Sei sulla pagina 1di 37

INSTITUTO HOMEOPTICO JACQUELINE PEKER

CINOMOSE CANINA E ACUPUNTURA: RELATO DE CASO

AKEMI HIRONO CORRA NAKAGAVA

Monografia apresentada para concluso de curso de Especializao em Acupuntura Veterinria.

Belo Horizonte 2009

INSTITUTO HOMEOPTICO JACQUELINE PEKER

CINOMOSE CANINA E ACUPUNTURA: RELATO DE CASO

AKEMI HIRONO CORRA NAKAGAVA

Orientadores: Daniela Furst Bueno Leonardo Rocha Vianna Tatiana Abdalla Fontenelle

Belo Horizonte 2009


2

AGRADECIMENTOS

A DEUS por minha existncia. Ao meu companheiro Sylvio, sempre me apoiando nas horas difceis. Aos meus orientadores, em especial Daniela, uma pessoa encantadora e gentil. Aos animais que so motivo da minha inspirao, especialmente Luna e Goku.

SUMRIO 1.0 - INTRODUO 2.0 - CINOMOSE 2.1 PATOGENIA E SINAIS CLNICOS 2.2 - DIAGNSTICO 2.3 - TRATAMENTO 3.0 MEDICINA TRADICIONAL CHINESA E ACUPUNTURA 4.0 CINOMOSE SEGUNDO A MEDICINA TRADICIONAL CHINESA 5.0 TRATAMENTO DA CINOMOSE ATRAVES DA ACUPUNTURA 6.0 RELATO DE CASO 6.1 CASO 1 6.2 CASO 2 7.0 - CONCLUSO 8.0 REFERNCIAS BIBLIOGRFICAS

Pgina 7 8 8 10 11 12 14 17 21 21 24 34 35

NDICE DE FIGURAS FIGURA 1: Seqncia de Gerao FIGURA 2: Seqncia de Controle FIGURA 3: Ponto extra Yintang FIGURA 4: Pontos VG 14-Dazhui, VG 16-Fengfu e VG 20-Baihui FIGURA 5: Pontos VB 20-Fengchi, VB 29, VB 30 e VB 34 FIGURA 6: Pontos IG 4-Hegu e IG 11-Quchi FIGURA 7: Pontos R 1-Yongquan, R 3-Taixi e R 7 FIGURA 8: Pontos R 3-Taixi e R 7 FIGURA 9: Pontos B 18-Ganshu, B 23-Shenshu e B 47-Hunmen FIGURA 10: Pontos B 40 e B 60 FIGURA 11: Ponto F 3 FIGURA 12: Ponto BP 6-Sanyinjiao

Pgina 13 13 25 26 27 28 29 30 31 31 32 32

Resumo

A cinomose canina uma das doenas infecciosas mais importantes do mundo. endmica e altamente contagiosa, normalmente levando a um quadro neurolgico e ao bito. O tratamento convencional para a cinomose no muito eficaz, pois as seqelas so constantes, sendo indicao a eutansia. O uso da acupuntura nesses casos est sendo muito requisitado, devolvendo a ces afetados qualidade de vida e uma alternativa eutansia. Este estudo relata dois casos de animais, com seqelas de cinomose, que foram tratados com acupuntura obtendo resultados satisfatrios.

1.0 Introduo Derivada dos radicais latinos acus e pungere, que significam agulha e puncionar, respectivamente, a acupuntura visa terapia e a cura das enfermidades pela aplicao de estmulos atravs da pele, com a insero de agulhas e/ou transferncia de calor em pontos especficos chamados acupontos. (SCOGNAMILLO-SZAB, 2001; WEN, 1985). No Oriente, a acupuntura vem sendo usada com finalidades preventiva e teraputica h vrios milnios. Relata-se o uso de agulhas de pedra e de espinha de peixe, na China, durante a Idade da Pedra (cerca de 3000 anos AC). A acupuntura veterinria , provavelmente, to antiga quanto a histria da acupuntura humana. Estima-se em 3000 anos a idade de um tratado descoberto no Sri Lanka sobre o uso de acupuntura em elefantes indianos. (SCOGNAMILLO-SZAB, 2001). Atualmente, o uso da acupuntura na Medicina Veterinria, vem se expandindo com bons resultados. Diversas publicaes relatam as possibilidades de aplicaes clnicas da acupuntura veterinria. Recomenda-se a sua indicao nas patologias neurolgicas e msculo-esquelticas como: paralisias e paresias, espondilopatias, sndrome da cauda eqina, epilepsias, osteoartroses. H relatos de benefcios em afeces reprodutivas e gastrointestinais. Alteraes do sistema urinrio como: nefrites, cistites, uretrites, urolitases, distrbios na mico e diurese. Doenas imuno-mediadas como: alergias, imunossupresses, doenas auto-imunes, entre outras. Para doenas at ento ditas como incurveis, exemplo a Cinomose, doena viral que atinge ces e geralmente leva a um quadro neurolgico deixando seqelas, o uso da acupuntura tem sido indicado com sucesso. Com a utilizao da acupuntura estes animais, antes destinados eutansia, podem ter grandes chances de recuperao e/ou uma melhor qualidade de vida. A acupuntura chega a Medicina Veterinria como um complemento ao tratamento convencional, e muitas vezes, pode ser indicada a substituir os medicamentos alopticos, em animais onde os efeitos colaterais no so

suportados, trazendo, a proprietrios e veterinrios, uma opo de tratamento em patologias onde a medicina ocidental no consegue solucionar.

2.0 Cinomose A cinomose uma doena febril que apresenta distribuio mundial. Acomete diversas espcies de carnvoros domsticos e selvagens, no entanto, so os ces domsticos os principais animais acometidos e nos quais a cinomose se manifesta como a principal enfermidade infecciosa. (ETTINGER, 1997; ORSINI, 2008). provocada por um vrus da famlia Paramyxoviridae, estando intimamente relacionado, antigenicamente e morfologicamente, com o vrus do sarampo humano e da peste bovina. So relativamente lbeis, sendo suscetveis a temperaturas superiores a 50 a 60C por 30 minutos, ao ressecamento, radiao ultravioleta e so usualmente destrudos por desinfetantes de uso rotineiro em hospitais, como ter, clorofrmio, formol, fenol e amnio quaternrio. (ETTINGER, 1997; BARBOSA, 2008). A transmisso do vrus de um animal acometido para um suscetvel se d principalmente pela via aergena, por meio da inalao de aerossis provenientes de secrees corporais de animais infectados. O vrus pode ser eliminado por at 60 a 90 dias aps a infeco. A doena no apresenta predileo por raa ou sexo, sendo a maior ocorrncia relacionada fase da perda da imunidade passiva em filhotes seguindo ao desmame, entre 12 a 16 semanas de vida. Possui alta morbidade e mortalidade em ces no vacinados de todo o mundo. (ETTINGER, 1997; ORSINI, 2008). 2.1 - Patogenia e sinais clnicos As partculas virais inaladas alcanam o epitlio do trato respiratrio superior e em 24 horas multiplicam-se nos macrfagos teciduais levando a uma infeco inicial das tonsilas palatinas e dos linfonodos bronquiais. Entre o
8

