Sei sulla pagina 1di 21

Acar: marido. cara: esposa, esposo. Acomul: veinte. Acuare; derecha. Ado: destino. Agu: hoy.

Aguemeni: hoy mismo. Airosakinoni/ Arosakinoni/ Airusakinioni: hielo. Aketo: contrario. Amamba: agua. Amana: terminado. mi. Amanzo: todo. Ampavia: hermano mayor de la religin. Andila: esquina. Andilanga: tiempo atrs. Andil/ ndil: cuatro esquinas, tiempo de los viejos, muerto. Anene: grande, grueso. Angueto mullucha: tortillero. Ankento: izquierda. Ankunga: cantador. Antimati: corazn. Asolo: viento. Atizala: esconder. Aviazn: Osain. B Babula: desatar. Babulu-ngurunfinda: que alberga el espritu de un antepasado. Bacheche: bueno, fuerte. Badeselva: danza. Badombe: negro, colores oscuros, vino tinto. Bafiote: mulato. Bakasala: palmas. Baluande Kiambico: dios del mar. Virgen de Regla. Baluandi: virgen de Regla. Baluka: cambiar de idea. Bandu/ band: caldo. Banduilo/ banduino: bandera. Bango: ltimo. Bankita/ bakal: antepasados. Baombo: escoba amarga. Bakonfula/ baconfula: mayordomo. Baracuame: sombrero. Basala langueto: parte posterior de la mano. Basangal/ basaraga: palma de la mano. Batenderana/ baten bana: golpear aqu. Bati: todo lo que. Batiakitatio batika: poner las manos en los ojos, tener firmes las manos, brujo, grande en la brujera. Batolongo: Yemay. Bebe: labios. Bengu: cicln. Bequele: hgado inflamado. Bibamance: manteca de corojo.

Bibiosima: hormiga brava. Bican bioco: que no se encuentran. Abandonado, interrumpido, terminado, cambio. Bichichi: bicho. Bigan diame: elementos que se emplean para hacer las ngangas. Bilongo: brujera, medicina. Binga: averiguar, buscar. Bisi: carne, huevo( de animales ). Bisoanso/ bisonse/ bisonso: clavo. Bitondo: hediondo. Boata/ buata: botella. Bobe: beso. Bobelankele: trueno. Boime: bastn. Bolaca: peseta. Boma: ruedo. Bombofinda: elefante. Bonda: echar. Bonk: miel de abejas. Boti: vena. Boumba: saco que contiene la prenda. Brancaioni/ brancanioni: pene. Brillumba/ Vrillumba: rama del Palo Monte. Bua: caer. Bucota: derecho a pagar. Bufiota/ bafiote: negro. Buila: asar, tostar. Bukilanga/ buquilanga: ferrocaril, guagua( autobs ). Bumo: estmago. Bunansensi/ bunansasi: Chang. Burucuame: sombrero. Burucuntela: pelea. Burunkisa nganga: duerme, pasa la noche. Buta: bonita, engendrar, parir. C Cabanga tenge yaya: cabaas( managua ). palo tengue; yaya: madre o palo yaya. Caborronda: polica. Cabuanga: sombra. Cachicaguala: silla. Calaza: calabaza. Calunga: mar. Camake: trampa. Camarioca: camalen. Cambumbi: codorniz. Cancoma: bibijagua. Cancuna: mosquito. Canda: papel. Candango: para el toque, cazuela de barro. Canduila: persignarse. Cansuelo: rincn. Carile: prendidas. Carili: viento. Carire: estrella, alumbrar. Cariri: dos cosas parecidas.

Centella: santa Teresa, Oy. Cinguaco: compadre. Clicalinga: gonorrea. Co: de, no. Coballende: San Lzaro. Cobo: caracol. Coc: desde. Cocuyera: referido a la luz del cocuyo. Colo: pjaro. Col: tuyo. Com: mo. Condango: cazuela de barro. Conguaco: compadre. Contale: bendiga. Coro: caracol. Cotalemba/ cotalumba: cementerio. Cuaco: risa. Cuama: coger. Cuame: molestar. Cuana: haber. Cuenda/ kuenda: entra, entrar, ir. Cuenda mariolo: entra nombre del iniciado. Cuenda muini: entrar a una determinada casa. Cuenda nso: entrar al cuarto. Cuendaco: acto de entrar. Cueto: lomas. Cuile: collar. Cuilo: ro. Cujajala: enfermedad de la garganta. Cullere llare: cocuyo. Cumafinda: sabana. Cumbe: carro. Cuna: nace. Cunafinda: ceiba. Cunahumbo: Las Villas. Cunakanda/ cunancieto: frica. Cunalumbo: luz del da. Cunallanga: pozo. Cunambanta: levntate. Cunambanza: La Habana. Cunancieto: Matanzas. Cunanchila: corazn. Cunanfinda: loma. Cunanguaco: coo de tu madre. Cunansimba: selva. Cuni: palo. Cunienketo: carbn. Curumina: araa. Cutare: bendecir. Cuyerere/ cuyurer: cocuyo. CH Chacuanaeeco/ Chakuneco: San Lzaro. Chala: cucaracha.

