Sei sulla pagina 1di 305

HISTORIA

DO
DESCOBRIMENTO
E
CONQVIST A DA INDIA
PELOS
PORTVGVESES
POR
FERNO LOPEZ DE dASTANHEDA.
KOV.A EDIO ...
LIVRO VI.
L IS BOA. M.DCCC.XXXIII.
NA T Y P O G R A P B I A R O L L A N D I A N A.
POR OBDEM SUP.EBii)ll: ~ - ~ / . / J .. lo ~ ~ : :
. . . .. (. : . .;
.. . . .. ., . .. . ,
<
HO LIVRO SEX'ro
DA
HISTORIA DO DESCOBRIMENTO

E
CONQVIST A DA lN DIA
.
.. .
PELOS P-ORTVGVESES: .
Em que se -conte o que eles fizerlo no tempo q-ue a
. gouernaro d Duarte de meneses, Dom V asco da.
gama conde _da Vidigueira & alrnirante do mar Indico.
E dom Anrrique de per mandado do inui-
.: Rey dom M.anuelde gloriosa memoria: & -do
.lbuyto alto& muyto poderoso rey dom -loo seu tilho
ho terceyro -dest nome senhor. .
Feyto por- FerntJo Lopes:. de CastQJnheda.
. . . C A. . P I 'r O L O I.
( - .. . .
De como dom Luys de meneses capitfJ mr do mar da
India foy socorrer a fortaleza Dormuz ' de C()m.O
partia per.a Malaca Martim Afonso de 'file/o Coutinho.
P articlo Diogo lopt'z de siqueyra pera :Portugal , par-
tiose o gouernador pera a cidade de Goa J)era da hi
mandar em socorro da fortaleza Dormuz a dom Luys de
meneses seu irmo j estaua fazendo a fortaleza Chaul.
E -chegado a Goa rndoulbe ho galeo sam Dinis em
. auia dir a Ormuz, & mandou lhe ho regimto do que a
uia de fazer. E porque a capitania deste galeo era
Francisco de sonsa tauares, de que"vatta' fjz.,Jlle.n:,
deulhe ho gouernafh>r em
Ll V R O V l. A .. . w .. ...
.. -- ' ...
., ., 4
4
. "" ... ... .. .. .. -
. ._ ...
- ... - ... -
...
-
. . .
..
t J)A. HISTORIA DA IRDIA.
gal real em que ho mnndiJU a Chaul pera ldar darmada
ate Dabul por capitllo mr de dez ou doze fustaa: & in ..
do de caaninho quein1ou no rio de Zinguizara & no do
Betele algilas naos & cotias, htlaa varadas & outras car-
de n1antimentos. E chegado Frilcisco de sousa
a Chaul , parliose d Luys pera Ormuz , &t foro coele
Rui vaz pereyra, Manuel de ma cedo, Anrrique de roa-
cedo, c_apites de galees & .dataide, da-
zeuedo &. Pero vaz traua<ias cap1tles dai llaos. E ele
partido, partiose pera Goa Martim Afonso de melo cou-
tinho que ajudaua a fazer a fortaleza, & partiose por
ter a viag da China pera onde auia dir. E chegado a
Goa despaebou bo gouernador & partio ae pera Cocla.im
Jeuc.Jo debaixo de sua capitania Vasco ferDidez coati-
Dho & Diogo de melo seus irmos, &, Pedrom innio de
Francisco hom estribeiro mr, & coestes 1e auia daj-
tar em Cochim Ambrosio do rego que auia dir; eo1 htl
jungo: & de ae partio Martim pera Ma-
laca em Abril de mil it quinheoto1 k "Vinte doua. . .
C A P I T V L o . II.
como Ao gouer'IJIJdor itu a de Chaul a Si-
mo dandrade, tndou goardar a costa de Camhaya
..
Ho li estaua em Goa onde auia
despois f)Ue mdou ho galeo sam Dinis a seu irmllo
dom Luys pera ir nele a Ormuz como disse , deu a ea-
pitania de Chaul a Simo dandrade que era YiDdo da
China, & ca1ara per palauras de futuro com buasua fi-
.]ha bastarda, & deulhe aquela capitania em oasameato :
o qoe nlo podia fazer poJa ter Anrrique de meneses h
ba fidalgo que lha dera Diogo Iopez de seq.ueira sendo
gouernador, & polo regimento lba podia dar os priruey-
ros tres Anos por ele ser o que a. fizera & no se Jhe po-
dia nlo .por erros. E dada a capitania a Simo
itabS!rmle ; "-t:&iitt Chaul. c hiia armada de obra


. . . . . . . .
. .. . . .
. . . . . ..
.. . . . . . . . . .
. " ' . . ..... : .

. . . . . .. . . " .
. . .. . ., . .
. . . . . . . ...

. '
LIVllO VI. 11. 8
de doze fuataa que auia de goardar aquela costa das fus-
tas de Dia, &. auia dandar repartida capitanias, de
.htla auia de ser capitilo mr Frcisco de sousa tauares,
doutra dom Vaeoo de lima de San tarem, & Mar ...
tim correa do : & ate Chaul auia dir Simo
dandrade por cap1tAo m6r, & hiAo nesta frota
ltomens. E de caminho quisera Simlo dandrade deaem-
baccar em . Da hui &. pelejar com sete mil homs q esta-
uo nela por lhe ho tanadar nlo querer dar duas.gals
que hi fizero turcos: & estando ja nos bateys .c sua
gente pera -saltar em terra ouue ho tanadar tamanho
medo que lhe mdou dar as gals com q seguio seu ca-
minho pera Qhaul. E chegado .l Anrrique de meneses
lhe entregou a capitania da fortaleza poJa prouisam do
gouernador,. porque vio q nft. auia d-e poder fazer outra
-eousa, & a este tpo tres mil pardaos que gasta-
ra na fortaleaa .eom -dar de comer & outras cousas de
.eruio dei rey de Portugal. E metido Simo dandrade
aa capitania da fortaleza, repartio as capitanias das
fustas como trazia por regimento: & os capites n16res
ee forio a goardar a costa, em que fizero muyto dlno
por todos aqueles rios. E acertando Martim corre a den-
trar no rio do Betele que he muyto fresco sayo em ter-
ra com obra de lint-e .cinco dos nossos: & n1etedose por
h.tl espesso palmar foy a!si ate chegar diante de hils
paos de muytos patios., jardis & vardas: &
diante da porta do primeyro patio estauio ass@tados no
ehlo muytos homs & molberes pobres. E saindo de
dentro bii .Jeuantaranse todos muyto de l>ressa, a
quA primeyro. chegaria a ele: mas ele deixou todos &
foyse a Marti -correa, :& fazendolhe sua cortesa como
mouro q .era assentouse e h poyal: &a-li em pra-
ticando deu conta como aljles paos e-ro de hfi grit-
cle senhor mouro, que auorrecido das cousas do mudo
viuia ali apartado & gastaua ho seu com aqueles pobres
que auia & cotn outros, a q continuamente daua esmo-
l de dinhe-iro, trigo .. & arroz: de que ele era o esmoler.
A 2
.
' I
(
...
4 DA BISTOJliA DA IND.IA.
E nisto sayo ho 'proprio senhor mouro-, & mostrou folgar
muyto de ver os nossos, & fazdoJbes muyto gasalbado:
se assentou c Martim com q.u esteue prati-
cando ate que foy horas de se tornar sua fusta, onde
lhe mdou duas vacas., galidhas & fruJ.ta. E.nesta pra ...
tica perguntando Marli correa ao mouro a causa porque
fazia aquelas esmolas, ou esperaua delas.
Res,deo que era tanto de sua condio fazer b 9
. ho fazia polo gosto que nisso Jeuaua. .
C A P I 'r V L O J.ll.
Do que aconteceo a correa andando elarmtulG-.
E ou_lra vez Jhe acooteceo 'i foy ter a hiia fortaleza
despouoada onde achou hurn Bra1neDe velho que os nos ..
aos catiuaro, & poJo no quererem soltar _despois que.
foy nas .fustas- rogou a Martim correa que ho
por dez pardaos, & que lhe desse licellCia pera ir por
eles. E ele lha deu. j-urdolhe ho Bramene poJas linhas
que trazia ao peseo<to que tornaria, & a ele no lhe da ..
ua de no tornar por ser velho & nlo lhe pedio ho re ...
gate se no zombando.:. a:uas ele jurara de verdade
no ho teue E aueodo h pedaQo que era partido
tornou c oyto galinhas s costas: & quando os nossos
ho viro ficaro esptados ho ver tornar , & ele pe-
dio a Martim correa muyto perdo de no poder tornar
mais cedo: & que lhe perdoase de.Jhe ao po-
der dar todos os pardaos que lhe prometera, porque
por sua pobreza no podia dar mais que seys que logo
tirou, & polo resto trazia aquelas oyto galinhas. E es-
pantado Martim correa da grande verdade do Bramene,
& de Goardar tam bem seu juramento: lhe no quis to-
Dlar ho dinheiro, & poJas gaJin.bas lhe deu dQus panos
peta se vestir, & mais hu seguro assinado por ele pera
que nenhu Portugues q ho tomasse lhe fizesse n1al. E
- coisto se foy ho Bramene muyto & ele se foy
LIVRO vt. .. C.&PftVLO lftl'. 3'
recoJheDdn pera Chaul, & na enseada doB.Bramenes so-
bre hua8 vaca& que os noisos quiaerlo por no le-
'BareBi oarne ouu& hila peleja eom. bem. cvytocenooa mou-
ros, que os aonos ouuerlo a Jlitoria&. oi fizerJo- fu-
gir: & despois fy aobme hilJugar que- ae eom:
medo dos asei' a iriuer-.
aat, onde tambem 1e os outros. cap)tAn recolherc
t ..
.
.
. . '
. '
.
, , ..
. ..
I ' . .
_>,C A'PIT V L.O: .. .
, t ' -' ' " ' r ' - - ' ', " , - - , " 1 ' .,.,
. . . . . . .
Be 'como OOIR -bays: de ia ,. 10ep'r1f0 Do'l'-:
: . ckegou.l!, dO que . '
Dom. Luys de. ch.e.
gou .laa na etrada::de Mayo :: & porque dom Garcia coo
linho. que por capitit.J Dormuz tel'
acabada . ho .. tempo de sua capitania. h o tirou dom Luys
dela; &a entregou .a hti chamado mo roilriguea
noroaha: a tinha JJQi ei rey de P.crtugal, &
pois eoteudeo. eJI) .. fazer .que se tornasse a poU:oar Or ..
muz., (X)rque 'ino Dio .st- .pcidia soster a fortaleza
por Jb faltare:es mantimento& que por na
auer aa cidae. E t)ue Do. se poctrs
isto faaer 'Ytade:dei. tiauaJhou . poJa
aqttirir oa-recendolhe p..rdo de tudo -o. q linha feyto no
leuantamea:to dei ry 'rurua & .em sua morte: & assi
todos aqueles fseean: culcpados: & que se tor\.
nasse a poueat a cidade Dormuz. Mas cotno Raix xa-
rafo 4e nlo toraar a peder Portu-
gu.esea, .poeto. q-ae nisso se perdesse ametatle da renda
do reyno nuca quis:. no ree-pond-eJ1do pGrem'cJaramate
a don1 Luys (} no queria se no desapegadamente, &
mais porqu-e lhe parecia que dom Luys no trazia .tanta
gente que ousasse de pelejar e111 terra. E sabendo os
capites d.a frota & outros fidalgos como Raix xarafo
temporizaua com dom Luys, eonselhaulhe que no cu-
rasse de mais diJaaes, &, que pelejasse com Raix xa-
;
I
I
i

6' & mS'I'Otl.l7 DA .riMDl.l
rafo: pol'que :certo estaua que pois tinha em seu poder
el rey Dormaz, .& gouemaua ho reyno nlo auia de
querer tornar a poder\ dos Portugueses que lhe at1iilo de
tirar todo ho .mando que tinha. O que dom Luys nlo
quis fazer, nem menos poer isto em c3telho pera se de
terminar o que parecesse melhor. E vdo que era eacu-
sado perfiar mais com Raix xarafo que fizease o que lhe
requeria, determinou de lhe procurar a morte: porq ele
morto el rey Doranuz pooaria a cidade, & muyto se-
cretamente mandou eometer q ho matasse a Raix xa-
mixir o que matara ei rey 'rurax.:: maadldolhe ofFre.
cer ho goazilado Dormuz se ho fizease, porque sabia
que posto que Xamixir era parente & capitAo de Raix
xarafo, que era a aua lealdade to quebradia q.ue por
qualquer peita a quebraria mais -por tamanha
como era ho goazilado Dormuz. E asei foy que Raix xa ..
mixir aceitou de boa vontade a em pressa, mas nlo
poderia matar logo a Raix xarafo por andar .JII.uyto are.
Gado que se temia de dom Luys. E despois .de .ele ido
se obrigou a fazelo per hl assinado que lhe d-iaso m
cioo: & fica11do dom L,ya-deacaasado mandou di-
z.er a Raix xarafo, que poia queria mudar a -eidade Dor ..
muz aa ilha de Qeixomet llle aio daua disso porque
tambem de t aaia. ai reJ l>ormuz de- pagar as pareai
qae obrigado a .pagar a el r.ey de Portugal como se
esteuesse na ilha dormuz: .por isso as .pagasse & a va-
lia da fazenda que fora tomada a el rey de Portugal & a
seus vassalos. Do que ele foy conte.nte, & aasi ho fez.
E oom quto Raix xarafo n quer-ia .tornar para Orn1uz
.po deixaua dauer paz antte os Portugue&el & 01 mou
I'Oa, .ck tinbAo tr:ato hs cqm ()8 o_utros .
. .
I '
. ' .
,
. . . . .
LITRO .,,, c.a..nwne r;,
'I
.. ti &. I '
- l ... .. s
. . .
Ik como 1M Garo
5ar8o s ilha de Bmadti, da srip_o ilhllstr
Jorge oapitlo de 'fndo el rey
Binto afroxaua da gt.Jerra qae lhe cQIDeqoo de fazer.,
lt q podia eseaar alg gente .da que tiba :. deterni:-
aou mahdar por capito. itha de a deln Gatt ...
aia am-rique:& seti cu11bd8 pr.sa aqaeJa. capitaniu .
aa de muyto proueito, de h nauio redondo em
i} OIB com. a gente que pdia escusa-r . E despaehado
dom Garcia, partiose pera Banda lia ltrada 4e Ianeyro
U & quinbentos & vinte dou a:. & Ido de camiRho
pla ilha. Dajaoa achou ainda .. A de. brito no porto
k cmo bia de se guio sua rota & A n ..
tonie de hrito partio ap01 e,Je pe.a as de Banda,. q,
eat4o em quatro graos & btl tero da banda do sul , tt
que fazem todas an(t.re si hum rnuyto b porto
& redondo COM& a .Juayor delas se ttbama. B-
da , mel Mira, Jt a mas Gunuape ,. qu-e na
)ingoa da terra quer dizer serra de fogo: & at.sli ho he
ela que arde continuamente , & por isso he desabitada.
E Banda como digo# he a principal, & a neJa muytas-
aruores que do a noz & a. maa & nacem polos matos
eono outras arllores:. sam taman.ho de grandes pe-
reyras, ic, .aasi-. tem as folhas rala a & os esgalho&, & os.-
ps sam lisEl& .como os das Jargeiras & na1 fothas se.pa-
reci! com pessegueiros, & a-ssi do a frol como a sua.
Ho fr.1:1to que dilo estas aroores be a noz q chamamos
Dozeada que naee como hfi penego, && DO tamanlu> &
Da cor se parece eeeJe : it d.espois de ter de ez .a C9-
lh & a deitilo a 1ecar ao sol , & Assi coiRO. vay secdo
se yay abrindo.&, Jaaq biiu :folhinha que sam a maa.
E tiradas todas etaa tblhinhas fica. ho dea&e- )lo..;
mo que h e a que cleapoi1. de_ tbe llr 14rada. 1\ maa
11 IJ.& BII'I'OU.l D.l DfmA.
fica ainda coberto de ha caspa preta de cor de casta-
Ilha, que despoie de aer muylo 1eca ae espede por ai
da noz. Este pomo ho fazem em verde em cooaerua da-
ucar: & he muyto estimado em toda parte por aet
tnuyto meic.inal & aaiJ.er muylo bem, &tambem fazem
dele olio que aproueita muyto pera frialdade. Apanhada
esta noz & maCia a dlo os da terra aes mercadores ea ..
traageiro1 a troco de .paaos baixos : lt por hila corja de-
] es .q na ilha valera a dinheiro tres cruzado lae do hA.
babar de maa ii a quatro quiataes, & da DOZ lhe da
sete babares. Esta ilba he pouoada de .geo.tios homa
pobres & pouco polidos, .& presea despriziU.f'l, n&o
tem rey a que obedeo, tem cada pouoailo h ii rege,..
dor a que chamlo Xabaodar, ailo lhes obedec .se
Do por amizade. As pouoaes sam casa.- terreaa
euberlas doia: a prioci pai se chama .luta to. Ao :porte
ilha ohegou A.atonio de -brito em .& hi
ja cloro .Garcia aorri<Juez, que lhe disse cbm.o bi
eoubera de certa certeza que foro ter s de Ma-
luco duas naos .de Castelhanos que carregaro de erauo
& se tornaro., deixdo dez ou doze homs na ilha de
'fi dor e a modo de feytoria : &. .ho como es.tas naosl
r ter foy adsi.
.. fo ..
. C A P I T. V L O VI.
.
De como Ferno fez crer ao Emperador
rey e -Castela que. ar .tlhas de Msluoo eriJo tU
sua conquisla ck como IJ8 fDY de1cobrir.
. .
ReyoanJG dom Ma.nuel 'de Portugal .se foy pera
Caatela hil Feroio de magalhA:es, que fiz menC(o no
liuro .terceyro quando Francisco de s & Bastio de sou-
sa se perdero nos baixos de Paclua que ficou no ilheo.
Este :por se vingar dei rey dom Manuel , mostrdose a-
grauado. dele lhe .fez .hua g.rde que foy dizer
to E1Pperador Gatlos quinto nome que da
LIVRO V!. 'VI. 9
ast-ela, qu pola .repartiqlo da c()nqoista que se come-
ou de fazer entre el rey d lo4o ho segundo de (Jortu-
gai, & el rey dom de Caste-Ja que no cuue
eWeyto.: erio de sea descobrimento& cooqu.ista as
tle Blda & .as de Maluco, dandoHle petta isso algas re-
z6es: que como fll ouue quem as contrariasse por par-
te .dei rey de Portugal, & ertlo em fauor .fio emperador.,
& pera seu prouei to J.he parecero bem & ho creo sem
mais examiaar a verdade do que lhe dizia Fer.nio de
agalbes, & aai a hum Ruy faleyro que .tambe-m h ia
soele mais por .fazer treyo a el rey de Portugal que
por causa & faziasse g.raode askologo, n1as no
bia nada: & tudo o que fingia que sabia era JX>r h i
pirito famiJiar que tinha seguado se despois soube. E
eatea dbus fizerlo crer ao Emperador que eatas il-has
que.digo erlo do se descobria1ento & conquista, & .se
J.be. offrecerJlo a lhas descobrir por .fora da 11auegaAo da
Judia: & pera este descobrimento se concertou ho Em-
perador eom n1ereadores que lhe armassem ci-nc<t
Dao& em Seilba, de que deu a capitania mr a FerRo
fie &t mldou coele a h astro1ogo chamado
And.res de sam Martim, pera que por astrologia visse.
ae poca .alcAar.a saber a altura de leste a oestedeque
18 esperaua mayto dajdar pera ho -dereito deste desco-
J,rimRto. 'E .fy astrelogo -com FernAo (le maga-
lbee, porRoe. ao_ tipo de sua partida se escusou Ruy
faleyr ir coele : porque parece que soube polo seu .fa ..
miar qulo mal auia de suceder aquela viagem. aos que
a fizessem, &. deu a Fer.JJ4o. de .magalhes hil grande
regime& to de tri.IMa capiiuloe, per.a (j por tres naney-
ras podesse c;onbeeer a. distancia & deferena .que a
classe de a -oes-Ge: ll ele .fagia.;se:r cousa muy faeil
de saber porque sabeodose se poderia. s-aber se es-
tas ilhas de Maluco & Bda erlo do descobrin1ento &
conquista de Castela ou no. E caeste regimto se rar-
tio Fernlo de magalhea em laneyro de mil & quinh- :.
tos & vinte por capito mr. da frota do Ena.perador, de
LIVRO VI. B
1.0 Bt&TOaiA; DI'.- llfOIA -
que forlo por capilles ele oa nao Trindade & por sed
Jli.ioto h ii EsteuiQ goauez Portuguea, l:uys de mldoa
degradado da nao vitoria, & lolo de cartajena aatural
de Burgos .da-nao. eanc'o Antonio, & Joio serrio Jl8tu
ral de Freixioal da Sitiago, & Gaspar da queixada
da nao concei4o k piloto Joio Carualbo PortuS'ues.
H io nesta frota ate duztoe & ciocoeftl& homAa, em ll
entrauo trinta & tantos Portugueses de ' aouba eatea
nomes, Aluaro de mezquita destremoz, & hi da 1iiua
de Coimbra, Martim de magalhlea aatu.ral de Lisboa
& moo d-a dei rey de Portugal , Esteulo diaa
filho du abade da beira, Gonalo rodriguez ferreyro na
tu r ai de Leyria, A fooso gooaluez natural da rra da
estrela, Nuno criado do conde de Yila noua, & hum
Rabelo. Partido Ferno de magalblea eoesta . trota do
porto de Seu ilha foy ter a Ca.oariaa, & dali leuou aro.
ta do Brasil , & Coro ter ao- porto de saacta Luzia
de fizero agoada. E dali iDdo ao lo da costa .contr
o aul 'omario ho de aan.cta Maria & pa1Sarlo ho
eabo frio & ho rio doce que he hla gra.nde e11188tl& a
qoe uo viro cabo, & p01eriD seya dias em panar dtla
:ponta a outra & sempre por agoa doce, de que fiurilb
agoada. E vendo oa capites da frota que Feroio
galhies queria pastar deste rio doee fizeranlhe graadee
requerimentqs que olo passasse, & que .ho des.ooirisle!
porque assi ho Jeuaua por regimento 00 Emperador, a
que se desobedecesse, sou.bene que lhe no &Uilo cJo..
eedecer. E ele. lhes respondeo por bou palauras, que a
aeruio do EmrJerador compria passaE ele auaote: pot'
qae doutra maaeyra n!o pdia dar fim a sua en1presa.;
E passou ficaadQ os capites Castelhanos., & asai qs pi ..
lotos &. mestres muyto descontentes dele, ta ato q de-
terminaro de ho matar ou leutarselhe, dizendo que
nAo sabio onde os leuaua. Porem Ferno de magathles
no soube disto nada: & naaegando por sua viagem
a vista de terra ctra ho sul foy ter 11a
DabriJ a rio grande a q poa nome do sam Iulilo o11
...
I.IVRO OAPITVLO 'fi, f i
do1 patos l} est em eorenta & noue grnos, & a
era toda esealuada sem aruoredo nem eruas & muyto
fria, & a gente defa vestida de peles-& muyto pobre:
& portJ. entraua ja ho inuerno que ali em Abril
& dura ate Oytbro , determinou de inuernar ali , pera
o que meteo a frota no rio que moou des-cobrir por
Joio sarrlo, & em quaato foy descobri1o fizero os tres
aapites conjuralo c algils outros de. matar Ferno de
magalhles & tornarse pera SeuiJha , determinando de
dizer ao EmperadoY que ho fizero por ele n.ao querer
!oardar aeu regimento & fazia caminflo muyto fora do
que ibe &te mldara. E sendo isto sbido por ele , teue
maaeyra cOliJO se -sayo logo pera fora do rio com sua
aao, no lem sabedor do lJ.se the ordenaua,
aatea diasiJnOJando grildemente. E saydo fora comuni ..
oou a couaa e ho ouuidor d!oolbe miudamen
te as razes poPl} alo quisera descobrir ho rio doce. E
.eoato por rio esperaua de it ter ao verdadeyro
aaarinbo de Malde: &. isto auer ffeyto c&pria
moyto fazere& daljlt capitlea, porque doutrA
maoeyra de atfilo dcaaseaaegar Empetador.
E porfl se nlo podia fazer deles justita sem grli:l'e aluoa
mo & perigo da gente tia frota , era necessftrio vsarse
dalgta attha pera ae Luys de mendoa que era
a o&b da QOJijtirailo; & a quem lodos seguio, porq
morto .este logo todos ficario assessegados .& no aue
ria maia amotinaes: & ho Emperador seria seruido
como ele desejaua. E concertouse que ho mesmo ouui-
dor ho matasse s punhaladas, fingindo que lhe leuaua
bum requerimento de Ferno de magalhlea que sayse
pera fora do rio onde ele estaua, & fosse de noyte por-
que ouuesse menos reboli"o & os outros capites lhe no
acodissem. E indo ho ouuidor aa sua nao coesta dissi-
mulalo c companhia apercebida pera ho caso, estan-
dGihe fazendo ho requerimento ho matou s punhaladas
ajudando ho a isso os que hio com ele. E Jogo ho ou-
uidor & os .seus comearo de bradar _que. viuesse ho
B 2
1 t D BII'J.tORI DA IRDJa
Emperador & morressl os que Jhe er tred'>re E to-
mAdo posse da nao polo Em perador mandou aos mari-
nheiros que saysen1 pera fora com a nao & fossem sur-
gir junto de Ferno de magalhes, & asai. ho fizero. E
como foy manhal m.andou ele dizer aos outros dous ca-
pites que se dessem se no que lhes meteri.a. as naoa
no fii.do. E sabido isto polos marinheiros da nao de loo
de cartagena alargaro. as an1a-rras & foro ter sobre a
nao de Ferno de magalhes ,. em ele logo entrou
& prendeo a Ferno de cartagena elll ferros, & despeia
a Gaspar de queixada,. a que no mesmo dia mandou de-
golar & esquartejar com. prego qu.e pubr(:aua a cau1a
potque: &. outro tanto. mandou fazer a, Luy& de
a ainda que estana J& morto ,. & .a loo de car.tageaa
se achou que. nJo .. tinha tanta. degradou. ho
pera sempre pera: aquelas partes.; & .. ass1. a hum clemgo
culpado neste maleficio. E. esta sopita &. aspei'a, justiqa
pos espanto- na. gente da frotJL, &. dali por diite
foy Ferno de magalhes IIWY temido. E niato chegou
lolo serro que fora descobrir ho rio onde se lhe perdeo
a nao, & ele escapou com quantos. hio.coele & se
nou pera onde estaua Ferno de magalhes., que
dou logo tirar. as quatro oaos. a monte pera se correge-
rem, porque ao.dauo muyto abertas & dane.ficadas.&
no poderio sofrer a comprida qJ&e eateua por
fazer.
# .
LIV&O VI. vrr. ti

C A P I T .O L. O: Y.ll.
De amao Femo de mtJgalh/Us hum regimento
. fMe ltuaua do 1-alayro per a se conhecer a altura de
te a eeste. E do que hum a1wologo que Iria na frota
os pilotos dela scor-dtwo .
.
aa naos Femio de mostroU'
aos pilotos & ao astrologo Andres de sam Martim lio
gimento que leuaua de R:uy faleyro acerca de se poder
saber a ai tu r a. de a oeste como j" disse. E visto ho
regimento por todos, mandoulhes Ferno de anagalhea
que diasesse Cad num O queaJc&R((RU&' 8 saber, & &e
podi.ao aproueitar. dEMe oaueg.aqaa, E 01 pi-fo-
.tos l'espoodero ppr escripto. que nlo'se podia da-
quele regimento, nem aproueitaua pera se
ele. E assi ho assinaro: & ho astrologo
mesmo a todos os eapitoloa db regimi!to qll& erilo tfilit
1alao ao quarto que dizia qee que a ln
tem com as estrela-s n.xas , & com -ho sol !se pode sabe c
o .que ha terra. dista. da outra ua .. altura de Jeste a oes ...
t-e . E disse a este capitulo que nAQ auiaoatro.c!liDinha
per.a alcaaqar a deferqa d altura- de: BOI ;a de
leste a oeste se no aquele nem E acte
eentou . conjunf!s & 8d
pera mor claree disso fez so}jriss& hfttr,.tadoem que
muyta &;. disse q.. aquel" regra era
muy sabida per todes bs astrologos coamografo&. E
per ela estando eleoaquele po1ts .no mesmo anno a de-'
ho do sol'vira & notara
pelo. eo)i.pae que aJi,tomou, que Iro meridiano daquele
porto dis,aua do de Seuilba doDde partiru sessenta &
hum g.raos de norte a sul. O que sabidp. por Fe!rno de
magalbes & peios pilotos;:; fo1 por tods aprouado por
b, & . quando viro que a distancia des. graos era tta
quisea:lna & eacurtar 4' llerrota que aleli
. 1' DA. RIS'l'G:al DA INDI"
ro, porque se temio de sair do lemite de Castela, &
posero ho mesmo porto em alglltts aartas que leuaulo
arrumadas em branco, & hils ho poserlo em corenta &
tres outros. em. corenta &.seys: maa a verdade
foy, posta nos papeis & Jiuros .em (} as eacriuilo ,_
dando que. nq auio nunca dapareeer comQ detpois pa-
recero & viero ter as rnos doa DOISO&, peJos quaes se
mostrou q as ilhas de Banda & de Maluco sam do dei-
cobrimento de Portagal , & ai-nda alem de &ada .treze
graos & meyo , & de .Maluco dezasse.ys.
C A P .I T O L O VIII.
. .
De corno Ferno de maglhiks paaou ho .atrcilo todo.
os fOJJ ter ilha de Cubo: de como foy
mono em .h'lia ./Jai,Q/,ha, .tm .dou. ouara
. gente.
ho Doutubr que se acahaua ho inuerno
partes, determin111do .Ferolo de magalbea de
prosseguir aqule-descobrimento que .fazia com,-tamanba
falsidade & deu a capitania da 880 de loAa
(le cartag.ena f.':&ell prilll.O Iaaro de me1quita, & a .de
4e a seu conhade Duarte barbosa., & a
.de Gaspar d:e queixada a serro. E feyto isto par-
ao .Doutubr:: ia do ao longo da de
dahi' 4' & tantas .legou se .achou metido
&Qa frota. eaa -ha g.rande--:enseada & no po.-
ddo tornar pem 'ras .foy por ,ela ate chegar . .de hotmar
.se .. metia. poJa te .. l!a ., &. :Ferailo .de magalbias dou IO:-
go soa dar a hoca dele., & .polo grande fundo .q se :achou
.conheceo que .era estreito.q se fazia do mesmo -111ar e-
eoQio faz bo de gibraltar: pelo .que,4iooa
mu.yto ledo, .porque IJae -pareeeo .que aquele.estreito a-
uia de cortar toda a do Brasil ate chegar ao mar
por de ele cria q\le poderia nauegar pera Mamem> eem
te.; necessidade ele ir pala -DOMa .o
I

LIVao CAPl"LU.
recean muyto por no topar Dauios &
terminou de descobrir aqle estreito pera ver se chegaua
a outro mar, porque se chegasse daua a su nauegao
por muyto boa. E nisto pos lhe nom a baya
de todos os sunctos por chegar ali em tal dia. E dndo
eonta de sua aos Portugu-eses comeou de
nauegar por este estreyto, & entrdo por ele era a beca
de largura ho q ton1auAo duas naos hila jftto da
autra, & despois se alargaua ate ha &-de cada
vez de 1n6r fundo q,ue lho nllo achaulo,- & de ha parle
&, doutra auia muy altas serranias cobertas d neu-e. E-
era terra desabi-tada & sem. verdura Item aruoredo, nem
parecia Benhf gado nem a-limarias .. E indo assi-
que h9 estreita se fazia em duas, boc-as.' O que
vendo Ferne de magalhes mtldou a AJoaro de
ta que fosse pOr hila delaa ate ho oabo, & despois stt
tornasse aJi , & que ele faria outro tAto: & quem coe
ptimeyro pera saberem que
ver o que anro de, .. E ooeste cocerto part1ri:o .
k Fera&o. e, maglh& segui o por sua-.. r.ota a diante:
por. grandes & altaa-serranias cuber-ls de
aeue ate q.ue daehar outra terra m que au)a,
lltu amdres altae q: parecio cedros & assi outro amo-:
redo: & asar fby te ho cabo daquele estreito q'u v"io" ..
que te acabaua no mar oceano, & que a terra por onde
se fazia. aquele estreito ficaua cercada de mar de
partes. O q viste por ele torno use a pare.gem donde 'se
apartara DaJuaro de mezquita pera saber dele o que a
ehara. por sua derrota. E chegado nlo ho &
peraodo por ele a)glls dias nca veo, J)()rqne seg1ido s ,
despois soube h-o seu piloto eon1 a gente da nao se Je-
uaal.tou eontrele, & ho prendeo. porque nlo fossem
auante & se t-ornassem: como tornaro pm-a Iro rio de
aam lulifto, onde recelhero a loi"O de cartajena que h i
ficara degradado & se tornaro pera Seuilha, dizendo
que Ferno de magalbes f'ra doudo, & que n1intira ao
Emperador,. porque nlo sabia nem Ma-
J& I)A. HIS,ORI:: DA INDIA-
loco. E vedo Feroio de magalhles que .Aiuaro de
quita no itinba no ho quis mais esper.ar .porse lhe,no
gastarem ;OI mantimento, & tor.oouse _por aqle estreitg
por de saio ao mar oceano.: & a boca .por de sayo a-
pliou ll estaua em cincota & ,cinco graos de norte a sul
pera a parte do .sul , & dali mldou Ferno de magalbea
q fossem buscar a linha sabia ;pelas
partas DJesiu.as de. Francisco ;& pelas eartas .ao.,
de marear: que jazia Daquele paralelo .da
equ.inociaJ :. aa. altura ate se poel' de baixe
por ele ci.qeQ meses sen1.acbar Maluco.,
"fl que .assi ele coruo ,os aeu,s pilotos & ho astroJogo se
p.uyto., porque se despois achou pe-
los .quando tomaro h.a deatas aaos na ilha .de
rrernate.. Affirp1oase FernAo magalbes -com ho. aa-
tt)Iogo & da frota que .. tanto andadC? de
fea.te a despois que sayro que erlo
do" Jimite de Castela, & que entrau-o ja D:JUJ10
polo de E com terpolt de ... toparem -gente nONa,
& com muyta necessida<le dagoa, .acordarlo de
deixar a derrota q leuauo, & na'-'egaro pera
do ate qJJe se. po$ero em dez g-raos ,.t& ali- a elia-
rito de muytas ilhas :.J& :tmido terra
a tinba em nauegaua, &
muyto. 014ro nos _bra9os & orelhaa, &: qoe .be
resgatauo .por ferro: a legoas forlo
ter a ilpa chamada tinha re.y., que fa
muyta hoorra 4t gasalpado :OS .Jeaou 8 .outro
:tey c.hawada Cubo 41jo vassalo .era, .que
cebeo muyta hoor:ra a de mgalbes, & lhe
rnuy b .tratamento:: despois que sou-
como era .capitlo mr d. seobor tamaQho eomo ho
Emperador, .de Ferno :de magalhes. fez que se
fizrsse vassalo, .& mais .ho fez tornar Christo & a aoa
molhe r, & a seus filhos com muytoe do seu reyno, &
pQs .Jpe nome doQl : & por seu
foy _igreja da de -oosea
LIVRO VI.- CA.PI'I'VI.O nt. 17
da vitoria. em que se celebraua bo ofliio di ui no. E ea-
. t-endo nesta amizade, el :rey. rogou a Fernlo de maga-
. JhAes que ho ajud3sse contra outro rey seu vezinho
. Dhor de hua ilha' chamada Ma tio que Jhe oito queria o-
. bedecer, & sobrisso tinbAo ambos guerra. E por el rey
ser vassalo do Emperador, Fernlo de lhe
detl a ajuda que lhe pedia, pelejou duas vezes
.ho rey de Matio, & dambas lhe matou muyta geate ..
. E nlo querendo com tudo obedecer a el de Cube
pelejou ooele outra vez , & desta foy morto &
tado: porque el rey de Matlo tinha mandado
mpytas couas cheas destrepes no'Jugar onde a.uia de ser
a batalha, que em se eomec(&ndo d-e dar fez que fugia
com sua gente. E Fernlo . de magaJhes conttandose
eoisso os no seguio, & -recolhendo sua dQ os
immi-goa nele, &. dio coele nos estre-pes onde mataTilo a
ele & a Duarte barbosa, & a Joo serrlo com viote
tantos & os out.ros se recolhero aos bateys, &
met.endose nas naoa se tornarlo pera a .ilha de Culto.
C A P I T V L O
.
.
.I
DtJ treyfo que el rty de Cubo fe -aos {X,tellumos t:m
jue matou muyt& dt:lu, de cmno escapar&J fugin-
ile. E do que paa8llrlio ate tMJ ilhs de Tiilre
htl s ilhas de Maluco.
Temados. os aa ilha.de Cubo, & vendose
desemparadoa do seu capitlo moor, & de -quem os guias-
se pera oode.aui:to de i'r- quisflran_se tornar dali. Ao que
Joio carualho piloto da nao 11e .. JOOo serrA:o aeodio., di-
zeodo que no ha eouard'B tamanha como a-
quela., & que oulhassem. em quanta lhPs fica-
ria ho Emperador. se lhe & Maluco:
por isso que ho desobrisaem que ele os leaaria l. E :a
nimados todoe:eoisto, determina'lto de prosseguir au;an
te, & dernlbe a: capitaQia: ela E aperoe
LIVRO VI. C
18 A BII'I'ORLl -:..&, JNBIA
llendo pera tornar a eua viagem, maadou el rey de lia-
tio &me&'flr el rey de Cuho que iria sobrele, & ho de8-
truyria ee nio mataaee oa Castelhanus & lhe. ao tomaa-
ae as naos. E como ele eata&a ao1edrontado pola-morle
de Ferno de magallaea & dos ootroe ouue medo ao a-
meao, &c, prometeo a e1 rey de Malo de ihe fazer o
que queria ; o que logo pos em obra, & pera fingio
ia&er h.Qa grande festa em que conuidou o capi Ules da
frota & os principaia dpla, pera Jhea dar hum
porque doutra w.aoeyra os n4o podia tomar juntoe, por-
-que de1pois d.a morte de Ferno de gagalbles pou--
vezes a terra por conselho de loo earualho: que
qu4do aoube que erio conuidadoe pe&-a bo baaquete, Ir.
que ho querio receber lhes .rogou muyto que bo niofi-
aesaem, porque tinha por. sem duuida que aquijo era
&reiio. E por muytaa rezes que lhes pera ho ser.,
.ao quiserao ae no ir a terra: mas de no quis ir, nem
'fll8 nioguem da sua oao, &. aDdou le41ar aa Ao-
coral, aaluo ha aobre que ficou, & esta apique pen.
se leuar Jogo se fosse necessario. E estando os Caste-
lhanos con1endo debaixo de has aruores com grande
festa & el rey coeles, da neles a gente dei rey armada
16 Jnatarlo 'rio ta tk taolos, & os 9\ltros 8tt acoJIMv.IG s
Dos que eataulo perto. E poderaooo Jazer porque l()!o
rualbo mandou deeparar alguaa pec;aa dartelbaria, de_
que os imn1igos auendo medo olo seguirio os Castelha-
nos, que despois dembarcados por se vere que ero
poucoa que oo abaetauo pera tre1 8801 queimariohGa
tlelaa , baldeaado. Qls eutra1 o que Jeuauo, & parliran-
18 por esse mar desesperado. de aaluaio, porque loio
carul'lho OOIB quaoto Jhea prometera que os Jeuaria a
Jlaluce, oem -.bia oocleataua, aem pera onde a ui a de
aauegar : .&r. seta leuar eerta rota nem via se foy por
esee lll&.r oade a weatura ho leuasae , & foy ter a ba
illaa chamada PuiQtdo senilorio del rey de Boroeo, ell
tle tQinarllo doaa que o. leuado aa illla de Bor
eo: & -'do 4iur a e& rey cuJ erl& aqaela na
'
LIY&e W. CIIPIY.Vt.D m.
k q.ae trazilo muyta1 mercadoria& pen tmtar d lhe
dee per a 1airem em 'erra, & coe la sairM,
mdldo el rey reeelaer os capi.t.Aes hrradamete &
a grilde festa. E meraaoriee a. aii&Jita.-
le feytorla, & cta hi a deWI clias . .amantrcero de.rreder
du naoa trneaio & tantos paras ,. k. pareei a q,. pera
le tem..-5 as naos. O q eo.tetteRdo se fl1erio logo
vala, & claJ:io em eineo jang01 qae eataao no porte
de que torMrio. trea em que aehar& riq,ueza q.i:le
leuaulo de Malaca dids enlo ,. k eatigarUte toda a g!.
te. E feyto iato baJJte a- ilha, despoueada est
ataatada; dOr porto . ., onde lhe .el t:f11 e: DorJMO mando
_ Jogo ped4r oa ca..tiuoa,. msndantlolhe ._,i.Ja Caalelha001, Ja
fe}'tofi:a :. diZendo que lhe ne.mandaua fW1't
que .fioattlo 0\llhando poJa f.uendra da fey!oria. E fl.eran ..
lhe o& cati1101, cliss-ttue lhe mand811e .01
eastelltaooa qurl -etatJfie: & per ho recado tardat.hl
dia .ow. astelbaa(IJ que! llle querilo faHr t"a,.
'req.,.eJteriioa We oarualbo .lf ae par,tif ..
assi hG fizenl& deixaod.,! tJI; aompa.laewos "
ten'a eom a, f:azemta:,.&t: foro ter a JtiiB ba lieapoueada
'""de d.wlo. pador. s naos por aaretn nw'to abenu.
E dali foro ter a .outra ilha ehamada Miftdaoao ..
pois a outra que auia nome Sanguim. E andando perdi-
dos & sem sabr rietu de ho saber
nunca! & crendo que -se sua fim toparo com
il6 jligo h Obiaa .. &. auleo fala. ddTe
per aa M&herile .auie. de r- affttl.tla devo-
lle )Qwauio, q,ua os lttuamu 'i! h a
de Tidore-, hil-a de Maluco, .ande .. na
fi.m Doutubr1> de mH & & hil: cujo ..,.
08 ttecebe. beDJi,,a, aek\s;Jh. gttandlfllt Jlf8-
88Dt.a., di.Adu. f108 ariiJ, aah>s.deJ! rey. de.
lle m da pbr. setl_. midadtJ i io
acobri:ttquelaa ilbas1 pn-a, ter: traoo dis+
.o gr.rle:ptotteito.. B .
oi:. diafll.
c z
t0 DA HIITOill.l DA INDIA
elle & sua terra er4o dei rey de Castela , & que lha eu-
tregaua: & que soubera por seus feyticeiroe que erio
parLidas cinco naos pera ilha JlOr mandado de hii
grande rey , & por i880 ele era vassalo del rey de Cas-
lela, & lhe obedecia como a senbor: & &jue lhe rogaua
f{Ue esperassem doul meaes & que lhe daria crauo nouo.
Ao que eles responderio que nl podiio esperar por se-
rem as naos veJbae , & por isso se querio logo tornar :
mas que dali a dou& annos lhe prometio de tornar ca
eincota na01 carregadas de mercadoria: & preguDta:.
ranlhe le bioo os Portugueses a eatas ilhas. E sabendo
lJ. 'si ,- diiaero mal deles cbamdo os ladres, &
prometendo que lhe auilo de tomar Malaca, porli dela
ate Maluco tudo era dei rey de Castela,& a
el rey que Jbe fize11e veoder e&Stf crauo que ae acbasse
Da ilha que fosse Yelho porque eoess.e irilo conteo-
-es . o li faziJo por se aooJber q t:emiG q' foas 08 Por-
taguel88, & l} os trataa:mal: I} bt aahio q Dio era
Maluco de seu descobri meato pelo,quetinhio.
tado naquela & bem tom&rl por
tornarean a sua& terras coma uida: & em quaotq se.a-
juntaua ho orauo q.ue .auia. de Jeuar ficaro. c, el :r.eJ
,&zeDdo veniaga de suas mercadorias. i
.
. '
t
. t
C A P I T V L O iX
" .


De eomo rey Daternate fog or.1tido do1 tJatel/iaJtol
com smisade, a no quir,- t de BOmG earregare
d'IUls ntJOs de criiUJO AU,., /GY ter a ei[Jaflha ,. outrtJ
despois d' paf'tir arribou a .lftlaluco. . , ,
aqui mldarlo ol'recer amizade a el rey de
Terna te ca.tNd.aodo li o com presentes per.a iaso. E como
ele era seruidor dei, rey de Port11gal auia muytos annos
Bo a quis aceitar, antes Jhe mandou di2er que era Ya&
alo deJ rey de Por.tugal, ,& que a eJe. q.aeria *-r por
& . no outro t & apaadou recado a' Jorge da),.
.
. '
_j
LIVIlO wt. CA.Pm-t..o X. Zl
b_oquerque capito de Malaca, em que Jhe escriuia o
que passaua : & asai bo escreueo ao ln ..
dia & a el rey de Portugal. E estas cartas mandou en1
h jungo que mdaua a Malaca, pedindo. a elrey {jUe
mandasse prouer aquela terra pois era sua, & que lllan-
dasse fazer neJa ha fortaleza. E vendo os Castelhanos
Como el rey D queria sua aoJizade dissero a el rey de
rridore q quando tornassem com a armada q dizio
farie vassalo do Emperador posto que oo. quisesse. E.
el rey de Tidore vendo como se eles querio ir , ma_n-
dou apanhar todo ho crauo q.ue se pode auer com que
carregaro as duas naos q tinb . E a 1noor JJarte deste
crauo era dei rey de Portugal., & dos que J fi ..
cara-do anuo de mil & quinhentos & vinte de tres jun-
goa de Malaca que na ilha de Bachilg
por nAo terem tempo peta irem a Malaca, & hu deJes
erade Curia deua hi mercador em que hia a carga del
ny de Portugal, do r.etorno da fazenda que Gaspar rOr
driguez feytor ma11dou quando J foy .dom Tristo de
meneses. E muytos fardos deste crauo leuauo os no-
mes dos nossos de cujos ero, & coJD a. pressa que ti.-
nho de carregar este crauo c medo que no fosse ter
ooelea alga tmaEia 110ssa & os tomasse , epr-auo
bhr adez doze dobres, & ruais cos ta barretes
vermelhos : com prdo os noss.os h o babar a cruzado & a
menos. E carregadas as naos deixaro os
feytoria Desta iJba de com tfiK!cs seus otticiaes,
ii tl'Dearo. wuyto cgbre &outras & dei-.
xarALhe coreDta bombardas & muytas bstas & espigar
das & outras a.rmas prometendo a eJ rey de Tidore que
qaado' toroauem auio de fazer hiia fortaleza .. E con1
ist'O se par tio ha das uaos, de que eta eapito &
tolou ea.rualho em de mil & ')Uinbeptos &
te hil: & lvy. auer via la I da ilha Damboino
que atraues da tle. Baada,. de que ta111bem ooue
vista; & aui fia costa da. jaoa-& dabi foy i.lha de 'f,i,.
\ IDQr lde.lhe. fugiro doua' q despois Coro ter
,
I
'
'

I
t

lt Dl RII!'ORIA DA IMIJI'
a Malaca co111 df!seperao de. se a aao do poder aaJ-
uar, porque h ia to aberta q a .eada .relagio dauio
bomba qaatm ve1es, & por i110 tir.are ali a mAta &
a no que deteuelib ate Feuereywo 4e
mil & quinhento& k \finte. dous, As dali oortoo poJa U.
tura do oaho fie boa Es.peraua. E fazendoaa aaaita dele
cuydando que ho. &iGha dohlaclo, aortldo. daii ao. uae
te foy daar AO Pio do lfante que eat& .lego de
Moamb4que. E nieto ae QJostrou qde pouco aattilo par
oltde mo, por qeant01 graos ac.yoi- errarlo claltQ'I'a ele
leste a oeate, & daqui forlo poJo nouo e.amiabo. ate
Barem a Seoilha : & a ou,ra, nao caatelhanoa qae
partia ilha de 'Fiilore despoia deatoU(a Jeuou aoadert-
rota pera a terra do fl he detrae da terra das aoa--
tilhas. E auendo doua meses que nauegaua, foratihe 01
ventas to oontrairos a 1ua lhe foy forado
arribar iJ ilhes de Malueo, k quando chegou ac-oo a.
nossos fazendo ha fortaleza na. ilha de 'furoate , eome
direy a diant&. . . _ ..
C A P I T V L O XI. o
o
De como Antonio dtJ brito. tlom GaNia anrriq.,.
P!Jrtiro pera as lk .M.lueo , .ela
aeltas ilhas. .
Sabide per Antonio de bl'ito cemo- e&ta.11io. ...
Maluco, & como tiahlo. aaaeotot na terra:. teiiMilclO il
teuessem mais forqa da que tinhio., requereo a Iii a ..
cia anrriquez d parte de.l Rey de que por
qu&nt& Jeuaua pouea gtu .. pera pelejar oom .oCai.c.J-..
nos 8t; een, os tiA toen-a- & oa fio, f0111e coei.
eom a gente ft ttinha .perta\ ho ajudar. E. iMo por dma
Gar-cia como .. aquilo era seruio delrey aytou. ele aiUJ'-
tt? boa vtade sem Jlle lembNY ho m1l)'to. qae p&fj-
dJa tle sue laajda por no flc:af\ etn Rida, em que, A
te ai. de brite- 8SJeDtOU amiM< U.to CQft os. d , ..
..
1119.0 tTI. Cal.ft'R.O D. t3
ra : & pcar m .. oria di111o Jl'l8 ft de pedra cem
as -armas reaes, & aobriuo os da terra coele
O a defere11a, & 1teMiu.IG OQele & lhe feriro aJgua
llolllis, & por derredeJre fioarAG amigos. E 'iodo bo
mes de Mayo 'l era a moufi&G pera perlir&e
Aatoaio de brito & d Garcia com sua armada q ae era
de oylo veJas , & leuauio nela trezeDtoe homea. E se-
guiado por viag chegarlo a estu ilbas que esto
cem Jegou de BAda : &, estio eoela-s noroeatesut-ste, &,
.sam cinco a fora outru de que ae faz hil gran-
de que ocupo graodiasima diBtaueia de mar.
E esta ciaoo que digo que propriamente se cbamo as
de Maluco sam as q do ho crauo, que be tio estimado
per todas. aa partes do mildo. E aam 01 aeua nomes es-
te, Bachl, Moutel, 'fidore & 'fernate:
est4o todas debaixo da equinocial, & aotre a de 'fel'-
aate & a de Baeh&o esto as outras tre1. E a .de Ter-
nate que he n1ayor que todas eet em hum grao da ban-
da do sul. Toda estas ilhas aam cbils polas lratdaa do
mar, & daJi se vay a terra aleuantaDdo aJgU. tanto ate
duaa legoas pelo sert4o: mas dali por dite sam ae
raaias to grJes & as rochas to altas & os aruoredoa
&o bastos & que n se podem habitar. E I to-
das eataa aerraa ha Yieiroa denxofre : & em hua da ilha
de Ternate est ha boca que contiauamente lanf(a es-
pantosas labareda 4e fogo. Todas per estas duas legoaa
que digo sam cubertae de muyto aruoredo brauo, & ao-
trela nacem aa aruorea que do ho crauo t de que prin-
"'" eipalmente ba mais em Moutel & Maquiem que em ne-
,_ mhl\a da outras. A a aruore& que do ho crauo sam do
tamanho das que dlo a noz, & em lerem os troncos Ji-
eoa & a rama copada se pareeem com laraajeiras: porem
as fulbu pareeee llom as do loureyro. N ace ho crauo
por todas elas en1 pinhotaa como madre aiJua, & qudo
lle d.e vez eat verde. Os q ho apanho se 1obem nesta
aruorea & com hflas canas de forquilha. bo colhem &
deitlo em h\la cea,iohoa que lrazl na ciata, &

"2 t DA R:YS,.ORIA IM tNDIA
-qu_ebro todos 08 ramiROOS & gomos qae ar.uorea
n1etem de nouo, pelo que ficilo to daneficadas que n
-do crauo ho anno seguinte & se refarmlo nele pera d;t-
ho crauo ao outro ao no! de modo que pol mayor
parte nlo- d nouidade inteira os nos. panhado
ho crauo ho dei to ao sol a curar, onde-anda muy .. tos
dias & se torna roxo, & despois negro oomo ho vemos ,
-de ho borrifarem com agoa salgada. taml outras
:aruores que se cbamlo de cujo miolo ae faE pie:
despois de tirado ho jarras com salgada,
-& passados algiis dias bo seclo ao sol, & seco ho moe
& da farinha ou p6 pio, que segundo eu vi be da
cor do nosso pio de raJa, & sahe cemo pilo. Oot,as ar-
uores diuersas ba nestas que has dJo vinho ou-
. -tras. azeite, outras fruytas: & isto .. que
-no ten1 tempe limitado, & por isso noo falec attca.
Ha tamhem grandes canaueaes de canas de boa gr018u-
ra q cbeas dagoa muyto boa, & quem polo
mato. & ha -sede faz hn furo em h canudo destas & be- .
1
be: outras de que se-serue a gete pera acar-
. retarem agoa & vinho & a-zeite & fazerem de comer.&
-sam da g-resaura d braC(O & de biia coxa, & os eau-
dos sam comiimente de comprimento dtl couado & eo-
.uad & m.eo: & Jeuo sete, eyto oanads. Nestas
ha poucos mtime11tos, & quasi que .voo -todos .de :
& isto porser a gente muyto guerl'eira &.nlo se ocupar
se nilo em guerras : pore a terra fte fertil_ , & tio viqoa
que em caindo a folha ao araoredo Jogo lhe nace oatra
& nunca est. sem ela: & as cabras que vem .defora pa-.
t'em duas vezes .no anno, & as mais dous filh01 de cada
vez, & rnuytas tres & algnas quatro, & as porcas ta.Qt-
b. par duas vezes no anno, & as cabritas & Jeytoa
ainda mamo Jogo emprenho: &.he a
fertilidade de&"ta . terra que se .vo molheres doutra q-ue
eejo auidas por ma ninhas logo emprenhlo ne)a. Ha
. tamh nestas hs bichos como Coelhos que t
barrigas bols'oa como aljabeiras, & qudo parem
I.IV&O VI. CAPITVLO XI. 96
metem neles os filhos, & coeles dentro sem lhe cairem
corr & saltllo poJas aruores dumas em outr:as : estes se
cbaatao cuos na lingoa da terra & muyto bs pera
cOn;Jer. Ha ao mar muyto peacado & anuyto b., & hs
cangrej<>s do tamanho de centolas, 8t assi &
tem bs holsos como 1>escoos de lagostas. E est-es saem
do mar pera ho mato $ comer fla que ha na ter-
ra que se chama Canaria & he como amendoas, & asai
tem & eles a q.uebro co1n .os det.es: estes sam
gordos & muyto gostosos per a eomer, to1nnos
candea despois que de noyt'e saetn &JD & co.- .
tll9 ho fogo esto quedos k per a l()S terem
4ias os metem em ha jarra & os mantem com
que come. E com <)4Janto ba nestas ilhas poucos maflti-
mentos, esses que ha nunca faleeen1 nem ha flelas
porque vay a gente buscar cada dia ao Rlato ho
-come.- de que te1n necessidade, & viuem oomo pri-
mitiua idade. Todas estas ilhas sam muyl-o fortses
Jatul'eza & & .tem portos en1 que O!i nauios
-estrgeiros podem entrar ntuy por-te-
l'.em todos feytos - milo. Suas pauoa"es sam
eomo digo pola fralda do mar ate duas leg()as pelo ser-
tio, & as mais delas ou todas sant muyto for-tes c cer:-
eas de trlqueyras, & cauas k _fortalezas de
.As ,casas sam de paredes de terra cobertas doia., som&-
te as tnezqoitas sarn de pedra: os morad-ores sam mou::.
& auia pouco que tomaro a seyta de Mafamede '1.
dantes er4o gentios. He geate lil desposta & lweta
9ue baa assi con1o molheres-: tem todos l&a li o;.
goa &. tratanse muyto bem dos atauios do 'leU corpO;
commente no sam pem trabalhar macaBica111ente : p<r.
sam holl:lS eBgenhosos e1n carpentaTia de macena.ria
laurar de bastidor. S muyto guerreiros & valetes
Ba guerra & muyto crue1s nela '\ ho pay mata ho filho,
& ho filho ho pay, & aos imm1gos,. q ma to cort.o as
que podem & pendurnas polos ca..:.
siaal de, bas caualeyros., & sem isso no
LIVRO VI. . D .
'/
.
Zti DA BIB'l'OdiiA ll& liTDU
I& te111 por. \aea D6 gallhio Jaoarra. Quaado quer& taer
. algua de suatancia ajuntanae mo_ytoa a o.lw
l) se embebe<hlo & d.eapoia de. bebados usea..tiQ o, lj hAo
Je fa.ze.r, & h.o mais bebadq ti por mais lwnrrado 1 aio
t nauios se ao pera guer-ra, & aam de re80 : Q& IIJaJfOr-
rea 1e chamo co.ra.s coras & jogaa, & sa tio CQmpP ..
dos qtte cento &. oytenta 1emoa bida., & sam
muylo bem feytos. No ti jungoa o"tros aauiOM
bo.rdo, pgrque Do h a aD lreJ.e nenhiia mercaW.a, aem
ha aotrelea outra que ieuar pera. fora se. ai
uauo , -& ese oo ho le:uauo pot no lere nauioa pera
SIQ : &, 08 da ilha Bda ho hio J bvtoar e 8fUS j\r
fos & ho oamprauo n1uyto i,aFa.tQ a lroco de paDQI da
ndia pea se vesti ri, q leuauio l\ Bao.Ja os mercadf>-
res de Malaea: &, tamM a trooo. delos co.Atpt:auio. eaa
Bda a aoz, maa & crauo & quriio ir eh\ a
M,Juco porlJ. g.astauo na tiage quaai hD tiobro teu.-.
'Jl8 que de Malaoa a Blda ida por vinda, que
,ero aeys mese1 que pariio de MaJaca em laneyo &.
Feuefeyro cbegauio . a Bda, & carresau.o lulhe
em que partio pera Malaea & cegauo ew Agoata, &
pera Maluco auio de partirdeBanda em Mayo, &.c.ho--
lauo aele por no ser ha oa10inhe 4e mais de oeap lo.-
goas, & port amor da anouilo dos leuantes nio podie-
toraar de Maluco se aio em Iaaeiro se aehaolo earga,
jr, se n anio despuar h anno, & em Banda auio
deaperar .ate- Iulhq per a puti1em pera Mala.e. & pQr
esta rezo ao es me.tcadores de Nlalaea paasar
.a Maluco & aehaue em. Bda ho aFau&: qae U.poil
oa Po1tugueses eeteaeto Maluco ao trouuore oe
maia a BaDda. Os reya deetas ilhas tein
seyta de Mafamede, &, cenforme a ela easam eQm muy--
tas moleres & sempre lew hiia per priucipaJ: eles &
01 fidalgos de sua eorte a que chaoJo
ti ao modo malayo & os bajus sam de. seda rica co
llot.es douro, & ped-raria polas diaotei.-as &
Trazem arrecadas aas grelhas , & ao peeeeo colara

Livao f:Attl'l',f'.fl IV
douro & cadeas, & nos manilhas, & assi se ves-
t as molhares t & nas goarnecidos
douro & pedraria & nas festas coroas douro , & por dt$
ttaz paoe braacos que eamtlo &s /eytos dantre o-mr-
cas deruotes? & BOS brac;?S mMilbas tl-e de Benga-
la q sam caaJnbas delgal!Jhbas; & rapo qu-atos.
tem em seu corpo, & vntanse dolios cheirosos, & tra-
ll DBI ea.ba los -atatlos. Sru&nse eom muyto
e .alado poato t}ll nlo te JJeOhia reda; que cadA ld-
gar he obrigado a darlbe h taalo pera comere_nl certo
dias c toda sua casa , & isto em abastana. E a mes-
ma maneyra t os senhores vassalos, que se cba.:.
mo Sangages, & asai os regedores: flOrque eada rey
.tem seu regedor que tem euydado das cd\Jsas do reyno,
aasi na paz como na guerra. E c quanto estes re:ys ho
tem renda sam to venerado asai dos seus naturais cO-
mo do1 estrangeires doutros reynos & tidos por ha cou-
tio sagrada, posto q estem antre seus i1ni.gos a.,
diz eu soa tal rey .afastaose logo & & ti
por oostume se saan vencidos em alga batalh-a de ne
.verem ho rosto ao Yeedor se nfi dali a seys ou sete me
eei. A gte baixa os tem por to diuinos que passando
por diante deles taplo os olhos & deitse no cho de
.bruos por ulo ousarem de lhes ver ho rosto, nl os no-
meio ee 11ilo por sol , Ja ou por nomes de eousas q ti
pot muyto grdes. E de todos os reys destas ilhas el rey
de 'fernate somente era amigo dei rey de Portugal , &
Jhe mandou pedir que fizesse fortaleza e sua terra, &
flio quis amizade oom. os Cutelhauos.
D 2
..
i
I
I
i
. '
DA BIJTOBI! DA INDIA
C A P I T V L O XII.
De corno Antonio de brito tJIBmtou amltk c6 a mliy
del reg de Ternate com outros : de como eo-
mq:ou a fortale.a. de sam Joo de Temau.
Chegado Antonio de brito a estas ilhas q foy na fim
de Mayo, porq sabia q Da ilha de Tidore estaulo MM
Castelhanos <t tiearo hi c feytoria das duas naoa da
mada de Fern de n1agalbe1 quis ir l primeyro q a de
Ternate pera tirar dali afila feytoria poJo grde perjuy-
zo q faria dei Rey de Portugal. E indo l c toda a
armada ouue e seu ))Oder o8 Caslelhauos ll ja no tinho
lj feytorizar, & fezlhe. to b gasalhado como l} for Por-
tugueses : & leudo 08 dali se foy aa _ilha de 'fernate ,
cujo rey era falecido, & sospei tau ase l} el rey de 'fido-
re seu sogro ho n1atara c h bquete por
llio qrer ser amigo dos Castelhanos ele era: & a
raynha gouernaua ho reyno por hii seu filho erdeiro ne
ser mais de sete nos. E quando a raynba soube i}: An-
tonio de brito eslaua na barra da sua cidade, mdoulbe
a boa hora d-e sua vinda polo regedor do reyno, &
zerlhe i): el rey seu marido era falecido, & f!Uaodo fate-
lhe deixara encomdado. q se os Portugueses ali
\'iesse pera fazer fortaleza q os agasalhasse muylo b,
& lba deixasse fazer de quisesst;, & lhes dease toda a
. aju.d de lj teuess necessidade: & q assi ho uia de a
zer. O lj lhe Ant-onio: de brito mAdou agradecer, & pllr
a boa vtade q achou na raynha determinou c conse-
lhG de d GarcJa.lrriquez & dos outros capites de fa-
zer a fortaleza naqla ilha, & pera ver bo lugar em q se-
ria b fazela mdou pedir lica raynha pera desem
barcar: q lbe ela deu de muyto boa vtade, & mdou-
lhe fazer grde recebimeto per seus mandaria. E visto
por Antonio de brito ho lugar per a fazer a fortaleza,
comeou de fazer ha trqueira pera ae recolher c a
r..
LIVRO CA.PITVLO :J:f.J. 2'9
fazda & artelharia em quato fazia a f.ortaleza, ma.JJ
assentou c a raynh & e outros nome do
rey da terra q ele era etente de dar h lugar a el rey
"de Portugal jO.t.o da sua cidade em l} auia de ter ba
feytoria ca roupa & outras cousas q os Bandaneses tra-
zio de modo q a terra esteuesse abastada das tais mer-
cadorias c cdilo q ho crauo nilo se vedesse a outros
estriigeiros & a troco de roupas l} valessem mil rs se ca-
:praria na feytoria o Babar do crauo q sam quatro quin-
taes q saya ho quiotal a cc. rs. E de ludo iito se pas-
earAo escripturas assinadas por as parles:. &porque
Antonio de brito n se fiaua da raynha por ser filha del-
rey de Tidore q tinha por muyto sospeita na amizade
dei rey de Portugal pola n1uyta q tinha c os CasteJha-
nos, quis ter da sua parle alg. da terra pera q ho aju-
& se .a fazer algtia
:- & este foy hn Cachtl Daros fiJho bastardo do
rey q {()r a de Terna te pay do menioo q reynaua. E c--
eertdo eoele q ho ajudasse se ho fizesse regedor do
reyno: trabalhou tto q fez l} ho fosse, p.ost"o q, tltra
-vtade da raynha & dos de sua Yalia q lhe querio
&por amor Danlonio de brito& de Cachil Dares lj tr-
Bha muytos de sua bda ho dissimular & mostrarfto fol-
gar de Cachil tlaros ser regedor: porem a raynha quis
-dali por diltte mal a Antonio de brito,& esperaua tean.-
po pera lhe poder fazer 1nal, & assi ho ecertaua secre-
tamle c seu pay el rey de Tidore, tt.nha grande
-magoa de ver regedor Cachil Daros q lhe tiraua ho
mldo ll tiBha E ele e ho .fauor Dtonio de bri'-
:to se f}ria 'absolutamlle senhor do "reyno & tud&
o i} podia ao seruia, dAdoJbe aui11os do fi auia de fazer,
'k do q: se a':Jia de goarflar. Eae este bom n fera se-
gildo .'88 guerras (}'deapois aoce4erJio a Antoaio de bri
lt 'as aeeeasidafles em ll se vio nilea fizera a forta-
leza na sofrera estar ferra como esteue. E feyto re-
gedor & aabada a trqoeyra,. & metida dtro toda a
arteiharia f1 recolhida a armada deo--
80 D& IIIS'l'O.IA DA INDfA
1ro no prto comeou de edificar a fortaleza .. laolm
dia de sarn Joo. bautista dG &no de mil & quinbeloe &
vinte doas. E etido hi el rey tleTeraale & lodoa seus
Sgages & mdaris c muyta gente elo pono, deepois
de dita hui ca a mayor solenidade q pode aer fa-
ro abertos os aliaeces & aa1entda1 as primeiras pedras
ca grde attroido da arteJbaria q dtsparou toda & muyti)
tiger de trbetaa. A o q el rey de Teroate deu gride
c iodo o seus Sangagea, & a.a1 el rey de Gei-
lolo: porl. n aproueitaua por a glte n&o aer pera traba-
lho, & o1 Portugueses bo tiDhio muy grlde na obra
faziio , & na l} acbauo aos mitimltoa da ter-
ra aoa q ero oostuwadoL
C A P I T V L O XIII.
Dg como Martf 4fonso de cottlinho eltgou 4lr.l Clli-
na a achou .U yuura.
Seguindo Martim Afaso de me1o coutinho pe1a Malaca
foy ter a & hi deixou d Andre anrriquea porca-
pitlo de fortaleza q bo era por el.rey de Portugal, & le-
uou d Sancho anrriquez pera Malaca de chegou lu-
lho: & ac8do nouae do leutameto da China partio Jo-
go pera J' & (oy a aua conaerua Ouar&e coelho em hG.
jugo, & de caminho .fizero -os -aoso muytes & muy
l'icas presas. E chegido a vieta das ilha da China ao
mea Dagoato do ioo de iote doua Jhee deu hO.a tDruoa-
da com C} payrarl. E pauada esta borriscada apareceo
a armada doa Chios de muytos j-goe & oalaluzee oheoa
de gte de peleja, q por a terra estar leutada ct.ra 01
nos10s os !daua eeperido. E auido os vista
nossa frota logo se poaerio I eom de pelejar cbeg doee
muyto pareia , 8t deaprldo suas b6bardiobu , & tirldo
muy tae frechadas. E Mar ti Afonso porq ja eataua aui
eado de lUas rebolaria& & queria paz nlo boi ia Oligo &
deixauue ir. O lj 01 aeus aapitlel Dlo quilerlo faaer,
VI lOQII. 8 1
& vldo q oa q.- muylo midario al-
gs desparar sua artelbaria, ptiaeipalm.lte Ambr()sio do
reO q algls aauioa & OUltaro
gte, pelo elea s.e oauero de ve.pdo ho dna fl
reedlio.. E do 1ego eoll\ee,u de. aeguir, do q
Martirp Afo1t10 ouue gre me.nieoria, & muyto mais
o dno li fora feyto aoe Chia, &. fez reoolber AIUhro-
sio do rego. E ho ir t..a aao se aqueixou
muyto eoeJe , & l.lle diut1 palaurs &SJJ8UI : & per
4e boa ediqo ho ai caati1ou doutra 01ane,ra. E ae-
-e.u camiahq foy i\ltgir aa i.lha Dabeniga e .ua
baya de fora. o de tibA eurgio a armada Q()fl
Chis ao mar, &. afas,Jda da aoaaa pori tiaAa-a cerca-
da, q n:o poia . aayr q nio paaaa&iie por i trela. E Q
').U'\l os Chia dites alc dine aouoa nl
ixa.u& de. Jhel tirar.
0 A I' I T V L O XIIII
.
De come .. 4f1111so 4k melo tuera tornar ,.,_
.fo-rmfl/1' t:QfJ.\ Ql. Chills sJ- . .W pctde,.
V e"Q 1\larti t os Chis iqftSliio moalJar 11
ea\auo QQ (dou e aeua eapitles q l0111Bit-
aem atia aoyte pe.ra sa8N' a. de.tt1rmiQatt.o- doa
Cina, & ie.eado. D\6r da cauu
poJi CQ Qtl tQeltt etlfi:do t\te' O taata
pu, &r. .qM Ql uus_. e.iueo, C.bis q h.iP
ao lgo. Q hi\ JllliluM\ de eatuio. Po,.
ri elea eonto e-.rao it .eo Qlais q
-caru6, Rio iQI.lMrio d-iaer Pa.da QQ q lhes Afoer-
.ao k ei 'u4o eJe. os Yelclio muyto b, &
-44w OM n* oB c rec.a.Jg.: diz6do q ele
1-inba de paz, " c w, pera tratar,
.-chMJa gerra. li q lae mu,to ,
llia & ele c .. rJa toda a enme4a q: foue ///
JlOU.IMl!, aa a_gqe.cra por eJpt\ <k>a do q
. . ..
....
.31 .A BII'NRIA' DA INDIA
lhe pedia li a rrlo quisesse '008les.,.& tl a pz
q estaua Coes te recado- Coro estes cinco
& Do tornarllo ca reposta, tes os Ch1s tirarlo
muyto mais lj dAtes, por(j_ tiohlo recado seu rey lJ.
no consentiss oa nossos nenbtl porto seu. E Martim
Afonso ainda se sosteue sem r per a guerra .a'lle dia,
por<t lhe pareceo q os cinco por rusticos nAo
trio dar seu recado: & na segui-te mdeu tomar
outra vez Jingoa, & leuarlibe dous bom6J <1 forlo to.ma-
dos em terra. E destes soube como el rey da China es-
taua muyto mal o os noasos, & o q tinha mldado: por
isso li, nl curasse de recados n de falar paz per(\ to-
do era debalde. E sabido isto par Afonao, os
mandou '& -tornar a terra= & .na mesma noyte. em
aque isto foy soube por cinco dos nossos do jugo de
Duarte coelho que ficara a tras .como aurgira detraa de
ba pta por. auer vista da dos imigos .q auia
medo l} ho tomasse, l} ou por ou lhe desse
per a se t.ornar. E Martim A fso. mildou dous ba-
armados que podero paBSar. pe.-
louros com tirauo os i.u1igos-: & cQ moytos fridos &
quatro mortos se tornaro a recolher pera a nossa
E Martim Afonso o8 tno88os feridos & morto1 q h ii
-nos bateys ficou muyto. sentidG: k de
Jejar c os Chios pois eles querie g.erra a con-
elho, em f} dos & pe18088 q estaul(o.BO COMe-
foy muyto ctrariado li no pelejasa.e porq era .ciou-
dice: mas :q fizessem agoada auia disso neoslida-
.cJe, & t} eotretto ho dil!ia ll fario. Isto da..
tern1inado foyse M.artim Afoneo .a terra c os bateys da
frota muyto b , & sayo terra a mlldar faraer
-agoada, & er, -h pouco apartado donde estaua arma ...
-da : o ii Vdo 08 imigos .'apartarae logo trhtta ..
Juzes :&, & derAo sobeJos ba1eys. as
.. & foy a oousa tO de pressa q escassamte Afon-
so _t.j.pera se recolher ao bateys c 01 seus, dei-
terra pi-pas & jarras por &ber.il E CCQ
LIVRO: VI;- CAP-rTVtO' x-.. S.l
.. " . . . . .
muyt- a(;ta aos bateys ae f<fy clJ outra muyto mayo"'
s naos jugldo sempre as o Cl imigos q ho
seguiro ale perto delas, & nfJo chega rio porll a nossa
artelharia comeou de jogar a q eles auilo grde medo
por ser muyto mais furiosa t} a sua, & por este medo
nA ousaullo eles de rCJper de todo a batalha c os 001101,
se nlo ladrauAthe de Jege pera ver se os (ano ir.
, C A P I T V L O XV.
-De como ardm a t1m de Diogo de melo , M Chfs to
marilo -a nao de Ptdrom a a qulitos
- estau derr'rfJ. E oDmo Ma11tim .Afonso partao pe-
rtt MalactJ.
Vendo -de todo d
ra, & mais por mdado do seu rey, & q tinho muyto
pouco poder.pera os .sugigar, aconselharo a
Afons se fosse qutose podia 'ir sem mr afronta;
porlJ. des'pois no p6f1eria. "'E feyto de tudo auto q totloa
aesinaro, de se partir: & ao outro dia se leuo-11
e os capit!es, & em desferindo -as veias
arlo os ChinS de se chegar pareies ddo gr!dea
& -coelas da sua artelh'aria, & mytaa nuuh
tfe freebas. & Oiogo de melo q ltles t;cauit '
mais perto se demdiAo c muytas bbardadaa. "R nialo
acendeose fogo h barril de pofuora na nao de Diogo=
melo, -com l} se ho fogo ateou de modo q nea se po-
de apagr & a nao atrebtou & se foy ao fundo. E v.
& como muyta da ficou sobre a na.-
dflfle, mildoulhe acodi-r poJo seu batel leuaua fora, oa
imigos acodirilo k>go muytos jgoa soore Pedromem (1
eomo ficaua c pouca gete por amor da ll bia no batel
teuerlo os irnigos Ju.gar de lhe aferrar a nao por todas
as & eutrariio dtro tantos q por maia
damte que se os noS808 defderlo todos forlo mortos ,
saluo h q se aco]heo gauea : & assi forlo mortos os
LIVRO VI. E
U JtA BltrrGatal DA ltfDJA
do batel poJos lmicoa q aadeuio llQI calai'ICtl, - -oa- i-
migos aio eurarlo de Kartl A40aeo nA .de V ueo ferni-
fiez, oern Dbrosio do .rego polos CbtlflOI tirGS 4
E oa i} matar.& os nOI&Q& n.a nao de P-arom, delpeis
de mortos Jes cortarie as cabea k a& &
raaaro a nao de quaato ti.-.ha ate da.asarcia k ao.
coras, & callos llDe ce11 nada. E dido gritas
& tocdo seus iostromtos de guerra se afastar4o, & e-
les afastados bo ela ao de Pedrcnaew que se acolheo
gauea comeou de capear, & Marti Afso nAdou por
ele & lrouerlbo no)"te., por' fGy grde kabalh9 aue-
rlno por tter &!areia por &le eobi11em naa. E.es-
' ,ctou a .Mart.;m Afon10 como paeaara bG.feyto, &lo-
go em conselho Martim Afonso fez ha fala aos Ot.lt..ros
capites sobre a vinga dos mortos, d_do pera isso u
rezes. 11 a paids mais que a J1Yt iasina.ua; qae
Jbe todos -eontradisserQ, 4aado ou t,..a mais. i pqr ..
que era cbA que Do peJejuabm, se, qae Jogo .. foaae
metide DO fuado a r1ao .que fora de Pedrom-: me-
ma noyte te partiaseo1 pera .Malaca, por.qu.e,, os .Cb.'M
nAo o..uessem vista deJ&s peri:go que .Lbea r.esuiLa
ua. E .pera aa delic.al.pa Qel\lartim fez h
auto 4t'81 par.eoeras tedes assinarO,. &, dele pedi4i>
ete Jri1 eetormeoto ae e11crillo da nao pera aua goarda"'
& m11yto contra &Ua vatade por ser de grandsa -19irit01
mldou o que acordado no conselho.
a oao Jl8 fundo partio c 01 ()Utr.os &
aendo ainda AgMo que a mono de M.laa.
pera a China pera sua vj.apm lbe eca -ko ve&A.Q .,
trairo, quis D088o 1e11hor q !he seruisae. E iudo PQr tsua
iage tomou a via de amatra pera ir ver tinqa a
taleza de Pac aeceuidade dalgtla ooi.ISa. , .



C .A. P. I T V L O XVI.
De. mmo el ry JJGckcm t'IIQnclou a /orla lua
Paam
7
4- como UM. I<OT .Mar,im .Afonso rk
melo.
Et rey Dachm despoia . ..- foy a IIJOrte de Jorge. ele
brito. & d outros qtae morrel'o coele, ficou. t.-. lober-
bo li determiDoa de destruyr os ooiaoe onde podeaae,
Dlo dar -,ida a neahii. E aabeBdo que- es(aua nosa for-
taJeza em Pacean, & q\lem era ho & qtli pol\-
ea gente tiaf1a: delermJoou de a tomar. Q-
bra de doua mil bom& de peJeja mandou hum seu ca-
pito aobrela, & mandoulhe que a queymasae pwque e-
ra de madeira. E eomo ho caminho era curto & por ter-
ra, em breue tempo derio sobre a fortaleza: em que 11
.Bile teapo eslauio ate setenta. porque os outros
.e lorlo com dom Sanello quando foy pera Malaca,
& com muyto poucos .mantimentos, ma com bQa ar te-
lharia & outras com que se os QOIIOI
rlo tloa immigoa, & 01 nlo deixarln chegar aa
sa.: poJo lj eles trabalharo muyto pera a queymarem
qoe esae era ho seu intlo. E lambem oe nossoa tinh.o
de 110yte vigia, & fazio fogos porque vissem e
chegaulo aa fortaleza, & tioblo muyto
graade trabalho, & estuo em. grande perigo por os
mantimentos serem mu1to poucos se bo cerco durasse.
E estando neata fadiga ehegou Martim A fso de melo
que Yioba da Cbioa, &t auendo os vista da frq-
--ta qae traia, que era de cineo velas grosf!as,
eeado qoe era dos oouos leuantarfto bo eerco me-
. do & fu.giro hum .dia antes que Martim Afonso ehe-
. gaBae: &.ae ele n chegara lo eeclo dom Andre ae vi-
.ra eaa .grande. aperto
. .

.

.

B I
. ..
O A P I T O L () XVII.
De como 'a. tUJO:tk Dwlru da,IIJit* ,. mede ele
mtJrreo com,oulrOI . E t foa'NrdDr de.Moz-
cate acodio oos nossos.
Retbrmada paz camo desJioi l} Veyo
tlespachou dom Luy as tres aaoa pera a Iodia com ho-
dinheiro das pareaa &!outro que se fizera da fazenda dei
rey de Portugal : & pdrque Pero. taz. traua'ios hum ct.
eapitles destas naos estaua dote deu dom Luys a ca-
pitania da oao a Manel velbo ate a Iodia. E partidos
Dormuz chegaro a agoada que se chama de Cojeatar
junto de Mazcale pera fazerem agoada. E estando ali
surtos dia desam Mateus aa noyte acodio ha tormen-
'ta de vento trauessam to furioso & esforado que le-
tJou has naos de mouros que estauo em picadeiros h
grande espao d cabo pera ho outro, & arrancou ea-
sas, & dali a doze Jegoas fez perda que foy aualiada ein
eincoenta mil xerafins. E este vento deu aa costa com
a nao de Duarte datai de em htl.s penedos, em que se
fez em nio ter mais que ba ancora., &
morrerlo algs dos nossos: antre os quaes forio Duarte
dataide, & hii seu filho, dom Garcia coalillho hia
:coele pera a India, Vasco martiz de melo & lolo rabe-
lo. E q o ando a nao foy aa costa deu pela na o. de Lopo
dazeuedo & }broulhe bo garoupez: que a tora este dan-
no recebeo outro anoyto mayor de dous oamelos, que
assi como a nao jugaoa de bum cabo pera ho oatroju- '
gauAo eles tambem & desfazina toda. E. sabendo Ma-
nuel velho a fadiga em que estaua Lopo dazeqedo eom
quanto era noyte se meteo no seu batel com .algna k
foylbe acodir: & despoia ho deixou eeguro :se tor-
Do o aa sua nao andando ho mar tio 'que qaasi:se
Do pode embarcar. E tornado aa nao achou toda a gen-
te aluoroada pera fugir com medo de darem aa costa:
L'IVJtO: VI. C'A:PITYL& )f.Vil. at_
& eJe tomou -as. arn1aa a tvdos, por-
que se no defeadessem se es quisesse por fora fazer
-estar na. nao dizendo q.ue auig lodos de morrer ou sal-
uala. O que fez ajudandolhe seus criados que todos ti- ..
nhio armas. E fazendo assessegar a gente, & mandan-
do fazer a1 ancoras portantes. -com a popa da nao por
.. diante foy alargando as amarras , & gouernando .a bom-
. bordo & a estribordo se sayo da enseada da agoada &
foyse meter 110 por'o de Mazcate que estaua hi Jogo,
-Gnde se saluou. E ao outro dia Xeque Reyxil Xeque de
Mazcate a requerimento de Manuel velho 1nandou lan-
preglo que nenbii mouro sopena de morte n:o to-
masse neohtla cousa daquela nao que se perdera. E is-
to fez ele por ser grde seruidor deJrey de Portugal &
amigo dos nossos: & por isso mdou tirar toda a fazen-
da que hia na nao , assi dei rey como das partes & ar-
telharia por mergulbadore que naquela terra se
chamo caros. E a fazenda dei rey ero dous cofres
em que hia ho dinheiro das pareas deJ rey Dormuz, hum
com_ tangas, outro com xerafins : & neste h ia ha ada-
ga & terado douro pera el rey de Portugal, que el rey
Dormuz Jhe mandaua de fJresente com ha cinta douro
de largura de maia de dou& dedos & hum tio de perolas
per a a ray oh a , & muytos fardos de seda solta , & da fa-
zenda partes se deu ao Xeque a cineo por cento,
que coesaa coudiCilo a 1nandou tirar, & poJa dei rey no
quie aada. E todos os corpos dos mortos foro achados
k enterrados. Feyta esta deJigencia com que se cobrou
toila a fazenda deJ rey por industria de Manuel velho es- .
tando ele aaquele po1to lhe oy dito pelo Xeque de Maa-
eate qae a agoatla de Cojeatar era chegado bum criado
. de Raix xarafo & aeu capilo eom gente darmas .em ha
.terrada: que se temia que fosse per- llo. matar, por
q.uaoto como anlea de d Luys chegar j\ Orrnuz
uidara Rai:x. xara.fo a deJamix seu irmo por goa-
:lil de Calay,ate. E iodo por terra: c da uossa ar-
aada paaaara .a Yi&ta. Mazcate, de lhe ele Xeq uyra
,,
18 . DA JIII'I'OBI& D.l IRDI
tiS gente ao @dtro, por ser amigo dw oossoa &
del rey Dormuz ror ter eoeJea : 1:. aeate lclro
n dos noSBos q h ia coei e ma tua Raia delami ai. hUa
eSJlingardada, & por isao tenl)a lj hocapitle.de Raix x
rafo fosse pera ho matar, q lbe ale pois fora sempre
leal aoa nosso&, & por ea. eaoaa. lae qrio fazer mal. E
sal>ido isto por velho fey DO seu batel com mu,--
tos dos nossos ondesta1J& a terrada: & di do de .. pito
nela prendeo ho capi tio de Raix :aarafo il h i eataua com
os remeyros, somle porque a outra glte era I terra.. E
preso ho capitlo c todes ()I at1 leuoa swa
tnto, & h i fez amigo be capitlo com .. ho Xectue.. E i1t.o
feyto tfJYae caminho da Judia cem Lopo da..,.edo, lt
foro &urgir no porto de Goa onde ae eatregou a fazenda
dei rey que leoauo.
A P. I T O L O XVIII.
.
lk com& dom Luys 1e pera. a Inllia , f dD maU
qtJe pt.aou-
Verrdo os capitles & fidalgos da armada de da Lu,s
que nllo se podia acabar Raix sarafo que tornasae a
pouoar Ormuz , indinaranse muJto cltr.ele, & diziio <t
nAo ae lhe duia de pasaar bila eoa tio mal feyta, &
em q tanto n1ostraua ho mal q queria aos Portuguea,
& q ho deuia de pagar mu,to b, ci dom Luys deaem-
barcar em- Queixome & destruir toda a terra & quando
nll podesae logo fazerlhe gaerra , guorreala ate ll a dea-
truyse , & l} d Luys de.lJia de poer i1to em eouelho.
E pore ele e quAto sabia o di&ilo nA bo qui poer
conselho- k C!tentoose e ho assinado li tinba de Raix
xamixir lj mataria Raix xarafo como f011e tempo. E de
ele Di dar I Queizome ')Derer tomar a cerea diaao .o
pareeer dos fidalgos & capitlea da frota, ae desc6tenta-
eles & aasi a outra & 119bretudo por
-ho achl' muyto solto no falar, & Dlo &ee em epa&a di-

LJV-RQ, VJ. ClA.P!TVI..O XIX. .89.
zer a ai b.om o lt lhe vinha v.tad.e: & Wer 1nais
A .Ormuz l} o l} dig.o se tornou pera a lndiA, & tle .ca-
mi:UtllO foy ter de Diu peta fazer bi es
perando polas na..os ,em q ae .aia de fazer 'lhe .de.a h. t.
po.ral c li. por <Vfia arribou .a Chaul c sua .armada., &
da Ri ae roy .a Goa: de tbe a gente .estaua muy des-
eontte do porq dissimwa.ua muytas cou'Saa
mal leytas .q fazia- Frcisco pere1ra pestana, & diziv
ii por lhe dar lnuytos & pefCas ricas. E Ulo a--
preasados se Ni;io oa catados df' Goa c a Q.rte odiCio
de Faicie.co pereyra .q .algs se foro {ora de .Goa , k
outros se liaro na :terr .firme,.& auda-r!o -c 01 mou.-
ros .quasi todo ho tempo de sua capitania;, & .nlo
aeahia justia. E poJo g.o.ue.rpador ho pouco q
d Luys &era e Ormuz, determ.ino.u de ir l, as-
JbQ eacre.uera lo .r<Miriguez de DOtonha & mdou d
LHJS .a per a fazer a .carrega naos q de
Prortupl., -de f(} aqle no parti-ro ao mais de tra. sem
mr; de l} forAo capites d Pedro de
Diogo de melo '1 h ia por capito Dormuz, & d .Pedro
de ca.stelo og passou India & outros
dons i&uerdlarao JKoribJq.
C P I T V L O
.
De .como por fii.Orte de Bai$ zabadim , Raiz zarafo se
tJCOI/Itl) I no,ua ;forttJle:ta eiJ IMcJo de o mGtCJr 01
miJIWOs .: de .COJIIQ t.ornou a po'Utt){l,r .a cidade
Dormv/8.
Partido .dom Luya Dormuz teuesse Raix xarafo por ,
1egu1o h a gouernana do reyDQ, porq como ele -ra pru ...
dte .b.f toobee.eo ll nl.era &(}le bo tpo em i} por fora
lhe uiA :de .lazer fazer o q AJo quiseJWe. E eomp hon1
fJUe fazia- eta Q a .se auia de m.odar a
Queixo.me, np .a.uia .de ler qu lbe coatrariasse
eu .PI' Aear .a ior.taleaa apar.tda comeqo"


4.0 D.t SISTORIA DA IRDIA:
de ie descuydar. da grAde goardll trA'Zia em lUa pes-
Boa, ll dos mouros nllo ae temia, porll Miramahmet mo-
rado seu tmigo ja era deitado do mfldo, & os q estauo
na eorte seus parentes & criados a que fazia muy-
to be. E por isso lhe pareceo q estaua seguro & esfriou
de todo da goarda de sua pessoa: & o mesmo fez Raix
xabadim seu cunhado. O que Raix xamixir que
por seu assinado tinha prometido a d Luys de os ma-
tar no quis mais esperar, & achAdo de melhor llcco
Raix xabadim mldou ho Jogo matar por hfta freeheiros
fllhe tirarAo & o matar , & nl quis tomalo
ca Raix xarafo por(\ lhe pareeeo t1
os matnr1a melhor: no q errou, por(} quldo R.a1x sarafo
io morto seu cunhado Jogo se goardou, & foy tamanho
ho seu medo l} e quanto tinha dous rn;l homs de pe-
Jeja, &. Raix xamixir no maia de tfuinbentoa nflo se fiou
deles n de seus pareatPs parecendolhe que todos erilo
ctrele, & n!o se atreudo a satuar em Queisome fugie
- ha terrada & acolheose nossa for tale-
-za, porque hem sabi-a quil teays os nonos er!o, & que
mais seguro auia de8far antre eles que anlre os mourO&.
Raix xamixir que soube como ele laa estaua, mandou
Jogo requerer a loo de nronha que ho pren-
desse, porque ele era t-redoro tirano lf fizera l?uitar
Ormuz, & mandara m.atar el rey Tuxurd, & fazJa que
se niio pouoasse & porl} isto sabia como
seruidor t} dl rey de Portugal promet-era a dom
Luys por btl assinado de ho matar, & a seu cunhado
Raix :xabadim, o l} posera quanto lhe (orll possi-
uel. E pois Raix seu podt'r ll ho
desse poJas cousas. sobre ditas. O que. visto por folio r-o-
driguez bo pr@deG, & ele .preso passouse fogo e) rey a
Ormuz c todos os seus E lo!o rodriguez JlJ.
sabia o l} dom Luys tinha a Raix xamixi-r
pri<f lho dndo lhe o goazilado Dormtlz.- Oq vede
xarafo prometeo inuito dinhei-ro a Foilo rodriguez q JM)
soltasse & llie tornasse dar E isto.
LIVRO VI. CAPITVLO XX. 41
era ha cousa taman.ha .no se atreueo loo rodri guez a fa-
ze) o, & prometeolhe 'i faria c o guernador i} ho fizes-
se : & pera ho fazer vir a Ormuz Jh escreueo a prisam
de Raix xarafo, & como a cidade Dormuz era pouoada:
& q. era muyto necessario ir assentar a(jlas cousas,.& q
no fosse coeJ_e Manuel velho ne Ruy vareJa: por(} asat
compria a dei rey . E isto foy instrul de Raix xa-
rafo q eomo sabia qu b estes dous sabitlo as oou1as Dor- ; .
muz , & os males -j ele .tinha feytos ao os <}r.ja J porq
ho no E v,ista poto gouernador esta ea.-ta ass-
tou de todo ir a Or.muz pera o lj se .de fazer
prestes.
C A P I T V L O XX.

De como dom Luys de meneses tkspachou Coch ctrta1
tJelas pera diuersas partes despoi1 se par.tio pera ho

Dom Luys de meneses despoia li foy Coebi despa-
as naos da carrega auil .-di r pera Portugal , 8t
assi Loureo de melo pera ir China ja -do tem-
po tle Diogo Iopez tinha hila viag pera l, &-ele o nl
quis deixar ir-: &deu a Marti Afso -de nlelo ju-
.arte li fosse e b jgo 1JU8 cpahia. E tb despa-
ehou pera Malaca a h Andre de brito que fosse tratar-
por a<}Jas partes ha nao sua l} .fizera sua custa: &
-estes todos partiro diuersos tpos. E isto des.poebado,.
i.ornouee dom Luy-s per a Goa, d&le o gouernador ho des-
pachou C hila armada de galees, asai per a as presas do
estr-eito eomo pera .. jr ao porto de Mau & t-razer dom
Rodrigo de lima t} fora por ao Pres-te joio! &
mildou-lhe .q .aeabado isto se fosse iuuel'nar .a Or-
muz. E -eGeste se parti o di pera ho -es-
treito: & a fora ele que h ia no galeo sam Dinis forilo oa
ca-pites da sua armada, Nuno.feradezde macedo, Boy
'Vaz pereira, Ferno gomez delemos;Anrriq de mace-
Go ,. & Lopo de me1quita tedoa-capitles degalec1es ...
LIVRO VI. F

DA Kln'O&U .A lll'OIA
. C A P I T V L o XXI.
-
. -
Di . como indo o Ormu.c tornoro Jra.
. mouro c Diu h1MJ gaW a de noronha.
Partido Luys despois li ho gouernador deu despa-
cho a algaa cousas q ficaua fazendo , partioae pera Or-
muz leuando ba arlliada de seys gals, de que foro ca--
pites Bastio de noronha, lolo fogaa, Dinis fernan-
dez de. Frcisco de mdoa, d Vasco de lima,
Frcisco de sousa tauares : & assi algis nauiott de ga-
uea, a cujos capites n soube OJJ QoQles. E atrauessdo
o golfo foy vista ha oao de mouros q hia pera Diu :
& oa primeyros capit&es que a viro foro Bastio de
aorooba & loo i} lhe dero & Bastio de
noronha por a .s.ua gale ser mais veleira que a de loo
fogaCf' a alcan'iou quasi ooyte, & por essa causa no
quia pelejar c 01 mouros, mas midou amarrar muyto
b a gal cG a nao porfi se Jbe no fosse de ooyte , p&
r.a i} em amaahecMo pelejasse c os mouros, q vdo ho
vagAr do capito teuerno e pouco, & sntido q o bia
mais i} ele s coeles, & q a outra gal de-
terminarAo de tomar aqJa , & nmarrna polos mastoa c
cabos muy grossos sem ho sintir os Portugueses q 8.P
dormecero: & tto q amanbeceo no. esperaroo os mou-
NI lj os Portugueses os comete88, & acodirio logo
.c muytas pedradas com li os desatinaro q temerA
trar a oao: & tb o capito os n animaua a is-
80. E vedo os mouros sua fraqza, comtKjar algs de
l}rer decer gal poJa proa da nao, & no ouu tre os
Portugueses que lho ousasse de defeder poJas muytas
pedradas & zagcaada q vinh decima se aio hu aulr-
eebo filho do Coudel mr , eujo oome me o
dizer certo, & este foy ali morto poloa mouros aem lbe
-aiogue aeodir :. o. q vedo eles decerlo liuremlte . gal
aem auer qu lho defdesse: 01 fortugue1ea & ho
LJ?ae w. itlil
eapit.lo ca medo reooJherle ao tldal da gale' & dali
por nlo terl maia colheita derlo cliligo ao mar, & ho
capitlo despio as eoir pera pocler melhor nadar, &
ouuerilee 01 maia. dafogar se do aobreuiera lolo fogaa
na sua gale de lj os ldarlo apanhAdo. E po1to i} loilo
fogaa tinha glte abattla pera pelejar o5 08 motJrOI
"tt tiohlo tomada a gale de Baslilo de noronha alo quia,
fasdo. ae A outra volta deixou a gale poder doa moa-
roa ll a a Diu , k a derlo a Meliqjaz e. quta
artelharia leuaua ll era muyta & muyto boa. Ei1to pu
80U tio lge das outras elas da armada qlhe alo pocl
1tA. aoodir, de ll todos 011 capite1 da armada ficarlo muy
:eac<Jalizados, & se ftuuerAo por muyto injuriados: por4
llftca outra tal se acteeera na Indta, n acteceo de8-
pois. E bo gouemador mldoo prender lolo lt
Bastilo de noronha & da bi a algtla dia os mdou Di-
tRr. E Meliquiaz cotno a gale fora tomada, te-
ue.ho gouernador tio pou.ca cta q nlo quis paz"Coele
& tornou a mldar sua armada de fuataa ao lago
ta de Clbaya, & mdou l'arar a gale: & quildo algO.
eatrlgeiroe biio a Diu amostraualba, 8t c&taualhe eomo
oa flloare a tomaroo. E a tomada tiesta gale deu IDUJ'-
ta ouaadia aos mouros da Jadia pera t-er os PortQgue-
pouea conta.
.
I
C A P I T V L O XXll.
De o gouerrttJilor elatgado a Ormu soltou RN
$tlrafo.
P ro.eguindo daqui ho gouemador 1JU-a pe,..
Onnu:m , chegou l c sua chegada .folga rio muyto ,
i Ohrit1tilos O()fl)() mouros crido ll pagaria Rais xara-
fo fl estaua preao os muytos .& muyto grldea ma1ea
ti11ha feytos., 8811 a hftl eoiiM> aos eutro. Aoa Christb
-no trahalho & fadiga em }, os po1 bo Jeuitaml&o Dol'-
zrz A, :-Oei'CO ela fortaleaa, & a perda l} det aIDUJta&
F Z
44. DA aftJIIA DA I I I D I ~
de 11111 fazldae, k em aer causa da morte ctalgl leu
amigos & partes. E aoa mouros lhes matar seu rey
& 01 desassegar c6 a guerra Ir, darlbea muy&oe tarabalbo1
eoela, & os tiraniaar sem nenbtia piedaoo , lom4do-
lhea quito tinhlo de cada vez q queria. E pois estaua
preso por calpas tio pubrieas eomo auia tio pouco q co-
metera, esperau todos que pagasse com a vid-a aque-
las & oulraa secretas. E chegado ho gouernador a Or-
.muz oy por tree wezes a hi\a torre ondeetaua preso &
.falou coele peran.te loo rodriguez de oorooba capito
da fort&leza que ter'(aua grdemente por Raix sarafe
-eom ho gouernador pera que ho soltasse & fizesae goa-
zil , & tirasse os officiaes Portugoeses da alfandega de
Ormuz & das outras alfandegas, & que pagaria a el rey
.de Portugal mais corenta mil xerafins que faz.iQ sea-
aeota mil c os l} pagaua dites, de que pagaria logo a-
metade: & pagaria a valia da fazda ~ se tomara a el
= ~ e y de .Portugal na feytoria: & assi pagaria as partes e
i} lhe tomara no aleuiltamto da cidade etra a for,ale-
za. E ali! dis-so daria duztos miJ xerafins, .pera o q o
.goueroador quisesse. O q pareceo b ao gouernad.or,
rnas reeeaua d Luys seu irmlo.q lhe Dilo auia aquilo
de parecer b , porq queria mal a Raix sarafo & dese-
jaua de se vingar porq por seu rogo nO' quisera pouoar
Ormuz : & mais ll auia de qrer soster no goazilado a
Raix xamixir pola pr&messa i} lhe tinba feyto, & poria-
ao determinou de soltar Raix xarafo & fazelo goazil Ates
da vinda de d Luya pera o q z conselho c ho capi-
to da furtaleza & aJgii& capites da frota, a il disse o l).
Raix xarafo lhe cometia: & i} a ele lhe parecia bl,
porl} era formado q Raix xamixir i} seruia de goazil
era muyto doudo & n:o sabia gouernar, & os morado-
res estaolo muy descttea deJe, & asai bo hilo os mer-
cadores i} vioh de fora,.& q ol daua a el rey seb se-
flor de pareas mais de \fite mi! xerafina,. & Raix xara,fo
-daua lx. miJ & b pagos, & era hom antigo na lerra:
.&. c6. 111a prudcia & silo a sabia b gouernar, & t.iaha
LIVRO 'VI. DIIJ. ;416
Dela credito: que lhe parecia } este deu ia de ler goazil
Ir. al o q o era. E AtAd&do totlos no goueruador q q ueuia
fazer aquilo, a todos pareeeo b: saluo a de
&ousa tauarea ll era capito mr do. mar Dorm.uz q disse
.q lhe n parecia b, por(} auia mU.yt98 .uoa q conuer-
saua Raix xarafo, & sempre lhe conhecera ser irnigo
mortal dos Portugueses & ter desejo .de os lan"ar fora
Dormuz: do ll era muyto boa testen1uoha a que
.. lhes fizera no leuanlameoto Dormuz t-endo seu pay , -&
ele, & seus irmos recebido tanto bem dos Portugue-
ses, & assi no querer q se pouoasse per-
d Luys ho passado , & por isso dizia i} .B4o
aomete ho nl deuio de soltar n darle ho goaziJado,
.mas q ho matassem se querio ter seguro Ormuz, &c, se
Dio que sempre aueria .. nele reuoltas. E deste parecei'
Dinis fernaodez de n1eJo : porem como no ero mais
4e dous preualeceFo os Qutros coan quem foy hQ gouer-
-nador. E deterninado isto de q foy feyto assinado por
todoa .foy solto Raix xarfo & -restiluydo no goazilado-,
& Raix :xami:r.ir & Raix .noradim deitados fora
i} dero to boa mostra de serui4ores dei rey de Portu-
al & damigos doa namorte de -Raix. xaba&im &
Da de Raix xarafo pera que olo ouue tpo por aua fugi-
da. E eates doos s.e foto Dormuz em hiia terJ'ada, k
secretameote lhe foy dado tdo por mandado de Raix
xarafo : & esta ouuere por quererA &e r &li r a eJ rey
de Portugal: & este foy. ho goazilado que lhe d Luy.s
Do q os nosBOS; ficaro 4it
aasi os mouros & de lperdero ho credito dos aosaoa,
&: dizio. quefl) teuesse muyto din.eiro em Ormu.z
.sempre v1u1rJa, posto que lodos os males doroun-
E me,ido Raix xarafa posse do gouilado pagou-
.logo -dos mil xarafis & das pareaa ao
-goueroador, & pola outra ametade ficou em arre&as hG.
.AiJbo de Raix .xara:fo. E na paga das partes. se teue eata
maaeyraqae dau(l.jurameato peNO& do que pe
..dora & pagaulbe qo hi &, jurau'o ma. do
(
M; 'DA. HIITGRIA. D& ."llfDI.& .
. que' parderllo , & tudo. lbe pagrarfto .deapoi de maneyra
que muytoa flcarlo riooa. E &'fora iato que Raix.xar.afG
deu ao godernador. lhe fazia cada dia muytos aeruioa
de muytae o&eruaa' fruytas, carne & , & d ...
goae cheil'o: .COQI leuou altle iuerno muyto boa vida.
C A P I T V L O XXIII.
D1 como dJJ Luys indo pera dtw t1t1 ciOOtk de Xatl.lla
08 tnourOB, do maU ij fes Gle tomar tJs
t
P artldo dlJ Luya de Goa sua. armada pio
rota pera bo cabo de Goardafum, onde poucos d1aa
()U8 eeteue esperAdo polaa naos de mouros tomaro
DO&IOI capitles cineo. E dali:seguindo sua rota foy
ao rorto Da d onde achou quatro na o que mldou quey-
mar, & daJi determinou de irsobrehtllugar de mouroa
ehamado Xael que est na mea1na eosta Darabia cio-
.eoeata & cinco legoas Dad iRdo pera ho eatreit.O: est
em quatorze graos & h eoarto situado em eosta braua
em que ho mar de eontino anda rolado. He lugar grlr-
de , abastado & vioso de todaa at fruytas que ba em
Espanha: be de grawde trato por auet nele muytos c-..
ualos & encenso que leolio aJ mourc>s do Malabar & de
q leollo ali -suas a 4Vender. Ne
te lugar iouerno a naos 9ue 'vlo pera ho mar roxo ae
til pod JJa&I&T por irem Ja tarde, & ventarem oa po-
nentes que Jhe eam por daoante, & d5 Luya determi-
fiOtl '()e .ir sobN este lugar 'f1a obedi&ia dei rey
:D8fli. E oo eottbe auia nele muyta & no
-porto anda na eempre ho mar de luadia quis ir dar nele
porque aodaGa .-ag.aatado de o lo ter ainda feyto ,aada na
lu dia , & aqui de ho fazer f mas es mourM bo
titarlo tles&e ouydad, porq ou sabNo ou adiu i nht1do ao
4 ele laia he lugar, aseida oomo da m6r
:pawte de que di Luy teue ..


LIYao VI. CAR ITVLG XQIII. 4l1
da que fazer. E com tutlo desembarcou com sua gente,
que aaqoeou ho lugar disso que auia aeJe q ainda fe .
algtls ricos. E estando aqui. leWlnlouse hiia tormla th
lvaua ll ouuero de dar-01 galeee QOtta,.k alijaro
ao mar a arteJbaria que eetaua sobre eu.berta, &.
brouse h esquife: & pola miser.icordia de oosao senhor
aayo dali d Luy eli a .armada & ae par tio pera Mau.,
& deapois queimou grandes uaoa de mouros l} estauie
varadas terra. E prQsseguiodo sua viag pera Maqu
despoia de pasar aJguas tormtas com q_ se vio perigo
foy urgir no 1eu porlo: & dali por jntercessam do ca--
pito Darquico mandou recado a d Rodrigo de Jima
ho esperaua ate dia de Pascoa que auia de ser ate quize
Dabril, & se eato nlo foae coele que se auia Jogo de
partir, porque no podja mais esperar , & ficou espe-
rando. .
C A P I T V L O XXJIIJ.
De dom Rodrigo de lima parlio caminho da oork
. do Prute. .
No quioto liuro fica dito como qudo Diogo Iopez.
JJiqueyra sendo gpueroador da lndia foy ao eatreito,
JDidou do lugar de Mau por embaixador ao. Preste
joio h ii fidalgo chamado d Rodrigo de lima, em cuja
cpaobia Coro treze Portugueses. a. lorge dabreu , Lo-
po da gama, Joo escolar escriuo da en1baixada, lole
feytor & liogoa dela, Francisco aluarez clerige
de mi11a & ou troa q fazio ho. numero que digo. Dea.-
pachado d Rodrigo parliose do lugar Darquieo aos t.ria
.ta dia& DabriJ leudo em sua comJl8Dhia ho embaixador
Mateus que .faleceo no do caminho, per que ea.-
miohando chegou a b lugar chamado Barua a01 vio--
&oik de Iuoho. E este era do aeoborio do
aagaia aquele que fpy falar a Diogo Iopez de iqueyra a
Mau .como dieae4no liuro. qJJiato. E. este aome de.Bar
qllec dizer rv do ...... , .aagail tpaer 6\izeJ:,r.eJ
,
.S. B.A BIS'MBIA DA INDIA
na lingoa al>exim & bar mar, & assi be ele como rey &
tem coroa douro que lhe da bo Preste: k t debaixo
de seu senhorio sete senhora.-de grandes terrasde fl -
muytos em campo -quinze de lanqu k
-escudos & todos leuo ttiante de si atahalea, lJ. nio po-
d trazer se nAo grAdes senberes: &asai outros muy-
.tos mas nlo tamanhos ..seftores nomo .eatoutrol, &; todo
seru e bo BarBagais na guen'a , & ele & eles -aam- so-
ao Preste l} os despe das senhariae quafldo
& lhes pago mtty grdea dereytos: eom acod ao
Barnagais & ele os paga ao Pf'este. E Reates dereyto1
entrlo -cl. eauatos. A este lttgar de Barua chegou .di
Rodrigo dde achou que no mesmo dia partira ho BH-
nagais doente dos othos pera outro Jogar chamado Bar-
ra; a dom f()y pera lbe lealdo coosigo
cinco Portugueses ll hillo em mulas por9 nelas caminlla-_
uilo todos. E fleste dia ftly ()om Rodrtgo pera falar ao
Barnagais, mas nlo pode: ou no quis ele que lhe fa-
-& foy aquela aoyte muyto &.ao
outro dia lhe falou. Es-taua ele 'f!m bila casa terrea dei-
tado em h catle, & sua molher assentada eabeceira:
&. aproueitou -poooo falarlhe dom Rodrigo, lt :pecfirlhe
auiamento per ho eaminho porque lho deu bem .mao ;
posto q. tinha pron1etido ao -gouerna<lor de lho dar ha.
Rodrigo & os de sua companhia comprada algGas
mulas l} lhes faleciio por bo Barnagaia lhas nlo querer
dar , se part-io : & pois de passar n1uytos trabalhos &
perigos que noo clJto por breu idade, chegou .bfta legoa)
da cOPte .do Preste, que como disse no liuro
anda no , & agasalhasse en1 tendas , de
que a.ntre. boa& .&t outras somenos auera seys .mil. He
.Preate be tamanho senhor como -disse no mesmo .li oro,
aBSi de como de gte ..& de teaouroa: andlo o sua
-corte muytos. reys & grandes senhores. Cbriatlo. &
oom. pouco eatado, porque bo nlo v.se.nloseue
priuados., .. nA se mostra. a todos mais de .. no
s .dia. di doe dia da da
. ..... -. ..... -
VI. CAPI!'V:tO '49
Cruz de :Setembro. E quKdo earninha tambem vay cu-
berto que ningte ho no ve: & quando lhe falo algfls
-baixadores posto q est de efe est fallhe por ter-
ceira pessoa.
C A P I T V L O XXV.
De como d Rodrigo chegou corte do Preste jo.
Rodrigo chegou como digo a ha Jegoa do
rayal do Preste hiia segunda feyra dezasete Doutnbro
& ali foy ter coeJe per mdado do Preste ho seu mrdo-
mo mr que na lingoa Abexim se chama Adugraz, &
hia pera gosrdar dom Rodrigo & darlhe o ti lhe fosse
necessario. E logo partiro dali <} assi 1ho djsse ho mr-
domo mr, & :vez de irem por diante tornaro 1lera
tTas bem ba 'Jegoa: dizendo ho Adugraz a dom Rodri
go q n!o se agastasse por<} h Preste di r pera a-
quela parte a que eles h io. E chegados detras dhs c-a-
beos deceranse & apousentaranse em tendas que lhes
hi armariio: & fogo ho Preste se foy apousentar per
to suas tendas: & por s-eu mdado foy dada a dorri
Rodrigo hfta boa t@da pera pousar com sua
& quem lha leuou ihe disse q era da pessoa do Preste,
& q t&l como aqln no a tinha ninguem no arraynl: &
que es1a honrra lhe fszia ho Preste por -ser baixaclor
de rey Christo. E na sesta feyra -segtiinte vinte dias
Doutuhr6 foy dom R()drigo chamado da parte do presta
por bu frade que lhe di8se ll lhe ]e-asse 'ho presente &
todo h(j fato'& ho dos dP, sua companhi-a porq que-
ria ver. E por mdado do Preste foy muyta gentepera'
acom-panhar d Rodrigo, l} n quis ieuar n1ais q o pre-:
sente leuaua. E ;ndo assi acpanbatlo chegou a
hs arcos q_ se fazio dite das tedas do
00 Pre.ste, & os arcos estauo duas & l! cada
hiia auer4a- b xx. cobertos todos de pano brco &'"roxo
antresaohados litl:cle ha cor& outro-doutra .. : & "de hal
LIVRO VI. G
60 .D.Ir BJ.II\ORJA,. DA INDIA
ord aJOutra a11eria bu de c_ pa1101: &t eates ar-
eoa .foro feytos PQr-.fazer feiita ap baixador, porq a11i
dali t&las d.o Pret1le .. b,-cas estaua ha ro-
xa que dizio no seruir se no en1 grandes feetu 011
recebimentos. A qui onde estauo estes arcos aueria
bem vinte n1il homeqs postos em renque. de hua parte
& da outra, & pelo meyo ticaua hila larga rua. E todos
estea sayo a d.Qm Rodrigo & de sua companhia
'-- que bio todos b vestidos & arrayados de ouro, & os
.A beaios se ef1Jl41llauo pqr: ho trajo dos Portugue_aes ser
muy differen'e do.seu. destes arcos estauo qua-
tro caualos, dous. de parlQ 11elados de selas ricas,
& os outros jaezes,. & com de borcado a
modo, de cpbertas dar!llas, & graades pe-
nachos & abaiXQ estauo oqlrQs muytos tmb
,elados, Qlaa nilo com .jaezes ricos como oe oulros. E
i41do d.Rodrigo. pelo anoyo -desta gete chegaro a ele
e.seota homs todos veatiqos, & h io quasi corren-
do,: porque assi hp leu9 recados do
Jt; q de1o h a dom Ro-
:.r&, h J,tes dQ8 arcoa
quatro- lees /por cadeas ijUe bo Preste li
po.- ealad():, .dos. arcos estaulo as-
sentados Qs, quatro maypres que andauo na
do .Preste., que os l} l1io com dom Rodrigo fi-
spa reprencia, Q he abaixar a mo dereyta ale
cbBo. b9 4om .Rodrigo 8.t os Por,ugueses
que .. parou .. ali .. 'fom o q hiiQ coele: &,auendo bu
peda<io, ali..estaua qhe,ou b.u clerig9 velho parte do
Preste & seu cl" tta valia & credito coele q
era , a segida pessoa e. seu senorio. despoia dele &
Cabeat\. E est sayo. da teda roxa e q ho
estau.a . Este .pergtqu a d Rodrigo q ljria &
& ele lhe q da lndia, & baj ...
ao joo 4o c\pitq moor gou_ernador dae
I.odiaa:por e_l rey de. Portugfll. .repost- fle foy ho
Cabeata, & .,prqou 4uaa .. a prc:tgtar a_
.
...
LIYa VI. a.:.J'n'IlO bl
Bie11ha pregta: & da .trradeir Rodrigo. te
aga.tado por Do saber ho coa LVIII e da t,erra;q :lhe diue s
Niosey q diga. E eleJite dis1e q di11E111e o (j quiselila
i} tado diria ao Preste-. E dom Rodri8'> nio quis dizer
mais i} o l} ttoha dit, dizdo q ni diria ais a
embaixada f1 leuaua nio a auia de dar -a .outrem ae no
ao Prete, } midou dizer a d R.odrigo pelo Jneamo.Ca.
beata fi lhe mldasse o\ l} lhe gauerna.dor. O
lj da Rodrigo fez ca parecer de :os Portugueaea l}
estaulo coele, & tregoo ao Cabeata bo presente.l} Dia.
go Iopez mandaua Preste em eokauo estaa pe ..
as , ha e1pada & hum pouhaJ ricos , .quatro pano1
dar.mu deras, bas. couraas. rieaa com todo 1et1t oom-
primento, dous beros de metal, quatro cama.raa
Jes, & algs pelouros & dous barris de poluora, hs or-
glloa & hum Dlpamundi. E este era .. ho:preeente de Dio-
go Iopez, & do1n Rodrigo acrecentou quatro fardos de
pimta da.' .qoe leoaua pera su& despeaa .. E .. de. pois :..de
ho Cabeata ho ir mostrar ao Preate tornou coele onde
estauilo os arcos, & mandou estender tudo sobreles. E
faseado oalat todo, disse ho justia mr em voz alt..a,
detpois de nomear cada hila das pec;a do preaen.te, que
toda. dessem inuytas graC(&I a .senhor por se ajft ..
tarem os Cbristilos, & se bi auia algus a qu pesasse
que chorassem , & os que folgauo que. cantassem . E
em acabando de dizer iato deu a gente hia gr.i.
ta dando a Deos. E (oy despedido dom Ro.-
drigo descontte por n!o falar AQ Prf'ste ,: & asai ho
foy por lhe nilo fa2erem ho gasalbado que esperaua,
soube per algiis Christos da Europa; que andauAo na
eorte que auia quem dissesse aos graades aeJJhores d.eJa
que conaelhasaem ao Preste que .ho iflA& deixasse ir ne&ll
aos de sua companhia, porque aesi coatum@ da
terra. E neste teanpo IJe tnud&u ho Preste doo de estau-a;.
& a dom Rodrigo conueo comprar m.ula em. que
fosse,_& buso-ar quem l'he teuaaae .bo oilo
fJUerer m'dtlr fuar bo mordmo.;m6f .nem ciarllte
G I
\
6S DA HISTORIA DA I!fDf.&"
E veyo a cosa a tanto que donde dantes lhe- daulo de
comer aa custa do Preate paasaro. algus dias que lho
nlo derilo, assi que em onze dias que auia que era
chegado passou muytos desgostos, & no lhe apro'ueita
ua aqueixarse deles, nean mandar pedir ao Preste que
ho ouuisse, & parecia que todos bo desprezauo:
bo Preste estimou ho presente . que lhe foy dado , &
mandou logo dar tudo. a igrejas & a pobres ' porque 01
eriados de Mateus lhe dissero que aquele no era h
pl'esente que lhe el Rey de Portugal maodaua, & que
ho tomara ho gouernador, & que lhe mandaua aqueJe.
E despois teue dom Rodrigo bem q fazer em tirar isto
da cabeQa ao Preste porq ho cria, &, pore deu sobristo
muytos achaques.
C A P I 'r V L O XX V I. t
. . -
Ik como ho Preste mandou chamar ho !J-
no lM falou. .
uendo onze dias que dom eslaua na
hia quarta feyra que foy ho primeyro .dia de Nouembro
pssadas duas horas da noyte l1o anandou chamar ho
PrtlSte: & cuydando ele q.ue era pera ho ouuir foy logo
caminho .das. tendas do llreste que estauo dentro de
hn.a cerca de sebe,, ean que tambem diante das tendas.
estaua h ii a casa grande terrea cuberta de h colmo que
ha na terra que muyto, & estaua armada sobre
grossos esleos d.acipreste forrada de tauoas mal pintadas.
Na entrada desta casa estauo armadas quatro c,orredi
as de cortinas, a do meyo de borcado as outras de se-
da. E diante desta casa se fazio dous patios, os quaes
ero cercados tambem de sebe, & na porta do
estauo certos porteiros, & estes deteuero dom. R9-
drigo & ho no deixaro entrar, per espao de ha:ho-
ra, posto que fazia grande. vento & muyto fria, .. & .de ..
enfadados. de esperar os da: companhia de dom
LIVRO C.APITVLO :XX'tl. 63
tirarlo duns espingardada&: & Jogo lhe pergunta rito da
)'>arte do Preste porque nlo trazi:o nais espingardas:
respondeo que porque no hio pera guerra. E nisto veo
ho mrdomo co1n outros quatro principais da corte : &
dizendo a dom Rodrigo que fossean pera dentro , abala-
rio indo ele diAte coan os outros quatro em fieira, &
nos cabos dous homens com duas veJas acesas nas ntos.
E entrando pelo primeyro patio ate que foro no segun ...
do, detinhse de quaodo em quando: & dizia cada bum
por si em alta voz. Senhor o que 1ne mandastes aqui
ho trago, & de dentro respondio tan1ben1 ern voz muy-
to alta. A nday pera dentro. a esta palaura por ser do
Preste & licena sua abaixao todos as cabe<ias, &
nho as milos dereytas no chilo por reuerencia. Feyta
esta cirimonia muytas vezes pelo modo sobredito, disse
ho mrdomo n1r & os outros quatro. Os frftgues ll se-
nhor me mandastes aqui os trago. E da casa respondio
que entrassem pera dentro, & assi ho fizero despois de
ditas estas palauras muytas vezes, & ali acharo feyto
hum estrado rico, & dite dele estauo cento & sessen-
ta hon1ens com velas acesas nas n1os oytenta de cada
band.a: & todos tio ho as velas eru igoal con1passo. To
do ho cho da casa estaua cuberto de esteiras pintadas,
& aqui se deteuero. E estando assi de dentro das cor-
ridias, foy h page com hum recado do Preste a dom
Rodrigo: en1 que dizia que ele no Mateus a
Portugal, & posto que fora sem sua licena, que el
Rey de Portugal lhe mandaua por ele muytas cousas, &
pois lhas mandaua porque lhas no dauo. E dom Ro--
drigo respondeo que por Lopo soarez no poder ir a
u, & por falecer Duarte galuo que el Rey de Portu-
gal lhe mandaua por t-mbaixador: mas que as que
lhe el rey mandaua estaulo goardadas ua lndia, & no
aa leuara Diogo Lopez pera lhas mandar por no ser cer.,
to de poder tomar bo porto de Mau , nem Jeuaua Ma-
teus se no per a ho deitar em qualquer porto que to-
maase da pera que despois que ho soul}eaae
1 BA Dll'fOBIA DA IJR.a\
mandasse bo presente .que lhe el Rey liJan
daua, & quando ho Deos leuRra a por
de ho visitar, mandara a ele dom Rodrigq com aquelas
peas que 1be dera, & pera saber ho caminho quildo
fosse embaixador dei Rey de Portugal. E ooeata.
ta lhe mandotl ped;r que ho ouuine & 8&beria a
de: & Jhe <litia por eacripto o que ho
dor lhe mandaua dizer alem da earla. E sem ho. Prest ..
responder a isto ho "'andou despedir, & dali a . doWI
dias as anesmas horas da noyte mandgu.ho cba
mar dom Rodrigo , que foy & achou a casa. disact
aparan1tada de borcados, & atauiada. de cousea mais
ricas que dantes & mais gente &.. muyto.luzi.da &
mais velas & entrou com as cerimonias Jl8ssadas: & oe
homens que ali estauo a fora os .que tinhilo a velas
estauo em ordem, bs de hiia parte outro de outra
com espadas nuas na mo. E deapois de ho Preate
dar pregtitar a dooJ Rodrigo poJo Cabeala & pelo seu
moor muytas cousas sem propoeito, lbe; mandou
dizer que jogassem dous Pottugueae despada & adarga.
E despois de sayrem dous mandou dizer que aaysem ou.,.
troa dous : & por dous primeyros bo nio fazereQI 4
vontade de dom Rodrigo, sayo ele con1 Jorge dabreu.
E acabando de jugar mandou dizer.ao Prea-'e que fizera
aquilo poJo se ruir, nem bo- fizera. por outro nen)Jii rrin-:
eipe ainda que lhe dera mil cruzados, pedio-
dolbe muyto que bo ouuisse & saberia o que lhe man-t
daua dizer ho gouernador, k que he despacha,se pera
poder ir tomar a tempo a armada dos que
auia de ir ao estreito. A isto lhe respondeo (ho Preste
{jue. ainda ento chegara, & que alo tinha yisto hum
tero das suas terras _qne & que iri.a bo
nador a Mau, & que Jbe anda.ria.recado & eat.D-stt
iria: & mais que faria ho souernador fortaler&as .em
fiU' uaqueol & em Zeila que eJe
tios os mantimentes E per fim d.tudo l&lo
41uis daquela vez ouuir---dia Rodrip; &. maadolllhe qua
LIV.O VI. C.&PITYLO XXVII. 6i
lhe mandaa1e- por eacripto na Jingoa Abexim o que ho
puemador lbe mandaua O que dom Rodrigo fez
pera Yer ae se podia despachar, & desesperado de lhe
aio poder: falu. .. . #
C A P I T O L O XXV I I.
' . ..
De .como dom Rodrigo falou ao joo.
Rodrigo chamado do Pres-
te algtia vezes& de aenhiia . .ho ouuio, & mdou perg-
tar a- Freiseo aluarez n1uytas cousas das cerimonias da
igreja acerca do eulto diuino: de que lhe soube dar to
boa rezio que ho Preste fieou contente, & n1andou ir
perante si Franciaooaloarez, &. mandou ho reuestir eo.
mo pera dizer o1issa, & perguntoulbe. boa sioificados de
todas as pee;as das veat.imentas, .& ele Jhos disse. E dali
por diante foy dom Rodrigo & oa de sua companhia
meJ,hor . prouidos de mantimentos que dantes, & foylhe
dada lltla tenda em .que se lhe .dissesse n1iasa ao modo
da igreja de Roma, porque oa A bexins. no a dizem assi.
E ho Preste mondou a todos esses senhores da corte que
a ouuissem . O que elea fizero de. boa vontade: & ho
Pre1ter & todoa tio ho Francisco aluarez por homem san
to, & pediaulhe que rogasse a Deos por eles. E ha
tera feyra.dezanoue de Nouembro bem DOJ'te foy dom
Rodrigo do Preste pera lhe falar. E ele foy
eom todos os de sua companhia, & no primeyro palio
eneoe graoestres horas primeyro que entrasse, & des-
poia .entrou na casa que disse com as mesmas cerirno-
Dia que dante1 eDtrou, & desta vez achou muyto mais
.gente que das & muyta dela com armas, & asai
eetauJlo moyto maia v.elas, & a casa alcatifada de ricas
abtifas, I& aa cortinas de borcado, & os estrados de
panos de aeda: de modo l1 tu.do estaua muyto daulta.-
gem .ta primeyra. E dom R.odrigo entrou nesta ca-
aa com mail de noae peuoas d, au" companhia, & ea
66 DA HISTORIA DA INDJA
outros ficarllo de fora. E entrado don1 Rodrigo forio a
hertas duas corredias, de que dom Rodrigo.& os que
hio coele estario conlprimento de lan'ias que .ali
os mandaro estar. E abertas estas corredias .. apareeeo
ho Preste que estaua detras delas homem de mea es-
tatura, !}Ue parecia de idade de vinte tres annos, & de
tantos era: de cor de n1aa bayones no muyto parda,
ho rosto redondo & magro, os olhos grandes , ho nariz
a) to no meyo: de nacer a barba. E com
tudo tinha no rosto ha grauidade de tamanho senhor
con1o era: tioba '?estida ha opa de borcado sobre h:''
roupa de seda, -na cabea tinha ha coroa alta, ha pe-
"a de ouro outra de prata,- & poJo rosto tinha bum tafeta
azul como rebuqo que Jhe -cobria a boca& a barba que
hu1n paje abaixaua de quando e.m quando que Jhe pare-
cia todo ho rosto, & despois bo toroaua a aleuan.tar .&
ficaualhe meyo cuberto. 'finha na mo ha Cruz-de pra-
ta laurada ao boril! eslaua assentado em hiia cadeira
real sobre hum estrado alto de seys degraos cuberto de
panos ricos, aa sua rno dereyta estaua paje que ti-
nha ha Cruz de prata, & de cada parte da cadeira dou&
coan espadas nas nas mos, . & nos cantos do estrado
. estauo .quatro que tinho senhas velas acesas. Em ho
Preste aparecP.ndo dom Rodrigo lhe fez sua reuereocia
abaixando a "Cabea & poenrlo a mo dereyta no cho:
& ho Preste oulhou pareie, & l<>go lhe mandou
tar pelo ta corno se achaua naquela terra, & se
folgaua nela. Ao que respondeo que bem, & fol-ga-
ua muyto nela por ser de Christos, & se auia por muy-
to ditoso de ser ho prin1eyro que a ela fora com embai-
xada. E despois desta reposta lhe. mandou pelo .mesmo
Cabeata as cartas que leu:lua pareie do gouernador., &
ho regimento que lhe dera, tudo na lingoa Abexim, que
ho Prest-e leo per si. E despois disse que daua .muytaa
graas a .Deos poJa merce que lbe fizera em ver o,que
seus antecessores nunca ele. cuydara .de ver.
E que muyto que el.rey de Portugal maadasae
LIVRO VJ. C.API'MlLO b7
fazer fortalezas em Zeila, Mau, &. porEJue
.temia que os rumes se fizessen1. fortes. naquelealugaret,
& fazendose dariAo grande opressam a ele & aos Porto,.
guesf's. E querendo el rey de Portugal fazer aquelas
fortalezas, ele daria todos os n1aotimentos que se ou-
uessem de gastar nelas. E dom Rodrigo disse que si fil-
-ria, porque lambem desejaua de as fazer: & sobre isto
praticaro hum pedao. E dom Rodrigo se "foy pera sua
ten.da muyto contente de ter falado ao Preste: & ho
Preste tambe.m ho ficou de sua embaixada, & de ter
doa Portugt1eses de que ouuia contar tan ..
tas factAnhas. E logo ao outro dia mandou chamar Fran-
-cisco aloarez, & lbe perguntou por m_uytas co.usas da
igreja Romana, & polaa vidas de saro Hieronimo & de
outros sant011,. & folgou muyto de as saber, & deae ver
em hum Fios sanolorum que lhe Francisco Aluarez man-
-dou. E no domingo seguinte mandou hum feruJoso .ca,.
ualo a dom Rodrigo : & , aquela noyte despois de estar
.dormindo com todos os de sua companhia bo maodoa
chamar: & ele foy, & eotrou o a casa oade ho Prest.e
estaua com outra tal magestade C()Rlo da outra vez: &
diante das primeyras corredias foro dados yestidos a
todos 01 da companhia do embaixador da parte do Pres-
te, de que se logo ali vestiro: & a dom Rodrigo de ..
ro outro vestido das corredias pera dentro. E vesti doa
todos onde ho Preste estaua: & ele lhes
dou dizer pelo Cabeata que se podi& ir embora com to;.
dos os de na companhia, & que bum fraogue
dos (JUe dantes estauo na corte, & por ele lhe manda
ria oo caminho as cartas que ainda es-tauo por
uer. E dom R-odrigo disse que no auia de partir sem
reposta, & que esperaria quanto eJe mandasse, mas que
lhe pedia que bo despachasse a tempo que podease ir
tomar a nossa armada a Mau. E ho Preste respondeo
per sua boca que lbe prazia, & se auia ele de. ficar por
e&f'ilo em Mau. E ele respondeo que posto que
aejaua muyto .. de I!' ir. per a que o
LIV&O VI. B

88 IJA IUI'IO. DA .... IRDI\\ .
lbe manfia11e, porqlW sabia que. aia aeraitia ael Re)"
de Portugal seu aealaor. E ooiato hca deepedio o PnatB.
11 &orbeuee pera ... tenda..
.
C A P I 'r O L O XXVIII .
. .
Dtu brias qu1 oa&ltB antre hwgc dabreu !J- dona Rodrigo.
:Ao outro dia que foto finte 18)'1 .Noubfo.
ti bo Preste upita111eote daquela Jl&tte.pera outr.a, &
tlodda dantee aia encuberto que . niogueaa 8o aio via
-partto en&Ao descoberto eneima di caualo ac(lpanhado
de doua paje & pa.seu pot diaa.t,e da teD-
'da de dom Rodrigo: & 10!0 se Jeua11tou. a geatG toda &
11e foy apoa ele, k dom Rodrigo taanbtm. E aoles de
-partir 1e foy pareie h aellor dlamado lue rafael , ctue
ra elerigo, &. assi h capitio do Preste IJera ho
tlar, & mandaranlbe dar ei11coenta muJas & eaerauoa
peta Jeuarem farinha Yinbo, .& ol.llroa eecrauos peta
th leu arem ho ia lo, & da1 ciocoenta no. lbe foro da,-.
da .maia de trinta k cinco, & das --outru ao mais de
& &Ugiia eacrauo1. E de tudo WDlOU cl Rodrjge
ho D1elhor &. hb mais, .dizendo qu-e. tudo, era aeu: do
-que ae todos eacdalizanto principaJmte lozge
abtea & Lopo a .gama parque o deu &'01 outrgs se
Bilo as peores mulas& peerea esorauos &c. que no abaa-
uule peta Jea leuarem he fat'O. E porem 'dissimular.o.,
tt !-lespoia qtre cbegaro aal corte, mandaMo ho Preate
perguatar .per hum &ade a dGm Rodri8'0 OGald bia a ele
& . aos de sua com,panhia, & ae lhes dero ludo o que
lhes maodara dar. E respondendo dom que
do, die lor.ge da breu que no diaease &qlliJo que lhe
nAo deAo todas as mulas : & as que dero ero lor.tas &
eegaa, & os escraao velaos & no valiio nada. PoreM
t} Jllli como tudo era bo tomara dom Rodrigo seao dar
JaBda a aioguetD. E dir:eudo dom Rodrigo que no dia.-
-.e aquilo, porll tudG era per.feyto: respondee
. .
LIWRO VI. :XXVIII.. 61
forre , iiabreu ' que 88 todo era pm-feyto que ele ma ti
ha , & a ele bo duo, mas que <ati por aio
aeria ai. E o fmde se espantou 'mayto flouuir isto, &t
por nlo ouuir maia se foy ctalo ao Preste. E despoi1
-de ele ido ouuerlo Jorge dabreu & Lopo da garna tais
palauraa que -vierio s JanQadas & s cutiladas, & Fraa ..
-cisco aluarez os apartou, &t lorg.e dabreu ouue ha JlB
,quaaa eutiladn ha perna: & ele & Lopo da gama fo.-
do deitad<11 fora da ten&ta. E bo Preste dellla'
brigaa lt ho aobre que fara, maDdoo dizer a d8 Redrigo
-que entregasse .aa mulas & 01 eaerauos a h'll homem que
mdou ,ij euyd&OD de leuar h o fato . dos
guewe, & que e)ea Do fizessem maia que can1inhar. E
uom Rodrigo bo fez assi , & aquela noyte (oy chamada
-do Preste pera ho amigo eom Jorge dabreo. E por
mais que lbo ho Preate rogou uortca quis , ant:e1 lhe
die que IJo. maa,duse apartar de aua tenda & a Lopo da
-gama. E bo Preste ho fez -888i, & mandou fl& apousen ..
tar na tenda de hum aenbor da corte. E estaooo aqui
ebegouae a festa elo Natal, em que ho Preste maiMiou a
Franoiseo Aloaawz que Jhe dissesse miaa,. q.ae the ele
-disse eeguado bo Jl()IJSO costume , que ho Preste louuo
Duyto, & disse que lhe precia que eataua no parai10,
&, vio caafeaur, k ootnfigar os Portugueses, o que I h
pareceo em -eslremB bem : & ass.i ele como f)l gN.de &r.
DUtroa de sua eorte estaulo muyto -eoateatea do eulto
4tiuino doa Portugueaes & diziio er!o homh san-
etOB. E tambem ouuiro todos as matinas do Natal que
os diHerilo mu,yto bem : & na no.yt:e e g-uio-
te mea noyte tornou ho Pre1te a caminhar, &: parti
asai por p.s1ar .s bie p-808 muylo rois & estrei
toa qtae tinha pem passar, & ond(l muytaa
las & gke. E passsdos estea p&SIGB mdou dizer bo
Preste a dom Rodri8o, lj ele totaua a seu ca.mi'llho.;
que nlo camiabaase mais do -que lhe nnldasee. fi com
quanto coa ciiea atraa inguem aabia onde ele h ia, & a
1eme pMUua acaua ha tda brloa aNilada, a
HI
,
60 DA BIST.OBIA DA: 1NDI.&
que se fazia cerimonia como ae bi esteuease bo l>reete':
comeou entlo de caminhar desta maneira: metido em
.has cortinas de seda roxa sem corridias de diante &
to altas que ho cobrio a calllo-. E estas erlo leuada
per homs c varas que h io da parte de fora, ele ves.-
tido destado, & na hiia coroa douro & de prata;
eaualgando hiia mula ageazada de ri0os goarneeiml!-
tos com h rico cabresto de dous cabos sobre ho freo,
por onde dous pajes leuauo a mula: leuaua mais outro
quatro, doua de cada parle , htls com as mos sobre he
pescoo da mula, outros sobre aa ancas. Diante das cor-
tinas Jogo pegados coelas leuaua vite pajes dos princi,..
pais , & estes a p & diante dele hio seys cau&Jos a-
destro, & diante dos caualos seys muJas c ricos. jaezes
& goarnianeotos, & c cada caualo & mula quatro tno-
4iOI desporas c b8 vestidos, & dous os leuauo pelo
cabresto , & dous hio com as mloa sobre as selas cada
bQ de seu cabo. Dite destas mul& hio Jogo vinte se
ahores dos principais da corte, & estes em muJas 'esti ..
dos de marlotas de seda & beds, & diaote destes fi ..
dalgos hia dom Rodrigo & os de sua eompanbia por
mandado do Preste por 1he fazer honrra: & dali a gran-
de espa'i<> no bia outra gente de p nem de caualo,
io corredores diante que fazilo apartar todos. Leuaua
mais bo Preste dous capites da goarda l} na sua lingoa
ae chamlo Betudetes & sam grdes senhores , & cada
h leuaua seys mil ho1nens darmas, h da mio ezquer
da outro da dereyla, & ambos fora do caaninbo & bem
do Preste, & se caminho por terra que he
forado irem todos por .h carninbo, vay h muyto atrai
do Preste & outro muylo a diante, & ca ho diteiro via
aempre quatro lees presgs por fortes cadeas. Hio maia
e bo Preste detras. dele duzentos de que Gl
cento Jeuo cem jarras de viobo de mel cada ha de
ae-ys canadas, & outros cento com cestos cbeos de pio:
& coeates vo seys homes detras deles li os goardo. E
este maoumento ae recolhe uas tendas do em el,

,
LrtRO. VI ... CAPITTLO' X)(O:. 61
deaeauatgando : hilo tambem diante desta gente as te.
.das das igrej-as da corte do Presle qu.e B&Rl treze, & as
pedras dar a de toda :. & eada pedra leuo quatro cleri-
gos de missa em hua cousa como padiola que aos
,hbros cabertas de panos de ieda, & vio outros cleri-
gos de sobresalente pera quando eates cansarem.
.te cada htla hilo tres homs dords , com htla
cruz aleuantada, outro com hil turibolo encensando, &
outro diante tanji!do hia campain.ba, &t toda peoa que
,yay pelo eanlialao em euui&do acApainha se afasta pera
.fora, &, se vay a oaualo decesse, em tanta veneraAo
tem aquela pedra onde e pe bo. sacrameDto do altar.
A gente que h.ia com ho Preste no tinha cto, pori}
espao de quatro legoas no auia quem rompesse
-pelo caminho, a por fora dele: seria a decima parte
desta gente toda Jimpa & b tratada, & a outra gente
com em lj ha muytos pobres. E nesta gente no en-
tro os grandes senhores & fidalgos, porque com cada
IJO. aa quantidade ela gente com que abaUlo pouoarlo
hna boa cidade ou tdla Despanba,. & hiri&o bem cem
mil em eaualgaduraa de mulas a fora as que hio adee-.
. tro que seriio tres tta1 , & . a fora as de earr.ega que
no tem cooto: & a fora os caualos que ere muyto&.
-E era cousa fermosa de ver tlto nun1ero de gte & da-
limarias: & eousa muyto pera espantar como auia terra
que os- maoteuesse, porque a corte do Preste he muyto.
-abastada de maotimeatos.
C A P I T O L O XXlX ..
De come ho Preste dupaehou dom Rodrigo de lima .
ssi camiabou ho Preste ehegar Jtlto de ha grar.-
de i-greja da auocao da sanctissima 'frindade per& a
fazer eoosagrar, & . pesa mudar a ela a ossada de sea
pay que estaua em outra pequena junto daquela: & aqui
chegou primeyro'dia; de laneyro do ao de vinte hGc,;
f)l DA IKDI'l
..nde fay rf'eebido de olerip & &dn qae paMarilo tle
inte m11.. E aqai ho Pre1ta eu arrayal em Wla
pratica q teue co.m .a Rodrigo JlB' peseoa Jhe
alglls achaques sobre lbe nio dare o que lhe elrey
de Portugal mdara quldo le ldaua Duarte galuo
-pot' embaixador., 8t na me1ma pratica lae mdou dizer t
se fora no tempo dos reys paad01 & lo leoara muyla
YOupa que lhe nio fiaero neabua hoarra: & que ele llie
faz.ia 1nuyta. A q.ue dom Rodrigo Napoadeo q tinha re..
cebidos suas terra nuytoa agP81108, ai de desprezoa
& de roubarem a ele, lt aos de aua companhia v.estidQB
.& quanto .leuaufto pera eomer, Bt tra ou quatro vezea
as quiaerio matar: & que se IJIOIIreslf.m naqaela terra
auio dir .ao par.aiao, porque raorrilo Qlartyres, porque
tudo sofrilo por aeruirem a Deos k a el Rey de Parta-
gal. E que doutra maaeira tora Mateus honrrado. em
-Portugal , por dier que era seu eaabaixaior, & que
.doutra era ele, ped.indolbe que bo despachaee pera ae
E o Preste respondeo 1f bem 1abia a ltonrra que
.Mateus recebera aaai n I adia eo1a0 eta
-que nlo oaue11e menencorea l}logo ho despacharia &
muyto ll ua ,ontade, .Jt .coiato lao dBipedio. E no dia
.do Reys seguinte, se hautiaou ho Preste com a mo-
-lhar., k sua may & bo Pat-riarca.: outm muyta p.o-
te, assi sP toroio a bautiJar oaqoole ae ..
. IH'U costume . E ho bautisqo :foy em hft tanque
grande forrado de tauoado coberto ele pano IHii-
eerado: & despois que est cheo dagoa l1 h clerigo
benze & lhe dei la oleo, entra ho tlque per
bus degraos que tem: & h ciPrigo que foy seu mestre
hom de Nade idade., lhe trea vezea a
debaixo dgoa: Eu te bautizo, em nome do pa-
re, do filho, & do pi rito santo. E 8pm de baati-
ado, ee foy a b cadaiallo q estaua junto do
eercatlo de corre di <(As !cie taleU, pera que dali em ho
werem 11isae quilto se bauii&anlo., E bautizado el'! :&
ndaer .&aua lllay .& lab ht.ica,.hltutoa,cranr
LIVAO VI. :XZIX'.- 61
lle numero de gente: & tambem n1doo eonnidar os
Portugueses,. per a .se bautizarA. Dias nlo quissero. Des-
pois disto sem mais passar cousa l1 de contar sttja, ten-
,., bo_ Preste deapacado a dom Rodrigo , mdouo cha-
mar pera ho faaer amigo o Jorge & por mais ll
lho rogou nunca quis, antes lhe pedio d Rodrigo, que
.Jx> deteoeaae dou despoi de sua partida porque
JJo foe coele, qe era certo que bo fJUeria o1atar. E
.ho Preste &ou muyto de dom Rodrigo
")uerer fazea: bG .que. Jhe J'Ogaua: & dea.pedioh9 s oo
'querer & c rneaeaooria lhe no qllis dar ve.stid()t
de borcado que tinha pareJe ,. & pera 01 outros. E per
h doa Betudetes, mandou a F1anciBCO aJuarez bua
.Cruz de prata, & h. cajado da mesma Jaurado de
pia., por posse da -aeahoria que lhe tinha dada : q era
faael.o IHipo daquele lugares do mar Roxo. E despois
iie d Rodrigo ae ir pera sua tenda, lh,e mdou ho
te trinta as douro , & cincoenta pera os de soa
pnhia, mdaudo qae destas ouuess.e Iorge dabreu, &
-os que eatauo c ele sua parte, & assi dessem.carre ..
.ga de far.ia-a que mandou, & oyto mulas, de trinta que
mdaua: & r>era eJ Rey de Portugal mdou per
.A bdeaag seu paje; ha coroa de iUa pessoa -dou.ro & de
prata: & que disaessem a el Rey de Portugal qtle lha
ma-adaua eoo de filho a pay, & que Jha mandaua co.-
IDO cousa prezada, & por ela lhe apreseotaua todo fauor
ajuda,& socorJO de dinheiro, gentes, & n1antimentos que
lhe fu.em pera fortalezas & ar toadas ij fi.,.
aene no eatreito do mar Roxo. E assi foro dados a dG-
Rodrige cineo saquinhos de borcado, & nos tres bio
ires earta1, pera el Rey de Portugal : scriptas em per-
gaolioho, em Jiogoa Abexim, Ara bica, & Portuguesa, &
duas pes-a ho goueroador da lnd.ia:. & estes mettdos em
h cesto furrado de paDO & coberto de ouuro, & as-sela-
do ho fecho:.& disse ao embaixador que se podia ir quan-
do qu:se11e que de todo E ele quisera
lalar .. ao & Do pode -por a madrugada.
passada pera outro lugar.
DA.. BISTOR1A DA liiDIA :
.
C A P I T V L O XXX.
5 : 1
,
.
De como d Rodrigo da corte de Prute , da
causa porque .tornou a ela.
Despachado d Rodrigo da maneyra qoe digo, partio.-
se dia de Cinza t-reze dias de FE'ut-reiro. E forio coele
dous filhos deCabeata, ;por cujas terras au-ia de pa1sar,
per-a ho goardarem lhe darem pelo caminllo bo.neces-
eario ., & fiia tambem bu.m frade. E coestea bia Iorge
da breu., & ficauio atras de dom Rodrigo. E logo nas
primeiras jornadas, lobo gctaluez feytor da embaixa.-
da, sobre palauras que ouu-e c hu lohlo ferodez que
bo aeruia lhe deu com h pao na cabea: do que ag.-a-
udo lobo. quis ir ma;s eom he feytor,
& meteoae com d Rodrigo. E dabi a poucos dias, cami-
nhando ho feytor s, saltou coele Jeuldo hiia lana com
.que lhe d-eu duas lanadas em hila mo., &, nos. peito,
-onde bo ouuera de passar ao vo; se a no se de-
teuera ba costa: & sobrislo foy loJ.Iio f-ernLJez pre-
so por .Rodrigo, & . ha noyte fugio pera Iorr:e da.-
llreu & assJ escapou. E proseguindo por seu cam1Bbo .,
ter com dom Rodrigo bo mordon1o IRr do
& outro senbo.r, que lhe diasero que os maadana pera
fazerem au1izades antrele & Jorge pori} ticaua
muyto descontente de partirem itnmigos, & irem assi
apartados polo caminho: rogandolhe da aua parte que
fosse seu .an1igo, & fossem juntos: & tAto Jhe d;saerio
.q se ouue de fazer. E feyta a amizade, deri a cada
Portuguea -sua mula da fJarte do Preste. E continuaro
aqueles dous senhores c elee seu caminho, dizendo que
assi Jbo Blandara ho Preste, pera os apresentar ao ca ..
pito mr da armada dos porque ho Bar-
nagaeis que ho ouuera de fazer ficaua na corte: & asai
caminharo ate chegarem ao lugar de Barua, onoe se
tanto ho tempo,. em que a .arma.
LIVRO vr; CA:PITVLO 86
. ,a d<>S Portugueses aula di r Maua pera os leu ar a
'(lndia. E passado ho tempo, dom Rodrio contra a ami-
-2ade que tinha feyta com lorp dabreo, mandou ao fey-
1.or que ne desse mantim@to nem aos de sua com-
J>ania. Sobre ho que Jorge dabreu se queixou ao mor-
domo m6r do Preste, & ao outro senhor: poJo que maa-
darl o chamai', & lhe afearo muyto ho que fazia, ro-
gandolhe que desse ho mantimento a Jorge da breu, mas
mio bo pedero acabar eoele: & cada h& se foy pera
sua ficando oa Abexis muyto agrauados de
-dom Rodtigo, & espantados de sua crueza. E como
JQ_rge da breu era no quis vsar de mais ro-
da Rodrigo, & determinou de tomar bo manti-
por Cora, pera q a tempo que todos dorn1iAo.,
ealtou --ean casa de dom Rodrigo ondestaua ho feytor q,
tinha mantimento, & com os de sua companhia ar-
mados , de,spi ngardas ., Jas , & espadas : comeou de
"flbrar as JlO'rtas c h vay & vem: & foy a cousa a tan-
to, que h criado de dom Luys fuy ferido de ha. -es-
pingarda dr, & ele se acolbeo por ba porta falsa pou-
aada do m rdomo mr & do outro, que bos foro pren-
der Jorge abreu : & os seus por no terem poiJora nlo
1e defendero com as espingardas: & presos -os :manda-
t'IO a outro lugar e goardas que os goardasse1n. E nes-
te tempo quiseril ho mordomo tnr & bo outro, fazer a-
migos da Ro.drigo & lorge dabreu mas nilo podero: &
tJOr isso & ser passada a moufio de se irem na ar-
mada da determinaro de os tornar certe: &
eaminhando ;era J acharlo bo Barnagaejs, qoe sabetJ
do bo caso que era acontecido, repreDdeo muyto ho
mordomo m "r & bo ootro de leuarem os Portugueses
eorte, & di selbes que IIHs deixassem, & bradou muy-
to com do . Rodrigo , & coro Jorge dabreu , pelo que
fizerlo, q airi'4a perantele 'Ouuero muyto mas palat.tras,
do que ho se espantou, & de ver quam pou-
eo amor se tinb4o em terra estrangeira onde ha-
uilo eer muyto_ amig()8 : & -tomou a 4otn Rodrigo a
LIVRO VI. I
88 IJI&10&1A DA. .
eoroa &, os .cart.aa do Preste ll leuaua pera el rey de
Portugal, & leuouos c&igo. a suas terras, & deixou dcl
Rodrigo no lugar de Baru' , foysae Jugar de Barr
c lorge dabre.u: doode ele & dow Coro
despoi" leuados do Preste. Mas conw nlo JJo: pude
. &ttber. . . .. .. .
C A P I T V O XXXI.
. .
De corno dqm Luys 1e tornou q, partir da oorte do Prelte,
E estando Da aos dias .Da.bril , da.
das a. dom Rodrigo as q lhe dom Luys de mene-
aes scriuia, que uaqueJe dia fosse com eJe eQJ Macua,
porque no podia esperar 1nais por .amor da mouo: &
ssi lhe daua conta do falecimento deJ Rey .dom Manuel,
& escreuia tambem ao Preste, pedindoJbe que ho. des-
pacbase E vendo don1 Rodrigo & outros cooe
naqoeJe dia se acabaua ho prazo que Jhe dom Luys pu
uha l} fossem em ficaro muyto tristes, .por
.,ereQl que auio ainda de ficar h.i anuo JJ&quefa terra;
& muyto mais lristes, polo falecilento deJ Rey do111
Manuel. E acordaro em conselho de ho dizerem ao
Preste: & logo de rapar as hs ao
outros .que naquela lerra se faz por d, & vestireQl
nos pretos : & estando os Portugueses neste officio leua-
ran.lbes ho jantar, & os ho leuaulo vendo ho que fa ..
zio deixaro ho comer sem faJar.em , & faro ao
q.ue Jogo maod.ou preguotar per dous frades a
dom Rodrigo que lbes actecera. E ele no pode ..
der com choro : & Fraocisco aluarez ll1o disse pelo cos-
tume da terra dizendo. Cairam os estrelas & a la, &
ho sol escureceo & perdeo aua claridade , & n!o temos
quem DOS cubra nem q:uem nos ernpare, neo1 pay oem
may que por nos seja, se no Deos que he pay de to-
dos. El rey dom Manuel nosso senhor he falecido da vi-
da deste mu.ndo ,. & nas 6eamos orfos & desempara-
dos , & a esta derradeira plllaura q quui ue pode dir
Lf\1&0 VI. CAPl'I'VJ.O IW
"2er com choro, 1!-leuantaro todos h dorido prAto: & os
frades se forllo tambtam cb.orndo a dizelo ao Preste,
,que triste com aquela noua. E em sinal de
tristeza mandou apregoar, que por tres dias nam ae a-
brissem as tendas onde se veodia pio, vinho , & carne,
& outras mercadorias, & assi se fez. E passados os tres
diaa mldou chamar dom Rodrigo & os outros Portugue-
.ses, & todos entraro onde ho Preste eataua. E ele pr
guntou a dom Rodrigo quem herdara hos Reyno1 dei.Rey
de Portugal seu padre, & ele diste que bo Principe
dom lohlo seu filbo, & resr.K1deo ho Preste q nlo ouuea-.
.s medo i} A terra de ori1tlos eatauft, q b fora bo pay,
& seria ho filho, & <t ele Jhesereueria: & d Ro-
. drigo -lhe pedio q_ ho de8pachasse, porque bo eaperaU&
no ma:r lao capitlo mr da armada dos Portugueses, 8t
. -que assi ho escreuia a aaa ai teia: & ele'disse que logo
:entenderia em aeo df'spacho, que lhe CDrna&em eal'-
1&8 de d Luys na sua lingoa: & dom Rt>drigo ho fez
.asai. E coiDO sabia ho agar q ho Preaie tinha no des-
-pachos , logo 110 l'ortugues de sua e8panhia
-chamado A.yres dinz, b A be:xim c cartas a dom
R(Jdrigo: dandoJhe a rezfto porfl nl .. fora en1 Maqua ae
prazo q lhe po81era: pedindoJhe q pera ho ao tomasse
1*' ele. E nisto part.1ose ho Preste pera outra parte, &
dto que foy apousentado dom Rodrigo lbe
'& ptera ae ir, & .ho Prste lhe disse que .nfto ouuease
.medo, qoe ja tinha mldado recado a d Lu.ys .que es-
perasse-: & por importunafto de dom Rodrigo, mandou
Joblo bo feytor com cartas & de d
drigo per dom Luys, & deulhe hila boa mula & vest).
rieoa lt dez onas douro , & mandou c ele do0'8
tCJriados seos : & dali a lin mes & meo despachou da Ro-
drigo, & df'u ricamete de vestir aele & aos outros, &.a
quatro deu cadeas douro ca cruzes & a cada hil -.ua ma-
la , & pera todes tlouro &, cem paaos de .ae-
rda : & ddolbea a sua 08 deepedio.
I I
68 DA HII'IORIA DA INDJ
C A P I T V L o. XXXII
.
De como foram morto quotro Portuguetu l Arquico. E
de como d Luys de menaa se parti" de MOfUa.
Ficando dom de Mene1ea no porto de Maua I
quanto foro chamar dom Rodrigo corte do Preste,
hio os Portugueses muytas vezes a terra & tratauo c
os Abexis tre os quaeie morauo obra de quareata
Rumes : q como qrio mal aos Portugueeea no podii
sofrer . veios antresi, & no ousauo de lhes fazer mal
porque ero muytos, porem daulhe diasimuladamente
grandes encontros, & fazianlhe muytos desprezos : ho q_
eles entendendo ajuntaraose bs doze; & sem ho do&u
buys saber se oro a terra armados de chu"as , &
delas, & desafia rio os Rumes todos juntos: que no
eusaodo de sair ao desafio, lhe dissero que
nio queriilo oada coeles : do que ficaro muy
.& desacreditados com a gente da- terra que vio ho
.safio. E logo ao outro dia que isto foy , ferio sete sol,.
dados a A rqaico em hil para: que no sabendo ho que
era passado antre os outros & os Run1es, no Jeuaram
mai-s t} suas espadu. E vendoos os Rumes daquela ma-
aeyra, virilo que linhio tem1)0 pera se 'ingar: & ajun.
tando algiis o1ouros dero sobre os sete , de i} matarilo
fjUalro, & isto co1n grde eatrdo &. arroido: & l} c
'luto QS Portugueses erio CristiOI, nuca Xumagali soJ..
.to, l1. era a da terra quiB J acodir :. sabendo I}
.os Rumes- & mouros matawlo os Portugueses: nem me-
aos A rraiz jacob regedor das terras de B.arnagaeis. E
aomeate hii fidalgo Abexim que auia non1e Gabrizesua
.acodio ao arroido mas oit fez nada, nem trabalhou por
.valer aos Portugueses.: & despois de mortos estes qua-
tro fugirlo oa. tres, & acolb.i<Jos ae para forio dar a no-
ua a d Luys. E. os rumes & mouros. temendo que fosse
dom Luys tomar viogiCfi da morte dos Portugueses aco-
VI. XXlilll. 69
IJJetlse ao senhorio de hAbexin chamado Dar feia, que
eom quto soube ho mal que deixauo feyto os .nio
prendeo. E sabdo dom Luys a morte dos fgrtugueses,
maodouae aqueixar ao Xumagali, di&endo q.ue se ho lllr'
gat n fora do Preste que el Rey de Portugal tinha por
irmio q ele ho destruyra pela morte dos Portugueses.,
& por isso bo deixaua de fazer & lhe fazia. E Xumagali
lho mandou agardecer , desculpdo se lhe de no
gar os rumes & turcos porque os no podera prender.
Isto ))assado vendo d Luys que no. hia d Rodrigo ag
prazo que Jbe posera, & q se Jhe gastaua a ntouo pe--
ra sayr do estreito: partiose deixando escritas cartas a
-dom Rodrigo, em que dizia a rezo porque oilo espe.-a-
ra por ele, & auiaaado ho que nio se fosse de junto do
mar , que per a ho no toroaria por ele : & t} se q uei-
asse ao P1este da morte dos portugueses.. .
C A P 1 T V L. O XXXIII.
De come dom Rodrigo se tonaou cor.le do Preste H
tomou a partir.
P arlido d Rodrigo da do Preste p.era ho porto
de Mau no andou muyto q no achou Ayres diaz &
:bo Joo goDfi&luez com 88 cartas de d Luys de
meneses. E quando dom Rodrigo soube '1 era partid0
Dlo deixou de prosseguir seu caminho, .& mais poJo que
lbe d Luys dizia q no se apartasse de do mar li
pera o no tornaria por ele. E chegado a A.rquico a,..
chou hi muytos fardos de pimenta & de roupa q.ue lhe
dom Luys deixara pera seu gasto & dos de sua cQnlpa,..
Dhia, & porque ti.oho que gaslar por lhes ho Preste
midar dar todo bo necessario ale ll se fossem: acordou
c parecer de todos que mandasse ao Preste a
da p.imeota & da r.oupa, &. que Jha leuasse ho ft!y.tor, &
fosse coele Francisco aluarez pera Jer. a carta de dom
Luy,s ao Preste, em que as lhe Dlidaua da mor..--
10 !tA bA 1NMA
te do& Port"gueaea, & pera ambo1 requererem ao Prea
que fizesse E isto nssi assentado parecendo
a dom Rodrigo que ho Preite faria muytas mercea a
quem leuasse a piment&, d .. terminou d lha IPuar ele
mesmo & leuarlha toda pera ho obrigar a fazftrlhe m6rea
rnercea. E quando FrancisctJ atuarPz soube cotno queria
ir & leu ar toda a pitnenta, estranhouthe nfto dei!Car af.
ga t\08 que ficauio, maa ele no quis dPi.tarlhn: & par-
tiose h primeyro dia de Setembro, & na flm de No-
1lembro chegou eorte do Preste que estau" em b seu
reyno chamado Fatigar. E apousentado dom Rodrigo
foy falar ao Preste, & lbl! deu ho que lhe Je-
uaua dizdo que no bia a mais q a leuarlho, & deulhe
a carta de d Luys de meneses que lbe es-criuia A-rc
dos Portugueses que lhe matarilo em Arquico eaoript
e:m lingoa Abexim que ho Preste leo. E despois di1ae
the pesaua muyto de dom Luys nlo vingar Jogo altles
Portuguesea, & matar a qut()s tnouros-au;a em Arqui-
Co! & que ele mandaria fazer justia, & assi o fez.
da hi a algiis dias despAchou dom Rlrigo; & A l & a
Franciseo aluarez deu trint nquias douro & panos,
& mdoulhea dar de vHtir: & disselhes ll fossem de v-
gar porque uia de <lespachar b embaixador que qu@-
ria mldar a el Rey de Portugal, p-erft ll soubesse qullt-
desejaua: & que auia dtr eoele ate MuA ho juetfa
mr de sua cort.e pera fazer justia sobre ft morte dos
Portugueses , & perte d Rodrigo disse A-o justia b\t'
que prend.esse todos os .rumes, turcos & mouros, 8t
Christitos <} nehasse que esta o lo em A rquieo no
que hi mataro os Portugueses, & os lJ. achasse cufpa ..
dos em &ua trJorte ou em nAo prender@ aqu_eles que M
rn:ataro, que os entregasse a qualquer cap;to nlr da
armada do9 Portugueses, pera q fizesse deles e&-
rno the parecesse. E coeste se part1o d3
Rodrigo , & no caminho ho alcanaro ho just.ia m6r,
& despois ho -ernbaixador que mandaua a Portugal que
auia DOme Zagazabo que fora j l , :& iHIia:-e lia-

,
LI"V:l\0 VI. eAPITVt.O XXXJIII-...
goa Portuguesa. E indo todos por seu caminhocbegar a
Barua t} era perto 4o mar, &. po.r no aehare nenha no-
- ua da armada dos Portugueses se deixaro estar .ate ser.
mouo de pod&t vir. E nestetempa foy ho jus:-
nlr a Arquico, & Jlreodeo Xuma.gali solto, & Ga,.
_ bri jesus & Arraiz jacob & Dafela palas cousas- q die
atras, & leuou os preaoa corte, de disse ao Preste co ...
mo aquele aono n fora a armada dos Portugueses ao
atreito,.& que os eJnbaixadores ficauo no lugar de Bar ...
ua: & ele Jhes mandou logo recado que se fossem ao Jugar
ele Aquaxumo que era UJeJhor Jugar ho de Barua, &
hi mandou &ar aos Portugueses quinhentas carregAs d.., ..
trigo; em vacas, cem carneiros, cen1 paneJas de mel
outra&tantas' de manteiga: & ao seu embaixador
dou dar Viote carregas .de trigo & outras t&tas vacas &
, & outras iltas panela$. de u1el & de mantei
ga . E. usi esteuerG aJi_ esperaodo ate q foy a armada da.
lDd1a. _ _
C A P I 'r V L O XXXIII.l._
.
Da como c1D Luys de saqutou Dofar-, g chf!JO'U:
. -a Orrnuz .
' -
Partido d Luys -de Mau foy sobre Dofar htllugar
no estreito grande & de grande trato pouoado de muy
ta gente todos mouros,. que v.endo a armada de dw11l
Luys fizero mostra de se t]uer.er defender, mas oomo
\'iro desembarcar os fugiro, &. ho lugar.
foy saqado & queymado. E deste lugar seguio dom Luya.
aua .rota pera Ormuz, de chegou: & qodo .soube que
Raix xar.afo era perdoado & fey.to goazil ,. & Raix. xa
mixir fugido, estranhou ho muyto ao gouernador n1os-
,rldo grande u1enecoria ,. & no podia ver Raix xa.rafo,.
& poJo no ver se partio logo em A gosto sen1 querer ir ..
e ho gouernador. E chegdo ponta de Diu aoaou ho
tempo ainda to verde que Jhe foy arribar a Or"!"
muz & hi eeperou , & .parLioae pera .a Ind.ia com bo go
uernador.
DA Brt'P81tiA J)A tNDft '
C A P I 'f V L O XXXV.
De como Antonio jaleyro se leutot& cem diairnulaf'o de
ir Jar presas ao ca6o de GtJllrdafum.
' .
Como quer 'li neste tro as lioeoccas pera tratar & fa-
2er presas se dau na lndia liberalml!te ,- auia muyto
poucos li as nilo pedissem, & por isso antes 'll dom Luys
de menesf's partiHe pera ho estreito desta vez q digo
htl Anton-io fa1eyro que aodaoa na India: com ser aa
vezes Chat1m & outras lascarim, pedio licenc;a a Fran-
cisco pereyra pestana capitlo de Goa pera ir fazer pre-
11as ao cabo de Goardafum, dizdct q !dauilo (M>f ali
muytos mouros ao long-o _da terra em terradaa peqaasem
lJ. passaolo muyto dinheiro ds lugares pe.-a os
& isto parecedoJbe que andau11o ses-uroa doa Portugue-
ses de lJ. n serio vistos por anda r assi ao lago da c:o&-
ta. E pera Francisco pereyra lbe dar & de me-
lhor vtade, lhe prometeo parte da presa , ou lhe deg
. logo cousa certa: & por isso lba deu , & mais lhe man
dou dar do almazem de Goa quatro beros & h falclo
de tnetal que assi. foy no partido. E a t!lo Dantonio
fAieyro, segdo despois pareceo queria coesta cor de li-
'Ca per a fazer estas prPsas cobrir a maldade q- auia
dosar se fazer cossayro de teda roupa. E a fora ter
pera isso grande al1elidade & ousadia, sabia muyto b a
Jingoa Arabica & Persiana & outras. R auida a JicAa
de Frlci1co pereyra &, os beros & falco , artilhou h(ia
fusta de cayro que tinha & h para pequeno: & lcon-
uocou pera irean eoele ate vinte Portugueses, hs ome.
ziados & outrQs pobres, a que prometeo de 1-bes f.azer
as barbas douro, contdol-he ho -modo de que auia de fa ...
zer as .-presas. E .. certos este$ soldados, ecertouse
c certos Chat:is Portugueses casados Goa <} tinhiio
ha tert'ada Dormuz & h huquer de Cananor q auio
deleuar carregados de fazeda pera Calayate &

