Sei sulla pagina 1di 404

www.portalguarani.

com

www.portalguarani.com

www.portalguarani.com

www.portalguarani.com

www.portalguarani.com

www.portalguarani.com

Guaran.

RUIZ de MONTOYA (Antonio) Tesoro ds* -la 'lengua Guaran Oolophon Con Privilegio. En Madrid. Por lun Snchez Ao CIO.IOC. XXXIX. Small 4to. having the loicer part of the tule made up in facsmile, in all other respects a fine sound and perfect copy
.
.

in the original limp vellum wrapper

Collation

Madrid, 1639^ 14

Excessi vely rare,

8 preliminary leaves; 1-407 immbered leaves ; and leaf of Co'lophonr^ as well as important f or the study of South American linguistics.

i he alphabet s Guarani-Spanifih. The author published in the followine year un Arte with the tpanish-Guarani vocabulary, tr ^i^A^^-L^ /fc_^-o

www.portalguarani.com

|fl|ffll'ff#1'?f'#l'III.

ARTE DELALENGAGUARANI
POR EL
P.

ANTONIO ROIZ
Montoya

DBLA COMVAlA

JESS
Con
los

DE

Ecolios

Anotaciones

y Apndices

DEL P.PAULO RESTIVO


de
mifma Compaa Sacados de los >peks
la

DEL
E!

P.

SIMN BANDINI
y de
otros.

Encl Pusbb

dc MARA La Mayor-

AOdaelScor

MDCCXXIV*--

www.portalguarani.com
.".
-'
!

V*
'.

...

..r.

-%
' "

:
.

'.

"

"

"

<

'

'

'r

'

..

v...

J.

7-'-

www.portalguarani.com

APftQB ATIO QRDINARn,


ISps.clMacftraD. Fr. Pedro Faxardo por la gracia de Dios? f de ia Santa Sede Apjofiplica bipode: Buenos Ayres
del cone}Q de u Mageftad &c,
anos coceajgjftaosK;
el

Por preentc, eecl^ plaque


el

y por

lo que

fcimprPi
el

libro

intitulado*

Antonio Ruiz de Moutoya de ia Compaa de ISUS ceios EfccHos mi* Anotaciones, y Apendizcs de otro Rdgiofo de la miGo?np*nb. Se aade al fin un Tratado de las Pande nueftro culas mis principales dcia lengua , Atento ftuodaio ha fyio vfto y examinado por Perfonas intcigentes enaieng^i Guaran, y nbeonecner coaicon* coftiimbret* rra nuefira Santa Fec cathoca, y buena* Dada en Buenos Ayrc adiex yaabe de Abril de rrul
ricdclaicagaaGiarani por

P.

fe

tecicatos, y veinte y dos.

Fr. Pedro Obifpo de Buenos Ayret.


por man lado del Obifpo mi Seor Jofepb dt Orac;a Secretario.

www.portalguarani.com

FACULTAS
Ludovicus

R.P.

PRO VI N CI AL IS*

Roca

pracpofias prjvnrialis Scktati*

CmlbcHi, qui fcbmir: rte

Cathechifeo,

<$

v opera, i agu GuiYaiiuxiun, eompofit P p.auio RcUvo Spcic^ts JStJ, ab aiiquibus huju* 1
diomssis.' bciitnccigcanbus,"q3Lifau5'd cbmnjfii7ter^

cbgn'iu fmc acia'l'uccm 'edl jpoft-"pfbvcrat, facultare bis ab' Ad: R.PG. Mich.3c Angelo Tamburirio ad
'hc tradca

cajs

^Otcflicm facimu/iu ypfe maadcatur, fi .d^'os'ipcciac,vidcbir, InauOuni ftdcrn ha


,

titte/is

mami

riOra lubfei'ptaa/Jk

{gillo

nolro

nmrat

eclirnusCordbae apdTucumnaosdic vigefim qtnrs -'^[ovembrs aiirio Mildmo, fcpciagcdufim,' Vigcfim

'

Ltiovcs

Reci

jffolin

CsrnOr
Jlbrary

www.portalguarani.com
t-Lctor.
I

artificio dejla lengua, er

^jm
t,

tener

el

tai raro] yfingular, qxe o finta% P'rinci'piante algn

km

que leguie, y enhene , no es fcil alegarlo le* .mucha caridad go. Vqt efs algunos PP. nevidosdeju *muy\ i nfirtteiqnes han cpnpueft* "Artes, y dado varias trabaja piro no todos tienen todoVy u ehohuertas &Pr mecharfe del* feria merlos d pairar todos 9 para que ellos tienen, ejle trabaje bueno, ymuyefcjgido,
*,

he cuerido efeufar yo los venideros, pues me puje de projpofito a juntar en uno lomar JeleSo 9 fe en. 2 i% uno ellos heballado, fguiendo el methodo del Ar~
falque cempufo el Ven. Tadre Antonio 'Rui 2^ di$Ho* que er efia tbrita, quete ofrezco, en hqnal fc ?f9 WmtiUn aadido muchas otras Anotaciones, y reglas i *&& jo he facado de mafias eompoficio?ies ie Indios,
por 'Principe y del P. anii) tenido comunmente las primero averiguado eon ltJ*/* lengua anjiendo ver. to muy capaces 9 y comunicado con Padres muy

Jados en efia lengua. Sali la primera ve* fin fle\uk perteneci, me Ato t poniendo nfu lugar todo Capitulo dla materia de que fe tratava a pro def.

vque para los principiantes eracoja estfiom jifsima avif de efiudiar defde le o tantas reglas\y adpues,

vertencias, que aunque necefr arias, Je pueien nuce as. de ellas efludiaf mas de *Jpacio,deJp ueseaver efljs
diado las reglas das

primpdes^jai fac!eie!
A

Ane

de

www.portalguarani.com
%
'dettardo

pxi l principio todo} los 'Aptalc] p~2 ra ehiTjw cfp^es ^ con el Suplemento, que ma / f?i del Arte, tendrn los fti comiencan un Artete

para ki principies* y juntamente un Armat wplofo pdr&bUdr en los Apnate a y fu pie- &*tt.*, l^elesfalfaru^paM m&sperfeBa Intel igem.i&^ d UajpisLj BQ.querU y o, fu? efi& mi pequ^ id ohrita ptfrafie, t pr-efli por las mases, y &j*r e tn.*Qj mes, perqu 'todos hs las hallo cofj igtus e jip dT Q 9 por ir efla una l expa muy artificia

cito bre re

iUtai pir& pQiiug el quererle poner tedo, femne$ dc&bf, me h} determinado a conclvyr con ella, finido en Umueb cpdciddi demi le&or qv e 7 yxdo defld brsnjes6hfer s'veiciones, podr fcilmente entT^r eiar eamf^ tn dilatados defa-lengua. y afd ec&?l$ dsnj.er^ que no me hMQfv'do tr c('a 3 que el d-efref: de 'eeujar tral&jQ y de ayudar los ae c$uwritm, i h-lUm algn* ierro emiendlo, tIq eenf y
9

ria

pues no Pretendo enhenar como 3M*eT9 9 jno cff&ce lf FrlneipUntesp fique yohe ido no t and*
Jfw"?/,

c2?Bq iclpttlc'l

Vale*
(John Carkr $rown\

%>
Las-

JLihrary

A lh-mh
,

qptsfe citan, fon:

do7: PoMfey-Oy

Lui^lBandim 3 Meru nfamr:dde 5 Dldartine^y7{cc!asya'

igit

tpu

fm

de pernera ca fie.

\D

|*^VvS^.

www.portalguarani.com

D VERTENC IS
Ijchnijirter rowc

V
l

JLirary

CI M

gus sigunas pronunciaciones elp* calcsa y prpa3, y fon las figiticiircg: J[ Laprimera es gUitrsl , quefeha de pronunciar en el gy-eco de aboca, donde fe pronuncia lajoj
lene c fhi<

~1

contrayendo un poco a lengua hazia sdenrroj aunfMe no coa fa fuerza de la &$% que hiere a letra/ iitio Waodriiste, fu ora es efta [u) que ficmprc ese obre la s wd y vocal, vr ifttl) tierra, con acento
fcargo."

La fcgsmda es N&ig'lj Cjucfc forrns en la nariz, cuya noca es ella: (oj vr (titjrcip;|ragc) p risita" &c. y noca, que eh aarigl reqiicoteniensehase ttmblm nanga! ia filaba, que fe le igi!e,yal antecedente
coa mudanzas de letras, ve (catanga:?:/) muy recio, conpanefc de [titi] i celo 9 yean) mucho, en que la filaba [fjporfer narigal, hizo tambin naiigal la frIab (c). del* palabra {cku\ $ fele figte; mudaado Fa (ejeajag) y dice [tangtu] Pork. mims nzom ( Arupra) doy principio, eomponefe de (f p) prln
clpfo, y(ro)

poner

na r'i gales

tas filabas

dt'i

que por fer mrsgd hizo timEieni im (fp] antecedente^ que


G

www.portalguarani.com

fptfm'entc

guttutti]

fia

aecaY.cn lgCins'scconcs
#

cs'brevs, e-aorras largo-

rerscrac

compone
nota
?.)

dlas -dos fufodieh as gurrues tila (ui) qttceac

rl,'y 'ariga; cujra

fierfip^
fin

bBrc la[y vcl,


Jn.

coa acento Urgo vi (spfrcy)


ye!
j)

coabaints, dcefs eotl* ba^V jorque precediendo oira nt/ocal, fe l d pfoauzscisf comacGiifoaaacc, hirindola liocal, qcc:

Lz 'quina

es la (y,

ck
la

figeic.

de

la
3

tetara

com
a

//de

/aceo

p?f

ea la lengua (gruta proiaacia cQa-niasfucffzs,


lo es ios Italianos

t-Ia mitaa Biansra

como

proauncian

las

filabas* jgia ge, gi g s gi- vi (yahaj vacaos { Aycco] 7 agQzo (yibaj brarapyoflha] fe- amaa mn** me me (fih /. ayujvca^o. Pero qa*ado precede vocal moaoftlab fch de psroaunciai como vocal, ve
l..]

caI (y) fa catlo, ca chic


3

la

(y} qse es rc]*ce

ilve

como

'dcfpes

diremos

'

fe

pronunciar

aguareis deis ] pues fq os filabas, y ejwaqss fe le Li(}yffe pofjjfeic gosr iiue im punto- occ
3

t f^iUc-n abre La qSar'es^

k
(i

(y) dclsmon-r* (yO^-^ }con?racla que de otinzo

'

fe

Sns' 3 ve fc$2t; q^dfep^i*ff<* $lguft& ^&#! cuma (jj rccscma 4* efe ftftj muchos. (oyeoi)cf^oa tdc dcefta |;)-'nf! toaru&. eiicle pones M r-amem ^ 7 nos a, flftrc efTa (i) contras juasaudcfc
{

c&x

'

c/alQria 3 'o -GT-aotra y ccn,b^n^c ? *|


;

A hay

>.

Vv*

'

www.portalguarani.com
Aiayyg]
:

C Afilio*; ve!:

c5ffiponefc.de (fcay) femi

BiVy-e (g^#iti^eti.q u^s'(L) pronunciada \*o } #>m V pbjj fiazc na filaba pg) fiejuarar* confonanre. eTi y 3 qe fc pirck aadir, Cucrajj coa orra diccin narigal femada ealBJvt: fia enfado. j cy, L -cttera fj or efe bien (a variedad de dic fias pronunciaciomydsr kisra, olo, nes, porque t-na mefrna palabra fin pronunciada piuunl.o no 3 csngah fia narig*i 5 har
'
-

ml^i^z

con

icnido

diverb 3 y? [t] con nanga!, tgniSea; fin ucio, &rcfe y(caEs) fin nargal, fuego, lycp) gUKusal, vcapitar**, dice: fempre; yycp] con (yca) con nsrgal cagstii fs) coigufcurals nadar, th^ifm] fia narigal to gotrtirf, piedra* cimpana. Nora tambin, cpeis filabas (gc 8 g) fe &n de-

muy

pr&nsif cefct.gfc, g^i 5 de roreance efpsaj L y affi d citas palabras (.tange ) pricTa, { Ahecbagi} Sffi?nob, fe han depr enunciar como pronunciamos^ e guc d%ti pfera, gliem, y el gol delapalabra 'guinda. Pero iss filabas (gue> guij iis prouoiicisa n co-

mo

zn ru;-s;;.cenUs cjcales h ft liqutfaf, moqucU muchas eifVpoacnciacion, eonio pa leosa latic na, UjsgucVtfgoinc, ai fyc&ugi}jcel ygwTp dibsmxkrei. (Arobagge) lo borro;

En
<nue

fas
?,

bas [qae 3 vel qal) ia & Iquefcir, vr duer nio 3 ( %i b ) ae *


uo-

(A

mo

ene en

cfti

ciipa

H^ y

fe

W de
f?

www.portalguarani.com
6
qire

lifmitndm los 'ndiluzti) No eicncefl leogus rr doble,


3
?

fino tev^rncncc?

mafper*, feo

le-

ves iois -te ffrhire tnifta con lquida, como: cft ? pra <fcc Mo ilenc.cfta lengua F, n V, ni Iotaj y w2ii us pat b Jflc ellos no tenan, por U F la
:.
;

y dicen PebiJ pai Fabin: Pora 1. oan U R. no. dicen; Pilara, fino (Pfatu). y por la lora ufSin c " [C'fe] y4icci:(C6aJ por lun."
i?'i

fuptecoA s confesante , pues y Siccn (CifujH) por Csulia, (Ca'bayu) por Caballo. Per ultimo e advierta, que las dicciones, que tienen conbnasrc fiad vr (Tu. b.) Padre, (Th?. r
tos
1!.

Las

las

'

.)

Dijo, ^ve:

u.ba,

aira] porque acodas

las

dkcio-

e .es p-sde aadir unz (a) breimjtw con otra, que empieza con confeti* nte, dex.au fu cQafomntc iml poftrera filaba breve,

n.es_|e ee genere,
ve,
f

afs

tican

^(

Che rue?}

| S
r".

pucb. a.chqj

modo

la

en

palabras dern Padre, po r. por la razn que def-

pyes le jira..TambJieu dicen; [CHerujCJe'fai aira] .qiic lib'fc liare con orra palabra. Sus diccin laqnal
fe liega
fina!,

retiene Cu eonbuante , y earnbe vezes ladexaa-vt (Chcrai ripale) Ot primognito, yl (GFiem fptcue] &c. Fodo elfo es ncceuno fab*r bien? para enrender, y er entendida.
,

empezare por vaca!

Par

sa

www.portalguarani.com
Faite Primera

Dla Declinacin del Nombreodo nombre


[os cafos
es

indeclinable

en eb

lenj^S;

no alencnprepofieioncsa fino pofpoicioncSj una pgra el Dativo* y tres para el Ahh'vqi

Capitulo Primero

Declinacin de el

Nombre

Scstlanivot
el

Nom^
Gcn.~
'

&b** Aba,
h&U'pZi

Dar; Acc
.VocarT
Ablar.-

Aba

Aba,

Hombre 'del Hombre s Hombre al Hombre Hombre


del

Aba

gn f

Hctnbic

Abare&e,
fcf pipe,

por en

el

Hombre
HQtt&f

el

Escolio
,

cunftancis fel

plural nofe difKngce del $ngclr dlas cirde colegir fiando esfingylr, y

guando plural.

kl' n u .!! C LC p.poajt

Siendo necefsg? o ditingiui el plarai la p;reicoU"(hc?a) quefigni

www.portalguarani.com
cnff J vt: f'homhtcs &ci Dkjr, iendb neteftarQi porcjac qido.tsq sy rieccfsidacl, ia clexan. (Aypapa vacl dir el Idlo^yfi ( Vacarera) come Us vacasj porqce filas coito no panfical

muchos^

rtlfiio
{

11]^]

IficiSl

teret) hombres,

Aba reta

vyc') fos

co

er na.

tqs aue comienzan vayan dc^snao


tara serles depes de aver vlo rodo

los
el

Apndices,

Arre.

ApeildKi
Tji

Mj

p/irtieuU hcis pifpnefad dicciones harlgdes] confihaze: fcdeia, l. ngeta, L mbsta eg?Jz
#i

nante pnal dla diccin,


5

qul

[e llega,

un

oque,'

7,/. oqufffcti |5f'^/ f i oquenda3 5 puertas-, aB&ng /* a* \anga rdt)M^ sfi-ingeea', demonios 3 C^ttm } &*". l<{ anima, sai paciente & Chesnarabcts , ?*/ f&titnr: cti diccin que feba c$n i contfcBa,. h%e ei. /. yc
t

ta

ccjis

Y cmfoh&nte>>
era,

CLcrarnc

<v: Cheramofd mi Chersmo yes,**/ abuelos.

h^sle

La sfma
conloes:
j

declinacin tiene el

nombre
i

Adsefivri,

njarangatu)

bueno

(perfil] ose

o &c.

que

iprfc Vfa

de pcfponer

l-no-rYsbrc Sbla&Eyo, vs:.

,m. (Aba mrng?tJQ} b^mbreae bien, vrt&q'o [Aba dfc&angacs "Pe 1 ai hombre viioo &c/
Ed

www.portalguarani.com

Escollo*
3e pofsefslon fiepre fe fttcpSnef te del hombre, (Abapol el coraron del la fcembre vrtuefo, [Aba marngatif pa) \&'cv

E^
tqs

Gcnit.

mano

El'

Genit. por decir mejor,

el Abiat..

como: Plato de. piara-, fe baze

cela

de materia,' mifm manera coa


'

dos fubftantiuos continuados: (qxiarcpcst? ae rafe] anteponiendo '[qigrcpctff) que ignic pjata;
a
1

(aembe) plato, y tthhn con


_

pofpoficon (re-

Le) y pancula

[guara) ut: [ac-mb quarcpctlti,

re'

heguara]

El Dariiro
lo

fe

bae con (upejut: f A mee psy upe)

dial Padre. El Vocar.


le

vezes

conoce por elfentido de fa fsica* anteponen una [A] i*t; (Top ebeyara]
fe

A Dios, m

fnor.

El Ablit. tiene tres pofpoclone^ qtiefn! (rene, agu, P'ipe) La primera pues es: 1 relie v 1. ari, l. ], cuyao debs "enfertic: (Aangarcco ba^ibae rehe] mos, (Auangareco) es verbo neutro, quepide Ablar. confrehe) C^arayu] por eftc> vengo; (Cner CRiomfcea) por mlodxo regularmente corresponde al por de nuecro romance. La feguada es: (aguija begut L goi ) que es el (de)
aei-romauce. ut: Per agu aypcj) recibilo.de Pedro, orehegu ocmf) fe efeonaip.de noforros- [che-, cogagu ayu] vengo de mi chacra.
I

www.portalguarani.com
id

pe que pbfpuefta's dicciones -nangales, hazen (mbipe me y corrcfponden al con 9 6 ai en de! romance, ur: febepope-./. caeppFpe) con, en m mano, (eheacnie, /, cbeacamHpe.) can, o en mi cabera
'

Lt creer

c's

(pipe.',

f .

(John Crter owwr\

Apedx"?
tj*
i

JLibrary

CVw
ai

/a

rajf

perteneciente en ejla lengua es


cotila pofpoficion rche,
/.

>

SL Ablativo, yfeha^e

ari,

y partcula, guara E. C. coja e/ aTfc > quepertealma Mhgc aje ngs re'heguara~, ve\; a<~eangangmra. Si/a coja perteneciente fe contiene en alguna e'fa^ corriKds propiedad fe pofpoe / pipe, . pe.,

r,

Tiece

.G.Cofafde.ml apbfrento 9 mb chccctippeguars, /; checonpeguara. Coa narig&les ha^e me. atf: tata ana
reta mengua r /ef o / infierne. &jla partcula, tiene tiempos:- gusra dep'refente guarura depret. guar ama e/W guaran gera /aj. j mixto 9 la ultima filaba ra 3 mucha* me^es tadexan;
i

pw.

sent.

wt>. mbaechecotTpeguarc, cefique eftuoo en ?l apofAba ana 'reea.menguarnra, hambre prefeito p<s?* eliftpsmo, '$bh4Tu$igz.%u2imgie. palo que a m
va de averftdo
9

aue avia

defer para la lgefia y J nolo

/W,

nolo era.

Ovando
ggrax,

familia,

-rche,7. ar f.ri, y partcula perfoMa, ignifica per tee cenca de part alldid, yt: ^erujreiegigj /0/5^ rla pofphfieion
jtf/if C3/2

/3

CfflHOBKJf!

www.portalguarani.com
tenecsnalacafa, optrtialidad deTedro. ASngargua, hf malos, que pertenecen al Demonio. No queriendo ex* plisar 'familia* i partialidad , ponen mbac 5 f^e jigra fie a cofa, cvf. Pera rnbae reheguara, cofa de Pedro 9 que
pertenece a Tedrc n

En la

pofpoficion hegu

i agu 'cabellen

el

pertenecencia, y explica descendencia, nj't: ggua nanga andeepacatu. Todos njOtros fviBi cenclientes de Aian Mbae ybagagy|a, cofaiaxaa
.

guara di Adn he-

del cielo

Na oambuala

h-guigua ruguiy nanga


o

Tupa

iiba, Dios "Padre no procede ae otro. fM.a -rue'^ t

Fofpuejl

partcula gsaara

D.diuo d e/ r manee

depara,

w Tupa iipcgua

njeo, ]t /

P" *o,

ufndolo ern el futuro explica provecho , daSo* Jsgtf# la materia di que fe trata.. Pay upaguarama cbocoi,

Paire pata fu ufo. lJ a$ upegaarngue, Sfnangaipabaecue g^ff us ^j>/ pri el Padre pegarama o ere uag Topa rata guaju apreyoyapp aracac, Solo para tos pecadores hi'^o Uios el fuego
*j/j e/ petri ef
.

eterno

m tiguamenre.
s

Algunos dy que fe ufan fin pofpoficen.. nuti oreabonguara , lo fue toca, y pertenece acadauno de noje* tro!. Araibnguarar lode _cadadia. fibapogua lar co*

Jas de por
otro lugar,

all.

Mamonguara,

ios

que ejianlexos en

&c.
ha%e con pTpe>

El

[con] qug fignipca infl rumento, fe

//pe. njt: qutjc ppc, c<m el cuchillo. Chepplpe, l* Sjtepope, eort mis nanos .con mri gales ha^emt, ^r:

f pcme eon

porra.

www.portalguarani.com
'

Tin oraciones,

que dicen movimiento Ufan

t amblen

el pe /. pipe, wt\ afta c'icrope, oxry a mi cafa, ufan ios Indios del pe /. pife enefias oraciones, porque ellos no dicen como en Ro manee: <voy a mi cafa , fino, <voy en

obo gstame fe fue a fu pueblo , b en fu pueblo. guembiapocae retir ogucraha teeobe ambuae ppene,

mi

cafat

llevara d 1$ otra<vidA, uj ere hecho, 0c.

oenU
el

oir njida las obras que

Qge a dicho arriba, que

pe

/#

pipe

ccrrefpoide

tambin al (aj demeflro Romance, ral fe exceptan lor nombres jiguienter , Remana -ft avian de ufar con pe* . pipe
%er

defla regla,

gene-

que fsgua el
'

hr ufan fu

el,

dicen pus si

r i/ efpaidas. C&emb, ?. Chcatua* , /. eficatuame,. /. ebearuapc.


cintura.

nwc'wr weche afelpe, Che cHeambtpe, e/2 f& Wo.


Jf

a$ei,

/.

en

mi

cogote,

Cbcpra? /. cheCheca . caecdaipc, f mi ptaFme, c m carcaal. Cherecc, c&erehey, /. c&e-. rec cipe , e# //#* rmf. Cherobay, /. cherob reencima. g$i fc Kjeype f?,'occ, /. ocepe,
;

Dicen tambin:
pTr,
*o/
/.

ApTtcri,

/.

aprepe, *

*#&

A-

apipe,
pa/d par

/<*/

punta. Oyoapri ogueraha//suar puntar i etfa fe me Jante- Gutri, '/,

guipe debaxo,

njt\

CScpogum

areco,

/.

ctepQgape*

in mea pofe/jVa/ 3u-o #ai ^^ fooc efe-, fab* htif /J r^jbrf: Ari,7. A ramo, encima. Mborpf a 7 Iv^i.Chesyui,^ t c^/o, Cheafly &g /.cheac?

xehe, wV embros, cxeJM r ep. afilo ufan, y fepue* i cheaciTboce /. gde decir t-mbkfc

CfamMnmo

www.portalguarani.com
x3
)c\ fihre mi: cmbrorl Sij'e habla e coja contenida en otra^ujrt.tdTrSiert del

jci'amo vi: fgaf^pc

/.

ygapramo zy^vine

euLcanoa,

.11*

Gepcros, y Afetiones. del Nombre.

Todos
>erro
l

de anmales iba ae vn genero, ve: (yagua) icti perro, y perra, para di-. hnuit iosjficado accesario dicen: Lyagya cuymbae)
los* nombres
(

yagua Cui) perra. De varones fons (Aba] Indio, [Cimum] machaao, (Cunumbu'j) mojecoa, (tuya) viejo, Sonde nuger: (Cua) hembra* y muge r verdadera, (sari) Che* nuver, c ua fot mente en cOmpocon. vt: jbicati /. cherbracij^mugcr de mi hermano me* mo^etona* ior, ^uaraf.] niucnaeba^ (uaoibucu) GirafLi] 'vieja, -cambien (cz vieja alguna vez; ChctuyaJ-by vieja, y fe na aunen, coi as inanim*
1

ias vt: (ygacuya)

Canoa

vieja.

fr]
a

jtc'q?

i.aiembt}- iiijo,
ifs
s

India confunde

raroa, d'ftjgcr', para

hija, cermino con que Kjps, porque no explica es pcar Lo q'uando acrc ntcd'~
cu

ario, dice.

^C^rncaM^uhcl n hijo, ^Chememb

www.portalguarani.com
Pero hablando dlos anmales erripre dteca: (cat] quefignfica: fenien, ve; (VecharayJ cordero, (Vaeara) caera &> Los nombres de.p-arcntefc. que fe liguen oanlos foarnent.c tos Varones! (TaTr) hijo, (Taya-a) njaj (Tque? ) hermano maior: (Tib J he rmano menor; jTeindi) hermana (yoare) fobri no hijo de fu hermano (yj.bn dos filabas, fobn'no hijo de fu hei mana Eiv.U cornppficro-d^e'. (Cheriyj mi fobrnoj fa fobrino- de el. (yoays) fobrina hija de u (hi'i ) licrnnaiOj tyerp] fobraa hij a ds fu hermana, [ Ti tm) oegro, (Tach) fusgti, (Tembrec] mu* ger, cea quien cb cafado, y los dems compcfios
cura) m.hljV
.

vt: ICicray cari


rn

/.

chera ra, /.cherai remoifcco)


)

nuera,

( Caer cjbzr eco' isembl

mi entenado*
i

en-en.di' eco:
%

Los q^e van

fas

Indias
)

ion: {qtnbi
,

hermano;;.
her-

[quibqu, L qta'b m/rf

-hermanico

(qupi^j di
a

ccla^hermana maior

ala. menor,

(Tiqc] dice

mana mznot a a maior, (Pcng) fobrao, (pei) yerno: ( Vqney) Cunada, dicen [a hermana de (a malidoj y cambien i U rnuger de fu hermano, (Somcmb

fbbriao 5 fbbri?ia, dcenlo tos hijos, hijas de fus hermanas, y os dzm vi complenos, ve: (menduba) fuegro, que fe coiigone d: (me) marido, y UtbaJ Padre, (mend) fuepra, cbmpieftodc (me) marido. 7 (51). madre, linpu) fo bri no de afinidad, compueftq

de pPcng]

Los dems nombres de parentfeo fon Comunes

fobrino, y [tt] muger

&c

www.portalguarani.com
cpmo muge res.'

codos

fs

varones*

Deja Compoficion dlos Nombres.'

os nombres- que empiezan por


'r

T*

es esfos Ge mudan ea Rt- vt: tl de los Nombres Tuba) Padre, (Ctiemba) rm Padre, (Tugo i) faperfona, (Hap J f api re* Agcrogu } ia Tingre de la

res

compoficion, efto es: pofpicftcs de primera, y fegimda perfona, y


fubftancivos,
l

H. en [a pronombajes
vel.

La-fegundadcp!u por la narigal quele precede, muda la (r) en (nd.); .dic'c: (Peaduba) vueftro Padre! (pendugu) viicha
fbra rap) raz

de rbol,

&c..

lagre, dre."

-V
hs nombres de
la

Se exceptuaa regularmente "rodos

nimalcs s de fruta,, y de lugumbres 3 que cu cin retienen -la T.

Oh po-

que fe figuen," ( I aba) Pueblo; [Tabi] onto./(Tacuchi} "Fanfarrn, (Tai] picante como' ji, ITapacur) ligas,, (Tpana) bobo, (tape/ r.) lu# ar, donde chibo pueblo, (Tapc$c. /.tapebengue,); (apebenguc) '.Tapia' r J cofa iefio, dicen tambin (Tapgua)ciavo, (Tapy) cbo*rdinara, vecino. i rTapTy j Indio, que do es de fu nacin, (Tarar.^ fondo dla trompeta, el rodo que haze a canoa [liando vapor piedras && (Tsrob ) [eco, (Tase j)
leen
los
:

:!

error

www.portalguarani.com

do (Tebiro] f^mttco" (TeccqtiafiT fabdur, cf>e tambin ffr& la T, eu R, en la compofici'on. pero ecn fcnxido muv dverfo, (Tupa reccquahl dice !a ncdcique tenemos de Dios, pero (Tupa recoquea

enjuto,
coft

qtie.fi fv

6 Teco, (Tcnnll retcntirij (Tira) quflqrsera depan en [acomida, (Trey) hurfano,

(Txrr) arraftrar, (Tuul rnrita;, (Tt$) "temblar, (Toba?] .barro blanco, (Tcroro) chorrear, (Tub|) polvo, {.Tucumbo }'fga, (Tya'O yVjo, (Tn.yi) barre, cofa podrida, (Ttimbqu] caa&rjL dccorecca dura 3 {Tiip) Dios. (Tupe) CefiiHc decanas, (Tut]
ro*
':

Vnos pocos ay, que # vezes ladcxan del todo, vr: jVcuj calor: [mbaeacu] calentura: (ton) alegra: (;-:o or) gp<*, (Chepacr) alegra de m coragon, :i,) duro fuerte, (V'bata) pared, '(tic ) cofa Hqu* y orrps que con el vfc fe fa,

Apcn

www.portalguarani.com
Apedx;

nombres og. /. oga cafa oqtie. n. puertayreei* len E. e/i compoficion njt: Cherooye mi puerta
e/
cafa, pero fueJen ufarmas
lglefia.
^. ert t.

CHcrg mi

Tnpaog

$m*

Tu-

prog cafa de Dios, idefi: Ccc cerne, muda la


fgnifica
(entido
fof.

o??r

Chcro Mi

carne,

tambin animal, oeaqa del monte , y en efie no nuda la j, en r. fno retiene fu $. enla com~

wt: Chenco ni porcin de carne

Mfmb
vom

fluta, y todos los dems defle genero] que dir dejpngt falen del Participio Tem njt mfmoE

mbaLu &c. reciben re en la Compof. ^t Cheremrnbi mi flauta (yc.Jor que fe fguen reciben tambin se cdlilitum
frente
Jsjae /.acirib p/ctro

acu forro yapep

o//*

^ba

bohiyt Carga, pues dicen.

Chemba 7Xhere$~

ba mi frente ge. Pe Camino recibe t *>t ybarap canto ef czV/o. Mymb dM demeflico, muda la mi en t. njt C&crymb y tambin Cfaereyraba^ymmb
la y */? re uf Chcrenrab, yrop feda^o , Chercpirtipe Otras mudancas ay en otras compofieionitqve mejor fe apuntaran $ \uando fe ofreciere hablar de lias, en fus proprios lugares.

hilo,

muda

fea^e

Efie nombre Adie&iuo Gua^u que con nombres icez rande,ycon 'verbos: mucho tiene ^variedad en las cota
pojicicne/

que tienen confinare final hazjs vf Tabuj gran pueblo, og cafa cgu$cafa grande, ?<r. Con los que tubieren n, final ba
*

Con

los

*vt ta. b.

U caba

pueblo,

gfj nduyi njt teraqc n>

L teraejuam fama tzjiqum*

www.portalguarani.com

duc

%ran fama<>V\ n. no<he\ ^itunv^n noche larga: Con

hf cmtrao! haze yuci Cm la, J confinante vt Toj-chy. Sueno topehiy yu$i7&odQrra>

Del Nombre Comparativo^Speriarivo^


Diminutivo, Numeral
cerc del

occ

nombre Comparativo SupcrlativocSrc.no ay rnete dificultad, codo o bien una^particu-Wpofpcftas al Abfoluto. Para d Comparativo firve con (agu)- k la partcula [be] poniendo cu Ablativo coiz quien hizt exceso. . G- Jypoch) es malo, (ypochbe) es peo? (Co agu ypochbej es peor que efe fo, y fe puede decir tambin [C aguibe ypochl) y ufa tambin con verbos, ut [Ayqua eacube ndehegu, L ndeheguib ayquaa cata] !o fe mejor que cu.
|

Se puede hazer -tambin el comparativo con la par(quarah ahoje ypotjfculi' ^105 e) que dice fobre ut esmas hermofo que el foi, rangatiis / yporngacube]
aidindole
'la

pofpoicion (pe) -ypartieula [be) dice;

mis coa
So!.

(qearah a%b . quarah ojepebe, yporan'tir) es con ventaja mas hermofo que el
excefso

m:

'

Del Superlativo.
firve

alguna den as ^partculas (ece, ete ecey, etc cat, ece catuy, catu et, matcte.nandetcy, ncUetey] citas dos vlciraas fepcffoncn>

Para

el

Superlativo

www.portalguarani.com
T9 pofpnen. o anteponen d lfetum, tas otras fie'mprcc muy hermofo: (nanut [po'ringl hermofo (porngecc)

muchsimo dctc^ 'abahu, /. ahahu nandecey) amol poner, ue (mtete (Mtete) coa verbos fe puede ante pe roscn aiuhu, U kfi marce) amol muchifsimo, nombres fiemprefe pofpone, vt (Aba marcee) Indis(Aba matee eico) mozo: y puede decir, muchos negado^ dlce:^ de ches hombres a y (grey] con el verbo ctey; de ninguna manera niega totalmente, ut (ndayb
.

ningana maicra

erre

(ndaque etey) no

fie

dormido un

pone l Jo pocofiqucra ckc. 61 coa efta* partculas fe ngapoton (gil] fe haze Comparativo. ut' (Che niara afn Ay) cu eee ndehegui) foy mucho mejor quetu. (

mucho. V- - (ypucuay} esdernafiadamemejargo.

Del Diminutivo.
pronunciacin l diminutivo fe hazceonu.ia (i) con T"^ uJU-nrigal, fin ella, u* (Mirtilo) nio (m?tng?-.lm
fnte (9bira) palo (ybrar) palillo, &c. y tambin eon U repeticin ut (aiirmrf note aypT^I) tome poqirifsimo.

Del Nomcral.
os numerales fon (Petef,
/.

monepeteyj. mboye-

(moco?) dos (mbohapl) tres (yrndQ quatro: los dems- como, en romance: Cinco, feis, uccc 3 ufan ar> cc. Tambin los primeros tjuatro, muchos lo r, como en rbnance na dos, tres quatro, jppara quitar el equivoco que puede aver en ti pronunciacin de dos, dgce 3 que ellos matemente proauncianj par!

pecejuno L-j

www.portalguarani.com
2o
decir fdet^dtecn

On

pan

decir,

mee

(nit en doce] ypr h mife rtfifcs (doce en trece]

Txota.

Mhobl)

dice: a/guaos, y fignifica tambin algunas ve zcs clcndicndofe baila quiero, cinco, vezc?, ramblc-i gnez: qumion, Preparando pues, (Mbobi-

panga, quajuos fon! Si refpondere (raj que fignifiea: fi (mbobl) dice qu^ fon algunos, porque aquella pregun-

(M>obpang?j tiene cambien eftcf* acido: ion algunos? y refpDaiiendo (ca /. mbob] dice que ion alf gunos, y es ferial que fon hafli quatro, fe*ig yfi i fa , dfcaa pregunca refpondere (Ani) que fignifiea: no: dice que nufoa algunos: yes ferial que no es mas de uno*
ta
6

una vez.

Dei nombre Ordinativo;


j
.'...:

'os

Qrdnates

fe

fornua de numera len (ymo)

El primero dcefe. ai fin* yytpramongwjypreeedieado nombre Sub[Yy^p? ftanr. fe le puede qiar la relacin, ur (ngaipa yp) (yrno;noco?ndaba) el fegundo (yel primer pecado
por

dciance, y (haba]

/.

mombohaphaba)

el rerzero'

(yrnoruadlhaba) el quar-

to (ymocinco haba) el quinto. &c; TamHen fe hazen con (y) por delante, y [f>aC| al fia, c (yyprbac) el primero (yrnocojbae] ti 'tegua do (yinbohapibaej clrcrzer* <kt*

Del

www.portalguarani.com
21

Del nombre
fie

Dfl'rbutvo.

febaze repitiendo lis dos tdemas Ciabas del 4 numeral, ut Peceyce} de uno en uno (muro mo* coi) de dos en dos, no dice (moeo, co?) por U razn que fe dir dcfpues (Mbohap bap) de eres en crc

E<

(yrund rund} de quatro en quatro (cinco cinco} de cinco en einco (feis feis) de feis enfeis dcc.

Talqual vez Icsaniden efta partcula (9) ut (petey tcfsi nioc moccf c.T} &c. y cambien fe repetir
cion-[ pete cT, inocef c*\}

(Moepetej} dice, cada uno pero a /Ieado- nomeiprefso. dicefb mejor coa (nabo} ut bre SubiJ it cada hombre, y fcfuelc' repetir ('araaba (Abanabo]
:

nabo} cada da <kc.

Del nombre

Partitivo.
l

Los
dos de
los

Partitivos fe hazen con

(am}

dsfta

manera

{pee

am

pee e), uno de vofotrps- (ore

am mccoi)

-fiofoEros

(cuybae

amombohap}

tres -de aqyc*

&c. y nota

dir; alguno

(am) b pendra al ultimo , '(ormoeo amo] alguno de noberos


que'fi el

(cuybae mbohap amo} alguno de aquellos trqs amo} alguno de voorros quacro.'-. Tambin fc&azccl Participo" coa [a pofpcficon 'agu} dela manera (o'rehegui moco?) dos de norroi pcc'ymnd -agu peteyj uno de vofotros quarro,y fe puede aadir el (bae) (ore moeobae agu pete!} uno de nofotros doi ci-,
dos
(pee y rund

Par

www.portalguarani.com
Parte Seg

Del Pronombre Cap. I.


Declinacin de
(ore)
r

los

Pronombre?.
(che)
til

yo; (nde) Les pronombres prirmevos fon perfna coa quea excluyndola no
oeros,

habla (ande) nobtros, incluyndola (pee) vofutres,

cuya declinacin es qual

fe figuc.

Singular,

Plural.

Kom;
Gen.
Dar*

che,

yo.
dern.

Nom.

ore

l.

ande.nobtro?.

che,

caebe,
che,

m.
m.

Gen. ore /. runde, de nofocros. Dae, orebe J.fiandebe f nofctros.

Acc
Abl.

Acc. or . ande,4noforros. ciebegu, dem. Ab. orefaegtii /. nandefeegu",

de no fotros.'
caeri [.cherche"

orerif. orcrebe, fon den


f
<

por mi.
v
chepipe, en
rni.

anderehe,pornofoeros.
/>

oreppe

andcptpc, en nobtros*

Singular.
nde, "tu* ^ Gen. nde, ilec, Dar; ndebe, a ti, a ua Acc. nds,

Plural

Nom*

Nom
Dar.

pee,

volocros.

Gen. pe,
peeme,
pe,

devofocros vofotros.

Acc

volaros,

AbU

www.portalguarani.com
hl
pcnegui, dcvfber052 pend /. pendehe, poncofbcros^ peembipe, en vofotros*
Relativo-:'''
el,
ella",

Atl.

ndcfcegui,'

et,

oderi

/.

nderebc,

ndeppe,

pcr ti* en t\.

Del Pro nombre


Nom.Ma,
/.

faaeba;

ellos, ellas:
5

Gen, Hae, ca comps (y vel jrLj deI,della delfas del!asJ Dac. Hae ups/.chupe.ychpe, a el, ella <fcc. -.c. Hae S^e es (y, ve! h) cacompos. a el, a ella. &c* del, della, &c Abl Hi agu. /.cfcugu/.ychuguij
3

Hae Hae
tando de

fcS-Ca

(-

nc< c

P*

e '

P r
el
,

e" ai

&c#

P^P^

yppe,

en

el,

con

en ella ,&c*

)eJ relativo qui* quar^quod, fe hablar defpues, tralos participios.

Eicolioo.
Nornnt. lcc [chande] drc. vt (cBe ahane) yo U ereyapo) tu lo hizfte- ElGcnic. tarom re (nderaco bien es (che] utj [cnerumbae) las cofas de mi Padre cc
1

Los dichos pronombres Incluyen

los pofsefsyos;

mo

tuyo a fuyo, nueRro, vueflro 5 ut (mbae] cefas (cb embae}. mis cofas, anteponiendo fiemprc los pronombres al nombre, Sufeftarivo (ndembae] tus cofas (pernba)vuefiras cofas cc.

primera perfon (ore) excluye U perfona, con quien fe habla, el (ande) incluye- E. G dicen (orcrecaj nyelra tierra fijpi.qs ^okcafoa
\

Ene!

plural,

.l

de

www.portalguarani.com
5
de
.

que efcucfian de erra; perol! rodos deuna rnifrna tierra, dkeran: (andcret.) En el Dar. plural haze (peeme) mudando la (bel en (me) por UnaiigaL que le precede, por la qual tambin ene! Ablativo haze(penderjc /. pend) mudndola (r.) cn(nd.) y efb regla fe ha de obfervar rodas /as vezes, que el pronombre (pee) fe juntare con siembre* qiic empiezan por (R.) que cala compofi. clon reciben (R.] ut (tega) ojos: en la campos, muda
rerru "y los

vm

fueran

ja (t.)

en

(r.)

y dice (cherecaj

mistes (pender] vue-

fros o/os

(Jxupibe ) umimzacc (pendupibe) juntamente con vobtros ore* S el nombre con quien fe uncarc el- pronombre (pee) fuere nargal, pierde la (d) en la

tace) grito (penacc) gritad (temim-* bo)difcipa!o(peaemimboeJ vuefixo difcipulo&c.coa (ro) ufan (pendOi / pero] reneis fro. El pronombre relativo es (hae) uc: el lo dixo Hae omombe) Tambin puede decir: ese ut (haebae Tapa boya maragaiu Simen ya raco) & c Nic efse, Saato llamado Simen, avendofe primero hecho menfion ce el # i el Accyatvodice tambin [Hae] uc (ndeite lupa hae catd oyporab) Nic. por cfso Dios a el principalmente efcogi. Pero en los verbos es (y) ve (n.) tic (ynuparamo) acotndole (hecaramo) buscndole, <kc. eael Genitivo tambin es (y) vei (h.j ut (aecobcj la vida de el. tal f ymbae reta) las cofas del qul vez puede decir-(Hae, /.haebae) ut (baebae Aba mfeaeogier ahaj lleuo las cofas de cse hombre, ene! Dar* talquai vez ufan (hae upe] el que fe ufa comunmente
,
-

compoficioa.

www.portalguarani.com
AblatJ [chupe h ychupe) ut famce* chupe] lo di el. Ei ella vine, hsze (hae pipe L ypipe.Ha pipe, aya). En hablando de uha canoa , cambien afsi lo uf un Iadio [haepudo decir, (yppc ayu).Tambien ufan (Haepe) ue hablandofc.de u> ufo otro Indio, p C oh.>Ael!a fue, !o cha*ra.(Hae rehel tambin, fe pu^de ufar; mas ufa* does(hece)~por el,por ella, ut (haerehe ambaeapo ambaeapo hece trabajo por el (Hae agu, *gu, /. /

reat. Lo dems veafe vrhugui ayp*^ de el lo recprocos. r arado de los Relativos y

ca

el

4.

Deles otros Pronombres e tercera


perfona.
que Los pronombresnombre, y clinacin del
(Lupe)

fe figuen,

rodos gen
el

la

de-

afsi fus

pofpofici ones^ fon

para

el

Da*. (agui,rehe, ptpe) para

Ablatiuo.*

A, veL

( be) elo. eh eas cofas prefentes. E.

G.

[achembac) eflas mis cofas (abae aypoea} tilo quiero. (Aba) quien, ut: (Abapc Tupa) quienes Dios? [Aba mbaepico) cuyO.es elo? (Abaupeguara pcobae)
para quien es ello?

(Acol
ec.
la,

/,

ufafe

Acoibae) aquel aquella, aquello, aquelos quando fe refiere alguna cofa aicha, vis

de cofa que feve de lexos. ut:

(Acoibae rechaca

raco

oemondiy

fimo. (Acoi ara ere pipe)

Ayp

l,

viendo aquello fe efpa neo muebifen aquel niefmodia &c. aypobael efse, efsaj eso, esos. <kc de que
eee]
"D

fe

www.portalguarani.com
fe-trata

mi (arpo, ndeW) esoeedlxe* {AjpdbSe


t.

re*

he.

/.

aygraio!) por sisa.

Arig

igbaej

eftos-,

[Ayporam!] de eGa mincri elas cofas de plural dcrnofoyohugui]

traadoas, ut;

t&g mbohapt perfonas ocoe

eias tres.pcrfonisfe diftiagicn-cntrefi.


" Aj / au ae-} ese&efos, ay prefente' E. G* pregunrando. [Aba pinga omombeii ndebej quien te lodixo? y R; (abe) ese oefie. -*G0 /.cobacj ee, da, tt cftos.&c.dc monfirandolo: un (coba caco-naag^fcaraibiecuc reeo crerj eflo i
* s
'

cierro cse[ fer proprio, y verdadero que ha de tener

va
tu

Chrifhaao

(caaieo ndereco aaguimbete)


'

efla es

obligacin..;

\'V.

Cu) to

efsos.

ut (cu qarab } cfsc Sol.

"Cuy, /. cyybae) aquel, aquellos, ur: (cyybie cara ckereaiicfngut]xio Sno aquel es, i^eip^ hmbl
ilbocoi,
I

U eboeobaejefi-e,

efsa, efso, esas cofas, fcfi f

i ndalas, (ebocoi catu oypoquaa) efte

queofabe

aazer.
tir. (Eginyacatu) co(egubaecaui oho, ^bapene] cfsos qae irn a ce lo (cginrarmngaruj defs.a mfma itianeta t e E u r 3 relie aya] por efsas-Qfas vengo.

gu?

/.

eguFbae] cfseefsos, cace

'

mo so:
i

Eupe . eupebae) efse esos^que elan prefentcs. ut; (upe- Aba) cse Indio && a veges dicen (upe,] por
3

(eipel

-Guf

/-

ngf) es lo

mfmo que fcguf)Eff a mngu


rfchegea}

mem
c's

Kicaefsa manera fon congregados dla virgen ^nguf ybajefsos ciclos &c
raro agu

Tupie

Ha

www.portalguarani.com

Ha
l haebae)
.

el elfos ella ellos,

ycmben:

efse

haebe Cuna) eVa India, pofpucefsaefsos. ur:(Hae Ro al nombre garfea muchas vezes efse mefmo t&:

(Aba haebae)

efse

mefmo

Indic.

Ma/. mabae) qual, qu*Ies. uc: (ma panga) qualcs; fma nabe panga] como es, de que carnario? Avczes dice: quien vv. mabac upe guara) para quien? yfe le pu(

ede aadir (sce)

ui;

(mabac asepiipanga ereyurac)

Band. para quien has venido! (Mufiabae') dice: pofes -quien qaal (Humabae oyaporae)" pues quita lo hizo {Hi mabac cico rae] pues qu! es? Pe, /. pebac] aquel, aquellos fe 0 Prcgaataado; [Abapa ogueuirae?) E. (Peb-ic) iqiici; tlcuy] aquel aquellos, w: (Aba bcrarni ucuy}pareGe que ion hombres aquellos. gofj efso> efsos, es lo mefrnb qoe (giivcl.

%up

Apendix.

N
,

eguf covtp. e na partcula affrmatiua^ y egix?i? 7 porbe negof ybaga fonnuy bemsfrt efsos cielos.
:

Nticuy, fe compone den* y ucuy.

ut:

Aba

nuciy&2-

N&gr comp. e na
bey
*p<! |45f o bd/c&o.

j ugui uti

Mb

nugf

emom-

tfrof.

pegu" comp. de pe partcula de pregunta y egf ^j?f Aba peguf h/a &r efs>

Pacay wip.

Aba

efe p 3 p&rt.&e interrogacin, y uciqut: piicuy quien es aquel i preguntando.

Puguf

caiap. de

pa j ugf; Aba pugu quien

0f

(m

www.portalguarani.com
epr.
"i

pmUen

incluye pregunta.
et

pupe compi de pe preg. yde cupe Haebepupera

huent eftei

Apendix

II.

De

pronombres y * dichos, y pofptfcion pe, ( g" kedes ut: pe /.ame <c Slen runot adverbios bgar^donie tumbes, oic d? i iftii acoipe rf/ aqwl amo *> f? Hfj ^fP' ceto'mc V e > /<w eu P ps quie/a* // f*; ineanoe pepe ai/ ^xb/ pcaguibe wioaie Jtjl corup de/e fui a// cherecoaapc 43;
los

coheconi a Alsywt auniin pofpoficioniem: "R heuy hcconi / cuy nucuy eupc hini w eft ff en H ocuy yhoni WIhs i ybapc 'cbn ipo P c =u tabora rf*. cielo m mburu hin? nc ay *jM
:

W#
M

ras? e/ai/ 7?

Alvinci de

loi

frfodiihu

fft

Ja

e/

2c

yaa^bac, delante, tfw ya bu, J uoeal por

t> b J / &*i /"


j'-.*
,

ya, yc&c.

Parte XIX

Del Verbo Cap. I. !


?

Dla Con]ugacion de

ios verbos.

Hvot Abfoluco,,

ea r.gor y Neuaos,

ne-

pero ne verba, parcas,

lo,

nene

c^V^rg

www.portalguarani.com
>9
dcfpics fe dir, fritando

de

la

pareiCultf(yc]

partici-

pios (pira, y tem. Aciivos fon ios que tic len czfo paciente, Abfolutos, los que noeieacn cafos, y lUmo Neutros, tasque,

Abfolutos, por que cieen fus cafos, ni fon Activos, porque no admiten cafo paciente, lino los focs cafos de pofpofcion. Las coaj ugacon es fon do?, una fe ftaze por los pronombres (che, ndc, -occ.) de a qua hablaremos en el Cap. Siguiente, y otrajpor Notas. Las Nocas con las qoales feconjug rodo verbe Aiivo, muchos verbos Abfolutos, y Neutros fonfieni Toa

rc

ere, ] para el ungular, (oro)exckiiva (y)ia-

cufiva,'quscoa abriga les, empegados por m. cs(* Pe, o) para el plural, defuerce^ que todos los verbos

conjugan por notas^ empiezan por (A) en efla lengua, pero no es letra inicial, S no nota de primera perfona, la letra que fe figoe defpues dla (Ajea

que

fe

verbos Abfolutos, yNeutros es la primera del yerbo. Ales A&ivos fe les ha de quitar roda pancula
tos

de compoiicion, y tambin la relacin y. vel n. pero no ia (H.) que es juntamente Iniciat, como dir mejor defpucs en el Gap. 2. . 9*

Prefetite del Indicativo.


Singular.

Plural
exci
)

A mboe}
EremboeJ

le
le

enfeno
enenas

Or omboe ) ^ambpc]

lacl]

^^
Otnbq*

www.portalguarani.com
?o Omboe]
le cafera

Fernboc") (e cnfeias

Omboe)

le

cnfean

Singular
haih) Erehahu} Oha&u]
leiiTio

Plural
OohailiuJ Yahahuj Pekahu) Ohahu)
excL]

kamis
l^

<

le

incl.J
lc aniais

amamos,

ama

le

aman.

Escolion.
Conjugacin es coman codos [os verbos que verbos que fe conjugan por nocs, fulamente los hablar dcpues, llaman de [Ro. H No.] de ios quaes fe de excepcin, que n Us terceras perfou-*s

f?s li

fla

tienen

eft

g^bos nmeros, yprimera de piura esciufiua, reaparucuu ten entre U nota, y radical del verbo [a
1

(ererobia) lo crees, (ocxclus, (yagncrebla) io cree. Plural {oroguerobia] (oguerebu) iacus. lo creemos, ^perobia) lo creis
gt e) uc:
l

Arobf]

lo creo,

(Anohe) lofaco, (erenohe) lo facas, (a(cguenobe) lofaci. Pbr, (Orogucnohc] cxclus. (oguenohe} nohc) incl. lo facimos, [peaohe] lofacas,
rebiaj lo creen.
lo faca a.
.

Mvclzs
(o)
[y

tambin adicen, (guerobia) por (oguerobfa) y (oyovendo reciproco muruo. ue: (yogtiereco) por,
guereco

v# en la

terzera perfona .dexan

nota

de ee reciproco fe hablar defpucs. uno Los verbos, fue no por el reciproco mutuo, terceras que de fuyo, tienen la pare (yo, /. fio] en las per
}

www.portalguarani.com

y primera de plural cxcufua mochas eizm dexan, ur (ayoquayj o mando (creyoquayj loman-' las foquay) lo manda. Plural^ [oroqay) excl; (Vaequay) nel. lo mandamos (pei/oquay) lo mandis oquay) o mandan. (Aomf] !o eftondo ferenomf) lo r condes fom} lo efeonde foromf] exc!. [anom?) In~ L loefeondemos (peomf) lo efeondeis (omi) lo efDndcn. Tambin dicen (oyoquay oroyoquayionomi 3
>erfonas;
i

Toriom?.
fila

fcla conjugacin del prefente del Indicativo

te!

modos, y tiempos foUmcnte el Imperativo y *ermsIuo,cuy conjugacin pondr luego, fediftiaorre invariablemente por rodos los

verbo, exceptuando

yen entre fi os nefinipos no por diftinta ccnjigacQnJ no por diftlntas partculas, para fo qua!.
.

'Nma.
ji

Frct> "perfco, f ^j PUifquam perfecto dcl Indicativo no fe difLingueri nt re fi, debs antecedentes, y coa gietes fe ha dq olcgir ei tiempo, deque fe htba , como confiar de* os exemplos. le amava entonces, pero aora le aborI s

Prefente, prce. imperfeto.

[Abahu acoirsmo, ang aere ayabaetereco) Efr ondi cofa de mi prximo., ufan lo quando la hurtan; ^omf cherapicha mbacj yo ava hecho ames, qQ
efeo",

rielo

dixcfses

(Ayapolnu,

chebe, nde yrnombeu ey


fe
(

ibae)
:

de
lo

los quales

exempos
o

vq

manifie!mentc

te les prefentesdel Indicativo

m)-

eftoado (AyapJ

A&ahu] le amo (Ahigo? firycn tambin p^ra


O3

www.portalguarani.com

los otros

tiempos de Pret. TmperTe&o, Prer: perfee, yplurqoarnperfclo.fin q-caya variacin algn*. imperHallo, que algunos poaca por noca de Prer. empero, y nolo fecto Upar tic uU (bina) que %ufiea: nota imperfeccin ae es, fino que es pancula que de no hazerfe h cofa como fe penfaba, y de U
hazerfe,

mancra'como fe ufa ene! Prer. XrnperfcAo, fe puePerde ufar tambin en el Prcfcare Prer* imptfero pctto. deficrtequc (Ahalhufecto, y Plufquam him) puede decir: le amo, pero nomccorrefpondc, le amava, pero noroc.correfpondia, le ame, pero npinc-i mobc correfpondi- ( Ay.apo ma chebe ymombcu cf no auia hecho a nreaque melodixefse,pcro bina)
ya
lo

hhizc como clquera .#c.


'

pcr/e#ofuclea accomodar Uparticula[ra-principio de laocb /. naco) k qual nunca fe pone al opcriodo. ipueracin, finodcfpuesdcalgana palabra, pregunta, ut; yo lo de entrar en oracin que contiene averos explicado os EizcCiieraeo ayapo] Dei>es de explcalos los mandamientos de Dios, quiero efte da peemccheymboyequaa de a Igiefia (Tupa poroquaica andequjicaba arirc raco, coara pipe Santa Iglcfi? ufadifsima mboychu pora peeme) cc es una partcula No es parcieuU que Partculas.

p rcr#

tambin la haze de terminadamente pretrito, pues [che r*cO aut: t va eri el prefente y aun en el fut en:o c es equivale la partcula fpone ] yo lo Har, y las part, '.como diremos dcfpuca, hfbkndo de

veafe el trac,

de

las

nAg*j

cutas aRrmacivas.

Lk

fi

www.portalguarani.com
39
verbo, dice! snriLa partcula [Tmal antcpuefa s guamcntc- pofpuela dice: ya, y denota tiempo paf ade yaloksze. Para decir pues loque de[Ayapolma]
al

ut:

cimos en romance, yalob*go, v% vcv &c. nofe puede es que por decir en cfta lengua (ayipoima ahai mal fino que es de prefenre* ut: veis cjfei,' alguna circunftacia feve
que lo hago ya, (cnatero ayapo?rf?a.) Para el Pretcrro prximo fe aade la particular (Acarucr, / Acarulm (curil que %ufica : aora ut: curi) acabo de comer. La pancula (ma) anteptefli rfa partcula [aeora mol que ice* entonces futle explicar Fier. piusquam* perfeo* tit: (Ayapoma aeoiramolyilo avia Jsecho entonces, dixe, ucle, porque rambcn puedefer Prcr.

pcrfe&O; ydecir;

ya'lc

hizc entonces.

Futuro*

Para

el

futuro jtempre

e le Isa

cula (ne)

quedando

la

de pofponer la partmifma conjugacin de el


e

prcente invariable, ut: (Ahahune)

amarc [ercha5

hune) le amars lohaHume le amat <kc. Advierto, que fiempre fe n dcponc

al fin

de

el

verbo, y aun dla oracin ut: (Abaihu, chrahur amone] le amares me amare Perfecto fe le na de aadir (ma) ut: Para el [Amanolma odebahe cymobcnej avre ya muerto, an-

F^

tes

que tu

llegues.

El futuro y Pret. mixto,


(aru;,

fe

rangue] pofpucfta,

bazs con la partcula ^ual felepuede aadir

LV.

ftl

www.portalguarani.com
la partcula [bina)

ava

(Aialujam, l rangucba^ (e (amo j C9 mas ufado (Erchahu am bina) fe avias de aver amado, &e. Pero eaos Futuros, Imperativos, y Pe rmlfsivos nun-

m\

de aver amado

el

ca ponen {bina} fino (yep) queriendo explicar a nv perfeaon fufodicha ut: (Aha yepene) ir aunque no avade llegar, lcancar el fin porque voy. ete (yene) que flgnifica: aunque, es mas unverfal, que el (bina) pues fe puede ufar en todos los tiempos, ut: (Amombzu yepel fe lojd<e pero devalde, y tiene la mfma fuerza luce! (bina) y muchas vezes ponen tma, y rr ut Amombeu yepebini} y tambin apartadas (Amomheu yepe c^up c bina) fcJo dxe fei pero cfcc,
I

fo obftante para

los

principiantes,

<?uc

defsean te-

ner la conjugacin del verbo con rodos fus tiempos, y con alguna diincon, va quefe %uc.

Prer. Imperfeto,
Amboebin)
fenavas. pero
!e

enfenava, pero (E r emboe ^c* vcL (Amboc acoiramo)

bina) icen*
le

enfenav

entonces.

&c.

Pert. Perfe&o*

Amboe
vel

rac) le enfee
le

[Amboma)

(E^cmboe raco) enfe% y &c

le enferafte

&c,

Prct. PmsqiiafflPerfe&o*

Ambo
remboc

mz

ima acoramo) y le avia cnicnado entonces (eacoramoj ya le avias caicnado entonces.

Fu

www.portalguarani.com
Futuro*
Ambocne)
Ic'cnftar (cr emboen
le

cnfcnara's

&c

Fot. Perfe&o.
Ambocirnanc] ya
le avras
c

avre cafcado (eremboc Imane] ya

enfeado. cc.

Fut. yPret, Misto.


amobf) le ava deaver eafenado, ynolc en<kc. fene Icr embo- amobia) e avias de avercofeflado

Amboe

Imperativo.
Emboe L tefmboc) eafenae ! cnfeclc aquel. Tomboe) Pembocf tapemboc) enfenad le vofotros. enfcuen.lc aquellos. Tombocl" Del verbo A'haihu.
Ehaihu /.tcrehah)
amale
xv.

Toaaibu

ani alc a<juel.'

Plural.
PeJiaiu

eapehahu) amad le vofoeros* aman c aquellos. Tobahu)

Del Imperativo Prohibitivo.


preeruc Ely coa prohibe, por
(nc)
del Indicariv

con

la

partieufa

(tey)

efso io llaman

Prohibitivo
efta

en la realidad es , manera [erebo teyac] no

'mperadvotiempo fcturo, fe ufa de


vayas,

jjpeyapo-tc^ac] olo

www.portalguarani.com
36.

no o hagis (bguem tcyne) noo traiga: enla realidad dice: iraidevtldc, lo harcs dc valde, lo traer devalic. Para mandar aun exornado es mejor el Imperativo negado con (emeque) diciendo (ccreho emeque) mira que no vayas (peyapo emeque) mirad que no lo bagis (togucru emeque) oiirc que no lo traiga, y coa (te?} iambien u: (togueru re? eme L emeque-}

Pernuffivo.
pcrmlfsivo feforrn aadiendo una (T.) fias no*
_ JELv cas del verbo:

en

la

primera pcrbna de

plura?! n-

clufiva toma una (i) y cnia fegunda de plural toma una(al para el buen bnido,u conjugacin es la lguicnte.

Tambo) cnfeeieya feimepermicidocc.enfenarleya^ Terembce) enfeale tu cc. Xomboc) enfenele aquel


Plural.

Toro^oejexcl
1

)
.)

snamboe
j

i.

namboe) mcl

ca fc3 emo S

le

noforro^

Tomboe)

enfeene aquellos.

Tahahu Amce yo^Vimcperaiitdijiclto <c. amarle yo*


Tercfaahu)

Amele

tu,

Xobahuj

Arnee aquel.

Plural.

jAmsmos le nofotrOs. Torohafiu] excfulue Tiyahabu, /. chahaihu, /. yalialbu mcl. j TapcbaihuJ Amad icvoot res,
Xohathuj

Amelle

aquellos.

www.portalguarani.com
Nota.
Equivale
ut;
le

el

Permisivo alguna vez

tiempo Fue*

(Hccitcae tarohla) en vindolo lo creer. Su muchas vezes el romance de paraque ur: (erahaxa1

umi, tomongarujlfeua al muchacho paraque le den'* omer. Con la partcula (ce) afiri tambin dice pasque uc: (tahte) paraque me vaya: (Pepoyaba cop%) daos pnefsa, paraque fe acabe, pero eno negativo empre It dexan ut: (emomgatu tocanyeme] gurdalo ien paraque nofe pierda, con (hegui) y pres. del ndicariuo (emofngaru ycay hegui) ufan del Permif* lo qundo fe determinan aazer alguna cofa ut% nefyahajea vamonos,

Mhn
}

dla terzera perfonaf dee tiempo, fiempre

[uedasi, lican aigun recaudo. E. G-.toicobcagaru


^ay) da rnisfiudcs al

Padre, ( Aguyeque toico, hcy cr ndebe) Pedro reembafus (aludes, cc :

Apendx.

9 bn
a.

tfpts diremos y que enlos serbos flvor

Ut pr'mm*

pacientes jiempre fe h&n de anteponer al a>/G.Teiro me acat Per chcnup e^- p^f er

nuy necefraria aqui por fer muy n) jad a % otra conjugacin e Imperativo yPermijrivo. quando rabiere pronombre pa~ Unte, es pues laque fe Jige ael veroo Ambo? , yo le en*

Tachenibce, que me enfee.

encellen,

Tndem boe, % oroboe,

que te enhene. C<r.

que le njene

www.portalguarani.com

m
*:.
j

Lquenosenjene
os

**

Tapemfeoe,

fm
que

enjene

Tomboe,
jfcta elnjerbo

Amboe

enfene relativa expresa, por no tiene


los

quallafeg^nia le plural es ambigua, pues capenboe tam* lien puede decir, enfenad le con el pronombre pe Agente, La mwi conjugacin es para los que tienen la- y rela/iva, pero en la tercera per fo na han de tener la di*

cha relativa, V, G. del ^verbo


,

ynGpi
Qt

le azota.
o

que me Tachcaupa Tanienupi,

a$ote>

acotea

WMM

O^r

Toynup,

que le acote,

Plural.

To re aupa
3. nyp-.

excl.

Tinandeaupi

ncL

Tapeaupa, Toyre<

La

feguna de plural con

fit

verles que tienen

e htlva exprefs*, nopxedefer ambigua 9 porque quadt yuart pronombre pe. es Agente dice Tapeyaupa acotad e,

do

es

paciente Tapenispa que os acoten


la

conjugacin rda&ivaft, lafiwwe, del veroo hhzc le bufeo. Tachercca .que me b*pue, hb ufanen*

Tara losque tienen

Tandcrcca que que Tohcca

te bufaue
lo

&c.
r

bufaue
b

excl) Torercca m Tinndereca incU) que ctbufqug Tapcndcca

Tc&cca

que

los

bufi*e

E\

www.portalguarani.com
n eflohfieni el pronombre p agente dice plural capchcca perofendo paciente, muda
el

h
U

h.

fegunia en nd

pe narigal, y dice Tapcndeca, En verbo Abela feptnda de plural fi el pe es Agente 4 , ce pcheno? y fies pacten re pcncno enque dexa la d. --W buen fonido.

wfer
3? le

llamo

S'{otaencr tverher Aftivor, que futieren por reltu


a
f

y confonate^ que en l a prenuncia cien hiere


con
lor

la

vo-

/, que fe le Jige* la qual


le

)Mo Ayacaca

rio,

nybo
ria*

njerbos arigalet es leflecho <&c. Solo enla,

rzera "perfonn retienen la dicha relativa, vt:

Tachtacac Tandcacac Toyacac

que
*

me

Tacbcybo que me

f*he~

Tandefbo

Tony feo
"

Tor-cacicjtcf.

Toreybol
,

excl.

Taadeacac)

wct.

Tape tea ci
Toyacac
a

Tmandeybo} inch Tapcyh

Toybo

dicha relativa fe debe quitar aunque talqual Idi je^er dir nchcfb por tacBeyb.

eflor la

apeyacac? teid
chtale
,

feunda de plural tiene fu iifthtion* <vt le Tapeacac que os rien Tapcnybo


es flechen.

capeybo que

LVO<

hzzc

con

efta particyla

[ramo] y por ornato fe

le

fue-

aa dr

ai fin

{raj uv.

Ahalhu tamo rae) oxaa yglc ame, amifsc, amara 2 rchab ramo j&| &c.

www.portalguarani.com
'4

Escolien,

pronombiera, regularmente la pof ponen al verbo, ymuchas vebre, o partcula (anga ) quede nota amor,
-

a partcula
la

cipio de

(tamo] talqual vez l ponen al pnalo ruoracin, ut (tamo areco rae] oxala

(cheramo arezes fe pone por hablar concortefia. ut rae'. f< co rae) o*ala lo rubiera yo (Angatamo creyapo erevapo aceatamo rae] oxala' lohizieras-

aaden la partcula (mal.au) que ciato! el (ma, tiempos del optativo fon partculas de defseo.

Avczes
fe

le

tempe

reponi pone al fin dla oracin el fin) fe lo rubiera l.(A, oxla al (tamo) utiArceoiamo raema) poniendo una /. au tamo rae ma] teco tamo rae, y otra. .

Se haze tambin
ticulas

el

modo epeanvo con


-

eflas par,

ante puefta ai verbo (Ayetam

Ayeautamc

areco rae cu.'iautamo, curi curiatamo)ut(cunauramo . oxala lo rubiera &c. n dicho del Indicativo, fe che Lo mifmo que fe Preter optarivo, que incluye en , el Prefcnre, y confuiente < dofe tos ctigiendofe de bs antecedentes, o
'

tiempo cuc fuere

rae

(tamo) pU Plufquamper/etto t cafe mas el Prer. imperfecto. (C tamorae'! vier ale ubicralo vilto yo ( Ahechibe cherembiecht g giicrubeceamo gufibePay cherb un Indio. Oaa trixera coufigo el ^adre

..

Con fa

parricula (bc)

antepuerta

al

o ufo

m hermano mcuor quien deco ver.

Po

www.portalguarani.com
41
Pofponcndo la partcula Tamo) si [cmS)eyiprc xpca el tiempo plufquamperfe&o ut fASeclatamb ano rae /. Aheciabeetamo amo rae^ oxalatouKera v : fto.

Pret. Imperfeto. VnaHiutamore, L Afcaihubcetamo rae) oxala amase. &c Pret. Plusquamperfe&o.
>

amar,

"VhaKucamo
c ubi era,

amo

rae,

/.

Ahalhubeetamo amo

rae]

o*

ubiefse amado.

Subjuntivo.
Prefeatede! Subjuntivo fe Jase El(ramo) ut (Ahaihuramo) como
[uando y
e
le

por la partcula
le aira
.

yo

SI yo,

amo &c. y dice tambin lacaufa. porqoe amo, y ciee cambien romance de A bis*. Abfoluto,

imandole y. Incluye * a mbiea los preteriros aviendo e nado, por averie amado &c. ynra que fiel (ramo) fo pronuncian con acento largo fobre la ulrrma filaba m*} r: aora le amo. Aemombeoramc 'eee) aoi a* eU
:s

la

primer* vez, que

me

confiefso

de
la

ello. drc.

El Pret. imperfecto
>ien

fe Jiaze

por

parr. (a^no) ue

Abahuamc) yole amara 6 le ubiera agnado, que fc^i* muchas vezes lo ufan enfentido de plufquamper-

eo.

es (amo) que anteponen a! verta ur (Hcta etei amo anarerame oho rae) muc?iif>i *->$ c fueran, ubieraa ydo ai infierno [Mberamo panga B che

En

los

tiempos del Subjimt. lo

nefmo

^mol y

nota que muchas vezes

los

www.portalguarani.com
42
chcbcecrcporaadii? C^eneengue rcnduparcr? tipec^tu tamo naagaereporndii) NIc. Porque me o pregunta ail ajos que oyeron mis palabras, lo avias de preguntar*, avas de aver preguntado.
;

Dette -tiempo fe

E. G.
ra della

fi

yo

Cupiera

uhzn [as oraciones condidonies. U lengua de los Indios, -me valie-

(Ayquaaramo Abacc, aiporuimorae /. Alijja ramoamo Abaee, aiporura, L Aiporuamo'Abaee, qm ramo tamo) poniendo fiemprc U parr. (ramo)

donde

elbere a condicin:

i.

E Prer. perfecto riaze fe con (nre /. rfreramo, l ramobjic [hathu rire /, rirerimo idefpues que le a-

ya

(Ereyaporamobel luego que lo ayas hec^o Lapifricla tymaramQyda' ele romance: avendo ya uc: [obahLmaramo) aviendo y llegado. El J rec plaquaTiperfeio haze fe con Ir amo Infamo) ac: (^haihuramp amo) ? fe puede aadir J ymi ^ uj (Ahaihu ymaramo amo) i vote ubiera amado. /.(Ahuhurarno ea.no. L Ahaau rireramo tamo) porque el (raaullido.

mo) en los wfnposdel ubjimtivo moj como queda dic'io.


I

es lo

mefmo que

(a*

Se haze cambien ek riempo coa{beamo) delta Qie nbeaerre {ohanahee anojubiere le irmdoel chzb amo n.Du'ra, Tupa nomboaraquab'c?ie amo curi) arrepentido t que Dios no.e ubiera aora caubiera
c
\

liga

\
:

4 are
fe

.,

u
el
i

t F.it ltimo

fjple con

prefenre dei iuojui-

UV

i\pa ovpjraramo, abane j

Jio,o^*

*c|d

www.portalguarani.com
)os quiere
Lipe

re

el

fcgtmdo romance defle feuro fe

taae)

Pretrito per eeco ur( Amboerire .ramaft 'comoyo, quaadoyo, defpuesquc yole ubiere

por

ei

Al romance de [para quano) dc-^r iadc.cl fguarFna) ut (emoingatu chcycreraipoga* jm) gurdalo para quando yo o pidiere. De lo dicho fe faca la conjugacin, de fas tiempos.
tafenado

me

ir.

Prefente.
\mboeramo)
fi

yole enfeng, eafeandole ya.

Pret. imperfecto.
\mboe
imoye-i.

Amboebee amo] leeaeaariercmba^

:amo /.ereiijccbecamo cc,

Prer. Perfeio.
\mboe
Ve:
Vt\:,

rire

/,

(fremboe

rire

nreramo] depues /. 'rire samo cc.

que- yole aya

enfeoada

Amboe mararno, remboe maramo cc, Amboe ramobe) luego que yce aya enfeado
cc.

Eremboe rarnob

.Prer. Pi fquamp cre &o. Amboeramoamo, Amboe madama amo)


I.

S yo

leo-

nera eaeaaio cc. Vel: "nado, le enf-ara, d

Amboebce
los

uniera en* ancecedeates, coafiguica*le

no]

fe

a de colegir el tiempo r qae foere-

UtiiBO. Amboe ramone) j yo 6 quaadn yoe en enare, Scc. Vc:. \nboc rice ramoae; depues ije yole ublere
?

FtUrO

bifcrado, U.C.

Vei

www.portalguarani.com
44

Amboeramo garama] para qundo rote enfenare (Amboenre ramo l* \rnboeimaramo guaran] par
Vcl:

quaudo

le

ybiere entenado.

Apendix.
del Sabju^mo nucbifsimas ve%es Los tiempos por pronombres, y ve%et u&oien.fefuekn del conjugar

lo/

optdtivj. Ln los veror Ab foletos 9 y Aentros no que poner el pronombre en lugar de las notar ut:
ra.no
.

&yM
Abaiet

chebahramo

yo lleg

llegando yo.

Perj

9J

Mivor

piden ftempre entre el bo la relacin b reciproco, fegin pidiere la oracin, *t. aniboeramo /. che ymboeramo i la oracin fuere nmva,

Pronombre y radical del ver*

peroj fuere reciproca che


entre
co
el
el

omboramo,

J{o intercediendo

pronombre y

radical del verbo relacin b recipro-

'Pronombre epe-eftubiere mediatamente antes delra dicaldel verbo enfempu Paciente, y *fri: che ym>oe

ramo dice; enhenndole yo shemboeramo ensendome enfriando te yo. ndc chemel am: che ndembocramo boeramo erifeiandome t S?c- 3^w <pe tosaivos que relacin r. Aempieqanpor- tienen lamyma H. per
batauramo
paciente,

chcaaihuramo amndole, precediendo cafo mdanla H. en K- t\ chcraimraijio amn[,

dome,

U dems

veaje en

el

fuplem.

Ai-

De la
I

conjugacin por Pronombre.

f-

os gneros $y de verbos Abloucos, y Neutros, -uiiju^aio por as uous c a, ctc oj cc co-

rno

www.portalguarani.com
4*
queda dicho en el * antecedente, los quas fe co* nocen fer Abfoutos, Neutros, por no reaer cafo paciente, pues los Abfoliicos no cieen cafos, y ios Neutros cieen folamente cafos de popoficion, corno arriWio

ba rengo dicho.

El otro genero es de Abfolutos* o Me y tros conjugados por (os pro nombres (che, nde) cc- .fifia conjugacin en todo rigor es de nombres, que conjuga ios por prono nbres fs hizen verbos, los quaies incluym regularmente el verbo: fer, tener defh fuerte: QuI* ce) Cuchillo (che quice] es micuc aillo, f rengo cach/o [mariagatu] butno (che marngatu) foy bueno, A los nombres fubftantiuos fuelen pofpoaer el pronombre, y afsi no dicen (Che Aba) foy hombre, fino (Aba che U niche)eoiem modo, no dirn [che Aba marngatu] fino Aba marangaui che, L nichej foy hombre de hicn.

pero queriendo explicar el oero rom ance( tener] t pronombre fe h de anteponer ai nombre fbftanr, ut ^che
los dems, abpronombres, aunque no efprefNeutros de sen claramente en remance el verbo fer tener ET. C. (Chemendu) dice: yo me acuerdo ae de nombre ^niendulque gnlfica: memoria y dice chermeadua hece) ^engo memoria de e 5 y esbmefrnoj que me acuerdos Occ de caciteis. Los nombres que empichan por T. ael. H. mudan en.R. uc: ^eeSarajoiuio [chergaraij yo pie oluido, excegtyaos aquellos pocos que e pLietQit enas

abaera] tengo muchos Indios cc ele genero de verbos fe reducen

folutos,

a,

www.portalguarani.com
ex:eprones de Fos
ra

Nombres Parce I. Cap i. . j. pa* major dlfiacion poagouai, yocracja/iigacionjqs


igicnres.

bn Us

Preeate del Indicativo.


Cbenacndua,
yorne acuerdo
ture acuerdas.

Ndcmaeadua,
Ymendj

aquclfc acuerda

y N
t

adem a* adaa

nc i

i-A
j J

Noiocros nos acordamos

Pe nacadua,
Yrnacndua

voorrosos acordis,
a

uebs fe acuerda a,

Chercha ra,
Ndsrec/arat,

yorncoudo
tu te ciudas

Hcgara, Orercqara mdere^ara, Peade^ara,


,

aquel e ouda

Nofotros nos ouidarnos


vofotros os oluidais,
aquellos fe oluidan.

He jar ai,
1

Escolian.
Prec Tmpcrfe io Perfofly plufquamperfeo no
-el

fe diftinguc

fe colige

delprefeatc, olo de lisc rcuafta acias riempo t^Le fuere, como diximcs arroa cu

poipueita.ur; CiernacaEl fu:* coala. partcula (ac) .neo luida re d'uaacj me acordare. [eresaraae)
,

la otra conjugacin.

*c
^

Imperativo.
Ndemaendu/.caaiemaeuduj acuerdare tu

www.portalguarani.com
7
ITi^iacndua,
/.

taymaenduj acuerde fe aquel

Plural.
Pemaeada/.tapemacnd) acordaos vofo tros acurdenle aquellos^ Tmaendua/. ramaenduil

Permisivo.
Tacnemaendua')
acuerdame'yo, dexad que acuerde. <
yofrie

Tandero aend-ua) acurdate ti Tlmieud, . taymaendu) acuerdafe aquel. Toremaendu* excl. ] TinaadcmacnduincL] acordmonos nofortosj
/.chandemaendu
1

acorran? vcJbrros. Tapemaendu) Tmaendua /. tymaendul acuerdenfe aquellos.


Tutr*

^^^^

&*e**fc* k>\0~ \&~

3*

^"

-^^ *&

*&?.

*o*^

******* "*?*

en el Imperar. yPermifsivc tienen el verbo (Cherecarai) y ios otros que en la compoficion tienen R. ut (Tachcrecsrai, tandere^ara }&%. Solo en la tercera per fon a /e diferencian, que no dcea

L a mifrna conjugacin

(t) fino (ta)

Muchos

ut (tahea ra) olvidafe aquel, qaquelles. nombres que tienen (} en la primera filaba
(ta) vt [pita]

tambin dicen

lorado &c. dicen: (ti

algn otro que cen

el

colorado (ta pa fea comorar? /. tamorotf j fea blanco y ufo fe ?abra


radical -omienija

Los verbos, cuyo


a
a

de

T.

que

co^npoficio no

(a

na, tienen (y] uc (tabi)


.

roldan en P. en k tonto [Gheta] foy conro ndeta

tercera perfo-

www.portalguarani.com

[ndctab?) eres ronto (yrib) es ^onto &c Por confl* gocnrcealas terceras perfonas del ImperStuo, vPermfsiiio dir (ticabf) fea ronco, tambin i vcze<? dicen
t

(ta

ytabi)como (raymaendua) &c. en


conjugacin general ftfodicha.

los

de as {iguen

la

\: III.

De la
niega
el
fiu] le

Negacin del verbo.


(nda
/.

verbo con Se ziendo dla

na)

al

principio, uz (A&ale

(a) finalefa,

y una(i)

al fin

amo

(ndahafuiy) nolc

amo

(crchaHii)

amas

(nderchaifmy) no le amas cc. La pancula (na)fucf preceder dicciones nariga les, empega ios por (m) ut

(Apota nd'f^p^^M^/iAmbot mmhccv)


gunos pueblos aadenlcla partcula

&-'e.

En.

al-

n}

y dice i

Nm*

bocyn
primera de plural inclufsiua hazc (ndi) ut (rdsyabahuyjnole amamos, con nargales empegados por (m.) fraze ni) ur: (Niamboci) no le eufcamosj Se puede tamoiea negar coa (ey) ut (.Ahaihuey) le amo, tAypohu ey} no le temo occ. pera raras .no

En

\.n v^zcs ufado. Lo* yerbos, que, cieen confonance final U retie(Arobli. u n4aooiari s /. nen, dexan ad iibitm Aiquaa. b. ndaiquaab, /. aaaiquaai Occ* adaroiwiy,
:
.

Al- futuro ele

aiide^cae L cej
)

ut

(adaimhuyo labre occ.

.cfoeoe) nolc amare


cil

indaga bicheas no
Uj

titwoypictcrtfopuii

taJihaibuyche-

amo

www.portalguarani.com
49 de^ver amado, y le am* no l. rSiyiC bina) nol ava tem los tiempos del optativo m (ndat^ycheL(aycrro rae) oxai no le amara, ubiera amado,
,tamo nhahaihuyche rae) dem* Icem alPrct imperfecto del Subjuntivo uc (ndauhuycheamo /. ndahathiiychcbee amo) no le amarado
^era

del Subjuntivo fe niegan con(e$J Ahalhu ey cairo) yo, qomdo yo no le s mo, no ( mandle yo, porque no !e amo, perno amarle, ale amara, tirrle amado (Ahahu eyramo amo)- fino jera anudo (Ahahu ey tire ramo) dcfpucs quc'yo no
:

amado. Los dems tiempos

aya

amado

&c

El Preente Subjuntivo tamfc'en .lo niegan muchas c7cs'COn la negacin del. Indicativo ut (ndaipocan ralo) no querindolo yo- (ndcrcipqtriramo ndoipocairamo) &C. Siendo Ablar. Aboluto, fe puede cambien icoar con (na) y ('rugtiay) defta manera (na cheraihuraio'riiguaF,na ndcrathuramort'gua?)- ci no amndole

&c r u Imperativo yPermifsivo feniegan ron feme.L El -me] pofpuefta vt ccrchaihu eme. t*rrie) no le ames
o,iu &c> por no amarle yo. tu
rie) nole enfene cc*

tomboeemej.

los verbos Abfolurosj yNeurros^ d.c Pronombre ticleu la mefrna negacin- de los .A divos, y Abfoiucos, Naneutros de nocas uc (chemaendu r. me acuerdo :hemaenduay, /. nachemendurri) nome acuerdo [ a aniemaendurilnoie acuerdas nmaenduri/. naymaen]
(.

iugrij nofe acuerda (odorernaendurij

cl.^ai&udemaeu-

www.portalguarani.com
yo

mmnuiri) Jt$ (npemaendirri, mmaiuixi}


Nacberecaraf
)

no me olvida, (na

iersc.iriL^nda^e-

Sar ndorerecaraf) excl. [nnanderegarai] nc!. (apen-

degara, ndahecira.}

De
en
verbo;

la

mfma manera

fe

niegan

!e*

que incluyeren

fu ignicicoa l verbo: tener:


fer: e

Pero incluyendo

el-

han de negar coa (na) y (rjgiayVE* G. (Qp?Se-):%hfia cuchillo (Che qo|t} ce ig.o cuchillo 5 y es m cuchillo lyquce) tiene cuchillo; yfeu cuchllo pues con h primera negacin (ndiqucetl /. (ndayquT$.) dice. no ciee cuchillo, y cenia fegynda (na yq luce rogua^} dice: no es fu cuchillo (Che r^boehara) mi Maeiro, (nachemboeoan}no tengo Maeftro (na ehem* boeha ruguay ) no es mi maefbo occ. Corren por ios de mas tiempos ut{Nachcrnbceharcheie) no tendr maeftro (na chemboeh rtigraychcne) no cri mi Maeftro. (na chernboeharichearrio) no rubiera maeftro (ni c hem bocha ruguayche &m&) no fuera siit-nielfa (na chembae bar ramo}- rio teniendo maeftro (na chemboeairamoruguay) no fe nao mi maeftro. negado con (ey) desamanera (chemboeha eyramo] dice uno, yorro, no fie ido mi maeftro y rambien: no
1
.

alendo maeftro de fas anrecciences, y confluientes fe h de colegir en quefenrido fe dice. Los no abres A d'e'rivos hechos verbos fe niegan con la primera negicoa ot (ni chcmarngauij no ioy bueno (nmirangami] no es bueno oc.
re

Ellas paruci/iasjHeta, tub.'cha^meme,

pabejy
>

erras

que con

el

ufo de Ui lengua fe i abrn, tienen una y Q*H ne

www.portalguarani.com
TI
hiLcdcs egscFonut: [nMetay l na hetarugtiay] no fon [na mesjdacubich-ay ..na.abicharuguay)-no csgrandc &c. ei, .na trnme .r'iguay) no fon codos niegan deilamaneEn los tiempos del opcacvo k tndambchaychetmo, /. tbichaeycamo rae] oxal I. oVuera grande. Bat fabraacivo (ndaeubichairamo

EU&dtt jbicha cyrtbiu/i rade, por uofer grande*


:

ramorugua^) no Ccndo

Ncca: Remuchas vezes ufan del [ragay] fin laparcula {a-)'ut (aaebe regin catuppe rogitay fcece oBand> fermon de la puf fie. por e^so lercura, aemo'j io coa ojos, a legres.. Ani) es. partcula qucigufica.naur [ereypa panga?} 5 hmt AniJno, Ti>ne riempcs.'t (Ani rac) no lera, [Anchecanno rae) xala no ,o fue (Anichcne jera, ubera ido [Ani ramo) no'fiendor Mas ufado
j

An-syramo] Parece qefac defalque figaific [e;o) de la ncoacioa fey] ala qual precediendo diciona(anegal fes muchas uezes(ney] y de (Ramo) y afsi: ramo) no fiendo efta> quiado no es ello porque ino
s

sefto d;c.

eymij no Das negaciones afirman uts (nauboe no lo aexare dexo de enfc.iar, (adsyapo ey mjchcac]
hazer. 1k

le

3e
fT
1

tres

tiempos que tienen jos nombres*


A-

aecap, 'fe gurdo queda dicho, cjio codo nombrefepuede Mzei verbo coajugado por pronombres.

www.portalguarani.com

Aqu -decimos, que codo nombre puede tener eres trem pos. Preccrco. Futuro, y acuro y Pretrito milo* aur. : quedandofe nombre* (cuera) de Tuu.cs (rima) y d La nota de Pret. es Fue, yprct roifto t r * n g*Jcra ) V. .LTeu)m. Pueble (Tc:anguc) Pueblo que fue,dicee de un ugar en doc
de ii^o FucdIo. Teca rama, pueblo que ha defer.