Chalo: sapo. Chamalongo: caracol que habla. Chamba: bebida sacramental para rociar o fortalecer la nganga; bebida de consagracin. Chanlende: chino, amarillo. Chea: humo. Cheansulo: nube. Cheche: nuevo. Chechereguanko: pitirre. Chechere curran: grillo. Chechere gotuaco: pitirre. Chechere muruguama/ chichiri ngombe: becerro, toque para alabar a Oy. Chica: viruela. Chicherek: talla de madera con carga mgica. Equivalente en osha de los kini kini del palo monte. Chikirimato: escucha. Chola: Caridad del Cobre, prenda llamada Chola Wengue. Cholacuenda: Caridad del Cobre. Chola Wengue: Ochn. Chula: rana, sapo. D Daday: Orla. Dellini: senos. Diambe: da. Diambulanga: no es firme. Diame: da, ao, maana, comer, unidad, mucho tiempo. Din: que, y, por, etctera. Diana: guerra. Dinfula: cama. Diatemate: sentimiento. Dilanga/ ndilanga: resguardo, amuleto, prenda, pauelo. Dilongo: plato. Diloso: arroz. Dimamanga: escribir, escribano. Dimango: rallar. Dingdin: bailar. Dioco: tron, fuerzas de la naturaleza. Disu: ojo. Dudumebibinsima: trueno. E Edioco: grande. Ekala: carbn. Eki: sacrificio. Ekula: crecer. Elaa: araa. Elcendi/ elendi: mejillas. Eloso/ yaloso/ toleri/ mbei: arroz. Emangue: epilepsia. Embaca: enano(a). Embele/ mbele: machete. Embelebobo: cuchilla. Embelet: navaja.

Embembo: africano. Emboda: matar. Embola: boniato. Emboma: serpiente. Embonda: hablar. Embrumba: virar, volver. Embuao: perro. Embumbomabujo: esclavo. Emfofo: cerebro. Empaluto: color. Empangue: hermano. Empanso: hijo de mujer con hombre. Enbele: machete. Enboda: matar. Enbongo: mucho. Encai: mulato. Encambo/ encombo: cuerpo. Encanda: papel, carta. Encandia: fiel. Encangre: carecer. Encefo/ encere: pelo. Enciamba: len. Encobo: caracol. Encoki: flecha. Encombos: culo. Enconbo/ shamalongo: se le dice a todo lo que vuela. Sin la E es caracol. Enconso: tobillo. Encosi: tarde. Encualle: santo. Encuere: izquierda. Encumba: ombligo. Encumbe: carro. Encumbecalunga: barco. Encumbeguachilanga/ engumbeguachilanga: guagua. Encume: caballo. Encunia: mata, rbol. Encuto: odo. Enchila: corazn. Enchilasefua: mundo. Endero: hombros. Endia: tripa. Endiata: traicin. Endiki: flecha. Endinga: decir, digo. Endioco: grande. Endoki: brujo. Endolli: sueo. Enduambo: algodn. Enduana: batalla. Endumba: mujer. Endunda: yeso. Endundo: fantasma. Endunki: aj picante. Enfaca: tarro. Enfemba: tira.

