea de
servdumbre. S se nega a dar a caucn, procede e
nterdcto demotoro para que se deshaga o ma hecho
(es resttutoro) y e magstrado defende a denuncante
que mpde a prosecucn de a obra frente a nterdcto uti
possidetis de constructor. Es te nterdcto demotoro hay
que dferencaro de nterdcto &uod vi aut clam que srve
para derrbar a construccn de un no propetaro en una
propedad a|ena vandose de voenca o candestndad.
En derecho post-csco ambos nterdctos se confunden
porque a novi operis nuntiatio se desfgura.
ausas de e@tincin de las ser5idumbres:
1. Confusn de ttuardades cuando e predo srvente y e
domnante se hacen enteramente de propetaro (no
puede haber servdumbre sobre cosa propa).
2. Por desuso por desuso de una servdumbre postva (no
inmissio en 2 aos) o por fata de prohbcn de os actos
contraros en una negatva en 2 aos (usucapio libertatis).
Estos 2 aos, |ustnano os ampa a pazo de a longi
temporis praescripitio (10 aos entre presentes; 20 aos
entre ausentes).
3. Por renuncapor renunca de ttuar medante una n ure
cesso en una accn negatora. E propetaro de fundo
srvente e|ercta una accn negatora contra e propetaro
de fundo domnante dcendo que no exste dcha
servdumbre, e propetaro de fundo domnante se aana
y reconoce a pretensn de fundo srvente.
4. Por desaparcn de a utdad de servco a causa de
transformacn de predo, nundacn defntva, excusn
de comerco. e restabecmento de a servdumbre que
se extngue puede darse en agunos casos (cuando vueve
a utdad), por e|empo cuando e ro que nvade un predo
uego se seca o se retra a otra.
USC Pgina 157
Eementos de Derecho Romano prvado
USUFRUCTO
Es e derecho rea de usar y dsfrutar de una cosa a|ena savando
su ntegrdad, es decr sn poder dsponer de a cosa msma. Es
un derecho rea dstnto a de propedad que concurre con ea y
a mta. La concurrenca de derecho de usufructuaro mta e
derecho de propedad de nudo propetaro en e sentdo de que
e prva de uso y dsfrute de su propedad y e de|a e habere y e
possidere, pues e usufructuaro tene materamente a cosa,
pero como de tentador y no como poseedor. Aunque e habere
USC Pgina 158
Eementos de Derecho Romano prvado
de nudo propetaro no e facuta para dsponer en per|uco de
usufructuaro. La naturaeza |urdca de usufructo es:
En cuanto a uti un derecho ndvsbe y sodaro
En cuanto a frui un derecho dvsbe e nsodaro
Origen: surge como forma de mantener vtacamente en e
patrmono famar a personas a as que no se quere dar a
facutad de dsponer (vuda). Es un derecho personasmo
(cuando e usufructuaro muere, e uso y dsfrute reverten a
propetaro sn necesdad de nngn acto) e ntransmsbe tanto
nter vvos como morts causa, aunque se puede ceder e
e|ercco de derecho, por e|empo, arrendando os benes en
usufructo. La in iure cessio de usufructuaro a favor de un
tercero no produce nngn efecto, pero s es a favor de nudo
propetaro opera como renunca forma y e usufructo de
extngue.
Contendo: e usufructuaro puede usar ampamente a cosa y
adquere a propedad de os frutos naturaes por percepcn y os
cves da a da. La |ursprudenca determna caso por caso e
acance de derecho de usufructuaro dependendo de ob|eto
sobre e que se consttuye e usufructo. Como rega genera, e
usufructuaro no puede aterar e rgmen de expotacn
econmca que vena reazando e nudo propetaro n squera
puede ateraro para me|oraro; a de usar y dsfrutar en a medda
que o haca e nudo propetaro. As, se trata de un rebao debe
mantener e numero constante de cabezas de ganado, aunque
puede consumras en a medda de excedente que se produzca
con as cras; s se trata de mnas o canteras, puede contnuar
con a expotacn pero no ncara; s se trata de bosques
maderabes puede consumr as ramas cadas y arboes en a
medda en que se vena hacendo, s a madera se venda
tambn puede vendera, tambn puede usara para as
reparacones de fundo. Debe renovar e vvero de pantacn; s
se trata de un escavo egado en usufructo adquere para s o
que adquera e escavo negocando con benes de usufructuaro
o por su propo traba|o todo o dems (ncuyendo os h|os de as
escavas) pertenece a nudo propetaro.