&c f

penefix.
if*i fia partcula (cuera)

en muchas dccionesfe disfrac


[reta}

nos cuera) ut (Cog.). chcara

Pueblo JCJ con nangaes haze (agera) ut tienen ti) coairaift haze (guers tandera] con los que ltilembralu y) hambre [embahy ; guera)eoiia dcos diccin, laqual fe/feg; dina rio ta confonante feal eU final kere B, haze (gera } defa fuerce; fifi conloa lace (teniaguera) Si fuere G. con agu ( renda b. j afsieatb, uc(og-]cafa, (og.eraj con otr s haz haze (gera)
lucre (R.) hl piel, pellejo (pirera) y i fuere (N. lrcra]'ur(.pi(teraquandera oca (tcriqaa, n.) haze [ adera) Avezes fe vfi deile cuera) por fu- uro, rom and
il

(ce

^ cu a)

%?

'del

tiempo que

fe

h de cumplir por'

ya' c

jmplidb

Je

adord C. Hemos de gocar eternamente ei/etxrcp, eccoor aprey re hemos de yr [ftbape amieh biguepe yayecoijne) El Indio dice (nauderr haguepc qu
fignlfica,

'

adonde hemos ydo perqu depc.e ^.c av reinos vdo zli heios de gca r.. cofas, pretc Por el contraria ufan del (rima] en muri, mt dat eft ras dlimrizn, Tu Padre, oae
,
.

are.

www.portalguarani.com
arco [nderu ornan 8 baeracooguirapa ornee chebe) dice, (omano baer) id efl que ava de morir, porque Telo dio anees

de morir, quando erar morcurus. Eh partcula f cuera) denota tambin Us cofas de un genero, ut (cunanguc rot, Abacue noce tpica) lasque ion mugeres fq vayan, quedanfe los Tolos varones- (Cunum caquaaguc con) vengan los muchachos mayores (Torocuera occ oyequaa) noTe ven mas que.
[loros.
<fcc.

(RiagcJ recompone de las dos partculas (rama) y (cuera) deberte que es fue., y prec. millo, y dice cofa que avia de er poda fer,pero frufrada, ot (omanobae rangue) hombre que avia de morir, y no muri, y Te puede decir de alguno que Te aya efeapado de enfermedad morca l , peligro de Te? muerto, con (ey) dice o contrario que no avia de aver muerto, ymun, como Te dice de alguno que es eminente, y Angular, en
alguna facultad*

ERa

partcula (cuera) tiene avezes foerga del par-

ticipio (bt)

uctmpae canynuera] por

(rjqfeae

ocay-

baecLera.)

verbo aiivo, Neutro con nombres y pronombres aadindole la partcula ( riere J daee modo de hablar muy fignificanvo: N hizo mas, no tubo mas, que occ. como ib de clararan mejor tos Ex-mpbs (yemoyronguea noce; no aizo mas que e? nojare(ndeee afuera nocejao tienes mas ]ye palabras, (ebecuera note r abane) n o licuar otra cof que mi perTona (hcidagueta o:e bejrarni ocdyflaoj N"ic parece

Con

el

infinitivo del

no

2H

www.portalguarani.com
no t mis que
reci iego.

fu

ubicacin que fue, d

el,

despa-

(Ma

mbae-ca'cu yarey ramo oicobo tarno-

pae Tup, angapa ^pagui o$ra pihtonguera note rereconi ^racae rae?) 3md. Corno ft Dios no fuera Seor de ios dones, avia de librar nomas aTu madre del peccado original? decir, que cambien la enry quiere quccio de Qtras prcrogarivas. Tambin- da tfi romances: loque mas, no !iago r^as 3 que &c. ut (Che amopat angapa ayaporae! ene eeue cea oleo ere) no hago mas qne decir, pues yo avia de pcari (G-sece che imxm guiceco^one gui.cay apreyma, y:ue ndopgi) Marc, lo mas qaedice-. i defdichado de mi, que -tengo de f&teacr eternamente en el nfieino;

Cap.

II.

> fe

De la Compeficion de los Verbos. rT"r ien:i tanta Simpara los verbos Nombres
a

los

&'l

efta lengua qv.c no coa rencos de tener i Sede os verbos algunos tiempos, como ac bamejanza rbes de decir, ni de veUre del a miima naturaleza de los vetb)3, bMenHpc. cambien ellos yerbos conjugados
-

en

por p-aiombres* como arriba queda dicho, qjicren


n:;bza encorpbrarfe co^ los
re ^ue del

mefmos verbos, de

fuer-

M jjore

y verbo
al

rauda naturaleza porque


tiOj o

fe hag un cornpuefto , y ve*bo aeaciivo lohazeNfcu-

AoiUCo

El

www.portalguarani.com

El
le los

le

Nombre que haze efs cornpofic'cn es el Acufat. verbos Activos, ponefe enere la ora? y radical verbo, quitndole la relacin (y) vef h.) quando

verbo la tuviere ut:(Aypc Tupa /\ a fupipic) Comulgo [Ah a hu Tupa, /. aTup ralba] amo Dios kc. muchas vezes no quitan la relacin [h.) mudandoaen(r.) fino que la quitan de codo ut: { Ahecha Y b, f.
j
l

Vyblecha) miro a tierra. Dela coinpoficon unos verbos alen Abfclutos cono lo fon: ( Atupptcl, Arupa rahu) y rodos los celas |ue hizen compeficion ceios verbos acivos, qte pilca el foio cafo

Acufarivo. Pero componindole con


.

os que piden

fegundocab, alen Keur -o?

I?.

nb'oyeb ee cherubupe) replique 3s palabras


idre

G. (A m

(Anee mboyeb chemb.upe) idem. lAmcxigtz Pupa nderehe) he rogado a'^io prti. (AtJpS rnon;eta nderehe] idem* y .'boWenn orra ve^ aivos fi al eufatvo encorporado en el verbo, fee pu f erc rela^ ion ut: [AySee rnboyebcBieroba) y no: [cher ub upe) os. que no fueren capaces de tomar relacin, quedan empre Neutros A bblicos. Lo rnifmo fe puede hazer cen las oraciones que m>ier en algn Genit. de nombre ftbfnt, tt: (Ayuc hecipla) aftimel coraron de mi Madre [Ayrta yo| checi.Amopc Peru yfba, U Ayybamcpe Per) que.

brago de Pedro". Aun-el Genit.dcl Nonibrc Stbflanr. muchas veles fe cn^orpora en el verbo, ut [Arobia Tupee /. I^Tiipiec. rerobia) creo la palabra de Dios. (Ayo cg
>re e

yp-

www.portalguarani.com

ypYgapeqmcoIe ls uras ds fd p?e; l. f AipTgapeosl partidla (yo /. oVfe fuelc qultir. (AvopL' mmST) roco flautas. (Ammbpl v cambien (Amimbi yopf) El nombre adrci v o fe puede incorporar en ei verbo juncsmencccon e nombre Subfhmivo ut: (Ahechi ySpucu s . Ayb pucaecb, l, Ayblpucii recha) vi una cierra
larga.

Los pronombres (co, aipo, ebocoi)ee mtia, v los nombres tambin nii'meriTcf, fe ponen foera del verbo de*o cita ttic (coaybi c7) B^nd por (Aheya cofb) ara) paTo qul'crra'Coaraja yryndl) por (chaj y rund trodias &c. Lo 3 verbos Neutros de Pronombre cambien admi-

U nojr ten Compoficon que fe haze quitando al verbo dcfmafc [Gepa de terzera perfona. ut (chept cay) ouap?) eftoy fofsegsdo cheme mino) j$$ viada &c. dos Se reduce efte genero de naciones ha^er de
verbos uno E. G. Dcftoi do verbos (AypoihuV*ener faempacho, refpeft'o, meio, y (Aype) apartar, rcpecto, 6 l e verbo [Ajfohu pea) no le rengo mas miedo. En qac el primero verbo (pohu) es cafo paciente del fegundo verbo: (Pea) que es Aciivo. En cfte genero de oraciones el ffcgdo v ^ c he vez esnetirr j> 6 Abfoiuto us (Aypohu cay) le

pedido

miedo, csaHvQ porque tiene a relativa {y} mas miepero [Apolla :afty) fin rclacivbicfctno tengo V efiascomdo, y es Abfoiucovcomo o e, (AtTcay.)n
el

poikones el (ciy) equivale La negacio-i \j) m partcula Finalmente noto que pueden aarmtix U
[mo-l.

www.portalguarani.com

moimbo}
I

de U qual fe fcablarq' en c captulo igiue re (Arrecha) miro alciei (Amboibaecha) bagle mirar

lacio,

ypueden

boluer

encorporar orro Aaufat;

tic

Ahe^a mfcoTbaccha) hagoqtxfus ojos miren alcielo. rambicn dicea (Amjoe^ ^baccha)fe forma del verbo
(ehereca ybaecAa} miro si cielo , mis ojos niran afcieio , y io ha^fe aciivo por la partcula (mbo)
fio fe

ibfout

entender mejor por

el . firuience.

De las
/T ucho

Partculas de

Cmpofidon.

importa el fafcer bien el ufo, y fgafcado de ^partculas, que Hazeh compoficion con los veros, wriaa notabiemente la figriificacion, fe u accin e verbo, pues de aciva, la hazen, Neutra , y de Neura adiva, y de no Reciproca, Reciproca, cc. Las partculas que fe mireponca fon (Mboro /.

YX

ooro-

c. 7.

ne;

yo.

/.

pfpone es
Lremos.

{iica]

mba, i. moy Ro,7. n 5l U que fe y otras menos pracipaes, qix luego


o;
--

De
* y afsi

la

Partcula

(Mbor

/.

poro.)

podo: verbo

fe ella, Q. \ap) no dice- quemaren conum, y abbbc^noemarlo (AriybS) flechar Jo Ayuca] macarle (Amboe) knarle ckcl defuerce que no fe pueden ufar fin po6 preliponcr Acufativoraguien dicen relacin.

aciivo en eft lengua incluye relacin explicando fu figaifcado fc haa de declarar y no afefolare, ,y safi independientes. V.

www.portalguarani.com

'-Ofrtendofe pues

VOenferio, fia decir, que cofa *cc entonces pongafe cnrre


del

romance abfo luto evnoi decir qufen, el fuego qucm, m


alguii

h ora,

y radical

coTrun,qmtancso por coahar la accin del verbo en rubiere exprefsa. uc fileme al verbo la relacin, fi la %cma (Anaihu] le amo; 'o quema (oporoapt) ai sporabu) haziendo de la (o) fiwW*i

verbo

la

partcula fporo) que lo haze

abfo! uto,

W&y rVcoanu
^,
4
1
.

abolare,

eodem modo: de

AnyfrS ApoioyboJ

di

quita, jirinltnre radical por efe nofe


*
c

de (Amboe

* Tambin
quando
i
i
:

retes
la

U de

quitar
ut

v e*bq

cubisre

pamcu a (yo. /no [A \ Ayoquay j le mando


la

F
h

S
SI
'

ros^,erbosai;vos,y no
la

otros pueden reab.

dicha partcula, con

abfo qual regularmente ufan le

m:{rata
Un decir

oporoap] ^faego
quien es.

quema

e fS governndb,
:-

1 r

nfrk Vporombe-b'mburahey rehe] eaeno cafo-pachte *<<* TeVieldo el verbo afltvo O * partcula WV) ^ordinario no ufan la dicha
ro Ut

ca.-iu.iin

cenercafos^porporiqroncomoNa

W
"V

epfwWU*

vacarehe) amo

es que::

quiera

taU

pero, {Aporocnc ni] dice: llamo-i Dios;

www.portalguarani.com
Tapad)
D cl
dice:
l-

r-4)

Pha)

Lchcporomboc} por lA E o r PPr (Aporarhu)

amo ala Madre de amo concinu^mcace: dicen

0**$m g*

ca.nb.cn .{cnc-

ro:nbce) &c.

Apeone

del Acaf. pacxttverbos adi'/os que deaias crocaib.obhquo.lctdc observar efta te piden A*., o cao r^a No -^endo ei d.cho verbod a relacin , me el quien lg anpcko,
ios

^ C

pW-

So,

foio cafo a-.

,.. iS-doelSlocab V t?g r^^U.yasno^uebanlo,

fV^X

m^m^im^m^ptt&d iv&M-

do yo

toM^ *Pg|^f?
-

porque tari

camoieu LV bres primitivos hallo que


i

&

'l^endobsdoscW iciucuuw
!
i-a

b de decir,

%Wrt -SK [a.iio^ c rene m k na.ui A*b >f chichos mbur^ey waun
[

nra-ion: enfeno a los mumbura hey rebe] fe wu


.^
;

oblaos nunca

es

henda C
ff ra

!^t?~

p? $5*3&G

www.portalguarani.com

rehej porque (osTndios co/rummente U reprueban (Aporomboe Cuaumipe guarama mburafrey rchcjes algo me/or.

En

los infinitos, ver bales,

y participios, haze

fa

partcula ^poroj

nombre fubftancivo

ut (yporoptbha
1

i c &e,7. ypQroprb rehe aic:>ccbej necesito-de fu ayuda Poroc;opiaha] efeua ea cubr me ato (Poromboeha raj Maeftro 4^c- cambien fe deve poner ta cicha parcicaa todos ios adverbios qje fale i c aigii verbo a:r| vp ut ( Aypom ey) dice aq le cerno , hiac (poropoiau cy^bape] atrevidamente, Un temor o^c. Ufada- absolutamente "haze (rrboro) tt (mboraha) amor (mborechacaba) ventana, cofa por donde fe mira. Coa narigaes haze (moro] ut: (AmoropobaJ hitar.. Uftna cambien con Nombres que fignfican algncebr. ur
:

..

tMoropuJcobrado(mjrbi)a2ut(rnorod} hWntb

Delaparticr (ye^velneO
les

111. :

verbos acivos 'pa raque refieran la accin del verbo ala perfona agente, fdzs pone a paaicui

la (ye] epecon narigaieses: W) irve *M$ yerbos Activos: y pone fe eutic a- aora y adel del verbo,

quitndole
le

relacin 'fi

amo (Ayeahuj me nupaj me acoto, y la partcula yo, Vel no] quinao el v verbo /arubiere ur (Aono) lo pongo (Anen'J me

cusiere cxpichi az \Ahzlha) amo (Aynupaj ie ajoto, ( Areia

pongo

cc\
p s hasc.

A los verbos que piden elfplo cafo pacica.c

www.portalguarani.com
l

por que no rigen otro cafo, me amo. Alos que pid-n fcjmio rifo los haz c Neutros con cafo regido de Ayepeachugui) aparre me del, ale del
Aifoliitos,

ut

[ Aycitha)
*

de pjfpoficc * pop oidoa uc


verbo ('Ayp-'

ichgui) lo aparr de el*


carnbien coa nombres encorporados en el ^etbo^o fiempre ,fino qui lio h ar^ioa del v^rbo qu$>e -ufa

le

u:pro;ar t (-AypTa cjcu}pa%( c

rqpi cu?u)pafseme el cor agn


iarle ia

corro (AAna;ambua] ceirle,


eI

cbeca (Aaeicirnbua) atjela cabeca. y iilarmeare fe puede "vfar |mprglie ei ieifuivo orporado cu ei verbo fuere alguna parre integral Vgcnre, quien reciproca,. como lo fun en ios dos
bos

re-

ende di-

'os fe
1

{pa jcoracpn (ac) cabeca. Con [qs cfd*v: ate ider al ufo corno Con (yciog) qutele pique (Aycclog) qjicc ne t pique ("Aya mboy]
ia

ocempbs

mete

ropa,

(Ayeao -aboy) quteme

la

ropa &c*

Ufan a tambin no Ccuno recproco prt^k'i^m , fino como pafsivo. uc (Au <;oq) co'no carne ($jb oeul comefe carne {Aymec) ar (noemeef co'co ara)
l'eda

||

(o

nofeda carne (mbie p^hy eybae oyerahacaqc no espefado fe ieua fcilmente occ

De
Adverbios.

la

partcula (yo
a accin

/.

no.)

L^fta partcula haze

del verbo recprocj 3 ^ kiviccm, ufafc con verbos *ivos, Neniares, Epl'

Qs

verbQspoiief^

emrc

la

ncwa y radical, quitando


~

ai

www.portalguarani.com
6i
al
. l verbo la relacin quando la cupiere excl.-iyayhu) mcl. ame hihulamoie, (oroyoiihul cr.ros (o ad nvkcm (Pfcyoahu) amaos uno? a

expr&sa, vt

dice ia.jmar, yoarhu] fe aman unos otros Ayuca] fte * matar [oryuca] nos Ultimamos ad mvicem, juntamente radica fe quita ti v. rdaciva, por qae es
|

monos

azen

os

"nos

otros a mau>

Hf'-'

entrar En los vernos Neutros no puede aplicarla accin ad inviccr partcula ajando quieren (oycehe opio la ponen en l pro wMb.c dena fuerte invtcem: toquimyi 7 y no (o.oprSl e pifaron ad Pronombres Rec Lgui) fe-emen adinvicem. e tos

*
.

procos veanfe en el'fuptem.

Apenis.

E ^R.)
fas

aparee n los Nombres ponefe

ante;, ut

Jfa. (Mbae]

c,

mucuas,
i.

comandos jue

pierden ut:

U competo t ch [tecore faeh a) necedad


en

^cbehal

( ll *aon empecare mura Si qurtada la flU) Ichcrotny) en f Llea, ut (tobai) en freme _ ^A e mi f oyobiyl uno en rente de otro. onoamo t aduchos, ut 1 ambfen feifa con los

mi necefudad Recoce*:.*} necead de

Si ^

de otros [o/.c. fe apaaron unos oct oyogueraha) conlaspofF^ones lyoprpep] otro, y

www.portalguarani.com

noten neutro t (Ambnfcra Acf a p^ha rt l.a con nu prximo [ Ayahable ,-ta cherapichara relie) verbo aftivo que icc, lo * [AyoabTchugui} En es ufar con todos, fino con me diferencie de el* no fe puede obfervacion de la lengua fe algunos, que con el ufo y
7

lo

tamverbos Auvos muchas vezcsla ponen h accin reciproca bin al nombre para explicar mas las minos (oyopo ypope oyocucu.) fe hirieron en

En los

ad invicem.

de h pamculr, Los verbos de (ro h no) defpues

(pyogueraha) Hevanfe los unos [yo] reciben (guc) ut cay pocarcmqic penogBenofna) ios otros [Peyoahu de fuerte, que no perdis el a^oc -Minad que os amis mutuo entre vofociosi ufa tambin con los verbos que tienen cncor-

Se porado fu Acuativo, anteponiendo la {empre al nominvicem las manos (obre ut tPeyopoptc) tomaos ad

pitaron ad invicem la ropa (Qyoecooro, &c. iia) fe efeufaron d uno al El nfo.dee/(yo] no es prcerfa mente mutuo, %rnifma efpecie, y n'fica cambien cofa comn, de una re robe bae) Mend. tos que vienrr-te- yguales, ut {o yogue
yoaoaboyj
fe

ven en una mefma' habitacin (ycerequa) los que oiydan de otros de fj mefma efpccie (Apuca cheyoupe] icem ac. {Che'ripichara upe")Chencmbae rehe apoco] hurt, Jas cofas de mi prximo. Dedo fe figtie que preguntado e Indio do ide e
algn Qizo fu companero,
fi

<$$ en caa de otro Indio fu

www.portalguarani.com

oicoTper nunca dir foyce> !P c ) 7 e Indio cftubiere en el aposento de afgun Padre, dixera en cal cafo (Pay cocpe oico) por la defiguaidadjac el Indio concibe enue la perfcna~del pa1
'

u Tgaldlra: fcyocorjpe

*fc

ngna de

y ja del Indio. Eftc rnedo de decir fe funda, y ola mifrna naturaleza, y lignificacin de! reciproco rbut uo, per que 'qn do dice el Indio (Ap^ca che;

ycpej pire ce que no quiere decir otra cofa, mo qe feri de ocro, con quien dice mutua igualdad y femejanza, o qual no dir i feri de alguna muger, coa l; Qml djee deigiialdad, la mu ge r cambien quando d ce: "che circ) dice el marido de miproxima, eu cic
'

ocr a rnuger

como yo. Mucbas vzes no naze diKncon d fexo, lo JW f To es (yo) que (roclos) fcan bombrs fean miiaercs L t (no -aliga) dem ac: fandeanga} l. Ace aaga) nueftra
.
,

alma (Sop-ibe reca* vel. ande pabe recelos ojos de "' -fqc cs ike,'-':

e0|

-'

los verbos niuc&as vzes equivale al (p#ro)ut (\no/nongeca cherapichara rehe) dem ac (Aporomongeta cherapchara rebejopohno har) por [M ropo'

En

ha nc'

liara)

medico.

::

5D

>

Ufa a- cambien del (y quand la accin fe -haz en macaos ut(yoap h a) fogueidor , por que fe foguea
j

ya a io, ya a orro. Mend. alo q;iaj fe pueic reducir lo ]ue u5ua ludio diciendo /Aa cjrnbocab ceray pipe

chempagccq ipeco chererecobo) por que el d e (seo '"malo cft cugalir, conque moieta el Demonio los kombies lo :xeraca con muchos ya coa cfteycon el orro.
3

www.portalguarani.com
6f
mal menee noto, que!o ufan tambin mn quando a re procacon no es ad "nvce rri fino fucefsve. ut (ybt'o= Xipbpjbe) as frutas feafearcran les tnos 2 los o?ro's 9
oc
eft:

Inc:

Los primeros lo? fecundos y clos ^loscer zcros^ (yoehcbe hebe) fucefsivameate. /u^i^

v. Dla Partcula mbo


a partcula

Xl^x
l

mo.)
es

(mbo) que coa nariga les

(m5) Juz

IV, hazer io que importa el verbo* partcula, conque :unta. Ponefe enrre la nota y radica l del verbo, y de

Abfoluto lohaze advo tic; (.Anangarccfi) fAmoangareco) hazerle -ciiydar (chemacndua) iydo c acuerdo f Amomaeada) hazerle acordar (AporahuJ [no abfolutCAmboporalhu) hazerle amar (A nenupaj potme (Amonenupa); hazer que fe ajor (oyoaibuji aman mutuamente [ AmboyoahuJ ba zcr que fe amen
Jebero
i

mtuamcntcacv Los Nombres* y Adverbios


;

los

baze verbos

Adi-

s, uc (poraag)hermofo (Amoporang) baglo hermofo puqua) aguja (Amboyuqua) doyle aguja, hago que ten.

atroimbp?bate) pongo lo airo ( ciirprefto (ambocurre?) doyle prlefsafpingue) parrula,qcedice: avia de averfido, y no fue (Artiofngue) a go que avia ie iverfido. hoc eft: fruftar, hazer que ao I conlga el intento (Pete? rebebe 1 de una vez (Ano>etef rebebe] hagolo de una vez <kc. L*s dicciones que empiezan por (Tj vel H) qae
a aguja lbate)

ea

www.portalguarani.com
en

cpmpolcon

a
la

mudan en fR) con

fa prtlctf

pierden, [mi) vel no) ge] doy le .prcfs' (Hatu) CtcnrcAmho&a) calentar, lo mimo feobferva conlos Neucros, o ^bfofutos de pronombre ut (Cbere$arai Ambqejara) &c. los que nc mudta U (T) en (R) eata compcfiaon, retienen Ja T\
,

ut (ciage)priefsa (amou-

Tab) tonto (Arnbocab ] hazcrle tonco, id el: enga( arle (c?jr vergunga -[Amocfj afrentarle. &c. Los verbos que de Neutros Abfolutos fe hazer por fa 'pirticat (mbo fc*S 5 Aivos, fe buclven i ha2er cintras por t partic. nc) ut (Cheror) efioy alegre ( Ambor) Alegrle (Anmboor) Alegrme, yfe puede repetir dos vezes ei(mo) y bolver otra vez aft. vo 4 Amofimboert) hago que fe alegre, a pare, (ye vel Se} repetida dos vezes no fe ufa, y fsi no fe dice ( Areuc

moneiTboor]

Pero (Anernboyerobia]

qiic fignlfca,

me

honro vanamente, fe halla ufado. U El verbo activo hecho Abfoluto, por fa pare* (poro] ybuelco activo por a pare, (mbo) admite la pare, (c] ut: (Anemboporalh) bagme afable, amorob.

Apendix.

(m5) porfer narlgahaze rmid Efh partcularegularmente fon: (c) ehngj angas de tetras, que
la

uc

(A-

car,

mongaru} Exeipe(Acucr }fanar, que haze (Amongucra, L Ambegucra (cuerai) enfado; hazc (Ambo-

guefai] enfadarle, y cambien

( Arnongcrai) la (c_ lea (nd] (o^og) quebrfe (Amondog) quebredla (p] en u: (mbj opag, dcpei cOf [ Amcmbag) lo defpert, pero er

www.portalguarani.com
6i
\

dicciones nangales retiene

la (p)ut (ApoyYAma-

oyl&c
aofo

ymuchas vezes

lAmoporg f. Angue) bagle dormr qua uc l Aque)dormir ( (Amboqua) pero fcgjgfc {cando agujero dice* en figm.fcacioa S er de plural, dicen: (Amongua) con el verbo {ay[Amengua) ie pafsar cambien dicen nd) (Amolnguic) a T. fe muda en pe) enero, \e

muda en m. (Porag). berAmomorag) U CqtflU muda e


la
(

t:

(ccp) gotear

[AmondiquI,?. Ambortqmft Ana/.

r)

irraflrarfciA^oadrl
los

Ambotin) Dt rver.
yr, le

bos faicoi elar

orman

(Aha) (Ayu) venir, 7 del verbo verbos de [mo] Antomgojponer^que


yr, embiar

naIA-

zcrchr

(Ambou)

ac hazer venir, embiar hazta

mond) hazer

hazU

all.
_
.

de verbo El verbo (Ahaja) tiene figaifcacu a&Vo de foluto uc: [ Ahaca) P*fso 7 cambien >> Abfoluto puede ahaca) pas*

Ab

laW

A*J

(Amboaca) bagte pafir el palofob Lnifica tronchar (AhaqueogybraUroncae (Amboaque^og fenrido de orair, fe ufa con (mol
partcula

(mbo)

^g
la

Jfcg

en ynimb) fiay otro,


dr '

de el ufo. y obfervacion

lengua lo

verbo fe Baga (Ro) hazc que la acin del de otro, ut: (Ayque) -.c otra cofa ei compaSi* otra cofa, o lo hago entrar, entro f Aroique) entro con

De

la

partcula CRo- vel. no.)

%m

g partcula

enerando

taUco

yo, 1

^rbp Abfolutp

*&***

www.portalguarani.com

taze avp, y pone el ignficado por la partcula (ro) fa Acyfarivo ut (A romano Tupa gracia) muero con la fcracia de Dios Aroque fiya) enero con la fifia, fe uQ ( tambin con nombres negados, y entonces fignifica (finj ur (Acot Aba oembiabr/ ey yepc rerocaru angau noteh rapiega oicoj Nie* cojnp aquel que come fin hamUi^e. Ef fegando cafotequeda como Ip pide el verbo uc {Arobahe quada Pr/upe) me llegue con ios vjleres ai Padre (AroquFaye eremita ama aguij cern con m nirlode
la iiuva.

Haze
toy eapc
(

[no) con

las

Anoa)

eftoy

dicciones narigales. ur: (Aa) cfeapjccon ucra cofa.

Precedindoles Acufacivo reciben (re) ur (Ndereno. le] ce facm: (cherero) cai coa miga, dice cambien; me derribo, uz {Mbiznci cicrercj U mila me derribo

Quacia reroacaha) correo,

ccc.

cerzeras peroaas, en a primara de plural exc^iva y catas tradiciones de Us jjuajcg fe hablar defp^ics, Reciben igue] antepuerta al lro^2c\ogtien&ne) le ac, facaron (oroguenohe lacimos, que es prime]

En Jas

ra perfgni

de

plural excluiva.
ce

Vrambien

es tranftcioa

faque facimos tOpogaeaoHej Osfaque, facimos <xc

y pucdececir

Los verbos Areco] tenz: (Aru) traer Ara a a']Ile( far, fon verbos de (r< J el /erbo (Arc^o) fe compon del ver jo (Ayco) c br, y ae la parchuia (roj elar con algo, id e/i: c encr^[ verbo Axu] fe compone de^ AyU] vemr, y de U partcula (ro) venir coa algo, id ct craer, y del verao ( Aha^ yr, con h pamema [roj yr cofy algo,
c

www.portalguarani.com

compone.; (AraJia) qtrees llevar. Noca (Aru) rambien^uede faljr d e [ verbo (Ayu) ftoy echado^ y partcula (ro) ut (uruguacu gup 3 o;ucru) /a gallina efta echada con fus huevos, que efct
Fe

mpondo, cuyo Gerundio es (herupa) ero de d p 'erbp (Aru) traigo, es (fierubo.) Al verbo (Arobia} creer, efh afsida i partcula ra) de fuerreque fa eHa a diccin no dice nada> no obla nte es verbo de (Ro.)

Apendix.
{RoJ 'Mofe yfa coa a2vosel verbo r AM ii3ca}<ao como AofrVo, mo como At>oiuto admi\

a parrcua

l dicha partcula uc (Aroaca) pafso coa algo yaciendo averiguar ft^poda ufar coa algunos Aivs reguace k Indios capaces, fe poda decir (Airocpca beguarniha) acomet coa mis fodados, y otras oracio-' es feme/nres,: alguao medi*o quei, pero los mas ipaccs todos me dijeron, que no. Aneepueh ladicha xticufa al Acufativo encorporado enere, a noca, y erbo, fepuede ufar coa codos o verbos Activos, s
5

oracin aciva (Aypc Tupa che ngapapipej" c na 2er, ycoamas elegancia por la partcula' P^ delta fuerte (Aro o] Tuppc che ngaipa) comui-

eia

g^

en pecado , defte genero fon: las que fe iguen (Acaprbu cherimba yagua) ando, corro el monte con is perros ( Arorabaptbu pay nenga) voy publicando
el

pueblo
e|

las

palabras del

Padre

ueado

nombre que

c^ sacQparada

cc. y fe u

aun

cu

el

verbo,
reci*

www.portalguarani.com

como elegantemente lo ufa et Padre Bmd. (ymboyerobiaruzu hapec^brehe etey heroyeobamboyapiHtnoma] teniendo fu cara afstdaat
reciproco cnfi mermo,
faeio por reverencia, a, razn es.pOrquc dichos verbos fon Abfolucos, Neutros; por notas Con los verbos AbfotutOs conjugados c. pero con los Abfolutos fe ufa ut (Aporepera)
i

A" Neutros deV nombre nofe aa > y afsi noedlcc ^ pocos obroenrai: AfOJC, AroHyr] <St con algunos cuydado fervo que la ufa a t (cae ngeco) etoi con cuydado de! a fue rw /Afoingcco cherecora) eftoy con (che coe) a. que me h de caber, de b que fer derai calentura tnaneci (Arocoe che ac racu) amanec coa Aroecobe, mbucu ) (eherecobe) v|vo (chepa mariney
he vivido largamente
tado ( AroJngapih)

me

caifa (che iigaptt) eloy confoconfuelo con ello (chetaa) lu-

yfa ay to, (Arooi cheiecoay ) fufo mi enfermedad .. ^ otro el ufo yobfevacon lo dir. endo el cafo j eflos verbos de (Ro) del Indican* cente terzera p fona, calos tiempo* del verbo, no admire i [a partcula Ir) fino ias notas (Per qa.ee oyafsi no dicen (Peta quice rereco] fino: en adelante uj cueree* vef, guireco) Del Indicativo ww.vel.ogusrccc ha uno, yotrolPcw quice rereco

musmt

"'keden admitir
fino
fivo.

fojamente los

ut(A-rero) cae
(

no todo nce ?a que fueren capaces eco la| (oyere yb.ata) a leafe
la

partcula (ye) pero

red

/ (yexha} Ihvarfe te \ye cej po^ebico, mal

www.portalguarani.com
r

e reducen ellos los verbos

[Ayeroqu? ) danzar [Afle

robla) confiar (eyeru) dicefede la gallina qqc efl he*

:hadapara empollar, &c.

VIL
pofoonc
ai

De
Efta

la

partcula ruca.)
verbo A&vo,y&*2e

partcula fe

la coque orra haga la accin del verbo, feu haz 6 es cauta deque fe higa, ut fa por terzera perfona Ayapo uc)hize lo bazer (Ayuca uc} Ichlzt matar, uc}me hizo agorar, 5 mande que le rnras (chenupl
i

mando ^iie me a^tafsen cr. La pcrTbn^ quien fcaze hazte h accin


los '"bros

bo fe pone fcmprs orDat. mo el verbo los pidiere, t


ipe) hize a$o?ar i

de! vercafos quedan co-

(Aynupauc4 Chua Per lun de Pedro. Al contraro: (Aj-

aap uci Per cha upe) dice, hize, qtie lun acotafie Pedro. Lo <\w Baze la partcula (vc)<on los Ahvosnazela partcula (mo) cenes NeBrros*fedi/cr^ra en que la partcula (o] pide en Acufat- quiera zet ta que importa el verbo y?la parr. (uca) enDat. E^G. [Tupa gracia marangat ande fcobhe cerpbe api re-

'.'''

fmz upe, U Tupa gn ca


be tecobe aprey
} la

rrilrangate oyohubuca tnde-

Dios nos baze alcanzar la vida crema. En el primero: [ande]^^-es Acuft. porque (Abihc) es Necitro aecho A/o por el (moj el fegundo (mdcbeJ^KCs Dat. Por jue (Ayohu] es Acgracia de
tivo

con (uca.
-

v-;
-

Di*

www.portalguarani.com
7%
4

Dxc con los Neutros, porque' ionios Abfblutos fVpairicua (m) no tiene fuerca de hazerque orro haga
tos
la

(Apa

accin del verbo. E. G* Deftos verbos Abfolub.) me acabo (yyaye) fe cumple &c. fe forparr.

man por h

(mo)

los

Acvos (Amcmba Amboa-

zcr cumplir.

ye] que dicen acabar, cumplir, y no, hazer acabar, ha. Al contrare, el verbo (Amobabc) no dice llegar alcanzar, fino hazer alcanzar , porque fale

<1

verbo (Abahe) que es Keutro. De lo qual fe %ue que i rodos los verbos de (mo fe puede anadr la partcula (uc) con efta diferencia , que en los verbos de (mo) que alen de iosverbos Ncufros la dicia partcupola (uea) firve de omaco, y por coafigientefe puede ner, ydexarad libkum u (Tupa gracia marangatu ndernobahe /. Aaridernobaneoca cecobc apuey upe] Pero los verbos de (mj que falen de los AbfolutosfcSolamente quando les ha deponer -la partcula (uc) queremos que orro haga a accin del verbo E. G (Amboaye uca Tupi remimbota mba upene] har que r laeence cumpla la voluntad de >ios. En que la partcula [uci) no Srvc de ornato,
fi

no que

es

necefsaria, fin la quat,

no

fe explicara
ft

ca-

la

oracin Ja

accin de hazer hazer otro,

\ac tai.

rorc'a el verbo,

que es hazer cumplir

iageate la

vo-

luntad &e

Dios.

que enlos verbos de (m) qt falca dlos n curres herido la pamcia (uc] fulamente de ornaco, no ha de rcg x r cato Dat y ifsi en cfh j, acin (Amoi\!oa
.

pfgareco uca Curu^uy haciose rehe] y n ic u a$. tiy a upe.

fe

bsue

decir.

ufa

www.portalguarani.com
Ufafe tambin U partcula f Vci) con todos lc$ veros Adivos beehos Neutros por la partcula (ve L e} r:, (Anenupi uc Perti upcl rne hize acotar de Pedro. or la partcula (mo) dixera: (Ataofenupa Pcru /. A-

nonenupa uc Per) hago que Pedro


)tro fentido

fe agote

que es

totalmente diverfo.
partcula (uca'Hr) final

Tiene
legarvo.

la

que M roma en lo

ut:

(ndayapoucar] nofcl he mandado,

techo hazer.

Apehdix.
pone perfona a' quien hazc hazert^accion del verbo en Dar. fi el verbo Klivo pidiere de luyo otro Dat. har ambigua la ora-

Porque
Ion. R.
|uc

ra^partcula

(uca)

Gw hizc que Pedro He vafse los villeccs i IuanJ Arahauca' Per upe quatia Chua upe) es ambigua, po;
tambin puede tener fentid diverfo, que lun aya a' Pedro, dlo antecedente y coa-

levado los villetcs


jguientc
so, fele

no fe coligiere qual es el Dat. regido del verpuede aadir el (guarma) defta fuerce (Arafia ica Per upe quatia Chuaupe guarama) y fino fe pudiere, el Dat. mas remoco la partcula \uc) deve fer iel verbo, y el mas prximo del (uci.) Por efta partcula [uci) que nofolamente haze base* la cofa por tercera perfona, fino que tambin explica lcaufa de hazerfe y no hazerfe, explican de ordinario tos iecios de las cofas V. G. del pecado, del rol, y cofa femejante.t (Tupa gracia mocayuc ha ni:q angajpa guagu] el pecado mortal es caufa deque fe

pier-

www.portalguarani.com
7*
pierda [gracra de DFos. De I qual fe figae que en t oracin: (A. ni nachc rnondoueai) la lluvia no me dexo venir Ii partieu/a fuc) no parece fer de ornato, como qur -rea algunos, fino que es necefsaria para explicar el efeio dla Lva caufa deio aver venido, pues es cierto que mis dice: (niehemendoucari) que: (nachemondoy)a rsico: no en Romance, mas dice: nornedexo venir, que: no me embio.
.

.VIII.

De
g

otras Partculas que


ocras partculas

fepofponen;

Lasm

menos principales que hazen [genero de compoficion con (os verbos fon fas

que ie guen. ) ai ie! verbo/ fgniSca: aparre ue fAyapo] baglo a parce. (A momdlpjngoo aparte, dce(nde)po^ la narigal que le precede (Cobaerehe guyepia mongetabo^ confederando cfto afolas cc*

Coa No
tic
'

abres,

(rubebae) los que fon de otro


Significa

y Pronombres dice cofa diflinr i padre (marnoejen otra

paree cC

cambien Defpues ur (Aemombeuene] me conefsare defpnes, en ocra ocafion Meid. (Anupiugne y lo acancare aunque fea defpues /. y lo a-an^are

me ayude. Mend. y fe /unta muchifsimas vezes con ios adverbios (corom) y (rire) que fignificaa: drfpues, uc Icoromo tayapojlo har defpaes (Haerifinque nadie
4

defpuesde

efso.

Con

ios

Gcf indios

es

muy

ufada>y dice:, luego que

www.portalguarani.com
ahane) en ruando, luego que aya que uc f auiemboebee crea.e, y vieadolo tejado ir (Hecbacae MtbU) en . . no de otra fuerte. Mend.* (onupa nrec ymimuchas veres: ble Significa es bueno (Guerobiarangatu) fofo defpues que le a<ote, foto porque no le oberey ramboe oemo?r6)fe enoja dece, y po por otra caufa Mend.

FMwa^upapXfW

ordanmoe feo r) fobporru morveagd&c* pUcadc (iayhecara


del romanre, denotando
la

caufa perqu

iGuamo heruri) por averie e! Padre bafcadoletiacn. venados, 1 recu 7 ucaboe ndourfno viene por matar las obras bueguntando erfu Doctrina Nfe. porque mortal no tendrn prermo nas de oique elan ,n pecado hcmb.apo mboen a otra vida. Refpoa. [ Tupagracia la graporey ramboe) por falta de
1

cacupr harangue
ca

en lascompoiciodeftos exem-losinu-nerables fe hallan nes del P. Bandin5. y de Nicols.


fc

de

Dbs

.buenas fus aue avia de aver hecho

ob*J

(Caearaquaaboe) Avezes es lo mefmoquc rupi) ur .upact continens fegun mi entendimieato el (pq) eft Hemos yaruambe amboyerobia herecobonel Band. menta yquaM de reverenciar la virgen fegunfu hazeeonfortambin con (rupi) (oemoSarupie oico)
i

figniica Dcfpues dea iccion del verbo repetida vezes trabajo feyg vezes i t Aporabiqui bqu) amunta tambin con l v ehube) i vezes fe halla, y fe amme yepaj me) q^dice: vezes, ut(ocnupa napc nachas .vezes, de ordinario fe acota,
'
i

www.portalguarani.com
Dice rsmben finalmente , tarde que temprano r c hue guembiecane) al fin ha de topar con loque buca- (A fcahembe chupene) tarde qu% temprano dar con el3 V, Ifcl. del Verbo /rregular (Ae) Z. Vcrfos Snem. Con Nombres dice alia f, aqu no ue (Anaretamee rata oporoip) en ei infierno fi que abrafa el fuego,
quino (ebapoe tahecha) alalo ver aquino. Mend. Significa tambin (y) dicho coa enfaiis. r (Ereipotar paaga) ylo quieres Hfpantandoc que por fer malo o quiera (ercrobiarepe} yo eris? dcc.
I.) alfin

Mcnd.

y pereverancia ut (oicoy mbia /. cquabei mbta}aua nofe hi ydo lagente, cfta todava (Aycrurey) pedo con peifeverancia (op marangatu ^bacotl rite arayabecey ymonro mondoybo) Nic. embiando continuamente todo? ios das (u ianco Cor acn hizia alciclo (ci ere obo o hoybo) yendo alia' muy iexes. Pomp. Avezes alfin del verbo difminuyc ur (Aaechag) vea
la

de

diccin dte continuacin

(Ahechagi) difsimuio [Aiqoaa] lofc (Ayquaabi] colijo, congcruO*

Ss

(yepe) dice con todo ef$o> no ob~ gttecobone) aunque lueyepe va coa ceda e so i re (Nacheangarpabiyepe* iae cnenapai] aunque nohe delinquido, con :odome 350c 6- Mend, Dice tambin rodo, (n dexaf cofa ppacacui oguerah] lo llevo todo, fin dexsr cofa (vbpbef rupigua} \o$ hombres de toda la redondez dla cierra. Dice machas vezes rnefmo uc (Tupi re<jipe* ereico
parcictifa

Con la

fantc ut (oquranio

aW

mar] eula mifma prcencia de Dios

pecas

Ly a P*$ a P e *
a/nom-

www.portalguarani.com
77 mlfeo lodxe, .) nargal coa el Subfunt Gerundio 7 verbal framente por, ur: (Cicnupiramo? aycura cura
el

fnombeu] oyndolo
ce

ey gucecobo) folamente parque me a^oco le apode nderalhupapef ayu} folo por cu amor vengo 4c\
al punco que, ur (Checaruparamof j J punto que acabe de comer, vino (vbipe oveupi naoadey) {mediatamente antes defutm al ciclo (Omarupibey) al inflante que muri Nic. Es cambien afcikrlde ternura (aderembtitannf jnga^ndebe) te traigo la comida,/ lo dicecon muelri j
l

Avezesfigafca,

e car

I? 0,

ituojr?)

y* mor (cuehebengacu cherembiechag*:* defde mucB tiempo demi tiernamente def-

:ado

rc.

cucn:in entre las partculas de, compofion la partcula (ce) qac figixifica, g*na, querer, dado, tetinado, ur (Acarucc) rengo gana de comer, quiero 3nicr (Cneaoce) d cisco y r. (tuchemondoccri) nome iiieron embiar. (Or mombace ama] la lluvia nos
acabar (Cbieyuca^e} me quifo matar. &c. xtambin la calidad, y condicin de las cofas- ur emoniryceteybae) cfpantadtcp (nagcebae) enfermo (vaca yucacebae) matador de vacas c! que tiene r vicio matar vacas. (Cabo angau ypiru<;cbac) ra11T0

Tambin

ica

>

onesde burla que luego fefecan, Nic.


rfro

(GuapicBa pitlbo potacecatu radaguj quacia reheocnboe] rendio letras por puro defseo-dc ayudar i fus pro-

S junta con (pota] quedice, querer, ue

Nkt
Cob

www.portalguarani.com
78

Con

narigales dice (nde) ur (nachecaneonder } nc

(yemoyrnde ceppo guocmbaram< guemimborara rerongapThT eymooiccbo rae) Band tuvo por vcacura mpilfo, movimiento defseodeeno jarfe> acabandofele i paciencia cc Ce) por poco ut (Amance) por poco me muer {ehereroaccjpar pocomederriba occ.
quite canfarme

%
\>

IX.
el radical

Anotaciones pa m conocer
del verboara la conjugacin

y compoicon de

los verbos

necefsan'o aber conocer io ridicai del verbo, pa

ra ioquaiaora oigoenre-

verbos Aeiivos fe h de quitar la relacio quandoel verbo la tuviere exprefsa. V. G (y) vel (n} deios verbos (Aynapa. A yap- Ahfh)cc. fus radi Excjpe (Ait) arrojar ( Ayi cales ion (n5pa\ ap, (Ayur) en cj macar, ianinar (Ayub) ahorcar | los qual algtn otro gue con e! ufo fe fibra ei jar;

En

los

$m

vv

la dicha (y) es relativa leuicnce en las

y unramente

radical,? por j
la (y) xxt:

camplo es reeleaen

[CM
alge

yuca) me Uffim* ( A| yarl Cojo *gu*, univerfalmcnre ufad nos dicen [fMl P^ ro no es arriba qu recibe (re) en a cqmpjficion, como ( Ayt) da dicho ur{chereyrl) me arrojle En los Activos la H) es radical y unramen Ahalbjl Aheca) cuyos radicales relativa V.
(

cambien

[Ha

www.portalguarani.com
79
HiXhf Htci) en
n

mdr H; R.uc (Gherahu] mcaman, 7 cgJq.ua vez a quitan elrodo ut (erocc) te bufqu V. Tranficiones.
la

eorfipoicon fuelen

la

Nngua verbo Neutro, Abfolrro


,

tiene (y ve!

vel h.} relativa,

por configrente de

les

verbo? (Ay-

) eftar (Ayta)

mdar ^AvebJboIvcrfc^Aangareco]

{h} es fofamente de quitar en las compofciones,fe icrencian de Jas competiciones de los verbos acllvos, oque aqu en los serbos Neutros, y Abfolutos, el nomf e que precede, y haze compoficion, es fempre Agenuydar (Ah).yr.. <kc*
idcal yafs nofe ha
hi () la

U(y)

erios actives, es Paciente. Rucbas vezes fe ofrecen algunos verbos, netle-f icn ya ccmpofieion, de (os quaes, para hzer otras cmliciones, esforcofo conocer bien fu radical, que por li arnpoficion mijciifsims vezes efla' tan disfracado, qu un los que eflan adelantados en la lengua no lo cono ea, para efso fe obferven las notas figuienres.
Si

pero

Pumro fe han de quitar las partculas de compofon, que fon como queda di cho (mboro /. porc\ ye,/j e; yo, vel o: mbo, vel m6: Ro, ve! no) y sfsi de les
crbos[Aporopytb5, Anemee, Amboyocutg, Anemc* orang, AroyqueJ cc. fus radicales fon (pinbo, mee,
itg,

ponng,yque)

&c

Aios verbos Aiivos que tienen de ftiyo ta parpula [yo vel 5o] V. G. (Ayoquai, Anom] &c. tapien fe les ha d~ quitar la dicha partcula para tener los
adicafes (qjai.

Las

partculas

m, &c. de compoflcioni quitan rnuchas vezes


la

www.portalguarani.com
So

Ierra radica!, fcuincaf, a tos


vc,

nombres o verbos qu<

empiezan por (H.


ct.

T]

uct

(Amongc

Ayeaihu

de

los

quales quitadas las partculas de empofieion

quedan (ange, ah) v falca al primero la (T) y a ftgunde la (H) que foa hs letras iniciales de fu* r* dicales {tinge* Hathu) Pues fi quitadas /as dichas p*f cicutas de compoficon, la diccin que quedare, empe$a no fe hallare re de vocal, y bufcandola en el theforo bufqtcfe en la (T/vel H] y fe hallara. En los Neutros y Abfoltos de pronombre la inicial fe fue le mudar en R. y afsi todos los que en
I

compoficon tubieren (R') para el en la T ut: [Chercha ra ) me olvido. V. (Te^araJ La partcula (mo) por fer narigalbazc mudanzs de Ierras., yerucca de ordinario las ierras iniciales E.G

radical feh de bafea

del verbo (Aquihiye, Amoaghyc) del verbo (Apaj AmombagVpari ?flo vcife el Apendix que pufimcs tu

raudo de

la partcula

[m)

Algunas de las diebas parciculas cftan aids ala dicciones d manera, que fin cas, la diccin v no disea da s dir cofa muy dverfa, yenralcafo fon radicales vt (Amombcii, Amoatyro, Arobia, Aroyro) ucc. 1 yos -radcate* Toa (niombe, moltyro, robia, royr

que queda dicho de las partculas de conpofi aon,feha de entender deios nombres queciUa eaco* po radas coa el verbo como de los verbos; (ynecmb yet, lyea mbwy] occ los radicales oa jjcb,yv cfcc Finaimeau noto que delos, algunos tiysa ia (j

Lo

www.portalguarani.com
8

cuyo radicales (hff] ePvero a (rl ut \AypXa \5nupa) muchas vczes ea fa compofcion muda a[n)cn
raga j
r)

uc (a^biatrnpsMo efrell

h pared,

otros quitan a

y ponen fu letra final ut [Chziangtrpij levanto micabeca,que fe compone de lcang) ibe^a, y (hupi] levantar. (Ayerboa) hago mi publo, compenefede [ta^b.] pueblo, y fmoaa] hazer, y
rtra inicial del radical,

cuchas vezes

ue el
il.
j

mudarrerfla compoficion Ia(m) en (b) aunnmbrele ^ aze compoficn no la renga" por fi-

ut (Ahecobeejpor

Ahecomee (AcdbondcJ por [A-

mce &c

ufus te plura doce bit.

De

la

: X. Repeticin de los Verbos, y Noiebe&i


de
los

[a Repeticin
L

verbos, y nombres en ela feti* gua es muy ufada, y cieganttf. Significa frequen* acin, hazer fcefi va mente o por par ees, y cambien hazer pluralidad* ut: (Aycura cura n grado fuperatvo cy gutecoto] fin caufa ledixe una, y otra vez apodos,
;,

ycatuplrl prb ayparab) ecogi los mejores, la re'pecon fe ha de hazer del verbo, nombre partcula; que

de ignificar la"dtchafreqAienracon,oplura{dad (Ayoram oicobie baea) los yc fe portan deefsi maaca, aqui a repeticin fe hizo en el (baej porque quiel

explicar pluralidad.

Alguna vez defmtnirye

ic

(Ayquaa qua

aj lo fe

afsi

y lempre que ublere alguna partcula quedefh s mi*"

www.portalguarani.com

Tttuyc, ut

(yy ro riyror) ella sigo WattdJ 6 descso jado (car caru ayb) hagQ dcque co m e (pTc hers icrj tira 3 colorado ce* Tambin las Parrcuas y Adverbios fe repiten u\
defsa rnifrmfsima

'('Ayporam ramij)

manera (Eupe

yb;

Icfu Chrifto ho h-iguc coc cot pcycppi perara cobone] Batid* aveis deltvaarar cou^mmtmc
tros corazones a efsos cieios hazia

pe
yiicsj

Quando

fee

aade

ai

donde fue letu Cbro verbo alguna partcula regy,

Iarrmnte feponc defpues de (a repeticin ur [Che mam. mimi etey cVercrccobo) m? cutieron por rodo rodea do (udipo ndiporuy yeccy moacu amohece] Eand. Er ninguna manera fe hallo en el cofa negra, manchad.' &c. pero fi U partcula es la" que ha de efplcr,el gra.

do fuperlacvo o frequencacion-,
grey rey}
le

repite uc (A.ieengac aga^] rsiie

partcula es ta que f< muchifs mo. (Omon< anim grandemente.


la

Apenis*

ps n Ii repeticin ficraprefc repiten las dos ucimasfi j[L libas del verbj, Q nombre* Las dccioaes difsi abas fe repicen enceras uc: (Aqu< jcad)h adormid j un\po~oinrerplaamenC. cambier lis rnonofibbis. uc- (Mi a de ndeai pico aiporami ere*

nee

Pa, Los

Ab-,, .:up- rae


qrjz fe

Sic refpoades Pontici'


filaba

N*c

^guen repicen una


jjego

nomas.

(Amo

cocong] 'trago, (Acc)


^

(Ofcog] foleoe LOcacag epircirfe ge je) fasgo ^Apopo) Saleo y fus co mpuc A (Tes. ut (Ambopopo, A mocees <kc. cambien -dicen {m
P<

www.portalguarani.com
.

B3

ando falcando (orondur nduru orondurum J **.. ia 2 cr ruydo yendo muchos. eneros contratos (au, ai, cu.xijiy, Los acabados letra, y la coman en ta reiu, o, ni) dexan la ultima ngarau) deconcerceme [Afericion. ut (Aaemon 5 ara tengo podre lya yoy) reime dejara lcepc chepeu) A/ois vohcij lavo (Abobi bohj ) me cargo, LGquuri xe quanao ig Lru) dicenxte un cola vdnci, quecr u mecoyj eos endos :omc (Aheoheno) llamu (moco Avpcu pleuy) bogo, (orecU recyj pernos ** (PAno fgc la <-eli dicha, fino la comuna
h> apo)
f.'

cabados enfia) Ahecobia cobia uc ( Arobii robia Aypora pona,

<xc._

nunca ie Lis pancula* de SvibjuativJ y GcruaJio beca heoaboj El verre atea ce (chtyo^ui yoiuairamo caemboc.aco haguc bal talqjal Vez fe repite' { Acoipe o en aquel haguae iporu hece ynupb) ic. entonces, prevenidos por lugar, ufara i lo; inlcamentcs que tena denota precer, La partcula (cue) que el acotndolo. ymongan tmbien uc (Ece boy ana abaetc cata ubae ru obc] mra aga ndereyupaguc guera reyapa mbu ael alma ac liadini. Sale lueeo' Demonio abominable u ^rada que ha de fer Chnlrana, que h idP efse
,

(chtamacawymba mbara) mis&^ ut mi igrs ce. 1 { guara) ufanlo de la ifwa manera ttct poramingua gatij lsquc k Moran dcfs4

El verbal (yaba) repite la primera ut guaeur'araon ya'yaba) un *ey llamado faranhlaM Dei Participio [har) repr rendo la primer a n*aw.3 noca regularmente multitud ut tGhemongcC
Jte.

(Mbucuucn*

Ms

mleladoresi

^-

www.portalguarani.com
*4
queriendo explicar rnii!tirud,y nurnero,fi no frecuentacin de lo que irnporrael verbo la repeticin fe hiz. cn e verbo, ut (Cherere chembocab! pota poca ha raii Micarne malvada queme quiere engaar <fcc Dixe re glarmcmc porotic tambin talqualvez o dicen de Ka gil/ it (Cnico chtmoangec&i haraj ele eselqu 5;
So
4

continua mente

me

mciela,

Cap-

III.

De
fe

ia

Coftrucion 5 y Tranciones del verbo Ahjo.


y
libtum
,

verbo AHvo Todopasde anteponerpide Acufativo pofponer ad

paciente, qu<

d<

ordinario e antepone ut (teco maragat no:e aYaih no amo otra cofa que la nud Ahaihy i upa] amo a Dios. Para faber trabar lasperfonas, y otras parcicufari-

dades nota

lo iguiente,
la

primera, ftgunda perfoaa Agente, y 11 tercera paciente noay duda cala oracin, ut (.Ampo|

Siendo

Per) eneo pedio {e%*eiaihu Chua) amas Iua*j cc. y no*a que,expresaniofe enelc genero de oraciones algn prohombre, nodtxaci verooius nazis* . G. yo eneo Pedro [cae Per am'boe /. che ambt per) yo tengo ciichlo (He areco qace) &g. y tiene efiauerca yo tengo cochillo, ios tros no, preciciiea dos i ios otros lo tienen, no, lo afirma de , pero Quando Agente y paciente fon terceras pcrfoQJp en Iqj riem-

www.portalguarani.com
tiempos del Indicativo, la oracin esdudofa ut oyuc Per] qualquicra de los dos fepuede entender que fea agente, paciente. Para quitar la duda fch de recurrir los Participios, de los quiles hablaremos defpues. Diciendo (Per raco Chuz rembiyucacu) Pedta fac quien mat lun, ve (Chai rico Per yuca har] lun fue el matado? de Pedro. En ios otros tiempos que no fon del Indicativa jfequcar totalmente la duda coa poner el cio pacienl

(CW

mediatamente antes del verbo, fia notas, y fin reli(Chai Pera yucar amo) marnelo lun a Pedro. tanjien fepuede decir [Per C.hu yyucaramo) poniendo primero ei paciente, lucgo.el Agente, yiuego el^erb cea relacin. Ntala relacin (h) no fe quita del todo, fino fe muda en (R) precediendo le cno piciz *
te

coq. at

te uc

Tupa ranuramo, vel lupa Peni nafau rama J ama ido Pearo i Dios. fso mefmo deponer e! cafo paciente mediata(Per

fin notas,no fe cieve ufar para los tiempos del Indicativo porque d"Us oraciones (Gno Pef rnboe. PeruC^ua yucsjuc. en rigor no (o tiem-

tneate mets del verbo

pos de! Indicativo, fino


hallo quetalqua/

del Infinitivo.

No

obftantc

vez os Indios lo ufan (Tup andc> y ara na ograexa maraagatu ppe raade inga moca* dipu) dixo Nic. en un ;>erm. y ao (omoendipu) fenieifdo
la

oracionaguno de

ios

recolojocc. fe puede ufar ui (i

Gerundios (oicobo hey cununii omboe /. Cucaena^o


ios

nami rnboe cicpbojel padre


fcac&os:

cfl

mo^

www.portalguarani.com
86"'

prime 3 6 rercers pcrfona fuere Agente, y arfegunda paciente,' el pro ombre paciente fiempre v fia relacin ye (Perucheai verbo fin nocas, y
Si
I

rimado

Padre tcbfc pacienecc y Re intergafiere ligo, enaeel pronombre J el L o nombre* k (nde verbo, ferepitc otraye?
nup] Pedro
te,

me

acoco (Pay ndereca)


i

el

ndemboene] aei Enos verbos quena rien'en exp>dia eipcctj de fegtta perbiri de plural
curie

ce enfenare atpuzs*
la

relacin, la

\*A

te, cera

baze

i-eiu)cl (pe) puede fe* ambigua la oracirn ut Ipenrbce apeuro ,y puede er nota del verbo> v decir: enemid paciente y decii: pedios entena, de los

pronombre

antecedentes

urde

U dada, con poner! pronombre AjenPembpe Per] voforros ie carero de ela manera (Pee
fe

enferm

de eolegrji Pedro y coafigientesfe ha verbo es enfeudo. Siendo el Ipe) noca del

quitar

enfeais

Pedro'-

Pero

fi

el

pe

es
,

pac ie a,e

es or$o-

fo preguntar, parafatir de

a duda recurriendo al parpanga pemboeh^ es ! ; edro ticipio dei tetrt [Per el que -os eafea.

verbos, que tienen relacin expresa, noel Pro puede aver duda en U oracin, porqqe fiendo nombre (Pe) p-izkiizc el verbo no tiene h relacin, j detener, ut [Peynapi] le acocis (pefi es ccnw (ea:sc os rien nSpaJ os ajotaa (Peyacac} e algunos dtfcr le flechis (pcybo) os ilc&aa.

Con

ios

AgmckU

(peaybo) tambin {penybo}


;

os finchan,

K fedeWa imm^

por

i^PcndatoJo quela-lSf esrciaqva (^ahaj iama?

-*roaa&c

gRo

www.portalguarani.com

Eftos vertos [Ayti) arroja*; y rodos los Verbos de (Ro) peden enere el pronombre Paciente^y radical del verbo (a partcula [re) q Ue con el pronombre (pee) que c s'narga haze (nde)ut (Che re t) me arroj (pendeiti) os arroj,

dkc

paciente, por quefi

(pe) es

Agen-

Por la mfma razn dicen [Peroba) creis (penderobia) os creen (Penohe)facas


te dir

(peyti) arrojis.

[Penohe] os facan. &c. Los verb que tienen la partcula (yo, vel no} h pierden adiimm en ios tiempos del Indicativo, pero dei Indicativo en adelante la fuecn quicar (Anono)pongolo(ndcnon/. ndeno) re poacn (ndennga).pomeado te, y no (ndenononga.

II.
J

De
Llamamos
como de

las

Tianfidones.

TrimficoResifnas partculas que uftn los Indjvs ea ios verbos tivcs, qu andc las oraciones fe fcazen^primcns. yfcgiJndas perfonas, afsde D lar,

W-

plural.

Rega.

Qando
Me)
:ula
la

gunds

primer z$ perfonasfon Agentes, las fey pacientes ufan ea lugar del pronombre partcula (oro) y en lugar de (pe) la parta
las

(opo) ur(oromboe) te enfero reenfenamos oromboj os enfeno, os cnfehirnos.

Efcoon.

prre por los dems tiempos (oromboe bina] tcenfe-

aba

"

www.portalguarani.com
88 : naba, cnfenabamos ['rom^enel rc enfrfTir, o en? Nota -En los fnarerros (toromboe) cnfenate jc cc. tiempos del optativo y fu bjuntivo ufan de los pronomrrnbres- [ade /. pe] V raras vares de fas pareicula^de pancpios y icion. Pero en los' Gerundios; Supinos, participiales, nunca afn las tra aficin es, fino iempre
los pronombre!?.

i\

(ndoromboe) rio ce Su negacin es la comn, ut en entero enfenamos (nopomboeij noosenfeo, 6 fenames &.""V,',., x. La partcula (oro) que en los Abfoluros, y Neunota de primera tros conjugados por nocas es fiempre
,

perfona exclufiva

verbos otiyos que no tienen (orurnboejpuecedecrr: relacin exprefa, es ambigua t\ nobrrosecaenimoseiccluyenao (a per ion a eonqien
,

en

los

ce ente* haban, y cambien: yo ce e aleo, 5 nofptros no puemos, finios Activos que cicneu relacin exprefa

de aver duda, porque


al

la

partcula

de

tranficion quita

primera verbo coda relacin, que pide la nota de acotamos (oronupa,. perpn excuiva.uc (oroynpa) e le amamos (oroahuj te ajoto, ce agotamos (oroah)

r arW

te

aunmos
s

<kc.

fe advierta que

ta tranfi-

ta relacin [h] pue< cion [ero L opo] quita totalmente pronombre (ndejia mu dice (oroa.iu oppahu) pero el dicen [nde cU cale y (pe/) por fe* maga en (nd) y . ranu, pendaihu) te$ . letra inicial verbos Activos que tienen por Los coa'oniate, ur [Ayuca] le mato, i
1 i

feu radical

(y]

lMI io
:

En h cjmpofcion

nuncsi la pierden, aun coi

(i-

www.portalguarani.com
& ias /\vu] frjgj*F ? ^^ partcula^ UcJ
i

tprticuasdccranficiori.- Yafsic.:e
n

{oroyira)

4 (opoyuc) os

almq Ei verbo

ppmfclas de tnnhdon, no admiie la^ paciente. iV.fde /uncandofe coa pronombre


r

-i't

(oroy-

pronombre* fccairojo. topoyci) os 'arrojo, pero con

de Ro, -defpues de la pamema de o (prog^ nfcion reciben ^ue] oft Arobi-r. Fe (orogucno 'ic ce,i jco u:c &;*) re creo (noW le feo
|-.;;4

(nderey-a, pcndevc'.}

fr

.,

Los. verbos

nlos quies U pardilla plural c'.fer. .tambin pnmera de

[oro] es equivoca,,

por

pe

ptx-

e*cl ti fiv a 9

y decir .le
;
.

retmos, lefacam.es

ore.

Icern los verf-os <ji


i

cieen

la

partcula

yo
_

? ;f

$ w|,
,

pierden ad liVstumnc (Avobu) lo halle [orhu, dicaa. cyohu] ce halle, con a ambigedad fufo fir Las dichas partculas [oro f^opo) de uncin vos,ui: [teco] er (o'en vezes de pronombres .pcfsef oeco^uaa) idem eft ac nderecee [mf; &.**#?* (croe-, te frmboubicha. /, ndereco mboiitcha gtite^be}
:

Cf

mfalYre

ore.
}

No fepiiede

ufar

r^dar^cnce^con

cocfce:
.^

os nombres

fe ha

de atender

lo qjie los

la.o 2jj m.

Regla iL
egundas perfoas ag-nres* y. las primeras pacientes, furve a bfegimda de iaglar Lepe] y a fcguuda depila! tepe ye pe] popueras ai verbo uv ,.

Siendo fe

Chcmboc epe]eneanieiii;Chembceepe y en fe ad me vo o n os

(jre^iooc ept) eufena nos

m (o;cmboc
'

epe yepej

enenad nos voq ros,

*X f*:
s

www.portalguarani.com

Efcolion.'-

amblen fe puede decir (nde csemboc, pecch*m6o nde orcmboe, pee orcmbje] coa efhdliucion,^ guando dcea (Chemboep'e) dicen o coa mcdo ir pencvo no fol ament mandando, fino aun rgndi como el mifmo romance lo declara: enfera meco, v^ui:

(nde cicmboe) quieren decir: tu me fcafei dichi trancoa en el preente del Indi cae iv uc (C^enhii epe panga iJ em?} Peer ifJfeVme? y cor
fe

do dicen
u/a
la

por

ios

d cuas tiempos uttChemboe epe


iirvafe

birla]

tu

mee*

'feriabas

[Ciciaboe epene} curn: enfe .iars (tachembe

epe) Permisivo

deeaeiirme fChembo

cf

tamora, /. CYembocnmo epe rae) pxlfm enfear: (Qi^nboieperarno) e alelndomete; (Cnemboe epe ye pera no, /. Ci-rnboeramo epe yepc pitemri va
)

ros

cz.

ne Sapino

y 'Prcicipfs ri fe ufa.

Muellsimas vczce tfai nfel pfiri del (epe) po -P~ 7- Pe) uc: (mbi:ramongaci pa orerecha epe p c ha rae?) Porque u os ela s mirando? Nic. Ufan cambie (pej por (epejcpSemboepJ en as dicciones nargaie dice (m'S] uc Cteipime] crtame el cabello cz. Su n.rgacaon es ta citen, uc (Na chemboei epe 5 n caernboeycne epe. yepene, Chernboe eme epe are*
i

-.

ni.

Del e^unio
ara dar.

cafo de pofpoficlcn de
verbos Actives.

los

alguna facilidad en formar oraciones pon

drerrios les cafes que

piden

les

verbes

activos..

www.portalguarani.com
qetodcslos Prrafo* antecedentes queda dicho, como fe :rbos Activos piden Acufsat vo paciente, y mediatamente al verbo, z poaer duaido fe anceponc verdilcs Itcrasfe quitan, aaden^ mudan &c^Deo?
i
i

algunos ay,qix dems del Acufau paciente, piden :ro fecundo cafo de pofpoficicn. conceder, proLos' verbos de dar, entregar, ofrecer, leccr, c fiii^ dems del Acuat. piden

^uvc^

os Aytteee chcpTupaupe) entregue mi coraron Di j los muchachos [Ay* pt ao cunumiupe] repatt oliendo a

mbohapara cheyecoacu haguama) Comet Dios de ayunar tres das cc pj Los verbo ds traer, evar- ernbiarATimiUa pi^ea
uabee

Tupa

upe.

\cufet ivo y JOatvo

deoe)
lebele

re

tru h o

li

depefoua ut (ndcrembiiira chupe) comida: (Chcray amond

arti-

mibijo.

Piden tambin Acufac. y par, deperfona los veros de ierir,eferir, c imitis u: (Ebocoi amombcuma noca, >ay ue ya di cuenta desa-al Padre, cc y aqu fe el verbo [Ae] decir, aunque renga conjugacin de potro,., cerno fe dir, ciee cotrucioa de Activo, ut;
i

Aipo hey ndebe) efsote dixe. &c. A Los verbos dcqacar, facar, llevar de alguna parte, emover c imiiia piden Acuat. yAblar. con (agu) uc Imboi a'o chjgui) qaiteje La copa (Arocir chembae
hugui) Heve

mis cofas dei cc.

Los denas verbos Achvos regularmente piden Aafat yAblat. con(rehe) ut A mo Sariga r eco Qur.uzuya lacbic cehej hago que el enfermero cuydede Qi;ener?
1TJOS

www.portalguarani.com
C2
a lu
r

p*'ftatjjmfaow3 gupc'rira reliel-c/anr tdKtnoqj


)r

OArii3|ni30y caen goercirrborars; pegme. J enfermedad &r* Algunos verbos como (Arnboe, Ame .mrandu, Ayoqi^j -oc. pidea Arafi?. ck.p.eilgai y AbU-.tc cefi^u,: ^Vnboc i^u Aba$:e reae). enfJ XJ edro a levj?ua z los Indj-? Avoqua Peru /He-r 'bipoirrie) mand Pedro o goe iyi^ViZif^jlan!
bica-iui co i AcbCstf y )-*:. i: ( Ayo'jua i ;ery Of hernbhpriiT^j Noc que ^Rc verbo [ -iyo^un) eu tenido, ae, manoor <a muerte., pone la .perima en. Abo
<

tiyo-con [reV;
he] le

miadh
:
.

bAjoqu.-U reo L Accd-.o pero re U oue- e a Pedro- n fg&cfv de emie


f

gat *o e *oev.i& pl je

Baev y c

[ .Xtp.i

oaemoy r rimo

p<

qya ana upene]


trabajar, ux,
^

Mend.

i.Uios fe enoja

os entregar

aiD^Boriic (oibOfebiqa: pey cjal OiCOeJe^caais uqs


.
t
;
:

Los verbos.
|.i

A ct^/02 mudan
.

el

Genic* del

nen

br

iti Ac^b.

quaaco

ei

Nombre

ubfho:!
r

reiicion eh encor nonio ea el verte a jr lM 're yi oa!i03oj. quebre ei bra<:p de Pedro., aqu iPeru
G-it, do no.mfc*efubf:antlvo tjtbaj

vo coa

Encorporaad
:

elvebo gaa e.i beeac (Cha Per] ecd^m-rnrdo tausce] Avv-b OCi ei coragon ele uari [Aypi pa aycuai cutujpafsc Jcri
pues ei nombre fabft^tjtyq
ei*

cti Gcitsi

C.'i.

J ij hsri c i

?:.>

icn

I^an

ees.
i

Los
lar

icivOs que por /egvoclo c bo-p-K c

Dac

Ab
re

-de

penosa
ei

por ,m j
..i
i

ci

Acubuivo CQa
qc
ut
cie.bia

la:K>ii e

vei do e
/vpiac,

3 ca:o
iC-^vac,

poner!
ne

en B&c* o

poi ea

(Amboyeb

cicrj

www.portalguarani.com

Aynee mhofzh chvuhi) replique 3 mi cienib u.pc Pvire (.Tung ayocg-pery ?gu /. Ayttiog 'cru) faqtie Pedro el proue. jec. peso fi feles qiira la reiacion, qeda el feguudo cifo como, anre-s, c (Aee .m boye b c'icrubape, AnrgPeru agu) cc. tarazones, porque con 3 relacin el verbo es A ti va: fia relacin es Neu/',

tro: coa

la re

acin es

mas ufado.

Cap, IX.
I.coftrucion del verbo
odo
verj-.-Q c jnjugado

Neutro.
Abdiid;.

por pronombres, es

Neutro* de lo qinlaofe con/g-idos por Us aoMS (A, ere>o) oczfolifo, 6

Dlos

ty

duda porde

que
el

ve s 3 o q u a verbo tupiere cafo plcate, cernen jo


ta

mt

e a p.ue d en fe r

fe
el

coa o.c e r i
bo cio

pofpoficoafera Neutro-, y no teniendo cafo, fer


oIlh.
.

Ab-

Algazos verbos ut Aiulhive cvjgm) Neutros, que tienen el cn^in] apancmede


(

Neutros piden Ablac* con ag cerno del y ccps ios dems


figm fie ido de aparcarfe.

(Acr

lAkacb^gtn)
Igcia ore.

Lime 'del. (Ace

Tupao

-hegtilfalide

O roa

pide.i Ab^ac.

con rehe ut (Aangareco


(

haeibac re Ve) cuy Jo de

os e fer.mos

%d:poroptubo
Are.

abari aicorebejnecesko de ru ayuda

me
pej

Algunos piden Dativo, tic (Abane ciupe) llegue* b (Anee' chupe] le hable, repaqa.e (Aba cha

OCv

firi

MacVos piden

el

AV Dativo y juntamente Aolativo


cea

www.portalguarani.com
94
con (rehe]ut: f Ayer u re Tupa apc ekerccote be haba rehche ile) pido i Dios bque necefst (Apor'andu ebupe recor rehe ) le pregunt de lo qte fer demt, de (a ^aerAnee chupe ebocoi rhs) e baee que me hade caber ble acerca defso cz. Ob que piden Ablac. qoa LaguJ) pueden admitir erro Ahliavj con (rehe) uc [Adela.gu chugu yrkengue rche] recelo me del, por loque
(

dxo.

Neutros d: pronombres cambien Algunos piden Abat. con [agu) vi [Cherecarai chu^ui, U beScjlvidcrtic del* El (hece)uinb ^gula^meiue.quaado noe acordaron de algna c oa el [Chigii] qoindo icdexaa enol/ido, pera no acord ufe mas de ei, aunque no guardan -fa rega con rigor: erres con (re-

De

los

Ciemaenduahec] acordeme dei; otros pidf.ii Dativo ic [Chcr\yrcrhpe) le perdonen y ocres pachupe mbae Ablativo con (rehe) ut fCheracacey rivD
he)
lie

(Amombcu cruipe) (Ayepea chuguij me aparte de el me confte a el, 7 a I lo dixe [Ae-nombru chupe) (rehe} Anemomtubicre otro cafo pon efe en AbUc coa confefseme a clac bcu chape cheangaipa piguera rehe]
el
r^s

mefqne tdo&c Neutros por Los verbos que de A*vos ft hazen mifmotafa depopohparcicfcfo ve /. fie) piden el cbugui) io apure de icioaqrc lidian Alvos (A y pe
cecro rehel
e

pecados*

Tamb'en
ro J

los

verbos que cubieren


/.

la partcula

(po-

el

reciproco lyo

rjoj

el

Acufat. ea corora-

www.portalguarani.com

do enere

la

nor,

radical de verbo? piden el cafo que

pedan de pcfpof c cn.

Cap. IV.

Del verbo

Infinitivo.
fin

El

Infinitivo es el
(

verbo

oras, feu el radical


enfeaar,

del verbo uc

Amboe) yo enfeo (mboe)

y roma del verbal, as partculas (hague) para eiprcr. (nagua) para eFc. y(habangue) para el futuro y preter ro mlo. ur (niboe fisgue) a ver cnferTd (mboe fragua) aver de enear enf-nado-

(mbo habangue)

a ver

de avet

E! ufo del Infinitivo escomo en la lengua latina, fempre que la oracin trae (que) con relativo r'-"proco egun la oricicn pidrere E. G- es bien quera fe enfen^s (agvere ndeymbc) No quiere, qi;e le rl5an(oicacndoipr3ri) &c,

nombre, y corno tal puede verbos ur (Tupa n ande yoaihu reregido de otros he' nandequai) Dios nos manda, que nos amemos muuaroente, aqu el infinitivo (Kande yoaihurehe] esc-

Tcdo

niniriyo es

fer

b regido
si
"I
1

del verbo

Como

(Ayoqua nombre admire

la partcula

[cuera] para

pretrito v(ram-a) para el futuro y (raviguera) para futuro y ..pretrito fmfto ut: (na pybe cuera ano

pe rugua^ rol ralo gubieba arrnrt mano b^gne ohatereco eatu roguenofna aracaej Nic. No coa f lo aver (orado cada ao -la muerte de fu Capitn fe fiaban doF
;

iendo

<kc.

Los

www.portalguarani.com
95
Los verbos romance de ven

Aypota, Ayqtna, .Avmoa) quando * Infinitivo, y ^ oncoi es de dos verf

bos per ceneceates ambos uns mifma perfona afate, como: Quiero comer, Sabe ^feriarme, Quiero faber re&:". El verbo regido fe antepone, y eSar, Penfe yr Chembe os fe d jfponen defh fuerce ( Ac ru poca,
qua,

Ancmboepoca, Aia

tnoil occ.

Pero quinde

-.1

p orneado el el romance ay [qu) fafe derecVim-nC [ayverlo regido en infinitivo. tV quiero, que comas
porandecatu) c ouc ftbes hazer !o[ Ayqua ndeyyapociiaa, &c. "Ufan del Imperar, y no definitivo quando lire verbo f A] ecir, fcfta por verbo mlvoit; El- P Pay} os dl<e dice, "qie ce vayas feereao fey ndehe oue noto hagis' (peyapo cxvc.h raco peeme) gcc. e lo hafencdo icih es: vete, te dice e\ PUre, no
.

c 3 ; Si os dixe: gsro envende na puede enerar ratvo chiZt'pDtd prenere del Indi estivo
tire 'dice,

61

Irnpc

que'y

fe

fueron,

dixeqaeno'o
qt c

hizieron-,

.ir 1 Pa hey Pay) vo c lad>yipoi le raco pee me] f

[oMma^

noera bren
u*r.
' '

el

hazer Idyrndcary yyapo

ta

guj 3e

neo peeme

*;

V
.De

^ Cap, V.
I-

;:

los Ur-rundios,

y Suplios.

T
I

i
fpn de
'

es

3 indios

SJfes

no^b!e degancj
"anat

i'entn lengua, c )r;nin'cin Infinitivo 'cen >cn qu~ c.i Usdic;i7acs nariges cj rnoj da

tenai

www.portalguarani.com
97
i-acion es la

*1

prncipalyy kt gfneral,>fep:eae ufar con


r

odos
es,

los

verbos, overtradcs

frmente

los irregular-

de

los quales fe hablara defnues.

-a

Las otras terminaciones qif fueen ?ener Ton [M% Wa , Nga, Ga, Ta} con acento breve, que fon dir

en dveros verbos. V* G. de! verbo Amboe)' iaze[ymhoebo] de (Aroyro, heroyror'O^ de (AS, Gui~ ma^ de { Ahaihu, fiahrp, de A? gucenal de (Ahepea, Hcpenanga) de ( Ahecha, hechaca) de "(Anemboca-;
seras

y gL'inernbocflrnta.J Los verbos Neutros, y Abfoluros que fe cnrgiri DOr las notas (A, ere, o) &c. tienen en el Gerundio y
lpjno eflas nocas
ifar,'-y para
e

(Go

e,

o, para

las

perfon3<?del -fin-/.

plural foro) reles,

(ya,

a)

-inclus-

pe, o) ut: del verbo (Ahal

yo voy.
<
)

Suihobo. yendo, yo 1
*

Ehobo,

jhobo, para

_ Orohobo] exc, , r yendo nootros. Vrt t l { Yahabo ) me/. y yendo ra. Peheb<^ yendo voforros. yendo aquel O otol yendo aquellos^

el ufo fe

advierta, que iempre el fegundo ver-

bo h deapeltfr si primero, y pertenecer ai mrno agente ut (guihobo* aptanel yendo, vo'u me quedare (ehobo, erecarune) vas comers (o-iobo orna no ae}

vi murir rc. efhs oraciones fe pueden hazerpor e (ramo] como diremos en el prrafo figuiente- Pero fegundo verbo pertenece a otro fuj ero fiempre fe li el
fiel

de ufar de h partcula (rimo) concr (Cheherarno cherobaft)


ha'

ut:
f

yendo fo% me en

tu vas, el c holga-

ra

mucho [udehoramo hori cat-ne cc N

Los

www.portalguarani.com
9*

... Los

ufari ralqug

vez con

fas

oras del verbo y dxcer

(Amanobo* por (guimanobojrniriendoy. Los verbos abfoluros y neutros de Pronombre n< cieen Gerundio en(bo, /, mo] fino (ramo] de fubjun

rivo uc: acordndome dect, me alegro (ndereh eccema en duaFamo caeror) JEI nio lora, eftando enfermo {Cu*

numi oyaheo guajira rno.

los que tienen encorporado fu cafo paciente de una y otra manera uc (Aha guiyeylba cutubo, / Chcyba cumbo) voy angrarme. Se niegan con (ey) Si G. "del verbo (Aha) yr s diguincba ey, L guihobey) ce fgulho eymo, /. eyma L yendo yo. -;:-. no

Con

fe ufa

Icen

cunj na) yfrSguay} ut

(Alia,

baey Aup;

na gnihobo rujjuay, /. gaibobeymo yepe) voy le dixe devalde,y no fui, coa Gerundio [o dice el Indio pori razn que defpties dir. Tienen- los- Gerundios, y Tupn os una mifma terminacin. ut(A 1a ymboebo) eo docendicaufa /.addocendum L doc'ium (ymboebo) puedefer cambien Gerundio ea (do) uc (Cnecaneo ymboebo] deeus fum
docendo* El Gerundio en [dum] regido dla prepo?. (interTe upfe por el fubjuricivo. uc (oaramo ocuerjincer cun*
djfgi raaarse^/timbhacon (meme)pofpueo aI'(ramo] olioram.J ;nerac ocue r } cfeo- fegundo lo explica mejor. Alfupiao en-j,ju.i:o con nombres adieivos irve
.

el-

pr cente del Infinitivo, u Aguiyeccy ymboej dignum

do#u

www.portalguarani.com
99
f^yabacccymombclturpcdiauryyabay frcle cKU /. (Iiupc haguama.
it
fcupitl]

|
Os

i.
los

Romances de
rom anees de h E.afcnando,
2,

Gerundios.
fupinos fon:
.

[os Gerundios,

En

cninr,

Con

enfenar,

tay eifsrua-io-,
nfeva, 6*

f. fiftad^

eifeiaido,

mientras

Voy, vengo a' enfeiiar, para enfenar,' Vengo efe enfeSa-r. P. Es tiempo de cnfe'ar, Pf exponiendo la rega queqed dicha, que los ferbos alivos lian detener, cafo paciente, relativo, I fi fuere a Coluro, ftle ha de aadir la partcula Poro) aplicaremos los romances fufodichos confus exempos. Los roirm-:es pues', enterando, y en enear fon de
t

3'e-rmdi

E-G- ana hora

(PereF ara
;era:

gai enfeando, en enfenar amorhba guiporomboebo) Si di raangaba

reta

e afea ando, en enfenar i Iqs -muchachos. [Cunumi mbobo) enfeaaadoies, en enfearles (ymbobo.

haze dela manera: nfenia ido, coa e aferrar a los hombres la virtud, tendr e hombre grados mas aventaj ados degloria {teco ma-

El ocro ro;mn:e con enfenar

fe

rngatu rehemba' mbobo,

/.

rnbo ppe>

mboeramo

ajes tecoor yeihocc receibe ybape herecoaine.) Eloy cnfeando* fe dice (Cheporombo guitecobo]

pero dxera; cftando enfe lando fe dir' (Cheporornbo pipe guitecobo, L Che porombo ppermo guire:obo. L Cheporomboeracso guitecobo, / gipoxombo^-

bo

% S t cobo,
i

Para

www.portalguarani.com
P*ra entender mefor.eto, noca, qe ufan muchif

simo
ePar

ffi feo en alguna parce, como rentado, hia:ado de rodillas gffi (Ayo. b.l elar echado, y {Aico] que pife fciads ei .nodo de efhr, y regad r meare o Ltlcn uf\i cen verbos de mov mi ene o. S e Romance pues cuvier el verbo (elar) fe hade poner el verbo (elar) en Geruadio, y e lucro verbo ea ei ciernpo y modo del dicho (ef. lar] lic: yo'efioy trabajando todo el da, y ca ehs jugando IChe uaguetebo arnbaeapo gucecobo, isae nde creSembo^ara nace eicobo.)
i el verbo fe lar ) y el otro verbo ambos tuvieren romance 'de Geranao, el verbo (citar] iemprepone en Gerundio* -el P|fp fe puede poner ca Geriinmu,

aios elgs QgV^fj* (gifiama,. gufccna, guz tupa, uIcccobo} que falcn de ios verbos ( A) eftar,
ios

por ei fu bjunciv o V. G. eianio mirando, W. $ clavada en u Cruz, me arrepent de mis pecados ,(Iefu Chrio curuca pipe o?bae rang rche gtimae&q gucecobo. L chemacraino gmcecp*

hzzcz

fe

linanigcn de

toayepti mboic chesngaipapapuera rehe. S e otrro verbo nctt e^ido de otro Agente, fe h -.de hizer liempre por ei Subjuncivo, con te partcula (ranQ)[3|a fe pondr olarnence ai verbo (ehr] u t: elando yo eaenaudo, o mientras, yo enicriava, iie^ mi Padre (C ie poro nooe caer ecur amo, cheruba obahej hci fe puede decir ( Aicoramo} pero ufan comunmente ei utro yerbo (chereco) que cambien iguiica (elar] ei ve bo (chern) de los quaieshibUremo$ en ios verbos t eguiaresj ut 'finando yo pecando mientras yo reja va,
!

tc-

www.portalguarani.com

lego

:bo)

m Padre (cJtenemboecfcerfnarftol&c;. E romance. (voy enfear le] fe dice (Aha yinbovengo enfear, para ensear (guipar omboebo

yu) y tambin por el futuro del participio (har) del hablar defpues (Poromboe harma ayul que de, vengo e.r. Macero, Ei romance (para enfear) f e aze cambien por el Futuro del participial (Haba) y 'QpQiQon (r /. re^e Forcmboe hagul m ariayu] V.
|ual fe

Participios.

l o:ro romance: ("vengo de enfear] fe plc >ore precepto del participio (har) Poromboe harn
7

u) el

fruido

e enfear

ue
{'-

/os

vengo de fer maeftro, vengo muchachos (Gunumi mbo iarera ayij ava de aver eafeaio, y no 03 enfedo, diliterales:
a ios

(Cunurmmbo

harigaera aya)

E tos rom incesta m


f

fer fe pueden decir por el prer. del participial (Ha3 ) y ppfpocioh[agu) defta mera (Poromboc hague-

Gjirnimbo hagueragui ayu, Cunumi boe habangueragu ayu] elo fe entender' mejor def* es quando Trataremos de ios ^Participios. Ee romance (ya es tiempo de enfear ios mu m ^chos deco.m C r.&c.|fc haze por el pregare del (hai

a.gi

a/u

J]

como defpues

fe dir

(Ciaami mboe aab?ma C 2ru

ibfma occ.

"^:U

f Praxis de los Gerundios y Supinos.

IIL

j
J

e ufan

con verbos de movimiento

m (Aos ym*>
vengo

boeboj

yx)y a en, re a de (nderec?aca ayu]

www.portalguarani.com
0 2
2.

Quando una mefma


fe

vertcsVc fegimd(lo

come

.y cern

la accj n dc dc poner en Gemnaio '.. G (aypc yguabe-j lo lleve y fe /o di (a-

pcrfona haze

faiele

.raba

chupe y mee be) .x. 3. iiempre que e romance del Gerundio equivalier al romance ie[ iubjnu'vo, fe-puede u(c de uno y o tro ad libicum, ut guardando, fi guardares tes nui,d a miemos de Dios ras- al cielo pTpa porequazta ina rangaru mbeayebo, /. mbcayetapi note ereho yba
i
:

pene). El "romance de (por} fe aazc'po-r tramo} ur; ib lo por ayer guardado qs m and a mica eos de os e jfei al cielo [Tupa poroquaicaguc mbeaye ramee, /. mboa ye ramo oi raco 3 oho ybape,

4- Lo irafoo es en as oraciones, en que puede entrai la pancula [pipe] ut (oae mangar aibo, . eemoag
ra
fto

pipe

/.

rerobia-W

onemongarairamo giiembipctcue,Tcfa Giui rerequara) el que tiene la Fee de lefi


c

Qnflo,
quando

que recibi baptizndole, enbapnzarfe,


fe baptiz.
i

oracin dependiere de otro dilinro fu puelo fe h de ha'zer por d iubjunrivo . G. ac taado le,- fi e acoran, feri bueno, {oauparatfio 1

Pero

la

marangicune} y no (oniipbo.Teniendo el Gerundio verbo de movimienro y ro . manee que equivalga la partcula para} no fe pticii hazer por el fubjuncivo E. G. vengo hablarte, opa

hiblarce [ndemo^getabe*

/.

ndemongeca hagrnar

aya) y no: nde mongetaramo^ Lo dems veafc en el Suplemento*

www.portalguarani.com
to3

Pr^e IV;

De los Participios;
Cap.
I.
fiempre ora de infinito, Es de Infinito ,
.
r

La

partcula

(que)

no

es

rnucnas vezes es de Participio


fe

algn verbo finito ut: juzgo que , icefe que, &c. pero quandofe pofpone al nombre e^licito, o mplicico es nota de Participio, ur: l mucha ko que acot, el que enfena. loque 70 bufeo <&. que n ia lengua latina Te pueden hazer por el relativo qtii

ando

%ue

ur, qiod.

ux

Lo? partir ipios pues que fe ufan en lugar dequi\ qucd Ton tres, el primero es (Har] et fegun ,
,

o (Bae] y el terzero. (.remr) y ^r} corno diremos.'}- I-

tal qual

vez tambin el

Del

Participio (Har)

rp

L^

participio (Har) aunque alguna vez lo ufara con Neutros, v Abfoluts, es proprio dlos vcr!

o8-Aavos.-c

(Hnbu

har] el que ama, corrcfponde


ia

Amans,
los,

Amator de

lengu* latina.

puede ufar con toexceptuado? unos peces irregular es que apuntare efpues. En mucBos verbos haze tambin (para, /. cav

Efe [har] esuniverfai y fe

a, /.

ngara, /.tara) conforme

ai

fupino de que

fe or-

ft3>para lo qual fe cbferven

las

regias figiiicntcs.

Todo

www.portalguarani.com
104

Tcdo
y
recibe
r J ei

verbo que tiene Tupn o en (bol Ib


los

t>2crcFe

(ymbobo) enfefanio (ymbee haverbos que no tienen el fupinc en(bo) cerenei el fupino, y anadea fola menee (ra)ut (hahiipa) amando (habupara} el que sitia, codem modo (Hechca, hechac?a 3 ymeenga r ymeengra; Guinem bojaraci, embe^ ar airara cc. Los verbos, cuyo fupino acaba en (ma) hazeri: (bmara)-ut (pryl fembrar, en el fupino haze (yeyma) Ec-rt. (ytynabara) De los que acaban el fupino en (rnOj los mas fuelenhazer: [har] uc: (Aroyro) defpre* ciar. Gerundio (heroyrmo) Pare, (heroyr.hara] AI. gunos hizen (mbara) u.t (Abahe] llegar, Gerundio (gui(haralur:

que enfena.

ta herno ) Participio (bahembra] fi acaban en (nal "haZen { ndar0. ut (A?) elir (guirenal Participio [Hndara, Ano?} ehr coa alguna cofa, G^r. (henofna] Par, (heaofndara. En los que fe liguen que foa irregulares hae (guara) A) verbo aivo comer* beber algo (yguar Aca] beber vino; (Cagus'raj Ay$tm) morder ycuguar
'

Ayepee] Calenrar fe (yepeegu ara, / yepeeiara ( Amombeii) decir, ymombeguara /. ymombed har (A.ieo) ear,haze (teco hna, vcl, te
llorar (yaheguara)

Ayahe)

quar? (Arcco) reaer fcerecohara,/. cerequra[Arar.garc

co) cuydar aan.gareco har, /. nmgarequara) y -rodos o de .t as derivados del verbo (Aico) que cambien tiener ei oteo parr. (bis) cq.-io diremos. c verbo Ae) decir
I

haze yarafAyogua) coger, haz.e (tahara. Los ver jos jfsfCjjcrosa y Abfoiutos que tuvieren

(Han 3

www.portalguarani.com
*o
tara) fe ufan
:

fin

aadir es mcfa apr' anlefff^mea*


fin oras.

fe

pone

c!

verbo

tC{A5femi35%rai, SejnSa

rauara,
cprcfiO,
i,

Aroce,
v

rrfcocc frara
;

f.^ocohsra
trf
(

Arouna^'
acenre

lundahaa!

&c pero
la

fos

^divos pderj

relacicn recproco, rt*


A

ios que

aman

a .Oos

(Hah upara 1

ios

F&f sp
;

***
;e

amia

(guai^parsTreciproce. fie! >e bo A c?ya no cafo, ni relacin, fe le h de tmdr fempre U jvere articula (poro que lo haga ? bfolito.' te: los qi. e gafe

Uav

an* abfolute
ara) cc.

[Poromboeharal
fus quatro

los

que acnan. (Vor^hu*

Tiene
curo

tiempos. {Har} de prefe ue

larera) de pret.{rmama] de *ururo (SarlngEieral

de

y pretrito
e

mio.

/ har hataparey) puede negar con (*nal y (frgU^l y ^tironees ictaye al verbo fublanvo funves, ur (ni c^emboe rugua^} no es mi Maelro. Negado con nal y una i) aifin dice*, no tener, uc (nachemboehari] no rengo
,

Se niega con (cY) ut b

ubu ey

imbten

fdaetro*

Con
on
los

e! participio fe

fupe

el

fupino en ^u.) iaa

verbos Neutros; y Abfeltos. uc

[Chec ruhare

vengo de comer loponhcy fca*e ou] v^ene de caiiar cc y fiempre de Prccerito. y tambin con Trec. fur. mrxeo( checa ru harng&e ayu) vengo de iver cq. rudo, y no com Con romance de futuro E. G. voy :omer. voy cantar occ aunque fe pudiere hazer por futuro defleparricpio no es ufado fe na ele ecurr Tior al Gerundio [aaa guie a ruto] voy a cerner
:yu]
I

www.portalguarani.com

Para [ a praxfe hi de obfervar temerice do net en [os advos imcditameace antes deHe parciripic clcafo paciente E- Q. .mucib elq ue enenaba Pedrc

(Peru mboeha ornan) loscjue mueren con ia gracia de Dios ifa.at cielo (Tupa gracia rcromancha , oha yb^pene cc. L nombre, pronombre Agente fe puede mceponer, y po poner adibitum, vt [cheraco Per mbcha L Per mboeha nico che) yo oy e Macfho de Pedro* \-.6uplcnu
.

II.

Del
IM

Participio (Eae)

proprio de ios verbos Neutros y Abfoimos, cambenlo uan cen algunos achvos Se forma de a tercera perfona del Indicacivo con aiadir (bae) ut (Aba) voy (oho) *a (ohobas) el que va, ^amblen q hallo ufado con eireavo [Tupact opeguarama noce yernofngobaeciie] Nic ios que f
entiesaron l'g Madre de Dios (mimo yemonangabae panga nde) .adaes cu. dem [Che marangatu) oy bjeao, (yrnarngacuj es bueno (ymaiangaru bae) losbucaos^Gacrecirai, hejarai* heqaraibae] occ- lo mefmo Te ha de obiervar exi rodos ios verbos Neutros, Abfouros, que
fon' las

fie participio es

mcayen vezes un oracin


fe

enrera

como

que

iguen

nibaj dice: rengo la cingue* ao mi.aney ney bau bae) los que rieien lafolai apiriencia buena. (Chereenguerano caiu catu au) no

(Cfcrec^iaguerano marae y ncy ba ap menea buena, Hinc.|H<v.

www.portalguarani.com
o7

engomas que bochas palabras (Yneenguer ano cary cabuenas palabras. u aibae) (os que no tienen* mas que
ce.

juico

rile Participio'

con

el

nombre fublanrivO

>uede de<ar a (o) que e precede t (Asa oporapicbae Aja pjrapitibae) hombre, que anda macando. Con

verbos coi jugados por pronombres ba, y iLi ella uc (^ba araquabae. /.
ds

fe ufa

con reta-

Aba yyaraquaa-

ae) hombre encendido. n ios a (vos cambien fe forma de la tercera >erfon ut (Aypo; olpota, oipoca bac. Areco, oguec j, gicrecobae) cc. aun tenieado paciente exprefb uc "upa grana ogicromaaobae} y no: (reromano)ie) Al contrario el Participio (har) pide iempre la
(

partcula

te.3

y dice

(Tupi

gracia reromanha)
ios

y no

>gueromanoha.
Tiene*' las tiempos
>res,

que fon comunes

nom*

(cieraj para e

pretrito (rama) para el uturo 5 y

>n/uera) para el futuro y precedo mfto. - hz niega* con (ey) ut (omaney Daecue /. omanp feeref} c~* Itcn con (na) y (ruguay) incluyendo (taca ra: iu ogue ogucrc? bicrual verbo une^ut

amgua/J SI fuego ao es el que fa:ime ue >e apaga, I ios que uc \ \ iocaoiibae) b ei con (nafy h(i) final no comea (nda ychbeybae) los que no tienen mas Ma.
:

d.re

&c.

La
s

regla para

fabsrquaado

fe.

ka de ufar del (bej

y<qua ido del (i.ua) pjeleer eih: ron ios Nteut.ips >y Ah(biW$ 2 es Iicmprc (oae) con los aijvses meji Uc aei

www.portalguarani.com
en
.

(bieljy-notoq^etnk {hr *\dcz m que febae} porque por el {har) ftiecu explica rVl.u sjbibj [2r.7 on^nuiciony oficio, y no por e (haej como e romanee mas dice j ugidor) que { el. que. ju^ga ) y ma tie [ ped guenp] que (el que pide). codas las vezes pue <jpe f~ 61 de xphear ei oficio, o conciuuacio 1. aunqu et veVbo fea Nevero Aboltuo,fe hade uar de hsri
z [bra'J que
(

id

y no
dir
'

dei

$>ae]

uc:

(Mbaccec?r5

re'ie

yetuie
:

c.e-ihj.

le

peigic>-ios. jpero

"(Mba'e tecir rehe

oyerure tejbae
.
:

,.. que piden de valde. tos nombres ordinativos t Icernfi yaca con [y rundbae) el .crymo (nueve bae) el nono &c* uUn jj inacrin ege.s ^qmo'-advafbi:), uf: ^yoyi .eybae aha

ios

bu/ Me. le

amo fu

>
1

conparacion. V. Supem.

111,
antepuerta media

Del
a

Participio (Tem)
/.

p-micuU
ramerue
ai

FeniJ

fce'ribj

qoe

del verbo atiyo h-aze prtplj alUiios Harriaa a6fcivo, oc ros ( quienes mis me in
radica
:

clriio]

Quieren que fea pafsvo con expreslon de ion iiic juizfc, es quchon ie aojribre, lo cierto
aaa<4ien'do

(a

per-

es,

qu<

&

fcamos

e dicho' (re m) al radical, del verbo igaiaccin .de! verbo exe cucada en a peifona gil
i

cente V E. G. (caerembialhn) a quien ye amo, o que y- arno en qu fe ve exprefsada h peiona agente que es: (c&ej y el paciente "[ amado) eft embebido? V %nifcadc
}

,: cl;remb3LhiiJ

coneponde

dios dos modos: de

1|

fc&gua Utu;' matiis

xne, ve

quem ego amo,

quien de
ios

www.portalguarani.com

n9
-

os 6-Pttcc dir:

que

efla

oracioa;

quem ego amo*

m Parrclpo?
i

-'"* <> & Su formacin abfpluta es (tembiahu) y ligue a eg]a de os nombres que empiezan por (Tj que en la o vspficto mudan la T. en R, y pjr coaiguiemc eiene

pof reucvo.

.H.ypor reciproco G.

con las dicciones que empieza per yjco.ifonante. por [Q] la qualfuelen mudar en -jfepor ^- y por P, ut (A\7u:a, cherembiyuea, Ayqua,cberemgua, Arob^ c lerembirobia, A yporu, cherembporu A Sr.c. cxc'pc: Aypot ara,) que hazen: (diere( *y pota, y iw'hora, CjcremrnbpraraJ y agunotro que coa e u* b fe fibra. Coa rodas .indicciones de nariz, empegadas

Kazc

[ccrnbi]

:-

..

x>r

M.

haze-(temi] ut (ch?remiriip,chefemiraboe) cc.

:0n lis

que empican por vocal, quitada kmp re U relcia quando el-Verib Ucuviere haze (t emito [Ahai--

cierembialhu; AyapdjChcrembiapo) <&c. excipe ios mgales con los quaJes Se.npre hazecernij ut.(ayb #
si,

SVrriiybo)

&c

En los
Hice
i:

ningies'agunos no quitan la relacin (] (Cbrre.nrayb'Oj por tcheremfybj no fe de>cn


la

pilcar.

Suelen quitar
Igimps verbos uc
lo.

partcula (yovel, no) que cieen

(Ayor)lo deto (cherembiri .-/. cber que yo def co(Anomo) lo ecupo [OteemlmSj /. cheremniomu] 6 que yo ecupo . ^yoquaij licc'(chcrcmbigui, /. cierembiyoquai] quien yo man-o fcierminguai] mi criado* los verbos que tienen t)
cmbyora)
|

y*

www.portalguarani.com
jrio

yo, k no* por


ra

e!

recproco mutuo; fe ufan defla

mznz

(oaoemfoapo, loque e!os nzeron hjaindofc mu 'rinmehte, peoermngue) loque aveis concordi menee cmtado. <kc. El verbo (Areco) dice (CheremhSareco t.cvz rernbiereco) lo q^e yo pSgOi tambin dice Te (cieren
'fguifica, mi muge r. Tiene ios tiempos de L cuera raml ral qje fon comunes a los nombres.

birecoj p-ro

y rng-ue
I

ut cCheremblariu ey quien yo no amo. l prec. (Cacrcmbai hiieynguej f. chere:nbiahucafey) uc f Tiene cai^be h negacin (na) y[ruguiy) ut (ra chrembaShu r gua/ ] no es lo que yo amo, qjen yo amo. fe pa ele cambien negar con [na] y /a (yj fo-il (rictecsj batiiiy) no tengo o qjs yo amo. (Mi hemlrneerai

ti negacin
a

es (ey)

quz yo,

no ciee cofa quedarle.

Age-ice lempre ha de elar mediato al [cern] t Pedro quj.ea vootros enferlafsfe fue [Pe*u psne
)

mimboe.bWma
quienes Pedro
peiquaa.

vofotros en criados

deiJ edvo,

en'ena

lo fabeis

(Pee J/eru remimbe

Oracin fiemp*e crae, y cafo piciente* .acc 11 coa principamenre per e que viene dereciarfe del pal rridai vu oee rici pipiar a] que mira iempre la perona que azi
a

E^ e

participio en

mu

Te e

dcij

ai

que

ama p

ve* occ, corau iomucftrau

clan mea
o-

www.portalguarani.com
Xi

dos oraciones: Muri Fulano, que mava Pcprimera fe ro. fiuriofulanoquien^arrava Pedro- la p Muri fulano quien&amava jfedro. a de hazer por el (hara)oman ah per rathupara). ia fegunda por el (cerw} omano ahe Perurembiahu) orqe la primera mira pracpaliccr alque amava, que s Agente y la fegund alque era amado, que es Paente, la primera que es; muri fulano que amava tedro, equivale ea: muri fulano amante de Pedrofegunda que dice: rnunFuIano a quien ama va Pedro qtivaie efta ocra. muri fulano amado de Pedro. De lodchofefacan los dos romances proprios del fenijque fon: Lo que yo arro, es amado demi. Aquien yo amo, es amado demi. terque ambos traen paciente, que es la- cola amada us eco marangaru cherembiahu) la virtud que y amo, es amada derni (Tupa cherembianu] Dics aquien y no, es amado demi. La maior dificultad, que y aqu es faber ceno;r bien, quandoel romance es del (tem) vq^ando no, orque los Principiantes lofuclen confundir cen el Po Janee del Participial (habal del qual hablaremos defues. y paraqre echen de ver efta dificultad. s romance del (tem. Lcque yodoy. 'no es del (cerns) fino del (haba) ee otrotan parecido cfse. Lo que yo enfeo. I tambin rom mee del ftem?.) Aquien yo enfenoi no es del (tem) fino deI(habaT Aquien yo djy fon ambos del (tem.) Loque yo amo, Aquien y q
fia*

no.

La,

www.portalguarani.com
ut
:

c? eP'a: rod's 2$ve quee romance -de! Pircicipo(!oque)(quen) fe rene re ai cafo paciente? es faber. al rifo que debiera ef?a

La

rega pues para

vC no Wr?r

en Acvi&zivo^
rclpio fer

verbo fe ufi rafia romance de Parromance de (tem,] pero fi mira, y fe refi


fi

el

ai Dacivo* Ablativo, fers dicho fe figue que e primer romana (oqie yo doy] esdel (tem) porque mira cafo Acur pues lo que yo dovi es e cafo paciente, qtrod egc fat. dc 3 ypor configerice fe ha de decir (C^erenirnee; E fegondo romance, (oS c yoenfeo} no puedt fer del (tremf) porque e verbo (Amboe.) pide 'Acufe ,nvo de perfona, fo -que yo enfeao no craeperfona paciente', (mola co^a que fe enfena, que es ta vred Ja leear cj ja <xc* que fiemp r v a e n b at E ( /sja ade y
-

re

uicia cafo es fafeer:

del baba-

De

fo

'.

lefu

Chrio raco mdcmbo teco mirnptu rehe ChyQ nuero feor nos enfeo U virtud, el cafo pa

squ?, es (nande j n"ofo:ros, que fomos los e fe nidos, ico iaftruiclcs. loque nuefiro eor nos.enfcSo e Ja viitd, que es ultra cafa, corno en la 'lengua latn fe ve mas diramenre, porque eh ora:?oa Chriftus De
cience

mlus do:j
era
e

Domlno_docii

aosvrrutem, por pifsva dice: Chnb k'nius lcs virtutem, y en ninguna rna

puede decir vi tx os docta t% porque U vr lid no t cpiz defer e^aada, ku ifrruda", efie ro< nyincc pues; -lo que yo aieo, no es de '(.tem)' fin 3 de (h^a) cemofft aira depi;.. s porque no trac per fon M'icnre, Sao t uicn cafo, que esU vir;id. El romane prjprio del jjern?] pira el verbo [Ambcc] y qualqrier
i

www.portalguarani.com
que pidiere por paciente cafo de perfona , es la uien yo enfeno) E,G. fulana es quien y enfeo, el afenado demi (Abe raco cheremirbo) cc. Al concraro en ios verbos que piden Acuf. de cofa, iilcra cafo de perfona, el romance del rem. noes( iien) fino (loque.) porque cle, y no aquel trae cafo pa* ente; feaa por eitemplp dos oraci'one, te una que dic e!a es la ropa que y di Fulano. La otra: fulano quien y di /a ropa. En cftas des oraciones c cafa acicncc es la cofa dada, id el la ropa, a*Ia qu! mira rincipaiitcr &pe, fe la primera oracin, puep fe ha de izer por el (rern?) cnico a A'^e upecherernimeengiictro
s

i)
i

la
a

fegunda oracin, que dice: Fulano es quien yo ropa, mira al ucra eafo> id eft quien y di \i ro-

no que

que es fulano, puesne fe puede ha^er por el (tcm'j c h de hazer por ci haba) Acerare a che yla

leehague) cerno e dirdevues. tratando de


ila

part*

[haba.)

Loderxias veae en

el

Suplcm

Del Participio

(Pira)

La

pancula (pa) que con narigales hae {mbiraj pofputOaal verbo antcpanieaoole fitipre a re* cion (y, velh) haze participio pasivout (ynybomWI lo flechado (hafiuprajo amado &c. les que rieaerj mfonnre final fue en romar una (i antes dei ({raj ue
j

Ihalh. b. Habubi} la Affiehg,ymecngpra,.Arrof*


*

ymournbrajC, Los verbos que tienen

(a

pancula (y

/.

no]

te

www.portalguarani.com
'< dexan adlibtum Qt: del verbo f Ayoqua). m andar, (y quaipua /.yyoquapra ) de Aon} poner (ynmbi
ra

velyoaombra) &c/ Tiene fus 4 tiempos (pira) de prefente [piren ce pretrito {prama) de futuro (pirangiiera) de utur y pretrito mido. La ultima filaba eptede dexar. Se niega con (eyj alfin, habiendo de a {a) fina fei.it tHabuparey.Hahupare iey- Haihuprarnej Haihyprangueiey, f- hahu ey j/Tra, haita ey pire cc Seta que afs el Participio (tem) corro e (pi ra) miran ene r ambos en la oracin la cofa que padcc<
i

fe diferencian

oracin
fotuto

la

en que el (cern] trae regularmente c n perfona Agete,y e (pTta] fe ufa fiempre ab G^on romances del ipire.J

6 aquk amanEl enfenado, aquiea enfenan. Qtre fi cfts mcfmos romanees cubieran exprefsa la per pna que haze, y dixeran. Lo amado derm, 6 squien los hombres aman. E entenado demi, aquien Fuaao enea Ya no fueran romances del (pira) ng aei Ictir.)

Lo amado.

regularmente twz en a ors perfona Agente, porque cambien raiq^ai vez i ufan abbiuto como fe dir en ei upiem el (pira] nt'n ca feie traerperfoaa agente en U oracin, un fo/o e templo hallo ca que e participio (pira) ccaga Aent
el (ecaif}

Dixc que

con

la

cxprcfso, y es quando tienen ela partcula (pabe/ pueft enere el verbo, y parucula (pira] dela maneja (Vqita
*

pbcmi

www.portalguarani.com
II?

jabcmbrj cofa fabid de rodos (yniboyerbiapibemb} Qualquiera otro Agente f9 reverenciada de todos cc.
3

ea la oracin fe ha deponer en Abtat; uc: (angafpAari yrlacoTmbtrcJ? nangj 3 nrehe /.iri) Intacta, no fac FupasO Baa d. La Madre de Dios fue que por el cern, fe ditera: angaipa oseada del pecado,
fe e*ptefsa

crmatongL-erey.

que efos Romanees, lo enenaf. de los verbos (Ambce jenfear (Alo, lo mandado que piden cafo paciente de perfona roquai) mandar fon romance del (pira) ni del (tem) porque la cofa

De

lo diclio Te figue
<fcc.

&c

mfeada, mandada, no es paciente como arriba queda iicho,iinoulcra cafo, jrafs fe han de bazer por el [haba]

Praxis.

n I

che] rirneramente fe ufa en recio ur (HaliupTnico fe ufa cambien en el aroado, aquicn a man fe y y.

(Yfabacterecoplringuc oyporangcicco) Je cafes de i*rida loque debefer aborrecido: Admite los rehe fooficon que pide fu verbo. i?t (teco ssjarangacu vezes ios m^ ruidos en la virtud. Muchas
>bliq> uc

7mboe pire)
anteponen

al

:on*y fin ella fiernpre fe palo cortado: con los verbos de (rof.no) pao llevado ^#*yter con rel'at. (?bira herahapYe] jpafsiEl futuro no fot ament rve al participio
vo, fino cambien
al

Participio el cafo pacientecon la ah a pire) uc Wbra yyaha pite l. ybha

rea-

verbal

en. [bilis] uc

(halhubipuama)

amandsj/. a nibilis. V. Se fuple cn eic participio el Verbo pafsivo,

laplcm.

&"

www.portalguarani.com
Cap.
Por contener
s
efla pare,

II.

Del verbal (Haba)


mucha leng&a, iafticuyo un Cap parte dividido para mayor claridad en hs prrafos.

De ios Nombres veibales.


nombre ; verbo fin oras fe iiazc Los Nombres ver bale?, Abfolutos tic (marangqrti) bonus* f-nurangaru haba) Eo nicas, (Acaru) comedo (Crtruhiba) Comedio. Para hazei de los aivos nombres verbales, fee poner la partcula (poro) A'^bj) Amo. Poroal hade

Conefta

partcula

(haba) pofpuela

al

hu haba) amor: (Ambo:ccoqua) Erudio, (Poromboce. coqaahiba )eruditio &c. lino es que tengan alguna re lacbn reciproco, c cafo paciente caprcso ac {che n h haba) el amor que le rengo, [Tupa ande gualhu feabaolposa) Dios quiere nobtros e rengamos amoi (chcraha haba) cf amor que me cnen dke.

Admiten

fus calos ce

pofpoicion

ut (nandereh<

poraihu haba] el amor de Dios para connofocros pueden fer cafo regidos de o:cos verbos, tic^poro y pcfbo habar, alete ae necesico de fu ayuda. Tiene fus tiempos: (haba) de preferir, (h agera de precccico [haguama )dc fucuro yihibanguera) de fu turo y prec> mifto, U ultima filaba fe puede de*ar. En algunos verbos hazc caba 3 i. paba . taba,
L

Tupa

ttd&ba*

l xgaba

/,

mbihfj como fedixo del parciapic

www.portalguarani.com
1*7

helomdaba, poromonangaba, bahembaba. Junrandofe con la partcula (ramo) hizc [ bamo} (oneTibo^araitabamo chercrecgni) me ciee por fu P ?ncrecenimiento, per blanco de fus burlas (cheacoyaba no carecoj la cendre por mi ropa 4c.
rara uc
*,

(Kec^iacaba, aahupba

femondryufef*

IL Del Tiempo^ Lugar, &c. explicado


.

por

el (Haba)
modo,

Se
:l

ignifica

cambien por efb partcula eldempo, e{

logar, el mPirurnento, el

caua,

yefe# f

cmplice cc. coa qac e haze la cofa, com<l confta| mejor por os exempos. Significa pues c ciempo uc (chebo habingueycoj >Ite es el ciempo, ia hora en cjuc me ava de yr, y le
i

imdzn mucks vezes para mayor diH acin y


apalabra (ara) que
ignifica,

caridid

dempo,

dia,

tora, uc:

ndaiquai ara chemanohagua) no fe quando he de mo:ir,t da,ia horaen^ue he de morir- Explica camnta\ la ocaioa cojumura y oportunidad uc Ayohu ( :hemundahagua} hall ia osafion de hurtar. Lugar ur (chcrccohac nco) cie es ef lugaf donIcfuclocftar, (chetecoharirpioqua) pafso por doade

eftibi(A-cncmb02- hagua oce ete inga Tupio) U [gtefia es lugar Tofo para recar cc. InRrumcnco. uc (?braquufhaVxnftfumcaceoa
r

pe

fccgr$a dpajq,

H t:

fierra^

U (Mbae

qurfaaj

y
le

www.portalguarani.com
fe fuee
iiaze u?

tambin cxprefsar t\ rnftrumenro cen que (qycevaea yucah)et cochillo cosque mato la #acas ( y chembaeapoha) la cufia conque eraoa/o. Tambin dice [o que en romance, (cofa Zcc'ton fegun la maceri de que fe trata uc (na Tupa graci;

mocaay uca-haba ruguaf


ca

raco angapa

mu}

pccad<
a

venial no es cofa, no es pecado que h&zt perder

gra

de Dios [teco mar onupahagu? oyaporamo, yu mbramo oicone) hizendo accin digna defer a p
Sotado fera acosado,

(m acera de)

ur

(jsfmdeyara re
a
.

ni ojboraracue

fermonerk f por emboe habamo

nico cheemore "fasgj pafsioa de nuelro ferio?


aracae)

mscenadt rn

(Mbae pang

que loe a materia de Dfcrina, que Domina enfeno. Mire. Modo t (cherpboe epe rhc'yyapo aagu) enfe?a me la manera como lo rengo de hazer (ndaquaiche y poru hagoaj nefe como lo he de ufar occ- y fe /imratam
bien con

fi

U partcula (rarnf)qc fijiufica"

(modo) uc(chc

rnhic spo harmi err&aeapojraba/a como trabaja y. Catifa,fiu, motivo, rajn &c- (Mifsarenduhagu no yeu) el fin, S cuf$ o motivo de. fu venida' ha fiel foftflisnt: oyr Mifsav (coie chehohague) elo| es v que fui (eguf hagui mari aya) lo mcfmo'que (Egufri reh aya] por efsas cofas vengo. (andetubTpangapabague nico fe Efeoo, coacl terro) fon efecto del pecado de nueftro prime
i

enfermedades (Tupa povaicague meme rae cgui mSfeciruqiefbl pe andebe orierronabae) fe efecto de U liberalidad de Dios, fon Uberatidides d

Padre

(as

www.portalguarani.com
.
w u9

)o* efsas cfas que fe crian aqu en la tie rra para noorrcs. "Nlc. Dice cambien (feal}ur(c!ica3phague nio) eia es la feSalde avr me ajotado.

Cmplice, Compaero ut (C&uraco vfc yyuca bague) luanes elque rnaco conmigo U vc he omano Per cuche checaru hague) muri Pedro cot [liien ayer corr eVc. Poder, facultad, jUrfdfeion ccc. ut (Caepc che10 bigu rehe ayerure Pay upe") ped al Padre cenla para yr al yerbal (nandeyara lefu Oh rflo riere o* Kuelro mee Pay Abare upe angap mocaynHgu^} Confio foiamente da s Sacerdotes pc"eor lefu er para abfoiver os pecados. -cc, Intento y propofiro us (acolramobe cheeguahe
l

lagulma areco) efde em cees tengo inrenco , propofio de hurmele. Deuertc qne con efta fola partcula fe explica mu;Wfsimaa vezes loqueen romance no fe puede explicar

muchas palabras. E* G* nunca os falta oofender Dios (ndogua:afion, ugar, y tiempo para aipeeme pe Tup <noyrhagu~rna) V. Supem.

m multiplicar

Anotad ores.

pancula (pe) fe umita lugarut (CaruhapeJ 'en [ugir donde eeome [Caruaaguire] en dond

on

la

ehue comer 6cc. fambiendice (porjut (Tuparafaupape) por a-, or de Dio*. (Cnera^t hape)idem ei acache* aguamo)
por eftar

enfermo: en ci precerttogniica (porgue) ut

[he*

www.portalguarani.com
25

hccBa&aguepe aiqajfelo porque

cvi.

A ragoh'. Mu

chas vczes eqtvae al Gerundio u* (chereco potabo cherecopota hepe) y algunos dicen lo tambin con la noc
(con)yfignifica

del Gerundio igicccopor a hape) Puede decir tambicr (modo] uc (Ct*rtef hape) con prcfkza

(cheqmrcyngacu hapejeon bi, y diligencia {chequTrey babeymc) fa diligencia coa peresa, Aosdiendo (rnajfe limita tiempo ut(checariu &ape fmaj e ya llegada mi bora de comer. Explica cambien el eftado enque ea la cofa nr: [yba hape ma] efi ya para comer fe la {taca O mca" diKipe ma] eft paraca/arfe y. <^c. Con la negacin (ndeyrange] fe limita tambin s tiempo, ue (ndey car uhape range) aun no es tiempo de comer f ndcyoaguye hape range jaun no eh en fa<;on<*:c,
j con (ma-i hize Gerunembosbabma] y es tiempo de rc^ar (hedio jTuhabmaJ ya es tiempo de traerlo <kc para lo qia irve

,a tola partcula (haba


i

en di u*

folo

el

pf efcnte del
ai

thioa) porqoe

futuro (hagarna]

Supino y Gerundio en durn , vi poromcorrefpone boe haguamari ayu vengo enfear. pero el rorna.ice (vengo de) po* c procer (ymboe bague ragui ayu] vengo de enfenarle. Habangue explica h accin, que avia de *ver fidoi no fue para e! q defta partcula e note, cu<* fe h y de poner en ia andn, fiempre qt*e la acc-on riel ver* bo, fe avia de aver lecho, y nofe hizo u* (eceyab ndcreco babr^: re errafle tu modo de porcarte, ^tu obi* gscon $ue;yi$ deaverfido (ndereiqu*! ndc yporu htbangu
j
'
I

www.portalguarani.com

Ratffiigtfc^ttfepifteufarlo-fyyaSiii

opo*eq$ habaague)

no
fia)

fue pofsible fataria

mino,

(cer? clieitinhibng^b-

eluve piqijc de morir, avia

de a ver maerro, y nn mo*

rirc. Acn-co el verbo (Arnoranguel la ufan* at (ngapi mr ? ta<xf Tupi retace ac^Soboy febigue ometia* gt'} el pecado venial efierva el y-t luego a! celo; Nic Con (ey) dice que no avia de aver fido, y fue uz (Agyereibe nde ymombcfixyhbanfL-etifaJ mejor uviera fido no aver felo dicho, id eft: no avias de ayer
'

feio dicho, y fclodixrfe.-

C^n la pofpofoon (pe) dice lugax donde avia dc; no fue t: (adocar'ui ocaru hfcnguefe) no comi don* y de avia de aver cocido. Co (ey) dir lugar donde, no avia de ayer fido, y lo fue u|gQec ey bablnguepe Qi* co) t donde no ava de efiar. HbaRguepel tambin dice: (en lugar de", qfcando avia de) ucfAgufyebete chebe ndeyabngeepe, cheacaca) en lugar de drmelas gracias, cuando avias de darme Us^ gracias, meficsfndecmbocn^re habangeepe, ereernbogarai eicobo) en logar te rejar, cis jugando*.?

fin.
Dlos KoKiaoees preprios del (Haba.)
fe
los
l
*

Tapien codos verbal de Por e^e(pira) dlos verbos Abfo romancesNeutros* y


(ie-

mfyy
(

lutos,

que yovi, quien yo vi] por- el verbo (At* Gqii es Activo dice [caeiembiechacuera) yper el cha) vcFbo(Amat) Neutro (chemc haguera ) eOos romances: fe>'v2T:. > iiO'fcaca- dfccV- jueporips yerbos chivos ion
Ec

hccjia-

www.portalguarani.com
22
thechaprcra, yyabiqupi'rera} por los verles (Ama y i Apoco) Neutros 3 fon (rr.aehaguera rnboco baguer

e ufan cambien

con paciente efprefso ur (Mbae rnbo<

llague) cofa tocada.

Deio
verbos
qi
,

qual fe figuc, que codos los romances de I Neutros y Abolucosqoe incluieren e reiauv
,

quod en cbiquo por ulta cafo del verb< fe han de hazer por el (Haba) E. G* effo es, oque^ tu preguntare (conendepcranduhagu efte es. por quien pregone ae,, (conendeporndu hagu< cfte-cs,aquicn'pfcgancafte (coae ndeporadu bague]
quac
iascircnftanciisfc ha

ci

de colegir en que fencidefe hab Dixe en obliguo, poique en recto iempre es romance d participio (bae)uc: el que pregunta (oporandbae.)

verbos' actives, que incluyeren e relac quae qeod en obliguo per ufera cafo, cambie vo, fe han de hszet por el (Haba) la rega pues para no e rar en los verbos activos eaeh: fiftando el reiaciv
los

Todos

mh

quif quse, quod por recto es Xbara) finando en obgt por cafo-paciente es (cern -| Eftando por ulsra cafo, c
f

porcode pofpocicn csfhabajy afsi el que da', prorrn tc,Hcva&c.es[hara}u: Pedro que d el cuchillo. (P<
ru quice rnee'ngarera] lo que dey>prornetc, llevo <kc. (cern J uc e c*ichulo v que Pedro dio (quice Perurem

<

promeco, Ikvo 4:c. es. haba) Pedro aqucn yo di cuchillo (Per quice cheymec hagu< raj pona rnifrna razn deiverba enfenar que pide Act de perfona e que enfea es (har) u t Pedro <iic enfef, iosrrjuicaclios '& u ounmxi mboc baraj ^uien erj

meenguera)

A quien doy

www.portalguarani.com
125
quienes yo enfee es ftcnf] ur: [os muchachos que uc:;la ununi cheremimboecuc] lo queenfeno es (aba) ndcmboeaaba: rcua que yo ce entena teco maraugat che pendre otr a s^ oraciones de Pira maor explicacin quac, quod, ;rbos Activos, en las quales el relativo, qiii, El Indio ae alera cafo del verbo P eaobguo por ao che ypifc ropa, me pide ti paga (Abi,

bien recib
'h

chebej agticra hepira rehe oyeryre

no hallo palabras

icr^a
er

Sccclic ymboyeq^ha>a que explicarlo (ndayobiif (nde nanga uama) cu eres, por quien derrame mi fangre lleva elo ai Indio i quien amombaca hagu)

u* cuchilla (eraaa cobie Aba cache quice cheymee&c

agee rctpe

Apendix.
ebi de notar muy hicn para no errar que el (haba) ^inclut'eaao eheht. qi*i,qu*,qQod> incluye tambin uuua cafo del verbo, por loqualo que era oblquo, ha de pou;r en Redo como fnbftanavid con eUcrbo. kplicarc'fne. con dios cxemplos. Dicen (Per pelee che meehaguera,; Onaaq) y ao iPeruupe} Pedro, quien yo quien) que ei cacklQ, nMsw- pcrqae el relativo, f
->
i

exprelso

ea

el
a

romance*

eft

incluydo en efle (che

mefmo es ea 'meehagucra] de de la jen|a Lengua cae ymethaguerj.que ^cuidedi.) ;ua latina- Por a'rnma razn e ha de dectiilefuCh.nla ,o yo rapare ico tsco maraagaru che pemboebabaj
lengua del Indio, f lo

que predic leitt Chnco. :e ttecomirgcuj y no (tccomarangacK rehe} porjacerina que

yo

os

enfeo

es la

que

www.portalguarani.com
que
Sota fe AMar'. que pr jjk r * cafe verbo {Aaiboe) cU' -ineluyo en 1 (Hab) yio rnifmo es (che pstnbochaba) que de, qtra crudio ves;
el (relie") -qtr s
el

pide

de la cagua itini. Lomemo fe ha de observar coa os Keurrrs. fi. G. ele quien pregunte, (Cb'ae cheporandulngae} yao (cobaecipe) Efio quepregynirc rCofeae cbeppf andubagi^ej yao; (Cobac. re !ie] dejos zncccc:

dentes," p con igu eme s fe ha de colegir el eatdede e&a racin,- .porque idifcra (Cobae cheporanduiagL'e, o-

momhtu]

to pr C gunr o

bg^

de laprimera. Ee, quien dixeia (cobas c^eporanduaY^apaa)dIerae fegoudofeatido. Efto, que

die*a el fe mido

di~hp. y

fi

p r egu a? c

qi* e ro fa te r *

ei yerfeo Neutro suvie't dos cafas, el cafo qqe no eloviere icaydoeftl fjfabaKeMdc poner znDivo,

Abisr, CDoformee verbo lo pidiere* &'G.ef verbo ^pcrand) pide Dativo la perema quien fepregunta

Abiac. Iq que cprcgimta. pues la oracin ^ere: f Pedro quien preguntarte efso,e dir: (Per ideporin-

ffs |6| tbocor rehe) y i dkera: efso, qu pregumartt i Pedro febocoi ndeporandubague Peni upe} En la primera el 'incluydo zn ei (Raba) i quien pregunta* fe, pues loque preguntarte fc h deponer en Ablar. Ea U feganda e incluye en el []Niba] Lo que pregemaftc, luego'

quie* preguntarte, fe

Md
ia

poner en acivo.;

Anotaciones para
Pwedon
les verbales
a

praxL

y* Ikvaeb

Pedrc,

fercafo regidos de o:ros verbos a quien di ayer ei cuchille

aba

www.portalguarani.com
n?
<pce tutht ebeylTieelis^ri ope] te olvide de ta quc mc preguntfk (cberrcara cbebe teporandhgucra rebe. A los Aivos, fi c! cafo p3cearc no eiuviere fme

r*:a

oke Pern

aro antes del verbo, ftlcs hie arrimar fempre a recion ux (cheanga Pay ao mee bague /* a ymee

p*y

gue] yofoy, aqucn e

Padre dio ropa. En ios Neo* os, y Abfoucos, el nombre relacin qut cluviere tifa del verbo, es kmpre Agente 5 Geni&vo de nomre fubhntivo uc yporomboe baba) lo qc el enfe * f
i i'u

enfe Kan z del. Cjfan cambien vezes alga aos Indios

Us nots

(A;,

yporahabarupi Yereipotababar u p} ju-ficres {mndcyqma emu bagumar /. faiquaacaru aguamari} para que lo fepamos bien <fcc. 1 alqua.I vez tamaien ufan (as nocas del Gerundio i los verbos Neutros ue (guiya-pape) por fcheyapape
|

e, 4c, ur (nde

iicccopocahapc}por lch C rccopohape)ycI ice; en un fermon (guitecobagui

R Bandn!

Coa

por

(cherecohagia.

cranficion
j

oe baguala

f luo

no fe ufa, y asinofedce (ooh*ademboch aguama. &c

Negacionesdeniega con

L ebeym* que yo noie enfeno (ebecar eyba* | /. ebecaru haguerey) lo que yo no co%ii &c. tem con (na; y [tlig^] nrlaicndoal verbo fum t c^fnpQt jiajusri/guayj no es iooueyo t enfeiie L ii adecaru aagyragyjy |. j es qUe ^ CQrner &CTV

B boc aabey)

(ey) uc (cheymboe ey Baba

lo

Iteu

www.portalguarani.com

Icen: con [na) "y (y} fi aal, irt (n% fcjaho fca&i] no tengo cofa que cnfearle (na chcamkbf ) notengo* que comer (na niee^iruhabi) no tienes que comer [ndicarbabi) no tiene ene crner &c. lo de as veafe en el

Suplemento,-

Parte V.

PL partculas, que fon ( P l. panga, .mar, rae) de iasqualssfae^orrasqe foa. (Pae, paco, pu?, pucty, pug'u?, pia; pico, pipo) &c. de rodas di*
re o neccfsario.

De las partculas de Pregunta. lengua uhii Hazcn noca de Interrogacin en her, Pe,
cft-a

Noto primero, que

coas partculas

fe

han de po-

ner ftfBpre defpues de oque queremos -preguntar,- de fuerte q ie ia'noca, pa-rriculade Interrogacin hade caer fiempre fobre aquello de que fe dada. E G quierofiber i Pedro fe fue. no, la dada cae en la fia de Pedro, pues ella he de arrimar la partcula de prefi gunta, (Oh panga Per/- Pera oho panga) Pero
quiero fabsr

que fefuc> otro, fe ha Ge cae aora en decir, (pero panga oho} porque i a duda no la yda, fino en! a perfora de Pedro.
fi

fue"

Pedro

el

Laspartcu[as(Pe 5

P^ panga,/, pai] fanbrni^o

Yfe

peCtn

"ufar

$dliUmmiz

por o:ra fegaa mejor ca ere.

La partcula ipa7. pe J legando e a:Las#q^^M vocal y dice pace, aypo;acoi- amijhazcfmalef-* de la (?n ogaerobia repace ca?tf je, pa*.po, picor pamf) s;
quepeguarej

Ban&

pi.es avia

perforia

avia yo de

cr^cr

www.portalguarani.com
ir?
creer

fuegos de iflugercs? (Abapaipo.) quien es ese? (Aba pami cpbae oyapo aracae] quien oiia fwer cfso
a*

antiguamente Defte genero fon, (pu?, pucu>pugu?) que fe componen dla partcula (pa, l. pejydefucui, /> uga?)r; (mbae puf) que es cfso? (Pecui rae) es aquello? (Mbae pucuij que es aquello- (Pupe) compon ele de (pa /. pe]y ^eupejyc Aba pupe] tiien es zc> aquel, no eflando muy lexos* Pi,} espartteua de pregunta, ut (Mar pquie)

que ay aqu, (Mbaepi rae!) que es efso? lo uf ua Indio con unos nios, que elaban hablando enla Igle* De ofdjaaro fe /uee juntar con los pronombres fia.
(che, co, cobae, angj y ala partcula (po) que dice; qui$3s,por vendr, ut (Ayapopiehene) helo de hzet yo hablando confgc(Mbae pico/, picobae) que es elo?

(Aba

mfeaepia) de quien fon etas cofas? (Yabafie pipone} fi es que llegaremos? coa duda, Pac) es compueflo de(pa) y(egu?)esO, ut: (erei

paeH
(amo,

has
/.

comido

cfso?

fe

ufa de ordinario pofpaeilo

tamo] en las pafpoficiones enfticas, de las quaes hablercsnos deffuesen el Supi a mentpaco) es pregunta de cofa pafsada talq^al vez prefente. at (Mbae gira paco oec rae?) que paxaro de fue c|uel que canto? (Aba paco corupi oguacacuri rae} quien paf aora por aqiiij'fe compone de (paj pregues
a

y (co
ue;

/.

coi)
/.

es pregunta con dada (Aba he?) quien? (Mar em &er) como? deque

Her,

cera)

pcoaombce* por veatura


cera]
]

manera? (oale

es -|ue efta

(ou her] ha veni-

do

www.portalguarani.com

dol mtict' vezes' h acompaan: ccr otra **: (cRcbe Pringa) yo foy per venduta? y aqu adviento que en e
ienga. mtclias vezes
la

prenfimta, y refpicfa fon


cQaocen;^ uc:

mdmo,

folamerire en

d rcpJlier fc
en

fcAr'

G sq heri)

quandey K. (Aracae
fi

her)

qndor id
ue [Mar-aJ-

<i

aQ.ft guando.

Mari) incluye

pregunta,

cq

a'r.a chereconne) qis lerden, y fe: j nuca rambc con .alguna pairicula de preguua Ht (Mar-pspo ba'-qaeifcf eflo (Mir etei poga ereicojcomo es? re< 4; de faluda-r V- Parricu^s. Ras) irve vezcs de pregsnmi fernpree pone ulumo. qI ament fe antepone a [a partcula (aejdeif
"

turo mr (tr.eyurae vienes^ has. venid?-.' modo- de f iud.ar r quando agao vcnede lexosvlbae Chui :ou: ra y Iuan3y.no? (ere yapa; prig ac] haslo becao ya (/
i'

33

pipo iidvt c^nebe r^R&ie'c yi/pat vensur ntn&X cue:;cu v.diga&'/ RffiE r agu-}" va ammf&iid GO.a, pregunta y
1

'

to

nic.finQ..

-^uei (.pipo) f&Se mgi-P'Sng- aliaac)


'

f
q

y.o^po.r,

vmtisd
r

(ndeieyapo' rua ping&i puesnolo B

"ccqJ (|ffi^
"ha de..
;
-

^-.i

h abU;fda:.c:adigQ;;rndmo.i.. e jip
]

i&mbn

cQi (pi I

i^FPj

&

uc

&d\M%mimO- img.mim-pipo
^flja^A^
Qre,bej),te'

Xo-pa ; ugii pj a leu Chsif aeoireco ggtnyeca


.

yeb:

ii

Bandm? fi^ipancicL squella's. pai&a.s.f

99

www.portalguarani.com

n9
catu)
es aquello

elad quedos,

oygamos

bien o que -es-

mefoio qe (ypo /* ipo) las cuales loon de pregunta ao que bazen dudofa la oracions partculas uc (Agu yeteipo) podra er que fea tteno. AbaJ quefignifca horribe> y muchas veres dxcc Indio en preguntas gnica quien ut (Aba tepe L Aba te pinga ogueru rae pues quien lo tnxoi (Abape ] Tupa]
es lo

Avezes

quien es Dios?
rn,

de muge r, no

mbae /. mbaeAbaoyaporaeJque Padre le ba pr i zo (M bae /> m aais Pay onibo^ahuraelqucmuger lo dixo? (Mabae U
nbae cuna OFn^rnbe

pregunta pues efprefsamenre de vafe ha de* ufar del (Asa) no def mabae) E. G. que hombre jo hizo (mafcae U
fi

fe

de

Efta partcula (ce] /cacando fe con alguna dlas narrogaciones dice (pocs) (Aba t C pej pues

as vzes

ponen per adorno.

quien? y mu-

Nota.
f*\ onda* dichas parcicuias de pregunta tienen corref pendencia ks partidlas afirmativas, de a s qua/es f lablar enel Prrafo %uiem e m: {hsepieo}

Hj
|

m con mucho rigor.


^hal.

Rcfponde Kaenlco)ef$o es. mudando a p. oyapo panga) R. (oyapo nanga J p er0 lo no o

es efs>
C

nN
fe

cLfer-

Las partidlas { Fe, Pinga, p. paco, pco; pugu n

pelecha) y nohazeaofino dcp rc ;n ; no Jcon prnicu quefinrea para conciliar a atencin ar sde narrar alguna crfa.cuy a .fignfc ac
i

Qn

W ^ ^

C&ate-

oa

www.portalguarani.com
Ho*
....
.

crjapang] Chateoel noque, pues 7* veis, mirad i/eisde fa?cr porque aveis detWt-CVjepjfJpowc pues vas f> iqnw'(fi&< <]je (Char:pii) pues yayas, luHa/, Guapaco) ciraaqurti-ce lsscofis tCHapro, .[Olarepaco, ' paco acoij porque va fabcs, que aquello (Caapico.ya CHa nguepaco) porque yafa&eis.ovdteis cf;o. ACaaceya s'abess que fabei que (Cfucepico) pv.es

puss} pues veis que esos,c


1

efsas cofas,

c
_

Lo eimohazeai as
-

(ai.j, partculas afirmad!


.

_ nero. nico, ro, nugui } ec. uc: j (Caatierc) m:r,u (ICaanacoJ ya aveu vilj.o/do&c. coa-LCaanicoj pues vss qut lo pueH/como quien vela

rifo- (G'aacico) dern.

Curo,

/...CharroJnDiitadacjienj.ttnquefs 271 "w-

Chacera) mirad,

ase

alge aded /como monftrandpie

pero s poco AlfWio aan: (Hatero]


,

vWc [Ca Wjjjg

(eo^iiaco) Ecce- eata sqf t^OiH y.iapeb-

baeabaref, bece

oSc^bo obaque rwoguenoama) abocus -oran


,

E 4d

Hubes

fiicepir eurn

ratn

tyfc

11

t! ,r....-ar W

vccdum eu.a'rem bm, ecc. duo ? pa:o,pa:o; j jfcJ KJM 'fs parricidas (pe. piche tiempos c. preguntas lino qu firven *$ veZ ; no'bn pin fubjWvb y fe pic en l^gat de tas optattv o. y ^ i. amo) V. ^if gatas [tamo
,

vjn c

www.portalguarani.com

las Partculas Afirmativas. , Maco, He. Ni , ^as p^rMdas afirmativas fon[Ninga :Nug?,Ncgu?,PacuRa,Rac; R^Re, ) ^ Na, Nico

II.

De

vno Las Jichis pamemas iba muy ufadas, fuer c,a slo queTe mente de ornato, fino que dan mucha i o .as vezes fon necc fs 3 ras, fiema A nic^a y muchas oracin, y piicdenfemr de caen fuerza Vcon mar la s* queda dicho. ^ erbo fuWWivo como arriba prefeace t (Cone penembieca] efe Ne) afirma de
fir

ven l-

s>

a jai

efU. quien
j

huleis.

S &
obse

-iU

pronombres (ene, co, . fudc unrar con ios aer^mencecreo ib%**t {Arobiamchc) yo
el.

O teiros 1
i lS

&&**& es, aqu


6

cftcdia,csd*a ara ceaicobael

^4ffeP* pa~
de dar
ten;aoae]
* *

is

le

d:as covez dicen (qut che] por {mfoi od^s mias. Alguna cambien che/ambicn- frichc por [cenco cheleen

abi

(Qiembae meme

/ 3 y-. -.. r > epL-esxie (Ni^efcee cambien poner sprmcipjo n^re, wm prohombre ut (chema ndatmcienejyocerco quu hermmobeucte ufayco fcTq'.tai srr dicen [qi] por

leo] porlckeuicQ.}

recambien: que eLdpco* i>uede iigmfca na, ciccc oyctuigiuj porque ur .(Aag mboiap perbnas diferencian eitrc l. porque eftas ircVpCrbnas fede fe.r,poNi) con k ocra .pircicu.ia IpoMce: debe (ndahaielie mipodraTer, creo que sra,por vedara- L'C cuibaej.deae depod. Ce? qutyotio yri;AbanipQ j

eseimeace

lo

www.portalguarani.com
151

Lo mefmo
pcamo
rae)

ignfica 'fypo. tipo,

po} ur (oufce

upo (<

ee todava en fu ctfz dc Ncti ,/. nucuy / nagitfjfon demcnfirativs tit nj cuyracj cieno que es aquel tchenugt ndaiquai,) Ean< yocicrcamence nolr fe(Ani nucu]eisoiio, noeseso mqna bgfef || gfi efsos drc. (ndupe idem ac(nang 2 eup La partcula (Paco) esdcpregunca,y tambin arm ^ tiva, dicefe por coneenro g por pcfar, y fe uf cambien e las rcpreheuicnes ut:[A?e paco Je nm icapf^aj kien que eres m mal mandado V. 'ra de as r>i relalas. Rajes partcula afumaciva de quea reflece, fofer lo que dice, hazc &c. (cheyncc t) de verdad que el esmi cOa, y Je admiracin uc (M* opare?ngatu pa yn rae ra) es pofibte que o bebi, o ectnio sodo. r ambieti d
}

puede

fer ajgimo

J<

guando fe agrada de alguna cofa, ut: (AguTyctcxora que bueno sue e efto, a. (Aye cora ) cierto que es afi AyecorciJ

Raco y naco) Ton partculas afirmativas m:;v usds i ^oipe nande yuhaguepc raco /.naco ahecVajala' dond, ^cbmes agua jo vi (cac /.cacox]es (oroefoioqefrac.'
:

'Rae) es 'partcula de afsever acin uc Ayuca raeae) infaliblemente le he de matar.

mbvn

Re cambien es partcula de afsevetacon. dice uno[Ay< racoebapo V araguato of] yRefp. eiorro(AyecoreaJ ci-

erto jilees afsi,ia India dce{-rey}V. Tr. de Usparticua* iVorr?. Dexoaqui el tratado que fe debiera fcgr de U:

Pofpoficiones. Adverbios de lugar y de Tiempo, (as la rcrcccones^y dems-partculas dea lenguajes poadr

mejor todas e

el

Tratado de

las

partculas,

yper ordei
luego

.Alfabtico para rnaior fadldadde ba2r

las

www.portalguarani.com

gj

SUPLEMENTO. T
Ca P
rt

-~

(John Crter Qroun

**

\ M?

Nombres Del nombre (A^e> la Perfona.


Apfendix
los

fie

nombre (A$e] que fignifica

la

perfona, o ufan rnu.

cbas vezespor cgo, ufa o en ete fenrido el P. Sion Bandn!* cuyas palabras fon .tilas: {Ayeatamo n gef es ma raagatu reco andehe robla ca tu na be, co rian:reja ppeabe yaaechaquaa yaicobo rae, Acamo Aje ioWcacc^ yche fice yquaabucahagua, pceabeismo nanAngeles marangatu reco A^crcndupaguamari , naicocebcyclie raejyxala dla manera, que creemos el r de ios Angele?, pudiramos ver ios tambin cod efios icftros ojos, ni la perfona, efto es: ni yobufeara de val: palabras, que lo dieran a* entender, ni vofotros neccarades de pyr me lo rcierir. fcuchas vezes o ufan de cal manera, que comprende no fo.l.o al que haba, fino rambiea los otros, tt ecaeuy A^emba ngaub re?ie oyoupe yempy r} o es fcicn que a perfona fe enoje por una cofa de burla, ti el (a^ej comprehende todos, y tfan lo /requemeen:e, quaado refieren alguna propri edad buena, mauc (mbor ajesuubae) vbora que muerde {Crf.a5e.jae) ivfpaqce pica ( Pejecoa'rme que acoi pbotl caigaibae amo hecucagucrao catu pmpraubae, f P gueqangawi pipe aje rnoangapfufea reco cacu pe>gua Band. rmra que no imitis algunas flores de
i

Aa

mal

www.portalguarani.com

maSoior.que fofamente
l

h vfta

tienen

de bueno, h$ or

que con u bueno clor nos confueian, l mirad. En ef ejemplo e (age equivale a1 (nanc{ej que incluyela pe fona con quien fe h abU^ pues io memo es { Ace moar gapfta3)cuie (nande mongaprhru) Aje pabel dice,c< dis las perons, hombres, y mugeres. ut (Acpabe re bifrfiuraftibtc nanga Tupa) Dios debe fer amado det dos. crS vezes ufm del (Ace) por (ore) que excir aperfona con quien fe habla. Preguntando tm Pad ('Haebe ping i co c aba y j )Refpond:6 el Iridio ( Acebegu rama haebe) y es (o mermo /que otebeguarama) pa
]

nofocros Indios^
preacliiye
fi

algn vocablo de lengua del indio, para hazere lo explicar con ocra pal bra j preguntara afi: (Mar oyabo pinga ace aypo t
os
la perfonaJioc eft; que d voforrosdecteadefso,eri que eiPadre que pregu ta, fe excluye, pero los Indios queriendo excitirfe if de atguatermiho que claramente "diflu gue aquello fob que cae d(zqe} id }j- hibaE G.tCVcraco a'iecba i

E*

Alguna G. fi algn padre no enfendfcr

Eatodos^os exmpfos el {K^t) fer qier? Implicicefzpctfn que habla* vezl(A^e) no incluye aperfona que hai

rae} que deciendo dice efs

re cherapiciiara

yei be'e]

vi'

mbae, A<>e amenguara aere ndipoquh no mas las cofas de mi prximo, peio

tal

manera

el

(Af e) incluye

per fon*
el

ui/e fe

rve

hablando?

cut fignifvca

y diringue

fe>o de una perfe

www.portalguarani.com
h

c la

orr,

^fs

orra e* di fexo dverfo una propofiaori que en romance fe puede ufar fin

con quien
coa \oi
en
la-

Tiabla,

ifsonanca

rrte

freos trminos afsi del Jaron corno

lengua de! Indio nofepucd, f es yerjnntyc, es obfervacion del Padre BaadJni E. G- fe legra hpcrfoi dcfpties que ha criado bien afus hijos
c la rrlgr?

mangaphi aj bmcrnb reta mong-aquaa eaturir<) di: la India, apongamos pues que un Pidre hablando con

Para por ventura (yana$e onemb? rera rnongaqua aru rire} fuera pifi: aal dicio pofqae efh (cntcn^h en la lengua d Indio, to cabe, .10 la boca de quiea puede decir {chemembT} ue es la India/y a&iel Paire ha de deci? (yangapu ua) y no (Ace) qu'nio hibh con la India, y/a reon,
xortarla acri ir-bien
a

na India, quiere ervirfe dla rrifma fencencia


fus hijos, dir

s
i

ufo,

porque aquel [Ac/e) aqu incluye taperfona Que y obfervacion de U lengua dita lo dems*

lo dice*
<

Cap.

II;

Apendx

i los

Pronombres
Recprocos.

Declinacin de

tas

Reciproco en fi mefrno de primera perbria/ orn. Cheae/. Cbea cecacu /. cecaru / cecarua, yo mefrno, yrnefma.
Gen.

CVcve f.

cIieac,encorripoficion. de

pt Cbeyeupe
B*

^ c ^ Cheye /.chene. eacompafic.

mi mefrno occ. ami meiaio v a mi rncmo.


chyene

CheyeHe^i

'""
'

'

de.nTtffrno;

www.portalguarani.com
Chtyeht
por mi mefmo
cn.mi

Cheyepr
Excliis.

mcmo
recat

or ca

/.

Inclus. plural. orei cecatu i8& nandeae/* andcae

jF

or c ye h o renden comp. nandeye* na adeaeye ncornj.

ofeyeupe

andeycupe

or-ye^arene,ericorn, icy^ /.niridcn^encon orcychegui andsyefiegui Oreyehe andeyehe

orqycp:^
rleciproi^ cni S guUi.

iandcycplpc

nuGno de

feg"<cU pesfjria.

Plura f.

Norn ndei^ /.ndsae eecicii &e. Pecae'.psa'. pctetccit Gen nd-yc /. adce, ca comp. Peye 7. pee, en c jmp
Dac. c.
adcycupc

ndcye

Lni^c^ncomp.

M.

nisyehcgii

aieyche ndcycpipc Pcyeppc Rc-iproco cn iinefmodejcrcerapcrfona

Pcycupp Peye /.ptne en comp PeycHegui Pc/cHe

Haeac
Gen.

/.

Singular y Pura. hacac tecat cc. e! 5


ne> en

sla

mcfma,

eroi

oeasincfmas

Dac

Ac
Abj,

O vet G. hcn: ye vd Oycup e, Afimcfmc


'vci

co^i^

DclmdnQ
Arin^efmQ,

G.

Iten:ye,ve ac,

cacomp.
fi

Oychegui Deimefnio
Oyehe/. guecc, /. guchc por mcfmo. yeppc, ve^ oppc* e hrneimc.

www.portalguarani.com

-Recproco rriujuc.

fjbm. yo h fto,encomp, tmocon ccro,unosconotror Gen, yo /. naca cornp. de uno con otro, &c. Dar/ yoape /. oyoupe
yo/, o^ encomp. Abi. yohegui /. oyohcjp+L
|Sg

yo^ugu

/.

oyrugui

yoc^e/. oyoeVe, yopipc, /. o/oppe.

Efcolon*
Cpi
reciproco en umefaio de primera, fegunda, ttt* y cerape'rfoiu, fe haze con (ge /. *e eccaruy) dfcc- c cheac aha j yo rae"ofiii,yo/i en perbna. (cheae ceea-

uy) o explica mas porque (cheaej cambien puede dexir rodo cornc dir en ei trat. de asparcicuU$ (ndeae ceyeyucaj t mefmo re aftimfte (Haeae /. UhrzaiMiy
unombeuj
el mcfmo lo dixo. Con nombre cxprefso ea a?erzcra prfoa,fe'ufa ci Tolo (cccacuy.l recatfiay] | fp?ri ? teca wiay) el mefmo Hijo de D c s. '"El Genc. y Acuac. que C s (ye /. e)"flimcncc en

cmpocion

| 7e]escafo Acular, ei e (Cieyea hu haba) Gent. Ion angue* haze (ejuc { Anca-mgupi) levanto m a be a compon efe de Abupi) 3 o lo levanto (acing)ca5 ( |ja y del re ; proco (e) en imcfmo, porque c le qui-

fe halla ufado. . del verbo Aftaliu) ( ole ama, fe compone [yealhuJ-yo me amo {cheycatfhaba) ti amor de immcfrno. En ei verbo (Ayeathu)

fi

_ei.(riej

ff'ona uc
Se ja.

poniendo ti^ o ionrsbre (cae) de primera Le ^eacingpi'j ducra: otro me levanto ?

www.portalguarani.com

El recproco
jbien. puede er

c?i

firwefmo de rerzer? perfona


v.el

tam

(<>,

g)

como diremos mejor en

<

Recprocos w (opfcfi,co (gueeob) fu vida de el &;(%.. El Dac es; (Cheycupe, ndeyeupc, oyeupc, ut (A* aE^oycupeJ.Uoer.fqaa ha, de. mira r por fi (Ambaeap cheyeapeguar) eraba; o piramimefrno. El Abac. rene tres cheyehe)uc( Ana gareco che
traradQjde- i os, Relativos^ y

gqoa de

#i

yeke) cuido de mi mefrno (angu cheyefccgui) m xezelo de mimefrno, corno de enemigo, ^rccp.cheye
pipe] o ce igo enmi rntmo. El reciproco mutuo en el

Momia at. Geni r. v Aci en campofcxon. ur "{ XeGoyoa&u m: fac es yo 7. rio. rngstu, y pora etc Tup upe) el amor rrutuo, y ai to, es muy agradable a^ Dios (yopofb'iubeecorept, ^bape zccumf> qtue ^bpe yepc Tupa ornee i.rn"j El galardn de compadecernos" unes borros, no CcM ineat en el cielo, aun en ee mundo cflielc dar Dic njimotarey 'Tupi ndoiporai) no quiere DI | Feco las mutuas' enemifhdes. 3at. i^once mbeyeb youpc] fe replicaron mucf
i

men>e
k

orna o y c ebe) fe miraron mucuamenre (o: a .Oyohcgui i 'ychugui) t' dirTerencaa- eacr[oi:ooy<

A blat-

plpejjcftan unes dentiO ce enes.


'

Cap. I1L Suplemento ala Conjugacin del Verb<


Mk".
l.

Para

los

tiempos de

Opcit.y.^ubjunr.

t|

raticr

www.portalguarani.com

rucis vezes icl

Cerundioiy Sapino de c fuerte gubabcrro rae) y es fo mermo que: (Ayetano abarre rae) o*a!a llegara yo (Aba nee quaabo ama

Ayecamo

fi yo Tupiera a lengua de los Indios, de ella (Ma Tup anderalhu angar? rereobocamo pac n ande r airo yemoa eymi ekcfco *ae] pp. Como * Dios nos tubiera peco amor, avia de lexar de hftzer ie Hombre.

yporu yepe rae!

ne valiera

M@i. a. En lugar del (tamo. amo) ponen a' vezes alguna lelas patcculas de pregunta (pe, piche par.ga paco) occ. le L Aye aupe A ye au piche areco rae/dem ac (A/. 'euicamo areco rae] 6 xala lo tubiera. Curaupicke auim caemembrvbrrichuaramo chenwrac) fea palabras le muger, que Hora [a muerce deVu hip aufentc, oxala ftubicra yo echada junco am iu/o {Raibibeype eupe rHcuengatn rendape aballe angagurecobo r] and es o mefmo que {rabibe^ ramoj cxai dcfdelerego Iiegara ro a'efse lugar de defeanfo (Cehebeype ereru iae) ocala

o tibieras

crayday e r

ayer

raydo. Martnez.
ae
/.

|q nsefino

lo avias de avec (C^encbecamo ereru que

Cuehebearro ercr

rae^

y negsccn fe hazc romance: n ubiera desamanere fepacatuamo tral a aaarecime, Tupir I irtaader amo vaemorja eymfre) odos furamos al infierno fi el Hijde Diosnofe ubiera
!V*ra. 2.
:

Con

ela

partcula (rire)
<.

echo

comonoorr^sMcnd.(cherecba eyirbre- fino me ubiera vifto. Eand. Iren vezes defte romanee: pomo 3ver [Pe&amoi! yeta oca r ai eym*bire 3 oho aa tetme rae) pomo gvec

Homhr

am) como

fido

www.portalguarani.com
8

ido vucftros Adelos


IWend,. cslo

Ckftanos, fe fueron
f*

al

Infierno.

me/mo

que [Ccara!

Num. 4. .JUparticula (bce amo de U manera iiguience [Nache cara, ah bee circo Tu. pope) h!o oy -Chrjftiano, por efsonovoy, ia Ig lefia,
dea:
>e

ey baguefe. bce tamo] fe ta mucho

mu i lalgUfia, fifeefa C^nfiiano {c&ah, perutamo nugui tataracjvarriQnos pues 110 aves trado
nos
i

Redara nos ubi e redes traydo %ego 7 tieac fuerza de probar [Ni Ata ^gyiye nde, dzcchr>J c&ebeecam ypecohupa, veL'Na.Aba aguye ndcjane^beecarno ypocoidpi erebo y ramo amo)
fuego, clo es,

ub eras do fi o fueras, n {pinera^ fi;n<> ubiens ydo avistarla jfnache ralh^bi^chemoafiu ^ee ramo / bee gnjoj no me -ama pues pme. Hadado d crner i/* nt cheraffcufei. aneibee
eres
vificarlaal,
,

No

homtre de bien

tamo che moagar ramo amo) si fuera rnara, fi me ubiera dadp, dg c&me& fy

?fto. es:
::

me

a-

e tifarambtea paca ^tilempi-.miftp. ut (cuebebe bee amo aspo er raejefso4o-avia$de aver dicHo ay c r(>de* recpbe ng^? pipe bee tamo nugu nderrarsngaru rae)avasje avsrfido bueno q ua 9 do erabas fa nQ Otq. Nio Nxm. ^.Est$rnbieniikd el orro mgdp de conjugar los verbosejuc fe hizc por pronombres autepomdo la reh) ai radica! :del verbo con aparticua lacionfy. yel cambien Haze( m) con narigaes yai(n). al.Sri ^ue g ini :ve2{ndi!-./., ug -c.f fagun J^s ictrasfiaales del.
r

Vcrbo. V.
fiu .

(Amboc /. 'che frhbocai) leeneno( AhaCheHahuxn] le amo &- Compaciente cxpfcfs


*

niediato

a!

v:rbo rambaca fe

-ufa

uc^ (CHembeii}

me

www.portalguarani.com
9
ne cnfea (CherflumiJ
:ros el

me ama

&c

y con recproco

juntos. En ios aeutituo'uc (yjQgueroba.hc'mi) llegaron fiempre es agente. uc imediaco ai verbo

nombre

Chearaquaa enm) rengo mucho prendimiento (nde occ. (Cbeem/. Gheiraquaa ca:um v yyaraquaa eacuni)
feij

c." digo tChccmfcocm)rc^o

Efverbo (Ah}hazcCchchnt,ndchoni,yhoii*c: CbereAi) dice IChcrini, ndermUm^c. de (Ac, :pni, ndereconi, heconi &c. Corre por los dems tiempos exceptuando el tibe* do imperativo urfCtehe obahe, /. ybahem )aytr liefulamente h ande go (Tupa note a$c hahunuej a Dios amar ios hombres [Curiad angat amo ngui mbia oaraqu^acatuporuniguerarencnae nembegaeo pabeyngainrclgcienr, tu pipe oicobo rae) utinarn faperene <k prefente del Ce osima providerent. Eand. En el Subjuntivo no fe ufa, fino dela manera [cheyepi mon-

Adgera cher nmo) eflando hablando en mi coraron. fon mite ios Gerundios sue llaman de elegancia, como (guitecobo,giiiccna, guitupa) dec (Narm ymongeafsi le elubo babiauco. tani henona rae rano. Eand. de as Se ufa mLcho en as proporciones enfticas, piche quales hab-renios defpues, if* (Hechagir amo io ubiera vifto-lo av a^de herobiani guitecobo) cerno
creer [cheralramo ndereco eyramo amopae oroahu ey miehe rae] como lno fueras mi hijo va de dexar de amartel no re avia de ararvy lo, ufan tambin saqual

vez con el parrisipio (bae) ut (yyuciprmamo hecorubae] ios que etan condenados nuierxe. Aragcna, * J Cap.

Bb

www.portalguarani.com
lo

CapvIV.

De
.

los

Verbos Irregulares

re los verbos /rregu lar es


t

M.
|

qteayen
y
vario*;
es,

merece el primer lugar e verbo '(Ajpcrqu regularidad, y ufo ran f gu r,

efla en eU
?

37 ocro
f
.

que ciee
fe
i

ijuelc ygu.alc, fu

caa/ugacipa

qual

gu ,

Prefente del Indicarlo.


Afirmativo.

A Ae,'.nae

Negativo-

Digo
Dizes

Ere
,>,/

Ndac
Ndcrc
/.

No digo;
Nodzes.,

hcy
exc.

Dize
Declines

Oo Yae

Incf.

Ndey ndcri Notiize Ndoroa R xc L v


Ndiyac
Inci.
r=

No

dccimos

Decid Dicen
?~ S2: te" En iodemas

Ndspejrei

Node 2 $<
d^ci.

figue

^. U Coaccin
i

Ndei,vnderj Ko

general de! verbo.

operativo.

Afirmativo.
Ere./.rer

D?ru

"'fp
.

ley

i^igan aqrrfos

Tc

1 ere digas su & c> Xey diga aquel, "

diga 7p

knmt

lcito decir
:

cc

mut

www.portalguarani.com
ts

Plural.
or^e, cxc
l

ifs.

!ia/*yae/. cyajnclus-

syc
ey.

f.

tapeye,

Digamos nofor ros niegafc Dezid voforros con (eme) /. l$me} Digan aquellos

Optativo.
I

re ta/n,

tamo/, chee tamo, fi dixeray. Senega' con ey. te: /-ndeeeamo; jAeeytamo/.cbeey ramo, y ty ramo, /.ye ramo, uccjj imbten ndaeychecamo,

Subjuntivo.
ramoi. ceeramo /.cheyabamo. Senega ccn [ey] cendo yo, por decir y bc; Chce eyramo rcramo /. ndeeramo, /. ndeyabamo Cheyabeyramo
rramo,/.

ut;

yeramo/yyabamo

cce.

y cambien, Isfdaeyramo.

Pret. Imperfefto.
ieeamo /.Cheya amo. Dijera. cg.'Chc ey amo /.Cheya eyarno no dixera cc.
/.

ndeyche amc

Infinitivo.
res.

E. /.(ya)Decir

fet.E. hagu/. yague. Fur.

Fucv E. hagua /. yagua /. nagu vPr.Ehabinguef. yabngue*

Gerundio v Supino.uiyabo Diciendo yo


7 3 k'y a

Guyabeymo guiyaboey ; /. Na guiyabo rxigua^, /, guieeyma..


,

^?

Eula,3.petfoaa

U.

negacin con

Oro

aa

www.portalguarani.com

royaboexc- yayifco.tncl. Pcysbo

fc.y ragua?
finalcla.

?ze ramMsti noyiborugu?^ t:


,

Cyabo

t ^yiboruguiy

Participio.
Pres.

Prec. Fur.

Ey bae- c^ara./. yr?. ccjuc dice*] Seaiegi cotxyv Ey baeoic ' charc /. yarera j baeri /.ehara /. yarama Ey F. y Prc. gy bae rague f. efuringue yarartgu<
1

Verbal.
Pres. Oieehaba./,C*ieyaba
prcc.

[oqueydigo]
)

Cthague /* Ch eyague
Chccnagua
/.

Senega

Ft.

Fur. y Prec,

}:o-iey. Cheyagu /. cheiigui) Chee habanguc l.cheyabangye)

Nba Tambin fepjde decir: LGuIyapape,ndeya:>r oyapapc, w. (Jfin cambien: (Cleyapipe


-,

Ci-eiiape. Diciendo, por decir yo,

Efcholion.

Aunque
deite

la

verbo

conj.ugicion fea Neucra , a :o:rlraco: es Aiiva, y pide Acus. paciente^


)

Dativo de perfona ut: (apo.ey ndebe) eso te do. noca que con la coaflrucion de "Activo-, admire 'com >jeutxo mediaumente ante de U perona Agente u (Aypo chehague /. cheyguendaiquay} ao fe que y J ya dicho eso (Aypo yeramo^ diciendo el eip ^cc.
fi

No

admite

(cern) ni ia partcula

(poro) recibe,

fc

lamente a partcula (mbo) ut [Amboe, l. Amboya)qv esaft^mu frgmfican; kiZ6i dezir, y Vdfse (eneldo
cna

www.portalguarani.com
iM?

^^

adme;. b>vczcs-el Padre. Eandnl y Nic Tamben ifc&o chupe) Arag. loparricaia (yca) uc: |na 5ly
i

efmo es (yoibpebo,

/.

yrnboecabo
verbo en

ymbcyabo

mbovaucabo. Muca.ufo nens

ele

!os recaudos,

enJos

mcfrrio^les noc que fiempre toman y reficrwaqucllo B tes dicen, ".a;iadiendo ai unmo LhcyndcbejE. G. dtr;r o (c ta mGcoiue bueive af pueblo': (codobengatu Pay ) er mo>< Tenga mtcha talud el Padre, roma el recaudo

y refiere aquello meina (coi^obenfprtt^ el rey -5ifc [Sey ndebe) que cimbicn el queda (Toycobengacu Pay sudo Lo puede poner tefta manera di le. ce y adebe ere chupe )que tenga mocha (alud dice, fe gft mfmoeha de obfetyar cedasas vezes, que
o, que o oye,
J ay)

decuplicar a|gunacofdxcia, mandada occ.rifir encon de en la oracin las mifrnas palabras que dixo, auefe-mindo :&c\ . G. [equ Tupa ope, checl' vague rnnibyei } no cumpl loque me dixo mi madre de yr,. palabras de (u ma*ala Igea,enque refiere las rruimas
i

ta'

dfc, que fueron /equiTupicpe} cuyo renciao literal vete ala Ig.cfia, que fue lo que me dixo mi madre,
1

n
na

cumpl. As

eegWemence o ufa ej Padre Landini en un Sermn aea Afcens.Pere? oceque cbap Tupi-, Epiriru Santo cherd nerniquabeerigue, ambcu tenanga pcemene, chcyagu rar orno) Ef.ad all no ps va:s v
aguardando lo que yo dxe, qire os ernbiai.e e'i Efpri tu Samo, que mi Padre os tiente promendo. fia la 3. perfonafe fjele juncar con algunas partculas^ queda fuv-rio fignfican V. G. [xai cy ybtra ornbo--

www.portalguarani.com
**.
) g quiebra dec rV El verbal [yaba) correfpohd di-usde tina ur:lPoru 7 iba) cierra hombre

guramo) e! pa/o dks freo) por efkr fuerte cuando F cUaxlahtto (tec cy itafcera occ rm el vidrio^
)

(tec

quando

fe

lengua la

Jamado Pedro Mb>< Poraec.-nuugareynKO Tupgracia v ) laqueeiiam o fe dgs gradaos cofa HeYmaifsima hncomparacioi (yape) ti'c deeermiaadamenre lugar en que m s (Gcru/aicnyapc) en la ciudad dic'a Gerufalem. ufado toio fe ia.de decir (e'aabaj Pe t o utrlubma bocoi) e e/la ya dicho, y no: (yabma. Con el Gerundio, guivabo: cyabo) <fcc. exp: C acon notable propriedad cl fin, y motivo de
V

looue

,m''

PenKel Wl ra h 1(0 , que voleado lamente. enconunuo r.cfgo de condenane,


r

-T

qUenfe

^"me

G
"

*& 3

en pecado, vv<a
y

guiyabo a.,emombeu)por dso


-

r/ponde

cora&fo, e rse

'

yP o

bopanga

Ucen taltal ve^ya /. cyl pS p r eyaboj.peyaoopanga) ec., ci yuca a gg cherepena epe) Medoca, ke nu cucl l!etme avias de mSr macar, para

tucu ra) Eand.

ixjuixee.bO ppa el-se a.aimo (Mar ora. a que viene efse pobre' 2c

^
w

queme

acometas.
a

'

Co11
!

garu

gmyabo

? p ermive es muy
7 aupa)U

ufado. E. G.
;ea

Timarn.
(tafi

ptrro cyabo aotepynupuca) Nlc.

acete para q
'

rrnenonns

cu

1 upa yay abo rae) Martines como hemos de poctarnol r para honrar a Disr ,

iefliz^ (Marape ynco , ramboete

bueno animo de

li>e

www.portalguarani.com

ic

Se ufa mucrufjrnas vezes con las partcufas ftamo/.piche) &c. corri fe dir mejor en el Cap. de las
Explcate con
el, el

opoficiones enftica?.
gnificado

de

'as cefas,

y aun de

palabras

G^quiero faber que


pregunta

fgnifica

h
I

palabra (te?ype)

a!

en fu lengua Indio [Mar oyabo

iaga aje ceyypc hcy rae?

/. Marapeyabo panga ce^ypeye ne) que diciendo de2s{re?pc) hoc el: que iflca efta pahbra (rey ypc'j y re (pondera luego por oflnenimo {Gacipe /.pabe remhechararro"7. pabengarmehape J cc. En una Dcdrina, que compufo Nic. ategantemencedefta manera.' Preg. (Mar yaybo tu paco Tup i ayaupe IcfuChrifto yaerac.y'Refp. efas yayabo rao Por op Sur 6 haretc yac chupe ;Chfo
:>
I
'

rtt
>

arnbuaeae* Abare er hae mbunibichafcere vayaoce,aypo yac chupe] que decendo decimos, hoe el:
quiere decir, quefignifica eie

ic
.

nombre

lefu Chrifl

diciendo kfus, le decimos Redempror; diciendo y CHnfto, le decimos Sacerdcre Rey verdadero. y Suelen aadir al dicho Gerundio. U" partcula (bc(111,7- nanga, quando a accin que quieren %nifi C ar, trece que quiera decir aquello, aunque en la realidad lo diga E. G. hablando elP Aragcna de aqudfe irclla que gui ios Magos, y fe par encima de Been, (henonderupi oara ohobo miti Idus afgtfc 3
)

P moguendicatirpm
:s
1

reropuabo coitc; Conchini ra inembi^acyabo berami} andubo caminando por dente deilos, y fepar Con fus hermefisirnos r'efpUadoencima del lugar donde avia nacido eUijio

ldw como

www.portalguarani.com
i

ye! P. Bnc manbus fui s mor ttcm acceiferunt- dice {y Tuparercbia eybae reo oy< %cg* mombrl bceri hccoramo yepe, hae ae chupe c ycpoeru^ eyo imani cftcfcrhab rcy, oyabo beramL Siempre que ubiere algunas deis partculas {Npi

como

fidixra: acui ef! aquien tufe a I?,

efpueanto acuellas palabras: impj

'trtgtiay, hcf,)

ocra femefanre tce, uzgar, pena

"dueiar &c. E

G. (ortonipo guiyibo ndorcenuy]


no
te

p(

uzgarque

ce avas do,noce4lame,Cyoer;tidc reral c

-ftue quilas dcciendo,

ame

(Angaypa gua$u n

p, cvabo pang ereyapo tac) k> hjznle peafando qi Cr a pecado grave ornornba mpo guercbiapOjndoyaix rGgiiafofio bechaca} .no fabiendo acabo fu obra v verla cc. con(au)dce entender fajfamcme ut (ndaha
che aiarecirnineche hg*iprarno yepe ey eyabaler
tiendes falfamente

de noyr

al infierno, aun fierdo

veliaa

are

niega (oque el otro verbo afirma defta (uc (Taha y^pt c aba he guiyabeyma) vqi n efptran;
llegar

Negado

de

^fn%^
]

>

W
i

iranio

rite

pecadores, 9 depues Je a verfido xprcads dexar el pecado* naq ren norratan de dejarlos, dice (Na amme orer gu 3y raco Pay acoi Anareca recopl chlbf etey rehe rn ora ndu.jiejapo ramo etey imona, na iac guecang l revahagiia, ye habamorugiiay ece) No raras vezes adre iosha avifado de aquel horrorofo eftado del iuht no, poniendo fe lo delante lsojos> pero cijos np crata
1

dormir fabCfit P. Prp. hablando de "los


i ,

eptcim) Ic* o queriendo dormir, por roda a noche encera en l aclo no mas de feas

<

de dexar ujsla vida.

www.portalguarani.com
tr
[I] alfinfe hazc adverbio, y dice! devalde, uv (guiyabol ayapo) felo devalde (oyaboj ylilfefue fin caufa, /omefmo dicen: aunque menos l-

Con tina
caufa

os [diey^pe/ndeyapei <kc, 3yabce) es adverbio que fignifica por va Tratado de Partculas.

efso,

no fia

cati-

$.
A

II.

legado cle (Ae) i verbos, es folamente nosdeperTona, y entonces no tiene otra lignificacin que la dei :bo,con que fe /unta (Achaiiipa j Je amo (erehahuearnas.ccc. {Peye eme que cherche peyabeoboJMic.

>tc Rere fuper me. Regularmente io ufan para deternarfe hazer loque fignifica e verbo ur (ae que guibo] me determino yr, iempre con Gerundio, la
3

cicia(que] mas ufado es: (tac que guihobo) coa el rmifsivo (yporabe raco, raeque lupa^I hague mbote

hapcryretc pFpe guiTupirabo gitecebe, cuepeyaguera} Band. Muy bueno fue el averos aer terminado comulgar, en obfequio def nacimiento la Madre de Dios, y le aaden muchas vezes la paella fea,/, ro /.pa) para explicar mas la determinaobia

n.

ue [yae catu pabe que

ron pipe no
pa)

arete

Topct

pe yhohague

mombapa yaicobo

ea celebremos,'

iemos con
os, fe

alegra cite dia felvo, en


lo hallo

que

ia

Madre de

fue

al cieio.

Tambin
o,

ufado en

los

tiempos del fubjtin-

fentides, que veremos en los exempfos jienres (egufbac Tupa poroquaicague meme an yayclos
<~ Q

y*da

cohu

'

www.portalguarani.com
*8

cohubo Taco'ye pte arg acam Tupa upe note y afee feo rae. yaeamo ande araqaahabamo rae bina, as aer< and. Gozando de todas efsas liberalidades d lase, Dios,oxaa todos irvler amos Dios, aviamos de deci fi cubieramos entendimiento,. pero cc. ela oracio tambin fe pudiera decir por el permifsvo (yae pat que Tupa ope noce yaicobo pa, yae amo ccl ea decei mimonos fervir Dios, aviamos de decir dcc. Muchas vezes da eRc Romancc 9 vieredes com< puelo en Gerundio el verbo (Ahecha) ut [Gur au ai gacarrio indeyara Tupa co ebepa p oyahoyabcau pega reja upe, Peyetamo raco pendaihugaacu chep pipegua rechaca) Po np. oxafa Dios N. S.decubricra os ojos de vuehas almas m uuerio?, vkrades cierra menee en mi coraron el grande rttor que os tengo, Pe yecamo raco andeyara re$Tbi nuat arufey rembia$ a$a cuerupi hugii marngatu qr gtia^u hagu rechac N ic vi eredescornocorria bunda remen te por la fren re de Jsf. $ trfpafsada de as efpinas fu acrarifsim
.

fangre Srti

En el futuro dir: veris como, ur (Pcyetenang Ttiprai eceramo chereco runere cacti pipe ca ^ba gagoi ybt? pora hapca gepe eherinamo cheru re ciacajBand. Amodo vdebitis Filium hornmisocc. En el ruro iiel'eri aadir una (e) y:la terzera per ona (ey, /. ey ye) la fuclen ufar imperfona 'mente p ra todas as per.fonas, us (Ey^rcnipo pee aneo pore]
rarnone) veris corri os eanfareis
ti
fin

provecho.
veris

Aun

(i

verbo (Ahecha j da

el

romance de

como[Eyf
niij

www.portalguarani.com
19

mgi Tupa ymboaraquaapane") Mend. veris como ios lo h de caligar, rarde que temprano Dios lo h i caigar. Muchas vezes dice: afsi como afsi, ut: (Ey jTrayya nandenup mbetabo, robe anga tandenupi
buru) Asi como afsi el Alcaide nos quiere acotar, |ca que nos o* aora en hora mala. Mucho fe ufa en s oraciones enfacicas como defpues ve remos.

^. III.

De

fu

Negacin.

muy ufado dic^ (ndaei haino e amo (nderei haihupaj no le amas {ndey uhupa] no le ama Lndaeyche hathupane} no le amar* net Permifsivb que aun es mas ufado, dice [rae eme lebabbo) ea noe ame y (tere eme que yyapobo) no o hagas mas (ta beime mburu raer qu] ea no as. Es determinacin de la moger ffta negacin (hdaeichetamo, . ndaeicamo} fuedarefte romance: (pues yo no avia) ut adaecheo perame gurubo pembac rehe) pues yo no avia de enlr vuelras tierras por vueras cofas 3 no avendo ;rdaieramcnte venido por ellas (niacicheEamo nichc ^apoboj porque me res, pues yo no lo avia de hazer, (ndaeichttarco ehca*. K me avia de acrecer A hazer.o yramo Tupa bpcjguihobe ey) pues 50 no avia de ele* (ndiyaeichetamo tr de yr a a Igiefta por er perezoso nootroi i>ape andeho potar eymoj pues no aviamos dexar de querer yr al cielo [ndieichetartiomo rere* >bo yepe heru eymo) pues yo no avia de dexar de traer fitubiera alguno; el jp abdini explicando aquelUs
lo negativo, que es
1

^n

-J fiupa

f>ajt*

www.portalguarani.com
2o

palabras de C*irfto nueftro Seor en la Cruz, ouia nc ciunt quid acunc, dice afsi (ndeytamonc gembap<

quaacaeu hrpc yepe emona chererccobo]puesno me van de tracardefsa fuerce fi fupieran bien o que haze E verbo (Ae) negado, y parcicui a (rings) dice: au f

nonc (Mdieigtjiboborange]aua no hydo(nderei eh borange] an no hasido cc (ndasi cherruenduaram rnge) aun no me acuerdo (njey omaeadua ramoran^ aun nofe acuerda occ, y no (ymaendaafSmo) con rebtx

Aboucos de p'onor bre fiempre ufan el reciproco en as cerzeras perfen (ndey gueca ra ra moran ge] aun no fe h olvidado (ndc

poque coa ios verbos Nenrros

gueeorrup oicobor n^c] aun no efta en faco^habai do de alguna f rucado en fu pececcon,habIaudo de cis quiera cofa/ Con verbos avives fe ufa con el relarivo, vi (nda herubornge) aun no lo he trado nderei hcruboraag

o fias trado (ndey heruboiange) aun noo (adciyyapoborange) aunnoio hecho cc.y fe pu trado de expr'efsar el paciente uc niey cabayu re*ruborang aun no han trado e caballo, <kc. Efta terzera peifo (adey} febaze tambin como adverbio, ufada impe foaaliiiiitc, y puede fervir acodas as perfonas ut (ada f nde! goicaruboraage! aun no he comido, en ios atil es mejor conjugarlo para evitar la arophibclogi^ pu ndey he rubor ange] dice ^^ no o ha trado, para dec aun no o he trado, fe h decir (ndaet herubornge. La nota de pregunta (Pe. panga] cc. ponefe defpu del verbo (Ae] negado, delta manera (NdapeyeiJ. rm
1

pun no

Pin]

www.portalguarani.com
%l

novescomdc?R. (ndorocl .ncy orocaribornge') aun no hemos comido. En la refocila muchas vezes dexan el Supino y dicen (ndoroei nge l. ndei range) y tambin (a partcula [rnge] deijngi
ai?n

pecmbor&nge]

emente (ndoroei'. /. ndei. Tambin fepued- ufar fin negacin ur (hey panga yapobo tange) lo hst hecho todava (Ey amo panga yya>obo rnge) pues ava de aver o hecho.

endo

fo!

lupino uz (ndey acaru rlhge) un no he comido; (ndey yyaguye^rnge)! aun no el abonado (ndey oguernrangc) aunno o han trado (nd'cy abayuoguery jange]aun no han trado oscaualios &c Ndacij^lercy^ciri <fcc. fgnfica tambin; no tratos (ndemboaraquaa catii Pay ndererecobo iO tracas occ 'ep* ne ndenemomarangacu hagu nderey) fiempre e eR acotando el Padre, y no eraras de'bizerte bueno Tupa pernomoraadu randuporar pendeeo bu rehc,pce. ete psporerobiacaruhgu ndapeyei} pero vofocros no ratas occ t [aemocanende ^bra /nbci haguarehe, ae etc hagua r.dcy) pero no traca de dar fruta cd Con eh negacin (ndey /. ndeyri] fe fuple camben elegantemente U negacin dei verbo, de Ja manera ue tos exemplosQue pondr dirn* Perif rafeando Nic* :Cti fenrencia: los que temen Dios, no menofpreeari as cofas leves, dice afsi ( i api pohu cacuh ? ta mbaeageangaca haguaraguay tmugin ajerecomegu her her iocegutjndey, ngapa mfr ye pe. oypoihucatti oicobo] os cemerofos de Dios no dicen, no es cofa de cuidado la falta ligera, aun de fas faltas leyes cftaa coa reacio,
fin

(Jfan [o cambien

Fdc
i

www.portalguarani.com
1
ydecendendo mas al particular proigue: [na mbae ana rerame poromondoucbae ruguay ajerapicha mb3e ngauamorche acemunda, ai po ramo caiph yepecherapichara

mbela

mbae amo ndey abe Tupi hcgui oquhrye caangapa Tupa nemoyr guacha rugti^raco

yapa emoiribegua bey pipe, aramo que cacheyuru po.


quiliFyetiTieycpche^egutecobo, ndeiquaabi etey aipo Tupa agoi oquibye catubae) cc. que cedo lo como dei P. Bini mudando tai qual palabra no mar. En otro

Sermn explicando, y peni"rafean do aquella fenrenci a: nmquarn dicirfufficir dice deh fuerte: (Napehecbai cepinga gu? cata? Aguiyema ngico mbieamo amongc regenere cbcyepocihagne ndeiri, mbae cetu
Ign s
:

fongaeu nplbiguarebe oHemoiagataereybo beramij es muy ufado y elegante*

gafica: eloy en pie. lgue conjugacin genera!? pues dice (crea o) cc. Kt-fl (cke)mi slarenpie. Ge r un 4 guiaba] Partic.foabae, /. ambara) Verbal, (arribaba) ufan cambien^ ASy erey oy) cc.
la

otros . IV(Aa- m.) Efteverbo( A)


;

De

verbos Irregulares.

Del

Infinido (cnei) faleorra


efec.

conjugacin (eheay

dicen (cheiyni, ndeynj, yaym.) xc. S.ecipr.{oyiii)pucefci:f?nbicn tercera petqnaaei verbo conjugado por notas, pues tambin

ndey, yay orcay]

Tambin

dicen
efoy
.,,

Ay ni,

ereyni

oyni) ut (cnico Aayn) aaul

en pie (eupepe oyni cari] ay ora etubo en pie Con Ja .parrjqjia ^md) dice ( An>j lo levanto en
jpi.Ci

www.portalguarani.com
%3
con a tra(n}dice[Arioa) [o tengo efi pie. Relac. henoajRecipr. (Guenoa] uc (9bra amoi henombaamo) arrmele un palo que lo tengo, f Guenoa ramo fio* e ndoarj^ fojamente faflentandolo no Te^ae^ P) El verbo ( A} %mfie comer, beber alguna :ofa 3 fu conjugacin nofe diferencia de la conjugacin; jencral-t (A) como, bebo (eret) comes bebes (o) :ome bebe &c. Fut. (Aune) comer, Imperativo (eu teret] cometa &c. foiamence en 's Gerundios y D arCcipos es irregular, cuya conjugacin es qua felgue.
5c 4
.

Geitndio y Supino.
Mb'a guabo/, mbae bo) acornea comiendo, (yguabo, ydbo) i comerlo, comindolo Negativo (yguabeyma
*

yeymo

guara /. mbae uhara] el que come [yguara yuhara) el que lo come. Vlbae guarera /. mbae tihareraj el que comi cc R*%- Mbae guaba L mbae libaba] lugar &c. donde fe :cme(yguaba/. yhabag lugar en donde c>rr,c comen.
I
!

Hura.

Mbae

Mbae Mbae Mbae

gtarera,

mbae haguera cc gua guama /. mbe baiguama,


/.

guabngiera/.

mbae

hahnguera. &c.

Acfte verbo por

fe* aiivo feic

bade poner fempre

Acufativo, relativo ut(coo guarera ayuj vengo de comer carne (yguareraayu) vengo de comerla.para hazer

Abfcluto e (e fue le. aadir a partcula (mbae] ut jjia.mbaeguabo /. mbae libo) voy comer. [#E)pres. (Ahaj yo v oy [ererloj vt vas ohj aquel va Lorobo) cxcl. (yahaj me!. (Pebo, cho. Iigt
lo
:

www.portalguarani.com
*4
Xrnper. (rerebcl

Vftufto^olvayaaqe(peW. tapebo] id vobtros(roho} vayan aquellos* Permis. (taha]_vaya y,carne icco &c. [cereho, toho. coroho} Jd-IfLclv.

<H.^^-

Inf.

(Ho) yr (H bague} aver ido &c. Ger. (giob) yendo yo (ehobo.ohoboforohoko]

excl
/

(yafubo) nctus[Pchobo, ohobc) Negar, (guihoboey

gulbobeyma*
pare, (ohobae)
c!

que va (o iobaccue
occ.
-

elquefue &e.

Vcrbai (Hohba] iugar

donde alguno va (hoba<m<

donde /ue
(Aya.
r.J

<kx_.

pres. [Ayo.

r)

y5 vengo (creyu)

tuvkncsT^
coi?

(ou) aquel viene (oroyo)cxc.{yayiu)nclustPeyif,[c/

Irnp* Eyo,

/,

tercyu)ventu(co} venga aquel pey,

Permisf rayu,tcreyu, cou,roOy] excL(yayu. chayu


inclscipeya, rou, Inf. (Tu. r) venir (Cberu)
fu venir relacivo

mi

venir (nderu) cu ven,


(oreri

{Tu} fu venir reciproc excl* {anderu} inclas (pendu, tu- Cheaibsgue] yo venido {nderuhague <kc.
(Gu)

e ave

Gtr. {Guhaho)vl nendo yo(eyubo,oubo, oroyubo] excl (yayubd) nct/( peyuboioubo) Negativa, (guituboey/ Gulcubeyma. &c. Part. (odbae) eique viene. Negativo (ou ef bse /. o rymbae) verbal (TuhabaJ fugar cc Tubaguera. <fcc. Nota que el Infinitivo con ios pronombres bazen orre verbo uc: (C*ierur) vengo [nderuri) vienes (euijvieni (fcc-^CberuramoJ viaendo yocherurire] defpues qu< tavac.cc*

Ayu

www.portalguarani.com

(Ayu)b.. Ayube;?. rmbe..


cRoy echado (ereyu) cfas echado (ou) efl echada royu)cxef. (yayujine!.. (pcyu, ou) Negar, (-ndayui &c.
yu)

Sub|uncyv(chcrubaino}chndp yo echado (nderu. mo,yttmp)rcIarvo(gubmo] recproco. Tambin Subjuntivo puede decir (Ayubamo ereyubamo ouba)) pero el primero es mas ufado. h ( c) elar echado (cherrj) mi elar echado fcherub*e] el a ver yo eado echsdo, cz.
tt t

(Giiirupa) eflando y echado (eyupa,oupa } oroyutexcl; tyayupa] nf. (peyupa-, cupa) Negat. (guzty-

yma cyubeyma, oubeyma &c.


s

:rba

&c* De! infinitivo deftc verbo feforma [Toi] contilopor pronombres tic (cheru y efloy echado r ) (nde>ca.

loubae) el que efl echado. Negativo ooeybae] (cubaba tupba ] lugar cc. donde fe eft echado eruhaba /.cherupaba)iugar .donde yo efioy echado
rr.
1
.

| niyL
uderui
;gar

reat. (Gdi) reciproco {orerui} excl. jjpchduy tuy> /, yeuy. (nacheru, nanderui, nditu &c;
ytii)

incl.

verbo

[Ayubej

fe

con/uga eodem

modo (Ayate}

oy echado (ercyub.oibc <kc.

I (Ayuberamo/. Chcruberarno. &Ct

(Gicubebo, eyubebo,oubcbo.:c

(oubebae) Vahii (tote haba. cen cambien (Aubj fOr(Aytbe\


rr.
:le

verbo(Ayu}efioy echado,
/.

y parncuIs[ro]fafe ever-

(Aru

Aroyjcftoy echado con algofcierujOgueru-ldfcc d que

www.portalguarani.com
a
que
1

es cfiftinso.de verbo (A p/,t raigo, Que faide! ver bo {Ayu} vengo, cpfo Gerundio dice ^herubo) r rayen ddo, pero '-del primero dice (hcrupa)eftando echado co
al_gur
a:

cofa

r^T)

Ai

eloy (ereil

eas [o]

efta

[oro?} excl

fa

incfus. (pe?, o)

Tambin dicen: (nf


(ndfirnf,
;

au ofn

rofnf ftafni pefni nl.)

Negativo (Nafni) no.lpy


Impr. (EL
I.

Npfni)
l

%,

rere?] efta cu (ro) cite aquel

pe) eh;

voorros (coi) edn a quelios, Sub/cnc.-(A?namo, eref rumc] &c. P'epmis. (ra-, ten, tortoro?) excl. (ya? [rapef to]

!.

chai) ndui

Inf, (7/e^3'^;ncmpo3,rectbe.-(r) ut (clerfna)

mi

efh

{derha
:

;
:

Hfn;
"

te' cfe'r'Eiaguc/.chcrfndagixc) c! ave

F_eado

&.c.';

G^r, '(GihenaJ'cflaiido^yb^

-{e?na} .eftando.ru .(oFns

efeiido. aqu[(orpfna) exci.''(nfha) jnet [peina, oas Negativo (Guicecyma eyncrha. &c.
Pare,

uejbae) Verbal

(obae) c que- efta"&c. 'Negac. {o eybae, Tencla Ba {


:

/.

of

Norfqe de Infinitivo feTor.m cfle rrufmo verbo ca pronombres urfclieriajeoy fndennx.] eks ihui) el
(orerUi)exc. {nnderinjriclius' (Pefn^ ni?) Subjun tivo (ch^ nmy ndeYmarno, hnamu) relativo gn
(

mo) reciproco (oreriiWic) excl. [naadernamoi inch p enu; nio,. ni ii'imcj Mega rivo (cherf eyr amo U chcrie
3

'nrsmol fec? Parce* "|niara) eq ce efhurTartjcipr


'

{Gfcerfiidaba.

(Aim

www.portalguarani.com
27 fme) (Aymc}cftoy[crrmc]cft35[o?iiic)cfi: [otof*
\t)c<cl (iiame)incl.eiamos(pcynie)c0:ais(brniejcian,
t

c:rera perfona

cambien explica

el

romance

[zy)ui'i

Fupij Ha viendo necefsdad es I Dios? (ofme pinga m& l Cecotebeana ofmerarno. agufetey) Nc. egitvo (Na^mei) no efloy (ndermex) &c. npcrat. {Eunc LtereVne tofmejcc.
crnnfsivo
ub/imc.
(

Taime

cereme')"ec.
/.

Ayrncramo

Oitrrncramc.]

recibe (re]tzc [che rime,} i_Geru:iJo (gurmerno eniemo omerno] c. no es uni* Ramente ufado, o upc mejor el fobjuativo,
ihn. (ymc)eiar.
are.

cnGompos.

(ofmbae/ beymebae] Neg- con [ey] ut (mc

pbac;)
'erbal [cbcrfmchaba,

ndcrrmchaba.ieme

fiaba]

cS:c.

Dcftsvcrbos(Ay h Ayme) y pirticula >o) en /os verbos (Ano?, Aat>?mc)cftoy con alguna cofa ^er (SfenpF/.trearne, ogueaof/. ogueaor^ej cc*.
Nota

ibjunt.
I

(CWcnonamoJwCbcrenofmcrmo.) G-ruudlo de [no es fcherenoria nderenona BtI


j

Ger. niucuo dice (agueao?aa] Parcicip. (henchida) verbal (heucfadabaj conviene con el Ger.^del Fbo (Aheno] llamar, que cambien dice: (Cbcrenona)

na

ndomc

ndcenf-aa )

&c

Del verbo (%io/Yne)e Ger. es cherenofmerna, lerenoi/nemo, henomerno) ci Parccip- (henome-


ira]

Verbal (ch ereaQ;rie iab3jCk:c,. _ _____ Q3JCJ chzrzoQ) Los verbgs[ico7.r^ri:ec^'gmBcsa.


fer

www.portalguarani.com
^8
a

fef, cfor y fspe scD} aqol cfloy foy Alcalde-'

.f

yLir aivramo

lc<

El

aSarvo de

Aco) es [ico) -pero oo fe

ufa, lo qi

comuamearc
jjtieri)- &fc

tfan es (ceco)fcr,

-eUr, prec. tcoS

ur(rccocey-xicia'iaebc7J.ef s^ ocite

no
j

t>umo+
teco)
es.

ct-re/atvo es becojel reciproco (gateo,

Decieinfiritvo

forman cvcr&odc pta^fefe^e^


los tiempos del

muy uscq tn

ubjmyo ur Vb
yo

rayya,r arrio
tl

eber -car arn'c .-.-aycafanio}ficndc

A crald

primera gtmm dice gi'terobg fe fbrm# de,aariv.>[.teco) cambien fe pu^ae ro? del nfcHtiyatqica) ytdegp: (guieoba) pero es pocu jfe fasotr^p'erfo^i^fcmpre dicq (. c: cobo, orco bo 4 ya cox*) incL (piolpc[ excL(peic^haJ; el l?*i*J4f po- 1 iAi} erf ot-75^ Ocq&acnrar jf verto- [chei*

Gomadla erija

$m
5

cJc (ecco^ra?, /r rcq.aa?FS r ,KcabaBra- f^c^tei^fj pcpoa:kadoce -aguaa. $fe3 b a di ctvj, fe *vmc<
:

&z^m tjfeoe ceaa* km ^$mm <^mm fe |Bi


J
*
i

ft |?artcpal conicra - ^dqs-.es.:

(^Gfia'B^

teq'ts;

c&g^ para r,.


^%s/,iV-JF^g^y
gu2
(.*

____-~_____-__^ LJ

17&

co|Q; v

crcmpT (erya;

m&

^fgpal

Ser*,

ditero^ msfmy

jt* ms^iiailbi-

Jkii*

(,

&|;cQgsf 3ex.soi|^. rrui ds fe

Tu cx> R*

Ge*

[raij; a ragj&Jb.

fla.;^4

<f^e^pg^'^

yaraj;dm.

www.portalguarani.com
-19

Trip? r al o dgid.-

|t Dfos, camiilgo, ve'fes-diec-

W cmpro f ntuc&^ vezs


pi imichk-,^
pch)

&tft-lfogui f
;

Tkm

} u s {/fc&caj cfo| rlV

po-r r.Jat.

fy)

&l

(-ifclafifc tafe*

no

fc

Fi
;

mkad-Vftia

v'd,

ftm&m i T.ii

Bri^pfr-]? g
ts

ca>- (per- fc

cogido* (i^tcarpirari^if t^potfJiK^ icW-cogr, i irtaf # vici*.

kae} nct venircsr(p^?] V'hs_ flj ^svi-iiycpe^ dJii^-o!a-T. d relatase (y^'Ji^ (,Cuftfcft-

r)r'M]
**

eocc.

-jr'

abS-s

yftatftjac) audi-rator
..

como qusd
.

fe

tu

os frifles.
;

_,

Admite b^pafticu 3S'(.rnSy no) ut


;

'

[Amoafe-]- Baizr

[tie

c&dan^-An-ak) acarrear.

lgula

ff'.

f.

"

|s. (ofsipir] a*cfc[yicup~3) h pe<up>l,

ocup
'fife-

^erba

l^ogae-ioou^b^
:

paire.

(yogier ocu|^)aG) erfif


;

oanriis ufados-

(.cup^ba',,

oenhae] peco1

les-

Curien-

ktce- fas--par;ijcuas (mo, rjut (Amng|)poner a4v futios; i AtocuJ eoy coa- actos.- Reci-pr.- n&-uo- [oroy^ Ig^pcj*
.

www.portalguarani.com
?o
(Orocube. orocube L Orocub) excL dicen tambin car, de plural (yacjbe) incl, (pecubs, ocube} Ger._
(orjcnbebo}
exc. (yacubebo) incL (pecubebo* ocubebo) Pare. yo^uerocubebaejVerbal {yoguerocubcTiabaO
,

(roqua) exci. e fiamos carece de fmgular(yaqua) incl. tP-qU2>oqu3) Ger. (oqaapa,oroquapa) excl. (yaquapa) nct; (pequapa, oquapa) Pare (oquabae) Verbal (qmpaba] con la parcicula(mo) haze (Amengua.)
cft que eue gnmuchos, y juncos en ana rnifma parre, en un miTmo rancho cc. psro (roqua) dice, elar muchos en varias parces de un mimo logar, como fea varios ranchos th rjnmimo paraje, aunque el (oroqua; cambien avezes lo ufan en el entido de! primero. (Oroycc) nos vamos excl. (yayeo) acj. pc'yco, oye-

Se diferencia (oroqua) del{oroci)

fica eftar

dice [yyeo . Ger. (ofoycow Pare, (ycocaraj Verba! [yeocaba,}


o.)
)

e ie/aciyo

ro, Amboyeoj, A royeoj^ oreacutu) clamoT Ventados, exci. (andea^ucj cT (pearucu yyac^ctt) fe conjuga por pronombres, Pare.
a

Admi ceja^ p_arr cilas f mbo,

wo

gy^^kae) Verbal (yyacufo haba)efceee4- cfssriy&e^ mormullar, corno parlar iosTombres, gorgeaT as avclrl

bullirlos pe^cs cc. Ger. (bo) Part bae Verbal (baba) con la pacticu/a (nio) dce,('Amongo.JLos que fe liguen no tjenea manque lo que aqui'fepcne. (Contorna, tomad, rigurofamente dicefeflo moniran-'

do

lo

paradarfelo.

(Tobe] dexa, dexad. frier ragua] Nofe. (Amberange) aguardado aguardad un poco, (Tofccrkngc)
idem.,.j
t

www.portalguarani.com

<.

VIL Del verbo


?

Subfantivo.

E! verbo Sublantivo

primero per
cone
/,

as partculas afirmati vas

liebe, nuguf] ccp

en cita lengua, fo (nanga, ne, nico, E* G. etaes m voluntad (conanga


(fer) fe fuple
la

cnico cheremimbota) quitada

partcula

affumativa, dr:efta
gua
^ne]

mi voluntad (ndenang tapepabengaturub/charamone) ru ferss la Rcyna de


aqu
el

rodos ios bienaventurados, &c.

(nanga) con e

romance (fe ras.) Las partculas de pregunta [panga, pe, pipo, [ico, pugu?) <fcc. fupen cambien el verbo tubftanmoar (A. bape Tupa} quien es Dice? (mbae pico) que ts-fel? :.

el

E verbo fer, v

elar fe fupe

muchas vezes elegante-

mente por la partcula (guara) V, Suplem. ios Partripios Cap. 7. . 1. La Negacin (m y ruguay) flempie incluye al verbo ublancivo, ut (nachembaer^guay) vo fon mis cofas
rrnaruguayc'Iic

na ayporamfruguflycbcnc)nofcralsi [adahcrobapiamo) no fuera creble occ.

nomtres, que conjugados- per pronombres ehazen verbos, incluyen en i a lignificacin de fer_, elar uc (chemarangatu)foy virtnofo [cierae] sloy enfermo &X. El pronombre pofpuelo s Participio, 6 nombre iubhnrivo, fiempre incluye el verbo Subftantvo vt (y* nupambirama^nde7rufers acotado, tu eres e que a de fer ac, orado (ynambucui] aquella es perdiz^ &c. Icen; 1 pronombre, adverbio que fe juntare cen a's
es

Todos

par-

www.portalguarani.com

H
ft'mkvh?

MM

&$J

;?f ) P>SiM

oiifngacoii dg verbo, (CSccamo IWra yo [qibsiche ihpxm) no fera' mas


l

ap V. Dc.k naturaleza
?

de.IosVerbcs
efre

Pin
{i;

Nqmm
d
|'

conocer, y dicngnciir
i:iri|ra!g2i
(

mqoros verbos Aftivcg de

CPf?:.

y dbo!i|eas rranre- brve:rienre ai deaj poaendooi en orden-

[-

flH, PO %frfi s
-;os

iikales, ftu radicales, y/Cto'ca-

fAO

por- (A). fon bc.lu es, t *?f (A?) n*rc!iipc (ora&j vc-aimc verbo' de
;

fho^ cQTeapos

tvl qys

eo^np^
tfmio

por

JJ f

pif.e f

bn Neutros

w[A*el.

wptopi] me

llegue ci

de |tfi| sen i!(Ab@Efli^e}^rg4rfi


fif
H*

{W%fJ me fegue a
;

efbs

[Afekk^j jUibtffcs hien dr^khvpa?^ Abolmos:

AmMvm(Q (Abt b|)


as

volar {Abcra} refp.Undc$crj

^mm^
?tw

QQme^dsw pr

C vt4

(ia<f44a)

^ Tan "Abfp]>4COi vi (A* crecer" (^P^iQkck [Ajapuj


;

||

^r^rfi A

$i? ff^ffe #|

f||||^

AcotyrCf e<ej rteS^l^ $$%M) dice. comer atfokie .Mku-ew (cilit^ {prciiQ acalco,
t\
{

[^gy#@qe)ipQaa$

*! is ffs^

|i^

md^N^ vtk> {Ac L K*J decir, y^j Q^fffi%a ck &vq V, "verbos Irc*

www.portalguarani.com

(&)narfgd,cs AWbutoff yapep) rcfiimafe a ola. Los comentaos ppr G. 'bn Abfoluros, u't (Agia&u) aacar propio de [os Indios (Aguata } andar (guc) a>ag^irfc pamcrrig3fc(Agueyl)bsKr (Agtxc) vomitar:
wczfe (AguarioiJ guerrear, que c;s Nene ro (hcCc:) Todo verbo conjugado por oras que nene H*'vc?. y| s A^ivo, porque (ernpre dice relacin tx (Akaibu) agriar le

cc. Aun con dcafo cncqrprado entre la nota, y radical del verbo I (Ahccopia) cku^lc (Aypocog)guiar a ciego por la nano (Ahep) vengarle, vober por otro en fu defenza. Exc. ( Ah /. AcJ h\u, e es Abfolito, (Afcaj yr. q Icen fon AWblwos( Ai) quita rfc (A)ehr(Aico)chr

(Aymundajfufpcdiarde alguno

nckmc

A^ta) nadar. (Alpicui) bogar, (Aico) cambien es Neuro,con Dar. gnifica (fervir) ur: (Aleo chupe] e favo, >ero con A Mac. de perfona dice (pecar.) La y. cenfonantequecon narigses es(rT)anres de h% ocafes. A> L O. V\ es relativa y haze verbo Adv/* Ayab) errarlo (Aaro) tocarlo (Avtqm) dcfgrgnario Ahbo] flecharlo (Aychei) lavarlo (Aone) vaciarlo &c, uuque tengan a/gan nombre encorporado, ur Ayacogl
l

jficncar la cabera

Anac rafjrafguara c%bcca <$:c. Exc (Ayab) huirfe (Ayacaho/, Ayaca^ojdefpoblarfc Ayahec /. Ayageco) elar colgado (Ayaheo /. Ayacco) orar (Ayahu) bairfe (oyaya) grierarfe (A?u) venir (Acb. /. Ayubejcftar cebado (Aviipabog) partirfe (oyij ftcocdo [Aa t. Anan} correar (Anarapua) levanrarfe enfermo (Ayny?) arriigarfe, que fon Abfolutos. !
(
i

0s

Ie

que

www.portalguarani.com

que

Ncutrcs[Ay?'bere]pegarfe ael{ Vimponergaccohccc-) cuydar'dc ei Aarecc) sttcrnzmr, p*rticU(yOj /. codos'tos dermis que tienen la
efigen fon
le fiero;
'

oVdei reciproco nutuo

uc(
.)

Aomngeta Ayop
antes de

he]<:c.

^iabl^Ae'gube * cao'erfe (A.iemofc chugui) huir


i ^5

Seocras onAyetinos Neuricsv otros Abfoato,os ufan cambien per peca! cea / %&*1 .'kihiie hece] lo afeo de el [Ayeporaci hece" (veguaruchugui) tener provelo Aye P o. cacr.opefcar y oued: tener Dar. de (Aycrure) pea:r, pi rahece) llegar/aportar a algn lugar Dar. los s* fon Absolutos de Abl. con (rehe y hagui} rezeiifc de c Iren: fon Keurios'f Ancang rodillas el i Anee c aupe] t< '(Aieca chupe) hmcaede dice at ^ugui).bu?rfe de el con
[;

La

y, ecrafonantc

(/.

vocaljE,) haz:

ma ? trocar

*!^

que falca de los MUvdz quj Cj por la Mrtie [ye l e] cafo de pofpofcion. u dmas del Acfi paciente teman fj chugui) me aparte de el Ayeupt#ugm..,ci !

contrabando l hc.ee) So tambin Neutros todos

el golpe de el (Ajb os otros fon abfoluccs.


ios

verbos Reciproco

veoea

decir: fubio acicio. dtraa (fb bi "cabillo, pero par talen, d verbos Recjproeos pe no(Vba tebz) os A-vosnix piden elfolo cao paciente fu AWohi

wc

los

tes

lAycahu) meanb ( Avohu] h; Esc. (Ayerr bu) confiar l >ccc lia/lof- -\vehdihaiiarfe tienen encorporsto *ucJ Les verbos .Recprocos que
ut
(

Ahathu)

le

amo

*c/

Abfoluccs- pe f Avericuciigl he fo *sB-Jirmeate fon mpejqucbrarfeel braco c. I rirfe el pie { Aycyba uc (Ayeptacog nec< facan unos oocos que fon Neutros:

www.portalguarani.com
Ayccokihece) go^ar; f Ayepoquaa Kecc) seo^timbrar/e,' y otros que con el ufo fe i abran, Les comenderos por M. fon Neutros ut (Amacnece) ^uar(Am3ena!iece) atalajar; (Ama a aheche) cfpm. < thc. (Aman] morir lAmy?'} menearfe(Omi>n6i)bnar, que fon a boluros. Son avives [Arace ) dar y rodo? ios [uefe - componen de la prrtictila rrito/, m o] corno que*
edriVar;
(
s

la

dco.

iic

Amtoc)

enfcarlc ha?crle decir

(Amo-

100} Juntarlo,

Los que rieneu cncorporado ajga nombre fin reteion ion Meurros uc; (AmarborUiliazer goerrajJecc /.
fcipe. (Aro.ndfchc-cc!)cafjarfe,

(AmfrSheec) poner pas,

Amunuaece] hurtar, algunos poces fon abclmcs uc Ambaepo) trabajar (Amimbpi f. Ammbiyopl] toar flauta, ik c.

Los comentados por N, fon Abfofctos ur (Anarara].' >nar_nazic:ndo ruido ( Ar.durLr) yr, venir de rropei ijnynyf] temblar, dar [ridos (oronooj nos juntamos viunL >e* AnybShece] ecupir. i-osqacfc componen con la partcula (no) vel fro) 4 arricdas qu dicea fimultad cn Aciiyos. uc Anohe) l * prlp. <&c. Los que comicncan por P. fon Abfoutosut (Opa) :abarfc lApag) dcfpertarc lAporarhn] amir; os de"

as

hechos aboluos
(

pc-r la partcula

poro-!

txc.
r

/ipacbugJ.pirtiftc

de

el Aoor.iridu)

pregun

i^bacEeie ciupe.-Apohr ) dormir jurieos,(Avopoiic-

mas fdo. ( Apocohccc] tocar, (Apotro] dar -ninos uabijar, d3e pa;a. untar gente, para hazer
:ccj es

cha-

www.portalguarani.com
s
.
.

chcara (cfreco relie Apoi chigui) quitar mano dcxai (ApTnTiere)- pifar, { A'pui) levantarte, es Abfoluro.V J Neutro, cod rhees) dice ievancare coners el, con [chape] dice k vanea rfc por referencia, y comedimiento. Los come neados por Q. fon Afcfolutos ut A que .dorrnir,--o-qaa;-acfe ut (and oqueHagrafsafe quax Exc
,

(Aquftlye. chugui] teaier


-::.l.os

'de ?fe

qu cieen R. ion Activos,

rtArono] dcfpre

co t\rij traigo <5cc.Exc.(AraboJ..padccer fro, que


Aboitto.
-

Los

coiiicncados por
-ayiet

T*

t-cdos fon Abfolutos. ^por.


es

(U

foiamence

veiDo'A)comcr,que

Afrvo.

"

Dipleiiiento ios
1-ls reatas

Ger urdios.

I-

para conocer las juno* fon las figicen-tcs* (Aqaari; Los verbos acabados ea (A) hazen (bo) otros en (pa) uc (Ayor) deacs pintar (y,|iiariabo] iyr^pa) ios que sczhm en [j aarigal i/nas Hazm rno l/ihenopsjf amagar {henopua fu oj otros (Na .-nga

gnenles que da el J\ Antonio Rui cernurncioues fe los Gerundios, y fc

hepeaa]acomeerLhepen,inga fe icpcana 'Anemona ig^ ipercebAeLgunc^G^eain/. guiacrnocaenanga, Los acabados ca [B] nuca ira] uc f-iftj b.j am
?

{Kaaupa Ahcnau, b.jo?r* (ic-ndupa. LoS'-acabaaoscniEj^zeiubo)^ (Ayeiurc) ped

Uoiyerrebo \ guiyerrepa] en (c) nargal, unos hazc Anoacj -ac (he-n rno) i Abane ] Ikgar (gmbihcnio
ben

www.portalguarani.com
^W;. -..V-

nof. heno i?ma}otros[ng1t fAmee] otros (ma) uc: f Agtc) vomitar (gugucem*
T
|

da rfymeen[.

gu*

cmow

Los acabados en
chacs
;

Apag)
*

(ca)uc (Ahecha, g] ver defpercar (guipagca (Aicacug) efcoger

G- basen
"

'actica

>

Los acabados en {1} vceal hazen [bo] vt [ Abai) ipk (Haibo) cu () contrata hazen (ta) uc [AmombiJ

oponer/odcsharfymombora] en. [ilcomruz con (Tj Hgai hazen (m) m ( Ahcno) llamar (hcnoma) en
curalhazcn(bo) ut (Ahcp) vengar, (hepboj trsha(Agucn (ca)uc (Ayquc) refregar (yqucical Excep. Jbaxar^ que haic (guigeybo l ugueypa)cn(f).na. en iy) narfga hazen ( na) ut (Anoj ccner (aeuofna) ii.ygueural, unoshazen (mo)ur: (Amopi') bambalea*
TTiopynio) ocres (mi) ur: lAnoty) encerrar (ycym.) Los acabados en ()hazcn [ho)ut (Ayap) hazer {yy* Aroyr) de* feo) ci [o) nrigai, irnos hazen (mo) uc (

(heroyrmo) otros (ngaj ut ( inoa) poner (y5nga Amano] haie (guimanorno f* guirnannga.) Los que acaban en (R) hazen [boj uc (Aipota, r) -cjitciar

erfyporabo.) Los acabados en [Ujbazc (bo) ut ( Aypbu] menear, |bovendo iypbubo) Algunos hazen (paj uc ( Amboau}ealencar (y;naoacupa /. ymbqacubo) en (3) ^narigai J nos hazen jnga) nr { irn S3) ablandar lymounga, J f
,

(Acouru) acechar (guico'ct.rmuumo) ocrosea[mo) umo L gniccjctriinga}yr'ambien-fguicOinga^ y' ocio* yrnoujmo k~y (naJ vs [Ampu) ennegrecer (ymcuna fec. nejnga..
jf,

www.portalguarani.com
5.8

Excepciones.
mudan , y a naden ierras y Gerundios. (A&obafr) encontrar (hobufrno, /. hobacfamoj (Amombeti) decir (ymombetibo, /. ymombegtiat/) ( Aycpccjcalcntiffc (guiyepecbo, l. pyepeembc. llyquijQcfgranar (yyrquibo, /.. vyquabc,) * (Ayab)cjrar(yyabbo, /. yyah< 3 b .) KAyablquijcrarar, mauofear, crafeear&c.
fe liguen

Los verbos q ue
ios fupinos,

[VtbTiiiftJ

..yyabquiabo,]

[Aaaga) mar mam ypnpgmho, J, yrlmgaobo. [Ayc^] morder (y mbo /.y^guabo.) { Ayco] combrdar y^guaboj (Ayctu^rcataTfc-guiyccguabo/. wh^cboTi

(Apon) proveer fe

(gurperabo.}

[Ayripi) acario liquido fyrrpEb vtrpiabjque rar bien puede fall de! verbo Af tpa] facarlo C ecdo, y dotare czkl^

Aypor] ufar (yporubo /. yporuabo.") ("Au] comer aguas'cofa (yguabo.]


(
(

Ac'idj

beber vina} t^gebo^


1

'

(Amomgfc} feer
(Anios

enerar (y mofo g,bo,

/,

ymoW^I

afrt ar lffop$%ro\ ) {bpi^Ievjpiritar^'hpbo,/.

vrrictfarnc.)

hpbo.)

lAnpcy) barrer
Ayaheoj lArtJpmburuJ
llorar

(ycpcyafco,/. ynpeibo.}

[yy^heobo/. yyiegLiabo.}
/.
,

defafiar }>rnQ:nburifbo.

msmburi'abo/

www.portalguarani.com

|, II.

De los Gerundios Irregulares.

ellos Gerundios (guiaros, Ufan muchifsmo (es Indios falca dlos verbos JA] ra, .euitapa, euitecobolquc fenta. eftarfixo en alguna parte corro ,r en Je Af)

|ce.a

puede ufar coa M> Prefcinde el medo de elar particular fi fon de movimiento. ios verbo,, en mbkn oamty ufados Sos dos(oroqupa,orocupa)que defafcyo t,ode ungular, y alcn de los verbos
,

hincado de

rodillas <kc.

{Aya

b) eftar

ccMdp; v Ay-

y fe

propria%ni5cacion, rL'acnfo^dicbos Gerundios fu , u nnnon oor neceisidad. por neeefsidad cuchas vezes entran en la oracin indeyara Curuzu pipe orna guel-Iefti Gfljib Nucftro cnoc c rche oeraboe) Eftando malhechores Indaei ehereeame 'ia rr U7 rog por fu &c. yfiemic^bo ranee] aun no eioy en m pueble verbo [ citar, turerearnos delos que el romance eftamoscomienSwl uv c'm recando, ando cacando, no cae en ios peto fe ad/ifitta qc el Gerundio como ea romance no rbos recar, cacar comer fe manera: ( Ancrnboc guilos verbos ear, andar, defta &c., _ oraci gaiteebo, orocaru orocapa
>

aa,

ut [Penenic-n^y^ Otras vezes le ponen por elegancia lucheTmcqiicpcquapa m bla, morandu or carenote m inga peemeguiteeobo] Band. noosefpanceisde- [A,- ge |e porque vengo i traeros una alegre nueva gaiyabo guitecobo note reciaak caypWro gu niba namoembibct cheso cherecoSc ndaaathuy cherugul

A?eo

W'

>cc

www.portalguarani.com
4
r

?p?p,bjra yoaca rocepc guiyeqiyea gu : rurar f Qrap. conincenco de librar ios hombres de! infieri lio ame H vida, no dexegora de Sangre en rm ctrert Cfpirandambicn fobre una Cruz. (Curiautaino, San opacac JFSapcguara nderaihuramngaruoroahu guiri anga rae Tupa cheyara) .N?c. fopaUbras de un i /ermo echado ca fu cama.oxala' yoce amara, elubi
ra

amando como te amen los Sjiucs todos ote el cc Aypo hey raco mbia 'oaraquaarlabe oneengepa ngo rs.uo, oquapa fianduj Band. Vso dieron ios iomb egiin fu entend rr ene o alucinado como fuckn (I<
Cbnfro nandeyara CurLZu

refte vyaccapue r3co es pcnernbieea peicebo) Iefu Crucificado es efse , q u fcufeais, cftais bufe indo. En ios quales cxemplos, bi fe pudieran dcxaHos dic&os Gerundios per efso los liara

Gerundios de elegancia, pero los Indios, y ios que i fcca bien efia lengua, no Los dexaran, porque fi bien repara fiempre a'gaden algo mas, y .fin dios laoracii

queda cambien fin viveza, pero de los dos, mejor ft dexarios que ufarlos mal, y noca que el Gerundio femp 'ha de apelar al verbo que rige a oracin como confta los exempos pucios arriba, ue (peemqndty pequaj

guirecobo cc. Se ufan con rodos los verbos 'ti vos, Neutros, Abfoluto^aun de pronombres ur (C&eracTgitupa.Jel 'enfermo (Horroicobo) fe efiubo alegrando &c. y.ccrr por todcs os tiempos aun del Subjuntivo, ur (Tupio]

Ayu

oScniboramprna]cado redando en

la gefia

fan
bi

www.portalguarani.com
4f
i

ios

ufan poniendo
{

la partcula

[ramo)

al

Gerundio

Tupope oembr hfnamo] filando rebanen U Iglefiafchcycp mngeca cberfnrnc) cuando hablando enrni rncfmo citando premeditando &c.
a

fuerce

icHasvezcs dicen cambien fGmyeeqaerecoguitecobo) ido la nocide Gerundio(/. gcjyet^acrccobo guiteco-

ekr^ yo

coniderando.

Aun

con el verbo negado


rae?

ufm (mbieramongacu pacomba oemombeu por araloyepeoaagapa agu ndapopocari o cobo

Niev
/.

De

los

verbos fufodiebos, y de

partcula (ro
(

no)

a los vsrbos Activos Anoa, Ano? An),4f Areco, oqua, orocu) que gnifican fu modo de eftar juncarvtc- coa- otra cofa, cuyos Gerundios foa (henoatna, toma, herupa,- berecobo, beroquapa, herocpa) ios

des fe uaa muchas vezes por nccefsdad ur peyepoj cacu * n a babucanxb aguama rehe, hera marangag penangabamo peadecofec y&catu be recol) Nc.-Pro ad con codo cuydado de amarle rmcio , teniendo

npre irnprefso en vueflro coraron fu Saatifsimo Nom(Ndopotariaanga yba guenda porangi>epc teco or !rey rebe agcyccobhagusma-, atpobse rebe orle moa* ey rerecebo oyeporaracaruece agemboeabhaguatreb*) Nic No quiere e! demonio cc. por efso cado con recelo, rabia por engaarlo ( Acmomaenduft uheje, co chembas aererupa) muy bien me acuerdo 1, ciliado echado concita m enfermedad (Wdcyec cgi fangey rato oBeebararba guemfenducuerar o

aecengarurenona]

ando con defseo de

Band.Nofe detuvieron los patores ver,, lo que avian oydo ce.


;

www.portalguarani.com
4*
i

Muchfsmas vcze flrven de arnaco, como d:<in (as inga Tupac oreyerobaVbe ndcreeo pora Tupa rernfporagereco, hobaque era cupe heaoFna, orerecoporia bu rehe ymomaeaqtacacubo fe

de

ios otros, uc

berecobo. cf .iigoreag recoce be ha upe nde'Tu mongeta pTpe premobahe uc epe ore rere cobo )&c* a:

a que ruega a V. $S. para que interceda por nocri mife rabies, ios Qzr. (hsnoaa, herecobo orerecel fon de. elegancia,, porque fi fe dexaran no hizicraa fa ^Emoaaabeeenaco to^oabu ciu co Yacramento ro

rngacu porubo yogue recabo, oyob y guio poi pecare) ga.cjre.aom a couc).aa pi arica.que fe haze,!os que
fian

de

c afaj.

V\qm

ca mbie

a
fe

ios

Ger. [yoguerecobo y

aiin a ) fo a fo a meare

de ornato- dexo alguna vez

[a e

vayan habituando i colr u -Se pueden ufar en todos los rempos y modos del v< feo, y aun. con ios .Gerundios; los ufan uc^N bey ymo
picaeioa
Ucerali

p traque,

'

gecrabo.

henona)

af*

dxo, e/landoe hablando, y dic

tambin (ymongeca. henona) oazendod ios dos un f Gerundio, y fv ci paciente ctbiere mediaros] dichos Geandios mudan a (a) en (r). corro f ve en xcmplos pieiiOs arriba (re recebo, renoaa cc* Se ufan con todo verbo Adivoaun con ios verbos ro) [ornar Jngatu omanhapele herobahe beecobo) I naci (Aipobae lia.adc Tupi recoqaaahagua leromga
lo
,

<

cacu rerecobo ra:o Apoloes rnarngaru Arobianche

yapo aracae] Nic y cal qual vez coa algn vefbo Nfei no tic ^A^an^reeo ce? hece herecobo)Fero regularme te no ios fuetea ufar Con NU^os 5 y Abo lutos (Aen
b<

wshl

www.portalguarani.com
Rofrio
rc'ic

gkcnaldir

Indio,

ym

(henofna)

debe condenar. auc fi alguno lo tfoo fe ^ algn 1***# Arrimado tos dichos Gerundios Abloaun con Neutros, y cnce quando fe pudiere en fi , fer monid la

fe

pvede

ufar, afsrlo ufo

Nft

&*

explicando aquellas palabras:

Tu

.nfidraoe.

eonceret caput runm . calcneo eias Ipa yepc renanga haebae rte: (Sreha ha au tey ac e hae cacu rebe ndepecohabanguene,
el
'

Dc
Cuna opuu

c'irehcyrrilmbcbomburu ndeeiecobo^
'

pronom-

. . psciehtc es; el nde.) (mbo hechos Avives por fa partcula Se ufin cambien

nS

Gerundios fon: (ymcama; &*** ymcngupa. E. G* nboupa. ymoingobo, ymdnguapa, yy|uecosi cyoaba mundaha moeo om6pui
Tiono)

ut:

Amongui, frsmk Amo?, Ambo, Amoingo,


cuyes

ioorami

a fus ambos i'vmoima) Nic. Dcfsa manera tambin (oacatua cot ombogeapt ios iemiwon dos ladrones &c. dio tfsiento hazia a fu djelra.

nofna)
4-,

le

III.
l

De los que rigen


,

Gerundio.

Verbo Ac] decir


el

muchas vezes Ger. como dixe conjugacin ac ios Efcollo de dicho yerbo en la
rige
,
..

fegue de ordi? Pcrnufivo vaya yo luego hechacajea ario Ger. utfcahatman fc'iahepenaqureyngatuque eguF Tupa^i omembi er 'lo care mbonaodebe Tup oporahu ycahoce

erbos Irregulares.

Al modo Imperarlo,

r o:uUi, Laahagui

rehe

yayera acteapa ytfcobo)

Bandea
*fc

www.portalguarani.com
39

44

m^msWp*,
c

Madrc

nei heraaapabojen hora buena Jfcvad Janrafe tambin ei Gerundio con

Kracioa que tafe&fttf nofocro. dcfu amor exeefeV* Los acerbos (Kc\/. ene?; /. _ Pee) Orelen res Gerundio ur(.Enei eenombeguabo) C1 confielme
.

HJfc^K en donde et con fa H pjosicivando nuciroso/os en efsa

demo

/1-

rodo
ias

Op: lvo fe
.

pariente- d

(.Ayeramo chemboebo raejoxih

isnarari.

me o
?

vn

ei

perfssiodc

:f a Tibien ufan muchas yezes del Gerundio en ug ^ de firmo] en os tiempos Preces Imper. Pusqua*
a rii.aw. ur
/.

dcocybo^amppae
;.

juera >enGrae toda Sancidad.

( nw reco ag B yei wbcynir oicoeyramo ramopac como fir

ifenconia.ParactiiasAebe-.ndeKee,

Kec H

bnoicipirme rerecoucabo. chupe) por cfso hizo que e v U : se una Pu V reza inalcanzable; (y otea cu Tupiinderr>iundeite mnde-rehe omanomo) bien fe echa de ver c amor Utos nos iu/0, pues muri por nfcrs, por cfsa murt por no'orros(

Acbe abc^eaarhupa) I y pox cfs0 le amo, di P- .BaJwi deipues de fe dicho que da mor, cen que amo Diosa a ue avia dsftffq Madre d q cedi con grande veuca/a a amor, con que ama a i o tros amos, aade (Aeb,- re c maraney
j
l

Eu^bcece-unga

LMbimymbabmacraco gaarerarehe oangarecoca Aba yyaraquaaae aiporami oicobonc

www.portalguarani.com
animales cavdan bien de fes Mos qu enromas el uc tiene encendimiento, fe ha de rcrt?r (c efsa manera L
>i

!o

Con u
Hpaco
miope

a-he

pancula (HFl i/an mucho riel Gerundio vt: oubo rae) es verdad que fulano vino ? (Hf

ehobo rae) que fuera de r f Jueras a| aierno?.Hf amo guibobc rae birla.) xa afs que avia de ver ido [H piche Mifsa rendueymo rae) por poco no
aa re rime

Mifs a occ. Yfinamenre con codas las paraca! as de admiracin* bior &c. y ei verbo faere de pronombre que no ice Gerundio uhn cei Subjuntivo. De admiracioni Guactecatu paco andeyar a Tupa nanderahu pipe oye hogerereibc oicobo r ae rajo que excefssvo es ei amor que oosnos tiene? De dolor (Cuaete pee arrun ana recame >ehobo rae) Ay de voforros que a veis ido at infieao* cc Posponiendo les a partcula (ne) darn romance de
>y

ebapo are erey guuecobone) Nsc de mi que he de c fiar all largo tiempo (Eie tena* \y aecherembapo recobe ambuaepe gucple.yramo chebeic) Nic, af como afsi no han de tener premio ellas iis obras en la otra vida. i.Jjtdk
uturo. uc Guaetcpche

Cap. VIL
. I.

Suplemento

les Participios*

De la Partcula
C*
?afar a

(Guara)

^ a partcula pertenece al Participio [Har] y por I' fer uiadifsirna y contener mucha iengo, no es 'bien

delego, de mas pues dlo que dix.rncs araba en


\

www.portalguarani.com
4 cl

Efcoion de! Cap* r . del Arte, con los modos de hablar figuiences.

ella fe

explica*

Coa
el ve*
(

ios

Adverbios gc

lugar., fe explica rcgiilarmcnii

bo cftar E. G i,Cocougua] Amongotigua los que eft *u haz a


j

ios

alia

que efian hazia ac (niorobngua) lo:

que citan cerca lEba.pg tatos de .alfa .(Cfccraqucuerigua} es que citan, vienen atrs de mi (Chcr enondegua) ios q ue citan, van adela

quceftaulexos^ccngia)

los

c te^deii Chcreccigua jiosqueeftan enfrente de mi anda 3 viento Coa li parcicuU(njp) explica {os que van. V. G. [Cherupiguave} ios U e vinieron con^n* .O
<

go (Payrupiguar)

Con
V.

q que han deyr con ei Padre Sx. |og adverbios de tiempos cxp.iic< ijti ,yaconttcei (Ambae guare ebocoy] efso es mucho tiempe
los

acras (Aba. a.rimbae guarel os Indics antiguos t^ma^ii.

aypobae) efso fer. defpues de mucho tiempo [Acacguu-e pinga cbocoybae? en que tiempo aconto ? ci CiiO. {Chcrumaaoefmubeg.^re ebocoy) efiefe hizo aconteci antes a .q munefse mi Padre ( Checuaiimjramo guare aipo] efso. lo hize fenc o yo muchacho cec pQfUtm i la ij] giifica el que es de mi Rie> tierrap^is, (S. Xavier fg\$,} el que es del pueblo de S Xa vier (mamo^gua panga nd ) de que lugar eres? cen of

Ktgnd

anmales fe ufa Ue'iegu)


gui
cabillo
fuc-e

V. G. tcabayu
.

chereta tehe-

ds mi pueblo.
/untar cambien

Se

con tras varias

partcula.

V. G. [Aporamngus. Lcsqte
mansra (mbae cuuieyngua]
eofa entera occ.

ion, fe 'purcan

def

cola c pricfsa (gecebogua;

www.portalguarani.com
47 (ramo) con los verbas romance dejara quinao) como queda dicho
al

El futuro [guarama] pofpucfto


aplica
el

del verbo* hablando del fue ultima, quando la Pero c on d Hombre fe ha de ufar foamenee del E. ;G. Hcva :oa para la qual firys no fe ditingue palos'pua los horcones de cu cafa (eraba co ^bra

pM conpgaci'n
r'fos

ideroroq^icaramo gtatSma] Tiacme iabaierapara cu jrctdQ(Em.biccaadca6ramoguar'ma>c. Aqu ios paveftido. os tyae diftigvendcioshoreoncsti Ubacca del para, va junto con algn verbo, Qua 'ido el loma'ace: fin> 6 motivo, no fe equivale, al para que, figaificancto !>u-iehzer por el(guarama) fino qae fehade hazer^por
'

Fucuro del Participial (h*ba)V.G.-yotcdicI l - n llcvafscs cu padre. (A o para levarlo, para que fe imee ndebev nderu upe ndenerabah^gua rche.)
t

$. II.

Del
dice:

Participio BaeO
las

pcrbms pues Participio (bac)lirvc para todas El(o^obac'rS che] que ha de yr (bobacyofoy
el
'

y cambien io ufan ri nde] t eres el que y peifona uv. fCbraco muchos Indios con las notas de caacl^ohobacra L ahabaeri) yo foy el que ha de yr al
ha de
r c'
,

hierbal.

En' los verbos Activos

muy

raras vezes lo ufan

con notas dePrimera, Segunda perfona uc (ft*bae Tyayebaera ai\|yaaba niehe) yo foy el que abe las cofas que fe ^n de cumplidlo ufo un Indio de la Coneep-

por (m'ha: yyiycbacra.quaapara aico che.) Digo raras vezes en fe cido de participio Alivo, porque en lugar del partki pio^au] es ouy ufado, ydiceii L Ayqcaabae}
la

www.portalguarani.com

yo fc [Amhatlt) a* quien yo enfeno por (enerembfgu.^ cSeTcmimboe) or c jga qifC fe advierta que ha de mirar ai cafo paciente, pues (lo que) y (4 quien' mosdichosexempios fe refieren y miran cafo
.

b quz

48

paciente, El otro (ayquaabae nche) mira cafo Asente , cuyo romance no dice: io qte, fino: c que.

.Noca: que cambien ^fan


*fto es

del (bac^ por

el

de

(haba) E. G.

que yo

me

he

examinado

es

romance

del

(baba,cohae note cheye caer eco Jia gli e J y ,g.unos dicen (cheyecc.arecobaecue,)
r

QO

otilante ifl

Lis panculas que fon afecones de verbo, fe anteponen fiempre ata pancula- (bae) ut (obaherambae; ios que llegaron ora(oemoangaipa guacuheta rnarece-

bae) los grandes pecadores, cc.. Nota Suelen decir los Indios: [cabayu yyarabae, ,ba yyuaeybae) y tambin, (cabayo oacabae. Aba 01taeybic) dx. con cfta dilincicn, que quando quieren
zcii que acofa tiene,

no

tiene habilidad condicin


la

acin, y quande del verbo, como de caminar adar.drcvUan del fegundo, verdad es que vezes ufaran effe fegundo en c'i fencido de primero, pero el pris

&c

ufan del

modo primero con

re

quieren

fignificar ia accin

lo que dixe arriba, y afsi (Aba yyua.eybae quiere dedr: hombre que no fabe nadar (01igntfica

mero fiempre

es

caeybaelqre no ngda, que fon dos cofas muy diverfasj obervicion del J .imon Eandini. Con la pancula (guara) fe fupe elegantemente e fie pam ripio ut. (CHau-pbe ojbaeciera Y CheiLpiguale j tas vjue /uieron con migo {Angiphl anga r.gaii

no

www.portalguarani.com
>cebae raco, a^ipMqiic ?Wf>cgcar' pae
igad
>?
/- sngapYh ngid ore guara) fon confuetos ruines, vanos to-

ios

de

efte

mundo

tire.

La parr.(bae)d
!

e fie romance (el que es) y afs dieeii locof yeb? bae)ioque iiiedcsvc2este.lt en ic /unta con

nombres oidina i vos tic (yrund bae]el uuarcc, (riuee npn occ. ufan lo machas vczes como adverbio, (yyoya cybac ahahu] Nc* e amo tin comparacin,
bae]

(111.
rj

Del Participio (Tem).


eflc participio

pueJe con

Aipr

Is

conjugacin del

5 verbo Atvo, Pafsivodela fuerte jchercmblaiu upa) amo Dios, Dios es amado de mi (ndercmbaiTupa) tu amas Dios &c. y corre por Jos dems trnpos chciembiahtcue) le ame, fue arriado de mi erembiaihura) e arnajre, fcn amado dcmi (cfembiau ramo rae) xh cimarafu^ra amtdp derrr
i

amndole, Sendo amado tmi de donde fallen aquellas oraciones abfotitas y muy adas cherembiecharamo vindolo yo, fiendo vifto mi (hcrnieadtraho) oyndolo el ('cembecha paberamo pibe rembiecharamolviendo o todos. Tiene eftacongacaon u Participio que e s (bae,cherembiabubae) lo fe y amo 5 es amado de mi [c (cheremimoa bascue] lo e yo o'pecfte, Con |a partcula [ramo] y verbo (Aco) fapie elegn. mente ei verbo fafsivo con efprefson de a edona
isrerribiahurarnoj
fe

bize ui (cherembiahuramooico Tiiplj Dios.es aidodemi;io ufan muchas yezes aboLto 1 1 temimbo*
ic

es

rara]

www.portalguarani.com
t ara)!o

que

fe

padece fteftiMu)

lo

que

fe

come (temimo
;

lo

aqu afe otra conj-j^cicn de verb: Neutros, 6 Abfoiutos E G- del ve-rbo [Aynaca fofpe char, fale ci nombre b: o luco ^emimoij lo auz fe ofpc

cocido rc.

De

si

cha,

y dele
es

file cl.veroo

[Gherirno) rengo fofpcch

que

n:ucro, ypde Ablae* coa (rebe) ucsGlieremirno it cherapicra rene.) tuve vana fopecha de mi pro arrio
1

{cenibiuj

pdcrn modo 1 v er bc( tjb mer le el uom b. 3 bf ye comida ydefie, el verbo Abiokieo c-ere-nbu
3

rengo Comida, Tren, cJciAmboe.) eafearfae (eenrimbot dicxpalo^y dele e verbo Abfolu:o(cherdrrrnboe ) reng dfcpoos, Su participio es,b ie]ui[ herrumbre baelios qu
?

rieaen dkcpulS {Bet moa ?; bae ios q de ciee n va na fofpecha &S" e^ffe lo ufan con Jibaluc (Cberemi
)

nia reina /iofpechi que yo reng [Che re mi moa ce h*gue)!a fofpecha que tuve Oec. fi negacin e s n a] con [y] fiuai ot f^achercrn?fn>oei) no cengo difspulos (N
)
I

cheremb a'pocer'i -)no

reago-eoa hecha &-c.

Salen tambin unos verbos Activos por la prcici!a(mc E. G* de ios verbos Activos ( Aypoma ) padecer! Ayapc
hazefv-frLe ifes

aombres blutos (remimboraraj pade


,

camiearosiccmbiapo' obrra,"y de'lov nombres otro? iMi bis A vos ( Amombiapo] bago Sazr i bras( Arncenum
:

bor ai a ) d o que pade ce r fe . qirc por y fe pueden cambien ha rer Neutros uc


a

J:

p a'rftclil

ne

( Aie noenalmbo lar | ] doy me que padecar f A5 emoc'mb? apol doy me qt


;

oemoembapobie) y
|m.baecatup-agi
>

hazer,-<Uic trabajar ded* y tiene fu participio, que' e* [ba ve r b ii (haba/ae mombi a poh aba]ecc
yrcernQerrtbiapj ha'bec e-ramo

arscae

Mar:

^
www.portalguarani.com
^arr. 3ue

fueron fus emplees, A oftelo? mas principales


al

QuVaii muchas vezes

nembre aboluto

el

te) >E

por (cemV nim) por (cenumo) lo cocido (raambel (rernmb) la flauca> qc nbe) lo toftado ImmbiJ por y fe ufan deitamaile del verbo ( A?op) Copiar <kc. mambe) mas era, (coa mrop) carne cocas [Abata dice (Cbemaimbe^o que yo cue-T >iado ex::, pero nofe'
rx QtChc(emmbi) lo <%& aplo,dc mi RatTa^c. baz-n rmbicn Neutros, .0 Abfolmos.por a parLos el mas| ctja- (ae) ac.fosrnafmbe.- oneamarmbe Abat ) ^ la carne fe cuece &c. q^ctam- 3 ccjjfc (ocrrnmc? tf&j kn fe pueden ufar defta ottz minera Ac-mmo coo^
L i
:

Anerna?mbe,vel Anqamafn^e abat rebe]&c. yV> jfejfc | lo mefrno cye (Amo! gaj. Ahambe aban &c- ^ afsiyo* .IV. Anotaciones para -el verbo
'

g.

*?

ndos tcra

fe

puede fpiir e verbo pafsivo

ca^

^"eta Icagoi* primero ...conjugando el participio (piffc) * pr prcnornbres, que fiempe ^os pofponen den 2 rranera- 9'| 'fes. Haliiihipka cte)yqfoy amado (Hahbipir3-ndfej| ^

m eres 'amsdcfhahu.bpr cubae] aqueles smad%l


Ot,

Ki^bpr cra:c.!le;
!

yo. fui

amado

<&c*

^?<

uc> Hatobjpi rama che) yo.er amado .cc, "izc.yipcc.'milQ hahupr&ngucrache} yo ana de ave $*

ido) <fcc.

idmkc
pUi
-

las

partculas de
occ.

con j'ugaciont del verbo,

ift:

i3ibubipr3:cHebA3)yn era a.mado^halfcubipi racoch-c^-

amado

Jftas univcral*

y aua W*

ufesla es

U orra.

coajugaci;

**

^SSfiTI

www.portalguarani.com
por
c

mefma^ plVa)

partcula [ramo) y verbo


aico)

Cacreca.
jfefi

Ayco J

f mbocpiramo rimo ercicoj cu


fo ufaa

yo foy entenado (ymboepi

eres enenado Occ.

Nora

cambien ca qua! ez fin- rimo] ( pire neo, ymbqepire c reico] <:c.

# f,5
<$cc.

Pree, impsrf. ytnbjcpira.T afcobiia)era enfriado


JRrec. pcifccc.

ymaocpiramo ico yma 7. ymboepuera mo veo U ymboepuxrinio aicoF/rn j/ii enieaadc prer. -plufiuan per Ej ymbbcpframo L pireramo aico m agramo) ya avia idj enfeudo entonces.
'

Fur. Ynibocprramoaiccnc) crecnfcado Fue, per/; mfocfurairui pieramo^coma nderu eyiTsQbe; iero ca eaido antesqy c ru vengas. Fac y g%< miio y^aaepira.^o // pueramo a;ceamo bina} a va de a ver da e c nado.

Aer/niu

Wgefe Ymboepiranrio^rccalca^aeado&c, ftmm^mn ik) fea r fenade &K

WU4

bocp- ramo aico re] oc-

pff^

*cocan>io rae/,

curaaw mo

ym

o*aia fea, fc en.

Ptoz.

YrSoepTreramo iicoiu enmone /. airbueamc y.ftbDcpTrwmaico rae] ucc. ox *U u viera ffdc


eneado.

oub;u

/mbaep barrio, chcrccoramn/^aco ama)ca*oyo qumdayofcd entenado., fondo ye, 6 por iei y
.

entenada. Prct, I.Tipcrf L 7mt>oep?ianio acoamo) fucrq e./caido, J l reu per. /mbbpramQ.cicxiC'rire /. cacreco r re]
caral

www.portalguarani.com
rircrams cWecorame t a;corarro.1 a r o por avzr fido cn^cido. (yrnboepramo cndo^do crcroramce U chzrcco rif) Usgo que ea aya ido ifeaado
ret.

mo f\ vmKoepi

pfc.fauarn Perf (yrnboepifrarno c^ereco

uvcra fido enfenado (ymbocp arnc cacreco


ur.

nroo ^mo) ramo

timopae;Como i\yc iivera kfo enfcnadry. ^mboepiramo cierecc ramo [/ Ckereccrfrea&'incjqmndo yo fyere 6 uvlere cafe Sido. rc &c.,
rnxDep'rarro cicrcro) el fer y enferbdo. STmbocpIr erando cbcreco ymbocprsmo chereco bgqe) c avcr fdo vo enfciadq; aK^opMiuacbercciAigai] ej aver dc er yoeneija
f
-,
i

if,

fcc.

t*

|H&

7 Prer.- :mfla
a v-c r

(^mV^praniQ cherecobabanguc} yo de v e r f d q c nfc r\adp


.

c.l

er

y Sj p.

yrriHoepi r ajno ^uic ccobo

/.

Che r ccorme_

feadn /o eneidrv.
b-igsragcn
irrcp. prc.
;

V> f .nhovplnmo -ehcr.eco


er cafetado cc.

higui voy 'fetea&ado, inV;ce^fn:ocft c t

*ya L'yCi>0 de

(ymbctprJi^ooI^CDac.)

c:.

/mbccplfamooicob^c.ci. ymbceprer ancorca*


b^c) ce.

erbsl

FmbcepTramo
rn;>o, &re.

cficr-ccoha^stj f

^eaii?vkr*

gar
rec.

deer y eafeaacv

f mbccplraoic cbereca haguc)


r

&c
s

cgacoa.

mboepuefehe
frjq aica)|.

/i

ymboe eyp ncae' y-mio

firey
s[c

NaymbocptrTio ru^ayaicov
Tara.*

gy eikSabf

www.portalguarani.com
54
l^arnHcn
acaba en bis
fe
i:r

niega con (nalyfraguayT euiombre > .q (na aerobia prVamo rguay ico /. r

herobapuma rugusy oIcq.) no es increble. Dla rnirna mane* a puede correr por tos dems ren pos, ut(na herobiaprma riguaf chcr*c . na herobiaf rarqo nigaaycHeae) nofer creble [Na he fpbi api r.ajp rjguaycheamojnoieracreible. con{ey}defta mane
j

('ierobiaprmey oico) esirjcreible (hcroblapramey irio oicone ] cr increble, (Herbia prrney oleo amo] i)
creble uera

c
fin

Echofo. Ssufa abfpluco qq^ haie y en cafo que en

cfpreiQn de

la

pefor

a or icioa uyiera pe fon a- A

eme
;

recurrir

al i

quiche/.

Tapa

arncipio uejnTj m.c [Tupa rembia rembiatVjramoaicojfoy ainado deDc


la

V. Conjugacin por
dej verbo,
afsj

pamculaHabs

on efe partcula Tupien miichasvczesUconjugacic

^ C**

AcV:yo>como Neuiro (c^erapich;

a cheycur,at;cfhabap^}'cqMv3entcr lern eft>a<;(Aj

arace? cherapiebara} digo, podos

rm vorno (Chci habaaore es tomemo que (Ahacarei cfrej eengarci qc) pafso (^ palabras cmi padre, id efh no tas c pl'Q, *5 c? mi moda ufe conjugar ej ve'rlp, que lo ia l^MQ^znma cillas Qen%(riQ& No es conjugacin d ftims ele h i;ie dijimos arriba, rra'cg^do de ios verfa* S^trQsqoA^gados por prcw>mbres, que iaciuyen

Verbo^^a.erjp^tsba^e" .^ Indio del vcibo, h/embre va fcil por k parricqia Haba} y lo biuLvc i hzi qi ve
|
r

iprbQK^.yQco^ir|2dopQ'rprcn jrribre^ . G^ ceve

www.portalguarani.com

e verbal (ria^a

Atia1pfsar, babi) que dice:

crrgrecr alguna cofa, fale el


crafgrcfsxon

nomIg>i

de

cofa, pues efe Hoibre, e puede hazer verbo censado por pronombres y decir (chehac,ahaba)cengo rraf* cfsort'd alguna cofa, (nde hachaba, frafifiaba] afsi diciendo el Indio (ci ranee rapte? haba) dice: loo crafgrefsiones d Us palabras de mi padre, y mae verbo (arceo) t vezes para dplicario mas t nade tener ue (Cheruee raerte haba note a reco} e dice,

&c

-J ni (GB2q.uee}dice tengo cuchillo, y dieentarrir

en;

[chequee u eco. ) Tiene los tientos deiig.iera> Bijumai- y habaxige.yoede correr por ios dems tiempos, y modos del
(rdcrirace rajiceha

rbo Be

ppone] has de pafsar por

satura las palabras

de

w Padre

(Tupi

na tuviera mandamientos de Dios cc mpli^iento de El participio dsfk conjugacin t [bae) ut^Gap3 curatthabcy bat los cjcCn'o dicen apodos i fus piornos fGuoee racathabacl dem c [Gec raffatePhatrafgiefs iones de las palabras de ii ) ios que tienen adre. Goxi ios Ncfs, y Abfoitcs^s mas ufada ut
ha otc Urrirael
oxala
ios

cheymboaotra cofa que di


ee

acibaereieynangaecolibae^jiosqreicenencurdadode termos ImSaerehe y poecftabcybae'jloa que no tocan,


hurtan cofas [Manioc! ymo.iangabae]Ios que tfiten ge* tegar Mamos yrkffioikngabae paair acin, en otro
|

nde?) unde es r? Nc. El participio ptfsivo fe nafce por

las

[Haba] y [bae] que


*:

es cofa raa,

meffms party mu! digna der-* para


fas

www.portalguarani.com
$6
paro E- G; fMbie rene f^pch0%t)
s

c?

bs que
,

Neutro y

dice

tocancofas
fignifica

tfado y cob ague*

ni5Qoiabac).cs pa'sivo, v 1= cofa rocada , lo mcfmo que mb?e mbc [


'jflfbat

mbae yasrojrnbrc] y (e puede ufarcn a gente cKprcfso uv (mbae chepocnabse) y es lo mem

que[mbaerhcpochagiie /. mbac chcrcmozagi t) que yo ^ofae (mbac ypiringafcae] cois que el p 0


pifada de,

col

coi

ejyo

fenrfio

mas

literales:

cofa que' tuv


la

pifadas de/, porque efh conjugacin por

pmcusfc

bajiempre explica
Efo es
los verbos
?

ei

ihao de loque
los

gniea

verbo,
o fo

lando de

vcYojs Neutros

como

(Apoco Apui) porgue coa los Activos n es jfido ypor elparncipicpafsivo e ha de recurrir me jor ala? partculas (pa Ltcmi) defuera que ee ro manee: ios que pafsan las palabras de (a Padre, los q tienen ^rrafgrcfsionesde as palabras de fu Padre, fe di ce (Guee rg$tre?ma /. guee rac-acc;hjbac) pero l
'jroman-ce

pafvo: as palabras

de

fu

Padre

'rrafgfedj

(Mba. que no faben as cofis(mbac qusa babey bae) ios que no tienen conocimiento dlas cofa! pero para decir: co*a no fabida, cofa que no fe frbe fe Ha de decir: (mbae quaaprcy] y f!e puede aadi
e'eri

das fe ha de dcc

.(Tu c? ra$*re pire)

quaaparcyj dice:

los

la partcula

>ie,

Mbac qmiphefbze)

qictedcsfo,

lengua, y

los

apun:o,

pira que ufndolos algn Indio


fiarer

eo o
i

eiiraen.
rrxfrro fe ha

Lo
E;

de

coa

los

romances del (cern


abiquire/' har )
qu<

G.

Ele romance a&iyo


los

(Mbae

dice:

que

nmofeaa

dcvaldc,

ios

que hwu.n cofas iMba

www.portalguarani.com
aWqutW&abacJ hs que
las cofas,

[bte

manofc-ir devalde
o que dice:

tienen vicio, coilumbrc losUd'rones, <fcc. ei paf.

de, 6
\

las

as cofas q ue el, ellos manofearon decofas manofeadas delcs dcvaide,febade ha,.

tefgue /, fcembia* mba.e yporaboinreF feabae). f ziendo primero ai verbo Aclivo, verbo ahfoluto por te rdeula (poro) que rodos fe hatan ral quz vez ufados Martnez ote fue gran lengifara y dep^dre. Simo ^kdh , Prncipe de ela lengua. Se puede corjjLgar tambin por e verbo fin nocas
^uicerbaccc} y cambie a
.

'POr^l.ftcinf

Mbae he.mbbqui

fponendo U partcula (Baba) a!verbo (cherecol y en-kcs incluye ai verbo (fer) dea manera (Can/fio che-

oha) /o un j$oronfj participio es (bae carxmo heceios goc'Jies aquellos cuya ocupacin es

comee

mas &c. Se niega con fn a ) v (ruguaF) dffta manera. icarnoruguaf chcrecolia] mi fer mi condicin no es
gloron.

Incluyendo e! verbo (tener) fe niega con (na] y h fina!, y en elle feacido fe a a I!a m^s ufado, (Hache uhabi,/. nachecarnha:) nocengo comida (ridicarhanotieae enida (Nahage hab) no tiene priefsi

tange labi)

noay priefsa (nahecorebe hab) no tien$ efsidad (natecotebe hab) no ay necesidad (KaTie-

>ccngabiehenc]nohad tener paga .Nic El participio. Siega d ftj manera '{ycariAabey tac /. ndicami fc . a
',

f$himhm

baej ios que no cieaca comida.

HK

SV

^SSSBH

www.portalguarani.com
5"

......
los

-,--

verbos Imperbnales, . VI. De Pasvae' vocis por la partacu a (Haba)

La dicha negacin (na) con la (y) final, nololo ir ye para tos pero blek como acabo de decir, fino cara

psraos rnpetbnalesdevozpasiva, con ella ad vertrtela muy necefsaria: que a ios verbos Me otros, Aboutes nofelcs ha de poaec la relacin para que fea

fea

imper fonales de- voz pafsi va m (na riangarecohabi) no cuyda, o no fe ha cuidado (ndacarahab no fe ha com
I ,

ndcaruh^b; -do-cc deuerte que '(amangaresohab; &c .con relacin dicen no tiene, 6 cienoi ctiydado. [na i i ng^rt tienen comida rao y ion Perln al es; pero relacin: bn impercni tes xQhab.^da-carahabij-fin
-voz pify i
,

do
Sfe.

te y dicen; no fe lia cuy dado woic ha ha coudo, a-c ^ -cuidado, no fe um con' ceUcio; gsa los AcHvos/. que ife&j&e

'

Per r oailcs aora Impcrfonales, pjeie av< ambigedad; porgue i-nicja^ha) pededecr (no fe U faeyytambica-lno ciee noiiciadei] verdades-: que ei en el pr e 1c fe-gaadentido pc.rfonal,es poco ufado y razt fe nudo Irnperfoml c& ufadifsimo. \j..-Lcs impsrfoaks pues de ios verbos A&I-vos^ ata* iclcion, que cu elos es iempre paciente y pueden t< (ni:am5morandi n?er cambien paciente efpre:k>. uc: mz ha avifido ., Qnp e rne ha dado' aVl y \ no fe [kdanerarpaaga cabayu) no e han trado iOscabalk
or afean
j

peronmira feda (ni cabayu rciuui.) (ndryjaaluichen *. Corre por Losc|e;rus ti ropos ,ur

www.portalguarani.com
10

fe

faW [ndahcru&ac&c amo) nc fe

.avan

de .rraq?

que nofe abe, idem eft f jrquaapircy /. yquaaprty bac) os^ Participios de Qs relacin ut : sietirros, y bolitfos fe es ha de quitar la
^arcicipio ^iidiqtahaibae) lo

iidaciribaib^e) lo qi'c

no

fe

come

oec.'

fin.

relacin,
los

pqr

na uecon ella, efto es. leen comida, como en efte genero 5. Nunca ftudc exprefsarei Agente y fi to quiere ci e oraciones. "empre iibinte! imitar , vaca Peruurefsar po igafe en Dativo ut jndpapahab o fe da la >e) no fe han contado de pedio ss vacas, menta de las vacas, ano fon contables las yacas redro. elcn pone/ 6. Solo tile vccafcuiq f pabe] Blp q^ c o &
indura haxbac] dir; arriba rengo dicho,
que
f

(ndiquaaverbo, ypacr.cuta (haba) defta fuerte eco pafcehai] akhai] nc es cofa fabada de todos (.ndahei
:ntre
ei

io es cofa tenida, 6 que la tienen todos

ccc

Los Segundos cafos, quedan fempfe como os pidic.e fu verbo c: ; nache fnomoranduhabi cbceoircnc) nefe ne ha avffado/o dado av'fo de f ndaheruhai cabayuche>s) no fe me han tzo ios caballos (cheremimbota ndiluaaucabipemcjno fe osdoafabcr, loqne yo querale. (naporanduhai cheg. En los Meacros eodem modo ut je ebocoireheV no fe me ha preguntado cfso (naangaecohabiaaerbaerehe) no fe ha tenido cuydado de los enfermos. Enfenrido perfonal tambin ci fegundoca7.
'

vtrbo-y asife dir (ni langarecohabi haubacrche] no ha tenido ciiydado de{

fe

pone conforme pidiere

/ti

cftcfrmo.

$>

Su puclo

lo

que haU a^ui

|^pa

dicho, fcilmente

www.portalguarani.com

Talremos de una duda y contienda, que 02 vido ent algunas,- efta es: federe .decir Tin r< ( nd^pocohabi larioa, (rviipococahijeon cih, digo pues, ^je para e: pUcirel rTnnccnjpeifonai: Noeha focado fe ha c
)

decir (ndspcocab: /. ndapococa /. ndapocohab; /. nd pocoliaij que odoFbn Wi ti relkin, y-pra xpc C el erro ro'iiiacc ^rf^ft no ciee que tocar no t<

"'tic-cofa

euqic erra bar, cono bculo &c. fe ha de tf ton a relacin (ndipocccabi . ndipococal) y eambu ^dpocoVri/. ndipcohi} por^m nofe diferencian < <d (cabi/. hibr) .co.no han dj:'ho afganos no en rene o no cenr reacbrj, verdad es, QueVn cf primer fenr
I

00 imperona ufa mas ei Indio ce (Bab/, faaijquc d< {c-ib)y en i ocio Te rido peifenaf' nas ijfa de [tabi cax) cjarde {bbij para decir e Indio: '*o 'fe 1 y p cocido |u:'es romance mperfonai dice ndipocoha;} 'iclacfoa para c otro romance
:
:

perfona-i:

rid%t;^
a
,

Socar,

en que

'efiribar,

dice

jniiS poccal

con

rcUY
fue

Va. Para decir pues:

Virgen no fac tocada

ts^no^ha

deTer con relacin {ndipococal L ndipocc ca TupcJ) fi no (ndapocohai Tupa rt$i( como d c imo^ninaagirecohai iucbie rchc) y n o {iangan
,
*

cohai hacjba rene) fineiqaa/ modo de decir aunqu nofe exprcfsc el Agea-;e iernpre abiacdigiir y que ncndob^xprefsar, V. G- i Virge 1 no fue cocada di pecac4 :fe haga deda minera, que es mucho mejor: (I\

agaypa jpocobarugua inga


es quien coco ei pecado,
'.

TupajiJ

la

Virgen,

11

IOvNo Wi^tj

que,

{njjpocoha'lj epa relacin pued

www.portalguarani.com

rambicn irrperfona>pero cm&M no ate del vcr.Neutro (Apoco) finodci verbo Abiv Q (Aypocolqoc ignifica gciar orrodela mano y afa (ndipocohai f.nder
;o

>ocQcai)

coa

la
a;i

ha guiado

c ego r ai

dicha relacin puede decir cambien* no uin de la mano de mfea

&

orado d cjfo paciere, como es el vfbo( Aypocegjqiie iedecog) (fznaU v (po) mano,prdc.en ele gene* o de oraciones impe* fonales el Agente; no en Dativo orn de los ocios fe'dxo arriba num. f. fino en Abar. Dn(rehej ut (ndipococai b CS aquapt)ae"Cinii
:

puede decir {nimbad ^ n uhibi]n_ ft a avifacb (nmornbeu -tafci) no fe ha dicho cc, |. Aqmnora que los verbos Adivos qu tienen cncofiiaera-co.Tio fe
?

m retel

fe

hablado elekgo'-dc! muchic&P.


al

que perbna-

ienre fcdix<cr*

(Curiun ndoipocogi ec^quapebaeJEf


ciego

luchaqho no iagado

deam lao.
*

L^^Nora
)n

mefma.Negsrion ufada en

fcifccipial dice;

mav ufodh* ut [ridzhc mnmj'np fpucdc t^enrmongh higua^no epuecm=Qear nApapahagua-f vaca) no fe pueden
(

modo

e! tutvro del nopoderfe hiik acoia de '..qu ferrara '

rarnbieh imperfoziai

acat {ndapocohagua!')no fe puede titft*g,


>

contar f 3s
es

mefinoqie (fia guami. ] Corre por ios dems tiempos ^Mitmfd^ ^ 1 no e podrcraer,. (udipapafHgicaeamol note u:

tu'M ' 6

icr a n

concar

#. p 3rc

udipapaiiagubae/

demiac
3

noie puedert contar vbira ni pgue^haguafbaej pafo-queno le pU cd c rmacr dem


?a c ybira
r

'Papa pTramey) ios que

ymeng^ jramc-y "ftrcj

www.portalguarani.com
;Not*
x.

nsg3ron,t:(>Kdo.fn I en ios Aj Jsjetrosy Acfofct-os.'a de pronombres, pero norabe prcpn Uvqs k Tpr'e U de nocas expjKfe con a dad el vsrbj' potWnj negado cun modo perori^ efcap^me nojo puedo mcncs. Ko'pueo
k.
.

Vajaia

la dicjra

moferia;

que algunos la nidtn decir por ( yyabaijy furiiro del Paruapi partculas (ridicaci (ndicacu ch'eaeguihehuama 5 -yxabai cn defia fuerce yoion^ebagoama] &- ceros jo dicen mejor (ni chen

no

lo

puedo

traer

/.'

"cu"hchagua)Ncra,

quccnbs Neutros, y Abfolros

tan

'

pcele hiaeguahehagiia len fe puede aar la de nocas, ufsdo. Tambin en ios Acfcv'pero el primero es mas pronembes, pero fe b de pener c .fe Quede ufar la de relacin, tic: iNa cht; rre el pronombre, y verbo U

".imoiigueiagiy.-')

'fifV Corre por

*de
:
'

dems perfen as, y tiempos ir (na egua-hehaguayebene] oO podras ecapsr (mneguah


ias

11,
-

adoren baguaFchec a'rno rae) oxaiao pudiera ci capar hag^aram gycbagnaramo) exfeL' (miiandenegush no pudlendo noforr os ec a par .occ (eeguahepot
;

ace nirieguahe haguabey chugui^lSfic, pa^if encapar d< capar, pero no pudo mas, nofoe mas pofsbie
ra, ae

Aivos {nWortgiie hsguay) no lo pucuo.rr menear n near-ldcrcrnongiie hagua^} no la puedes C jnonge haguay no b "puede menear & -J Ppy q con re tambin- fe puede decir; (N^nonge hagray) Imperon con,,perO elle por fer A&vcr-ne incido el menear es po.ibe y d'ce: no fe Puede menear no
'

i,

En

iO

como

arriba qceda dicho.

www.portalguarani.com

&
El Participio calos Neutros V AfefoliK os Jmneguahe

mpr e m relacin uc [no mongue ignbitjior yac nj Q $%;ka menear, porque (nion?uci<?uaybe]con relacin, nofer pcrTonal, fino nperfonal% tfj fe qae nofe puede menear, y afsi palo que f>ra nmongtie h'igyabac) coa relie km- dice: pero, o fe puede menear , por fer g ran.de y pefa do, nomonguehaguafbae) fm ella dice, ios que no mti% leen menear el palo, elp rimero es Imper fonal e!feero en los Actives
fie
f ?

que no pueden cfcapar. umben lcerc Abfolnioacgaihc aigaaybac) ponqu los Neucrcs, y I fe p Jeien negar cambien con la de notas como iiifiE arriba pero el primero e.s mas proprio, y mas ufado*
igtirlbae) 4os
:

undo PerfonaL

Nora ?. que los dichos Impersonales pafcivar vocis, ebs quites fe fia trata Jo en ele p.refence i, fe pueden halla ral quai vezu*. jfar .cambien fin negacin como fe ido enlos Sermones del P..'Simon B.andinicnn ern:
:

| la

M mo
r

(he~has cepjpo rarapy arenepe cae? fe ha yIo por ventar 4 algn caryepe
vi dad dice .afsi
,

M cado

ay? 4, Negado con fe 7} en- el futuro dice (no po* br j E. G. (ymarngacubac bnae.raco omano nreaeo' wk nbiapo maringitu yr^mohagu nd^gue recobr yche

N Jc

ocene,

Ma

iagui neyrncne).

buebetenungy? angaipa.bya guccoay reyri ios buenos defpues de muertos notic(

d: augmentar. fu s buenas obras mucho mcPomp- y ios ios pecadores polran arrojar fus culpas 101'afe z (fragame y nao] que es fue cjel .Haba] negado
ien el poder

pueftp

www.portalguarani.com

P^P

en Gr'ndo* como tambin en cfht oracoi ^prniniborara rccFrongaru ondururu nahderebe nande
o

^fgf. P^^aS^imeyngatubo.ycp paramal'- Todas enas no nan ycnido de cropel, no pediendo

la,

V/ama

apagar
""'""'

'uc" no peros:

^'
'

Pon.

[
t

Cap. VIH.
los

Exp]icaclon de
'.':.

Relativos

y Recprocos.
dixns, qce
(, el

es

I.

compotoon d e los Nombres,


(fue

Enelf.II. d:!a primira Parre hadando de h


)

nonibn

empeore per (T

vd. (H) en
]

quan lo precede, fe la mudan en (Rj exccpcuado algunos queepi ieroii enei. Apendixde Efeiho Cap. Tratando aora d< iosXdtr/os, v -Recprocos fe oi/erve lo /guente. Jf odo nombre o verbo que empecare" por (R) o. Je qua! quiera manera en ia compokion tfbieie Rl fy. n e por ReUr (H) f per Reciproco CTia qua t k$ ana jpor e buen fon.: do, fi j ho&jjfg no t;a reblen V, G. ( RT ru ce to v todo o que contiene algur.a'coff ) roo: bapf, rneda S ;/nda Rc!a t /HruJ Rec^p tGiuru) atf'p'j. en ti prrafo rfeizero pondremos c. Ro yquando fe hm de ufar con us exemptos (Rupibc

nombre

compoficirt ft, m: con algo nombre g pro

Mi

Sgnlfica: iu>iramcnte,cuyo Reli. es [Hupsbe] /unrimenrc conel, Rccp. (Gupibej /unrarrenti eonrgO (Tirgu? ] Sangre, en [a compoficicn dict (Rugu tr (Chang j mi fangre t rea:, p^es es (Hi/gci} eiu
"
$"'"

sivihio^ue

lan>

sj< a

www.portalguarani.com

ngws,

I Gugutl um fngus|Hapo) raz, cii Compof. coma R ut(^b?ra rap} raiz de rbol, pues Relac.es ci mefmo (Haplel reciproco (Guapo, Pe} mia^, en la Compof. roma (re) ur: [^barap] camino cielo, puesel Reac.es[hape}y el Reciproco. (Guacoj. carne en la compof. muda la ur: ( Che(s) en (r) )oi carne Reiat. (Ho)Recp. (Guo) Por animal caja^del monte, no muda a (e) C n (r] en la Compof. mo all queda dicho, pues en efsc fentido no tenda

cl

Recip.

'}

I) por relar, ni por rccip.(Gr) fino la [y) por rcat* por recip* la (o) que es ti otro refac vo y reciproco de
s

otros

Nombreg, quediremos en

el

prrafo igen te.

Dn ios verbos fe ha

de guardar ia-mifma regla. uc(Hcc) verbo a#ivo, que ignifica, bucarlo, enia Compof. ce (Ciereca) me bufca, el Reciproco {guec a.) ixcepcioi. . Los nombres que fe guca aunque en la Dmpocion reciban (R.lno tienen (Hj por relativo
10
la"

mefma (T)
}

dei

nombre

pcitvo.

Ta r, coger. En la compofickm dice (Ra ] ott ahs ^unbo) voy coger maiz. en el relar. dice (Ta)

fanr iranc] defpue* de averio cogido, me ir; El Rep. es [GuaJ.ut (Abat guarir, ypir) defpucs deaver cogido el miz, fe eco. Tai, r. ) hio y fu hijo. Rcclp. [Guau] ce. Ta.j.) por veta de maeieca, tiene i;H) por relar.
t

Tay t r.) hij a, y f hija Recp (Guay?ra.j BcTayu} por vena tiene por relar. R) I Ti,) tener (Agua,)?umoO:?. y rodos fus derivados,
.

orno [rapJprixicipodcrxQ (Tguagiij'dice


ll

fe

de rio
ere-

www.portalguarani.com
qumo, caldo

crecido, TOicfio

&c

ct

obapiil

mcngu

rotipi) baxarclro, cado [tp) hondura (cpu cftar curba e agua, 6 d vino Occ. El Recjp. cs: (G) t (adei vriiguay guTparamorange} aun no et baxo el t
{vruua^.}

[T] Recip; (GTib) hermano menor. Re (T) Renp. (&] Tib por fepucro, t cae dos relativos y dosR
Ti api) me de
i
i

ave

jas,

Re'.

tambin [y o) p:es dicen (Hb ydbij relar. (guib /. onbi recipe i qe) hermana Re l*|. (T) R'eclp. G. ) Tu. b.) Padre, Reiac. ( JMj3 Rectp^Guba) .codos ios dems que falca d:l,.uc ( Tub3ng) padralr de padre pero (cu! .y iupadralro Tubl) to, .y. fu co
c procos

(H. G)

por ccniys povo>eieneij) porreUcj por reciproco Tu. b por huevo ae peleado, 6 paveca, cisn'e p Jleiar, H) 7, por Reciproco (G. } Tur, Tu- .:x}.'.cUr... tiene --dos re 5?. (T. ve l 3;) {cocui/. v;}a:{ii ela* (yqucrb'amo /.; ycubamo) dfti
)

,eo el

durmiendo. Recip, [G.] uc (oque giibamp.) Tu, r.) venid-* ciee cambien dos relativos f
(

jg^ >] Pues dicen;

fu velr.yca

]t
.e
'

venida; Recip>
S

xrcpeio
^n'
;

Segundad

Les que

Sgueu caca

re lat

Taicho/. Haichol fa meg. >. Tamo? /. rUn^] fu abue TsmoPy^e.o: 1 sea )diiira fuerce:: ??'. Tic i /. Han) R. Tztlu /. Hatru.^ - f (-j TaclLi }&*$ -1 Tiyai-. Kyw] .Zfyjuf jep^niv j
-

v gg [ft-} ^ el Taicho suegra: :

Ti

Rc*V en

|^

www.portalguarani.com
Tnfie

Tnfhe ti Kinfie. } L'bj.ciaj glande: K. Tubicaa /. Hulicria.] cama: /. Hup. upa) K. Tupa ) aiba) brk>: R. Tabai /. Habai/ T G co) nene dos Reacvcs (yceco /. heco) y dos rccL
)

llenura:

??.

,)

ocos [oceco /. gueco) pero en di ve ros entidos, ptediendolc cafo obiquo muda la (T) en (R]en ia comicion, v entonces tiene, por re, (H) y por Reciproco

de ( Teco quauaba] dicc 3 Sibiduria a noticia Tupi recjuaababa] a noticia que tienen de os r ciyo reiar. es {hecoquaaliabaj a noticia que tiende e- yciiecpr. (guecoquaahaba) la' noticia que :ne de de fu fer # pero precedindole cafo recio c~ porrdae. (y)por recipe (o) E.G* [Tupa.tecoquaaba] dice, /a fabidyria, ynocicia que tiene Dios, e re(ytesoquaahaba) la fabiduria que el tiene ei recip, eco ^ya ih *ba) fu fabidur Ja. E. G. (Tupi otecoquaahaaprey pipe rnbae mambipe oicobaer yepe ohenonic3ruoicobo] Dios coa a abiduria infinita, pr&veq
5]

E. G,
{

'cofas

as cofas

venideras.
relativos,

Fend) tiene tambin dos

pero con divexf

uficacion (henda) dice u afsento del cien e el afsicn-

[yrenda) ay afsiento* ut (ytenda btte) <k adhuc lor et 'hznd.de ta^iDun b^ototn^ljenjtuw & pnoTLn^^
ixcepcioii

no
)

"cieen

lIL Losiguienre? mnyic empichen por (Hj por rear* y (G) por reciproco, fino
( r .)

relcaivo(i) por reciproco


RX.ry) temblar Rob y] femb'.ar (Rofe
1 ]

amargo (Ruru) hnenaon. amar<

pfijiQj

y fusderlvados. ut.[roirjIati}Ncvc, iRi,vcl

uq

www.portalguarani.com
RB

{i)fobnno abfouce,
/.gui
"

el rclac.

(K

/.nci] el 3?ecp.

[c

/.

guei.

Nora,
relat.

rcUr.

caiqual vezde !os nombres que ricnen (H]p madin cfsi (H) en(R) v le anteponen la (y j p E. G. (Hjgui, /. yruga) ems fmguis. Nofc deb
fi
i

mirar, pero o apunto piraque


elraen,
.

alguno o ufare ug

verbo, que no empieza p Compoficon tiene por rite (yj for recipr. o| m: (qu^e) cuchillo (yqu$e) e cuirro'n [qiije) fumcaiuum (Taba).pueblo, no rru

II.

Todo Nombre;
iRj en
ia

(R)

ni tiene

La

(T) en (R) en la coTipoficion^omo arriba queda cha, picsfurekr.es (ycaba) y ei recjp. (oraba) ck cerera los nombres, (ae, /. aemhe, ae3,yapej
i

&

cba).^

que adibicum en a Go mpoicion reciben (i cambien crcacn adlbirum ios telar. (H vei y) ios re procos (G- vel o) ut (Hcriacrnbe /. ynaemb Gueaaern /.odiembe] &:. cfte nombre (fi) qye dice: Madre, ct rcac. admire) una (h) deia manera (ycht) fu Madj en agaaos pueblos dicen: (y ) lo memo digo de
I

verbos/.A^ivos, uc; [ni;p)s Aciivo que dice; ajos; I relar, es[ynupa) fu reciproco, (onups.|

Noca t Muchos Nombres pronombres, que lien por reciproco (G.l pueden tener eireciprjeo [o] de fuerce (Gue^a /. oyecca) fus ojos (Gucce /. oyehe) j
fi

mefmc

(opi,

/.

oyep) fu coraron cc.

No fe

pu

Bazer. con codos, fino foamence con los que fon caps de poder receblr el erro reciproco (ye) en fi mcfmo.

No*a

2..

Ea [y]

relativa fiempie

pide de

fiar

an

^
www.portalguarani.com
d evoca! que tenga fue r?#como e [yi'% de pronunciar como cona) Seor, en que la (y|fe enante, cuyo relativo es (yyra) eius Dminos. HaHa.n-g [o vocal que fueaa de por fi, como (araqua) encend-^ liento ^q* c ) 3 do: &c. torna ocra .(y^ que confijeneg n la vocal de la diccin con quien fe unta ut: fyya-f^
t conConanrc, 6

aquia'j fu

^on

tas

entendimiento del (y yiquel fu fado del dcCs* dicciones narigai'es es: (a) uc (acing) cabeca [yLis

acangl fu cabera dei <&c.

monedabas, i las quales flempre recede Ufoafy) no confoname, fino vocal ur (j fruta
Sacaufe
dicciones
I

ya) fu fruta (e) decir, (ye) fu decir (ng) alma, (yang) alma: vet {yanga }difiUbo> por aquella regia imperial,

pe

fe

nfinv arriba

que todo nombre qas acaba ea

onfonantcj puede recebir () breve. Juntndole a diccin rnonoilab.a con otra palabra, dcfla compoficion falitre otro vocablo de uiftnta figaitcacion, arear. feleh' de aadir la. dicha (y vei ) ui
angapllitj

confucio,compohcfc de lang) alma y


ei

phf

ornar ? cuyO rcat. es: '(y.iangaph) fa confelo del.

Pera

monofilabo cenfu proprio fgnieado feguii la regia de las dicciones monofdabas, t/t: (A.r,} da: y/, yra)fadia(y$rece) fu da eflvo <kc m Excipe. Ay] fruta amarilla, que aun reciiendo ufigai fea do en relat. toma otra (y) ut (yyayj) fu fruta
[uedando
imarilla
l

Au] fruta negra


el

(yaS] u fruta negra,

y otros

pocos que con


ro

ufo fcfibran. D'e Reciproco (o) no gyeoa particular, que notar, ff poner (o antes de qual quiera ierra vocal, centonante
fuere reciproca,
|

fAdo ia Qtmon

www.portalguarani.com
7o
. III.

En ios prrafos antecedentes queda dicho qut roda pane de oracin que empeore por [Rj de qua quiera manera, cbrerc L R) en a compcficion, tiene poi rciarjVo (Hj y por reciproco [G] las dems tienen (y por relativo, f por reciproco (o) Mas porque cites rV ciprocos ^a^q^fe tnllanen oraciones, que parece dgar
relacin, para efso, da el P. o/. 41. ia regla figiuenre.

Antonio Ruiz en

Arte
aJ

Todas as vezes que Agente Pariente cu


ciproco conocido, ora

/a

accin, pafsion fe reflecte

reco,
fe

en cbiqt/o, ora fea


fi

re-

dixe

es reiar. fiempre fe ufa

de (G. ve: o] Hafia aqtti c P. Antonio, fi fe conociera con cUridid, .quando ia accin , pzfsion c reeclc ai agence, paciente en recio, en obliquo, fcil fuera ei conocer quando a oracin es recproca, no, pero co ni o efso es dificiK difcil cambien es 9 e/ faber quaodo a oracin ia de fer recproca, no reciproca ven particular quando la oracin tiene dos Agente^ para acirar
'

ete, van las reglas figu irrites con fas cxemplos. Rega- 1. Lasoracioncs Abfolutgs, que tienen un folo verbo, (iempre (on relativas, filas nocas' fu, ve: fus

mas

elan en, Nominativo, ic: fus eneirgci

fe

huyeron (yfus
re)

namotarcymbaoy aba") fu raz fe fece JHap ypjr.l Padres fe bolvieron (Tb ta oyeb) aqu a (T es
ariva
.

lengua faria es, el que fe pone en Gcnir. eius hoftssfugerunc, cus radix exficcata ef!,eo:um paia

En

rres reverffuns es regia pues Uni vera!,

que en fes oraciones abblutas, que cieen un verbo, fiempre el Nomii dsofar coa relativo.

na:, fe

Re-

www.portalguarani.com
7 oraciones Afcfofuras , y (imples fi Regla. 2. En cfts refiere al Nominac. e h de faazerpor i cafo obiiquo'fe

acero cafo, por Rclat.E. G. con ^Jlpacia (Per oyuca oqucepacuie aiw )pcj fi ii epida fue de macado r que efta eri Nomnn. jue en lengua latina fe dxera: occdir g kd o fuo, pero en del muerto (yqutcepycu pipe ) cus gladio. lun le/6 de f prximo fa comida [Chus oguerah guapiaragui hembidringuc] dice (guapicharagui] con recilecipr.

pero

fi

fe refiere

^edro

>roco,
Je
la

porque

-ferefiere a Iuarij

que es

el

cafo

Redo

oracin., pero {hertiDuraaguc) con reas, porque e refiere a prximo, cuya era (a comida,. que es cab

bixqiio,

mi

cibum.

que en .lengua latina fe dixera : prximo fuo No ha llevado" el palo por fu pereza (ndo-

juecahay ybr a, oiteyhapc noce] pigrira fu.

Pero

fi

la

3r acin dhera: No fe h llevado el palo por fu pereza, Fuera reUr- (Niaieru^ay ^bra, yareyhape noce) eius

pereza no fepuede referir al palo, jc es ellSforninat- pacenrc,pcr fer la oracin pafsrv a. En a primera, v fegunda perfoaa no puede enerar
pigrr
,

perqu,

la.

Reciproco, fiernpre fe hazc con Reistivo. E. G- (Azrelo zouftc a fu perro. ( Aynupa k ereinpa h^rnba.) Excepcin,, i; Mu:hasvczesufandc relacaun quando parece que noo pida e! fencdo de la oracin uc (ypi> pe /, yacimepern hac; Pedro el .enfermo del ello
befa (fgi ynroe k> H'guape L hi?guacanea fe quebr en [a proa 6 en la popa 5 por U pepa , tambin dicen los Indios que fe pueden azcr cqu Reciproco [Gigupc. /. Gugurup oyecaj^
rmgo, de
ii e 3

rupi oyeca]

la

Para

www.portalguarani.com
72
P.a/a fibzr fe puede ufar en- fere -antes oraciones d< Rdit* tengafceh regla que dicen dio e p. Slmoi

Ja .oracin con

mudado en Nominar, qued; mcmo fe ando, Ce puede ufarde dich< felat/Pro mudando el cao obliquo m Nornin. n<
el

Bandniv Qiiando

cafo obliquo
ei

queda
i*

el

G;

deca

mefrno fen'cido, csfcrcofo, ufar de reciprocc la primara oracin; Pedro efta enfermo de
fe

elomagD-Pefu hac ypape)muda

aora
e!

ei

Nomv
Pedro

W,

ei

teft fuerte
efbi

(Pea: pa hac) dce


el

eiomago

d*

enfermo,- reriene

mcfmo

fenrdo. la

cano
:

/e quebr eniapopa (hjguape/. -nuguampi yga oycca} mudando el cavo obliquo en Nom^Ra (?garugua oye cala popa de la canoa c quebr, que es lo mefmo> Puc todas -lis vezes que hecha cfs i mudan-jala piopoficio: qiiefalire equivaliere la otra, fe puede {m de rc fa( /ii contraro eilora-rioa per bacocoa pe) Pedro efe enfermo en fy apofenno, no fe puede decir, (ycor rpc) pe que.fi fe hizierHi dicha mydancadiciendo (Per cot
|

no -qucJaV^ el memo fentido.que mes, fino que di mz ei apoento de Pedro efa enfermo y afsl-fc.M I decir fbreofameme 'focoerp-] por recp. fino es que efl
S
)

^afernio, noenfii pjoprio apuento, fino en el apofer.c }dc otro, .que esotra fu poficion* .Ebcccperca %. 1 medo de hablar ftguiente mas pare aviadeferque recip. y los Ind/cs le ufan poned proco ii'. G. jj^di opemo/. cqtcebo] pufe lo de U mnz: {'Opcbo}dt piano L oquebo] de lado (erno guaqua

w!

bu

l:

guapuabo] pon Q de puara &c. y'defta mancr ex

www.portalguarani.com HB

m
poRura d.c !as cofas, que fe $*s poniendo el par;ciproco(p]ve (G]f^ntcs del nombre, y iiego la taiquai (bo) breve* que con nanga es es [moj y i reUciVo, como bjego veremos. h efiar, caer, andar &c. ufante de b mifEn feutido de amanera, y con mi? conformidad a !a regla dlos ;cp*oeos ur<(opi.b.o reeoemlnoel cnc-jeros, dcfng o (op bo o } caico naci de pies [escamo os cuto) de ibejavino:caicridaGMcpLa^oob9.orobo!l anda de

:p\km

pb

piillas

(Guagpebo, L oyuruko, Cuento cc, oye* U3ofna)baa i \% inkad, 6'Jafta s U boca , 6 |?A : >s ojos fe ve, dijera fe de no mecido en un ric &c <..yi reducir los prirne ros porque diciendo ftos fcp iaeden &qw?.ceto .amo?) ' P^c $ efquina, dice q pufe ha* iendaque elubiefse de cfquiu (opebojqueelubiefee
;

plano.

OcQd

Lo$ otros 5 qoe apuntad P, Jtuiz


Suacspcbq) juebibo )

fon-,

de barriga

de nalgas jenrbingmo) de codo


^opesbo) por
el

Oybabo) arravefede. Opcbo) de manos,

QfotHbo) de pecho,

cuento tee ro

^ruc^pbo) D&yabp)

de cfpaldas
de cuello

Qp ucubo] porto urgo Gipbo) dem.

A los quales fe pueden aadir.


Gufptpcbo)
Guanycamo') Gejpcmo)
de'reves

Guetebol
/,
afij|

E r*t r o
/,..

t*
m

de .qtiixsdas de cejas

foabo

ohtri

nanil^ri)

feedfcguc adaguaba] de aqu tjp

www.portalguarani.com
..74-

OaamWbo)'dcare/.i?; Opipbo) depndla Oi'mo) de punca', 'Qcibahojde frente /. gMC-ibabj denariz, -'Muchos%'qi!t c -u/'an coa r;-yo)-qi7e es recjp. mi uo y dicefccinsbicn de cofas que /e freccnims ocr
0*2tpT:e?}
cbron'iHi*
'

de

adybo)

de hombros. Ocubo} por {acintura.

'

t (oyoi yoabo^nos'earirna-de trostoyope'yopebot ringlera (oyopjpe pipe boj tns dentro de ocres/ per ticen (oyc^pFiae qiuqtiCx) unos arras oVi's 3ft v" Ag^os ios ufa n't alibi en coa reac. ucv (Hob'A pibe y tambin fin. o. (obapb- am i] pufe Ib boca -BaxQ[guc
fcjpbocuf)
cl3

(hctobibo amey) p-Jisi fGjobiibo'q^eaio'de !rO{nobabo /.c b'iboamoy) pufeo 'de rotro, (Hob.sbo Hqsjpafsc po aireare piel (caero'bab-aqia} p<n?6- por enfrente den (OCibbibo cuy) c!M de fado, pero dicen: (bat hui a qmc] dorrn^ddado; f& :*] ri .De io&dictos Xiea oros corrvpueftos. a: g^s^Y'jue io.omae) Hiua.;aodayo (Tpante, ornbogjbacfy oa.g| a^aarO'bjboj-ia.ze pffsar a pahbra.de :Dics por deac ^avde.us oyc|Qs r Ma-%3 /;c~y'an coa h.p.amc^U (guar
a rjiT>$
:

boca

fcoea- arriba.

;'.

'

'

ttc']opb:>gua] los que,

elia^ae^eros, .deauebs (gasee-

bogu.5] los enteros cc e


['Rega =L

Para [adoraciones ^ieCeacn dos Verbos ydo

$jgcrx?s Hotae lo P gueme.


u.:Tacion^3i(

Todo

IcKjiftfe refiere

c><

omiaa:. paciente, fija oracin Cjcre pM geme ?H oracin fuere Activa, , JSfeuirg"',Ci Reciproco. E. G. Pedro' fue acotado por ave mal cacado u madre (Peru'yxprnbramo caico* fS redi
s^v.3,.

.^Nom

<

www.portalguarani.com

K
.

rccoay Laguer a

feW} Sc
a

c bn

rcepr, [ccr] -por quc

ffU v

Ifdro, qix es cl Non% paciente, por fu prximo, ffc arrover U vi arado grave relimcnlo
("c

refiere

bo
a

ni

infie ru

(Guaucha rchc yipuguifu mtyahague-

aaretme ymombopramo oicj) dice*. {Gu*-* chara) con recipr. porque rrira al que e echado ; $erno Nommat- pacenre dea oracin ; J Ejemplos, quand la oracin fuere Aftiva, Neuporque fempre cumpla u s a: lian ama va 'fu hijo,
"rche
:

aiabn^Chu
i) dice:

guat obajftu,oSe?mboayc

hacera rel yede

(anee) con recpr. porque

el articulo (fus)

pedrp Nomina y geme de muchacho, file acotan oyaheo I oracin, llora ri el unjm oopa rarr-oV dice toiipartmojcon recipr. pormuchacho que es el agente deja- ora.iic fe refere al iou(teeh eme Gu ramo yepe, oh oacahpjaundcus

paubras, fe'refiere

zendp fa Padre, que no cf$> fue pafsear. Etarri cente Parre fu ne eas, ambularuoi iyie. Nora que i'aiguno ufara," efta oracin contera*, y cn It bera Tu eramo, no fuera ferro. Pues Cjsrirbic mucho fe Ega lacina ala qya ela fe fuete conformar
4

wede. decir* qu^mvis ipins 1. |iys parer dxc/ic v nq as, vir tameri. U razn s, parque el padre et en. Nonina*:, de una* oracin Abfoluta. y dele genero de qacicnes fe ha^flaa muchas,
ien, yfiy:

que fon

relny^s

como-Onas que

reciprocas, y fc puefe guen; irn ios

temores ac'eo, fi Dios es diere gracia, los a y u13 r con.u'grdda, ( /\ce oho ^bapene, Cyeupe Tupi
.

rtei*

niarangirLi orinecamos

/..

oho ybapene. Tupa

www.portalguarani.com

H
\oytupc

ogracla mgranglrnprpe'ciprtftoramo} fchattccn tc /. opcborirno) porgue fe refiere al Nomina^ de te or-ion principal que cS:{Ace')'y tambin fe pu d-decir: .chupe, / pT tibor amo) por fer cafas regide y ds olio Agente de otra oracin abblta. Por i a mKm rizoi, fe piicJe aa^er de ambas maneras, la que fe figm
leu
i

npio

CS rito., por a ver yo- fierripre" venerado contonee M'&mnfjm Madre, me dio luego que mor;
1

la /id

ccerna,

(efa Chri-o ocf/. ye ai ebepa marae


c bem i-n'-o

mbipe cieymboyerobiaiiaguiri rcheyepi

p/b- -e:obc 'iprcy-omec^cjiebe.-Jdcc, Nota Queda' dic 10, que todo lo que fe refere al Kra rninat.' Agerue de a otra oracin es Reciproco; pero hi c adverar, que ee Nomina*, aculen fia de rnra
i

paraque

fe* rseprS ha
fi

de

principal, 'pbqt
principal,
re al

la

fer d Hcrni aa-c.de s oracloi oracin antecedente 'no irere


J

laitique el

cafo obinvo de

egunda

fe refl

AgcncedcU primera, fempre

feadcr reicis^

B. G-'-cfpcs que
Efpirit&J
fus

lea Chrfto feftibio ios ce ios,*

Sanrobax -par* encender de amor de Dios


.fe

d artculo- (fus) de fi pero porque Canlo n "es e Ageare-e la oracin principa! por la * zea qu fuego dirc, hade fer refarva, y denr Ictr Chrifto ^ tape vycupi rre rico Efpirhu Santo Tupiraiubari c .rhfab^creca mbopTaracu guacu^agua rcae ogaey j
dcipuio^ Sela-orac-on
refiere

dicjoulos

a Cfofto,

Sracael [H ri.'*on pb rcjC-Xc fu Chrta aqu no es el Aeri dla oracioi principal es, porque efs 2 primera ora cioac.]Ui/J.c ai AbU:iv-o a'^lco. c'orr.c fe ver cala
rvteu

www.portalguarani.com

nern* en [alen^ larln^ pues


ir;

cfsa oracin fe SI c dePofTijimChnfisarsiirnprusefl incali;m, vc: Af-

jmpro ia calurn Orifio,bpirki5s


aftamm-a'ndq
[c fe ve

Smdus

decendit ad
i

amostjia corda difcipuloium ifs ca que el Ef piritu Saneo e$el Agente de la oracit >nncipai, a quien fe ava de referir el articulo (fs) >ara que f efse reciproco, pero porque fe refiere i (3t> io que no es el Agente prinapal 3 ha de decir: {hemm* lOcre-ta] cen re larPara loqua adviereo que ninguna oracin modificada on gi:ni^ircicuUcomoes: epuc^ menfcra? s qusn'

Oraciones condicionales cjue cicpjrucula, (fijpjeden fer oraciones principales; orque^reil-iF equivalen ios Participios, y Ablativo boiusc poficos- C^rio fe ve en ga oracin: mientras
io, aiunq-ifc, *fefc* ni las

len

ia

e Chrio iba futiendo


jan

a!

cielo, fus di ciprios

le efca-

mirando con muc-io gozo, encendidos de un gran Seseo de fegirie. (Tefu Chrifto $bape ohoramo memei:j,he n?rnbceret:a
i

>o:a'cc

ciar,

oma orcaruheci, hupi'beyoguerahoE cacj 3gue.i3?ai rano] dice prce-j fuipbsj'con porque e ngeare principal en cfo oracin no-s

que rigen el egyndo verbo, primer verbo regido dt ChrikTpor tener h WticiAv mientras es romance abfciuto. Sobeanre in tomn ChriOi ve dum Cirirus incoriurn fubircr, g&&
hriftj, fino les Aportles
)ues
ei

ificpui

pcebam-. cee

magno gandi, ac de 'carteras.


.

defiderio fequend ium


al

a~-

Ri gia

,.

Todo

loque no fe refiere

^aciciuede

oracin/principal en

Nm. At?cnre 5 modo -dicho es


,

www.portalguarani.com
G-Haran

Relativo, E.

llorar al mt:c}?c*no

c acorai

(omboyahcoCuaumt, yruipramone;) con pqrqui el muchacho quien fe refiere-, y mira ei .articulo ,(c)n(
icjst.

Agente de U oracin* fino ccuf. No fe bg ac Cibadocdgva o que Pedro hazla por rener fus mano hmch^las [ndzy } eru r trabiaporangue- opaterange ypd yojjy ruraraniC) dic e (ypo) con retar, porque noe rePaciente, -Qut es la obra no acabada. Jierc ai Hom* Iniporca mu:Iio guardar bien los pieejepcps cidras do regias antecedentes, para no efponcic. a dttir ajgui
es Nora,

corro lo iera alguno liksm por tclH* y no por reciproco .la oracin guierirc, o Judos clamaron ea la Cruz lef Confo por er m los. JQScuruzu pipe oyaccji lefu Ch?fto opochradi/parare enela iengra.
ei-cao

tnojcoa rec*p, porque e refiere i jfs jiid'os.' que for Agenc- "de U oracin principa^ fi alguno dixera. {ypochrarre)- con r-eiac, fe.reu.ei a Cu'Oj y axcra que o clavaron ea a Cruz por fer malo,
i

Regs

i.

Si ti c dio

obquo

del prrcr verbo

/ixcrc

Agente del fegrndo, rodo, to une fe refiere 2 Recio e como Agentes Recproco. E* G- Dios ama ao que cuydaa de fu alma (Tupa ohahu canga rene an<
ga;ecohara)
efle*J

ka

(anga? ecoharaj

es

cafo obliquo, por"

del ve.bo ^Vaabu) y es cirnbien Agente Qtie es Acuf. aea ocra oracicn qre dice: los que cay dan de fu alma iwcn fe rcfj:e el ajtiejio (ful. de fu alma; luego fe

hade De
cQmo

hize* p^r recupr* o'ng lehe.)


efte lo

de oraciones muchas ni en arctfguas enela; Dios ama 3 ios que air.a .fu Madre
genero

1*1

www.portalguarani.com
79 porque el rettepf oiaifit '5i ra'fwpari es ambigua, pr.{oeT)fe puede referir y encender po* lasque amara
:

madre, y por ios que aman ala Madre de )os de qual quiera minera que fe come fiempre fe la mifma ambigedad ay en Roe hizer por recipe
fu propria>

lance,
flacrern

y-ea

(a

lengua

/ira.

Deas ibgir diligentes


en
!a

fuam.
regias fufjctichas fe lgue que

De tas
rrlere ai

oracin

mufe

as vezes

puede

a-ver dos -recprocos,

uno porque
e

A gen ce

de
1

ia

oracin principa!

otro porque

Agente d t eguido verbo. E* G- fecaciiftco San Pedro por averie jefu CliriRo pieguncado tres :zes -deTu amor, '(ocmombaraco Sin Pedro, Jefy hrifto gca buhaba rehe oyeupe mbohaplyeb ypora^
lira ai

uranio j en que dice (oyeape") con recpr. parque ei ariclole} del

romance

fe refiere

San Pedro que

s el

Lgenre de

a oracin principa!, y dice tambin con reipr:'gFiaubaharehcporqucd Tu}defu amor, fe re-

ere i Je'fu

Cbrlo que

es e

Agente

del

fegando ver-

a [Aporandu.)

IWDelos
..

Relativos

y Recprocos

de Pronombre?.

^efupcla Ja Declinacin de Io& Pronombres Que f ufo arribaje ufan de la' manera finiente, Cuydabcn .e eos (.onangarecoc uu ceri cuvdifolamcnrVde fi fo-

www.portalguarani.com
80

por (Suyor) fcb de ea centder los tvon yiervP dc Ci M^iiC pe o ife habla de los ervos de mlfmo Dios, por recipr. {oyeheguarcca/..oyeupe oicJ
!-or rear.

-baercca abe rarto.)

Defuenc quz en
deguardar
las

ufo de Ros rea*, y recipr. feba reglas faadicha separa malor expli.caci.Gi
ci
i

pondr otros cxempos. Sus va safios, ios de u bandc o parcialidad, no le obedecen (Heceguaieta /, ycotco t'g-^eta no.-nboayci yee) coa reas, porque ei (fus cita ca Nominar. V. F*eg.a i. fe aparr dlos, fnyo [ayeeguarecagui oyepeajeon recip. porqt-e fe refiere (oye pea. cbugtj ce: =Jsfom. Agente feaputo de ellos j&Ur. porque fe refiere orrps V. Regia 2. Se slc,a las yacas* no cuydando de ellas (odembe^esa vaca Q yehe oangireco yj<mio) por recipr. porque fe reei n a &1 Mominat. que fon las vacas V* Regla -*, Haze vacas, no :aydmdo de ellas (ombo^aeca vaca hec Jar [as. ,pnan-gareco eyramo] con relac. porque fe refiere ale; lo gbtiquo pues vaqui las vacas fon Acuf. del verb aaivo (Anribojaeta) V, Rega 4, ios perdqna i< je fruuiamente fe perdonan (Tupa ynyto cyoupe>$ iifrobic upe) con recip. poique fe refiere acafo,oSt: quo de la primera oricion y lo mira como redo de .fe guada V. Regla y.
;

varias* ,as oraciones que fehizenmpe'rfonafes par ef (hab neggd-Ojlas ufm can reh:. y muchas con recipr- (nd hgchzuhi Tupihctt cyramo/ gucceey'an?Q) ao fej
f?

*-V-.

Excepciones

www.portalguarani.com
por no re rer ctiet-po [Ndipipan'afci, $ ndipapasaim vac* hecaramo t-gxieararho} no- tienen aenra> muchas (ndaheru) fe pac den topear tas vacas por fer i ybra ramo ti opohfberarno] no fe ha He* y prbSff be ido ei palo por fer pefado. lo rrefmo ay en las ora ci :s^uefe hizenpor participio (pira ypapaprrnbetey
os

iCi

hetararno,/. getaramo.)
principal de eflo es? epe

La razn
t^

quando

fegirn f-

.materia *k> ay

en elfencldo de

ia

oracin equvoco

jtede ufar n diflerencementc de uno, y otro, y pos razn las que fe iguen fe pueden liar relativas reprocas adibitum. Muchifslmas f indias ay en e fanl /andia beta etey cfne oHp /. yape.) En acabando fele a paciencia, fe enoja rftucbfsnnai juo^rrtbsnnio/. hojambaramo, orkrrtoyr ete) en acindo feles las flechas, fe huyeron (Guyparamo Iv&vf tramo oeguahe.) &*c. S (a padre le o a (ligara, fuera bueno (G, l\ T om oaraquaaramo amo, ymarangacu rae) f u madre e nfenara fupiera io (oc /\ ych omboe ramo amo, cy uaaraej&c. La ropa fe gaflar ufndola corarlntamente fu diencf, 10 'ova l.yyi oporu por arar amo ceuine El cabillo mu} ra {fu; dueo no e da de comer (cabayu maa, oyaf yyaomongarucyfi^ione,) Las oraciones fguientes: p^dro quien mordi f erro, e muchacho, a quien amavafa madre, <fcc>- Las con e rcar. y con el reclp. Per, hfmba l gutma

I yagua rerntiyucacue, cunumi ych

'

/.

05? ttmfcaa

11

caca

www.portalguarani.com
Zz
-5ru ,qier? ]
.<$rc. *as ."cotrro

cn

leagui latina

dccxrt-.Pucr> <j.jem.ius

Muer

diligbac,

fcpu-d P~r ite c u


en

JV^'cre ua.'

h oracin: naate

Pedro y

i fus vafsalos,

len

gU-iJarina, dicefc: occti

pecrum

oc

rnuios cius, pen


famulis
ret

diciendo; con
las ufa

us vasaiios, dir:

eum

Cuis. e

Indio abe / yboyareta rehcbe..}

ie/npre con- re ai.

(a^ucap.cu y boy a

- VI.
T

De

los

-Relativos y Reciproco
de
los

Verbos.

experimentan les Principi -mees c {VT^ f/de efios Rchc. y Recprocos- de os Ver bo; Us regUs qje fe' han de g'Jr para ? errar fol Ifs menas egis Ge e rales jie quedan dichas, alguno arriba pondremos cciosp-a mi )CXC inpos fe han pjeflo
yT.ajor dlrhiulcad'
c

or inftrucion

de
fi

e!& par lo.


'

fueren AtfivoS, y:'tubicren jx>r imci, JLos- Verbos la [h) eh merna es i reUciva del vetbo) y lu V'rd ne-uefo rtiBcre por inicial la T. que en la compon o. (R) c bien Tiene 'por Tewiya a'(ri]cuy< t-i mua en avosM'i nutre reciproco es la iCLj lo^ocros ean

todos ieneii por rcht. fy) por reciproco [-.) os serbos pues fe hm de' ufar con Reiac, e! arri ci!(i')eT en Nomina, conoimc a-'t'i Regla j. g, (j u lior^r ms enternece yy'aheo chemLciIa s'eju .)
-

de
ail

la

mere caf'obuo ,-y clrxcra relacin ai A zaj oracin, u r recipr, E. G. rur U.i y.r 5 u yd.
fi

.^o;orangccb2p ohohabaiigiic) 'pero

hala

d<

tn

Sj5

www.portalguarani.com
ero fy bo^ angue 1

Pedro enconrr

a!

que

!e 'bufe aba

pciuotebiici gucc'ah'ara]fi quien encentro, era ftf<\it bfcava, peo el rricuio (le) no fe refere i ro a uno orro. dr-an:(hccahara.) Pcaro Par* (as oraciones que rubicren dos Verbos. oyarbyb dsfpucs-qLcIciacaron dla. carec (pcffl dice [gJenohe] con a^uenohe'rireybii'a^arcgagiiO

IV

*i proco, porque

fe

opcin principal

pedroaue V. Regla!.
refiere

es

Agente

de-

Nora
10

aqu de psfso que en ios verbos

&ivo$ no
j ,

c*

mente fe t demira r i la oracin es reciproca no, tambin i ciee no fu cafo paciente porque no uiciidolo, fe ies hade aadir la pircicjla (poro) -como ve e s as oraciones: Ambas recprocas la una dice: padre ama ios que cumplen o que es manda, Ja ti: el padre ama ^s-qoe cumplen o que el manda, primera fe dice. [Pay obayhi/oquaague mboaycra) dice ^oquaitaguej con reciproco porque el rtica** (es] fe retire los que curoploi, y les mira, corno .gente de a fe guada oracin. V. Regla f. la rra fe (pay ohau oporcquaragi'e mboayehara) de decir ce; (oporoiuaicague) con reciproco, porque- los man. ados, fe. refieren al padre, que es e Agente de la oraba principal V; Regla ". y fe ul con el (poro'jporIcen ella fegcjnta oracin el verbo [Ayoquai} no'tie-,
i |

piafo paciente.

Hablando ora de

los

verbos de pronombre que dan


las

Romance
i

de

citar,

o tener,
:

oraciones /imples
neta de

de

vrerboicmpre ,onei ariva

es a rncnia

cr-

eer

84 iNo quercad explicar mu!cxrud,y nurnero,fi no frc^uen ta cioa de lo que Imporraei verbo ia repeticin fe haz; cn e verbo, ut (Chcrerc chcmborabc por poc harau Mic2rne malvada queme quiere engasar cc< Dixe re g^Urmente porouc cambien ralquai vez o dicen de Engla/5; tit (Cnico ebemoangecohi hars] ele eselqu cenanua mente me mciela.
[

Cap-

III.

De
fe

la

Coftruciorb y Tranciones
del verbo Adtivo.

odo verbo Ahvo pide Acufativo paciente, qu* paede anteponer y popener ad ibuurn , d* ordinario c antepone uc [teco marangatu rio:e ahaaj no amo otra coa^ue a yircud (Aba^ha 1 upaj amo a
Dios. Para aber trabar laspcrfonas, yocras par:cutar^ dades nota lo guiente,

Siendo

la

tercera paciente noay

primera, 6 fegunda perfona Agente, y ij duda cata oracin, uc [AmpQ$

m
flfl

Per] eneo pedio [e^eralhu Ckvi) amas lun y noc qiie,expresniofe en ee ge aero de oraciones algn, pronombre, no dtxa i veroo las oras* E G. yo eneno Pedro (^ae Per amboe /. che amboe Per) yo tengo cuchillo (che areco qace) cc, y tiene eta ;er$a yo tengo cjchio, ios teus no, preciiiendos i es otros lo tienen, ao, io afirma de , pero Quaado Agente y paciente fon terceras perfonas en los riemcc.

tiempos del Tndcarivo, la oracin esdudofa ut (C&ua oyuc Peru)qualquiera de [os dos fepuede encender que fea agente, paciente. Para quitar a duda fe ha de recurrir a los Participios, de lo's quites hablaremos defpues. Diciendo (Per raco Chu rembiyucacue) Pedra fue quien mato lun, vei (Chai ric pe ru yuca Fiare} lun faz el macado? de Pedro. En los otros tiempos que no fon del Indicativa fe quitar colmente la duda coa poner el cio paciente mediatamente antes del verbo, n oras, y fia relacioa.ut (Chai Per yucar amo) mat indo lura a Pedro tanas en- fepaede decir' [Per Chuyyjcaraaio} poniendo primero e! paciente, luego el Agente, yiuego el ver. bocea relacin. Nota la relacin (h) no fe quita del todo, fino fe smida en (R) precediendo je czio p'acieS te uc [Per Tupa rainuramo, vel Tupa per ndh^

muj amaado Pedro i Dios. ECso mefmo deponer


mate

ecafo paciente Imediara*

antes de! verbo fin notas,no fe de ve ufar para ios tiempos del Indicativo porque eias oraciones (Cne

Per mboe. Per Qhui yuca) uc. en rigor no (o tiempos del indicativo, fino del Infinitivo . No obflame bailo quetaqua/ vez los Indios lo ufan (Tupa nander y ara ma ograca mirangaty pipe nande anga rnoeadipu] djxo Nic. en un >errn. ao (ojnondpu) fey oracin alguno de ios Gerundios (oicobo crecobojccc. fe puede ufar ut (i aycuaami omboe/. Cugumi mbo eicobojc padre ea enena^o los 0a
nieiido
la

pacaos.

te

www.portalguarani.com

de (Haba) ^fe iazt defsa mifma manera, anteponiendo con fu relacin e nombre- ai partcpaj.-E. G- ]cu C&nlo, cayos man. damiencos'yo osenferio? dar,ef erao gozo en el ciclo ayporo-^uaague ch< ios que (os cumplen jJefaCbr lio pernbceliaba, tecoor aprey ornee ymbo3yehareipey.
e,

m remanse
_

no. er del (tem)no

bgpcm) cnela

cracloi los

mandamientos

fon i;[tra ei<


-

fo del verbo. (Atnbce)

que pide Acufar. de pe ro na Efia tambin y mejor fe puede decir oporoquastague con recproco, per fet Jcfu o-arb e Agente principa,
efsa oracin.

de

Tambin

fi

e!

romance

fuere pafsivo^ Tea Participio,

de 3 rrufma manera con la relaciol antepuerta ai nombre que preccdeirnedi acmente al -Par ticpio, fi verbo paslvo . G* ej Indio fangrado, que fe f*ngrfanya. [Aba yybacuaipirtoaier yma'

no o fea, fe hize

cuyo hijo fue muerto, no haze mas que Jiord (C^'- y^embiyucapre.,-oyaaenote Gna'j jcfu Ch nfic cuy* fangre fe derram paca redima nos, es H?j o de Dxd (jefa Or fo htgui nemmb'ccacye ande pihrohagui rche, "Tupa ra ramo oleo &c. Siendo el verbo neu:r, Abfpuro fiempre *e faazc con e nombre y fu lmvo anctpuefto al participio'! bae] E- G- El Iiido, cu/o perro /leg, no parece (Aba h^mba baheymabsecue ndoye(|uaay) Hablando Ni-c. de una miger^quelcliibo iece das m poderjjparir, icc. cunj ymernba haguacatu eybae,% :Los rornanze?, que tienen el verbo (Ccj)- E. Q , la Madre ds..Dics cuyQl^auco esioi\ cuyo ecafee/^s a
la nTuger,
1

i)

luna

>

www.portalguarani.com
:na
:

cuya corona fon

ft relias',,

nos tiene por fes rufos,

^erbo

hazen defh tnaaera , el nDmbrc ubflancivo que rgc fer que en la oracin ufodicba es elfol, la luna,

cardias eppnQ por delance,

y luego con

e relativo,;

participio (;bae) el orro nombre aqu en el animado relanzo cuyo (Tupci quarab jyahoyabae, y%$ yomembrarno rinipbac /yaScaca yacirn/byahabae
\

andercreco.
iei

Nombre

fuere AdjeclfcivOjfte fe ha
fuerre:

de juncar con

nombre fibharvo deh


iya cafcira,
z

trame aquella fruta,

ecz es e>!oradi(eruc:iebe 'coi ybayyapuabae) vieron unos Angeles, cuvo vehdu era blau. ) como la nieve. (Angeles rmrangacj ro pa ra mingayy*j moro;fbae ohecfra) Pofe De {os romancee, que cubiertn el verbo (eftar] E. GPadre cuyo cuydado eftan vuer% almas, ya boio, (Pay peanga yangarecoha'bae, oyeb ynia] Tamlen fe puede decir (pe ingarche yangarecaasbae] que aele otro romincc equivalente: El Padre que tiene ciydado de vueiras almas, lomas ufado es: (peanpa :h e onangaecobaeU,. angarecobara) el Padre quecuyde vteltras almas. | No/3. Dixe arribas que c ^^ oracin: la muger^cuyo ijo fue muerto, no hace mas que llorar, fe haze delta |\5r (Cua ymembyucaprc, cyaheo note pina] que dixcr?; cuyo hijo ac muerto de] tigre fe puede haer dedos maneras (cua ymemb /. omemb ^gurete ribycace yn : aa bi l^L oyaheo note orna) y tarneacu/a yagiiifCE^rembiyueacuCyfecmbbac oyaheo
i

..

note

www.portalguarani.com
-o^i) eferte que fgff pgTtree rernbyueaeue cc:'m^gcr hqaa.l maco c tigre, pero aidiendo (y, ^nlcrhbb'se) dra^ mtiger ^ue cien,: ei ta/o muerto de tigre, pjr ad/ierto, que cito no fe debe ufar corriente mente en todos ios romances dei (cern j fino oiamen c qyudo el nombre que fe pjpone coa el (bae
itorc

y ep-ciftcade catre nuxios. Efpltfarerm coaefle cxemplo- el ludio, cayo braco yo fangre mu -rjie dir (Aba bfre'i^mbryrbl eatuce omino/, oma

? diitiigue

no Aba
rc'>

"yyba cherenbkrubaecie,
ie)

/.

fy%\-& cherem

b^aco, pero ni aprueban; { Ab* cicrerab clt Lscue yyibsbacj' /a razn que medi un Indio muy capaz es. porque codos cene mos braCjO, y dixo bien, porque esa oracin da ee ro ina-acc: {! Indio, qu tiene brseo,q l:e es eique aeni
e

que dice; aquien fangre en

-braja) cita oracin cayera bien --en Indio que tuble ra braco y nofo subieran otros "Indios, y aunque es ver dad que no todos tienen braco; qfe- yo fagrf no obfian
,

lo aprueban, pero deeendo (caercmbicaucue y ,ybapcccybae)to aprueban, la razonfer porque o di tingue de ios que fe fagran ele ambos brazos, y bren: (yylba yobabacj porque, lo' dihnguc de los qu< ic angran de un brazo. Girdiado cfta regla, que b detener el nombre ce :f por h q U a lo difi age ea:re .muchos, fe puede ufa tambin con los Neurrcs. E, G- El Indio, cuyo perr. 'lieg jopar eje,- en fupjcjoa que el tiene perro, y r rodos (Aba, oba&Xiibcciie bymbabae, ndoycquaay 4Q pngQ para xjue j o yare algn Indio, entiendan l

Ceno

um

qui

LU

www.portalguarani.com
8$
primero (Aba mbababe unabaeci'c) es mas corriente; y ffihtik Noc 2. que en efla lengua michas oraciones que. en manee fe dicen Coi 3 menee por elrelacivfc(cuyo),fepue1 hazcf relativas, y aun mejor reciprocas; pyfe arridosque en romance decan: cuyos mandarruetuos^cu>s vasalos, y en efla engua, fe puede decir (yporoaraBa /.oporoqiiaieat>a,ybo\73reta, /. choya reta] A* ido otras para que fe vea mejor: Aquel Indio, a cuya, lacra yo fui, meiodixo (Acci Aba ocogape/ycogape lehohsgue, omombeii chebe] la muger en cuya cafa e&* ale, te acufo [curia ocorpe f. ycotpe ndereiqueta je, ndemombeuay] (a razn porque fe puede ha zer tamien por reciproco es, porque miran y fe refieren al A:nre principal de ia oracin, y fe pueden hazer tambin or relativo, por fer cafes regidos de otra oracin Afcfo* ira como queda dicio arriba Regla 3. En el Trac de los
c quiere decir,

no para ufarlo, pues

el

wclac y Recipr.

Noca

?-

Tambin efias

oraciones

las

uUn mejor

fin

:larivo, y fin reciproco, dia manera (Aba, cogape hehohague, omombtucfiebe, cua, cotTpe ndereiqieagiie^ndemombeuay) la razn es porque los romances uyo,cuya elan contenidos? y explicados por el (Haba) mes (cogape cheaahaguel dice: i cuya chacra yo ui. co-

Ipe nder eiquehigue] en cuyo apefento

eacralc*

Um

Cap,

www.portalguarani.com

^CapV'IX.
$.I

De
#

las'

Oraciones Enfticas.

Numero i Otro ufo tienen J^as^ ruca! as de Pre ganca m^y ufadlo, y elegante, yes: que cor, ej|a s haza
oru oracin irnica ,y no ponen jas dcWparttai/4s,tf3 pedir rfepGbi fino tur denotar el modtfo aftu :ik[> s asaba ci prenunciar la' oracin feme/anz; ckia preguaa. Algunas de els oraciones apunt
arrl

aqu ubr pfpr|o fc3%


fea,

ce

sita

ms de propoito* conloen

-;Las

&c
d

paicfculas-puesdc prgiita. fF^e. panga, paco'

pbfpucftas-a (camo,/.

amo)dan

c ie

romance fv
iron;2. E-

dicnocoay'Ti mcdio

eri'ais,y cari

fMa

omfimopac? pues

avia

devenir?

d.itV

no vino

Mft nefogeruichetanfo pac pues no!o avia de. rraeri idefh- io crio. (Mi a& ce nace y amo panga! pue* o -av'

de ver deva.de, 1 v yaccorn p le ciftjgue, fe'gtta la nnc cria de que c erara. Nora que Micriti p.KtCu las {ramo pae^f. ampi / panga) 6c., no k Mi de pofponer fiempr a verboj

MM

07

JnGta diccin* aqtieel la /cra de'- irona, y'en fifift como- fe v 'en'chs oraciones ja.una 3 que dice: [m tidahaich-camo pinga] la cera; (na -eheumo plngVndl ht;chz rae) (as fjales por U colocacin divera renen
aivcna-ftierza
<&cj.;p'es

7 W:dq f-p%cjue
;

i otra.,

a -primera
&c,
Ufan

yo deyr, icel: fui, porgue ifsi coivecn. La otra dice: pues yo no ava deyr? 70 que na

no av

teieisava

trias, que cenia mis obligacin, mas gana cjig^s orro featdo diverfo del numero*
'
>

www.portalguarani.com
jn las

tambin con

las

rb ubil. fer, tener. E. rbo ceyngacutrmo pac) pues [raavig defer Maaiporam razo-a? (ma nachequieeicneumo ,ia de fe ala tfa fin Juehjlo? (ma_ nachcquiccinga) Pii es no avia de tener fer mi cuchio. cfeainO pac) pues no av.a de lachas parucuas (ramo /.

oraciones que incluyen e G: iAbaramo pac) cune*

Lf

rofpuehs panga) ftc, ;erdio, dan dte otro

Numero
ma, pac

2-

zo [como

i)

uc:

(mi

tiempos aeliuhjtinuvo, o modo de hablar tambin eriacaenboeramo amo pae ayquaa)


i ios

omaTlo^erinenenado.io avia de aber 5 cfeh embo* b fe porque no me lo han enfeudo, Ima

yra^Qa.-no*pae,/.chtmboeeyrire amopae, nda iq lo ubieran enfeado, no. L Q a, -he rael como il no me porque mel han enfeado; la de aaer? id% lo fe, amppipoche pendechagaueym, rac lia avtfdedtsear oe ver?*. omp Comu noos amara n P quaeyhar mo picobo tspQ Ma oveupe retocaren ? J maraagatu recaatey^ae) fefefc i ,pi' ian Mingue fo ha ?e para c^era vano abeacrce lo que fe

uaa^

ihkhm
:

-^fiO
n

t/honart.a e
premio
ii

rrtrar
-_

devalde,

i**

******
...

Mg" cl Ncfjr Pataje la oracin

San

IW
;o;n

bub,u, Laque fe *xe laparsxjla ye ha?e te;npo de efmQ romance de como j y fj Gerundio, dei."
;

fe

tenga cle romance de [codependiente de otro, ha de fener dos verbos, una cf so , 11 exempios fodiches, y m e ndc

ye*

los

f ia rn-f

lodiriUae^brcramoamopacayqtsaJ

que-

||4rmboemo pac, ayquaaj ppl *'


1
;

U tnift* WOQ.

_ci_

!?Um9

'

to*

www.portalguarani.com

S Sfe^l
!"
b?>

tendr: Ps^aftae^mdramo
* fe
'=

%>c el

panga) qi(e per otro verbo 7<3


:

No /ciclo fegundo ve fbn partcula oueha 2- Ci.vnpode iab/uarivo, 5 G-rando iempre tendr

<

q
)

fe e
'

fe
U

uhiecm eofenado t avia de faberv - Noca 2. aveado fegundo ver


;

T.Ta 'T ayqrm dar ei romance de (como


;

fegx.do vr bo dice: pues me ,r0ni a ff0 did5a cro aadiendo '


P & ) y ir:

aJ
me
,

coma

fi

^g^ fc

odLTV ora-jone:

m0fi tbira
r
t

P>

wW-ttrfJ

^ecoeyramopacMade.eco.yra^o

Msndcrec 0C y famo amo pac, ma r|

I
*
i

Mmc
a

St

wt^rTgZ* %? J W Uve ^S? *** Pcete


que
fca

pe) S e ndo ,e ei orro **&* ndnapacaeym rae) d Ja dicen: cutio fino ue r as veilaco. ce fr de LnV Nora ? feg.ndo verbo de como) no es necesanov fe, e q

/9
c

caceo.

fc.

uno

bien

arropado^

arro-

Hl

www.portalguarani.com
OT
rropar?
e
jo

no ava de eflar al fuego; que i uno drxera: verdad que.haze fro y dixera c ocro: (ma ro cyra-*
pae) tubi'era el cero

io\
i

romance pues n avia de hazer porque aqu ni expresc ni cacit *$ fegundo verbo,

II.

De

las

Oraciones .Enfticas por" el

erbo (AE) decir. Prefupucfto lo- que. que da di* 10 en el . II.. del Ecolio defte verbo irregular, ponre

unosexempios para fu ufo en (as oraciones enfticas,. Los modos de hablar iguientes fon enfticos, y fe hapartculas:

mconiaa
jeitos ai

(teyearne pac

i.

paco}

;c.

pof-

verbo (Ae) poniendo en Gerundio clocro :rbo qtie fe e igue, y da el romance (avia de E. G. .upa nmderaiou nunga^ey, rna 5 ceyearno paco pul
a

muangatu

ianderehe

inco'nparabememe,

por nooc ros, por eso densm fa fangre por }forrcs. Defpues de avev hablado en un ermon de la urerra de Mana SS. e P- i-and. acaba e) periodo demanera: [rna eyceytamopie Tupa ybltrufu Lbano ya :oari caru -.hecamboyoyabo aracac) pues devalde aa Dios de comparar, iU efl: por efso Dios compar fu
fangre

rae] Dics nos a? deva Je avia de derramar tiene fuerza de curia!, nos un&
pi;es

ymombucabo

Gnijparabicmcntc,

a fer z\

oe re^camojpae angearu brerer

monte Lbano. y,ca otro tugar cce: (rna poranguu ye pe re-

boj Son palabras., que ditferon 'los .Angeles' accirdzea* ai cranfico de fa Reyna. JPs devalde aviamos de

rxar aox a noctro

oJos

muy

Pueblo ijjqifc fea muy her mofo? Son ufados en ias compoicicnes de. Indios, y

lites lenguaraces,

Los

www.portalguarani.com
Los modos de tablar
fguiences

coa

el

verbo

[Ac

negado* afirmado poniendo a negacin i \% parte d la oracin precedente dan el romance: (corno i) qr: ch
arnj?:aeynba aa nderty cepia,

yfkzmhoiykbo ref caea^otareymba rSguay ana "erecepia yee rnboay N no fuera c demonio cu enemigo CLmp< borey j como fas palabras? cuyo fentido mas literal e<: no entiende er U enemfgO ei demonio, enciendes no fe r ru ene
i

migo, paraqae cumplas fus palabras? pues enciendes mal y iccc que hizc mal z cumplir _ ius palabras por fe fu enemigo. rjG&jra'yeo aiefeiceph haifiabefmo U N
eliera

rjguayyco cr'etepia haftubymo) como fi fuer ru hijo, no ie amas, (nupiguareya-ico peyecafiu tepipe facrobacymo > &upigua nroRapeyeitepipo, herabii no c creas? 5 ymo] como i pQ ueYa verdad
"

ii. De las Oraciones Enfticas Por el Gerundio (Guiyaioj &e.

Las |?

figaifieaciones dele

I. de!

Efcotq

dd
I

Gerundio quedan dictar ene Verbo' [As] q 03 Verbos 1* re

llares, ehs prefupuelas.

(tamo,/, amo- y pac /. panga) & de habsr enfticos arriba dichos Jeon iq dalos modos manee de ayia de] ae (ccjno egun las anctaciorc

Con

las pare cl as

^e

pufimes arf$a

I. riurn. 2,

t.

G- (Emona
,

a p

yo de encender que cfsoera |m mb-ie pvrfag'^yet.q guipaba amopanga, ctaiemon


guiy'ibamo pichel avia

i rey guicscobo ra>| cq.yio fi encendiera cr cofa fcejj poiisima me ava dciixim elevaidc a^viticac ei I

www.portalguarani.com

romanc de [como

quai

depended

porqu tiene fegundo verbo* primero. [Ma hacatcybaeramo Tu*


()

ireco guiyabo amo panga chechur aipo guiyabo rae Tupi giilyabocamo pinga a oyeupeguararra orno a po Sary rae rano) Nic. fon palabras , qiiC a ermefquno avia jos fuera ieme dixo a Eva. Como fi la ubiera criado para 5 de mentir, diciendo eso*>ccmoi (habla dea fruta vedada) ava yO de decir efso devaU 1 menriendow Uranio cambien cora el Perniifsivoi (Timar inga ru

jiyabamo piche, Tupiecngucrche opombee mbceau recobo rae] Mend. comofi yo entendfc-r, eme aveis r fa buenos, ds-ayia de enear \ palabra de Dios? V#eies dicen: (guivatamo, eyacamq] uce. por [gui
r
:

ibc carro, ey abarro &c.


'$.

IV.
s

De
Por

las
el

Oraciones Enfaticas^
<fec.

(Guiyabp ruguafj

qu fe hazen por ee Gerundio riegao fon mas difciles, y piden mas aplicacin para peerra r-as bien yfaberlasufe*
fias

oraciones,

pesien -hazer elas oraciones pofpfndo a permfsivo el di&no Gerundio negado, coa uguayVdefh manera: (Angbe cababena cyabornguay* lerangc tangen? oicbo) Band. Como fi ubiera d gar aora luego, fe eH dando prisfsa. pj feurido mas rerale*: no diciendo llegue yo luego, no teniendo eferaaza de llegar luego, a hiendo que no h de llegar
fe

Cameramente

icgo, fe el

dando

priefsa.

(,

Acbigue be caico, ndagu-

y^bo

www.portalguarani.com
5*
y&bcxdgmy-

icmuMm reFcherecoeue rehe] Arag. N* teniendo efperanza deboiver mi fer antiguo, come | ubiera.de boiver mi er anriguo, me acuerdo de e devade.
.En. algunos Pueblos las ufan con las prrculasdc pre g&if porpuefta sl[rngo3y] y cOitjiriraente d'ecan e (na ^ucc antepone ai Gerundio, que niegan fohrnel cen er(rjjjia . G- ^tareco rnbie eyaboruguay 7-J p decnecreyn cobo rae] comfi uberas'de fener o o grar. %lgum c ofs> re ellas cantando deuaide. Seu: no re meado- eperansa de ograr, fabiendo que no has d
,

lograr cofa

alguna, ce etascanfando devade.

ambientes ufan fin Permisivo. t; (MbPe bin ernoru ce evabo r||uy Je' mbac. erernond yepe 3 Nc CoiTioi fueras filjde un mal cir*dor no dicien do Coy hijo, fabiendo que no eres hijo d un mal m rador, dtxas yt libre" a caca? (Marabehapc yco nabab
;

cyaboruguy- pinga, creygapTcui bter] teri andeba Iieramo he. Band. Conoi ubi eramos llegado un ma p.ira/e, viendo que hemos llegado a un bjen paraje pfo:<gaes todava bogar? Algunas deus. elaciones equivzcn al fumo /. arn< pac) y e pu^ii Lar ad/birunV de una, u ocra manera
'.

JE>G rni ahecha eyaboruguay cepe.aypo ere chebe. corra


i

lo

ub eras
:

vifio,

me

dices efsc? feu:

finaverjo

vitio

..fin

peder decir

o he vito,

me
e

achacas efso. efta cracio

cambien- e putdz hazer por

zh mama
ciagre

(ramo /. amo pie] V ten fuerza y enfafs, defh fuerce (ma ndehe
"

amo pac, aipqere-chebe)


eco-

con}p o libieras

vilc

me dices

or,

os

www.portalguarani.com
$7
Noca que afganos Indios tambin ufan
filas

oraci-

nes fiirc (pac /y dicen: (Kechagiie amo /> Kechagiremo-amo, aipocrchc>e.(Ma mbacporingacuete-gui abo amo. cheemondij ley girecobo rae}Comofi fue* a coh muy her mofa &c. Nota tmbcn, que en lugar del Gerundio (guiyabo yabo) oVc* ufan algunos e tiempo del Subjuntivo (che ramo, nde eramo) cVc ur: (Ma cheremkngue chee> wnorugaay tepe, Ma chercmi'cfrgceche ramo arre pac anderernr ngue crecbebcjcomofi yo ubi era dicho, es
}

loque cufembrate?.' Dxe,.que algunas equivalen ai (tamo, /. amo pac) no ydzs, porque muchas rienen otro fe nc ido muy dveri'o en faber bien efta diferencia de fencides, elriba f

mu

yo fembre, me

dices,

no

es

oraciones para 'abcrlas bien Diverfo featido tiene efta oracin que pufe arriba; far, angbe c abane ndoyiboroguay, akrange rngen oieo>o > queeb otra! (ngbe oyabo amo pac,aWange ranna/or diffbuldad

de

elas

ii

[eni oiccbOk

legar,

La primera dice: fabiendo que no ha de como fi ubiera de fegar aora luegoj fe eU daa-

lo prefsa?

La fegunda: como
en
ela

fi

ubera de llegar

luego

romo

fi

fupiera 6 entendiera aver de llegar liego* fe a

fegunda aprueba, y dice juehze h^n en no -dar fe priefsa, porque fabe qus po? mas piiefsa, que fe de no hadelsegar, pero en la prt~ metalo defaprueba, y dice que h.izc .mal en dare pnef*
fea de dar priefsi aqui
fa,

porque no ha de egar. mente fus romances, Pues,


f

bo n

la

fecunda oracin

Como lo declaran- bafi jnte* d romance def fegundo verdices (fe avia de & priefsa v

Los ufari ralqual vez con Fas oras del verbo Amanobo * por (guimanobo) muriendo y.

y dicen

Los verbos abfoluros y neutros de Pronombre no tienen Gerundio en(bo, /, mo) fino (ramo) de fub/im* tivo t: acordiadomedeEi, me alegro (nderehecbemaenduaramo cheror)_E niSo llora, efia ado enfermo (Cu-

numi oyahe guacjramo.

Genios que tienen encorporado fu cafo paciente de una y otra manera uc (Aba gaiyeyTba cucubo, I* Cheyiba cutubo) voy fmgrarme. Se niegan con (ey) E. G. "del verbo ( Aha) yr 9 dice fgulho. eymo, /. eyraa L guiacbo ey, /. guihobey) no yendo yo. 5 Icen con^fna) yfruguay] ur (A fia, heey Aupe'
fe ufa
;

na goihobo rOguay, 7. guibobeymo yepe) voy i dixe devalde.y no ful, con Gerundio [o dice el Indio pori razn que defpues dir. Tienen ios Gerundios, y Tupn os una mlfma terminacin. ut{Aia ymboeb) eo docendicaufa /,-addoetndum L dottum (ymboebo) puedefer cambien GenjjriiO en (do)- ye (C.becaaeo ymboebo) deiefsus fum

dxendo.
fupe por
:

El Gerundio en (dum) regido de!a prepo?. f'nterfe el Uibiuncivo, uc (ohramo ocuer) nter eunlo explica mejor. airo con nombres adieivos irve

um faaacuse^^imbj-acon (meme)pofpueflo al"(ramo}


oaoramo.meme ocuer} efe feguudo
.

Alfupino eirj,

el prefente del Infinitivo, te

Agulyecey ymboe) dignum

do#u

99
jfeti

f^yabicccyntmbcuVturpcJaufyyabay tupit]
cpai
/.

iifFicile

[hapm

haguara.

Romances de

los

Gerundios.

Os.fomaaccs de los Gerundios, fupinos fon: Enfeando, 2, En cnicrir, *. Con enfenar, _ i* eifeiaido, mientras f laad j. fitay cibiaio, sneova, 6* Voy, avengo enfenar* para enfenar, ?. Vengo de enfenar. P. Es tiempo de cner, Presuponiendo la regla queqed dicha, que los verbos acivos han detener, cafo paciente, relativo,
:>
t

de aadir la partcula [Pot] romances fufodichos con fus exempos. Los roirm-es pues*, enle fiando, y en enear fon de Gerundio E-G- una hora gal enfermado, en enfenar (PeteF ara mugaba amomb guiporomboebo} Si di fot: e afamelo, en enfenar i qs muchachos. [Cunum reta mbobo) cafenaadoies, en enfenarles [ymbobo. El ocro rommzc con enfenar fe haze defl manera: enfeaa ido, coa eafeaar a los hombres la virtud, tendr e hombre grados mas aventajadas de gloria- (recoma-y
fi

fuere absoluto, tele ha


os

Explicaremos

rangacu rehembu mboebo, /. mboe pipe / mboeramo ace s tecoor yeihoce receibe ybape herecoalne.) Eftoy enfenando. fe dice (Cheporomboe gutecobo] pero dxcra: -citando enfe lando fe dir' (Cheporombo pipe gui teco bo, L Che porombo pfpermo guirecobo. L Cheporomboerapo guitecobo,
/

gciiporotxibos-

bo fgjtscobo.*' ~'

rPara

www.portalguarani.com
160

ze y reprehendo, defapruebo, porque fe filie A re ^ e ^S J n c eyaborugu^pe nderembaeapopotafi.N dccendo es da de-fiela, boc el- Sabiendo, que no es di deefta, ^o quieres trabi/ar? Alai la accin del fegus do yerbo no e haze, porque no Quiere trabajar f y r c prehenjo, porque no fe haze- (Na chec rGguay yco (

yaborigmy pe yiise ndctemboiyey) nodecendo no mimdrej feu:. Cabiendo (ce tu madre, no la obedece

En
fe

eh oracin cambien i accin de Segundo verbo hize y reprehendo, porque no f$ haze*


?

Nora, qae q liando digo (reprehender) no fe h de ci tender + y roma-r por rcprehenfion rlgurofa pues cambie fe puede ufar aun hablando con perfona de refpee, gun a materia de que fe sata. Dice en uneroion el J p -ripeyo, que ja Virgen 'Sanrfsima rala que queri predicar ajael da, ybiendo oue la gente de fu Au dicorio era de corsean duro, le dice i la Virgen eftaspj) labras: | ^mbeambeqoesne rinse orea marinean vm ypu aiutmo cgu mina cheiv ereadura eyabo rl guay pipo e^mongeraceeicobo cut rae) Aguardad gandid uapoco Madre Mclra, no declendo, fe avi de enternecer fj fabienJo ouz no c'ha de ente mec tla gente-, reneis deseo de hablarles? y le quiere decii que devaide es hiblar, porque no fe hwt enternece
\
,.

Vj De

otras Oraciones Enfticas.


I

las reduzgo dos clafses,. primera es, de b que fe hazen fblimeuc coala negacin (roguay) paruc^a; de pregunta, b egunda de tes que fe haze

Ellas

co

www.portalguarani.com
(gerundio fguyafco eyalo &e. y p'rtlcula depregun- ^fintas parricuIas(ramo /. amo) con otro fentido diffcrencc de elqe diximcs en cl , III.
:I

Son de

la

primera

clafse las

que

fe

lguem

(Ma mbae

ryabaibacriguaycepc, dereqjaaquaay au) ccmofi fu:*a Goa difnclcoa no la fabes, el fe-itdo rnas iceral ?
fh pues no fiando cofa dihcurcfa no a Tabes. (Ma Pay cae r e reco ramo niguay repico checapihaguetagtit

eymijcomo el Padre me detubiera trabajando alzo mano de[ carpir? feu: no hiziendome trabaar el padre, no rengo mocivo para no dexar el crabio. (Ma ndera eyramort/guay cepuc^y nderehaiiu y) cono no fuera tu hi|0, no dtmtdb de fer ru hijo, endocu hijo (porque a]n dos negaciones afirman} no e amas? &c. De la fegunda case
:hepoj
fi

10

{\

que fon reprebenfivas, y mas fciles* uelas que quedan dichas en los ^. Antecedentes. E-G. Aretegjac^u nico pe y abo panga a? Pe^nbaeapoi) Entien,Jis fer da de re para no trabajar? (os reprehende, morque bien faben que no es da de fie 3a, v con rodo efo no trabajan. (Na cfrecruguiy y-o eyb pinga yee adcrcmboayei rae) entiendes nofer xu madre para no obedecer a? io reprehende, porque fa hiendo fer fumadre, a obedece (Nacheamorareymba riguay nico aa erabo pucuy yec eremboaye tey. Entiendes- que el Depona no es tu enemigo, para que cumplas fus palabras? Na che nornboycbe arhretarnene Tupi eyabo pinga las liguiences,

on

Otos

chaj ceyagru yporoquaita ecobo rae) entiendes no re hade arrojar ai fefb > quebrantando

que

fm

maa*

www.portalguarani.com
mandamfentos, pues enciendes mal, que
f\

re ajrofara

IMarabcbape ycoiabahe, eyabo.pangi erefgapcui brc ri ccn nabaeramq he) Enriendes que hemos fegaao ua rnai paraje, para profeguir a'bogar? dec. de piopo
ico he pucfto
las

que pulimos arriba pa raque fe vea cui modos cimbieu enfrdeos y s ios Prhrripi antes. Fufe no cbfante las fuft fciles paa dichas, que fon mas dimcl|es para que oyndolas i/ar de algn Ind'oj hadndolas ufadas de los Padres lengua* races en fus fermones, as. enciendan, y accenfejo al Priac piante, que no fea can fcil en ufarlas, porcue, t
fe

pueden

reaiicu a efbs

expone decir una a Izngim ordinal*


confeguir
es /a

cofa
fin

por

orra, y fe perua.da

queco 9

ebs rspdos enfticos

puec^

Su principal qvc salvacin de. us Almas.


el

muy bien

fe prccciidc,

que

Apendix
, .

las

Partculas Afirmativas;..
colocaras.
fe

Del Ufo yPraxi parabin


Dicen fe
affirmarvss,

no perqu

ufan fofamente

eahs oraciones Afirmativas, pues fe Jas Negativas, fino porqae afseveran

fhaijii

cambien

es*

dmdo

fuerza lo

que fe affima o niega, 'Jdefucrrc que fite dpcsn, queda. la oracin infulfa, y fin viveza. De la mfma masera , J aun. peores faen [as oraciones (tufando as. no fe pone. cnfuprop.fo lugar. S en do a. q ue a fse v r a n o q ue a o rae ton a ffi r m a O: 3 nicga fe figue que dichas panicuUs 'no pueden enrr^r en oraciones de Imperativo, Permifsivo,. ni de- Gpra. %lyp tampoco en oraciones en epe fe dua - pregunta.,
c:

ni

LL

www.portalguarani.com

u otras oraciones, que contienen ai i en Us enfticas un a?fed> en que no fe affirmi ni fe niega con prprieid alguna cofa;
Eiras parckas pues fon
i$
(

Pvaco, na,
/*

otras fon (naco, ni, nico,nucu>


eftas

iif]

dicen fe demcllfa.ivas,

/. inga, ne, ni| nucuy, nugu?, nepoique fon compuef*

dei'par;jca ^na/. ni)y de ios Pronombres de mravos (a>co9u:j/, ucuyjugu/. egu?) pues regracente affirman como dernoh ando, yeaiando a cofa , prna de ia qua fe habla, de ia quil ambos han ablado, y titilen ntich de ella, calqualvez e anadea [ba] y dicen [nbae # ncobie, negjbaej u:c* Deia's
s
*
[

^rrcias

(paco, tac, rea,} que muchas vezes ias ufan

po&

irmati vas hab are

defputn
t

Para proceder con mas claridad, y dfincicri, antes e dar algunas regas acerca del modG de co tocar |a fuongo: que ias oraciones, 6 fon Absolutas, DepenAboutasfon, as cjutenen fu perfecta ayuda de otra. (hae cecaruay nicocfce] rnfnso foyyo (cmbpo cru rsed Seora Sci le lafia ande|f |p?ci/e remba'p rnge j Bnd, Cuma 'io bic- Mara SS. foque avia de aer hecho ttg&ft
iente's, las

lifido n

'

rimera

inriya,

Medre; a primera H amaremos Abbiiiti f% Dorque tiene |l romance de verbo fabftane'ivd m-'s ^"j Ufegund Abfolura limpie. Las Dependientes fon Usqaenecefsitan-cle otra pfrg*
efue feigtie
e

Pco
I

primera queda

para fu perfeio firido> pues t e atend rftirifc o C3ftio fiifptov aift

$ut

Jige ia otf,

que

fe

%ue

pr acabar d

'i*.

www.portalguarani.com

tender lo qtlc quiere decir. E. O. [Aponahga reco ar guiyeeca moinarno raco, ebepr nof no rbcaj? yecei
g'Jcndapc";-

Band. Quando yo pongo

ios oj es

Uc

esos cales, fe

me

inquiera

el

caracon.

en e porjl La primer
I

piopoiclon^ que cs{Aypcnunga reco ar guiyeecamo] racojr.o tiene coda vi a (u perfeio fenrido, que d.aqui el encendimiento fufper/o , y aguarda la orr piopoicion q efe figae para faber,que ty, quando pq ^s los o/os en e poree de efsostalc-

namo

oracin Dependiente confia de rre proporciones- E. .yalicoppcrioikndcrfn dagui eenjcobaeara, cAepqt pocarframo raco curi ayec yocogi aypo cheyjbangue) Eand. Queriendo y ora decir, qae eftccfia lo aviamos de pafsar foamenr en llorar, detive me, fo dexe de decir. Aqui ay ere pjopocr'ucs. la primera esfyaheopxpe noandcifndj gua tenicobac ara) la fegunda fcheepota potarrarn raco cut) ambas dependientes, porqte afs en la un; como en la ocra, haze paufa el entend mjentoi y que da fufpenfo cedavia para faer lo que quiere decir.

Muc jas vezes efta

mas

Efto uputfto,

para

el

uf

y praxi de

as

Parrcj
las

Afirmativas

en lhps, y Orras oraciones de


$.

dicha

coy

tas

regas figrente s.

IL Regla

I,

De
tiyu

las

Oraciones abfolutas fubftantivai


En
todas

Frlrne'r jrgU.
c

iidecolocir

JSioaauiiV, cite

oraciones abfolutas uhfai pancula afirmativa antes de fe pufoe i [o ultcriC c la oracio


las la

E. C

www.portalguarani.com
Gj (Hepenembkea nco
aisfoyya.
cfic};B.an4.. efse

qmenbtir

pufierc al principio r Ia particua, c 'h de ppfponcrimcia.UTmcmc dcfpues de eL,,$V GChenico fac penembieca) y o oy. efse, aquien bufcais.

Pero

fi

fe

devc dcxarlapariicula affiim^f porqueliple el verbo fubflantiyo, tam es, fui. iva, De Ip.dicho fe figue^ o prime ro que en (as .Qr aciones [e los nombres hechos verbos de pronombres, ehde olocd r la partcula 3] modo diebe, E. G, fypora rapicbar eymbcte nanga Tupc) La Madre de Dios es hermoa finygiial. Vel. (Tupf i rco^ypor r2pichar.eymbetey} :l primero es mejor porque (o afsevera con mas -energa*
n eRas oraciones

no

(e

^qu advierto qte fi alguna dcas oraciones tiibiere a;un Gerjindiojque llamamos de eleganeia^qefpn: (guxecobo, gaini )jfcv -c-lc fe fuefe poner ajfin de | o a* ion. E. G* (P r /. ypora (vno, y erro ufan gene pehe yarece nico nde ecoboanga) Pomp. tota puchra es/

2.

La

rnifma regia fe ha guardar en

las

oraciones de par*

cipio, Participial,- que u/Hieren el Romance de um *, fui. E. G- (Tupa retmc ace mondo uc a ha nanga

fupa poroquaita marangtu mboayehaba) el cumplliento de !cs mandamientos de Dios es, iq que nos iJeua: cielo (Tupi remimoangue rneme na runde -opaca.tu) odos noforros fomos criacuras de Dios [Aba nrrame eyuplre nguera'y lacoehe] Band. yo by e alma de m condenado, cc. $. IlL Regia II,

De

Us Oraciones Aboutas fimples.

En

efias

tiva

oraciones fe hade pena la -partcula afirmamediatamente defpues dd Nombre agente i <Jo ye**

www.portalguarani.com
V3,
;

o Adverbio de 'tiempo," de tugar <fcc. Ablarivi * cajfa, inftrumenxo &c. por donde empegare, y aur
i

defpucs del ultra cafo, que pidiere el verbo,

la

oracoi

puede empegar per el, y fuere cpaz de fer aflRrmado com veremos por los exempfsfigtuentes.1

Un cierto mojo
de
la

folia

antiguamente frecuentar U

capilla

Madre d Dios, filia oracin puede empeSar poxelM^bre dela manera (Griumbujiamo race ohapecopeco arn Tupi^r oicobo araeae] 6 por el ver
:

bo;obaptco peco mraco & raco ami (de *mba manera :1o afa el P Ban.) Oontrmbi juamo Tupajiro oicobo ara< cae} Fambien por ei Adverbio (Araeae r ac cunumM guarno Tpacro ohapeco pec ami oicobo) Tambiet dicen jmi a*ce fco) y los ufan muchas vezes apar* dos dftamanera^ (yrna rc-cuni^bucuimo chapeco peco ami Tupa^tro oicobo araeae;
'

A^ii

Nota, que

por

ci cafo paciente

dicha oracin no puede empcca decir; {Tupido Vaco) porque g

con asve racin, no es la capilla 4ea Madre de Dios, Praque pueda empegar la oracin por ei cafo pacertte,y qmlquiera otro ultra c:fj> en el de crbar la fuerza de loque dice con xsever acin, Goro fe v en eftas oraciones (Tem-br ay ocaru caruy iiybae. rbrnfmombocuera noce racoamrrFoguereco inga] Eand. Ei Pobre tiene la comida vil, q ~ los regalados arrojan (lea Cor ifio ande?ara r e Be fite angi taco Tuprcco' iee^babiaabe yaiquaa) Nrc. S^amencepor Xei Chrlft Nueftro Seor abemos tTt verdadero fe Dios/ y ei camino del celo [Tupaj upeabe tena
|ue diceefla oracin

yayc*

www.portalguarani.com
'ymire anga nande ngav recotebebba reke naTn'ae j de pedir fsus, <i'e. Aa Madre de Dios u^bicu hemcs Lcccfidadcs dc Nuclra aima cc Por ta mifma razoa cL Ablat.de lugar, tiempo, nv*

trumento, caua leenipcpr por

capaz de fer afFurnado y e pic* e a oracin. * Q. [Tub^u Rom*; uaa rape raco Cuaumba^uamo ohapeco peco) &c Ea iudad llamada Roma un cierto moco cc. (Qui nica
cc. es
;

henderecobaramo aicoanga) Pomp. Aqu efloy yp n tu gat(Ppmenico arayabetey cacu ruparemiombeucu re ramonee bu amo woicoang^ Pomp.
por Predicadores ppc le la palabn de Dios. ^Guigembucu yo yoarctey be.renuguT. tatagu^u pipa' ooomoacngacjU'y.candc*;eyypgaerccobone]Nic. Congr andes, y repetidos suidos cambien e/sos luc citan en et faego, fe caufaran Pi,
nt re vofo: ros eftamos todos los das

sftantemente graqdtoim^ do!or decabeca. y regalar v n^ntc rodas /r vczcs (\uc e rra cafq fea Paciente fea
partieras, (rlote^ ibe> yepe, cata) uoira emejantc iempre lo fuetea poler ai principio dla oracionj porque cfsoeiloque afse'era con mas efcaci* , y cfso mefmo digo del caa re#o.
IcPJpjficiOn-, cubi^re alguna,

ddhs

(Tupa>etme a^c nondoucah njnga Tupiporoquaita marangatu mboa7ekaba)la guarda dla ey de Dios es, laque nos Hazc
i.

G* dmos

arriba, que cita oracin

rr ai

cielo,

-i

cfti

oracin dixera; Solamente


.

la

guarda

klaey d|Diog &c rnejor fer de^ir la Tupaporoquaua nwngacu mboayebaba Sote n3oga> rupirecame. ^cmprQUQzhi fe accmoaducaaabamQ^
dcljninera

Hce4 angj

A%H

www.portalguarani.com

hs orcioriei faMtaimvas., aunque ten* verbo fubftantivo pticdt entrar -nii/bka a pmia/a affirrnagiva o-perier necesaria como entes ^rar/ones que pufimos arriba, en las guales fU ple el verbo fub^miivo furn, es, fui. Si no por elegancia, y*' para dar mas fuerza ; lo que afsevera. f.. G. Aiporam **# 3ngjrarjfpl aaJcyicaoiconao) Pomp.de efsa
gan cxprefso

tu nota rqu

rirna

mmera

tim-bicn

es'^ios (A^atarami

meme

raco

nandeabe fuco) Pomp. bien iofot ros.


J..

Como

viandantes foroos tara*

De
a

IV. Rega IIL las Oraciones*- Dependientes.


oraciones es mas
difcil

ellas

para ios

Principian-

que iu^r fe a de p<jner la pa rticuia affirmaciva/paes vezedle na deponer ddpuesde on* bte v verbo, Adverbio, de! u era cafo, por donde

ees e fa>-r',e-

cmpejarejdeia raifnainaner^comoquedadicbocn
gla antecedente

ia

re-

d ca oracin Abfaiiu, y rruchas veze* ai..fin de i i primera prppoficion, y i fuere de lasdepen* dientes compiiclas, ce dbs, tres oraciones ai fin de 1V
:

raras vezes al Si de !a rerzerapara oqu^l. primero que en la. oracin i>ependien te ft empecare portel Nombre agente, Pronombre, verbo, Adverbio opor el ucracafo de 'a manera, que queda dicio cu t . Autcedence, fe ha de guardar la rmfma rega, qye dimos para la oracin Abo!t!ta en aquai (& a
i-^ig
:

fsgtrnia^

yuo
o

pone

.partcua

atn>macvadefputsde

hombre, o

ver-

bo por donde emp^arc

Por

JU

www.portalguarani.com

Pr NfemVre fW^i}?3SF^^^ cecFro nacTba :&e ypoftJtey rirc'ii^r porerobiarey recHabo^ycueray, x>eyabo coi f Pomp El medico 'defptics de a ver uia en vmo fus medie ame a tos con -el enfermo, viendo -rebeidi* t fj safcrmed?dye enfada, y /o dexa.Por ronornbre Pee rico p-amoa re y smo ar -peyepca-' ti mombiguibah apc^retey t^nicac cheerhoyr nipombjrurc'ie ^iuecoboncr, peye) Band. Vofotros meriendo dec ir, queos avcis de vengar de agun vuz rtr& rcmga, decs: ]aeSraa L are/fiaameme el val o ileVto de el maldito. Y cnias cnfeft ores mu*:i enojo contra las'vezes' comienzan los Indios (Cferaco) y^uego pro;uen decir o que haahecio, pondr una de las nia* ]henaco chsq cheaapa rrram yepe, rerefi Tupi fe yyi^e; namboayeijyo aunque mi Madre me aya otado, no cumpl o que efa me dlxo que fuese la Par verbo, (Qmboayema raco rta-adeyara*cfre> ano rire ara mboSap?&aba pipe" &coheyebrne \ oyague|
j

f&

md. Cumpli ya' NtreirO Seor lo-qcdixo; que "*de es de muerto ava de reuscuar e terzer da. por d^-rbtG. |Oute arete- ambuaeptpe rac mbicamo fe o/nbe reeg^a peeme ymboycquaabo,nannombay cae* ;mi nomberangue) Nicv Los das pafsados en lao:

a fiwla

explicndola! gima cofa toccan te,

la

cofeCr

pt>
o.

no acbelo que avia de decir, ava de averdPor ulna cafo, f Angaip gcrnowibcu eatuhague

he yepe tenia ate

omin

rire,

tecoic? yeaioceretey

urgatorio'pcga oyporar arecatu ofnarxNc. Aun por is peccados bien enlosados hade padecer e nombre

www.portalguarani.com
IIO

por krgo tiempo ^a^pcnisexccfsvss del Purgatorio &t Kafta iji noay difficultad,porqct-cfta regid. es comu
afsi

dientes,

oraciones Abfolutas jComo para las Depcr dificultad confine enaber qtandol Oraron dependiente empieza por una, dos. nMspte
pira
tas
(a /nitor

porciones enteras, defpuesde tasques


ia partcula
i

fe ha

de coloca-

anumativa.Nonabioaqui de ios Participios porque' aunque -fe pongan antes de particjpoios cafos, qui pide.u verbo, del qual fe forraa, codos plisan por ij nomt-re^ pr torncfmo c:' (Poropohanaha racp) coe; ha cjbac poaanh / hacbae rehe angarecoha &c. Para faberpues ea las oraciones Dependientes, fi I; par cicuta fe hi deponer defpoes dla primera, fe gand p.ropoficion, le ha de mirar, en donde efta ia fuerza dele qae asevcra, y hallaremos, que fi la primera prop ficioi acabare con agunGerundiOj tiempo del >ub/tintivc con oxacion ce tiempo pretrito, ao empencandp poj
y

nombre

A gente j.porque

o Q

nombrado

antes,

l<

dir depi:es 3 a partcula fe ha de poner aui die efsa prp pccioa primera. B. G- [yquacuechugi yrifibocr |po t abo' raco L potahape raco jgugu marngatu tecatua] orn^Tibaca raihubey anga yyahubabamo} Pomp. Que riendo limpiarlos defus manchas derram fumefma tan. greln amafia, (iberalmente por fu bao. (Ara cgte riipotararo r&cocuy quaiah , ndoyecapay gqembip< gjacu mo.anayhagua rdie oicobo) Nxc. queriendo ei o ir ier el da, noe. a pr cisura en efparcir fus rayos; {C o f< bpeguareta teco marng^u agui yyepea hagu e rabe an oncrripangata e.ccy opeeplpe y g$ nct) Tupa andeyara

Bul

www.portalguarani.com
lt

nboapicVpu fiara chupe ymbouagua )cQe que ios hornbresfc aparcaioa de U virtud , tubo predicadores, (jjart)ics liucho cuydadd deembiaries eyara a bague rene mburubichamomorandume tenugtl accata i henondera riderangou oata oicubo) Defpues Leader avifado ib* Reyc el ncimjento de N> i. efs de^ ellos cVc, Nc. ifcrdla, aridubo carninandpor delante nSi e mira bien efta regla no esotra diftinta de la a ecdente, porque efts ciempis, que fe ban peo, fon
:

rene icobojPoin.

ira:tones, que
e inte los

empiecan por ei verbo, qukn vanpor caos que el pide, de la manera jaedixe a/-*
participio.

iba del

Nombre

Si las fafodichas oraciones empcearan por fu -Nemre Agente, Pronombre relativo, por avero uoma.

oracin ancecedente, entaco la paricufe&a de poner defpues de el, dcflr manera'- (Qiaiaii? co ara oguer potar amo, ridoyecapry) c~. (gu? yarado en
2

ftz

raco ilandeyara bague refi mbarbicba m-omoc andurire, henondera) y fi en a oracin antece-

&

lente ha
liar

ei

nombrado Ief Carito, v quiere dpues Pronombre relativo, fe de decir (Hae raco y-

ruacu cigL'i ymbocri potabo, gagu) ^ega 4. Todas lis yezefc que en (a oracin
)

&

Oepsn-

ienre fe re Ser e alguna deLernunacon^. algn diebo,

hecho de otro* o %o, es claro quea pmicila i'e h le poner defpues del verbo (Ae) decir, pueo en Geundio, fe eU le en donde eftubiere al fin t U >rimra, fe ganda y aun cerzesa propofi Ion, porgue $ eila !* fuerza dto- que afseverav'E. G. (Ta-quscq
che-

www.portalguarani.com

m
perece chembotaH pora pctaiaraureVfuInptp.
.> c,
:

oyaboraco San Ign2eiojttiari0ga.ru,- oho cabe] C J Me, Dccicndo ea vngame rg de cfte mi cuerpr fue mc^ quiere engaar, fUc al deficrto,.(yabeo pper ^anderndagu lencobae ara, chepotapotarframc r cara, ayaco yocqgi apo eheyabanguc) Band. es ^ue peumos arriba, en que pone la partcula affirrn; nv dcpuesdci verbo (Ae) Pencyqiieybiyacicuruj pzcm boyap yaofco , ebencengue mbia pabengatu u y^boyoap apbo ymombegLabo peicobo, hey r ac le Chrjlp nindcyara gucmfmbcercia upe ymoadoboara ae) pomp. a repartidos por todo el mundo, y repc rid refiriendo, todos, los hombres raipaiabr, di* N. 3 fas dicipuios antiguamente, quando ios embk En ios dichos exempos depues deifoyabo jaco /. be jracoj Siempre fe figue oir proporcionen quecab

pero

fi

euvicrec.1 d.cbo verbo

tAejen

el

utm

\\%ix depues deja oracin dependiente, la pancula 1 jfrrrmiva. e ha de poner antes, en donde ja pdier Ja oracin egun as regias ya. dadas, g. Q, (Guemm fcuereta mba ambuae mboiecc<jaahagu jebe yrnon cbpo raco andeyara [ir] pene y peyeoiei bey cbupi iriese; Ernbiandp N. |j fus .dicipuios enfe-ic al f$iQ$ hombres (sc/ ea andad , es dixo a n ti guarnen t (fbape yycu.pi renonde r^co oprguare reca ybi opa .caturap oice rnarngatu reroabiy agua rehe oquaj
'

l'eacy peyeota gu rubia tefc ro reta p bu ptbubi chenecugue/ierocapacaita .pehobo, cyabe chupe] Pomp
saga,

Amcsfieubif

ai

ciclo

num> aTasfeiacesclque

efpat
*c;

www.portalguarani.com
til
cfsen

periodo

c!

mundo Cu

palabra,

dcendoles, ea

idad recorriendo ios pueblos de esas varas naciones

rm palabra. . V. De las Oraciones Negativas. 2^'n las oraciones Negarivgs nc ay diffictitad para
'edicandoles
[?!; ,

fa-

ber

ei

lugar que h de tener

[a

partcula a Afirmativa;

>rquc fean fublaarvasyfean Abfputs;


s3

Dependien-

fsempre

fe

pone mediatamente defpucs dc'Janega-

G* (aa cguframf rOguay tcnnguf ypoftabfubacj ind. no fon afsi los pofer.es. (doubota y yeteyraco rpape] Ead. nofcfscgava en fu cama (ocobe yeb on. g.

na orfmba'gceyebe. rguay race tuy anga) PomdS ya, nt> efta mas endonde fo enterraron (Hugut n cngnv raco yprobaplj^a cupe panga binara', amo ibmo rguay yete raco J Band. ya fe avia luntado agre en la. tez de ia piel* fin qgi vbiefsc alguno, que lo
a,
uh'xio

parafse (Naae ramngyarfiguay tena nga tata aa ret engua, chapleara eteyyepe acoi oprpeguareta J na ycaboruguiy aeie raco) Pomp. No es de efsa manera fuego infernal abrafa macbffimo a los que cflan ca el
-

:ro

qtis en las oraciones pancula afirmativa fe b de poner jmeir ament defpuesde la negacin, no pretendo decir; iemprc ade fe ct ib temerte fe h poner dicha partia 5 fi no,qucfifeb de poner efse esfaUgar, y lo rnef. o digo eas otras oraciones Afirmativas, de ksqua* hemos hablado en los prrafos antecedentes^ porque zn tedas las oraciones deuma platica,, 6 ferraon fe pu,

no os maca &c% Aqu advierto, qte quando digo,

egativa-s la

'

Pfi

fiera

II

www.portalguarani.com

m
Iwpirticahs que fe pueden poner, falera h pfa dea 6 ft rmon intolerable a! ovdo. Solo las oratrionf iwBiatly^noceeaio cxprefso et verbo fublaarivo
tocran

er

e!hr, fepone.ccino infinite arriba, por neccfsdad

porgue uple ci dcHo verbo fib^intivo, en (as ocras ha de p6n e r, quando cayere bien, y querernos dar ma
fuerza a

oracin."

k negacin. Aqu aijcb y advierto, qJ aginas or^cioues,. q.j-. pida ^Ii j c cuhno en la prop^cbn aegJcLv^ fi no pala affirrnatvi
cr defp'icsde
.

..Solviendo pues as oraciones Negativas, bv2 decir qoefife hi de .poner ia parciculi affirmariva hd

puede

wm

^ ^3

fe ve e.i effc* del \ ^on^. (Ton pioe :ore rac< t-aretiriP-rpi ogsjatabadjoco, apctoif 3 ete na on| pucuVierinia r Sguay , curfccy cor no* c gt:a raco acor) fl
:

como

que anm portel czrnlno-ckiJificrO. fe c/l^ahakuij pero cse gozo no b-dedaru mucho preo ft^ibi. Teniendo horariou Negativa eryerbotfobmc
exDiefso, e puede dexar y.poncr ad-iLbkum!i p2rtc|
:

'^mnmij Nojrpon*

e $>;

Pomp. eieSa oradoifri


,

leo popebe raguy beeonanga} no sit nas en fas -rasno de U. nierfe ..- Aqu no y pircuk aSrm.it v.i puc, benonangijed verbo ( hcco a con la pafl icaFr an'8 {J habiendo fnaefa de a (i, J porque fi dbcra querido po< ner par cju h afir mat iva, Uubera ptto de pe s de): ri 0U.7) td^a manera: (Naeeopopebc-rjguv 3cohecci / orco angJ -Nota qelajrcgli vod chana b.ibla ro
:

la^oracio/XKegsn^asdelF^tiiro, y de/ Fretci 10 Jm perfecto Piu'q/am peiedo del S.4* 3/jui vo> porgue co* ^
t

e 3

www.portalguarani.com
fe^dt euirdar U
reg T adeh

Atf

Ht'zn

Abfoljuta,

Jepcnenre
irri'Tjar

bre, orio nbr-,

tagV\>

por nomfe h de h p iriicjla-j>ordoade empeore. G. E.(A$erac /rt-Yf ^cpe ndovnoWe, b'oiHorani'ic, Tupi
affirmarva. esfober: ftsrmecare

vcrboa-c.

rnedvatrnenre

inf oce nTio P?iri^nc) Sf Hombre -ayn peccados teyis ni h de haze^ fi quiere yr alcielo Uxepo auc e
'

fnt/era.

f.

(angaipi

m?n racj ace ndoyipocie


Plcfj

&fc,

Enciprct: Imperita
lntt/o, fi
Piei'e

xriaperfeio |id 3bpoasr' d-fpussdcf (amo /. UmS) fi. Gcie] Jice

^lipocacie alio raco ymbeVen^


)Oyt. >ir 1

che^
*

ynrrne

n 3 amo

No u

) ie

yo

t c a Jo ys ef

fi

Rir r l JxJetj mt

(.eccemaangerrno amq[ua~ pVfx^ k ef niSe ycpc erefaihe ra'e, che abe tamo nanga n-m ie;nongaruey- nuche rae] Nc. Si re %Yfa daio p^Hbs llagado anresde entrar e fpf y y o unc;j-:hiHo

>iea

no

ibiera'

innga'Je-'h depue.s de!

dexado dedatte de comer, En que el (lamo ) antep^efc ai verbo (nda-

cHe tvfei n;!ieyy2p3bo) jorjEii nierris., pues yo no' i.fa de Hizer f n dcc 2 -iionc guembpoqa ac fciSap*

tepe-non

cier ere cjbo)

Bi n d Piesmiie tratara,

vn'de-iritardssimvserafi fiDiena loque fnzeo/Src* *. VI. Odas Partculas (Poj Ri yRcaJ

EThsd~>s parua in(Paco wvi^fbn


:

fan

nnU'Scuis

|?*&- trf.T
|g
e-

de pregunta y Ig y&ih poc afnrmnv?in< ^(Pacojre^a^ Por co lenlo, - por pef^r v tambin c?aana otro:
jgj

reprehenden
n:-*.

"Nc c'a'na Dcvirna'qiis6


,

hrze-h jzer

df^s.dt

Kj d*cho

fjiig

Jtidofo

m rabia

le

mucria

efeo-ger, tfcj

ckfh macera

^iporarnrche-

www.portalguarani.com
xi

ycpU morigerare^ efter? nsmo rac,oneqia'bcenge be* am Tup gracia marngacureco, macccatupaco agiu
yereycatu ab c caaaireu&pecreymbavequaa haeuama

P'iqLc elps mJs hi/os. y c/ P. pomp, hablando de lo* 4-jc ello eerior mneftran fer buenos dice (rnatecocata

patjengaru rerecoh tepaco eupe rscrS guapicha rnboyabo/ bazienao decir a fus floximps , cierto ' de verdad,
j

que

efse es

muy

yayt

ce

virtuofo Por p e far c ta mucho, (ma paco nande fapcrngue yacobo'caramfcohc)


.

Pomp. ei'go erravimus i va verrau?, (cheaupaco cobaera renondea ey mocara mtohe)Pomp. Ab que antig. mente no previ efo que avia de fer, fe avia deeguir.

las

reprehensiones
este

(Ayepaconde na^de apical]


fer afirmativa, uc (nde

Ruiz. cierro

eres
)

un mal mandado &c.

La pancula
^Lndabse
I

(ra e

puede

ma.
y*

rng^tii rae) cerco, que eres


rae]

hombre de bien (nde

de verdad 3 qietueres eHdronj fiem-

pre pene ai fin de a oracin, fojo en el Fui. Te a tepone a pancula (nc)[Ayieamburl raeacj cieatre ilequelo heccrnata r * La partcula (Rea) tambin machas ve zes es afirmativa yBand- cierto que d\z bueno, bien {'Ayecoiea) pa ece e|o|Hndo corea jVknd veis como es ce* to 3 cc*

mo es verdsda lo quz yo dixc De s pardeua? (te # ra, yabijque


vas

ve^e: fon iffirgjay.

V.

c'tnfadO'de

las,

partculas,

LAU^DgU.

www.portalguarani.com

partculas" U AN DLA LE
A GAR Amicc Lector

NG

Sbe* bien ciode

rodas las lenguas piden cfpeeial cfbdo, para


las

lr-

jtlcio mas Iop* !c cita, Queaoda fe compone gc ellas. De algunas fe h sfSlado en et Arte-como fon las quC hizea campo fie 0*4 onlos ver bos,y porque Usinas de ellas tienen otras figiicsciunes, y ciru uiOj bclvbre aponerlas aqu, y codas >or orden /fate tice para hallar as con mas facilidad,

Pan icl las,

3ero ne acium sg^m,


!ixo
Lfgar
all,

no fclamemc

no bolverc s decir aqtii lo que fe clex, pero

lo

que

citai:eJ

para, bufeartasen e Aric. Ajganas ay >^c ya na* as ufa u mag, nofon uni veri aimene ufadas, aesas pan* re algunas con csa advertencia, y cenfura.paraqueaa
as

vfcs,antc de averiguar,
para

fi
.

en
..

el

Pueblo, en douac
repetir mucha*

iiviercSvssifan, -no

AJvicno tambeaquc
ces
i

efe ufar el

mifmt palabra

en ios exempo que le han

de po-

cr, -.pendre 'fbjarneaic


iiclla

una N* maiufcula, que de


al

n.ora a-

partcula oie c piffo

principio.

c.a. por fxemp.

Abtliaiey} (cofa parecida) {qaar ah lSi.)cQf& parecla

bhirey

en que. intil* N* ca' enkgar de la articula que efl ai principio. he de car cens. Veae un A'pcndu, ciuce pondr a I. fia de cnte .trata* o, que es una officiaa de mjeho* AdyciDiQ-. Vale.
-al

foli

..)

&

www.portalguarani.com

ej^Compoficipn
lo

(coger.)'

{Ahtci) cojek

el fer,

mcfmoquc: (A^cc^a, Atiecoyogua imtoic Abesopflu ) (uncar 5eor:er) Ahumba,) le de lome. [A^ba iscang] tprcer; gajos de arboles^

tinten puede deei

;{cabc$a. rai ck arboles, y

cji&bizas, yrazes redondas]

Icem

pJede

Jfer

ver.

bo, y decir, {cier, aaccr, cinbarcafe) Veafc ' ,':. ' iT&sfoO.
'

el

Pronom .bre demoravo


ebembae]
ete

/.

(abae) {tilo ehs) (a

mis cola?, uido li./crbialmcatc (ipej a^ui. .[a^rccatapc-J a^niendoads (a^J _/:: :"'-..;.. ll Q j. "i -^fluy,- [ / ar-igal /. ang [fambra^ fofpecVa, representacin (qafhiamcj. ^^/oniba^deiol. (cis necic'

cara cura tey)


.'mc.)-aL

me apodo en ra
i* vela

aaen^a. ^ybitu

abugo del

vie^io. iArnoa jtttiai4*

$Vd

agu) deficaao

dei vieota,; ppnieadolc -aa

tipr^ 6 pjiieadom^uasdeaiguaa.coa. (A-

nmoa.heee};eccncirne cra^e. {.inemoichug] .^e^-ioffte de e i vcffi i) de ene migo* (ya'.-y'-cacbej


e fie'rejprefent' v

pareeem cvcie. Lx^diaa de un ludio de doij peccid^s ekrc^ noe i:or; 'l,l bien det terxero, y lo. espido de c*M>na.i ntm {-y-jiQ-n"3rj*?I -ba y y 5 -bebe), par* bpe
T

jk
iir%

(Aymca] wfcjl m"iM-ir, penfar Safla y/ 4^fti cherapiehara / r Ambae moa


v
-

di^

fkripicja rebfibCpc2ic

ds mi prximo, (che< icnu

:~

www.portalguarani.com

'bcn g u( i

coma verbo: (Chcremimei'..cberapichin rchc) luvc fofpccha de rn prximo.- (cScmjingibcfmc ayquc) enui fia q^c lo penfafren*
i

&,

conjeturo. /. umbien igahca (alma) (che iho ndcrhe}. g vafe mi a (mi traftx, f /piro por u. p.f44 frsfc 3 *" gg bciarni abc'crahaoo) parece qutmc ni quitado el almi por ivzzio lle/ado. odce por grand*fsLiia-pena,ydoOf.pciO. (catanga) dice:
ta
)

(Aymuang]

m^

A.

r.

k-

L
A.

a,

The. (fobr.e, uperficie) iyarn) por -2 cima de el {rVramo- /- e&cri) /obre mi |Amboyo yo) pongo uno ^obre otro, arnciuono. fciiero) fol*#cncc hallo uf ido (pabo)-uT: (obo o* mo:r j lo srxg cutero, es io- mcfmo jas; { gucfeoA (fcmjanz](Cunum a. ahecha) vtunabrnbra o* r4o de muchacho, [iiaunga] o aplica mejor.

muro de

mi- *o demi; Vca-e ca

c.t

\an. (no)

lAni.

&ba. {quien)

AbapeTupa, quien Dict (Aba-rt&ac

panga) cyoe^^Aaie-imo pac] quien. otro


va defer
ftfcac

i^oo. dcmoftrarv (efto, chs cofas] (aba e cata ayparabc) eflo efrojo. cambien dicen: yabac^efsa
y] antcpaeftadcrnjaftra feaiandoun @mpcetr tfroaa ra"o yabae-ndereco) Band. enc fAjp ri d-c Si Pedro ora- io hazen kw:j ora otro eie te^,
r>-^, j porque .uaos decan que
*
.

c*a Eiias, orros i-an.

<r

"

__

Abe

asta

www.portalguarani.com
ttar
.

&

ner tambcm {cScatea) yo Hm&len. (H$t o?* upl abcrano} y lo a$oto tambin, M'uc.jai vczes Jos iparua* (Qfnbobueriterlibe, yriuncmo tz*
n%>) i

hu*. durar* 6 pcrfc/era*,y*inibi:cato aag( na

mcnca

Abe

(couarnorc)

chcreeo abtrugtiay areeo) Rl2j oa, (e entiende ftno.es poco u* O c &oy cp;no aio, mq'jr cra; la? z ier-co:uerambe rgiiay ayco,
(leoio^e recbaeja rico yngeqiuj pFrc

Abcrami (cerno j
,

N- ae-oaij Nic. Visado apelio fe |ued como ma:c iO, zbio: o. ib^c ira ^iiu) como cjueiiopunrjiira-aci. {H. angau] parecer, y nobfcr. (ymir nic jbic N- angat:} p r e:en vr uos y no te fon, Abriirey (coa parecida) (quiraht N-) X8 parado al foL abiiwrcyngat) muy parecido. V. abc\ Aca, ca rarc. nrcriecua de U nuger que fe duels (Acicicy) del Vo.

AciuubwV

menos fcpicrift) [Cbc)cacaab.eyngo> t dierp.iapor donde ya meaos- penfabime aecometieron Cbecmbo^ac^IJubcyngct, es.rnai
tcioaie

ufado*

%
L
aejbae) (a-pc aqueb.] (ac yagua) a("coi

Ac.

/.

acoy

queipeno.

rechaca

uco

onemonaj

cce),

fe cf panto mucfsimo dicec, de cofas pr cen;es , de cu as plisadas, que refieren. (aVt) l*cji bc:uiii] asi fe el, co no ames. {A-

veaio a^ucio

co.ibue) dem, (acoi pone] ah qtias eftar. (A* coi Sabe ngatu,/. acoicimiganu, /. acoi yacatu;de

^lapuinu minera. ^A^i

guariros

ey) dem.
De*

www.portalguarani.com

tiempo* v de
fcisnipo,
afii

lugar. ( Acaipc.) es de tigar, y d* ea iquci tag ir s 6 entonce cn slqu^M

hsz ur: fHac t;e mnqiiboearsmo acoipecacu jcpor ira cambe aU acenibatabrhigua^hejN^
;

y c^iai^ u
tonzct
i

perfon?,,
ci

ijjfo tras

par? morir a*

Tic

Ocmomo procan
, l.

cajimraos. {Aco pipe/

acoi

coa mas rab*. ccoelcn aqael

otiernpa. (Acoiguibe] ckfd^sjj deftic Ci;oicc^(Aoipebe JU defcfc ti aqu. Qsjs aL aejpebe) ck aqu *g& ajk. i Ac pe*
j

mcm ^pr,

guajtoiUc gji) _l^ 4:

aili

-i

fc

j^cairamo] caconas, ac'oiriraor*D:i:rt [Acojgjcbei Acoihagtfcrabc*


...

Acrairana.ofcc]

dcfde

coi; jne'cs.
(

2c> es lo > 'iqfrno q Ja

A colr.amqnga tu)

Acoraoiobe} ^vc* c n a .jac.

m*f H3 puni., A-oigucra^iibe] codivia como entonces (Acgucbe,/. Acjlgi-bcrami) puede de* cir [c^mo mta) at: [A- : j^ jq ,raic:> na gatyabo rugas?) ao pjt eme ider ^u: 4 de bol/cr

cfhioi arigjQ.
te
[|| psroH J iapebe, /.. c p.-)

mi

apcrfpna, Jo d$*

ron /e?fc ei cir4p/cm..Ap-;idix i ios .nambes/ ce (a cacPas] chup ade<cJ llcyio 2 cueflag. joss /. hocc, /. occ] ifobrc) [caeaca ocepe) fobre

im-cab* [cheiiPcc z i-mbici-a^) la cfermedai me twiz rendida, iyc.ozczuu} ctccCv* mesare.

(AyataccJJc tobrepujo, [Cfeocc itipor'i%rm}m, afinen me haga encaja^ A$.occ pebe ^g?cj-" feej fob^acaja,, uc ;> t%ar^hi cc~pebe Tupas*

www.portalguarani.com
1X5
fpcytvgn)
vcnraja.sna*

Macre deDos

es-fccrifrofg cei

qc'c-l'--fb

"^

AcBe,

Ariiey ] del que fe duele, y d el que tem o ven g aigua wHao i otro E. G. vicado que elPad/eo
/.

fti

hazic ndo cargo algn Indio, dice.

Ae'hc.A

bc]i^t:^y,ay)ttmic):Ccclcafugoqtcklcfiguf

AcLuu Ayiia)Iaciicc. de que tiene fro,/. (Ayuuy. CjL Eac} (y) 7Ja ncion! (Che, hae Per) yo y Pedio

Ae

/.

pcf4u$(b3e} (e,eli, c;$c, esa} (hgeoiqoaa) c io (he. (opiicyYnbac* he mbacupc cbfct) c que no defcaaza efi que alcanza. V- Arre 'Par 2. Pofpieto U pancula ^aytjdcc: dichco
.

V,(Ayc)

Ae
/-*

[mcmoj (cheae /< cheaceecatu, /. tecatty*/. te catuayj yo memu'(hae afyf - hae ^ctecatii] cec
el rnelrno, tsc

-mermo. [oiameait] ^che ie

ajn*

yo c Vxd ce fia'xer*I>anc panga a yapo] cnudiffcinte (ma m&ae ae or octano paej pac
^0^3 menee

Qut Gira cefa aviamos cte decir i (a moa-e aer refaerupity) no para ocia cofa. puede deur- taeCcoa] iCbcae becc) Ictenjt Ae anecian. V. Tbes. '< Acre i.eic i, te) (pe. o] Oa-aec^.-Ghete nda^aichene pe o yo no irc rapaclo diccin que acaba coi
!

y] coa t at i haze [yett/iu: ^na g-iyabo riiguaj 2C2 /. rjguayyciicj i'ero no etue.idiendo u:c.

Abiete

uJ t' t xauj (N guioaberrioj fi Bia-d. pero poco i a do.


l

yo

iicgafl

Ae jifi ift o mehro.^c; ^Apdir a rnc ngaru]

Vy( Acci
1

www.portalguarani.com

igui

7> g> hegu) cayo relativa estcTiugu

/.

ycnigui)

lit; {checogagui ayu) vcagodc'mi c3acra,-(ndtficgul.ypic| rccikiio dct &c# t-h) ( Actrii chu^ii) com iin ci: (Ca eremc

Rcsip, (oycacgui|(dc)

niba jp^ chchcguij dijlc hei ba


rne.

a' j

igcnu p dar

ami

<*:c>

y pacdcfcf/Irc'omodccg^cion,

uu

(y.Bagaubac oo ybgpc pcheguicj cs btcnps iraa al zizlo 7 y vootros lio* Mead, (fuera locos de] ue: (CliefQggui aicoj aado fjera de

C^c icgai.Cvc-o^uer4qa} o llevo muy [ .xosdcmt LCbe^ rahu g a i aico) cftqy. friera, |$gp%df amor ae'ni Madc, aqc e.t> frote amo lo ufo j niacbicho con efsa a ioe: (Tupapooquiu^t><ijjl ,'aicQ, ymboaye eymo] jNo cumplo *os tnmdimitinos de Dps (i^ara^Opaa a |ue no) Iirecime g%|& a-gai aemornbcu) para no yr ai la S rao aie confiefso*{ mong u u sg$ ue y a gu ) gurdalo* par<{uf ao fe pierda., (Ndcyuc a agu progUrccp eheptr porque no te mtenle ten go^ q ^rago con migo oc. Qoa U parricuU c^f J'^nt-c pucla, dice deme* ro,de paro}/ jfyoirai^ rragu; de: puro amor :dc i)V9S^{.niai'ey r a$r-iui) derneuty^exedad
,m^cafi l
.,

i;.cer,c

(N. ftote-em:^/} poaio ay :ce.rca,{R. uri sidc^ph aS^i^. cerca: e 4 a el; tkmpo de tu .parada
;

^agiriV^^;-in;cirui^igi^rca.e{3
rb;ifl:a.^N
,

dcm pueblo.

Mi ycait } ba^la y a j<g?m ,do:dc buiif. (acabfie, perfi::oBarfc. fi^oaa fe)

otb|

(ib

(y/.igmye pinajci

o^dj> p^3q..

www.portalguarani.com

pido.

fl4f^^%^-f^M^

cnthifhi

ton mi obra. (Marinamo pi cuy ncicrcro poc n Ta giyene^yando fcMde acabar cu mala 'vida. {N panga pcporabqui) Mend. ave is acabado de tra bajar (N. rabia cique Tupopc) Marc. ya enir Ja gente en a Igcfu- (N udexcmbapo raernos*
ni as

que desear > bien ha alido tu obra. En el< fcfuada la nter jecien (Agyc). qu ufan q.jan

do queren alabar, y aprobar alguna cofa* (M aguye pacay ndaecepora niombcu arungatup
ra2,ndc^cgur!i.Aig'a)

<jcc.. Ne., Flix esfera V Mara, QC'Omni laude dlgnisima ex ce cnm &t tiene, efta'lucrza : tto puec / egar mas tufer her rnofo, y di|UQ:d sr atibado. (Ma aguye anga pico caerccoice qiiaparamo ^dereco re 'cru
:

Bcaas es ^imon c&e. ha/lgad a ib fumo t^ jch pedro porfer fakcdor dmi vci'd-Kcro er. Puc

de* c gir Gerund ib; -porto qual la oracin :fjfod cha- -puede -decir: (dcotorac ] por ndere^c rae (Ser vencido, rendir fe] fyyagliiyc ma'J.etativen
cido^
|

AmbQ*gaye}
el.

le

me.

^Ciicagiuyc chupe

me
"

rend

/rcuyebetc: palabra de agradecii'enro, g complacen cia vinla guando dan gracias, parabienes. [jj eryua^g^ alegrme que as venido, (N- fer

mri cyngam rechsca] Ale grome ouc os veo con iaiud% guando ledaa alj na cofa, o efaludan ,-dj ce; (Ag^ycbeie) telo ig.'a dzZCQ. DieM* bpaguc H? y * yebi cljein^n
'dst-'guyci cacu -;(

ar

www.portalguarani.com

m
garuramo
garurarno)
a verme
/.

N. yebTvebi ae anga ndebe chemon* te dpy una, y otra vez las gracias por

dado de. comer. ( Agutyebee] es (o mtfma, otro ,e* mas ufado. ulyebe {en buen hora f (ff na ahe rur) en buen hora, conjuntura ha venido. {Aguyeihape catuj e$ pero
el

rnasufido.
jutyei {bueno)

(che N.

(N. peereco} cflas bueno con falud ? gkupa) eoy convaleciendo; (Aguiyei

'

5' a^Lc] nfstsihh dormido. ( N. qjae toico, hey Per ndebe) Pedro te ernbia (us fa ludes. (R que coico, hey ndebe , terechupe) daie mis Taludes. (Tupa fapemboagryci catuaag qu peataharupi) Dios os de buen viaje. Tambin o ufan por bueno morater.4ba NU Bicpjbi) cierro que es hombre de bien, honrado* (Ciemboggufyei catuPayrobaquejltfehcm c {solv por mi a nre e Padre
;
1
.

(derepenre) [N- omano) murIodere-> pente. (JS[. ayapo) lo hze de priefsa. juy eceidicha fue} (N r niba heta) dicha ha fido que%*
tucaa gente, dicelo .quando el Padre va i ver i gente que trabaja, {fsf. nomombochj} ventura ius, que no lo echafse a pc/der. uyeicy (bueno, licito, Jufto, fconefto) (N. nang
.
:

Tyeramfcoi

yporiakibae -upe ymemb) bueno es y bien empleado, io que fe da a ios Pobre?;, (N- pinga ua g picha yucahagu, recoyoya por ahape note, Hubj^faaguaju QmogiiarmiucarampxaeJ^lic

licito

15

www.portalguarani.com

mnaf

a'oir en guerrajufta, qtaado fiiRey


if

Aikbe N* co f btpe onemboor feay hagoercrorup tecobe aiYibuaepe tecoacj po rarahagrama) Per eso juio cs que ea ta otra vi ds pidczca la medida de averie iigado torpe meute cnelc mundo* fMbacagutyeteycaui) cof myy buena, decente honefa. V. Thcs Agaime (cerca)(is[ ajnicherec aguiicerca de m pueble Ali^ lnteri.ee. Ab Tupa caeygra) A Dios moAhc. e ^i sro de quien e habla) Ayete race ( M?**? alie yneengaci') aereo |ue es pe fado en Sablkr. S<
(
t

manda f aerear

ciicicnde. de aquel ftrgero,

y perfona de quien ha blm, \ye -catujraco aie oyerurebo) R'uiz.'CcrD qte es pedigeo. (Etquera marateri abe yyap

efin) y como erro el tiro el amigo* Lo dice h a zicnd-chifjadcei: Tambin bufan para llamar ( Ah e^o quibo) Fulano ven ac, tas mugre* aa

A hoce, ac-oc. A y marpco rarc] Inrcr dla mggr que e enfada. Ay |fo>f (adeay equaj /ctu do yuo otro. (C!|
"V:.
i

noi,

& chcf rncm pdaudu) Siempre Hdefei

A^ A/

tfec. ^C icay tayuea] ya proprio (omgtare fmo] (Tupa ay /.Tupteeatuayjel rnifmo Dios im i^ernedraio f Vraguacu ay) gallina dcfmcdrad' Vaca J aybae-Jvaca- dcfmJradis. (Eremboy ves xidovi ncmbiahj pipe) has defmcdrado (os Nov' los c^aa himbec. {acbar atar] Aba popiria mo-

yo e^te

Goy o nooayj Jdbaxa taron dos

m jng ar de old'ados
{be

www.portalguarani.com
{Bar rjjS dcf
io ecao.
(ir fu

ra rj

f;

amboay y qm%\ *pTr era


:

IZ7 bo r rc

(om'boy guecrritrngapuciic) dcsiubueni vda pafsda,fi iablade mugcr d.i'cc

que a fje<ho a perder, (podado) (yyai?. ef;a 'po. draio . (yyaigsrei moae o^apa chcropc) e f. fas cofas en mi cofa, C3i pudriendo de balde y quiere decir: que tiene fabrad<*camida,que por

no aver quien

s coma fe efta pudriendo, j^mbae gy . gue baecbupe] iedixe,que eraan viLu Hediondo. [;A!Sm4tO (^^crcre-oay) mtttst malamente,

i/$&-'$<&&* (nJcmaenfesfrayjrs maos penmientot (Aray) mal da- (ybetey c?*erereconi) majfsmamcnte me trata. (mucho) (cherac ay) eftoy muy malo. fyyTbceayl
efe muy r ayay)
alto,

repetido dice(m^chf5^^o ) [onemo. eno/ofe mirrhifimo. Con. algunos verbos

mimuye ut (erenapn ayay) !o itafie Wimca* te* mttfsirnimcate {mfn ay) es poqusimo. ( \ybcccy arnoeo] loerage con inocua dthcyUad^ [checineo ay syb.crey fcahabo] me eanf rrii&u< firno en ilcvai-lo.

|f
Ipi

Interaccin
t*

iHsu-)' l

" p*dre)

q uz fe duele. mefoiojuc-fclecfJficOTpre

incluye &l posrssivo (mi)

(.

Ay Lpe

l>

chect

upc

m madree

M,
Jb
t||t

ucde decir (llaga, bache} V. hcs. ruinmentc Vi.imcatej(creyapo


i

HO

lo

Kzific<r<

emboaytr ]}e (prcamcHiej^AiCc@N> ] tengelo pktgri k maa^ ja

envileci/

www.portalguarani.com
128
*

[oYzp IS.) prco o *a^Ib] dem, (peyd'r hl] venid prelo. V4Rb.) ^Apo ; Aypobac)(efsc,ef?o efsos) (N.Aba) cfsc c sos liidi*; (Aipohape) por cita" razn (fj. rsmc / N, reie) porefso. (Aipora rebs) para e fso [N rire yepc) au;i iefpiiesd fso, coa codo efto; (IS cyramosarno] eiso noyeri, gj umijien" bia (Nf. peen raejcflas ay? yape (fapcrfialmertc) (ndepa^yapcaram oce

Mv

robu) Hic.

*gfeft

mente. yete] (verdad, af c S )iAye /. pouui: ayete p*

o c;ri fpcrfici'/

cieno

Nic qucbici efcj-Mi^on * gr *d*,do oe/ que avan prev Uo* lAy c --J'iu^famo?adi>araquaabi} g# I
cs qos
(

ga) es afji.e* verdad? ( Ayeang* rac)afs e, fue rae) tdzm, (Ayeco rea, hzy rmaniyiic rnotcnrtigc- poringcrccohipc)

lAyccuu

por

-r

roicWi nj
qe a

im&m. Vv

u^cmea

Ayc
-

fyj,

mis ufado,

cLfmplidmci>ttJ-c6crcrccoayc cacu)

cnmpda Jncmc lohiaocon migo, (yyaye)fc zampti^Ltct


yyayebaeoej cafo acontecido. (nbac yyaycbac

ra) cofa * c rudera.

bago

c 3 fo,

tengo icpcto, honro.

(Amhoaye) mpi6 .bcdezct $

Aye

i^mf

coii(ac)pofpueo ai nombre (dicha bnaventuraa za) [A fe ndes) dicofo m. (Aye nanga pee ai i upacjboya opmtu) diehofo vofotros congre guares J e madre de Dios, Aye nosrriocarcy re ac c-guframfngiiania Fuparayjbamoae]

www.portalguarani.com

^?

Bcatl pcffcx>qton*rn #f/ Di vocbntcr. (Ay c yporiambef eco hra ae Hsbst ypor'uhu berecoptramo' aelBen mifcrrcrdcf 3 <j'oniam 'ipfl m

fcncordhm
apFrey,)
_,

cnfe<juentur, {Teec*?G_*preyj %ie^venturanza eterna* mas&dd -cs (tecoor cattf

Aye^u, Aye-icirn Ayeaups Ayeramol (oxala) (ycair* abiheraib rae] oxala llegar luego. (Ayemsamo ndemaraagatirrae} oxaia fueras bueno, (Ayea
piche ar eco rae) dx.a-lao rubiera
yo-.

fAyctam}

trnbicn -fignifw* (por poco) lo mefmo que: f cer? tamo) tur: {Ayet*o *nyb) por poco le echs. fe ptiede ufar con Gerundio; yelmohcri) A h que facra g. A-ye tyebi1(node^cras porcumplirnrnto) (N- erey* que rupiope] por cumplimiento, no decorajore entras en a geia. ( sf. ademar angacii) por pec<* tiempj te macaras btienono es detrajo Mead,

V. (Acbc,) Ayefcoe, es iomeimoque:(poyyc) (defpues) Egu?riga ( etey raco icot angaypabiyaaic. N. yeps Tupa .
Ayelfe faun por
el so)

pcguai amo note tayco ccytc heybae ) Nc, Son ddsa manera ahilos pescadores arrepenrlc,, que no dcfdc ci principio, fino defpues de agia^ tiempo fe determinaron darfe Dios. ^yebof, /.ayeniofj (de veras) ( aye bof agito Tupi oneiwo^r pe eme J de veras Dios enojado coa ve*.
;
-

forros*

Mnd, (Mba

|p

3jrcbo.guaJ cefa

verdade*

Ui na

fingida. f|s$i ay^bofgEtrgys^jup qjs :ye>

www.portalguarani.com
.

Toa los deleite* mundanos, f %v AfPp&o) &PQ que) |RC^3 yporerequaearujlandcr} ckrto que lun or agfijaba bren* (Xycpaco yy a * pija ey ae nde) Ruis, cierro que eres vn malrnan-

dats
:

como

dado* Otros i eftas oracoaCs le dan ee Teidlos lun fi que % Tu fi que o: c. Ayerauye] jf^j dieea, pero ay duda] Por pregunta cen duda iau?a e V'M eid. (j ala ndcrupme} Es verdad, que tengo &e yr contigo?
:

Aycre'iauegj (N* Chcrs.?rcca aQgaypaflBfn? yepc orn* ring Yipirctamc agehoboj* habangte j &e, afsfj

mos aun ospecidos leves impkcn ciyr ndsiuegd 4 ciao (N* p^gal es d abdigo bien? Ayeteboi (es probible, parece ciefocue| (M* P a y ri*
es hijos

k a gul parece me cicr. Os

muy

prebs tic esqu e{

Pdre venga. Ayererau (es improbable, es dodofo} y puede ecir* fer verdad pero noay que fiar. ^Ayete yeterau ye pe*
^cobfaqaief Dipeno ngaypabar ceqtu*reca .hcjis ciag note ripi)o<:c."HK. Bsverdad(y iwdize,c

poco cafo de ios pecadores vansmem conque Dios d /si mua no mas en fia vida &c> gSAyuri. en el cuello. tCheayurij en mi cuello* afsiffc uial "3 y no con (pipe, Amhci l. ambera/. amberlnge) efpera, efperad) ^Amfcoi^, /. Ambuac) otro, otros (Taba arnbuse Vm 1 el pretrito dice: pi j fue de Pueblo e Pueblo. {amboaecoe] vv [ Amenge cgtern cobaej^Alguf *?ps ruseron es, otros citas, Nota', [nd*$p? am" tcac
B'icj

fiados)

&

'

www.portalguarani.com

fcoic potarj
.

Arn?.

no quiero mudf ek ida, 3c modo p. Goniez. (Ndou amboaey ) fco vieac por otra cofa don ca/. nam' (foiia) (cbeamaypo, /. ayapo amj
4

rmbohc) yofclia kzcrio antrguamenie. Chc* tm ndayapQy /. ndayapoy arn) ao folia hazer*

05moce

piedicar tbeana rchaca guiata giiitccjbo carambobe) Arag. folia yo holgar me de yr ver mis parcoees. Tambin fe ufa en el pi-efence, (Co ybpc

aarn plhayc Iayt>a$.atebe)foiianno* de noche los viejos, (che ror! paca rnf

ytpc egu? arete rajatebae baea fupa omboaracjuai araj

acoceaba j

Jsi- a ^ a

caefta vida fue*

Amyc (Pobre) (Aypo

cana *) efsa&bre

muge r,( Gue-

te caru pacoade N. ) Ah pobre der i (difunto) (choro, S*J *i P- difunto, (maciifiimo) Yemoyrc*

Am5

me enoje mucHsimo. (Heta NY) muebfiimo?. (myrudeiey] muchifsimo fobre manen. (alguno) (pee vrjndi amo) alguno de vofotros | qcrO , antepuerto ai numeral es partitivo; (Pee
Jtf.)

j7rimdt)tde vooros. (Amougue) algunos. %. (mongerfrio) unos pocos (un cierto) (?m aracas raco Aba amo}ant-igament un cierto horrr

amo

bre:

Amo] umhkn

fignifica

Pariente. V. Thes*
exes.

%n
%friQ

(loccs}

(amSaguuuri) Wcne de

(amongor }

Bazia a.
^ac/

{Amce

agui)

demuy
lc^

lesos.

partcula que fe ufa

mucho en

tiempos de! op-

Sbiiintv -y caas propofi-iono enfticas,

como

www.portalguarani.com

como qucia dcio tttcl Artr. Con e&a part c ufgi ^amblen dan rcfpiia como dffxsjfcando lo que tejes maada. g. G. (adotrrieamo) aunque vayan por el v no h de venir, (ndoyapoycfeeamo] ain?jue fclo cUg v noio.M-dc hazer. Arag
[na

rnomc {;vezes](N^ycpijea temprc


tras no.

N.

no rSfi,o-

guayjficmprcamoammci:) algunas vc7

(yepc) y verbo negado (nanea) (N. yepe nandemaringatuychene, /* na N. rSguayche adcraarngatinc) nanea fers bueno Con (nanoade) y [ a negacin (oa rugnay] (para nunca) aaa na N-pendecbayebaaondc rilgaay]mc vo para m/nca boiveroi ver otra ye.

Con

Af&onamo (jamas) no lo afn mus, V. (Amme.) Andabx [en nn|na manera }nfanlo guando no tienen

que

le

piden, le iciucan alguna c^fay poc

ufado.

ndey Inreredon del <$uc reme, [Jsf, pe oufeo naadcr.eneae) Arque vendr para e nbc&rnos, viendo algun-toro&c, {N. eicoeme c a u? pipe guarda ce no
:

cks
l

^fcdifee

La nuiger dice; Andei pane Iumament e) V. t&djbe


a

fogn.

rare.,

oug

en ee punto -[A ag agangbgojefta vez no mas, (Angbe /. Angi,,bc) desde -aora, con e! verbo negado dice (i aun spra) lAnghe ndouri) n aun aora viene (Angbc tiro-ccej^dem- Angblteri] hala aora ( Ang ja( m) aora de naevo. (Ang ramo ramngaiu] nunca op aora; [Ang aotej eU vez uptnas. Aug Sabe)
(aorfi) (angeiey cr) aora

re,

/.

www.portalguarani.com
icfh
nora. (Angtulaora.

(Ange

J.

ngel} aor*

esdcpoco afie prcierto.(Aagcguaebocoi1crso ca.(Anggua)lode aora-Angurc, I. r<gu'ibe)dc ames, aqu adelante, (Angee /. An gcy)(ao f a y no
:

nanaora mas que nunca) (mboriahubcrecoyarctC

Tupa, ma angcramo pipo hojamba andcrehe aora mas rae] pon. Dios es mifericordico* pues coa que nunca fe !e avia de acabar ia paciencia
ga

nofotro?. (Angey ndereyubey chercchaca) Marc* ya ao vienes mas verme. Inga, particuia muy uada, que denota affc&o. (eya-

po N-] hazo, megote qaeo hagas dicho con rntieftrade amoi\(chemboe N. tamo, /. N t^ chcm
.

boc rae) xla

me

lo enfeara

ingru, (de baria) (curaan

NO

muchacho ~defprcciabc

(mbaemn N. cmee chebe) me aio pcquifsjino* (nambac N. ruguay) no es coa depreciale, iao

muy importante (moangau


.

!#

Amoingaubf) no

le

hago cafa

lo tengo en poco,

b mcnofprecio

(teco

accin mala mcnofpreciabe. Muchas vezes eslomcfmo que: (Auj ufanto quando no tiene effelo la cofa, y aunque lo ,t n g* ha* c poco cafo de el* [Amme raco yagu* rang mbaamo omoa mtceic rete angau orna, acui guemmoa rjuptt harl cara? angau} Mart. (Mapebechay zc+

NO

paco g mLaCi mbuieupeornee potaramo* oroae etc er angi hechacaba rehe range,oba^ati
.

raniframo note raco oaernomb crey angay ohobo, yyrDapraiTo oxipajNicoi, l/bcolor.)
reciac

www.portalguarani.com
(Hcca keaangauiapcjca capa de bucarfo. Angce. V. Ang.)
:

Am

(no] (Ani yepcjn cierto^ (Ani ndacy pacociieade be rae] pues no ce dixe, que no (Amere, An

tiro ere,
l

Ani

ay, Ani/, Anri)

[Ani h*t&cpl) digo que taltal v-sz par jemeque)


(ui)
p'afftis
t

de uugana manera no. (AniqueJ toyfj

xit[ Ariq je corapi pe roisprprio es; (corupi pequaerneque) nc

por aqu AncyramoJ quaado no, porque no. En que uaa e (ani) coa la negacin (eykair,
es

'

repaiabie eiuar etfmjcoi (eme) y na affirman. u u (Aacfmc, enie) notes a si. Ritz. [Ani emeramorae . "Ani o.Kiia no fuccitfti Afcni; Tambin fignifca{n ?da '"t ( 'trb-ic panga srcpjuj que quieres? y Reipoadc (Ani) nada.

bien

fondos negaciones, que

(aun por cfso] (M, ncUyapoy] mn por no lo h%c (N> ramo)' por raneo. Puede *cgic Gerundio. (N. abe che ha hu$) y por efso cambien yo le amo: {No un razn) fM nderuru, ereeno tapia equebo) no fin razn etas Fnchido de gordo porqu els lempre! echado durmiendo ^' 'Vif bey] dem j iiey .(afsl es] (N. panga) que afri es, afsi paisa? (N porae) afii dc/e de er, afsi fcr', lo.djce c 0n algj. nVdjuda.[Ancyngatu)cs realmente afsi.\N.etegua)

ASebe

/.

Ayebe

eso

cofa verdadera. Hilando alguno refiriendo alguna cofa, el qnc e-feucha dta diciendo cada cato, (A-

tf) aprobaado lo que elotro dice, y jumamente


'

-'

da

www.portalguarani.com
ni
da
ifG [oo

cTircndcr, qus no f^bla s?^e?!<v

foarcntel ^ore ario) ncfocros fofos, (rute pa cherahu arorenda mmbcu ppcerehac^aus eico-

el S.erm.' de a palson. Corci/m crgimcamorisrcd[wS0Aay}cl.icIto # ,pc (aquil (Ape, /. ame hn] aqu eta* puay (de burla) (apirayhape ereyapo) lohizlc de .burk, (:he N. chupe) triquc me con e pero (che

boraclNipoi. en

folius cui

h!. heoz) dirime ala-bede clip burlando, como de aver peccado con aiguua, piri (a cinto} che j^f. ahe reconijea m vecino, (c nt*

raaa che Jsy ayadafne llevarlo en un palo, oto'i


(i Tcfncja'atc,
i

Apir i J cambien poeae decir:


;
, ...

enh

punta*

'

-.

Apramey] idern-(cccob HjVida eterna. aptepc) eo medo po, brdonciio dti qiie quiere decir algo, y np acierta* P-/e, {recidup) ^900 appcuc nqj mas ado e*: {$oQ renibirenGOij^ej.cio las bbrasay de la sa&e lu. Inccnee. de la mugci <|ue iVduefe.
PJteu,
/*
'

pucj

n fri](

racae>

^na,(M.axj\uerecha,canej'Mend. agun vendr i /tricenal ;ar2c^ycfie2ie),no jardiwfc amo ndayapoi) en ningn tiempo he hecho ( N. cal cofa.i'Aracacbe, l* Araccguibc, Arcachagcrabe) dcfde quand^ de aliando a'of.-GAracacbe,/, \racaeyai., ^Aracashapete] hala a plido. (A*accrpiJ porgue tferrigo.- Negado dice (en
di
a

q^Uo

anciguamcuej ?ma Js. e ac^puuu^^a amgjiti cierto mogo antigua menee, (quandoj '(N, ot?rcfj
|

**

bre-

www.portalguarani.com
J

t'
krevcrempcl (ra^ccy f.nchr*caey7; ndasr:e rugiy yemo'angi}p?clo,erx breve tiempo ecii 'Aracat>cy(agridiaJ (N. ycpc yyap ycbtey pcr src mo)ri3 jjereudo hazer lo oua vez en a|%itic| pj.idefl: iiunca oboiver kazert Con {Sanonc

r%uay)"dir: (para nunca) (na N ycp.e 'yyaj ycbitcf rniondcrjguay) para nyaca 'bolvedo hazcr cra-vc2. es lo meirno que: (Amme /. a

e cpi$lo)(arc:Hurire} deTpuct dc 'mucSo tej po, rarccatuy rircj pocadepues. jid* arcrrer

goay eiehcchaue] prclo lpvccaM:Vcbcy]preft Vi- ItEirisc, [Haru)


Ai,

^rmbae ^aig4id..enieJ\N. guare nicobat)cOo 'c* mi anttguoitN- anaaj mucho ^cre ramio* i-3*
das dicen:

yrirab ajfcvj
J

Artfe defpaes, oao dtaKarami aleo range arirc sni jnornara ftgatune oya oyabayf bsg^ yo efio por ao
que defpc's
aifmj

me

liare

bueno.

<JC-.

'jjli ybabeoilcoce) /fculmCnte eg y 'lLffOvre t lo fac le a juntar coa fccote) :|ue tambica fifi zz aiimcagc \ieVp3t esoj t ynuranga..uix
k

Oj?coa

N p^ci cija,

cy-jae
y

fupa ope]

Imita los baeij


a.

pu

cso entra n ia I^tei

(ti

rupapcro<ji,fl yy cteybaeii. g*iSy yepe paco mbj7c!ia.N* ^wnga Tupa^G'cqjay.ramboa]

.t^/aet^'ettf ofpnc Tup5etajie ic, No SctfW ei camplmJiiodiilamaadaiTueni

www.portalguarani.com
de Oos pues rnucMJVmo como yo. que les han cumplido-, 17 crie! eicfo. BT?c mcmo reprehen
-

dcod
\

ate que

dilatan el

teles dice , f faben hsn de onfefsr bien, y co oari jaaa etrupif ciai prVig? rehens. y por cso ciertamente

efsos tales

cun/erarfe i U rayer* p a tuerce fe


ete
rgftfcj

R. (Ah

H*

ra-

ndjyo'iujcirc o:ieniombeu
1

lupa naadcyjra >i uec* no iaa de Bihf &c.por que Oqs ccr. Vunlu, vezes como iicie-do me* recidj lo nene* dndole ea cara con\u -ptfi.'wj (refe-aru hacyepc, M. acmbih/ oyacti) edixe ije comese^ no qub, cafa a hambre' le m to/(gene baeAape biia, H. 'oguerecomcgia) aun quel e aya dicho que noto comiede, osomo t
fo] (ndarecoy y por cloic Mft dao fihfi odo e.irmnda, H* ereyerare ece &b) nhp iengo rizotes . y con todo efki metas vi caes ped* &

M^nd. (Mbapofi^ cy tepe ebocoy, eremopui bceramo nucuy N. co fbira pohty ce taraba
,

retey eycobo) Apenas puedes con lo queno -fea, y con codo efso q-iicre* iev-arelep^o tanpesdo. Aru partcula que en muchos pueblos la ufan por (bP/ idercchca* cien,!. bbiJ(prbableHoa proba/. ojobi,/-oubTcati iV> aderechca) es ba, pateme cen o, que/<enga e> jRicfee averie,

(ynjrjncy te pepoeolune> os cocer la muerte quaaio meajs penfs. Me id, ifztmir^oi eyj Aruney tc5 ou fiandebec] keufado. es

mn

itti

dssl

inour quiaio meap^ xeaUmws*

Eand 4

www.portalguarani.com
ya
(Aruane^ere&eJiJu} lo yflc
ereico)
ti re vez;

(Aruney

no vives cqmq debieras. E a ad.


;

AfiJ

hcimoGycftatbitn) (ynaru andereta] efia bcrnueiro pueblo, (Chearuangnu chupe.} le pabien, (ynar^i pay nder4jpa uca j Jufto eSf d^no ere^quejcl Hdre te baga acotar, (Cheyara

nfo rdeo

ctai ^a'tfniaruaptuyyepe, chepa periahubimendeieyqueSaguarnaJ Nic. Domine nonfum digaus ^c. (Nmaruay ehebe no me parecebien, (A^jjraiugatu) agr adame Tupa gracia rra r ngH ompaitiinducjy andt anga) la gracia de Dio?, hazs hermofa agradaba di g*ia etccoobejcl mucho iucira alma. Amlmbe (como fe efperava) [nde N. udeporercqua mba reejcomodeci eefptava, agajalageatc.
,

Mcnd. OaruambceCbua
Iaaa corno de
fe cfpcravi.

yaar j$aypa) vtfUco


4

es

ttao: iiien ce ee o*wird>zc nderec; cas palabras ion como tus obras. Laad- [iuaVnbec: oyapo] oha^e como el
es.

Ditos ic dan efe en echadever que es veiaco. (Ncic-

Baud.
ice-, t'dcl

que teme le venga algein dao i orro. varn que e admira, agradandofe : t'e^ .aiHCcU in:(N. aopahu) aquelmdo ytlido. v Aibibiijno i.gnifica& revez, fino (de t aves, de(ado) y afsi gff.# de" r por te cita ropa ai rcvcfcj no fe ha de dszir : (A fcb bui fuo: (H^p ^ e ce t 1, /. gaap-peb) Cambien ignifica (difterencerrunte) yi-aUimPt ccyapoj n^io hmk como ae va hazer
tptm.

Ata.

i'aJ -Tntciec.

dd

lo

www.portalguarani.com
*?9
lo h {fie di ffcrenteme*te.

N. L^qara)yosquc 210 que viven diVencemenic defo que l^os muida. yyaubblri aico beca agu) vx^o diffcrenicmen^e
S U

Tupa poro^uay es ba viven como Db&maada,


r

_,

-**
a,
/-.

(deajra}

[Tupa Tupi

ndaii) Dipes f ai ios ,

fade 'lumifU Anal de a dacin a Uqu'alfcicga, 7 tfli machas vezesnaze: ^ada, mba, yu> gad, ra

TupiptffWijua ^eynaamooy aayadajLand. Somos iagrt a ios 'beneficios de uio*. (faeci. gcrao maianey neymbabac] ios que en la tola apariencia n buenos, con (etey] en U negacoti
(auyyetey /. aubeiey / rodlo $ iigiufici e verbo! ut: Miiipo niiporauy \yetey mbae aamo a c cc] Band. es lo racimo c^e: (njpor mn yepe) Mucaifsimo ufo tiene cu la repeticin deos verbos negados: (Ndocl adocgaryyctcy) id til: [mhn yependoc?) Band. tadjpopt pop abiye aerin.
f

del verbo,
aubiyej

faee hazer

niega del

gico cuete ohooho^bo , oapreyngitu renoyna] Pom. noiene trminos (Con la maldicin] e.
L

qo* cqua ad) vete c^qa maldicin, en ora mala,

fiando

Te

rie a Indio, g
afi

machaco

fe ta

mu-

cho

qae son-: erehendatey at : chefice none, eneyq uc erejeb -a noncj Arag co rnoquendize; hazioOrravezyy veras, [fingir, ha
4

(Ercyapoyeb

^rdeque] foyaie a'u) finge, no Horade *eras. (debale)(MbaerarnotepIpo fecoqmzi amo yaaeca kcaaii yaicobo rae] Nc- Porque bm'c amos
ds

www.portalguarani.com
ro

debaldc tcfigos?- yfo Junta ojafte^ Aheca heca a tcy)o bufqu debaidc- [ Execracin ]_en aric pcntimentc.iir: iC^e*iipaco)yoque tal bizc^Chc a a paco amoyrrey Tup chcycupc gLtecobc)

yo q^e

cal

hize, qi e enoje

cVc (G^mybau]o

no acierta. Significa , que ai fin del verbo , nombre, ig aves tetambin nido effecio iaeoa, duda del, y aunque lo aya

mi

flecha dsfgraciada

de tener haze poco cafo del, y ana que no fe ponga la fegunda oracin le entiende y para explicarlo mas aaden muchas vezes te' (Bina, / yep) y repetido el verbo, nombre ei nas elegante. ut: (Chereya yti a&.ycpc bina) me qulfo derribar , pero no pulo. ( Akjpi hupi t hc
tenido,, aya

rahapoiabo bina] procure levaritanopara llevarlo pero no pude, y denota no folamente x effeele no eguido i no voluntad y de^eo, de quCerlo levantar, De aqu es la partcula del ptativc (Curiautamo, Ayeai.amo] occ, que dicen: oxaia, y (Ahechagal defsear al aufeme.

verbo (A] figm&ca ten! ender faifamente J (yagtiap sipo ae m) encendique era pe rro,y d mc engae. iCheingaipartmoyepe nda naychc Anarccimcne, ere au panga] en tiendes nc yr al Infierno aun- Sendo yellaco? paes entiende mal,[/\yabiramo y^pe nachenupaychene, oyaoy< badlenieniicndo tafamence que ccc. (figurarfe Chi -nonge ngeta an cheruba arnyr chequepe

Con

el

Sonaba que mi tadix difunto me habala, .Aben


d;

LX

www.portalguarani.com
du
Lu>/.

au beram?)

imaginme, pareeeme dccyrle,y


es asi.

realmente no

Aubae

(efse) (aogucrii) efse lo crax* fauhfnf)


efta'.

aqui af

esdcmoftranvo.
eremboac) Nic.

Lbe (fqufera) (Peteyyeb atibe iiore yepetanio

gavpapaguei
quiera &c.

Oxab

ndeanuna vc2 fi-

Lbetcy, es la. partcula ( a ") coa e * fupcrlacivo (etey.) ,ub {un poquillo) (aque raufai) hedorraido un poquilfo* (Acaru caru aubi) bago del (fjc come. (Eyapo au*
bi

eme tcque and) no lo


de
veras,

hagas a

poco mas, me-

nos, hazlo

ubyc, es lo
lihj

mefmo

que: [Afiele)

V. f Au.)

Interiecion del que canfado refucila recio*

B
ac [el, los) es partcula que htzc Participio proprio de los verbos Neutros, y Abfolutos, como queda di-

cho en el Arte. Alos nombres da cle romance (el que eg loquees] ue:(Moco9 yebbae) o que fue dos vezes, y fe junta con os nombres ordnavos: (yrunefibae) el qaarto rc. Icen da ele romance (cuyo es) todas las vezes que je precede otro Sublantivo* ur..(TupacjL marngatu qcarah yyahoyabac) |* Madrc]de Dio, cuyo veflido es ci fot. (Quice yyg ye^uaacybae) Cuchillo cuyo dueo no parece , ore. Pofpuet al Participial
5

Haba hazc Participio Pafsivo. crt: (mbaembocohabac) cofa cocada, vcafe el AricTm. de los
Participios,

| z

www.portalguarani.com

al

(nrn) (erube) trae mas. Haze comparar, pofpuel Nombre, uu (ypochx) es malo (ypoeiube) c peor> Li cofa, a Quien .haze excedo, fe pone en Ab E. G. es peor que efto s (ypochibe coagui, /. coi guibe ypochi) (mucho) (Amme aje guangebera

mo]

vezes por tener mucha priesa. (Peytjuaab

catu raco) fabeis muybjen. (todava) [Qycobeh panga) vive toda 7 a? (otra vez) (ndayapobeychc
sie)

ao lo har orri vez. (Mateo ejeaberamo r guayyche/. Na Teo cabamobc ruguay ych

fe /unta

becOninc) Altarn. No morjr otra vez Y cambie cjn\y cb Noman yeb bey chene) iden pofpusftaal garri) dice: (mientras) (quarabl ra

mp.be) mieatr as y fo. (Che jucramobe ogucrahs mientras yo dorma lo llev, (cheque pipe be) dem

(cgo^ue) (chebaberarnobe
llegue.

/.

rupibe) luego

qti

Con

el

Gerundio dice

o rrsefmo: tgulbahc

llegu (defdc) (ciecunumiranio be ayquaa) defde mjehacho lo fe. Con (hagura dice o memo: ut: ( cu aumhaguera be) con los ad verbiosde tiempo aun n (h agera) fe ufa: (Ara caebe) deds quando, (aug be) defde aora. Con la pofpos. (agu) dice [o mefmo. ut: (Acogube defdc all, Tambicn^pu^edc decir: defdc enroec (Omita guibe ) dcfde que fue nio, y tambin (U/e go defpue)(Mifsa guibe] luego defpues de Mi isa derodo,de purol ^Amboacjichepaguibc) me pefi de todo coraron, (cheembtah$ guibe chengay de pura hambre efloy flaco. Arag. Con (hapc

mobe] luego que

www.portalguarani.com
"V;\r
T45
Baila ala hora de m [hah] (chemarlohapebc muerte* (Aracaiiymbapebe) halaaldia dei juicio, y tambin fin (hapc) ut: \cherogagui aani 9-pcbe guihobo)de mi caa fui corriendo hafta ai rio* Con (pipe) (mefrno) (acoi ara ppebe) en aquel mefmo di a, (imui) (nderupibe) juniamenee contigo, (tobe uc chcao cherche be) dexa que fe enjugue coa migo mi ropa, (mocofbe] entrambos, (mbohapbe) todos tres. (Kecebc) /untamence con cU (Cuay*ca dexa fu muger. bc gicmbireco oguereco) n" r
)

rnemo que (ab) m:(nderehebe Fay opraadu) pon tambin pregunt el Padre [pecare be yeni] roios vofotros tambin (o dicej Eaud. (cricbcbco.iemoyro) conmigo tambin fe* eno/6, ( fupa chehahuaaguarnaru chogut chequfhyc ha guarnan be) Nic para que yo ame Dos, y tambin para que e tem. Con narigaies yc{tambin)
zes hizc: (me) ut:

[che man

r ir

me} luego

def-

puc qoe yo muera,


,

eeimo, /, bectam) Parcied del Pret. pufquam P^rfeo del Subjuntivo, yOptiz. como queda dicho en e Arce. Tambin da ele Romance: (ava de) ut: (^rnabecamo ynemoangirea, oyabo] cc, Bmd. Diciendo; dede macho tiempo antes
de ave* criado, y ciee fuerza de prebar (A^erahup^icce nanga Tup\ gumbaetlr aeeyecoVapad nomoangcbe -becamo rae) Nob ama mucho Dios, nonos mara,noubiera criado 3c,1 (Na ypoquaapuariig.iay nanga tatagua ju anarefe avia
.

trnc*

www.portalguarani.com
114
c

tamengua, rata angaii a rupfgua beeamo racb *$c gaeroocangatu guapcacueyrtmo yepc]No es fufr be el fuego infernal, lo fuera, fufricra la pcr fona el fuego deefca vida, unqtic lo abraferYieno ta-go ho puede ufrir ek fuego coa mas razc

fuffir ei otro. Nc. tem explica Fu VPret. milo. V, Sup!. Cap, 3. num> 4. Beype ( a ego luego) pofpuefto al (Raibi) uctRaibi bc| pe obahcoykorac) oxai a finiera luego luego, t (pe) aifui efta en Jugar de (tamojpuescs lo me mo, que: [Raibi bey tamo.)

no podra

B^ybey

(cofa

de nada

fifubflanca)

(mbae bcybey ebe

coy) es co.fidenad.i ef$o,lo dicen quanto ven,qu algunos raen por cofa que importa nida, Tambic io jfaa en 01 ras cofas. (Mta bey bcy)dixo unaln da as cate/as, rnenofpreciando as.

Bcrbtc (en un momento] [N. aqus)fu en an momentc otros ufan rm$> (cibirami aore)en un cerrar de ojo Beranii [parece quc)(oa N-jp^receque viene. ffy N- ric ceguaruguay tbocoy) cfs no es cofa de opinor Rjz. Coa el Gerundio dizc (cemo mbuyap< tapia gua guababoN. mla amo oh oruprbc como i fueran i comer pan ordimr:o 3 van algunc comulgar, (chini nc pcnembieca oyabo beram. Arag. hablando de la ElrcIIa de ios Magos. que pai encima del Portal de Beln. Corno fi dixcr |ii ella a quien hucaisM. (Nunga.J B t b, Cofa determinada, erliU da. (cicrcm'birccob aj po] efsa.M con quien fcc.dcUJ7H<aado cafarme
(

{C*

www.portalguarani.com
*>
I

ti

Cheybirabr co ya) aqu cla el pa!d que ferale Diccfc de cofa dererminada para el que la bufe a > 6 halla, no de da, nriempo,- fino de cofa marcfii {parece que, Indicios ayque} (Ndocarubbi ] pirece nocjmerj (adqareybblparecc noquiere yr,(>b cacu hecobehagu) Indicios 37, qne vivira, (/bicituetey Tupi anderahu ndeitee isicrehcornanmo) Arag. Muy bien fe echa de p> que Dios nos ama, pues mi/r por noforros* *#: mefnio que (a-yequaacarujybicacnndearaqaabfj rae] bxei fe ceba de ver que no cienes encendimcaco, (yb caru anarctamc yiohaguma j me parece cieno, que el ir ( infierno, ohojbia) fue por eI,Caibi?ra]Ios que irn f porl /a hierba. [Camino, fenda.) [Tupa reciba] el Caminode ciclo: V. [BIa;

Eiau (derepente

fin

avifar)

(ohoN-)

fe fu fin

avifar.

yp! N-)
avilar. <c.

lo huert.

(Omano N.) muri de

re-

pente: (Ayubiaroiej

de; (biari oic) vine rr

Eibi

apique,ariefgo)(Arrian6brai)e(ltivcapqiit de mo-

Biia

(cuareheciemaeiague chernoangaypabbi) el me puio rieigo de peesr. [pero] Partcula muy ufada, que h-ize imperfecta la oracin y, demuelra tendr que no tuvo effirio, o fe dada delo. (Ay.ipo U hazia lo pero biatclligitur o dexe porque no falia bien, oto h^ze pero no fali como pcahbi lo hize pero ?o fe i sr ds ru galio* <fec. (Aya adebaumo*. %
rir

aver mirado una rnuger,

www.portalguarani.com
140
jS.

vena."por ti, pero no


ufo tisne

fi

querrs, 6 podras

en el fut- yprct, rmfio. (Cer Macho caenianohabangue N.} eluve a pique de morir. Pero alinea ia ufan en el fut. de Indicativo, en ci lugar del [h/u} adiendo de cfplcar imperfeccin ufan (yepe ha yepene] re pero cc* Muchas vezes ponen una, y otra, o qual'e muy ordinario en efta lengua, que juntando* y tr^s partculas que figutfican lo rnemo. ye: (Hupigua yepc NO Esverdad> pero ay fu difficuita. (Ayetc yetca yeperaco N. quie ybpe no angaypsbayr.

tcqiiuz oh-ehigi note

Tupa)

cc, )^c.

Es -

E
Hnae

vsrdaa que Dios difsirrula en efe mundo o* P c * cidores,pero, &c. Ala partcula [bina;: fe lijgfcfef regularmente laoera [aetej qumdo quieren explique no fe figai , duda de ello. car ei efFeo ('My^pot'iC N- acte ndoicoctuyj hizelo pero na
,

&i bien hecho


(aun, pues
fi
)

mombeeyramo amo] aun yonolo


ioioJixeras.

[cht N. n Jirobiaychcamo ndeYrecreycis, fi tu

dem ac: (che yepe)Con(biej hize compgracionde minori ad maius, /. c comra. (TuparaH. r ac teo oy pora ra, bhc cene ande] pues \ ajn el hijo de Dios muri, quanro mas nofotrcfi La mifma fuerza tiene lyepe) Tuparay ye eraco] occ Aun fin U partcula ibe) que regularmente Kiefu-lefeguLr pa*a ia pampa racin, e hallar uj

fiio, E> (7 # [ Angeles guipicha qtiarcpcriyu rami cccy ypcrangiiubae N, raco & Mingue mtangaJ

www.portalguarani.com
ti

chupe guocarcy porrey* Aba, angaypa zuyu abaetecatu abareyreco oguerooca note ybape herahabo rae} Nico. enel fsrrnoa d e S. MigueL Nofuff S.

oyt note ^kagagui,


p"

mo, haeamo

Miguel ios Angeles cec. ya^ia de furr a los hombres que cc. Binar esparticuia que ufan qyando hablan con figo mermes en cofa que ellos es agrada y que la quieran <*c. pero fempre juncimente figaifica algn genero de imperfeccin. . G* (Co yepe pico amo y N.) lo ufo un Lidio, que bufeando n palo, hall uro, quele pareci propoto, pero no le con" rearaba del todo. [Oupucuy N. ] diso otro vien* do un pefcaio muerto en un rio ? y no vea bien fi venia nidando hazla fi. [Eizpe cucuy N- hsy beramioyerobabochugui) dxo lo de un Cavarlo f que encontr un genero de hierba quele pareca buena, pero viendo que era mala, la dexo, bcviendofe bufear otra. Y el Padre BaaJin enua fermon de la virgen dze afsi. [Cuy quarihi rehe chca abara mo be rapo, yecaru paro gu quaraht oyapraha ene etey yacfoita tctfro oyecb M- ae ycpcj co Tupc marogaeu reco porihba rbea guaray rene ebocoy rea, na guiyabGruguy sete, 3re quinto mas, mucho mas, mejor (ndeye erehopota, biceceche, /. bFrebe che, f. btetebeche, /. brc ceiiiga che) dicen que quieres yr, mucho mis yo* [Per oya poquaa ; bire tee che) Pedro o fupo hazer, mejor yo* [Brc naco /. B'rcebcteucobacJ ?
,
i

cuan -

www.portalguarani.com
*4

quat&to mas elo.

(Mbaeafb? yepetamo eremoef*ete

baeamo hag? ndebc, btetamo egaf mbae


fi

graciayacremocay) aunqte fuera cofa vil a que perdas, te avia de pefar 3 quanto mas perdieras U gracia que es cofa graadiofa. arte r. [toda va; (oymebc, L bhc) roda va ay. (Oubtbtc) todava vive, diccede enfermo que clU echado* H^i<^C Ambobucri teri] bajo que todava dure. Bit , putft ai principio haze (mbre'j (medie) [mblterupi ambobcg) parno por medio de los dos [o* yobuepe)en medio de los dos. (Amboyobte] parirlo por medio, {mbepj molondrones. Mend Eo breve es terminacin deGanndio, y iipin len con efte [Boj tambin fe haze ta forma t 1 litio. el Arce, fupem. Cap. 8. Excep. i. E f* Con Nombres tiene faerja de Participio (Eae] per modum habitas, ut*. ( Facbo) e qae anda enfermo . (ernboesebor a J ios qce eftan llenos de fo-

^i^^c

fc

fecrbia, (feal)

(Huybj

el

que
la

eft flechado,

con-

rinens fagittam, (Hu^borc)

herida de

la flecha

de la herida, (Co ^b c^ab] efta tierra lugar de lanto,vac de lagrimas, (effeelo) (Tupi eembo] eftcdlo d c la palabra de Dios.

ferial

Eog.

|ybiatbog] abertura de bobogjpaitir. V. Xhes.


aberrara]

pared. {An>

Boy

Ijaegoj [hboyj fe

luego*

www.portalguarani.com
H9
la.

Pafticufa que la ufan quahdofe determinan Bazer alguna cofa , noe ufa hablando con otros, ino ab* fuutCi y la ufan ios varones ea.l numero figir
ir* las

mugeres dicen, quu

ut: (cahcal* ea

vaya

yo, dcelo cjdandb fe 'determina a yr c (Taha yco no c)me determino' yr otra vez. (Tssnemoma* rngnu guitecobo ecuec* cherecopo chiche rc-

royebpccareymo ? oyabo raco mnmhu^mfno) &c-

Pom. Para
Pa.j
laru tarde)

ci

pura uan

parca.

(Pa.j V*

(N V^al es tarde ?\ (N. ramo &ne}pcr lararde yre. (N. pFturamo] portaa/de piicfo ya el foI(N. pihayerop) my de icc^c, (N.chtjpe yhramo mem'c] anochecile en el camino men(caabiara recscaharer]
,

tras iba. "^c (poco trecho]

ionios
ai

que acompaaron por pocot/echo


Vacar

ios

que iban

furbaL (Cercano) (ndemano


re.

NJ

eftascere-ino i la rnae<s

(Yk N.) efl apunto de partir ac> /,'Cacoy) es lomemc que: ( qt e icoj) /Acoyle ca* co mbta oyabamo pac, Py rejbiini] res tsco.

mo

anees

Ugente que obedeca

3 ios i acreb
fe

fty
ba:c

cacoy rea) asipasaj aprobare, o o jcjfc acheche /.' Cachecey] tierl del fil'.. fe

ujee
,

ue y

poco
^aira

cafo.
[

(pgr ventura)

Ma

ndeae- canr rsej /inda tu por

www.portalguarani.com

ventura ns de yrer efso, como medio rnendo efpintadofe que haga -tal. cofa. Ss fueie tunta con (megaay) ut: Megiaycam? ahaaejqmfas ir. Noca; machas vezes es u partcula, ami) iuc g. riihca (oi collu nbre] por la inalca que haze con ella 'adicciojC^ueic precede, ut ("Cbiapacimi) id cu: (Ghapaco arriij pues ya ib,a que oia, [Chacarrii aracae) veisaqi, 'oe f/iaanrHimeuce,
.

Carambqae
ana 3)

[a'uigiamciitc]

(yma

N*

#-0 jf|avnbwj|

r abeja t efe'

aaugaamcncc un cierto mo$o. y^. fug^j macho tiempo' ac.


{

C.atu > qu2 cpnuartgaeshazcjngaiu) [bien] (Aycjaacam:

fe

bien.

Pmb jeatd) t *ig o io por . a, apruebo*

^OTj-bacccuriie meme- prnboya

(bueno) (Aycatuog) faca? lo bueno,, ccoger. ya yperlahub^C' jpe y mee ag) reparti todos fus bcacsa tos pobres. m ay)_ [y por angacti). es muy he r mof ^ntupl
io.
[

caoj^
5

(Are

calar le JdeTpues'de brgo rito raai.es) INonioyroy omqyrpagatabe.catu] no le aceaoj, aniz* i c na " rncfi ornas* tes "a n c e s } ( c o b a e a gu m a b a e caca panga cfcypbca) tclos quai mis quieres (no fino) [vrnbe catii ereruarn.bjiia] ao fino i ord avias de avcr'traydo."' (Ga agu cata rae] err pidiendo agua, vino quife pedit.{) (checam ay siaa)yo io T ligado dice [no er bien, iico, Iuflo 5 y ao poder'; ut: (adicty' cncyyapohagaarna) no es bien que yelo higa, nolo puedo hazer. (vecoa* crarrij adicatuy yoc haguama) en da de aytiao,

[
.

i-

no

www.portalguarani.com
nocs
fcjca

nofc puede
los.

comer carne

'

pronombres dice (mefmo) (cbccaui ece ahecha) yo mefmo lo vi. (JSJfa ha.eca tu cte^ec'iagirerugay omornbeu] lo dice fin lia* vero vilo el mefmo. (Catuy). difmiuuye algo* {Tubicba catiiyj.grandecliio:. [ArCcaiui.-nte) ds
(ere) en
.

Con

aqu

aun

rato.

Con

partculas diminutivas, y ne-

gaclon (ey) hazcfupcilitvo. ut: (mfrfeyngaruj muchsimo * PofpuePio ,a (a partcula .[ya] dices (Cabalmente) ut (yyacatuj es i .la; medida, (ara Ficuiiifodo cdiaenterp./brycreia N-H-odala redondez de a tierra. [Clierecobe . Chemancey
:

N
i

toda mi vida. (obaSance) { Acam .NO ^otni o^bailante (/ v yyaeaeijnoi;e acam.)


:

);

i!

-auipaco.. Inrtrec/dc'cofa via, oyda* un.rnuchacio

ad mrandofe de que fu Padre e aya dicho que no le tenia amor; refpondio: (Catiianga, pacoeberuba ch.rbs aet?y ndebe suitecobo yepi] Pues de balde te eHrov d:eudofcrnpre Padre mo, Padre mi* pipo) del que fe admira de cofa exorbitante. t!t: [cacti pipo u:y cop rerubo) Tambin dice*, espo* fsible. V.(eo cacu pipo ) :aru inga pico) del que fe admira ggradandofe de lgunaxpfa.

mu

datura] es

mterkcian del que


}s

fe

.admira de cofa exor-

biraate en

rey rcs.dicei (vabaecccamrja rnu-

ger dice caciim^e liten del ofc fe enfada. u,t-(Cat^ra parece ocpsj la mjgetdc, [camrar)Tam-

vbje^JouiV cachaba queriendo, c.ufadar

'i

otro.

Can

www.portalguarani.com
Cacu icpelqe
8

rofsb

(coara cattitcpc ckerufieengab

r:ic]cspo''sible

^uz Hego aMia en que

mi Padre m<

va

de hibiar.
lo rnefmoqie: (teljpc, /. paberern

Catupej_ea publico]
biechara^o..'

Co.

(/vOt,

tomad) [Carey] tomad quando quiere d ai 'alguna cofa.


(efto) [cu

ola, fcu:,cflo ol

COe

panga)

es-efto (aqui) (cobinf) aqutefti.

veis i ] ai f eta es. jCo'aaco, /. cocera co) cece, caca a^uiV Co nanga, /. cone) ello es, c del k ^ber. (coviunga {. coramf] como eio
,

(Comeo)

miiic s(con.ibc]otro taatocmo'-cio.corarno^efl


,

vez, Lo jnefmoquc: (ngrarn) cfjl es ^a ufoda. (Coy man ?quayj aora en cite punte
es

U primen

Codera / ccypo, /. coaipo} quilas ello (CirJ (vei, sut,ia euam)ui: .cobie panga 1
pas.
k

rcipota codera acorbac) quieres dio, -aquefio. noc 2n ilid* Toa Pcti carera paaraj vienjaepetru
j

,.

Tamba/e |uaamia i upa upe ac^eye rur escocer yerare eyn guitecobo rangelNicol Tf". 4- dr. | permkaieme a explicar m
sur pialas
-(
a'

po:o primero lo que debernos pedir Dios, y tam bien lo qieno debamos pedir, 'y en ek femidt o^ao apj:uao del Padre Mcndoja. (Gmeme ds a.]u adelante (cocuerabe, coguibe) idem-.-(c cuerabcaia rupaopene) de aqu ir ia Igeia fm encur en m cafa, lo ufo u Indio etmdo I lu cuacara (coaguibe ?. cohibe pepe) dede aqu
alia.

(Gobaci cobey] todava aqui. coetcy}aqu

www.portalguarani.com
^v::w
t*9

cnemanoha* .tingue bina) efhve piqi-c de morir. Taqual vez dicen: (co) por [rco L meo.) Coamo panga /, pae) (qua! elviera] (N.oicoebap rse) qua eixjvicra fi alic^viera Band. (pues como
piq'i/c

cerca,

ut: fcoetey,

f.

cerF

]Sf ereho c'iemonget eymobc rae) puc corno ce avias de yr antes de hablarme? (NT. erebo, ?V* irna ndcc'-eymobe^ra) cerno ce avias de yr

avia de]

fin

defpedine* dicen tambin: [como pae) por [co:

amo pae,)

Cocampipo) (aora

fique) feoeatu

angapipo guimanoI?

eftuve i pcigro de morir, (o* q ue cce pipo) idem. Pe o en futuro dice (es pofsbe) (co:a? ppo /. hera guimanroone rea) es pe*
s
(

mo

rae) aorafi

ble

que me cengo de morir,


pipo,

es lo

mefmo
/*

que:

G H2 e te

pipo, vei: coere pipo

piche

aman

raene.]

~o:aiju Aoere-am hera)

(Ah que
)

faera

fi )

(N. gufma '

nomo rae) Ah que fuerafi'me amo ifcs, Hamo hera dem.


Cota*
te/to)

muriera. (Gnete

(N*

rehejporeto.

(K.

cuerac^e) mas

que

ello.

Coe ramo (maana) (curlcoe) maana por la mm'a (eje. earuramo) maana por {a tarde (Ccr amo.

be, /.coer'upibc,

mobe,

Co?

f. cotframobe, / eoc 'yequaarayeqmaruptbe) en amaneciendo, (cerca) [coi 'hecoraj aqu cerca ci. [Coi coi) aqu Cirjuita. [Coi co ch'zpctr bina] efkibe'y p^ra

/.

rabilar [coi coi

animo bina

/.

coi coi

namanoy)

www.portalguarani.com

Jhrs* pqre.de morir. Repetido tambin ddc (/qac;wcmcnu;? pero no muy uaco. lt: (coccl ce upa chcieiecobo) Arg. puede mea (dos cofas] (cunum col] gemelos, de murale el ai mero [Mocoy] dos/ Corc [Qr>:^i v po antes aora mas que nunca) .(Nv ama piecteM >apo;ora yoavi&deyr a, u ponien.

do, que no q re ..mas ufado es; {angee amo parga,Coirl puco h) [K, vu)p Qc o ha quevine. (na cfrgua rguay upo) do ha peco que efso fuccedi. (naN la^y fh l j no h pocOjinucho ha que te fue. Cene [-iameutc, -.ya) ^cherogamba N-) filialmente fe me acabla paciencia, (Aro NO ya fotraigo, (ang o He ela vez no mas. |ng H. a ni bey) ele aouj adeiaace ya\ no mas..
;

.1

Copaco

(a

cafo ro3/ia)c.s pregunta.. {N- acoibae

Pay

re-

coojl vivcy e s cafo todava aquel Padre Mait. Gorom'cep-jes; jcoromoe tayspojeipucs (ohare-co-

romo ameerdebe]
li tic

def pues ce lo dar, iempre apc

npo

fue uro, aunque e

vexbo

no-,

tenga, a par ai

tcui.i(i2e)

(Amqcorom]

dilatar a otro tiempo*

Coromohgauif, L Corojo omoiote abane] u de w zun poco V. (Curie.)

Core

[vrif j.j u) N. acarugdfrena) veis aqui que efoj comie.ao, dicelo combdandole.l N. mbiarur i] veis
t

aq ,i

,aeteio aqu, e fiando en cfsc, vino [agente.

Cote aJaye (pero can

refieren aqu] aanlo quando algam coa (ndpori mbfa oya oyaban N- ybFra yya >:e ycjapa ypocohubo}dixo ro ay nadie, pero

cae*

DU

www.portalguarani.com
ena aqu que folio de repente ei Alcalde, y ;o cogi, ^ A ico be pcunche guixcobne. oya cyi
bau
N".

pihayerupi tc ohe^pta)

Vivir, dixoy
la

largo ciempo, pero


lo cogo
+

no

fue afsi

porqu

muerte

de repente. Arag.

^niia) (cococ) b azi a- ac. (Afnngor) bna l (checotcoti peyibopa}veaite aa mt emes. Eand

repetido cambien dice


contra
ic.
r.

(courvaj

(ciiecoi coclj

rn|

V. el Arte parte Apeadrxiaze t&tibjfeu lium.rq pl urai ( Co aade pocue ] como clas manos* ir ag._ Itea todo !a que cs.de uai epecic. ( f ororue note oyeaa) ho c hallan .ma> que tim, Jache panicua que dice t em pe pasiao, (Cnico amboyeqaaa pceme guuecoba j\u} cflo es lo que os ebve explicando (0$ d*s pataos* 'Uchc-etcy ayer detcrrmnauarrxntc (N. naarndc %w&
partcula que ha2e prcerco.
3.

Cap.

t. .

4.

de *?er (cuche cteygya} cola eic a^er c: Retiene ctcybc) defdeayet: (cuehe ambuac pej ci orr^ da, inacierm. (cache gua ara; ambuac -<e pipe en ios das pagados, (Cuche ca^a) da na <fec

!l.

(efe, eftos) |su yba.lcffc cipa,


la

'-sos

esc ios.

Con
en

pofpoftcion (pe]. dice

(all)

cu ybapcj

silla

e! cielo.

'uy,
.

cuybae (aq-ael) .mocho, fe ufa sdve'rbt'sfme^c beramainf}parece que e fta" all': Jtiiy'-b) veslo-ay todava* c l -sisa, [cgycoir
.

US: '(cuy

^Fy<l^yj

*he)

rnasaila.

C<

www.portalguarani.com
Cope

flexslcpegl-fos-que eflan exos* {N te^uara] los ^ucelan auenies. (cupe aheya) lo dex alia lexos. GurI(aorajdc pretrito (acaruima N-] aora acsbo deco rner.{rato de tiempo) (M. que eico ebap] un rato no mas, no re detengas mucho all. (N. cie /,

caaymbape yahechanej
maana, por
la

curitenaicaico) ciiuve poco, (defpues) (N. arao vciemos deptits en el-

da del juicio. (N/.ambuaepc]ctrodia. (N- cee'

maana,

(]\|.

coeramobe) maana
;

luego que amanefcsj {"]$* Kv.rjgua^J mucho h (Carirnc hcmimai> cunte!) luego ai punto. (Curie
q.ui
/.

curiye.

/.

curingaru

/.

curingitu rire) de a-

aun poco^N.

rnsrnab-, i..curi curiab'ca

.Cun.autamo, L clt aupe)(oxalaV da inflante. Gurbey (aora poco h, r de aqu unpoco) Gur cono, Intertec* (]Sf abe ymengua rae) mrenlo ocra vez con Lis chocarreras con que rale. C"ri/-. (curiye) dcetiempo futuro, (megaycami N. nomeeyebtbeychene , peyabo) Nic. icieudc (S. cen] de qjjjfas nomc dar ei da de maana z\m uap.oc.o- tNv catu) defpues de un buen raso (N. guarma j.para defpucsCuij ('rrtcnyto, prelojOJ. aneniombeu) rreconfiesc
;

menudo 4 (IV: e.yebiV|uc}.rnira que Cuime^ L (ciirimey) (uego ai punto.)


*

r'3

buelvas prefto

Cudicyadem;

{t'ccHb N'.jveic luego. (IV. noce ayco/'


.

-he) eftate--.ua-r3.i0.

abrevi nii obra.


r_as

Ambocuritcy cherembiapo (N. :-QU y^i'pe etiicoie) vwipoco (N. mblr] ajgo prcta. V. Xhif,

www.portalguarani.com

.ri>i

nbtc

l.

ftfcramk

7.

Ofot, luego,

en un

5iMr*pci>) en in ante-

un pefcnm e

ando

^andobpc)( interpolad ament! (ryporar $anfin

dogcyngat oicohcmc) ehr padeciendo


terrupcin.

in-

*p*X

yce^apiV) (de repente) omano N.) mim dc repeine, (a5ec N. e!wpc)le hab/ aprefsurada.
;

<t

mcntc, ?cej3putape orcmancramo am) i vb*c xa muerto de repente. (gana, querer) (ndccaraje panga) quieres bautizarte, ctt><;cca tu} tengo nucha gana deyr. con narigaes ba^r (n$e) (nachecaneonderij no rengo voluntad de c*nf^^ {por fCco)(c!?crcic^ce] po/ poco me derriba. V. Parce. } m Cap. %. $.'
veras fnero*
/

che) part'cuU que fe pofpone ala negjeon del futuro, oprativo, y fiibjimtivo como qaedadicho

*?

e!

^ne

'

**'

ni,noychcr.e

/.

chenc)

nomo-

trf

feerc a> i

wnpoeo

piqt){N. Cic man hbaneaebrSakluve eereide (poeoHA^r N. chu gu i) apiiU me, un poro de e!. (ndey N-) poco falu.Ccifbey)

mam

mas,

mogate^, r) pr poco meP quemo, jeen

( cc r.?J

no?uito

or poco! ,N. tcer?

poeo no lo lev rodo- Band. ftribiOva.MoeojVJde dos en dos * occ fobre; V. (Asocc.)
w>.'

2*.lR!j , pwucuTi

www.portalguarani.com

(ja*) lo mcfmo qpc" {guiri chcpopqu*) por (cacpogua] lo que cfh ca mi mino.

Chi
Qh%

roeimo <$& ** 1 nott de primera perfona incl* del .Pcririftivo.. (Chamboe) por (imbo. ) chaqu) Intcriec. dei que mueftra adv^rce; /. yquracitu vica) mira que gorda efta la vacl. Chique Tupi ocmoyro ndebenc) mita oa que f
')

iya

Dios
"

e c oj

ira'

contigo.

Chang. Intcrcicc. del que

Gha

c admira. pinga* chaeepaco charepe'J&c. Sirven para conciliar la secacin, V. 'd Arte ea la Noti.dc Ui

Partic.de preguntas- parte V. Cae Nil llamado algn Indio. Es ta minen -part cala de qaisn fe mueftra medio enfad^E. G- dice uno: (emendo ^rgayaha) y Rcfp. el otro: (chc)nc readns ua poco de paciencia, y lo dice con aigur
tonillo.
:

Ciuira; aja)

Cheau paco) Intcriec, del que fe duele. A? dem** Ch (ola) /iamando otro, y es tarcriee*-clcl ^ae hazc con voz bax fil eacio prenunciado lojmefmo que: (guara) Tobaichua ) por (Tobai.

contririo. (yoptriha) dos que llevan


comofiiladc

urj

cofa,

manos {Haqucucrichua}

los-Juc

citan,

o vienen atrs-

pifLfcuIa que tiene varios Ugnificados.

V.c Arte

Gap. z. >. 8(decir) V. verbos irrglarei. E Eacaijdemugcr Sgnanos Ai sgV


Parte
3.

www.portalguarani.com
TT9 Saca? anga pico) de Urriugerqxiefc adrrura gndiadofc deaiguna cofa* el varn dictn:{ Atar.) Ebapcpia] (IV. agu ayu] vengo de all. (N. guara) o* de alia a;c. Sboccy, /. kboc oybael (cfso* efscs)M catu] ek> . (Nu:hc) por eVo. (N. si fehe) para e$o, (N- raro?)
defsa nrianeia.lN.rami etei
/.

N> rarnmgnujdcfia

n.i^iiima rnanera [rf) {.N- ^uiz^ ay viene. (]Sf. rupi} por .a y. (N. yhoni) a ya, muciQs defpu^s

de averfe confcfsa Jo, dicen; (ebocoy ute e bocoy }


cso norncf foCaut^lCa' c^Q. ..--.;. .bpccy, cbccqi), repetido Iutericcon dejque
^
j

alerta .-afta va-.cfsa fiera oc.]es

muy

advierte ufado.

^
;

fgu lateiiceon deiqueidep recia.

ih cguj'bae) (efso, cros) [$f rarrii) defsa manera I|& /. cgafine) ay en efse Uigar. (N. rupi) por
a~. c) urab*v par:ui repctva
ei I
J

como

repara

aJ:e Mendoza,-.q^e'fc pone muchas veze* por .omito. (Ta, mp^cndupolari beram egu? Tupi neejpireceque noqucien oyr as palabras de D: os.
es la gente,

gii^ay,

Lcgfnorc)dhe(rnodo,TTi3asJ{N. mb) efsa efsas foa us maas, (j\. fac o mbla, iccj dem.
d cbalde,

'y

fin cwh) [ChcKic y) debake rneri (aiayapo ey) dexejo de jiazer fncafa, no cora mal fur (Aycrcy) efpy 9Mmm de otupado. (Vdca oma-iocybael dicen a tas vacas que mueren de luyo- Con el vebo(aedice (mentir) (cyabey
t

ne,

'if) quijas

miatkndo- V* jtcLj a

lo

negativa

www.portalguarani.com
Ij>3

muthn veres dicen"!


fo uate,

fyei]

n
)

li prrtcri

(yjcoii
,

iNmombabi

ve

nolo acabe ccbilde.

Ey

( cib)(yaiuiey) leliaHe cafo, fia bufeirlo. {e {ipshipe hechjcy otcramo ece) tiicol. JHcr<

Ey

*n.

mif anle i cafo ore. Es egrcioa coma quedii dc^o cn d Arw. vczcia tffinaun en^i cicmposdc Opwiivo. Coa nombre* dice (fm) tingaypa cy ) fin pecado Mbie cyjmdn Co* &m* acgacion afRrrna,(ridt

haytabeymij o
cyrarnjraguay)

*io

dexo de amar (N* chcraj eUndo fm eafcmcdad, hoc


.

i. eh^ao fetWi (Eyrae) .-negacin dc

igif

fita

eyT,c j

dondcnaay fuego. n

verba

/iiibalda racen, porque nofebizo algimacoa. yi ICicpujii fiabeymc areccarno ytfe -ambacupo fosiego, aun cudia ic idlati abajo psr

aoccncr

Hyc

[th\ corno afi) rige Gerundio, Subjuna/a (Mi niiagitabcyciMC repipo Abroingaypanr, autnbUpQ caturi amo rchc i cyhcmbt tceob

am>oiioc

hombre dcptre ventura de hazer obras butn%$ e diciendo, al?i comoafsi noaan d d- aver pecado ctri nda?ttardequcrcmpranc tener premio cala -yccnangi Tupa ndc mboaracjua abone) tird
t

feir

i-

g^cpl eyramo c-beae , oybo)Band cuydar mat po di los Sicr.

H^Wd*

comj) {0/ c L E ye tcni-po pecaned peref como os c mUrcu dcbatdc. r amone j veH gani Kota que*. [E/y* Wi&ns vczcfi e*lomcfr*
rcis

"l t mpraao Dos

ce

hdc cafhgar Ivcrtf.o

vi

www.portalguarani.com

ymbt faunque no)(e^ j&^to?apo N>]mandafeo aunque no lo aya deuzer V. T^ce. y fntc, f. cy.mbue /.,~y tire, ) dan etos tiempos [fino
ybizTSyOQi
3.
vio

ver] ty

aira*

? TamHcn

Arre ea el Suplen*. Op* da .xfx romance (h afta que

no,

rcntr.as.quno;)ar;

(^gtyp rcic ycpojua*

aabi 19c ? ;a>>QgeyrC 9 .<iingngccoi ani] Ins. baila

3z no
Sfmobe,
/.

corre etiuo dea mala e'ohifnbre,no fele

c/mbobe /. yrnobe] (ante* que] (chcho N.) anrebque yp vaya^tc? .^O Eyco, C V aiC0 )como (i no) fAyapo f^,) ~qmo fi nolo
ubi ere jecho, poco, ufado
>c

puede decir mejor

Gaevypo eyramo amopae?)

Eme/, Y*/ negacin dei I mpcxat. Pcrmisvofc V. Arce gmoni (af de cfsa -roancr a){N* ramo} fcudo ai (craona^) defii i^ 1 nwcra.. (M. ccjuara.) los que fe por
:

raa> viven de ei* pinera (N* onga) femejajuc cfio. (c *n jaa pipe) .coa fem, jan te dicho Ernenac,/. .emonande (y afsiesa ha ido lacaafa) {&eca
c!iecnib*p^ N- adany] musao tena quehacer, :ypor cso no. Mead, mas ufado es: (aacriroboc,
:

/.

-Aipoiape/. aiposichc.)
regir

Eacy LneyikeaJ Fim:jU de animar, fade

Ge
ru

www.portalguarani.com
*6%
rundi, 6 Pcrmfsvo. (N* eaemcmfcegiigko
/. rc

rcneoicmbeq] ca confcfsatr. en cl PiraL [Percy (xa lua baca, caifsi] (Pcncy hcrhabojen hof
vfeaeaa- lcvadio.
.

Encyqufe rc 2 (acaba ya] dec que rey,) tai 'g


I

cj

varen. La mtigcr: (cucj

.pe, epeyt^t } e n el Arte Tranficicncs. i^ipc cd L u tzcej xkc^cc. de lrrmger m fe enfada. aadec amcure] [ycaupfrteccj.c* muy bue< ^&fi^
.
. ,

:aio-.-

i^^Q"etej (a

er

verdadero.

Nou: (hc

et c l.-.xco st-iuba^-tainbisxi

puede decir; muckl

Et-y

dumsrc, V. (nt.tj3 tot diente) (opa e-tcy)-fc acib de! todo (folamcn
veatdoioifneaic

.-.ieY ^ndsrecaic^ ctey:&ya): lie

verte ^e*aerameue) ^mareicypa ereco) cq tno as, como eY propaamente fu alucl.:


.et.s^baet.Vjfts

{^Mm

que anvcrciader ament chrifiiano. JElI, ctiqerjdtjueralliircr^rvdcenf^p, uano qia;i. lOt^JifffI fiic^ niaia,.: pefad^. Coucpond nueflro romance dex* efso baRs ya. Tambin lo ufan por erJaHo rcp.rcaetnier.do mtchachos i

quietos: omemoes^ym^sijado: (VSara fia r, /. ptiguraj^^amuciios. Siesoo:\M^n2 pcorj leca quando emea dgan daao orre, como fi alguno ubicado u?i eibAlo desbocado remiendo .'"queje gyi de den i bar dicen: (ec i c -etiqWfi] y fi
.

io derriba, diceaacgo, l iinaopjiio lo- dixe yo. Icen correfpQndc aloque decimes cn.rcrnir.cei

aora Q Veras,
iui

fi.

,jno>fi;cticio cnUj-ar fifigi C*

www.portalguarani.com
a'gun p*!o&c,/n dcc;(ccqucra)aoraiovcraf>Itcaqu3nntfiigandcfe

tti&kvvan*

?S3 arretsaf

u-

m*do yerra c ci juego, n otra cofa ur {cuquera Tirtraheyyapic^niorajycomocrro^lgolpc. icaiVt-aci . Saaitgi panga mis.ylntcrcc. d
:

ccmpadsec. 6 -adrofr*:. lupc/. u?cbac)jcfsc]cscinben Advcrb, ffeqN&'* upcpc hn) v^to 17 cU c^rie oc*pcl;ay fuera Avczctcsio mcima iCupepe)que: Aeoiramo/j

mugar que

fc

j*i7. ngal

cs

b rncfmo qucLang] palabra de


del que cTp*a. .Gua
ut:

amor.

k gui.) Inccrcc
Sa

ang^m) de*

ue fe en fadi. juab) vef i d muchos verbo*,


rnuget
r

(mombc guaba, dc

^5?rn.b.7 3uira cs particu aJLfsim V. el Arte Partcj. C*PApcid. | en el Suplem. Cap* 7 lGaare>c) 1,
-

pof pctb at Abat:di:c(prQ^ho} (cacreco reheguirecc rherymba omaujmuro mi novlu quc

me hazia mi
Cap.
1.

chcara:

53ca (grande) con verbos dice (mucho)


'

V. Pane
.

1.

. 1, ! Apead. ? f del qu.' fe duele, y admira, ic .Uic*c 3aa etc) Imeriec. pende pyn] Iunrar con (pe panga paco) ^c(N. poro rtbctzbi. Ah dedichadg dfil. N< aagaipa

ny.) Iii/ o pcc'cido'c afanador. (Tu gaaacougu? gua^o gaccaf*rno}que de venados ay. ( agaietc pico a!K Abat rere cobo.] O^c de r*us r cu e
i

fu*

www.portalguarani.com
fulano:

No

eTiterceccn del que fe

menee fe admira coa dolprVino tambin del q u * te admira aun alegrandofe jPor inte rieccon <?<
admiracin

dvch fofa

fin- que tn cuya juntamenicdoJor, ti racil.-Pomp.cxpIkindopiCi. 6 pecifcifeandc


!

acudas palabras del Profeta Baruch.

Dornus Domn, et fagbitf lois pofsefion* *t mignas e et non ibc fincm, dice as: Tu rna ypahay^adu^ ncy tcpcoTupa reai* rae
cl
fi
{

nt

Oquam mag

guaetc

empico cicya

ri

ycofeoan

romboe^angcps ngopa ter amo rae re? pop: pop aulwyc Her n co ere oho
oapi rcyngaiu renona

ag,ic

eabc^a po*

Mi

nd.

ohoibo*

Dice carnbicn: cspofiWc. (Ctete pie* ikmt nomone rc$J espefibc queme tengo de morir? V.

Co

caro,).

Hacte pico) demift acj {Guacrc pico) i/t: (be

re.

pico ruride pcab abbo yaicobora}"Ah que liemos errado nucfob camino*
i vezes qucfranal un (chtrembh^ %u%mn){ouz bdclievar. Enet Infinitivo equivale ^ Participio fEro. (IVIbaepaguima) por (nibac opabaerimajeofa que fe hade acabar. UC \5 Nota de pretrito ut:(tcidagc<} V. Parte Cap, t. %\ di pcml G^et^ r cnl crb){eraha N.) llvalo entero (che pa] N* de todo rn coraron.

Guama) WrM0

G^'

espjfpofcioa del Ablat.

'

V, (gul Oyogui yogui)

Como

fe fgucu.

GuU

www.portalguarani.com

uiht

ttfpi cb c te

rmln$

qu
)

de fSniyaboe

tfqai l

gracacguibe

f <pi eguibe pepe) dsfdeide quando,

V.lybce.
(fincada) (N, ayapo.} Bizelo fine a ufa-. %L
cerca)
i

Giuyaboi
puir

joViboi.)

(muy

fdebaxo) chcpog]

oelaxo de mi

de amanceer. quet(cbepOgue'} rnu s de m dominio.


)

(coc

N.

muy

cerca

b rtiemo

HHa
4

b. terminacin- dlos nomitrcs verbales, como queda cucho en ei Arce . Se ina cambien oh: un:

kapc) en donde

(y-

eli,

(yJiarupt).

por donde l

elaU &e, K*$Ipe (con difncdtad) {M\ cacu) con mucho trabajo; y difficutad. (Hemimbos^pc yepe abane) A afii pdar* aun que o fieaia he de yr. Kae con/ncion coputenva* (che bac ndc) yo oj ; y
.

Je4

ello, tfrtitffiOj

(oaeoyap,)

e^eu

u aizo;

Prcgun* (cubae pfi'n^a)csefto? R.thaejcfso-e. V* Arre parte 2,.


racbae [ej
cios,

aquel, aquellos, ello, tso)


(

na N; *u-

guyjnocsd,nooncf!os,(N. P*pa) tsa^d J I reg. tcoptpo htm! noni beucuej e dio per ventora o que ei refiri? y R. tkicmt) dio es\esoes. riaeac* . iaeay, /. Hieecacu,. L tccatuay) emeimo.
"

4aeb (bueno) (N P*nga} tila oueno (N. ci) exce lente | Amboiacbc j o abono, fe apruebo.
,

'iasboy (tdviaj ftgSica perievCf n$u

.jfo.

eficaciagac$,

/y

www.portalguarani.com
gicY^itpa} tiiviz eftol coa dolor z *$K$k coi tnanduTeKpUeacjftanibrc. iN. gtjecoiqti rrccabo rkftdu) todava es f\o&> comofiernpre* JhaCfamoj (por eiso 5 por taa, Uego ea concufion.]

jN. fiftfWtt TupiupcV &c* poruea pidamos


temes, dcipaes a pios.ji - iideyapa rae] luego tu de averio convencida' de mentira, correfpndc al

ergo de la lengua latira. Hctai^bcjlctei entonces] mssfido es: {acoiamobe]

Kacra^oy) por
ft^
i
:
-

tifie

te, motivo, califa)

\mmdy%

hera

f**.

aya) aqiii'ay-

mucho algodn^ y

-.cs

oto

veago
)

H aera modo fme no idamente entonces pC peaernboca*


coi ^oti rene,

Mend.

rio folarrscjuc-

enronces

quaudoct

Portirgiest|ix llegar o* aveidte pr*

ce^r
Hzer'hs

filio

]c empre veis de eftar aieaa.

fi

(pe.

ernba^acoy) es Imperativo,
i. Haerire] y Cepues, pues) (N. ndcrtyapoi} y pues 11:1 lo has hecho-? (y jc g3^^- Giieyapu 'racjlego yomiearo? Hayme, [pique } "ndairj.) a pt^c titube de caer,

Kaer-ec r

Haercpe
-

Ipfi aiayapoi] piofue ;etube de hazerio.. ( duraspcSjXN. yapo) duras pe;gs lo hago. (N $1 yepeja auras penas eicipc. ^iiamo (poi'foco; {o memo cine'- (cerframo. N cheyu#tt rae^ por poco rne mita, eftubo por matarme*
1

Baya (guare)t^. ridf^apyme}


y-0 desalo*

guiarte,

no peqe

q^t-rgadp un tuno socar alguna cofaie die-en; {ha-

uu

www.portalguarani.com
..-.6f

Hay-

travs 1 (MI yeercu} falt d travs* fSfertye ycemij rnesl de travs. (C henee raye) rric n(t?t

te r impo contradicindose. Hayeboc) (de poco ac) (N amo panga ndc&raquaa


,

Qabad) aora avas de tener julcio que $10 lo has tenido fc'i4a ora, (N. raefabe" oypoma) de po* co sea cay enfermo. Mart- y Mcnd. c yifangsipa.) Kajec {de poco ac) ^dviayeruguS^ aoioh de aora ctfer velkeo, f.nda feaycetugu^

ndebe tequaramo cherecD]no es en tal cofa tztm*. ba el fervfrtc. (Hayee ymarangaru)' de poco sea
es bueno. (ra rasque otras vezesj lo mefmq que-{ \ngec /. Angey) V, (Atig) f*J, Jaguay acoi ahe ym3rang2C4) no loba de aofae fer bueno. j-ayei (h3zk 9 por derecho) (ad^raye Guaca amondo} fea^raE embie t venado, /uag. Hape (Porj (Ayjpohape) por efso. (Aypohapee) fulamente por efso. {-TupVanitpapc} puraracxicQpor amor de Dios. (Hfip^9]^ crn * Hfspcbe{hala) (ebemano bapebe) hsfta la maeue. Happ (al r'cvez} (N* cot? 4 f. giiaplpebo eremondo ndeao] revez re velifte la ropa, hoc ft lo de dentro 4 fuera, H[nc. ( Ah^pipebang] o dobo poniendo lo de dentro fuera. Mari /. rildc que fe admira, g, G. dicen tlg^ps ea

'tos,

arraftramos fte palo y otro vceiido, que iba poyd palo muy pefado. dice: [tutu, Mr[ fbir

misf.) Preg
3t.

indeembiaiupa] cienes -hambre (Harchezaru'ircumo pac'j fi^ corno fi vbiera

www.portalguarani.com

cocido? dice unol (Payoi> viene c? Padre y R* ckq:V Wchip rey' miren io quenas dice, cornaii j !q vbienmos v1a Lo ufan tambin qrjan*
4

yerran ucs [Ar, <"ob ca\u n J err no fino, ej /i deha^eryrfkmrnbieri fe reduce io que oy oa n Indio, en circuuftanca qoe fas compaeros

<%

leiift&n id j para traer palos, ciliado tambin e i fe.

aia0jp*

(Ari, che *be pcoohbacraf rae) Xambn fe usn quando quieren fignlficar que na &O&, fi .10 los oifos que lo dicen ach-acaa sguiia
cito.

coi;*

ieuc iqueilo , Q~ ie dice uno |fo spo tiaodoiO ndn que eres un puerco y R* el oirQ;(hirinde) Como ndixcra atibes taio eres. DUtien aigunos ocros. (Vendac.ey ete ngm rac mh% reit^j yR ios otros:- (.fcaripce-J y es iooiefmo ^ue*
{

p^agttyc acoipeodacuyctey rnfcJCrehtj

u'nti

iooUmeme
jjiirt

(os

varones

,-

poqjc tts mugeire s por

pee) dicen; .( Aipopopec rae*) quiado ygata, y hazen eompjr acin d con otro y quieren decir que es como aquello rio
lien;

Gw viendo un hombre de dos caras dicen; [hiti ludas} Corno S bear. caca &qui pVt judas. Aun nio oron dixo orre: (fri AnUaiaquJ 7 quinle decir que craorroandai tiernoni

mis

ni

menos,

jg,

JKaoe

qweraj (petey M- ? ycpejuno'fi quiera jnus jTlTCi ^pecey yeby N. yepetarno rje.rftboajf rae)
[ti

Oxii una
qicn)
fin

yifrfi'ijj itx a fe

vbiera dolido. (N- ndatf fe porqye n o duermo* (\ ndoro

nup) fe queme tcgi, ^uc np'ie ftSteN{H*a-

bk

www.portalguarani.com

quq* ferTfidoS pero no tbc V. Ndiaaubie)

be ??iuVt) cfenv d P. Ka^, y Mendoza lo da % los hilo ufados

(Eyapoqtc he) rrirsque ofagas ca dcela el varn ai varn. (Comodidad.) Aquebe guenpa.) duermo acomedale mente Citrecohc hape ayco) eloy acomoda do. Hinc: Feeohejcomodiclid, (Araboecobecau* hcre.coboj le di huems convente aci*?. k ayfna. Inte rkc. de ia pinger, qae e alegra. (eco ay /. 'Hcco asj?} (cofWwbre) ibcccnafgiia)-cofa or(ola)
i
i

tinqrii*

dar,
cot

(Heco aj? c&.crt f es r CQhiinbrc el ft* Btfid. (Hcco 5a^ cacor./. Hecey fiaj? * *)

fes

w ticazumbre. mo que; (HecGi oit l. yepigua inte qje 3ypo) Vsalo guando efonsnfi dados de ver* oyr fefli* pre tma cota. ."-(fi) lo afn tas rntigcres^ porque ios virones dcca;
fif

ccora)

eia es Cu

m%m,

de ia muger que fe alcg f *, fcce qa raj afii ifsi bien empicado. El varn dice: kgii ang&y] Inrcrccdcia nrgenquaocio a! queporfct

koque

&eeqL' rarel Inrerce.

fe iizci

legua

i,3g

dae gucle dars. vi$ne jrmc.jTnrer. de la mujer, mirt conque

otra vez

guaranioj nmrlr^ier kxeno.fieudojnaio.

www.portalguarani.com

JhfcyapeT {chdn} [cnereyspc) tnholvkndo yo. (Qacy* pee hone] en boi viendo fe ira.
Jfcr, Es pregunta coa dada le. (Ma hecs / m$ cera

como quedadic&c ec el Ai /. huma aera] en donde tm


fe)

noto! ament q ciando 1 qunde? y'R. (Ara <n isf ) nofequando? fino Tambin fin preguntar E G. (ecamo marnoaguiotibae hera ocenda fe oyeron .unas psiabras que no fe avi* de dond< vkn\n JiicoL Preguntando (i os Be na venturado comea en c ciclo* R. (ftlbse N. yupi caracne pa
iignifica

Tambin

(no

pregunta. .

G. (AracaeN-)

nandeyara oy. cofa que no jT*e fes, ms fabrof y anict&c. [Abarctc }i ohzch vio cmo un cuerpo deim hombre (fi) dudando, [cqm erehecha ou N ) anda mia fi fia vendo> le mamo 0p. [nipo| I'ahecha aypoeneie hcrriimornb: mbeua' hiptg&a N-] quiero ver f es verdad. no q que e dixo ayer. (Amover) lo pongo en du& s no hago calo, t^ernoherni mbia efecrendggL moyeymo) Arag. no fiizicmn csq de jni
'feagji

hee'ngatbebac pipe
ore.

Tcpa

moa t y re uro]

Con ana

no dndome 'tfsienio- (poco) (croata aera} tira un poco. (Apocte r be^ele toque f*gcrm'enrc< (Heiincy} no poco. Herugu [no fe, qae fe yol (He nigua angarey /. ej nter.- de. la rrjuger, que Cueree.
lo
'

Het (anchos}
dicho en

es parucyia que azepar^


el

epmo queda
dice; (icncr
fiiac:

Axic Con pronombre:

ge*e]iit; [cnVeaj tengo

mucha gente,

(A-

www.portalguarani.com
ntmbotn) agrega* gente para
Iti p.
f

V* -T&
aseer,

Iarcriic.citt

del c|ue

no quiere

pCoy#

nada ' Uk.


fea partcula, tiene

IL

varios ftg'mcadosfegun tav*-

ricii de

partculas qjac fe le icgan-

^]

io

moque, do ano
gi
/.

(ca) y ioixfa^ dice ei ludir Mena, :u preg^c^do cot ioidad. Con


fi

rn* quanpan.

paco]

r/ e Je pregunta, y da
at,:

fi

rornaace:

* vc'tdsd

cju)

UHLI
<j-ie

paug temb 'fczfvtm-

tame] 'S verdad


vueko' Ujeblo;

tenis

macha comida en

R.
j

l"* vcl.

Hf

dad. (Hf paco a'ie pubpt.a^ J.e no? K.. Hf naco i aisi es. onbo rae) es pofe* ? pipo es ponbe} (M Chcrenom* bit qus vitcron. .faiminsc" |N. che gi/ima^

S| f ver. 4*'4 ^ue tutano vi*

raco)

moas} es pofstbie jw me tengo de mor?? Bafea-. b\ c.u (N. fi rUndeytra itpo aieragsipa picol
ycpereroo$axigatubaoicoao' rae] naorr. Esposlble

que Diob'

M^ ro

Serio r

aya fuffrido ftt

idea. peccado ndepoch) cierto qvx eres ve,f nanga, (cierto qtcJ(N. verdad flaco. (N. ilic onernee Tupan pe coi te], c fe | bueao ya a Dios, Rd. (HJ naque fulano
tan feo. '(H}' *c pipo)
!

C| dem. ia^o, /, tim} (por po-?o) [N. nieadubeychc Mfta rae 1 "p3?* ?oco no oygo 'Ma> Rixii: /. (M. Mifia

en,duf

^o

rae,-

/.

Hl'.

piche

S$i(la'

rcndxfej^mg
f

ree,)

rufiet

cano

taino) iPie.) ella en tugar del (amo, ^ueda ipho, ea el Aue. (<*? afsi) (M c^ e

yya*

www.portalguarani.com

yyapbb fac hir) es afi 'qt o Stfia e a*i r h t cho. Thn. (mejor, boeoo fie^, o vbter |di N. fcrcicmombcu range} mejor firrs ue i*
fcicras coi.fcftao antes, Ruz. (ff .

rsmi yept

todo afs. &T. |N. tersm facrubo rae range) bueno ublers bao quco tibie iti traydo primero ai Pueblo. {N. pac Pa
fi

bueno fcr*

futirs

Abmtf

aca raibifco
tjbcra- fido

eirambore aeam

ttbid

rae,}

Bueno

rabrar temprsri el dc. (|y. pcocftcgjihoBo *acbfs^mc;or yfcia* fido qc ubicra ycio yo pero fea, (f tmc>}ta f tnbzn pate decir: (oxia j('N. heehca rafej oxa Oabiera vfto. Arag. fiframo pae i, h e imopae) {'fuera bueno qus> A vi decr bueno pej (J^, -yniiigaypabae ybpc ohca borac)uera bueno a^e ios malos ueVeu &i cje o' (M. Abinsbicafrsmpaciexorrfio ndeeongej paes avia deer bueno, que f\anc tu cafique m
tubxescs rhact?

Padre ubcae ech m*jji ^ ys efWtera grai


qoe
ei

que fuera fi] (K% AVetnr leoba r ic} que fuera deii, fitfc; fucns d iaficrno <HT amo'pJpo] (que fer-quan'do) ji zmo pipo &feeyij| ramoncj \v&(tz qiRndo rne maten? BsucL y hechacanc) que fer qusndoe viere. Siempre cg:
X

H amop-e Lpa&gl) [Ah

pariieaa ue.

H/ag^

pacjj

(cs pofsiblc]

iMa N-

ee

Tupa

hablando de. cofa pagada maringitu cte moic c.y aga


te?

c<ie.iuona trc

yepc -aero osar a y

necc ieroim
.

bo

www.portalguarani.com

bota imrangstfc mbosycpotarcyrf!& rae) NtccL Espofs tbe que yo a y* menof pr cejado ec ,. H?ngatti ec- her) fes probable) (N. ahcoiiboncj pro* foblc es que venga fulano. Ocios dicen; [yeam
er her.]

-^igiiamo her} (fuera bueno, avade fer bueno} (Ni pe inga yuca potaha haraurche perme^c ^eiau pei-

de fer buenoei etr miranque quieren mata* vaelraaima? (es afsi que) (N* guirnanomo rae} es afsi que elubc ea peligro de morir. Gmez. ndo J. hit) [no veis, pnesno lxe yol (HfndotTp]
avia

coborae) pom.

do con

guCto os

dem, farobien dice: (mirad} (Hndo, hinco ah ytndrtriidrieaoicobo rae} mird mirad que corrido efta. Band. |N- ucy abe oembo rebocad oycobo rae) miren o y que deyotico fe haze* Ruz. (N. pa^cyabamoymngobojponicndoio por efearmiento por ejemplar egun h materia de jjue fe traca, de todos, porque paeflo por cf. carmientOv dicen todos: (hiedo.} iiyamburu (bien empleado) feufa tambin repetido; (Hya &yamburu} muy bien, muy bien empleado* (Hiyambiiru rea, /. byaqe real ea ya e n hora mala, (hiyaquereanderesabe auamoj viendo caqr i uno ie dice: bien empleado,, vieras, donde pones
y no cayeras. ina nter del que otorga,, anma lip. de quernueftra cofa lexsna.
los pies,

iuo. V. Hind.

z*

::Ht*

www.portalguarani.com

Hg* I rtrcr leccin dc qucdefcanfa. Ho'bo (por enfrente, por delante) [Hobbo aqua] pf-,

por delante deL Kucti compoiCLon { puesj[Hurrubae ) p*es quien;! cjnaf, Huamo. V. youam* i),| Humangat (donde pues.) ^ verdad) (Hplruplchemopin) la* Hup-^hape lfn
se
#
*

Con

razn

me

hizo

err*er-

con (equahupibe tupl. V. Ropi. Hapib.) ..Iuntamcmc vete con ei. (Gpibe operaba) leylo coatiga
(fetcomo)
;

'(-cbhahcmpibc ah

Mtfaread^boj

legue fui cyr Mu. (Htipibecheca asi como rupa ayi) asi como, voy habiendo mi chacra la detribp. Mend-iComu je ligue) (hupibe traba) He*

va los como fe guen,. como van viniendo. Mead. (Hypibey raco) en narrativa: luego defpues de
...

..cfso,

entonces, luego zi punco. [Qrerupi rupibe o< renapa] asi como bamos vi alendo nos acotad

(oyoupi be p ibe } unas po akum Hu'uyt. nter; dei^uc cerne, fe efpanta. Arag.
.....f-i
I.
::..,.>

L
?.

Vocal.
Jap.
2.
ut:

Ve

(y) tiene varias Sgniftcacioncs, que apunte en

el^rre Parre
puefta

es dsmjftrativa.

^Ii Ghrtfto]8ach po efs

rlmbieh ante (Aipo ui ynindeyar; ese H. $. ieu Chiflo,


3- /

cono feaUudolo. pehecha t: mbia

na hernbia

pocucraybae rugu^ ytenicobae Aba) Eand. l rad, no es elcjfc lia obrado ma efe hembre.

yb,

www.portalguarani.com

querbfi}
jrb

V/Thes,

catuiprobsblc] V. (Bt.) ycatnhera] otros dtccn; {b?ugau ete!ier)(c$prbabfe} rige Gerundio/ (N. ahc otfbo rae) esptoba&rc

qe venga.
pea tpe r
/

tarap) {en publico, patente *),

ycp {vqs aqu ]{OfOhbaapycJ veis aquiqtJC elams


traba/ do-

(Ccyco aycoj veis 'aqu

etoy

(Tu
:

payco a^a^ry'itifinonij vafg^m

Dxpsvets tatuque tam&ien. los Padres /fiuctcn. Arsg.(ya)lOrb5K) ycjy nos -vimos, veis aqu que nosvarr.os. ieie) t'ronttbic de tercera periona, (Na mamo y^bas ruguyr*co yc-c&ereco. Tupa che b ymea ejrfttobc arcae)

Baad a
etc^

2itm iygar etavs efk ro

er antes [ue,
fi

.ion dos filabas, /. porius raboyi [de efpaci.} fJjf mba m'boyij hornbrt cpacioo. (jErerriboi tfft*

yapotoaej.iriiaqeJioto

haga-s

qmboi
bracos.

aci0b.] riiiar Ja

m^ger u

despacio-, fllf hijo en ios

pyapo pot^Mpe [drtefe * ci propofito]^ (na ${ rtigJgJ ayapp) WlUo h&^dzpropo&ojyaque rea] esiomefmo que, iheeqae rcas/vbyyamkirru) bieu empicado.
; . .<

rrna
'

(^axigu^meriie) (yma raco

chc.canuerurarnp} nti^

guarneruc heno ye m^chacio* [yma auca raeo) /mabeeam y iom ig*) rnpeho <>cs avia dem de ayer ydo. 'Q&k ta part^tf^a [nej 'tiiee:' ^mucho
.
-

de*

www.portalguarani.com
i7
defpue) ffma ayquasrne') con
cl
f

tienipo lo fa?>&

(yma
i

riregua'ra) cofa venidera

yaj noca de pret-

^mombed^ml) ya fcodixc: (Ctenup a viendo me y a ajorado. mani [icgojjym indi) idem. V\ ThtC f ymobe V> ^EymobcJ^aarcs)
rito c;

m a ramo ]

ymbo

lmcfmQqaeHefrimo? /Veyrambo?) (por no] [Ayp iidecymbo ndaypoy)^ por kq avrcr tu dicha anto.no lo he heck> Ruiz. (gr ndceymbo
es

ndarn) pos n aves dicho tuq^t f o he. traydo, dem,


.

lo rraxese,

nq

^me. Y. Eme) negacin del Imperativo^ permfsiva ynd- V> HindS..) ype mqbos} V, fhes. pero ts poco ufado. yp priacipipjyytpbae, /. yyfpctie)d. primero. (A"*BoTp) doy pa^ipxo, _iiypi r5J itm, [cheioi* ce) mis aricepiis^o^ (luni) caepgcoj^a]
v

[tinto i m cecea de rt\\ i mat, (por ventara j^guiyect ypo) poda ei qwcfea bue* yp no* V. ^ipo.J yquj palabra de enjdo que ud a muger. iU yrund. Quatro* (yritni iLii] de qimro n r acr o*
i

(yruudj tambin pwec asar;

CompatD

or-rf

diarlo.

Ya*

I, primera perfonade p/al inelufva, qut Nota de con narigaies hazc; [na] k^^ vezes cg; (yaba) yci'baldci vci'bo jAcj uecr *; tMoyfen ya]

Confonante-

dil

ni

www.portalguarani.com
e% ]ho M^si
(
i

lo mlfrro st

tyayaWu)

dicho con menofpreci ucsfHerdcs yayaba) yetes sj)irtkipio preferir, /o Tticfmoque fyaraj

fclque^Ssqe dicen) U U {Nchecaraycnya, A&a rayrmo oyeo) los qje dztei no qmcro fcjt Chfitaho* fon hijos de Dsmoftio. Tambin figniSci (e quc-ttenc, feor amo] uc: [ytiisyyd)
>

que ciee /ir, Alcalde. (ngtypabya) e{ j cene, ek' en pecado, ( Cheya) e que mc ticpe
ci

que

5-rbr.
s fo

de mi p$tQ* rni Dco, umbrea- (ygtialead) (yyacatjca m^Jida.i aiiyahi) no -cieibal, (ndiybi hcjcj
tleiic ctominio.

--icc

no

le
i

otro

cabe bea* tyyoy) es ygwalmtntc como e (CherccobeyaJ ioda mi vida. t?Syacat)


*-a
,

ucrn. tTccoyoya) Jufticia. (Ambo^oyaj empare/ar* lCheyabote c aru) Com fo qacit mcacfteir. {ai empsj, mienms) (checaftr ya obthc) Al tiempo que y cnua lleg* (ptl Miffiyohih) mientras c padre deca &&*
igualar

toda

fgOiGontanegiconleW djze, antes, por ri He.npj q uc noj uc: iCtemanacyra, /\ yacitu) aat-es quc yp muera, por el tiempo ac yonorrAc ra P Dr 5 oJo ci tic/npo de mi vda. i abe* nibe:como} c&ematN. crem-annc] morMa como yo muero. (Mar R. pinga jde que manera.
'
/-.

gill aabenguarece}
[a

ios

que ca

deis /manera,

N* omaociraitibohe] como cite i a aos H NfiM ^C/uoyfine} efta hora has devfr-

BU'saariam. [Cfe*

eremanne) morios en f

www.portalguarani.com
mlfm tiempo

Band; {yfto.- a^fccy| al fue , yo vine luego. rniCino tiempo que yabebe, yabey, yabecey, yabengm) dem* Con mal <fcft mifma manera pncuanfsiefficacia fCo N. mamente como efto. (yyabebe oyupab) parti en el iruimo tiempo que l otro, (yrnboyahu N ereba aypo ee rmrangatu ymoagaraybone) al tiempo mtim q^e - bautizas has de pronuncia .cfsas psabras Santas hazicadole Cnrifiaiio. Le
el fe
|

me yo.

mefmo
yabi, es lo

(ymboyaau rebebe catu) Nfcol.mimo que: [yacauj) tir. (Arayabn ' yacajru
que:

todo el da (baila) Asaycramofce, pito yab) del de medio da hafta a ti aoche. 2 yabi/adverio que denota gyfto y alegra ut: j Por;
,

'yabiraco.

et yabraco, yete y*biraco} el Padre Bmd> V. Thes. no es aora rc. ios ufa

Habe

mas ufado.
yabo- V. (Rabo.) yabo.yabo.j V. (07^^ oyaDOi.) yabocc, dem. ac:ly5p c -J V y*-J yacitu 3 auaidad) cndiyscauy) no alcanza. (Acqy N.
.
-

oiro^ntQ como aq.yeit, ea aquel nump tiempt (mientras) Urupe f^o N. aicofjcmbae'raarJmo
ne) mientras vais ft *yo cuydare de vueftras coi*
vae-cs partcula

de dada 3 y fe uU defta ffikffa* (oi comer, {hif o Uctc* e'iie yac) aunque no fe io efso aunque aocilp en tapeheackeme yat] dre tendereis. Baad^peo-uo es nia ufado.

ana

www.portalguarani.com
H9\
pacy* jotifvin, por [ndi^fey} per<> aoraufan: (ndey) irnperfona, /. (netiya<y) potras C uc*ey panga yabahcmo range} aim na llegarnos?) yalbe * abe) (poco) y espoco a nada ufada, (yafbe

Bocccamo cienriboaph ni rae} oxal me vber* confoUdo, d? adorne alguna cofaina la medio* vart. yaibc rioce yaico) bailar o que hemos
,

cilicio uncos* ijand. /. poiiusf vmde)nootrosu rKHJcrca dem, ac: [Hiyaqucrc]


.

?mdc,

73ra, fe janea

V. (HyamburL.) regularmente con la panicu/a (pe.) y ce. ne U fasr^a (\h-{u.e) (yarape alie omino)

Aque ianu fulano, {yara pe icra abo) Ahque me ^eaqae t ha levado. Bandini no U uau mas.

t> ' ndaye) Idieeii .qie).(moaayc) afst dicen que es.. (Na mbseyc rehegya tugiif /. ndayecueruguay
cbocoy, hupigua cato ] efso no es dlcer a, fi no ver:dad. (yeguarno ebocoy) eso esoienro, no es verdad, ^a^o^ecatu; ycaBojcretct) feon cxeefso) (lefuChato

andey2ra^ tecoac cetfr6ngam N- oyporara) Nucft.ro Seor Iefu Chiflo padeci variedad de
tormentos' con excefso.

ebT. fvezltPeuyyeb)
bT) A cdoy una,

carpa

vez, |Agutyebete yeb C y y otra vez las gracias, 6 parabienes, (derepente] /. yeecaplahape. /. japfapc, /,

um

capiahcipe.y

eyvdiccscmpj, [nderehenduy panga Pay remimembeyey rae J /. oyey rae] No oyle o que el Pa*

www.portalguarani.com
Paire dko

efla -maana ? (ycy Tma ohty rfmcic trique ^c fue^ {yeyberamo amoroba) foacabefia maana, (ycy'bcriroo aane} iie maana por la

maana,

es

m&y

ufada,

yeyaca aybcte, dverb. muc frisimo] m: Aypota NV q quiero defscomychjsrn. V. (Ay .) yepe, licne varias ftgn i c aciones, y muy ufadas, (aunque mas que) (cheaOpSramo yepe ndayapoyche
tic)
f

no (o ar arinque me a$oce (ycpeam I ramo oy^ci, hae amo ndoyapeyche ) aunque le mataran, no io avia de hazer. (Tornan yepc mas que fe muera, dexa que fe muera. (Tcreya poberne yepe) rnas que no lo hagas (yepe be taiay m$s que baga mal tiempo (yepebe ronemoyr
,

masque/^
note

enoje, tyepebe ndenupa Hae nderee momarangatiiy/ayrrfji.Cj por mas que te ajoten

fiases bueno, (aun) (che yepe* ah hec haca ae) aun yo ir vsrle. (^bapeguara yeperamc a inga ymombe posar amo yee rangu cay cay aun ios Santos faltaran pahbras querindole referir. f^ic {Tembiu poreyramo a^e ^o ; yepe) faltando la cernida aun carne come la per ioaa(-fia efcrupulo puede comer carne] esa /uer2a tiene el (yepe) en dicha oracin. Con Upar

ticuta v |BItc) razc

comparacin de maiori

ac

(Tupra^ycperaco orna fto^blcuens andejaun el Kijode Dios, fi el mi/ mohijo de Dios. inuu, ejuano mas ncforrW.
.iaD:iis.;vdc^>nrra, t:
.

Iq nftcfajogue: [Binae]

cambien equival myeba ve

www.portalguarani.com
vezcs
a (blrr) tic dcnora Imperfeccin jft; f yapa yeps l. bia) hize lo, pero d:e. rrti/eha-s ve (Hupigtia ye pe bina, c zes juntm uno y otro,

m A-

3e)cc. Es verdad peodre. En el futuro tclln. dicacvo aviendo de explicar Imperfeccin no fe fcideufar dc [Eia) fino del (yepe/) a&ayepene)
ir

No* pero cc- (Con todo tfso, no obftante) rreeychendebeiie, eyer ute ye je] ro re lo n dedar,
(

con todo cfso pide fe lo [Ciertamente) ( Aniycpe) ciertamente que no. [Ndayspoy yepe)Cenarr ente que nolo hze, y regularmente en lo negativo. El Padre Mendoza lo ufa tambin en lo afirmativo, uc:

(Ereycquauca yepc Tupaupene) fin du[para que no) [Eceril da Dios te hade caligar cremanyepcLejcome para que no mieras, Arag. (PeMiombeu peho yepe anaretamene) Ccnfefsgos Arag. (nefea qi:ej para no yr al Inficmo.lVlart. (Sncmomben, c remano yepene) Confiefsate, nofea qtc te mueras. Mend. (primero, ames) (eremano yepe ndcmarangarueymobene) primero rro* liras antes de bazerte bueno. (Caa'ru yepe ndefio eymobcne) primero llegara la tarde? antes que le vayas. lEroiqt'e ao, oqu yepene] entra la ropa,
.

primero antes de feccare. (lou Nic raibi Pay ymongaraybo, emano yepene ) Venga luego el padre baut iza le porque tarda en venir, morir antes que vengi. ( Ay-uboy bina, aere checoe yepe gui tubo] me cu prefsa en venir CpE aninq de legar antes de amanecer, con todo
porque
llorera'
i

www.portalguarani.com
me amaneci nrcs de Ieg3r.(pru yeperam omocorom) Nic. par averies cogido (anoche antes de acabarlo, /o dilataron otro tiempo.
cfso

Acoy

mburubicia eia phu yeperamo p7olmgui oyao /abaecae, coeVramose onnmba yeb) &c. Nic. Amelios Principies que por averies cogido a nochs aires de occ, gnifica cambien fContiaeion. ui:J (o&o yepe) aabiando acias vacas, fe fucroa fin pasar. Aiag. in ee fsniido es muy ufado e L une) ohofbc} (a fafvamentoj (Abahe yepcacj llegar a fdlv^mcnto. (odaTquny chzco yepe bago&J ao fe i Jc -ir rn mecer. ( vreyepe
-

A ha
me

yepe)

ecap Tiebrerne.

(chepihfro yepe)

(Ogueaoie yepe) os fac libres. (Ereyepe) a blindo de la Caja U erralc, no li tiendo m^c^te, iadcafte ys libremente (todos de una eflibroio, fola mate) (ore yepe oro;eojefl:imos de uaa parcialidad p2rerirea,(cuaiirni fepe{os toa? v^agaj folo ios mocha :hos-(vica^epe] todas fon vacas. { ibariyepe] MaizfDamence. yeperamL? dice Continuador (ye pera mi pugu?b?ny* ya adeaup, ha naude por e rub* v) parece que el Alcaide nohazg mas <jue potarte, y notraas de
pe-cic,
fer.

obediente.

Man

renid ayrimj
.

(yeperami puguf creveo Aba iaejepc nandeporerobisy. /, ndi-

royai ndeporcrobtaniy Continuamente te elaa mordiendo, y con todoeso cc> Ygualandoo


ii prefa

deicigre qtiela come por vauaspartes [ycpcx aaai ao c tupu aekcciia gurimei erenc>

www.portalguarani.com

mombota' neee] Parece qae t liazes mas qe miy luego lo defscas. ycpetepe, fe ufa con c adverbio [co) y'figatfica (que a^n aqu donde penava) (Coyepe tepe, /. c yepe tepico.rnba ruyrae) Qwe am aqui donde no
rar ei vcftido bueno,

pcnfabi ay vivor^sr

Ipcpeeyco

iCompna) Goc ycpc cyco eyapange] Cofino'

ubitt amanecido a e- entiende aa cflas durmiendo / # entiendes que no 'h -amanecido ,

mo

pirare

eies

durmenre.
orcuaro) iEreiccrcy N.}
:

yepi ttempr,de

fiemprc

etas ocioo, QiejCnee namboayti N.} dc ordi* nariu no ludo obedecer nii Madre, izmbicn

ut- Acmoyr arr yepij me enojar, [ycpi etey) miy de fucio de ardnirQ ordiuao, (ycpigua) lo dc cada da, o ordinario:, (y'epig-uarima '/. gaarimani) para fiempre. Con (tsraca jamas) (naridema* -ci verbo negaio dfci
la

/aataa con (ami)

rngatuyche yepguar amane] nunca jamas eras bueno. (Amme ycp] Cali fiempre, jyepi yepij

rcpccido dice-: Cntnt!frnetH'* yepocir cari) (Coacinuamcnte, {mechar)

(fcSee

N]

haba fin cefsar. ycrobiirij (Confiadarncnrc) K. Sote angaypappe oy co a) vi/e en psecado fin recelo confiadarnenre. ufad tambin echo verbo. (Onemombecaru eyble- payupe Y:Tumkoyequaaciie yepe nfaypa* o* y erobia rite age angappe oyna] K'icoJ. ios pee* cados * conesados de Lo? que noiVoxiitfsaii-

www.portalguarani.com

bien, psrfevcran -confiadamente

mor en d
michicra

fin recelo, y telima, (eheeopo yerobiarirarno) cfhndc lofsna, cc.

jete, cs ip Hiefmo que: (Aetc) pofprto diccin, qut aciba en ($J contra ii. ur: (udoyajOruguay yete,,
i

f, rag^ aece) peron encendiendo &:c. pibe fdeUe ci principio) (N. aporami heco} defd< y fas principios ei fe porta defsa manera (Nda ypioscrugaiy) no ha fido U primera vez, hoc

muchas vtcs con nangaes hize: no] es reciproco mutuo y machis veies es lo mefmo que; (tapicha] proxirno..d: (che youpej mi prximo, ycbchgj e lo msfrnocje^guipi:^ pgbc rubicha] V # Arie Parte 5. Cap, . . 4. ya j^q fobre otro} (2moy yo vo, /. emboyo yo'
eft:
t

yo,

<jue

8'

pon bao
fobc

otros*

^(Quni

(Oyo yo] citen unoi yo) pagu doblado. yo heiibae) bro de muchos pliegos.
obre
/

orr o

\hepbce~

yabFej?. 'jpp. icotdcmcntc)

(Aypobey

NO

iodos concoidemente,

mlac/h

cso dxeron teco N. Pipe

amb-Dycqwaapemc guuecobene) os con una crnq>inza, pbfe4 ^ Voapt{egyad.i vez) Amombei N.) digolo
(

o expieaii

la

fegunda

ve*.

tAwbo^oapn repetir.
ut:

yoapuifjios externes)
gucr ibi
j

(yoapr^vc! oyospiri oro,

io J

de -ruaos
excrsmjs,

vamos dos en va pilo 6 cerno filia yoapnchua J cofas <jne efhn ea ios dos
le

yo-

ni

www.portalguarani.com

fumo enfrente de otrT {yb%ichu&) contra nos, (. yobiibe) mis ambas manos* f Amboyobay) carear, baze iaaefa de la [o) poraiia avia d e decir :.( yoobay, fobue (medio (yobuepe) en medo fyofeterupi) por medio. (yyobtceajp obahe) l/eg Ja mitvi. ( A.nbcycbfte] partir por medio.
jrobai

(ciepof ob %

pocu {una, y otra vez, fbceierfe} .{ohoyosue ycre) fue nac lis vezs. Hb~ia verbo ( Gyocue yocuej estomefmo que oyoprajfe remudan pcciipe (uno tras ol rolpey ocupe eupeenre) noefteis uno
arras
cafas

(Ho* itera yarupe capebae) muclias otro unas tnsatras. (yocupebo emoy] ponosuno
.

(emboyocypc,} /oe^eBe lcei^amence) (yoeheb he^ oS) fe ucf o fueefsiv i nente Unos tras otros. (Acoi FuDaogocu yoor yochebe hebehae, Mburnbicha Sacrnoa yi rembiapocuel f4c. aquel ia.Iglcha toda fucef* .Vivamente porfus panes hci mofa cjte ckc* (ao yogui yogui] fogul yogui) uno debixo deotr . rop doblada. ( Aba yy a o yogui yogubae) nombre q pr tic ie muchos vellidos uno debajo de orro. pqb /. ^I bifj|(.unc 3 de g^oM ('oyogucrabN-.| fe WZTo aajs. if jibri moy, l. amboyobirij io pise uno i lado de otro, (orecoguju ybibtybrj
atrs otro,
.
.

.nueftras chacras

nmB anm

i otras.

{Mbiyob)

CiJ^pn ciobiio- [:" voib appe}dixo Eand. hab ando pe ludas coa fu corajoa doblado, {yebirib uaj diccalo io

hermanos

ce un.

pe tQ.

yoy

www.portalguarani.com

ycy fygaamente} (oyoaihu yoya, l. yeyaearu, . yoy betey) fe aman mutDamente con ygualdad, [Kmbayoya) yguatar, emparejar, conformar [Erche pbce yoya ndeangaypapagucrane} Has de fati*ficer 1 julio por tuspeceados, (yoyabi) yg^aimen te. (Tupi co^bmona eymobc yepe yoysbiote guecoor x aprey pTpc oyco) M leu Dios fec yguaf mente bienaventurado, aa anees de criar c
rnfindo,

yopara (variamente) fnde msrngnu N.J bueno^ 4 vezes no, [ Ao icajo

vezts ere

NO

iftado.

yope'bo (en ringle raj yopcbo 4 . oyopebo yaba hobaf tmo) vamos cn-aa' encontrarle, (ytabera ren

dya pora fcechsc recoe coefeae ano oyopc yope

bo ymbo^yapre nugu? fbn

rubia*

amo

n-di

mama mamaba} Pomp.


fnarti cc.

lapides pretol

omnes

yoprpe (ano dentro de bfro) royopprpipe] efin uno dbntro de otros, ^raboyppe) poner uno dencrc de otro* (Tupio ypora yoplpc ppebae] fg6| Igefia coda ftrTOofa en Ib ded^nrro. yopri (Iuntos en Compaa) foyupri cycoJcRan /uncos fea ornpania, {oyopni$ul muchos juntos eri Compaa en habitacin cc, yopo yopDpc] ftcefsvarricnte de mano en mano] (Oyopc yoppe ecey nanga temimborara a dieraeconi Pomp. ios dolores que padefeo fe dan las mano:
irnos i otros.

70C-3CC (diferente] (oyotste

nuajc reconi

gsarfahr'pe]

www.portalguarani.com
iS7
es

muy diferente

el fer

de tos que

eftan

en

gc

rra. (er admense J (peliahu yorar tare

mba

blpeguara ang^iij Amis las" cofas de U cierra na debiendo, ernis en eiso. Mend. ousm/. yoguam) (nucios teos de U raifma parca.i2d. V. {oyohnamq/j Dupc be pe be] raadj r uups orros), (Pay A.b?reguac lira

mo

gjtc

ci.re

boyoapebe pebe
isba)
cols

raco Sari Nicols mar a ngam omefcey g^eeo aguyecaiu yinboe-

Hic

tzcyh mis

Dcffwes de averido Obfpo San Nic-n la virdud. , aadiendo obras

buenas- obras buenas.


3iipi

(lentos) y oup, . oyoup oh) fueron -juato aupibepi.be) (unos tras ocres;) iybaoyoupibe pibe) las fuus fe 2Uean$anas unas i las otras ucefs^amcncc^
:

la,

Tneclon del que defreap fe duele f A&arsmo bechca rae ma)oxa(e fuera a ver (eberafrma) Ah hjco mi. Dei que fe admira. (Tu ma y oahndtx etey tepco Tip renda rara} Oqm U magna el domus omini. fomp. anrepueRo re-

gularmente dcej fPucs) (ma ndiaydactimo bna) pues ao au de yr (qua!) (ma {Pmbt pinga) qaat es? (mabae amo) con verbo negado

N*. gano (ofabr. (donde j (ma, . mame, /. mipclu'oi] donde cita? (ma hzti Pay)doade clar eJpadr c > ' Malforaefmo que: (mwijot-.CmiotMgp MaJ lo raefmo aue:frnaraw.fn,i.,,,.,,,,,*_
c,
,
r

(ninguno) at (msbaeatno ndoi>aachene ffa


:

ra-

www.portalguarani.com
'iftaratmgpc) de que manera?

{Ma

nakH

deffi

Ma eompae) es lo mefmo
no

que. -(K?am;opc) fuera bue-

Mae

que* -ee fegundo es mis ufado, Inrcecioxi dla muger que de faca fe com, padece

Mahe(nofe) iomefmo qic: -(Her3gi)MaSe angarej?] nter.- de U muger que no cree, fe hze burla'r Mambipe, /. tnambipee, f; Ambp e ) depLcr de alpii

tiempo, ui: (arnbpee abane) frcdefpes y e ufa amblen en ei pretrito (Marrbipee oho^
muchiisnio

M que

fg.

M*fl*

[eJj]

(Na N. ecerugu^J

noefl

muy

Ickbsjs

dQiide}^ gm, /. raffiS&igi ping tit] deque lugar ees? ( Vl*mc en otro ugsr ! [N teur? donde quiera (Mamoo ey tequannga T**p feco) lo m^fmo que* (Mampaf eme) I ic eft en todo .logar. _ puede fignificar [qmisd) uv {M^oeri*n'dcmarangai^j"qaa'ndo'tc ana* an t^Mamdbe pi^gaj nafta qimdo, Maamo, L marmo guando) (N. panga e rey une Guandoca' que tiempo basde venir? MttiaL M^rinamo g^ar) dem ei se: Recoce bc'r amo guara] para |uaudd e ore:ere U ocilon necciiad. quaodo? (Manmo ( Marialiio gas-r panga) pira
{lagar

pngpij qtfe&of fhktrrion^u

pngi cfchonc
las

quaadb propr lamente te

irs?

Con

pancula*

(anonderaguay; dice [para nunca] uf. (rumana. mochete naaoaderuguay) para nunca alir. Masa* feto cs-[iSaiiB0mc^eie fcaoadcruguiy] Tambei

di

ni

www.portalguarani.com

dktn: (N*

flraeaebey

ycpej. na ara'amopT^yc-

pe cheqe nanonder vgua y.) ^arafquehnouyejHegimta, [o ufanqtiando no lian oydo ble a l-o que fees din?, it: (Mari) que? que es /o que has dicho: (marbcVq^ mas? fe pLede poner tambin la neta de pregunta?, (Mar panga ^heyj que dxo? (mar amo panga] que avia de ayer ara pa r , mar piau raimar picorjque es efso? dicen
enlado Muchachos inquietos, la muger di ce: (mar pico rr /. ay pico rare) p ero 1 fe** muchos, en lugar del (pico) ufan (pa "fVpuguf.J 4 /ara (Como) (marpe ndereco ypri) Corno te fue eX* Cando conei?(Maraunga, /. mariram pnga ndererecon rae) como re ha trabado? [Mar /. mararami panga nde ag^papaguerg, ndemano rirene ) Como te ir con tus pecados defpues de muerto? (Marramingua tecoaji catu pipo oandu acoipe;
lo por

rae]

Como ferra
:

el

dolor que entonces

fin ti o.*- (ira -

reieypc er eco) como eftas de {alud. mareteygu& eatu pico ndereco} qua es tu ofEciOj empleor &c:4
I

(Marabe) como mas? (Mar ocobopipo aje ohupillnej de que manera portndole h p erfona io alcan$ar. K- (maraherj nofe como. [Marngacy
hera) dem
ara (dao.

maON' ndaycoy Abaupt] no hago dao

nadie Mari-, (chemomara) me hizo dao, (rnbac ymomarmbfe j cofa daada, ^moa marae y] cpfe
jntaia*
/

(ndembaeymara, chembae

acte namarsy,

amafnij tusepas, han recebido daoj pero mis

www.portalguarani.com

drno eflin maa s , eftan n eafes;> (W. 'cacreco eyrifno yepe-, -/' N N. cherecoramq mguay yepe chenapauca) fa ayer hecho porque, m hizo a$otar. ( N tetr rangacragui ndcpihr' nos Ubr de todo mi. (Miriberamo yepe tab]
;

verag o qtre viniere he d.eyr. mar mbo t a {y tiea^ maia mceacion [Mao ae fa/ud] (sheinar guitecobo) ando enfermizo* (Nandemaia panga] iiji eW mato? modo de Taludar, preguntando;

como
con

ei

F^ano?
{

7?.

(Ni^aray) no

ea

mao,

eh coi :-Aiud.
filad.

NIc
Mari

(GfaemaransygijirccoboJ tenga ^guyebete ade recamar riey rcbaca Alegrme qifc te veo c n Taluda Negado
i

dice: no eia ma echo, ^(Naroaray chebe) nome parece mao.

(Mamaray)

cita

bueno,

(Guipa, maldad, vciiaqucria) (Abamarincy /. cequarey) hombre fia cjtpa-, (nachemar^y ecc co Aba ehey^ucacahagu rene) nnecens ge fut fangmne hxims. ^ f 'ccominday} Guia grave, maldad. (Mar m ira hey chebe) dixomf
tf'gti

(Calumnia ] (M- amo hece yrnboyagu ndoyhubi] no pudo calumniarle, no


dre.

mil oprobio^
hafl

que achararle.
le afrente.

M^ri

(apenca) (Amomar)
h) afrentador.

(Poromgmara*

Pare t.jpouus (Marantinga)de

otra manera; Aefle

(marae) Mart. t^d otros dosfenttdos: (Cmo eposible) uc [Ma-rae panga curite? crespo) <ro
iTij

dpofsible

qse lo ayas

hecho tan prelo>

(qui<afi

na

www.portalguarani.com
f

MarJc

qtt^s ironas crfrpc etemarne)

e3

Hierbal.

t^cgui)M.mas.uti-.

Mauaamboe

(quinde turbo corre) [Ncorre puedes que que bueiva . y qaando turbio
darte. Marc.
'

ig|
,.,

W
S
rr

Maramc,
.

/.

Mauamo] qnando)

tMalanarr.0 guar)

*?* le te5J* " (Mjnno ereyu) Mjdl. Uo", ne.kidad. i.Mmct. bienes, c^ u a eaufa ele c venidaptl
,

ne) guando

iras,

^jWff An Sjfc i [Marame)


-

*,

teto panga, ereyu)

Marindee
i.

J faene me lueu; :. r'aie. fccf. Mend. _ noesese UnGrabic,esoUO, aguijdenazu que pme.t^rangou Matangct) bazra

WW

tan lado. p* ni ndcjj .* r


es

^
-*
.

MaringuaH^l, que
'flui-W
tai es

quien) N- pe eypot)1*l oyen algo , lN. Pipo) uicenlo.qua.ndo


til,

fe izo e Pedro? (N- panga oyapo) Quien '' > , eleenctdo, es poco ufada;

poco ar 3 como, P ot q oreyte nanderebbooqupaj uaaamo^a^. ^aa nubes feaos ponen ala vfe y fe it-mcilio. Marnguarctejruin. (Marnguar)

Mar^ua)

[po^ue, como] N-

Pl

yo^ecW

J^

tfccomob avia de haz, /


-

muy

di%*

^fW; M*
j

www.portalguarani.com

S P^ *? m0do dc hab affir omegt, coa m


fo r
c
cecte,
l,

'

a < es

|,

* '6*. P* pregntamele pre!


es

(a

E ^rV
quero

pregunta affirmaa r e fp Ue ft a POt C0n en ^ fo ffirma,

negativa

* e contra,

taraopaej porque no,


"
>

idtl.

fi.

(Ere ? pota

3
lr
t

Ai

contra, lo

pregunta dix-ra oar

la

pregunta
eS
a

fe

ha ze por

ia

negac:on

m,

Ti^ ?dC
,

trae mucho. / oicD , Aba ay muchos Indios. << * *y .yjMbfc (cofej (chembaj mis cofas, mi aw.(Mbaiejr)n*. aa. (VJbi c agu) as a uaa. rNimbae ruguay) ao y

Mtete (mucho) (Era N-j

SfM^r

csdd ) ^f* rrono " endoo

**

^ tra

(Ara
,e

lecoa no tmporta, cola deburla, idtl:

(namo^agau rguS?)nos

g"de.( Mfaaecue j depop. ( Amomba hazet que tenga


-

pmfimpomiitc ,
(

coia

algo, darle aigo.


ra

ym bat aeubsthos
-

rceos
1

S?cafa otra ?

? or WetC 1** * e $ !^ LQue^Moaei-ay] que gadre (mbcbcj


!0

he

U1 ? )

qte

www.portalguarani.com

/em 5 (m^crI
porque.'

rer*

ImS'Sf^ l^* 12 *
e

nupa) porque caufale ajot. Par decr

Tibenme) *>h teent o fu so, f cceft romea Tncnce, quando alguno dee aignacofa fa . b.da de tdos .por^ucva. (mbaecuerri pangi

pangara qu^fateerap^)

&

cofa,

altee

fj*

W aag Le

emente
caiaber*.

S Aura
dice pellejo de (Mtecac) dolor.

.)

equivae ai* parcicuia (poro) (mtecyaca)ei matar, idefqPoroyucaUa u fia mucf.ii.mo en los^podo,. ar: {mb,namb t a gua~gjt ta ore/^do. L^bae .fin*, Anma|
ut:

Kc.

ba (os

^erboa

querer

co(eie) pofpuefto di nombre. adjetivo dce: (^e cofa un} (mbae cheygara) qyc pisare co a t, larga eS) elam canoa. 04 Ymegua y cami) dice: algo de,e d, a V er. . {meguay cam moac) cuxoto U n Indio vitndoqac una muger pmdo an monlruo, y trufo decir, qukas avia O
.

v,.

fc J

con tg^n animal.

t>eg we

(de epaeio, blandamente)(rtAcgue ttibesxM

be
fao. r

[<xianto ma)(mbTteb) idem.

V. Bc.j

(cantentum) (Anarmfcra)

infierno.

bm no_a 7 comida.
i

n acompofiebnhazeip) ndipori tem;

CS que y et?

mcrabt porey) piaio vacio, upino nanga ckeppprarao} l'oio Dor teng
o

www.portalguarani.com
54
.

tai

Ambomi cdrasoVTAyptgl vaciar [&*>]{ Po po) eflcduar, cumplir. V-

macaos. nambobr Sote rguay) fon entres. Mbocap (tresj mbohapihapi) aceres
f.

S'toi

na) uancas vczei

norerugua} mucho.: lNmbobI

aigunoaJ.lN' nu lc *j* u
-

^
c

itH&l umbit
lo,

Mboipirt) 'cala otra banda. fc moepetcf 1

algunos ciiccn, (.rfitoyeptJ

Mbur d

de amo aguardar 4?! q ueebyfadie Lauta tamte^ 4 J,b U 4 vtc enrtoa mal* ly^coybcramb
.

,nc

le

Jada ot

1^?|^^^| ^ "j
,
(
.

_*

'

'v.VfJ

(y

ahamburu) ca vamono

".dje
ni rey)

enei navajo

u".

xa

levantemos
maldito.

efie

paio: c*iia lamtae

con

pol-poicion.
al

rrbuu j& (Anemombaraue ttei

o Delana iresfigmfodones. Animar, Amenazar,


i

pe) etfti

(Amomburu) verbo

MM M

y Detallar . Pe. V.Be. ima!amente)[cbcrcrccomeg a )mCtr . mengua] g que: 4 'malamente, (tscomegaaes lomemo,

to

peccamrnola. cobay) accin mala, y


hec.Earlo

Umome*u

aperar,
que
el

doncella. y deflorar
las

tMl

los defgracias rne?u5 ndiplccabi) vienen

aven

&
"

pueda impedir. ban< _ i'uica>inb!en chocarrera. V- Tbts.


fin

hombre

itaygtej

(Guie e yu:= (Megu? ae p,che aagayparcropanmoj.acsdichadc ^

eslomdmo

,ue:

mueo en peccado.

www.portalguarani.com

m
Niegua^< camf f. mmlyl.amt) (qtjag, pcr ventur a .podra fer) (meguay cafm cenderec^pne} podr^ fer qc la miicfte tecoxa dciepeuie,

Meh V.

i'ehe".)

'

Mern? (todjs) (Abameme) todos los hombres, todos^ ion homb res. t Aba pa pee merne ebequce cguere^o) quien de voocros nene mi cacniic. Suele explicar todos de una eipecie. Qrememe oroya)
todos deia parcialidad, dd&e pueDo venimos, (ymemengue). s diados, ios que fueroa de u ca

a,

pjeblj, ^-(cnemere ebocoiba e j esos fon ms parientes o demi bando*, de o* (cheao memengtiare, ndccaifoj Arag. uttcaifoncs fondefte paa ( MemengCJ codos fin quedas qtie mi Garmfeta
.

rudie: (todo) (Hdememe ypo ererecqnej band* Os lo dar todo vos, y nos dexara ta. parte, jnde* maringatu memeramo) Ins. fiendo todo bondad * Ahcheyara haihupra meme.) dem Ah rnreor (

todo digno de fer amado. [ lentamente J (che merne rubia oh cope) Iunra mente con migo fueron a U chacra Band. (mientras] pofp^eb al (ramo)
t

(chemongematnoracnie} mi ene wts me haba* Band. (chehamo meme qtarahloique] N* c va.


uc:
Tnicntra-s- iba,

me

'juie,

pulo (cacreco ramo rembia amboe gxiitecobone) rmentras,yo


eifol
fe

efldviere aqu v eafeue agence

Man.

(iernpre)

fcheko mem)

fiempre |ue yo voy< (ebeay mctti pe chequay nand) fiempre he de fer yo el manda* do. Rui2 f (Hiiijingatii pacoiked ebeparenda-

bo

www.portalguarani.com

fcferey

recn rae, giyato merrTBand. Dedendo iernpre pues donde efl mi -Madre asiento dcmi c^rason. (Memcyjdem. (cbcmerney ay) ficmpre
*

Vengo yo

y no ouo. Band. (Na merne^ ruguay

aje yyapori]

no

fientprc e haze.

Eand.

Mecey V. pecey.)
Mchi (poco) (m?ch note aypcj] un poquitito cog* Min (poco) (mu) iiem. ^ma? yepcnandiiy ) no sntt nada, {mfnngiic] ei menor. Mo ng (rurpechajV.4bes.f0i. 38. Mo /. mo y, L mo ing) ipco} (mbac nnFmoang? ornee ciebe) medi poqusimo* [cunum mong) nio cnquiro. (mmoang mguay} np es poco.
3

Mongabeyme)

(fin pcafarj

mo- anga.be y me,

/,

omo-

agabeyme te> ander^apnej cogernos b l mu f c e q u ando m e nos o pe aj amo*. ( emoa ey me 9 temimoeyrne, mbaemoeymejidcm* Moeojr idos {moco meco^] de des en dos. Mornbr (lexos^mombmguajloscjue effon fexos.
i
j

|\Iocpeteyj (uno} (moepe L eyn^atuj unilo

L [mboym

ptfeyngaiu,

NI,

nda) partcula que precede h negacin, (yj ve! [ruguay ) un (ndatp) no elk hondo (Na em na ruguay) no es alsj.

Na^erminacion de algunos fupnosuc: (hcaona) qus u file del verbo. (Anoy) y 4 C verbo (Ahcno/.j $$* (cofa parecida] (Tacacina] cofa pafecda ibumo.
.

Coi

L1I

www.portalguarani.com
Ccn!
-

Tr^
[r

dko^cB qyendfn'MYigsa^ dice


rircj

Yjsttit) cofs f tecjda hasata.


[efto]

(Na
fe

bo)

dffpcs deio. (Qncmgcta ua oya* hi bQ decicndole''clo; 6 dtRa' 'maaera. (Na*


]

mancrs^Ta yna r*piirac ra ^c a f (^/. naj^am) ^dicn' {Un poco como cao) {N*y mee chipe) ic d;c^
rarni) deia
pafsa
li

cofa? Eand.
cito,

poco cerno
lavar eftc
Fa,

fenaiiadoo.

(Naybc o

laia&

poquito.
qtre:

alguna vez es lo trefmo

(nanga.)

iaeo

pniCU
l-ve

affirmatva compuefla de (nang?,

aqu ciertamente) yo certarreme, v^s aqui que yo. [ Acoi andera haguepe naco aicche) r ag,
all

col

donde a fotcos bebimos, lo v!. (Buc naco] quamo m*s eflo, que veis, f*bdt qcq.
en

ft

amby finalmente) (jvj. ohopeta coy f v* fifialrcer.ic } c h determinado yrfe. (Nambiype creytj qu c alfin haivenido fupoac que ames ana r C ndo ai

guna dificultad, (tora m*s pe ajunca, aora defeca de t^co.JtN. panga Ndencmbahij ay
eicoboiae)
vtjfra

tienes

anii

/.

amij

finio.

V. Raro.)

htm&c quando antea no ( has tenido^ (folia J ( Abanam ebapo) fo u yo yr fi^


fe

amorre? ) Inicrecion del qix

sadaNamomci aiche hegxcecoDoJ Ahque


uc^cc
kc.

acuerda del bien pt f1

cicieromfca'racte

carambo-

aniiguaifcenieefUva

(mmmcf

yomai
ca-

ihtMj^i^tyiim

rambobe) ntmea ft peceo. Mars. r^a'f ljco ec iAmomcjcpciiac-jca^aipti. V* AjrJu-V) Ca*^ au*
i

SM2&

www.portalguarani.com
Naadcte^ {tmdnfsiwct}

,{N.,. atffttfl

rno',[N yct zri) iTA^ b'iinua


tec2r,.uemi-5do,qufi.sqfe dice

k ama &tt&Ifsi* bako^n qac m*


con^NcUJ^ eity.^

des Vi .o cue.uas. Land.-i;le hiancieiey) nouderc

ffindctcy;/, Mande t j pacdcfer fu^er

imyode (naaij
dicko ea cl
.

Nanga)

partcula aiiurmtiva

como ^ueda
ais

Arte
L:i

fuele fupli r el verbo:, Sunves, cfi

Nanj' Y.'natndi)

(aada

,'

vacio,

como

efti

encero)

cion

igmiiCdoa es a de tsrrniada; explica ftj tvi* deLpo'ir ca cq pj y &?f fg U aaacern is qxic fe ui-f~ .'8 ce e/pcccau ut: [N^i^ycuj c!oy"' n ;i ^di ,in ecCi , 4^c comer, 6 q^e vcf*
4

baJo
asl

"lid

loniUo r .jincarg^. r Ciinaadij ^uu.e


iCiCila

010
ij

yape u>
tv ida.

1m i$z ojaclp, fia c iiCa.-)M-Ai -p-in.-ii-si ^ma ed' sau cro, m r *ar.

id.3v:rU ,i/-.s,('.f\/
l

i2ij

ei

-.,ii-ndc;c,/.
(

iiieccy sycojf

^ly.pobrifsimo^fti paga).
|

fy i

a/jC: La Va ;'iVrivig

dexame
"
:
.

.evar |i cefio
;:
.
..

fa.
.

paga

qasdcpues io.pagre.

...

tocfeWy a^naadle, /. a'.motfe ca mui rnari agua gji Hde*ob'3qcjc.cyia.ng, oi agarraba pe g^a^ ppc'Jccc, thnd. jubu-iao coaei o!, alqual corapaV.i'nuo

anx>i'a cki-aima

de la nina M.irU
j.e

iVWon}?, ^jl^ie: .cierc-a^crae


ios

eciifi'a

fcco.il

iCip^Oi^
:

J"..w.

id

www.portalguarani.com
^'

fR?-i

NdacVccramo}

ucyrSrigtYl*un'n6') rige crnndo; p^fla Arce a ios verbas. Irreg v c d fe habl en c / Jgscoi. dc vcrbo'lAc] V. ci 'Anc n elbgar .fobrfpitae;
r %
L

'

fdacrc^ay'i. pquut'Ndaroyay)
"'"
'

con tcdo.cioftO, no

ebkataeY^s
has venido
i

ii

$$

vimjXt, y

roniooaso no
T

verme, en

frti.o- iac: (daroyallayairr.ei

'

'chc)

C^uycp

csereraha' r^ula',

.cfiefe'Wi an]

aunque ya venido

cdary.wbc napof

amoe-n-ue-o, Ndaeccf VrnLch, mucKos)N- ***# ak c&ercrceoay] cqii (M.CUJ machfsmo, (N. dmaia rrre ha nial rrW^rj/ tV. pirg uyaju}
'

kd

acauiquCy, y po cso ycj V '..{NcLtce.) Ndihayce tuguay ) ( !s& lo h de o aj (M *.Vh'cj>orcrcg[ua


r
'

algunos,. eran mucXs dplercof? (niae-ie e y) impefOiiirnenfe;i>yicc_J \effe es aeree)/, poiuu

ecoccbe'bo reBe)no **d -loia'-ei fer-ye caritativo cbn los mentlr oos. Me nd, poco otado. (Na an*
'

gcrUcO a y] enmasillado. , Ndahabiej Jtf acbaide) |> nackporcrtpay pendehe,


'

-.niccmbacbcy) uofiri califa* o. os regal-, no cengo mascn -que (W; ndahay, cW^uarnoj no fijff ra$ouaoVpor citar cafe rmo/cs^fo racimo epe:

(na vcyragiy.

_".

Ndaye) (dizque) (en o-<a h*ynday}-*fsiU^q^ dlxa. J\dauya'){con t&fo ff# n ,ropur esoj (Ayerrcpo*
5

www.portalguarani.com

Xtdncryc) fno fo
c

W.)

e3 uft)M. poramf oicoj aofi a gjj pjncr ck efsa manera. fu. Pfooorabrc e 2. perfona 9 yPtfiefivo. Mcbtsvezcs eilo mrfrna -quesee} prcccic alo

na*

c*

ut: icbscaaejai*} tengo gana de rrafctjar, Otratvcze* es:iv ) *}e% fic a aparte at:{ Amoodej iopufe aparte*

riga*

Ndsy)

UfiWj

cociiacoda/a
di/ta
r^g-) difunto.

riie^pang oyborange) aun no da tfofdc^pang ojramora?i;e } co*

noc
r

^i^iifOf^d-yCira^ya ceong^crubg todita .U enfermeros na tei Uiydp al 4 ;dey teongu g%ieror amo range) itoavl

iia.r^rioel difaato. 'a el

AU

cfia>uefla

partisutaV.
nge

ge

H^us)(Mi y htri ye ifycui ladapa raa* hu ouapa rek oSaagarccc) Apenas uuee?
i
!

&plem. Cap. 4.^?. (Ndtvacil

u eg 3 Cog ci arco. Hderimo] tpues pg ava) (.S- che ahjbo} UC a no oj p vi* yo de icnacc, el e>efl$jc noie av,a y d* amar ( tf. che niiubeymajpiiei noavia 70 de dexj* de amarle (N* nd^mj.ifeymbape ndeapibo curi] pieino avia yo^de ararte por <ierejre mal. K*y*c],{P^ c40,y aun por csu}iueJe regir Ger ndb

i^ortges, qqando

do
.

.d Ai/rbio (adactei, ndcceec, .edeyiee ufa)


i^pcrfo.iameacc.(NJntpondepayc f ndcrccfi

poujj) ndcytc4id e caray poUfcyrntj lu qiaj^g eres ic: >zc/o,por cf'souo^e j ; cf es huct ca -a*

W.iiiic/4c ymraoj puc* po o

lo

cRord.

Nd

UJ

www.portalguarani.com
'

;"-v

-'

*
'

..
\

ft^

Hdi&e

*dlbe} f Tafittmenfe oify-tr.f memb -qu' (hupbe) Pcru ndbe, 7. Peru mpihf il&itf- irc Juntamente coa, Pedro. Aftdibe ovojjuery vi* nieron luaros. indi) efpoco yfido c^aigura? iJerr. dl ac; (cberapigaara) lo*qae vienen con
f .
.

.....

_tiugo.
;

jj'

N&U7)
.

p eslen, onocsbueno) [Ndtc3$uyt$ ipe r^i/j ie aingia mia$r es bien.


"
:

l^darluvetcy} '(ao epo.sibeV (N. cic yyapo'a&guij no xi.^nstbu. a^e yjp o Ifegff npp puedo bazer f^d](acU??Q bigury}- oc ct ritas.prcprjo,*'/. (y yabay tft che yygpo btgfj O^pbBig mcep ye.

perico oysaegat; ypoboi h&gtia rairsi. aibo, luyete ndic nube y JPfocar &c. psio cfueina s po*
t .

sbe*

NicoU

Ndicy) (fediffccoca? yglafmeirc] (N- Tupiaiiderayfeu) ygualmcriie ipi nos ana. {& yysahu)
'
.

yguameme
dccnlg

fe aman. -V,
ai

1 e

fcFd bey')

ruido 4e alguna c^ft. Jfad bey

mba cubo) viene tropa C gen e. Ndape) c s to mefbo fue: (Naag eiitc.)
faej adverbio affirrnafcvo^ciie,
vees.cs.
/

coang| fo 'pA

omefino que (ndc]


efe

un

(i\ emba^
r

tut

cofis.

Ss.ambet2 ota.

{mrp,' orno aaeda

Ncy(ea hora bacas, ieaaAIl flVey

y
!

ia

*cic

rercia] en hora bue. sa vete.. modo de dar ieca...Hs cambien

p|i ujgf de

uumai

vivaos

ae

o:

V, fSiiey.j--

p^

jm&$

ca le*

www.portalguarani.com
2C
Jscra)

fcS-*A pt rretfej 'T^] nota de futuro, y fr^) ele laejiiai hablaremos n k' fejgar. (Ha-cbac tenpc yapo gaisccbbJie r) efs oslo que 'hc cie hazcr,

"^ef.cj {pites,'capues) fase en ei Imperauvo,y Perrnif. iv^ (Pehceha- aag crV. . baero) tfrad lc pGCSjCOinp qien v a cofa; *(Ptfie' nerc] caf^s.
jSfga] =rihacionf

Ymeeaga) d&fi<oio vezes 'ct' ca) cfue hae fngj por a nsri^a 1$ f I^cing] e d cn hsmztzes. J^>gay) paicya que de nota amor.- (Amboaclabe rgsi

defpao

utt'

'(

caeaiigypapagiat) cc* Icayrr. k> rrxiro

^c

KgtiJ C-(cacu) pfpucftoi dfcecanarjgacs'.' |$|?* L ngbac] ijriWsefsas} (guiy. e$$f /. egubae' iderr. ..c vferis (sigu ybaj efsos ceios, hhiq<
;

rv

oofikbo-"
|Wfci*ilk

Ni)

afirmativa (robia ruebe]yacemrrn

c creo*

^ 3
r

ppa^ia a verbo

dun modo
(

efpeciaJ

gn ios yetus;
'
*
;

ut:

Mamopc T&p recan


(Cbenggni)

i ton^tt* j en don
'nunu

de efh Dios &e. V Atft Siiplem; C?.


'ifRwttiva. SifJ esparti^l'*

3*

NcVl

cixn* (3 ug.mbohapi 'rneW' PMcde'fig'nificar (poique) pro'aa n) porque" cftas enes pc.ron*s. .eier-timcntc yqj (Aypd ihcn) yolo harc
|fc

-''xeiertamr-nte.

Nieo7.- tfe&^ ciertamente co) (ara c^ardatan ntela ?ig4 lcoSac^ efieertf tou> tic 4:-.ua>
: -

tCbmicc) pues veis K SM*


*

Ni

www.portalguarani.com

rehecha oli ipo) mira


r

fe -fec...!.

^ow tirabiCii) (Emoaa iuici coa U otra.pa-rrtcuia


no]
aisj

tambin Muchas vezcsU


(afee
).

fc:

(p^Q^a

a*

asi tambitm. Efta parcaia (no utipee pone, ai ultimo quando ias*i. rano) puUn. dc i afc^} li: (cheabc ahnone /-cHcibc

beno,

4^T^fJ

ah

r aone}

ne) la h ir o:rav2 Eaad.

yo cambien,irc-pu-4yc2,}|Ay a P^nx>(mboae no) otrav-es*


,

Nomtj V. Nambj.) Nuc /. nu:yy) (cue


,

cftcs) es

de molratyo, [mbu
Arte..

:'

ncay'j e5a |n:ie\


sos .:UrtaiireU

V, pronombres, er^-l
que dice

h%oJ v f.nuy)

^arciia affiemauva

-{ec

ef-

)ua IPeyquaa yepe nugu a-ypebac f

ms pa/ yepe ymornbc ef rarno timo pac) Pom.


Biea tabas eso -coma cjxz la menee,, y Iunta
i

ei

padre no

io

dijera

ba)
a \fl

V. Parte V.

e (nuga?) coa ei f-Aipo2..Iten-M>tm. Apeucx*

pa/ricuas Affirm.- $. ulsimo.

|5raga]

(corno] (co

N.)
-

ra) los ..jue'-fon-,

manera
un
ido,-

ea

el

cornoelo. (Aipo nmgTnungt de porra *i ma lamease desa Pretrito.- (Aspo nungaicraeo}


.

fe han pordadesa fuerce* (y per a nun> grrey). [lermoomconparacion. [O'Hiiga reie o


:

m::nda) fe cato con aun


(o es reciproco.

'

como et,

ferne jan te

fi,

I*

{Ninaagan} no ciee femejan*

2 1 -Sfc onga'

Como
al

A/szes elivaie eyabo bcrifcii /

diez' 'poco- mas, menea, (Bcrmi. Gons pnemSiec* ojaba nanga) Arag. habla de U
i
.

***

elc*

www.portalguarani.com
2t"

wm^mrn

fnoacgtt}
rofis.

jmen byfcjw ficmprc dccoftg inroimadat qiiC no -hablan-, y como fibrairandan/ encender :coi i hecho loque deranfihabbftn. (cber^I % cfloy medio tufcrmo: (Pw*cipoN.ro) fu?cif Weftrt dctabajar. (cc porahacy N. ppc q*
: .

at parecer B ani^ tN'ang ar|J(pcco)lpiraaugar ercmUoco pccado crac*

aWo con psUbras

f5a 5

K ibep) Como) (egu?N.) como *fie, .de'sa' panera. (Egufabcbe, . natcngiru, /*iubetcy
desa rnlfrna nnnera ni
.

mas mmcnos.

(6gu; -aa*

como

tngaurey) puniuaimentc ccrocfso.Acoy aquel, como, ames, (yabe, J?m [a n lifl %

K)

rao- tiempo feficyabe efcmo*e) nonn:, eaei rmfrno tiempo qiiC yo. (Tu ; tftf^m&tmi tamumo] cc, hile, araimo saipo dea veu di 4

temblando
j3aba,/.

ciem.

-5jibo.]L(eadatiriJ (srajST.

LsnycrcN^ca.

i^abuibS s/mc Tapog, /. Tabaiba pipe) cjj cada piicbo aylgicjia. forenabongua)
dii3 A

pertenece a^foitPS: ( Araabaaa : decida da r(y.kbnaboarr^cma;oJ, /. yaab ibpupc) didO$ i cada uno.
lo

to \ix iocc

J^snde) (no otros) Proaombreincuvo, jTq{$c*s{vo; Tambin fe ufv defta fuerce: a^nis aypobac) c;$e
es Je loa ^iskaii tf.iuctlroafa$j

4c -u'.^u

www.portalguarani.com
16
-psreultdadL Hticv(TtpCoSmonJftc) Dosfc rzo imo dc nofotros, nueftro pariente.
{sftndu

(Como uele) (oh oemboeboN.] ftte a reza * comoAicle* (Amenda nandune, /. anone) quiero cafarme como otravez lo he hecho. Con verbo negado no fe ufa. Con tiempo pretrito fueeu ufar dei (ami) y no del (and) Acmboc rnicarambohellfalia rejar antiguamente. En el participio fcifan del (T) onemboctbae] et que fuete
rejar.Stgnifiea cambien (y)(e({uateque N.) vete

cho con eno/o, y tambin fine. (Eyapo inga tcque N*) hazb ya por tu vida- Ruiz. Tambin es Inreriecton de quien e compadece, (N* pipocicru ycaruni) quaf elar comiendo mi P^ Puede regir Gerundio. (N. catpechej oicobo] A^ c|ual citar mi madre. Nanonde antes) (Amar N*} antes que Hueva. (Ndeha Jijantes de irte. ( Fembiapo retiro rehepende-. eo^N, guara tapeiquaacatu,} Ncoi. fabed bien lo que aveis de hazer anees de trabajar. Nota que pofpucfto Nombres., y pronombres no fe ufa, y afs no efti bien dicho, (che nanonde) fino, fchereandeturijviao antes que yo. (Mapeoico Tupi guf 9ba heonmonangue renonde) donde eflava Dios antes de criar efsos cielos* En ei ejemplo puedo arnba el (pendeco) no es nombre, Iuq verbo. Con las dos negaciones (na* y rugay] y coi la partcula, (Amme /. ara amppe* /. areaebeyyepe) fignifica (para nunca Jamas] ut; (olio
y,

D4d

rae

www.portalguarani.com
i
'ras v

co nan^retm y N. %ta$) nunca Jams bcver cftenyelf o pue* fefue para io- Sm i Adverbio (Amme) d^ejfin cfperaa-

amme

Nemb*
'Jh

^wuj^^-.^p,..,
tos

*,
fe

(uernb cofgua)
(efcoiidiais)
*

que

ftattcuete abaja.
/.

J^emm
fue.

(emwfce
.

nemih^c chpj

&c.

Vepiracjaandape] con porfa, o con esfuerzo, V. Par. 3. -Cap. 2. . 4. jfoi. yo. Reciproco mutuo. (prximo) (cheombarehc apoco] es o mefmo
'*

chenome rehe] dicen que: (cecpitfhambae rehe) las Iadiis adiendo pactado ton In. tai qua vez
dio criado coa
ac: el

marido de mi prxima. dem

^cherpicliame rebt)

Machas vezes

la

ufan

ande} porque explica coen lugar del fa comuri de liifn'irtio genero. V. G {oaaga, /. r>ande ga rehe* /. aje inga reh porotnomarngatuha nanga co Sacramento marangatu) ele
Sacramearo es el que fan&ifica Las almas. (ore o panga) Ufotrra iotas' Kfo, / note (foi ament) (chen^ ateo) yo folto etay, (Mbohapioi /* rnboapr) tres nomas. V. (ote}verfus finem. f {Erecar xrbyre yre (unos rrasotros, ima y otra vez) menudo, -(ot mi& fe unos comes a
,

|^f E

]sf.)

NO

Ayeb N.) kolvi muchas vezes. ^ note) ttRti nomasj es partcula muy ufada. (Hae
cris otros.

eifoiQ

www.portalguarani.com
?7
[pzttfott] sponomas, {lSfa rg3ay|no foUmente una vez. ConelyehQ negado, (y rugjay ) ce bou ma$ de lo qu 4?g: lt: (iferu iiclienup otg rugyayj Pedro no fojamente rne ajota, fino tambin me injuria & (che ador o* y su are ru^a^) note amo folarrierjite, fiao ^uere regalo tambin. Se deve ante pp* ner alas panculas ael ver do.,, y partculas u bizen participio quaxidp el (oj,e) es afecipn dzk verbo. . G* ( i nboaycnateamo acpy ciereGpb^er .ram^ fj J>o oja.yia maraagatu g^ecobo jjrpcae rae, he y} Pee. Mo oxaia (dirn fosxpar
cl foa,

peteyye>|

rioce

de mdo$) quand
gto
ios

yo &&A&

ubier a fiempre

cum?

maiirnientqs de ics, (CtHurn

rie,nombe otebaej Muchachos que fe confteisan m comulgar. Mota como lo ufa aq$zi cJ V and. hablando de S. Migaej quando arxoji l^ zifer. {Taaguay 3prey.<c^rutjibj^m9Sqte-^^Ql
,i '

agobo, Hiya feiyji mbiiru, ye rQbfacatuiiQte hbimo rano ) pon^endoip pqr efea jiel fuego m te.r ua, y tambin por o/eco de rriipp! djctp^* eio, deciendokj P r$zelo rpuy bep, ,muy bipP -.empleado. Aveces dexa fwmU:& inicJM* y'SW il&uut de | 'diccin, aJaqaa e Ifejga., .y^fsi taze

Tin-ichasVezes

(bote, roiq, ngqie^


.efls.

iTO.Qt?]

&*f
sa
"

t: Izrcyuhwt)
'i.e}

aguiios

honw

^a

apmas; [pftamRr^]^ gs -eppje pp^s 4&


-,

echado pomas. (f^bpbrd (oyeylba ,mo^hpfgc,ie) ,j>rjL-

www.portalguarani.com
t>3

O
og. (quitar]

t Obo,/. bari) e lomefmo que: (gwteboj c#c mas ulado. decabcQacamoj tdecabeca) : (N. o oubo)cayo ta, vino cayendo de cabera. ^ poa Qayubo) [de pefcue<o) (rnoy N Jbtraquape, oir: . le ae cabe$a en et Cepo.yno aycoj ie. quw. traspaprmo tioLo} ui: loapmo
. .

O- Vcl,

V. Tnes,

<:

'

'

mg*

bbapbo, V P Loberos deftegtmcro, que


.

quilado, eb es: foto, pobre. . Oatucapebo ole efpaidas) arnbaj Qbababo, /. guobababo) [bocea guooapbo) bocca abaxo]

***
uN.

las

^ . ipolW
ft ., r!1

Aru, dlas cofas veane en el Deios Reapr. 5- 3- Regia * Qoer bote nuwga) (catn initautej como un relmpago.
Cfcpe)
S e,
.
_

upiern.

Cap

gp *' oquaj

fs

Ointc.
Qyquebo,
.

fuera. focacoti) hazia a oc,epe) obre ocepe) liobre) ur-lita feefpanta. de ta Muger que c duele, oque
(fuera)
i.

oatbbin) pelado! i a a ere a. dice tiempo futuro, (Oy oSi, / oyrade) 7 befta, Oy mbuapej dc^es en otro ata otro da. fcaramal' para defpaes, p* (ndeyre^Anebe, Ipor es linemo que: b

OvaS 07

e a la caufa JorqueHlupa >pi?iamo sade moigo, N,

t^!&"H ^g^

<N

www.portalguarani.com
c Dios nf nos tazc hijos de Dios, y efsa es lacayfa jorque Heva alciclo. Sepuede conjugar (cheyaboe, ndetarrt nanertrafc

ucarano) lagraa

ova boc } utU caer eco ngengatu, oyaboe,/. cheyaboe cherembia hecj) by ligero, por ef$o traigo mucha caja. Imperfnalmcnce es mas ufa*do (nofin caufa) (iV te r^rey cuehe) no tocarvino ayer* a, por tener que hazer fulmo no Mart. Muchas vezes ei Gerundio delverbo (Ae) pancula, le] que fignica deipues de ave r diyafcoe,

cho)

(Hacramo Aje: tiyaye emeaag

aypo>

Pay

ciemboapapu bague* oyaboe, oemoacacefi tcy| Tupgraca maragau rene, ngagui ymaendagife potabara upe o.cobo anga) jtfie. Pr unco U perfona defpues de aver dicho, nofc cumpla ct*
)

ven Oybe) (fin caufa, dcbaldc)(N- pipo ah'ruri) por conjuar, (guiyatura vendr de balde. Sepuede boayapo) hizelo debatde, finque ni paxaqxiC* (cbeyapey) idern Oype) es lo mefmo que< [oy apanga, /. oy abo fatiga / oyappe . oyabamo pac cornofi) (ymbaracte arija guar oyape, /.oyabamopa, abe chera !
-

pterey

ng4
Qbe|r)

a)

coma

fi

fuera aigo

un hombre loto

mtm

migi querer medir fuersaacon

\m\ empapafeada)

Y tambin dice riqnpotfr

turo-i&U* yhont}ratobq^iefue.t{N.pr23 poeoa. (Jsf % araya) todc* ay ya pasade*. (Ctiel* oyberamobe) <fede ayer por fo^simzrlofey

www.portalguarani.com
Jrpl h yepc) fin mefca de t*a coft t%oapr) (entreds llevar) (N, pe raia'} llevad xfe
palo, eaxa, &rc. entre los dos.
i

"Oybaquque 'quqi&bo)unos tras ctroS'. 'yoby*. V.Qyoofcay-f / yobce upi) (porrnedipj V/(yob;te.}
'

(jyocijpepl pep] unos

ti as

oiigs le aprietan,

"c

rem-

pujan:

Oyoeh-ebe hebe) (fccefvamente] V. (jchele .1; mo) .(muchos dd Oyoha amo, /, y^S* amo, /* miimo genero- iy.gaj oye;&u a rn o oxeo) ^flan .untos ios cedros poi *cr muciios, idet, ion mucho*. en lajmma N (oyohu amo oroicoj ftamos vciinos

^u

par ciiiad* Oyobii) [nao junio otro, alas pare/as) (N. pet)* [ uno a lado oe cho. V. (yo (bu) tpyoya) 7gua.im-eniej joyoya yep oyoehe) niejor ti (oyef yoya oyobej &yeagaron y gual mente, # mutuamente* Oyobay) i[q& en treme de otra) ( r hepoyobay.,.l pcy^> obayf ims ambas minos, porque efta una en re~ Site e?!a o^ra (fiofa yobsyi) rganas, ja forjas.. G^pHfe)4n ruleta } (oyqp&ho, oya.po oquaitata] iodos um haien lo maafodU>, mec3ph. E^n-V .[y epetaj

^^^pe^^unodenorode ^pa) V. jy apipe..) Qye^n-'* ^yop&ibe.) finios xn eompaia,:falc


f

dc;(pt

ri|-n. *

"VOprtSu
*
t

JM^os) juntos pa araropan^jen luga r ,u&c.


Qyo~

www.portalguarani.com

Oyotatefdtffefcat^)

VV(yot*te4
;

Qyoupi)*

(I untos)

V-

y'oupu)

Qoendague ndagepe) S tice fsjv ame ntc

Opebojde pianoQpemol [4e lado) (N* eenoybrapc] pon h

tabla d^

lado, decanto. V- Thef. Opbo] defndo. [Opbogua] ios qu eflan en cueros*

Opbo) de

pies.

Opobojl

gatas)

Qpucbo] (de largo) cmo) (de na rices) (ol otmo orla obobo) va corriendo dando de narices, dicento quanoj^bn m pecu. Qtotoj lacericcioa. del que fe admira, alegra de
)

cqfa grande.

Ou/btogj dem, pero menos ufado*

K
f
Jtg,
-

P.
prq* en el Arte, guStaf fe habl de propon determinaron que eufaea el PlmaJ,

.^ga)McradcpregunU. Defasnousde

iirikulae
fea] ut:

rgasappe v/robia yaicobo p) Band.


ti/itatem. (fin el fiagutar

(G^iapa) Eapues vamos, [Pene^ueco, meme S.S* Miriaiaague^Tibo-

Cumai cunditace Nadice: Ca] ligoifica pt-

$&

&a?elo^ bienje^dicho con enfado) (Peyappa) ea rengo Mmbre^ Vyal (cheaembUjpa /.cote) ya fe duek, iHJpi, Intcrieclon de que Fe ad mira que preflo fcoacoi Abiguembiayucaraibibopj peyupan. aquel Indio mac fu prefa. {Tutu .oiau
j

,8*

www.portalguarani.com

gi mfetapa) parece que todos fopffn fuego dceft* to quando [agente anda foplandodefro. (Gge* Pomp. Aydcrecatupico cheamyf araca pa)

Pa)

midcc. Nota de Gcrundio r ufc: {HaTmpa) amndolo.


todos) (toguerahapa') llvelo to do. (Tohop) vayan todos. Con nar gales hazc (mba] ocaymbajcodo, todosfe perdieron {acpopuefto (codo

1% h*

Pa

barfc) (cherecobcp rire) defpties qae mi vida fe aya acabado, quando no oaipo ra que es aquello? V- ( Po.) ufantes
}

yen bien 6 o ftben que mido es aquello que oyen* J .pabengaw, ' P abe eiey) todos J abe (todos) (Pabey, iMabcg) el :n quedar alguno Avezes dicen:
noto que eft partcula en ios participios ala parricida del fe pofpone averbo y ante pone pabmbramo) cofa vh de Participio* ut: (hecha todos, (fembeclia pabiramo) esto mefmoque:(Pabe reubieenramo) vindolo todos.-

Arte

fe

Pabey

(oembcsacoy pabeybae) los que fiempre fin fin, eterna, tftan prevenidos, (cecobe N.) vida es la negacin de (Pa.b.) acabarte Pacami) es o mefmo que- ( Paco aml) V, (Pato*) ymcangaphl pacatuy) (todos) {once porathucatuptp pacatuy rire, ohobafa) Defpes que con palabra amor oas los confol todos, les hecho fu bendi*
(iempre)

cioa

Nic

Pace} es

iomefmoqe: (panga

aje)

ce caa qtiepeguarc) pees hade creer

Maoguerobiatepala patona a fu

www.portalguarani.com
215
ps'dc rnxgercsrEand. Pc) Nota de pregunta (Napehechas parole ymof. ramo racjnofa viieis, quando o pona, (rnbae ce paco erehaacuiij que palabras dixile aora Paco) muchas vezes es partcula afirmativa, y equi vais al (Raco) y regularmente dicefe por contentor por pefar. (Ma aypo tecatuay paco Tupacji ciebe abe omboyehu anga cheque pipe yey rae) Nic. pues cfso mefrno a mima Madre de

Dios

-c,

que reca
aquello

[Macocatu JPPY;J (ideftipacoacoy) chepore yey rae) Pues efto es ciertamente

que yo vi eneifueo.(ehe2ii paco/, guae* te paco, oyeupeote Tupa chemoha rire yepe, eheremimbota raurupi note ayco) Ah desdichado de mi que &c. (Ambo a ye note tamo acolche recoberamo Tupa por oquaitaba araca rae, na y* yabay ereybac rugay yepe paco ymboayeha^ cc'; Nic Oxi ubiera cumplido, quando vivs los mandamientos de Dios, cierto que no era viifficutdfo el cumplimiento dellos. (che paco cheemombeu eyrnobe yepe ambo a; cheangaipa pagela) Nic. 70 ciertamente ozc. (Na ayporam tequar sapaf pJcam] (ideft: pacoamjeupe nderetef co cheybapramo a araca] Band. fon palabras de la Virgen ai pie dla Cruz, cierto que
tu cuerpo, quindo antiguamente o tube enelos mis brazos. [Pehe* chapeo, /.. chipaco) mirad pues, (chatepacoj

no

efava dcfsa

maera

efie

porque ya abeis, o

vfteis.

Muchsimo

fe ufa e

es

CQ&S

mtf^tmmk

www.portalguarani.com
24
cofas de admiracin; y aqu nota, que afsi el (pico) como^puga piche pipo, pial&c. fe ufan lam-

par partculas de admiracin, dior, alegra, occ. como qyeda dicho en el cap. 9. del fuplcm. hablando de las oraciones enfticas. Pacoyj Compuefio de ipaj y (acoy) Humangatu N; nderembiapo catueue, Tupa chape yeramobe raco, co meo yquiy nanga, heyraibic^upe yquabenga herecoboj Band. en donde eflan aquellas dec; Pac) Nota de pregunta Compuefta de (pa) yde(eguf) rcyapo pac) hiZifie efso? Muchifsimo ufo tcae c:ta partcula en las Propociones enfticas, corno l queda dicho end Arte. paypo)compudto de(Pa)y (aypo)Mbae N.) que es efso? pamj) Comp. de (Pa) prsg. y de (am) folia. panga) partcula de Pregunta muy ufada. V. partculas de Pregunta en e Arte. Parte 9. Cap. 2.
b en

Q Pegunta. (Abape Tupa) quien es Dios? Muc has vezes fe pene en lugar del (amo /. tamo) ut: (Curi atipe)., por: {'Curiautamo^ Oxal &c. pe) Adverbio local (alia, ves le-ay) (Pchnj) all dlaV (Pepe) acull en aquel lugar. (Pe agu) de alla,<Sec j Pe] s pofpofic. del biat. como queda dicho en el Arte Parte 1. Cap. 1. Apend. PofpudU ai Part., cpial (Por) (omarangatubagupe, f. haguepec oh

pe pe)

Not

ybipe) por aver "fido bueno fe fue al cielo, (c.herecotc hapel por fofpechar d e m [Con] (che'qutreyngacuhp-) con gina^con digencia ma.

'Pcc)dcfpucs del Participial [folo por]


'

ndera^upa,

P cfc

www.portalguarani.com
21? papee aym) blo por tu amor vengo Pey) dem* ut: (nderayhupapey zfu) falo portu amor venguen d ni JVno) icherabapeyje^ mi mima cara, ^ckrecapey) en mis mifmos ojos, rm vifia, pey (ola] lo lifan lasmugeres, ( ah yco ene pey ya me voy. Pcney) (ea vobtros) Peneyquej dem. perey peaqu* rime que rey) eaao fea is flojos. V. fhc Petey (unoj (Pctey tey) deuaoen auo.fpetey rebebe) de un vez. (iJ etey guaja) todo junto, tcdo juntos, (.Me rey, roocpey moepetey, . mboyepeyj uno. (Petey amo) uno alguno de ellos. [noca de Pregunta, (mbaepicobae) que eselo:(ma* P ra piari) qje eseiio? dicho con encado ios que elan inquietos, (mar pi quie) que ay aqu? Pi (ola) |Abycochep)oi ymsvoy.^ Lamugcrdr.
)

ce:

[Pey/

Vi

(modo,coftjmbre, tra^a] (Tupi por athupi) modo; columbre, ]uc Dios tiene en amar ,{cheernboep] rruio coimbre que tengo en rejar Band. (partcula que ufan quaado tienen defpcrc^cs, y boftejpf. (P cher opeh y) cier to que tengo muj

pj

cho fueo, {.partcula de sfseverar

mandan (Peyapo cobae/ae ce p) Uiceao qumdo alguna cofa y no o han hecao quien Pi (nota de pregunta, ( Aba tepi oyapo rae] pues traxo Abipiaiig mbae ogueru rg.e quien lo hizo?
(

quena vi.ftcx, 6 ve, ut*-(Ayecopj, Ayeco rea) ciertamente que es asuqae * q^e y [o eta ba2.io.(.Ayapo amo p] cierto H***fy
lo
,
.

'

citas cofssr

&a,

Vn *

www.portalguarani.com
%i6
Pi,
'

Pi/1 dlcenlo'af nno; es paFabra de ternura^: (eyo Pa) vea ac ni futo, a las nias dicen: (tagua,

L
Pa,

charnj.

^ li

P or )

(Ayu ndcpiaramo.

7.

ndebiaramo)

veagOporti, (camino, enda) (b checogapiari rangeJ toda viz no tiene camino mi chacra. [Tupa rctbia rupigua) ios qje aadn por el C3'mrno
del cicto- (ypia mombn panga) es grande la fliaci2 azi canino, de aquifae el verbo (Aypia* yr a traer y tambin o ufan re>) yr por aguuo,
,

en cutido de querer hazer prea- (piaj tiene otros fent idos. V. I heoro. Pa ip3 c ) n a candid> Tino en calidad ut: (cheralhupa pa ipo abe) poco me ama. de Px] y de pronombre Piche i n w de pregunta aie (he 3 yo. (Mbacbe pche ayapene) que mas he de hazer yo? (ohobaera ru piche) pues foy yo el que ha de yr? hablando configo memo. Tambin

por pmicuh 3afirmativa como e (picol hablando Nic. de lucifer, qus no e quio humillar a ios. pone en fu boc elas paiaoras; {rna mbae teco araingatu etey yarete picae rae,

hallo 'dfii

hlz amo pie chape a-Temomini tey guietcobolcn que ufa (piche re) por: (nico che. Pico nterrog. de prccnce ci mofrativo. [Mhic pico ve!, picobaej que es cfto (Mari pico r} que es e'loMcho con en fado al que ti iaquieto.Sie.ndo

muchos

dir:

(Mbae
}

pa,

pyguY.
a

PicorjsdeadmiracGn ycorApIaccoCa v., Q. viendo


gana

un

www.portalguarani.com
alguna cofa hermoa, defseandofav dice: {Pcor] o fuera mi- (Tupicor, h tucatu picor) difi cen, quandoven muchos paxaros, 6 peces, yde-

Hb

fsean mataras.

(Pico

ti tt

yprngatuy cobae)

que cofa tan hermofa.

Pgey ifmcefsai) (Te coma ranga tu plgey perecoramo> viviendo fiempre fin ccsar virtuofos. (Tecoac pigcyngtu ypoehibaccuc ogucreco tata pene) io s Hiatos. ardern fiempre en e fuego. Phbo) de noche, (Phaye). medianoche, {P'haye nib-tepe] eala media noche. (Phay e mbterupi] cerca de la meda noche (Phare) toda ia noche* Thes. Mend. /. -pjf rungue te bo / ptu yacatu /.mblfreqicntemente) (Ah p/ p/ tey guitecobo) pfj frequeatemente voy debade. (neemb/ mbj.} hablar macho. (Ndipij ymarangautubaej raros fon

los
D

buenos.
es

tpe} con narigaes

(mbpe.) Pofpolc;

del AbJat?

V. En e Arre. Pitre i. cap. i. Apend- 2. Alguna vez equivale a(ramojut: (chererecoay pipe aba cope) es lo mefmo que: (caererecoayranioj (dentro) ut: (nasmbe ppegua) lo que el dentro de.
uno dentro de otro.(con] compaa. (Taha nde pipe) re contigo en cade noa biia? pero pe, o acaballdra:(nderupi) el recipr. es: (oyeppe h gueppe] Relar. f yppe. ^xpebe] explica rnmeacion, continuacin (gusc&a ey ppebe oguerah)afs corno vio que nadie e veya to jic/. (cq teco be ppebe yepcl aun eUado en
ptato. Arnboyopipe) pufe
"

efta vida,.

Pp]

www.portalguarani.com
Hpo
(por ventura) fou piponc) vendr por ventura? fHee pporac) f es que tiene fai? C e^a abroo? j^pora (quebieu) oye uno tocar la caxa, clarn, y dice: [Pipor) quebien. y K. el otro: (la aypo nanga
rnbae

poromce^an

gtufcae] fsie* efto alegaia

periona.
Plri
ac)

(Ayundepr i} vengo

ruy rerecobo) quiero

me

u.(NdepTr tapeta ndc quedar contigo para te

Pin
.

nerte Us Hechas. (poco! (er^i pin) aparta lo un poco mbacri pirj haba un poco mas alto. hm.
lifan

(Enee

K^ 'o

mas

Lrntfte) l medio) (cheoop te) en medio de misma,.

nos /. t c ^ c P P^ c P r amo} que fe baria de otro. PuJ Inceriecionaei con eta parucU donido del Arcabuz. Piml explica y ctei acote que ei Cavaterico na para hazer cam? nu JosC^/allos^Hupe ayi/ca] dixo un Cavallecco hablando de uua periz, que ia avia muerto con

Pq

rqaicas)

dicho acote, % oyponej quices vendr. Es tambin { verbio de moftrativu d.e o qce noe vee, pero

Ad-

fe o-

f#o piquinini cfrahcnaucatjque es aquel Ruyda* efUd quedos oy gamos bien toque es. (ypop
ye.

hagas rupiecjua quejmira que vayas por cr.ae cfta ei Ruydc. .PabaeJ aquel, no vindolo. nc /. Mbo} (cont tum] (ndiporicherga) mijeafa aene cofa, efl vacia, [Aa retambera) los que
cla cael

iagsro.(Aba bupguao y yurupoLsc om-

ui

www.portalguarani.com
2ip tambre verdica, que ficmpre dice verdad, [Ca poramo.lpor montes fin camino fenos de arboles y malera, (umboramo) por campes fin cann
(naiponebe ndeeengueane) tus panj tendra eeccCj/Ambop] haz^r que tenlabras
cc. ^ercio]

Po)

Po)

a cofa, (ype-guaju ay co ybra) eite palo es muy gruefso. (Ao poan) ropa gruefsa, (yppy) es delgado. /. ypomnj Ao ypoy bae) lenlo delgado. Mano, (chepo cnoy] tiene ela faerja: quinto fie mbro nace tedo. tand.

ga eTcio, cumplir. grcfsor, y corpulencia de

Poca) (raras vezes, &azer raoJfAremonibeu poca po* "c) raras vezes me confieso. (Orepocangatul fopoca" po caJ lo fcVsiafsi; Baad. (Aiquaa quaa a) dem* PoequabimoJ (mediante) ut: [Tupa gracia N\) mediante tagncia de Dios, equivale a/ (rehej lo ufa mucho Nico. PoBij) es partcula de encarecimiento. (Onee N- catupfpe) con fus palabras que fon de mucho pefo, y autoridad, (yyapu N-j mucho miente. JVlart(ddpues) (Cobae oyapo range, haS Polye, [. po/ } poyyej cc. eflo hizo primero, y defpues &C. {Hf. amonione) defpues ioembiare. (po yegua co cherembireco) ela esmi fe gunda muzr. Poquaabey) intoerablc. iomsfmo que: (porcmoojambabaejut: tbea^uan&ac pqqnaabey) hedor in fu*

mos pocos, (Aiquaa

frible.

(Aypoqaaabeyj nqlo uho f

Pora

www.portalguarani.com
Pora) p%r T icuh que haze fuperlatvc fnde^pa K-] tnleates mixchisimo. (venturofo) poniendo U cofa e n qae la es, un: [chegur NO foy venturofo ea
matar pjaros, (che ey N.} venturofo foy en a rneL Mead, iberamente} (Ayohu N.], lo halle bellamente, dicen io quando lo cogen con el hurto en mano, y cofa tal.(po-o) antepueilo al (timo pae, pug] &c. vt: (ma cuna ia\ poritamo pie yuqui mir ereru? corno fi las mageres fueran po*
cas, traes

poca

fai.

Poralbi
\

[chenee poralbiUablele facudidamente,. Band. en efie fentido folo fe ufa * Potara (Continuamente) (A^ee porar gutecobo) an-

(faciiddamente]

clo

hablando continuamente.

(Ayerur

porar}

pedir empre,

Porcm) (folo) (Cangu o porm} vino folo. (Qoana aporemoj Lodc5 (^on de una parentela, no lo
ufan mas.-

Porcndubey]

mandan, defobediente, y t*mben: de faiy dad mente uti (y porendubeyme. eyrnabe ybra oguercqahece, ynupaoo) fe dio de repente defcuydadamente, ( ?porendubey / yporandubey cquecupa] duerme a
fignifica,

fer foro lo que le

fueno faeto,

Lmefmo

que: (querna.

mboro) partcula de compoficV. Arte part- ?. Cap. 2. 2. Porombucul (mientras} (cheru ey hf* equa eme] mientras yo no viniere no te yayas. [Arnoporombucu]

Poro

/.

p03

Bi

www.portalguarani.com
22i>

Pota

mbota) como partcula de admiracin la ufa Mart. (Curiteymbota pinga ereyu) espofsibie qtehas venido can prefto? Como nombre fignifica (parte,' porcin) .(na chepotabil no tube parte, f Ambopota) bago que le quepa parte- (AypotameeJ !edi~
fu parte,

^ partcipes

nomfcrc; ,y es verbo-

(chaypota pea .oporabqiu cybae que) obra para e que no traba} ^dexemos en apartemos que fe -oceupe. corno verbo espusy ufado, del qual fe habl en el Arte parte ,3. Cap. 4. Pucuy) Pregunta demoirativa. comp. de (pa) y (ucuy. quien es aquel, efse & efl ay cerca, Aba Pugui) dem de plural. (Aba IV*} q alees fon csos> 6 Tambin (a uan en aquellos, fi eftan ago lencos.

NA

fingur: (mar

como eftas? pronombrein pregunta. (MbaN- omorn y por

N.

ereico] que tienes,

beu) efsa gente lo h dicho, Puy) nota de pregunta, (mbaepuy) que es efso? Puy/. poI)Interiec. de admiracin de cofa de falra*

da.

ut*.

(P^

^ara panga) que?

parece te basfa-

ftimado, yR. el otro (cache che cherugiafce) ay que me fale mucha fmgre. Tambin del que que-

da avergonzado, como falutando uno otros, f no le correfponden. dice: (pnu Pape) es lo mefmo aue (pa) y (cupe) AbaN^ quien es cfsci

Q.
Quapapipe (de pafso) (N.note aha) voy depsfso. (\ rite oemossbeuj confcfsofe -ie corrida^, (cpspapl

HK

id&m*

www.portalguarani.com
5t
idcm} {Ama quapap) lluvia que pafs* jTreRo. (mira que) fe ufa mucho en el Imperar, (tereho h Que equa eme que) mira que note vayas> es partcula que aaze advertir. (Tupaque tanderaaro ang)
ea Dios reguarde, quiere que advierta que o Taluda. (Peey que cheray reta peomboyao yao tey
.

eme

/.

ca hijos mos

Peey Ch. peomboyao yao tey eme qut\ no os aparteieunos de otros. Dicho
fe

con en fais, aunque

dexe el (eme) en
el vino,

el

Imperar,

mega
,

ut:

(emombucaque cocangui herahabo he)


pero mejor con

mira que no derrames


(emeque.)

Quereme (ven, venid) pidiendo ayuda poco, ufado? Querojcomp, de (que) y de fro) mira que te emheilira',
(tabaquero) determinadamente
Qii
/.

me

voy .

quie(aqa')
la

Qu) determinacin de V. Tfies.

muger> (taha quil eavaya yo.

Qul) fon dos


es

filabas.

(Ah) (qu ayab]

Ah

que erre?

poco ufado.
que':(na} ut: (co

Quia] muchas vezes eslomefmo

qma

fielmente lo quedixo. QiS-bo (ac) (eyo N.) ven ac. (qubngot] hazia ac. Qtfche)o mefmoque (pichelracaeN. arete racanij de
rea) efto es

hemimombeucue

|.

quando

ac he pasado

la fiefta.

poco ufada.

Quch. michi] un poquito. (N; sypi^r) poco rome Quichi] es palabra de afecio que dice el mando fu muger, ut: (ereyme pa N.) etas? modo de faudarUuhvL mas aorael(raJ (ereme panga ra?
Qjile
/
;

qm

[aqui'j

lcbfi SL

www.portalguarani.com
Qusehe [eftando defte VmSo) *it $t mmmTtmboz oyqoaaj shndadete tamao, c halando,- aben tas
:

ni'w e reco. Oiinay /. qunday) fulana', dice la Indis, (eyo qunayj ven ac fui anula, fe| palabra affeCuoa ia ufan como haziendo ala otra u pariente, aunque rea itnen te no lo fea, afsi como, nofgtros decimos: ca, prima &c. Qiup, {lexos (N. yhoni) fuee l&mt QMrlj /. qun, [pequeo paco] (jraca N-} arroyueto (NYHote omee chebe) medi poquito, con (yepe) y verbo negado dice [mda] (N. yepe aomeey) ni un poquito, nada medi, (quii tiro ete jidem. en anguaa lanera) N. ndayapoy)ea ninguna ma,
1

p)

era o hizc- Tambin dce {eos juilas] bagle cosquillas.

Amoqu*

m
Ra,
(ola]

[eyapoque rajla mira que

lo hagas (e] (ene -

momarugitu coi te ra) ea haz te bueno finalmente^ Ra Interiec. de admiracin, ut: (Guaete catu paco
andeyra oanderaihupFpe oyeahoceretcybo oicobo rae c) Po.np. Del que fe agrada de alguna cofa. (Aguiyetey co ra] que bueno eta eto. De quien refeee. (Ta oyb-5 r) y lo Hecho (Ta ohaaca ttlngitu pucuy r) ya lo hecho fuera de a raya, pe enfido: Asuye-co no r) lo a! q^e

^^

fe

www.portalguarani.com
224
pefadamente, baa ya. De defseo: (Rabi beype eup mtuengatu rendpe abahe ang guitccobo r) Band. Oxala uego llegara a efe lugar de defe^n^o* coi a parecida, (ye i ir?) cofa parecida batar?; (cheran ebocoybae) ese procura pareeerfeme, pero queda atrs. Band. (cherb cheranay oje) Mi hermano aunque me Imita, no llega o que yo hago. and ;Co ranay)ccfa parecida cft,
fe burla

Ra,

ur: (Tatatna) cofa no io es. parecida ahurnoi y Ra, m. /* rama) Nota de futuro, ut: (Cnico chereco(erahcoao r i) efto es oque bede hazer. (para) eva ete pao psra tus Jne nderetnna rtruramaj da?, lo dems queda dicho en el Arte. Parte 3

Coa

nargaes icc: (na)

r Nota que qua quiera materia de aqual ie na de bazer alguna cofa, a explican con tila parun tcula: E- G. queriendo agranuar un ja r$ o Jniio, d'pco a ios orros, tpehca ypopr] y quilo decir bufead caas que harde fervir para agrandar ftc gar^o. Aun pedazo de hierro, ele* ha

Op.X.f4- Apcnd,

de bazer a/gan
eftaes

cuchillo, dir':

(cheqiieer cobae)

materiade aqual

hedthazer mi cuchjo.
,

{yningaipabaecue ana maranumo cico yepiguaJ* ios pecadores han Le (cr fuego lena del r amane v Demonio Con nombres pie ci fut, del verbo
tit;

(aa adenurangaturapu] idern.

2c;

[m ndeRaS

marangatuicaens) 5

www.portalguarani.com
^(depuro) fndmfc

agoi)

depuro tonto,

RacoTnMPuticua

lamente yo ratamente no Arte, (elenco ndihaicheoe) yepe raco ebapcot, tabaena irc -Mend. (aha

(Ayete racoj afsi pjnembieca) yo >oy (che raco ha es ciertamente, queuve >o bca s. Sfo es partcula efte.qmc.i en e de pretrito, corno queda dicho
afficmativa..
t

hu* a pero fin gmvabo ruguay raco) Pomp. fuerza que [nanefprmza denegar, uenea mifma

&

paiso. (Caco) ayezes ea) y ios Indios a um i cada '; raco) ndeyepe caccy}idet. (ndees ij nefato que n eyabo ruguay> yepe rae o) ehe cijo ntiae apoha, aa hazer algo, che tayapo ere autey ) cam0 fi Tupieras
dices:

yo

io har.

Arag.

Rae

es partcula affint|va

mundaha

ufpechab de

ene ufada, ut: meleno el qu rae) en verdad que tu joto utfte cierto de mi- (ndemarangat rae)

muy

como quiverdad que eres hombre de bien, dicelo f edro, u en aora acaba de faberb. Dudandoe fue i^edro. Mucho otro R iPcru raejcierto es que fue ^retento impereao, f ene en ios tiempos del (ndemaran&tf.> dsi Sabiuniivo, ^ eras oacuramoamo, Tupee eremboaye raej " tosmanaabu.ao ci,npiieras, vbieris cumplido de ia_or mieatos de Dios, fe fuee poner. al fin " ias ciua, pero fiempre fe ante pone P"5J .* pa, ra, rea, ma, ne. Ayuea mbur rfac pregu * * que lo he de matar <xc, Tambin es de
,

$m$m

www.portalguarani.com
22
(ereyurae?
/.

ereyu '..pangaree) vienes?

Modo

de

faudar quaado ^iene de le*os.

Raib (preo) (eraba raibi] llvalo Juego. Ante pufcla ai verbo Nic (Tuprstamc raibiherahabo rote) Kaibibeyi fuego uegoHRaibi-be^pe, /. Ratbibey tamo obahe rae) O^aia legara luego luego. and. Jmbete), cemp^ de (Ri ma ) nota de ut. y |ete) nota efuperlauvo. ut" (cnico yearaibaecue recor
rabetejefee eseirr prupnoj del Chriftiano.
efta

es a obligacin

Ram

ra.

(emejnrejAporarni, 7. Por a m) delga maneA'/porim ramy) defsa mifmifs. .manera. Ex-

pira tidiio, calidad, cmtidad, Icberarc etey) y de mi tirano, (yram) como el, (acoyguerami) como antes, como entonces (copo fi'J .(guemimoa rupitha rami erey angau) cerno fi ubiera de alcancar

Ramramo

Kam 0oe>

muerto. {Aemonde co aorchecarai N.) m c veft dela ropa por parecer como cfpaci. Mend.

mo

a' lo -que corre. (por fer como, por tener como) {bobatfnga 7 tengue Por tener (acara blanquica co-

NO

V. (Raijo)

Sam^con

ace|o /argo en

la

ultima

filiaba

(aoraKAyu v. cura*

ram'j aora acabo

ele llegar.

(Acar

de/pierto,

M&

panga jchecmbabini rae) aor a acabo de cotn&t,. y,ay.n detener hambre? ( J e t ey yeb N.J aora (es a primera vez. Muchas vezes tema la fil

amo

bae

i*&$> quien fe

llega

t: Apgame] aora
"

www.portalguarani.com
227
Urno ambas
para Ablativo abtuto (chequeramo} durmiendo e yo, por dormir 7 o Algunos dicen: (Aqueramo) y di.ee el P. Me nd. que 5 algo brbaro. Suple jas Gerundios de (os-.yerbosJVe.jcr os de pronombreves*
fbuivlvcf. fir.ve
-

Nota de

bre, como queda dicho en el Arte. Haze tambin (nirno, mimo, bamo, gamo] eguu la letra fina!

dei verbo quien e llega. U^io (por j cara N-) por U tarde": fcheray
i

N-

arec)

tengoo por mi hijo. Suple a partcula (en} (Y canga? N. onemoalei agua fe canvemo enyiuo* (ygaramo aya) vine en canoa, afsife ua, y no (^g ppejmbac eyramo ebeho yeb hegui cherecoc ereyoco yocogx rite chererecobo) I^c: por no bo/ermeeri la aad3 3 me elas confervando. haba con Dios.

^amobe

(mientras) (quarah

go que) (Pay rii que viniere ei P. avfme [dedej uffc con nombres (che can^m M.) defde que fui muchacholamo'e . ramboe (defpuesj [chmano jV.) deipues que yo muera (Ramboe^ /. rlamoc] timbiea fignilca (Por) deaotando la cania porque, m: (Payndenup N. creyapo) lo hzik por averte el Padre acotado. Lo mefmo que (ndenupa baguepce)d * ce, fco por efai.caua, y na por otra. *; lamguara, L rimonguari [para quando) (ciemao f$,) para quido yo muriere- (tnoyngaru teca, te be N.) guardilopara quando txbicrc uecesidadJ
T

N.) mientras ay fol. (lue chemomorandu epe) iuegb

Ramo/

www.portalguarani.com
ai8
lcego al punto qe ef* fal ptmtoTfy equTy pir (por Tolo) (haeramoy ayu) por efse finfoo vengo, Ramomcrne (mientras] chemboe N.) mientras me etieavas (cheh M.) mientras iba, es muy ufada.

Kaiuy'

'W

Mend. V.(Meme) Ramongua (Para donde ay]

(AoJSf. tecatundc) tu eres

para donde ay mucha ropa, dicefe al quea trata mal. (Mb^eapoey N. nde) Mart. Eres anfioxona 50 no eres para donde ay que trabajar (Gwr. n e/ N- IlC* e ) eres cobarde, no eres para donde Ta,nbien da elos Romances. (Smoy ay. guerra. frontal arete NO pon el frontal de las fieas (mbopu it fVTifsa hfi') toca Mtfs. [Er acangao cheat N.) traeme e! fombrero de camino: iMend. Rnday /. potius (heranday] (parece cofa parecida) (ycariybaecue heranday rite pee J parecis tt ChranoSj y no lo foys: Range (primero, ante*) (che N- abahej yo llegue primero. (Smboacu mir tarap N. hae ymboac renebe emboya he^c] calintalo un poco antes al fuego, y caliente pgalo, (con Ramo) dice, (mientras] (che Mifsa rangeramo emoyngatu co mbae tetfr.) mientras yo dixere Mifsa compon bien eftas cofas, (poco tiempo) (tobe NO dex, aguarda un poco por aora (N. note hori yangaypabaene) por poco tiempo fe holgaran los malos. Mend. Tiene yezes efifuercaque explican
ios

Romances

figuienies; jndablay >L] ni

me

hallo,

ni

me

www.portalguarani.com
a$9
ni t^c puedo- (Ufar! Afg

N-]
vale

ni
al

fNanangreeoy hecc cuydo ni pienfo cuydar de el, Arag. equi>

(mirf yep. Ilauage] con la negacin (ndey)dce (todavano) (ndey N.) todava o. (Ndey guecor rupi oicobo ran* ge} dixo un Indio hablndose una fruta, todava
el verbo' eft en faqon. V. Arte. Supiem. Irregular (Aei $. ?. Jtiagoe) es Mota de Futuro; y Pretrito milo (el que

no

aviadeer 9 y no

fue;

cofa malograda)

(ohohae

y no fue. {Qmanobge N-J muerto y no murte. (Ornanobaerangucrey) el que no avia de aver muerto, y muri. (Cherapicha robae N- amocay) malo gre a cofas de m i prximo* que avian de fer > de

N-)

el que a vji de yr,

el que aya de aver

porque los malo. gre* (Ndirnguer cheremimbota) tubo effcoto lo ^ue yodefeava. (Tupa gracia yranguerameybae, i* yringuc quaa ey bae) grariavde Dios efficax. (.A.

mi prximo, y

lo Itran mas,

morangue) eftorv, fruftr. A ngaypa guaju Tupareume acefe habangue omoranguej Nic Ei pecado mortal eftorva que la perfona fe vaya al
(habingue) lo uf el dicho Iodo^ y no con ei (haguima) porque eflorva la y da, *jue avia de fer, y no fer. tP c0 l ( Areco fsf* cheyrunamo) le tube poco con migo, en efle fenjiciclo.
el

Con

o no es muy ufado. Rano (Tamben s otravez)

(ndoyacacay note , opo.

fjuaye ey pipe abe oynupngata fceresobo

rm)

G*S

No

www.portalguarani.com
No
fofamente
!e rii, fino qjie

tambin

fe

agoto
{

niay bien

(Ahayco rano) ya me voy otravez, Ay-

corano} aqu etoy cambien otra vez. Band. (Confo fueo) (Aba ranone) ir como fueta. Nota que vezes dicen: (nano} por (ranoj Rapieha (Gomo) es lo mefmo que (nungal i/t: (ocho N-) como ocho poco mas, rnenos. V.(Tapicha) Har] partcula que ufan las Mugeres conque ignfican qualqulera affecio fuyo (en verdad) (che h rar] en verdad que me voy. Band. (Ma aguye pucuy Cuta nderrucuer? ndenjccambu harer abe aracae rare) Baud. Beatos venter qui te portavit cz. 2 i partcula que decindola con enfado correfponde ai (mburu) pero ete fsgundo dice mas que e[ (rad) Equaraii) vete dicho conmsnofprecio. (Toberauj dexalo con la trampa. Avezes es partcula de rueges, (-Emee ra ebebe) dmelo por t vida. Mart. (Go cunum tamo rali eferaha rae] Oxai llegaras elfo nio. Mart. R-auye] Partcula de duda (dicen que, pero ayduda) (oh 6 N} fi dicen que fe fue, pero nofe cree. Rmz*, (Che ray, che amunda) dicen que lo hurte yo,

ynoaytal. Coa

(aracae) dice:

(de quando ac)

(Aracae N, ahe guarini momboynij de quando aci un ruin como tu, trata de Guerras. Mart> Aracae N. ahe porornboaguiyeni] De quando ac un ruin como ta haze alguna cana. Mart idem el ac: (cue) con ios Nombres que tienen' por final la [rj.ut: j^Tayre} hijo que fue. (che y-

www.portalguarani.com *%
23
gare cohm) cita fue /jejo de puerco.

mi canoa, (Tayafu

pire) pe*>

Re dem
Re

quod, Irire] Cbemanor] defpuesqyeyo

Rea

que reciben en (a Compoficion los verbos q U e llaman de (Roj y algunos Nombres que al en del [tem] ut: (Mimbj autn (cheremimb] d,c. como queaa dicho en el Arce* partcula de afsc/eracioa, en io <jue fe dice s oye ca reflexa, y ca participar en modos fea*
;

muera. partcula

teacofos. (Ayete ye angrea} afsi dicen que e*. (Hndo corea) veis corn esioque dixe. (Hiya que rea) ya coa la maldicin, tHiya mbru rea) dem.iP. Bia i. delpuesde a ver dicho que el /o ex ceda coa fu aermofura a todas las elreHas, anadeen un 'ccmJn de la Virgen alibando
5

fu

hermofura: (Co ande^ pora haba abenguaray cene eaocoy rea, na guiyabo ruguay aere) Explica ado el i\ Pjmp. magna ei dornas

&c. -(Ma ypiYfky ndetey t pico T Up renda ra ra, Gaaete catu pico chcy yeoboangague gjbicha poromboeja ngopa ngopa eceramo
JD-prnini

Qimm

rae rea) cc Recei, /, Rehei (en frente, por derecho) Curuc N. yquay) paisa por en frente, de la Cruz. Amboyoe{

bey} poner una cafa en frente de otra Ajep { pite rehcygura) (os Antpodas. Nlc. RLc'eoct (muchos) (Angeles muchos Angeles (He-

N-J

oete hj nux&edurnbrej
Relie

www.portalguarani.com
RebcPofpoficIon tl AMatTv$euy relativo ti*ltt
ce] el recproco (gue^c,

proco mutuo es: ayu) vengo port, portu r ehel por efso,(nderehe verbo Ayco) hablando de caufa Noca qje con el (opua chercperfonas, dice: peccar. (contra) ut: ndshe, f.cheri) feievantocontrami(cn}(emoi Dios* yerobiaha Tapa rehe) pon tu confianza en verbos ut: (cheEspofpaficion que piden muchos macaduahece) me acorde del cfcc.lomifmodiCea R el [rieles las otras dos pJ"poficioncs-(Ari [con] decompaia, (Abarche pani

potius,oychc] ci reci(oyoehe)fignifica (por) AyFob*s


/

mas uni vera

ef ga eret pota) cjn quien quieres yf? Mcnd* [con] de compaa es mejor con(rccbe. N.) tr jFCebebe icn] de campa ?ua> (eru ayac yp ^ JN y cello con lo que tiene dentro (ombaraete ideit: no yagye} fue vencido con- fu fortaleza,
.

hmit

(hecCbe) (a fortaleza Inaur. El relativo

reciproco, (gaecebe,/.

OyebebO

reciproco mu-

tuo toyoehetc] y fignifica a vezes fuccesive: unas yoehebe hebegura) cofas que fe fucceden (ombotiempo) otras. V. (yoehebe) (en el rmfmo upa nee marangatu porubo) yahu nanga, hecebe, f ufando enclmifmo tiempo Us palabras

(O-

bban, de Jios, habla de la forma del

Bautif*

(Chcmon-

gcc rehebe,f. reheberamoomanyesap)micn. muxras me etava hibianio enelmiimo tiempo


ri de repente* Retiegua (pertenecencia]

V-(Gua?ri

pxhey V, {$*&*
5

www.portalguarani.com

ola, lailo

io

ftfiti

y^ ,,k, a nda . nbnao de rev) dixo un lodxo,

lAyonu

re

tin al-

deftcffi-

coarto, e, "le

vkado

tHeTap.1 reUtvO, eo. Ruiz poco ufadotu.


.

^
r

^2'^
rt ' l P l

AU*tivo fefueia u

ie

l<*i pafpjocf lo* pronombre , por dice: (ndi) Pendil POf vootros.

P
n ng O a r i ga l,

(Nioyapoy cheae
afsi

^,^g^,y
s

dic

(aypo

pcnemmy^j teya|ue

uer,a ropowcherie) tiene efh fl) 6

it

P^-

St

par a adclan

www.portalguarani.com

verlos, pero conjugados por Pronombres, tim que en algunas artcs , donde nofe p habla t an p u l. do lo ufan con tas Notas, as y (checarurirel fe deve decir, y no: (Acaru rire) Re] es lomefmo que are) ut: (chemanor) defpues que yo Le .' ra. Wandofe con alguna diccin, que acaba en confonante, puede dexar la,

de
Klr

fe

diccin,
/

tR.) y tomar
Ocafrire,
/fino,

ia

final

ut:(ndmarangatu rir amo, nandcnupaicheraej.fi vbieras iido bueno, note vbjeran acotado
'recrilo defpues que) (cheonupN ymarnguii) fofo e P ue 1 ue yoic acote es bueno. Chtcaru , l

vbiera) Como fcducocnelSuplem.delArte: Apend a. (Mre amo] fin negacin dir (T vbiera)

L",* Ud t (a'no,/ tamo) y

Ci y mh^,

a la qua/ fe legare, ut:

lHech ag ir,

/L-1

l.

Hcnd-

fe

aize

&C Condle f re
'

M 8"*>

el

tiempo

ehepzataj

defpues de aver comido


<

'uer'as.

tcn E o* 6

Wre

et e

(moc^defpues que)(
,

caru

cho aefpues de aver comido.

N.

ohjfuefc
|

mu,

Rireme

Ro

/. r eb e /. nremey, /, reme ) 3 panto> ue . go que tfiac rireme omano) y luego al punt u . jo. (treterirem ejgod f dej

particulae habl en el Arte. Al fin del verbod.ee (pues, ! raque) ney ngaro] eap.es: (ney eyeobaca CurSu "

^^cuiadecompofico.ldcna

[^^
J fj

apo,o
'

tanecharo) NlC . eapufs

'^^^(yapomoururj

M pw, hazle enhera

n,; *

LU

www.portalguarani.com
1Bt
(E^echaquero>ndcrfroanc)oI mira qc te embetxra..fucon ei Imperativo, y Permtfsivo. (Rjairigap'puelo [poner] ut: (Ahecobiaro) pongo traeca (Ayapearo.Aapearo) Amontono, Aado. loyrc (finalmente) ufafe con dolor dcb qu fucede(Edemeli^eyepe chupe, rore / ir oy re oguereco megujaanqjet dixe que noo comiese finalmente e hizo dao. V.(AroyreJ lombl (finalmente, por ultimo) Nicols defpues de a^cr referido los vanos beneficios que todos tos das recibimos de los Santos Angeles acaba (Ro mb aman mbotaramo, acoiramongatu oyeporar crabe] etc. y por u tuno citando nofotros para morir? entonces fiare (RomWJJ dem. \u a fin de i verbo, y Nombre (poner, Aadir) ios Nombres os haze verbos adidos ponindoles los que no empegaren por (H.) U relacin (y.) ye.(.) ut: (pepo) ptimas. (Aypeporu eheruy] pongo plumas mis flechas (^p) principio (Anypru) doi principio. (Api) punta .[Aapru] aado a punta ^Exc (Acotru) poner trampa la ca^, & furuiia, que por no tener relativa^ fon Neutros* s * ua k ragua (fi ) en duda quando fe pregunta, f es eflo, f es aora el tiempq &c, (ng N-.tepiche ayaponc) i lo he dehazer? (ng N. pipo aco teco aguiyey catu orerubieha imande recohape guare crercej ye bluca .ore.be] Band, Kum ntempore hoc
iml*
I
.

www.portalguarani.com
z$6
hoc rcIKti'es regntifft Ifrael* (He >f* pangs o* guer.aha chembae)fi por ventura fue el, que llevo uns cofas-* Mend. (Pi'es) ut: (O* rugu tepanga) pues nofe eay?Agmye rugui paj pues no baila?

Arag RgUay] es la negacin que ordlnar arente incluye el verbo fum, es, el, ut: (Na chembaeN.) no es ^io. {Na ayporarm N-) no es afs, E l Futuro, y en el Optativo, Subiuntlvo fcazc; (ruguayehen) no fcra\ o no fuera, no fuefsc Guriatamq nachemboeha ruguayebe rael^ Oscala {Na herob apir ama rano fuera mi Maeftro gusyche amo] no fuera ere; ble finios Gerun.

poponc de fia manen: dios, y Skibiunivos hac tj?c7iupe\ na gu&obo t guayycpe) le l A^ debaide que irla, pero noui. INachehahudixe ramo raguay) no amndole yo, Tal ve$ dexan e[ (ruguay) ut: Ac f l (U%) y u.an folamcnte and fe tc^aor icatu plp e ^uguay hece omaeroo] con buenos ojos (mbae abai por es3 no le mira
fe

mgaay tependereiquaaqaay au) como (fuera eda dfficatea o la fabes. Esomemo, que
(tccaori

mm eymbpe, mbae abay cy tepe]


*

ftju-

ci ufo tiene eU' pamcla con ti Gerundio, {|uiyabo eybo) *. Sajas propofeloacs caa*

Pm

Siipl.cap, 9. * 4 (coa tiento) (epoccrui faf^J tcale con tt* n *

Nfc

V.

Aycpc

medio entre, afsomeme, (Anecrut Ad^b,it^ir^di#B^j5 fnb maftmdo, y dart)

www.portalguarani.com
QVt frc hade decir^ nee mi ru oguereco chebe dime rajones fin pefo. (Chere-

f 'dudando

en !o
5

mintDorar yrut tat chebe) lo que padezco es moderado* me dexa Pdf&gte tGue$aypipe embome aplaco. rU y ciencmoyro) "Cn fus lagrimas
Band.' (ChcPfiboru-mboriiyv-aeuaretc'l
el

ti^re vi-

no

tras

mica lladto,
es

potaba)
Pviii)

afsi

(nemboroy chembotib aflato pava engaadme, Rtuz^ (Rui (Aycoruy ruy) cloy "asi afsi. afsi,
es paa

Mart*
pequea
Riip (por)

(Acuyta ruy ruy angae bocoy)


efsa.

IGorupO por aqu (tccoquaicyrccorupi)

eftilo, ycjlumbre, (tecoquaaeypor no fiber el tos que eftaa hapc) idem. [yb yacatarupjgua) [ybr'upi omac yep) par todo l mando (hazaj ai Cuelo feon) (Paycup ahfiempre mira hazla (cherupiguarc) los q U t vine) re con el Padre,

nieron con migo Oyoap oha) fueron juntos (fe age gun, conforme) [Tupa retiumbotarupi note conforme Dios oicone) [a peroni ha de vr/ir no ae de quiere. (Nh ch-remimbora rapi ruguyJ raba r et j a fu Padre mi volu.uad (Gurupi y
(
?

en

es fjerzas

Rupibe

(con) [nic

g-raha)

abane) ir contigo, (Ciipie ollevte cnfigo, (oyoupibe ocoj efhn

N.

untos, (youpibe pibel

unos tras otros. (uega fHupifee. que] jjbc rupbej luego (\m lleg.

Hfc*

www.portalguarani.com
13

T.
TaH^detyaron: Preg.
[Erccaru pinga) K*|Ta) fi he comido, ia magerdicc;{Hccj(Ta ndaey chape] no iedi. e (asiesj oyen contar afgana cofa y ticen, (ta)afsi es. tambin depues de aver dicho o referiio alguna co, acaban con (ta) e pidre
o ufa
2l(s

mucho en usfermonss. { Fa emode fsa manera es ( Fa cherayret Tupa andeyara oemojrpccmenejfi hijos miosy afsi es hijos mos Dios Afueiro Seorfe hade e. aojar coa vofotros. Defpucs de averie ai cha U c;2ufi poique. Tambin la uan qoando acaban de hzzr aguna cofa con tiendo, como feria eucaxar bien un pifo cnotro> vai provando poco apoco
ju)
pafsa,

"Pompsyo

una manera ora de otra, yafsicomod pilo entra, y fc afsienta bien en el otro, luego dicern {Ta} de Ui maaera, cita como deve eftr. raj terminacin de Gerundio ur (yy u hevta)defscandoIo. i a (o/a) feyotj ola ven, dice e Indio' a fu
? t

on.de

Mu^er,

.*

otro yaron dixera: eyo rey do, dir: (Gyo mburu rey.

le

dice con enfa-

(es cierto, verdad) (Taconaco Tupa andcrayhu) es cirrto, .que Dios nos ajna. X^eque) Pernufsivo de verbo Ae) uan lo en lasde* f cermiaa-tones de hazer alguna cofa, como queda d^-iQ, en e! efcoiion de dicho ye r bo, y tambca quando fcdcfpidea piden [renc, Bt: (taeque v c*erecaiabpe h*Jrafebj fe me permita, dme
,

Taconaco)

www.portalguarani.com
m Vublo s rige Gerundio. V. (Trssj bnit. (Tagheyj dio un eftaido TheV. Tagne [medio] (Hagueima cheayaca] y cfta lamtad micelo/(iS( rigue obbaytf mba] encontr la
licencia de levarlo i
t

Tag

Tay

gente i medio campo- Mead. la ufan tambin quando tefso no, guarda] Ruz. haziendo "ct carpintero [a Sehan erraao, i. G.
al con

cuerda mox-adi en
dice:
i

e palo,

fe

ai

labrarlo

paisa

la raa,
la

fia/ ylapa oyab]


(

err
rey,)

atilda

Jp-j

Ah que ka> Sote ude*o. y

oque lindo
dei

efta tu vetiao.

Mut,

Tamo) Partcula
i

Optativo c amo ebapo rae] oxaia fuera all, uaie tambin ante puc-ito..ut:
(ah a

cojae cacreca Pipe/ ahecha nga-aipo chepa hiiicor guitecobo rae maj Band. Uxaia .viera yo con mis ojos cfso, adonde fue le yr jr corado. En ios tiempos del fubiunivq y en ios Gerundios lo mcfmo es [tamo] que [amo defta Particu. la fe habl biUntemcnte en e Arte.

Tamo

Tange hpe) (aprefsarademente. J chaqu 5anr Tapia, r. (Siempre) (i emaen t api arique, derecapne) ead fiempre envela, mirad quenps,
han ae coger de repent.(Mbae tapia,/, tapiangua] cofi ordinaria. (Arete tapia) los Domingos*juntandofe con perona dice (vecino) (Na qiiegus

tapiara rtiguajtabej

110(0^

||?f4ra l

morador
fe mcj.antc
k G
sO.

de

a-Q&i

Tapcha (feme/antc, .Como)

[Co rapicba]

:&

www.portalguarani.com
24o
^

efo.

meaos.

[Diez rapiega) como Diez poco m^ y 5 /Chcrapcha) m prximo. No!o dir

var<ia ala hembra, cfcc contra. Taqucue.r, (atrs) (NT. cot) hazla arras (IV- peg. a, ? L N. riguaj los que eh'n atrs. (N. rp ig a)

| e yieic atrs (yoaqFcue qiAcutri ob) fuercw unos trasotros, (chcr^icc rqpi <>) Ciin crsJe rni. jidahacucue qictri notex ra. iQ. V. T bes, (yaguaret ohaquiquerj el tigrt fe le cerco, e g*:te por de tras.
los

Tate

(smombe tare ereece c&cnee) contrario de lo qi c Be dicho. Mend, (yute amombe rnbae] rifen ai t cvcz la cofa de Ijqac pafs. Bnd. (3 7 ota t e heco} a n dan diferentes ca 3 lumbres, (^mboyotatc) hazer qu efien en centrados, como dos palos ate nofe miran, v^r, $|fej iM'ir* tepe h e coi) pues como eh? (Mari rcoang na pernee apoy] LCS porgue" no era-(Jo
tirario)

con

no digas

bajis?

vpu

e.] a) pues y o voy. ti.-n^en.iclieeramotejcrobiacatujpjes yoio

(chehoram

te,

toe abe

digo, cre^o- tim%< (Ciertamentt) (Nd^tende-

no bas mand, y (os otros f, fynd. (Cote che a yapo) ves uc yo -ciertamente lo te* go. p r o yo bago efto ^j otros no, Eand. {Cote Pe.ru oa* ^elo q<0 |ffe v n p c dre. (Cote srj ran) ves co/io vfeis temp&lad..(CoteiiacoJ. ca.
aecho
I

rc72ioy.:iJeqr.iaytaguera) tu/ciercarrer.te

que

te

'

*a

tq[ii

[aanijuej

^Qyafotc aj aunmie

i&z
ftro

na

www.portalguarani.com
pero &c. Ru7. peco ufado. En
el Perhttfilyo fe

ufa, y dice: (paraiuc) (tabate) paraque vaya. (Ta* y apopa, tiptute) quiero bazerlo todo par 2 de*""

canzar-

(amnate tapet ybapej Arag, Paraque


srezes esto
/.

dcfsa manera, os vais ai celo.

Te
Te

Mucbas
yo
rio.

chjchece,

Acte.) Aheypoleaete ai) fulano es veilaco,pero

mefmoque:

'

(diferenciar.] (nierobate) pareces otro en el roilfo. [Ariaoic nbore amme ngel jWaSgtu ram etey oemoyngoboj Transfigura! fe inAn gelro 'lCiiji Qcm/DOie ^laieyara lef Cbril

Tranahgurcfc^ Tupi aamo g^eco quabeenga] Nditey Tupa naaderayhu] 'iiofe diffreencia elamor que J ios nos tiene, nos ama y gualmer.te.
(\FgS

mbohap

per fpnaramo yepe^ aere

Tupa a-

maguecoppe nditeyj. ve> (Tupa mbohap perfon iramoyepe, heco aete nditey.) aunque Dios ? trino en las perdonas es uno en ti d'/imdad. j Tecatu (muy) (yyabacte.yp-cchi N. ycatupr K*|
es tyjf fiero* es muy malo, dec [Fecata pico abe t o.u yqura] oque gordo que eft fulaac<fcc.
! Eaud. TecatLy,/. Tecamay] (mdmo) (Tupa W;J el mfrno Dios. (Tupa guet mengua tecoori prey oye* cobuha tecatiiay rebe oyecobu baer mamo aada ''moni] Dios nos crio para que gozafsen?* de U

pifm

biena/eaciran2.a que

el goza,
1.

Nc. mu*

chas vezes-Iopon^. flftiSi efe a po^cicicnyutt

\t^1

www.portalguarani.com
21%
CHeneepTpc tecactay) &c; tener cita diccin variedad de fignificados Teco) por fe pone en cfte Tratado, fignica pues (fer) t: [chcreco) nfer mi condicin, (nda tccoruguay c bocoy) no es modo de vivir efse. Mend. Se la
(cc-nec rene tecrday.
,

'tambin como verbo de pronombre ut* ybifr 3 ~ yaragun no c'ierccoramo) iiendo yo Alcalde, y. verbos irregulares. (A ico /. Cacreco* Teco angaipa, tecobay, tecotabl, tecopoch, teco na. raoday, teco menguangatu) vida mala, jxecado, Para la lignificacin de peccado^ lo fue ien uar de pretrito (ndereco an^aipacue, nderecobaygue) des. tN. mi ranga tu] virtud, (N; poremboe cate) vida exemplar.(N. tapia, /. tecoay, L tcc.oysy, f. lecot.Jcoiumbre, mana, (tecoay) tambicn i~ ce -olunore. V- Toes, (Teco sy y> L ybayj maangau) eftado, condivii ruin, (M. tey) ociofidad. (NT. por^Bu} pobrera. -(N* aj] trabajo - enfermedad* {Nagjtye, /- maraney) aiud, ee fegundo tarr.bien dice porcia, virginidad. (N. porendubey /
la

cotu>nbre

{N.

ayb

cin

porerQbiarcyj defobed enca. (N.. or 'frey, /. ngaiur imbele aprey, , tecayndabari. otcgua aprey] g[oriaererna (Js/. yeyaj yguadad, $kifjjj (N- yabayjtftadodifficu tofo, trabajoso, pelado. yoib) diado diverfo. [yoecoab") fe difieren{ can en-las coftumbres. (tecoy yabe] conforme- tj (c-ierecoy yabe aico). andocomo &mpre 5 es' lo
J

me i/no que: [cherecocuc

rupi ayco.{AtecoLccj doy


Ic-

ol

www.portalguarani.com
243
enfeno aconfc/oi (N. mjaagiba] /ey. (A ce como ra) hago leyes, pero- (A necomoa) dice, iadir o achaqaar a uno mas de lo que ha -hecho. (Atecoquaa) oy fabio. (Ahecoquaa) ie, conozco u'coadioniAmbotccoqiiaa le tn
Ictc?;

(Aieco>ee) e

(Ahcco AmbpccoapipJ-e'humilIo^Tccohabajaegocio ^cuydad, lugar en que efla'. (Con ic'o cherecoha") qa vivo, dio es, de lo q je eaydq. (Pe te y Tuparahu cherecohaba} folo un negocio tengo, que es amar a Dios, [Cacreco reco habarapi] fegun los varios officios o empleos, que tengo, (Guecohsbey hecon) fe pone en cffcio agen^. (Tecohabeyj tambin dice aufencia, l v^aerecoli byrrre ndeporiahu ca tone] en auentaaiome de ti, has de padecer mucho, V. (Te-

feno* (AmboecoquaaJ-.hago que fepa..a officio, occjpacioi. (Ahec mong) fof peche del Aheco( pia /. Alecom/.nomf) encubro las /altas ageuas. (Ayeecopia, ycecoorii) mcefeufo, (Ahecoab? / Ayibaeco) me- diferencio de el, (Atecoab J erre, o pequfc {Aycecoab} dem. (Aheco mboubca, /. Anbpecoubichal fe engrandezco
,

mboaptp,

/.

qaaba; teqyabey. recoce {defsco^gaaa voluntad) (Na che recoce { ebap ciehohigi rehe] no tengo gana de yr alia.
reco'cue-

angfsr. amo.

yii paftida, cafo acontecido] pehenda yma yyayebaecsejoyd 'tnua' cab que acon^cio antgiiameate.
|

Wk^H

officio,

y occUDicioa q e h| de tener, (ndayqiiaay

www.portalguarani.com
541
lo que S de hazev, ! or. fyty cBr*cB'ra] no fe capacin que he de tener. Negado dice quedar {uerz defi, por el efpanto, temer &c. (Nahequedo cori etey aipo rechaca] viendo efso fe fin. poder hazer acici- algufuera de ft perdido, na, como un tronco mefmo que: -rcecre (muchos) (Angeles r ecoete) es Ib

(Angeles reta, / rcrjTJ cecoeteh) muchedumbre En id negativo dice(Tecoctc eyj pocos utrguc cczc QJ oguerguarini). yntala guerra Tienda pocos, o mefmo que (gucta ey.) Tccopa (acabamiento) (Taca aaretimengundahecopabteVene} el fuego infernal no fe H de acabar. {orcreeopabe aipo TccbPabe, dice j unta de muchos, ut: cyjpo) ciso lo himos nofotro todos untes.
el Bad. (orer^copabe guarma nico ara) efte es diaea que nos hemos de juntar. Thes. le firvoi Tccopi (diigecciaj u t : ichertcop cherubupc) y ayudo bc miPair Ci

Tequab' dem ac: tecohaba) morada. [Tecohar.a.? lequara, el que ta,' anda &c, dem ae: AngaypabariNO-cl peccador .(?bpe N.) s que que viven ea el mundo, (year a y cybaeram NO les viven corno infieles. (TupaupcN-.) los que firven ma/) ios que fie portan de efsa Dios. (Emona
,
.

her 3

*-

Xecohbsmo f> tequabamofjcturnbre. (Gucquabamot Ghol udc corno acoftumbra: Thes. (Ndereco fcuj ximo tereyapoJbizlocPinQfcles. [Guequabsino^ ahe

nh

"

BU

www.portalguarani.com
oHemombeguabo) cumplimiento. Band.
alit oiro',

fe

eofcfta fofo por


.

Teco

te

meeVuul
cTnnte,

{para para epd


ut:

todo]

puede decir m^able. [Heco tetirS abe] no e,

ut:

(beco tet.ro ebebe]

Tibien

remai* amo guecotee '

T] N*

noterupi ymarangatu fon Ay 'algunas obras que de fuyo

TeSdero,
e

KlS^ ^
(Tcyn R atu
ellOS

proprio, mifmo) lv^s. i verdadero hijo ae

(Tupi rtf tcel

de proponte, (Ay*i) vengo de Tu mmopuebio.


!

cheacaca)

me

PJ

S
c ve_-

^r * ft

iuot. [Aficmombed
nl

tey) dieen, quan-

?t"el.

S,

(Aemombeti v no Comulgan. Con verbos de Confefsion

en decir qucla gente inibol no miento

-"..-a
&

yaoo)> 6d-iendclo de balde (Teyp (Ndtte77ynang.1p.mbta foc

S fovcrdU

&* uio*>

tu
.,

fon

---.

de Pof. verdaderas, Mendde valde


las palabras

fuello

www.portalguarani.com

vs
paefio anargaUase. (niey)ut: o efl d batde^
C\
[

0 y ndey

cm e )
cti-

tepanga) tiene fuerza

de CaLfal, (ypochi

hic &dtii nfca Aba 3 rna tey tepanga mba opaca*U poro.n>jtcc'qa au pipe yp* .erobangayni,' ymbotibAo ra) Nic cs perverssimo ele hombre, pcsdebatdc- confu-maldorna tice, ev *ey repetido (fiempr.e, m e paraque} [Hreq yu tey ccy-ciicprxj iempre vienes ayerme n
}

qm

.ni

paraque.

Con
(

oiga,

no pienfe)

negacin fernej dice (no A?>ranio yepe, na chenpi


la

-ponc;'ty rey

emeqye)

&rc.

No
ei

diga aan-

y
!

ic&unJo tey)

cs ia partica de.la- qual tratamos, v n:cj u,> pienles pey tey


(

(Terete/'

eme; no penfejY cc.

Avezes jmte penen (teyme) ut: (tey fme co WJ'^giyei tareco) en lugar de decir: (tareco
^-y n
-^J
J

rii

co rcc0 agiyei.
.

ar-ticdas

(PeyapJ cejjae} mirad que *o lo ja* Pera en'la' terzera perfona mejor rc: ^rnr yf Permisivo negado S. G. ftoyapote/ eme o C ] mi r e que no q haga de balde. Permisivo (dexa; dexii) (Tey, toque) ** q duerma. ^(Tey tayapoj dexa opx yola fzy toho mbuvu) aexa Que e yav.a en hori/i dx <$m ^4: bf tatms.
'nagas,
|

m pyae no

prohtiBitivss

(Ereyapo.tc^ne

LtU

www.portalguarani.com
Feype (en
publico)

(Teyitape }

dem., (a tey pe
:

247 <m
]

en publico. (Abajfey/yuca] mJchisiniS JnaQsj, (che r eyj]b? mas, ni* parcialidad. Tembl, Robras} {.teinoiu rembrc) Us'obras delaco

mida (Amp^mbtjd^xc algo. Tem, /. Xiiat Partcula, qae haze ^Participio Pafsrvojcuyo reiat. es H. re-ipr.. 'G, Corrcfponde al Participic: "djiettus me, a te &c.de-la lengua la
,
.

tina, ve: ^iipt g iiiigo, queda dicho tirei Arce,

tu -igis

Recomo
-po*

a^is&^

qie.,-rnich-as
ffctef-

oraciones is.r>cipVocq,
.

i^s'.4fifi

tambin

tiyo. E'.-G. 0-r tCier0j i s .nio ios dones, qae-avian tnydo de a pueblo, embae gaeta aguigue.

moirure
asi

iumjrre ogueropob-ee n^rang upe)tffeppV?


v<
l

como en

iatina fc

p^de

de/r: f.Hr

nuicra qii* tpi attuierunt) nera'e #I*t>, pues uno, y otro -xpuca por el (temi). Contra mQ:.}

nz&
o

Abundo a^to
yo ?

(clicrc.Tiicnduramo}

oyendo
tu- #&>!

^erembiechagam j

vicntfojlo
.
f

rcmimboaspc)

Ien

(contraa voluntad) (Heminiboaipc yepe at) fui contra i' voluntad, u pefar. ybira riJ; et^cl paey bira cyna L recio](tcn lo .feo! mi rec3, baci. ( f en arecocaeppej
,

'.

tcngol-> atsjdo. fuertemente

con

(Fcnay amo ybu


palo en
ei foeo.

yapc)

^**? Aiev sement^ * n-e

a fpJf&p?*

renonde

[adelante] del que caraina [Equa esintc aatcsHAr^e. r enlacie y ijjaij


*

HO

ve --

fpt^

www.portalguarani.com
fiefh, ^o vifperas

de

la ffc fe fue.

ciercnondc) ehos aqu Arag. (Nderenondc aipota cblftgjeflo quiero xr* tes, que ti. aur. Tenonde^prevcer* prudencia) (N. ey hage)ftn pridencia, tNU^ierccoy N.) no tiene prudencia, n prevee as cjfis. ( ^icaoide guihobo) roe adelant yendo enonde] prevea o que me pud- uceer. EUnd. e p aco pues] cc epaco air^ rae] pues yo e enfenava? c P. EU"d. ie ds cite (cntfo: erpefsibc que yo e eniehava? ( Tepacora^ equivale a sjuaete paco) ee es mas ufado. Teque 6, l> teque rano, U reque -no ra. . tequc and) (mira que, ea yj (cande rna 'ranga tu .tequc ora., /.-teqae nand) mtfZ que fcasiaeno, que no lo fu des er. Mend,- { f oyapo teque anou) pues mire que o hag, (pa raibi. teque vano]
!

(P c yc qj c para quando yo venga

^rt|

ea yi levntate.

Tcra (pregunta dubtat.j^e

(oquie terSqtJarahij i por de la-itne da ce modo de'^bablar.

tera ahne) fihede yr 7 o ? entr elfo. Poncno(ia.c}

(Ha qu$e

tcra) y mi cuchillo: [deft que fe hecho, o ]uien o ha llevado. (Ha Per tcra} "y Pedro? que fe

ha cho>

cunftanciis.

pedro no viene? &c.fegUu Mcnd.


ufax

las cir.

Tersu'. potiusuerau) pirtcula que

equivocandofe ea ftariUr vao po r otro. (Q*guftrt> ayeru$ ca>iirU). eq^ivoqiieme vuo qiufe pedir, n& apua 9

LAJU

www.portalguarani.com
agua: {peni crica teraS] decir, alendle llamado por otro nombre. lo pnc. iebc.chat.ero , .chater) roira

*rr=, Pedr

H9 quw

Tero tym)

lieueotro ntido. V. Thesdefsea, [Tet?a aaccty Tetea: Interne del <}ue baud. viera, por el amor que ie tcngc. f le

O
tf )

"muchacho

qualquiera que fea [vanos]


>

iMb*e

y (ricomarangatu N.) fus. [Ereyco N.) ya eflas en una par vanas vutudes.
varias cofas.
t eya

muertas,

i'

Wcalo n en ningn tugar. (ka terSagatu) pyeo ufado, toda las parE. iTetfruay) dem, c n (memej apartaTetrongatumeme) (toUos)
do
to ufa

eiotri,no*:atsieutas el pi e (A ico tedio (Tcciro eyrae) tiro chape) fe vQ * todo.

Ti

Nic- en un ferm- (Teco miranguu te uro oyehememe etey beram hcnoyna.) _ Cuna qucpegure] (que no) if og^pooiatepac.c creer a fuenos e que o, pues avia la perbna de de admiracin, muger^s' Baai. Es tunbien nter, de que fe admira, y ce guanuaii el que oye algo

do eaquaado

repite, (ti.)

T?

MHAhaycotn ymevpy. (cyapimburutije act) ota & vos digo. [Ay trale (ou) JNdebe
.

. ... givet} baka oi, {cherembipontij io que yo lu e lo Goilumbrel fuele cnfcaiv ufar ^poro.-nbee aarati) e! que taqua (.cSieh hit ] donde fudo yr. Co nombres quise rrutil lo que fue e er *$ di vez " -" fina.
_
.

......

N.-jmm

www.portalguarani.com
ih del cuclillo, (lagar de Jas cofas) (Abtm) Maifa (Trigotl-) .Trigal* tNombotiy^ l. Qrnbotgue- mba'cjnq h dc x ado cofa, (SfdtTbil Nq ala, [Pay tlbeyfaapc) cu donde no eUei padre, (ytibefrdmo) Jalando el, &c. V. Tbes. p^r.a
otros Tentidos.-^. jjuur con las Partculas (Co, po, che, ti y' dice: (tico, tipo, tiehe-, ti) occ es .o racia) mo :[u: (tenjco, teaipo, temche tena} 0.-C Ti Ani (de ninguna manera] ut:(ireya?x> panga) K.
(os''

fuete

'.

(Ti

ftlj

de

'oi'agUTa

manera, im posibilita
cjue:

dic'bo.-

Tieccpe

Aft]

es lo

mefno

(Guaete] pero poco

j ,.(Kindo'tpJ yo dtxe yo (oi) [Cui'itty yo tlp) oi vea -prefi, y a na na vces en ios e apodos dh fuerte. Va ano brazeaadQ, y dicen. le: {'Oyepfcuy encabo and -.tp.) parece qte v'a yogando, 'jchatero 38n^a6 t/ya and'i tp) a los que tienen cabeiios duros i*i impa rus cc.
1

Ti^o
Xro

(por ventura] o
/

memo

e ue

[mpoj

Ti juera,

(c'qjtii

etiquera) guarda eso no. vale ai (yepej (aun} y f> u f ecgaut erren-"

te. (Hug? maringatu aceru y .g u aurey opupu bere pacati rupi yyaj mo u umbafce ^\ Mximo tiro oclri prica rano) fvj c> Aun corran. d3 halral aeio. ( ^uit^po riyy Grg, ya pipe yyape rupi, ypropi tiro, embeber bera herecob raaoj 3 dolaron por-de ue^j, y aun- prr de
5
-

den-

www.portalguarani.com
dentro. Nc. [Wtunamo tiro ombac apo) au a de noebe traba/a (Tiro ete) (baila aun (Cuna tiro oporoybo quaa) hada aun las mugeres fbeu fie: larKhetro e^c amo ndayapoyebe rae] aun yo mlnio, no lo vbera hecbo. (q U a
.

cjiera)

i.jl^bae
lg

cofa.

Coa

tiro, /. tetiro) quzl (jifera .negacin (de ninguna manera] (A'

litij
v

np, de ninguna- manera, (ndafeayche tiro etenej en ninguna manera re. (Tiria cte ) lien, pero menos ufado.
nl tiro et)

del qyC ^ize coinp doniyre de o que dice 5 6 ba> zc e )t ro. (ttj miren con que fae, tem de

admiracin, y cempiac enca, (tltyga qundet? r que bien va la canoa, (Titl acatupt-Ti picara y oque lindo veldo es efle T?t 3 /. Titi/) (Temblar) (chepr trtij) imzim*

dcsci.cotason,

temo grandemente.

(p or enfrente por delante] (cberoba'bo cqua] paso por delante de mi. Tobay (enfrente) (eberobai) enfrente de fin- (che. niofngo guobayj pufome enfrente ae f 3 (Ambo

Tobaba

bay) eorrefponder 3 pagar, overear. (Ambo_ y^Mfy carear- (Guarini hape gubaychua oyu G 3] nrno cnia gjerra fu coatrario, {AhooayCiVyiro./. AbobaychuarS) puede decir: e correfpondo, y tambin: hago mel adverfario. tem
.

Compaera que' ayuda llevar alguna c fa entre dos. (cherobaychua rey ramo ndardri bacjbae} ,por no tener campanero no traxe al enfermo*
.

Me'adoza.

Xo*

'rm:^im

www.portalguarani.com
TobabV; bocea
arriba- t: (Hoba"babo;
cofa)
\

:Oba"bib

Tobap [bocea de alguna


abahe) llegue
at

Hinc: (Ta robappe

entrada del

pueblo.J/eo

rR"

Tobipbo

ndeanbpfme nderecoramo nde rnbop tit?] puertas de ta ga 7P apaguerane)quando eftars a las omano } murto muerte o:c. (Ndebahe robapyme :\ poquito antes que Hegafses. Mead. (Hobapbo amoy) pufe to (bocea abaxo)
k
t

\" > hace* baxo, tinelo apreeacia) [gubaque oguercco) TrtMaue te le detntoafi!(onemb,oba qu e oma) pulo los Bienaventurados. ante iTuf robaquegua) ybpegua, ybapegua roba-. ,Mbae tepugui hatbup 8 II fon ef. cofas amables de

5vf&

.. comparacin de La* celeftiales? dcad) tTobe yepe) &P? tobe dS. ao r a. bs ra e ) dexa elso por las demafias Intcrion del que fe enfada de

f$

W
_

Tog

poriias

Totj
Toy,

Tu

del que da matraca'. admira.i. ototoy) del que fe ^ de del que fe admira de cofa gran
;

es co abeto yqura) o que gordo T,/. tutu) admiracin del varn, omfo o r (Tu p3 o U i{u etc pruy Cuna aquella LrccoboioVeeno, colmado trae

Teca tupi. Mane.


,

^M
Mu

-
"

psr
;.

n 'ymuchas vezes lo F n a_f_ G. (=% ma ypibay ndo^u etey tepico re a .

ia3

^3

www.portalguarani.com
XT) S

Do'mus Domm. pom renda rae r) Oquam magna Tcuv, dem eft. ac: {Tepucuy, /; te nLc.iy. Tambi (Icxos) [Krrb orna] alia tl lexcs, como im cerro que de exos apcaa's fe divfa. [Ahendu.umb g fete? vio apeiiasccmpdelcjps. lexos Ucii,. ucuy llecos) (uci aguiay) vengo de all enel ciclo, (ucuy fcecom) fajfe) ufu "fuparetamcj
eft

ailaei fucpe cherecoramo) eftando all lexos (aquel] A (Abapcuy} Qi:icn es aquel? es lo ttemo que. (Aba-

pe ucyj

A
i

peodl-ze ios Adverbios


los

Puede ea lengua hvzz* de

Verbos Adverbios, pa-

Nipronombre, ora de KctasJ imediata. i> [ora fea de mente otro verbo, fe haie Adverbio. E. G* (cBcpo\yco poriahu} vivo pobremente. rimix) *oy pobre, (
(

regas ra lo qs van as o radical def verbo Abfoluto' i. Poipuelo

figuentes.

A pita] ine quedo.


Lo mefmo

Aree pita pita] hablo paradias,

tartamudeando.
,2.

Vos hechos

fe ha' de entender de ios verlos Joti* Abfolutos. Neutros perlas partculas

(poro, ye,
fee

K e,yo/.no] E, G-(Aporoahu] Amo. (Apor iThu chupe) le hable amorofa mente. (Anemo(

minn* jc h-jmlte- mucho Ayerure emornrngatu) pjo muy himildemcntcfoyoahu cato) fe aman rmnj> niTituamente [onoptTbo yoahLxaru) feaj8an

^'M

;:

www.portalguarani.com
2>4
eguamentecoft mucho focr. 3. Todo verbo, que en fa Coupoicon muda h T. ve H. en R. tambin aqu la mida en R. De ('Tapchij que dice: femejante,fae e verbo (cherapicfia) es mi femcamc 3 6 tengo fem jan te, en que muda la- T. en R. pues fe dir: [ypor rapicharey) es hermofo incomparablemente. Aqu nota, que cambien dicen (ypo, ra hapicharey} pero parece, queqaando el Indio ufa de ele gsnero de oraciones con H. no lofaaze Adverbio, fino que lo desa verbo? y dice: es her mofe, fin que tenga egua. Suele dexar tornar a confonanre final del verbo, quefe llega Araomb gatangatu) lo ( apret faer remenee, timbiai dicen* |ra tanga tu, L batangatu'} y muchos ay 3 que /ademan del todo, y dicen: C^taagata} De ele genero de Adverbios es el que tffb jsficolas en un' Exempio hablando ae Un moco, que afs co.no aeabde hablar, 'muri de repente. [A-po bey recale marieyngatul eso dis:p con vida, y fala, tambin pudo decir: (hecobe mar a e yuga tu) naziendoo verbo, como infiruc "arriba, que fi hubiera querido hazerlo Nombre, hubiera diebo con recpr. fAipoheygaecobe maraeyngacu pipe) Los que en la CompofiCion rio mudante T. en R- tampoco aqu. tonto (Chtabt] foy tonto. (Ereee isb eje] [ abi) Bis bablaio tonrifsimemente 4. Si el Verbo que fe pofpne fuere Activo, nc feria Adverbio, fino Verbo, y el antecedente er ei cafo paciente del dlcsa verba clvq, como queda iio en el Arte* hablando de h Compoficon ce los- -verbos.

bR.y

www.portalguarani.com
; i

'AvpeaVe AcW, que dice-, lo (Afiahupea) tira: le he aotro verbo delta fuera: (Ayealbupe a )he apartado partado el amor que le tenia tena, m amor proprio.Nota que el amor que v o me iendo -ambien dicen: ( Ahahucay, Ayeaimcany) aunque^ es verdad queelcay) es verbo Abfoluto, y (Ahalbu maeany, Ayeau ue tambin fe puede decir: mocanyW fon mas proprios, para decir: le ne perdido, ice. No obftante,..-a ios anteh me he perdido el amor Laron fera, redeatca ufan en cfte mefmo fenndo. quiere tcporque quando ellndiodice: (Ahahucany) tenia, mas en mi, fe acab el amor que yole

aparto* pofpomenaca

a%

ttfi

noay

< \ que equivale al otro. asqualesfe pofponc fas eompoiicones pues En

el

Verbo con el caverbo Activo, no ay Adverbio, .fino embargo fe hallan algufo paciente que le precede, fin explicamos Adverbialnos, que en auelro Romanze los
nen:. Dcle

ero fon
ut:

los radicales

vos que empiecan por

H-

relativa

dlos verbos Actique pofpucftos U.

(Ahendu reroocangatu) Je efeuens piceniemente.(]euChraoandeyara. guguimaringavu

mudan en R.

jefu^hno nombaca rahubey anie rahupape) N.S. amarla, ello es: iberamente. derramo fu la ngre fin Tambin pueden decir: (hercocano-sm fiaihubcy]con?o ella compoaoa aceda dicho arriba. No k puede hazer menos con tos quec nazca con todo verbo Ativo, y fino con ios qi:e ,ucrcn Aciivos por U partcula [mo] que queremos capaces de dar c fcnrio del Adverbio H v afti bien empiece pi Sepile , iuu|ue b 'raikai nc

'

'

fe

www.portalguarani.com
Anainu anocecatl c amo e^cefsivaraente^queeso radica! del verbo(Ayahocc)[c c*ceio,y es o mefmo que: (Ahahuporoahocecatu /. ycabocccaru; 5* Del verbal (Hiba) alen machos Advcribos.ffe an te ponen mas ufados fon con la pofpofcxon (pe /. me] y Pofpaclos nas ufados fineila. #. G. (PoropQm&abeynie omongeta, /. omongeta poropohuhabeyl le habl
fe

puede decir

y nota que en ios afirmativos, fi fe po'ponen, no ufan deverbaU finodei infinitivo, ut: (Poro poucatuhapc anee, /, Aiee p3ropo!iLi:3t) le habe con refpecio, y no (caraba. 6. Los que fe formaren de ios verbos /{divcs, fi antepuertos no fe hzieron Ab-olutos por el (poro) fe han de ufar con la relacin, porque dicen relacin iu cafo paciente ut: (ftiaubey fi hihahabey, /. haihahabeyme omombuca) dice relacin la faagre pero iosqu^
fin rcfpecio.

no dxeren

relacin antepueftos fiempre fe han de.haztic


/.

Porophlcabey/' PorcplhCibeyrae oguru-1 fe deiiz fin rc ^er ae que agarrar fe. Pcfpuclo mas ufado er. (ocuru phcabey) qae: (phbey. 7 /Hallo que tal qual vez ufan de los Participios (Bae AhahuTupa, . pira) adverbial merte.ut: (yyovaeybae
Abfolutos^. (Poropbbcy

Ahahumboyoyapramyngatti lpS) Amo Dios meomparablemente. y queScmonos aqu con Dios, fin paf* incomsar otracofa, quien o>:aIa' todos amaramos
.

parablemente,

y ceda todo maor gloria del rnimo

Dio^ y

bien de

as

almas

(John Qrter'Srow

J'C

5".

Ur

www.portalguarani.com

www.portalguarani.com
(XTSl

r*

ui

www.portalguarani.com
fcfcll*

www.portalguarani.com

www.portalguarani.com

www.portalguarani.com

Potrebbero piacerti anche