Enfinda: monte. Enfita: bejuco. Enfolo: polvo. Enfrica: ratn. Enfu: no existe. Enfuca: fiebre. Enfugo: poder. Enfuiri: espritu. Enfulaendoca: las lluvias. Enfumambata: justicia. Engando: astros, animal en general. Engandoengobelo: ciempis. Engando ofuna: ceiba. Eng: tigre. Engog: jicotea. Engolo/ engulo: cochino. Engombe: toro. Enguandia: hipcrita. Enguanunga: jurar. Enguello: hijo, iniciado. Engulo: cochino, cerdo. Engundoliri: palma. Engunga: campana. Enjunga: semana. Enkegu/ enkege: mono. Enkele: estrella. Enkelecundo: si dios quiere. Enkere: malo. Enketo: negro. Enkiete: arriba. Enkuisi: fundamento. Enlonga: baar. Enllere: rey. Enllerembembo: rey africano. Ensao: elefante. Ensara: trabajar. Ensaranda/ engongor: hechizar, ciempis. Ensasi: rayo. Ensido: yunque. Ensila: camino. Ensilaco: caminar. Ensosa: cadena. Ensugola: mosca de ro. Ensulo/ ensilo/ nsulo/ ensusu: cielo. Ensunsua: gaviln. Ensuso/ ensusonguello/ ensusu: gallo. Ensusocoballende: guineo. Ensusongombo: guanajo. Ensusonligue: gallina guinea. Ensusosuenduma/ ensusuedumba: gallina. Ensusudamba: lechuza. Ensusumambo: pavo real. Ensususamby; paloma. Ensususuao: pato. Entala: puerta.

Entana: lejoz. Entanda/ enella: lengua. Entevo: arco de flecha. Entira: guano. Ent: frente. Entombre: caa brava. Entosato: venado. Entoto/ ntoto: tierra. Entotocalunga: arena. Entuala: gato. Entun: sabidura. Entufi: mierda. Entumbo: cristal, molino. Entumbomenso/ Entumbomuso: espejo. Entn: barriga. Entuto: excremento. Enva: rastro. Er: ahora. F Facenda/ facinda: falso. Falla: fuego. Fefere: cualquier cosa. Finda: monte, cementerio, hierba. Fito: dijo. Florn: tela. Fomeco: rodilla. Fotankualo: frgil, tambin se refiere a una forma despectiva. Fru: fumar. Frusunga: fumar tabaco. Frusnga mundele: fumar cigarrillos. Fua: muerte. Fu: no existe. Fuabrancanione: capado. Fuaencuto: sordo. Fuaenchila: nudo. Fuaensefo: cabo. Fuakisonde/ Fuarisinde/ fubrancanione: castrado. Fualifankele: cojo. Fuamenso: ciego. Funicaco/ fuanicuaco: manco. Fuanunso: ciego. Fuarancefo: calvo. Fuata: vestido. Fula: plvora. Fulainoca: tempestad. Fuluca: resucitar. Funda: acusar. Fusunca: fumo tabaco. G Gmbula: remolino. Gambulesa: viento malo.

Gandei: quimbomb. Gando: cosa. Gandobatalla: caimn. Gandociro: guiro seco. Gandomeva: cocodrilo. Gangalembe: mdico. Ganga lembe: boticario. Gankua: malangas. Giabola: vieja. Gonda: luna. Gondageta: reloj. Gondaguisa: noche. Gongori/ gongorotina: agua de mar. Gu: bueno. Ga: si. Guabilonga: guardarraya. Guanay: guanbana. Guanbila: se refiere a wambila, ver. Guanke: igual. Guano: pantaln. Guariao: ustedes. Guarilinga/ guarironga: ro, corriente de agua. Guatuco: cotorra. Guba: man(cacahuete). Gubaenketo: frijol negro. Gubaensamby: garbanzo. Gubamundele: frijol blanco. Gubato: chicharrn. Guembo: murcilago. Gembo: dedos. Geta: hora. Giri: escuela. Girimambo: escucho el canto. Girinu: escucho yo. Guisa: venir, ir, escuchar, halar. Gumbebe: juta. Gumbele: comejn. Gunga: campana. Gunga-gungo: puerco. Gungonsila: chivo. Gurunfinda: Osain de los paleros( tambin ngurunfinda ). I In: luz. Inadiambe: luz del da. Inaensasi: luz de rayo. Inafalla: luz de candela. Inagonda: luz de luna. Inamundele: luz elctrica. Inankele: luz de estrella. Inatango: luz del sol. Inca: arrodillarse. Indimuana: seorita. Indmbula: castigo.