segundo e quarto dia psinfeco, atravs de macrfagos e linfcitos infectados, o vrus dissemina para outros rgos linfides, tais como bao, timo, linfonodos retrofarngeos e medula ssea. Entre o quarto e sexto dia o vrus replica-se na lmina prpria do estmago, intestino delgado, linfonodos mesentricos e clulas de Kuppfer`s no fgado. A disseminao e proliferao do vrus nos rgos linfides corresponde ao incio da elevao da temperatura corporal e leucopenia. Entre o stimo e nono dia ocorre a viremia, com a disseminao do vrus para as clulas epiteliais e Sistema Nervoso Central (SNC) atravs da via hematgena. O status imunolgico (humoral e celular) do co nesta fase pode controlar a infeco. Ces com adequado status imunolgico podem se ver livres da infeco e no evoluir sinais clnicos. J em animais, com pobre estado imunolgico, que sofrem algum atraso ou falha na formao de anticorpos, ocorre a disseminao do vrus com manifestaes multissistmicas severas. O perodo de incubao para o aparecimento dos sintomas geralmente 14 a 18 dias aps a exposio e contaminao pelo vrus da cinomose. (ETTINGER, 1997). A infeco dos tecidos epiteliais promove sinais e sintomas clnicos que variam de moderados a severos. Os ces acometidos podem apresentar febre, diarria, vmitos, anorexia, desidratao, descarga nasal e ocular, bronquite e pneumonia, resultante de infeces bacterianas secundrias, hiperqueratose de coxins, erupes cutneas e pstulas abdominais. (ETTINGER, 1997; ORSINI, 2008; SILVIA, 2007; BARBOSA, 2008). Fatores como a idade, imunocompetncia, tempo de exposio, propriedades neurotrpicas e imunossupressivas do vrus, vo definir o tipo de leso produzida e o curso da infeco no SNC. As manifestaes neurolgicas so classificadas em encefalite aguda ou encefalite crnica, sendo que a forma aguda pode evoluir para a crnica em ces que sobrevivem infeco. Em geral os sinais clnicos neurolgicos iniciam uma a trs semanas aps a recuperao da doena sistmica. Os sinais variam de acordo com a
9

rea do SNC afetada. Hiperestesia e rigidez cervical podem estar associadas inflamao meningeal; convulses, sendo a cinomose a causa mais comum de convulses em animais com menos de seis meses de idade; sinais cerebelares e vestibulares como andar em crculos; ataxia sensorial; mioclonias e espasmo flexores, associados com desmielinizao; movimentos mastigatrios crnicos; cegueira; vocalizao e paralisias so os sinais mais caractersticos da infeco do SNC pelo vrus da cinomose. Em alguns animais, o vrus da cinomose canina persiste nos tecidos nervosos e ocasiona uma encefalite tardia, chamada encefalite do co idoso, sendo o sintoma clnico inicial a deficincia visual. medida que progride, as complicaes neurolgicas vo se intensificando e os ces afetados apresentam alteraes de personalidade no respondendo a estmulos normais em seu ambiente. As leses do SNC so as alteraes mais graves da doena, e geralmente culminam com o bito dos animais. (ETTINGER, 1997). 2.2 - Diagnstico O diagnstico baseia-se no histrico (idade, ingesto do colostro, contato com outros animais, imunizao) e nos sintomas clnicos. Uma combinao de sinais como febre, sintomas respiratrios (rinite, tosse, pneumonia), descarga nasal e ocular, conjuntivite, diarria, hiperqueratose dos coxins plantares e palmares e sintomas neurolgicos altamente indicativo de cinomose, especialmente em ces jovens no vacinados ou adultos com histrico de vacinao inadequada. Na hematologia podemos encontrar leucopenia por linfocitopenia, durante a fase aguda. Trombocitopenia pode estar presente no incio. Presena de corpsculos de incluso citoplasmticos em linfcitos circulantes, neutrfilos e hemcias podem ser observados em esfregao sanguneo. Na bioqumica observamos diminuio da albumina e elevao de alfa e gama globulinas. Alteraes pulmonares intersticiais e alveolares podem ser
10

observadas radiologicamente com o avano da infeco e associao bacteriana. A anlise do lquido crebro espinhal indica elevao na concentrao de protenas e no nmero de clulas, principalmente linfcitos. Testes sorolgicos como imunofluorescncia indireta, ELISA e teste de anticorpos fluorescentes podem ser utilizados, mas apresentam valor diagnstico limitado, uma vez que os animais acometidos podem ou no apresentar ttulos de anticorpos mensurveis. (ETTINGER, 1997; BARBOSA, 2008). 2.3 - Tratamento No h medicamentos antivirais especficos. Sendo o tratamento realizado apenas de suporte. Antibioticoterapia no controle das infeces bacterianas secundrias, fluidoterapia oral ou parenteral, vitaminas do complexo B, suplementos nutricionais, vitamina C, corticoterapia na fase nervosa, anticonvulsivantes, fisioterapia em caso de paralisia e acupuntura. O prognstico reservado nos casos onde ocorre acometimento neurolgico. importante prevenir o proprietrio de possveis seqelas neurolgicas. Em casos de doena neurolgica avanada a eutansia pode ser indicada. (ETTINGER, 1997). A vacinao tem sido utilizada com relativo sucesso na preveno das principais doenas vricas em ces, como a cinomose. Os filhotes devem ser vacinados entre 6 a 8 semanas de idade e receber reforo a cada 3 semanas at completarem 14 semanas de idade. A vacina deve ser reforada anualmente. (BARBOSA, 2008).