Agunas modadades especaes de egado de uso excuye e frui
pero no son un derecho rea hasta que |ustnano as aproxm a
usufructo casfcndoas a veces como servdumbres personaes.
Puede egarse e uso de una vvenda (habitatio), de otra cosa
cuaquera (usus) o os servcos de escavos (operae servorum).
USC Pgina 159
Eementos de Derecho Romano prvado
En estos casos e egataro debe usar personamente, no puede
traspasar su derecho o cedero (e uso).
Cautio usufructuaria: e nudo propetaro tene contra e
usufructuaro todas as accones reaes que dspone contra otras
personas y as accones penaes por os daos que e
usufructuaro cause en a cosa ob|eto de usufructo. Cuando e
usufructuaro se excede en e uso y dsfrute de a cosa, e nudo
propetaro carece de accones personaes no penaes para exgr
responsabdad a usufructuaro o a sus herederos en razn de
os per|ucos causados por e abuso de derecho de usufructo y
a fata de resttucn a termnar e usufructo. E nudo propetaro
dspone de a accn revndcatoro, pero e usufructuaro a
paraza con a exceptio ususfructus (a reivindicatio so
prospera cuando se extngue e usufructo).
Para os daos hay recamacn, pero soo contra e
usufructuaro, no contra sus herederos, porque as accones
pernaes son ntransmsbes. As, carece de accones personaes
porque as accones penaes son ntransmsbes. As, carece de
accones personaes que no srven para recamar por e abuso de
derecho, cuando se excede sn causar daos. La |ursprudenca
ntrodu|o a prctca de que e usufructuaro dera una promesa
con fadores "de usar y dsfrutar convenentemente (boni viri
arbitratu) y de que a cosa ser resttuda en su momento", es a
amada cautio usufructuara, en una estpuacn pretora
extraprocesa que e Pretor requera a usufructuaro que s se
nega a dar a cautio:
E pretor o sancona:
o Le mpde e e|ercco de derecho s aun no tene a
cosa.
o S ya tene a cosa, e nega a accn que socte o a
e!ceptio usufructus contra una posbe reivindicatio,
porque no o consdera usufructuaro porque no ha
prometdo. Tambn puede e Pretor dar una rpca
a propetaro contra a excepcn de usufructo.
S presta a cautio y uego no a cumpe, e nudo propetaro
posee a accn persona que surge de a cautio que adems est
garantzada con fadores. A otorgar a cautio se converte a
usufructuaro en deudor de nudo propetaro.
USC Pgina 160
Eementos de Derecho Romano prvado
Responsabilidad del usu8ructuario: e usufructuaro responde
de a resttucn de a cosa.
Responde por custoda va a responder ante e nudo propetaro
de os benes aunque a mposbdad de resttur no se deba a
un acto suyo, sno a un acto de un 3. Surge a propsto de un
hurto por un 3. S recupera a cosa y se a entrega a nudo
propetaro, podr recuperar a condictio (e nudo propetaro
carece de causa para retener).
Tambn responde por doo y por cupa.
uasi;usu8ructo: desde os prmeros tempos e usufructo deb
darse sobre toda case de cosas no consumbes, por tanto, en
prncpo no cabrn usufructo sobre cosas consumbes debdo a
a cusua salva rerum substantia, ya que se debe savar a
ntegrdad de a cosa, s es consumbe a prmer uso desapareca
y e nudo propetaro quedar sn poder de dsposcn de a cosa.