Inguiguinita: fajarse. Inioka-mboma: culebra. Ir: el positivo( yomba ); el buen camino. Isa: subir. Itano: cinco. J Jokuma: fuerte. Jole: mueco de trapo. Joromina: hormiga. K Kabungo/ kangre: amuleto. Kadiampembe: diablo. Kaka-mpe: solo. Kakunda: araa. Kalele: canaria. Kalunga: mar; tambin las regiones infernales de la tierra. Kanda tatu: hoja de trbol. Kande: clan( ver muila ). Kanga: atar. Kangila: amarre. Kariempembe/ kumansofundi: cementerio. Kasiro: hombre. Kasiwa: mujer. Kelekele: cortar. Kiako: levantar, caminar, poco. Kiako kiako: caminar. Kiambonga nsusu sukara: estrella, pjaro, piln, pescado( sukara ). Kiamfunda kalunga: fondo del mar. Kiangana: correr. Kiangana kiangana: correr duro. Kiangara que kiangara: pureza, claridad. Kielo: puerta. Kifikiela: loro. Kifu: me muero. Kiginco/ kigingo: gaviln. Kiini: sombra. Kili: mir. Kilienso: hay. Killice: hueso. Kimanina: detrs. Kimbansa: obra, brujera y es yerba de tres patios, yerbas. Kimbansa marlolo: nombre de un clan, divisin, discordia, reflexin, pez, claro de bosque. Kimbira: yamboso, bebida de consagracin. Kimbolo ngando: cocodrilo. Kinaco: cuello. Kinamputo: pedazo de coco. Kinane: nombre. Kincedele/ kincdele: canilla de nfumbe. Kincele: diente. Kinceto: bendecir. Kindaembola: resguardo.

Kindamba/ kindambazo/ kandangazo: brujera. Kindembe/ Kindembo/ Kindemo: adivino, prenda, cazuela de hierro. Kindiambo: qu pasa? cmo est usted? quin es? Kindungo: aj picante. Kinfuiti: nombre de un instrumento litrgico membranfono de friccin, de apariencia que recuerda un tambor; tambin su toque y el baile que se ejecuta con su msica. Kini: buscar. Kiniani: quin eres? Kini-kini: tallas en madera, con rasgos toscos pero humanos, cargadas mgicamente para desplazarse y cumplir rdenes de sus dueos. Kintemboembembo: torbellino. Kintmbole: nube. Kisa: venir. Kisengue: bastn de muerto. Kisiambolo: cambia voz. Kisimbia kumasa: ngurunfinda habitada por padre de agua. Kisinde: pene. Kitembo: torbellino. Kuame: vista. Kuami: mo. Kuenda nsila: ir a la calle. Kuenda/ cuenda: entrar, ir. Kuenda ( fanga ): voy a descansar, vete, entre. Kumangogo: interior de la tierra. Kuna: lejos. Kunafunda: monte. Kungolo: fuerte. Kuta: encontrar. Kutu kuto: oreja. L Lamputu: relmpago. Lan; loco. Langamayimbe: guila. Lango: agua. Lagongulo: manteca. Lango ensulo: agua de lluva. Lango Kalunga: agua de mar. Lango kanaputo: agua de coco. Lango kisonde: orina. Lango kokoansa: agua de ro. Lango kumansulo: agua de lluva. Lango kumantoto: agua de pozo. Lango samby: agua bendita. Lange. hacha. Lano: burro. Lecar: duerme, dormir. Lele: hueso. Lele masango: paja de maz. lemba/ lembo: dedo, alto, arriba, mano. Lembe: muerto. Lemberituto: limpiar. Lembo lulembo: dedo. Lengoti: aceite, agua bendita.

Jengue: tetas. Licencia: permiso. Licombola: rodilla. Lifankele/ lifonkele: pierna. Linga: cohabitar. L: t. Longa: ensear. Loso/ illolonso: arroz. Loyo: vivo. Luambe: diablo. Luca: seguir. Lucamba: enterrar. Lucancasi/ Lucamb/ Lucansi: diablo. Lucena: cabeza. Lucuana: flores. Lfru: t fumas. Luguanda: extranjero. Luguea: lagartija. Lukuanda: dios. Lumal: sombra. Lumbamba: jefe. Lumbe: sonar, batir las palmas haciendo msica con el pecho. Lumbi: grupo. Lumbo: da, odio. Lumene: esperar. Lumuine/ muene: espejo. Lumini: tarro de chivo. Luntanga: enfermedad del ojo. Lusala: ala. Lusancuana: arco iris. Lusuala: pluma. Lutete: lucero, Osa Mayor. Lloco: sentarse. M Macaca: coco. Macalachaca: palangana. Macindo/ makondo: pltano. Macuala: manos. Macungo: amigo. Machugo congo/ lunguanda buengue: que est llorando a una prenda, rezo a una prenda. Maganione/ manganioni: homosexual. Majari: piedra. Majati: Yagruma. Majigango: chicherek. Makaya: yerba. Maki: huevo. Makundo: aparecido, fantasma. Makuruere: madrugada. Makuto/ macuto: prenda o talismn, objeto pequeo fabricado por el gangulero. Amuleto, resguardo.