11

3.0 Medicina Tradicional Chinesa e Acupuntura A Medicina Tradicional Chinesa (M.T.C.) baseia-se na doutrina do equilbrio entre Yin e Yang, onde todas as estruturas e funes orgnicas, assim com todos os sinais e sintomas que apontam para disfunes orgnicas, pode ser analisados e interpretados pela tica dos dois princpios. (JACQUES, 2005; MACIOCIA, 1996; MANN, 1971; WEN, 1985). O Termo Yin refere-se ao "lado da montanha que est na sombra" e Yang ao "lado da montanha que est no sol". Na linha Yin esto os fenmenos mais materiais, mais densos, mais profundos, mais frios, mais inertes e mais escuros; na linha Yang os fenmenos mais imateriais, mais volteis, mais quentes, mais claros e com mais movimentos. (JACQUES, 2005; MACIOCIA, 1996; WEN, 1985). A interao do Yin e do Yang pode ser observada em processos fisiolgicos que convergem para o equilbrio. Essa relao se expressa de modo claro nos processos fisiolgicos, como a regulao da temperatura corporal, o calor (Yang) provoca o aumento da sudorese (Yin) e o frio (Yin) faz o corpo tremer (Yang) para produzir mais calor e manter a temperatura corporal. Nos processos patolgicos o Yin ou Yang aparecem em excesso ou deficincia, expressando o rompimento do equilbrio. O excesso de um consome o outro. A deficincia faz o outro aparecer em excesso. Deste modo, a estratgia teraputica da M.T.C. pode ser resumida a tonificar o Yin ou Yang deficientes ou a dispersar o Yin ou Yang em excesso. Alm do conceito Yin e Yang, a M.T.C. baseia-se tambm na teoria dos cinco elementos, onde os elementos relacionam entre si e estabelecem um processo de transformao contnua dos fenmenos. Se o equilbrio entre os elementos for respeitado a sade do organismo ser mantida. Se houver ruptura ou descontinuidade nos mecanismos que mantm o sistema em equilbrio ocorrer doena. (JACQUES, 2005; WEN, 1985). (Fig. 1 e 2).

12

Fig. 1: Teoria dos cinco elementos Ciclo de gerao.

Fig. 2: Teoria dos cinco elementos Ciclo de controle.

A cada elemento associa-se um orgo (Zang), uma vscera (Fu) e um par de meridianos (Jing) ou vasos (Jing-mo). Os meridianos e vasos conectados entre si, fazem parte de uma rede de meridianos (Jing-luo) atravs dos quais substncias vitais fluem sem cessar. As funes do rgo e da vscera, e de seus respectivos canais, devem coexistir em equilbrio dinmico. O desequilbrio numa das funes repercutir em todo o sistema, uma vez que existe a interdependncia entre eles. (JACQUES, 2005; MACIOCIA, 1996; ROSS, 1994; WEN, 1985).
13

ELEMENTO MADEIRA FOGO TERRA METAL GUA

RGO FGADO CORAO BAO PULMO RIM Elementos - seus rgos e vsceras.

VSCERA VESCULA BILIAR INTESTINO DELGADO ESTMAGO INTESTINO GROSSO BEXIGA

4.0 - CINOMOSE SEGUNDO A MEDICINA TRADICIONAL CHINESA Segundo COLE (1996) a cinomose sugestiva em estabelecer analogia primordialmente as sndromes referentes ao Vento e Calor. Na viso da M.T.C. a estao relacionada a energia Vento a primavera, que corresponde ao elemento madeira, cujo rgo (Zang) o Fgado (Gan) e a vscera (Fu) a Vescula Biliar (Dan). O Fgado (Gan) tem a funo de assegurar o fluxo suave de Qi por todo o organismo. Em equilbrio com os outros Zang Fu, o Fgado regula o equilbrio da circulao de Qi, enquanto o Bao/Pncreas (Pi) regula a formao e a quantidade de Qi e o Pulmo (Fei) e Corao (Xin) governam a circulao de Qi pelo corpo. Outra funo importante do Fgado (Gan) armazenar o Sangue (Xue) e regular seu volume no organismo. Se a circulao de Qi prejudicada ou obstruda, ocorre a patologia. O Sangue (Xue) tambm pode tornar-se estagnado devido a estagnao de Qi do Fgado. O aumento descontrolado do movimento do Qi do Fgado (Gan) pode levar a um aumento do Yang do Fgado ou do Fogo do Fgado gerando uma patologia. (MACIOCIA, 1996; ROSS, 1994). O Calor um fator patognico de caracterstica Yang e relaciona-se com o movimento fogo, podendo ser de origem interior ou exterior. dividido em dois tipos de acordo com a intensidade dos sintomas. O Calor moderado
14

invade pequenas regies da pele, sem causar sintomas sistmicos. O Calor intenso acomete o corpo de forma mais grave gerando sintomas sistmicos. Sendo uma patologia causada por um agente patolgico virulento, a cinomose est relacionada ao calor externo que invade o organismo. O Calor consome o Yin gerando um predomnio de Yang, por ser Yang tende a ascender fazendo com que os sintomas concentrem-se geralmente na parte superior do corpo, no aquecedor superior. O Calor pode afetar o Corao (Xin). O Corao a morada do Shen (mente), por isto as doenas de calor podem evoluir com sintomas relativos Shen. (WEN, 1985; MACIOCIA, 1996). O Vento um fator patognico de caracterstica Yang, tendendo a danificar o Sangue (Xue) e o Yin, podendo ser de origem interior ou exterior. O conceito "Vento", segundo a M.T.C., indica movimento rpido e inconstante. Por ser leve, o Vento tem caracterstica de ascender, sendo um movimento Yang. Os sintomas tm manifestaes de incio agudo e costumam localizar-se ou serem mais intensos no alto do corpo, principalmente na cabea. As manifestaes clnicas gerais do Vento do Fgado (Gan) so tremores, mioclonias, parestesias, paralisias, tonturas e convulses. Sinais de vento interior so caracterizados por movimentos ou pela ausncia destes, portanto tremor e as paralisias. (MACIOCIA, 1996). Segundo ROSS (1994) e MACIOCIA (1996) h trs padres distintos de Vento do Fgado (Gan):

Calor extremo gerando Vento

Este padro ocorre nas patologias febris graves e agudas, nas quais h invaso de Calor ou Vento-calor externos, penetrando no Sangue (Xue) e gerando o Vento Interno. A ascenso vigorosa do Calor extremo cria uma grande "turbulncia" na circulao de Qi e Sangue (Xue), manifestao conhecida como Vento Interno.

15

Deficincia de Yin do Fgado com aumento do Yang do Fgado gerando Vento Quando h um perodo prolongado de deficincia de Yin do Fgado, ocorre hiperatividade do Yang do Fgado, o qual pode gerar Vento Interno do Fgado. Dentre as causas de deficincia do Yin do Fgado tm-se o seu desgaste por excesso, como calor interno prolongado, deficincia de Jin Ye (lquidos orgnicos), deficincia de Yin do Rim (Shen) e a deficincia de Sangue (Xue) no Fgado. A ascendncia do Yang do Fgado tambm pode ocorrer por fatores emocionais como fria, ressentimento ou frustrao por perodos prolongados.