LJ.aO VI. XXXV. 73
Mazcate dllde auio de trazer caualos retorno: &
quto se ho b.oquer & a terrada acabau de carregar
n1dou diAte a hii Frcisco faleyro de Setuuel q se fosse
ma fosta- & na terrada oo oa outros Lascarins espefalo a
Chaul , & assi o fez: & trdo Do rio de Cbau c a
fusta pera fazer agoada, 1nidoulhe Sim Ao ddrade capi-
to da fortaleza tomar ho leme & a veJa , .q Frlcisco
faleyro teu e maoeyra pera a auer & sayoee Jogo. E dea-
pois de vido A ntooio faleyro c. a terrada .& buquer lo-
r fazer agoada ilha das vaeas : & estdo h i for ter
coeles hQs dous mercadores ha cotia q ilo
de Diu pera Persia, & leuauAo roupa fina de CAbaya 'l
valeria seya mil pardaos, <} Antonio faleyro lhes r:oubou
c quto leuauo aeguro. E de oa meter a tor
meto pera efessal' se tiohio maia, -os catiuou aoa
seruidores Cl midou meter a bieo na fusta -&
no para .pera remare. E despejada a -eotia .& metida ne
lOdo, part.iose pera a outra costa .c3 aa velas de SUa c-
ia<Jo ele na terrada, &. como ainda J era
eraJiaea. ho quasi poc- daulte, & achaulo ho mar
muy grosso em t1.o lj com .os grandes mares lhe _salloti
fora .ho Jeme da terrada, & andaroo tres dias sem bo
poder meter, & nisto paasarJo nwyto grMlde perigo
de se perder e se vere 1nil ezes alagados. E tornado
ho leme a meter passarA ai.Jante & foro aferrar terr.a na
costa Darabia obra de treze legoas de Calayate, &. ju.n-
tamente e a terrada, a fu.sta & ho para6, & ho .ftuttuet
descayo & foy ter perto tle Dofar & h i se perdeo o qu
to leuaua , saluo noue homs tcdoa Chatis sobre logo
acodiro muytos mouros pera os matare -sabendo q -erio
Christos, mas eles se demderio .eom as espin-.
gardas que Jeuauo q ee saluaro & for.o ter a -Dofat
cujo XE-que por ser a&uigo dos Portugueses lhes nuy-
to gaaalbado & lhes deu com q se cobrissem & pouaa
das, & lhes disse q ficass coele ate q ali _fosse ter algil
aauio de em q se fossem, & .assi .00 fizeroJ
LIVRO Vt.
C A P I T V L O XXXVI.
.
De como btonio ftJleyro foy ter tJ Ca'-Jau dupo t1
Dofar: g do que fcz.
Conhecido por A otonio faleyro oodeetaua tirou per a
Calaya te , onde foy surgir & bi vendeo a fazda q rou-
bara aos mouros na ilha das Yacas, & eles se Jbe resga-
'aro por dinheiro q lhes foy emprestado por outros ll
coohecilo. E como ele determinasse Je executar ho ma!
I} bia fazer, disse aos Lascaria i} io coele q bo Xeq
de CaJayale Jbe deuia eerta soma de dinheiro q lhe ni
quisera pagar, tes sobrisso lhe fizera alga offenaa, pgr
isao q se ao ia de vingar dele.: & isto sendo ho Xeq gr
de arngo doa Portugueses.& vassalo dei rey Dormuz,
dei rey de Portugal , & se se queixara a el rey
Dormuz ou ao capito da forlaleza eles lhe fizerio Jueti
por& aegftdo outras maldades q este Aotooio faley.
ro deapoi cometeo , maia he de crer il ele qberia rog.
bar ai}le Xeque por ber que tinha dinheiro que por Jho
deuer. E dada eta aos seus Lascaria do q determinaua,
infiou a fusta & ho para diante da porta das casas do
Xeque que estaulo na praya perto do mar, & daJi lha
tirou tAta bombardada, lj ho Xeque por no se ver des.
truido lhe mdou quinbftos com q se conttou
& bo deixou ; & tendo perto de seys mil xerafios c o
da roupa l} roubara aos mouros & coestes recolheos aem
partir c os Lascaria: do q eles oomearie de murmu-.,
rar tre si, & aJgs q estauio desembaraado& dom.izios
n quiaerio ir mais coele , & se forio na terrada il foy
a oulro porto carregar de caualol, & antrestes q se fa-
ro foy hii Manuel sardinha Deuora, & os outros fica ..
ro, asai por sere oo1iziados .eomo JlOr esperare lj aida
aueri aJgiia cousa. E. ficdo coesles q digo, se fuy. ca ..
minbo de Dofar, porq ali esperaua deocber as mos se.
gundo ho dizia aos Lascarins , & ia por capitlo da fus-
. .
LIYRO VI. CAfPI7VLO X:S:SVr. 7.6
ta & Fraaeiseo faleyro no para6. E estdo surto perto
de Dofar pera to1nar a Goa , foy ter coele de madruga.
da ha nao de mouros do estreito l} ia carregada da I o-
dia: & sintindo. os mouros lj ati estau Portugueses fi-
zer volta ao mar. E Antonio faleyro os segui o na fus-
ta. a. J)() para, & oa aleloa par fattar ho ve-:a
to: & os mOuros Do pelejar n larse ao mar
q se resgatario Dofar, & por isso A rtto
aio !aleyro oa tGraoo todo,. & erio muytoa & deles ca-
sadoe l) leuauo suas molberes & &.Jhos: & daqui se foy
ao por lo de Dofar , & .surto mdou dizer ao Xeque lj se
Jhe qri.a caprar a'! la oao ai como ia, & mais l) quto
Jhe qria dar por ni qoeymar quatro grdes n.aos de mer-
cadores mouros q es&auo no porto meaa descarregadas.
E sabid. este rec.Jo polos noue Portugueses q die i}
estaulo co Xeque forlse logo a Antonio faleyro, & c-
a piedade de i} ho Xeq vsara .coeles e seu.
tuoio rogllloihe q no fizesse oenb mal seu porto ae
menG& a'e 01 alo recolher, do lJ. ele. foy cate te .. E cuy.-
do ho ttne Atenio faleyro lbe agradecia ilo DI
qwe fizera aos ooue, & audo q eataua eguro deulbe.
q, ee Coa&. O q lhe ele& agradecerlo mal ,. lt
recolhidos cem A ntooio faleyro lhe acreel!tarlo ho dNe-
j& ij tioba de roubar as qt1atro naos q estauo no porto,
& tornou a mldar eomete-r a.o Xeq se Jbaa ()ria cpa.r.
Do lj se ele espltou muytG, & respdeo q no espera ..a
e galardo do l} fizera aos Portoguesea, pedindo-
que o fizftwe mal aos lJ. estauito ao seu fJOr.to. E
JSto reapldeo bo Xel) pera. q t.retto q andauo nt.es
reeatlos ... fizesa.e f>rle e.laila traoqneJra li mdou r.
zer: if. b vio a r() idade DtOI)io & () nl
auia de gou4iar .amizade. E feyta a tranqueyra tl.uran,-
tlo ainda oa recados noeperou qaeAntonio fal'eitoco-
meqaeee primei-ro a peleja, & ele a come<(OO nlandando-
Jae tirar c& algilas bbardadaa, & por iseo Ant:ooio {..,.
.Jeim no po -roaba.t as naos como quisera , & poalb6
fogo-: &. cOma .afl bbardadae eri muyto &
K I
'16 DA HISTORIA DA INDIA.
ele. Dilo podia fazer nada c aa auas, afaalouae per bo
mar porque bo no matassem.
C A P I T V L O XXXVII.
. .
Do j actecto aos sete portuguues ij i&J na nao 1j Anto-
nio foleiro t1&claua pua CaltJiate
. Vendo Antonio faleiro que no tinha ali mais ll
deleraninou de se h ir pera outra parte, & porll a nao
dos mouros ho no pejasse, mandou a pera (JaJaiate a
'iderse hi a fazenda, & mdou por capito dela h
A fso de soure, & deu lhe seis llortugueses per a sua c-
panhia , & algs dos remeiros Canaris , porl} no se fia-
ua dos mouros: & praticdo de fari agoada por a nao
no ter agoa, disse bo anes1no piloto, q de caminho
.. lo1nario hua agoada q ele sabia <1 estaua perto, &
eoisto se partia a nao indo perto de lerra: & como na-
quela costa Darabia as serras s muyto altas, & ho
:fica eoelas abrigado do vento, & fazia calmaria, sing;a-
ua a nao m11yto menos do q sofria a pouca agoa flleua-
ua, & pera (} abastasse ate chegar@ a agoada, nlo
bia a gente mais q a fi por dia cada pessoa, & como
as cal1nas ero grdes morri muytos mouros de sede,
& cada dia os deitauo mortos ao mar : & coeste traba-
Jho for ate q hii dia disse ho piloto da nao q ja esta-
uo de frte da agoada q mdass tomar agoa: & estari
quatro Jegoas de terra segdo seu ,,arecer, lJ. c a
mari-a nA podia a nao mais chegar. E como a ida a terra
era perigosa, por ela ser de mouros & imigos dos por-
tugueses, nA ouue nhil dos q io na Dao i} quises1e ir
fora se ntlo se lhe caisse por sorte: & deitadas sairlo q
foaa& fazer a agoada hi Afso da veiga, & hn lohu
sirgoeiro c bati, & outro, & saidos estes deu lhes Lou-
reno de soure a}giias teadas & outros panos baixos, c
f} afagasse a gete da terra se fosse neeessario : & c6
auaa espingardaa se ebarcaro no para da nao, de
I
.. . ..
. ..
LIVRO VI. XXXVII. 77
parti rio as oyto oras do dia. E como c a. calmaria q
fazia as agoas corresse: muyto: no poder os q rema-
uo ho para remar c tta li no descaisse muy-
to, & tlto ll chegaro a terra duas oras tes de sol pos-
to, & oulhdo pera a nao acharo i} ficara muyto acima
dde foro ter : & chegados a terra nl'4darilo os mari-
nheiros auer se achauo agoa, ll sai dos e terra for sal-
teadQs dalgtls mouros q os esperau4o cilada, porq os .
vir! das serras qudo io: & dando sobre)es pera os
matar feriro aJgus, & logo se acolher todos ao para6:
& recolhidos os remeiros foro mais pera baixo de no
achar nba ctradi"o, & fizer hiias ftes
solobras <} estauo Atre certas ao lgo do mar,
& sol posto se partir caminho da nao, indo todos bean
cansados do trabalho, de remar & de fazerem agoada,
& de quasi no comerem aque.Je dia, & assi da grande
calrna que fazia. E tudo isto causa de os remeiros
enfral}cer t!to q de todo no podero ren1ar por mais
pcadas l} lhes os Portugueses dauio & por mais amea-
os da morte q lhe fazio, pelo- J. cueo aos Portugueses
rema r : & parecdolhea l} seriilo perto da nao porl} a
no vio c ho grde escuro <} fazia coa1earo de bra-
dar pera '1 ouuindoos na nao lhes fizessem alg fogo a q
alinas&em , mas como a nao estaua muyto mais longe
do q cuydaulo pefo muyto que tinbo descayd!J nilca os
ouuiro: o q lhes quebrou muyto os spiritos que ero
os q ajudauo a reinar i as for'ias ho anuyto remar lhas
tioha quasi gastadas, & as mos esfoladas de q lhes
eorria aaogue, & como .deseapera'ilo de no chegarem
14o cedo nao o8 debilitasse "'muito comearo de dor-
ln ir descansados & tristes : por. ho cuydado os acorda-
ua, & s vezes remdo , & as vezes dor1nido amanhe-
eeo s chegar nao ne a ver: nen1 quasi q podio
"\'er a terra, dde partirio ao dia dtes , pelo q conhe-
eE-rlo que tinbo rnuyto deseaydo: c o q
rio tto q n os Portugueses nern os Cana ris podio re
r E. .q a D&9 Dio parecia, aeordaro q ae
7 I - A Blln'Oftl& DA. J.NDL\
naas a terra pera verf s.e a podio ver daa aerrae &.
marcandose coela ae tornario: como dauo cansa-
dos & fracos de no coMere no podero cllegar a terra
se n quasi sol posto, .& deitaro fateixa afastatiQJ.
la, por'} se alga mouros eateueaa eiD cilada nilo dessa
sob reles & os. posen. perio & dali foy A fso da
ueiga a terra a nado leuldo ha la diante de ai , &
no aehdo nenb impedimto se sobio na aerra, & ou
lbaudo pera bas parles & oulras quanto podia aloaDfiar
a vista nuca pode ver a nao. E coesta triste noua se
tornou ao para, c que loio sirgueiro qoaei ficou mor-
to: ho outro PortugQell foy &ambe a terra em ee poado
bo aol , & aobido Da aerra bo maia q pode to pouco vio
a aao. E eatdo aB& oudbdo vio pasu.r a frota em q cJij
Luya. de meneaes pera Xael como disse atraa, pelo
coaheoeo q se & nao eateuera .ade a dein.ro ) a eser-
!&ra OOfJlQ laeJrgou. oa, .galees, & ela eataaa ai ia l,
maa tinhie tan t() d.eacaido o6 bo para 1J era f.a!Pelftlla
.diataacia Midesta.taio Da& r, a nio. podio energat. E
veado de; ure .. q ho para- nlola:uua
eeoiM q fora tomado de .aouc:.: &. deaeaperdo de ior-
oar partio.ae ao. outro. tlia pol& audo doas li. e
peraua per ele. E. inflo cmiobG de Cala,ate aaltarle
coele Noutaqs l} sam. bis .. sair molll'OIJ q aodio por
ali, & matdo oa Portugueaea t ... ar.io a
C A P 'r V L O .XXXVIlla
. .
lN cmno.fag ter ,.,.... OIJ wa Pvrt,.usca ij. AW
uo no pnao, da remGs; que /Ae d.dus 7WJSIG nlaor
pera tiBtlopMn'fll. a . ..
V eodo a.t'*e qoe. fera 81 4 :era por da mais GU
lhar pola t01'1NJDSe ao paraa, k ctiilae aoa elpheit-
ros ho pouco reoado '}.i traaia : do lj1 todoa 6cuo. tie
tristes coma requeria taJDano deaaatre,. per.qu.e eat.aue
.em. perWGI-dr& ..,.te pm: teli 'III GOJP8r, Bem\ emq.M
LIVRO "ti. '19
JJBuegar & pera uyrem .em terra era pouoada de Dlooroe
immigoa dos Portugueaes, prinelpaimte poJo difto 4.
atonio faJeyro fizera-& faaia por allla Ctllta. 1intindo
01 remeyrs bo mao remediu fi auia fugirlo aque"
Ja noyte, &quando amaolleeeo enaoo oa tree eomp!a.
Dheiro tio fraeoa dauer d0111 dias que nll quaal
nada qutt eatau pera eapirar, & coea&a neee11ldade lan-
filltAo enzolos ao mar com que pesearlo alg11 li cc>-
mero cozido em b ealdeirilo em ll ho coterlo
E veod01e como digo aem aerabf1 remedio , acordaro
que espera111em ate bo dia segainte pera "er 1e tilo a
nau que por veatura se mudaria d6de a deixarlo, 8c
quAdo nAo, .que entlo 18 auenturasaem a ir8 no para6
ao lligo de terra ate Mazeate, lt eomerio trigo colido
dia qoatrG alqaeyrN q acertaro de ter em Jttl fardo
que deitaro Do para pera Jaetto: &,. al8i corneri!tJ a.lgfl
pescado i) tomasll.. E aasentadOii:ois&o Yigiarl para;
8t de quando'qoando hilo aterra a er se parecia a
nao t & eate mesmo dia deapoia de horas de espera es ..
tando outhatJdo ptara terra -iro supitarute ayr detrntt
dil penedo h ii mouro mlcebo da te dtatyto anoos c ha
lota na 'c.beCia, & bit pano encachado & naa mios hila
mea Eauydando Afonso daueigalj era oilada de84
parou lia eapingarda q tioba eeuada, & se ho n1oura
Dlo e baqara a1atara bo, & em bo pelouro passando
}t'uantase & dido efisigo no traar nadou cO muyto gtllde
preua ate chegar ao para6 broda.ndo como que dizia
que lhe mtlo 6zessem mal: & em chegAdo ao para
eaido dotro, & despoia que tornou a h o JOie-
go q linha quaai perdido e medo da espingardada, co-
meccou de falar & ll bo DOO entdilo ajudauase tam
dacenoa. E quia nosso 1eftor dar grafia aos cpanhei
roa i} o q dizia, q era <} ete andldo encima
tia serra ande goardaua gado os .vira da aao che-
gar a letfa & le>rnar pera despo19 pera terra,
& nao ae partira aqla manltaA, por auer d deles
G lia dizer peral} Do eepuraaal por ela, & l1 sede-
tl6 . . DA BI870.1A DA tNDI&
uio d.fr a htla pouoao de mouros chamada Mete
taua dali perto, eujo Xeque era amigo dos Portugueses
& os ae:asalbaria, & q se quisesse 1 lhes hesae alga
eousa q ho faria de boa vtade. E oa ..
. nbeiroa o que bo mouro dizia alegrar41ae cr!do tl DOISO
seflor era o (}lho midaua pera se saluar & derlhe por
isso muytaa graas, & rogarlbe q Jhes fosse busear al-
gu pera o qlhe derlo quatro tgas prome-
tdole se lho leuasse de lhe dar teadas & espadas q
Jhe mostraro , & prometeo de tornar ao outro dia
as mesmas horas , & asai toroou oo . hil fardo dapaa ll
saro hs bolos de farinha de .trigo .(J 01 mowos com, &
JJii caba((o eheo de mel brico & cinoo .. & .diase
lhes da parte do Xeq de Mete q se fOMe pareJ&i porij
folgaria muyto de os agasalhar & i} os teria ate auerlt
algi:i remedio pera -se -tornarA .JJtdU,. o.a ire pera Or-
muz. E dldo eles ao .mouro quanto 1M prometeria.. lhe
rogarlo fosse di3U ao Xeq que Jhe :regaulo muyto q
midasae por eles .porft por niG aaber a erra nilo-.pode--
aceitar a pouoao, & .tib tio fracoa l)
ao se atreuio a .remar: & que se .mandasse .por eles
lhe darie 1lara6 & quaalo tioWo .. nele. E Jle mou
ro lhes prometeo .fi aquela noyte ho . .Xeq por
eles: & mdou que duae ou tres horu I te" a1anbai
a eles quatro Cafres biia almadia catiuGs.4o
Xeq que hiilo por eles, &, eitildo ao -seu rDQdo em ai...:
Qal dalegria os tomaro de toa & se for, & de. madr.u-
gada ch.egaro dflfrte da ;agoada q. ho Jli.Joto mouro di-
zia, q era bQa leuada dagoa q say da serra & caya aa
praya .. E tomAdo ali os Cafres agoa tornarlo a aeu .. .ca-
' minho., & i! elw-garao a & eru4d.o
fuy ao looo sirgueiro no qtwria sair I terra,
dizedo .q lhe par.eja q ho Xeq lhes aui.a de .fazer. trei-
o. E f.JOII ois'o .auer . & ho Xeil ser h
hom! & discreto pa.receolhe o-q e-ra' k por ieso se ro,
hua almadia ao pllra hilas na mio per q
.. ao fJ!Rra., d.ieJhe I.
'
LIVRO VI. CAPI,'vLO XXXIX. 81
Jingoa q viessem @bora , & q folgaua muyto
.c sua vinda: q fizess cta ll estauo tre Portugue-
IP8, & (a.zdo os desembarcar os Jeuou pera as suas ca.
sas que ero muyto boas & sobradadas & os apousentou
.em ha em que esteuessem apartados, & aJi for:lo muy-
to ben1 agasalhados, & asai ficarl.o naquela .
.c A P I T V L O XXXJX.
De eomo Antonio faleyro se tornou pera a lnditJ , do
1ftt6 aos tres companheiros estatio com ho
Xeque de Mete. .
Antonio faleyro despois que mandou a mio Ca
. Jayate foy se por a(lla costa em que fez algas presasde
dinheiro q Jilto c o q ja tinha determinou de se tornar
I ndia, por<t por os nales q tinha feyto por aqiA cosfa
nilo ousou dinuernar nenh lugar dela, menos t
Ormuz JlOr amor do gouf'rnador lj fora sem sua lica'
& porl} ele n queria tornar a Goa por nilo dar parte
das presas a Frcisco pereyra q sabia q lhas .auia de to-
mar se lhas nA desse, foyse dereyto ilha de Dada
est antre Chaul & Dabul, & ali inuernou , & despoi1
ouue perdlo do gouernador: & assi ficou s castigo de
tamanha maldade & treio como aljla foy, porq sendo
muytos lugares da costa Darabitt amigos dos Portugut)..
. ses escdalizou de tal modo c os dnos & n1ales q hi
fez li fi cario mort.ais imigos dos Portuguesf's, & dese-
jauilo de se vingar deles: pelo fl hfts Xeques vezinhoa
do Xel} de Mete <1 tinha em sua easa os trea
Po.rtu!Cueses q foro da companhia Dantonio faleyro, Jhe
estranhar niuyto agasalha los, requerendolhe
que lhos desse sen!o que iriAo sobrele & ho de-struyriio.
temendo ele que ho fizessem assi por serem muyto
poderosos & ele poucQ, contou o que passaua aos
eompauhPiros, mostrandose muyto triste de os noo ro-
der ter rogandolhes que oi ouuess(4 por. mal de OJi ma-
Livao VI. L

-
81 JtA RI8Yeala. t)A tNBIA
dar pera casa doutro Xectsee parlte, q moraaa
las legoas , & q este os midaria a Ca1sf!, cujo era
grde anigo doa PorLugueee., & dali aueril seu rerne-
dio. E mdou hil seu primo I outro para b ea
qui pado, & asai hia bu 1eu. E Wo por eu caminho ao
lgo de terra lhe sayrio triLa atwadiu carregadas de
mouros armados pera os tomar, de q 1e liuraro c da-
r velas dus paras : & como bo v tO era fresco dei-
xarA as alanadias atadas. E despois disLo foy ter coeles
:b "aa.uio de Porluguesea que era da conerua dG
Luys meneaes, & h ia por capito dele h Coame pin-
to criado do d Luys: a qu 011 tres cpaaheiros
ctario o l} actecera, & a obrigao t'ID q ero -ao
Xeque, pediudojbe l} os Jeuaase oo oauto! 4o que ele
loy cl-te, & por isao deixaro bo caminho que leuaul
k se espediro do primo do Xeque a qu mandarlo por
ele ho seu para, & ha arroba despeciaria 1 pediro
Jlera i11o: & assi algilas pec(88 que podero auer, _ma o ..
daodolbe muytos agradecimetos pelo bA que lbes fizera;
Jedindolhe perdlo de ho nil pode r mel bOI' seruir, &
.ho aauio ae foy a Caixe, cujo porto eatdo aurto
breueo taJnanha tormela de veto & cbuua q qutatt oaos
eatauo no porto se perdero feylas pedaoaew terra'
assi outru que auia pouco que partiro que arribaro,
aui ae acolhero ali que se acolbio de Cora;
.& os mares ero ti grossos & altos q qudo aa das ql"'
brauo e terra traullo por ela dtro grdespao: &
.eayro no Jugar mil & quinbtas casas jtamente q se
aaaasearo todas. E foy a destruyo to espantosa .&
:medonha que no auia qu no paso1asse de a ver: &
.et; tudo ho nauio de Coso1e pinto ficou saluo & spre
e teue sobre as coras. E cessando a tormela foyse a
Ormuz , & aasi se saluaro os tres cpanbeiros , saluo
.Joo sirgueiro que c a lornlla que digo arribou a Cai-
sem en1 h oauio de CbaLis a q se mudou pera se tor
.uar lodia, & quando arribou ho nauio deu aa costa
em que ae eapedaou com morte de quantos hio nele.
.
LIVIIO 'YL CAPI'n'LO Z&.
. C. A P I T V L O XL.,
as
I

..
1k com. o , .... ga'tllwM S. DI ttmadaria de Poru14
de
fio Hidal:eo 1t ti.nba grade de Yer .posAir
tanaduias PW & cte Salsete & el rey cJe. Pgrtogal
andaua &empre eaperldo tlpQ pera as cobrar , & o
goueroador &. dS Luys seu irmAo fora da ln dia qtae em
Goa Dlo fieaaa. mais glte l} 01 ordenados fortaleza ,
deteri.oou de as tomar, & pera isso mld>u hi-seu ca-
pitio k seu parte c cinco m.iJ bomi1 de p' & de
uaJo,. l} e11trldo pela comarea daa taAadariaa eumeou
darreeadar as pera ho Hidalcla, & foy ter a ha
aldea ldestaua hil Andre pinto taadar peltno c aete
o' to Portugue1e1 ll tod.os forlo mortolaaluo efe, que
escapou muyto ferido & se acolheo ao Pagode de Ban
tfor ,. ondestaua hum fidalgo chamado .Fernle e aDes de
Souto mayor, que era Taoadar m6r I} tinha ali &lia e
tlcia, por ho Pagode ser forte & cereado de mUFo de
pedra k . cal : & tinba o & cinquota Por,ugueea;
de que 011 trinta erilo de caualo., & trezltOtt piles da
terra. E como Ferno eanes muy&o esforado, em
os immigos sobre ho Pagede sayolt.e Ao eneo,..
'tro, k foy desbaratado por desarraajo doa eu&: & el
muytos feridos se reeolbeo Paode. E os
migos por i1110 muyto soberbos, ho teuerfto tereado fiou
dias- E oeste teanpo foy nona a Goa a pPre,..
ra, que e.rfto mortfJI quantfll estaul.o no Pagode!
maudou Ioga Antoaio eorra d'e Gt>a c certas .fustaa
pera que escaparAo .. Com cuja chf'gada
eaaea folgrtJe mayto: & ,.-ndose e& algua
te que Antonio traaia '.que rodiiJo metPr no Ju
gar da q ti aba ferida:, determinou oorn. conselho de it
buecar ol imigoe & fora da terr .. , perR bro q"
maadoa' aua buaea.: .k do Jbe deJea outra na.
. . .
LI
-
8-6 DA BJI'I'ORIA Dk
ua , 1e nl que passaro por bQa aldea chamada Vern
da hi a legoa & mtaa, mas que no se sabia onde esta-
uo. E como Ftarno eaoes era muyto esfori'ldo, & lhe
parecia que sabia be1n da guerra: asaentou que- 01 im-
DJigos hio fugindo com Dledo ,. & l} com qualquer
os poderia desbaratar: & partio logo apo8 eles,
Yintecinco Portugueses de caualo, & cto & vintecioco
de p, & treatos pies da terra: & ao outro dia a oral
de veapera passou h rio que se chama ho do Sal ( trea
legoas donde partira) & no cabo de hna grand., & fer
IJ)Osa veiga que se faz da banda dalem : a tiro de bom
barda ouue vista dos immigos, li. estauo
ao p de hum oyteiro. Que em vendo 08 Porlugueses se
leutaro Iugo: & como estauo espalhados & erlo clco
mil, parecio muyto toais do, que ero: ho que crendo
Ql Portugueses se & dizio que aqueles
e rio muylo mais dos. que foro sobre ho f>agode. E.
do FernAo eanes este espanlo, deteueos pera os eafor
c;ar & disseJhtJs. Senhores de que vos espantaeis! por-
que nAo erQ maitt o8 imigos que nos cercaro l es-
tes so, que se ho for no Jeuantaro to asinha bo
cerco, & de se auer por poucos, pera contra nossas
foras nos alargar-lo: & atsi espero em nosso Senhor
que Jhesha agora de parecer pera oos fugirem, &coes-
ta esperaD((a q todos aut'moa de ter. con1o Cbristlos,
auen1os de dar neles, posto que fossem mais do
que vos paressern , no temos melhor remedio q .pelejar
ij se nos i)rtanJol recolher nio temos se no ho Pagode
que he muy longe, & se voltamos estes perros ho ele
crer .que he c oledo, & por isso oos ho dapertar, de
maneyra que mais dano nos h de fazer aem pelejarmos
(} & lj nos nlo sigi, corremos mu,to perigo
este rio } temos paa1ado, porque a mar en-
& ele be estreito, & os de p esta certo no aeba
v ao, & os de caualo duuido,: & pois em voltar & em
pelejar ha perigo, auenturemooos antes ao da
que be com hoorra, que_. ao do. fogir que pera
JA\faor ctAPmlicr xc. 16
ses he tio: vetgnboso & de Ul.la cteaonta: Jt precdo
i ato ben1 a todos acordarilb que se asai. E estdo
aesta pratica euydantlo- oS imigoa que se e-tinho
Gom medo deles- tornos cooieter, feytos em duas bata ..
lbaa l} auia muytos de caualo & hua
dejas comet.eo -os l
1
ortugueses de rosto, & -a outra lhes
tonaoa a traseira . pera ficarem cercados de todo & nfta
teri! por fogir, Jlorl} das ilhargas tinblo ho rio &.ho
Dlar. E vdo Ferno eanes que ho querio ct'rcar, an-
tes de ho disse aos seus q nllo uia n1a1s que
esperar ll desse Santiago nos immigos & assi ho fizero,
& abaldo fugi"r!o os pies da terra: &os Portugueses
ficario cento &cinquota ,- que no era nada pera ta-
manha JIJultido !de n1ouros: & parece qoe fy niJagre
de Jwsso Senhor o se sun1irl todos antreJes de ntuytas
feridas que todos reeeberilo primeiros eneontros' &
forlo OlOr tos cinco d;e caualo, & quasi todos os outro
feridos., & antrele" eaoes c'om ht'l dar-
remeso lj lbe pa114trAo o coriiiete pela ilharga ezquer-
da & bo feriro, & a bit Diogo de criado -do
Duque de Barga.n<ca. cortar4 de bii p qilanto lhe say
fora do estribo, & pFOU&Jef-AI)(JI80 Seahor por SUA pie
dade que ainda q, Fer-no -eanea foy to mal
por isso desacoroou, tea muytoestur<io nol
immigos, ajudando os seuscomo bo1n con1panbeiro; dom
que.. os esforsou que nAu pEJejau. ot.,n'Jo. ee-nto &
quarenta & cinquo, se no con1o que foro cinquo mil,
ferindo & ntatdo muytos doa anouros: & antreles foy
ho seu eapito, que os desta prin1eira batalha per-
dido ho esforo se desbaratar Jogo & fogiro: & con1
ho in1peto q leuauo derlo na aegda batalha que vinha
pera ton1ar aa costas aos & desbarataro
os que estauo nela, que tanabt'm fugiro cuydando q
erilo os (>ortugut'ses que dauAo neles, & assi fugiro
hs & outros: & era muyto pera Jouuar a nosso Senhor
Yer cumo fogio SE'Ddo tantos: FPrnlo eanes no os
quia 1eguir_ por eslar taiD mal ferido coo1o estaua, &
au IJ;
ter toda sda gente Dluy.to ferida, & os eavalot. mottoa:
& ttuis nosso que lhe nlo ma,ario mail oa eira.
quo que disse, & dos oures segitdo ae deapois 10uhe
foro morlos mil, &t, os maia dele hom&J e8Dolhidaa, co.
mo se vio na riqueza das Cabaiae daa .toucas. & dM ter
que lhe forAo tomados pelos Portugueaea deapoil
que ficaro seguros no campo: de por ser ja pecto da
noyle Fernlo eanes se deixou eatar ate que ama.nheceo
q bus aos outro como melhor podero se Jeuar!o d
Antonio correa estaua com a1 fustas: em que se em
barcaro muyto fracos, & se oa mouroa acertaro de
tornar nam escapara nenbih E Anleniocorrea os.leaoa
pera Goa onde muytos morr.erh de1poia d.aa feritiM .
como Fraaciteo pereyra nlo teoe gente que mdae
terra firme , pera acabar de deitar dela os Mourea : te-
uero 6lea tempo vendo. qe n bia aiO<em to.111ano
aquelas tanadariaa que rendiilo cine.nta mil pardao1
douro. pera el Rey de PGitugal: o q.oe mo KQnlecera
ae o gou.eraadQr rra IDdia ... -poqrue ouuera di o
uernar em Goa donde Ioga sccorrt'ra com gente, & 1a
acodi r a em q-uente teuer.a pouco q ve. {azer em deitar 01
mouros. fora btatlo, pPiejar
doe Portugueses. E gan.badaa ea6aata-badariaa
7
mandou
bo .Hidalcilo outro capito fJUe fez .aeu aaeeate. em Poa
d: &. porlj, este tolhia .qae no f01ee a Go.a
tos da terr firme,. fez. Fraaoiaco pnayraJ paa ooele ..
. .- '
' '
..

.J ..
.. ..
.
J . .
,. .
I
'
I ,., _.,
I I ' ' ' I


. .
. '
I ,.J,... a. 1 i l I 1 j . ;., ,I a a I .. .I .

-
8f
. '

C A .p I T V L O XLI.
I
De OOJM i'lla. doii1QQS Jla da FerrMiD t .mag
lll4es 9ue IWI p_ertJ E11JN1riha arriMI a Ml,tluco , jO,
tcn.JaatJa Porttlf"CIU.
Fazendo A-nloaio de { eomo diaae atras) a (orta-
kza de MalueQ eOfQO os .aree ero diferentes doi da 1-.
dia' .&. aasi ()8 adoecialhe a ceote' do que .
ide tDmaua muyta & aesi por no achar
faciiidade.que eMperaua pera lazer a furtaleza, oem a--
fDi.zade Ba ra-,nha tle 'feraate. E misto adoeceo lamb&,
Do que eais1e eau cama :- mas bOa roim diaposi((lo do
deaeonteotaalento que tinha, & arrepBdiase bl de ter
aceitada al}la empresa. E aodaado asai soube que
o da eosla de ba ilha chamada Bataehina .cincoeota
legoae da .de 'fernate aodkua . b.a das duas naos doi
CasteJbaoo1 q partiro .de Tidore, que &1'ribara do ca
minbo por fazer muyta agoa & o poder sotr.er ho mar;
i, de trazer dole toda a geote andaua como perdida
1ea1 poder toma. .lerra. O que abdo A atonio brito,
pedio a dom Garcia que foue por ela, & ele
foy no seu aa.uio iodo em aua cserua Uachil Daroes em
bta corara, & em outra hia hl Duarte de nsende
eriUo da ezy toria de Maluco; que despois foy fey tor &
leuaa desaaseya llortugueses. E chegado dum Garcia
oode ,a nau an.daua achouha surta, & nlildou a ela Duar ..
te de reaende que chegado a ela bradou , & a gt..e es ..
taua .tio te & lo fraca que ningu lbe resp<Jdeo,
pelo. Duarte de reseude entrou dtro com a gte
armada. E cuyddo os Castelhanos que os querio
tar }Jediro misericordia, & ho seu capito que se cha-
maua G<ialo gomez da espinhosa foy falar a Duarte de.
resflode, & lhe contou sua desaueolura: & ele ho segu-
rou & leuou a d Garcia , em cujo podE'r se meleo co1n
quantos estauo Da Dao, & dali se tornou a Teroale, &
88 J)A RIS'M'RIA DA INDJA
a entregou a Antonio de brito com todos os Castelhanos
que foro curados & ft1!'&lafhadcs como Portugueses, &
na nao furo achados liuros do astroJogo san1 Martin q
hia c Fernio de magalhlles &. falt,ceo na wiagem ; &
,ssi dous planispherios de Fernl ele magalhles feytos
. pnr Pero reynel, & outras .cartas grnndes <to caminho
do$ Portugueses ate a I ndia, & quarteiros dela ate
Maluco, & todos errados : & assi foro achados os. li-
uros de _todos os pilo lo$ das naos da<'tla armada, & doa
verdadeiro pareceres daqla viagiJ: em q se achou por
eles mesmos ser Maluco & DAda do descobrimto dei
rey da Portugal: & todos liuroa & inatromtoe fo.
ro entregues. por Antonio de brito ao feytor: & tlbl
foy achado DP&ta nao bil Gaspar rodriguez Portugoes, lJ.
estando em Ternate por feytor de "'uytoa
ao tempo que os Castelhaao1 cbegarilo a Tidre fugio
.pareies, .com a fazenda que tinha das partea, & se hia
-eon eles pera Castela : . poJo que Antonio de hrit h o
mandou degolar, c pre.glo que pubricaua sua culpa.
E estando esta nao a-qui surta deu coaf.a assi como
estaua ear.regada. com btla trouoada f1Ue sohreuoo, &
perdeose com quanto t-iaha: & esta fita ouue a armad
de Fernllo de magalhas & ele, q foy juizo de nosso
Senhor poJa treilo l} fez a seu rey em lbe qrer falsa-
mte tirar ho que era a.eu, & posauya c tto justo ti
tu lo, & ter gastada nisso tta parte de IUR fadda.
E despoia 4 estes castelhanos forJo sos, oa mldou A O
tonio de brito per a Malaca : & leuouoa d Garcia rriqz
(i parlio pera l na entrada de Janeiro, de mil & qui-
& vinte tres: onde. foy. ter .em Setbro do
mo aan. E dahi os mandou lorge dalbuquerq pera a
lo dia, de Jhea fo-y dada pera PortusaJ.
I
' ' . '
... . J
LIIIRO CAPI'I'VLO XLII. 89
C A P I T V L O XLII.
De amao os mouros dtJ ilha 'l'idore , mataro vinte
iantos Pelo se a guerra tre
.Antonto de el Rey de Tidore
.
Ao tpo Antonio de brito comeou de lzer a f'Or-
taleza ,. andaua hum tio dei Rey. de Ternate degradado
da . mesma ilha, ja do tempo de quando. seu j.rano .era
Yiuo, que ho degradara por causas. que pera isso teue.
E eomo este I fite soube que el Rey seu jrno.sira mor-
to, quiaera .que lhe fora leuantado ho degredo, .& tor-
Barse a. sua terra: bo que Caeh.il. daroes .estrouou, te-
metido que .se. ho outro tornaaae; que lhe tiraria
mando que tinha Da terra que era o1uyto grilde. E \'t-
dose este lfante sem r.emed;o., despois que ileube An-
toaio de brito fazia a fortaleza , qruis ver se por ele se
. podia tornar a sua terra : pera h o lj se foy a de
Terna'e & se meteo na mezquita; donde mAdou dizer
a Antonio de brito q se queria tornar Chriati9, o al-
gs .outros, qoe Jbe desse seguro pera entrar ria cidade,
:porque &e temia de Cacbil daroes que logo foy disto .a-
oisado. E se fey a Afltoaio de brito & lhe disse : i} por
nen.fl modo aquele hom .auia Da .cidade , .por
ser nela muy odfoso, & .se querer .)euafltar -contra ho
Rey passado , lJUe. -por eausa bo ele gradara ; assi
eutr.as muytas rezes:. por onde nlo er.a bem que tor-
naaae, dando cor -lj se e1e consentisse que t.or.nasse, &
qoe -se 1euantaria a t-erra contrele: ho que Antonio de
brito temeo. .como ainda tinha .a cerca da fortaleza
pm fazer, & tinha maytos doentes, nlo oueou de bolir
consigo:.& polt() que lhe pesou muyto de no fazer a-
qle bom Chri&tlo., mAdoulhe que se fosse, porque lhe
nio podia valer , 8t ele se foy. E se este homA se fiz.f'ra.
Chris:tlo, em poueo tpo bo forft6 todos os daquela ilha,
aegildq au1a poucp que erlo. IJlOUros: & .desta _vez fiepu
biVRO VI. M
90 DA. HISTORIA DA. INDIA.
a terra to aluoroada, l} Antonio de brito teue asaz
que fazer em a tornar a .. pacificai, & assi tinha muy lo
trabalho em nio auer na feytoria nenba roupa ll gastar
pera auer por ela marltimen(i &cousas nec6ssarial
ra se fazer a fortaleza, & muyto maior ho teuera, se
no chegara de Malaca hii fidalgo chamado d Rodrigo
da silua e hu nauio, en que leuaua fazeda pera a fey-
toria, com q se remedeou dalgiias necessidades que ti-
a.ha, & coeste nauio vierio tamb algis jungoa de Ma
laca, &de Banda; & doutras partes, .a buscar Crauo
como acostutnauo: bo que sabedo Antonio de brito;
determinou de ho no consentir, porque queria q fosse
todo ho Crauo pera el rey de Portugal , por esse ser .. ho
_fim pera q mandaua ali fazer aquela fortaleza: & m-
clou pedir aos reya comarcos em cujos senhorios auia
Crauo, que ho no csintiasenJ vender a outrern se no
ao feytor dei Rey de Portugal, & isto mandou especial--
mente dizer a el Rey de Tidore, porque soube que es-
tauo seu porto juogos de Bda, que com seu
fauor seus donos de carregar, & isto Jhe
mandou pedir & requerer por hi Antonao tauares, que
foy ein ha com vinte tant.os {Jortugueses ' &
maodoulhe que quando el rey no quisesse mandar ir os
jungos de seu porto, que os fizesse ir s bonbardadas:
ho q A ntooio tauares fez con1 .tanta exorbitancia que el
Rey & a sua gte ficou enJ extremo escandalizada dele,
mas pOr. Antonio tauares estar no mar & ter artelharia,
nlo ousou el Rey de bolir coeJe: & estando ele no por-
to pera acabar de outros jungos se bi fos1em
deu lhe ha toruoada com que a Custa deu a
costa, & Antonio taua.-es & os outros se saJuaro em
terra com muyto perigo: mas _ aproueitoulbes pouco,
porque como a gente estaua escandalizada,- como os Yio
assi desbaratados , remeteo aeles c suas armas , & ma-
taronos a todos: & tn1aro a Custa & artelaaria. Ho
que sabendo Antonio de brito, mandou, Jogo prender
aJgs carpinleiro de! Rey de qucp JJie preata-
..
. .
- I
LIVRO VI. 91
ra pera fazer h ii que lhe de os
prder, mandou a el Rey de 'fidore bo porque os
prendera, requeredolhe que lhe mandasse logo as ar-
mas dos Portugueses, a fusta, & que lhes
fora tomada , & os. mouros li os mataro pera fazer j-us-
tia deles, ao que no satisfazendo el Rey, determinou
Antonio de brito deJhe fazer guerra: ho que Jhe Cabil
daroes cselhaua que fizesse, pera ter dele mais
sidade do- q tinha, & dizialhe q se d.eixa$8e assi passar
- aquele dei rey d.e 'fi.dore que cada aia ho
teria ho .otfeder: & que a raynba & seu .filho ho
ajudario posto que_ ela fosse filha dei rey de Tidore &
..ele seu neto: o q. era contra rezo, nem a rainha ho
quis fazer, & posto que no fosse de praa secretamen-
te mdaua aos seus que no ajudass a Antonio de bri:-
to ctra rey pay, & que se leuantassem contra
Portug.ueses. Do q Cachil auis:>u Jogo Anta:-
de brito, & lhe que metesse a raynha &
.seu filho na fortaleza, & que. coisso seguraria a. terra de
todo. E sobristo ouue Antonio de brito conselhp
aes fidalgos & caualeyros q. estauo coei e, &_ os mais
deles lhe aconselharo q por nenhil modo bolisse cou a
raynha nem c el rey , metendo os na fortaleza
se Jeuantaria a gepte contreles & Cachil Daroes no
seria poderoilo pera os apacificar, que melhor seria
uar a raynha por be. E. Antonio de brito no quis
1nar este cselho poJa i_nstruo que tinha de Cachil
roes: & queredo ho poer em obra soubeho a raynha &
fugio pera ha serra & dali se passou per.a se.u pay & bo
rey ficou & porque no fugisse lamb recoJheo o A
tonio de brito na fortaleza tratdoho como queera
c todo se.u estado sen1 Jbe faltar cousa nenha. E
tudo ven.do. a g@te da ilha coano ho seu rey tue ..
tido. na fortaleza/ & _ho no deixau3o sayr deJa ficaro
muy de1contentes. parecedolhe que era preso, &. Quue
algs em algiis que Cacbil Daroes apagou,
mas no que a gente ficasse de todo be com Antonio de
K2
92 DA HISTORIA DA INDJA
brito nem bo querillo ajudar na guerra e8tra el rey de
Tidore por ser pay da sua raynha : do que Antonio de
. brito estaua n1uy agastado, porque por ter poueos Por-
tugueses & doentes, & tinha a fortaleza por aeabar nlo
ousaua de os apartar de si, nem de os auenturar guer-
ra: & a que queria fazer a el rey de 'fidore l}rialha fa-
zer com os 'fernates c proposito de lhe derrabar coeles
seu poder: per a que quaado os Portugueses fossem te-
nessem anenos que fazer, pera o fJUe conselho a
Cacbil Daroes que lho deu muyto b, &. foy (} mdasse
pregoar polas da ilha que_ qualquer pessoa
que leuasse cabea de 'fidore a Antonio de brito., o a
lho Jeuasse catiuo que lhe daria por cadabi h pa.Oo fi... .
no. E como eriio por ganbaren1 preio
eomeariilo logo de fazer saltos na itha de .Tidore, co-
.mo comearo, & tantos os l} mataule .que no
auia que. abastassem pera lhos pagar, & tambe
dos Ternates morrio n1uytos , & desejarem seus paren-
tes & amigos de vingarem suas mortes foy causa de a
guerra se atear, & comefiOtJSe de fazer muy erll'a dal&-
bas as partes, & os da ilha de Bach & de Geilole aju-
dauilo aos 'fernates por amor de ganhar& os pa ..
nos. E. com toda esta gente que era contra el rey de
Tidore desejaua ele to pouco paz nem amizade com os
PorJ,uguesea }leio escandalo que tinha. deles que n-unca
a ped:io a Antonio de brito, nA se lhe deseuJpott do
passado. E neste tepo mandou Aatonio de brito desco-
brir outra Bauegac;A pera Mafaa po}a via da ilha de Bor
neo, que lhe issero que- era mais breue que a da }Jba
de Banda, & mdou a isso h nauio h Similo dabreu
seo parente que par,io de Ternate em lunbo: & por-
que no soube o que lhe sueedeo na olo direy
mas se nlo que chegou a Malaca em N ou&bro h ii mes
despois de dom Garcia anrri-quez q-ue fora poJa via de
Banda, & auia onze meses que partira de 'fernate.


'

!
!I
11
n
'
I ,.
LIVRO VI CAI1'Vt;O XL)ll.
C A p I T.v L O XLIII.
De como d)j Pedro de castro pOs a obtiliencia dos reys
ZanNar Pemba as ilhas Querimha que lhe de
sohed.ao.
lno8rnando dom Pedro de castro & Diogo de melo em
Moambique cotna atras fica dit0 chegaro ao
mr da fortaleza htls ebaixadores das ilhas de Zanzibar
& PAba.: pedindolhe que pois ero vassalos dei rey de
Portugal lhes desse ajuda pera sugigarem a seu senho-
rio as iJhas de Querimba que sendo suas selbes reuela-
rilo c fauor dei de Mombaa, & nelas lhes tinbo
tomados hfls zanlbucos & morta algi'ia gte. Ouuida es-
ta embaixada pelo alcayde mr por quanto no era po-
deroso pera dar l1o socorro q lhe pedio requereo aDio-
go de melo & a dom Pedro de castro que socorressem
aqueles reys, porque seria grde serui<io dei Rey de
Portllgal. E por Diogo de melo no poder ir foy d Pe-
dro sem & foy no batel da sua nao arrombadas,
& escolheo per a ir n esqujfe ChristouAo de sousa , de
.que faley nos liuros atras q hia por passageira & Jeuaua
-a capitania deChaul, & coele & com d Pedro forilo
outros fidalgos & gen.te darmas em paras da terra , &
aerio por todos passilte de e dos nessos. E in-
do ao longo da costa chegaro a htla das principais ilhas
das de Querimba h M antes d:e sel posto, em
ij auia ha de mouros & estaua em goarda.
dela hti sobrinho dei rey de Mombafia eom g!te de goar-
& coela ajuntou toda a ,Ja terra que era muyta:
& vendo vir os nossos euydando fl 68 enganassem say-
rllo ' praya c mostra de paz, mas quiltia viro os nos-
soa armados reeolberaft8e pera a k podo em
saluo as mol_herea & filbos com outTa gente qe nAo po-
-dia pelejar, & assi ho mais que deixaril se ea--
:tar OOD) suas armas per a terra. B Disto che-
9.4 -: D..4, I{!J}fl\.;
garo os nossos a terra , & dom Pedro fez deles dous
esquadres, & com de sousa c
outro entrar na pouoaito cada hil por seu cabo em que
acharo. grande resistecia: pQr.que. ho sobrinho dei rey
de Mombaa era esfora;do .& a gete tinha de-
fendiase bem, & assi se a pelejfl
espalhandose d Pedro & Christouo de sousa c os seus
poJa pouoao: & durando a bil fid4llg9
-chamado, A ntoraio galuo. filho que fora de. Du4'te
u!o, que ia coan Jom. Pedr-o .se per:deo de ua .. ompa-
nhia, & buseandoo com ho acomp3obauo
foy ter c sete ou oyto dos o.ossoe- , que pelejaulo
muytos mou.ros, por sere muytos. os. tratauo .muy
mal com . muylilS que. lhes tirJho dado. ,E
gdo Antonio gul\JO, fez
os mouro, & foy ajudar a Christouo de. sousa, .. qui!
estaua em grde aperto c mouros, <teatro em ba
c;asa, ho Christouo ,de sousa JPUJ .esfQradl.\-
mente matdo muytos, .mas fic;ou ferido. E nes.te teui-
JlO. na parle onde Pedro., :foy mo.rto ho. BQ-
bri nho dei rey de M9baa , que qs. mouros dea-
barataro & fugiro, ficdo muytqa .&.dos. Dwt-
sos , foro feridos a fora Christoqil So!)sa, Gaspa.r
preto seu er1ado, Nuno freirt; ,,. ... IQ-cb.edo, .& ou.-
tros de noyte a
colheo dom PedrQ os hila. do
mar eateue aque'a noyte. ante manb&,
que. entr;lua gente da . na a se ajtar
com os mouros, & IJ:o qoe '' .po.dia fa.-
zer c a _,mar .. vaz;ia., .a Ap\ooiy q.ue .fos-
se c algs dos. nssos a J h o .eJJt.rouar., & .. n4o. pode
ir logo, por com febre, & foy bem de
dia se foy aj.untar Anlon,iq _galuo, & nos
mouros & muylptf., & OQ_tr.(}S. E
.roubada a em que se_ despojo, que .. va-
Jeri a duzetos m ii cruzados , foy pos.to fqgp
d __ lbe.RI
..
LIVRO cAPJTVLO :XLIII. 9()
mouros dauo porque ho no fizesse, & ele nAo quis
porque ficassem. esarine.taaos :; & no se leuantassem
01ais contra os reys de Zanzibar-, &, Pba, a cuja obe-
diencia \>a totrmu ' &; assi '01 outros das outras iJhas'
que vendo estes desbaTatados & castigados, se torna-
Jilo a obedicia doa reya : & Elstdo ainda aqui d Pedro
alagaro se oa pras, em que os nossos tinho carre-
gado bo despojo que- ouuer dos imigos & perdeose to-
do: feyto isto partiose d Pedro pera tedo
mildado diante Chriitou&o de sousa & os o'utros feridos.:
E partiilo daJi por ho batel ser pesado & mao de
remar '& dar muyto trabalho, determinou de ho man.dar
a Merliode, pera de ho veto era a. popa, & por ho ba-
tel aer grande sofria ho mar, & ele iria no e&quife ao
Jongo da terra pera & deu a capitania do
batel .a Antonio galuo, & con1e"ndo d caminhar, es-
tdo dom Pedro surto hila 11equena enseada, estando
ele dormindo des.pois de saiose d Christoulo de
oastro seu primo, & assi os outros ean terra, oDde ou-
uero hum rectro com muytos Cares, que os tratario
mal , que os fizer recolher ao t'Squife muyto feri-
doa, & isto .por lhe acodir :dom Pedro que acordou ao
arroido, & ae no aeodira todoa furflo morto,: & v en-
dose assi dom Pedro tornouse pera lio lugar de q parti-
r-a, de achou ainda Aotohio gi9Ao que no era parti-
do, & aquela noyte morreo? d CbristouA de castro , fi-
lho dP. Felipe de castro, que fo'l hil dos feridos. E por
dom Pedro ser parente Dtonio- galuAo& muyto seu a
migo, rogoolhe qu deixasse h batel, & fosse eoele no
esq ife , & assi ho fez : & o o batel rnldou por capito
a dom Roque de castro seu jrinlo: & ele tornou a seu
Mobil}.
..
DA BIII'GiliA DA INDIJ.
C A P I T V L O XLIIII.
Do que Antonio golu4o fe t"': C'AJtangon' per4
'MOftJmbtqu,.
E indo aO longo da costa foy ter coele htl zAbooo
regado de mantimlos, em que io Portugueses, .& por
algs respeitos que pera isso .oaue, mudou dom .. Pedro
ho conselho de ir no esquife! & deixdo nele por capi-
tl a Antonio galuo, foyse dite ne E Antonio
galuilo ficou no esquife , e q pas1ou aaaz de trabalho,
de fome & de sede , com todos oa de sua eompaobia : &
estando trea legoas de Mobiq parece" biia legoa ao
inar, que era- h zlbuco, a que clero caa c ho es-
quife a vela , & fizerna varar _em terra, na praya de
hila pouoal chamada . pouoada de mouro&
que estauio de guerra c os nossos. E quando Antonio
galuo a terra, jo. os moradores dela desoarrega-
ulo h o zbuco que logo deixaro, & remeterAo aos oos-
oa . desembarcdo : & trauouse antreles ha peleja,
que os ngasos o fizeroo tamb, que teuaro os imigos
ate bo Jug4r .a que logo posero bo fogo: & por lhe 08
immigos acodirem deixarlo -es .nossos, com leuero
tempo de toraar ao zambuoo & dei talo ao mar, & acha-
ro nele algiia maotimtos., & aasi tomarlo paras
g estauo no porto. Isto acabado que os nossos eetauo
no mar, ex v de terra h. para6 cl sete. ou -oyto homs
que ehe.garo a bordo do. zambuco ade estaua Antonio
a .que hfi. velho que vinha no para apresi!tou
bu presente dega1inhas& fruy-taea terra,- & diaelhe
por h lingoa qe trazia que era .:fe Moambique_, que
ho ia ver & aos de aua cpanhia: pera ver homs que
sendo to poucos teuero tamanha ousadia que sayro
terra a pelejar com tamanho numero dirnigos, & iJ. assi
.lhe tomaro o zambuco sem nenh perigo: & assi .lbe ia
pedir .que lhe .fizesse merce daquele zambuco & dos pa-
LIVRO VI. C..lPITVLO XLIIII. 17
ras ll tomara naquele porto, & que ficarilo por seus
pera sempre. E dizia isto de maneyra que Antonio gal-
uo entdeo que dissimulaua pera lhe fazer algiia trei-
entedendo isto fez que os . queria preader , &
disse ao velho q ele tinha sabido como os daquela po-
ero imigos dos nossos, & lhes tinblo feytos aJ-
gils 1nales. E poia ele sendo dela lhe fora falar sem se-
g.uro & pera ho enganar que bo engano auia de ficar
coele, & ho auia de catiuar c os mais de.sua compa ..
nbia: do que bo & os outros que ero maDCeboa
.ficar.o trespassados de ntedo , & deitaranselhe aos ps
pedindo misericordia, & confessando que vendo que por
fora ho no podero vcer quisero prouar de ho Cazer
por .manha com ho deter ate que vazasse a mar, que
'Yazaaa tanto que lhe auia de ficar bo nauio em seco, &
to detern1inauo de ho tomar: pedindolhe que
Portugueses ero piedosos, & quanto mayores erros lhea
fazio, tanto mais perdoauio, & essa fama tinbo, que
lhes pt-rdoasse, & que eles ficario obri.gados a seruirem
quaesquer Portugueses que ali fossem ter quantovi-
uessem , & lhes acod irio ean suas necessidades : & asai
ho deixaro encomdado a seus decdetes <} ho fizes8.
E Antonio galuo lhes perdoou com .que.Jhe
vendessem algil.s mantimentos & que ho sol.taria & aoa
outros. E prometendo ho velho que si os .man-
cebos -e1n arrefens, & ele foy polos mantimentos, .. com
que tornou trazendo muyta gente carregada de cabras,
capados' galinhas, ouos & outras. muytas cousas pera
comer. E entregue tudo a Antonio galuo soltou ar-
., & ficou ai i dons dias refrescando & ne.J.es fez
paz .com .os da pouoao, pera que agasalhaesea1 os nos-
sos ali f{)s&em .ter & lhf's dessem ho necessario,
& pe.ra isso lhes alargou bo zbuco & os .paras que lhes
tomara. E deixando a terra pacifica se fo.y pera Moiam-
bique, de achou dom Pedro & os outros que ali il)uer ...
nauAo fa2endo ha .casa de noss senhora que se.cba-
Jna do baloarte. r'

LIVRO VI. N
98
. C A P I T O L O XLV.
. .
De -como dona PtM:o e ctlllr& "' !f' 11! pudes
a 611 tuJo na barr.a.
Vinda a moucco pera a lndia ee partirlo estes capi-
tes que ali inuernauio, Diogo de melo pera,Ormaz,
soube que estaua lao goueroaEior ., & dom Pedro de
castro pera a lndia & chegoa aa barra de Goa em A goa-
to. E estando a gente toda e1n terra, vespera da As-
'BUDJp de nossa senhora se leuantou hi'ia to braua &
medonha tormenta no mar que parecia que tudo se fan-
i.lia, & a nao de dom Pedro que se chamaua a Nazar
.:por ser velha comeou dabrir & fazer agoa per muytas
partes : o que sabido por dom Pedro acodio logo oom al-
giia gente com quanto aoia muyto perigo ao sayr da
barra por os mares muy grossos, & por a nao
ter necesaidade de gente que lhe aoodisse fazia a Fran-
cisco pereyra pestana capito da cidade ir por for'tl. E
Antonio galuo ae embarcou em hum batel com seus
eriados k amigos, & seys ou sete que foro de seu pay,
& foy dos primeyros que acodio, & era tao1anho ho ana-
rolho que anda.ua no rio por onde hia quf:' no hio a-
goardaado se Bo quando bo batel auia de o"ohrar, pe-
Jo que bam Simo vaz pedio a Antonio galuo que Jw
mandasse poer em terra, & ele ho fez coua d dele, &
eRt me saltaro outros dous' &t se acolheram.
-E no fie de$pantar, plrque segundo muytos me. conta--
rio bo ar & bo rio andauo to espaotosos ogw bo fu,..
vento que reuoluia, que parecia que querio
.deatrayr. tudo: &que era hum dos sinais dantes do dia
do juyzo, & asai Antonio galuo aoendo vis-
ta da barraea que ao8auo os mares to altos.que pa-
qae e.hegauo -s O que vendo mo-
radores de Goa :que io no batel, requerero a Antonio
galuilo que no sayse do rio porque .se perderia. Ao que
LJV.M. VI CAI'I'l!\'l-0
ele respondeo, que no cuydassem que ia a nao por ter
la a fazenda & a silluar que rd.i.tirtha, & no ia se
no ajudar a aom Pedro a saluar aquela nao que era
del Rey de Portugal. eom que;m viuia, por isao q no
auia de deixar dir por mayor tormenta que fizesse que
nosso senhor os ajudaria, & eles insistio que no podia
ir nem auia dir porque ae perderia. E insistindo nisto
o que. gouerna.ua ho btttel encaminhou para ;(erra, &
A n to aio ff&luo h o fez gpuernar p.era a nao .alueaqt ndo ...
ho q ho mataria, & a que di1s.esst! no foseem por
& valeoJhe os que leuaua d.a sua parte, porque
ae i&80-no fora fizerno tornar p.era terra, & poendo a
proa naquelea mares & rompendo por eles eom muyto
_ perig() de sua vida por as-ondas comerem ho batel, che.
go.u .to perto da nao que lhe lanaro dei ha beta
onde bate I . foy alado a bordo , onde 'Qo podia
e.hegar eOBJ grande .reeaea que etnpuxaulo
ho bat.eL muy Jge . E entrado Antonio ga)uo na oao
eom os, seus dom Pedro (:Om os que estauo na
nao em muyto grande afronta, por no podRrem veooer
a .muyta agaa fa.zia, nem prestou a ajuda qu11
ele &.os seus Jhe dero. E vendo dom Pedr9 quea,
nio tinha remedio se no perderse mandou. aeodir a ra ...
lenda dei rey que lhe Jembraoa mais de .saiu ar (ue a
e11a., porque vendo hum seu criado qu pouco J.he e1a
lembr.aua a respeito da dei rey Jbe.disse que a -naau.
daase oulhar porque se perdia toda. Ao que.ele respon ..
4leo muyto meneoeorio : A dei rey queria eu salo.a, que
da minha Do me d nada que 12 .pe-rca. E asai ho fez
que deixou perder muyta parte dela por s.aluar a dei rey
em que leuou de. tmbalho. I E vendo }lDr derradei ..
ro que a nao J)Qdia etcapar, aa vela &
:varou em terra que era a mar obea.: &, ardi:) se
aproueyteu muyto do que ia na oao, & ela acabou alt ,
&em :da eidade ousar :nlnguem qacodir e n1edol do -mar
ae no Antbnio ;gaJuo. .
- .
o
N Z
100
D Bll-rORIA DA ll'fDIA
C A P I T O L O XLV I.
De como ko g6uerntJdor m,andou Btiltaar peBIJ por em-
baixador ao Xeque ismael.
Estalido ho gouernador em Ormuz foy Raix J:arafo cer-
tificado que algis capitiles do Xeque ismael no deixa-
uo passar as cafilas que .ji() com mercadorias pMa 01'-
muz, dizendo que bo fazilo porque e! rey Dormu& de-
. ui-a ao Xeque is1nael cinco n1il xarafins de que
lhe nAo querio pagar. E porque desta repreaal'ia perdia
el rey Dor1nuz n1uyto em suas rendas, xa-
rafo ao gouernador que mandasse rogar ao :Xeque isanael
que fizesse alargar as el.rey Dormuz era vas-
aato d.eJ de Portugal com quem boXequ.e iamael ti-
nha paz & amizade: & quaRto ao que lhe el rey Dor-
muz deuia fario conta & lho ?pagaria: & sobristo man-
dou ho gouernador bfta erDbaixada ao Xeque ismael com
que foy hum Balttasar pessoa caualeyro da Ordem de
Santiago que foy bem acompanhado dalgfts Portugueses
de- cauato, & piles pera 01 eeruirem, &,, foy em sua com-
panhia Abedala califa embaixador do Xeque ismael que
nuea se mais fora da I ndia. E partido Baltesar pessoa
Dormuz foy ter a bua cidade cbaanada Lara em t.erra
de Persia que era de hum senhor mouro que se c:bama-
ua rey eomo disse no Jiuro terceyro: & era vassalo dei
rey Dormuz. E por ele nlo ser rey verdadeyro , Balta-
sar pessoa nilo fez dele tanta conta como ouuera de fa.
zer, & mandoulhe hum presente que por ser de pouca
cousa el rey oilo quis tomar. E com quto B:altesar pes-
soa determinou m .conselho de se lhe ir mostrar, pera
que et rey visse ho aparato que leuaua: & a mostra a-
ui a de ser, ailo que ho fosse ver a sua cata se nlo pas-
sarlbe pla porta. O que AbedeJa califa enlra disse:
dizendo tjUe no deuia de ir porll sentia ll el. rey eataua
escdalizado dele, & que lhe podia acontecer algum pe-
LntRO VI. 'CAPITVLO XLVI. 101
rigo. E Baltesar pessoa por conselho dos ne>ssos nlo quis
., se nlo ir, & ele & os de su companhia foro muy bem
atauiados & acompanhados despingardeyros. E sendo
perto das casas dei rey em htla rua estreita sayolhe hu1u
corpo de mouros ao enctro, & hum mouro lhe deu com
ha porra de ferro na cabe"a c que o deitou n1uyte fe-
rido do caualo abaixo. E nisto foro as pedradas tantas
das geoelas & as frechadas & zagilchadas, que por pou-
co. que os nossos no forlo mortos & todos por
de melhor podero, & despois que se ajuntaro foy cu-
rado Baltesar pessoa & outros, & partiranse & furo por
suas jornadas ao campo do Xeque ismael, em fJUe
moytas & n1uy notaueis cidades, assi como .a de Xira1
que he de lx. mil vezinhos & foy tamanha em .outro
tempo q era muyto mayor do q agora be ho Cayro, &
daqui dizerem os mouros da Persia que qu.ando X i-.
rz era Xiraz , era ho Cayro sua aldea, & tornou assi
por amor das guerras com que foy dcstruyda, & a ci-
dade de 'fabriz da mes1na grandeza, & assi outras muy-
tas de muy nobres & sumptuosos edificios, & pouoadas
gente muy Juzida, como Antonio tenrreyro conta era
ho seu ltenerario, em que esereue toda esta
terra. E daqui foy p<>r seu caminho ate chegar a hiia
jornada do arrayal do Xeque , onde hum
_recado a Baltesar pessoa do mrdonio da casa do Xeque
que em lingoa Persian chamo Vaquil , que se
deixasse ali estar ate lhe mandar recado flUe fosse. E
isto era segundo se despois soube, porque naquele tem-
po fazia ho Xeque ismael hiia festa que na sua lingoa se.
Nou()ruz, que quer dizer festa da primauera,
em que se de ajutar quantos capitles & senhores
auia em seu senhorio: .& por querer que Baltesar pes ...
soa & os outros nosso1 os vissern, os rnandaua ali espe-
rar por seJ passo por onde todos anio de passar. E por
este recado do Vaquil se ali Baltesar pea;soa dez
ou doze dias,. que tanto se deteu.ero os. que digo em
passar asai de noyte como. de dia: & fay. cousa despaa-
I 01 DA Rll'l'O.IA DA llfDU
to a gente que passou de caualo, & os camelos c arre ..
gados de fato. E passada esta gente, & alojada no ar-
rayal, ho Vaquil mandou dizer a Baltesar pessoa q fos-.
se., & assi o fez. E ltes de chegar ao arrayal obra de
ha legoa ho foro receber certos capitles com ate cio-.
coenta de caualo lodos vestidos de festa, & por fazerem
honrra aos nossos conuidaulnos de quando em quildo
muytas caixas de confeytos & outra& fruytaa verdes
& com vinho que lhes lrazio em garrafas de t>rata, &
assi .foro ate ho arrayal , .onde alojados os aosaos em
suas tendas , foy visitado Baltesar pessoa da parte do
Xeque ismael: a que mandou dizer que sua vioda foa.
1e boa, &. que descansasse porque lhe auia de fazer
quanto lhe requeresse, & alem disso muyta merce, por
que queria grande bem aos frangues por aparecerem na
Jndia, & a conquistarem quando se ele leuantara por
.rey. ean Persia.
C A P I T O L O XLVII.
De como faltceo ho Xeque i.wmtJel sem dar de!paeho a
Baltesar pessoa : como hum filho q lhe su.cedetJ
ho despachou.
P asaados algs dias deapoia da eh.egoada de Balteaar
f,esso!l ao arrayal , veyo ho dia da festa da prianauera q
ho Xeque isrnael auia de fazer , em amanhecendo foy
alcatifado hum grande espa<(o de chio diante das ten-
das do Xeque ismaeJ que tomaria dous tiros de bsta,
& sobre as alcatifas muyt.as fotas de seda em lugar de
toalhas, em que foro postas muytas & muy di.ueraas
jgoarias & grande soma de garrafas douro & de prata
cbeaa de vinho. E isto porque bo Xeque iamael daoa
aquele dia banquete geral a todos os mouros l}
no arrayal. E primeyro que se asentassem a con1er .fo.
ro dados da sua parte aos reys & capites restidos de
b.oroados, oetio, eludos & outras forr.adae de
. LIVIlO VI. CAPITVLO Xl?fll. )03
forros de pelo rnuy.to finos, &, espadas goarneeidas dou-
ro & ped.raria, no que .ho Xeque iamael gastou treaea-
tos mil cruzadoa, & n os tinha em estima por ser muy-
to liberal. E destas peas forlo tambem dadas a Balte-
sar pessoa & aos de sua companhia. E vestidos tod.os
destes atabios, a con1er: & Baltesar pes-
soa com os nossos comero em ha mesa hum jogo de
malbo da do Xeque iamaeJ, que tambem comeo no
quete, & estaua vestido em ha de oetim bran-
co bordada de t.ela douro, & hum roupo encin1a de ce-
tim laranjado bordado do mesmo. E ho e1trado que era
muy rico estaua cuberto de & Qe todas as igoa
,rias que lhe Coro postas maudou aos no&sos por lhes f
zer hoa1rra. Acabado ho bquete que durou anuyto gran-
fle espaCio, pa-ssouse ho Xeque ismaeJ a l1un1 pauelh'>
de borcado, junto do qual estaua aruorado hu111 _ n1asto
que tinha na .ponta bia guindarasa pera sobirem & de
cerem hua que e&taua aruorad.a so-bre este masto"
& tinha na ponta biia n1aa douro vazada tamanha eo._
n1o hua laranja que tinha trinta cruzados. E a este mas.;.
to arre1netero certos capites & fidalgos qlle estauo -&
eaualo em aeus postos da parte & doutra, & isto a0
som de muytas trombetas. E chegando quasi ao p do
mas to pararo & tiraro a maa -que digo .seus ar
Gos, & o a derribou .se rdeceo do eaualo &. a tomou;
& por bonrra Jbe mandou ho Xeque ismael dat de be
ber, & despoi.s .tornou a caua.Jgar & a com ()S ou-
tros .a outra maai <J.Ue Jogo foy posta, de que se gas
taro muytas, &. asai acabou a festa da pri1nauera. .E
despois disto por bo Xeque ismael ser muyto de
epelensia ou por cu,tra eausa que se no soube ele nun-
ca ouuio BaJtesa.r pessoa antes bu andou detendo ate
EJDe morreo da dle&ala doe11a, & .por sua morte se foy
Balteaar pesa)a .aa eidade de 'fabriz, porque 110 arrayat
o.o esta.ua seguro de morto & roubado, nem en1 Tabrii
bo no esteue se nlo em hfaas eusas muyto fortfla. E se
pultade ho Xeque secedeo e- seta. seahotlo Jmm
l 04 BJSTOIIA DA llfDIA
.soo fi.lho que tinha Thamaz de idade de
.quinze annos : & este despachou despois Baltreaar pessoa
sem lhe conceder nada do que pedia nem fazer deJe ae-
n.hfi caso, & assi se tornou descontente.
C A P I T O L O XLVIII.
De como se partia ho JtJuernador pera a India , de
como chega1ao as naos de Por,ugal.
Despachado o baixador Baltesar peasoa, partiose ho
gouernador pera a lndia, & ho primeyro lugar dela a
c:hegou foy Goa, onde achou Eytor da silueira fiJbo
do Coudel -otr que partira aquele no de Portugal por
capito mr da armada pera a lndia, & foro seus ca-
pites Manuel de macedo, Simo sodr, dom Antonio
. dalmeida, Francisco da coo Pero dafonsequa, Vi-
cente gil : & quatro destes capites inuernario & Eytor
da silueira passou c os outros: & de Goa ae foy ho go-
uernador con1 ha grande arn1ada a Cochim, & de cami-
nho foy visitando as fortalezas da costa, que toda an-
daua chea de paras de dar1nada & roubauo
os que achauo desapercebidos. E a causa
disto era que como os reys & senhores da lndia estauo
de paz, & os Portugueses n tinho guerra em q. se o-
cu par tratauo todos, & ho gouernador lhes daua per a
isso liceo'ia, dizendolhes qudo lha daua que fossem a
recado, porque os no matassem .oa mouros, de q no
s_e deuio.de fiar posto que ouuesse pazes: porque quan-
do as ania viogauo eles do aual que -recehio na
guerra. E isto sabia ele por experiencia: & destas Ji-
se seguio muylo maJ, porque os Portugueses se
desauergonhar.o tanto que no se conlentauo com tra
tar, mas quando achauo naos de mouros nossos amigos
pedilhes dinheiro porque os n roubassem, & eles Jbo
dauo por escapar. E tanto foy isto em crecimeoto que
.os .de CaJicu t se queixaro a seu. rey q no era N
LIVRO VI. O.APITVl .. O XI-IX. 10.6
.bendarim que auia pouco q-ue falecera, & o queJhe
eedeo queria grande mal aos Portugue6cs , & por isso
..& por ver quo 0181 se lhe goardaua a determinou
.de se vingar dos Portugueses, & mandou arm.ar e.1n .to,.
seus portos, & fazer muytos paras que seruissem
.Je Jeuar pimenta a Meca quando no pelejasse.m, &
andauo os Portugueses to dissolutos qu.e -os Jnouros os
tomau.o desapercebidos & mataunos .: o que nlo se sa-
bia ateli por os Portugueses cuydarem t)ue os mouros
auio de .goardar .a paz & eles no.
C A P I T O L O XLIX.
Do q aconteceo a .dom Pedro de castro a Antonio gal-
uo en& Calt"cut. .
. E indo ho gouemador visitando as da .costa
Joy ter a Calieut ondestaua d loo de lima por capito
da nossa tortaleza. E estando no porto forito algs
.gos jantar coeJe., & antre estes foy dom Pedro de cas.-
.tro, que despoie de comer se foy aa cidade dos mouros
.com seys ou sete Portugueses. E andando Jaa coano .o,
mouros andauo daleuanto, & tinhlo dissimuladamente
.mortos algua , quisero fazer bo mesmo a dom .Pedro:
.Juerendo arn1ar brigas com os que bio coeJe. E eJe fa.,
.zendo que os no entendia dabaJar pera .a for.,
.. taleza: o que vendo os nJouros apertaro coeJe &
tres ou quatro, que Jogo deitaro a fu.gir. E ia,
asai acertouse que Antonio galuo ia em busoa de
.do.m Pedro, acompanhado de quatro homs seus cria-
Ges : & quando vio os feridos conhecendo que ero de
dom Pedro, pareceolhe questaua em .periga pois os Bf'U.s
-assi. Yin.ho., & por isso abalou cor.rendo, pera ho socor ..
rer oq n1orrer coei e, & a poucas passadas ho achou. ro-r
deado de muytos mouros armados: & dom Pedro os de-
tinha que n!o pelejassem , dizendolbes que porque no
goardauo a paz. E com a chegada galuilo se
LJVJlO VI. O
\
)06 DA HISTORIA DA INDIA
pode dom Pedro retirar pera a fortaleza por hila rua es-
treita, leuando os seus diante & ficando detras c ho
rosto pera os mouros, que oa seguio batendo os eacu ..
dos & brandindo as agornias, & dando grandes cuquia-
das conl o que os afrontauo muyto: & nisto pauou a
diante hi mouro grande de corpo acompanhado doutros
muytos, & com muyta soberba se chegou a dom Pedro
pera ho ferir, & deteue a ngottlia por dom Pedro, &
Antonio galuo & os outros leuaren1 de suas espadas:
& porem assoberbauaos tanto que Antonio galuo com
Jicentta de dom (>edro bo desafiou que ele & outro se
matassem coele soo. Mas ho mouro que io tanta con-
crusam, respoodeo fora de preposilo, d i z ~ d o que no
mar se os fossem buscar sabe1io pera quanto erlo. E
dom Pedro lhe disse q ho saberia Jogo se ele passasse
dondestaua: & ho mouro se calou & deixouse ficar com
os outros, & dom Pedro ae foy em paz. E com quanto
ho gouernador isto soube nAo fez sobrisso cousa nenht\a,
& foyse a Cochim, & leuou toda a armada sem dei:x-ar
nenbila na costa. O C} vdo os mouros de Calicut &e em-
barcaro logo darmada & passarilo a vista de Cochi: &
. posto q bo gouernador ho soube dissirnulou , c o l} 01
mouros leuerA tamanha ousadia que entrarlo no rio de
Coohim dando caa a algtla1 nao& de Portugueses mer-
eadores , sem ho gouernador ter de ver coisso , k dizia
i} queria entregar a )adia de paz ao gouernador l} ies ..
ee no Ano 1eguinte: pelo 11 os mouros se atreuerilo a
matar tantos l)or,uguese8 q nllca ' t ~ p o doutro gouer-
Dador matar til toa. E como ho gouernador foy Cocbi
despachou Baatiao de 1oasa & Mar&l correa a q tinha
dada htla viag pera BAtia , pera <Sde se partito & foy
por capililo m6r de tres nau.ios Ba.stifio de Sousa que foy
e h, & Marli eorrea em outro &. Aires coelho em f>tr
tro.
.
. -
LIVItO VJ. CAPJTVLO Le
107
C A P I T O L O L.
De tl rey Dnem comhauo a de Pacct)a.
EJ rey Oach como atras fie" dito tamanho mal
Portugueses i} todo seu era em fazerlhee
ho mal que podesae, & em tomar a de Pace111
pera se fazer rey daquele reyno, & de toda a ilha de
araatra .pera dali conquistar Malaca:, & deapois que
por da ebegada de Martim Afonso de melo couli-
nho a Pacem Jeuantou ho cerco tia fortateza, como tam-
h tlflee tornou a aju-ntar gente ; & foy eerear a forla-
leaa de Paceoi onde d Andre anrriquez eslaua ainda
por capito e a roais da gente que tinha doe te, & a
aal, & que era muyt.o JlOUca , & por nlo
saber he mrmero dela ne ho oos immigos ho no digo:
Jtem menos he modo que el rey Daebem nesta
goerra ,. pocque ho no JlUde saber per or-d: aaluo
estando el re' sobre a fortaleza eegoa Bastio de Sflll
aa eom oa capites de sua conaeroa, & nrgio na boca
do rio de Pae@ qae he h fia Jegoa da fortaleza,- nlo sa.
beudo como d Andre eatnua cercado, & por ser tarde
no deaembarcou. E sendo el rey aui88do de sua cbe.
gada, euytlou i} era aoeorro que 'Vinha lortale2.'l :. k
ames que enlrasae nela d.P.terminoa de a tomar aljr.aela
aoyte eonfiado na muyta gente que linha, &_ assi ho
diase. aos seu eapitlles, encomentldolhei que esfora&*
&em sua gte pera isso, Jepresea,OOthea q como os mu-
ros & baluartes da fortaleza ero de ntadey-ra &. au=ia
dias que se fizero auio destar pod,res & com pouco
trabalho os derrihario, & derribado qualqu-er lari<to
go era etrada & os Portugueses mor-tos por serem m.uy-
to poucos. E coes te esforo foro os imn1igos cometer a
fortaleza despois que foy noyte, &, deles com escopr-os
& macetes .trabalhauo por cortar ho muro pelo p , ou-
.tros punbo escadas & sobi ao _.muro & baluartes, ti-
.o I

\
\
iO DA HISTORIA :I)A JNrtiA.
rando -n1uylas frecbadas, outros lrazio_ alifantes: .pera
despois de cortado ho muro com os escopros lhe poer
as & ho derribaren1. E a esta grde reuolta aco
dio dom Andre, assi con1 os sos con1o con1 os doentes-:
& pera ver o que os imigos fazio, mandou aceder muy-
tas bombas de fogo polos muros & baluartes, cG que os
Portugueses enxergarlo 01uy bem o que os imigos fa-
2io, & todos muyto esforccados ll1es comearo de- resis-
tir, hs lAando sobreles panelas de poluora & ou-troa
m-uytos arteficios de fogo, & outros tirando. muytas. es
pingardadas: mas como os im1nigos er!o sem contG pe-
ra os poucos Portugueses q se defendilo, quasi q n
auia defensam pareies, porl} os nlo podiio eaber poJas
escadas qri:o entrar palas bocas das bbardeiraa a que
os nossos Jogo acodirilo & os fazio tornar as estocadas
& lanadas, assi durou -a peleja h grde pedao, em
qu9 foy morto hun1 dos Alifantes, & tltos do immi.
que os outros ouuero por b de ho combate;
assio por ver& ho grande numero dos mortos como pore
tarem muytos feridos: & dos Portugue1e1 no morreo
mais que ha molber que foy morta por desastre eom
llfta frecha heruada , & foro feridos algDa, & h deles
foy ManueJ mi!dez de vasccelos, & os outros homi!l
_baixos. B esta vitoria foy milagre .de nosso Senhor, por
fjue segundo 01 Portugueses ero poucos, & os imigos
muytos, se ele no acodira com sua misericordia JJio
podero eles eseapar, porque afora . os imigos serem
muytos ero muyto esforados, & auezados a peJejr:
& esforados por seu rey, q-ue ficou muyto espamtadode
oa Portmguesea se lhe poderem defe11der.

I


LIVRO vr. CAPI'IVLD Lt;.
.-

C A P I .T V L O LI
De ctmw dom A.ndre anrriquez ckspejou a for&aleza de
Pacem. . .
Ao outro dia dom Aodre li os tor ..
.Jlassem a outro ebate, em an1anheeendo foy vi si
tar a gente que estaua nos baluartes & muro da forta
leza, q vio encostadas muytas esquadas que G& ianigo'
deixaro c pressa noyte passada , & d A ndre IIJB&
dou a mo toscano feytor que aJgs Porlugueses ai
.fosse quebrar, & assi ho fez. E nisto ebegou Bastio de
aousa com os cap_itas de sua cserua, qe iio nos ba-
teis com a mais de sua gete : .& desbareados triire
na fortaleza , & apartando dom A odre Bastio de sousa
& os outros capites, lhes eontoil a grande mingoa que
tinha de gente, & de mantianentos, que er t poucos,
que lhe no abaatario dous mese1, & que no lbe pfh.
dio. ir outros dahi a seis meses, & que a orlaleza era
de madeira cousa muyto fraca, & que os imigos a po-
dio queimar hua noyte. E porque no pude saber par-
t;cuJarmnte a eoncruao que se nisto tomou, nem ho
eon1elho que sobrislo fizero, n as rezoa que dero
ho nlo digo: se no que sendo taotos Portugueses que
podiio bem defender a fortaleza,. a maior poder que ae
delrey Dacb, & teado mantimentvs narmada de Bas-
-tio de sonsa pera ho te1npo que ho cerco podera durar,
despejaro a Jortalt'za & a deixaro aos a1ooroa: & ta.
manha foy a preasa de se irem, que deixaro ioda a ar
telharia, cuydda que corri muyto perigo e1n a embar-
-car, poJa deten"a que Di1so podio fazer:. & assi dei-
sar a casa da poluora chea dela , sem lhe poeri ho f&-
go primeiro p<>r os ialJigus uo sua ida: posto q
I se querdo ebarear posea' bo fogo hfts formig"eirol
.ele poluora li ilo da' o a do alcnaz dela,'
de arder.:: maa ga mo.urua _ho ;logo! E q oclq vt.
l JO JtA BIITO.IA D.& INDIA
1o a pressa que os Portugueses leuauo poJo rio abt-
xo , como hom!s que fugio, dero fogo a rtelharia
que lhes ficaua & tirarolbe coela, ddo coisso grandes
apupadas: .& usi elrey pacificamente
nhor daquP)a fortaleza, ldo muyto pouca cta os Por-
tugueses : & ficou to soberbo , que dali a poucos dias
tomou ho reyno de Pacem , porq.ue ho gouerDadQr dei"'
vendo ir os Portugueses Do ousou de ficar sem eles a&
terra & Jeuoo c.sigo el rey q.ue era ainda JDOfiO. E des.-
.pois gaDhou elrey Dacbem ho reino Dauru. comarco
,Jes'e: & elrey Daaru fugio peta. Malaca, onde ele &
ho de Pac viuio muy pobr.emenle. E chado dom
A .. nd.re &. Bastio. de sousa.Ofldeataoo .os nattioa., det&
uerose tres dias :: & deapoia forote pera .Malaca oade
chegaro a &aluamento.
C A. P I T V .Li .0 UI.
De eamo el '('fJ de Binla rnliJJdau. faaar 4 Mi&
laca-:. de como foy t11DI1Q Anr-rpw lant
.
captUls.
E1 rey da BirrtJo. que er11 imigo mortal das
ses,. no cuydaoa nca .. se no. eomo lhe faria: g..,r.a pe
ra os. destrui-r & desarre-igar de Malaca,. pera o qae ele
ctiao. se apercebia. E tedG: Jitae oyteata & cinco lan-
Clhara forDeeidas de moyta & boa gl;te
7
&. dalte19aria
as ent1egou. !lO seUt almirante. Laliximtma, pera que fos.-
ae sabre Malaca, & lbe fizesse a. mais guerra que pede.
se: & ele se partio ao E- iDdo. hila tarde com saa
armada &Ot ligo da cosla: o't.G ie'oa tletl\lalan,. 1:0-, vis ..
to de Dll8rte; coeJho que ia hQa naueta sua a. fazer
.presas dCJf raypo cilt Pdane-. E porque sabia que
eJB Malaca auia aoepata daquela arnlada porque
lllri tomasse GS Portugueses clesapercebiilos.,. coma foy
vDOyte ae fez .. yojt;a, de Malaea :' ida ohep,oado ctou a
lorp ae!. ia. O ! .. abitlo: F eJ. 8l
LfVltO fMPrrf'I.O Lfl. 11 I
que todos forio dacordo que se logo
pelejar com aquela armada: porque .no a desbaratando
daria muyta opresslo 4 fortaJeza anddo no mar, & lhe
tolhetia os maatimltoa &. mercador.iaa que ido de fora':
pera Jlo que Jogo parlio dom Sabclm anrriquez capitl0
mr do mar de Malaca, que foy em hO gaJeo d,e que
capito seu jrmao d Aatooio anrriquez, & oro
coele Duarte coelho na sua naueta, 8t Manuel de bera-
redo I hila galeota, & stia capita1 oulros em seis .Jan
chara, que se chamauo Anrriqoe leme, Francisco
fogaa, Diogo Joureqo, Fernio daluarea cassado, lobo
de soria, & Afonso lys, & 1)artio do rio de
Muar onde estaua Laqueximena c toda sua armada, &
d Scho, Duarte coelho, & Manuel de benedo, pol"-
que os seus nauioB ero grandes io ao mar, &, as
ebaras muyto perto da terra , & indo assi arme use .bua
toruoada do noroeste lhes seruia a popa: o vend
dom Sancho amainou 5t fez ainal de conselho. E juto
os capitAes, lhes propgs dom Sancho como aquelas t.or--
uoadas vinho com muyto grande vento,& pera entra
rem no rio de Muar que .era largo & fundo., se a ago
decesse faria tamanho eaearceo que os lneleria no. fun-
do , & n1ais q era tarde : por isso lhe parecia bA meter-
no rio de Ca"AO que era pequeno, & estaua pri'-
meyro ho de Muar. Os ero tigos naqla terra &
'abilo bl\ da guerr fori todos daquele & dii.
'} Se fizesse assi : & ()S outros que auia pduCo l} 'i8'-
tlo de Portugal & aao sabillo da guerra dissero, q
lo era medo & que nfto ee auia de fazer. E por serl
lnais que os outros &t terem mais \'O!es, se asentou em
toruarem seu parecer: dizdoJba s outros que quande
1e Yissem c os imanigcs, enllo saberia qu auia 1ne ..
do. E em & seddo ihe Jeg()a do rio de Muar
a torue>ada Ir, d na nossa frt&: dom
fllanuel de berredo k Duatte tot?lho que bio de Jarg:e.
-nlAinarlo, & os capitaiS das cllsigG
demro JIO rio fie M-uar, k. tres io diante tom a fot'J
,.;
'
11 I DA Rlft'ORIA DA INDI!
.do vea to rompendo pela grande marulbada .. que bo rio
fazia, foro dar antre a armada dos inmigos ,. de que
logo algs os aferraro, & como er o'uylos & os Por
tugueses poucos matarnos a todos: &, -C bo prazer que
os mouros recebero de ver 08 Portugueses daqu-ela Jna ..
nt'yra & tere por certa sua morte, leulltaro tamanha
grita q retenia por tudo (lerredor: & apos ela desfe,.
-charo seus sinos, bacias., & outros ios.trotnetos, que
isso abastara pera alagar o8 Portugueses, quanto mai
, ho grande esearceo da agoa que alagou a Janchara de
Francisco fogaa, & Drrique leme, que com quiltos
ilo c ele foro afogados , & i os de Frcisco fogaa
.aaluo ele , & oulroa tres : & a outra foy varar e ha va-
-sa onde se meteo toda , & valeolhe l} er ja noyt.e & fa
.zia eseur.o, & por isso os mouros os no foro acabar de
matar: &quis nosso8eQhor. dar tamanho esfortto a Fran,
. cisco fogaa.& aos outros trea., .que se pegaro na
eh ara encomendandose a nossa Senhora , & assi como a
.chamaro com muyta deuao assi ela valeo, que
.as mesmas ondas que alag.aro a lanchara, a leuaro a
borda da vasa e que a outra fora varar, & ajuntandose
Francisco fogaa & seus cpanheiros que estauo nela,
"'azarllo a .sua da agoa l} tinba,. .& e trabalho inenso a
flOSerlo em nado estando ja ho rio manso, & fizeranae
prestes' per a que e.m se fossem pera boga-
Jeo de dom Sancbo, porque . doutro modo nio tinhQ
segiido a 1nultido imigos: que
.como estes Portugueses estauio no rio a Jerta
per a em amanbeodo da r- eobreles,, . & assi ho fizerJio:
que e saindo do ri9 com a luz do dia, esped:ense cinco
Jcharas dos mou-ros depoa a boga arrarJ
.cada , & alcan(dos no mar o.s a_\laJrroarAo, aeometen
doos. com brauo impeto de gritas,&,_ s de instrometos,
muytas ,. & arremesos' a que os
Portugueses re$istiro e.sfqro, &
nando fadiga grandssima em. se defender, matdo &
.IUUJtQa. :JI)9Utof,_j{, algils & fi,
IAVItO: VI. l l 3
ca-na o feri(los muytfos, se dos mouros &
se acolherlo ao galeio de d Sancho, que sabendo bo
que passaua mandou reagJhe.r ao galeo os feridos,. de
ll foy Fra.ncisco E querendo dom Sancho
. aquele dano, sem mais c&relf1o mandou a Ma-
nuel de berre do,. & ao da lanchara de Francis-
co fogaa, que fossem na .boca do rio de Muar,
parecendolhe .que pera deter os imigos que
nlo saissem .do & que entretanto veria veto (por-
que era- calma) & ele, & Duarte coelho se i ri! ajuntar
coeles , & defenderio os immigos que nilo saissem do
rio , & mdaria recado a Jorge dalbu(}rque , que lhe.
mandasse socorro per a pelejar coeles : & Manuet de ber-
redo & ho outro capito, com quito virAo que dom Su-
cho lhes anandaua cousa. muyto desarrez<>ada, porqne
pera a grde multido dos immigos, c)aro estaua
bo perigo era muyto certo, & porque nlo parecesse
bo temio. forJo, porem ainda bem nilo chegamo a bo_,
ca. do rio' sem lhe os .mouros dar lugar pera
oa. aferraria, & en1 muyto pouco espaio os sumirlo maJ
tandoos a todos, & toma r a galeota & a lanchara : &
coestes, & com os que morrero dentro no rio
&. a ferro, forlo por todos sesenta & cinquo Portugue-'
ses, & Atreles morreo. afogado Anrrique leme muyto es_;
for<(ado caualeyro como atrns disse, & dqa das fustn(
que se alagaro se a nado bum lobo, qu&
se foy por terra- a Malaca, & pos noue dias no caminhO'
por andar de ooyte smente, & ainda pouco cou medo:.
doa Reymes, & doutras muytas & feras alimarias que
lia poJa. terra: & poJa ocupao que os mouros
em matar Manuel de berredo & os outros
1
nlo entende.J
tio em dom Sancho, & em Duarte coelho, que se ow
cometerlo ouuero de passar mal, ou perder as vidai
segumlo os mouros estaulo vitorio101. E vendo dom
Sancho a cousa como passaua, & que nlo podia fazer
Dacla q-ue ptestaue contra oa immigos, acolbeoae pera
Malaca com ho que lhe sobreueo. E Laqueximea.
LlV&O VI. P
114 :N\ ])a\;
con1o era. sabedor na guerra, & coahecia qne hn dano
que fizera aos nossos fora mais por desastre de. 111ao- re-
gimento, qua por ouardia dos Porluguesea, &. esforo
da sua geo&e contenlouse oom ho & no queren-.
do esperar a vingana q11e os Portugueses- quorerio lo
mar do passado, partioso pera Bintam,
C A P I T V L O Lili.
. .
como- foy tumado h nauio na cidtUle da Po-, otaltJ
( foro ntorJs algs Porwguasea.
T dom Saaeho a Malaea quisera tornar bu ..
e.a-r os , & .por saber que ero idos 86 de.isou es-
1,ar. E Jorge dalbuquerque deu !ieen<(a a h Ant.anio de
pisa , 1noo da eaurara. dal Rey de Portugal, que fDaae
em l1fi jungo seu ilha de Jaoa, a fazer fazenda aua &
de partes, &,.. foro eaa sua eornpanb.ia trea P{)r,ugaese,.
de que hu se cbamaua Bernaluo drago homi antigo-em
Malaca. E tornandose da laoa per a MaJaca, arribou
oom tempo cidade de Po situada na CQS!a perlo_de
Malaca,. eujo rey seodo alnigQ doeJ. Portugueses., el rey
de Bioto totnara por genrro dando1he ltia sua 6lba por
Dlolher: & a causa que bo m()Ueo a este parentesco foy
porque esle rey guerra aos Portugueses i) eti-
uauo auuyto ht> IIIU porlo & coa-ta do seu reyno. E
es'e foy lllllJlo seereto, porque em qu.to
4o ae soubesse rey de. Po muyto dJoo aos
seerelame4.e. E sem eles saberem a eaasa
eotllO pasaaua foy Ant&nio de pina ter ao porto desta ai
da de de Po. E. ele q el era aanigo dos: Por
_ lugueses como dtes , mdou a terra bucar mtimtos.
-E sahdo el rey eomo ho jugo eslaua no ... porto, mdou
pregutar a Antonw de pina, se lhe era neeeaaaa de
JlQa c idade anais algiia oousa , & q l_ba mdaria tdar do
boa & midcluJhe muyto refreaeo : aflJa ooyte
clttepacou. ateie Jgharas c & o.ytenbl homll.
... __ v
---
VI. O.A.P.I'nJ.LO LIIII. , I lfJ
peleja, afora 011 :remeir()l qtl8 erio Do ,aohro: que .ettl
.amanhecendo abalrre>ATn bo jungo per teclas ss parte1.
E Antonio de pi na, .Bera:mldo d4'ago, &, os ou troa doua
Portugueses pelejaro ate que mais do poderio, &
-despo-is de matarA algs dos imigos, foy morto ho scri-
no do juogo : & .A akMMe de pi na, Bernaldo drago, &
outros dous Portugueses forlo eatiuos, & bo jungo to.-
.Jnado co1n quanto tinha, & tod foy entregue a eJ rey
de Po, que muyto,. J.edo mandou logo os catiuos a el
rey .de Bint: que despois l.bes cometeo <1. se tornasa8
mouros, faze.ndolhes grandes se ho nlo quisefJ-
sen. ae.r. E eles com. muyta. coustaneia lhe responder&
qt1e fizesse ho que porque noo aute de dei-
xar a sua Jey q era. a verdadeiTa, por tomarem a sua
.seita que era toda fAlsidade. E vendo el rey q estaailb
-iUDea A seu proposi(o mdou meter cada- hil porsi
hiia . bbawda & desparar coelee ,. & asei foro e&'f>&daf(&L-
AIMJ por eonferasarem a nosea :santa f , & m()rrero
.tires . E disto no se soube em Malaca da hi -a hU bo-M
mpo.
C A I? J;.tr V L O LIIII.
:
De eorM foy 1t10rlo bryto no poriode
. . ttJtii,DI pqrmyueses.
E antes de ser sabido mildou lorge.
Slcho que fosse .fazer presas cwstae Patane, & foy
no galei c;le que era capito dom Antonio seu jrmlg_,
que leuaria bem trinta Iortugueaes: & outro n-
-uio.,- foy. do rego., que outrosJ tantos:
& ele partido, chegou da lndia a Mala.ca A odre de bri-
to, que ia na sua nao que ja disse atras. E ;como leua-
ua laGa:lioena do goueraador qua trata11e por onde qui-
118818-, de IClrge dalbaquerque se partio
-perafii&, t)eoa.&o"'CDIIIigo em eua .companhia ate d01e

4
& 4 ,.4:8miiJho tornando de Silo aurgio
E. sabendoo el Pey,
p z
.Jl'G D& B1870&U DA IKDIA
mandou aobrele 1uu Jaocharu, de q amanheceo hii dia
cercado : & por 011 Portugueses aerem JlOUcos, for Jogo
.abalrroadoa, mas sobre a eatrada doa anouros na nao,
.foy cousa eepaotoaa ver como oa Portugueses a defen-
diilo, ferindo bOa , & matdo outr01, & no au&do par-
.te na nao a l} no acudissem eom presteza auarauilbotJa:
como ero poucos , & os mouros sem conto, que
podio pelejar em roda viua, porq cansando hOs etrauio
.outros, ho que os Portugueses .no podiio fazer,
arAo de cair hQs mortos, outros .quasi, das muyto grl
des feridas que tinhilo, & asai for poucos & poucos,
.ate que no ficou mais que h jrmo Dandre. de brito
(a que oo soube ho nome) 'I pelejaua com h.a espada
.dambas as mos, eom que fez .. couaas to marauilhoau,
.q os imigos cuydauo que era diabo, porque duas yezea
-axorou a nao deJea com esplosa matao91, & da aeguo.-
da vdoae to desfalecido das for9M1 & tio causado, que
aio se atreueo a defederse mais,. & por nio aer
pu morrer a mitos dos n1ouros, a.tou muyto depressa aos
ps duas camaras falcA:o & deitouse ao mar: & det-
tado, os mouros a nao. E jato ;soube despois
por hum_ Francisco de brito Chriato da terra, que ia
Da mesma nao por feytor & lingoa de brito, que
por ser da terra h9 no mataro QB mouros, & foy des-
pois ter a Malaca.
C A P I T V L O LV.