Malafo: sofu, waba, ndoi mindo(gang); guslende, ingo, malafo mamputo, malafo maba(aguardiente), malafo misanga: aguardiente de caa de corojo, masapo matemb: aguardiente de palma, vino, aguardiente/malafo mbapo: agua de palma. Malafocheche: chamba. Malafomamputo: aguardiente. Malafosambi: vino dulce. Malafosese: vino seco. malecn: manos. Maleke: calabaza. Malembe: rbol maboa. malembe nketo: buenas noches, despacio, malo. Malofe: despacio, malo. Malongo: barbacoa, arriba, en lo alto, remolino. Equivalente al orisha lucum Oy. Muerto que vuelve a la tierra, naturaleza. Mamachina: imagen, figura, nombre de una nganga, fundamento de chino. Mamaengundo/ mamangundo: ceiba. Mamba: agua, agua con las yerbas depurativas de la iniciacin. Mambabisi: ajiaco. Mambe: grito de guerra, abundante de agua, nombre de nkisi, con permiso, detener. Mambo: canto. Mambuto: mezcla. Mana: acabar, cumplir. Mambasigula: va a llegar. Mancuala: manos. Mandie: nacer del agua. mandundo: gusano. Mangansila/ nkanga sila: amarre mgico a las cuatro esquinas. Mani masango: maiz, mpolo masango: harina; kangrimasango: amarre con hojas de maz. Mansanero: mensajero. Maunga: nima Sola. Maungo: cazuela. Masaco: amuleto. Masange: lgrimas, nombre de un pas, agonizar, que se eleve. Masango: hojas de maz. masangouria: maz. Masillende: guanajo. masimn sambi/ mamba sambi: agua bendita. masimene: maana. Masuri: nariz. Mataca: nalgas. Matako: mando. Matande/ muluango: arco iris. Maten vana/ matendevana/ matenderana: golpear aqu. Matende: golpear. Matocolucalle: cmo ests? Matoko nkeyo: joven. Maum: tortilla. Mayaka: yuca. Mayimbe/ sunsu mayimbe/ saura/ nsaura/ mafuka: aura tiosa. Mayome antonia: Mayombe: una de las reglas del palo monte, antonia: manawa de Antonia, nombre de una prenda.

Mbala: boniato. Mbanza: tumba del ancestro fundador de una aldea; por derivacin aldea principal. Mbanzo: fuego, plaza pblica donde se juega mayombe. Mbele: machete, hacha, cuchillo. Mbisi: carne. Mboga: habla. Mboma: maj. Mbora: excelente. Mbu: perro. Mbuaki: rojo. Mbuiri: ngurunfinda habitada por espritus de los ros y las lagunas(tambin Nbisi Masa). Mbuku kilongo: medicina cientfica. Mbula: golpe. Mbumba: misterio, secreto. Mbumba coango: poderoso espritu que oculta su real apariencia bajo la forma de una serpiente gigantesca. Mbuta: el ms viejo. Meko: mano. Meleto: meln, miel de abejas. Meme: carnero, chivo. Memu: doloroso, sensible, gemir, venado, chacal, hierba. Menga kimenga: sangre, tambin raza, familia. Menso: ojos. Mensu: ojo. Mensu mpaka: vista, ver, adivinar, con la mpaka o tarro cargado. Menus: dientes. Meri: mismo. Mesi/ mamba, toalalango: agua, laguna. Miapao: pan. Miesi: luz de luna. Mina: espalda. Mingogo: chino. Mite: saliva. Mkuko: libro. Moco: mano. Mojigango: chicherek. Mombo: dedos. Mongo: loma. Mosi: uno. Mpangue: hermano. Mpemba/ npembe: arcilla blanca, tiza, vela. Mpungu: tomar posesin del cuerpo de un individuo, montar. Deidades. Mpungule: dolo por el que se obtienen las riquezas, amuletos para defensa en tiempo de guerra. Mputo: pobre, Portugal(pas de blancos), europeo. Muana: hombre, mujer. Muanaembeso: gallina. Muanagecola/ munangecola: nio. Muanalugibre: los jimaguas. Muana kembe: escolar, muchacha. Muanda: asiento. Muenda: vela.