Deficincia de Sangue (Xue) do Fgado (Gan) gerando Vento

O conceito de Sangue do Fgado (Gan Xue) est associado s funes de armazenamento e regulao do volume de Sangue realizado pelo Fgado (Gan). A inabilidade do Fgado (Gan) em harmonizar o Sangue (Xue) est comumente associada depresso de Qi e a deficincia de Sangue (Xue). Nos casos de deficincia de Sangue (Xue) do Fgado, h dificuldade em se manter um fluxo estvel e harmonioso de Sangue (Xue) pelos Canais e Colaterais (Jing Luo) e Vasos sanguneos (Xue Mai). Desta forma, o fluxo de Sangue (Xue) se apresenta fraco e oscilante, o que provoca uma "turbulncia", conhecida como Vento Interno.

Os principais sintomas causados pela agitao do Vento Interno do Fgado (Gan) so as convulses, tremores, mioclonias, espasmos, tontura, inconscincia, parestesia e hemiplegia. A lngua pode se apresentar de vermelho-escura nos padres de excesso a plida nas patologias por deficincia de Sangue (Xue). O pulso comumente cheio, em corda e rpido nos padres de Calor extremo, vazio-flutuante e rpido nos padres de deficincia de Yin e agitado nos casos de deficincia de Sangue (Xue).
16

5.0 - Tratamento da cinomose atravs da acupuntura

O tratamento na M.T.C. baseia-se na correo da desarmonia, restabelecendo o equilbrio do organismo e a cura da doena. A acupuntura vem sendo utilizada pela M.T.C. h vrios milnios como um mtodo teraputico e preventivo. Derivada dos radicais latinos acus e pungere, que significam agulha e puncionar, respectivamente, a acupuntura visa terapia e cura das enfermidades pela aplicao de estmulos atravs da pele, com a insero de agulhas e/ou transferncia de calor em pontos especficos chamados acupontos, restaurando a harmonia dos sistemas. (SCOGNAMILLOSZAB, 2001; WEN, 1985). A cinomose, por ser uma infeco causada por um agente patolgico virulento, Atrfica). O termo Wei significa murcho e na M.T.C. refere-se ao quadro caracterizado por secagem dos msculos e tendes, proveniente de desnutrio tanto de Qi e/ou Xue. O termo Bi sugere inabilidade ao andar. Portanto, a Sndrome Atrfica consiste em um quadro caracterizado por fraqueza dos quatro membros, gerando atrofia progressiva, estado flcido dos msculos e tendes, incapacidade de andar corretamente e eventualmente paralisia. (MACIOCIA, 1996). A cinomose possui trs quadros sintomticos distintos: intestinal, respiratrio e neurolgico. Para estabelecer a estratgia de tratamento em um animal com cinomose, devemos observar os sintomas clnicos e correlacionlos de acordo com a metodologia da M.T.C. sob o ponto de vista da acupuntura. Sendo assim, vejamos os principais sintomas de cada fase que acometem um co com cinomose, sua patogenia e tratamento sob a tica da M.T.C. A fase intestinal da cinomose caracterizada por diarria e vmito. (ETTINGER, 1997). A diarria caracteriza-se pela invaso da umidade no
17

apresenta

sintomatologia,

conforme

vimos

anteriormente,

relacionadas Sndrome Vento, Calor Externo e Sndrome Wei Bi (Sndrome

estmago e intestinos. As fezes com muco amarelado e estrias de sangue so caractersticas de Umidade Calor. (AUTEROCHE & NAVAILH, 1986; WEN, 1985). A fase respiratria da cinomose caracterizada por uma

broncopneumonia bacteriana secundria, com tosse, descarga nasal e ocular. (ETTINGER, 1997). Segundo a M.T.C. a tosse a inverso do fluxo de Qi normal dos pulmes. O fluxo de Qi normal para baixo, para possibilitar a captura de Qi do ar. Na tosse, o Qi do pulmo direciona-se para cima, e isto chamado de inverso do fluxo de Qi do pulmo. A tosse ocorre quando algum fator interfere na descida do Qi. (AUTEROCHE & NAVAILH, 1986; WEN, 1985). O Vento externo a principal causa de tosse. O Vento penetra na pele e na poro Qi de defesa que controlada pelos Pulmes, prejudicando, portanto, a descida do Qi do Pulmo causando a tosse. A mucosidade provm da combinao do Vento com o Calor, que rapidamente seca por completo os fluidos pulmonares, que se condensam na forma de muco. O princpio de tratamento seria clarear o Calor no Pulmo, restabelecer a descida de Qi do Pulmo e dominar o Vento. (MACIOCIA, 1996). A fase neurolgica caracterizada pela presena de convulses, mioclonias, tremores, incoordenao, paralisia e outros sinais associados ao acometimento do SNC. (ETTINGER, 1997). Opsttono, rigidez cervical, temperatura elevada, convulses, tremor dos membros, tontura e coma so sintomas comumente associados a Calor extremo gerando Vento do Fgado. Este padro encontrado somente nas patologias febris agudas, quando o Calor patognico exterior tiver penetrado profundamente no nvel do Sangue (Xue), dando origem ao Vento Interior do Fgado. um tipo de excesso do Vento Interior e como conseqncia aparecem sinais como tremores e convulses. Por outro lado, o Vento Interior impede o Fgado de umedecer os tendes, o que causa rigidez do pescoo e o opsttono. Nos casos mais severos o Calor e o Vento podem obscurecer a Mente e causar o coma. Os princpios de tratamento so eliminar o Calor, dispersar o Fgado e dominar o Vento. (MACIOCIA, 1996).
18

Convulses, hemiplegia, tontura, inconscincia repentina, desvio dos olhos e boca so sintomas causados por aumento do Yang do Fgado causando Vento. Esta condio origina-se da deficincia de Yin do Fgado que, por um perodo longo de tempo, causa o aumento ascendente do Yang do Fgado gerando Vento Interior. Nestes casos pode ocorrer o Acidente Vascular Cerebral (A.V.C.). Este padro necessita de dois fatores para aparecer: a deficincia de Yin do Fgado e a ascendncia do Yang. Os princpios de tratamento so nutrir o Yin do Fgado, dominar o Yang do Fgado e o Vento. (MACIOCIA, 1996). Paresia dos membros, mioclonias, tremor na cabea e membros so sintomas causados pela deficincia de Sangue do Fgado causando Vento. A deficincia do Sangue (Xue) do Fgado cria um vazio nos vasos sanguneos os quais so preenchidos pelo Vento Interior. Este padro do tipo deficiente do Vento Interior. A parestesia decorrente do Sangue deficiente que no nutre os msculos e tendes. Os tremores e mioclonias so decorrentes do Vento Interior. Os princpios de tratamento so tonificar o Sangue do Fgado e dominar o Vento. (MACIOCIA, 1996). Vertigens, segundo a M.T.C., possuem duas fisiopatologias bsicas, podem ser causadas por Vento, tanto Interno ou Externo, que perturba os orifcios superiores (rgos dos sentidos) ou so causadas por deficincia de Qi e/ou Xue que no ascendem cabea para nutrir os rgos dos sentidos. Os sinais manifestam-se como vertigens intensas, rotatrias, sbitas, com nusea e vmito. (WEN, 1985). A Insnia est relacionada com o equilbrio Yin e Yang do corpo. Quando existe predomnio de Yang o paciente tem dificuldade em dormir. A qualidade e quantidade do sono dependem do estado da Mente (Shen). O corao a morada do Shen, assim se o Corao for saudvel e o Sangue abundante, a Mente devidamente enraizada e o sono ser profundo. Se o corao for deficiente de Sangue ou agitado por fatores patognicos, como o Fogo ou Calor, a Mente no devidamente enraizada e o sono ser afetado. Os princpios de tratamento so drenar o Fogo, acalmar o Shen e assentar a Alma Etrea. (MACIOCIA, 1996).
19

Um estudo realizado por JOAQUIM (2003) observou a eficcia do uso da acupuntura no tratamento de 43 ces acometidos por doenas neurolgicas, entre elas a cinomose. O tratamento foi realizado com estmulo manual das agulhas, estimulao eltrica ou moxabusto de acordo com cada caso. Dentre os 43 ces tratados 93% obtiveram melhoras dos sintomas, concluindo o sucesso da acupuntura nos casos de doenas neurolgicas. INADA (1990) citado por SCHOEN (2006) obteve xito ao se usar acupuntura para tratar distrbios neurolgicos decorrente de cinomose em ces. Na mesma linha de pesquisa COLE (1996) desenvolveu um estudo com 52 ces acometidos por paralisia dos membros posteriores, decorrente de cinomose. Os animais foram divididos aleatoriamente em trs grupos, aps a realizao de uma avaliao neurolgica completa. Dezessete ces foram tratados convencionalmente, de acordo com a Medicina Ocidental, com uso de antibiticos, corticosterides, complexo vitamnico e outros medicamentos conforme necessrio. Dezoito ces foram tratados com acupuntura sem estimulao eltrica por dez minutos cada sesso, nos pontos B 10, B 12, B 23, VB 20, VB 30, VB 34 e E36 e dezessete ces no receberam nenhum tratamento. A acupuntura foi realizada semanalmente durante quatro semanas. No final do ltimo tratamento os ces foram classificados novamente. O tratamento era considerado um sucesso quando os ces conseguiam andar novamente sem a permanncia de outras complicaes, como incontinncia urinria ou fecal. A cura foi observada em nove ces tratados com acupuntura, em apenas um dos ces tratados convencionalmente e em nenhum dos ces no tratados. Todos os ces tratados com acupuntura sobreviveram, enquanto que trs ces tratados convencionalmente e cinco no tratados apresentaram bito, demonstrando que o tratamento com acupuntura apresentou bons resultados para tratar distrbios neurolgicos produzidos por cinomose em ces.

20

6.0 - Relato de Caso 6.1 - Caso 1 Um co sem raa definida (SRD), de 6 meses de idade, foi encaminhado clinica apresentando quadro caracterstico de seqela de cinomose. Na anamnese constatou que animal no possua nenhuma vacinao. Proprietria relata que o paciente comeou a apresentar quadro de diarria e secreo nasal, h aproxidamente dois meses, foi internado em outra clnica durante um ms, onde o quadro evoluiu para paralisia dos membros posteriores, foi tratado com antibiticos, corticosteride e cuidados de enfermagem, como no apresentava melhora foi indicada a eutansia. Ao exame clnico observou-se paralisia flcida dos membros posteriores, com atrofia muscular acentuada, testes neurolgicos revelaram sensibilidade superficial e profunda presentes, mas diminudas. Membros anteriores com ataxia e incoordenao, no teste do carrinho de mo. Priapismo, incontinncia urinria e fecal. Foi instituda terapia com antibitico, vitaminas do complexo B, vitamina C e fisioterapia juntamente com a acupuntura. A acupuntura foi realizada duas vezes na semana, com agulhamento seco, at a reverso total da paralisia, num total de 16 sesses. A escolha dos pontos utilizados foi feita de acordo com a sintomatologia apresentada e a funo energtica de cada ponto. Foram utilizados os pontos: VB 30, VB 34, B 18, B 23, B 40, B 60, R 3, VG 3, VG 14, E 36, Bafeng e Baxie. Abaixo esto listadas a localizao de cada ponto, sua funo energtica e a sua indicao: VB 30 Huantiao (Crculo Saltante): Localiza-se na depresso cranial ao trocanter maior do fmur. (ETTINGER, 1997). Funes: Remover a estagnao de Qi e Sangue, tonificar o Qi do Sangue, dispersar Vento Calor, remover o Vento Exterior. (ROSS, 1994). Indicaes: Dor na parte baixa das costas e regio dos quadris, dor coxofemoral, atrofia muscular e paralisia ou paresia dos membros plvicos. (ETTINGER, 1997). (Fig. 5).
21

VB 34 Yanglingquan (Fonte da Colina de Yang): Localiza-se na depresso cranial e ventral cabea da fbula, no espao intersseo formado pela articulao da cabea da fbula e a tbia, sobre a face lateral do membro plvico. (ETTINGER, 1997). Funes: Ponto Mestre dos msculos e tendes. Regula os msculos e tendes; move a estagnao de Qi do Fgado e da Vescula Biliar; acalma a hiperativadade do Yang do Fgado; acalma a mente e as emoes; elimina a Umidade-Calor em Fgado e Vescula Biliar. (ROSS, 1994). Indicaes: Para uso geral nos problemas dos msculos e tendes, especialmente bom para dor nas regies lombar, coxofemoral e das coxas; problemas nos membros plvicos, paralisia plvica, neuralgia e paralisia do membro plvico, paralisia do nervo femoral. (ETTINGER, 1997). (Fig. 5) B 18 Ganshu (Buraco do Fgado): Localiza-se lateralmente na borda inferior do processo espinhoso da nona vrtebra torcica, lateral ao dcimo espao intervertebral. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes: Regula e tonifica o Fgado (especialmente Qi, Yang e Sangue). Domina o Yang do Fgado. Clareia Fogo e Calor do Fgado. Acalma Calor do Sangue. Regula, expande e controla fluxo de Qi do Fgado. Indicaes: Doenas do Fgado. Tetania muscular, sndrome atrfica, vertigens, insanidade, desorientao e irritabilidade. (LADE, 1996). (Fig. 9). B 23 Shenshu (Ponto de Associao do Rim): Localiza-se lateralmente depresso entre os processos espinhosos dorsais de L2-L3, na ponta do processo transversal da vrtebra L2, no sulco muscular situado entre os msculos longo e iliocostal. (ETTINGER, 1997). Funo: Tonifica os rins (especialmente Qi e Yang), regula aquecedor inferior, tonifica a fonte de Qi. Estabiliza Qi dos Rins e fortalece as costas e joelho. Harmoniza via das guas. Indicaes: Distrbios renais, problemas urogenitais, disfuno urinria (incontinncia e reteno urinria), lombalgias e fraqueza nos joelhos. (LADE, 1996). (Fig. 9). B 40 Weizhong (Centro da Fossa): Localiza-se no centro da fossa popltea. Funes e indicaes: Dor nas costas e membro plvico, distrbios neurolgicos do membro plvico,

22

problemas motores na articulao do quadril e pernas, paralisia dos membros plvicos e atrofia muscular. (ETTINGER, 1997). (Fig. 10). B 60 Kunlun (Montanha Kun Lun): Localiza-se na depresso entre o malolo lateral da fbula e a ponta da tuberosidade do calcneo. (ETTINGER, 1997). Funo: Fortalece o Qi dos Rins, tonifica e regula o Sangue, favorece o fluxo de Qi e Sangue. Dispersa Vento. Fortalece as costas e relaxa os tendes. (Lade, 1996). Indicaes: Rigidez do pescoo; dor no quadril, membro plvico, rea lombar ou lombosacra e paralisia dos membros plvicos. (ETTINGER, 1997; LADE, 1996). (Fig. 10).

R 3 Taixi (Grande Ribeiro): Localiza-se em uma depresso entre o malolo medial e o tendo do Calcneo. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes: Como ponto fonte tonifica o Qi essencial, ajuda os Rins a manter energia da respirao na parte inferior do corpo, a regular o metabolismo da gua, controlar orifcios inferiores e tonificar o Jing. Indicaes: Tonifica condies de deficincia, fraqueza nos membros posteriores, alteraes neurolgicas, problemas urinrios. (ROSS, 1994). (Fig. 7 e 8). VG 3 - Bai Hui Yaoyangguan (Porto de Yang): Localiza-se na linha mdia dorsal situada entre os processos espinhosos dorsais das vrtebras L4 e L5. (ETTINGER, 1997). Funes: Tonifica os Rins, regula a passagem das guas, seca Umidade. Beneficia as regies lombares e ossos. (LADE, 1996). Indicaes: Lombalgia, dor e fraqueza nas pernas e joelhos, paresia plvica, paralisia dos membros posteriores. (ETTINGER, 1997). VG 14 Da-zhui (Grande Processo Espinhoso): Localiza-se na linha mdia dorsal, entre os processos espinhosos das vrtebras C7 e T1. Funes e indicaes: Febre e molstias infecciosas, deficincia imune, dor e rigidez cervical, dor e rigidez da parte superior das costas, epilepsia, paralisia plvica. (ETTINGER, 1997). (Fig. 4).
23

E 36 - Zusanli (ponto He) Localiza-se em um aprofundamento lateral tuberosidade tibial, na base do musculo tibial cranial. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes: Movimenta e circula Qi no corpo, aumenta energia vital, ativao motora e psquica geral, ponto importante em estado de fraqueza de diversas origens. Indicaes: nuseas e vmito; enterite; paralisia na perna, epilepsia e para fortalecimento geral. Bafeng Localiza-se no dorso do p, na depresso localizada na extremidade das comissuras dos dedos dos ps (oito pontos no total - bilateralmente). Trs destes pontos correspondem ao F2, E44 e VB43. Funes: Exterioriza as Energias Perversas, Dispersa o Vento e o Calor, Dispersa a Umidade-Calor. Indicaes: dor nos dedos dos ps, inflamao no dorso do p, neurite perifrica do membro inferior, adormecimento do membro inferior ou dor no dorso dos ps. Baxie Localiza-se no dorso da mo, nas comissuras entre os dedos das mos, no total de oito pontos nas duas mos. Funes e indicaes: Dispersa o Vento Perverso e o Calor; Relaxa os tendes; Exterioriza as Energias Perversas. Na sexta sesso de acupuntura o animal j apresentava significativa melhora do quadro neurolgico, conseguindo controlar a mico e defecao, os membros posteriores sem ataxia e com coordenao ao caminhar de carrinho de mo. Na dcima sesso o animal conseguia manter-se em estao por alguns segundos e dar pequenos passos, em diante seu quadro foi evoluindo at a reverso total da paralisia. 6.2 - Caso 2 Cadela, SRD, com 6 meses de idade, foi encaminhada para acupuntura apresentando sintomas de seqela de cinomose: mioclonia na regio facial e dos membros, tetraparesia rgida seguida de tetraparesia flcida e hiperreflexia de membros, incontinncia urinria e fecal, atrofia muscular e decbito lateral.
24

O animal havia sido tratado anteriormente com antibioticoterapia sistmica, vitaminas C, E e do complexo B e corticoterapia sem melhora clnica. A acupuntura foi realizada duas vezes na semana at a reverso da paralisia. Os pontos foram adotados de acordo com os sintomas apresentados e a evoluo do caso e a eletroacupuntura foi adotada em todas as sesses. Os principais pontos usados foram: Yin Tang, VG3(Bai Hui), VG14, VG16, VG20; VB20, VB29, VB30, VB34; IG4, IG11; B18, B23, B47, B60; R1, R7; E34, E36; F3, BP6, ID3, Bafeng e Baxie. Abaixo esto listadas a localizao de cada ponto, sua funo energtica e a sua indicao, com exceo dos pontos: VG3(Bai Hui), VG14, VB30, VB34, B18, B23, B60, E36, Bafeng e Baxie, que foram citados anteriormente. Ponto extra Yintang (Hall da Foca): Localiza-se na linha mdia da face. Meia distncia entre as sobrancelhas. Funo: Elimina o Vento, interrompe convulses, acalma a mente e alivia a ansiedade. (ROSS, 1994). Indicaes: Cefalia, vertigens, rinite e obstruo nasal, insnia, agitao psquica, perturbao mental. (Fig. 3).