Sobre e dnero, a no ser posbe su uso sn consumcn, no
cabra usufructo. S e usufructuaro, sn derecho a eo consuma
e dnero, no cometa hurto, pero queda obgado a a resttucn
medante a condictio. Un SSCC de s. I a.C. (comenzos de
Prncpado) resov que as cosas consumbes no tenan que
excurse de usufructo, sno que e usufructuaro poda dsponer
de , pero obgndose con una cautio ex senatusconsulto: de
devover gua cantdad a termnar e usufructo (s eran gneros,
a estmacn). Esto equvae a decr que e dnero e quedaba
como prestado, pero no se recamaba a resttucn por a
condictio, sno por a actio e! stipulatu.
Consttucn de usufructo:
)n iure cessio en una vindicatio usufructus es una
ampacn de a confessio in iure. E que va a ser
usufructuaro e|ercta a vindicatio usufructus deante de
pretor, e nudo propetaro se aana y reconoce a
pretensn de a vindicatio y e pretor concede e usufructo
a dte a travs de a addictio y queda as consttudo e
USC Pgina 161
Eementos de Derecho Romano prvado
usufructo convrtndose e propetaro en nudo propetaro
y e otro en usufructuaro.

Legado vndcatoro es un egado de efecto rea y drecto
(de testador a egataro sn pasar por e heredero). Esta
forma de consttucn (no de transmtr) de un usufructo se
debe a su orgen famar (a a vuda).
Deductio usufructis cuando se transmte una cosa nter
vvos o morts causa se reserva e derecho rea de
usufructo a favor de usufructuaro.
Defensa procesa de usufructuaro:
1. Nudo propetaro tene a accn revndcatora para que
se decare a nexstenca de usufructo. Y tene a accn
negatora.
2. Usufructuaro tene una vindicatio usufructuara que se
drge contra e propetaro que mpde e e|ercco de
usufructo. E ddo vencdo debe resttur todos os frutos,
pues no se consdera poseedor de buena fe a efectos de
poder adqurr os anterores a a litis contestatio. Contra ka
reivindicatio de propetaro se daba unas e!ceptio
usufructus.
Es detentador, pero se e otorgan os nterdctos utrubi y
unde v porque en sus formuas no se hace referenca a a
paabra possessio. Esto no sucede en e uti possidetis que,
en todo caso se e dar como t.
Debdo a que responde por custoda, goza de as accones
penaes contra 3s. En un prncpo, a actio furti (que podr
e|ercera ncuso frente a nudo propetaro ante un furtum
rei suae
CH
) y despus se extende a a actio legis a&uiliae.
Tene a actio seervi corrupti.
Extncn de usufructo:
Muerte o capitis deminutio de usufructuaro ya que es un
derecho personasmo y vtaco, no se puede transmtr.
10
Oue e nudo propetaro hurte e usufructo.
USC Pgina 162
Eementos de Derecho Romano prvado
Consodacn cuando e usufructuaro adquere a
propedad de a res de|ada en usufructo.
)n iure cessio en una accn negatora e nudo propetaro
e|ercta a accn negatora en a que se nega a exstenca
de usufructo y e usufructuaro se aana reconocendo
dcha pretensn. E Pretor extngue e usufructo.
)n iure cessio en una vindicatio usufructus e nudo
propetaro e|ercta a vindicatio usufructus dcendo que es
e usufructuaro, aanndose e usufructuaro.
Desuso s de|a de usarse durante os pazos de a
usucapn y longi temporis praescriptio.
Por desaparcn de ob|eto o transformacncuando e
ob|eto desaparece o sufre una transformacn ta que se
hace mposbe e derecho de usar y dsfrutar.
Por transcurrr e pazo f|ado (egada de trmno seaado
por e consttuyente) soo para de derecho pretoro, ya
que a f|acn de un pazo para a extncn de usufructo
no se produce efectos cves. E usufructo se extngue por
e transcurso de pazo estabecdo para a duracn de
derecho en e caso de que nudo propetaro y usufructuaro
hayan estabecdo un pazo de duracn.
PIGNUS E HIPOTECA
Las obgacones reaes pueden ser de 2 tpos: reaes (pignus,
hpoteca.) o personaes (receptum argentarii, constitutum debiti
alieni.). En as garantas personaes se presentan nuevos
deudores que asumen a deuda de a obgacn prncpa como
en e receptum argentar o en e constitutum debiti alieni. Se
parte de a exstenca de una obgacn nca a a que se aade
uno o varos deudores que se suman a deudor nca y haen
suya a obgacn. Estos deudores pueden ser sodaros,
aternatvos o subsdaros. En as garantas reaes una persona
(deudor o un 3) entrega a acreedor una res como medo de
garantzar e cumpmento de una obgacn preexstente. E
USC Pgina 163
Eementos de Derecho Romano prvado
acreedor tene un derecho rea sobre a res y a retene hasta que
e deudor cumpa a obgacn nca que a res garantza.
Pignus
E pignus orgnaramente tena una fnadad coactva, es decr,
se trata de coacconar a deudor para que pagara prvndoe de
a cosa. Posterormente, a fnadad es satsfactora puesto que e
acreedor va a tener a posbdad de vender a res pgnorada
cuando e deudor no cumpa y cobrarse con e preco de a venta.
Pignus hace referenca a ob|eto que se entrega y a negoco que
se reaza (entrega de un ob|eto a acreedor pgnoratco por
parte de pgnorante como garanta de cumpmento de una
obgacn. Una vez cumpda a obgacn, e acreedor
pgnoratco que haba adqurdo un derecho rea sobre e pignus
debe restturo).
Lo que se da en a datio pignoris es precsamente a garanta y
no a cosa msma en propedad; en este sentdo, puede habarse
de un prstamo de garanta. E acreedor que recbe a prenda
queda defenddo por os nterdctos, y comete hurto e
propetaro que e sustrae e ob|eto pgnorado (furtum
possessionis).
Como a prenda debe ser resttuda, soo pueden pgnorarse as
cosas especfcas, aunque cuando se pgnora un patrmono
entero a prenda se extende tambn a os gneros en
contendos. Pueden pgnorarse, no so os nmuebes, sno
tambn os muebes; respecto a stos, e acreedor pgnoratco
responde por custoda en a acto pgneratca persona.
Por toda case de mpensas, e acreedor dspone de a actio
negotiorum gestorum contraria, y, a causa de os per|ucos
doosamente causados por e pgnorante, de a actio de dolo; en
caso de haberse pgnorado doosamente una cosa a|ena o que se
ocuta estar ya pgnorada, de crimen stellionatus.
A ser una garanta, a prenda presupone a exstenca de una
deuda que se garantza, a cua puede ser ncuso natura o
smar. Mentras a deuda garantzada no se cumpe o extngue
de otro modo, e acreedor pgnoratco puede oponer una
e!ceptio a a revndcatora de pgnorante; tan pronto a
obgacn se extngue totamente, a retencn posesora perde
USC Pgina 164
Eementos de Derecho Romano prvado
su causa y procede a accn pgnoratca para a repetcn (con
una funcn seme|ante a a condictio).
La prenda es ndvsbe en e sentdo de que a extncn parca
de a deuda no proporcona a pgnorante un extncn parca
de derecho de prenda: no se trata de una ndvsbdad
esenca, como a de as servdumbres, sno por razn de
garanta. - Como no se trata de una ndvsbdad esenca, a
prenda hpotecara, a consstr en un derecho a vender e ob|eto
hpotecado, puede ser sobre so una cuota de .- En un
rescrpto de emperador Gordano se facuta a acreedor
pgnoratco para retener a prenda cuando, a pesar de haberse
extngudo a obgacn garantzada, e msmo deudor sgue
debendo ago a acreedor. Aunque se haba de "prenda"(pignus
gordiarum), esta prrroga posesora es una smpe retencn, de
modo que e acreedor en nngn caso puede satsfacerse con a
cosa retenda por os crdtos que no garantzaba aquea prenda;
n tene accn rea s perde a posesn.
E derecho de acreedor pgnoratco se extngue, pues, por a
tota extncn de su crdto (o a venta de a prenda para
satsfacer a acreedor); tambn por a desaparcn de a cosa
pgnorada. La resttucn vountara de a posesn a pgnorante
tambn extngue a garanta, as como a mora accipiendi de
acreedor pgnoratco. Por tmo, como no puede subsstr un
pignus sobre a propa cosa, a confusn de ttuardades entre e
propetaro pgnorante y e acreedor pgnoratco (por e|empo:
heredar uno de otro) produce a extncn de derecho, como
ocurre con os otros derechos reaes sobre cosa a|ena y con as
msmas deudas que a prenda garantzada.
