TRANSFORMATORI

Transformatori mogu biti:

energetski (transformatori snage),
regulacijski, mjerni,
laboratorijski (ispitni),
autotransformatori
(transformatori u tednom spoju) i specijalni.
Energetski transformator ili transformator snage statike su
elektromagnetske naprave ili najjednostavniji elektrini strojevi bez okretnih
dijelova koji povisuju, odnosno snizuju izmjenini napon na principu
elektromagnetske indukcije.
Pri transformaciji napona frekvencija se ne mijenja.
Transformator - konstrukcija
Jezgra se sastoji od limova jezgre 0,3 0,5 mm koje su elektriki izolirane.
Slika prikazuje slojeve a) jednofaznog i b) trofaznog transformatora koji se slau u
pakete. Paketi moraju biti dobro uvreni brujanje !!
Odnos istog presjeka eljeza prema ukupnom presjeku naziva se
Faktor punjenja paketa i iznosi 0,85 - 0,97.
Transformator konstrukcija eljezne jezgre i namota
Transformator jezgrasti tip
Na slici je prikazan jezgrasti tip jednofaznog i trofaznog transformatora.
Jezgra se sastoji od stupova(1) koji nose donjonaponski (2) i gornjonaponski (3) namot
te gornjeg(4) i donjeg(5) jarmakoji povezuje stupove, a slui za zatvaranje magnetskog
toka.
Otvor izmeu stupova i jarmova zove se prozor jezgre(6) i slui za smjetaj namota.
Oblici presjeka transformatorskog kruga
Oblici presjeka transformatorskog stupa: a) kvadratni, b) krini i c) stubasti
Presjek jarma 10 do 15 % vei od presjeka stuba
Manji transformatori imaju kvadratni presjek a jai stubasti
Ogrnuti jednofazni transformator:
-stub dvostruko vei presjek od jarma
-oko sredisnjeg stuba namotani namoti
-uptrebljava se za manje snage
Koncentrini namot
- Namoti su meusobno izolirani lakom od
umjetnih smola suhi transformatori
- Na brodu se ne koriste uljni transformatori
Transformator - konstrukcija
Jednofazni transformator
Jednofazni idealni transformator
0
1 1
= + E U
U E =
1
2 2
U E =
dt
d
N E
u
=
1 1
dt
d
N E
u
=
2 2
2 1 2 1
N N E E : : =
2 1 2 1
N N U U : : =
1
2
2
1
I
I
U
U
=
1 2 2 1
N N I I : : =
2 2 1 1
N I N I =
Glavne transformatorske jednadbe
2
1
12
N
N
k =
Prijenosni odnos
Prazni hod idealnog transformatora
Fazorski dijagram jednofaznog idealnog transformatora u praznom hodu
Optereenje idealnog transformatora
P m
I I I + =
1
2 2
2 2
2
X R
E
Z
E
I
+
= =
Z
R
=
2
cos
2 2 1
N I N I
P
=
1
2
2
N
N
I I
P
=
2 2 1 1 1
N I N I N I
m
+ =
2 2 1 1 1
I U I U I U
m
+ =
Struja magnetiziranja =0
Jednofazni realni transformatora
Magnetski tokovi jednofaznog realnog transformatora
Nadomjesna shema jednofaznog realnog transformatora (reducirane sekundarne veliine)
2
1
2 12 2 1 2
N
N
U k U U U = = =
'
2
1
2 12 2 1 2
N
N
E k E E E = = =
'
1
2
2 21 2 1 2
N
N
I k I I I = = =
'
2 2 2
1
2
2
2
1
2 2 2 2
P I U
N
N
I
N
N
U I U P = = = =
' ' '
Fe
Fe
P
E
R
2
=
Fe
Fe
Fe Fe Fe
R
R
E
P R I
|
|
.
|

\
|
= =
2
2
m
m
I
E
X =
1 1 1 1 1
R I U E U = + +
o
1 1 1 1 1
R I U E U + =
o
' ' ' ' ' ' ' ' '
Z I R I U R I U E + = + = +
2 2 2 2 2 2 2 2 o
' ' ' ' ' ' '
2 2 2 2 2 2
R I U E Z I U + = =
o
Jednofazni realni transformatora
2
12 2
2
2
1
2
21 2
12 2
2
2
2
k R
N
N
R
k I
k U
I
U
R =
|
|
.
|