De como d Scho rriques, d .J.ntonio fo-
. ro mortos no porto de Po , - lhe1 foy totnaclo I*
galeo.
Dom Scbo que parti o de pera Pataoe e
Ambrosio do rego chegou l em paa, & de1pois de .fa-
ao que ia, que no -eenlo por .,eat.aiO polo alo H-
bar, tornouse cOJtl Ambrosio- do .. reg, & leuaado a rota
M4hlca: apartaranse com IJ4 temporal que deu,
LIVRO vt. CAPITVLO LY. , 119'
& Ambrosio do rego que ia mais ao mar que d Scho
seguio & dom Sancho que ia n1ais terra arri-
bou, & foy tomar a barra de Po de.surgio, cuydldo
que el rey era ainda amigo. dos , & se dei-
xou estar ate ho outro dia que abonanaae ho te1>o. E
estAdo ali ho mandou el rey visitar com bi presente pe ..
ra saber quem et'a, & sabendoho ho tornou a o1dar vi-
-sitar c mais n1agestade, muodandolhe a boa ora de sua .
'Vinda com muytoa offrecimentos damizade, & alguas va-
cas &: bufaras & ou troa maotimtos, & tudo isto foy ce-
Uo pera ho tomar. E foy acerto que ao dia dantes fora
ali ter Laqueximeoa , & determinando de tomar aJge
nauioa nossos que sabia que ton1auo aquele porto, me
te01e dentro no rio & tinha escondida sua armada, que
era de trinta lancharas: & sendo auisado por el rey, de
d eslaua na barra , sayolhe em amanhe
eendo leuando em sua companhia dez.laocharas dei rey
que ero eoreota em que ilo mil & duzentos homs de
peleja, & os Port.ugueaea erAo trint. E quldo dom San
cbo vio tanta gte sobresi & que no tinha nenhtl reme-
aio se DOO pelejar' disse aos Portugueses: Cpanheiros
com a esperana em aosao Seubor que nos dara esforfiO ,
nilo temos outra se nlo pelejar bem, & da sua
parle vos peio que queirais Ates morte c honrra que
eatiueiro c vituperio. E coisto repartio al}lea trinta
ambos os bordos do oauio, & a proa deu a seu jrmlo, &
-ele ficou na popa, & em cada parte destas auia sele ho-
m@s , aaluo. na proa &: JlOpa que auia oyto cada hiia ,
& os .imigos que mr viro. tio poueos de gri-
tar. eom prazer de os terem por mortos : & apartandose
quatro lancharas cercarlo ho nauio poJas quatro partes
que digo, aferrado por todaa eJas, & hila-me-
donba peleja., os mour0t1 por entrar, & 01 flortuguesea
por lbo defender : & estas quatro lancharas esteuero
hom pedao aferradas sem a: gte delas poder entrar no
nauio , & foy morta algfta parle dela, & dos nosso
GUJ to feljdol & . algiia mortos : & . alo podendo 01 mou-

116 .lt.& RlftO .. I A .D. IRDIA
ros mais sofrer a batalha apartaro se pera cltegareni o ri
tros de refresco. E d Sancho veado ae oa seus es-
teuessem .assi repartjdos q os auiio os mtfuroa de desba-
ratar mais asinha, recolbeoa todos tolda, porque ali
tinho mais com que se fortalecer, & .se vingariie m&'!-
lbor dos immigoa antes que morre11A, & asai foy, que
mataro tantos que eatauo hils sobre os outros: ma
como os mouro ero sem cto, &trauo lai1 de refres--
.co cada vez t} outros clsauo, & eles no podio fazer
outro tto: carregaro sobre ele ttaa ferida& q muita.
mortos delas, & outros de fracos do muyto ague q ti
nho perdido, & elssadoe do imso trabalho da peleja
cairo todos, & assi teuerlo os mouros lugar de os.etrar,
& acabarfto de. matar os ll estauo Dieos viuos, que a
nenbtl perdoaro poJo grAde. dano que tinho feyto DOI
imigos: cujo poder fie011 ho oauio emu,-ta & boa ar-
telharia q leuaua.
C A P I T V L O LVI ..
..
..
.
De como Jorge mandou IDfJorro ae
. da buliu ll&o mondou. E .de corno iltl
.. gouernador foy nuernar a Ormwz. ,
.A mbrosio do rego com ba tempot"al que disse. (j_ dera
a ele & a dom Sancho indo de Patane arribou comedia,.
.se, & foy por outro cabo ter ao eatreyto ele Cincapu-
ra, onde e&pef1?11 sete ou oyto. dias por dom Saoeho, &
.vendo que no ia pareceolhe . qU.e seria panado , & q_
passaria de noyte, & por isso ae foy per a Malaca' onde
:to pouco no achou ooua dele: pelo que Iorge dalbu
qtter.que, & dom Gorei& aorriqoez, qne era chegado de
Maluco pres1amito q11e aer.ia morto. E nisto ebego.a. Bas-
.ti4o de eoua, & dt>m Andre Arriquez, com todos os ou
troa que io de Pacem : & :c a noua da perda daquela
fortaleza foy graade tristeza em Malaca, por .as cousas
elos irem :em tifa declinao .. naquelas .ptm-
LIVRO VI. CA.n'VLO L\"1. Jlt
tea ,. & aa dos mouros em tanto crecimento, & por el
rey Dache ae ir fazendo tio poderoso que era qoasi ou ..
tro rey de Binlo, & bos es.taua. certo dare1n muyta
opreao a MaJaca. E porque IQrge daJbu.querque 1e te-
meo que el rey de Bioto maada1se sua armada cvrret
a MaJaoa, co1n que lhe tolheria os- maatiaentos,
ou a dGarcia que se fosse Jlller eobre a bar
ra de Binto, & que Jhe fizase todo homal qu.e podes ..
se, & trabalba1ae porq.ue a. sua armada no saisae, &
cleuJhe quatro velas, (le que fe11se por capitio mr. s-
dous nauios ele eapito dam, & A.irea coejho do outro
1
& doua caraueles , a cujos capitas no soube os no-
mes. neste. tempo por. ser bo mes .te Dezembro que
era pera lndia, se partirlo a)gtls nauios pera
em que Jorge dalbaqueJ:que 1ereoeo ao gouer-
nador a que auia. Malaaa, & a Dtaoessidade
em que ticaua, assi de gente, como de nauios, & tQi-
t ko mM que acuateceta aquele anao e-ID Malaca: &
aa1i Jhe e1ereueo como AJitenio de brito Dia queria
1ar mais I Da capitania .de Maluco
1
pedindolhe que lha
tlesse peta dDm Sancho sen ou pera dem
cia seu eunbado, ae .ele tl81e morto:. & .tio bem }he
mandoa h mao ele eartas Dantonio fle brito, em que
lhe pedia q prouesse Maluco .te capito , por ele se a-
ehar doente, & enfadado naquela &erra .. E partidos oa
aaaios que leuauo este recado, cbegar<> a Coebtltl on
&te acharo bo geuernador apHcebend0se pera t.ornar a
Ormuz. E sabendo a Df>1la de Malaca, & bo que lhe lor-
ge dalhuqamque acreuia., deu a C8'pitaaia mr do mail
4e Malaea a awn fidalgo cbama.do Martim afonso de
aousa, jrmo de leblo de seusa., senhor da Ericeira, & I
erdeta011lhe bfla. armada que leuasse de sele velas. s. lres
mauios. red011doe, de que loro eapita!a- ele , A odre de
varg.as, Aluaro de brito, & quatro faetas, eapitah A.n.
tomo melo , A odre diaa ,. V nst!o , & ou trG
aq\Ml oiO soabe ho oome, & leulbe Portug.uew
181.: E .. eapaeaMla .. , . armada. pattiese bo
120 DA BliTO.IA DA INDJA
pera Ormuz onde auia dir inuernar, pera areeadar ho
dioheyro que B.aix xarafo ficara deueodo a el rey de
Portugal & s partes , &, leuou os galees que nlo ser.-
uio na India ho teanpo que auia destar em Ormuz por
ser nela i.nuerno: & deixou a armada de remo que era
aeeessaria pera goardar a costa, que no ae 9aza11e a:
pi meta da costa do Malauar: & esta deixou a d0111 Luy
de meneaes seu jrmo, com os poderes de gouernador.
e1n sua regimen-to que inuernasse ACochim,:
por estar. mais perto de Calicut : de cujo rey aoia algU.
e;ospP-yta l}.se Jeuaota1se ctra a fortaleza.
. C A P I T V L O LVII.
De come paniro oyto naos , eormta , de Ca
licut carregildo dupccitlria pra Meca. . .
VeDdo 08 Calicut ho deaauydo
gouernador, que os nio eastigaua por aenha cousa. de.
quantas fazilo, cobrario muylo mais esforo do .q ti ..
ahilo pera fazer guerra aos Portugueses, & coselh&Wio
a el Rey -<iue .se Jeultasae ctrelea..& .a paz f
per a ho que. tizerlo acabar .muytos parae , & oyto JJaoa
muyto grandes, que a.aiAo de carregar pera
quela mouo: & auilo di r em sua goarda cOT.enta pa
ra6s tambern. carregados, & isto. pedirem .licena a
dom Luys , o q era ctra o ctzato .das .pues & .a fora
isso d.eterminaua el rey de Cal.icu-t de .mdar ha .grAda
arnlada a peleJar c os. Christos. de Criganor : &r, da
sendo .tempo ir sobre Cocbi, k auia di o por terra
pera tornar a cidade a el rey de Cocbi como e.outro
po fizera h seu ileeesaor como -disse,no liuro primey. ...
ro. E nosso seabor q tudo isto toy sabido por dc1
Joo d.a silueira capito de Cana.oor q ho eeereueo a d&
Joio de lima capito da .fortaleza de Calicut q logo m-t
dou chamar Cogebequi & le soube q era oerto, & ll;
ltS Daps &. i} . lf.Uiio. dir A Meea awo .de .la)Cl pelfi


. . LI.RO VI. CAPI!'VLO 'L'Yitl. lll
rlo de Chale (l} faz a terra ilha) por nlo vistas
da nossa .fortaleza. E pera mais credito foy mostrar es-
tes nauios ao feytor de Calicut: & coesta cert.eza ho
mdou d Ioilo de lima dizer a el rey de Ca)icut
nbanflolho granden1te pois era ctra as pazes. E el rey
lho negou justi6candose muyto. E c tudo d lo<> m&.
dou sdar ho rio de C bale, & achando q tinha fundo &
largura pera nele gals nauios, escr&r
ueo todo o q passaua a Luys, -eonseJbdolhe q antes
de sayr ho inuerno se metesse no rio de Chale &
se as naos:& paras quando saysem: porq fazedoho as-.
si atalharia aos q el rey de Calicut tinha de
faz-er guerra fortaleza. Mas d Luys ne quis tomar.
este eselho, posto l} era tnuyto b, & as naos & paras
partiro pera Meca, onde foro ter carregadas de .muy-
t1\ especiaria & droga, & assi forao outras muytas naos
de todos esses .portos ile Calicut sem auer -quem lbes

contrarJasse.
C A P I T V L O LVIII.
o ,
De como os de !Jintoo _queymtJro noporto
Malaca ho nauw de S1mo dabreu mataro quanlos
estauo coele. ..
Como, ii todos os moUl'OB de Mala-ea
fossem muyto amigos deJ rey de Binto na hora li. ele
f"Bzia guerra a Malaca, se leuantauo Jogo & no leua-
uo mais-o mantimentos l fortaleza, nem os de fora li_
}hos 'leuaue ousauo de lhos }euar c medo da armada
dei rey de Binto q os rr tomasse: & por isso como el
rey de Bito comeou a guerra, Jog de fal-
tar os mtimetos. E porque quanto a guerra fosse en1
mayor estaua certo faltarem mais, & no os
poderem ir buscar por amor dos immigos andauo
Bo quis Jorge da)buquerque mandalos buscar c
& como d Gare ia q ho ouuera d-e fazer era a Biil-;
LIVRO VI. Q
1 DA .HISTORIA DA INDI6
tio, pedi o Jorge dalbuquerq a Garcia chainho leytor q
ho fizesse, asai por ser cauafeyro muyto esforado, co-
mo por ser despois dele a aeguda peaaoa na fortaleza. O
l} ele aceilou de n1uyto boa vtade posto q .a ida era pe-
. rigrosa, & por oo auer nauios em Malaca mais que ho
em q Simo dabreu fora de Maluco, & h jugo dei rey
que no seruiio per a a ida, leuou quanta maochuaa &
bales auia e1n Malaca que saru como boas almadias, &
neslas acompanhado de algus Portugueaes se foy ao lon-
go da costa ate ho rio de Muar cinco legou de Malaca
onde auia de busear 01 Blantimentos. E anddo os bus-
odo de chegar a Malaca quaLorze Jancbaraa
dei rey de Binto, cujo capito mr sabendo quo de-
aapercebida eslaua a fortaleza, a11i de gte como de
todo genero de nauios. de remo: & q no por Lo eat.allo
algiis oauios grdee , dete1minou de os queymar, pera
o. q entrou em rpdo a alua seata feyra na
baya da ilha das naos, a cuja sombra ho nauio de Si-
mo dabreu estaua surto, & ele estaua detro c treze
Portugueses ll cada no)te. ya dormir ao nauio. E como
era ja no quarto dalua em q ele & os seus estauo des
uelados doa outros quartos adorrnecero, parecdolhes q
auo aeguroa de rebates dioJigoB, & por isso no ein ..
tir4o os mouros, q se os sintiro c a ar te-
lharia que lhes no chegassem como chegaro, & os f.o.
rl.o aferrar quatro grandes leharaa. E nisto .for sinti-.
dos por Si1no dabreu q bradou aos seus q acodiuem"
& todos c suas espiagardas acodiro muy prestes, &
os as no linho reu1etero aos beros. do nauio &. des-
parnos nos mouros que assomauo ja aos bordos, & do.
coeles nas soas lancharas feytos em peda"os, &. ea-
carrneotarno os outros de tal maoeyra que no prouaro.
mais dentrar no nauio, & das suas lao(:haraa
com os Portugueses muy brauaJJ)le. E foy Dlilagre e--
uideGte de nosso aenhor no os e11trare1n Jogo segiil
erlo 1nuytos & eles ! & asai durou a peleja hi.i.
pedao e111 que morrero algs doa mo111-
Ltvtto. vt. CAPi'l'fL. L\Jlll. l2S
tot muytoti. O l} vendo ho seu capit:li moor; & l} se a
peleja fo8se auante daquela maneyra que lhoa matario
todos buscou outro ardil pera acabar mais asinha de ma-
tar os Portugueses & queymar ho nauio, & foy n1dar
poer ho fogo a h jtigo que estaua sem & sem car-
rega: & ho fogo bP.m aceso como a mar vazaua man-.
douJhe eortar as amarrai & sostelo c cabos q lhe ti-
dados ate ho ajuntarem ao nauio de Simo dabre-11,
sem ele n o.s de sua companbin poderem resistir l} n!
chegasse a eles. E despois de chegado os i111n1igos ho
atoar&o mera da goarnillo do natio, & a outras
te& pera que se sosteuease : & lhe os Portugueses
poderilo contr-ariar por amor das 1nuytas frechada"8&
pingardadas ll lhes os immigos tirau!o! & tambe por a ..
--mor delas os Portugueses no )Jdero cortar as abalrroas
com q ho nau i o estaua abalrroado, posto q sobrisso n1or._
rerl quasi todos: ll foy tnuy pit!dosa cousa de ver
lerem assi :hlis bom@& sem se podere. defender: 8t mu-y'-
to mai despois lJ ho nauio comeou darder juntarnente
e ho jongo que fazio hila espantdsa &medonha lab&-
reda com soarem detro os grandes gritos que dauo a1.:.
gs Portugueses que ai'nda estauo viuos : a que lorge
dalbuquerque no podia mandlir socorrer por nlio ter em
que fosse ho socorro, qu tudo o que em que podia ir
era fora. tomoJ disse: pe)() que le estaua mnylo ttiBte
tinhase por' mofino de lhe matarem assi q_ueles hml!tJ
-diante do olhos sem lhes JM)derertl aler. E cmo a ma-
goa: l} tinha era grande, pareeolhe ll; lhes poderia ma o-
rlar: soeorro em hil giropanco nauio da laoa (que &eru
-de mantiml!toa) lie tinha .masto nem velas,
& oom a pres&a do socorro sem lhe mandar meter rte-
lharia' nem lhe JembraT tJue estaua desaparelhado
-dou embarcar nele obra de de seten!.
que teria, &. mlldouJbes que foBem socorrer nal.
Ulo que comeaua darder: & eles como obed1enfes
& por no parecer que por medo ho deixauo de fazer
se embarcarlo com quanto viilo ho perigo em que yo
.Q z
_j
124 DA HISTORIA DA INDIA
por nAo J.euare-m artelharia & bo GiroJlco .ir to desa-
parelhado como ya, & que estaua. matarnos os
wouros seJn poderetn socorrer ao nau1o: o q enteoden- .
-do la1nbeo1 hfs dous capeles da forlaleza, reqrero a
.Jorge dalbuquerq da parte deJ rey q oo-mdasse.os ho-
mes q mdaua no giropco, ddolhe as rezes q digo
pera os no n1andar, & mais que ficaua. to pouca gele
_na fortaleza q mortos aqueles a gente da terra a toma-
.ria & a daria a eJ rey de Bioto. E ele estaua to agas-
tado que no queria ouuir nem eotenqer niogu, & fez
.embarcar o8 trinta c grdes brados. O que eles fize-
ro, & como ho giropanco, nem tinha vela nem re1nos
acodia mal ao le1ne & fazia muytos ls, & com hii que
fez foy dar e1n seco que parece que foy cousa de nosso
senhor fJOrque se chegara ondestauo os im1nigos todos
ouuero de ser n1ortos. E Jorge ho
giropanco em seco desembarcar 08 q yo nele:
& eutre tanto os que estauo no nauio que 'ardia
que no podio escapar lan"aranse ao mar cuydando que
se sal.uario, & nele faro mortos polos immigos, & ho
escriuo do nauio que auia nome Francisco fernandez
cuydando de lhe ir socorro, & que escaparia no se
.quis. deitar ao mar & sobiose na gauea & da hi ao mas-
.tareo, donde 11or derradeyro. se deitou ao n1ar & foy
_.morto polos im1nigos que com ho prazer da morte dos
}lorlug.ueses fazio grandes alegrias, & assi com verem
.arder ho. nauio & ho jugo que arderlo ate horas deves-
pera sem ficar nada deles do que parecia sobre a agoa:
do que os mouros ficaro muyto soberbos & teuero os
Portugueses em. muyto pouca. conta por lhe no pode-
_rem acodir. E isto ganhou lorge dalbuquerq de mandar
fora. toda a gente que tinha em tempo que lhe corrio
os immigos, & por derradeyro Garcia chainho no trou-
.ue que matassem a fome dez dias & a sua
ida fez tamanha.perda .
:t.IVRO CAPITVLO LIX.

C A P I T O L O LIX.
De como Laquexime11a tomou na barra tk Binto dous
caraueles da: conseruci de dom Garcia anrriquez.
;Jndo as. cousas Portugueses de cada vez peor.
1,artes do1n Garcia anrriquez que estaua sobre a bar-
.ra de Bintilo faziaJhe quto mal podia , & n s-aya n
.entraua vela nenha q ele n tomasse , & fazia algs
.saltos terra, o que el rey de Binto muyto &
se auia por muy injuriado, & tinha por mayor feyto es-
te de d Garcia que qutos os seus tinho feytos con-
,tra os Portugueses, & aqueixauase c Laquexitnena. de
.nao tomar aqueles quatro nauios, & ele lhe dizia que
.no auia ainda tempo: porque era necessaria muyta i-n-
pera os tomar.; porque por fora no podia ser
-por os Portugueses terem muyta auantagem aos Ma-
layos , & que as suas vitorias forlo por desastre &. i
por eles serem to bs homs de peleja como os Portu-
gueses. E Laqueximena trazia grandes espias sobre dom
pera ver se ho podia loY!ar em discuberto, ate
-que b dia soube que fazia agoada en1 hiia iJba junto da
-boca do rio de Binto, & que os naoios grAdes ero oa
-que tomauilo agoa, & os caraueles estauo em l'igia:
& como bo soube. sayo do rio eom aJgiaS' lcharas de
sua armada, mandando aoa seus eapites que ae por
-'Ventura os doua caraueles os cometessen1 que fizess
-que fugio ate os leuarem perto da boca do rio onde fi-
,eaua a outra armada com que os tomaria. E lao fi-
Zero, .& eome os capites dos earaueles vi.ro que aa
lancharas ero poucas, & estauA costumados a leuarem
ho melhor delas, euydario de ser assi daquela vez. E
ddo s remetero a elett-; tirandolbes com _sua ar-
& os mouros como estauo auisados de Laque-
:llmena fizerilo volta como que fugio. E os Portugue-
ses cuyddo que era asai aeguinos, & com hu vento
126 . Dai Bli'FO. lU ltmrA
que era fresco chegarilo maia asinha do que quiserlo
boca do rio ondeataua Laqueximena, que logo aayo
as outras lcharas a remo com que cercou os carauelaes
& os aferroa & entrou com sua gente, d,e que se os
Portugueses come9'rlo de defender com muyto esfor-
mas aproueitoulhes pouco: porque temendo Laque-
:Ximena que acodine d Garcia & qae lhos tirasse das
"Wnhaa se os acbaue fora do rio : em se a pe-
Jeja mandou a. eertaa lancharas que rebocassem os
uellies &-os meteaee.m no rio, pemque polos. baixos q
nha bem sabia que dom Garcia nD auia de pode., eo-
trar nele com os. nauiol por serem. dalto bordo:,. & os
Pontugueses. com bo tento da peleja nio antirlf> que C&
)euauo se no qudo se acbario dentr.o no rio. E isto
se. fez to dep-ressa q dom. Garcia lhes nio pode valer,
posto que logo acodio, mas deteuease alg tanto em.le-
.uar a. aqcora IObN fi estaua aur.to : & isto foy causa. de
.ele nem A.irea coelho chegarem a tempo, & ele.ae agas-
tou tanto de verle.aar oa caraual3es, "ue. aisi co1no ia
"ela mandou meter ho oauio poJa boca do- rio- bl cou-
tra vont.ade do piloto,. q dizia que se perderia ,. & usi
ouuera de ser JlQr. ho rio ler. muyto estreitos &
-em voltas & ter: raetingae & arrecifes em l) logo ho na-
uio foy & por grde.milagre.sayo.
simeaa. no temera aj sua artelharia., tam bem bo toma-
ra ,. ma Yingouse tomar OS do os carauelea oom mor>-
te de quantos estauo dentro qae dderlo muyto bl /
suas vidas com. morteJ de muytoa mouros: mas ho pra- t
zer dos v:iuoa. foy tama nbo de. tomarem asai estes cara
qutQ8 yo dentro, que no estimarle
mortos. E el re:y. do Biotio mando fazer por iSIO
g.randee fetas .. dom.Garcia com afJBelea\dool
.oar.aueles: perdidos-, no quis. ali mais aadar & tornouse
a. MaJaoa ooda.achoo.feytoho grde dno que diaae.
LIVtG VJ, C4PITYIIO LX. 127
C A P I T V L O LX.
De como tl reg tk Blto ccar Malaca por
V por Cerra. .
Veado el rey de Binto qu b lhe socedia a guerra
q tinha c o Portuguesea , determi,nou de lha fazer
mais apertada por mar & por terra: ll
deria tomar a fortaleza, pera o q mAdou vite DJdl
ms, quatro mil l} auio daadK por mar c Laqximerta,
& desaseys mil q aui49 -de cercar Malaca por terra , de
que deu a mr a .b Porluguea arrenegado q
aodaua coe)e q se cbamaua Auelar dalcunha. E chega-:
dos estes a Malaca desembarcou ho AueJar IHupe, de
assentou suaa estcia1: & Laque.ximeua .ficou Do mar
goardando ho porto que oo ea.lrassem nenhs manti-
mentos nem nenbs outroa. E lorge dalbuquer
que oo lhe podia re&ia,ir por uo ter mais de doua na ..
uioa , nem me aos tinha gete, porq nlo aueria mais q_
ate oiteta Portugueses: posto que auia moytoa piles da
terra a soldo dei rey de Portugal : mas dos Portugueaes
se faf'i& ooota pera cousa de feito .E per eles repartio-
lorge dalbuquerque as eslancias pera as defender , &
estas ero da pouoaio tio. Portugueses q estaua fora
da JOrtaJeza aaLrela & a pte por oode se seruiio pera
a pouoa dos quelins. E porq no .soube como estas e
ticias Coro repartidas ho Dilo digo. E ero os Portugue-
-&el to pou001 pera goar.dare a fortaleza & as e8lcias,
que em algiias no auia mais que tres Portugueses, se
Dio que tinho eonaigo muytos pies tia terra. E com
quanto ero laJD poucos eetauo muyto esfor<tados per&
reaisLir aos iwigos. E na cidade dos Quelins olo pos
lorge dalbuque6que estciu, usi por nilo ter gele pe-
ra isae , como por ser cereada de muro de pao J)ol&
parle por oade os imigoa a podio cometer: &. eataa a
gea'e da terra aa vigiaua de no i t.e. E de hu.
}.2.8 I)"A 8Jit'ORtA ' DA. INBIA.
Auelar assentar suas estilcias, tnandaua cada dia corrPr
cidade dos Q.uelins: & cada. di-a tinbo peleja coro os
Portugueses, em que morri muytos dos in1igos: & os
Portugueses tinho imenso trahaJbo com pelejarem cada-
dia, & vigiar cada noyte, & de fome, que
no com io mais ll arroz cozido agoa: & quasi todos
estauo doetes assi do- trabalho & da fome, -como de fe-
ridas.. E .era cousa de milagre poderem peleja!', & de-
fenderse aos imigos, q_ erio tantos & to folgados. E
porq o Auelar isto s.abia -se queixaua n1uyto c os seus
como nll fazio .nada ctra tio desbaratados.: &
ha.noy&e determinou detrftr cidade dos Quelins, eu-
jos muros sabia q estau podres, & mddo Jeuar muy-
tos escopros & 1naos foy cometer ho muro no quarto da
modorra, de l} c os escopros foy derribado h lo do-
bra de sesseta passos: & coano fazia escuro n foro vis-
tos das vig-ias, nlo quido viro cair ho pedao do
muro -l} cayo c grande arroido: & caindo entraro
logo os imigos, & muytoa doa da terra ll acodi-
ro ao estrdo do cair do muro, & estes foro todos
mortos, & dali se metel'o algs a roubar. E nisto foy
dado repill ma pouoaqo dos Portugueses, & dos primey-
ros q acodir foy Nicolao de a ll agora lte contador dos
ctos dei rey nosso.aenhor, que pousaua junto da ponte
& leuaua csigo tres espigardeyros Portugueses, & assi
acodio A ires coelho, & qudo chegaro os pies
da terra pelejando c6 os immigos, & deJediilo q nio -
trassPm por at}le portal n1aia dos (\ tinho entrado, &
os Portuguesea Cl digo 01 ajudarAo c suas espinga.-das,
de RJodo l} os deteuero q nao entrassem , -& acodio a
gente que e&taua nas estcias. E con1o os immigos sin-
tir.Ao a gete que acodia, foranse leuando algs ca 'liuos,
& os que .ficaoo. nas casas a roubar foro despois todos
mortos. E asei Jiurou nosso senhor a fortaleza de ser to.
mada, que ho fora se os immigos entraro todos na -po-
ooalo doe Quelia. E como foy manha .Jorge
que ma.ndQII .refaze-r ho boq ueyro do E cleapol4.
Lffao VI. OAPt'ttLO 1,9
diat toraarl os immigos a perfi ar se ,pOdero
mas -nlo poderio, porque os P-ortagueses lbo defendio,.
& durou este eereo ainda hum mes: lt porq.ue dali por
diante pedia chega-r socorro da fndia Jeuantartlo os im-
migos ho cerco da terra & foranse a Biato, & oa de
mar ficaria ainda algs dias ate que tarabem ae forio.
C A P I TV L O LXf.
.
como Martim .Afonso de soustJ foy fastr guerra a d
reg de BinUie , -aos reys -de Plio de
Martim Afonso de sousa que ia pem Malaca chegou
l na fim de I unho, oftde achou que valia hOa galinha
cinco cruzados & b ouo dous vint& & bila gAta
h cmzado , & 08 honlS q parecillo de. DI.
ter cor , & sua ida deu grcle alegria , asai aos Portu-
gueses como gte da tt'rr!l: & Jogo Jorge dalbuquerlt
lhe a capitania mr do mar de Malaca, & a ti
roo a -dom Garcia anrriqtJez lU cunhado' a que a dera
por morte de dom Sancho. E Marli Afonso lhe deu bfla
prottisam do gouernaoor em (} lhe daua a capitania de.
Maluco pera h de seus cunhados. E por se Jorge daJ..
buquerll desapressar da guerra de) rey mdou
a Marti Afso l} se foSBe c -(:ince velas J>Oer sobre a
<!e l;Jintao dde no sayr a ...
& tolheria t1 no entrassem por mar 'ba ci-
dade.: & partio de Malaca f! b.a arn1adn de cinco ve-
Jas, de cujos capites n pude saber os nnies tnai& que
a E barra de estetle
Bo-brela tres meses em fi llie deu muyto grande opre-
aam, tolhendo nlo n1antimtos nem
mercadorias' & que: olo say-se de dentro cousa
que nem! oa pese adorei ousaulo ele sayr a pescar: E em
este tempo nuuea Laqoeximena de wayr a
pelejar eoele: & neate tempo que<Martiai :A,mici ali
dot( lhe nl'orreQ lalga gente pOf .aer. -aqaela. paragelll'
LIV.IlO VI. R
) 30 DA BII'TONA ll INDI4
. doentia, & por eua causa ao quis 'i andar maia & a&
(oy a fazer guerra a el de Po pera viugar ho mal
que tinha feyto aos Portugueses, & ali 'lueymou muy-
los jungos assi de Po como da Iaoa, em que foro
mortos bem .1eys tnil mouros: & atiuou lAtos q n ou-
ue Portugues que a seu quinho no dez cati-
uos. E despois de fazer destruyo espantosa foyse aa
cidade de Patane , cujo tey era tbem immigo dos Por-
tugueses, & no porto achou algiis jungos que tambem
queyiDC)o & antreles hum muyto graade que nf;\queJa
hor' ehegaua da Jaoa, & vinha nele bo mes1110 rey de
Patane, que com b(; duzentos mouros saltou ao mar
eom medo do fogo & tod01 foro rqortos as pe-
los Portugueses. E vedo os 4a eidade este deslroo no
mar temerse de ser ou'ro em & por despe-
jaro a cidade assi da mr, toa
a, gete: pejo q Martim quando sayo em terra
114o .achou com quem pelejar, & c1ueymo-u a cidade to.
da ate no ficar mais que ho campo em que esteuera,
& quantas ortas & palmares auia ao derredor. E dei-
:xan4o ho nome dos com muJto .credito &
10uyto temido por aqlas parles se tornou pela .Malaea t
que esleue por hu tepo lllU)Ito prospera. .
C A P I T V L O LXII.
De como foy eomtada a guerra tre .A.n&Qnio d' bri#D
. el rey de Tidore : de oomo foy morto
da silua outros, . . -
Atraa fic. dito eomo Baatio de aou.ia & Martim cor-
rea partiro de Malaea pera a ilba de Bauda., de. che-
gar4o ap Jugar de. Bori-Dt & 4i acharG Martl a{oDSo de
meJo ju,tarte q auia_qfttro meses q S&taua de.guerra e
a -da terr..a .em ij se defeadeo por
mais de. sele Iaoe & Cbil
k imigoa mu-,\o&. E por pgder aaber par
!.IV., CAtiPILG 2SJ
o l} ueet.leo netta guerra a nlo ereuo,
oe imigos eomo Butilo de sousa eb.egou alargaro Jogo
ho ceroo. E ficlldo Marti afonso rnegoado da afrta ll
recebera dos imjgos, pedio a Bastilo de ou1a ho aju,.
dasse a vigar deles do i} se eJe escusou , dizdo q ia
fazer sua fa.zda , & sobristo se J.boe q Baa.-
ti de aou1a te apartou pera a DaJutafi & hj u
.apouatou e Marti correa em bOa que fiw ..
ro. E eetaodo ai ebe.go. a Banda hum Gaspar galo !
bila carauela de Maluco, que por mandado Dantonio de
brito ia pedir a .Martim AfonSo algila fazeada & manti-
mentos de que tina muyta 1.-or amor da
guerra q comeaua cotn el rey de Tidone, pera o 41ue
lhe pedia q ho foaae ajudar e os maM Portugueses que
esteue11em em Bida, & ll lario em Maluco muylo pro.-
ueito por auer aquele aaDO DMJyto crauo, & quando nio
-teuesee RJaDtimentoa que os tomasse a quantos mer.ca-
dorea eateueasem em Banda , pera o que lhe mandou a
dos aeus podere, em que lhe .daua elrey a jurdi-
lo da iiJaa de Banda : & da h i a poucos dias ll Gaspa..-
galo ebegoa Caleceo. E 'Vagando a capitania caraueJa,
lJastiilo de aouaa a quiser.a tomar & dala a hft. Franeiseo
de 10118& ea sobrinho , dizendo ele tinha jurdio
por eatar por mldado do gouernador da lndia, & Mar.-
tira Afoa10 ho nlo consentio & tornou ho leme & ve-
Jae da .e.araueJa pera se ir nela .a Maluco: eomo ftlty &
leuou c&tgo outros dous ou jtlgoe de portugueses.,
& foy coele Martim correa. E chegados ' ilha de
na te forilo muyto b recebidos Dantonio de brito, que
tinlaa despaehado hil idaJgo ailceho chamado lorge pito
da silua nat.a1al DeJuaa pera ir fazer .a guLerra a el rey
de 'fidore em qult.o ee ajuntauo os reys St saaga.}es ll
AatoDio .de brito tiDa mldado chamar a socorro., & ee-
taua embarcado para partir, & por Marti correa. ser seu
pa._,te e loy coele a terra, & deixl4o :ho apouseDtado
.&e partio em hil oauio, & ia coele em outro hil Lionel
de Jna parete da brilo, &. JEIIOU .h batel Jk
R 2
.13'1 . .. Jji &181'0111 A."' D." IMDtA.: .
h catafuz- b eaquipados pera fazere &
nestas velas iri;o bent corenta Portuguelfel. E partido
Jorge pito foy sargir sobre ho porto da cidade de Tido- -
re' & efll pouco tepO lhe. fez muyta guerra' tolbdolhe
es , & saindo 1nuytas vezes terra: a fazer
-&altos de Jbe eatiuar gente & tomar gado. O q el Fey
sentia- principalm@te a tomada dos mantimentos
-de q tinha grAde necessidade por a muyta gl\te i} esta-
esperaua.: a .fora os sell1J
'l'as=aalos , muytos vi oh lo. por h o te r por hom sa-nto. E
9l!dole el rey assi perseguido de Jorge pinto,
hf1 ardil pera ver se ho podia. tonlar, & foy meter em
th-iia- calheta lJ: hd pouco afastada da cidade ha
boa armada de paras que ficaua encoberta c grande
-&.basto aruoredo q a cobria' & de ooyte despedio ha
-eoracora per ho tJ1ar, q em amanhecdo aparecesse da
parte doutra ilha cbamadaGeilolo dde Jbe trazilo man-
.timtos : pera q euydlldo. lorge pia to q a cGracora os
leuaua s_e fosse a ela, & ela fugiria pera a calbeta,
cuja entrada atrauessaua ba raslinga em q de
.Iorge pirrto por ser pesado encalharia, & aayrilo asq
estauo d3tro & ho rnatario. E posto is.to obra ama-
nbeeeo coraeora ao mar, & vedoa Jorge pito cuydou
(} er&. de miimltos determinou de a tomar como tinha
tamade. outras, pera bo q se foy e1n hu.calaluz em que
.:fazia aqles saltos, &. leuaua consigo .seis Portugueses,
A nlo q.uis dar rebate a Li.onel de Jyma parecMolhe que
ele s6 abastaua, & vend<ho os .,da coracora ir pareies,
fingirA<> <} virauo as velas pera fugirem. & que semba-
raqauo, & nisto se dete.uero ate que Iorge pinto ff)y
perto: & entlo ren1aod a. boga arrancada se acolhero
calheta onde estaua a cilada, & en-trou sem tocar Da
restinga por-demandar pouco fuOdo: & ho ealaluzque .
. demldaoa Dl6S por .a111or d artel.haria. que leuaua e-n-
calooo em entrando. E em os moaros .da cidade ho .YeD
do asei .do sobrele c grandes grtas, & .cereadobo per
as. parta muytu
1
me- _
LIVRO- VI.--: C.lPIT.LO" LXIII. 13 3
sos seni conto. E com quanto se efe via em famanho
perigo, nlo lhe ho grande que tinha, &
. esforqando os seus os ajudou a defender tirando todos
muytas lanadas & espingardada&, mas no Jhes apro-
ueitou nada: porque os mouros erlo ttos que os feri-
rito tio brauamente q do muyto sangue que lhe saia da.s
feridas enfraquecero, de maneyra que ora bus,-. ora
outros, eairo todos sem se poderem ter. E nisto che-
gou Lioae) Ele lyma em bil. batel bem armado dartelha-
ria, & fornecido de gte : & venda o ealaluz aaqle es-
tado no se alreueo a socorrelo; & toraouse pera ondes-
tauilo os naoios. E se apertra os immigos com a arte-
lharia que leuaua, ainda saluara algis dos Portugueses
-que estauo Yiuoa. E vendo os mouros a pouca defensfto
tio calaiuz entraro dentro, & cortaro as aos
&a cincoenta ou sesenta mouros de 'fer-
Bate que andaulo cem eles, & com as cabeas de todos
enrramaro os seus paras: & c grande prazer se foro
ao porto da cidade, onde foro recebidos del rey com
outro lao.to, por se ver-liure detamanha opzessao.
c A p I T I v L o LXIII.
Do que aconltceo a Mortim afonso de melo , ca
metendo. h lugar de mouros
Sabido este desastre por Antonio :de brito,. ficou tio
agastado q.ue mandou logo chamar Lionel de Jyma &t
que leuasse os nau i os, & assi ho fez. E se neste tpo
llo esteuera junta na fortaleza a gte que era chamada
pera a guerra; A otonio de brito de&istira dela, mas por
ser j.unta proseguio nuante. E qulo se Cacbil daroes
embarcaua coela, f-oy assenta;do que Martim afonso de
melo jusarte, fosse com os nauios Portugueses surgir
IObre a barra de 'fidore 1 & forAo seus capita@s ,- Lionel
de Jyma , & Martim :correa : & partindo. hia uoyte do
porio.de .'falaogaae cltegou em amanbeceado.-a 1"ideJe
1
_

J 34 DA Rll'rGRIA lU IXDIA
& surgi o na caJheta onde matarlo lorge pynto & os ou--
troa-: & como ao io ali destar sem fazer nada ate ir Ca-
chil daroe1, determinou Martim afonao oom conselho doa
capitaa & fidalgos, de ir dar em hO.a pouoalo de mou--
ros, que di1se hil Gaspar dalmeida qae -eslaaa dali a
btla legoa ao Jgo do mar i\ se poderia queimar facil-
mente, & partio pera l no quarto da modorra por no
passar de dia a vista de Tidore, & se soubesse onde ia,
& com quanto partio aai cedo por ir contra vento &
mar , era ja de dia quando passou a vista da cidade.
Donde sospeitando oa immigoa ao que ia lhe sairlo em
Dloytos para6s, que os no8so8 fizero tornar voltando a
eles s bombardadas, & deaapreaados doa immigos Co-
ro surgir na pouoaqAo, que nlto era mais de dez ou do-
ze casas com ba mezquita, & os mais IDGradores dea-
pois que Gaspar dalmeida vira aquela pouoalo, se mu-
dario pera bo pico de ba rocha muyto alta, c medo
da guerra dos Portuguesea , & ali se fortaleceria : &
.ra estrouarem a 1obida aquem l quiaeae sobir contra
.Sua. Yonlade, atraueasarlo dou para6a em dous pas808
de ha vereda, que se fazia muyto ingreme do p da
rocha ate o lugar, pera darem coele1 pela rocha abaixo,
& leoa rem dencontro quantos sobisse1n. E c quito Mar-
ti afonso vio que ho .lugar era de muyto perigo aa sobi-
da, determinou de sobir )16i& ali estaua, porque nlo
parecesse aos_.mouros que ho deixaufto de fazer com me-
do: & porque ho tirar os paras donde estaufto era ho
mais., & quanto me.oos fossem a iaao tanto era mais se-
guro , acor4arlo que h s homem os fosse tirar, & es-
te foy Martim correa que 1e ofereceo pera ho fazer, &
foy: & por ho lagar .estar muyto alto, & os mouros te-
rem tento no crepo da gente oo ho viro sobir, & an-
tes de chegar ao prymeiro para, foy ter ooele h.. cleri-
go que cbamaulo Gomez botelho, que desforQ&do bu1eoo
. maneyra pel!a ir ter coeJe, & ajudalo a derribar ho pry-
: meiro para, & ho mesmo fez h Franeiieo Iopez bu-
Jh&o, .que oa ajacloa a. derri.Uz ho & como . ..-
LIVRO \fi . C:AriYVI..O LXIIII. I 86
ie estaua mAia perto do lugar, & ho estrondo ll fez in
do pola roea abaixo foy tnuy graade, eiotirlonoos mou-
ros & acodirlo a ver ho que era t Yendo os tres poJa ro-
cha & Martim afoaao e 01 outros ao p dela
per a r , comeftio de aacodir muylas pedradas , & de
deitar grandes galgas, de que Martin correa, & os
do_u ae ealuaro em ha lapa que se fazia na mesma ro-e
cha: & ia to das galgas acabou Jogo, porque em se o&
mouros mostrando, comeo os espiagardeiroa de Mar-
1.im afooso de tirar SUBI com que OS fizero
recolher detras de hii muro q tinblo daquela banda: &
deaembara"ado ho caminho, Martim afonao de
aobir iodo diante com aeis ou sete homs & os outros
apos ele. E vendo os mouro sua determinao, torna
ranse a descobrir pera defenderem a sobida, & os es-
pingardeiros tornarlo a tirar, & b .que ia de,raa de
Martim. afonso tirou to certo, que Jhe deu pola eapa-
doa dereita, & passando ho pelouro as armas trou
tro no corpo, & oy a ferida to m que caio logo desa ..
cordado. E por eate tamanho no forlo os Por
tuguese1 mais por diante, & se tornaro pera os nauioe
em que se embarcaro com Martim afonso, queimando
primeyro a mezquila, & as casas que estauo oa praya.
E dabi se foro pera Terna&e, por mandado Danlonio da
hrilo.
C A P I 'f V L O LXIJII.
De oomo foy fer* Francisco de IOUIG, outr01 Por
tugues.
Que cJacasta4o de quam mal lhe soeedia a guerra a
tjuisera de todo deixar, ae nlo fora por amor de Cachil.
daroes, que Yedobo aesi Jlae dis&e que ele queria fazer
a auerra eom a genle da terra' &6meate. maudaase hli.
era pito PortugQe&, com ate vinte Portugut!&el de que
se fi.zene eabefa: k que iria Jogo tomar hu lugar qu
la ahamaua Mriaco , priacipallugar da ilka _de Tidore :
1 a.a . DA . BA .
pera ho que lhe deu btt fidalgo chamado Francisco de-
sousa, & :vinte Portugueses,-& partirlo todos com gran
Ele frota, em que yo mil & qoinbtoa homs da terra;
em que. enlraulo muytos Man4aris, & os Portu-
gueses. E chegados onde auiio de desembarcar desem-
barcaro, & forlose cami.ubo ele Mariaco, que he hii
Jogar muyto gtta.nde situado em ha serra quasi no meo
&a ilha, onde antigamente r-esidto os reys de 'fidore:
& despois por se pouoa-r a fralda do mar, fizero assen
to na cidade que agora tem. Este lugar era cercado de
traoqueiras de htla f.ace, :& a lugares t1nba algua caua,
& com isto estaua algtl tanto fortificado. E chegados a
este lagar' totnoulhe Cachil daroes as Seruentias e que
pos alga da sua gente, por lhe nllo poder yr socorro:
& disse a Francisco de sousa que ficasse de ha bda
ao p do lugar, & ele iria pola outra que era mais alta:
& tanto que fosse em todo .cima, daria a sua gent-e ha
grita a que ele aoodiria oo.m .-os Portugueses, & dario:
JtO lugar & ho tomari.o. E proseguindo. Cachil daroes
rera ho lugar, sem ser -visto nem sentido dos morado-
res, por a terra ser cuberta de muyto basto aruoredo,
sairo algs do lugar cuydando. que ho podiAo fazer sem
perigo, & estes forl logo sentido& dos que goardaulo as
seruentias, que deitaro apos eles dando algfias gritas:
com que se Francisco de sousa enganou, cuydando ser
Cachil daroes. que daua no .lugar. pela banda por oode
fora, ao que .acodio logo pola sua com pressa.
E -como Cachtl Doo era. ain4a. chega<lo . ao, seu.
combate, nem os mouros opresso, acodi-
rlo todos onde Francisco de sousa cometia, & s pe-
dradas & fr.eebadas .se defendero de tal maDeyra que
Portugueaea forfto j,odos feridos. E bo mesmo
4 ferira a Martin' .af.onao, ferio ali a Fran-:
eisco de s.ousa pGr h-ila .coxa & ieto de desacordado, po-
Jo que -lbe foy necessario afastar se. pera ho -lugar em 4.
ho deixou Cacbil daroes : qu_e . sabido o (} passaua .lhe.
foy. & muyto d,quele.
LPI'o ClPtTTLO: LXV. JS7
em sualey de -.cose prlir ate olo tomqr o lngu;
& asai ho sereaeo a Antonio de brito, pedi.ndolbe que
nio se poJo que sucedera; porqae
de guerra , & que Jbe mdasse Martim oorrea com vin
te Portugueses, .porl} ho tinha por tio esforado &
-bedor na guerra, que com ele acabaria m.uyto
ilonrra : &, oom -este recado.mandoa .Fraaci&co d.e 1011
1a & os feridos-.
C A P I T-V L O LXV.
,
-De como por industria de Marcim corres , fmJ tomade
ho lugar de MtJritM:o. t
Vendo de brito
eilo naquela guerra, 'determinou de a dt!ixar dtr todo;
.&, Dito mandar a ela nenb\l iortugues., & ctarrartJe na
com ce,Jto & ttinta Portugueses que tiha., &
esperaT ate ire 09 jungOB de Malaca: & no quis tnan
dar.-Martim correa que.fosae ajudar a Cachil daroea,
JJem ho mandara se bo mesmo Cachit daroes lhe ri Ao
1'a pedir' que ho mandasse, & por isso lhe deu
que fosse c vinte- E escreueo de
Jima que estaua no porto .. 'l'idotte' que .hq fOlie ae-
eorn a mais genttfqe }lbdease,.tirando a do
nauio que deixaria a recado: &,. dizia em ba. carta fl
se Marti. correa se quieesse meter etn alga
perigo, 'i} ele lhe requereHe da parte' dei Rey. que ht
n4 fizesse, & rillo qurendo &e rrlo lhe
l!le aquela carta; & requerease da -SUA parte aos que ho
acpanbauilo que ho no 1lju\Jaaaem. E reeebioos ror
nel de lima estes recados Jogo se foy ajumar e Ma.rti
cor-rea, leuildo csigo quinae Portugueses, que 01
que Martinl corre& tinha erAo trinta & cinco, lj vendo
11e eoelee, ea a gettte de& CachiJ .. daroes -aprei&Quho
que ho Jugat; palo ver estar muyto frio llis-
so: &. eJe lhe disse que bo fatia quando llle vieise 'OD
91
LIVRO VI. S
(

188 .. DA Bllt'ORIA D41MM.t
.; prque ainda Jbe nlo vinha. E por taao
op Martim cqrrea de o cQrneter oom os. ..
c qe Yeodo Cac,hil. daroes a couaa aco--
de ria corn. aua gLe. E dando disso conta L\Qotti
lima, ele. lhe reqaereo da parte Dtooio de brito $lq
ho no fizesse: & aos outros que ho no ajudassem. mos-
trandolhe a arta de A ntenio de brito, em . qq.e manda ..
ua que lhe no obedecessem: & eles bo fizer4p aasi
uo h lane mendez caualeiro muyto esfor"ado, que se
lhe offreceo ao ajudar cojn ua _pessoa;. o q lbe Martim
correa agardeceo. E dando a entender a gente que no
queria cometer ho lugar pois ho nio querio ajudar, fa-
lou aquela noyte com lape & co11certou coeJe
que ao outro dia poJa menha comelellem a
pet biia 'parte, _que ele sabia. que estaua fraca:. & que
JriAo ambotJ .. d&us criados:
dos. de qaahil. daroee, que conhecia pQr esf9r-adoa,
como '.fOssem dentro quer a gete .. acodiria, &
desta maneira -se despach'J.l!ilo dali. E porque .Martim
correat sabia 'll po .. auia hlaa de
lra da traoquejra :- ;tndouaos. q as
J,IP_,. .. & .viue.m. os ,muy-
to naquela. r s caniadas-. ec:o
feitas k, que outro dia em, 4-a...
fey d. sua .a cpanqia que
,ligo: que ero .p<lt, doze
1
& obegados
jraoqueira viro au.ia pouca :eente
f>C)r .. aue.r de fora mato &, m, seruentia JJera se
ellgar@ a.el : & estaua .. d.a. banda de delro cas!'
4erreacprida, & dereito.,do meo dela da
traliqueita.raloa & Qttrtos . assi v.endo por on-
de aui4o de comet-er; aparecto b mandarilil vt)fUe
em.: hua roppeta de gra.,,. c: hua -gorra do mesmo: &
aeJa hiira piUIPI\: morto c ha esp1farda-
_da:que lbe.tiGOAl Inane meJtdez . E a4odiro.-.lg;Ua
homs a Di&! q .esiaua.sobre aqla pariS-,' dde
Jhe tirado pedradas & QutrO.f arrespes1o1: &lhe- tltti--
.
'.. t .... , ( .IA. f j ..
LIVJlO vt. CAPITVLO t.XV. 139
taalo tlta spma de terra que fazia tamaDha poeira que
do se enxergabl<rhi'la aos .. 0111n>a. E eomo os de deatro
i lo f os de fora eto, talb p(meoa , par.eciallaes .que r a
impossiuel poder& entraasemq erotl
poucos, que' eles1 abastaulo. pera oa matar: & por isso
faz io a ee.u1a .. oaladamte, que uio ;ae sen-!o naa
eatancias vezinhas & tirauo .suas pedras & nrremes-
eo&; & deitauilo a term cuydandf1 de cegar os Port.ugue
ses.: que .-cuydaua que: lhes\ faziio :mayor. dano os
apron&Jtaro:,mais := como da terra q.ue caya se
&eaeem grandes.,& grossas nuua de p6, que cobriAo
Martim eorrea ;& os outros,, teue eJe. tem.po., de .com
sua ajuda arr81Rea-r hti pao da , tranqueira que to
-que .. pote Jog.ar que apaua pode Martim cor.
rea caber ditha;rga &: a pos &Je Ioaae , & despoi1
es to mario h: terreiro que se faai.a diante
da casa, que 'eltaua ap :tr.anqoeir. E como. oi
01 tio dentro eome((ouse. &ntr.elas 'DltJY grenGe
aluOfoo, ndo .1,1go, os .. as e&taqobuJ- vezinhas .da.n
gl'andes. gritas porque:os .. ouuisaem :polb 'lugar- .E ca-
lDo -Lionel e8tau.a perto,-:em.;ouuindo.a\.grita.a-
codio logo com! todos os holl
era';, & entTOo -portal al{ achou fey.to ::. &,ajuoto.uee
Martim correa todoa.mar.aoilbosamute,
porque os .mouros creoijk).;rnuyto: & ouue.itreJn ha
braua peleja, que durou h pedao primeyro. qu ehe.
gaese Caehil .daroes .por estar .muylo descaDsado,,:.ck
cnydar que nA& se auia.dentrar tio aainha. E como .ele
ehegou. sua gente-por:t.od.aa as paries1 & de ..
DE>& mouros de fJU8 mataro saluo obra de
eento que se acolherio. sobre btlas i5de gs Ca'-
daroes mftdauo ntRtar as .. espingardada a., se no.
Martim correa que lhe pedio as vidas,.'& de!J
muyto pesadamente , dizendo que era seu costume in-
uiolauel, que em toda a batalha onde ya el rey ou quA
representasse sua pessoa, de n1orrere todos os imtnigos
que Dio se querilo dar a merce antea da batalha, 011
8 2
i.
. '
140 -Dg- BII'I'ORIA DA. IKDI.&. -
do combate . E em sinaJ que Cachil daroee. perdbaua aos
que estaulo sobre- as aruorea, bebeo agoa pola pta do
seu cris, que be sinal de perdio: &.com isto se dece-
io os mouros, que como djsse ero. cto, & os mortos
forllo trezentos. E dos Portugueses no morreo 11enh,
nem doa q os ajodauilo: & Martim correa foy ferido em
hila perna de h arremesso.: & os mortos todos Coro
mdaais & os mais parentes dei rey de. Tidore: & outra
gente no auia_ no lugar, porque tanto que lhe foy pos-
to cerco ho _despejaro dela &-.das fazedas & por isso
no se achou cousa que fosso de roubar. E depois do
feito acabado estando Martim .oorrea descasando vio ir
contra si dous homea bi deJes Mandari.m & -veJbo, & ho
outro de menos idade eomitre de h para, & este
uana dependuradas duas de. mouros, & fugia do
outro lj lha ueria to1nar ,. & chegd& a: Martim
ihe fez , ueixume daquilo: & . porq bo velho c muyta
insticia pedia a Martim correa q lhe dessehia daqlu
eabeas pera a depi!durar em h para de q .era capit:
& !q'uiseraJha tomar -& ho outro .. as aferrou gritAdo q lhe
no totn:asse sua honrra q gaohara com muyto trabalho
pera a dar ao mandarim,- que en1 quanto durara a pe-
Njado lugar dOI'mido eefoy. E ali
Martim oorrea que todo aquele.qn.e apresentar ao
rey sete cabettas despois de d-r alga batalha
que ho faz caualeiro, & ho faz fidalgo, a ij cbamo
mandarim' se. bo no he' & ho por muyto grande
honrra .apanhar muy,as cabeas. E acabada a mata
dos tnoradores do Jugat foyJhe. p<W19 fogo,. & .ardeo todo
aem ficar ceusa alga. &da fortaleza vio
4
Antonio. de
brito, & '"os. que estau4o coele as-cban1as -do -fogo: &
porisso & por recado -de Marttm correa foy certificado
Jl o lugr era destruido.
..
,
,
.
. , -
,

l.a.
'
'
'I
...
r
'
LIVRO VI. CAPITVLO LXVI. '141
' o
'
.C A P I T V L O LXVI.
De como prossegu2ndo correa !f- Cachit Daroes
. a. g-uerra tontaro muytos lp,gares _que el rey de Tt'dore
tinha na ilha de Maquiem.
Destruido. este lugar ouue Cachil daroes conselho cl5
Martim correa que tossem aa ilha de de q era
delrey de 'fidore &. a. dei rey de
te & a & assi .ho. fizero. E ao primeyro lu-
gar dei rey de 'fidore que chegaro, estando no inar
.& to perto. de terra que se poderia. ouuir: de use. h .
. prego na coracora do que eo1 sua lingoa
:dizer almi.rante , que soubessem os moradores do lugar
q .naquela. frota certo

'd4::' que
-yo de ferFp ( & isto polas _armas) &. que
.1.1o os paras cheos de cabeas 4us Mdarins de ..
re, que be podio pore que deuio dar o.-
ao rege<lor daroes que ali ya,. porque
lhes no fizessetn outro tanto como aos de 'fidore. E a
o
.este prego sa.iro todos os do lugar praya, & quando
.. "Viro mul.tido das _cabeas dos mortos mostrarose
:muy. espantados, & deter1ninaro. de se entregar, & as-
.. si ho_fizero logo ao outro dia pola manha, & cada h
.)euaua alga que apresentaua ao regedor,: & isl.9
:de .sua yontade, & no : & dada obedioocia
,ao .regedor, se tornauo pera suas casas , ficdo
Jos del rey de Teroate : & desta n1aneira se entregaro
todos os Jugares el rey de 'fidC?re tinbanesta .. ilha
. E a .causa de lbe darem primeyro ho prego li disse,
.era por ser costume da terra , que quando auio de {a-
.zer guerra a alga gente pera que no dissesse despois
.que 08 tomaua ar trei'io' lhe auio de noteficar como
Jhes querio fazer guerra, & a gente que tinbo, & as
.armas que leuauo, assi coo1o & se
ento 3quela.li peaJI de -vta:-
. .
.,. o
-
142 D HiSTORI-A DA INDIA .
de, & nAo lhes fazio mal. se que nAo a-
uio medo & estauo preetea pera se defenderem , dali
por di.ante os podio & tomar por &
por todos os ardijs ll podesaA sem lerem nisso culpa. E
no tendo mais que fazer naquela ilha , se tornarlo a
nossa fortaleza. . ! :
C A P I T V L O LXVII
.
Dt, como Martim corretJ , Ctzchil dm-ou tkslruirlio le
lugar Dogane , se tornaro a Terttate
. Vendo brito
ri', nA quis deixar de a proseguir. E porque ainda- tica-
ua hi lugar a el rey de Tidore, que tinha na iJba
de Batochina sessenta leg-oas de Terna te,. tornou a
mandar Martim correa eom corenta Portugueses,
te foy Cachil daroes:, & ho .. , que forAo .pala ilha
de Cajoa se ajuntar com e)eft bo rey dela:, :como
ajuntou: & dali se fero f.odos a ilha de Batechina sebre
hi11ugar .chamado Gane, lj seria de b duztoa veziobos,
& as caeaa todas soMe esteos de madeira cujas p;tredes
erlo de barrotes' &. em lugar de tinho por .ci-
ms esteiras de canas & por de baixo das
casas auia alg& assentos pera se a gente assentar de
dia , & estas casas ero iissi. feytas , pera flUe no tempo
da guerra defendessem rnelhor dos immigos, porque
sobem s casas per h fias esadas leuadieas de canas ,
que corno ao enl cin1a as poe ao longo das paredes &
fico seguros: & pera offenderem aos immigos
se lhes ho lugar, enrolo as esteiras pPrB as i-
lhargas das paredes , .& tiro per ant_re os aos
que por baixo, paos tostados, & pedras, &
frechas , .& com hs arpes de ferro, a que cbamo tr-
, muytas braas de. cordel
no bra'io dere1 to. per a que lhes fique sempre
1lo cordel na mo, & se acertAo, puxo .pelo cordel- ate
LI}'RO. CAliTVI.O Ll'::\'11. 148
Po. ham a f.\i , a. &
armas 11\UYr t & perig9sa,.; d.e quf,' se
aer.uG_. P.)uyto. ps en.trQ.. Qtt
PQflj_. engenho. q: S;lb cortar OJI
.casas & , nem: che-
ga.r: jupto t delas c. me4,o, ,destes .doutrps
.e,te .. b;wda,de bOa
valf' mqy;to p.er onde enlraua. ho mar t ho aJaga:-
ua. q\ldo era : . & por ou lras. er.a
eado. & de .vasa, .de m.odo que estaua muyto
& tinha a entrada . muyto perigo,a. E c tudo
Martim eorrea disse a Cachil daroes que ho
& pera entrar pola da que nlo
podi4o as corascoraa nadar por parte, mas logo
passar aute c ll os
moJJros ali por onde as
1
que
1o grandes nlo podiilo caber: o '1 os
muy de p.ressa em paraos pequenos, & se che-
per anlre as estacas ho mais perto que dos
llqa,sos, ti.raulhes rechadas , & arremessos.,
.& dissjmulauo por rogo de Cachil daroes que
te mais & tiras.sem com as
de imigoa nlo sabio nada por terem nunca
Yisto P-ortugueses. E os Martim correa b chega-
-dos desparou a sua espingarda ,_ & mesn1o fez Cachil
daroes, & outros que as tinho: cpm que
mortos' muytos dos imigos: & 0$ outros como
rio bo jogo fugiro, indo seu alcan"o muytos .
roa .. de berqo, que lhes despararo nas costas, 'que' ma--
tario & ferirfto esses i\. alcan'f'ro: & despejada a
.ea4a 9Y logo cortada & arrancada. E as c.orasco.-
l:a lugar per a se ehegario tam perto ds easas que
lhes cbPgauo com os ber'ios, mas como nlo lb podia
dali lazer muyto nojo, saltou Martim eorrea ern terra
com dez. P.ortugue1ea que yD. na ar
matao, que tatnb desembarcou com su-a
capitania, & porem acbaro.tanta vaaa, .. &. ali dela h'
.....
, ,. .. . .
)44 DAHIS'l'OitiA DA INDJA
4 11 c
esteiro to alto que nAo podero cheg_ar ao & foy
forado embarcarense oulra vez, por<} Cachil daroes no
estaua ali, & ya por outr banda, &, de l mandou eha
Martim Correa, que se foy pareie. E polo achar
frio em cometer ho lugar ale os imigs gastarern os ar-
tinho ; remeteo a eles e esses Portugue-
ses & o1ouros que leuaua, s espingardadas,
pola vasa, em que auia muytos strepes; de que hft bo
ferio en1 hu p, mas ele nllo deixou de ir por diante ate
:chegar a ha tranqueira que estaua daquela parte que
lJespejou dos imigos s espingardadas eom os outros: &
despejada entraro no Jug1lr, ele Cachil daroes
c os de su capitania. E vdo os imigos <1 n tinh:_
outro retnedio, dero csigo encima nas casas leudo
apos si as eseadas , cuiddo q se auiiio de defender co-
lno outras vezes, mas lhes derilo os Portugueses
esse vagar, que logo at&ndo bisalhos de poJoora nas
pontas das lanas encima dos telhados eona
'murres acesos , & se pegaua ho f<lgo nos telha-
dos que ero doia seca, em que logo ae acendeo muy
brauamente & ateandose de -has casas outras: a-
cendeose .hum espantoso fogo per toda a cidde, &
coela: per toda ela se aleuantou ha grand & dorida
.grita que dauo as molh.eres & me'ftinos de .que aa casas
cheas. E querendose Jiurar do fogo remetiiloaas
poTtas pera se Jnnare-1n abaixo onde viio estarOB Por--
1.tigueses c0 as leutadas per a os receber nelas,
-& ctudo . .se deytauo: & ass; tnuytos quey-
_-ma=dos:tJo fogo; & outros a ferro: &ffor3otatiuaa be1n
-dozentas aln1ae, antrelas bo fqy tambe ho mel!mo_ se-
-nhor lugar, com toda sua E como teue-rd de&
truydo este Jogar de todo, emharcaroe Martim Cor-
lrea, & Cachil -daroes & tornaril-ose a 'fernate, onde
Antonio d\1.brito deu a Mar-tim correa a mor
-ela ,. 8t 'R oapitania- mr :do mar' porqt.Mt :fioaese
. eoele. tempo,.por ver quantoera peracseruir e) rey
seu k. vale o tia. IJ ,
LIVRO VI. CAP:iTVLO LXVIII. 146
C A P I T V L O LXVIII.
como el.rey de Tidore mtmdou pedir pa%es tJ Antonio
de brikJ: tle quis dar.
Com a destroylo deste lugar. Do gane fieou el rey de
Tidore muyto l}brado da soberba que tiuera contra os
Portugueses, & b arrependido de ter guerra coeles, .
eobroulbes tamanho medo, } nio se linha por seguro
en1 nenbua parle : poJo que mandou ht\ embaixador a
Antonio de brito, pedindolhe pazes, offrecendose a pa-
gar a el rey de Portugal toda a perda & dno que te.
uesse recebido por sua causa: & lhe daria a Artelharia
que tomara na fusta: o que Antonio de brito rtilo quis:
& respdeo que ainda no estaua b ''ingado dele. E
dali a algOs d;as forio tomados no mar pelos Portugue-
ses duzentos homens vassalos dei rPy de Tid{)re, l} Ari:-
tonio de brito mandou matar de n1uy cruas mortes. O
que nio punha grande ten1or em el rey de Ti-
dore , mas em outros reJ'S comarcos daquele arct'pela-
go: & todos se liaulo por an1izade com Antonio de br.i-
to, & antresles foy ho da ilha chamada Grambocanora;
q-ue mandou a Antonio de brito bOs doze homs h
para, a q nal}la terra chamo Ouro sogue q quer di-
zer home diabo. E isto porq por arfe diabolica se faz
inuisiueis' & etro por de quer & fazt! muyto mal!
& por isso ho aqlas getes grandissio1o medo deles, &
se os logo os mato. E porque esteEJ ouraes
aoangues se fazem inoisiueis os mdou el rey da Gril-
bocanora a Antonio de brito pera q lhe. fossem fazer
saltos ilha de Tidore, & matassem neJa mu_yta
do que Antonio de brito tez t'scarnio, & foro por
seys ou sete vezes fa-zer -saltos 'fidore, donde trou-
uer' de cada muytns cabe"as de homens que ma-
do que a gente de Tidore andaun muyto
tada & atormentada , & bOa noyte onde dei-
LIVRO VI. . T

'
141 .DA BIIT081A DA INDIA
:xaulo ho seu para & tomaranlho & eles ficarlo embre-
nhados poJa iJb-, & cada noyte fazio fogos.aos deTer-
Date que estaulo defrte que f011em por eles, & por is-
lO f11ro aeh':'r'o J)llze, & ho outro nuaca aia
ceo, pelo que de brito fez di88o muyto mais es--
eaanio que dantes, ainda que lhe Cachil Daroes afirma-
ua que era asai , & que se fazilo iouisiueis. E por Ao
tonio de brito dizer que se ele metesse oo .troaco hum
dal'}lea que ele n se sayria Cachil Daroea
hum .que lhe leuaro pera justiar. E Antonio de brito
llo mandou o1eter etn hum tronco pola dize
que se se dali aayaae que creria fazerse inuisiuel ; &
mandou ho goardar muy;to bem ha _noyte. E quaf\dC:
foy ao outro dia ndo ho a:eharil9 .no tr.onco, do que
tooio de brito ficou espantado. E porque el
'fi(Jore oo que lh., a guerra om artQ
diabolica, -no <Jue fossem J mais Qti
gues , & anaodauaUll\ polotl
gueses com o que rey viuia muy
A P I 'r 0: L O LXIX.
.
. .
p, qoJno el rey de COfli6fOU de faze.r gy,errA
_ .. dissimulada.mte.
P estas cou.sas em Maluco, el rey de Calicut:
CJUe determinado <le guerra
apercebiasse podia_, as_.
a.i os de todo qJJe aj_unlaro qqasi ..
zentos paraQs de que. corenla auio. dir. carre-
gados de espeeiaria a Meca e1u goarda das oyto naos.
gue disse atras, & assi outros muytos ate os .)loereau.de
mar fora da cqsta do l\lalabar. E ho capito
era bulo v.alen.te chama<lQ
'faoor. E desta que (py: logo n
entrada do v_ero foy auisado dom de lima capito.
da de Calicut, per hum
LntiiO VI. CAPITtt.O 1.&'1%. 147
tJUe andan e& os mourt>s chamado Baeliio, filho de hum
ouriue& de Lisboa que fora da capela J rey clolil
Manuel, & por ser muyto ao1igo de dom (ainda
que era mouro) Jheacreueo biia carta da partitla deata
araada, Bt que auia de passar ao longo da fortaleza
peta. a ton1ar se eateuesse pera isso: o que Jogo dom
Joio eomo isto soube ecreueo a d6 Luys que eataua etn
Cocbin1 , pedindolbe q mandasse ha. atinada a goatdat
a costa: o que ele nlo quis, nem sayo de Cocbim se
nlo em Ouiubro iudtlle dereyto a Go onde esperAua
que .. ho gouernador foeae ter Dorinufl. E vendo dom
Joio de lima corno lhe acodio de Cocbim, segurou
a .fortaleza do combate que se lhe podia clar por
00111 hum baluarte de madey-ra com que a porta
da fortaleza ficaua lambem em parada da banda do mar :
pera o que -mandou pedir carpinteyros ao regedor da ci
dade, que cgmo sabia a guerra } el rey determinaua de
fazer a a fortalez nlo queria daros carpinteyros. E dom
loio poJa pressa que tinha comeou ho baluarte oom ho
condestabre da fortaleza l) era muyto ltgenbQso & inai-
Daua algO Portugueses a laurar a madeyra. O <t visto
)JOio regedor, por dom loilo no aospeitar alga cousa
da guerra que estaua determinada lhe deu os carpintey.-
ros c que ho baluarte foy 1nuy asinha acabado. E no
tardou nada que apareceo a ftota dos mouros, & hum
para dela se chegou a terra pera ver se poderio tomar
a fortaleza: o que vendo dom Joo lhe anandou tirar coiJ.
tres tiros grossos, & hum esried8'tau ho para: &, 01 ou-
tros arrombaro algiis dos que yo ao mar. E vendo Cu-
tiale quanto dno recebia sem deseJnbarcar, oonbeceo
que receberia desembarcando, & por i aso passou auan
te. E dom loo se mandou queixar ao regedor de Cali-
cut da vista que esta armada deu aa fortale%a: dizendo-
que se el rey de Calicut queria gue.rra que lbo deera-
raue, porque asai bo fazillo os caualeyros. Do que ho
regedor se lhe foy diseulpar: & el re' de Calic.ut qui-
do 1011be que dbm IGio o mandoa & bum
- T 2
..
J 48 DA BII'IO&IA DA I!IDI
Nayre que lho fusae matar. E como elea aam muyto o-
.bedieotes a seu rey, determinou de bo fazer: fiDgiado
.que leuaua hum recado dei rey a dom lolo. E iodo bo
Nayre coesle. proposito achou bo assentado na ramada
dn fortaleza com algs fidalgos seus parentes, & io6ou-
ae tanto querendo chegar a ele que bo eotendeo dom
Vasco de Ji1na que hi estaua, & dis11e a dom lolo que
ho anatassem. E ele no quis, mas mandou aos alabar-
deyros da goarda que lho tomassem. E assi ho fizero,
& queixnndose ho Nayre que Jeuaua hum recado dei rey
a dom loo, .que lho deixassem dar, diaselbe ele que
bern sabia que no leuaua recado, se no que ya pera
ho matar, & que ho no malaua como lhe merecia por
nlo quebrar a paz, & mandou ho pera CaJicul. E aio
outra vez inL@tou el rey de bo mandar matar por tre1
.Nayres que fingiro leuarlhe outro recado: por como
ele ja andaua de sobre auiso enteodeo os, & lambem
os mandou prder por os seus alabardeyros, & disselhes
que dissessem a el rey que soubesse certo que ho no
auia de poder n1atar JlOr n1ais que fizesse : & ae queria
guerra coele que lha declarasse & que ele se defende-
ria, & se no fora J>Qr quebrar a paz que ele lhe come-
ara ja de fazer guerra pelo que e11lendia nele.
"'
C A P I T O L O LXX.
De como os mouros Nayru de Calicut COfllefaro a
guerra c d Joo de capito da furtale%a.
Com quanto a guerra assi andaua bazcolejada , nilo
deixaua dauer conuersacto tre os Portugueses & os da
cidade: nem os Nayres da feytoria no deixauo de aer-
uir nela, & commle a de Calicut desejaua a paz,
& ss os mouros a oo querio poJo grde odio que. ti
Dhlo aos Portugoeaes ,. & conselbauo a eJ rey de Cali
cut que fizesse a guerra. E ele mataro neste
hum Gonalo tauares que dom loo mandaua com hum
LIVRO VI. OAII,YLO LZX. 149
recado ao de Calicut, & aasi outros dous Por ..
tugueses que ylo eoele: sobre que o regetlor nlo
nada, posto que 1e dom loo mandou queixar dos me>u--
ros . E vendo esses fidalgos que esta.uo com dom loAo,
& asai ho feytor & alc:a,de mr & oa mais tle essoutra
gente este desauergonhamento: & que auia dous meaes
.que em Parangale lugar de) rey de Calicut matarAo ou-
lroa mouros doze Portugueses, conselhauilo a dom Joo
que fizesse guerra a e)rey de Calicut, pois lha ele fazia:
porque que mais guerra fJOdia ser que matarJhe os l
1
or-
toguesea poucos & poueoa, & "que em guerra discuber-
ta Dilo lhe matara tantos, que no esperasse 1m ais cau-
pera quebrar a paz, que n podilo ser mais-. E pos-
.to que a dom loilo lhe no falecia esfor'io pera a guer-
ra, nlo ousaua de quebrar a paz ate os ima1igos nlo
oometerem a fortaleza , porque assi ho tinha por regi-
Dlto: & por isso sofria todas estas cousas. E sabendo
-llo regedor & ho Catual da cidade polos Nayrea da fey-
toria o que os fidalgos conselhaulo a dom lolo, teme o ..
do qae quebrasse a paz poJo por esforado , for-
Bo 'er por. dissimular : & a vista foy na ramada da for-
-taleza. E queixandose)bes dom Joio das cousas pana-
das, & eles dando suas disculpas, tiraro dantre a sua
-gente eertas espingardada& : do que eles auendo grande
vergoaha bradaro com a gente, dizendo que eles sabe-
rio os que fizero aquilo, & os castigario muyto bem:
& porque no fizessem outra tal mandaro toda a
pera a cidade, & eles fi cario ss com dom loo, a que
fizero muylas mostras de lhes pesar. do passado com
.proole&sa .de ho eom castigo, que ele creo
que seria aasi: mas como tudo era fingido, logo dali a
do11e ou. tres dias tomaro hs mouros cerlas molheres
da terra Ch.ristas que anorauo na cidade, 8t leuauan-
Daa a Coulete. E nlo querendf) elas ir com os mouros
por. serern Christas bradauo polos Portugueses l!lhes
E foy sobristo a onio tamanha qse bo.soube
dom loo, & mandou rogar aos mouros que as no Je-
180 aWiliau tJtom.
-11assem, pois erio CilriilliBL B riiia el n
Dlo alas: ma.touse fJueyxar disso regedor,. & ao
-Catual quaJ deles &e achasse, mas enbuan achou,
.Dem JJayres da feitoria, pera que defeodesaem aoaMou--
ros que no leuaasem a molberes : o que vencio dom
Joo maadou certos a defender estas mo-
Jherea' & o.uuer4o peleja ca 08 mouros & aa tomaria..
Sobre o qjue se a)uoroqou a .gente da cidade, usi moG-
roa como Nayrea: & coauo linho determinado de faze-
Tem guerra aa fortaleza ., na mesma hora ae dei soo i,-
correndo pera a fortaleza hum eorpo .de gente, que ae-
rio trezentos homeaa oe .mais deles espiogarcleyros, &
por serem to pouco -maodoulhes dom loio ao eneont ..
hum eaualeyro chamado ManueJ de faria escriuo da
feytoria c vinte ci11co maa.aioda esta
trezentos no cbegauo fortaleza, quando todo lte
resto da gente da cidade. ya janta poeta em a-rmas., &
com grandes alaridos se foro corrdo aa praya pera d ..
rem de. sopito na porta da: fortaJen.& totaaraa .. O que
recedo dom lolo sayo logo fora.\om alga pet.a
recolher Manuel de faria, & mandou desparar- lglis tiP
por alto porque nilo fizessem. mal .. ,. pwque ainda nle
queria quebrar a [JAZ. E ho taed() .de1tea .tires fizemo
deter 01 immigos, peJo que Manuel. de. reCGiheo
sem afronta: & dom Joio fazia grandfls. proteataea
perante- hum tabalio pubrico que ele uo mandaua ti ..
rar aqueles tiros seno por se defender & aJo por que-
brar a paz. E coisto se recolheo aa fortaleza : & reco-
) h ido tornaro os immigos a prosseguir pera a forialeza,
& chegarlo ate bs pardieiro que estauilo perto dela.
E vendo os dom Ioo ali estar sayo a dar neles
bra de cem homes, dando a dianteira a hum Aluaro da
cunha seu sobrinho, que leuaua cincoenta, & do1n Joio
com os outros lhe hi:l nas costas : & dando htla arrem&-
tida aos immigoa de que matario algs, se tornou a r ..
colher na fortaleza: a que os immigoa tira ri todo aque-
Je dia muytas eapiagardadaa & frecbadu. E ao dia se-
LWBO V.f 1.)'.. l6l
guinte esteuero quedos sem fazer nenhil reboli'io de
guerra. E por illlO. J>aaa..a: hil nayre cunhado dei' rey
de Calicut, que tinha tenC(a cada anno dei Rey
de Portugal ; porq.ue . .aoe Portugue1e'S da.
que eJ'a graode ... ,. te$,po per& ( a um
loo, que ho deixou :eh.gaJ' ... Q.Ode
lbe falou. E Pnacha lhe disse com o rosto muyto
\e, Dlo 16 fia- deJ rey de poa1que sem.
duuida lhe auia de fazer guerra, & ialo.jbf). dea.iQ PJl1
que tinha de aeruir a el Rey de. Portugal. &
6s()8diose de doan lop & asai os nayres qu
eerui4o na feytoria que hilo coele: & deitandoselbe aoa
ps lhe pediro. perdlo. de ho no ,poereBJ: seruir
ta guerra.,. se comwcou dali .por! diante : & a dora
lolo nlo Jhe daua nada. del4 por ser oa do v e ....
ro,, que. qqe .fosae de Por:tu-
gal que- I socorreria: &. ,pPr isso. mandou recado a.
6l Luys de .. meaesea eata.ua em Cocbim , & como
os immigos se lbe,.metilo aotre que ea-
taulo per.to da s.ayo alguae. vezea a dar oelta
eul lJ. matou & ferio alg:usi, & hjia. vez: pos logo aa cida ..
de., de .que queyn1ou hil grande de cuas: & ao-.
hrieto teue hiia braua peleja con1 oa iinigos que fica-.
rio muytos mortos & ferido , & dos-.Porlugueaes-. htl soo
foy ferido. O.que parecia: milagre por seri! os Portugue-;
a.ea.Qlu.y poucQS & os muytoa em demasia
quanto. eJ rey. no esta.ua na cidade, que se
Qrlo sem .& dali por dite auia muytos rebates.
dhia & da outra, & sempre oos&o senhor seja lou"!'
uatlo os Portugueses leuauo o melhor.
lb2
C A P I T V L O LXXI.
De como d Y asco dtJ gama conde da Yidigtteira al-
. do mar :indico partio de Poreugal por viso rey
da India , de eomo chegou l.
Sendo ho tempo chPgado de dom Duarte de meneses
que gouernaua a lndia se ir ,,era Portugal, n1Adou ho
muyto alto & muyto poderoso rey dom lollo.ho terceyro
deste nome d-e Portugal que ento reynaua quem gouer-
nasse a lndia. E este foy dom Vasco da garoa cde da
Vidigueira.& aln1irante do mar indico, a que deu a go-
aernt(a da lndia eom titulo -de viso rey, & deulhe ha
armada de quatorze velas. a. sete naos grossas , trea
galooes & quatro earauelas. Das naos a fora ele fGrilo
capitAes dom AnrriQ de menesea filho de dom Fernando
de meneses que cliamarfto ho roxo que 'Ya por capito
Dormuz, & na primeyra subcessam da gouerna da
Jodia per morte do viso rey , Pero mazcarenhas que ya
na segiida & leuaua a capitania de Malaca, Lopo. vaz
de san1 Payo que ya aa terceyra, Jeuaua a capitania
de Cochitn, Francisco de s que teuaua a capitania que
auia dir fazer na ilha de UBda, Francisco de brjto que !
auia de ser capito das tres uaos do trato de Batical
pera Ormuz, &. Antonio da silu-Pira. Dos galees forlo
capitiles d Jorge .de tnenesea fiJho de donl Rodrigo de
meneses de que faley no li oro quinto, d Fernando de
mrroi, & Afonso mexia que ya por vdor da fazenda
da lndia. Os capitiles das carauelas for o I ... opo lobo,
Gaspar malhorquim, Christouio rosado, & Ru1 gon-
aluez. E fornecida esta arn1ada de muyta & boa gen-
te, armas & mantimentos, part.iose bo viso rey coela a
noue Dabril do anno de mil & quinhentos & vinte qua-
tro,& leuou muyto roim viagem de tormtas, com que
-se perderito da sua cserua Francisco de brito, Cbrito-
ulo rosado, & Gaspar maJborquim que nuDca mail pa-
LIVRO VI. CAPI'I'VLO , )63
recerlo. E bo Galeo em que ya dom Fernando de monr-
roi se perdeo em Melinde, & nas outras velas morreo
muyta gente & foro sempre espalhadas, & quem che:-
gaua primeyro a Moambique partiasse logo pera a ln-
dia: & perto da costa dela ha noite dos seys dias
Setembro ao quarto da a)ua tremeo ho anar muyto
jo, & por b espao: & poJa primeyra se cuydou na
frota ii daoa em aJgs baixos de penedia ale que cayrlo
no que era. E dali a pOucos dias aparf'ceo ha nao de
mouros que yo Dadem per a a lndia :. & Jorge de
.meneses a tomou sem outra ajuda quas.1 a v1sta da
ta , & oa mouros se lhe rendero c medo, & ele a fe-
uou ao visorey q logo rndou aneter nela hii quad'filhei-
1'0 & hi, eseriulo pera verem o que tinha & oulhareo1
por ela: & acharan)he sessenta mil cruzados em dinhei-
ro & duztoa n1il em mercadoria. E daqui a alg& dias
oy surgir na barra de Chaul , & hi se declarou por vi-
sorey que usi ho leuaua por &. aqui este-
ue. trea dias sem sayr _ terra, nem consentir que pes-
soa alga saysse, saluo ho licenciado lo!o de soiro do
desembargo na casa da que. ya coele J)Or ou-
ui dor geral da I ndia, & Bastio Luys lJ. Jeuaua a escre-
uaninba da matricula de Cochin1 que ho viso mildou
que fossean visitar por ele a fortaleza de ChaQi, & lJ.
mldassem apregoar em seu nome, c1ue tir.ande os fr-
teiros & casados todos os outros se embareassem logo &
fossem coele sope116 de serem riscados do so1do & man-
timento: & mais lhes que dissessem a Christo-
uAo de sousa q era capito da fortaleza, -q chegando ali
dom Duarte de meneses que era em Or1nuz quildo de l
tornasse que ho no consentisse desembarcar, nem lhe
.lesse mantimento mais que pera quatro o que
foy todo feyto. E assi. eomo ho viso rey no quis que
ninguem f"Oise .. a terra, nllo quis tampouco que pessoa
algtla tirasse nenha fazenda da que trazia, no que deu
muyta perda a muytos, porq gaahario muyto em a ven-
. der. ali , n menos quis. deixar ficar nenbil doente de
LIVRO VI. U
1 6.. . BJH'ORU D4 IRDIA
muyLoa que :Jio na armada, a que de1 muyta parte .da
aaude verenae em terra : & bo requererio,
mas no lhes aproueitou. E daqui parlio pera Goa, &
porque auia de desembarcar pera ver a cidade, & fazer
aJgas cousas que comprio a dei Rey, & fey.,
taa ir se a Cochim, encomendou gna.rda da frota a
dorn lorge de anenesea, que fico\! nela. E deaembarca
do no cays de Goa foy recebido com a
tumada: & aqui em Goa Jhe fizero queyxume de Fran-
cisco .pestana, que estaua, por capito da forta
leza, de n1uylas injurias que linha feitas mayor parte
dos ciJados, & de n1uytaa diu.\qa. qutl deui-qu.& -oo
queria pagar. Pelo que ho Viso rey lhe tirou logo
pitaoia, & a deu a dom dizendo-
lhe que c,9mpria .. rey :M64'Uila
fosse .prou1do d_a l)rmu'ft Jleretra nadea
ho faMlr : ; __ &._ fazia :paaar o
jUe deuia, cQm o .. jtlra-
do . V F,mncjAoo. perti1a.: r&
que muytos lhe-. :mar.td"u )&!
uar a casa dQ reJ oQde .. ele eetaua, esse di.,Peiro
que pediolhe 1\1> desae juraml!Lo a niog.ul
se lhtt nlo, fW, nQ que .prepar que
qu< 4in.l}eiro de ... lbo
se (.\018 .tude>1bo YJSO
J:ey ... ft-iz muy,f;a .parte .tio q .deu ia:., por.que. de
SJJ'\ .fra t&Ato .que sabdo
q_ue foro na frot.a dQas solteiras as mandou
em isto. p&rq.uerfo..
rio f Cfi>Dlra s.ua;: d_e{t\Sa, .q mandou. apregoar .em BeJeJB
I antes que parLisse pera a lodia: que .nenba mol.her
solteira fosse sopena da<(olites, JlOr eu1ta1
muylos que 'se seguem de as Jeuarem eomoetl
vi. E no regarem .ao viso rey que no .fize
ee _esta. , __ porfi doua homes pera eas&J
com aquelas molheres, k que no easario.se aa ..
tassem , & ao quis.. E , por Jhe usi parecei
I.IYRO VI. CA.ft'VI.G LXXII. 166
defldeo q nio se recolhesse no spirit.al de Goa ne
Dh dos doentes que yAo na (rota, dizeftdo qoe el rq
seu senhor. ntinbm necessidade de ter na India apiri ...
tais : porque aueodoos se fario os hom!a sen1pre doen
tea, & per esta causa morrerlo muytoa mingoa, &
&utros que nlo tinblo de que se mlter pedio por amor
de Deos: e que ateli 'Dilo se vira na lndia, & por isso
ho eatranbaullo tedos muyto._ .
' .
1

De mmo 1w vilo rey -a (J(Jch.im, do quefe.
N que viso rey fez se lhe co--
meou \ha doena de que de$pois morreo, & que
fosse- em crecimento se partio CochftiJ :, deixando
por regimento a dom Anrrique de rneneses que todo ho-
mem :que ficasse. em Goa & no fosse coe'le tirando os
casados &. fortaleza riscado do soldo
&. do mantimento. E que sua partida a dous meses
todos os Portugueses que morauo no arrabnlde fossem
morar cidade sopena de morte, & n1andou aos des-
penaeiros dos nauioa de sua armada q a cada dous ho-
rns nAo dessem mais por dia q hft arratel de bjzeoito,
& mandou aos capites dos nauios dalto bordo que ntio
deixassem meter a cada dous mais q ha arca do
compriineto de btla espada. E logo ao mar dt' Goa a-
chou dom Luys. de menesea que- ya pera Go esperar
seu irmfto, & Jeuou ho consigo pera Cochi.m , de che-
gou na fim Doutubro, & foy recebido c grande solni-
dade, & hi lhe entregou ho doutor Pero nunez ho offi-
cio de vdor da fazenda, em que auia aey-s Anos que
seruia, & polo el reydom Manuel ae.bar muyto M, fiel
& diligte seru;idor no qui mandar outro redor da fa-
zenda despois que acabou os .tres Iaos, que he ho tem-
po costumado, antes ho deixou estar mAis outros trea
aaaoa. E. porque ele lhe requeria lie(l;a pera se ir por
v I
'
101 DA BISTOBI& n .IRDij,. . -
ser seu tenpo acabado, ho deteue c muytai arla1 de
rogo, fauor: & fazendolbe muytaa mereee, & aasi bo
muyto allo & muyto poderoeo rey dom loo nosso se-
nhor, que a ambos eerio muylo bem & lhes aproueitOu
sua fazenda muyta prudea1cia sem lhes.encarregar
.. ooscienciaa ' DI esqandalizar as partes ' & donde claa ..
tes a pimta quebraua en1 Portugal de trinta ate core.n-
ta quintais por cento, por I& oa mouros.darem lhacJa,
& c muyta terra &--.rea de mestura. Ele vclo isto.lll
no quis tomar, & mildou chamar os Cbristoa- de Cran
gaoor que eta pimenta aos mouros, & a-
fagos & dadiuas .& muyto boas obra 4'j lhe. fazia fez
coeles que no vendessem a aos mouros, & Jba
trouueasem polo .. & quinze rs como eataua
'assentado, & eles lha limpa & seca: pelo que
dali por dite em todo seu tempo no quebrou a pim8ft-.
ta em Portugal 1nai que :a Mele por. ceata, qae acleei-
tou muyto no ganho da E assi seruia e)rey em-
lhe emprestar dinheiro por vezes; usi pera a
carrega , coa1o pera eu tras de. pesas , & a1si em outras
muytas cousas que no pude saber partieuJarmite. O il
sabendo ho viso rey, lhe fez muyta honrra & fauor, &
entregou ho officio de vdor da fazenda aAeDIO
que ho Jeuaua de
'
C A P I T V L O LXXIII.
Deaembarcado _Yiso rey .. Cochim , porque
ou dauer bandos antre os muytos Portugueses qu.e auia
na cidade, mandou por eseusar os males i} se deles se-
guem que 'nioguem deaae mesa: do que se seguio auer
forne antre os soldados, aasi por lhes ser mal pgo seu
soldo & maotimto, como por auer na terrapoucoaman ..
timtos. E por lta causa he muytonecessari darem
I
Llf() Llt.lll. i 6't
os apltls &'fidalgos mesaa,. n se podem os soldados
da lndia so&ter sem cuo1o a gente andaua indi
nada: ctra ho iso rey ae&bou de lhe mal
por. tolher asmesas: & rnuytos por se dele se
yo pera Chramll-del , & ()Uttas. partes em lj andauilo
fora do dei wey, & ate os mouros auio tamanho
medo', dele que treiAo-quand6 bo Df)meuo. E tantb
se ylo de Cochim -onde aura muyto tmpo que
E .,.rado h(ji.visorey- de ir sohre Caliet1t & de.struy-
la = que :td rey ti Ilha c os : &
em. actbaua algtlas:cous mandou diante a
dar a\ coa a Ieronin1o 2de sousa h fidalgo de q faley
1-ktrt>IO&'fml poat m6r!de hna armada de na
remo em fqutt E che-
gado ao11ea' lebre achou dtro do
arrecife edt@ta i pa1as de .: de que era ca pi-
to moor t1ti- Cutiale de Capaca-
1e; yA"por mar aafor..:
tale;aa. seu&& .Vista: desta armada
foy pelejar c<5 que
tambem os mouros Jogo como hm de feyto:
& erlo as babarddae de .sua- part, que nunca ne-
nhtl dos nauioa da armada dte de sousa pOde
aferrar nh dos ctrairos por mais que :nisso trabalha ..
rio. E asai eateuerio duas ou tres horas ate q sobreueo
a uoyte que es apartou: & leronimo de sousa se deixou
estar no mar eom determina<(o de ao outro dia aferrar
eom os lmigos uu os fuglt, & assi ho disse aps ou
tro1 E acordados nisto, ao outro dia eomo a-
manheeeo asai os. C() mo os mouros tornar lo
a eomeccar a peleJa conto ao dia diltes. Porem os Portu-
gueaea aasi"etJIII'IOtirauAo, assi remaulo pera se cbega-
aos. tom pendo p! antre aqut!Jes pelouros.
E venclo moutos .sua determ1 naio, .. nio ousa rio des-
perar com medo d* Portugueses & foranse retirando
pera Coulete: c as proae: Deles,, mas os Portugueses os
aperlarlo de maneyra .; que irariio as popas & fugir lo
.
16, Bllt'el\1& DA III_.
quaJJto CQIID: a pteua de fugitellt alo poderia
ton1ar Coulete. & passario a C.aaaner: & os Pertug1ieP
ses que os eeguio 01 acabarilo &Ji de desbaratar com
muyto grande don de mortos & feridos & para6a ar-
rombados , & QS outros forlo .varar na praya de q11e a
gente fugio pera a cidade, cujQB molll'o& ficarlo mmyto
tristes, p9r terem persuadido a el f8J' de Caoanor que
a fortaleza: que !Veado e1ta titoria desistia
dessa deteraninatto. E leroo.imo de sousa desbartads
os imigos, doCJ goardldo a eo1ta: vis i tido s vezes a
fortaleza de C:alicut, & prouendoa. de mtltiml.tol
C A P I T V L O LXXII.II
..
De Wuas witQrial que:. dom Iorge l,t/,o. ouue doi
mouroa de, Calicul.
Co"'o os mOurQS do reyao .. ele Caliout andaneJD tilct
dissoi\Itos e.w"Qo disae atraa. JlQlo que auiG
aos Portugu.eses, n lhes abastaua Meca qul\-
ta pimeata leua.uio, mae ainda que J no podi!o
& cada dia paaaaulo c.moy-
to grande soJ>erba a vi1ta da ilha: de Goa, cle nib auia
qu lhes contrariasse, porque bU Luya.maobado filho
do d9\ltor Lopo que. tinha a.g-oarda dattuela co
ta, ho viso rey a Cocbi., .& por isto nlo auia
(quem do i d A orrique de rpe..
neses estaua cquyto agastado&. o auia por grande. it
ria. E .estando assi foy h i ter hU. mereador hila fua ;
qu.e lhe d Anrrique comprou., &armada dartelbaria,
mldot.t nela por'capitloa
te.Jo seu so.brinhQ Jilho .. de d loo telo, que.foasa eapa.
OS .paras de Mlabares q.ue yio eo.tn pimta. pera
Cambaya. E d Jorge er" dos. eslorft8dos & v
Jetes. aodauo ua India,
asi e to .. cousa comp l}ilda-t
ua,, ap,J que .. al&liaua.e.le
LIVJl8 V.J. OAPITVLO LXUIII. ) 5t
por aquela paragem : & couo ya quantidade deles com
que se atreu.ia perseguiaos s tiombarddas, & a hs ar-
rombaua ao lume dagoa, a outros desaparelbaua de anas-
tos jc,dxarcias matando em todos &ferindu rnuyta gen-
te::& eoJl)O iraoo aele fa-ciJmete se. lhe escoaua dan-
tre as mos pola ligeireza da fusta. sabdo os
ros- de Caliot c9mo dom Iorge ali andaua, determina-
rio pera o que arn1aro trinta & oyto pa
rat que carregaro de .pimenta & de gte, & por ca
111ouro .olJamaol China' cut:iale pera tomat
dom lorge, que a leste trazia ja duas fustas &i
tre1 bargantins, a cujos capites no soube os nomes,
& traria nesta cinco v.els ate boms os maia
deJes espingardeyros. E andando aos ilheos queyrnadoa
fo) China ter coele com toda sua armada: &
porque nlo pude saber a :nlaneyra que dom Jorge teue
em dar a batalha aos mouro& ho n digo se no em
ma , flUe oom eafortp sobre natural os cometeo , & eO a
ajuda :de oosao. senhor 01 desbarato mtando os Porto
gueees rnuytoa mouros em "&&te paras q 'tomaril carre-
@adoa de pimC;a & darlelbaria , & dous que tizero dar
coala & os outros fugiro, & dos (>ortugueses nllo;
morreo nenb &.forio algus feridos. E recolhendo dom
Jorge os sete paras que se foy coeles a Goa : &
deiDade ali a- presa Be tornu ao mar, onde dali a ai
& diaa topou aom ha nao de mouros de Calicut, em
euja goarda ylo noue paras .muyto armados darte-
)baria & fornidos de gente, & do1n IC!rge pelejou coeles
& matou com os seus tantos doi mouros qtie vararo c
os paras em terra, de que dom Jorge tomou tres. E
tambem tomou a Dao zt aio se pode saio ar, & t1oela &
eolll os paras se foy a Goa, ondP foy D1U}'to festejado
JlOl duae vitorias tamaobas: de que os mouros do Ma-
Jabar oouero tamanho medo q nlo usar4o de tornar
to asinha aomar: & 81&i eorueato de temer 01 Pbr-
tagueaee. '
,
. .
160 . DA BlftOBIA DA IR-j,
.
C A P I T V L O LXXV.
De como crumdo 1.1 domp do vilo rey mamundou a go-
uerntJnftJ tJ Lopo ma de 1am P11yo capito de Cockim.
percebdoae ho vieo rey pera ir a Calicut, creceo-
lhe tanto sua doena que lhe tolheo entder nos nego-
cios da gouernana: & por isao a encomdou a Lopo
\faz de sam Payo capitlo de Cochim' rorque tiDha De-
le confiana que ho faria bem. E tambem porfl eom a
autoridAde de sua peasoa & de eeu cargo, apaeifica888
as dicses que se comeauilo antre dom Luy-s & .da Ea
teuilo da ganJa filho do viao rey que era eapitlo m6r do
mar sobre a goueroaoa da lodia , porque dizia .dom
Luya que viodo eeu irrno dom Duarte ele auia ele go-
aeroar a lndia & nlo outrem poia era goueroador: &.
que nl se auia di r pera Portugal em quano .ho .viso rey
esteues1e doente, porque se morr.eaae. fieana gouerna-
dor como dites. E como a geale da ladia afeioa-
da a dom Luys tomaua por ele bando contra a que
aquele anno de Portugal que era oom de Esteullo , que
.dizia que alo auia de gouernar se Do quem ho Viso rey
quisesse, & que dom Duarte se aui-a dir pera Portugal
como chegase Dormuz : & sobristo auia ajuntaantos &
perfias, a que Lopo vaz de sam payo acodia .corrAdo a
. c.idade de dia, & de noyte: & impedia alo auer brigas.
C A P I T V L O LXXVI.
n, COJHO dom DrMJrte tU mmesu' tJ Coekim.
Entre tanto que isto na ndia, ho
dom Duarte de meoesea que. estaua Ormuz se partto
a lndia
1
.& sem lhe acooteeer cousa que seja de
contar foy ter a Cbaul, onde Cristouio de souaa polo
l"eJimto que tinha do Viso rey no consentio queaayase
LIYR() VII.""'CA.PITVLO ltil
em terra : & aasi lho mandou dizer: & em Goa lhe
teeeo ho mesmo com da Anri.qoe, pelo que se foy a Co-
chim. E sabendo ho viso rey como estaua na barra lhe
mandou Jogo mostrar a prouiaam de Vieo rey da
per Lopo vaz de sampayo; & lhe mldou por eJe ha
carta n1essiua q lhe leuaua dei rey de Portugal : & assi
Jhe que A em seu nome lhe entrega da
:lodia, porque por sua dooa lha no ya tomar; nen1
ele d Duarte podia ir a terra darlba, por eJ rey de Por
tugal .. Jhe defender que no desembarcasse por ho auer
assi. por seu ileruio, & que do mar dondestaua se
deria prouer .do necessa:ria: & m4dou com Lopo vaz de
so:.paio ,. Afonso mexia, vdor da fazenda, & ho
ciado lobo de soiro oouidor geral da lndia. E chega-
dos a dom Duarte, Lopo vaz de sam payo lhe .d.e,u a
carta lllsaiua del Rey de Portugal que dizia ..
# li i ..
per graa de . Oeos Rey de Portugal , &
do& daquem., & dalem mar, em A.frica, se-
bhor de 'guin, & da Conquista, Nauego,
ci, de Etbio)lia, Arahia, Persia, & da .. Faze.:.
mos saber a vos dom Duarte de meaesea capito, & go-
ueroador da nossa -cidade de 'fangere, & nosso
mr, & goueroador nas partes da lndia: que nos vos
screuemos por outra carta, que auen1os por beque vos
venhais bra per a estes rey nos nesta armada. Porem
vo lnldamos que tanto que vos esta for aprese11tada,
entregueis a dita capitania m6r, & gouernana, a dom
Vasco da gama conde da Vidiguei-ra, & Almirante do
mar Indico, q enuiamos por nosso Viso rey a essas par-
tes da lndia: & no vsareis n1ais da dita capitania m6r
& gouern&DC(8, nem das COUSaS da jusli<ia, & de 0088&
fazenda, nem doutra aJgia de qualquer qualidade &
condiqo que seja que ao dito carrego toque &
a, & que dtes vaaueis por virtude do poder, ju.rdi"o,
& a(ad que , auemotf por & noss
LIVRO VI. X
161 .D& Bllt'OB1& 'DA IN81A
seruCif>, eomo por outra carta vos escreuemoa, -qae he
dito viso rey seja logo metido de poase de tudo, & Yse
Jogo do podttr, alada que leu& per .nossa
palite, aem auis voa.ealenderdes em cousa algiia.
Porem que ho tempo ti} esteu"rdes na I ndia
ate vos bareardea po18Bis -en.1 Cochi ou Cananor
qual vos mais aprouuer, & qtte acerca de vossos cria-
do & pessoas de YO&sa cu-a , & dos criados do conde
\'OSSO pay qtJe CODUOICO ot'o, & dos criados de dOID
Luys vosso irmo, & de vosses cunhados & pessoas
suas : que ho di to conde no entenda coeles em Dlaney-
ra algila, nem tenha sobreles neo1 sobre cada bii deles
m:do nem & aleflda que tnheis pela carta de
-vosso poder & alada: resaluando porem que se vos ou
os tais por algiias pessoas assi nossos nat.uraE-s coanodoa
mercadores da terra, & quaesquer outros de qualquer
estado & condio que sejo, que J ouuerem de ficar
& n ouuerean de vir nesta armada en1 que vos aueis
de ir fordes requeridos, citados& demandados, asai
en1 casos ciueis. como crimes .vos possam a vos &. a e)ea
de.mandar perante ho dito cc.le & ouuidor que coeJe ha
de ficar, & no perante vos. pera se fazer coMprimento
-de E seadoonso q quando ho di-to conde che-
gar lndia vos no ache neJa por aerdes fora dela a pro-
uer algas cousas de nosso seruic;o: Df'sle caso auemoa
por bem que ele coode yse Jogo de to-
do poder, jurditO &. aJ'(ada que de nos leua como faria
&e vos achasse,.& vos apresentasse esta cllrta pera Jben-
tregardes a capitania moor& porq asai bo
auemos por nosso. seruio ,;& sendo easo que por impe-
dirnento de doena os dom Duarte vos nilo possais
embarcar & \'ir nesta armada & ficasseis na lodia: nes-
te caso a-uetuos por b que vos fiqueis, & vos recolhais
com todos vossos criados-& pessoas. de vossa casa&-
eriados dos sobreditos vosso irmo & aunha,los que fica-
rem conuosco em a nossa fortaleza da cidade de Cana-
Dor: & esteis nela ate a .vossa partida da lndia &
\
LlYo VI CA.Pft'YLD 163
'Vseia de tado ho poder, jurdilo & alada fJ. leades- de
ca(Jito moor &. gouernador da [Ddia aobreles, &. soMe
h o capitilo, alcayde moor, feytor & escriolea da. feyto,.
ria da dita fortaleza. E de tod01 seus casos c;.ueie & cri-
tnes conhecereis & os julgarei& como vos parecer juati-
"a, sem sobre os dito& nem sobre cousa sua. que Jhe to-
que seja dantre partes bo dilo conde poder vsar do
dito officio de vi1o rey, nem poder, jurdiil & alada
que lhe lemos dada, porl} queremos que todo fique&
vos d Duarte ate a vossa parflida da I ndia, & Dlanda-
mos ao capitilo, & ao alcayde moor, feytor & escriuilea
-da feytoria & a todas as pesso-as que temos ordenadaa
na dita fortaleza de Cananor que vos obedeOO, &
prflo voisos requerimentos & mandados como a nosso ea
pitilo n1oor & gouernador sobre as pena-s qu-e lhe pos6lt-
dea, assi nos corpos como nas as quaes a ue-
mos por bem que deis a execuAo naqueles que nelas
emcorrerem segundo forrna do poder, & akiada
o ten1os d'ad.a, & he na carta do poder
:Ja. E. assi auemos por b q se: entenda &. ho faais no
-caso ll vos fosseis fora da lndia por nosso ser\liGO, &
viesseis a )a despois da partida das naos pera estes rey-
nos, desta artnada q leua ho dito viso rey pera trazer8
as especiarias, na qual vos aueis de vir. llesaluando
que ho dito poder & alada que vos damos sobre
1odos s acima decl-arados se entender em cousa
que toq a nossa fazenda & tratos da ln dia: porque no
que a e&taa causas tocarnAo aueis de nemvsar
da dita alada, & poder que vos d"PixamoB nos casos
breditos, por<'i isto ha de ficar ao dito ;yjso rey- pera -ne-
les fazer con1o Yir que hejustia & nos8o seruio, &
'sar- de todo seu poder & a.l<t8da. E dA entrega:.q:uP R
dito visorey fizerdes da difa capitania mr &;
a, como por esta vos mandamos cobrareis
pubrico, em que se declare as naos &
entregastes, & a arfelharia & armas que and neles., &
assi as fortalezas & arm.as &. artelharia &,. maatimGntoa
X I

l6.j, DA. HISTOJU& DA INDIA
que nelas auia, & gente que andaua neaaaa partes, &
declarando a sorte & qualidade dela , & todu aa outras
cousas que ao carrego de capitlo mr & goueroador to-
care pera todo podermos ver. E come uai Jbe entregar-
des a dita capitania mr & gouernaocca, & cobrardes ho
dito estormento da dita entrega no modo que dito he,
vos auemos por desobrigado de toda a obrigaC41o em que
aOs sejays poJa dita capitania mr & goueroaoa: & vos
damos por quite & Jiure dgora pera em todolos tem-
pOs. E esta carta per nos assinada & asselada do selo
redOndo de nossas arn1as c ho dito estorme11to tereis
pera vossa goarda. Dada em a nossa cidade de Euora
a xxv. dias de Feuereiro. Bertolameu fernandez a fez,
anno do oacimento de nosso senhor lesu Christo de miJ
& quinbl!toe & xxiiij.
,
C A P I 'f V L O LXXVII.
De como d6 DutJrt1 de mmesu a India a Lfypo
tNJS de payo em do viso rey : !J- de como ht
viso rey faleceo.
Vista por dom Duarte esta carta, & assi a outra
lhe el rey esereuia, Lopo vaz de sa1n payo lhe deu ho
recado do Viso rey que desembarcasse, do que se
dom Duarte agaatou muyto: & disse a Lopo vaz que
nio deoera de ser ho messageiro daquele reado, poys
ho coode prior seu pay fora o que ho armara caualeiro:
peJo que nilo podia ser contreJe, nem contra eousassuas-.
E Iopo Yaz se deseuJpou c aquilo no ser ctrele pois
era seruifto deJ rey de Portugal, cujo va1salo ele era. E
obre -a entrega da lndia teue d Duarte muitas duuj..
das, pareceadolbe lj por ho viso rey estar tio dote po-
deria morrer, & ele ficaria ainda go\leruador da lnqia:
E ho ouuidor gera) a estas duuidaM per vira d.e
seu ofcio d Duarte lhe ehamou bacharel. E ho ouu-
dor reepondeo que BachareJ & doutor&. caualeyro o auia
LI'YAO VI. CAPITVLO LXXYJI. 166.
eJe dachar pera o que comprisae ao seruio dei rey. Ao
que Lopo de sam Payo acodio com b.o .vdor da fa-
zenda, eatranbdo a d Duarte o que fazia. E despois
de todas as duuidas que poa , entregou a lndia a Lopo
'az de sam Payo & ao vdor da fazenda, eoi nome do
viso rey, & ho vdor da fazenda lhe deu hil pubrico es-
tormento de. conhecimento assinado poJo viso rey & por
.testemunhas que dizia.
Sayblo este. de l'
: que no. anno do nacimto de noiso senbor lesa
Cbristo de mil & quinhentos & vinte quatro Ano&, aos
quatro dias do. mes de Dezembro do dilo anno, em a
cidade. de santa Cruz de Cochim a fortaleza del Rey
nosso senhor: estando hi don1 Vasco da gama conde da
Vidigueira , almirante . do mar indico, &. viso rey das
lndias :. disse que eJe recebia de do1n Duarte de meoe-
aea gouernador q.ue foy nelas antes dele viso rey a go-
ueroia -das.ditas lndias do tempo que a elas chegou &
as comeou de gouernar , segdo por suas prouises &
patentes lhe mandado por el Rey noss? senhor qu
as., recebesse & goueroasse. As quaes lnd1as ele
beo, & disse ter recebidas, assi & da maneyra que as
aqbQtl. elas agora esto : & se ouue por ol:lrigado de
dar conta delas a sua alteza, & ouue por
ao dito don1 Duarte da obriga"o que tinha de dar con
ta delas. E em testemqnho de verdade Jbe mandou deJo
feyto este estormento do recebimento delas. Teste-
munhas '1 estauo presentes Lo-po vaz de sam Payo ea-
pito .desta fortaleza, Ferno martinz sousa, 9om
Pedro de Castelo branco, Afonso mE':xia vdor da fazen-
dAt da; , Pero mazcarenhas : & ho ljceociado Ioo
soiro _ouuidor gera). da lndi.a. E e11 loio .nunez escri-
uilo dita cidade por especial mandado do dt-
to senhor .viso rey que esto escreui ,. & aqui meu sinal
fiz.
161 1M WlftGltJJ& INMM
Entegue: d4 Duart& deste conheeinlm, tornoase
Lopo vaz d'e d Payo c,m ow ou troa pera Cochim, owde
:ae tambem tornotr dom Luyw de meneses irmlo de dom
Duarle., & disserlo que pera estar l com cor de se fa
zer preste pera a de Portugal, mas que'a Yerda-
de era pera que se. :ho viso rey morresse aposmrse da
.gouernana da Iadia pera d Dua.rte pois rtlo polia
1 estar. E sendo Lopo vaz de san Payo cenificado dia.a
-..to, polo de Deos & dei Rey que disso se po-
dia seguir se foy a casa de dom Luys c ho vdor da
:fazenda & ho oUtridor , & lhe pedio nyto cort-ea-
;rute que se embarcasse .Jogo, porque assi compria a
-seruio dei R.ey. E porque dom Luys no. queria, lhe
:mldou da parte dei Rey de Portugal que. se emparcn-
&.o, se nio que &o faria -.embarcar: eatlo se embarcou,
& coisso cessaro moytos aruoroos que se ordenauio.
E porqe bo viso rey aaltia isto: & v-do que crecia sea
mal, & que de eu-a aavde k- Yida, nloquia
q per s-ua morte ouuesse aJ.gua reaolta ale o abrir dai
:&ttcesses : & por isso pedi o a tecros o fi dalcgos &t
t3.es que obedecesem por gouernador a Lopo Yaz d
anl payo ate li foetem abertas: & eles thp prometerlo.
E despo-is disto faleceo ho Viso rey em vespera de na
tal do anno de mil &. quinhentos & viate quatro.: faz'
do todos os autos de verdadeiro .& fiel' Cbrist!o, & fo1
enterrado ua See de Cocbim.
C A P I 'f Y L O
De comtJ fOtJ li subcessam: f 1e tJ
chou dOm nrUJr:te par gouerntJor.
E Jogo ao dia seguinte despois de missa ajuntarlse na
-see de Cocbim com Lop() vaz de sam payo, ho vdor
da faz.,nda , ho ouuidor geral : & asai todas os fidalgos,
capites, &t outra gente boorrada pera se abrtr a pri-
meira subcessam: & logo a mostrou ho vder da fa-zen
LIVRO VI. CAPITVIJ6 'UX.IIr. ) 6'
da: Ci&rrada c cinco sinetes: & deaia. Esta prO\lisam
mlldamos que e abra ho ede almirante d
Vasco da gama viso .rey dalnd-ia, que nosso senhor nlo
mande. E is lo er.a assinado por el rey. E aberta esta
prouisam leese em voz ai ta JlOio secretario : ar, dez..i a
. Nos eJ Rey fa.ze1nos saber a todos os nossos
das oaos & fortalezas da Judia, capitles das naos & n.&t-
uioa ll vfto pera vir com a carrega pera est.es reynos, fi-
dalgos, cauaJeiros, gele darmas, que trazemos nas di-
tas partes da India: & a todas & a quaesquer outra
pessoas & ofticiaes a l} este nosso aluara for mostrado:
que nos pola muyta q temos de d A orique de
meoeses fidalgo de nossa casa, que Das cousas que ho
encrregarmos nos sabera muy bem seruir, & nos dara
de ai toda boa eta & recado. Querem.os &, nos praz.
que falecendo dom V asco da gama conde da vidigueira
lt almirte do mar .Jndico .aosso viso rey da lndia, que
aosso senhor no m4de: bo dito d A n1ique au.eeda &
entre na eapitaoia mr & gouerala da Jndia pera noa
aela ee.ruir c6 aquele poder, jurdio & al((ada q tinha-
mos dadD ao dito viso i>or volo notificamos assi ,.
& l'os mdamos a todos e.m ge,al , &. a cad.a b em es-
picial, 'que vindo ho dito easo ho r.ecebais p{)r-vosso ca.-
pito mr goueroador nessas partes,.&. lhe :obede,-
aeia, & cumpraeis &eus reqrimentos lt ann11dados, assi
como bo fazieia ao dito Viso rey, & eomo sois obr.igados
de o fazer .ao nosso capito oJr & gouernador, & em
todo ho deixeis vsar do .poder, jurdilo, & que
ao dito Viso rey tinhamos dada por oossa carta: .sem.
duuid nem eobargo a elo poerdes, porque asai he nos-
sa merce: & de ho fazerdes asai bem eoano de vos es-
peramos, fareis ho sois obrigados, & volo
teremos mu1to em seruio. Feyto em Euora a dez de
Feuereyro, ho secretario ho fe.z, de mil & quinh.tos.&
inte quatro. aluara era assinado por eJ Rey .dom
loio de Portugal. E com quanto d6 Aarrique foy auido
por #gouernador de ali. ea&auo, plla p_romessa
) 68 . DA RIST011.1A: DA- INDIA
q fizerlo ao viao rey , no dei.xarllo dobedeeer por go
uernador a Lopo az de sam Payo ate que dom Aorique
viesse de Goa, que logo mandarlo chamar, & maodou-
Jhe Lopo vaz de sam Payo bOa gale sotil com duas Cus
tas & dous bargantia em que viesse. E as1i foy dom
Jorge de menesea capitio do galeio sam leronimo. E
Lopo vaz de sam Payo ficou fazendo prestes as naos 4
auio di r pera Portugal que ero cinco, 8t teue b que
fazer em aoster Cochim em paz, porque auia nela pas-
aanle de quatro mil home Portugueses em l} auia par-
cialidades pola imizade que auia antre dom Duarte &
seu irmo com os filhos do viso rey que hi estaulo. E
por esta i111izade auia tarDbem outras anlre algtls fidal
gos & caualeyros q ero de cada h ii deste bdos: &
-porque de noyte oio fizessem alg mao reeado de pele-
jas, Lopo vaz de s Payo DI' dormia aeobila: CMrldo
a cidade com ho ouuidor geral , & acpanhado de muy-
tos homs armados. E de dia lambem atalhaua a brigas
com pala.uras corteses, de maaeyra que nunca:em 'ta
manho -ajuntamento as ouue: &. em quanto .for.lo
-mar. do1n Anrrique de meaeses, mandou por capito
mr de ha armada s ilhas de Maldiua a hil fidalgo
chatnado Simo sodr, asai a fazer presas , como pera
dar goarda ao Cayro que dela vinha: & aaai
Ormuz quatro naos carregadas de fazenda del Rey de
J>ortugal per a a feytoria, & fez capito mr Antonio .de
miranda dazeuedo de ha armada que maadou ao eabo
de Goardafum pera fazer presas, que assi bo tioha ho vi-
ao rey ordenado, & leuou tres galees ha carauela =
& dos galeJea foro capites ele, Ruy pereyra, Ferno go-
mez de lemos. E mandou em h nauio doytenta toneis a
Fernlo martinz de sousa q fos1e bll8car breu a Melinde. E
despachado ludo isto ate vinte de laoeyro, partiose tam
bem dom Duarte per a Portugal com cinco naos: & a nao
em ya dom Luys de 1neneses deaapareceo no cami ..
nho, que nunca se soube dela, &dom Duartechegod
a flortugal .com as quatro & fnyae P!Jrder em Cezimbra oo
onde a sua deu costa.
. .
_ LIYilO 171. CAP.JTVLO LXXIX. 169
' ..
' .
C A P I 'f V L O LXX IX.
De cnmo d A.nrrilj sabendo que era gouernador., se par-
tio pera Cochim: que fez primeyro.
s capites leuau!o ho recado a da A nrrique de co-
mo era gouernador chegados a Goa lho der:o, com qu'il
ele deu muyt.as gra<(aS a nosso senhor pedindolhe q fos-
se pera seu seruio: porem aqueixouse de Lopo vaz de
san1 Payo, & do vdor da fazenda qudo soube das ve-
Jas que tinho despachadas pera fora aui!do na India .t-
ta necessidade delas, & da gte que leuauito por atnor
da guerra de Calicot & doutros reynos. & th., se quei-
:xou de- Jbe. nilo mdare toda a armada que estaua em
Cochim pera. se defender de qutos paras de mouros
andauo pela costa: quto mais q de caminho qQiser
darlhe busca, & q_ lhe bo mal (]_ tinhlo feyto
aos Portugueses: & apos estes capites l} yo por dom
A nrril} chegou a Goa h ii ebaixador de Meliija-z pera bo
viso rey. E este era hu mouro q auia nome Cid i ale, &
c a gente q ho acompanhaua ya em seys ntalayas das
de Meliqnz: & este etnbaixador n1daua Meliqaz pe.ra
descobrir. se era ho viso rey assi corno soaua a fama,
porque assi como visse assi faria: mandandose todauia
por. seruidor dei lley de Portugal , & desejoso
de sua amizade, & em sinal disso lhe 1nlldaua h
de pe..'ls. darn1as , cuberlas de caualos & outras
oousaa ricas .. E sabendo Citliale q ho viso rey era faleci
do & .d Anrrique lhe sucedia, deu-lhe a embaixada. que
leuaua, & quiseralhe <lar bo present-e, l} do.m A nrriqua
no quis tomar, escusandose q nilo ya pareie. E quto
en1baixada disse <1 despois responderia! & isto porfl
ben1 entendeo a teno de MeJiqueaz q era descobrir
terra, & tan1Q porlj no queria ter paz coele por ele
n1esmo a <}brar em tpo de Diogo Iopez de siqlleyra_ &
desejaua de ho castigar por isso: & 1nais porque soube
LIVB.O VI. Y
170 :DA BISTOal DA fN .. A
de dous Portuguese1 l ylo com Cidiale ll ' aaa partida
de Diu ficaulo bi duas naoa carregadas de madeira que
Meliqueaz mldaua a lud pera das gals
dos run1es Q bi estaullo. E nl querdo d A rrique de-
clararse c Meliqueaz, se nlo vsar de maohas como ele
vsaua: determinou de nA ao seu baixador &.
detelo tto ale l} se enfadasse & se fosse eem reposta,
& leualo a Cocbim. E isto aasentou com conselho de
Frcisco de s, Eytor da silueira, Antonio da ailueira
& outros fidalgos. E pOrque as naos da madeira l} eata-
uilo em Di o pera Iod J nlo fossern, midou logo a dous
eapi tlles de dous nauios l} eatauo no porto de Goa q se
fossem a Cbaul & dissessem a Manuel de macedo l} hi
estaua q se fosse coeles em bo galeo em l} aodaua , &
tambem a hu capi,Ao de ha carauela, & q todos qua
tro fossem esperar as duas naos de madeira que yo de
Diu pera lud & as tomassem, porque no se desse aos
rumes tamanha ajuda como aquela era. E logo estes ca ..
pitles partiro, & dom Anrriqae dett Jogo a capitania
de Goa a Francisco de s por ser hii fidalgo tigo na
lndia, & de muyto seruio & hom de grlde cootia.
E tedo prestes sua partida pera Cocbim, se partio I
duaa gals & btla galeota, & se no fora Jeronimo de
sousa que se foy a pera o acpanhar c algs pa-
ras q trazia darmad11 aa costa do MaJabar ele fora b
por nessas YeJas q leuaua ra b
de fidalgos & de caualey ros, & aas1 ya coele C1U1ale
nas &t'ys ataJayas, mas este o aepaobou porq
logo Ates de chegar a Batical se pera Diu s. Jic-
de d A n.rriq , & foy di2er a MeJiqac tais QOUSas 4
ele Do quis mais falar em paz.
\
LI:VIlO 1'le CAJ!trvLO LXXX. 171
C A P I T V L O LXXX.
De romo t/6 ..nrriij de mme1t1 com ha armada
de Calicut 4- tomou detoyto paras, tndou
. enforcar Mamtle em CnafWr.
F azdo d Anrrill aua viap hOa. manhall} se Cideale
achou menos for ouuido1 na frota muytos tiros de b-
bardadaa , & estes tirauo trita paras de mouros Mala-
bares l} tinhlo cercado d lorge de meneses em h
em q eetaua na barra de Bati cal, & trabalhauJo.
polo meter po fundo & ele se defdia muyto be: & co-
mo d A nrrill ya perto chegou Jogo : 08 mouros q ou ue-
rio vista dele como tio ho. perdido ho medo aos Portu-
gueses deixarlo ho galeio & fizerAihe rosto desparildo
sua artelharia & o8 Portugueses fizerlo ho mesmo. E
nlo pude saber como foy esta pe-
Jeja' niQ direy mais se no q os mouros foro desbara-
tados & perdero dezoyto Jl&raos ll os Portugueses to-
maro c muyta artelharia & .catiuos, a fora out.ros li..
metidos no fdo, & Coro mortos muytos mouros.
& dos nossos algs feridos. E prosseguindo daqui dom
Anrrill pera Cananor achou Antonio de mirda l} ya.
pera bo cabo de Goardafuan, & por lhe parecer assi ser-
uio dei Rey de Portugal lhe tirou os capites q leuaua.
& mdou l} ficas.sem na India saluo ho da carau.ela, com,
q q prosseguisse pera ho cabo de Goardafum &.
l se recolhesse sua bandeira os quatro nauios q tinha
mdados a esperar as duas naos de madeira _l} auiilo dir
de Diu pera I uda, & c as outras velas se foy a Cana-
Dor: onde desen1barcado soube do capito da fortaleza
como tinha preso Mamale ho mouro l} disse no liuro
quinto q el rey de Cananor por dissimular entregara
preso na fortaleza : & q sabia certo q el rey ho auia
go dir ver pera lho pedir por muyto dinheiro q lhe os
outros mouros de CaoaQor dauio por iso. E saben.do
. Y2

I
172 . DA BIST01l1A nA .JNDIA
dom Anrrique a tenlo corn q ho el rey prendera &en
tregara preso na fortaleza, no quis l} viesse a efeyto
cousa to fea: & que soubesse1n os mouros q ja aquele
'ti!po passara, & qu fizesse O que nlo deu ia l} auia de
&far muyto be castigado. E pera saber se Mamale mere-
cia de bo ser, pos as culpas q tinha em conselho logo
naquele dia q_ chegou, & achando q erio muyto gran-
des na propria hora ho mandou enforcar na mesma for
taleza , porque lho el rey de Cananor nio pedisse & se
pusese em duuida se erraua no lho dldo ou ddolho. E
ror no ser atentado com peitas como sabia que auia
'de ser, & fez conta que despois apazigoaria el rey com
buas palau ras. .
C .A P I T V L O LXXXI.
De como a requerimtto del rey de Cananor mdou o go-
uernador queymar hfJa pouOOfO de tnoltros de Calicut
por Eytor da silueira.
E quasi q nio era ho mouro acabado dfOrcar qudo
chegou htl messegeiro _dei rey de Cananor per l} nJan-
daua visitar ho gouernador & fazerJhe saber que ao ou-
tro dia ho visitaria por sua pessoa. O que ele no fez
sabenJo que Mau1ale. era enforcado: & ho gouernador
por dissimular coele, lhe hil rf'cado em anodo
de querer saber como tardaua. Ao que respdeo que ho
no auia de ir ver flOs lhe matara aquele n1ouro, por-
que no parecesse aos outros que ho consentira. Ao que
ho gouernador respondeo, estranhandolbe muyto
lhe da rnorte de h mouro to culfJado en1 deserui((osdel
Rey de Portugal seu senhor, cujo amigo & seruidor ele
dizia li. era: tes deuia de folgar :de o e) e mandar ma-
tar por lhe os outros mouros no rogarem que lho pedis-
se, & que outras cousas ueria e que ho seruissese Jhe
pesar naquela : & assi lhe mdeu fazer outros
muytos comprimentos' com que el rey. ficousatisfeyto:.
LIVltotJ! <cAit'ITVLO LXtXI. i7S
pore teue dali por ho gouernador em muyto gran ..
de conta, porque tendo preso hun1 mouro to principal
como Mamale, & que lhe podera render muyto se ho
posera em preo, quis mais atentar ao que deuia ao
seruio dei Rey de Portugal seu senhor que a seu pro-
prio proueito. E betn que no era bo tempo
que soya, & assi ho conhecero os mouros que ficaro
muy cortados & abatidos cotn a morte de Mamale: &
viro q lhes era necessrio mudarem os costutnes que
tinbo dantes, porque ho gouernador nio auia de sofrer
.Denba cousa mal feyta, & que auia de castigar quem
ho merecesse , & mandaro Jogo esta noua aos mouros
de Calicut, que c os de Cocbi ficaro assombrados com
a morte de Mamale , & teue('o por muy grande feyto
ser sua morte daquela maneyra, & no querer ho go-
uernador quito podera auer por ele. -E entendendo por
elta mostra que no era cobi<(oso, lgo ho por
b ho1nem, & que auia de fazer muyta guerra: & ho
mttsmo teue el rey de Calicut a quem foy esta noua. E
eJrey de cananor quando vio que no podia restaurar a
morte de Mamale, quis aproueitarse dos offrecio)etoa
que Jhe ho gouernador fizera, & ntandouJhe rogar que
lhe mandasse queymar h'a po,uoau de .mouros chama-
da Marauia, que estaua aJen1 de hii rio que apartaua
ho seu reyno do de Calicu t. E isto JJorque estes DI OU-
ros nlo queriilo morar no reyno de Cananor morAdo nele
dantes. E ho gouernador por con1 prazer a el rey & fa,
zer n1al aos rnouros que ero aanigos rlel rey de
mdou a Eytor da silueira a esta emrJresa com triutaho-
nlens que foy em dous bargantins com que
queymasse a pouoaGo se1u tinyr ean terra. E Eytor da
silueira foy J , & Janqou em tPrra certos .marinheiros
pera qut-yn1arem ho Jogar, a que tendo posto ho fogo
aayro tantos mouros Cl os embaractarAo, & puubo os _
en1 apPrto: em tanto fuy necessario a Eytor da sil-
ueira desembarcar com quantos leuaua ,posto que con-
tra ho regimto do gouernador. E os mouros como er!o
J71t Bllt'Oili.A D .IWDJA
muytos quiseranse defender & pelejarlo 00111 01 Porta.
h ii. , & p>r (ugirio ficldo
giis mortos, 4t a polloa!o foy toda qaJeJmada, & assi
'Vinte dou paras & zambucQs li 01 tnooros vara ..
dos. E isto feyto recolbeose da silueira, & tor ..
- Canauor, cujo ficou muyto ledo por lhe ho
gouernador mandar fazer o que pedi.ra.
C A P I T V L O LXXXII.
De como rey de Calicuc mal llu sucedia a
guerra pas a dom loo tk lima.
Durando a guerra que el rey de Calieut fazia a d
loil"o de lima capitlp da fortaleza tinha ele & os q est,-
uo coei e muyto grande trabalho , porque a fora os imr-
gos serem muytos em demasia corrio cada dia duas ve-
zes fortaleza pera queymare&D a feytoria & alo1azem
que estaulo fora dela & assi a.,casa da poluora' & de
cada vez que vinho saya dom_loo a: pelejar qoeles, &
sempre 08 nossos matauo no q leuauo muyto
grande trabalho, porque estauo armados, que
n de noyte deixauo s immigos & lhe dauo reba-
tes porque n dormissem. E .q.uaado dom lolo saya a
sempre ya na diteira & ao recolher na traseira,
porque estes dous Jugares nio os fiaua doutrem se no
de si , posto que tinha consigo muytos de
que por seu os podia fiar aasi con1o dom Vasco
de lima, Antonio de s & Ruy de melo seu irmo & to--
d_os de San tare: Jorge de lima, Lionel de melo, Fer--
no de Diogo de s & d Miguel de lima que to-
dos er3o muy esfor<tados, & nesta guer-ra fizero feytos
de muy assinada valetia & mataro muytos mouros. E
continuandose a guerra sem el rey de Calicut estar na
cidade , maodo a ela ho senhor da serra & h seu so-.
, brinbo, & ho capito do campo dei rey de Calicut que
auia nome Teninchiriledo todos .. tres capites,
Ll\fJIO .... CAPJrvr.G? I "/6
& lJ el rey tiaha grande confianqa, & Juarlo muy-
ta & muy luzida gente de peleja todos Nayrea de que
muytos erlo espingardeyros: & coestes creo et rey de
Calicut que os no88ol auilo de 1er muyto &
eles assi lho prometer-o, & como for lo em CaJicu t
rio na noyte seguinte vista aa fortaleza dando
de sua espingardaria que fizerl tirar,. & dom loAo em
elea acabando mao.doo tanjer trombetas , & despoiat
deu mostra: da sua, & a pos isso mandou tirar a arte-
lharia, & ouue muyta1 gritas parte & da outra. R
logo estes tres capites com a soberba que trat:ilo -pet
amor do numero da gente que os deter-:-
minaro de queymar a feytoria, caaa da poluora & ai
mazem. E coes ta determinalo remete rio hil- dia a a for4*
com toda sua gente que fazta moatra de quinze"
mil homla , & dom .loo lhe sayo .eom obra de CAooen- .
ta, ele c Yinte cinco por hiia parte & dom Vas(!o de
Jima por outra coo outros tantos, & clerlo aa tliantei-
ta dos imigos, & comeC(ouse a peleja muy ass-
despiogardadas como de ladas & euliladae. E .andAdo
a cousa bem trauada & ferida, bu dos capites dos iani-
gos que era ho soliribho do"senbor aa setra; remeteo a
Antonio de s, & ele Jbe arremessou ha lan"a eom que
llo paSBOu & deu coele morto. E lorge deJima.es.tldo-
cercado de muytos immigoa, & may tratacJo de ha
pedrada q lbe de rio, acodiolhe dom Vasco de lima i:
liurou -ho com morte de muytos. E todo isto coy em ha
ccojqo: & com a morte deste capito INlbrioho. do se..l
lor da serra q era esforfiado, .os imi-
gos de modo que fugiro. E d loo se recolbeo c
dey.xdu muytos mortes dos imigos, & dos noa-
loa forlo algs feridos, prineipalmente lorge de litna ll
bo foy muyto : porque lambi ele feTio & matou muy
t.;. E vendo el rey de Calieut qulo n1al lbe esla guer
ra sucedia, & lendo por certo .. d Anrrique era
uernador k oar par que desbaratara indo de.Goa
CoihiiD, peiCMIe'eLa ler- etimeiada: &. fieaejdo a paa
r
17f w DA. BII'POR14 BA. iiNDIA
que tinha dntes maodou pedir. tregoaa a dom lollo at
lJ. ele mdaase recado ao gouernador como quPria paz;
estas tregoas mdou pedir por Punacha seu cunhado,
& por Carn ho regedor de Calicut, & poJo seu Catual:
q falaro todos tres cotn d loilo, lj lhe reapdeo que
era contle das lregoas: & aceitaria a paz em nome do
goueroador ate a e)e cfirmar , & q auia de ser c con-
dio q lhe foue entregue Patemarec'r h mouro priA-
cipal de Cocbi : q despoia deata guerr,a se leutara c-
tra os nossos sendo vasaalo dei rey de Cocbim, & lhe
fazia guerra por .atoor dei rey de Calieut c certas fus-
tas ll trazia por mar : & assi lhe etregaria toda a arte-
lharia l} fora nossa , & assi a sua , & todos os paraos q
auia .no reyoo de Calicut , & assi pagaria todos os d-
D08 & perdas que el rey de Portugal & seus vassalos ti-
nho recebidos por causa daqla guerr.a. E os trea disse-
rio il el rey faria tudo aquilo q o gouernador mildasse:
& em seu nome passaro h assi.uado & ficou a tregoa
a te ir recado ao gouernador & ele mdar o ll
queria, & assi ce11ou a guerra.
C A P I T O L O LXXXIII. .
De co1no o gouwnatlor foy a Cal1cut, soube apo
. que .el rey l[tUria : do .que resptJndeo.
Estando ho gouernaflor em Ca.nanor soube como no rio
de Mgalor, auAte de Cananor indo pera. Goa estauo
eenlo &. tlos paraos de Malahares de guerra.(} t.or.nau
de Cbaya_ oode forilo -carregados de -pin1la, & trazil
arroz &
7
outros mtia1Atos, &t li esperaullo .q bo
r partisse pera i r apos .ele. E. por !1o goueroador
no poder entlo ir pelejaf' eoeles, porlj se l.be .nlo.foa-
senJ mandou i lhes fosse arrar a boea do rio a FernAo
goa11ez i} for, em h galello & leuou debaixo de
sua capttanaa duas galeotas, & fvy capitio de hfta A n-
da & 12&la.rj:a oincoltaPDrtugueaes! Ja&o fey,
..
LIVrtO '\'l. LXXXIII. 177
to paltioie ho gooernador, deixando por capitlo da fcr-
taleza Eytor. da.- silueira & lu()u consigo d Similo de
meu.eses cuja a capitania era. E isto J'or lho o mesmp
d Simo parecedolhe que andando c ho go-
uernador seria capito mr do mar, ou ao n1enos leoa-
ria ho seu Do <1 bo gouernador ho desenga-
. nou Jogo , d1zdo que lho no auia de dar: & c tudo
no quis se no ir. E. partido o gouernador de Cananor
foy ter ha noyte a Cal_icut, onde dom Joo de lima bo
foy ver ao mar & lhe disse a a pazes q el rey queria fa-.
zer & com q condies. E l} se esteuesse ali ao out4'o
dia ho regedor lhe .leuaria ho mesmo recado dei rey. E
eomo ho gouernador sabia as mi! tiras dei rey & dos nlOu-
ros: .& q tudo o lJ. cometiAo era pera estoruarem ll
quele pedao de vero lhes no fizesse guerrA, & que no
inuerno seguinte se fortalecerilo mais, disse a dom loo
q d-issesse ao regedor que e-le ya depressa pera tornar
logo peJa costa a fazer guerra a fogo & a sangue, que
ae el rey de Calicut queria paz auia de ser com enmda
do mal q tinha feyto & obra do l} prometia, que teues ..
se prestes todo o que ao ia de dar & tendo ho falariito na
paz , porq se no ouuesse de comprir como fizera muy-'
1at1 vezes l} elle no auia- de perJer ho tempo-de fazer a
guerra. E porq ho regedor ho nilo achasse aH ao oulro
dia & ho deteuesse com palauras, partiose 1ogo acaban-
do de falar com dom loo, que ao outro dia deu est
reposta ao regedor, que a rnandou a e1 rey que se agas-
tou coela poT ver quanto ho gou-ernador era de concru
sam, & ele no esperaua de tomar nenha por amor
dos n1ouros que ho estoruauilo, nem queria mais que
antretelo que lhe no fizesse guerra aqle pedao de ve..a
rio: porque no inuerno seguinte esperaua de tomar a
fortaleza com quantos E'stau-o dentro. E peri mais dis-'
aimular c ho gouernador-lhe escreueo comofoy emCo
chi, dizendo que tudo tinha prestes pera comprir coele;
pedindolhe q-ue se fosse logo a Calicut q hi acharia tu..1
do. o que lhe auia de dar enlregue. a dpm .. loio- de
LIVRO VI. Z
178 DA RII-TORIA D llfDIA
1t aasi ho fizera el rey, maa os mouroa como digo ho a.
toruaulo por lhes pesar muyto da paz: porque sabio
que 1e a fizesse que nlo auiio maia de morarem CaJicut.
C A P I T V L O LXXXIIII.
De como ho gouernador deu em Panane, diJ tlalruy-
f4o 9U'fea.
Partido ho gouernador de Calicut foy ter a C-oehim ,
onde foy recebido com toda a aoJftnidade & cerimonias,
& da gouerncta da lodia. E como Jeuaua muy-
to cuydado de tornar Jogo poJa coe la de Calicut a fazer
lhe a mais braua guerra que podesae, no se quis deter
em Cochi mais de dezaaeya dia1. E deixando outras
muytas cousas que auia que fazer acodio a esta da guer-
ra q ele auia por mais principal & importante que to-
das pera restaurar ho erediLo q os Portugueses tinbo
perdido na lndia. E fazendose prealta& Jhe foy dada a
carta dei rey de Calicu t. sobre as pazes , otferecdose
111uy largan1ele a comprir logo as cdies com lf as pe
dia. Etn tto q Jogo dali a tres ou quatro dias bD rege..
or da vila de Paoane lhe DJdQu dizer ao gouernador
que podia mdar rec:eber certos paras q e1tauo oaqle
rio q el rey de Calicut lhe mdaua entregar. E Jlorq
ainda ho guuernador tinha nisto duuida pvr saber quo
incstles eJes ero n quis mldar receber os paras se
m por sua pessoa, Jlera q se fosse mtira co1Ue'(ar loge
a guerra. E partiu de Cocbim apercebido c ha frota
e lvj. veJas. s. duas .gals, quatro nauios de gauea,
cinco bareaGas,. dtazaooue catures do Arei de Porqu,
k vinte seys paras, & bargantis da armada da
orden(a da lndi-a. E os capities desta arn1ada furo
loo de melo da si}ua (\ fora capitlo de Coulo, & por
ter acabado se quisera ir pera l
1
ortugal, & por
o senl1r & eonbeeer dele l} por seu esforo,
bdade & deacri"o era pe110a de muyta & pe
.LIVRO Yl. O.API1'VLO LXXXJIII. 179
ra ae lhe encomfdar ho seruio dei rey senhor &, ter
neceuidade doa bom As dai)la qualidade pera iaao: Jbe
rogou l} ficaa1e na lndia;, & deulbe ha das gala l} di-
go em que andasse & ya na sua gal. Os outros capi-
tes for Pero mazcarenhas, Simo de meneses, Ruy
vaz pereyra, d Jorge de noronha, Geronimo de sousa,
Antonio pessoa, dom Afonso de meneses, Rodrigo ara-
nha, Ayres da cunha, d Jorge telo, Jorge cabra I, A n
tonio da silqeira, Go1nez de souto mayor, Frcisco de
vasecelos , Pero velho, dotn Jorge de aneoeses, A nto-
nio dazeuPdo, cabral, Diogo da silueira, Nuno
ferndtaz freyre & outros a q nl soube os nomes. E ao
outro dia q furlo vinte cico de Feuereyro de mil & qui-
nbtos & xxv . surgio na boca de Panane lJ. he. da lar-
gura & altura q disse atras,no liuro segundo. E surto
bo gouernador mAdou recado ao regedor de Panane pe-
ra lhe entregar os para6s lj lhe escreuE'ra. E ho regedor
lhe resplJdeo com : o <l ho gouernador ,
porll lhe con1eaua de falecer a agoa, mdou fazer a-
goada dtro no rio, por(} no auia outra parte de .se fi-
&esse. E como a gl!le do lugar os rnouros;
sabio lJ. el rey nilo queria paz c ho gouernador, qudo
virao oa Portugueses entrar no rio a fazer agoada , co--
mearAo de lhe tirar s bbardadas de hna estlcia <} ti
nho feyta ja c (Jroposito de ter guerra c o gouerna-
dor, & defderlhe a desembarcao se quisesse desell1'-
barcar. Quildo ho gouernador vio ho grde desauergo-
doa mouros, determinou de lhe fon1ar as
bardas l1 tinhilo na est:cia & destruylos. chamados ol
capitles & pe11oas pricipaea da frota lho disse, & todos
disaerAo l} era muyto b , & porq a no recebesse
-dno diA te da estttcia , a1stouse <l foss
a em ha pata <l se fazia antrP .ho mar
& ho rio, li ficaua n esC.a pta da bda do norte, & he
mar da bftda do sul: & isto porq ealaua abaixo da es-
& q ho gouern3dor & _Pero mazcarenbas c ca
da btl eu eacoadro de duztos oomla de
' z z
18.0 . . DA HISTOBIA .. D1 IKDIA..
desta pta no -rio , ir. dom Similo c outro esoadrlo de
treztos em l). entrauio muytoa espigardeyroa dese-.
barcasae na costa & costas da estlcia despois q o go-
uernador desembarcasae. E isto conto por lbe a
telharia dos imigos n fazer doo. Isto asselado DO mes..
mo dia l} forlo vinte aeys di.as de Feuereyro se ebarcou
o gouernador & os outros eapites nos bateys & nauios
.sotis em q auio de desbarcar. E o goueroador & Pe-
ro n1azcarenhas desebarcaro primeyro c sua glte de
lhes era as si nado acpanhados de muy tos fidalgos. E da-
do sinal a d Simo como ho goueroador era desebarca-
do, logo na costa c sua gte d golpe, a
ij logo acodir aJgiis 1nouros & Nayres, & n digo quan ..
tos por o poder saber ho numero dos q auia Do lugar:
mas b certo he q s.erio mais quatro vezes lj. os Portu-
gueses. E estes q sayrlo a receber d Simo fizero
mostra de defender sua stlcia, peJejdo valetetnete c
suas las & frecbas & espingardas, DJas afroxaro lo-
go como lhe os nossos es.pigardeyros o,ataro algils, &
acelheranse sua estancia de fizer.o roslo a d Simo
lj c os seus comett'O a estAcia c tamaaho impeto (j os
imig:0s ho n podero sofrer, & mais por Jbe matare &
feri r- m.uytos , & desbaratldose fugiro pera ho serto,
& a estci.a '"Y entrada por d Simo. E nisto chegou o
g-oueroa.d"r c Pero JJJazcarellhas , &, reformdo ho es-
eoadrl e d Simo c ge'" de refresco, ho mdou pas-
lar baada du rio, & a Pero mazcarenbas da bda da
egsta ide d Sio. df:1si8arcara ,. poliq a bas estas
prayas ehegaua. o '-gar & s.e estldia daLi pera ho serto
& he gouernador ficou DO meyo pera asai etrar ho Jugat
"' ho tjueymar,. & a quis fi os llortuguf'scs ho roubas..
11- .por se nio deter, & mdubo roubar por esses Nay-
Jes i) yo d.ite, & ele e aua gte queymdo easas &
certldp pela1eiras. E .Coro al.giis Portugueses q
ae desmldatl, & h destes foy large de J.ima i} peJej.ou
aliJe dia c muyto. e1foro. E des-truydo bo lugar & re-
colhida a artelharia eslda, Jeeol.beue ho gouernador
.
LIJ'IlO Vle 'CA'PITVJ:.O tJ,:XRXV. 181
. . .. r '
C A P I T V O LXXX V .
I
De eotino o gouerraader mtmdou f}ueymar Caliettt por
dDm Joo de lima, V do que lke a,ontf:ceo.. .
Daqui se foy bo gouernador a , . de soube d4P
d loo de .lima q os regedores no epriro o q lhes el
rey mdara pronlet.er a Coch_i, .de. lhe ter os paras &
artelharia prestei. E yf!do q tudo ero palauras; deter
minou de Jbe n1oetrar as obras .c lhe qymar alga paPte
da cidade , porq soubesse q n estimaua a sua guerra.
E ddo cta 4disso aos capitet, asseniouse q ele c a
bdeira real & corpo da gte ficasse na praya, & di
loo de lima c a gle q tinha posesae ho fago cidade
4aljla bda &.n entras&e detro ,. & lto fogo be ateado
.ae recolhesse. E assi se ao outro dia: algis fidal-
gos de d Joo q yo c ho gourn.ador forA0 eoele,. & I
eon1e<cldo de poer ho fogo lhe sayo ho regedor e muy-
tes Na1res, de q aJgils .er espingardeyros. E dom loo
como era esforado remeteo a eles & Do podendo e)_ea
sofrer ho grande impeto dos nossos se retiraro pera d-
tro da cidade fazedo voltas a eles. E como nelas os Por-
tugueses matassem algua, gastou d. loo disso tanto
que no lbe lembrando he regimelo do gouernador que
no entrasse 11a cidade, se meteo pgr ela llo que
.do &e quis recolher foy c srd.e afronta & perigo: por.q
os imigos como foro dentro na cidade se espalharo mec-
tedose por lrao.esaaa k paredes. f}Uebraeas, por onde os
Por.tugueses auio de tornar,. &, lorodose o freeha,uo
.claji &, lbes lirauQ muytas espingar.dadaa. E nisto che-
garA a hia mez'l.uiLa, vnde os esperaue be
<J& mais deles espi&gardeyroa: k d;Vaseo lima ll ya
na di4teira primeyr a ela, & em sna cpanhia
Aatoaio de s de Santarem, Aatenio dazeuedo.& Ma-
a.uel., de macedo. E oa imigos de
!ar de .. ,,& aceroo11 a di
J 81 . .Jl& BIS'J'OIIJA DA.
Vasco de lima ha coxa, & ferirao se nlo fora ha
fralda de malha dobrada que Jeuaua: maa alormtou ho,
& assi atorm@tado era tio esforado ll remeteo ao Nay-
1'8 & matou bo atrauessando ho o6 a UIQa, & logo ea.-
toutros ll digo tamb aos imigos. E nisto che-
gou d loo, & disse l} no se deteuess mais, & foy
por dite: & os imigoe yo apo eles tirilduJbes ho mais
que podio, & oa de d loo tambem lhes tirauo de
quando em qudo, & asai forAo. ate a praya dest aua
ho gouernador, que ouue grAde menAcoria de d loAo
passar seu regimto & entrar na cidade: c quanto lhe
ele & outros muytos juraro q no podera fazer menos,
& que lhe no mataro nenb dos q leuaua, ites matara
muytos imn1igos & fizera grande dAJJO em queimar muy-
tas casas: & assi foy. E este foy hU. feyto honrrado, &
de. q el rey de Caljcut ficou muyto corrido. por nlo se
poder vingar. E c tudo ho gouernador n-perdeo a me
nAcoria <1 tinha, dizdo que assi como d loo eseapa-
ra assi se poder a perder c quantos leuaua, & que Dlo
quisera fazer o q lhe mildara: & sem mais 81perar ae
foy lo-go embarcar.
C A P I T V L O
4
LXXXVI.
Da como o gouemador chegou o, Coukte.
ho gOuernador c3 d.eterrriinaql de prosse-
guir a guerra .contra el rey de CaJicut, determinou de
ir a hum lugar muyto grAde de seu reyno chatnado Cou-
lete , & ho principal porto dele, & de auia .mais gen-
te, mais para6s & mais naos (} em. outro nenb. E pa-
ra ser anelhor enformado do sitio do lugar &. dos ouioa
i) hi .estauilo mAndou a, Joo de mlo da si lua que ho
fosse saber & forilo .coele do-e Catures do arei de Por-
qu, & cinco ou seys outros doa:Portoguaaes. E coesla
eonpanbia se foy! loJo de melo a CooJete, cujo r1orto
se faz htla. bay.a .ele. pray- dara, & du pGtas da baya
I
LIV&D "\'!. CAPI'IYLO LXXKVI. l8S
ao lugar lJ est metido por b rio ha b pedacto: &
hfta parte da baya dahaoda do suJ eetalilo tres trquey-
ras, ha na pta da baya outra mais acima, de
aembarcauo & outra DO meyo fornecida de 1nuyta ar ...
telharia, & no porto estauo corta grandes paraos muy-
to b armados & esquipados, & ne)es & E'm terra aue-
ria bem mil mouros & Nayres de peleja, & anlre-
les muytos espingardeyroa, & estauo assi fortes pera
resittirem ao goueraador se quiaease pelejar eoeles. H
sabedo be gouernador desta fcr.a q aqtJi estaua , deter.
minou de a destruyr, & mdou d1te loo de melo pe-
ra ver o sitio do lugar & partio apos e;le ja noyte, .&
Joo de chegou baya de Coute-te pola n1anbal,
dde Jogo sayrio os 'COfenta paras q digo, & 'como ele
es l'io ttos, & 1amb armados &, c6 tanta gente, .&
leuaua muylo poucos Portugu11sea : no os quis oometer
por lhe parecer doudice, & 1pdo neles as proas dos seu
Catures, & tirdolhe muytas bt\bardadas se f,,y fzdo
pera ho mar cO ceavoga , c de os afastar da
terra. E como 'isse lgiis llauio& da armada do gouer
Dador comete los de verdade, &t a ar111ada do gouerna
dor oio parecia ainda porq se fizera de neyte na -.olta
do mar c6 bo terrenho. E os imigos q a no v.io, n!
cuydauo i} ero mais q os Catures os seguio,
lhes tlb eua artelharia-, aenio quando aparece a gal
eo1 q bo gooeroador ya, & ooela outros nauios que ylo
demadar a tena. O li v@do os i1nigos nA quiserA maia
seguir os k voltaro peta E chegados
baya poserae em ala antre as estancias, cO as popas
terra & 81 rroas no mar & apelidaro logo a terra ' &
toda a gltP de lj era a q disse acodio s esticias,
& aaai os de terra oomo os do m-ar se posero em som
de pe'Jf'jar , fazldo grande estrdo c sens ata bales &
outros instornllos de guerra &. e6 suas gritas, q tudo
ho gouernador ouuia.
--
18f ' '!tA "BIII'OitlA.' DA IKDI&. I
., .
... . .. " -
C A.-P I T V L 0 LXXXVII
.

De como o gouemtJtlor aatwu c6 o CtJpiUJes da jrottJ de
. pelt;iar em Coulete. . :
E ele sua determinaAo aurgio.defrte delespera
esperar a outra frota, i} quando chegou era to tarde fi
mandou (j surgi11e por odo ser lpo pera fazer nada. g
aurtos os C3fli tes , os mAdou chamar c todos os fidal-
gos & peasoaa principais da frota: & jiitoslhea preg-
tou a cada htl a maoeyra de ll deu ia de cometer os imi-
gos, & hiis .dissero q deuia de cometer somte os i}
eslaulo no mar coU1 ll podia pelejar se1u desembarcar:
porl} pera aair em terra tinha pouc&t.gte, & a doa imi-
gos era n1uyta endemaaia, & poato q .matass. algO a ho
reeolbimlo auia de ser o perigo, & no ioar ,. ..
lejarilo mais a ieu saluo, porlt no.auia de pelejar mais
que com os do. mar, porq os da t-erra no.tioho.Jugar
per a que lbes ajudasaem por no .caberem coeles BOS pa
ras: outros diseero q.ue deu ia de .pelejar .. em terra,
pa.rque pelejando no mar somente todos oe4a t,rra auio
dlijudar aos paras, .'& os dos paras nil anio daju
dar QS terra posto que <lelembarc.asse, porque auio
de cuy4ar. que deixaua gte na frota, de <i se auio de
te.mer Jhes queymasse os paras, &. por isso os no
auilo de desemparar, nl! auilo dajudar aos .. terra:
pelo Cj deu ia de pelejar nela. E vcidos .os da terra aue
ria pouc.o. fazer nos do anar, outros. dissero gue se
ia de deixar aquela empresa per a qudo .ha.
Jlador tornasse dos rios de cleMaogalor .a .que _
Ja tomar os paras que l estauo, & despois de toma-.
ajuntaria a sun armada .tous gale6ea. & b &
tres galeolas & b bargltim.: .com que.estauo en1 sua
goarda Ferno go1nez de letnos & Gowez martioz,de le-
mos seu irmio, em ll andaulo rnais de cento & cincoen
t.a boms, que fazilo muyta miogoa pera os ajudarem
LIVAO l'J . CIAPI'!Vr..D. ) 86
.. naquela peleja, & Pero mazcarelrhas foy h deate :. .di,.
Lzendo mais que no se auilo de cometer cousas
-parecia que se nosso E como h? gouer ..
nadOI' no fc;>sse de nenh destes pareceres, d1sselhes.
Bem vejo senhores q vossos pareceres neste feyto sam
-de tio esforados cauaJeyros & too na
guerra como todos sois, & se neles foreis conformes que
no tinha eu mais lj dizer se no mas como
soys diuersos & cada hi diz. o lj entede, fica me lugar
pera tamb dizer o que entendo, q he nio .fazermos
-t-odo em todo de pelejar no mar corrJ 01 im-
migos, porq tenho sabido por algas pessoas que ho
de estio seus paraos he aparcelado, & os. podem
ter encalhados na vasa , & nii. poderemos b chegar a
eles com os nossos ba-teys & catures por a.mor. do par-
eei : pelo qu.e os nl poderemos aferrar, & farnos ho
nojo c a artelharia & nosso eontetimeto por mar
sera de balde , & por isso os no deuemos de cometer
DO mar somente, n menos de todo em todo em terra
naquela praya darea .. que vedes, q pare-
-ce se.r Jogar de boa desembarcao, porq se os paras
-dos m;gos esteuerem em nado & nl for parcel--eomoIH
-dize, irse ho como nos vire :. o que eu
-muyto receo pelo medo que adiuinho que nos. 'l: ou sey
.certo. que h e assi , que se h o no ouuero,. eles acaba,.
.ro .de seguir a loo de melo qudo lhe vindo ver
a disposio desta bay a, & em me vendo se tornaro a
recolher, o que no fizero se. no ouuero n1edo, pon-
que a tantos mouros & to cheos .de.soberba .cQmo est.es
ando & que nos tinho dtes fltn t pouea conta, pou.-
ca gente era a com q Jhes podia resistir qudo me vi-
ro, & se recolherito se no fora llo medo t & por isto
receo eu q v@donos em terra se vo se esteuere em na-
do, & indo se farllo alg dno na frota, em que poJa
pouca gente que ten:ho nfto posso se no rnuy
pouco. E por esta causa me parece que os no deue-
mos de cometer somte por terra , se no por terra &
LIVRO VI. AA
18G . .D.( 'Hift'ORI1&: DA ._DIA.' "
por juntamte. E isto logo & quando 'tornar-
mos dos rios 8t esperar que se ajte cnosco a gente
que l est, que h.e tllo pouea que rnuyto mais nos po-
de danar esperar por sua ajuda que pelejar agora sem
ela: porque agora temos aqui os que como di-
go he certo que nos ho medo, & aem ouearea1 de re'-
lejar nos bAo de fugir, & vendo nos ir sem os eoaueter
crerllo que he por lhe auermoa medo,- & sent aos vPoce-
rem fiearilo eom a que-diro de palaura q ouue-
'ro de nos. E como a}les a q11e ho ho d sam
noso!i tmigoa holhe de dar credito, porque be Pm nos-
ao perjuyzo: & sem ser vecidos por obra ho seren1os por
fan1a. E vede que tais ficaretnos 'tiizendo estes mouros q
Jlo goernador da lndia nlo ousou de pelejar coeles.,
que data ousadia a todoa os de Calicut r..era nos ire
buscar a Cocb!, &. se leuaotarem contra nos todos os
que tem paz cnosco: & por. isso ey por' escusado dei-
xar a peleja pera qudo tornar, se n!o con1o digo logo
C! amnJhecendo con1 ajuda de nosso se11hor, em que to-
ds deuernoe da ter eonfian<(B que por sua sacratissima
paixo ooa ajudara como sempre ajudou , & domSimo
teom. trezentos homh cometera a praya li digo, em que
:- & '1
1
ero mazerenbas & eu c ho resto da
gente os paras dos i migo&. E deste pare-
_.er lby. loo de melo da silua, & disse ao gouernad01.
q.ue pr nehtla eusa bo deuta de de .seguir : &
')Ue assi lho requeria da parte dei Rey seu senhor, por4,
mr pa.tte d'os gutros ero contra ele. E como ho go-
uernador tittba muyta prudecia & esforo
ile foo de mel.o, insistio e1tl seu pareoer t@do ho sua
1rte. E todus assentaro qu.e asai se fizesse, posto
lhes do pamceo ben1.
' '
LIVJ.P W
C A P I T V L O LXXXVIII.
De como M go&eernador desba.ratou os mouros que esta-
uo em C!AJuleee.
assi determinado mldou bo gouernador chegar as
gals a terra ho mais } pode ser, pera tambi! ajudarem
con1 sua artelharia. E ate a madrugada gastaro os Por-
tugueses em se confessar & encon1d1lr a nosso senhor,
& aparelhar suas armas: & despois de foliar
& cantar & fazer grandes alegrias, quebrassem os
cora<ies aos inn1igos, que toda a noyte dero muytas
gritas. & tangero seus instormentos, q
coisto fazio medo aos Prtuguesea, & despardo tam-
b suas bbardas. E em amanhecendo aparecero os
seus Jlaras toldados & erubandeiradps, & da outra par-
te os Portugueses embarcados seus bateys, paras,
catures & bargantis armados de suas armas. Dom Si-
mito & Pero mazcarenbas defronte dde de come-
ter, & ho gouernador no meyo c a &
&omdapdo os a Deos arrancaro bs & outros pera os
lugares que lhes ero assinados que cometessem : ho go-
uernador & Pero maz.carenbas contra os paras dos im-
migos que estauo da ponta da baya pera dentro, &
dom Simo pera a praya, onde auia de desem.barcar,
re.mdo todos c a mayor pressa que podio, por esca-
parem das bombardadas dos irnigos, l.JUe ero tantas que
parecia que chouio, assi dos paraos como das est.an-
cias, porem a anayor furia doa pelouros era sobre os que
acompanhauo. ho gouernador, porque lhes tirauo duas
das estcias & os paras jtamete. E sedo os pelouros
ttos conJo digo, muytos dos capites do do
gouernador & do de J>ero MazcarPnhas Jhes auio rpedo
& se passauo ao de d Simo por l no ser ho perigo
tamanho. Ao que ho gouernador atalhou ho melhor q
pode: remetdo 808 dos DlQUro& , pradando
AA Z
188 DA HISTORIA DA
Portugueses q no se desmandassem. E nisto algs dos
q yo auiados per a chegar .. aos paras chegaro a eles,
& o primeyro que aferrou logo hn dos paraos foy hii Ro-
drigo aranha cat>ito de hl bem pequeno catur em que
irio ate oyto Portugueses, & os mouros que serio be
sessenta acodiro Jogo a bordo pera lhes defenderem a
entrada: & com quto erio ttos, & pelejauo
mente no podero defender a Redrigo araaha; i} os no
entrasse J'rin1eyro que tJenhii de seus corrJpanheirosque
entrarilo apos ele, & meteranse com os DloUr()S s euti-
Jadas & espingardadas :- & ais to aferraro com eutros
J)aras , dom I urge de noronha , Geronimo de sousa,
pessoa, dom Afonsa de meuesPs, filbo do coo
do1n Pedro , dom 'fristo de noronha, & todos em
aferrando entraro. dentro c sua gente pelejando todos
eom muyto esforo como muyto especiais caualeyros que
"e rio. Neste tpe eon1 a grande reuolta lj ya, & c os
capites q se passaro do escoadro do gouernador pera
lio de d Simo ficaro to longe h do outro que Jbe
no podia ho gout-rnador dizer que deseo1barcasse, porq
Jhe tinha ntandado que ho no fi-zesse ate Jha no dizer,
& despois l} dese1nbarcasse fosse ao lgo da praya ate
os par aos pera ho ajudar por terra aos desbaratar, & d
Sino no desen1 barca ua por esta causa & es tau a espe-
rdo. O q. vendo bo goueroador, determinou de lho
mandar dizer por terra, porq. por mar no podia ser po-
Ja grde reuolta q ya, pera o qu-e D)dou saltar en1 ter
ra dous ou tres que dero recado a d Simo
que E ele deseanbareou logo, & en1 de-
sen1barcdo furo ttos os mouros dos da terra q a.codi-
ro sobre.te qiJe por n1ais q peJejou com
os <l: ho acom.paohaufto nunca flOde passar aos paraos e::o-
mo lhe bo gouernador tinha mdado. E pelejando assi
dos capites do escoadro do q. esta-
junto. ooele quando sair em tf!rra os tres ho-
mf!s porque mdoo ho recado a d Sime no se pode-
,rlo sofrer ii. ho alo tneasem pqsto que ho gouernadQr
'
LIVRO Vf .. CAPI.TYLO LJ::XXVIII. 1.89
lhes linha defes0 que no desembarcass,. porque auio
de pelejar no mar c os par-aos , & estes q saJtaro ean
foro Diogo pereyra de sam payo, Manuel da ga-
ma, R.uy da costa .de Goes, Ferno de moura, filho
bastardo de dotn Pedro de n1oura, Gomez de souto anajor, '
lobo de betcor, da ilha da madeira & outros ate vin-
te ou trinta aque nao soube os nomes. ]i_; como os mou!-
ros erio sem conto, & eco cada cabo auia deJea assaz.,
;lcodiro ali logo muytos : & como os i
1
ortuguestaa ere
poucos posto que pelejaro setn medo, & Jbes fizer.e
muylo dano c feriren1 & matar 1nuytos, tbe ho re-
ceberllo, porq Diogo pereyra foy ruorlo, & for feridos
mortalmente q n1orrero despois, Ruy da. cus la,
uo de moura , lobo de , & outroB cinco ho-
ms baixos, & tambem foy ferido da gan1a, &
outros nilo podendo sofrer ho grde impeto dos n1ouros,
se desbarataro se no lhes acodira Ioo de melo, &
lorge ca.bral, & out..ros dous fidaJ.gos a que no soube
os nomf's que estauo c ho mesmo loo de melo no seu
barganti: & loo de melo bo de.sbarato dos que
pelejauo em terra, saltou nela coestes .que digo & com
cutros, & sosteuer os que y:lo desbaratados,. & torn ....
ose a .peleja a refrt-scar, ero tantos os mouros que
recrecio, (jUe fuy necessario ao gouPrnador acodir lhe,
sallando em terra c algs fidalgos & ques-
tauo c ele, & ja a este tempo tudo era baralhado, &
todos pelejauo, assi na terra con1o no mar, & auja
muytos feridos de hfta part-e & doutra. E sabendo ho
gouernador como d Simo bo no podia ajudar-, r,or
grande resistencia qut! achaua nos mouros, que
necessario mudar ho conselho que teuera: no o1odo de
eomo auia de pelejar com os 1nouros : & pois ja era em
terra, que lhe eon1pria de tomar a outra e&tcia que os
mouros tinho no cabo dos paras per-a ho Jugar, pera
ho que tinha necessidade de mais gente: & foy
sario mandar a Pero c algs dos Heus ca-
pites ho que logo fez:. & foy. oom ho goueroador
190 DA RIS'I'O.IA DA lltDIA.
n1eter a estancia que digo, de que se 01 mouro& defen-
dero hii pouco & despoia fugiro , & com tudo os do
mar se defendio valentemente, como que espe.
_ rau a vitoria, porque podendose 1aluar em terra no
ho querio fazer: & parece que era ror aebar alg va.
gar nos Portugueses, porque como dos que eslauo li-
tnitados pera pelejar no mar desembarcaro muytos, nlo
auja quean auiuasse a peleja de nouo: & pelejauo &OP
mente os que primeiro disse que aferrarlo. E assi hii
loo segurado criado de dom Ferndo jrrno do conde
de Farailo, que ya por capito dum dos caturee de Por.
qu, que aferrou con1 hum dos paras que estaua bem
cheo . de n1ouros, & em aferrando saltou dentro s, &
parece que os Naires que yo tambem no catur, de roi1
fizerilo afastar ho catur antes que os outros Portuguese1
entrassem, & loo segurado como digo ficou s antre
tantos mouros de que no se podia valer se no lanao-
dosse ao mar, ho que ele nlo quis fazer como verd.,
deiro Portugues , antes se arremesou tre 01 mouros <t
estau na popa do parao por onde ferindo por de
aua espada podia alcanar, & como ero tantos em de-
masia quasi Cj ho afogaro & lbe leuaro a eapada da1
mos, no ho seu brauo corao com que andou
tanto coeles abraqos que se lhe sayo dtre as mos bem
ferido & recolheose proa do para seguindo ho os mou,.
ros & ferindo ho: & to apertado se io que virou a eles
& remeteo a h que ho mais perseguia, & chegouae t,.
to a ele que ho Jeuou nos braos. E neste tamanho a ..
perto foy socorrido por outro n1uyto valente caualeyro
chamado Pero lorge capito doutro Catur-: & bo gouer-
nador ll vio de terra o que Jbe ho mldou
tambem socorrer JlOr outros, a que Pero Jorge tirou
deaae trabalho com despejar os mouros do para6, ba
mortos & outros feridos. vendo ho gouernador como
os que pelejauo no mar tioho oecessidade de socorro,
mandou a algils dos capites que estauo coele em ter-
ra que ho fizessem: & & com sua ajuda tardaro
.
LIV&O ..-r. cAPI'M'LO LXXXVIII. I 91
os mouros pouco em se desbaratar de que saluarllo muy
poucos, quasi todos quiaerlo 1norrer: & dos Por-
tugueses q pelejaro no mar no morrero quasi nenhs
& os mais furo feridos .. E ho mestno conteceo a dom
Simo, que despois de se lhe os mouros defenderem va-
lentissimamente quanto lhes foy possiuel no podendo
resistir furia dus (lortugueses ficando muytos feridos
& algs mortos se recolhero pera ho serto, & eJe se
foy pera bo gouernador, que deu muytas graas a nos-
fiO senhor por aquPia vitoria, & abraou a loo de tt1eJo
p<)r quo b ho fizera aquele dia, & por quo b cSe'-
lho lhe E assi ficou de posse das estancias & do&
paras, em q foro tomadas duzentas & eincoeta bom
grossas & oriudas, & delas que foro tomadna
aos (>ortugueses, & muytas oamaras & infiod.os pelou ..
ros de ferro coado & moyta poluora, & grande soma
darteficios de fogo. E tudo isto foy recolhido na nossa
frota & assi os eorlta .paras, & entre tanto h.o gouer--
Jl.ador fez algs caualeyrosestando muylo de vagar sem
01 mouros ousare-o1 de tornar .sobrele eomo
E despois de queymadas b.as dez nao8 de carga que
-estauAo 1'&Tadas se recolheo o gouernador 1nuyto a 1e11
prazer. E coeste feyto q. os mouros ouuero por muyto
grande eobl'aro os Portu.gueses ho credito que lioh&
perdido &a ln.d.ia: & el rey d.e Calicut comeqou de per--
der o qoe tin.ba aqu:irido, & come((U de se eatt'nder
pola IDdia a fama do gouerD&dor, .& 01 .mou.ros lhe co-
mearo dauer medo.
19t DA DA IRDI.&
C A P I T V L O LXXXIX.
De como tlmla1 cartas ao del rey Dor-
mu.t: de Raix xarafo: de. de Diogo de
melo.
Embarcado 'ho gouernador foyse a Oananor., onde che-
gou a ze de MarQO, cujos mouros achou muyto que
brados poJo desbarato dos parali de Coulete & dos ou
troa l} eles tio ho por inuenciueis, & .cuyda.uo q auio
de desbaratar de todo a nossa armada, & derilse por
gast11dos quando os viro tomados. E el rey se deu por
destruydo, em. Cananor auia algfls paras, & co-
mo soube que ho gouernad<r chegou lhe mandou a boa
hera de sua chegada, \& .hil eolar douro,& pedraria de
preo t} ho gouernador no quisera tomar, & tomou bo
por lhe dizerem todos que ho tomasse, porque era el
Jey to descfiado que se lho no tomasse, cuydari.a que
estaua coei e de guerra, & por isso ho tomou & ho deu
despois ao spirital de Cananor pera se gastar- cotn os
dotes & em outras cousas necessarias , & mandou
2er .a el rey .q lhe tom.aua ho Colar -porque no .cuydasse
q n.Ao era seu seruidor, & que no faria .por ele quto
cprisse pera se goardar a an1i.zade . .q tinha com e) Rey
de Portugal seu senhor, o .que ele faria sfpre s dadi-
uas n presentes, .& nunc.a bo -contrair.o ainda .que lhe
desse quanto auia no mundo, por isso q sem prese-ntes
Jhe podia requerer o que fosse seruio dei rey seu se-
nhor, & que ele ho faria logo. Do q el rey ficou espan-
tado, porquP. dtes tudo na lndia se acabaua com pei
tas: & logo foy visitar ho gouernador fortaleza, o que
nunca ateli fizera nenh rey de Cananor a nenh viso
rey nem gouernador da lndia, & vianse em ha tenda
que sP arn1aua fora da fortaleza. E ho gouPrnador oito
fez nenhil caso daquilo: & e) rey lhe festejou muyto de
palaura a vitoria dos paras, & disselhe que lhe entre-
LIVItO r. CAPITVLO LXXXIX. 193
garia algils que auia em Cananor com toda a artelbaria
que tinliilo, & lhe prometeo de no se razereln mais ou-
tros, & n1ostroulhe htla carta q tinha dei .de Portu-
gal, em ll lhe fazia merce das ilhas de Maldiua com ccl-
que fone obrigado a darlhe tanto cairo quco llle
fosse necesaario na lndia ao preGO que custaua nas ilbas,
de que el rey de Cananor requereo ao gouernador q lhe
desse a posse por virtude daquela carta. E ho gouerna-
dor lha daua com cdio que desse bo cairo, de que
Jhe pedia cadloo mil babares, li faz dous 1niJ & oyto
& vintoyto quintais, -fi de lAtos era enformado
l)Ue auia necessidade na Ind1a. E el rey as no quia
com aquele enearrego, com o ll ho goilernador folgou
por ser rey de Portugal; porque sabia q
tios quintos do arroz<} afJ naos que yo s ilhas paga-
se eom f>raulo os mil babares de cairo & mais , &
pagaua mtimto a trinta ou corenta homes que J
estauo cl hft feytor, & todo1 enrrequecio do 1nais que
furtaufto. E por isto l] sabia folgou dei rey no querer
as ilhas , porq fieasaem pera el rey seu senhor, a que
esperaua de dar nelas .. muyto proueito e fazer nel.as ha
torre eercada. de muro em que se recolhesse ho cairo &
se podess defender os que hi esteuessem. E com qu:-
to el rey de n quis as ilhas de Maldiu.a eom
as condi(Ses que digo, n por isso deixou de mostrar
que ficaua muyto seroidor .dei Rey de .Portugal & ami-
go do & entregoulhe.Jogo algtls para6a que
tinha: & os outroe lhe pedio pera aeruirem de carrega t
que bo gouernador lhe c&edeo c tanto li lhe auia de
dar a arteJharia q tinhA & Jbe anio de cortar os eipo-
raes : & Jeultalos mais & tirar lhes oa remos, & assi f!Y
feyto. E desta maneyra ficou Cananor aeguro , de ho
gouernador achou h mouro oom cartas dei rey Dormuz
& de Raix :xarafo pera ho viao rey dcl Vasco da gama,
lj tanto q soabero q era na lodia, crdo q era homl
justo, & i} os rnteria justifia lhe escreuero logo, di-
do graas a Deos q ho leuara lndia, Gde auia dele
LIVRO VI. BB
. .
194 DA 1118'l'OBIA DA llfDIA
tlta necessidade pera fazer justi'ia: pedindolbe moyto
q lba fosse l fazer de muytos agrauos li tioh recebi
doa no tApo passado de d Duarle de meneses, & rece.
bilo oo preaente de Diogo de meJo. E com quanto ho
mouro que Jeuaua eatas cartas soube Chaul que ho vi
MO rey era morto , deterruioou de ai dar ao gouernador
que hia buscar a Cocbim, & acbouho em Caoaoor :
ddolbe as cartas que Jeuaua pera ho viso rey, pediu.
lhe que as ouuesse por suas, & que fizeue a
'qUe se esperaua do viso rey, pois tioba aeu carrego. E
b preseote de hftas poucas de perolas & de pa
nos ricos de Persia, ll ho goueroador no quisera
mar: & tomouho polas rezes que tomou bo colar a eJ
rey de Canaoor : & disse ao moqro as .mesmat palaura1
lhe mandara dizer. E Jogo ho guueroador ho despa
choa eacreueodo a Diogo dfi melo sobre o que el rey
Dormuz & Raix xarafo se agrauauo dele, pedindoJhe
muyto por anerce da sua parle & requerendolae da del
seu senhor que ho no 6zease, & que ho no me-
tese em pressa de 01 seu. trila aonos castigare os seus
aesseota. E pera que se tirasse a Diogo de melo bo azo
.de agrauar estes dous homli esereueo bo gouernador ao
euuidor da fortaleza Dormuz que lhe anaodasse preso hU
boml, por cujo conselho dezie que Diogo de melo caya
Das culpas en1 que bo culpauo. E tudo islo escreueo a
.e) rey de Ormuz & a Rayx xarafo, affirmaodolbe ')Ue
t)Dando Diogo de melo no ae emmendasse, que o ti ..
raria da JOrtaleaa: & por nenhi modo os deixaria agra
uar, poriaso que esliuessem muyto firn1e1 na aanizade
& DO tio Portugal & lhe eaereuessem
--q.uao.to passasse, porque logo acodiria: & que Do aco-
dia Jogo poJo mu:ylo que linha que fazer na lodia. E hQ
.meamo dine ao moure que leuaua a1 earls: q.ue ae
partio mu.yto eon.tite do golletnador, & mu1to eapao-
\ado de quo pouca oe oeab.Ua c&bia tialt.a.
l.t1VIl& Yl. OA.I79J,O xe_.. J96
C A P I T V L O X.
Do qllll fes Ferno ,U letnos no rio Mgalor.
E .de como ho gouerntulor se recolkeo a Cocll ,
. poohou f.l Pera mazcarenhas ./HalaQ.
Partido gomez tle lemos Cananor c9mo dia,..
ae atras, chegou ao rio d*' Mgalor e as quatro vela1
ll disse pera ho goardar. E ppsto na sua boca a
q nil podees sayr dele os cenw 8{, tantos paras de mou-
ros q estauo dtro , q de h o fazer algas ve.
, & nca poderio c os muyto1 tiros dar telharia q_
lhe tiraua Ferno gomez & os outros capites. E
i) sua porfia era por de mais deixar se estar : & estlldo
Ferno gome1 nesta goarda, sobreuiero b dia hia boa
de paras de Calicut que yo ali carregar. E co-
mo os mouros viro. 0$ Portugueses na bpca do rio, &
aabiio q detro estauo os paras , poser,e a tiro dos
npuos nauios & comearo de lhes tirar c suas bbar-
das, & os mouros {} estauo detro acodir aos ajudar,
& h(ls d cabo & outros do outro comectaro dapertar
muyto os Portugueses , &. arrbarlbes nauios princi-
palmete a Antonio da silua a <1 muytas vezes arrbaro
a galeota. E ele como mpyto caualeyro i} era
esteue sempre qdo, ate q Ferno gomez parece li. poJo
eo Qo fdo Jeuou e.pcora & deu 6 \'ell:l pera, ir
pelejar com os paras do mar, & ho mesmo fizerao os
outros capites. E ainda be eles nlo erilo Jeuados, quan-
do a mayor parle dos paras q estauo no rio sayro pe-
'a fora., & ddo vela c os outros se fizero na volta
do .mar & & Ferno gomez n!l os quis se- .
guir per a tQrnar tomar barr & nilo e achassem de
aayr os q ficauo detro: pore n lhe aproueitou , p>rfl
os mouros desesperados doutro' acerto aqle, se
ter poJo rio acima ate de encalharo. E esta noua (oy
ap estl\odo e Cananor : & p.orq COl
BB 2 .

196 D HISTORIA. DA OIDIA
os para6s l} ficauA: se arrifaua muyta gl!te por peqna vi-
toria ouue por escusado ir l, & J10r ser ja meado Mar-
& saber l} erio vidas naos de Malaca onde era oe-
eeasario mildar c Pero mazcarenbas, determinou
de se recolher a Cochim , & perl} auia necessidade dar-
roz pera as fortalezas de Cananor, de Calicut & de Co-
chim, m!ldou a d Simo de meneses q fosse carregar
dele a Braeelor & a Batical , &. mdou eoele algs na-
ui os de carrega & hua gal & duas galeotas &. algs ca-
tures & paras ligeiros, & mdoulbe q recolhttsse esigo
a FernAo gooJez de lemos & a Gomez martinz de le-mos
e os capites com il estauAo goarda doa rios: & assi
lhe mlldou l} .quando se recolhesse a Cochim deixaS&e a
d loo de lima a gte de l1 teuesse necessidade. E is-
to partiose pera Cochim, de chegou a dezasete
Maro , & en logo despachar . a Pero mazca-
reahas pera Malaca, pera de partio a oyto de Mayo,
& foy em b galeo de q ya por capitAo Ayres da cu-
nha q auia de ser capito lur de Malaca: & assi foro
mais em sua cserua hn fl3Uio velho ll viera de Malaca;
& h & dous paras. E nesta armada mdou
ho gouernador treztos & cincoenta boms por saber a
necessidade em li fieaua lorge dalbuquerr1ue. .
C A P I T V L O XCI
.
Do ij fe% d Sitno de mentsts a IRli , ,. de CGrM
recolhto a Coekim.
l)om Simo de meneses despoill ll partio- de Cananor
foy a Barcelor & a Batical carregar co1no Jhe ho
gouernador n1dara , & fez ho tnais que lhe mandou. E
indo de Batical pera Cananor com noue velas darma-
da. s. a em que ya, & ho galeo de Gomez mar-
tinz de le1nos, & a galeota Dantonio da situa , & outra
galeota & hila carauela, & dous bargantins de que erilo
c_apities Antonio pessoa & bi Doaniogos ferndez & dou&
L1VRO VI OAPITVLO :XeJ. 197
para6s, topu a monte DeJi com setta paras de mou.
ros Malabares que yllo tambem buscar arroz aos rios de
Bracelor & de Mgalor. E como os Portugueses ouue
ro tista dos mouros foranse a eles, & ele$ vendo os. de
upit, & poJo medo que Jbe linho das vitorias passa-
das cuydaro que ero to1nados & mostrarlbes as po-
pas fugindo quanto mais podio. E dom Simo, Aoto
llio da ai lua ,. Doaningos feroandez & Antonio pessoa &
os outros capitlles das velas de ren1 dero a pos os pa
raa seguindo os s bombardadas, & cinco vendose muy-
to apressados de dom Simo, Dantonio da siJua &
troa tres que os querio aferrar vararo na cosla & hi
e perderi &-a gente se saJuou, & Domingos fernande1
& Antonio pessoa que leuauo os nauios mais re:meyro1
aferrarlo dous para6s, & saltaro dentro & mataro oe-
Jes muytos dos n1ouros, & os outros saltaro ao mar, ,
onde tambem for lo mortos & os pa.raos lhes ficaro , &
dos outros que yo fugindo deles se .forilo na volta do
mar, & deles se acolhero ao rio de Marauia que
defronte: donde 1e to parlo com d Simlo, que vende
Gs meter n.o -rio determinou dentrar eoeles, & logo .fez
barcar a gte nos bateys & esquifes & n&uios ligeiros
d ar1nada. E rem-ando a boga cometeo a
barra do rio com grandes gritas & estrondo de troanbe-
tas, & foy recebido eom outro mayor de muytas bbar-
dadas &. frechadas que lhe tiraulo algils paraos que aio-
tia Blo ero de todo recolhidos no rio: & os Portugue-
ses que estauo fauoreeidos eoa1 as vitorias passada
no derfto pelos pelouros n free-has dos mour()s , & r-
pdo pertretes trabalhauo c os rernos por chegar aos-
mouro&; & cbegdo deitaro dtro Oli oyto pa-
melas de poluora c que lhes posero bo fogo. De que
os mouros .auendo grande tnedo se JarAo ao mar,
& os paraos ficaro ardendo ate que fore e todo qaei-
mados. E nesta re.uolta Domingos fernandez que era
muyto valente caualeyro aeguio no seu
panhado de hil paratl de hlla nao , ou troa paraQs que se
J 91 . BA B.I'Dal,t DA i
aeolhilo pBia rio acima, .te .que queymou dGae COIII ,.-
nelas de plaora., &, tirou 01 oulroa: k temeode
dom Smio que 1e pera..ae por ir tio soo, mandou a
Gomez martina de lamoa .que ya era b que fot.
se apoa Domingos (ernandett & lao fizesse recolher: &
.foy to mofino que indo a is1o errou bo canal por oade
eu ia -dir, & deu em seco dde olo pode sayr, & acodi
rio ali sobrele mouros da terra que bo mataria
frecbadaa, & a dom Miguel de lima filho- de d A foa..-
.o de lima eom outros quatro. E Domingos feroaodes
deapoi1 que bo bargantim aio pode nada.- 1e recolheo
pera a barra. E porque este rio era do J'eyno de
mor mostrou el rey quando bo soube que lhe
to de1tes aeye Portugueses que aqui- matario, princi,.
-palmente polo fctzerem aeus vassalos & raeo.lherem flOSt.
so1 irr1migoa & ()jJ ajudarem. & .ae .aluoroqar&Jil ctra 01
Portugueae.. E por castigo ID'&IIdou .despoje -.atar ai,.
.gils 1nouroa lt Nay .. el que niseo foro & man ..
dou leuar os corpos mortos doa Portug.lleses .a Eytor da
ailueira , pera que os maa.Iaue enterrar: fazeadoJhs sa.-
ber ho caatigo que fizera por aa mortes ' & diseado 1.
la ria mail ae foase neceasario. E. tudo isto az:ia porque
11o gouernador nlo teuease dele algila aospeita & por is ...
.eo lhe fizease n1al. E per dQm Simo sa .pn.
te, ae tornou a embarcar Da frota, & Adou po.r aqla pa-
-ragem algia dias .pera ver ae algs paras de
mouros a carregar .darroz, porque. ateli por tamer que 01
rios estaudo arradoa c os nauios que disse nio ousa-
do J de .r neobil11, n se podero -.uytos fornecer de
. mantimtos como daates fazio, que foy eauaa de no
. .inuerno aeguinte au.er no Malabar a mayor fome que
nunca ouue, principalmente no reyoo de Calicut. E ea-
.ta foy a t.D&il perjudicial guerra que ae lhe .poclia fazer,
porque eoi&O disae Do Malabar nio ha arroz que escuse
:fome se ho ntlo leuo de fora, &se ho gouernador se
mais ced.o goarda doa rio mayor fome
.padecera ho zayno de CaJicuL E ventlo dom Simlo ,que
VIl.- lJel ttl
nlo pa11auAo mais paras, & qiie ho iouerno comeCflU&
deotrar, recolheo se a Cochllll; potque 4spois no po-
derio co1n aa toruoadas & foyse a Cananor: & prouida
a fortaleaa de. seu q'uinho tlarrot ser foy .. de .Calicttt.,
a que tb deu ho arroz neceasarie , & quldo foy pera
deyxar algOa gente a donJ loio de li1na de que till'hfl
eessidade por se esperar oeroo aaquele inuerno, o.e
queria ficar horn de qualidade , porq ho gouer,
oador no os que ficassem., & port)ue .enfar
dau4o do trabaJho da guerra que est.aua certa. E vende
dom Simo que oeohO. bonem honrrado queria fiea.r,
tomou ate eeoto & inte bom ena desses baixos , & flOr
fora 01 deixou aa fortaleza, &. fico\1 a fortaleza seaa
gete de vergonha ae nJo a que dom .Joio ja tinha qu
ero seus parentes , amigos & criados, & a outr
Je. foy 1nuernar a Cocbim , onde esteue sem fazer ne-
uhuol proueito, & po"era fazer muyto no cereo que el
rey de Calicut pos a fortaleza, com q.ue eateue
JPuyto. perto de se perder : &,. milagrosamte a saluou
11osao direy a.diaale. E prouida eat.a fertft
leza como digo por dom Simo, foyse a CoehiD)
chegou !lo priaAt:yro Mayo. de.muytae;tor,.
uoad.as qqe lhe, &obr_eaiero no eamioho. E com tudq
despo11 de ele recolhido a Cochiau os mouros de Calicul
pola graDdissima que tinho darroz ae aueo-
&uraro ao mar, foro por ele a Bracelor & Mao,.
1alor de q lrouuerio algls .que se isso fort
morrero de fome. E porque. os gen.tios a pade,.
eilo por sua t:-ausa lhes querio muyto graude mal, ,sT
pecialmenle Q& Nayres: que lbet1 dizio eada dia
nio sabio maia q fazer eatar 111al a e) rey de CaliT
.cut .som os Portpgueaea: & porem que _ero per.a
liurar da guerra que lhe faaio, & que eles os faziie
padecer a fome que padecilo & auio de fazer perder
bo reyoo a el rey: & outras eouaaa tom qae 4J8
aDdapo mPy .
IOt DA Blft'OBIA DA IKDU
C A P I T V L O XCII.
1'- como f o ~ tttorto Cla,;,walo tk briw, - 01 ouero1 ctJ-
pit4u dubaraklr4o tJS Justas de Dabul.
Quando ho gouernador se partio de Goa pera ir aCo-
chim tomar posse da gouernanqa, deixou a Frciaeo de
e que fieaua por capitlo de Goa htla armada de quatro
fuataa & aeys bargantta que bo gouernador mldara faEer
de paras pera goarda daqla eosta ate Dabul. E a capi-
tania m6r desta armada se deu a b fidalgo chamado
Christoulo de brito que era alcayde mr da fortaleza de
Goa muy esforado caualeyro, & por isso desejaua de
eereir naquela armad-a lltes q estar ocioso em G o ~ . - R
andando ele em goarda daquela costa, ouue por vezes
rnuytos recontros com frotas de mouros rle Calicut
que fez muyto dao. E andando assi oy h dia ter aa
barra de =Dabul , de senfio sabida sua chegada ho Ta-
nadar mandou ~ o g o eneher de quatro ctoa rumes sete
grandea fuatna & ha galeota l} estauilo muyto bem ar-
madas dartelharia & eaquipadas de remeyros 8t por seu
"apitlo moor. foy h vatte turco cujo nome nit soube
que ya na galeota, & aayrlto con1 dtaterminao dafer-
raren com os Portugueses que eeriilo ate cento & ein-
cota & n1atarnos a todos, &. asai- como eayrilo do .rio
'e forllo dereytoa a eles, & -bo mesmo fez ChristouAo
de brito: & com grande estrondo .de gritas & de tiros
dartelharia & espingardadas se abalrroaro as capitainas
8t quatro fuatas dos rumes eom ontr.as tantas no88as, &
comeouse hfla braua peieja antre os Portugueses & ru
mes ~ todos pelejaulo valentemente . E neste cftito fo-
TAo fiadas a Christoullo de hrito juntamt:e duas freeba-
das no pescoo q ambas lhe J>ftttsarfto hum gorjal de ma
lba qoe tinha com. quilto era fina .j & -deranlhe por tal
parte que logo cayo morto, mas nem por isso os Portu-
gueses deaacorooarlo , Ates com ho pesar da morte do
L14'1t0" 'VI.':CntrtrVA . S.Qt:
seu eapitlo moor pareee -que se esforaro'". :per a. a;
ITingar, & com hi brauo impeto derl tio rijo. aos rumes
que o8.-traTio por (()rqa matantlo hikl &-fazendo aaltae
outros ao mar, de que despois os mais mortos: 1JG
outro tanto aconteceo aos outros quatro capites doa
quatro bargantins que aferraro com as quatro foataa
dos rumes: q tambem os entra rito & .axorulo, & oiJ
das outras v&do isto nilo quisero aferra-r & voltaro, -&
por se dos Portpgueses q yo apos eies dero ,
eoeta Bde.'"ae as. Costas e&pedaarilo, & a gafeota c aa
-quatro foe&as poder dos Portuguesrs , de q-ue
aeata lltalha foro mortos <J Christouo de brito seyi
& todoa os q af.errario foro muyto feridcs, & dos ru-
mes foro mrtos a mayor E coes ta "itoria ll for
muyto grcie pera qu&o abatido e&taoo QB Portugueses
por aqla .. oos.ta, & qu .sobrho& 'estau!o os nibrOB b.
as vitorias. paasadas se tornaro aqles PO!ttJ
gueaes pera GE>a, ,de . q. F.rkisco de S a
ao gouelioador. . . . . . . ::
.
..
. .
. .
. . C A P I T V L O XCIII

I '
. .
.

A MiltJgroso ftylo ij fisero t1i11te PDI'tu,gueses Wtl
. tllttJ 4e Ceilo.
.tra dito Comodesfeyta.a fortaleza
de lemf)tJ foy derribar deixou -tl'egues &
el rey de Ceilo :ho q l ficou , & ho escriuAo .. &:
quinze Portugueaes q ficauio eoeles, asi iicaullo
mais -seguros. E tornado Ferno -gomez lndia, soube
Baleae -h mouro de Calicut & pricipal armQdor dos
parI (} se faziA naquele reyno weomo a fortaleza era
derribada, & .qulo poucos Portuguese Jll ficauilo, &
pareceolhe q1:W poia flcaulo entregues a el rey de Cei.:
Jio l} .Jhos se pedisse. E coeata determi-
nalio partio. pera J. em quatro paras em q .Je.uou b
fjD'Iblt<p d(! peleja. E cbegadoa .ColibQ.fo.y (a;.
LIVRO VI. CC
tOt . DA BI.TalltA DA -INDIA
lar a el rey & disaelbe q oa par deJrey deCalicut pe-
lt!jarlu c a. armada do goueraaer da lnfiia: em ll fora
desbaratado & mor.to ce quitoe Portocue888 Jlo nela ,
pelo q el rey de Cocl &de Cananor & tod01 oa outr011
. da lndia tiuh4o ercado os Portugueee1 li morauio 8
uas. lerru. E por isto ser i el rey ele Caltcut Jlle .mi ...
daua rogar q Jlle mand&Ae al}l fortugueaea 'l tinha
pelo mttanlo Baleae. Do q t'l rey fieou muyto
k no bo creo por lhe q os nlo po.
dio ser vcidos to a1inba : & disse .<J. aueria seu. coa.
E ido Baleac mdou chamar. ho feytur .& eseri-
uo & alga doa ou troa, & o lhe Balead
dissera, 18 eeria verdade q ao goueroac.
dor da lndia era desbaratado. -E dea lhe uinero .. q em
aeohila maey.ra podia aer, porq ia o"s' lj no
jiltara 1Ata gete na lndia como tio : & uaaia lj.o gou.er-
aador era wuyto esfur'CG eaualeyr; (j ho Jlo,auio
oa. mouros 4e deaJbar.atar: .& q os mouros pvr aer
imigos dos Portugueses aleutauo aquilo. E por asse..
gurar mais el rey, disserJhe q mdasse saber aa ln-
dia se era verdade o q dfl.i- BaJaae :. & 1e ho fosse q
ent!o fizesse o q quisesse. E coa1o el rey era b homa
pafeeetJJhe, ,- lt disse a BaMtace q o.<t &Mja detre-
gar .os Purlugueses a:le n saber- se era verdade o
(} ele dizia. E cuyddo ele q el rey n l}reria tto alle-
verdade, & li diria. aquilo por se escusar
os det ii wdaase saber lndia
lhe tM.ia . i eJ rey. ho fiz, aui, eaereliido ao
o pasaau;l. E quando bo meaaegeiro chegou a
,. bo, g6luernador de de1truyr Coulete, &
vio, parOOs & artelharia- q toa1ara. E vido Baleacem
Cj ft!J n Jhe '1-"'r,ia dar os, l?ortugue1e1, determinou
4e oa le1Jl3r. Jl'lr\ coafiado q por a geto da terra
ser fraea- Jbe pvderia reaiatir. E porq uo pude sa
be como isto foy., Do cto. as particolari-
dadfla 4 nislo ovue : ao eJ se a 1odo risco
moQtol 'par. e.feader oa Por&uguea., a 4

,
I.JWae !rLtePrn:J.e %11111.. ........
da a ajuc1a .le 4 po4e: & ela aendo vinte DO:IBaia
iodo muyto dilte da g!te c6 que el rey ajudou, .forle
"ometer .oa inouroa erio quiahlb, & pelejaro coeles
e hii esfor4to to aobre aaturaJ , (l era cousa despllo
grldisaimo defenderi!.a tio peucoa de ttos, quito maN
offenderaoe oo matar bl delea, & ferir tillOI
oa deebaratarlo & 6zerlo -como cabras , & os 11
.eacaparlo.ae aoe>Jberl a doos paras q tinho no mar.:_.,
.oa outros do,UB eatauo varados & finarA:. E Baleac se
foy mnyto corrido de ser deebara,ado de tio poucO'Il Por
.tugueses & diaculpauasse C} al)la vitoria fora milagfoea.,
& l}.Siliago os ajudara na batalha. O .que se deue de
.erer aem duuida, porq n4o era possi uel q. to poucoe
esbaralalll tamaabo poder de gte ficdo todos viuoe.
-E elrey de Ceilo ficou fora de ai ha cousa: t-le
fora de natureza, & nfto auia barra q no fizeese .-
Portugueses, & asai ho fazio os seue, principalmente
.os Q forlo oa bata.lha q mais ae ocuparo em recolher
ho que em pelejar.
C A P I T V L O XCIIII.
. .
Do .lj Jintm&ie de irda dflftUtdo fe no cabo de Gotll'-
. dDfu on Xael. . :
Antonio de miranda dazeoedo que ya pbr capit:lo m6r
da armada l1 ya ao cabo de Goardaf , assi fJera fazer
presas tomar aa duae naos de mdeyra yllo
de Diu pera h o estreito, ldou tto por sua viagem q
ebegou parag onde as auia desperar, & assi as naos
que aayaem do estreito. E JlOSl'()S os eapitoe eada.b a
eu eaoo .vigiauase ho mu tiWo t!to ppdia vir. E
andando &Mi , ha iu1ta de tnouro.s Mala bares
-carregad.a de l1 ya rwra do q .foj
tomada: & despoia h zbuco (j -saia do.eatreite.pera
Diu earregado de mercadorias., & ba terrada ca CMMt-
JOI, & todo isto tomou J . .peJeja. E nestes., di.u q.op
cct

,AY"fHbl:l'"
.Portg\leie aqui ldarlo oftca aa uaos de inaaeira pas-
ao menos q fess vistas. E Ydo Antonio de mi-
.-ld fi se lhe comeaua de gaatar a mouc;fto & q as naoa
ntlo y'ho, nl qois maia esperar, & deaferio veja cami-
tnho de .Xa.el seguido ho oa outros nauio1, porl). bo m-
uaua l bo gouernador a pedir a el rey oytta b6bardaa
fl tinha de ba oao portuguesa lJ. ali dera costa & se
,srdera: & asai algtia artelbaria l}.ali ficara a d
:de meneses. E chegado ao porto de Xael, mido reca-
-do aobrissa a el rey, q olhe mAdou fazer nefthu reee-
bim@to, n lhe quis dar a artelbaria por eatar ainda ma-
goado do doo l} ali fizera d Luys de menesea.. . O q
Antonio de mirda, determiaou de se vingar do-
ae &aos de mouros <} estau4o no porto: & ooaneteadoM
e os outros capit:es de sua armada desbaratOu OB IDOD-
Tos q as quisero defender, matando & ferindo muytos,
&, queimou sete Daos, & as cinco Coro tomadas a fora
ha q deu costa, & nestas se achou muy rica merca-
doria : & porq ho galeo de Manuel de macedo fazia
muyta agoa & tinha necessidade qe se tirar a mte,
md9uho coelta presa a Chawl recolhida. toda duas das
Daos: & assi leuou a terra da dos cauaJos. E chegou a
-C.haul a salu.amento: & Antonio de miraoda com os c._
pites que lhe ficaao se f()y iaaernr a Mazcate.
, C A P I T V L O XCV
.
De Martim afonso de melo jmarte cliegow, GG ilha .
. ' deBaudtJ.
Dorido a guerra itre de brito & el rey
Tidnre como. atraa dislie entrou ho mes de laoeiro de
M. D. em q Antonio de brito despachou qaatrG
jongoa pera Malaca: & foy por capito mr Martl afim..
ao de IDeio juaarte e bit galeio q oorregeo a aua custa
-peta 8:8 ir :: & foy ter a Bda ao d Lula tio: &
por amer da guerra pada ao folgou a g6le da terr
. '

LIN.RO' vt ..... CAPlTYLO" XCYI. &o&
d sua vida; antes lhe pesou muyto: & nlo se fiaue
.dos portugueses, De queri SUa CUerSB<titO : O l} tb
eles fazii. E eatdo asai soube lV.Iarti afso q na ilha de
hna das de Bda estaua h jungo da cidade de
Palane. q estaua de guerra c malaca : partio Jogo
l ao seu .galeo c determina" de ho flymar. E no_j-
ge eslauo muytos mouros q qu4do ho .viro se posero
em armas: & o .quanto no leuaua mais de ate xxx
o.u xl. por'ugueses mldou q aferrassem o jOgo : & ehe-
g.do lhe .deitarA muytas panelas de poluora, com q llo
.fogo se acde9- neJe: & con1edo Je arder os 1nouros
se ao mr: & ardeo ho jungo c a fazeda q era
JBU.yta: & em tto os nossea analaro algs mouros tis-
g.doos no mar: & como Mar ti afonso estaua escdaliza-
de deetes de Blda Jhes coine'iou de fazer guerra c q-ue
os tJataua, IJlUyto mal..
.
.
C A P I T V L O XCVI
Do q tX&tceo a d Garcia snriq : !f: tJ Mar ajso de
, melo jus&r&e na ilha de Bda.
tras dito como d Duarte de menesea sl!do go-
da India .a requerimento de lorge daJbuquerq
eapit de 1\IJaJaca, lhe deu a capitania da de
Maluee peta cada b de seus cunhados. E vdo lorg
dalbuquerque d Garcia rriquez q era h deles nl
.pldia seruir de eapito mr de-1\lalaca poi ser prouido
desse carrego Martl afonso de sousa. E (JOFq pola guer-
.ra. q ele fazia a lJito, Malaca estaua pacifica , & de
Garcia podi.a. ir fazer seu proueilo: de&erminou de he
Jdar a Maluco c a prouisaan q de d Duarte
pera aer .eapitlo da .fortaleza por. lhe AnLonio de brit-o
:ier d!tes escrito que a queria deixar. E porque .Poderia
eer il AntoDio de brile se mudasse daquela vtade; &
ilo .. quereria alargar ao no que ainda ti11ha por ser _
uir & mais por a prouiaam que leuaua aer eon{usa Bt
.

/
tOC !IA HIIYOaiA .DI 1-A
poueo firnte , mandoulbe que ee ho tal acGteeeaae: qae
ele se tor(Jaria a Banda & hi Caria bla cala forte pera
que podesae estar h i algii tempo fazendo seu proueito:
& apercebeo ho pera ha couaa & outra, ddolbe
aauioa redondos & hil jungo de coberta, & ha !fuata
em q )euaria ate sessenta Portugueaes de pelttja a fora
marinheiros & bombardeiros, & partia peraBda ea
laaeyro de mil & qui,.btos &. vinte cinco. R eltegado a
Banda Martim afoDIO de melo juaarte que.eata
ua de guerra com 08 da ilha , de quem rez qaeixume a
d3 Garcia pedindo1he que ho ajudane nela: o q se ele
otrreeeo a fazer de boa vtade por ser muyto esforado,
& lhe rtarecer q Marli afso tinha t'ezo fazer
guerra. E acordaro bos de dou1 q ton1a18A a cidade
de Lotir cabeqa de todaa.as pouaaes da ilha, fJOrtl ati
er a fora da & al}la vi!cida tod a. ilha
em paz. E isto acordado , apercebe rAse pera isso, &
hil dia saltaro terra perto. de c! Portugueses & posa-
ro logo ho fogo a certos jungos que estaulo varados,
que foro queyrnados, & entnldo maia a dilte pera a
cidade acharo na cercada de fortes trlqaeyraa, & aJ-
ga gente que as defendia, & dom Garcia & Martim
afonao poserjlo diante algs espingardeyroe que leat:ntilo,
& cometerlo dtrar a lrlqueyra, donde lhe tirauilo
tas frechadaa, ,,edrada1 & arremessos: por.em cbegldo
os nossos espingardeyros fizerlo deaalioa.- algla gfte da
traaque1ra com que os Portuueaes coqaearlo dentrar,
maa forlo muyto poucos pera a gente sem conto doa
mouros que logo , & forilo ttas as frecbada1
aobre 01 Portugueses que era eaptG, & aaai muytoe ar-
remessos, & d foy dom Garcia fel\ido DG pe8CGC(O por
no leuar gojal: & assi forlo feridos oatros da aua com-
panhia , & por -isto olo passarlo dali & tornarlo a
harcar deixAdo teytG pouce dilno aos imigos, & nlo
quiseri0 maiw sayr terra, & do mar fazilo bn mal li
pr)(tilo aos iam & aasi eateueri&e ate a mouctlo pera
Maluco como direy .a diaotw. . . . . . . . .
LIYJlO VI. CAPrrvt.O 'XO'ftl. 107
C A P I T V L O XCVII.
COIIlO M.nim q/ort8o de IOUStJ eapiUo mr do mar
de Malaca pelejou oom Laquesimeaa : g de come Joy
morto com outro&
Botioclo el Dey Bil.io myto a que
ti atoaao de IDU& fizer aa OOBta de Pio & Palaae,
termiaou de se vingar, &. n1aia sabeado por s1r1as espias
00100 d Garcia aorriljz partido pera Bida c parte
da armada de Ma-laca, em q tbe leuaua c o q
ficou pouea Malaca, ao IJ)enos o tta como era
pera a defensam de Malaca. E por isto lhe
pareeeo a eJ rey de Binto q tinha tempo pera-se 'in-
gar: & determinando de ho fazer, armou vinte lancha
l'aa grandes em que ylo miJ & duzentos. horoeos de pe-
leja apercebidos de muytaa armas & petrechos de guer
ra, & .mandou por capito mr delas Laquexi1nena, que
jurou de lhe leuar a cabe'ia do feytor Garcia c.bainho (q
to aaorreeido era aotre os mouros de Binto) & assi
hfi. par dos da .armada de Martim afonso. E par
tio Laq.ue.limeaa to secretamente que chegou a Mala-
ea aen1 ser seo.tJdo: se nlo quando hiia n1anha dia de
Dossa senhora te Marctf> chegou de supito & desembar-
cou aa dos Quelia, onde a. sua glle comeom
tie matar & roubar .uar"gente da terra, q salteados da.,
queia maneyra: Qomearo de surgir aleuantando mur
grandes gritas, que logo forlo ouuidas de Jorge dallMJ
JUerque & de Martim afuoso de sousa & doutros qu
estauo na igPt'ja ouuindo- missa; E eonhecendo q aqui-:
J.o ea rebat:e diann)igos, l.euantouse h valente caualey-
ro chamado Ayrea c.uelho & disse a dalboq;uerque
qae acodiasetn a aijla glt,e que ott immigos mateulo: &.
}Qrge 4aUiuquerque diese que ai, & mdou por terra
Garcia ohainbo cGm & nlr-el'es ferAo
da e,. A.a dagiar,. Frilcisooboeano, RuyiQ..
108 : D.l RIIJ'I'ORIA DA INeU'- '
bo, Gaspar velho, Simlo mendez, & obra de vinte ho-
da terra, & por mar mildou que.fossem Martim
afonso de sousa & Manuel .falco em duas fuatas que
11lo auia mais nauios de. remo & rrelaw forao setenta'
tugueaes em cada htla trinta & cinco, em q eatrar.o
Ayres coelho , Francisco fernandez Jeme , A luaro bate-
lho, Garcia queyn1ado, Francisco rabelo, Gaspar ba,.
hudo , A n tooio carualho, lolo eerro, partir lo todos
a. ha, bis. per mar outr01 per terra. Eeiotindo Laqae-
que -os Portugueses yio" recolbeo .sua gente s
lancharas-: & porque a nossa artelharia que esta.ua e
lhe alo fizesse nojo por estar pert(), & tbem por-
que tirasse Martinl afonso pera ho mar .que lhe -no po-
desse -escapar fez que fugia , no se alargando muyto
dele, ne.m tirdo nenhua artelharia porque nlo
perasse. de l-he poder chegar & se tornasse. E Martim
afo.nso euydando que lhe fugia ho ya seguindomuytole
do, tirandolbe muytas bombardad:ls & dando com sua
genle grandes apupadas. E sAdo afaatados de Malaca
li.a boa que era_ o que I .. aqueaimena queria: fez
ele volta seus capites a Marti-m afonso .Ma-
muel falco , desparando neles toda sua .artel.haria :. &
assi coo1o yo tirando assi os. yo cercando de roodo
os tomari\o no meyo: k d.do_grandes gritas come-
'iarilo as bombardadas de se amiLldar mais d cabo &
do. outro: J)Orean como a dos immigos. era
mais, asai tiraua mais bombar.dadas , & ero tio bastas
ct,ue estando .Aot.oni9 carualho., que.agora he faytor da
casa de ei.ta antre Joo serrfto & outro forlo .eJes leoa-
fios em; pedaos de dous pelouros,& ele ficou saluo .. E
nisto O$ immigos se chegarilo tanto aos Portugueses que
cQm .as fustas, rnetdo as proas das
as por antre as suas ape.Jaes., ficaado com os Portu-
a oo.te de la.P'ia, & a gDJpe espada: & cada
fpsla :de qua-t110 . .Janchar.as & MartiUI
.&, ManQel falco coiQe"aro desforar os seus,J
qqe.ill.l'q..uelea ,per.igqa t.amanhos se v.ia ho poder
.
/
LWBO-'Vf. 'Gt
de nosso se a ele, & que os
R aRSt ioy que nunca -os mouros os poderio
entrar, & cansados bs afastauanse & chegaolo outros,
-& todOs titildo espigardadai frechadas de fre-
cbas eruadas, Jcfte darremesso de trinta palmos das te
& de ferro: azagayadas de paos tostados,
-& de caou t.tadaa grande passada. E tudo
is&o era tanto em .clemaaia, que aa fustas dos Portugue-
ea I eataulo tedas asai nos mstos eomo oaa
.'Verga, &endaia;, comas &. & muytos
-eataao.pregados nasntesmas fustaa por n1uytas partea
do eorpo, & p mortos que no podiito cayr
-de pregados: & foy a mais braua & espantosa peleja
que I auaca naquelas- partes nem na ln dia se vi o, nem
em 4 morreem tntoa Portugueses, nem que duraaae
tanto: plrqoe durou das duas horas despois de meyo
dia ate horas dau Marias , & forlo mortos corenta &
ous Portugueses , & Atreles forlo Martin1 Afonso de
eousa, .Ayres eoelbo, A lu aro bote lho, &, .. Francisco ra-
belo, & feridos oyto; &destes o que menos feridas ti
nha. erlo tres, & este foy Antonio carualho, & os ou
troa ate dez.,. & . dos. mouros forAo m.ortos duzentos &
Yiote, que de hum aoo tiro da nossa artelharia morrerle
corenta & 1lous, & foy arrombada htla das Jlcharas. B
se a frota dDs fora de mais ve)ae -olo eaca:...
para E veado Laqueximena morta tanta gen
te da sua & ferida, .. & a outra muyto cansada, &es
da. Ylentia dos Portugueae., mandou que
88188 a pelja , & afastarftse pera ho .mar: & a11i liuroa
,.., aaoher os que ficaulo iuot. ,
I

'
.
c ' ..
I.IVRO VI.
. .
.
.. "
...
. ' .

. i
' "
; ,; - ,. ..
' li
. .
, . .
. . ' . . ,
DD
'
. .
I

'
I
,
, ... ,.,BI ... BIA .. DAtltDJA
'I
C A P I T O L O XCVIII.
I
. '

oa imaigos que fica..
uio viuos muyto1 Jouu&r &'MGifK) tlenbor por.
to* braua peleJa coaw Jl<tuel 'OJ : & a ta111G tio e-
aados os sos 0t1 feri4oa tio fra_., q.ue nilo quem
ae podes1e bolir: & -po1a neceuidade t:iao ...
foraro ho mais -que podero}pera e par,ireab fo
se bem noy te , & trabalbal'ea) porq thegaaaeaa a MaJa-
ca , dde &e &cQilro cioeo Jegeaa 1ue tanto aa .Jeuou 1
eorrenle. E Antonio oarualho taaa meaoe fericio,
disse .que goatrnaria a fu8laef8 que eslaua &, a outra
.iria a eJa : & asai o. filerL E quis DCMiso aeolmr
que ae fuatas liablo as vergas daJ.to, que sem iaao ne
poder<> det l vel&t, & forlo c ho terreaho ate hiia
lagoa de MalaQ& eede sur.gir.lo 4 nio poderio maia aal'-
ir por amor da aar que vazatta, & ali eateuenlo e
peraJMio ate ho JUy.o dia poJa viraflio. E neste tlpotor-
aou Laquextaueaa de mandar enterrar os sea 111ortos,
que foro en:tetrados tia ilha & apareceo .o mar,
& -eomo .n&o 8Bbia a maneyra de i} 01 das fwilaaticaro,
a& ouso.. de lornar a pelejar ooelea, temeoo que be
aoabclssebl de deat-ru7r : & 4da.aa balrrauleldo a \lida
deles, com que lorge aa agaatou. muyto por
er quao prto oa 'motl108 aiKiaUIdatl =foataa "& 'Viaaa Mlf-
tas , & Do aabia atne o4e ee !J4o .tei\Ja
E flarecendolhe aquilo mal, mandara de boa vt\tade ver
o li era se leuera algu parao ou fusta , mas ulo tinha
.mais que dous aauioa redondos de gauea, que tinho
nece88idade de muyta gente, & receaua a armada doi
mouros l} andaua a visla, & por islo nio ousaua de 01
mandar: & as duas fustaa esteuero ean muyt.o risco de
aerem &omadaa peJoa JaOUrQII se u comeler , mas COIDO
t. r. el I '. ' ....
'
LftfM8 :v.- cAtf'ftL -xea. 11 t
digo owauilo. E vinda a iralo, Manuel falclo
maiJ.Joa dat ' velas & foyae per a ho p&rto de Malaca,
& por eonsetlu) OantoDio carualbo ya a artelharia
fuataa pera que a dettpl.traseem em chegando
ai) porl) G8 da terra vAdo este sinal daJe-gria euy-
cluaem. que ,ao os PoTto.guesea vitorioso & oio ouue1
antreles de se quererem Jueotar. E
gaado as fustaa ao pottG que deepararlo a ar telharia ; _
aeedio hge & bG aiOyde moor t:om oa
"troa euydando que ya Martim Afettso muyto viwrieso,
se nlo qaaado vio t-anto DJertos, & lhe conta rio como
paaara e feyto , & Yio as. fustas eemo yo pregadas,
ehoroo com tristeea & magoa de tamanho desastre co-
mo aquele le'fa. E JlOrque a 'ente da terra euydasse
JliH) cu,OOu &S Portugueses fieare .eom a vitoria, n!d
4fDi& que titnesem os mortos das fustas se no mea
& foro soterrados dentro na igreja. E eoest-e
attdil ae encobrio ho desbarato dos Portugueses aos d
terra, a li dtzilo que Martim AfonsO' de sou&a & outro
coRbeeidos qtte falecerio e&tauo doentes, por-
fl&e es alo achassem menos..
C A P I T V L O XCIX
..
Do ij Laqueximena fez no : 4- de como se fo!l
. pera B1.nto.
Vendo que os Portugueses n queriQ
sayt mis a pelejar , tletermioo de se vingr tio-
mal. q.ae receber na. gt.e da. terra ' & royse ha po-
de Mal.aca afastada h pouco. do corpo. da .
de que se ebarnn Co4ascai' & desmbaroou ati ()lJ t()da
eua. gAta- E quaRdo-os tnrad"res do
gtios v.irflo fls mouros sobre si,: rf'eeando ()De os matas.-J
se&J , &e lhe toa. edio qae J,bee dsseor
u -.idaa & as & ee irifto eoeJes
quiaesM t1aaar. E
DD I
Zlt
sua armada eom molheres , filhos' & fazenda. E deep&
jdose ho Colaecar foy lorge dalbuquerque auisad dis-
so por htl Cbrist4o da terra chamado )ao'me, & Jorge
dalbuquerque Rl4dou a Garcia ;,chainhp que foue com
&elela Portugueses & dease oo rabo imigofl se visse
tempo pera isao: o l} veria e.tD a h regato
que corria pora:ntre.a cidade & ho:Colaaoar, &
4
partio.
anoyteceod.o. & chegando ao.regto donde auia de
terra., os Portugqels tamao'o dese-
jo de pelejar que Garciac,.ioho 08 p6de
pera saber o os itnip: &t
to forse. dereytos ao lugar dde os 111ouroe &e
de sayr J& 08 gtios embarcados. E qudp sttnliro
os Portugueses cuydando lj fossean mais, embarearanse
e muy la pressa & afastaranse pere bo largo. E ludo is-
to viro o8 com -ho grande l'-r que fazia,
& no pode1o oenh dno ao1 O que ve-
do Garcia chainho , mandou ho Jogar a saco , em
lj foy achado alg\1 arroz com que se aJegrarlo muyto
por auer grande falta dele Malaca & ser muy caro:.
8t assi Coro achados algs espigardea & berq01, & . .h
pouco de gado & assi algia n1_ercadoria. E coesta pres
se tornou Garcia cbainao a Malaca , de mea
noyte, & Laquexin1ena se foy a Binto deixaado feyta
em taiJ)aob.a perdaa . . .... ?
o
CAP I TV L O C.
. . '
De como Bal'f'D"' rodriguu rapose Altuwo brito-.
. Laque.simfna el de Draguam.
D:aqui oo sabeado el rey Bioto 00
gride dno ii a sua gte fizera aos Porlugueses, & coy-
dltlo ela somt.e bo rec;ebera deles, determinou de se
:el.rey de Linga .vezjnho de Malaca por ser
amigo ,4ol Por.tug411eses , & the soeorrer c mtimeatos,.
-m,.loq IIQbr.,Je el reJ 4 Draguim: seq geDrro & Lai}-
' . , " .I
... '
-
r,rv.< r. eA-Mnm c.' \ 21 r
simeaa- (W)fn cento &I l6888ftt' lanchara: em 'que irio
oyto mil mouros :bem armada & de nluyta
ar telharia &fde anuytas mlftlit(ieJt.' E e&tes
tes cercaro el rey de Uga por 111ar & o apertauio
muy to. E nil: se 41lreado eia 'a ti da opreasam qae
lhe dauo 1 mdou pedir sgeorro:.a Iorge datbuquerque,_
alegaodolhe 81 boas obras.qJhe tinha feytas em 'HII& oe-.
eessidade-. E cotDO por essa causa el rey de Bito Jbe
fazia aquela guerra: & poeto que lorge dalbuquerque
s tau a. tanta de por quo pouca ti-
nha & em aioda ferida. E cansada a nJayor parte de-
la:, determinou (I e Jbe socorrer pola lo en1 que
lhe era: & porque fosse exemplo aos outros a111igos dos
Portugueses que folgassem de os ajudar quando lhes fos-
se necessario, pore como em Malaca se sabia a grande
frota queestaua sobre el rey de Linga, & os (lortugue-
seaestauo cansados &enfadados de tta guerra: com
1nuyta achou qu l quisesse ir. E com tu-
do foro cincoenta Portugueses nos dous nauios que dis-
e, em que forlo por capites hum Aluaro de brito &
ll BaJtesar rodrrguez raposo natural de Beja. E naue-
gando por sua ui age , chegaro a hilas ilhas que estio
a tiro de falco da de Linga, & ali surgiro por vazar
a mar & as an1arras das ancoras com q surgiro eata-
uo forradas de cadeae de ferro , porq lhas no podes-
sem s ioiigos cortar. Laqximena & el rey de Draguim
q viro os nauios dos Portuglleses ficarA muylo ledos,
parecendol-bes l} lhes nAo podio escapar, & n1andaro
:fazer gr.des alegrias por tuda a frota. E s duas horas
despoia 'de meyo dia DJildaro saber se era baixa mar de
todo pera irem pelejar c os Portugueses: o que eles
eoteudero logo wendo hil balo que ho ya saber , & fi-
aerause pre1tes pera a peleja com muylas panelas de
poluora & roca a de fogo & eeuarlo suas esp1gardas l}
todos ti-nb, & porq os mouros os no podessl aferrar
cobrirA os auios c htlae esteiras de rota de gala
das ate a agoa, & somente .as popas .
t t t J)A ,..... .,.....
k proa. :8ctaalo.d.eiaber4M. E 1eade a
os imm,goe oe Port.ueaea 6 Maa
batalhas cada eom gricle arroi--t
cio de instQrmeatDI de guerra,. que woaulo de 'filando
em E Da i-aator.meatos aleultaulo oe
(&Ouroa g'ldea gritas., & a p01 ela cantalo em
liaoa maLaJa eo'Rr dot Ia YGI jazedea peisa
aas redes:. porll a-ii .sem. duuida que ai& estau4e
Portuguel88 , q\le c quto vilo ir c8trel81 tamaabaa
sauua de aauios 4 oobrtlb o mar, ca tamanho estmdo
Jao ,fazio, ... Estaulo todo muyto efaradGs. aa
a esperla em aoaso aeebor: k lao ptimeyr iloml cp18
po1: tOgo a hu f-.lcllo foi A Dtonio earualhe que atraa ao..
meey. E qws Deoa que acerlou em ba lancbera k ar ..
1omltou a , & l{ 01 Pottugueae 4erlo hila gnlde. gtita ,.
dizendo. VilQria , vitoria.; li De01. lte coMeo. E J.go
tira-ro outros quatro tiro, & ar.rombar.ID .&
lhariD outras ae, em li or4o "nortoa mUJtos mmatUJ. O
j quebrou grandemete ()EJ piritos aoa Oltir.as . LacJaem ...
& el rey da Dragww. mado pQer'
sua artelharia l} er& mttytos falooes de atai, &.faztlo
remar muyt.o rijo pera chegar aQS Portugueses & ee
ferrare: q eoiuo de os., matar a todos &. aiG
c a actelbarja ,. & quido forio .. pera ho. fazer DIIBDa po..
deriD apegar os por .amor t1u estei.as: q aqle
dia detpoit noseo .wahor do1 Porta-.
E W! parece l aUsericordiatlllea ina.-
piroll a41e ardi J1, por'-q. se os os egl.do
ero muylos & elt'l pouce. o o s.-para nbiL 8 Aclo
Lalj.x.imeaa. & f>l. rey de Draguim () ole potlil alel'rat oa
Portugueses: 4eahonrr.aufto as teut. de OouaiMios .. 8& fracoa
CQm q eles -.e: em tirar. fraohadaa 88111 oto de
,. &. muytas eepigardadps ,,k titoa arae-
meaaos. dtt . aaagayes.fl cobrii:o ho r, .peJca 4 ne.-
libiia .ficou ,oorpoa .. dos D'-oa ,oauios nA do8
111astos, nf vagas .. l} 11aa fosse JWSA'* deles. que
ue011
4tWO t1A\tMi.b if. ll
E os Portugueaes eom
quar.to .. erlotcomtJadt)tJ n&> perdillo ho
aesfor,o :tte ,,,&. q IJ'f)ssG'senhr
.Jbe de chdatz majs, titito-:htrs inuytas
..apingardadAs, eati'0_8 pbl1ldta: '& 'OutrS
tCODI :roeu. os
!lAto no pent;loll'nittl t.iro, qwe cotn todos fzioo inuY-
to mal aowr ilirigo: ern tanto que desparitfo tri1 c a-
llo: llb dezafiete. em _qu mor-
reFiobam lladtCMJ mou:ros :' . que da Portugtleses der!b .
tbfta grinde apupada. que eorridos Laqueximena &
.e4 cte Dragufltl ,. pettarh eotn os seus que se eh'-
anats _aos nossos nauios.f & assi ho fizerll
-ate se pega ri C!Jeles de totlo. E a batajba se renouou se
& pte:sea tamti se 'BeTeeetou no&
:etn. 'E' to mana o i\ nluni
lftuth- .. popa d 'ds hO paneJ
fioiUJ)YI per a a hatr Jlcharas q a teres-
da r rogttthe ht\ gil qtJe J.ha tie1sasse deitar por
mais :a\ ti r&, tele lha 8t em Afonso giJ a
d . da parte dos immi:gos h tia
& qoebratidothacay<>lhe amf ps ,. & aeendeose: h o
eom t} foy queyn1ailo em quantas partes
tuado, :&: o fogo11e 'tJli" do nauio. E euy-
ddo tjue rdia ho naoi() dero htta grande
rita, remetend& peta peJas duas f1ortinl1olas que
Jeinre, a: qu1t ds :Portugueses acodirlll
J6go ,'-& i.Coeles::ho eont!estabre dO naliio que se passou.
diante de todoa flera dar fogo a dous ber"os que esta-
uo nas portinholas. E con1o ja os i1nigos estaulto sobre
os & f'ro muytos. no podia ho condestabre poer
ho fogo, & c menencoria apanhou pol()s cabelos h de-
les que-acbou mais mo, & eom ho punho da espada
lhe quebrou os dtes & vs beic;os, & deu coele entre os.
outros l estauo nas lancb.aras pera entrar poJas porli-
Dholas, CJUe vendo al}le to 1nal tratado nA qu,iser etrar,.
& os que entrauo despejaro: c o q ho .:oadestabre
cQfJII ..
tellje pQe,, hp
bua , llt:t\1 leuldo
a
k oulrt:t.ficl\flo ,{,.rW,..& J&letja-
do, co411 EJ'lt! tedQS . tama.-
nho oaedp q .afaa,arlo .&. '"girilp o
brado de .n pera:que
a peleju; :. que. c .prouocare
a isso se a.fast&r4o, :& ae .fqro rcebetndo taJB&-
uha perda,como &
arrombadas, .&. GWrtqs .&.fttridosaem
conto, SeD.J dos q h ' auja
qoQJe Luys pirez mercl\dqr .. &
dezasete. E fugi4oa os. iiJiigoa ficou despe-
jado, entraro ()8 ap Jl&l P'lllQ. com muy
to gride de gritas_. & &,a\lr(QS {jjy
el. rey de Linga com ,.eu. fifho g.Arto aos ouioe.
tta. de. s .. ;e.t. &. df a sobre
patural tiio q c;ho-
lhe diz\lo qpenlo
pantasse, seu
,krqUP. a . .cJee aa
de-: como . fora.
fez & 4eixdo 9 -eeguao {or-se pera
Malaca c muytas lhe, .. ele & c lhes
.c.ar.regar .os nauios de Slfg.u .h& h PflO. de q se faz
po, corno. diise, que pera aqJe \ t'IJ}pq era .a
cousa que ser pola grde fome que em Ma
laca. . . . ...
. ' .
. . . . .
..
. .
(
.
o.
. ..
. {
: .
' l t
. .
o o I
I
... .. i.J.' ..
J
I '
r
, ... rr '"' c
- , ' 'I " .... : 1 .. J I ,. : ' I . .I
: t ., t I J

. . t ,
... , '
I
f
' I
. l
. .
.o I l
I , "' I
.; .. 4 '
,.. ! ) t I I . . ,. . .,... . . ,
'11 li ' l t .: .. I ' I ' J 1! I ..
1 ' .
1
1
w j'
1
1 ' -j , J
J ... v .l' 'I v.J c (JII.t'\.: t ' 11 l. .. '1.' '
i li
. -
C A. P I V-. L O Cl.
' ...
A.
De eonul Binl8o 'ornou a jaZer guWra a lJfa-
. laca : do que fiserD seys Portugueses.
P <:el de BinUio recebesse tamanha i\hra lb
eua disse, nem por issodesistio da guer-
ra.l} M-alaca, porque fazia .conta que aioda ,que
alo. fizeae mais. mal aos Portugueses que tolberlhes os
mantimentos q e1te .era grande. E no contente
o.) Laqueximena por anar c htla armada, por
terra foy .ho,arrenegado que auia nome Auela.r coan o-
bra quatro mil q assentou seu arrayal obra de
mea )egGa.detMalaca: o-que muyto tornlto a lor- '
ge dalbuquerque., porq no tinha mais .que ate c Por- ,
tugoeaea & IIUlytos deles doentes, & assi doentes os pu-
Ilha naa estanc.ias l} ordenou pera se defender dos imi-
g01l, porll .dali auiode pelejar a p quedo. E estando
i a dero os imigos ha noyte de supito na
cidade doa.Quelins pola.banda q se chamaCampuchina
q de muro de madeyra, que por auer dias
que. feyto apodrecera a niadeyra de comida do bi-
.eho., & AlS imigos q isto sabio arro1nbaro h lano de-
Je.:dQbra ,de sessenta p.anos, &.quando cayo fez tama-
mbo -rondo gente que dormia, a ll
pera vere o que era, & c os im.
migos que entraro por aqle boqueyro mataro es-
tes acbarlo. diante & assi outros: & porq a grita
ertl g4rande pareceolhes q: acodirio os Portugueses, &
po' .. isso recolberllo. pera fora leudo catiuos _os que
podeclo . E . niato acodirlo . os. Portugueses , . & dos pri-
meyros, .foro Nicolao de: s, &. dous .outros l} vigiauo
coele a.poate: & assi.acodio Garcip cbainho, & outrO$
W\lytos. E fazdose _em no
no tornassem oa .. imigos-a q vendo q no
dil.o .. fqer nada e.e 1oro per a aeu c)lai:- .
. .. .
LlVBO VI. EB
t 18 BA BIITblliA .. DA. IRDIA.
nbo ficou goardando aflle boqueyrlo ate ll foy manhal,
que Jorge dalbuqueril .fto mandou .rettaurar. E despoia
disto corriJo os tmigos muytas vezes cidade, aasi de
dia como de noyte, pelo qu erl oec.._ario estarem o
Porlugueses sempre tigido IlM das armas
vestidas, quasi nl dormindo nunca, & comendo may-
to mal pola grande falta de maatimf.OII lJ e.ta ... E se
Garcia ehainho oAo ,f(jra q daua ele comer a aauytoa .de
todo 11!o come rio , porque comG era moyto ricG a 5
tin1aua dinheito por auer matimeartoa, & ho!mof_.
zia Jorge dalbuquerque, que auia muyto grande d6 dai
Portugueses: a que chamaua martirea poAo gr.aatle tra
ba.lho que leuaulo, & diziales que JM1o aabia cem q tbea
el rey pagaria tA to aeruit;.o, & quido oa wia .fendo e&.
solauaos muylo, & dizialhe1 fl prouura af>ees\que fo-
ra ele o que recebera ferida por aeruiG ela
Deos & del rey. E coislo 1e esfofti8ulo wdoa it eolrit.
'JUan ta fadiga padecilo, & petejauio de mode C!JUB van
do A uel.ar quo pouco fazia se recolheo pera IJemagia
Jl lugar sete iegoas de Malaca, &. faaia s. Ye-ta
1uas corridas. E durldo aui e&la guerra deu ho A.UeJar
h. bq.uete geral em que oaprinctpai& de ura"alseem-
bebed:artlo , & despois de bebadol e tomro a.: miloa,
it se dero a f de izrem correr a MaJaea & a ca
Garcia c & .a polo g.raD
de odJo .ll: the ti n blo pola eauaa qae ae; iFeyta esta
proanessa , embareaJfise este que -di.gto eolb OlllP4llfl 'q ...
forilo por l'odos J.uzentos & &eS8eDt'a M-ma 6 cloze -.eJ
lant:hanbl , para6s -& ealaluzes. E ohe81do a Jdl <ri
tluas legoas de Malaca , meteraase Jrele por aer :muyt.
ubct.to & deixa,ndo ali sua ,frota
i>ranse Nafa:ea., & postos em \cilada INadario orrer
tnooles '(. q.ue assi ehamo .a-lmO&uern) 11.
fites foro matar eenas vacaa que a:ndau&1) pacendo,
pera. s PortuglJieses I h@ aayrem &eles .os Jeuar.@ ; ci-
E r bate 'ila Jfortafeza, sa,.o&di'Cia tbainbe
Vi 'leea qtte peclerlo .&, 01 C aede 'f
.
- IJIY&O 5119
C)S Por1upeses os n&o virllo: & tAmberO
!C bastidAo do mato. E veado Garcia cbainbo
,que n&o ningu, tornouee & os outros
&fl18 que antes que ele fizesse volta se apart.arp
'"-do cor.po da geate per hiia vereda, & por isso no
tirlo torraar Garcia chainho & paNaro aullte, & este11
Fr&Beiaoo correa, Ruy lobo & OUtros qoat.ro a que
os aomn. E indo por aquela vereda .fQ-
.. r.o . dar na cilatla,.& velido.tanta gete como disse l} era,
...quiaerl fugir .1e no fora por Francisco CrreR, aJem
;de ser ,m.uy esforado caualeyro ya doente & fraco & vio
-que .se. os-outros fugi1sem que ele nlo auia de poder fu-
gi!' & q b() ao io de matar, & por isso fez coeles. que
Dio fugiu & pelejassem : dizendo lhe q se eles este-
-uerlo dcanaado1 que fora bA fug;rem porque ho pode-
<l'ID maa to canl8dos coiQQ yo q era escusado ,
:porq os imigoa os anio logo de seguir & os auio dai ..
-el4far & ma talos : por isso q melhor seria pelejar fazen-
-dose .Cnrtea debaixo datllas ruores, & que ser
lhe& acodiria a outra gente. E parecendo isto b
:aos :aatros, meterlse todos. debaixo de has aruores l}
ehamie ramhosteiras que se parec@ c largeiras & asai
.aam arradaa, & dali comec(aro de tirar aoe imigos com
espiagardas tinhlo, antre os quaes & fica-
.xaa. h peqno escampado. E os. imigos q vjro aqueles
-poaeoa tirarlhe., orero que; ho corpo da outra ;gente
tdeaia 'distar: ali k que. se encobria c ho
.-caiato q.. ortDilo 11ilo quaarlo de sayr todos .a eles ,. &
tirauilhee muytas frechadas, & :de lhes
a .oooia .de .os matarPm. say.o de quando
quando DQra sete oyto -desses que se linho por
. .meJhoees;oauaJey.ros ... E. os que 01 v io tiD
:peaeea:.memetio a.peiejaruooeJes & sempre matauo al-
gia a 8. danas eolli as ,etpin.g.arda&. E em espat)l
!de. ha. nota(' que .durarq estes .cometimetos , .. forlo JDDJi-
JtOI'"'JJZe: dm .. Jlriraoipai$ dos a fora ootr01 mu,-
:que feridos, & os mouao huJP
EE 2
220 \DA HISTORIA nA JtmiA
.que era bombardeyro & foy morto por eril
que quisera tomar o a bum doa mortos & pregariao e01
ha azagaya e1n cjma do mgrlo., & foy ferido Frlciaco
correa de h.a frecha que lhe atrauetsou ho pe'JIOOfjG, &
assi pelf'jou sempre muyto eaforc;adameote. E vendo 01
immigos quo mal os tratauio, ouuer&o pOT seu barato
de se ir , & idos foranse lambem 01 Portupeaea pera a
-fortaleza leudo Fr.anciaeo correa: & etaro
a lorge dalbuquerque o que lhes .. ac;ootecera, & a ele
lhe pareceo bem que fossem apoa oa immigos, & mao-
dou a Garcia c bainho, q foy Jeuando algs
& gente da terra, & poJo rasto do sangue que eramay-
to foy apos os immigos ate sayr do mato praya onde
estauo, & tanto que viro Garcia cbaioho poael'ae em
som de pelejar , parecdolbes que Garcia chainllo ou-
.uesse medo & que os. no cometeria: ma ele que aio
desejaua outra cousa se no pelejar coeles, ordenou sua
gente pera i r dar que eles vdo fugiro ao l-
go da pray a & nlo foro per a ho rio porque os nlo eu-
tendessem que tinbo ali armada: porem os Portuguo-
ses os entenderia & a buscarlo, & aeltandoa. mandou
Garcia chaioho arrhar os mais dos nauios, & oe peque.
aos mandou os para a cidade com a gente __da terra. E
isto feyto tornouse pera a fortaleza por tena em anoy-
teeendo, onde chegaro ao outro dia pola manha&, o&
dali por diante fazilo os immigoa suas cerrid'as aa eida-
.Je , aasi por terra como por mar:- porem nl& .. (ez mait
notauel que os que digo, & 41uroa a gaerra ate a
ehegada de Pero em fJUe. os PertUguees
passaro tanto trabalho & fadiga "JU-to \Dfte ae pede
o contar, igianodo sempre de aoyte, & alo.eimindo de
dia, & eatando de contiDo armados s ehwaas& Y-Mm
& outras vezes ao sQI = k aem comerem maie-queuJ'81:
& carne ou peecado de marauiJha , por.que 'poJa estereli
dade dos nan timeDtoa nlo se podio ao e r-, &, valia. h (la
galir1&a tres er.uaados & ttuatro,. it faaia! cinco que a
aoa quartos porque daua !'- deacaida .... par JJoy.& 11
DINRO YI' GAPIT\'1.11 Clf. -tt-1
datbuftueJJttue &tGarcia'"cbainho qut da-
-a&o: Jlle&& quui
aioda i mrt:erle:tlblzaototi: &. -oreqta
.a feiTo;-& da foiDe; doeaqa de1poia
;C) Martim. o r8Qtll&( OJ'. em , Malaoa. . : ..
r I
( ,' I 1 'f ) "'' ,, '. '
- .
'
a
. .
. . .
t 14 I ., ... ,.. (f :.
. ..... , ..


-De Jhro. foy otwegud da copanifl
. . .... , .. . . ' .,.., .... \ . .
... , - f I ' t Pl .. ' c :
p a
da que die D&ue!'aDdo por sua Viagem (opOtt C ha
uao inoroa de <Jambaya que foy tomada pelos Por-
-tugueas, em my achada m1;tyta E Pero
dela al2-Mafaca. a Diogo chai-
..ahe' que .. ya; pr feytor de! Malaca, a. que chegou pri-
meyro que Per mazcarenhas. E sabido per Garcia ehai-
nho seu irllriJo. como estaua no pott foy por ele nao
'm hum calaluz ac9mpaohado de treze homens boDrra-
dea,. & jaiYeitido.tAo'ricamte que 'a espadaque }eua-
oa.cdm.aa'cintaatioha dous mil cruzados dovio. E em
iaiodca do rio ho calalu%' & morrero quantos
yiO neta Jalue,h.'f.t neg110.:! & acabou Gare ia ehainho
tenllo feyto tan lo ; aerui'io a Deos & a el rey, & ficou por
fsua! DH>rte groaeilaima faaenda: & de tudo Diogo cbai:-
-ho. tomOu E. uiato Pero mazcare.aha _&
per rtukle da prouiam que Jeuaua lhe ... entregou lorge
.d .. qiJUIIIKJIIB a:capitaaia de Malaca\ k eomofo1 oapi-
tlo,:JDindQu Diogo ebaiDbo por se meter JK>I-
te .. dlazenda de seu irmo sem majs.autoridade de j.ua-
& eJi"o aae fazenda. obrigada a el Rey pelo ofl-
feiet l) tiaJta, ate dar eta. E despois. ho mndeu preso aa
CJUaoto tinha, em e Jiarar . E passa-
de deiJIOia de Pero estar de
CI;)D01elrey .de Bi'tio lto aoube,. &
giM "'' Malaca, porque DA
Di\ IIJWICJ.M) DM IJtiWW
oa Poragueeee to ele par seu medo: disi
tia da guerra tOinou.tgea ele; m .. daMoigteporm
& por terra que f01tau. Coatalcla t. 'Ma
zillo. E oa portvga,-.;loenariO aa .itabaibos1 da
ra, & continuamlte elltAo arae61s .quo contUaos
er:o os rebates que os immigos lhes daulo, com que
sayilo a pelejar quasi"tada dia. E
muytas vezes a estas pelejas: & sempre Deos seja lou-
.uado leuaua ho MiJID>r doslmtgo&i qtt h muy
to n1ais que os Portug.aesa. :hf dia saindo Pero maz
carenhas a pelejar prendeo hO dos capitftes dos in1igoe,
& a11si outro had, q!MJ ambua
mente: &. deapoie de pr.esoa eapifdl() def:iiatar
a Pero mazcarenba1 c bi crjs, . .e lhe. no bradu-llo ,que
se guardasae: pelo que logo Pero maacareG.IIas. ho mal')w
dou deitar. fio. terraclo torre :baim.. i
ho outro l}rdoo meter em lM1a pera .. a. deepa-
1'arem coele 8t m.atoo ho & ea-
tl lto E durando asai esta. por Pero
-mazearenhaa liurar dela, & dar .que faet.a el . .ey de
Bintilo mldou Ayres da cunha !capitle'-'! mir
-que =se foste peer aa .sua .barr coin hald&,galeio.&cel'-
:taa. fustas com que 1:be tol:h ia mantilyieo ln& &1. ai .mef-
eadorias, & ,anaz a 4ambe.m
1
tempo chegou .,a
da ilba de Banda. darifJe ... iat.ie!nara .: ia: F.ero
mazc:5reabaa .lhe. pedio: .que} ,OiiJ,jJl na-
quele tempo. q fosse. faJJer :guatra a ef rey: da.
-que, estaua; lellfiniado: ,or)mo diaae .... EOOID .quaaw
Marumafoso 4 que,iara.fe-
-rido .e ui .Maluco, por. tey. Mletour:a jd, &
:lby JGoor de
lBaltesar :MDrigaezJ .Jn nauude gaflia,
ltilil: Uuya.br.n.do. que. ya em. hqa .&, datros
:quatro C8fJitiee .qoe!Yn, titl &nehar...., I
=&ot& dazeil tos: l?ortogueaes seny) to a> df!
_..Widaaep jtin!
CPJrYLQ Cllf ,11
t:e .,. esat .da .terra: mo .dQ1.ttrae part.ea,
todoe- G& por- fura darnas ma bando &, .lerindu
immigoa tfern dQS mor1-er ne-
Bilu. E el rey de PatBue aasj apertado, m-
dou pedir .pazes a Marti2.u" af()OjjO: :Otfreee&dose a
wdaa as ;perdas que QB,Potlugut!lmi rt,jobo em-
aea poto, & obrigaoOOse.a olaad&r aMaJaoa os.manti ..
meatos ;que capitib de .Malaea quiaesse de &Ua ter-
ra:.& 1l$eascos
tomados . E iL jurado .&.affirmado, cour.
pl'io tudo: & Martim,fonso. se toroeu .a Malaca, doo
4e se foy des.poia aa,.India .
. . .
.
C 'A P I .T O L .0-- .CIII.
f ., -.,a I :
De o.mp d .Gmtad .eegou. jorlaleza .de Ma-.
luco.
q er.a a mou1io pera Malu-
co., 4fl1'ltAPI8 II91D. Gar.:ia aorriitz da ilha de. Banda oo ..
deatawa . . melp E indo \por
tY4age heg.eu a: ilha e 'fez na lo a tempo que An
.tonio Jle bri.Lo.qu-enia.>mliDdar dlobre bo.lugatt de Damafo
f. era.deJ: aay; de :riuore.. E .surio no por lo
de .que he ho JlGI1&io tios joagm. & naos, dua1
Jegoas da fort.alt'za, mandou notificar a Antonio de bri-
to sua chegada-' & eoaDo ya iJOI! capito de Maluco, por
iaso que lhe despejasse a fortaleza porque no auia de
lieillalllaaaar.ate tlo. fel .deapejada",,E-. .. A.ntooio de !>rito
\'e o do est.e reladn 1Lo co ea;, lhe no dar a for-
taleza. E c tu.do auandoulhe dizer que fosse a ela k
EJDe reta. odCJ'*" lo11e ietuio . .te'J r!Y E dom.
GaNia .llio ,dirsem primeyra Aotonio de briLct
lhe ee.pej;Ji.a r.eeeaua. que
aaoe .all&e8 de .aer .. deapejMaa .:Uaa: ,nio entregasae, &
i armada. 'fD8 hwa&Ja., &, por isto no
dae .. 'ho oi aeg.ur.aaaAa,.,
tl4 J).l BU'I'ORI&:,
tonio .le brito, que, ho. receoo.,....,, muJ*D.
ta & bo Jeuou a .emer. coele, .., feytess &..aloay;
de moor. E acabaado de oomer quite.r dclm que
1'ira logo Autoaio de brito as IJ(Jaa :prooie6ea, & lqua Jhe
entregara a fortaleza, & Aatonio de E
despois de dormirem aa virio-:aeacio
& alcayde moor & oti'OI oficiaei da .. foftlatm,. E lidas.
as prouises, diaae Aatoriio de.IHitp;\ .,ae .q..Uo
ele podera nio entregar a Cortalea. a d.Gareia per:
quelas proui&aea leuarem algilae. Jopapoa.
too , que era contente de lbe: eb.trear a .. CortaJeza,,
que no auia de ser se no no Ianeyro ...
a pera se ir pera Malaca. E porque dali a la
neyro auia oyLo mesea; disse OOm Gaia no que-
ria entrega, & requereo .ao & feytor
que- lhe fisessetP fortaleza. ,E .pak Dil
quererem fazer, & ver dom Garcia que era tempo per-
dido estar ali mais , fez suas pro.tea,aes & foyse perp
sua arllladfli E. deapojs dJt 'la ile . Jx.ito.sa
coele, que.' por q.uanto
meado que se acaba ri n A.go&to guiill.e,(I.Jae
gari a a fortalma, & "fJe:.awe tao:to.ae.(Oise p&!
ra efa, & eatariilo: ambos que d
O areia foy. lt bgo. s8Jfo'i peraa(forfJaleza ,,&
eatiaerio m.oyto .. ajo em tptiO elde .. : 1 '
' . -
6 I I
1 I , 4o I ,
I. .. ,J I I! .. J ' I j ' J
_c. A P I T O L O.,CIIIIt. . 1
t r
.

I : I
I
... .. . :., .
1k como .. IJNtr.atlo Jw,, inuet;nti 1.8 '"Clzliait
fan guer,..a J Iello*'litaat . J ' .
E rey itin.ha
ra. aa nos1a. fertaleza &. tomafa como dis&e ,.t,..,; ptW.a+
segurar dom lolo. que perdee ptadou
k mouro chamado. LambeptapMim.oom. bh.tcar.ta. de
crena ao pame,
coadiea com que .u ft:er'
' .
'
'
..
'
,j

LI"-RO \71. Ct.ttt. 226
pera que ho gouernador perdeese alg receo se lo. tinha
da guerra, & .se descuydasse de prouer a fortaleza co-.
era necessario. E este mouro chegou a na .fim
de Mayo, & deu ao gouernador a carta de creocta q.ue
Jhe Jeuaua dei rey de Calicut, & di88elbe. o .que leuau&
por as pazes. De que ho gouerttador. foy
contente por da. guerra que esperaua de faze.r a
el rey deClbaya, & disse ao Lambeamorian: lj ele no.
faria pazes com el rey de Calicut se no coestas condi-
que auia cte tornar toda a artelharia que tinha
dos Portugueses, & lhe auia dentregar quantos paraa
auia em seu reyno, & nunca mais se auio de fazer
tros. E assi lhe auia dtregar certos mouros que
nomeaua, que forilo causa de certas trei<tes & mortes
que fizerlo a Portugueses , & queymaro a igreja de
'&am_ Thome de Crang_anor , & que auio de pagar ho
dinheiro que custasse a redeficar. E que h
gtio chamado Calurte eanaire que ajudaua el rey de
Cocbim na guerra q tinha c el rey de Calicut, auia
ficar amigo dei rey de Cochi eomo era,& bo auia dN-
j-udar.como ajudaoa. Coesta reposta se partio Lbeamo.,_
:rim pera el rey de Calicut auer de confirmar ;est.as pa..-_
zea , & mildar disso hfi eontrato -assinado por ele ao
uernador.! & como tudo era fingido no ho mAdou el
mais n nenhii recado {)fltro, antes parecdolhe qtJe ti_;
mha tempo para come3r a guerra por ser eatrado .ho in.,
em que fazia cta de nilo poder ir socorro a
Joo, mdou sobrele ho seu capiuto do eampo & ho ae-.
mhor da serra com doze,mil-bomAs depel.eja, pera que
entre tanto que ele ya cingire-m a fortalezA de caua-qu
ehegasse de mar a mar, & assi htla trincha,
gente de suas .estlcias se emparasae nelas da artelbaria;
dos Portugueees , & coeles mandou h Cezi1iano arre ..
Dttgado mestre de ea-mpo que era grAde official dartefi.:
ioa de guerra, & andara no campo do turr,o quando
esteue sobre Rhodes. E chegada esta gente a Calicub
foy h,_ dia dar viata aa fortale1a, :tirandolhe muytas a.-:
LI\'BO VI. FI'
126 DA fiiS'I'ORIA .D4 INDI.& .
pingarddas k frechadas. E. por amor da art.elharia d
fortaleza q..e comeou de varejar nio se ousou de des-
cobrir muyto, & tirau4o daotre casas derribadas & pa-
redes velbas que estauAo perto da iOrtaleza. E dom Joio
fiOmo era diase ao principais que es-
tauo coele que aayem ao& mouros, porque cuydaasem,
que os no ternio : & aasi ho fea Jeuaodo dite os es
pingarde,ros que tioba, & deu tio rijo neles que 68 fez
recolher pera dtro da cidade, & ele tornouae aa _forta-
leza , que tinha bem. prouida com receo da guerra de
muyto caruo pera poluora, & leoba pera fazer outro,
de muyta pedra & madeira pera repayrar oa .muroa s
tlisso ouueue oecessidade.
C A P I T V L O CV.
. . .
Ik awNA 01 tmmrp de. cercar tJ forllilaa tle
caw,u aBsen,arem sUGs
E loge ao dia ante manba4 oa imigoa
com muyta gente de seruio q41e tinho dabrir ha ea-
ua q.ue Da guerra paada comet4arlo dabrtr; i) da ban-
da da cidade da rua dos toroeyroa & y.a, de-
Eyta. "' casas de Oqarte .barboaa : & asai comeariD da-
brir b4laa trincha q.ue he eaua em \loltas, qoe
do cllO. dos.naainatos & ya dereita rua da China cota,
li na Jargura .. d.eJa. cabia bia fieira. doyto boma queca-
uauk>:: .&. com ee1110 diue de cingi-
li a tVJtL4Ieza de.a.ar .&i mar. loo que ho eoten-
tMo ,. por Jbo estoruar: dando-
11161 dia Qytoe rebates, qutt- seatpre os Portu-
IUa&.es. aJga : & porem. eomo eles erio muytos
INl d.e leu.ar sQ& obra auaote. E ealeoddo
q. Q(a pera. lhe tolh-erem ho socorro que lhe ilaae,
W.& hua DOJ(te Qoa c;:onse1he dos fidalgos &, oaualeyroa
estauo coele Q:a de pipas ebaa de terra que
da. fortaleza ebtgaua. ate: ho mar,. & por oi-.
-- ---- ---
LIVRO VJ. Cl'. 2,7
ma de1as lia trqueyra muyto forte. E dali.por dite
mandaua dilolo vigiar de noite _esta couraa porq lha
Do quei.mass: & despois dela feira ,porq a feitoria ea-
taua fora da fortaleza , & assi bo almaz & casa da pol-
uora : & tudo o l} estaua datro corri.a risco de ser
1Jlado., recolbeo d loo tudo na fortalza, sobre o q te-
ue grde peleja c 91 imie;os lllhe querio resistir : mas
sen1pre Jeuauo ho pior.- E despejadas estas casas fazio
dali os fJOrtugueses muyto dno aos itnigos, tirandolhes
por espingardeira& muytas espingardada& quando corriA
a fortaleza, ij era quasi cada dia: & acabado de se a-
fastar@ saltaua dom loo nas cauas l} os in1igo1 faz io,
leuldo os seus muytas panelas de poluora. conl q quej-
mau muytos. E coestes reba.tea fazia dilatar l} no le-
uassem as cauas de mar a mar. E a fora este mal rece-
bi os iinigos outro.s .da nossa ar telharia , . que lhes fazi_a
muyto .dno. O. ll ho Ceziliano q disse , mdou
, cobr-ir de vigas muyto grossas, o q era aberto das
uas : k assi como v.o abrindo assi ho cobrio: & isto
.,
porq a artelharia da fortaleza no podesse fazer mal aos
imigos: nem oa Portugueses lhe no fa-
zer tto dno como dantes com as panelas de poluora.
Porem . d Joo no deixaua de os .saltear cada dia , &
ae teuera mais gente da q tinha segdo era esforad.o
dera batalha aos imigos, .& os fizera de todo deixar as
eauas , mas nil tinha mais de trezfttos homes. E como
c to pouca gente rulo podia fazer mais q pica-
das , leuau os imigos a trincha ale a rua da China co-
ta de acabou, & ,ficaua da bdR do sul. E por indus-
tria do Ceziliano comea rio logo de fazer ali hi repa iro
pera nele h trabuco com q deitassem pedras
n1uyto grdes na fortalesa em quanto lhe no dessem
bateria. E posto qtJe d Joio no presumisse ho fim pe-
ratq era ho repairo,. pareoeolbe b com cselho i} sobris-
so ouue de estoruar ii bo repairo no por di te:
pera q aayo fora-da fortaleza c duzelos Portugueses-.
E Wdo- coin os . .cento, mandou a. V asco
FF 2

.
ttB . "DA 1118'1'URIA JrA
de lima& a .. Jorge de lima q eada htl com cincota de
sean por 8U8 parte DOI tmigol q eatauio em goarda dos
i} fazi4o ho repairo l} seriiob oyto E uai ho
zero com ta&nanbo impeto il derlo logo no cho e5
muytos mortos deapingardadas, & outros queimados c
panelas de poluora, & os viuoe se acolhero fugindo : &
Portugueses aprouue a nosao aenbor que no morreo
& ss dous foro feridos. E lorndo os imigos
prosseguir no repairo c quasi gte em goarda
do q dantes estaua: tornou dloo a dar neles pela o.rdA
que dera da outra vez, & forlo escarmtados de tal ma-
q Do ousar.o de tornar mais ao repa1ro & ho dei-
xar ao.
C A P I T O L O CVI.
. . .
D6 cDmo despoil ele el rty. de Calicut ser na cidade dom
Iooo ele lima queimou tJS CGit.IB da jtyloria
Grande contentamto era bo dos de -CaJieut
de ver. eomo bo cerco da fortaJeza ya por diite, porl}
eles erilo os que conselhauAo a el rey que fizesse esta
guerra, & ho_ ajudauo muyto neJa evm determinao
de ton>arem a fortaleza, pera coisa& toroarem a cobrar
ho credito l} tinho perdido na lndia, porque nio ousa-
uo de falar perante os Nayres lj Jhea dizio mil injurias,
& que nfto sabio mais l} meter a el rey na guerra, &
que l}o nlo sabio liurar dela, &. por terem guerra c oa
Portugueses no tinhito lj comer & morrio de fome. E
c tudu rey de Calicut fauoreeia os mouros poJo pro-
ueilo que recebia deJes & por isso fazia a guerra, & por
&e no ir de Calieut ne1n de seu reyoo que eem eles fi-
caua de todo pobre: assi que por os mouros cobrarl ho
credito que tinbo fazio com el rey q fizesseesta guer-
ra, ern quasi todo hO gasto era sua cust deles. E
porque sabioq coJn a vinda.del rey de Calieut ho cer ...
co da fortalt'za auia de ser mais apertado, foraalhe al-
gia que se fosse pera Calicut: .& coo ele eeLaua
. LIVRO VI. CAPJTVLO C'VI. 229
apercebido do ruais de que tinha necessidade pera a guer-
ra, & acompanhado de muytos reys & que ho
ajudauo foyse Jogo a Calicut, onde chegou na entrada
de Junho, & achou que tinha nouenta miJ homens de
peleja antre mouros & Nayres, & antrestes auia doua
mil espingardeyros & artelbaria grossa & miuda q abas-
taua pera dar bateria fortalt'za. E qudo el rey che-
gou foy dissimuladamente aa fortaleza sem nenbtl esta-
do por no ser conhecido , & lhe no tirar a
& vendo a fortaleza quo pequena era, disse que pera
que era mais se nlo lomaJa logo. E bo seu ca-
pito do campo Jbe que no se fJOdia aquela forta .
leza tomar llo leuen1te como Jhe parecia, porq os Por-
tliguta,es a defendio lambem, qqe se a eJe tomasse por
de tempO cresse que acabaua hum grandissimo
feyto. A que el rey respondeo, que ele a tomaria: por-
que no ajtara tamanho poder de gente se no pera a .
tomar. E coisto se foy a seus pafiOS: & este dia deu
vista aa fortaleza htla boa soma de gente, dando gran-
des gritas. E dom loo lhe sayo ate a feytoria, donde
lhe os Portugueses tirarilo muytas espingardadas, & coe-
las & com a artelharia ficaro no campo bem ciocoenta
dos immigos. E bo Ceziliano por quebrar ho corao a .
dom loo, lhe disse aquele dia que el rey de Calicut
era na eidade, fazendolbe a sua gente mais do que era,
lt engrandecendo muyto seu poder. E dom Joo lhe dis-
se q foJgaua muyto com sua vindat porque dali por diao ..
te peJejaria com gosto, & asai os que ealauo eoele, &
moetrario pera 'JDanto ero: porque ateJi como lhes pa-
recia que pelejauo com os capites dtaJ rPy de CalicuL
auianse por de1bonrrado1 & no pelejau&o pera mais que
per se defender. Do que ho Ceziliaoo ficou muyto es-
pantado por eTer que era asai. E d lolo posto que lhe
o immigos no corressem saya cotn os seus a dar nos
que aadaoio nas caoos, assi de dia como de aoyle, &
isto lo que os fazia espantar d!3 como com to
pouea gea'e como tialla laaLo , & porem feriJbe
130 !tA BIIYORIA IJA llfDIA
muyta g8te,pelo ll nlo qui maia ir dar nas ea1iil: mas
punhase naa casas da feytoria & almasem , & dali lhes
mandaua tirar quldo corrilo a fOrtaleza.. E vendo ho ca-
pitlo do campo isto, correo J1a tarde cli algia gente,
.& como vio que os Portugueses e1tauio nas casa que
-digo manda chegar todos 01 seas eapingardeyro, pera
-que combatessem as eaaas com espingardada&: & durou
-ho combate todo o l} estaua por paaaar do dia & toda a
uoyte seguinte, reuezldoae oe eapingardeyroa de m._
ueyra que eontinuamte tiraulo as que
de erem n1uyt.aa quebraro ae nossas espingardeira&,
& se no fora b traus de madeira de que htls tiros
varejauJo os immigos, os Portugueses se virAo em grao-
.de aperto: && for<i&da.meote esteuero tanto tempo usa-
tas casas, porl} corrio muyto graade risco se sayrlo.
E por derradeyro quis noao senhor, que asai c:om as
espingardas como com a artelharia matarlo tantos dos
in1igoa que os tizero afastar: do que dom Joio deu muy-
. tas graas a nosso senhor de ho lirar dal}le trabalho
que teue muyto_ grde de ver ho aperto em que os aeua
esteuero. E logo pos em contelho se se poderilo aoster
aquelas casas da feytoria & almnem. E por todos foy
acordado que no por amor do grde poder de geote
que os immigos tinhilo, que ho maia seguro seria quey-
& recolherense aa fortaleza. E aquela tarde
-foy logo feyto, sern Jbe os immigo1 ctradizerem, por.
que folgaro anuyto de verem queymar aquela casas de
que recebio tanto doo: & porque era caminho de os
. Portugueses no quererem sayr mais da fortaleza, com
que no receberio estoruo em. fazer as cauas & aa aca-
bariilo. E recolhido dom lolo na fortaleza, fez alardo &
aehou que tinha perto de trezentos bom!, algs
erAo mortos k outros estau4o ferido, &. antresta gAte
auia algiis fidalgos seus parentes tQdos muyto esforadoa
& de grande confiaocca. E por(\ Alom lolo .conhecia ho
esforo destes &, dos outros, tinha esper&BC(& em. nos10
que hp liuraria daquele cerco com sua hoorra,
LIVRO VI. C.&PITVJb-CYII. 131
mandou fechar bii po'io dagoa nadiueJ l} a Cortale.
za, em q auia agoa pera h aono sem beber por regra.
E fechou bo porque os escrauos o deitassem nele pe-
"onha, & tinha a chaue porque soubesse quando se a
bria: & achou que auia na fortaleza tanto que a
bastaria hi ao no, posto que comessenl largamente,
rem doutros manlitnenlos no auia se no pera poucos
dias. Ordenou tamb donl Joo as eatancias que auia
dauer na pera dela que foro seys, eu ..
jos capites foro dom Vasco de Jima, Jorge de lima,
Antonio de s, Ruy de melo seu irmo, loo rabelo
feytor , A o tonio de serpa , & M anue) de (aria escriues
da feytoria. E d loo com alg\ls parent.es seus, & ho
:resto da que sobejou das eatancias ficou por sobre
pera acodir a partes mais fracas, & por ser a for-
taleza conch.egada podise todos ajudar hiis aos outros
que foy grde bi pera qui pouco& er.
C A P I . T V L O C V li.
De como tlapo de se Ioo reeolher na fortalem ,
tUientaf'i!o 01 immigos 1ua1 estancios comefa" de
bakr a jorlfJleaa.
Reeotido lolo lima aa fortaleza & queymadas
aa estanGias que lioba.Cora deJa: foy grande prazer. nos
mouros cuydaado que aquilo era eom medo, & assi ho
disserlo a el rey, eertifieaudolhe i} auio de tomaT a for
t.aleaa, & muytes feros contra os Portugueses fa-
aendO deles muyto pouea ceusa . E logo na noyte ae-
8uiote dero tamanha preasa na caua' & na trincha q,
ff8-rrario coelaa DO mas- aasi da. bda do sul eomo do
DOrte, & erlo dal,ura de hia & ficaufto da for
U.leu a tiro de pedra , & podio andar. p_or elas sem a
artelbarja da foJtaleza lhes f2er nojo. E a rez por que
eerearlo a. orlaleza. deetas eauaa & as no mar,.-
pare oDde 9&rr&Uo usentasseta duaaestaocia'

23t DA RIS'I'OB.IA DA JNDIA
dartelbaria 'pera tolher bo socorro ll fdlae aa
por. mar. E estas assentarlo logo em em
que a ui a tiros enarrados, que quando uo fosse tepo
de jogarem pera bo mar tirass fortaleza, & asseata-
ro hna est!cia da banda do norte em que assestaro
dous tiros grosss com que comeariio de tirar fortale-
za, & dali por diante comearlo de assentar outras es-
tilcias pera baterem a fortaleza: & foro estas . No lu-
gar ondesteuero as casas da feytoria assentaro h ea-
melo que fora dos cuberto com ha mant.a
& ao ia de bater a torre da poluora, & mais afastada
desta 110 mesmo lugar estaua outra estcia com outra
manta em que auia .quatro tiros de metal de camara1
que tiraua cada hi pelouro de ferro. coado tamanho co-
mo de b.a espera, 8t deste tamanho os tirauo todos os
que tirauilo pelouro de ferro coado. E esta eslan-
cia auia de bater ho pano do muro quE' eorria baluar-
te da fortaleza ate a torre da poluora: fizero outra da
banda do sul, de que auio de jugar sete tiros quatro q
deitauo pelouro tle pedra de tres palano1 de roda, & os
outros de ferro coado: & esta auia de bater ho ttano do
muro dantre ho baluarte do feytor. & ho do almazem, &
aos mesmos baluartes. Da banda de leste fizero outra
dentro na cidade, em que auia outras sete peas gros-
aas & tiaco deitauo pelouro de pedra, hna de sete pal-
mos de roda & quatro de tres, & as duas de ferro coa-
do: & esta de bater ho ,pano do muro dantre ho
baluarte do feytor & a torre da poluora, & mesma tor-
re, & _ho baluarte, & a torre da E fowa es-'
tas estancias auia outras duas da banda do norte & da
do sul cada ha de seys tiros que podio
j.ugar pera h o mar se fosse socorro fortaleza, & ho ou-
tro tempo auio de bater os baluartes do alcaide mr &
do almo.xarife que eatauo daqlas bandas. E todas estas
estancias estauio a tiro de pedra da fortaleza, a que
comearo de dar a treze de I unho poJa manbal :
que foy h.a cousa. bem espantola quando comec;Du:
' . . .
LI\'.RO VI. CAPITVLO CVIII. 133
a muyto grossa fumaa que se leuantou de htla par-
1e & da outra , & ho medonho estrondo dartelharia que
faz;a tremer a terra & bo mar, & parecia qae tudo auia
de ficar destruydo: & quasi todo ho dia que a bateria
durou nilo se enxergou nada com fumo, & des11ois que
descobrio apareceo a nossa fortaleza sa & a sua
lbaria inteira & sem aleijo, que aprouue a nosso senhor
que nunca lhe os imrnigoa podero aeertar com a sua
pera a cegarem: & erraro todos os tiros dando pores
ses muros & baluartes, & outro mal no fizerlo: & a
nossa artelbaria que tirou todo este lhes fez
muyto dno, porque como eles cuydauo que logo a Bos-
sa artelharia auia de ser cega , descobriranse 1nuyt.o &
por isso os tiros pescaro muytos. Do que el rey fico
muyto triste quando ho soube: & assi os mouros vendo
-que os eeus bombardeyros ero to pouco certeiros. E
dom Joo & os .seus ficario muyto ledos, dero muy-
tos louuores a nosso -senhor & se muyto mais
que dantes pera se defenderem vendo a n1erce que lhett
hOSSo senhor fazia , & na noyte segui te fizf'rlo grandes
alegrias de folias & tangeres pera que os itnm1gos sou-
bessem que os no tinho em conta., que estauo disso
muyto espantados .
C A P I T O L O CVIIf.
De como 01 immigos comefarlio de h'a albarrada.
Com qoa11to -os monros virlo quilo pouco dilno os
bontbardeyros fizeril na artelhariada fortal-taza, nltdei.
xarlo de prosseguir a bateria pera ver se a podio ce-
gar: mas quis nosso senhor que setnpre a erraro, &
dauo por esses muros & baluartes, a que de
fazer dAno, & de dia deixauo apontada a artelbaria pe-
ra a de noyte: & hftanoyte ao quarto da prima
tirou da banda da cidade bum tiro que tiraua pelouro
de pPAira de sete palmos de roda & leuou duas ameai
LIVRO VI. GG
13t , D.l BI8T01ll.l DA INDIA
do mur, & leuou ho sino da vigia em pedaqoa. E dom
loo acodio logo s ameas com seus sobre s&lentea que
as refizero: & estes trabalhos ero continos despois que
1e comeou a bateria. E vendo ho Ceziliano quo agas-
tado el rey de Calicut estaua por no se poder cegar a
nossa arteJharia: disselhe que no se agastasse, que eJe
faria hun1 arteficia e queos seus tomassem a fortaleza
& o tardario mais en1 a tomar que em quanto se aca-
basse. E este artificio foy hia albarrada a que por ou-
tro non1e chaaoo montanha, de q o turco vsou no cer-
co de Rbodes oode este Ceziliano se achou como di1se.
E estas albarradas so serras darea, de pedras, .& de
raana, tudo nJesturado q e1 gastadores q and nos cam
pos Jeuil() diante de ai coan ps & euxadas ate a1 igoa-
lar com os muros das fortalezas. ou cidades que tecer-
cadas t &, isto pera lhes embaraarem os pelouros da ar-
telharia & eles sobirem a seu saJuo, ou ao aneoos .sem
tamanho perigo como correm sob iodo por: e.scadat por
amor das pandas de poluora & outros artefici4il& de.fogo
que os i1nmigos lno decio1a aos que sobem. E nesta
albarrada que digo come'(arA logo de trabalhar tres mil '
homs de seruio que chamio gastadores, fazendo hum
dos ps onde foro 38 casas da feytorja, & ho outro juDt-
to da casa que foy da poluora, & an1bos a tiro de pe-
dra da fortaleza. E quando dom lolo vie1 comear esta
obra, cuydou que era entulho con1 que os imn1igos que-
rio entulhar a (aua da fortale&a com de
a escalarem, & por isso se percebeo logo de anuytas
panelas de poluora & dgutros artefieioa de fogo. E esta
sospeyta pos do11 loo em grande euydado & assi aoa
.que elitauiio coele, por saberem de certo a grossa gen-
te dos immigos que estaua sobreles , & que se prouas-
sem de sobir ao muro corrio muyto risco de os entra ..
rea1, & por isso todos que don1 loo mandas-
se pedir socorro de cem homens ao gouernador, & assi
de poluora: daodolhe conta do que Jlassaua. :E este re-
cado foy em ha almadia que no auia eutra etl8a em
que fosse. : . : ...
,
LIVRO VI. CAPITVLO Cl%. 236
C A P I T O L O CIX.
. .
. '
-.De amw diJ Joo de ltfna mondou ocorro tio go-
. . turnad6r mandDu. .
s do desta fortaleza. de Calicut forilo ter
1lO gouern&dor, estdo ele esperando poJa
das pazes /que lhe auia de mandar el rey de Calicut. E
era ja inuerno & a barra de Cocbim estaua arra-
'da, & as teruoadas ero muy grandes & perigosas na
costa nllt> se atreueo a mandar nenhum socorro: porem
tedo -apos esta nooa outra que dom lolo mais a-
pertado,. & que os imn1igos ho combatio mais rijo que
Malabares, eomeou de mitdar fazer prestes duas cara-
11elas latinas qtte foy enformado &erem nauios, que me
:Jhor que outros sayriopekl barra. E nato aos dez dias
de Jutbochegou a Cochm a aimadia em que ya ho re-
cada de dom loo, que por de .110180 senhor
.teapou dos muyto grossos mares' & muy furiosos & 1'l
jos -ventos que achou com que mil \'ezes esteue oobta-
da :& -mergulhou por debaixo dagea: & porque no sou-
be hn nome do que foy ho nfto digo, mas ele pas-
rtu ho mayor perigo que se podia passar por E
bo gouernador a erdade do cerco pM flste re-
eado de dom Iooo, & a nPeessidade que tina de lhe
socorrer com gente, comeou de a mandar fazer. E sa-
bendose entre os que ali ento estauo, ho pera que
era , se lhe offrecero algs fidalgos pera irem socorrer
a fortaleza, & antre estes foro Manuel cernije, Chris-
touo jus arte, & DuartP dafonseca, porque como
muyto esforados & desttjosos de seruiren1 el rey no re-
cearo ho perigo que Pstaua muyto certo, assi no mar
como na terra: o que lhe ho gouernador agardeceo muy-
to, porque estes animaro outros a irem de boa vont.a-
de, & ajonlarse cento & corenta homens que sp em-
barcaro nas duas carauelas que estaulo prestes, de que
GG 2
..
2 36 DA .. RISTOJ\1* DA'! INDIA
foy por capito moor Christouo jusarte, & na outra ea-
. rauela foy Duarte dafonseo'a fitbo do doutor Ferno da-
fonseca, & ambos sayro pela barra de Cochim com
grande perigo a de lulbo: com regimento:do go-
uernador, que chegados sobre Calicut, chegassem ho
n1ais que podessem as carauelas a terra, ssi de ha
parte como da outra da fortaleza defronte das estancias
dos immigos que nelas estauilo, a que tirario com a ar ..
telharia das. carauelas, & entre tanto que tirasse anda-
rio eles . em dous paras de naos MaJabares que Jeu.-
uo pera. desembarcare antre as carauelas, & andario
assi ate verem recado de dom loo, & sem ele no say
rio em terra. E despois de partidas estas carauelas,
receando ho g.oueroador que esgarras&em com alga tor
uoada & no podeasem tomar Calicut, & a fortaleza fi-
. casse sem. socorro, .mdou apos elas ha galeot cona. a
mais gente qtJB pode, de foJ por capito Francisco
de vaseonceJos caualeyro 4e .muyto esforqo, a que deu
em regimento que sendo caso que -acbasse que. a forla
leza no era socorrida se fos88 com D&Ute dafseca a
Caoaoor, & diria da sua parte a Eytor. 'da silueira q.ue
socorresse a , porque de laa ho poderia melhor
fazer que- bo gooernador: a Eytor da silueira escre-
ueo po-r lera ho cerco da fortaJeaa , & bo socorro de
qae. lbe manclaua, pedindolbe que a socorrtlsse
_por sua pessoa com mantimentos ,. & poluora, & gente
se a que mdaua l ao podesae ir

. '
I.IVRO VI. CAPI'I'\'LO CX
237
. ,
C A P I T V L O CX.
De como os immigos de tirar com h trabuce
- fortaleia , t de como foy .
Despois de dom loAo maodar pedir socorro ao gouer-
nador vdo os mouros que auia detena em se acabar a
ai barrada,. fizerlo por industria do Ceziliano armar htl
trabuco que ele fabricou , & foy armado nas casas de
Duarte barbosa pera deitarem coele na fortaleza pedras
muyto grandes com que lhe derribassem os baluartes &
as easas. E coeste trabuco come'(aro os imntigos de ti-
rar- ho primeyro dia Dagosto , tirando torre da poluo-
r a pera a derribarem , parecdoJhes que ali fariio mail
dno q em outra Jlarte, & acertarlhe com seys pedras
arreo & erlo as pedras tamanhas que logo lbe abrirlo
as & os imanigos co1o prazer leuantaro muy-
tas gritas. Edom Joo como vio ho dno ll as pedras
do trabuco fazilo na torre, ouue medo q se lhe acdes-
tle fogo na poluf>ra , & por itJso no meso1o dia a midoa.
mudar pera outro Baluarte , & foy mudada com traba-
lho immeoso & grande perigo das pedras que dau!o na
torre, com que em quatro dias coo ti aos que ho trabuco
tirou lhe derribou hna e&')uioa, do que dom leio esta-
ua grdemenle agastado: mas este agasta mito Jhe tirou
Diogo pirez ho cdeatabre 4a fortaleza hil b hom &
iJA de1tro em seu omcio, que lhe disse ll Dio &e agas-
tasse, porque eom ajuda de nosso senhor ele esperaua
de quebrar ho trabuco pera bo i} ja tinha aplado nele
ll eamelo. E d Joio lhe prometeo meree se llo fizes-
1e. E eDComendandoae ambos muyto deuolamente a noa-
a seahora cajo ho dia era, foraose ontlestaua ho came-
lo arJODtado no trabueo: & didolbe Diogo pirez fogo
deapara ho pelou.-o, & com seu medonho impeto foy dar
Bo trabuco que leuou em ped&C(os: & coelea &. c6aigo
matou tambl maylCJI doa imigo lj estauio ao tlerrador
138 DA DA.
do trabuco, outhando muyto ledos a q ele
fazia na torre da poluora. O q vendo dont loAo se assen-
tou em giolhoa & chorAdo de prazer deu muytos louuo-
rea a nosso senhor , & a 1oa gloriosa madre : por cuja
intercessit tinha q lhe fizera merce tamanba & sua
honrra disse logo a Sal_ue com os outros que tambe noo
cabio c pra&er: & daulo grandes apupadas aoa immi-
gos zombando deles. E dom Joo lhes mandoo .. dar re-
bate aquela noyte porque lhes pareeesse que oa tin-ha
em pouco, & forlo a darlho dom V asco de lima & Jor-
ge de lima com eorenta Portugueses q sayrllo per hO.aa
bombardeiras, como sayo outtas vezes, que pouca
noytes passauo ll nA sayssem, de que os immigossem
pre recebio dno, & sempre estauAo sobre salteados,
receando quando os Portugueges dariAo neles. E com
quanto os tinblo cercados auilhea medo vendo sua
adia & esforqo. .
. e A P I 'r V L O CXI.
De como Cltristouo jmarlt chtgou a Calicut tirou 7141
forttJlesa c 01 que yiJo coelt
. Partidos jusarte & Onarte dafonseca pera
Calicut, como ento era a fora do inuerno acharA ho
to forte, que por milagre d(; nosso senhor esca-
paro de ntto ser comidos do mar: & a fora a fadiga
descaparem de tamanhos perigos, a teuerilo tarnbem
graade coa1 todos os ll yfto coeles por lhes faltar
goa, que nio tomaro em Cocbirn com a preasa de
partirem, cuydando q.ue no mar a tomariAo da a.goa do
ntonte, que n acharo & por i&so foriio ela: & aio
teuero outra se no a que chouia, que como era de
toruoadas no a tomauo se Aio quando vinho: & al-
gia que lhes fioaua ate tomarem outra fedia tanto &
margaua em tanto estremo que quasi a niio podiio be'-
ber. E coeata afrio & angustia forlo 'Tinte ciDcG diu,
LIVRO VI . CAPITYLO CXI. 83it
que tao-to oa viage por amor dos contra1tea
que 'euerilo nlo sendo mais que de vinte o.u dezanoue
E com nauegaio to trabalhosa dero fim a seu
cao1inho, chegdo sobre CaJicut, onde
sarte chegou primeyro a oras de vespora & c a
(} v,aua entrou Jogo no arrecife, & Duarte dafonseca
chegou da h i a potiCO, & por a virao acaJntar no po.
de eolrl\r & ficou de fora. E c a vinda destas caraue
Jas foy grande no array,.I dos imigos
.q fosse ho socorro n1ayor: &. logo os qu.e estauo
estcias da parte do mar se apercebero pera receber
os que quisesse1n desembarcar, & .na fortaleza foy ho
prazer m.uylo. grde por ver ho socorro. E vendo d
Joio Christouo jusarte dtrp no arrecife, recedo q
quisesse desembarcar acodio porta da fortaleza pera
lhe acenar q no desembarcasse. Jogo, porque seria
uida escapar nenhil dos que sayssem coele segiido a
multidio dos immigos era grande, & era sua fi.,.
car pera de noyte: & pore Christouo jusarte como era
muyto esfor((ado, & ho desejo que tinha dentrar na .for-
talez.a lhe fez entender quando vio que d Joio lhe ca
peaua que lhe dizia que desen1barcasse: & tambe1a ou-
ue medo que como era inuerno sobreuiesse alga toruoa-
da de vento trauessam q desse costa com a carauela
& se perdesse, & por isto no quis esperar por Duarte
dafoneeca n dilatat n1ais a E isto de
terminado disse ho aos que yo coele l} ero oytenta
que vendo as muytas bombardadas que
neste tempo os .ianigos tirauo de terra duuidaro muy.
tos de sayr, .& requerero a Christouo jusarte q goar-
dasse ho regimelo do gouernador, porq doutra maneyra
perderseyo todos : & ele oa desenganou , q ainda que
desembarcasse s que auia de desembarcar: por i110 q
flU quisesse deseo1barcar que se embarcasse no para,
que no que ficasse. E trinta & cinco se offrecerlo a
coele, foy ho primeyro Manuel cernije & os ou-
n-car, a :q mdou li quanto jugas-a
.. .
140 DA HISTORIA DA INDIA
& c3 a artelharia & saltAdo no para c3 01 xxx. & cin-
co tira pera a praya que. estaua coberta de imigos, fre-
cheiros & espiogardeyr01 : & ele leuaua sua bandeyra
no esporo do para & suas trombetas que tocauo de
quando em quando: & elas acabando daua ele eom os
_.eus ha grande grita, & a este som remauo os remey-
ros quanto podio' gouernando dereytos ooiraa da
fortaleza pera ali desembarcar. E era cousa de muyto
grande espto Yer ir to poucos antre immigoa
que nllo tinbio conto, que todos desparauilo ntuytaa nu-
us de rrechas, & ttas espigardadas C} os pelouros cayo
to bastos como saraiua quando caye do ceo. E nisto
comea a artelharia dos immigos de tirar fortaleza &
a fortaleza a eles: & a reuolta era muy grande &
espantosa em todas as partes do estrdo da artelharia &
da grita dos iroigos & dos Portugueses. E indo assi
_Christoulo jusarte, chegou a terra bum pouco desuiado
da coiraa q ho de1uiou a. grande corrente & braueza
daquela costa: pelo que os imigos teuero tempo de ho
apertar como & no esperando que tomasse
terra de todo, nem receando as espingardadas fl tirauo
os que ylo coei e , nem n cu til adas : remetem
para com b ianpeto b8tial, dandolhes ainda a a-
goa pelos peitos chouendo sob reles espingardadas & fre-
chadas, & arrebato a bandeira que leuaua, & assi dous
trombetas que yilo que leuaro fora do para6,
que os leuar h pedaC20 arasto, & outros dauAo punha-
das nos 1
1
or(.ugueses to est_auKo deles: porem nes-
te tpo peJP.jaulo Christouo jusarte & os outros de ma-
neyra que fizerio afastar os imoligos do. para6: & sal-
tan.do todos nagoo comearo de fazer eousas to mila
grosas, ll bem parecia q pelejaua nosso senhor por eles.
c tudo foro mortos quatro deles , dous do
n1ar & loo de macedo, & Fern de siqueyra fifho de
Gonalo de siqueyra de SaluatE-rra, & quasi todos os
outros forAo muyto feridos & antreles foy _Manuel.cerni-
je que pelejando como muyto valente caualeyro que era
Ll\'BO etl. 141
&e reeolbeo dos & por acodir a b seu ami-
go oa mouros n1ataulo,. & ele o foy ferido em
-hiiaperna, de que faleceo da a poucos. diaa. E pele
jdo asai Christoulo jusa-rte tio eaf()radamente como di-
go, !foy por antre os imigos ate chegar ooi
raa onde bo dom lo!o estaua esperando com oyteeta
homens & coe1e dom Vasco de lima. E aqui foy a
ja moyto braua em demasia, porque os i-m1nigos entra-
uo de volta com oa Portugueses pela Pntrada da coira-
cta alo temendo neahftas feridas q sobrisso
llJmo.rtes, & tantos .que era meado veios co-;.
mo arretoetto denodados: & isto com tenGliO denlraTG
Portugueses duolta na , porq nio 1Ja-
_terio otttro.tam b temtJO eomo estP. E d()m
Joo & .os outros que ho ttnteodilo fazio ma1s do que
ae esperaua I no defender,. & pelejando com
esfor'(O milagreso recolbianse pera a pfJrta da fortalema.
E muyto pera louuar a BOSso senhor, come OS
Portugueses sendo to poucos no foro todos espedaa
dos dos immigos q ero tantos que _parecia que os-so-
mio antre si & C6ID tudo chegarilo porta da forta-
ieza. onde se Tecolherifo qnasi sem "Psperana de nlo en-
trarem sem. os in1migos: & d loilo fOy ho
que entrou pelejando to brauam@te que parece l}' dPs-
pois de Devs ele foy o fJ. resistio aos ianmigos qoe rriio
& foy todo cuberto de frechas de que ho
feriro quatro. E prouue a nosso senhor que neste to
brauo conflito nlo morrerlo mais que os q disse, mas
(orlo quasi todos feridos: & dos tnrmigos morrero tan
tos q ho chJo ficou todo cu helio, & se d lodo passou
fora grAde perigo em .. pouco menos achou os que ficaufto
na _fortaleza, porque muytos dos irnmigos vendo a bra-
ua peleja que ya fora, parecdolhe que todos os Portu-
e&tauito nela , & q no auia quem dPfendPsse a
forl_aleza poserllo as escadas em h ii da hda da
eidade, & comearo de sohir por elas, mas os q esta-
uo. nele acodirlo Jogo a defendelo Jando panelas de
LIVRO VI. BH

24.1 D.A Bla'I'GRL\ INDJa\
poluora sobre os immigoa: porem como erlo muytoa aio-
da que bus eayo queimados, outros sobiito logo. E e&
tando Desta pressa chegou dOUJ Joo & foy ajudar a de-
feoder a sobida aos iaJligos que foro to wa! tratadoe
que deixaro a per6a de quererew sobir. E porque 01
morto erlo muytos & se ali poderailo
ho ar com bo mandou d loo dizer do n1uro por
hu lingoa aos immigos que aJeguramenle J)Odio tirar daJi
os mor.tos, que ele lhes daua sua f do. oo
J)()f isso dno : & aasi ho fizerlo' foy grande
pranto polos morlos. E el rey de CaJicut muyio
ho dno q os seua rect'bero de lio JlOUCOI PurLugut:tsel,
&. 111uyLo auais ho atreuiment.o de tereau ho po-
e1n to pouco , que aiS i de deewbacar
dianLe d"Je.
C A P T V L O CXII.
De como ho gouernador mDndou mais fQCorro (J dom .Joo.
Vendo Duarte dafooseca o (i fez Christoulo jusarte,
. '
esperou ate que tornou a vJrateao, com que ao oulro
dia entrou oo arreei{" & cbegouae a terra bo wais que
pode. E porq ho dia paeaado vira ho perigo que aui
em n ho quis fazer aem saber de d loo
o- que faria, & per hi'i t'Bcrito q \i& mdou lanar Cm hue
frecba em lho. preguolou. E 4lUdo ho esrit.o pef
d-om loo, pus ero cunselho o que lbe mandaria t & pra.
licado ho- ri.sco que correro ga anatre.m lodos , &
lhes eGtr)reau o, imapigoa a fortaleaa. E eomo esta ..
llio muylo krW.O., assentouae l) Duarte dJtfooseca oo
porque como oo fosse de
Dbealos hou1Js Qo. podio deseaiabarcar aem passarem
}lo. peri:gp lu.e Jlassaro & a&si oa da furtale1*. E q per-
)ao !he ntandar ao podifl ser de lll&
q de .hoate que lambi ero muyto ae.
9eaaarios JIUf do1 Ceridoa que aia, &,
LIVRO VI. OAPit'VLO C%11. '24tJ
resialirem aol fortes combates que HJJerauio cega&do..
lhe a caua como parecia que 01 imigoa querilo fazer
com ho entulbo q ajiltaulo: & asai ho d Joio
ao gouernador, & tlb Christouilo jusarte. E deitada
.aa earta com has frechae, partioae Duarte da(onaeca
.lnando a outra caraoela em soa companhia & ainda
perto de Calicut achou Francisco de va&concelos, que
-aabendo o que pauaua the deu bo r..cado que leuaua de
goueraador, pelo que Duarte dafonseca lhe dtau a outra
earauela com que se partio pera Cananor, & Duarte d ..
seguio 1ua viagem pera Cocbim , onde chegoa.
ea menos trabalho por aer qoai na fim Dagosto, & ca-
tou o que pas&ara em Calieut ao rooernador, a que .dea
.as eartas q visto por ele. qui mal Christoue
juaarte goardara seu regimento, ooue muyto graade
menencoria, mas perdoou lhe por qulo b ho fizera. E
vendo quanto importaua ho socorro da fortaleza: & porl}
s temeo doutro desarritjo no desembarcar, determinou
deacolher algil homem de confila pera . i&ao, & fcy
- FrAcisco pereyra peatana hom sobre os. dias , b caua-
Jeyro & rico que poderia leuar gente porll tinha lj gas-
tar: & mandando ho chamar lhe deu conta do aperto
.em lj estaua a fortaleza, pediodolhe que fosae ho capi-
.tlo mr do socorro pois importaua tanto ao seruio .dei
rey , q Frciseo pereyra aceitou por essa causa, posto
que eataua pera aquele anno! & no somlte quia
eruir el rtAy nesta jornada, mas ainda lhe enr,restou
dez mil pardaoa douro que lhe bo gouernador & vdor
da fazenda pediro f'mprestadoe. E tendo bo gouerrta-
dor a vontade de Fritciaco pereyra pera ir, fez logo a
mayor parte dos quinhentos hom@s <i se embarc.aro na
mema earauela de Duarte dafonseta, & em h ii nauio
de lJ era capito hi Ptlro Yelho, & : hila barcaa, &
em duas gateotaa .. : & mdoulhe que pert'yra
fosse ha das galeolas, de q era capito Antonio da
ailueira. E sai do a galeofa poJa barra, quebroulhe ho
Jr.me, peJo .<1 Francisco ,pere'l'& uo q'iie ir n.ela, & dia-.
BB Z
2tW DA BIB,.OBIA DA INDIA
&e ao gouernador que iria em hn galeo li se deitaua ao
mar pera ir com. soeorro a Calicut. E bo gouernador
quisera que fora na galeota q logo se concertou , n1aa
ele ol quis: & porl} o gouernador ho coahecia por de
sua edio no quis perfi ar coele, & deixou bo ir no
galeio: q porque estaua de vagar & bo socorro era ae-
eessario de pressa & estaua prestes,. deu a capitania mr
4ele a Antonio da silueira ate Calieut, daadolhe por re-
gimento que aueado oecesaidade de lanar gente ter-
ra a , & q.uando 11lo q esperasse por Frlcisco
pereyra ll ya apos eJe oo galeo. E porq ho puernador
era eertiticado poJas cartas de d Joo & de Christoule
juaarte da maoeyra l} os imigos eombatiio a fortaleza,
&. dos petrechos i} tinho : comeou de se fazer prestea
pera partir apos este socorro.. . .
C A P I T V . L O OXIII.
De como. os tmigos assentar/Je dous 'rubucos , de come
joy queyfJ&Illlo k deles.
s mouros ll esta-uilo c elrey de Calicut idaua muya-
to corridas do pouco q fa1io ctra os Partuguesea, &
fizero armar dou.s trabuegs : h\\ oos casas q Coro da
feytoria , & outro nas. da {erraria com aenhos bastie1
diante de cada h., porlt a artelbaria da fortaleza os n
podesse desmlchar eomo ao outro, & armados
J'o de tirar coeles torre d& menagem & a outras par-
tes em- que fazio muyto dho: .& e medo das pedral
cayi a mtucie n ousauilo- os Por.togueaes dldar poJa
ftaleza. E Diogo pirez ho eadestabre como era homl
de e-uydado,. trabalhou. log0 de ter Jaaneyra pera os des ..
manchar, porque c& os bastiea i} ns eacobrila ailo Jhes
podia tirar c neDh tiro, k fez h is ,pelouros arteficiais
que queymassem de dessem c determina de tirar s
easas da ferraria , porl} dali via sayr algas pedras , &
mais Yia de 11oyte ali c;:aadea, de lhe que
LIVRO VI. CAPI'I'YLO CDIJ. -14{)
estaua hi alg dos trabucos. E apontando h tiro, ti-
rou lhe ha noyte -dos quinze Dagosto dia da Assunfio
de nossa senhora, ho pelouro q era de fogo arteficial
cayo. oodetaua ho trabuco & pegou se_ no bast.i & dali
se ateou ao trabuco: & os immigos nuca ho podero
pagar com as bombardadas & espingardas que Jogo co
de jugar da fortaleza, & pescauio os que se
descobriAo: & "isto por os Portu.guesea os verem com
bombas de fogo que tioho aceaas, & grandea fogueira
que auia ao arrayal. E vendo os immigos que Do po-
dio apagar ho fogo do trabuco, quiaeranse llingar d011
Porluguesea, & cuydando de lhes fazer dno
com sua artelharia & e1piogardaria a toda a fortaleza.;
a q os Portugueses respondero com a sua , & foy h\i
jogo que durou todo ho quarto da pritna, & foro
mortos & feridos .dambas as partes, principalmeDte da
dos imigos que ficaro muyto tristes. per l.bes arder ho
trabuco sem lhe podere valer, & assi ho ficou el rey. E
pareceadoJhe que .quebraria os coraes aos Portugue-
-ses lhes mandou dar mostra de .toda sua gete, aparta-
de& bs dos outros, espingardeiros, freeheiros, & os
descudos de la , & despadas. E todos passaro sem
se deter : & .. como ero ttos como disse era medo ve-
Ios. E com qu.to. passauo de pressa , a nosea artelha-
ria que Do fazia se .nilo tirar pescou muytos. E dom
loo a mostra que lhe dauo & a causa por.
que, porque desse a enteder a01 imigoa que os no ea-
timaua mc:klu Jogo embdeirar a fortaleza & as
& fazer grandes festas : do que el rey se es-
pantou muyto quando ho seube, & jurou q se tomaua
os Portugueses que ()S auia de matar a todos : & conso-
louse c o outro trabueo que ficaua, que este no pode
Diogo pirez nu oca q.ueimar aem desmaachar, por nie
Yer do ode estaua , & porq.ue ho no vise n tinho de
Doite caodea: mas este no podia fazer tanto d4no co-.
_mo os outros par Do. estar em lugar pera
I

.A BlftORIA DA. . INDIA
C A P I 'r V L O CXIIII.
De romo foy queimada ha mtJnkl doi Cmigol.
T emdo oa roouroa que e3 tam poueo eomo fazilo eon-
tra os Portuguesea, se enfadasse elrey do cereo & ho
deisasae, anciaui muyto de preaa a inueotar ardij
eom lhe deaaem esperana de lhes fazer mal , & bo
-antreteueaa na guerra : & por isso o.onea deixauo ho
Ceziliano, q como aabia muytoe lho daua a miude. E
() q lhes entlo deu foy minarl\ ho baluarte do feytor
eelaua da banda do sul, pera lhe darem fogo eom l} bo
derribauem, & deapois de derribado eotrariio faeilme
te. E pera bo minarA milhor por<i ao derredor da (orla
leza era tudo area, &. nlo 1e podia fazer mini:' sem ar-
roobar: 8t maia por os Portugueses a nlo verem & lhes
nio tirarem, ordenou htla manta sobre seys roda com
.q se encobrisaem os q minaaaem, & pera ter a area Cl
nlo arrunhasae bOs payneia de li aempre anilo de
arrnr c a manta. E pt'ra esta obra auer efTeyto, leua,.
rlo mio da ai barrada, & acodiro todos a ela: & como
ero muytoa foro logo acabados os payneis & a mt.a,
& comeouse a mina ha noyte. E quis no88o senhor
.que .a outra dantes foy Bastillo ho arrenegado ctdo
pola caua ean .. Portugufls. Goarda debaixo, dando a eo-
aos Portugueaes q se goardassem da mina. E es-
tas pai auras entdeo d lollo o que quttrilo dizer, qui-
do ao outro dia vio a manta c 01 paineis q logo estra-
nhou porq_ os nlo via dantes. E isto entendido, pos em
eonselho ho modo q_ ae teria pera a mina no ir auante
pelo muyto grande pPrigo fi disso se seguia. E foy a-
cordado .que se queymasse, & porque os imigos no
podessem apacar ho lj deitassem por bOa genela
do meamo do ffaitor htl ealabrete lj atario em
duas rodas da manta, & dali seria alada per btl oahre
tanta q ficaria armado no mesmo baluarte, a que ho
LIVRO Yle CA.PIT"t'LO CXIIII. 1,7
ealabrete estaria dado. E r1era fazer este feyto foy es:.
coibido dom V asco de linJa, q de noyte se poeria em
Citada c coreota homes pera tolher aos imanigos que
ao apagaase.m ho fogo da manta. E assi foy feyto &
lrta 0t1 cortanta 'JUe Jeuaua d Vasco foro Antonio de
11, & f'erno de Jinta, & Jorge de Jima, & iayro to.
dos per ba bombardeyra do muro., & recolheranse ao
d traus ii jugaua pera ho mar:. & d V asco, &
A nlooio de 8, Ferno de lima, Jorge de lima, ho
eondustabe Diogo pirez & dous bombardPyros foro a
tar ho t:a!abrele per duas aseJbas naa duas rodas da
DJanta. E Jey&.o swal aos ll.encima eatauo ao cabres
tanle q a wanla amarrada, comefiarioa daJar
pelo E tudo isto se fez si! os mouros ho 1iDl ..
rem , assi polo grande escuro q fazia coano por eles ea
tar ocupados con1 os sentido em suas ceas que fazio
com granee fes:la, por no comerem maia que a ooyte
I} era oeste teatpo a sua ooresma a que baoto renJe-
do: & nunca 1inliro nada se no quando a n1anta eo-
meou darder com h o ogo artefieial que lhe foy posto,
e que acodiro Jogo pera ho apagar, & acodiodo viro ll
lha Jeuauio sem vere 1JUi, do q ae espantario mo)' to.
E comeando doulbar pera de a lt-uauo, rewete d6
Vasco e os '1 estaulo coele tirdolbt'a muytas
tladae com q 08 fizerio deter que aio passassem auao.te.
E aealo tea1po {oy a maota ialpirada,." os Fortugue-
e.s ficaro quasi das muytas
dadaa & frechadas '1 01 de tirar qu&.
elo viro: 110 que duraro pouco porq os fez fugir a
li de jugar do traus 11 digo. E \IE',...
do d V aaco fi a DJla ttstaua saluo, pela
, JKlf de aay{) )a q\la&i no cabo do quarto
dalua i} lilDto duTou este Ceylo:: de os mouros .ficaro
auyto eorridos por ena qu pouca eoata 011 tinbo
s Pvrlugueae. , & qu facilmete Jbes seus ar-
dia. E ft"Y de Calicut. espantado de tan1anbo
etiiJr9J tlumlll,, & de qu aliwaulo seu poder t
148 . DA RIITGRIA. DA INDIA.
que dAulo mil vezea rebates a sua gte: & parec-ia
henh trabalho os cansaua, & dizia aoa mouros que fi-
zera mal de tomar guerra c home. E. eles ho c-
aelhaudo, dizendo que nlo se agastasse, porll, poucos
contra muytoa ntlea poderio durar muyto: & que os
Portugueses se auilo de deminuir tanto por quo pou-
cos erlo , (\ ou se lhe auio dentregar ou 08 auia de to-
mar por ndo se poderem defender, & fizerlo fazer outra
manta pera minar pela mesma maneyra ho baluarte da
JJOiuora, & Diogo pirez lbesped&C(OU a manta com h
camelo a cujo tiro estaua. Do q el rey ficoa tio aborre-
eido por tomar nisso agoiro que nAo quis que fize1aem
JDaia minas, & mandou que toraassem a trabalhar na ai-
barrada.

C A P I T V L O CXV
como tlom Ioo fe h1ia trattqueyra ho munJ
contra hda albarrada que os fabricauo.
E trabalhildose nela c3 muyta diligencia, eomPOU lo-
ro de crecer: o que daua muyto cuydado a dom Joio,
pOri\ cuydaua q lhe queriio 01 imn1igos entulhar a eaua
da fortaleza pera lhe sobirem a ela, o que receaua por
amor da pouca gente que tinha. E porem muyto mayor
perigo se lhe aparelhaua na ai barrada seouuera elfeyto:
porq sem duuida fora entrado doa immigos, & morto
eon1 quantos estauo coele, q fora cousa com <l todos os
mouros da lndia se leultaro togo contra quAtos Portu-
gueses auia nela. E porque os de Calieut no viasent eg..
te & os Portugue&E's nlo recebessem tamanha
desonra, parece que quis nosso aenhor 'I se descobrisse
o. segredo da albarrada. & foy que fa1do ho Ceziliano
com d Joo lhe disse como lJ. lhe pesaua que el rey de
Calicut ho auia de tomar c quantos eatauo coele,
lbes valer sua defensaro, o que diase em Castelhano,
do que dom loo deitou n1fto, & folgou de praticar coe-
le Yer a e podia saber por. ele- algi ousa da de Ler-
LIVRO ivr. CAPITVLO CXV. 149
tninaii .dos imigos:; & anuyto mais quando lhe disse
que hom era, & dali por diAte muytas vezes
eoeJe . E falando b dia ho Cemiliano de ter por certo
que dom Joio au\ia -de ser tomado com a ai barrada lbe
disse o pera que era, mostrandose muyto triste por ia-
so. E dom Joo como era prudente disimulou, & rindG&e
lhe disse .que b sabia ho pera q a albarrada era porque
ja vira outras , & porisso a conhecera & buscara logo ho
remedio pera se (lemder dela como veria ..quando fosse
tempo: do que ho Ceziliano ficou muyto espantado: &
d loo deu muytaa graas a nosso senhor por 1be des-
cobrir -aquele segredo: & contoubo a dom Vasco & aos
outros fidalgos com grde prazer. E logo na noite
guinte eom a mayor parte da gente da fortaleza -come-
ou de .fazer ha tranqueira sobre bo mu.re -da banda
dde se fazia a albarrada: & esta trilqueira era de duas
ordk de vigas muylo grossas metidas no entulho de
muro :COm outras atrauessadas das partes de fora -pr-ega-
das com pernos muyto grossos. E esta obra se fez esta
moyte c muyta pressa & era pera iobrepojar por
da albarrada , pera que os Portugueses d-efende11en1 ne-
la que no podessem os imigos entra..- polo muro, o que
se auia de fazer c hia andai.na dartelharia que se-auia
dassentar nesta tranqueyra despois dentulhada. E qu-I-
do ao outro dia os immi-gos viro este dasafio dero hna
grande grita, & ho Ceziliaoo pelo que ao outro dia pas-
sara c dom lolo Jogo entendeo o que era, mas no ho
quis dizer por no dar desgesto aos mottros , & .mdou
aquele dia apontar nas vigas h ii tiro grosso, -com que
lhes tiraro na noy&e seguinte andando dom "loao com
outros em pressa de a eotuJbar . & pelouro acertou
pela quadra de ha das vigas , de que leaou h. peda"o
em raclk,s, eom que .forlo escalau-:ados nos rostos d
Joo , dom V asco , Jorge de lima & A ntonio de s , &
foy morto htl criado .do sogro de dom leo com hua pe-
dra do trabuco que 'lamb comeou de tirar c toda a
doa i.mmigos; q como tialo muyta pol
LIVRO VI. II
tO DA HISTORIA DA -INDI
uora nA estimaul de a gastar nestes tiros perdidos pera
Yer se pudio espantar coeles os Portugueses pois lhe n
podio fazer outro mal. E eo1n tudo deranlhe grande
fadiga toda a ooyte , mas nem por isso deixaro daca-
bar dentulhar a tranqueyra' ew que logo foro asseta-
das certas dartelba.ria ao oliuel daltura que a ai-
barrada podia ter com que dom Joo ficou &eguro dela.
C A P I T V L O CXVI.
I
De como quert4o 01 mouro1 combattr a fortaleza c 1-as
manku de canapo foro atalhados.
M agastados ficaro os mouros de vere esta tran-
queyra porq viro que era muy perjudicial pera ho ef
eyto que esperauo da sua albarrada. E preguotando
ao Ciziliano se aueria oulro ardil pera se a fortaleza to-
mar : ele deu Jogo ordem com que foro fabricadas duaa
mantas quasi ao modo das de campo dal,ura do muro
da nossa fortaleza, & de largura de quize palmos feytaa
de vigas de grossura dii & dous dedos forradas de fora
t1e coiros crus porq uo se lhe podesse pegar fogo, &
estauo empinadas eada ha sobre sua grade de vigasq
andaua doze rodas & das ptas das mtas da b ..
da de detro tinho bs tirtes de vigas que se pregaoo
nas ptas das grades, & de tirante a tirte se fazia hi
aadaiano etD que auio dir oylo espingardeiros pera tirar
por has espingardeira& feytas nas mesmas mtas ao1
que eatauesse.ro sobre ho muro da forlaleza de auio de
chegar, & detras dela auio dir 01 immigos em fieras
per se e-m parare da artelharia da fortale1a, a q chega.
- das. as mtas auio de sobir por escadas. E. coes tas man ..
tas eertitie.ou ho Ceziliaoo q entrario a fortaleza , porq
os epiogardeyroa ho muro/, que ho no po--
dassem defender delles quando aobiuem . poJas escadas.
E segundo ho ardil era b & b ordeuatle, & os immi-
gOB mu)'tQs em de:.,.sia & Ql .. Porlu.gueaea lam pouco
LIVRO Vf. CAPl1'VI .. tl crtr. tbl
-cmo erlo, parecia claramente que deu ia ser aa.si. E
os mouros tendo isto por mtty\o certo ho disaero a el
rey que ho creo, & der: porisso ao Ceziliano muy ri-
e as joyas. E logo fizerBo fabricar a& mantas detras de
bss casas, porque as nllo vissem os da fortaleza se no
quando fossem de todo acabadas. E crendo a as i os n1ou ..
ros que daquela vez auio de ser tomados d Joo & 01
outros andauo muyto Jedos: & segundo a cousa estaua
ordenada assi ouuera de ser se as mantas ouuero efrey-
to, n1as nosso senhor por sua misericordia ordenou ho
ctrair() : & Bastio descobri o a dom loiro ho segredo
das mantas, & bo Cezilino no ousou porque lhas dom
loo nAo-- atalhasse como a ai barrada. E sabido is lo por
vio as pontas das mantas que sobrepojauo a altur
das casas detras dde se fazio, a que logo rnandou ti-
rar com hft canelo que todo hil dia tirou s casas ate '1.
deu coelas no chllo 8t as mantas ficaro descubertas, &
ht1a delas .estaua acabda. E os Portugueses dero grll
de8 gritas com prazer de as verem , porlJ. esperaullo de
as desmanchar, & toda a noyte jugou ho camelo & asai
a art.elbaria daquela b!da que tolhesse aos imigos qu
aquela noyte no andassen1 com a manta por diante, &
bo mesmo fizerfto os imigos , & n htls nem outtos ntio
dormiro, & teuerlto toda a noyte muyto trabalho ju
gando s bombardads. E como amanheceo,
aos immigoa quP. se vingarillo dos Portugueses os for!
comet.er cl5 a mta q tinho aeabada postos nela os es-
pingardeyros, & eles detras dela em fieiras leuando
eu as escadas, & fazendo grandes matinadas de gritaa
& de seus instormentos de guerra: & coisto despararilo
toda su artelharia, & ho trabuco juntamnte 1&11<taua
. suas grandes pedras que quando cay5o parecia que auilo
de fundir a fortaleza, & comesse h bem l)rauo & me-
_donho combate de fantn diuersidde de cousas pera fa-
zerem mal aos da fort leza, 'CJUe se parecia goarda ..
Jos nosso senhor de todas, porque qual
quer delas aba81aua pera= os dstruyr de todo segildo
11 2
I
I

161 J)A Bll'fO&IA DA INDIA
erlo poucos , & a fortaleza estaua dane6cada doi conli.
JlOI co111bates da ar telharia, em que sen1pre dos PerLu-
gueaes Dlorritto algus , ou de bbardadas ou despingar-
dadas: de que nio digo per ord os tJUe 111orrio por-
que ho no pude aaber, se no que a este tepo ero
mortos dos Portugueses cincoeola & eslauo feridos c-
lo ou mais, de que alglia pelejuo com c to & sessen.
a que eslau sitos. E comelndose este temeroso eom-
bate antes q a outra artf;!lharia da fortaleza .comeasse
de jugar, desparou ho coadestabre hii caJnelo com q a-
certou na nlanta, & feyta em a fez voar per
esse ar, espedaando latnb os e_spingardeyrOH q yo
11ela, &. os das tieiras que yo detras de que -mao11
Jnuytos. E festejado este tiro. eom rnuytas gritas d01
Portugueses, & muy.to tanger 'las lrbetas., despar-o
todos os outros com seu brauo impeto, & fazem acolher
os im1nigos queestauo dE'scubertos, polo que ollo re-
cebero n1ays dno nos crpos , .mas Da outra manta. s},
'J:Ue tan1be foy feyta en1 pedaos , & assi. ho foro tam-
b outras duas que estauo. "omeadas, que foy ho
mayor mal c1ue lhe ento podio fazer, porque nestas
maatas tinho. toda sua esperaua de entrarem na iOr-
taleza :. & c&isto ficaro de todo desesperados de ho fa-
zer, principalmeate el rey que coto _vergonha quisera
leutar ho cerco. E to estaua de si que
aurDC& quis que vsassern de maia. ardijs contra os Portll-
goeses por mais que os moua:os .. ho- persuadiro pera que
l1o ,. & dizialhes q.ue era esctJeado, porq ero
grides feyticeiros, poJo. no lhes podia empecer
eousa nenhi'a-. E desgosto mandou Jogo que ce
aaase a ebra da a)barrada & sobre !\quele entulho man"
.faaer hiia tranqueyra singela de palmeiras cuberta
deatei:ras. O q.ue d looo t.eue -por e sua. deaespe-
rafilo, & assi. bo disse aos- que estau0 JJa fortaleza, di-
zendo. que se alegrassem, porque. dali por di.ante au.io
de desaJiuados do que padeeio. E de&:o
todos muytaa gra.qu a 110110 aeDbOl , &
.
LIVRO VJ. CAPITVLO CXYI. 2l>3
toda a fortaleza, & tangero as trombetas:. d() que os
mouros se &sJM1tar4o muyto, & se viro. algus. oau.ios no
por lo pareceraJhes que era vindo socorro.: pu r terem
cartas dos mouros,de Cochim q11e o gouernador se fazia
preslea pera ir socorrer a forLnleza, por tanto que .i&
apressasseoJ. em a tomar: & por isso amiudauo Janto
os. ardijs pera a tom,.rem como E que
rey no que .. ia que vsassem D)ais deles, coanbatio a
fortaleza cada dia, & sempre matauo & ferio algs
Portugueses,.& Jbes doeficauo os baluartes & rl)uros,
& os tiohlo em sobresallos cootinps com lo aruiucJ..ados
assi de noyle como .de dia eoo1 que os. npnca
deixauo repoutJar: c:om padecero oeste lempo tra
llalbo incportauel de estarem arwado.s,
& pelejando de ooyte &. dia com tantos pelouros
teJharia to medonhos que lhe tioho a fortaleza furada
por todas as partes, & com to espantosas pedras de
trabucos, com to bastos peJourQs despingarda, com to
brauos combates de no cuydados ardijs, com que de
cada vea ae vio abraados da morte, & .com tt-rriueia
dores das mortais feridas que recebio, & J>Or derradey-
ro coan estranha fraqueza que lhes causaua ho no co-
mer, porque em .cinco meses em que ya bo cerco no
comero a o1ayor parte deste tempo se no arroz ozido
em agoa sem sal .porque ho no tioho: &
tanto dele, que pera ho poderem comer ho wandauo
cozer aa noyte pera ao outro dia estar azedo & lhe acha-
rem algum gosto. E estanGo d Joio & os ou.tros nes-te
trabalho, chegou h dia AntoDio da siJueira sem neo.hu
dos. outros capites que partiro coele de Cochi, que
todos se tornaro do camiDhQ .no podendo sofrer ho mar
que .os comia: & entrando no arrecife colD a vira<co
aurgi.o:. & cuy.ddo iJD.JPigos q fJUeria desembarcar,
acodiro b. quinhentos espiogard.eiros a hiia. estaocia
junto do mar, doDde tirauo muyto rijo. Surto AntoJJ.iO
da silueira escreueo ha carta a dom loo, em que lhe
maudaua preguotar iJ. que1ia q tizesae, ,& eata leu.ou. hil
164, DA HISTORIA DA. INDtA
hom a nado, l} nca pode daflla vez tomar terra eom
as muytas espingardada& doa immigos, que matarloou-
tro q tornou com outra carta: & outro foy de noyt<i
tom outra; & pode sayr & deuha a dom lolo que t?s-
creueo a Antonio da silueira que nlo detembarcas: 8&
se lhe podesse mandar alga poluora que lha mildasse.
E ele lhe mandou tres barris dela, q fotito dados de noi
te eom muyto perigo de peleja, 8t lhe mandou dizer que
esfor<iase que ho gouernador ficaua de caminho pera lhe
socorrer eom o que dom Joio ficou muyto ledo, & dis-
eo a todos, que fizerlo por isso_ n1uyt.o grlde festa. R
dada a poluora eomo Antonio da silueira ttstaua fi 8&
no podia fazer nada tornouae logo pera Cochirn, onde
chegou muy asiuha, por ir e t a popa, & contoll
ao gouernador o que fizera, & cottlo ficaua a fortaleza
& em. Cochim achou os ootros eapitiles l}
C A P I 'T V L O CXVII.
I
De como dom I?o foy por da
despou por Francuco perttra pestana.
Com muyto perigo & trabalho ( poJa fortaleza do tem ..
po) chegou Francisco de asconcelos a Cananor per
onde partio de Calicut como disse, & chegado deu ho
reeado do gouernador a Eytor da silueira, que ja esta-
na prestes pera isso, & por falta dembarcatilo de nanios
grandes no partia. E tanto l) Frliciseo de vasconceloa
ehegou , desembarcouse e alga gte na carauela & na
galeota & leuou cinco para's ligeiros carregados de
mantimtos & de poloora: & deixando ft fortaleza en-
comendada ao alcaide mr se partio pera Calicut, onde
ehegou na fim Dagosto. E trado no arrecife surgio:
& cuydando dom loo que queria desernbarcar lhe nJan-
dou fazer sinalque no desembarca-sse. E logo os. imi
gos cuydando que.queria desembarcar lhe muytas
ltombardadas, & aodiri ... moytos A praya. & Eitor da
LIVRO VI. CAPITVLO CXVII. lb6
ailueira polo sinal Jhe foy feito se deixou estar ate que
foy noyte: & ento rndou disparar sua arlelharia assi
da galeota em que hia como da carauela : & pos se a
bombardadas c os imigos, per a l) com isso perdessem
bo tento dos paras, que entre lllo partiro pera ter-
ra, & for-se dereytos coira"a , onde os d loo esta-
ua esperando, acompanhado de quarenta homes : & os.
paras for de bizcoylo , carne pescado
em jarras, cocos, & oulros o1antimentoa necessarios ,
& poluora de bbarda & despiogarda. E sabdo dom Joo
ho aoeorro l} lhe ya, & como ho gouernador se fazia
preates pera ir logo, mdou diz.er a Eytor da silueira
que no tinha necessidade de mais genle <JUe a que es-
taua na fortaleza pera se defe11der ale a vinda do gouer-.
Dador. E toda aquela Doite 1e gas\ou em se recolherem
os mantimentos, & em bbardadas & espingardada&. E
por'Jue ulo era uecessario estar ali mais Ey to r da sil-
ueira tornouae ao outro dia pera Cananor. E dom lolo
por quebrar bo aos imigos conuidou Bastio ca
1,rn. postas de carne de saloJceira, & ires de be-
tele fresco que lhe maadou deitar .do muro. E bastio
muyto e1pantado de as ver, as mostrou aos imigos qae
ficar muy lri.slea: & ento conbecerlo l} dom loo fo-
I'& socorrido coan & ateJi no cuydauo se
no que Eytor da silueira Do deseo1barcara per Do se
atreuer: & estauio por isso muyto ledos : & conhecen-
do que os de JOrlaleaa estauo abastados de mantimtos
de os poderem tomar, porque cuydaulo
que a fome os aoia de fazer trear, que bsabiiD pe-
los naires que scruio na feit{)ria que aio tinhlo ma.is ll
arroz. E se ao fora por .eJea aca ho souberfto , porq
dom lolo teue sempre tam boa vigia na fortaleza, que
aea Benh eacrauo lhe pode fugir pera ()8 !mig01. E
par lido Ey tor da eilueira ja fim de Se tem ltro
Franeiaeo pereira peslaaa ao galeie, que eom aehar ho
wllo por dauaDte &os mares muyto gro1101 ae oouera
de perder., & eat.eue muykl1 .d.ias IW'lo aa foz do rio Wt
t6 .. !)A RIITOtlfa\ DA. INDIA
Chato, que 1e isso nio fora, perderase: & cb@.gado
ele a CaIicut surgio defora do arrecife pera esperar pe-
los outros capitlea, que euydou que fosaem -ter ooele,
& entre tanto como loy noyte mandou ho para6 do ga-
leBo a terra com mantimentos, & mon1os, cuydando
l} dom lo!o eataua em necessidade deles. E .sabendo
dom Joio como ho para6 ya , por fazer luar muylo claro
ho foy receber a eoiraa , a que Jogo aeodirilo os immi-
gos : & sobre ho desembarcar do para foy hGa braoa
peleja, em que forlo mortos cinco Portugoeaeat:& dom
lolo foy ferido de htla esJ>ingardada bOa perna: &
eom tudo ho para6 foy descarregado, & se ,tornou pera
ho galeio , com recado a Francisco rereyra que ao
desembarcasse , porque como nAo fossem quinhentos
homs jun.toa, era escusado desembarcar outra
E dos immigos morrerlo nesta peleja algiis: & forlo
feridos -tantos das nossas espingardas, & queimados de
pa.nelaa de poluora , que lhes c3ueo afastarenae. E dom
loAo se recolheo fortaleza deaapreseado deles : & en-
to ee achou to manco da ft'rida li tinha (que ateJi
ale aentira com a furia do pelejar) que foy necPssario
leoalo lor.ge de lima a eos&ae, & foylhe necessario dei-
tarse na cama porque a ferida n!o podia sarar em p,
ho que ele sentio muyto por ser em .tal -tempo, & pola
aecessidade que tinha se deitou.
C A P I. T V L O CXVJll.
.
. .
como 01 immigos tomaro o parn do galeo com (J
carrega leuaua. E como cuyddo tl rey de Ca-
licue lj d01n Ioo era morto ho mandou saber.
Dali a. tres ou qo&tro dias tornou Frilcisoo pereyraa
mandar ho para a terra com outra barcada, & mdou
ho pola sesta, : parecendolhe q era tempo de menos pe-
rigo porque ealario os immigos a&sessegadoa, &
do acodiri!o por lhe parecer que a tal tempo,
I
LI\'Jro. VI.. CX'Ytll. 107
& for.lo nele cinco marinheiros Portugueses pera bo
rnarem. E uo esperdo os da ;por.ele a taia
horas
4
nlo .bo vir.Jg,,. & os si: & .vedo ho perto
de :terra, & no sintindo reboli<tO na CGiraa como daa
outras vezes , foy.se h -dos seus capites .oom algus de-
les meler na C&it'aa , pera q em ho pa.ra6 e-heg.ando be
apanhassem. E a -vi.gia da eoir.aa coole((OU de bradar
que entrauo os imigos nela, ao que acodiro doan Vas-
co de lima & lor.ge de. lima com sessenta boms, maa
.antes. que cbegass chegou ho para, &tos i.mig()S he
apanharo logo, & .ho leuaril carregado .pera dian,te da.a
suas estcias c os cinco n1ari-t;ahe.ir.os 1} h io nele, .ba
Jnortos & outros feridos: .& ho capito que digo c n:auy-
tos dos i=migos se pos coeles .& porta .da coyraa .quande
a vio abrir pera defender a dom Vasco & aos outros .que
no sayssem , & foy sobrisso ha ferida peleja . E
dom Joio fi ou.uio a grita chamou pera saber o q
& no lhe l'espondee mays que hua , que lhe
disse -o que era, & q os imigos ero muytos . O que .ele
ouuindo. no ae .pode ter que nAo se leuautasse & assea.:.
touse a hua genela .de grades de ferro, donde a pe-
leja . que era debaixo. E quando vio li 11o podia acodir
de tirar aos itnigos com duas espingardas qu.e
lhe a escraua atacaua, & e1n qulo Jhe ceuaua hia ti-
raua com a outra. dali matou b trinta :dos j.Jntni:gaea
em quanto .. durou a peleja, .porlj os tinha a tJro, & .ti.:.
paua a saluo. E .dom Vasco matou nesta. ho capi,;..
to dos imigos , passandol:he ho escudo co.m bia lana,
& 8 ele por & cayo morto. -E com sua mor-
te se desbarataro os in1migos. E .dom Vasce se reco-
J.beo indo lorge de lima, ferido de hlla espi-ngardada que
Jhe leuou a coroa .do capacete: & ho mesmo capacete o
ferio h pouco sobre .hil olho. E.e)es recolhidos dom
Joo se .tor..nou a deitar.: .& a perna se lbe agrauou de
.maneira que lhe ou-uerode saltar herpes nela. E por
Franciseo pereyra. no ter .para.no mandou.1nais. nada
a fortaleza , & deixouse estar: E os immigos fizero
LIVRO VI. KK
168 DA HIITOB.IA DA INDIA.
grandes alegrias pola tomada do para: & dali tornarilo
a ter esperanqa ll tomario a fortaleza, & combatina
brauameote: & mais por crerem que d Joo era mor
lo, porque como Bastio falaua muytas vezes ooele a-
chauao anenos. E preguntaodo por ele, foy lhe dito que
estaua o q ele ctou a el rey de Calicut & aos
Dtouros l} for4 coisso muy alegres: porque crerio que
cl6 lo4o era morto: & oe seus polo encobrir dezi4o que
estaua ferido. E pera aaberem a verdade disto diuerio
a BastiAo q lhe manduae pedir licena pera ho ir Yer.
E dom loo quando lba ele mandou pedir Jhe pareceo
lvgo o q era, & por tirar aquela sospeita Jba deu : &
qulndo vio Baslio lhe diue o que entedia -de sua visi
talo, eacjurandoo muyto que lbe diasesse a
lt ele llu disse, & que el rey de Calicut lhe queria ta-
manho mal que nenha eouaa desejaua mais ll matalo,
por se auer por oauyto injuriado dele por se li1e
cler tanto le1npo com tam pouca gente, tendo ele taaoa-
Dho poder. E dom loo rogou o1uyto a Bastio que lhe
dissesse, que posto lj ele morresse, que cada h dos
estauo na fortaleza ero pera 1er'e1n & sa-
billo da guerra mais que ele, & Jhe auiio de fazer mais-
mal do q Jbe ele tinha feyto: poriaso que nlo gaohau
Bada em sua. morte. E por- que se a tAlo desejaua que
c6batesse em pessoa. a. fortaleza : & poderia aer li c se11
fauof a eotrario os seos mouros- tle que fazia grde ea-
hedal , & ll. ho matario : porq Jhe certifioaua q ho a-
uio dacbar na diant-eira o tomar 'iuo & ho mau.
dar preso a el rey de Portugal pera l pagar suas t-rey-
qes & maldades .E pori que pois no auia dousar de
cbater em pessoa a fortaleza que lhe rogaua q no fu ...
gisse pera o-sertlo, porq. ele ho mdaria buscar cida-
de coro, a artelharia. E dolll Joo trabalhou anuyto c
Bastio .. que se tornaHe pera noaeo,senhor, & que ele
l!o Jeuaria peM Portugal & lhe aueria perdo dei rey, &
ele alo qw1. E daudolhe di Joio 4e lw despedio.
LIYitO VI. C.&PITVLO C][IQC.
C A P I T V L O CXIX
.
De como os mig01 quisero quey'DIIlr hum baluarte de
da fortaleaa !t no podero.
ee foy logo a rey d.e Calicut , & U.e
como achara dom loo .& -deu l-he ho seu recado o qu
el rey ee indinou muyto mais contre)e, .& fazia coiJiba ..
ter a fortaleza de dia lt de noyte que uunca doo1 lo
-nem outros ti-nhlo nenh repouso & leuaulo tra.
balho. E ha noyte po6erlo 01 immigos fogo ao baluar-
te de madeyra porfl lhes impidia ehegarem porta da
fortaleza. D Vasco de lima ll seruia de eapitlo acodie
logo c3 gte ao baluarte pera matar no ."& 08 im-
migos lho defendillo, sobre o que se comeou aatrelel
ha braua peleja. E dom Joio que soube o"' pasaaua
posto que estaua ferido., mldouee leu ar ao ;baluarte aia.
da que contra vontade de todos, porque receou que ar-
desse ho baluarte, a que mandou logo leuar muyta ter ..
ra pera apagar bo-- fogo porque oo agoa nlo podia ser,
nem o& P.ortugueses tinho muyto Jogar pera o apag
-rem pola dura resistecia q lhe os imm;gos faz io, :& ho
fogo se ya embruecendo de cada- vez mais. E -estando
os Portugueses nesta fadiga quis lhe noaao :&enbor lesa
cbriato acodir com chegar naquela hora Eytor da siJ.
ueira, <t estdo em cananor por capito como disse em
ausencia de dom Sin1o de meneses, desaueoee dom Si-
mAo em Cochim do gouernador, & n quis mais andar
coele & tornouse- pera sua capitania. E vendo Eytor da
silueira que uAo fazia nad-a em Cananor, pareceolhe
ir goardar ho JJOrto de CaJ.icut pera fauoreceT a fortale-
Ba , & f'speraria bi ho gouernadoT sabi-a que estaua
de caminho , & embarcouee na g.aleota de Francisco de
vaseoncelos, .& leeou consigo a carauela & algs paras,
& .do mar vio ho fogo li estaua aceso no baluarte: & co-
uheeendo que era Da fortaleza, chegouse a terra o mais
KK. I
' . I
2.60. . iA HISTOlliA DA IMDIA.
q pode , & comeou de desparar sua artelharia eom q.
fazia estrdo. E ouyindo ho os imligos to de
sopito cuydaro que era ho gouernador por terem auiso
dos mouros de Cochim que era ja f)l:'flido pera Calicu.t
en1 socorro da fortaleza. E. com ho desta sos-
peita acodiro logo praya, no son1ete os immigos q
tlefendiilo que no apagasse os Portugueses ho fog.o do
haluarte, mas outros mu,Los de todas as estaocias. E
eomo os Portugueses pelejauo foro desapressados da
peleja, apagaro Jogo ho f<igo: & os ianigos esteuerto-
da a noyte em vigia, euydando q os Portugueses q es- /
tauAo no mar desembarcaseem,. roas n entt> nem des-
pois no desembarcaro, p.,r recado de dom J.oo que
ihe tnandou l<t8t_- hua carta e que l-ho escreuia. E ao
outro dia a Eytor da sikleira se pos com todos. os
11auios a- tit'ar s aQS.;inlmigos ,. & entre
tanlo mtlou muytos mantimentos,. & :fJoluora fortale-
za pela. coiraa. escreueo a dom 1oo que ho gouer-
nador se fica o a aparelhando pera ho sooorrer, & por is-
SO se no auia. di r dali , & auia desperar por ele, q. se
se visse em necessitlade de gente que. lhe 1naadasse di-
/ zer & q-ue logo desembarcaria. E dali. a poucos dias che-
gou Pero de faria que ya por capit mr de hua
de Custas; q partio Je Go& em socorro d fortaleza em
que yo- muytos casados. de Goa sua custa a seruir el
rey, que corno soubero do cerso posto q era inueroo
embaroa<to- a Francisco de s & partiro quasi
na fim de J.ulho , & por_ ho t-em.po ser muyto ferte no
ehegar- mais cedo. E. oom .& armada de Pero de faria
se- ajuntou ao arrecife de Calic.ut ha arrezoada arma-
da,. c que os mouros se agastawo mu,to porque vi-o
')Ue daqu.ela- vez. n poderio tomar a forlaleza, a q a-
miudauo muyto. os eombate&: ma& ja OS que- estau lo
Bela os tinbo em con.ta =- & tambenl Jbes tirauo
bombardadas,. & as si os q no- porto com
qu-8 im1nigos estauo n1uy afrontados,. & es mouros
muyto.- agastados-&. enuerg"<?nhados Qe pouce tiaho
LIVRO VI. OXX. 26-1
. .
feyto. naquele eerco. E el rey de Calicut muyto corrido
por tomar seu. conselho: & c ludo. apercebeose pera
zeceber ho
. .
C A P l 'f V L Q. CXX ..
Di! como ho gouernaor SQcorreo a forta,lesa .de Calicut,.
. g eosselho que teue SQbre peleJar corn os mouros.
Salrendo ho goueraador quo b- Wra d Joio
de Jima, descsou alg tto do cuydado q tinha de &&-
ller q estaua eercado, & dos cbates q Jhe dauo Ql
imigos .. E determinou de ho D. yr socorrer se nio com
tempo feyto, porque fosse eom toda a armada ij tinha,
.& t4o poderoso como oonuinha ao goueroador da
l1o que no podia ser sem dar J1o n1ar ja-zigo, porque
mio ho dando chegaria a Calicut com a arn1ada espeda-
rada & sem. nenbi poder, ho que pera l1o tempo era
muy perjudicial: por el rey de Calicut estar muyto po ...
-d.eroso,. & os mouros c grde soberba, se vissem ho
g.ouernatlor com pequena armada nlo ho terio em con-
ta : & com grande. & b fornecida de gente & dar telha-
I' ia acrectarselheya ho medo. que. tinho dele. E
porque ele isto sabia parlio na entrada Doutubro, em
que ja ho mar eslaua seguro ctrastes inuetno:
Mt le.uou ha armada e.m que forAo miJ & nouectos.Por.-
tugueses . E os prlcipais capitas forio. dom lol'ge de
meaeses, dom telo de meaeaes, dom Tristp d'
noronba, d Afso de meaeses ,\ d Pedro de .
branco, loilo de melo da silua, dom de Jyma, .An-
tonio da silueira ,. Manuel de macedo, Anrrique de ana-
eedo, d lorge de erasto, Jorge eabral.,. Aatonio daze-
B.edo irmo de Mar.tim Iopez dazeuedo senhor de Caures,
Duarte dafseca, Ferno gomez de Jemos, Antonio da.
tiJua ,. Antonio de Jemos, lorge de vasoceJos ,. Antonio.
pessoa, llodrigo aranha, & outros capitjs de catures
a. .'i no: 11oube os noiJ)ea. E coe1ta annada chegou ho>
..

B6t DA BIB'I'OR.IA DA rNmA
gouernador ao porto de Calicut meado Outubro por che-
gar c a frota jta. E quando Yio a eataua no porto,
muyto ledo de Yer ho b cuydado dos Portugueses
no q cpria a seruiCiQ dei rey. E foy bo arroido gridis-
simo da artelharia da frota lJ. eataua DO -porto que sal-
uou bo gouernador, como da sua q saluou ela, & ass.i
grlde Cesta de gritas , & de muytas tr3betaa! t} foy ll-
to q cuydarA os q ho geueraador dedbar-caua:
& acodiro praya: fazdo jogar a ll
pera ho mar. E oa Portugueses tlbA lhes t1rarlo, & ata-
to se paseou hil pedao q estaua por paasar daljle dia :
& ao ootro dia por ho grde poder q es-
taua sobre a fortaleza , a c3baterlo os imigos c toda a
artelharia 'l tinhlo, q toda tirou jtamte 8t o trabaco
4Wela, & passada esta primeyra urriada, mostrarlse to-
dos na , oa adargadoa dite , & detras oa espin-
gardeiros & frecheiroa, apartados hils doa ou troe, & as
tirarlo pera ho mar c muyto c6certo, & dlde medo-
uhas gritas li foy bA pera eaptar. E assi se eaptario
oa Portugueses (\ estau no mar, de Yer ttos imigoa
jGtoa q nilea Yi.rio litoa! & erl Routa mil homls, porq_
posto ll dos primeyr aottta mil muitos fosse mortos
Jogo se refazi, & nca faltaulo deste aumero. E ho
.goueroador folgou rnuyto de os ver JlOrque .soubesse que
aoma faz.ia , & dei:t:andoos h moatrar, lhes maodoo ti-
rar t1Uaado se recolherlo: & eles recolhidos toroarlo a
ebater a fortaleza, & durou bo combate todo ho dia.
E isto pelo gouernador a grde fora de gente que os
lmigoa tinhito, & quo apercebidos estaulo, nem por
isso bo esforo com q.ue partira de Coohim pera
pelejar c eles , antes parece que se lhe acrecentou ,
porque isto era muyto natural aeJe, quanto aa cousas
erlo de mayor perigo tanto menos as temia & desejaua
mais de aa cometer, & logo ao outro dia pelejara com
oa imigos, h& que Do fez, por ho regimento que tinha
dei rey lhe defencler que nile cometesse as ooasas se-
melhaotea sem fazer c&elho 1eral, & aegair a parle que
,/
J
LIVRO VI. CAPITVLO CSX. 181
teueae mai1 -.otos. E por isso juntos ao outro dia em
c:aelbo todos os capita&J & fidalgos & pesaoas prioci.-
paie, Jhea Jlropos bo a perto que estaua a. fortaleza, &
a gte qutt a tinha cercada, & quo aoberbos eataulo
os mouros , & a gente ll. ele leuaua, pedindolbes seu1
pareceres. E foro que no ae deoia de pelejar com 01
ioigos , JK>rque a Jora muyto demasiado poder de
. gente & grande fora dar telharia, em cujas bocas a a io
de deaerubarcar, & a desembarcaCilo era anuyto roi", por
1er eosla braua, & andar 1empre bo mar de Jeuada, pe-
lo que auio d" desen1barcar a nado, & os immigos que
logo auilo daeodir os DlatariAo a todo 1em k
que se ho estado ll. el rey de Portugal. tinha na ,
lodia, que importaua. maia que fortaleza:: flOI
iBio que ho bom lt'ria fazer pouoo caso dela,. & despe
, jala & deixala, & todos quantos estaulo no cselho fo-
ro dnte pareeer.,. se n Antonio dazeuedo, Francisco
pereyra pealana ,. Eytor. da ailueir.a, Manuel de tnace
do, & dom lolo de lima, que n1dou por escrito ho
ao gouernador.: & di&io eatee quatro que no
conselho, que nuca, bo estado dt-J rey de Portugal este-
uera em tanto r.iseo de se perder pot no peiPjarem co--
DlO naquele negoeio, aem nu oca tanto
rem rwra bo "osterem eomo mais se
ao pelejando que com pelejarf, por quo perdido e&'ta-
ua ho credito dt.s Portugueses na lndia, & qulo. aleuan-
tado bo dei rey. de Calicut, que nunqua mais fora eas--
tigado, despois da morte do Marichal & do desbarato
dafon10 daJbuquerll.: ba ofensa tamanha pera Porltl
goeses. E posto que bo no fosse por quilo daneficado
fieara Calicut, abastaua <JUe os mouros tinho i} era o-
& se ento lhe deixassem passar sem eastigo ....
quela de fazere;. guerra fortaleza, & poer@na ean tama--
Dho aperto, que descrerio de todo dos Portugueses-, &.
cs nllo terio em conta, 6t logo se Jeuantario
eontra as outra& fortalezas' porque \'erilo que no per-
doauo se Dilo bo que nio podiam castigar: & por is80J
'

18.1 11111'081&.., DA./ INDIA.
de neeeaaidade au,iio . de pelejar, pera qae ao menos
moatras1em que fizerAo ho que que espPras
sem em nosso Seah<tr que os ajudaria, como ajudara a
Duart.e pacheco que lantaa Yeaes desbaratara a el rey
.de Calicut sem f,ente. E ,-posto que a. rezo destes
era muyto boa, & tal parecia ao goueraador, no to-
maua seu porque ho conlrairo tinba maia vozes.
E raor no se de,ermiaar de. todo que ao pelejassem
1
Jeultou llo c&tej.bo deixando a :eouaa suspensa, parec6.
dolhe que em outro cooselho se determinaria que pele.
jaasem: o que ele de8ejaua muyto pera castigar cs BIOH-
. ro8 ., porque auia por. graade injuria ado gouernador
cercaem aquela. furtaleza, mas como via tantos cootra
1i & :do podia ai fazer se n comprir ho regimento qee
tinha, .que era irse c os anais. pareceres no DUiaua de
se declarar: esperaodo eomo digo que em outro oonae-
lho ouueue parecere nos que.dizio que no pe-
Jejaem : .maa no os ouue .ciaco ou seys conselhos
_ q fez despois deste. E tadauia aen1pre. o8 aleuantaua
sem ae assentar a .determinao de .o Ao pelejarem, o que
Dio .podia acabar coosigo. E neste tempo. daulo 08 im-
migas brauos .combates fortaleza, por. darem a
entAder ao gouernador 4 ho nA teruilo, & ele mandaua
cada noyte mltimtos .fortaleza. E iado hlla noyle
don1 lorge de menesea em h bateJ carregado deJes &
de duzen.tos padese1 de campo, em ho deaearregaodo
cartegaro sobrele muytos doa immigos, tiraodolhe com
suas espingardas.& com muylas rocas & freebas de fo-
go, .& era n1edo velas de noyte poJo l'scuro, & mu,tos
se metilo no mar com croques com li puxauo peJo ba
tel: mas como dotn Iorge era muyto esforado liurouse
deles com matar & Jeuar feridos quantos y&J
c:oeJe.
. .
o o
Ll\'8.0 VI. CAPITVLO CXXI.
266
C A P I T V L O CX.XI.
I
como dom Ioo de lima thu h rebate no arrayal dos
immigos : de como ho gouernador assentou de ptle-
jar coeles.
, . ' ' ... ..,.} l
. .. fltr
Continuandose estes conselhos acerca de pelejarem com
os immigos em lj os mais como disse eriio q no pele-
jassem, Antonio dazeuedo a que parecia bem que ho
pesauaJhe muyto -de ver caminho pera no pe-
lejarem-: porque tinb:l por sem duuida que _aui-o os im-
mig.os de ser vencidos, & que perdio os 1
1
ortugueses
ha muyto grande honrra se no pelejauo. E porque a
Dilo perdessem ' esereueo a dom Ioilo o que pssaua:
pedindolhe muyto que se fosse possiuel desse. de dia h.
rebate nos immigos, que esperaua E'm nosso seohor que
auiilo de fugir: & que entAo veria ho gouernador quo
errado era ho parecer dos que dizio que no
& quo bem lhe dizio os que tiohlo .ho eontrairo. E
esta carta mandou per hil seu criado que foy de noyte
nado,& leuaua carta metida em cera por nlo se
Jht molhar. E vista esta carta por d lollo, folgou muy-
to com ho conselho Dantonio dazeuedo, & toanando ho
de: aJgils desses fidalgos que estauo coele, assentou de
dar hft rebate em hOa dos imigos q estaua onde
se chan1a a China cota da banda do sul em lj auia. me-
nos gente que nas outras : & ordenou que hii fidaJgo
chamado Jorge de Vasconcelos que fora c ho gouerna-
dor & estaua coPie, desse ao outro dia poJa sesta na es-
tnneia lj digo cineoenta espingardeyros, & se tor-
nasse Jogo a recolher: & ll ele lhe iria nas costas pera
lhe acodir. O que foy feyto ao outro dia s horas que
digo: & entre tto que Jorge de vasconcelos ya dar na:.
quP.Ia estancia, mandou d loo aos q ficauo na
Jeza l} tirassem espingardadas s outras: porq ocupados
immigos no sintissem Jorge de vasconcelos
LIVRO VI. LL
166 J)A HIM'ORIA PA JNDIA
quando desse nos que auia de dar, & olo lhe acodiss:
& assi foy. E como ele era muyto Hfurado, & oa que
yclo coele escolhidos feriro muy nos imni-
<os com auas espingardas , & como se vi rio conleter t4o
rijo & assi Lo de supito foro to cortados do que
logo se acolhero & deixaro a e1tancia ficando algs
mortos, & loanaro os Portugueses tres beros &
hua boanbarda: & ho prioaeyro que chegou a eJa bi
fidalgo anancebo cha1nado Jielcbior de brito da cidade
de Beja, que saltdo sobre la coaneou de bradar. A OJoP
rea, amores. E tomando os l
1
ortugueses eslas qualro
pera as leu arem fizero 01 inlauigos volta .aobreJet
eoan outros que Jogo acodiro lirldo muy1as espingar.
dadas & rocas de fogo & dando grande alaridus. K
este tempo dQill Joo no eliteuera c lorge de vascoo ..
eeJos que se ya recolhdo, ele se vira em grflode
ta, porque os imigos carregauo muylo, & biia espin ..
gardada deu por h ombro a d Joo: & quia.Deos que
no lhe Cez mais mal q JeuarJhe quto Jhe alcan.ou do
orolete, & outras matar-o ho almoxarife dos manti,..
meotos da fortaleza que auia nome Iorge diaz & l1 amo
de doto Diogo d.e Jima. E ja neste tempo a artelharia
da fortaleza desparaua polas outras partes, & era a gri
la muy grande: & oialo se recolbeo d loilo con1 algu
E bo gouernador que vio o que dom loo fez
folgou muyto, porque vio com quilo JlOuca cousa 01 im-
migos se de desbaratar , & q se fora mai-
forGa de gente (j se bar ataro de todo: & gabou 1nuy ..
to aquele reba1e, lj bero vio todos .se
dia pelejar corn os irnigos & por isso q ele aula de pe
lejar. Do q lodos os que ero contra iuo ficaro JDuyLo
eorridos: & na noyte seguinte eacreueu agar
decimentos a da loo pelo que fizera, & ztssi aos q say
ro: que lhes pareeero todos .muy&o bo-
mes, & que Jhe mdasse dizer se lhe parecia ainda bem
pelejassem c os iwig.os, Jlorq ele detertuinaua de pe-
coel'a: por iaso '}Ue Jhe mlla&lie -.Jgil bome

LIVRO vt. CAPI1'YLO CXXI. 267
lbe disst'sse onde deaembarcasse. E dom lolo lhe rea.
poodeo, que ainda lhe parecia b que pelejassem , & ll
nOca outra cousa diria. E ho homem li lhe mdou foy
Iorge de lima que lho pedio, & foy em hiia almadia re
mildo ho h marinheiro que cbamaulo ho Guisado, &a
alrna.dia foy arrbada c"3 htl tiro dos imigos f toda a noy
te t1rauo, por(j pescassem os l} fossA a fortaleza, &
arrbada a aln1adia lorge de lima & homarinheiro forlo
a nado: & chegados frota foy Jorge de lima Jeuado ao
galeilo do gouernador, que toda a noite esteue falando
ooeJe, enf()rmandose do poder dos imigos , & assi do
passara no cerco. E ele lhe deu too boa enforma
qo, que bo gouernador assentou de todo de pelejar. B
ao outro dia logo pela menhall chamou a caselho, nlo
pera tomar mais pareceres, mas pera declarr a todos
como auia de pelejar c os imigos. E porque os <} erfto
de pare'Cer contrairo nllo ficassem disselhe1
estando todos juntos.
C,()mo quer lj muytas vezes ho nosso juyzo se en ..
gana, & julga por falso o verdadeiro & a verdade por
mentira: acontece outras ttas fazermos obras muy des
ttiada-s de noss teno, pelo l} esta deue sempre de eer
posta na vontade de nosso senhor, pera ll por soa mi-
sericordia guie ho efeito dela a seu seruio & por ilfl&
JMl& neste negocio de pelejarmos c os imigo1
minha tenlo, na vontade daquele deos eterno todo po-
deroso, pedindolhe que ordenasse tudo como fosse mais
seu aerui"o: & tendo nele esta esperiCia estiue tantoa
dias sem me declarar se tomaria vossos pareceres de
Dlo pelejar com os imigos : que como sey pelo que vi &
ouui q. soys todos de muy assinada & vos achas-
tes em feytos muy faanhos01, a que c3 sobre natural
esforo destes marauilhoso fim, receaua muyto de no
tomar vossos pareceres, crendo que pois ero q no pe
lejassemos, que vos moo ia a isso licita causa. E por ou
tra parte pesaado b as caU8as q1le vos 1)()(ji mouer,
que me alo satiafalilo per a deixarm01 de. pelejar , . pa
LL 2

268 DA BII .. ORIA DA IJfDI.l
reei ame que como ho vo110 parecer era humano, que se
engaoaua, por<} ae vo1 fundaueis em ser os imig01
muy tos & nos poucos : por muyto menos que nos quis
nosso senhor que se ouuessem na lodia & fora dela de
quasi tlltoa nouroa & tamb apercebidos como estes,
tantas & ti famosas vitorias como sabei: & porisso vo-
. las no lbro. E de crer he que pois nos pelejamos por
exal'iamento de sua saocta f, que assi nos ajudar co-
mo aos passados, & tendo esta f de vencermos fica ti-
rado ho receo de sermos Vt'Dcidos & de se perder ho es-
tado da India. Assi que pareceodome que vos engaoa-
ueis em vossos pareceres, esperey tantos dias a ver se
me. n1ostraua nosso seftor aer isto assi , & ele seja lou
uado que lhe aprouue de mo mostrar em os imigo1
gire onl tio asinha com ho rebate que lhes deu dom
lo. E quldo tam poucos & sem ord os lizer fugir!
que faremos nos todos postos em ord, & c a esperan-
a ean nosso seflor que os auemos de vencer: cerlifico-
uos da sua parte , q ainda ey estes por poucos pera os
-vencermos, & que em nos veado lhes auemos de pare-
cer muytos mais do que eJes sam. Porisso senhores pe-
ouos q vos be pelejarmos , JJOrq eu nisso estou.
E vendo os q ero de parecer q no pelejassem,
sua vtade, dissero todos )Ue pelejassem pois lhe pa-
recia be. E dandoJhe ho gouernador por isso muytos a-
gardecimentos, assentou com ho pareeer de dvm Joo
de liaaa que Eytor da silueira se melene aa fortaJeza cQ
trezeutos hon1es escolhidos : & despoie de meti Elos logg
. na noyte .seguinte dario nos imigos ao quarto dalua, &
no comeo deJe se fario na gauia da capitania quatro
fogos e cruz & tiraria ha bb.arda gr068a ' & despois
se fario lres fogs pera que soubessen1 na fortaleza
que mouia o gouernaor pera terra. E em acabando os
fogos toeario hila trombeta no baluarte de madeyra,
euja porta estaria desalupida pera saJr Jogo Ferno de
morais c6_ via te epanheiros .eaco!hid{)s & todosoom pa-
de poluora que dei,ario na estancia do- trabuco

J
.
Ir


------
LIYBO VI. CAPIT\'LO CJIXil. . 161
pera queymarem os immisos, & acodir osou.tros ali.:
.& no mesmo instante sayraa Eytor da silueira, que cgm
-cs trezentos que Jeuara de refresco estaria na &
.daria nas estcias da banda do sul. E tambem d
de lima com a gente da fortaleza que daria )l61a banda
do norte: & ho gouernador ficaua da banda doeste ,
.&, pera a de Jeete auia de jugar a artelharia da fortaleza.
C A P I T V L. O CXXll.
.
De esmo ho gouernador. pelejou com os immigos q tinhtw
. cercada a fortaksa de CalKu' V os venceo
. Isto assentado como foy noyle madou ho gouernador a
.aJgs eapites q chegassem. os seus naui()s a .terra ho
.mais que podessem, & que tiraasem com sua artelha-
porque impediHem aQs immigos nio acodissem
..sobre Eytor da siluflira quando desembarcasse. E .entre
.tanto q a arlelharia deparaua d.esembarcou ele com
4
cenlo & cincota homAs: q nio qu.ia bQ gouernador
:que .aquela JJoyte mais, porque ae le&.ee88em :
.menos em ae meter Da fortaleza, & 111ais aem
.perigo. E sinlipdo o,.. imigos a gente. que desembarca- -
Ua, & que lhe no podio re&istir por amor tia artelba-
.ria despararo tambem a sua, &. tiraro mu:yt.aa espio-
,gardadas que ao :fizero nada. E Eytor da silueira
-se meleo na fortaleza e os que y.o aem perigo,
& na ooyte aeguinte deliembarcaro outros- cto & cin-
eota hoo1es, cujo ca.pitAo foy Diogo de Jima, & &-
trarfto na fortaleza mesma maneyra. qae QB outros .
=E fdo os mouros quao&os dias auia que bo gouernador
- .eataua no pgrto aem desembarcar pera pelejar coeles:
.& que no cabo deles mandaua recoJiaer al}la A"ente oa
,fortaleza, pareeeoJhes flUe era pera se ir, lt que no
ousaua de coeles , &t aesi ho .lissero a e} rey .de
,. &. Jhg tiaero crer, dandolbe pera issa as me-
Jhor.es rezes que poaio: & gabauanse que auio de t:o-

170 'DA HtS,.()'RtA DA IMDIA
tnar a &ttaJ.em eomo se ho gouernador por mais
gte qtae deixaeeo nela, & enaoberbecianse tanto como
que tlo teueasem feyto. E metidol estee trezentaa
mAe que digo; logo na noyte seguinte q foy a de ve
pera de todo ee altos : 01 Portugueaes aesi na fortaleza
como na frota se aperceberlo pera bo feyto que espera-
uio de fazer eomda.odoee todos a 00110 aen.bor. E e-
meqando ho quarto dalua, loy feyto ho primeyro sinal
na gauin da capitayiJ8, colh que Ferdo. de morais &
Eytor da se poserlo cl5 sua gente nos lugares
que lhes erlo a.ttsinadoa: & ao segundo einal
ho goueroador dabalar pera terra a boga IUrda eom mil
& seys centos homs que leuaua de q deu a dianteira&_
d Jorge de meneses filho de d Rodrigo de meneses, &
a dom lorge telo filho de d<i lolo telo amhoa myto e
forados eaualeyro1 , & leuaua eada lril a seu earge aea
senta homs oom panelas de poluora pera qqeymarem
()S. tmigos &. 08 embaraar8 eoisto. E COM ho goueroa-
dor ylo todes el8el capiUles & fidalgos da trota ac&mpa-
bhdo a bandeira real. E tto ll bo eegldo aiaal (que
deofarau abalar be goueraador pera terra) .roy isto na
Mrtaleza, mandou dem Iooo tocar ha trlbeta ba-
luar'e .de madeira em que os imigoa olo atetar.lo
que quaei toda a noyte na fortaleza taRgio
por festa,_ & e&taulio todos desouydados de ho
aeraador os cometer de Vdade , nem esperaoo
por mais pol01 rebates que lhes dom Joo daoa at-
gilas noytes. E estAdo coeste em
de se tlger a trombeta que digo sae de morais
c os v.inte das .panelas de. Pf>luora do baluarte: & re-
metendo estanf!ia do arremeuam 88 panelas
sobre os imigoa que cansados da igia da noyte passa-
da de dormir. E ho'fogo que mpitamentese
acendeo & o comeou de queymar, os fez acordar tio
fora de si qoe eomeqaro logo de fugir,. & mais come-
ando Eytor da silueira de os ferir eom a sua gte, q
asai. como de morais- yo &aJo ele tamb daado
VI.: ,71
ea aeua &ritas . E <lo Jo-p c a tiAJha na
por ou4r c mQyt.o grande iDlfelp
despi Dirdadas & Qlal i nada de
:pauo. os in11ui&o1, q .das em il
estauo: Qs U(ros li. :estauo alojadG, nas caua
sintido ho a.-roido que ya a4lodio euydando ll no f01stt
mai8 q. algii rebate ll loo d$ua otno da,. outru ve.
-.ea & q ho : mae 4 no
esperaup bp fazer "te 0111 imigv no. &frl! de
co.mo q11e d.e
leu ar aute. -sua E deaen1barcou hq
couernador co grand.e de & de
.. tas q noatra JDais gente. du li er;t a dQt
lmi_gos: & eJes assi ho cuydaro
11 -.IPho& os d lorg.es d.e.sewbarcarlp, lj cQ&n os das pa
uelas de polllora remetero s .cauas .& der4 ooela$ df
tzo -c que se acelldeo hi 1upito & ')co ant.rtt
QB de q .muytos forfl queymadoiJ. E em se esttt
fogo -aceodencJo chega ho gouernador coan ho eorpo
Ci!le At .come9 as espiagar4adas de desparar, ac,
putro dar,was 00.. Portu.gueses de fazere suaf o-
com q Q ficaro porque vir()
que ,aquilo era mais que , & que os Cl&nelio
J'erdade o que no eaperaus: &. Ct>B'lo se vi{) quey-
JJ}ar do fogo, & alrauesaar Oal 'apingardatla-i de
&. de cutiladas; lla deaatinauo & fugio
putros .queriA reaistir apa Portugueses, tud.o era ebeo
gritas, de feridas & de I)Jortes. E era espantos-
eou.sa de \'er co&ll9 twkl.aQilaua & iobre tu-
#)p ver ho grde que nosso .1enhor (azer.
tio poucos Portugueses veneerem la o tos &Dilhares d.e
q estau.o to apercebidos de muDirjtett pe1a o.s
destruire: j(, i.} es.ql.\ecid()s disso & querto ,an-.
tes morrer {tlgindo q \'encer pelej4do. E os
4j. a grde merce q nosso senhor fazia, .sahis
PJ.UJl.o be &Jl'oueitar dela, nlo. perd&lo momflo sen1 fe.
r - rire & laalPII 4oJ erJ e.sp,Dto
17f :D& HlftOlti .DA .iNDIA .
neles medOnha deatruyik; principalmente htls potJcos
lJ. trazilo :dambas as mlos, em ll entrau&o Ior-
ge "<te lima, d Vasco de limR, da loilo de lima ho
8eu irmo, Aatonio de sa, & Ruy de melo seu irmo,
da lorge de meneses , Fern!o de morais , Belchior de.
hrito & outros a que rtl soube os nomes que estes des
peja11io brauamenle os imm-igE>a por onde quer que cbe-
gatto fenddo h Os pelo ftlyo ao comprido, & fa1endo
os em duas part-es ao traus, & a outros eortando bra-
rernss-' & apartldolhes as dos
corpos: o que era causa de lhes pareeer que os Porto ..
gueses no erilo homs se n!o diabos fi erl[ ali vindos
pera sua total q as&i fugi!o deles & despe-:
as cauas onde era toda esta peleja. H seguindo os
Portugueses sua vit.oria, vio dom J-orge de meneses pa-
la caua & diante hfl magote doa lmigoa que tinho cer-.
eado hiJ Portugues que se adiantara dos outros: & te
mendo que ho matassem acodio lhe o, Jlelo ll ho
alto mais de dous- Portugueses. E ele com a
espada dambas as mos q11e leuaua feriG nos in1igos que.
se afastarllo &, ho Portugues ficou liure. E
dcl lorge ooele pera os oufr<;>s que fieaulo atras \'iraro
os irnmigos sobrele tAo-de supito ; bo muyto ri
jo., & cercAdo ho de modo nlo se pode seruirda
espada dambas as mos, & comha adaga se defendia
tios imigos, (Jilf:' apertdo rnyto coele ho fe.riro no ros-
to & em ha ollo de q dPspeis ficou aleijado. E nisto ho
deixar!o doua dos tres Portugueses que coele
fugindo COIIJ . de ho verem aBs 8 pertado,. & O que
fteou auia nome Baltesar fernildez eriado dP d A o to
capit:o de Lisboa, qu.e nunca se apartou de jto de d
Jorge ajudando ho ,qu'ilto po'dia . :Por dom Jorge no se
ctetando de sua ajuda lhe pedio a sua espada & to-
mandoa collleou de fe.rir os 1migos clJ t brauo in1peto
l} os fpp; aJastar; &no tardou mu_yto q no :fugirilo. por
acodirem outros Portugueses: a d lorge ll nunca de1xou
ele .pelejar .. c& ferido, & por eeu graodees-
:
LIVRO -VI i CX'Xl. *7-j
& de os ou troa : de q no ou-
ue oenhn q aquele dia no fizesse cousas muyto assina-
das. E sobre tudo immensa bondade de nosso seilor
forlo os lmigos deitados cauas fugindo muy
mte. E no parando fora das cauas cpanhados ainda
do medo q tinho, se espalharAo acolbendose hfs PQf
sses palmares & outros aa cidade ficando b doua mil
mort-os a -os q despois morrero das feridas : & doi
Portugueses forio mortos eorenta 8i feridos lo
cincoenta: & eles esauo t!o encarniados oos
l} os qaisero seguir & trar ila cidade. O q bo
ilador nilo quis por conhecer os Portugueses por dellm.:
dados, &t recearse de quererem roubar despois
de ser neJa, -& os imigr)8 tornar sobreles, 1t
eerthe outra taiCORlO ao Maricbal, & por isso no quis:
q se isso nilo fora vez podera ser a cidade tod
queimada. E ho gouernador se contentou -c decELrcar a
fortaleza, & desbaratar tamanha forGa de como a-li.
estaua. E aasi foy este hu dos mayores darmas:q
iJe fizerao na lndia, por<t nca em outro aenh -se ajA..-
tare tantos imigos, & tAbe apercebidos Como
E -coesta vitoria elrey de Calicut de todo
desacreditado. & os reys <la lndia se metero todos por
dent'fo c do gouernador, a dali por dite
.em muyto .grde conta. E soou ta-nto a fama des-
ta vi to ria <t foy ter . ao turco, l} ficou muy -eaptado:
porl} tinha por muyto poderoso a el rey de .&
mais &abeAdo a m11y.ta gente .que tia&
...
LIVRO vr.
.
. ..
Mil
DA HIIToaJA DA INBI.A

C A P I T V L O CXXIII. I .
De como ho gowrnador mandou tkspfjar tlerribar a
for,alaa de Calicul.
Dadas muytas gra.ts a D088o senhor pelo gouernador
por esta l4o milagroaa viloria: & a1si muytos agardeei-
m,oa a eBSes priocipaia por quo b ho fizero eontra
imigoa alojou sua gente ao derrador fia fortaleza:
por<l era sua determinao derribala pera o lj se auia de
deter algils dias. E a cau1a de a querer derriba .. era
porq lhe noo J>arecia del auer fortaleza e
Calicut estdo ttl rey de guerra, & ll a gente que este--
uesse nela eslaua muyta auetura de a Jeuarl os imi
1os hil dia nas mos. E sobre tudo Ler asaeotado
go, de no eabo dal}Je vero ir boca do mar roxo es-
perar os rumes, q tinha por noua certa i} estauo de
ft&Dinho pera a lodia, & pod.io vir a quioze de Mayo
ou na fi1n DabriJ : & queria ir J pera inuernar e 1\Jaz
cate, porq olo vindo os rurnes na mouo Dabri1 & de
llayo, poderio ir na Dagosto & de Setembro, em q
ele esperaua de ser na pta de Diu )Ue eles auio de
ir de111andar & pelejar coeles antes q entraseean em Diu,
& por isto era necessario ir iouernar a Mazcate, porq
ipuernando na lndia nlo podia sayr enJ Agosto & che-
gar a Diu em Setebro por amor do tempo q era contrai
ro, & qudo n ouueese rumes fazia eta de tomar Diu
antes q os 1nercadores & gente estrangeira que ho po-
d:io d.efder chegassem: porq era eert1ficado que
de chegare bo podia tomar por estar em deSJlOBi'io pe-.
ra isso. E JX>rque pera esta empresa Jhe fazia muJlo
pejo fi.car fortaleza em Calicut ficando de guerra, &
muyto- mais fieaodo de paz, porque sabia a pouca ver-
dade de) rey queria ele derribar aquela forlaleza, ho
que no disse a pessoa nenha, & fingindo que espera-
ua que el rey de Calieut lhe cometesse pazes se deli
LJVAO 'fi. CAPit'VI..O !7,
ahR, & porlf se entre tanto 01 mouros corressem for ...
taiPza como era certo correrem, ae alojou com sua gen-
te ao derredor da fortaleza , pera que estando ali , es
tPuesse mays prestes pera lht-s ..-.esietir se viea.-em , &
(ortaleceo suas estaneias, com a artelharia que tomou
aos itnrnigos: .que toda lhes fico11 ean seu poder 'luanta
tiaho. E vendo eles oomo ho goueroador se alojara ao
derrfHio.r da fortaleza, se aju-ntanlo. todos os espingar-
deiros, & for!o dar sobrele cuydido de lhe fazer dano:
& por detras de has balsas onde ae punho, tir.auo
muytal esr,ingardadas 808 Porlugut"Sel' & assi por de-
tras de val08 donde os perseguilo, &t no lhes aprouei ... ,
tirarem aos immigns porque estauo parados. E
'tendo. ho gooerndor a opres&l que os Porluguesea re-
cebilo, determinou de valos & balsas oom
que se os immigos ernparauo, & ani ho fez: & ele
mesn1o foy a isao em pessoa , & foy ho primeyro que
ceme'(OU de cortar as bahtas com sua espada tem
das espingardadas que os i;n1migos- tirauo, & lo'-"o se
todos ehegaroo, & acabaro de as & der.ribar.ie
es v aios: & oe in1migos fugi rio, & .aca mais ouaarle
de tornar. E como el rey de Caliout ia isto, &
muyto qnebrado, & vta que por mal no se podia vin-
gar das rttftdou pedir paz ao go.uernador,
offrecendose a pagr todas as drspeasas 'i (()rio feytas
naquela gtJerra , & que daria todos oa para ,quQ ao ia:
DO reyno d.- k toda a artelharia. E ho gouer-
nador q tinha a que disse, & queri der-
rihar a fortalza buscou maneira el rey de Calicu-t
no fazPr a paz: & pediolhe maia que# lhe auia de-ntre-
gar ho A rei de Porqu, que sendo an1igo do1 Portogue-
Sf'& sem causa se leuantara, 3t lanara c el rey .de Ca-
}icut & h0 ajtJdara naquela guPrra . E por el de C a
)ieut ho mlo querer etregar, dizt'ndo que ya contra Seti
eos,ome, oo quis ho gouernad()r a paz,.&:
clP-&fJOi di n estando em eonseJbo com todos esses- ca-
.Pi'ie & fiGIgQI, & peasGa& principaee, lhes propo que
'' N.H Z
178 DA HIS'IO&IA DA. INDJA
el rey de Calicut no queria coel4:t pazes, & pera
4
tere-.
coele guerra lhe parecia que nlo era seruio dei rey seu
senhor estar em porque a fora nio
de nenh proueito, & gastarse nela hil coatQ- &
zentos & vinte sete mil r&, ean ordenados do eapilAo,
feytor , & outros officiais, & mti&Deotos dos soldados,
ocupaua gente & artelharia, que poderiAo fazer prouei-
lo ean outra parle, pelo q se deu ia de derribar, & asai
pareoeo bem :a muyt01: contra o que foy Eytor da s-il-
"eira, dom loo de lima, & outros algns .. Dizende que
el R.ey de Portugal reeebia muylo proueito eAl ter aqla
fortaleza em Calicut, portjue nlo podia ser mayor
ta pera ttUa al.teza, 'Jlle esLaodo e1.rey .de Caliau.t coele
de guerra &er aquela fortalza em Calicu.t principal ci-:
dade de todo seu reyno, & to principal em toda a lo--
dia, & oade el rey de Calieat residia bo wais do tepo,
l} tinha todo seu podQr : & soster esta fortaleza
tra sua vontade era eonseruarae. de .todo, ho. credito do
poder dei Rey de Portugal que ele restautara com ve ..
os i1umigoa. E poderse soster aquela fortaleza
claro pois se defendera. hum iuuer.oo por to poucos
Portugueses contra. tamanho pader de que a po-:
dia ser nem melhor apercebido de1petrec.hos &
JP-unifiOOs pera ba,eria.s & combates: & ()Udo se defen-.
4ero lambem ne io-uerno em que nllo podio ser socor-.
que 1nuyto melhvr se defenderio no vero em
que auio cada dia d.e ser .visitados & sOCQJridos
armada que goarJasse a costa : & que Dele no se eo-
'idia .razer gasto po.is tinha seus fronteiras-limitados,. &
arelharia que .nu entrauo. na acanada da lndia, & coe-:
les smente se faria la ata guerra a el rey de Calicut,
qu.e ou ho de todl,. eu se entregaria sem
nenhua eondit(&o, eu Jae seria. despouear a ci.
dade & fazer sua anorada em owtra perte' que seria lto.
mayor que se podia fazer na Judia, peJo wuyto
credito que tinha nela de poderos0, &L fama e1n muytas
partes dela de seu peder ser i-nuci-uel,. & que
LITRO VI; CAPITVLO C:XXIII. 177
era 110 nlr proueito que se podia fazer c a get.e que
era ordenada fortaleza, & 1nais l} olo toruaua
t]Uer outras (} se podio antes seria muyto grarr
de ajuda pera se fazerem , porque ho medo de vere :a-
batido. taOlaDho poder como Jio dei rey de Calicut com
to poucos Portugueses, ho a outros
reys pera se defenderem & terem coeles , pnte11
lhes deixario fazer fortalezas onde quesessem : & mais
que pera durar sempre a memoria da n1uyto grande vi-
toria que lhe nosso senhor dera contra el rey de Ca}ict
estando to poderoso, era bem sosterse aque}a fortale
. porque se apagaua de todo, & auio de.
os mouros que seu medo fora dertibada.
Joo de lima se offreeeo ao gouern.ador per a ser ca-
pito dela, & a eom seus parentes &
,m quanto a guerra durasse. E ho gouernader pola de-
terminao que tinha rte qu.is se no que se derribasse
fortaleza: do que se & gente eomu espantou muyt<>r
quando ho soube, & diz io que no: se fizera mais se os.
vcero: & culpauo mu.yto he gouernador
Os do conselho que tal cousa acooselhar.o. E assentado
pelo gouernatlot que a fortalez fosse derribada, man-
dou a logo despejar & embar.couse, deixando em terra
Manuel de rnacedo co1n alga gete pera que a derri-
om minas que lhe mandou. fazer & aportilhala
algiias par,es. E quando se. deu. ho fogo s minas da
poJuora nas mais dela& n4o: pede pegar, pelo. que cayo
pouco da- & mayor parte dela ficou
}l eom a torre da menage. Do q pesou muyto a todo&.
68 da armada, & diz io que no podia ser o1ayor inju-
ria, ne abatinlento .d<>& Portugueses q. assi
lra fortaleza sobre tamanha vitoria . E embarcado Ma-
. '
Ruel de eom o& q ticaro. co,le , ho gouernador
Jlartio pera Cochim ,. ddo licena a dll loo de.
fasse. a Cananor acpanha<to de cert'Os catures pera.
recolhe-r algiia pouca de fazda q J tinha, Jlorq. ho mais
ho. ao cerco,_ & isae bo de.
_1

111 . DA BII'NBIA lltmA
tuga1: porll eoo qua1i todo lao tempo de sua eapitania
fuy de guerra, al_pode multiplicar sua a&eada ae
.gaa.tala, pejo que ficou muyto pobre. .
C A. P I T V L O CXXIIII.
Do f'" fe el ftfJ de Calieut dapo de despqada a foril!
kllta.
Partido o gou.ernador do porto de Calieut, 01 mouros
()Ue viro cair algs lanoa do aturo da (ortaleaa enten
derlo o que e-ra, & a foro E quldo a acharia dt-s-
pejada foy bo seu prazer muyto grande, & coele forio
.dar a noua a el reJ de Calicut, louuido mtayto ho con
.aelbo que lbe dero ele faztar acuerra fortaleza, poi8
.eoela lanaro fora da terra oa Portugut'ses, & lhes fize.
ro de1emparar a em qu ganhara tanta hoar.
ra que mais ai podia ser. E aa1i lhe dauo outros n1uy.
tos louuores, com l1 el rey ficou muyto snbt-rho: & aa.
ai ho ficar 01 mouros, & nAo smete os de mM
CMI de toda a I nd ia , 1a bdo coo o o gouemador despe-
jara a fortaleza de Calicut. E es&PI rey & senhores elq
cujas cidade el Rey de Portugal tinba fortalezas, co-
meqar!o de ter esperana que as fario & ho
primeyro foy ho Hidalco que lhe pareceo que poderia
tomar Goa, ou que a faria dttspejar c muyta
o que logo escreueo a el rPy de Calicut, dia&lo que
queria tomar explo dele: & dldolhe muytoa louuorea
pelo que fizera, pedindolhe q bo ajudaase com a sua ar-
mada pera coela a pt'r mar, porq taanb&
Meliquiaz capitlo de Diu ho ajudaua C(>m a sua arnaa ..
da: & que com poder de gente acabariilo de
deitar os Purtugue,es fora. da I ndia. Do q- el rey
licut foy ctente, pera o q ajuntou logo toda sua arma-
ela, de lj fez eapitlo mr hil mouro ohAmatlo. Pate mar--
car: & entre tanto que .ho socorro alio ya maadoolhe
. que soltaua oa par peJa. cosla Ir, que &aee quaa&a
LJ\f:RO VI CAPI'I'VLO aKSV. 171
guerra podesse aoa E assi ho fizerlo, porem
quis nosso sPnhor 4 ho Hidalco embaraado com outras
guerras que lhe mouero seus vezinhos no pode entender
riaqUeJa, pelo que no ouue effeyto: mas el rf'y de Cal
cute ficou muyto soberbo, & mldou reformar a
que tinha em muyto grande estima, pera JlOdttr dizer a
todos como dizia que oa Porlugue8ea J.ha deixaro com
. .
C A P I T V L O CXXV.
De como /ao gouemador Eytor da silueira cio
cabo de Goardafom.
bo a Cochim aebou ba nao
aoia pouco que de .Portugal, a cujD capite nl
1eubefto nome. E este disae ao goueroador, q.ue aque-
le aaoo parti rio de Portugal tres naos pera a Jndia , de
fJUe fora capitao n1r Felipe de craatro, de que no aa--
bia parte, nem do capito da outra nao. E vendo he:
1ouernador que Do yo mail oaoa de Portugal, deu f>r
A pe-ra irem c a .carrega es1as fJU8 bi aui!a, & despoia:
ae partio pera Goa . E como. ele determinaua de ir in-
aernar a Mazeate,. per a. da 'bi tornar cedo sobre Diu &
tomalo: despachou. de Goa Eytor da silueira c fama d.e
w a Maua por dom Rotlrigo d.e lima: & a ele disse em:
segrt-do, q ba esp&rase no eabo de Goardafu ate Mar-
o: &. nlo indo q.ue foe a Maua v se aobaua dom
Rodrigo, & deulb quatro nauios de q a fura e)t' forlo
Fraoeiseo de medoa, Fernlo de. norais &
Froisco de v.aocelos. E pa.rtido Eytor da sj.lueira,.
ho goueraador oosta do Malabar, pera andar
h i darmada ate &entrada de em il. esperaua
da ae partir pera a outra eosta: & I G{)a d.eixou
q lhefizess n1uytos eestos de olpo, muyt:os picoes,. en-
:xada ,. e1cadas , eadeas , & grlde soma de poluora de
bbarda, &-- despiugarda, & outras munios, porque
de 'ado ioba Dece&Bidacle pera ho. que determinaua..
180 D.l BIITORIA D.l . IKDL\
C A P I T V L O CXXV I.
Do q tJ Jorge oom ho Ar.d
Parqu.
Vinda a moulo .de Malaca pera a ln dia, lorge dal-
buquerque que esperaua por ela se .partio hn jgo seu,
porq con1o era muyto amigo do seruio de'l nl quis
ir nhil nauio Portugues, (posto que lho daua Pero
a1asearenh:ts) pori\ sabia qulo neceasarioa ero em Ma-
laca: & naquele jungo fonte eoele corenta & quatro
Portugueses seus amigos & criados: & indo tanto auAte
eomo P.orqu saiolhe bo A rei grande i migo dos Portu-
gueses' & andaua darmada calrelea' com vinte cinco
caturea muyto bem armados & esquipados, & leuou
jtoa si todos os lugar almadias, aq cliuidou pera ho
despojo do jgo. lorge dalbuqrque ll os vio fezse pre ..
tea pera pelejar , mandando eeuar sua artelharia q
doze ber((OS & bu falcilo , & rer1artio a gente na to)da t
popa, & na proa, & estando prestes seria as noue bo-
r.as do dia qudo chegou h o A rei c aua armada dando
grdea gritas: & pos se dabalrau@to: por(\ ho jungo no
podesse arribar sobreles, & cercarAno daquela banda
pola proa & popa , & comello de deaparar nele suas
bombardaa, & da primeyra bbardada lhe leuaro a ce-
uadeira c a verga & com ho masto: & daqui foro aa
bbardadas to bastas que parecia q chouio . E como
bo jungo era forte, & tinha por dtro suas arrbadas;
& as bbardadas ero de tiros miudos nio Jbe fazio ne-
nh nojo, & os Portugueses a eles muyto-, arrbando-
lhe n1uytos catures, & aoatdolhe perto de trezentos ho-
segundo. se despois soube con1 bombardadas&espi-
g:ardadas: & fizerllno aqui muy esforadamente, a fora
lorg dalbuquerque, Antonio de melo que mora em Bu
celas, Gomez do campo & Ruy lobo, i das portinholas
da popa mataro imigoa s eapingardadas, &
LIVRO VI .CAPII'VLO CXXVII. 281
F1'aRcisco boearro , & N iculao de s otador dos ctos
dei Rey, & Antonio caru.albo feytor da casa de Ceita,
& ho cdestahre do ju.ogo,. que tirauo da tolda com
dous beros , & h falco , com que fizerio g.rande det
tr.uio nos -catures, arrombando .os con1 morte de miuy-
tos i-migos. E freisco ferntlea leme, & Bas.tio r.odri-
guez marufitn, & outros a que no. soube os nootee,
que 4a proa nca estiuerio ociosos: & fazdo dahi Ju-
gar os tiros espedaaro muyta soma dimigos, q.ue .com
q.uanto mal recebio nunca deixaria de pelejar ate '.ho
meo dia, enllo se apartaro coesta .pertia que digo. E
.Jorge dalbuquerque nilo :recebeo .outra, se no mataren-
lhe h eserauo -seu .porque -se descohrio n1uyto .. E nis,tQ
gast,ou quaata -poluora .& pelour-os leuaua: & assi se foy
a CociMm., ORde ho goueraador que hi estaua aates que
fosse pe-r a Goa, soube a fad-iga etn que estaua ho jun-
go, & lhe mandou socorrer, & ja ho aocorrD no f07

oecessarJo.
C A P I T V L O CXXVII.
Do q aconteceo ao almoxarife da fortal-eza de MalUCtJ ,
indo pera as ilhas das Celebes.
Durildo a ambade antre dom Gal'Cia anriquez capito
de Maluco, & Anton;o de brito que ainda l eslaua.,
pareceolbes b de mda?em as ilhas dos celebes ., que
sam sessenta legoas da jJha. de TerBate, porq-ue ti-nha
por (ama q auia Relas rnuyto ouro, & pera saberem se
era assi mandarilo ho almoxarife da fortaleza em hila
fusta e panos & outras mercadoria-s, -com t)Ue tratas-
sem c os Celebes-: & 11artio na entrada do n1es de lu-
lho: & ebegado a ha destas ilhas foy b recebido dos
moradores dela, que sabendo a causa de sua ida, que
era bo ouro, recearo que por amor d:ele lhes ton1asse1n
a terra: & por isso determinaro de matar ho almoxari
fe & quantos hiilo coele, & tomar a fusta, parecendolhe
LIVRO VI. NN

t81 DA. BIBTO&I.A. DA INDIA.
que nlo irilo l maia outro: & assi ho quiserio fazer
noite estando 01 Porlugueaes dormindo na Custa,
que lendo 01 imigo mea fora da agoa aeordarlo, &de-
fenderee. tamb q fiser afastar os imigos. E toroada a
fus ta ao mar 1e fonto a ou lra ilha, 6de os no quiserg
agasalhar, n menoa em outra. E vdo q no auia ef
feyto ho pera que forio, determinaro de se tornar a
'fernate, pera onde os ventos lhes erio cootrairos por
1er gastada a mouqo, & por isso 1e deauiaro taaLo de
aeu eaminho q faro ter a hias ilhas q 1e chamo aa do
Meyo, de que nlo podero aferrar ueohia com a tor-
DJenta que leuaulo, & c as n1uytas agoags que auia
antrelas que correJo muyto c que a1 escorrero todas,
& ayrfto a h ii largo goltilo de mar <} he o que se faz
tre ho estreito de Magalhiles & as ilhas de MaJuco &
outra muytas. E como era desabrigado & os ventos &-
rf{o brauos correrilo ali muy medonha tormta com q an-
daro trezentas legoas en1 que muytas vezes se viro
quasi Jlerdidos: & hila noyte c a braueza dos 111ares
lhes saltou ho leme fora das femeas, & nunca ho pode-
ro tornar a meter, & esleuero em muyto grande pe-
rigo ate poJa manhail que se ac:haro jur1to de ha ilh
q seria de trinta legoas, ena q sayro dando muytos
louuores a nosso senhor por lha deparar: & ali foro bi
recebidos da geote da iJha que era ba"a & bem despos-
ta, assi homh como molberes & de fermo&os rostos , &
homh tio ho- aa barbas pretas & compridas, & ge-
ralmente era ho 1eu trajo bus panos cingido1 q chega
uo ate os artelhoa & ero de has paJhai juncas,
ealuo q ero mais a)u()s & l massios como olanda , &
eobrianse eom e>utro pano tal como este q lhes clJegaua
ate bo embigo: & doutro tal pano saluo q era o1ais del
trazio lafias camieaa. A terra. era muyto \'it(OB&
daruoredo en1 que auia muytos eoeos, & figo1 eomo oa
da lndia & inhames. aasi auia u,tas gaJiobas & al-
gas cabras, & era muyto fresca de agoas, & muyto
laoas & 4aua aJgU. Jigqmes. E soubero os Portugueses
,.
LIVRO VIJ CAPITVLO taS
-por acenoa que auia n1uyto ouro ao J)C)Ilente desta iJh
era to sadia que .no auia h i oeahi doente n alei-
jado, & auia muylos velhos, & a geate tinha paras
em que peseauio, & nauegaulo ao Jgo da ilha, &.cor.-
taulo a madeira c os osaos de peixes, & algs
goeses q yio doentes foro aqui so1. E vendo eles
.ho b gasalhado que recebio daquela gent.P., & por
serem os ventos eoDt.rairos pera tornar a Maluco se
dete:uerlo ali quatro meses, que tornaro os ponentes
cotn .que se partirilo, fazendo crer aos da terra que. &ii- --
muyto sua partida que logo auiio de tornar, q an-
-daao deseo,bri ndo terra , & chegarilo a Maluco a vinte
de bneyro do- 110 de mil& quinhtos & vinte seys.,
onde erio mortoa, & lbe1i nbo
didas suas fazendas, poque a viagean da1r iJbas dos Ce-
lebes era ao mais de mes & meyo ida & "ioda & eles
en' sete que ero partidos.
C A P I 'f O L O CXXVIII.
-
como A'ldlmio tk brito enlregou a, for_tiJkiKJ di. ilha
- T'rnate a .dom .
tras fiea dito eomo Antonio de brito & d Garcia
anrriquez se ecertarfto, que por quto A nt()nio de bri ..
to tinha comeado h jungo que se poderia a-cabar ate
A gosto, esteuesse por capito na fortaleza ate ento.:
& d-A h i por dite estaria e1n h lugar chamado 'foJoco
duas.Jegoas da fortaleza, & d Garcia ficaria por
to Ji.ure & desembargado. E como os Portugueses que
esfaufto com Antonio de hrito, esteuessem os mais en-
fadado& da guerra, & teueasetn junto muyto cra.uo que
..-a ho que Jhea mais.Jembrau que ho sttruio dei
desejauo de se ir daquela terra, &. por isso pediro a
Antonio de brito que os Jeuasse etn sua con1panbia: &
ele lho promeleo. E con1o sabia que d Garcia se. ho
soubesse Jhes auia dimpedir a ida, & lhes auia dembar
NN 2
!84. DA "HISTORIA DA INDlA "
gar a-s certidae. do soldo <} tinho vencido, tirou as se--
eretanaente antes que se t<se; & JKlUCO a pouco lhp
m-dou l leu ar bo seu fato, dando a entender que era
seu. E aecretamEtnt.e ruandou leuar os petrechos da fer-
ra1ia t.la fortaleza , & f.-rro, & chumbo quanlo pode, &
mandou diante quantos carri-nteiros & pode
auer.:. & assi poluora & peJouros, & tudo bo de i} lhe
pcareceo 'lue tinha necessidade, fKJ&lu que wia em quan
ta fieaua a do que leuaua. sen1 d Garcia
disto ser labedor, pori} Como 08 fJII4e t'S
tas cousas ero mais amigos Dantonio de briLo -rue do
&eruico dei Rey , daulbae muyto seeretameme. vio ..
do ho mes em Antonio tle brt&o ae auia dir
pera ho 'Foloco, entregou a fortaleaa a d Garcia sem
lto muro da banda do mar estar de todo arrado , & ho
da banda da terra por amear a mayor parte dele , & c1
h baluarte da mesma bda em altura de duas
& outro no tinha feyto mais q os aliceces, & a torre
da altura de xl. palmos c doas sobrados, &
do derradeyro ate ho telhado sem se no c ca-
de eaoas Jedid-aa forradas desteiras, & disto e-
. ro feytos os repartioitoe das camaras. E eslas ero as
paredes qu.e tio ho as casas da feytoria, pelo ll 011 por
cus & e-ttbns enfrauo nela-i quido querie &. assi se
goardaua a fazda dei Rey, & este euydaOO 11e tioa
dela-. E esta to grde & suotuosa obra foy: Ceyta etres
ino&, & asai se en.tregou d Garcia dela. E quldo Aa-
tonio de brtlo se r,-.y' (oranse coele tetk>s aqleaJ que ea-
perauo os leuasae de Maluco fazendo que ho acom-
panhauo porq fura & que logo k>rnari-o ..
Garcia consetio euytlandG q fosse asei, ma& ele
despois que Coro no 'l'oJoeo no tornaro anais,. nem
AnLo.aio de bFilo os maodeu, porque fulgaua de leuar
com panllia JJera bo= mar.

LIV&O VI. CAPITYLO CXDX. 286
C A P I 'r V L O CXXIX.
Dt, como vm d6 . Garcia que .Antonio de brito lia e nSo
queria dar os humens que se joro coe/e , mclndtM
'ornar ho kme , a1 bunha t tJelGI de ha nao
. Vendo d Garcia pa1ut algs dias, & que. no
uo os que fur c Antonio de brito, pareceoJhe lttal:
& porisso lhe que lhos tnandasse
pois sabia que ficaull de guerra & lhe er n1uyto nece
sarios, co1aa o que Antonio de brito des1D1uJou, rt'SJ.,o..-
dendolhe que b aabaa a 'lue tinha k
que Jboa IJJandaria: & que lhvs no UJaada&a logo por
aer necearios ate acabar ho jungo, &
Jeuarem a nao sa1acta Ofeauea 'lue lbtt ficara dianteda
fortaleza por ser agoas o1urtas, & esperaua de leuar
onde estau.a cooo fosaem viuas. no sendo doan
Garcia contente c6 al'(la repasta,. repricou pediJolbe
.mais aSJJerameote tl8 bouth q tinha:. duque Antonie de
brito se eseoaaua com palauraa wu.y frias: no que d6
Garera entendeu que lhtJs no queria dar: & tamb por
lhe algs 'lue ficaro na fortaleza que Ao-
tonio de brito allo auia de querer dar os bomea que ti-
aba & q auia de dtasitJtular c pal"llra& ale se ir &, Je.
_.ualos, por ittso que visse o que liMa e6pFia. E a.iada so-
bre esta certt'Za d Gar.ci,a teue aJ.glla comprlnJentos e
Antooao de brito pedinothe muyo pgr aneree qttJe Jhe
mandasse os q&e tiaha, represenlanoo1he a ne-
cessidade que t.iaha pera aetuir ei rey, & quito
ae perderia d.e aeu seruif(O 1-eudo ,. lembrdolhe que
JJo nio deauia de f:tzer, assi flOr sua fidalguie , co1no pcw
er tao <Jbrigadu ae seruio tlel rey. E ve11do q semttlte
A Dton to de 8ri l(1 rttspond.ia sem effPito , deu conta de
'&udo ae fei.toJ, 8t &O alca:yde mr k aos outros oiiciaea
da {Qr&a.Jeza k pessoas pFlneipais tl:eJa tlur cujo eoDSelhe
lhe fez hi tequerj.a!o e '}De }be aomeaua lodo& oa
SOO : Bla'PORIA D.l' INDIA .
l
1
ortugueaea que tinha csigo _que erio obrigados for-
- taleza reqreadolbe da par.te dei .rey de Portugal que I boa
desse fazendo sobrio grandes protesta\-ea. E mdou-
lho per hii e1criullo da a q respondeo q togo
.mandaria os & dilatdo de dia em dia de os
mldar: acordou <Iom Garcia eom cons.-lho dos que dis-
se da lhe mandar tomar ho leme, bbas & velas da nao
..aanGta Offemea antes que a teuuee , porq attm ela no
11e podia ii' & por ela lhe daria as homh q lhe tinha. E
tomar soubeo A.ntonio de brito, que quando
Yio assi atalhado fez Con1eibo com aa flUe estauo
& vendo que nio tinhlo erft que se ir, qlie Do
auio de caber no jungo, .por serem muytos: dt'termi-
.aarlo que fossem tomar a nao por fora de ar1nas, &
.que lbe fariio lente, bombaa & velas. E e1tauo todoe
tam danados da cobia das fazenda que ja tinblo, que
esquecidos da iealdade Portugueaa, com aquela vonta--
de se armuro, & tomando soas lanas &
& outras armaa offeosiuas partirlo cftntra a fortaleza de
eeu. rey & ctra 1eu \'a&saloa, c tio braao irnpeto co-
iJDo ae fora contra Mouros , fa*lo rldea ameaa de
-prisam a d Garcia , & de mortes a quen ho quisesse
defender, & coeate ru1nor passarlo por diante da forta-
leza: & com muyto desacatan1ento & diabolica
ousadia se foro todos meter na nao santa oremia, c6
grandes brados de pesar de tal: quero ver quem nnla
defende., que Jbe nlo tiremos a vida. Dom Garcia que
-os vio passar, & vio o que yo fazer agaatouae n1uy1o,
.porqua se Jhe representou quilto mal se aparelbaua: &
.por lhe atalhar mandou htl requerim@to a Antonio de
brito & aos que estauo coele, que no belissen1 co1.n a
nao, nem lhe desobedeeessem. pois estaua por capi lilo
daquela fortaleza em lt1gar deiRey. f:)e llortugal cujos
vassalos erdo, & mandoulho pelo ouuidor da fortl\leza,
.com que foy hil tabaliilo pubrieo que lbo pubncou. E
em acabando de ho ler, os que etAuiio co.m Antonio de
:brito se riro do requeri41JeDto, d.izeodo que.ao. conhe-
LIVRO VI. CAPITVLO CIXX. 287
cilo a d Garcia por capito se nlo a Antonio de brito,
eujo tempo da capitania duraua ate se ir, & q a ele o-
bedecio & nlo a outrem: & se d Garcia l que
)he 'irarilo com as eapiogardas. E torndo ho ouuidor
.coesta reposta, foy d Garcia aconselhado que mdasse
mllter a nao no fdo eon1 boo1bardadaa, pera o q seco-
meou de fazer prestes.
C A P I T V L O CXXX.
Da grde deltlulfa que ouue antre A.nttmio de brito '
dom Garcia : de oomo .Jnwnio tk brito se part1o
pera BJa.
Estando a couta nestee termos soube bo Cachil daroea'
& como ele era graode ao1igo Dtonio de brito acodio
logo, & foy falar a dom Garcia: estranhandolhe muyto
a rotura que auia antrele & Antonio de brito: porque
deixando ser antre Portugueses que tinho fama de se-
rem muyto cformes no de aeu rey sobre todas
as outras naes, deuialhe Jembrar qu a parlados esta
uo de sua natureza & tre homa ditfertes da sualey
7
& que co1neauo de cunuersar: que lhe lembrasse _em
quo n1 conta os terio vendo os desauindos &, postos
em taaJanha rotura. Do que d Garcia se, Jhe discuJpou
com lhe ctar a causa que tinba pera fazer o q fazia. E
lodauia como Cachil daroes era mayor amigo DantQnio
de brito que de d Garcia, & lhe vinha b ficar dom
Garcia c pouca gte pera ler necessidade dele, quis
ser terceyro de os concertar. E despois de falar com h
& com .outro, fez de maneyra que Antonio de brito Je-
uou a nao com prorneter de mdar logo oa homes q es-
tauo coeJe, que ouoca mandou, porque sabia a nece ..
sidade lj tinha deles pera sua vi age, do que naceo an
treJea mortal odio, principalmente por mexericos que
nunca falecem onde ha desauenaa. E 'do os Porto
gueses esta tamanha aotre dom Garcia & Antonio de.
188 A BIS'toltiA DA tNDIA
brito, trahalbaulo pela austentar asei os que eatauo
eom bi como os que estaulo cft ho outro, parecdolhea
que terilo delea n1ais necessidade , & farilo eoisso me-
)ihor aea proueito. E corneouse a cousa demburilhar de
maneyra que dos que eatauo com Antonio de brito fu-
iio pera dCS f;arcia , & dos q11e estaulo eoele fugio
per a Antonio de brito : & todos leuauo nouas de ha
parte a outra pera crecer ho odio ltrestes dous boms.
E de1tes teuerlo algOs tanto poder que pro-
uoearo a Antonio de brito que matasse Garcia: pe-
ra o q bo tizerlo hil dia i-r dimuladarneate aa
za, & nllo podendo fazer ao que ya se tornou. E sendo
di1so dom Garcia anisado mandou logo tirar &na deuas-
sa catra Antonio de brito, & 818 do Dlais que tiohaco-
metido contra ho seruio dei Rey. E aabeado ho ele, &
temeftdose de lhe perjudicar, bueeou maaeyra pera que
Garcia lhe fieasse puhricamente por imigo, porque
a 4euassa que tirau-a nlo fo88e valiosa: & foy fazer eom
hu-m fidalgo chan1ado Lionel de lima que era seu paren-
te que se fosse pera d6 Garcia, fazendo se agrauado
.Dantonio de brito, & dizdo muyto mal dele, & que se
-eonuidasse a dom Garcia pera lho matar: & LioneJ de
ltma o fez assi. E entendendo dotn Garcia ho ardil,
mostrouse grande amigo de Antonio de brito, & q se
algfta cousa fizera contrele fora pelo q compria ao ser-
uio dei Rey, & no por mal lj lhe quisesse: de modo
fi Lionel de lima nlo teue trada coele & fieou ho ardil
perdido. E porqu.e n passasse assi, & Antonio bri-
to soubesse q era entendido, escreueolhe da Garcia ha
, earta sobrisso, & porque lhe nilo a sustancia,
mostrou a primeyro a Martim oorrea alcayde mr & a
outras pessoas, eontandolhe ho sobre a q escreuia, &
pedindolhe lj teuess memoria do li dizia nela pera sua
justifiealo se Antonio de brito disaesae outra cousa,
porque assi ho fez ele despois q lhe foy dada a carta,
dizendo que dom Garcia ho mandaua matar por Lionel
de Jima como.seu immigo que era, & por tal.ho pubri-
LIVRO -\'1 ..CAPITVLO CX'XX:J. 289
cana. E flesta desordem & descoacerto esteuero ate.hQ
laoeyro segui-nte que. se Antonio de brito pa.rtio pe.ra
Banda escorc-hada a fortaleza -da gete & do
mais que disse. E vendo doJD Garcia q.u necessitado
de tudo, mdou a Martim correa q-ue fosse a Bda
& tomasse gente & fazda _ per.a a ,nos jungqs
a quaesquer nauios de Malaca que .hi achasse, porque
nem .eoJ Malaca, nem na I adia no auia lembrana
mandar a Maluco nenhua cousas. .
C A P I T v L O CXXXl.-
.
])e cttmo lts gqt,ernador Jna costa do Mala bar ''
achou mal de ha perna, pelo qf),.e se foy .a Cananor. .,
P .o gouernadQr de Goa foy correndo .a costa ate
Jlanane sem .. achar nenhs: paras: porque posto que
dassen1 no mar tinho e{n terra su.as atalayas .q.ue lhe
zio fumaas que dauo sinal dos Portugueses
na costa , . & metise por. esses rios oode se
E torn.ando ho gouf'rnadQr defr:te. de -Calicu t,
queymar ho lugar de ChaJe per dom Jorge de
& certas naos que hi estauo varadas: & eJe h9 f-ez as
si. E tornando daqui. pera Cananor chegdo ja pe-rto
dele vio passar quatro paras de Malabares que _se
taro da conserua doutros que yo buscar arroz. E qua,n:-
do os vio, sintio muyto ousarem da pa-recer sabea-
do que andaua na costa. -E auedo aquilo pol' grde de-
sauergonhamento, determinou de castigar: per a .()
que n,dou deitar batel & armouse, posto que
mal tratado dua perna en1 que t.razia ha chat.ta, & por
isso algus lhe dizio que no fosse que lhe faria mal:
quanto mais que ho gouernador da lndia no auia dir
pelejar c quatro Mala bares, que abastauo quaes<juer
capites de catures ou bargantis. Mas ele no quis dei-
xar de ho fazer to arnigo era de pelejar, & mais auia
de ser o que foy. E metido no batel com outros q se
LIVRO VI. 00
190 D,t B.l8'tOfA DA INDtA
meteria coele, & indo virAo algs bargaotina qUe forlo:
aferrar os paras, & 01 tomarlo matando quaatos yo
neles. E c tudo ho gouernador q-ui chegar a eles dai
uoroqado de vet a peleja , lt despots torneuae ao galeio
ftnde chegou com a perna muyto inchada & agrauada
de ir eh I p ate os paras, & tornar p ate ho galeio
IJUe fy cam.inbo de h ii& Jegoa.: & tbem com e ..
da& arma&- & do & loge aquela
lhe acodio. febre, k achouse te que -lhe foy
recolberse a Caoanor pera se curar & reeolhe0e
1e no mes de 1-a-oeyro deixAde por capit-o moor da coa-
ta Jorge de aueaeses telo, que anddo por eJa foy
ter com Pero de faria boea de rio de Bacaoor bii lu-
gar deJ re' de Narsinga , onde estaulo carregando de
pimenta cento & cin.cota paras Malabares pera Cl-
& os senhores doe paras ajutario a-li a pimenta
pera a ca-rregarenl sem serem aeAtidos doa Portugueses,
fJUe por ser a terra delrey de Narsinga que era seu a
m.igo no attarilo nisso nem os estoruarilo. E os que
estauo nos paras- ero quatro mil homa, de q.ue muy-
tos erfto espingardei.-os : & tinblo oe parraa muy bem-
artilhados. E posto que dom lorge isto soube no quis
entrar dentro por t-er pouca gente:- & esereueo ao go-
uerndor tl lhe mandsae maia,. q.ue como no sabia-
quantos os. imm-igos ero mandoulbe mais alg-a gente
de q foy eapito Dl()()f don). Iorg.e de meneaes, por quem
. Mcreueo a donl Inrge bJo,. que se eom a geate que lhe
mandaua podes&e pefeJar com. os immigos que pe!ejaa-
ie & se nlo ttue esperasse a.te lhe mandar mais.
LIYil'O VI CAPfTYLO CXXEII. ftt
C A P I T O L O CXXXJI.
De oo"to dom Iorge klo pelqOIU com os imrnigos t19 rie
U Bactlnor , de como 01 desbaretau.
Chegado dom Jorge de tneeeea OOcl de Ba ..
oodestaua doo1 Jor.ge telo deulhe ho regia11ente
que lhe mandaua ho .gouern.ador acerca de pelejar eom
IJ8 immigos. E quldo do-tn tOTge :ho vio, disse que no
ee p9dia goardar aqude :regimento por no auer temr
peta se leuar recado ao gouernador, que os im
.migo .pera partir ao dia seguinte, & era .for((ado pele ...
jar t:odlea & defenderlhe a sayda, & por isso ho. pes eot
cselho em que se acordou que se deuia de eom
nlo ero por todos mais de seys centos 8
aquefa noyte se fiztrAo Jlrestf's encom-dandose todos a
fl08IO senhor, & toldando & embandeiratJdo seus bar-
gantis, calures & bateis em. que auiio dtrar no rio t
em q entrariln ao out.ro dia .em rep-tar a
aar faz6do grandei alegrias .de & gritas, &
em pouco tOJ)8ro '-''<>III ()S i mmigos l} deciilo com
a vazante dagoa que acahaua ento. E os l
1
ortugue
wes os wendo comee(aro de desparar muyttts bon.barda
das ludo de fumo & de torues. E et>no os im
migoa nilo esperauo que efe.e os .fosse-m corneter dent.ro
tio rio quando os virtlo de sopito: &t de su(lito ouuiro
esptosa toruoarla de bomlYc&rdAdas & escurecer
ho dia cotn ho fulllo cuydarlo que os Portugne
&ei 'hBo tinhilo conto, medo fizerfto logo volfa po
lo tio & judado$ da enchente & dos re
motJ fugio quanto podilo, indo os Portugue.ses npol
elete com a mesmA pressa, liraudolbE-s coela com eua 3f
telharia, com .que os foro ate onde ho rie
corne-aua de ser baixo, & ali comeatoo dencaihAr
dos para6& como do& bargantins Portug1eses ,
fiOMld hila pgr hutn c.a9o 9Ukos pelo oult:C>: porem oe
00 2
192 DA BIS'I'O:aJ.& D.&: INDIA I
immigoa porlj os Portugueses os no aferrassem asai co-
mo encalhaulo fugio Jogo pera terra que no .ousauo
mais desperar. E era 11era louuar a nosso senhor de co-
mo fugio sem vere de que, porque os Portugueses erio
tio poucos .como digo. Os oauios Qlaia leues qae podio
nadar , assi dos imigos como dos Portugueses Coro re-
mando ale onde ho rio eatreitaua tanto que se pauaua
por hila poate , & ali eocal,haro- todos : & doa nauios
Portugueses o chegaro maia que doua bateys em que
yo an1bos os ds lorges & quatro. ea.lures, em que _auia
quasi neoha gente pera a muyt.a dos immigos- O que
eles vendo cobraro corao , & fazendo rosto aos Por--
tugueses de lhes tirar -c sua arlelharia &
grde suma de freehadas com q. os de ferir
priucipalmente no batel de d lorge 4e meneaes, que
como vio i} os. immigoa loroauo sobre si; porque Jbe no
matassem a gente os qu.isera aferrar, & chegouse a bo-
te de .. E dom -Jorge telo que vio mal ti-
do dos immigos & que. de eada vez auio de mais,
.porque recrecto os euiros dos paras que ficauo atraa
encalhados , par..eceolbe que era doudice aferra los sde
& po11cos como er: & mais no Jbe socorrer oa
9Ulros Porlugueses q.ue ticauo encalhados, &
J.he n1elbor tornarse pareies pera despois tockls juntos
pelejarem eom os. immigos . E fazdo sinal de 1eeolher,
1ecolbeese: & ae de hua poata por vazu a ma
r ficou. em seco jto de paras doa iaamigos que
ali eslaulo em- seco, que vend4i} os Port:ugue-
le& daquela maoey.-ra aeodiro logo co1. sua arletbaria
por terra desrarandoa oeJes que no se 1.KM1io valer to
bask)s. ero os. peklu1os,. &. hum deu ao payoJ da poluo-
la dil. catw- em: que se acendeo JOgo que bo q.ue_ymou
lodo ,. & a gete .se saAuoU: aaltdo no rie. E esfuraodo-
ae os. immigos coeste desastre,. pareceolaes- como ero
pera a pouq!Uida.de dos Portugueses, que no
BQmeote os podessem matar mas q os k>maasem.s mos:
k ado mu.1to g.raodes coquiadas,. & desparaodo laola
.
LIV.IlO t9t
-ioma freebas que tirauAo a claridade ao .sol
.JaDCtaranse no rio, & ooo1pendo pela agoa se
. a eles . O .que vendo do&B lorge lelo come'iou de esfo.r-
ftar CJB Portug.ueses, qtte :.<fe wuyto esforados. nuyta
no quisero esperar os in1migos nos nau-i os& for.nos
receber com 111uytas espingardadas, & comeouse an-
treles ha bem aspera &L pr)gosa petj& pra os 1
1
ortu-
gueses -por _quo poucos ero. E se nosso. senhor Dlila.-
grosamen.te os oo:l.itirar," danlol.hei inarauilh.io esfor-
o per a se defendere_m no podero esc a par : & tfts
.pelejaro to. esforc;adatnete com. ajuda d1uioa que fi;,.
zero retirar os imigos per. terra 11caado oo rio algii
. -mortos, de cujo sa.Dgue. & doulrQs eridvs a agoa
de cor de sangue, & dos Por,ugueses- tambem forh
muytos feridos, & postos e muyto trabalhe
... despois de cessar a peleja,. porqae de t.erra Jhes torna.
.ro a. tirar os immigos. somo. da.ates, & fazio J.bes aouy
dno tirdoli;aes eomo a aluo, & eles flo se podio
.daJi bolir por estarem em seeo :. & se aqu.iJo durara ate
.tornar a. mar no ficara nenhum viuo: mas .. qu:is nosse
11QDhor. Aaquela coojii"o acertou de chegar ali hum
eapito- dei rey. _de Narsinga. coo trint mil b0ms
ya recolher a 'en.da daqYela comanca ,.. &. ou.uindo be
estrdo da a:rtelbaria & as grita& dos immigoa t chegou.
.se a ver o q,ue era : & com sua Gbegada\ es1euero
immigos q!uedos k se furo.,. sbendo de.m lorge
.telo como aquele capito eJa rey de NarsiRga,
doulhe. dize que no deuia da cvnseatir q:tte .aqueles
M.alabares pel .. jassaan eo111 os- Portugueses na. terr dei:
rey de Narsioga
7
pois. er.a. aaiigo dei Rey de Portugal.
A q ho capi-t8 respondeo que assi bo faria :. & por
g-ar. naquele iaalag.te & no &aber nada: deles estauo
. 'ali. E oast;igaodo. de palau.ra os capites pelo que
fazilo ,. os fez tneLeJ. pelo ser.to c sua gente. E os
ForLugueses ficaroo desapressados, & acharo que ero
mortos corteola deles . E delurminando donlt lorge telo
d.e os Yingaf, eoJQo OJ tempo ... loroouse boca do rio &
191 B& Rft'NUA BA
eaperar 08 im .. igo quando ayeaem, &, r. em terra
gflu dartelbaria, porq .. e Goelas & com a arma-
da que tinha aa boca fiaeue &CMI imtnigoa, & aaa
doo dizer ao goueraadGr o qae paaaa ,
pregutar o ctoe faria.- . ,
p
.
C A P I 'f O L O CXXXll.f.
. .
... .

De *',. dom de Mmtflrl.
;Q.aando recado fbY ao tir:ha ja-
1JB' nA suA JiRrna, que Mle tirauie ll ft}da d todo
todo. o qe ele COIRO fiel Cbristl.o .que
era tirou &to 'sentido da1 Oousas mOdanaa; & entend.,e
-as spiritaaea ooafeua.ndolle de tteua pecttadoll 0 que
em alo costumaua faser a mi.ude, E feytoa todos os ao- .
de a alma dA se despe-
. di r do corpo! & chamando h o de 1-eau, & de sul
gloriosa madre de '}UlJa era muyto letwto spirou Pltte
eefor((ado oaualeyro dia 4a fie nbssa see-
nhota do anno de mil & lt vinte seya, k foy
eeo eorpo ierui,ado na 'igreJa tle muyte
grande sen.tidlte> de -todo, principaln1Dte dos que er"O
amigoi do seruio de Deoa & dei Rey; porque sabilo
l)ue perdilo nele estas dua11 coltlas htl grande xecutor,
fJOr lbeiu tter delas mu1to gtda a-iiligo: & que tod
seu pensamento & cuydado era #seruir 8 Deoa &
e! Rey, em tanto qns isto lhe tiraua ho cmydado de
hua
4
q a..-l!do dous annoa que estauR na lndia
& oo .tdo bs dous cargos como tPue nAu tinha de &eli
etlusa afg6a: como se vio elaramtnte, flm hlll the-at!h._
rm na sua buet.a maia que nt1oe .fattfio na
moed portuguesa seys centos 8t Retn tBenoi
ae lhe deuia dinheiro, Rem ho 'lirfh t11aftdkdoa olltrai
prtes empreg:tdo! que posto que ean Por,ttgal qulfl
prtio Jleta a .1 ndi.a veRdesse de 1JU& faendo &
use suas reodaa 4le mio ttua' .b6 .elllpNio ,, cu&
.....
- ." LI\'RO CAPITVL CX.XXIIf .. -: 2!J
mo foy na lndia & vio que no se podia seruir el Rey
eom ter cargo Q.e. trat.QB. <li. deixou IQgo, & gaslou isso
q leuaua sem mais querer aquirir outro, dizendo que se
l'iuesse que. el ltey .. seu senhor the. faria lnerce' & se
morresse a faria a seus filhos. Foy muyto
eto nenhil medo conto .se. ve ou batalhas & peJejN, eQI
f)Uese -achou .oaJadia de Sr goueraador, &em
u\frica aatea de ir lndia.: &.atai como era
era .anuy an1igo dos homes ean que auia e1for.o, & lou-
\taua ol pullrieameole ,. k faaiajhes merce de
ou de
4
oiieios .seguda.era a. quaJidade do leyto que fa-
aio. E deste e1;1forcco tinha naturaln1ente lhe vinha ser
o amigo de til a hoarra que no ao fria fazerJhe nioguetiJ.
cousa que fosse contrela,. o que se via claramea.te, que
dizendof.e .llo vilo -zey d Vasco da gama estaado e.fli..
Goa algas palauras de se agasto11: .lb.e Uiese-
.que J.be n dissene aquiro, _por-q_ue em Portugal nl'.
auta doua bom& como eJe pera .bum grande
enhor que lhe. no f:aJaae m.uyto bent . E h o iso re1
eotno er.a prudente .& Yio qe d. Aarri.que tinha
ti estar agaatado polo que lhe disaera, deitol1 ho feyto a
&ombaria, dizeudo . a algiis l;idafgos que hi eslauio qoe
lhe acodisaem, q'ue ho queria n1atar dom Anrriqile, &
isto rindo. Foy to em f.aaer , nem.
e4io, oe1n teo1or, 11em. Mie t.or118ro q.ue a no
de quaes quer pessoas. de qte era q:ue se fi ..
sesHe , & por isso toy .mal,quisto dalgas tialg.os da fn
dia de que a fez., .li. dizio mal dele.. Foy bom.em .de
boa estatura & n1embrudo, de rosto hem proporciODado
foy de & d.iworeto. Era.sua &t.e1er.minaQ
toDlar D1u , .. .&L A.dern , &. fazer guerra a&B DJ.Qu-..
r()8 : & &I& i Ue&nle eJea lllUf desa.Jiuados por 8U3 morte
.
.faz fim .ho sers.to libr,o da historia. do descobri meto &
quis ln da Feyto .. Por Ferno lopez de Cas- .
tanheda. lnprees6 em a muyto Dobre & semp1e leal cidade d_,
Coymbra per lolo de barreira empremidor da vniuersidadv. Aca-
\)euse aot j. 4ial m -de Fel'eiro de -D . LI III.
,

' . .
. .
. .
. . .. ..
TAVOADA
DO P R E SENTE L I V R O ..
CAP1Tot.o r. De conN dom Luy U mmes111 mpila
mr do mnr da India foy socorrer a forttllaa Dor-
.,.u.w , 4k como.parlio pe,.tJ :Malaea Mar'i Aloruo
de melo coutinio. - Pag. 1
-CAP. 11. Ik comt1 /ao gotttrnailor dru o capittmia ck Chaul
a :Simo . tlandrcuk, tiiLloll goardar .o coita de Cam
ba!fa. I
CAP. 11i. Do -que aconCet:eo .a Martim andando
' 4.
CAP-. 1111. como dom Luys de f!IMfJIUlj hia em ocor-
ro Dormu chegou IQ, tio :que fes. - .
CAP .v. De como d. Garcaa Iorge tlolhulJ':lerqut!
chegarlio.s ilhas de iln ilcr.iJ!pio des#LJS.illuu. 'l
CAP. VI. De como Fernllo de. magalhes foa crer ao
Emperador Carlos re.y de . CIJIIlela que 1lhtJB de Ma.
luco ero tk sua .conquista ckcomo foy descobrir. 8
C-AP. VII. De, oomo Ferno Ele magalhts mostrou hum
-re.qimento (/U'I! leuaua do. faleyro se ronhecer a ol-
de kate a oeste. E o que hum astrologo que hitJ
.na frota os pilot,os de/o acordar.o. J 3
C-AP. VIII . n, oomo tk ,llagt!lhu passou llo
trtito de todos os Btlflotos kr ilha tk Cubo:
,de como foy morto em lra batalha oom dous
outnr .ftrNe. 14.
CAP. 1x. D.a treyo que _t!l rty. Cubo fe tJOsCasu
_lM'008 em que .matou muytfJ& dtJ.les., de oomo. uea-
. pama fygtini!a . E do .que oU 1&egarem. aa i-
lha de Tidre h'ia das ilhas de Maluco. . 17
CAP. x. De como el rey foy ometido dos cas-
. telhano.s con1 .amizade a no quis, de como car-
regaro duas naos de crauo hila foy ter tJ e'Panha,
outra . tJ4sprJ.is de _.partir arribou. fi Malucp. t 20
TAVGADAi .297
CAP, x.i. D1 txmio Antonio de britxJ dom Garcia tJnrri-
se pera as ilhas .de , da dis-
ilata itkm. .' . - 21
CAP. XII. De como Antonio de brito assentou c
.tJ my dei rey lk Ternate outros reys : de co-
rno comeou a fortaleza de tam Io4o de Temate. 28
CAP. XIII. como Mr& .Afonse de mela cowiuAo o/le-
gou aa China a achou de guerra. 30
CAP. XIIII. Dt como Martim Afonso de melo quisem tpr-.
nar a a pas com os Chins .no [KJ!le. 3 1
.CAP. xv. De como ardeo a nao de Diogo Je nvlo, oa
1 Chs tomaro a nao de Pedromt a a
tlfUIJtos ellauo denro. E de como .M4rtim Afonso par-
. "io pera Ma{llCiJ. .3 3
CAP. xvr. De como elrey Daehem cercar afor-
taleza de Pacem , de como lhe Martim
.Afonso tk melo. 3
CAP. xvrt. De como 1e perdeo .tJ nao de dataide,
onde ele morreo com outros. E de como ho gouernador
-tk acodio 001 no1sos. . . 3 &
CAP. XVIII. De como dom Luys u Wrnou pera a htdia,
'tla ltldN que passou. . .. . . . . . 3 a.
CAP. xrx. como por morte de zabatl,m, Raix
sarafo " 6 riosstJ forlaleiJ4 ci) mlo de Ao ma-
. .tarl os motcrOB : como ae tornou a :pouoor a ci-
. dtJxle Dormq%. . . . _ 39
C.AP. xx. De coJ1W dom Luys de Co-
-cht cerltJ8 velas pera 4iuersl16 par&e despoil se par-t
tio pera ho estr.eim. . . . 41
CAP. XXI. t:OinO pera kJ..
:. mariJo mouro .de Dau .i'lla.gaW a BasiMi,o de ,.a-
ranha. . 4Z
CAP. De .como o gov,tr.rrutlor claegado a Ormuz sol-
tou .Raiz zarafo. . 43
CAP. xxr1r. De como d .Luya inflo pere .dar. cida.de
Xaellha J,,sptjaro mais .q fez atl;
tornar do estreito. . 46
. .. .... .. , .
LIVRO VI.
PP

AP. XXIttr. De te?IIO doa lk li.a ptlrtio- ctmtf ..
nktJ da de Pre.tc. . 47
CAP. xxv. De como d Rodrigo ch.J d QWCe cfo Pru-
jo!J. t-9
CAP. xxv. De mruo ho P,.t,. mNt:Mu eltttrtwlr I. an-
baisudor raio 1/ad J(afru. l
CAP. x-S\"11. Jh c.._""'"' Redrigo /'IU ao PrtlltJ
. ,.
Joao. o
C.& XXVIII. Dallwigat ftlC tiUI6C G8WC lf11Jt Guhrt.N lf-
lWil& Rodrigo. . D8
CAP. xx1x. De conao Ao Pr.ata flilm Rlrigo
di lima. . ti I
CAP. xsx. De aaDio d Retlrigo partio lle eorM .Jo
Presle, Ja causa porque 'ornou tla. s
CAP. xxx1. IR cato dom Lup ia carJiou ,.rtir-114
corle do PrcJtJe. e> a
CAP. xxxa1. De como foram morto qumre I
E de CotnO IJIJ Luy tlc IMtteiCI .1e part111 di
ti8
CAP. xxx1ar. De eomn dorA Rodrigo 1an1011 a awNJo
P,-.u,. ,_,.., a .
C.aP. XXXI III. De eomo d Luys enawr Mqu_,.. Do-
fa,. , eheggu, .a OrrMata; - '2 1
CAP. xxxv. De lt818u -t:om
;, jiJ.u fl'l'aGI Da 7 S
CAP. xxxv1. Dt como httJnio faltyrofDJ ln' a Cdi!fa-
11 Dlptt: f ' - i
c* ... :lb.1J9tJ . Do f aataDJ..ete porfMgatMtf ... fia
t nno f A11tonio juleiro mdaus perli LW&bNe. 16
eiP. SSXf'LJa. l'SS O fotf .. i ,...,,.. eiS' OB. trn Ptlt-
. a.g ... t f 'NtJU- IIG pGrao, ,. reaaiia 9"e IJw fleu
ttoe10 .e11hor _pero, etcapare''' da morte. 7 8
e.aP.. 1k oomga fokY"J WnewpefPD fJ
lntlia,. do fti.CO' ao1 &Tu qaw c ..
flJulJo IJOM ,.. Jleq:tW - 1)
CAP. Dt u ...,....,.,Aano ,. ..,_ Je
Pwdc flc &llc,e. .13
,
.TAV0.tM.
C.P- ZLi. Jle Ql ..... t.{a
. tk que lt,itJ, ptra &ponha a Ma.lu-
co , ,_.ada Portuguau., . . 87
.C.P. x.r.1r. De a.JMO os moWYJB da ilha de Tidsre, ma-
taro .,., tattf,OB- Pelo
o 4trt de. briiB , . -t 11 RtJ.Y de X ido-
. re. . . . . . 89
CAP. XLIII. De como d .,je c.Cre _Q ok,dien-
citz tios rey iM ZqrMbar. Pcmba as &lhas de QtUJ-
. rimba que lhe . _ ... . . 93
CAP. XLIIII. Do .Antonio galuo fes em Coktgone
lorarStltJae f1Cr.G Jll..-bitfae- , . 91
C.P. XLV. De como dom Piftt tM c(Jitro. chegou a Goa
. + sw f1ervlt a Jlillt . 91
liLvr. De ccrmo lw goueraadfw fiiGIIdtlu. Bt.alwar
. pessoa _por tfnbaixado'r oo Xeque 1 00
.CAP. xLvlr. /h .como i 1imael sem der
. &' pes1oa : ele corno hum fil/to lj
. sucedefJ ho . .102
C.Att . XLVIII.. D.e. ftCNIIO 18.. pJJnio 1uJ f0161narJr p_et!G a
lndia, t de &CNIIQ cegarlig tB ,.,_ de l'ortugal . 1 O.f.
CAP. ZLIS. Do 4 m:ontt&eo a dem Pedro .di tXASiro w J
'" Antonio galuo enz Calicut. . _ . . J 06
. m. . De .. coma el rty .awMIJatee o forttJle
ae Paetm. . . - . 1 07
.VAP. LI. Jk. eolti dtm& J.nrc a/
lal.m de . . - . J09 .
C.tP. Lri. el rey dtBinUo mcmdoufa.er.!}uer-
. ra 4' d-e .como foy mono Anrriqtu.
tallr.o6 : . 1 JO
CAP. LIIJ. De como foy tomado h nauio na cidlltle tk
Pio, foro rhaf'los. algdjs Portuguesm-. . .111.
C.P. \LII&J. De roiJtQ felf . .A.ndre. tk ne po:rto
Po W .aut,-,. . . 1 fi
LV. /Je COft'lfl d $&/to f" d .Jnfrmio r-
r.*Jdl8 fot:b mot:kll t&. d8 Pao., .!f- lM1 fay ((j.
{
... GT.6. :ft'"....... . . : ' . . . . . . . . . 116
PP 2 .


BrO 'I'A'YOADA.
C., Lvr. De cmno Torgt dalbuqutrqat mandou pedir
fiO goutr11ndor dn lho ttlatldou. E de
co1ncJ lw 91JU'-rftttdor l,u,.rntlr a Orml! 1 18
CAP. LVII. como partirlitJ tlfjto rttlfiB; eormta pa-
ras, dt Oilicut carregados dl'speciaria Mrca. 120
CAP. LVIII. De CtJmtJ os mfJUI'oB Binllo queyJ.,laro
ntJ purtu ck Mala,:a ho nauio de SiJno dah1eu ma-
, tar4o quatilol estaulln eMk. t2l
CAP. LIX. De crJmo lmnou no borra de
Bi,,iio duw carauelt$ do de doln Garcia

1 2c\
CAP. LX. De camo el rty tle BUJo Ma-
laca por mar por terrtz. . 12 7
CAP. LXI. De co1110 Mt,rtim Ajon10 de 10010 fiJ'f /flflt!r
guerta o cl rey de Binto, orM reys de PiMJ f- de
P.atat1e. 129
CAP. LXJJ. De como foy_ eomerada G gtJerrG 4tre 4t.ro-
nio brito el rey d1 Tidort : de cetnfl foy mor-
to Jorge pir1ttJ da silua outrOB. 130
CA.P. LXIII. Do que aeotl&t'' a .Martim aforutJ de tM/o
ju1ar'e , comeeend. h hlgar de 133
C.&P. LXIII I De oomo fm; ftritlo Jt'mnci!ICo de IOIISII-,.
outros Portuguestl. . . J ;i()
CAP. LXV. De cDmo fJO! indu11ria de Martim eorrM ;
foy tornado ho lugar de Mariaco. J .i 7
C.AP'. Lxvr. De como rwoaeguirtrlo Martim corres
. Cachil /Jart,es a guerra tr11aro tnuytos lugsrea 'Jlle
el.rry de tinluz na ilho .de Ma9"ietn. .t4l
CAP .. LXVII. De Martim CacAil d.rtJt
destruiro ho lugar Doyt1ne , V se. a
ftate.
CAP. LXVJ.Jr. De romo tl rtg dt Titlore pedir
pt!JH' a 4rtlowio .de !Jrito :. - ek I hnt ntio q11iB rlar. 146
CAP. LXIX. De corno el de Calicul comq:o11 de. fatr
- guerra tJa_{ortalt!!lJ dU.Si,m,lndunate. . . t4-S
CAP. LXL De CMJlo m moaro.r N11yra tk CiJlrcatcoJtte-
fQ,ro a guer,.a c d lo4o de lirna copitGeufurUJleaa.148
TNVOADI. 101
CAP. como d YtutxJ M gama cotfe da Yidi-
gtleira alrnirDtlte do tnar indico ptJI'"tiO de Purtugal
por vrsu rey da lndta, ck corno thegou l. to2
CAP. LXXII. Dt como lw I1G "J gou a UJchim,
do que Je. . r lu
CAP. LXXIII. De como GerlAiimo BOUitJ foy gfJGrdar a
aJSta do Malahar. . J K
CAP. LXXIII I. De duas grande1 vieor;, quedom bwC te
lo uuue dos mouros de Calicue. . 1 8
(.,AP. LXX\'. De (omo creceJ-,dtJ a domfll doviso r8y en-
. co1nend(ju a gouer11atlfa a Lopo vaa de aarn Payoca-
fJito tle CJcht .. ,,. J 60
CAP. LXXVI. De cou&o dom Dauwt de mmnu, chgou
a Cocl,inl. . ibid.
CAP. LXXVII. De como d Duarte de mtnese mtregou tJ
Jndia a Lopo vas de sam payo em norne do Wa rty:
de cor1o ho viso jaleceo. 1 ti4t
CAP. LXXVIII. De con .. o jOy aberta n, primelrtJ sullcel-
saru : e11. q se aeluJu tlotn A:nrique de ltleRtKI por go-
we,notJr. , 1 66
CAP. Lxxax. De como d 1abmdo que
nador.., 1e partio pera Cochhn : do qut jn primtg
ro. Jti9
CAP. LXXX. De como d .A,.rriij de menese1 pekjou com
ha ar.1nada de Calicut tomou peras,.
omo ttiau enjqrt:'IW Mamt.k em Canatwr., J 7:1
C&P. LXXXI. De CtJmos. requeriJt11to dei rty de
mtitiou e gouertador queyrnar hfa peuotlfo de tJ'UJIJ
ros de Caliilll per Eykw da 1ilatira. 1 7 t
CAP. LXXXII. De curtto vettda el ,.ty de Calicul quo. mal
lAe tltWtl eanleHo paa e dom .liKitJ de ti-
tna. 17
CAP.. LXX:X:tit. cotno ..,. gertenanJor foy ttr a Calicut,.
BtJuhe a que rey queria; rlo que nsptJn-
dto. 17.6
CAP. I.XXXIItl. De eomo Aogou.,.,adw da& etn Panane,
da deMruysGu '"e Jca. . 11 a
. \
101 .YAY8A11 ...
C.&P. De &Wmo e gotatrnador qutywallr
CtJ/icu& por liam leo M li , *' da que l/te GGJn-
J 81
CAP. LXXX'VJ. 181
C.&P. LXXXVII. como o gouer:ntJtlor -asli'Mu e6 .. CtJ-
tis f"*' de pelljar an C.ulde. 184
CAP. Lxxxv111. De eomo ho gouacltr .du6amtoa 01
.aur01 4JU ataatlio em l.lJufae. . 187
C.&P. r.xxx1x. De como for*J Mdaa .....-.aogaucrna-
dor cltJl DGrmua tk RtM. sarafo ; Jtk quei.rru-
IIIU tU DiiJgo de mdo. 191
CAP. xc. Do qt/:_e de lmt01 te rie de
.E de como ho u rtJtdluo n C..
eh, dupaclwu a Pero mtJcarenhtu ,,. iJialll-
1M
CAP. xer. Do ij fa d6 Simtlo de ,. .. ntiJtc
como 1e rt!colhco a Cocbifll. 19 6
CA. Dnl. De coeno /oy morlo ClwisteulJo. de lwiiD , 4'
outro dubarllltJr'- o dt DtJbul. too
CAP. xc111. De h milaqro1o q foero . .,. .Portu-
gauu n11 ilha Ct!ilfo. 101
CAP. J:CIIII. Do li 4;ntonio de nua ,.. no
eabo de Goart.ILifum 4- Xael. fA03
C.&P. xcv. De como Martim ajon10 de fllo.jusarte- tJM-
gou ., illuJ de Baada. 2041
CAP. xcv.r. Do ij ac4&eceo a JA GarcW anrjflr: a llar-
t aflso de jtutwl tUJ ilAo tk BlidG. IOf
C.&P. xcvll. De como t!fn de mpitlio
mr do mar de MGlaea COM IJI"Simmtl :
d eomo foy morto eom . tO'T
CAP-. xcv O. como ot Portugaan que aeapano da
hatalluJ tornaro a Malaca. 210
CAP. xca:. Do lj Laquuirluno jerl ne OJLur: . - de
crnno ,,e foy pera Birato. . _ 211
CAP. c. como Baltesar rtJpt!IO Alvaro
lle briJo Laque.aena .el de DriJ-
guim. . . . jll Z
TAVO*DA. -01
CAP. 01. De cOttHJ el rty de Bilt,o.. ajQ""
,.il a Ma/t:H;a : !J- CJ 1eys 2.1 7
C ..... Ue ctmu Peru j()y eaLTtfJIJA dat:a-
J'ftlJ#tW dB Mulac;(t. & z.L
C AJ'. t:lll. cw1,o .d6 Gor,'a anrrique t.jorla-
de A1luco-
CAP. (;IIII. De umo enWado lia tiltltnto -ti reg de Cali-
CJ.tl mar1dou jazer yuerra '' d lau de limo. 22-4:
(;V. De CCJfliiM l.m.tniva de Ctf'CfJ.r. ti
jwcalaa d-e Clillal pttu AlGB e116ncia1. 226
CAP. cvt. lJe CCJfllfJ dtS'fJ(JIS de el rty dt CaliLul 1er Jla
cidade dom luluJ ll.e la'''" qauintou u11 da jtylfj'li4
i- 6lmazerr. 218
CAP. cYil. Le como dclfMU de se dDM lDio reeolher 114
. Jorialt%a, us BICal CllfiiKial !J- co-
de IJt.ter a jCJrtaltza. J3t
CAP. cv111. De '()'''o u1 .,,,,,,igos . ki1a
tJiilort-oda. 233
C AP. c1x. De omo d lfNio de limo pedir
1'9 flfJ 9 tltu rlaetmltM.
CA.I'. ex. De CtJ,no u1 i''''''t9os COflle{llro de h
. . tfortultsa, g de .f:QW}'Jy .. 37
C..&r. c:x1. De 1m0 CluilkJu6D jlj${JTie a C,alicuc
g NG Jorlnleaa c 01 que .rD ccele. 23-B
(' rAP. )( De '" gouerft(jQ1' Jnlll,fiou mau .IOCfJr-
..... --. J,JW.
CA Jk J88I migel dCJUf
,. .d c:othO jiJy k U'i
C A. lut. IJ COIILB jfly pw, rnan.tQ _rn-;..
!JOI s&
csY. De eeme Jem Joo fes fi.D solJre
Ao '""r ... ,,,. .. -A'-' _gue u j'oJJri-
ecnccto. : . S48
C cxYt. CtJ'RtO qtJ.erttlo tJI moro1 eMnhiJ,,. ajfJr-
telao -' l&Qal ..... de E.ampo jurAo ao
(' A. cX"Wft... De C41trW d<Jm Io6o jiJJ por
. WIIC'fNI:. f#/)'t
10 TAVOADA.
C.&P. cxvtrr. 1k como os immg01 tomar4o o partJdogo-
ko com tJ carrega que kuaua. E tk co-mo cuyddo el rey
tlt Calicut li dom lolio morto ho mane/ou 1aber. l&
CAP. cx1x. De como os fmigos 9ueymar hum
baluarte ck madeira daforlaka no potkr4o. 169
CAP. cxx. como ho gouernador 1ocorreo a _fortaltsa
de Calicul , do conselho que teue sobre pel9ar con&
01 mouros. 261
CAP. cxxr. De como dom loo de lima thu h.fl r1bme no
arrayal dns immigo1: de como ho gouernador Gllm-
eou de peltjar coele1. t66
CAP. cxx 1 r. De como ho gouernador peltjou com os immi-
_901 ij tinho aforlalesa c Calicul venceo. tfi9
CAP. CXXIII. De como ho gouernador mandoudcgpejar4-
tkrrihar a fortaleza de Calicut. !7 4.
CAP. cxxrtrt. Do que fes el rey Clicut dt.spois de
a for&alesn. . .17 8
CAP. cxxv. De. como Ao gouernador mandou Eytor da
silueira ao cabo Goardafum. 279
.&P. cxxvt. Do ij aconteceo a Jorge dlbuquerqu' CDm
ho .Arel de Porqua. . 180
CAP. cxxvr1. Do ij nconftcen ao almo:rarife da fortaleza
th Maluco indo pera a1 dos '181
CXXVIJI. como Antonio de brito mtrfgo'UtJfor-
da 'ilha Ternate a dom Garcia anrritfU6%. 283
CAP. cxxtx. l)e como vendo d Garcia que ..Rtortto tU brito
no queria dar os hmnttzs qut se foro lhe man
BfJU tomar ho ltme, bombas velas de ha ntro. ta
CAP. cxxx. Da grde desautra qut ouut Antonio
de brito dom _Garcia: de como de brito
se partia ptra Blida. , t87
CAP. Dt. crJmo ho guert1ador anfltmli nfl corta
do se achou mal de ha perna , pelo
, foy a Cananor. . ' . ze
CAP. cxxxtt. De como dom Iorge ttlo pelejou t:om. oB tmmt-
.9os ,to rio de Bacanor, de como os desbattatou. '291
comofaleceo tlom.4nrriquule.nqaaa.St4t

Potrebbero piacerti anche