La garanta que ofrece e pignus es, en prncpo, de carcter tan
so coactvo: e acreedor, a retener a posesn pretora de a
cosa pgnorada y prvar de ea a pgnorante, e fuerza a cumpr,
o hacer cumpr, a obgacn, pues so cumpndoa podr
recuperar a cosa de que se ve prvado. Pero e pgnorante puede
autorzar a acreedor para aprovecharse de a prenda que ste
retene: con ese fn se puede convertr un pacto de renunca a su
accn en determnados supuestos (pactum conventum).
Pactos del pignus>
USC Pgina 165
Eementos de Derecho Romano prvado
1. Pacto de vendendo e acreedor pgnoratco podr
vender a prenda para cobrarse con su vaor a obgacn
garantzada que no ha sdo cumpda. De o que obtenga de
a venta tomar tan soo a cantdad correspondente a a
deuda garantzada debendo resttur e sobrante. Para
recamar e sobrante que no ha sdo resttudo, e
pgnorante e|ercta a actio pignoraticia in personam. A
prncpos de s. II todava se exgr e pacto expreso,
fatando e cua, cometa hurto e acreedor que venda a
prenda pero e pacto de ius vendendi se hzo tan frecuente
a consttur a prenda que a |ursprudenca de fnaes s. II
d.C., eg a consderaro como eemento natura de a
prenda que no haca fata expresamente porque se
consdera nherente a a prenda. Con o cua e fn coactvo
nca de pignus se converte en fn de satsfaccn.
E que no vende es e acreedor pgnoratco o que sgnfca
que e que vende no es propetaro sno e poseedor
pretoro. E comprador adquere a non domno. Es un tpo
especa de venta ya que e acreedor puede vender
vdamente por a autorzacn de pgnorante con o cua
se excuye a responsabdad por evccn ya que e
vendedor no puede tener segurdad acerca de a propedad
de pgnorante.
Desde a tma poca csca cuando e acreedor no
encuentre un comprador para a prenda puede soctar a
Prncpe permso para quedarse con a prenda en
propedad.
2. Pacto de anticresis pacto por e cua e pgnorante
renunca a recamar os frutos de a cosa pgnorada en e
benefco de acreedor pgnoratco a cambo de que ste
renunca a cobrar os ntereses de crdto. Es una
compensacn entre ntereses y frutos. Debe pactarse, de
no ser as, e vaor de os frutos percbdos por e acreedor
debe mputarse prmeramente a os ntereses, pero s
excede de a cuanta de stos, se mputa a a deuda de
capta, y, s aun excede, se converte en superfluum y e
pgnorante dspone de a actio pignoraticia in personam
para recamaro.
3. Pacto de lex commisoriapacto entre acreedor y
deudor por e cua e acreedor pgnoratco se queda con e
ob|eto pgnoratco como s fuera comprado por e vaor de
a deuda (es una venta fngda). E pgnorante podr vover
USC Pgina 166
Eementos de Derecho Romano prvado
a compraro por e msmo preco (que es e vaor de a
deuda garantzada). Esto es una venta en funcn de
garantas con pacto de recuperacn por e pago de a
deuda (pacto de retroemendo). Este pacto serva para
encubrr ntereses egaes (abusvos) ba|o e excedente de
preco respecto a a cuanta rea de a deuda y por eo
Constantno prohb utzar a le! comissoria.
4. Pacto de cesin al pignorante poda pactarse que e
pgnorante no hcera a entrega de a prenda retenndoa
como precarsta o como arrendataro. No hay
despazamento de a prenda. S se ncumpe a obgacn
garantzada, e acreedor pgnoratco e|ercta a actio
pigneraticia in rem para tomar posesn de ob|eto y
proceder a a venta y cobro de o debdo. Este pacto es e
precedente de a hpoteca porque no hay despazamento
de ob|eto.
USC Pgina 167

Potrebbero piacerti anche