Muene/ lumuine/ mensu/ vichichi: espejo. Muensi: hueso. Mu/ mono/ miary: yo. Muinda: vela. Muini: luz. Mukanda: hechizo. Mukua dibata: principal de un nso nganga. Muluguana: extranjero. Mumba: brujera. Mumbala: garabato. Mumua: boca. Munanfinda: campo. Munanfua monunkuame: jefe, dignatario. Munangando: mayordomo. Munanso: habitacin, iglesia, alcalda, palacio, casa. Munansocaborrinda/ Munsocaborrinda: estacin de polica. Munansoendiabola: templo. Munansoensara: centro de trabajo. Munansoguanabeto: calor. Munansouria: comedor. Munanso mboma: cuarto de maj o oca. Munanso nfumbale/ munansosambi: iglesia. Munanso yariyari/ munansogariyari: hospital. Muncuana: extranjero. Mundele: hombre blanco. Munenguile: las Mercedes. Munga: azcar. Mungacalunga: sal. Municalla: carnero. Muniempenso/ munuimpenso: con el viento. Murumba: brujera. Murunguana: extranjera. Musango: maiz. Musena: soga. Musinga: ltigo, caa. Mutadi/ mutandi: piedra. Mutanga: fiebre. N Na cal: el que va hacer. Ncala: vas a hacer. Namy: ame. Nanague: referente al nacimiento de un fundamento, prenda o nganga. Nani: cierta persona, vire, 8(mucho). Nani masngo: puede ser. Natar: cargar. Nbadi Mpemba: entidad cruel y dictatorial en cuya tierra el sol no alumbra y desde la cual los muertos no pueden visitar a los vivos en sueos. Nbete: anciano, viejsimo. Nchila/ chila. amuleto, rsguardo, corazn.

Ndilicuame: lugar en que se come, la maana, quien llora. Ndinga: idioma. Ndoki: no cristiano, brujo, fuerza o poder hereditario para dominar a los espritus; la persona poseedora de ese poder. Ndori/ ndoki: brujo, espritu que se utiliza para hacer el mal. Ndumba: hembra, mujer. Ndundu: guardiero. Ndungu: aj picante. Nfiere/ nfuire/ nfuiri: espritu del muerto. Nfinda: monte, selva. Nfula ndoka: lluva. Nfuma nka: arrodllate, un poco ms. Nfumo: padre jefe. Nfuro: hombre de un clan, consejero de los mayores o cuchillo con el que se mata. Nfuta: llaga. Nganga: prenda, nfumbe, cazuela habitculo de un espritu. Nganga nkisa: fundamento con espritu. Nganga ndoki/ ngarori ndoki: prenda juda, receptculo consagrado al mal. Nganga samb: talismn consagrado al bien. Nganga-mune: curandero. Nganguleros: padres de nganga. Ngo: leopardo. Ngola/ ngomune/ nu kakoma/ ngosula: guila. Ngoma: tambor. Ngombe: hombre fuerte, buey; toro ngombe chulanga(sabana). Ngombolo: ciempis. Ngome/ Ngombe: la manigua. Ngonda nbumba: luna llena. Ngonda/ nguande: luna. Nguangara nkunia: tragedia, alegora, contar fbulas, buenaventura, hombre instruido, marcha rpido, grandeza, bosque(nkunia). Nguba: man. Nguembo: murcilago. Ngueyo: iniciado. Ngundi nganga/ nsumbo nkentokua dilanga/ nwuan ngundiyana: madrina. Ngungu nsanguila: lugar mortuorio, cueva mortuoria, rutas, torrentes del ro. Ngurunfinda: Osain de los paleros(tambin gurunfinda). Nicuaco/ nicaco: brazo. Nkanda: libreta. Nkanda lele: papel, hoja. Nkanga/ kanga/ nkangue: amarrar, amarre, ligadura mgica. Nkasu: loro. Nkendo: mujer. Nkent: pies. Nketo: negro. Nkila: rabo. Nkiri/ Nkiti: espritu del leopardo en una persona. Nkisi: prenda, espritu de los muertos. Nkisi masa: ngurunfinda habitada por espritus de los ros y las lagunas(tambin mbuiri). Nkisi mbumba: ngurunfinda habitada por Madre de Agua. Nkisi minseke: ngurunfinda habitada por un espritu de la manigua.

Nkita mulanga: Santa Brbara/ Chang. Nkita: Santa Brbara, Chang/ Muerto Grande. Nkito/ wiri: oye. Nkobo: conchas abiertas que se emplean para la adivinacin. Shamalongos. Nkombo: caballo, mdium. Nkufi: enano. Nkulo: gira. Nkunda: papel. Nkunga: cancin. Nkuni: rbol. Nkuyu: estatua, receptculo y el espritu que la habita, espectro, visin, cambio, transformacin. Espritu que ejerce las mismas funciones que Eleggu(tambin ngurunfinda que guarda un espritu malfico). Nmusi naba: haga silencio, respeto al leopardo. Npungu: espritu de los muertos. Nsala: bao de limpieza; para los bakongos, parte de la esencia misma del hombre, no visible en su cuerpo exterior; alma, principio de la vida. Nsambi ndimanga: dios naci de la nganga. Nsambi/ Sambia: Dios. Nsambi/ Munalungo: San Francisco. Nsandi/ nsadio: ro, ro grande. Nsango: guataca. Nsasi: 7 Rayos. Nsi: pas. Nsia-fua/ nsi-fua: tierra de los muertos. Nsibansilea: jimagua. Nsila: camino, calle. Nsila kuna finda: camino del monte. Nsilan banza: lo que se usa para tensar los tambores; nervios del puerco o del buey, agua de lluva, mover. Nso fuiri/ nso fua: cementerio. Nso munanso: cuarto de la casa. Nso ndoki/ nso nganga: cuarto de ritos secretos. Nsoganda: crcel. Nsuns: pequea pipa, parecido de familia, gallo. Nsusu: gallo. Nsusu nfinda: paloma. Ntama: lejoz. Ntanda: cama, acostarse, lengua. Ntande: cesto. Ntango/ ntoque: sol. Nti: madera. Ntifula/ chikifula: candela. Ntongole nguame: pare. Ntu: cabeza. Nui: huevo. Nui Nibalele: huevo de sabanero. ambe para, para derechito: se pare.

oca: serpiente, maj, mboma. O Ofuna: ceiba. Oh: mundo. Ollambre: tierra de cantero. Onsualo: aprisa. Orumba: viento. Osasi/ Onsase: entonces. Osotolo: arroz. Ostolochanlende: arroz amarillo. Ostolomundele: arroz blanco. Ostolonketo: congrs. P Pangalleto: hermano. Pangiamale: zapato. Panguiame/ pandiame: pie. Pembaenketo: lpiz. Petifula: primer mayordomo. Pian kilanga: calma, tranquilo, silencioso. Piango piango: paso a paso. Piquiniani: pequeo, chiquito. Pitiemsambi: albahaca. Pititi: hierba. Pitititilla: escoba amarga. Ponde: responde. Pungin sawa: cementerio. Pungui: msico. Q Quesecre: espritu malo. Quiceto: bendecir. Quindiambo kuenda: quin est ah. Quinduandilo: cocodrilo. Quinto piso: cementerio. S Sabana ngombe: la manigua. Sabikireto: Jesucristo. Saccacu: malanga. Sala: uas. Saalam Alekum: saludo, cmo est?, trabajar. Salak: trabajo: Sale: ejecutar, cultivar, cima de un rbol, penacho, herencia. Sambia queso: espritu santo. Sambia: Dios, altar.

Sambia npungu/ vititi lossa: Dios y los espritus que nos ven, nos vigilan. Sambiampungo: Dios poderoso. Smbila: trepar. Sambran: siete. Sambranuensasi/ Sambanensasi/ 7 Rayos: Chang. Samby: Dios. Sanga: collar. Sarabanda/ Sarabando: Dios del hierro, San Pedro, prenda que lleva ese nombre, la primera que recibe un briyumbero. Sarasao: ao. Saulaembembo: rey africano. Sengu: rumbo. Sese age: pacificar, jugar, pacificar ahora. Sese madi: pacificar. Sese madi madi: pacficos. Shamalongos: conchas que se utilizan para la adivinacin. Sila(kuenda monan sila): voy a la calle, tumba, sepultura, calle, camino. Simba simbao: cuando el espritu toma posesin de su cuerpo. Simbagoya: secreto de fundamento. Simbi: espritu de los torrentes y las aguas turbulentas o estancadas, ngurunfinda habitada por un espritu del monte(tambin yimbi). Simbiricu/ simbi: dios que trae la suerte, quin tiene espritu de una persona buena, espritu que vive en los montes y las aguas. Simbo/ mbomro: dinero. Simbuetete: estrella. Sinato: nico. Sincena: libre. Singoma/ sina/ ngomo: tambor. Sinkeiloca: cuello. Sinuame: alto. Sire: que trabaja. Siro/ sese: seco. Sollanga: bicho. Somba: fruta. Songue: piedra imn. Sopi/ sopai: quimbomb. Sorendo: garganta. Su: sucio. Suabo: pato. Suansa: ro. Sucuenda: cuidado. Sueka: esconder. Sukula: limpio. Sumbesumbre: mandar. Sunga/ nsugue: tabaco. Sungamundele: cigarrillo. Sunsundamba: lechuza. T Taita: abuelo, bisabuelo.

Tala moko: ver, buscar, observar, examinar, elevar los ojos. Talanquera: puerta de cerca. Talanquero: portero. Tamboko: subir. Tana: naranja. Tango nfuiri: sol poniente. Tango/ ntango: sol. Tangoti: aceite. Tanoa: lengua. Tarambele: cerca. Tata: padre. Tatandi: padre, bisabuelo. Tata ndibilongo tuyembere: padre, jefe, titulo de respeto a un jefe. Tata nganga: sacerdote de palo monte. Tateka: morder. Tatu: treinta(30). Tava sili/ mono panibele: nadar, descomponer, ofensa. Tecia: retroceder. Terellunta: carnero. Teremere: tranquilo, sepulturero. Tiana: Palo monte. Tie guanga: tomegun. Tiembla Tierra: Las Mercedes. Tikan Tikan: madrina. Tilla: escoba amarga. Timba: corazn. Tina: pollo. Titiguarde: jicotea. Tocuanto: pjaro carpintero. Tolumba: verdad. Tombe: oscuro. Tmbolo: sube. Tondele: aguantar. Tualo: lindo. Tubisi Nsambi: Dios grande en el cielo. Tubuelandoki: acusar de brujo. Tuculaconco/ tuculacuneo: engaar. Tuie: guasasa. Tula: legar. Tumbarumba: aire. Tunga/ salak: trabajo. Tute: golpear. U

Umbele: sable. Unguisa: reunir. Uria: comer, comida. Urialo: beber. Uriar: beber, comer.

V Vana: aqu. Villalla: misterio. Villumba: espritu. Vioco: mirar. Visa: llamar. Visicongo munarella: nace rey. Visonsi: pescado. Vititi: mirar, vista. Vititi mensu: adivinar, vitit(vista), mensu mpaka(tarro de buey con carga mgica). Espejo, mirar por el espejo mgico. Vuegonda/ vuetagonda: reloj. W Walomampolo: brujera. Wambila: anguila, tambin el nombre de un mayombero famoso ejecutor de ceremonias, libre, escurridizo. Wangala: gaviln. Wnkila: frica. Waso: hueso. Wawo: hombre. Wemba: miel. Y Yacara: mdium. Yakara: perro, poseso del espritu del nfumbe en la nganga, marido, hombre. Yalemba: nacer. Yambele: cuchillo. Yamboso: bebida sacramental. Yari: enfermo. Yaripo: referencia al gallo. Yariyari: enfermedad. Yatemate: sentimiento. Yaya: canto, algo(fuerte), malo. Yaya Baluande: Madre de Agua. Yaya/ yari yari: madrina. Yayi: madre. Yayigeabola: abuela. Yayi nganga: madre nganga(iniciada en las reglas de palo monte, poseedora del fundamento). Ycome: diez(10). Yeto: nosotros. Yfu: ocho(8). Yimbi: perro de prenda, espritu de la naturaleza, ngurunfinda habitado por un espritu del monte(tambin simbi). Yimbula: fiesta. Ylla: cuatro(4). Yna: nueve(9).

Yoka: quemar. Yole: dos(2). Yosi: uno(1). Ysaguari: cinco(5). Ysambrami: seis(6). Ytatu: tres(3). Yute: paja. Z Zimbo: dinero. Zun: reguilete.

Potrebbero piacerti anche