\
|
=

= =
'
'
'
2
12 2
k X X =
o o
2
12
k Z Z =
'
Fazorski diagram realnog transformatora
Pojednostavljeni fazorski diagram optereenja
realnog transformatora (dva trokuta)
Zanemaruje se struja magnetiziranja (3-5% I
p
)
Sekundarni dio fazorskog diagrama zakree se za 180 stupanja
FFazorski dijagram optereenja jednofaznog transformatora
pri zanemarenoj struji magnetiziranja
0
0
= I
k R
R I R I R I U = + =
' '
2 2 1 1
k X
X I X I X I U = + =
' '
2 2 1 1 o o
k k k X R k
Z I X R I U U U = + = + =
2 2 2 2
% , % , % 100 100 100 = = =
n
k
k
n
X
X
n
R
R
U
U
u
U
U
u
U
U
u
Pojednostavljeni fazorski diagram optereenja
realnog transformatora (jedan trokut Kappov trokut)
zanemarena struja magnetiziranja
U
k
ukupni pad napona na induktivitetima i otporima
Padovi napona izraeni u postotcima nazivnog napona U
n
Vanjska karakteristika jednofaznog transformatora
) (
2 2
I f U =
. cos const =
2

n n
I
I
I
U
U
U
2
2
2
2
2
2
= = ,
Reducirane vrijednosti napona i struje na
njihove nazivne vrijednosti
Prazni hod transformatora
m Fe Cu
X X i R R << <<
o
2 2
0 Fe m
I I I + =
Gubici realnog transformatora u praznom hodu su gubici vrtlonih struja i histereze
(gubici u eljezu). Gubici u eljezu ne ovise o struji optereenja.
Pokus praznog hoda transformatora
1
U
P
I
Fe
Fe
=
0 1
0
I U
P
Fe

= cos
d Fe Cu
P P P P + + =
1 0
Fe d Fe
P P P P ) . . ( 20 1 15 1
0
= + =
Gubici u bakru se zanemaruju
Fe Fe
I U I U P = =
1 0 1
cos
Dodatni gubici u eljezu (spojevi)
Kratki spoj transformatora
Gubici realnog transformatora u kratkom spoju su gubici u bakru.
Gubici u bakru mijenjaju se sa kvadratom struje optereenja.
% 100
1
=
n
k
k
U
U
u
Napon kratkog spoja
% 100
1
=
k
n
n k
U
U
I I
Struja kratkog spoja
n k
Cu
k
I U
P

= cos
Pokus kratkog spoja transformatora
Cu Cu Cu k
P P P P = + =
2 1
Korisnost transformatora treba biti visoka 98-99 %
Fe Cun
P P =
Fe Cun
P P ) ( 5 2 =
Za energetske transformatore najpovoljnija godinja korisnost
Fe
Fe Cu
P R I R I I U
I U
P P P
P
P
P
+ + +
=
+ +
= =
2
2
2 1
2
1 2 2 2
2 2 2
2
2
1
2

q
cos
cos
Za transformatore koji trajno rade
pod nazivnim optereenjem najpovoljnija korisnost je
22
Trofazni transformator
Trofazni transformatori
Skica amerikog naina transformiranja napona
Skica europskog naina transformiranja napona
0 = u + u + u
I I I I I I
Trofazni transformatori spoj zvijezda i trokut
f l f l
U U I I 3 = = ,
f l f l
I I U U 3 = = ,
Spoj u zvijezdu (oznaka Y za GN namot, a y za
DN namot)
Spoj u trokut (oznaka D) za GN namot, a d za
DN namot)
Trofazni transformatori cik-cak spoj
Razlomljena zvijezda ili cik-cak spoj (oznaka Z
za GN namot, a zza DN namot)
2
3
Napon za
puta manji od napona
spoja zvijezde loe.
Razlomljena zvijezda je
bolja od obine zvjezde kod
nesimetrinih optereenja
Uobiajeni spojevi trafaznih transformatora
Yy, Yd, Yz, Dy, Dd i Dz
Grupe spoja a) Yy 0 i b) Yy 6 trofaznog transformatora
Iako su vrste spoja iste (Yy), ipak postoji razlika u kutu zaostajanja fazora napona DN
strane prema istoimenim fazoru napona GN strane.
Satni broj ili grupa spoja
Kutovi zaostajanja fazora napona DN strane za istoimenim fazorom napona GN
strane meusobno se razlikuju za 30 (0, 30, 60... do 360) i uvijek su takva iznosa
da podijeljeni s 30 daju jedan od brojeva 0, 1, 2, ... do 11.
Ti se brojevi zovu satni brojevi jer i kut dviju susjednih brojaka na brojaniku sata
iznosi takoer 30.
Satni broj za grupu spoja Yd 5 trofaznog transformatora
Satni broj ili grupa spoja
Simetrino optereenje trofaznog transformatora