Fig. 3: Ponto extra Yintang

FONTE: Draehmpaehl & Zohmann, 1997

25

VG 16 - Fengfu (Palcio do Vento): Localiza-se abaixo da profundidade occiptal externa, na altura de VB 20, forame atlantoocciptal. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes: Elimina o Vento, desobstrui a mente, beneficia o crebro. (ROSS, 1994). Indicaes: Pescoo duro, sndrome cervical. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). (Fig. 4). VG 20 - Baihui (Cem Encontros): Localiza-se partindo perpendicularmente pele para cima da base posterior da concha acstica para a linha central da abbada do crnio. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes: Ponto de encontro de todos os Meridianos Yang. Elimina Vento Interno, acalma o Fgado, o Yang e a mente. (ROSS, 1994). Indicaes: Epilepsia, inquietude geral e medo, afasia, paralisia, ataques de forma epiltica. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). (Fig. 4).

FONTE: Draehmpaehl & Zohmann, 1997

Fig. 4: Pontos VG 14-Dazhui, VG 16-Fengfu, e VG 20-Baihui

26

VB 20 Fengchi (Poa de Vento): Localiza-se na parte rostral dorsal do pescoo, posteriormente ao osso occipital, na depresso existente entre os msculos cleidocervical e esternooccipital. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes: Dispersa Vento, pacifica o Yang, o Fogo e o Vento do Fgado e acalma a mente. (ROSS, 1994). Indicaes: Convulses, dor e rigidez cervical, afeces febris, AVC, vertigem e tonteira. (Fig. 5).

VB 29 - Juliao Localiza-se cranial ao trocanter maior, em um aprofundamento diante da articulao do quadril. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes: Remover a estagnao de Qi e Sangue, tonificar o Qi do Sangue, dispersar Vento Calor, remover o Vento Exterior. (ROSS, 1994). Indicaes: Doenas da articulao do quadril, dores e paralisias na extremidade posterior. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). (Fig. 5).

FONTE: Draehmpaehl & Zohmann, 1997

Fig. 5: Ponto VB 20, VB 29, VB30 e VB34.

27

IG 4 - Hegu (Vale da Juno): Localiza-se na extremidade medial da articulao metacarpofalngeana II, na cabea do osso metacarpo II. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes e indicaes: Dispersa o Vento, harmoniza a ascendncia do Yang e descendncia do Yin, limpa o Corao (Xin), apresenta forte influncia sobre a mente e pode ser usado para reduzir a ansiedade. o principal ponto para expelir o Vento-Calor, possui grande ao calmante e anti-espasmdica. Quando em combinao com o F3 expele Vento Interno e Externo da cabea e acalma a mente. (ROSS, 1994). (Fig. 6). IG 11 - Quchi (Pequeno Lago Tortuoso): Localiza-se no cotovelo levemente dobrado, no meio, entre o final da dobra do cotovelo e o epicndilo lateral do mero. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes: Elimina o Calor, expele Vento Externo, esfria o Sangue (Xue). Pode ser usado nos padres de Calor Interno, sendo muito utilizado no padro de Fogo do Fgado. (ROSS, 1994). Indicaes: Dores do ombro, cotovelo e antebrao, paralisia, ponto importante para diminuir febre, imunoestimulante. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). (Fig. 6).

Fig. 6: Pontos IG 4-Hegu e IG 11-Quchi

FONTE: Draehmpaehl & Zohmann, 1997

28

R 1-Yongquan (Fonte Borbulhante): Localiza-se entre a terceira e quarta articulao metacarpofalangeana, no tero superior plantar dos ossos metatrsicos. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes: Domina o Vento, limpa o crebro, restaura a conscincia, acalma a mente, reduz a ansiedade, diminui a rebelio do Qi ascendente, principalmente o Yang ou Vento do Fgado. (ROSS, 1994). Indicaes: Problemas de mico, faringite, choques, paralisia dos membros posteriores. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). (Fig. 7). R 7 Fuliu (O Refluxo): Localiza-se na extremidade anterior do tendo de aquiles, diretamente na altura da passagem tendo muscular. Funes e indicaes: Problemas de mico, edemas na coxa inferior, dores na extremidade posterior, fraqueza em geral, diarria, fezes sanguinolentas. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). (Fig. 7 e 8).

Fig. 7 Pontos R1, R3 e R7

FONTE: Draehmpaehl & Zohmann, 1997

29

Fig. 8 Pontos R7 e R3

B 47-Hunmen (Porta da Alma Etrea): Localiza-se lateral extremidade inferior do processo espinhoso da dcima vrtebra torcica, em uma linha na margem caudal escapular tuberosidade coxal do mesmo lado, no nono espao intercostal. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes e indicaes: Regulariza o Qi do Fgado, trata alteraes emocionais relacionadas ao Fgado, elimina a estagnao do Qi do Fgado quando em combinao com o B18. (ROSS, 1994). (Figs. 9 e 10).

FONTE: Draehmpaehl & Zohmann, 1997

30

FONTE: Draehmpaehl & Zohmann, 1997

f
Fig. 9 Pontos B 18, B 23 e B 47 Fig. 10 Pontos B 40 e B 60

F 3 - Taichong (Precipitao Maior): Localiza-se medialmente na extremidade superior do osso metatrsico II. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes e indicaes: Acalma o Yang, o Fogo e o Vento do Fgado, forte efeito calmante sobre a mente, acalma os espasmos, promove fluxo suave de Qi do Fgado. (ROSS, 1994). (Fig. 11).

31

Fig. 11: Ponto F 3-Taichong

BP 6 - Sanyinjiao (Trs Encontros Yin): Localiza-se atrs da extremidade medial da tbia. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes e indicaoes: Sendo o ponto de encontro dos trs Meridianos Yin dos membros posteriores, age sobre os Meridianos do Fgado, do Rim e do Bao/Pncreas. Normaliza o Fgado e suaviza o fluxo de Qi do Fgado. Acalma a mente e alivia a irritabilidade. Tonifica o Rim (Shen), e em particular o Yin do Rim. Remove a estase do Sangue (Xue) e tonifica o Bao (Pi), nutrindo o Sangue (Xue). (ROSS, 1994). (Fig. 12).

Fig. 12: Ponto BP 6 - Sanyinjiao

FONTE: Draehmpaehl & Zohmann, 1997

FONTE: Draehmpaehl & Zohmann, 1997

32

ID 3 Houxi (Fenda Posterior): Localiza-se lateralmente, entre o corpo e cabea sseos metacrpicos V, proximal articulao metacarpofalangeana. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Funes: (ROSS, 1994). Indicaes: Dores no ombro e cotovelo, dores na rea da cabea e nuca, faringite. (DRAEHMPAEHL & ZOHMANN, 1997). Nos dois primeiros meses de tratamento a melhora da paralisia e mioclonia no foi substancial, mas o animal j se alimentava melhor e se apresentava mais ativo e bem-disposto. Nos meses seguintes, observou-se recuperao lenta dos movimentos, inicialmente da cabea, e em seguida dos membros anteriores e do controle dos esfncteres urinrio e fecal; nesta fase o animal j ficava em decbito esternal; a recuperao dos movimentos dos membros posteriores ocorreu ao trmino de 6 meses de tratamento, quando o animal voltou a ficar em estao, recuperando completamente sua deambulao.

33

7.0 - Concluso A acupuntura tem sido utilizada e indicada com sucesso para o tratamento de diversas patologias, principalmente as relacionadas ao sistema nervoso, onde para as seqelas neurolgicas, a Acupuntura, torna-se possivelmente o nico tratamento. timos resultados tm sido obtidos com o emprego desta terapia milenar, comprovando a eficcia desta especialidade como uma alternativa na cura de doenas at ento dita como incurveis, sendo uma destas patologias a Cinomose, onde a eutansia era normalmente indicada para animais com quadro neurolgico instalado e paralisias de membros. O uso da Acupuntura, para os dois casos relatados, demonstrou resultados satisfatrios, os pacientes retornaram a suas atividades fsicas e esto em pleno vigor. Pode-se concluir, que o emprego da acupuntura em pacientes com seqelas neurolgicas, provenientes da cinomose, tem demonstrado grande eficcia na recuperao dos sintomas, conferindo qualidade de vida aos animais anteriormente destinados ao sacrifcio.

34

8.0 - Referncias bibliogrficas ALTMAN, S. Terapia pela acupuntura na clnica de pequenos animais. In: ETTINGER, S. J.; FELDMAN, E. C. Tratado de Medicina Interna Veterinria: molstias do co e do gato. 4. ed. So Paulo: Manole, 1997, V.1, p.481-496. AUTEROCHE, B.; NAVAILH, P. O diagnstico na medicina chinesa. So Paulo: [s.n.], 1986. 420 p. BARBOSA, J. M.; PASSOS, R. F. B. Anlise dos casos de cinomose no H. V. So Francisco de Assis da Faculdade Latino Americana. Ensaios e Cincia: C. Biolgicas, Agrrias e da Sade. Gois, v.XII, n.1, p.139-150, nov. 2008. COLE, E.F. Avaliao dos efeitos teraputicos obtidos com acupuntura e com tratamento convencional dos distrbios neurolgicos causados pela cinomose em ces. 1996. 205p. Dissertao (Mestrado) Universidade Federal Rural de Pernambuco, Recife. DRAEHMPAEHL, D.; ZOHMANN, A. Acupuntura no co e no gato:princpios bsicos e prtica cientfica. So Paulo: Roca, 1997. 245p. FOGANHOLLI, J. N.; FILADELPHO, A. L. et al. Tratamento de Distrbios Neuromusculares em Ces com o uso da Acupuntura. Revista Cientfica Eletrnica de Medicina Veterinria. Ano V, n.9, jul. 2007. Disponvel em < http:// www. Revista.inf.br.> JACQUES, Lilian Moreira. As Bases Cientficas da Medicina Tradicional Chinesa. 1. ed. So Paulo: Annablume, 2005. 170p. JOAQUIM, J. Study of 43 Dogs with Neurological Diseases. A Western and Easten View of the Neurological Pattern of Diseases. In: International Congress on Veterinary Acupuncture, 29, 2003, Santos, So Paulo: Brazil, 2003. P. 289-297. KLINE, K. L.; CAPLAN, E. R.; JOSEPH, R. J. Acupuntura para tratar distrbios neurolgicos. In: SCHOEN, A. M. Acupuntura veterinria: da arte antiga medicina moderna. So Paulo: Roca, 2006. p.175-189. LADE, A. Acupuncture Points: Images e Functions. 6 ed. Washington: Eastland Press, 1996. 363 p. LPEZ, H. S.; CAMBEROS, L. O.; DE LAVARA, M. G. Evaluacin del efecto de la acupuntura y carbamacepina en el tratamiento de la epilepsia idioptica y las convulsiones epileptiformes causadas por distemper em el perro. Vet. Mx., v.1, n.18, p.27-31, 1987. MACIOCIA, G. Os Fundamentos da medicina chinesa. So Paulo: Roca, 1996, 658p.
35

MANN, F. Acupuntura: a antiga arte chinesa de curar. So Paulo: Hemus, 1971. 208p. MELLO, F. C.; AMARAL, G. A. C. et al. Aspectos Clnicos Patolgicos da Cinomose em Ces. Revista Cientfica Eletrnica de Medicina Veterinria. Ano VI, n.10, jan. 2008. Disponvel em < http:// www. Revista.inf.br.>
ORSINI, H; BONDAN, E. F. Patogenia das leses do Sistema Nervoso Central (SNC) na Cinomose Canina. Revista Clnica Veterinria. Ano XIII, n. 74, maio/jun. 2008. p. 28-34,

ROSS, J. Zang Fu: Sistemas de rgos e vsceras da medicina tradicional chinesa. So Paulo: Roca, 1994. 267p. SCHWARTZ, C. Diagnstico pela medicina tradicional chinesa em pequenos animais. In: SCHOEN, A. M. Acupuntura veterinria: da arte antiga medicina moderna. So Paulo: Roca, 2006. p.147-158. SCOGNAMILLO-SZAB, M. V. R.; BECHARA, G. H. Acupuntura: bases cientficas e aplicaes. Cincia Rural, Santa Maria, v. 31, n. 6, p. 1091-1099, 2001. SILVA, M. C.; FIGUERA, R.A. Aspectos Clinicopatolgicos de 620 casos neurolgicos de cinomose em ces. Pesq. Vet. Bras. Vol 27, n.5. Rio de Janeiro: maio 2007. SWANGO, L. J. Molstias Virais Caninas. In: ETTINGER, S. T.; FELDMAN, E. C. Tratado de Medicina Interna Veterinria: molstias do co e do gato. 4. ed. So Paulo: Manole, 1997. p.573-588. UEDA, F. S.; PENHA, G. A. Acupuntura e Cinomose: Reviso de Literatura. Revista Cientfica Eletrnica de Medicina Veterinria. Ano VI, n.10, jan. 2008. Disponvel em < http:// www. Revista.inf.br.> WEN, T. S. Acupuntura clssica chinesa. So Paulo: Cultrix, 1985. 228p.

36

37

Potrebbero piacerti anche