= = = = =
3 2 1 3 2 1
0 , , I I I I
Najee se odabire spoj Yy (fazni naponi
za manji od linijskog)
Za vrlo velike snage uzima se spoj Dy 5
(manja struja magnetiziranja)
3
Nesimetrino optereenje trofaznog transformatora

=0 I
Nesimetrino jednofazno optereenje trofaznog transformatora
loe
dobro
Paralelni rad transformatora
Jednake prijnosne omjere napona
Pribline nazivne napone ( 2,5 )
Jednake napone kratkog spoja (+-10%)
Povoljnije je da manji trafo ima vei napon
Kratkog spoja o veeg trafoa
Jednake grupe spoja i satni broj.
Odnos nazivnih snaga transformatora koji nije vei od 1 : 3.
Spajanje paralelnih transformatora
stavljanje transformatora u fazu
Spajaju se sve primame stezaljke transformatora na primarnu mreu, a nakon toga ispita
postoji li napon izmeu sekundarnih stezaljka transformatora (a, b. c) i stezaljka odgovarajuih
sabirnica {a,b,c).
Postupak kontrole, prema slici, obavlja se tako da se jedna stezaljka (npr. a) spoji na fazu
mree i kontrolira imaju li stezaljke bi c u odnosu na stezaljku a napon. Ako je grupa spoja
takva transformatora (II) jednaka kao u ve prikljuenog transformatora (I), tada izmeu stezaljka
(npr. izmeu stezaljke b i faze , odnosno stezaljkc c i faze ) i istih faza mree nema napona (to
se provjerava voltmetrom), pa se te stezaljke (b, c) mogu spojiti s mreom.
Specifinosti transformatora na brodu
Najee se koristi trofaznim transformatorima u spoju Dy 5, u kojih jc zvjezdite potpuno
opteretivo. Zbog dodirnog napona, zvjezdite se na sekundarnoj strani transformatora
redovito uzemljuje (izravno ili preko male impedancije).
Na brodu. gdje se rasvjeta i druga mrea bitnih sluba napaja preko transformatora, moraju se
osigurati najmanje dva transformatora takve snage da, pri ispadu iz rada najveega
translormatora. ostali budu u stanju osigurati punu potrebnu elektrinu energiju pri svim uvjetima
rada na brodu.
Tansformatori hlaeni zrakom ili suhim dielektrikumom, moraju izdrati sva 10%-na
preoptereenja u trajanju od 1 sata i 50%-na preoptereenja u trajanju od 5 minuta.
Svi transformatori koji se ugrauju u brod podlijeu ispitivanjima.
Prema propisima HRB-a to se odnosi na:
- pregled i provjeravanje dokumentacije;
- mjerenje otpora izolacije;
- ispitivanje izolacije na otpornost protiv vlage;
- provjeravanje spoja stezaljka;
- provjeravanje prijenosnog odnosa;
- provjeravanje grupe spoja namota;
- ispitivanje pri nazivnom optereenju i mjerenje temperature;
- ispitivanje na preoptereenja;
- provjeravanje promjena napona;
- ispitivanje na udarnu struju kratkog spoja;
- ispitivanje elektrine vrstoe izolacije;
- ispitivanje elektrine izolacije izmeu zavoja namota;
- provjeravanje antikorozijskih prevlaka;
- provjeravanje stupnja zatite kuita.
Specifinosti transformatora na brodu
Specifinosti transformatora na brodu
Prema propisima HRB-a najmanji otpor izolacije pri temperaturi okoline od 20 5 C i
normalnoj vlanosti kod transformatora na brodu u hladnom stanju mora biti 5, a u
ugrijanom stanju 2
Transformator mora bez oteenja moraju izdrati struje kratkog spoja na
sekundarnim namotima pri nazivnom naponu primara i naponu kratkog spoja u
vremenu kako je navedeno u tablici .
Napon kratkog
spoja transformatora
Trajanje kratkog
spoja
Efektivna vrijednost
simetrine struje kratkog
spoja koju mora izdrati
transformator
4 ili manje 2
Vie od 4 3
) % (
k
u ) ( s t
n
I 25
n
I 100
Specifinosti transformatora na brodu
Dio
transformatora
Nain
mjerenja
Doputeni porast temperature za klasu izolacije
A E B F H
Namoti Otporom 55C 65C 75C 95C 120C
Jezgre drugi dijelovi Termometrom
Porast temperature ne smije biti vei od
temperature koja je doputena
za okolni materijal
Doputeni porast temperature transformatora prema propisu HRB-a: